Prof. Dr. G. KREDIET, A. VAN HEUSDEN. Prof. Dr. J. A.
BEIJERS, Dr. C BUBBERMAN en Dr. R. VAN SANTEN.

Commissie van Advies Dienst kleine boerenbedrijven, rapport No. 3.... 319
De bestrijding der hoofdoorzaken van het gebrek voer- en kuilsmaak (van

Handboek voor den Officier van Gezondheid van het K.N.I.L. (Visser) 370
Handbuch der Viruskrankheiten mit besonderer Berücksichtigung ihrer

Mededeelingen uit het Gaslaboratorium van het K.N.I.L. 1938 (Visser) 370
Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst, Nozcma-ziekte

752, 1038, 1091, 1242, 1300, 1318
,, ,, Paratyphus bij eenden, mede in verband met

Duyvené de Wit, Dr. J. J., Onderzoekingen over de sexueel-endocrine orga-
nisatie van rhodeus amarus ® en de beteekenis van de legbuistest voor de

Echinococcosis, De — bij het varken in Nederland (Tenhaeff en Ferwerda) 329
Eichholtz, P. C., en Ernst, Dr. A. M., Osteochondritis deformans juvenilis

322, 365, 380, 435, 468, 480, 545, 590, 596,
638, 646, 693, 696, 741, 747, 750, 845,
1083, 1085, 1090, 1137, 1143, 1190, 1235,

Hirschfeld, Dr. W. K., Groot, Th. de, Plank, Prof. Dr. G. M. van der —.
Over den invloed van een extra gift organisch gebonden mineralen op de

Indicatorpapier, Over het gebruik van — voor de bepaling der pH van
urine, faeces, voedingsbodems voor bacteriologisch onderzoek, melk,

Jaarverslag van den Openbaren Gezondheidsdienst in Suriname over 1937 45
Jaarverslag 1938 van den Provincialen Veeartsenijkundigen Dienst van Oost-

Jaarverslag van de werkzaamheden der Rijksseruminrichting over 1937 1188
Jaarverslag Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid 1937.... 322

Necrolo^i ën : H. G. van Harrevelt 161 ; J. C. Stüven 217 ; A. L. J. Goet-
hals 385 ; W. A. A. Roukens 437 ; L. Booc.aert 703 ; J. Verhoef 809 ;
J. G. Buitenhuis 985 : W. Folmer 987 ; Dr. J. F. C. Raabe 1095; Dr.

Onderwijs, Na 21 iaren diergeneeskundig hooger — in Nederland (van Oyen) 289
Onderzoekingen over de sexueel-endocrine organisatie van rhodeus amarus 2
en de beteekenis van de legbuistest voor de endocrinologie in het algemeen.

„ ,, Controle op de doeltreffendheid van pasteurisatie-
toestellen voor melk in het bijzonder met het oog
op het passeeren van levensvatbare tuberkel-
bacillen ................................... 1055

702, 749, 808, 844, 984, 1042, 1146, 1246, 1302, 1342
Picard, Dr. F. H. J., Bakker, Tj. en —. Onderzoek naar het gehalte aan

Dr. W. K., Over den invloed van een
extra gift organisch gebonden mine-
ralen op de stofwisseling van het rund

Roos, Prof. Dr. J............................................................ 1 , 205

Salmonella-agglutinaties, Over — bij woerden en eenden tijdens de ontwik-
keling van kuiken tot volwassen dier. (Jansen en van Haselen)........

Drie gevallen van pneumonie bij het rund .. .
en Thije, J. H. ten —. Demonstraties van

ling der pH van urine, faeces, voedingsbodems voor
bacteriologisch onderzoek, melk. vleesch en vleesch-

Siebenga. Dr. J. Kunstmatige inseminatie bij runderen. Auto-referaat ...
,, ,, Verminderde vruchtbaarheid bij stieren als koopvernieti-
gend gebrek .......................................

Bladz.
856
1292
398
856

898
897
705

125
1215
1215

1242
213
1280

1238
647
310

1327
680
733

85
1078
547

547

1295

439
481
127
880
344
705

880
447

1332

910

1326
823

1315

1316
1316

Tubercelbacillen, Controle op de doeltreffendheid van pasteurisatietoestellen
voor melk, in het bijzonder met het oog op het passeeren van levensvatbare

Tuberculose ... 85, 125, 147, 201, 267, 344, 544, 680, 691, 933, 1055, 1182, 1195
De intracutane tuberculinatie in de buurt van de liesplooiklier. (de Rondf.

De kansen der vrijwillige rundertuberculosebestrijding. (Overbeek) . . . . 512
Tuberculose, Toepassing bij de keuring van moderne inzichten inzake de

\'083, 1137, 1181, 1185, 1225, 1331
,, ,, Behandeling van etterige conjunctividen van den

hond met het z.g. Greifswalder kleurstoffenmengsel. . 14
,, ,, Epiphora en onderzoek naar de doorgankelijkhcid van

349, 351, 356, 364, 451, 461, 519, 565, 630, 688, 705, 730,
759, 761, 762, 766, 775, 779, 811, 836. 861, 877, 893,

Er zijn weinig hoofdstukken in de physiologie, die in enkele jaren
een grooter opleving te zien hebben gegeven dan de levensprocessen
van den foetus. In den loop van ruim genomen 10 jaar heeft hier een
hervorming plaats gehad in velerlei opzicht. Ik bedoel niet de ont-
wikkelingsmechaniek, die door den groei van de experimenteele embryo-
logie zich nieuwe gebieden ontsloten zag, maar de levensprocessen, die de
ontwikkeling van het embryo mogelijk maken. Zij werden met nieuwe
methoden bestudeerd en met goed succes.

Niet, dat pas nu belangstelling voor den foetus zou zijn ontwaakt.
Integendeel heeft de wonderlijke gebeurtenis, de geboorte, van
ouds den waarnemer geboeid en zoolang er belangstelling voor
wetenschap bestaan heeft stond de groote levensrevolutie, die uit-
breekt, wanneer het leven binnen het moederlijke lichaam van het
zoogdier vervangen wordt door het extra-uteriene, in het middelpunt
van den zucht naar begrijpen. Ja, de geboorte maakte van oudsher
zulk een diepen indruk, dat men in haar het begin zag en nog ziet
van het bestaan; immers begint men het leven en den leeftijd pas
te tellen op het oogenblik der geboorte of, zooals het dichterlijk heet,
op het oogenblik, dat het levenslicht aanschouwd werd. Physiologisch
gesproken een dubbele dwaling. Allereerst omdat van „aanschouwen"
noch bij den mensch noch bij de meeste andere zoogdieren sprake is.
En ten tweede, omdat het leven van het nieuwe individu reeds bij de
bevruchting een aanvang heeft genomen.

De omstandigheden, waaronder het leven voortgang heeft, ondergaan
bij de geboorte zoo ingrijpende veranderingen, dat men hier inderdaad
van een revolutionair gebeuren spreken mag. Om enkele dier veran-
deringen te noemen: de zwaartekracht, waaraan wij alle onderworpen
zijn krijgt pas na de geboorte vat op ons. Gedurende het pre-natale
bestaan waren wij hieraan onttrokken. Hetzelfde geldt voor de tem-
peratuur onzer omgeving, lntra-uterien kwamen temperatuurwisse-
lingen buiten de physiologische, die de moeder doorleeft, niet voor.
Vochtverlies door verdamping was evenmin mogelijk. Mechanische
prikkels door aanraken van de omgevende wereld, die later een zoo
groote rol spelen, ontbraken. Van de hoogere zintuigprikkels waren
licht-, gehoor-, geluid- en reukprikkels geheel, de smaakprikkels waar-
schijnlijk goeddeels uitgesloten. Orgaansystemen waren werkeloos, die
na de geboorte niet slechts in bedrijf komen, maar van welker function-

\') Voordracht, gehouden voor de Maatschappij voor Diergeneeskunde op
15 October 1938.

neeren de mogelijkheid tot voortbestaan afhangt. Nergens is dit duide-
lijker dan bij de ademhaling en de spijsvertering. Terwijl beide pro-
cessen intra-uterien door het moederlijk lichaam verzorgd worden, dat
aan het foetale de voedingsstoffen, de zuurstof inbegrepen, geeft, die voor
den groei der weefsels noodig zijn, en in zoodanigen vorm, dat zij
zonder voorbehandeling door de cellen kunnen worden gebruikt,
moet na de geboorte het jonge individu op eigen wieken drijven. Het
heeft zijn voedsel op te nemen en in bruikbaren vorm te brengen,
het heeft zijn bloed door zijn longen te ventileeren. Bij het eerste ont-
trekt zich de moeder niet aan verdere hulp. In den vorm van de moeder-
melk krijgt het jong een voortreffelijk voedingsmiddel, dat weinig
eischen, wat opname en vertering betreft, stelt. Wat de ademhaling
betreft is het jonge individu uitsluitend op eigen krachten aan-
gewezen, op eigen „initiatief" zou men willen zeggen. En aangaande
dit „initiatief" wordt geen uitstel geduld. Zoodra het moederlijke
lichaam is verlaten, soms zelfs reeds voor dien tijd, is de verbinding
met den moederlijken bloedsomloop, de navelstreng, verbroken en
onmiddellijk moet een nieuw mechanisme, dat der adembewegingen,
op volle kracht aan het werk, zal niet het jonge individu binnen enkele
minuten ten gronde gaan.

Geen wonder, dat de eerste adembeweging, de eerste „snik", steeds
de fantasie van den waarnemer heeft geboeid en onuitsprekelijke
bewondering is gewekt voor dit levensverschijnsel. Het is mijn
bedoeling enkele zijden van de ademhaling wat nader te belichten.

De eerste vraag die zich opdringt is deze : hoe komt het, dat plotseling
na de geboorte een nieuw mechanisme, dat der adembewegingen,
gaat functionneeren. En hoe is het mogelijk, dat het dadelijk zoo voor-
treffelijk functionneert, terwijl even tevoren het werkeloos en volmaakt
ongeoefend was.

Het werk van Barcroft en zijn vele medewerkers heeft de laatste
jaren nieuwe vondsten opgeleverd. Barcroft slaagde erin aan te toonen,
dat het onjuist is te meenen, dat de adembewegingen na de geboorte
beginnen. Zij beginnen veel vroeger en reeds in de eerste helft van het
intra-uteriene leven zijn zij bij het lam vast te stellen. Ik wil U de be-
vindingen kort beschrijven.

Op of nabij den 40Sten dag van de ontwikkeling (zooals U weet
bedraagt de graviditeitsduur bij het schaap 140—150 dagen) zag hij
bewegingen, waaraan de meeste lichaamsspieren meededen. De kop
en de romp worden gestrekt, beenen en staart eveneens. De bewegingen
zijn rhythmisch en treden in perioden op van ongeveer £ minuut ;
ongeveer 20 bewegingen werden in dezen tijd ten uitvoer gebracht,
zonder dat een bijzondere prikkel gegeven werd en terwijl de uterus
gesloten was gebleven. Deze bewegingen werden bij het schaap geob-
serveerd door sterke doorlichting van den uterus, nadat onder lum-
baalanaesthesie de buikholte onder warme physiologische keukenzout-

oplossing geopend was geworden. De lengte van den foetus bedraagt dan
niet meer dan ongeveer 30 mm.

Na den 41 sten dag treden in tweeërlei opzicht veranderingen op :
a. de bewegingen worden meer gelocaliseerd tot bepaalde spiergroepen,
terwijl de strekspieractie op den achtergrond komt, en b. de been- en
staartbewegingen blijven achterwege, zoodat alleen de romp nog
rhythmische bewegingen uitvoert, overwegend bestaande uit buiging.
Deze wordt natuurlijk door een (veel langzamer verloopende) strekking
gevolgd.

Een nieuw beeld verschijnt op den 46sten dag. De beperking is verder
voortgeschreden; alleen diafragma en thoraxspieren voeren nog rhyth-
mische krampachtige bewegingen uit. Deze vrij samengestelde bewegingen
liggen blijkbaar „kant en klaar" ; zij zijn waar te nemen zonder eenige
aantoonbare uitwendige oorzaak, maar worden ook opgewekt door
elke contractie van welke spieren ook, onverschillig of zij spontaan zijn
dan wel opzettelijk veroorzaakt werden, b.v. door een tik met een glas-
staafje. In de week van haar bestaan zijn de bewegingen bovendien
minder haastig geworden ; zij onderscheiden zich van normale adem-
bewegingen alleen daardoor, dat ze dieper zijn en aan krampachtige
adembewegingen doen denken. Men meene niet, dat een anoxaemische
toestand of een te hoog koolzuurgehalte in het foetale bloed de oorzaak
van dit alles is, want afsluiting van de navelvaten beïnvloedt de bewe-
gingen op geenerlei wijze.

De schapenfoetus is nog binnen ^ van zijn ontwikkelingsperiode
en heeft een lengte van ongeveer 4 cm.

Merkwaardig is nu de verdere ontwikkeling. Op ongeveer den
50sten dag blijkt de foetus lui te zijn geworden ; hij beweegt zich minder
en op den 6osten heeft een mechanische prikkel, een tik op het hoofd,
zelfs geen effect meer. Tot enkele dagen voor de geboorte blijft deze
luiheid bestaan. Hier is echter geen achteruitgang van reactiever-
mogen, want terwijl afsluiten van de navelvaten vóór den 50sten dag
zonder invloed op de bewegingen was, wordt nu de rustige foetus tot
adembewegingen gebracht, wanneer men de navelcirculatie opheft.

Was de foetus vóór den 40sten dag geheel bewegingloos ? Zelfs dat
niet. Zooals Barcroft tezamen met Barron en Windle aantoonde
zijn een week tevoren reeds de eerste bewegingen op te wekken, terwijl
de foetus een lengte heeft van niet meer dan 23 mm. Daarover wil ik
hier echter niet spreken om mij te beperken tot de adembewegingen.

Het was nu belangwekkend om na te gaan, waardoor de rhythmische
bewegingen, die tusschen den 40sten en den 50sten dag zoo algemeen
waren, tusschen den 50Sten en den 6osten dag meer gelocaliseerd
werden en alleen nog den thorax betroffen, bovendien veel langzamer

Barcroft en Barron voerden daartoe de volgende operatie uit.
Bij foetus, 60 tot go dagen oud, werd het centrale zenuwstelsel op ver-
schillende plaatsen doorgesneden zonder dat het embryo uit den uterus
genomen werd. Dit doorsnijden geschiedde nadat een enkele centi-
meters groote insnijding door uterus en vliezen was gemaakt, groot
genoeg om met behulp van 2 vingers het embryo te fixeeren. De wond
werd na de operatie gehecht en moeder en vrucht bleven in leven.
Na eenigen tijd, nadat de zenuwbanen perifeer van de gemaakte in-
snijding gedegenereerd waren, werd de laparotomie herhaald, de be-
wegingen van het jong werden nu opnieuw bestudeerd, gefotografeerd
of gefilmd.

Het resultaat van de onderzoekingen was, dat het mogelijk bleek
oudere foetus hun jeugdbewegingen te laten behouden door de snede
in het diencephalon even boven den nucleus ruber toe te brengen.
Met andere woorden, de beweeglijkheid der foetale jeugd verdwijnt
tengevolge van de verdere ontwikkeling van het hoogere centrale
zenuwstelsel. Remmende prikkels, komende vanuit het diencephalon
of hooger maken een eind aan de luidruchtigheid, die van spinalen
oorsprong was. De teruggang van de uitbreiding zoowel als van de snel-
heid waarmee de bewegingen uitgevoerd werden, wordt door deze
remming veroorzaakt. Vanaf den 50Sten dag verkeert de foetus onder
een sterken remmenden invloed, waardoor ook de adembewegingen
onderdrukt worden.

Na de geboorte kunnen de adembewegingen aan dezen rem ont-
snappen door de verhoogde activiteit van het ademcentrum, die op
2 wijzen tot stand komt. Tijdens het foetale leven heeft dit centrum
in anoxaemischen toestand verkeerd tengevolge van de geringe zuur-
stofverzadiging van het bloed waardoor het gevoed werd. Na de ge-
boorte wordt dit beter door de veranderingen in den bloedsomloop,
b.v. de sluiting van den ductus arteriosus.

Wij geven hier enkele cijfers, die wij bij het rund konden vaststellen.
Terwijl bij de moeder het arterieele bloed met zuurstof verzadigd was tot
97%, bedroeg de verzadiging van het zuiver arterieele bloed in de navel-
streng van een foetus, 8| maand oud, hoogstens 90%. Het bloed,
dat in de foetale arteriën stroomt, is door menging met veneus bloed
echter minder arterieel en zou bij een volwassen dier zelfs tot be-
nauwdheid aanleiding kunnen geven. In onderstaande tabellen zijn
eenige cijfers uit de literatuur en van ons eigen werk bijeengebracht,
die den betrekkelijk lagen verzadigingsgraad van het foetale bloed
aantoonen.

In Tabel 2 worden eenige cijfers voor zuurstof- en koolzuurgehalte
bij den runderfoetus gegeven.

Daarenboven worden 11a de geboorte van alle kanten prikkels
door de buitenwereld aan het jonge individu toegediend, exteroceptieve
als mechanische en thermische, en verder proprioceptieve, waardoor de
activiteitstoestand van het centrale zenuwstelsel sterk wordt verhoogd.

Zoo ziet Barcroft de adembeweging dus niet als een nieuw beginsel,
dat na de geboorte zijn intrede doet, maar als een overblijfsel van een
massabeweging, van waaruit ook andere gecoördineerde bewegingen
ontstaan.

Verdwenen is dus het mysterie van de eerste adembeweging van den
wereldburger, want het is niet zijn eerste adembeweging.

Verdwenen is ook de vraag hoe het mogelijk is, dat de verschillende
spieren, die bij de adembewegingen betrokken zijn in een zoo volmaakt
gecoördineerde wijze bij het pasgeboren dier samenwerken, terwijl
tevoren zenuw- en spierstelsel niet tot dit onderling verband ontwikkeld
waren geworden. Alleen het ademhalingspatroon is overgebleven van
de spinale activiteit, waarvan de rest door de hoogere deelen van het
centrale zenuwstelsel is weggeremd geworden.

Eigenlijk is de eerste adembeweging geen gewone adembeweging, want
zij wordt krampachtig uitgevoerd en duurt ongewoon lang. En omdat
vele andere spieren eraan medewerken lijkt zij meer op een snik. Wij
zouden dus van den eersten snik moeten spreken. Nu bestaat in velerlei

opzicht treffende overeenkomst tusschen dezen eersten en den laatsten
snik van het aardsch bestaan. Aardig is de wijsgeerige uitspraak van
Barcroft, echter gebaseerd op streng zakelijk onderzoek, wanneer hij
zegt : beide snikken komen niet alleen als verschijnsel, maar ook als
gebeuren overeen ; de laatste maakt een eind aan het post-natale leven,
de eerste aan het foetale. De paradox is slechts hierin gelegen, dat de
voor den foetus doodelijke snik tegelijk het begin vormt van het indivi-
dueel bestaan.

Wat het vogelembryo te zien geeft is voor het inzicht in het ontstaan
der adembewegingen leerzaam en in sommige opzichten nog merk-
waardiger. Niet alleen werd in ons laboratorium aangetoond,
dat het kuiken 24 uur en langer voordat het de eischaal verlaat, regel-
matige adembewegingen uitvoert met een frequentie van ongeveer
100, maar gedurende dezen tijd wordt gas in- en uitgeademd door de
longen. Dit gas, dat geen lucht is, bevindt zich in de gaskamer, of zooals
ze ten onrechte wordt genoemd, de luchtkamer van het ei. Zij vormt
de longatmospheer voor het kuiken gedurende den 20sten en 2isten
dag van het broeden en is van groote beteekenis. Bepaalt men in dezen
tijd de samenstelling van het gas, dan blijkt hierin niet minder dan tot
zelfs 9% koolzuur aanwezig, terwijl de zuurstof tot beneden g% kan dalen.
In deze periode, die men de parafoetale zou kunnen noemen, func-
tionneert de allantoisademhaling nog slechts gedeeltelijk, zoodat een
toestand van anoxaemie en koolzuur-overmaat bij het dier wordt
opgewekt. Deze zijn van groote physiologische beteekenis, doordat
de adembewegingen erdoor worden aangezet en de skclctspieren,
vooral die van den hals, tot sterke actie geprikkeld worden, waardoor
perforatie van de eischaal mogelijk wordt gemaakt. E11 vóórdat deze
gaskamer-atmospheer door perforatie van het gaskamervlies aange-
boord is geworden, heeft zij een analoge werking reeds uitgeoefend
via de allantois-circulatie, die er gassen uit opnam en eraan afgaf.

In 1938 hebben Windle en Barcroft de bewegingen van het kuiken
in bet ei bestudeerd. Zij vonden reeds op den 5en dag van het broeden
bewegingen, die de voorloopers der adembewegingen bleken, dus weder-
om aan het einde van het eerste kwartaal van den broedtijd. Op den
ijden dag namen de bewegingen weer af, terwijl op den 1 7den adem-
bewegingen konden worden vastgesteld. Wat de ontwikkeling van de
laatste betreft bestaat hier veel overeenkomst met het zoogdier, al doen
zich in menig opzicht verschillen voor.

Bij het konijn en de geit heeft men analoge waarnemingen als bij het
schaap gedaan.

Een tweede punt dat ik wil bespreken is de foetale ademhaling zelf,
de gaswisseling in de placenta.

De snelheid, waarmede hier de gassen zich door de capillaire wanden
heen verplaatsen, de zuurstof naar het foetale bloed toe, het koolzuur
in tegengestelde richting, wordt bepaald door het verschil in partieelen

druk, die aan weerskanten bestaat en de permeabiliteit van de tusschen-
laag, waarin men al naar de diersoort verschillende lagen onderscheiden
kan. Voor koolzuur is die doorlaatbaarheid belangrijk grooter dan voor
zuurstof, evenals bij membranen in de levenlooze natuur het geval is.
Ook de rangschikking der capillairen speelt een rol, maar onverschillig
hoe deze bij de verschillende zoogdieren moge zijn, hetzij diffuus
verdeeld, in vlokken, of beperkt tot locale ophoopingen als cotyledonen
of areolae, het proces is in beginsel hetzelfde. Nu is door het onderzoek
van de laatste jaren een belangrijke factor daarnevens aan het licht
gekomen, de werkzaamheid van het bloed. Met andere woorden :
de graagte, waarmede het foetale bloed de zuurstof aantrekt, om ons
tot dit gas te beperken, is van grooten invloed op de hoeveelheid gas,
die in een zeker tijdsbestek onder bepaalde omstandigheden van druk
van moeder naar vrucht verhuist.

Toen Huggett, een Engelsch physioloog, i r jaar geleden bij de geit
het moederlijke bloed met het foetale op dit punt vergeleek, kwam het
merkwaardige verschijnsel voor den dag, dat de affiniteit voor zuurstof
bij het foetale bloed grooter is dan bij het moederlijke. Eigenlijk was
deze stelling in haar algemeenheid al eerder uitgesproken o.a. door
Zuntz, maar systematisch vergelijkend onderzoek van beide soorten
bloed moest toen om technische redenen minder nauwkeurig worden
uitgevoerd. Dit onderzoek nu is mogelijk door het bepalen van de
z.g. verzadigingskromme, die de relatie aangeeft tusschen den graad
van zuurstofverzadiging en den daarvoor vereischten druk. Want het
zal U duidelijk zijn dat de druk, noodig om de haemoglobine tot b.v.
50% te verzadigen, kleiner kan zijn naarmate de affiniteit van de hae-
moglobine tot dit gas grooter is. Men noemt deze kromme dikwijls
dissociatiekromme, omdat zij evengoed als de binding ook den graad
van zuurstofafgifte bij een bepaalden druk aangeeft.

Door de studie der dissociatiekromme is niet alleen het vraagstuk
der foetale ademhaling gediend geworden, maar daarnevens zijn pro-
cessen, die bij en na de geboorte plaats hebben, in een nieuw licht
geplaatst. Het is merkwaardig, dat deze onderzoekingen grootendeels
verricht werden bij dieren, die in het algemeen weinig ais laboratorium-
dier gebruikt worden en waarbij heel weinig geëxperimenteerd wordt
0111 algemeen physiologische vraagstukken op te lossen: de herkauwers.
De geit, het schaap en het rund zijn het meest gebruikt. Bepaalt
men nu de dissociatiekromme voor het bloed van foetus en van
moeder gedurende de zwangerschap, zooals gedaan werd bij de geit
en bij het schaap door Barcroi-t, bij het rund in ons laboratorium
door Roos en Romijn, dan blijkt, dat zij elkaar volstrekt niet dekken.
Zij verschillen niet alleen in ligging, maar ook in vorm. Het verschil
komt hierop neer, dat het foetale bloed een belangrijk sterkeren honger
naar zuurstof blijkt te hebben dan dat van de moeder.

In Fig. i worden de dissociatiekrommen voor het rund, moeder en
foetus, als voorbeeld gegeven. De foetus was 8 maand oud en werd
na laparotomie onderzocht, terwijl de navelstreng intact bleef.

De verschillen tusschen moederlijk en foetaal bloed, die uit de disso-
ciatiekrommen blijken, komen in de placenta den foetus zeer te stade ;
het gevolg is immers dat bij een bepaalden druk-evenwichtstoestand
het foetale bloed zich tot een hooger verzadigingspercentage met zuur-
stof belaadt, dan het moederlijke. In Tabel 3 worden eenige cijfers
voor het runderbloed gegeven, die dit toelichten.

Het foetale bloed kan dus 11 tot 5 maal zoo sterk met zuurstof ver-
zadigd zijn als het moederlijke, zonder dat de zuurstofdruk aan de
foetale zijde hooger is dan in het moederlijke bloed. Zonder in details
te treden wil ik U een tweede conclusie noemen, die uit den vorm
der dissociatiekrommen is af te leiden : de foetale haemoglobine is niet
dezelfde stof als de moederlijke ; zij is een andere stof met andere
eigenschappen.

Met de hulp van de dissociatiekrommen is men tot nog andere
conclusies gekomen. Men is n.i. in staat om na te gaan, hoe het met
den druk van de zuurstof en het koolzuur aan weerszijden van de
placenta gesteld is. Kent men nu de hoeveelheid zuurstof, die de foetus
in een bepaald stadium van zijn ontwikkeling per minuut opneemt
(Barcroft, Flexner en Mc. Clurkin in 1934), dan kan men de vraag
beantwoorden, of de gaswisseling in de placenta uitsluitend als een
diffusieproces mogelijk is, d.w.z. tot stand gebracht door drukverschillen,
of dat een actief secretieproces der placenta een rol moet spelen.

De onderzoekingen nu hebben aan het licht gebracht, dat de druk-
verschillen ruimschoots voldoende zijn om langs den weg der diffusie
in de foetale behoeften aan zuurstofopname en koolzuurafgifte te voldoen.

Nu dringt zich de volgende vraag op : wanneer de foetale
haemoglobine een andere stof is als die van het volwassen dier, op welk
oogenblik na de geboorte heeft dan het volwassen worden der haemo-
globine plaats. Voordat ik deze vraag behandel wil ik even nog voor het
moederdier Uw aandacht vragen. De zwangerschap blijkt namelijk
de zuurstofbindende eigenschappen van het moederlijke bloed te wijzi-
gen in dier voege, dat het gas gemakkelijker wordt afgegeven dan voor-
heen. Bij de geit is dit proces reeds vanaf de 1 ide week duidelijk (Bar-
croft), bij het rund vooral gedurende de laatste 2 maanden van de
dracht merkbaar. De verandering bleek bij het rund opvallend klein,
vergeleken bij die van geit en schaap. Een verschil dat frappeert bij
dieren, die in andere opzichten zoo betrekkelijk dicht bij elkaar blijken
te staan. De afwijkingen, die wij aan de foetale zijde bij het rund

vonden zijn echter veel grooter dan bij de andere dieren, zoodat, wat
de relatie tusschen moeder en vrucht betreft, het kalf zeker niet in on-
gunstiger omstandigheden verkeert dan het lam.

Fig. 2 geeft ter onderlinge vergelijking de zuurstof-dissociatiekrommen
van rund en schaap, voor beide van moeder en foetus. Die voor het
schaap werden bepaald door Barcroft.

Zuurstof-dissociatiekrommen van het rund en het schaap, voor beide van moeder
en foetus. Die voor het schaap werden bepaald door Barcroft. Terwijl bij het
rund de foetale kromme veel verder naar links is verplaatst dan bij het schaap,
is de kromme voor hel moederlijke bloed bij het schaap meer van den ouden stand
afgeweken. Het normale veld valt voor het schaap binnen de grenzen voor het

i 40
>

O™ 30
20
10


			y/T


	/	J:	/	7 /
	—	Ji
•2

/					-

O IO 20 30 40 50 BO 70 0O
0₂ druk \'n mm Hg

I Rund, 8 mnd

2 Schaap. 16 weken * ^F°^e"^J5

3 Schaap, 22 weken ° M°«er

Intusschen doen wij ook hier telkens de ervaring op, hoezeer be-
langrijke physiologische processen kunnen uiteenloopen bij dieren, zelfs
bij dieren, die alle herkauwers zijn. Nog een ander voorbeeld. Terwijl
Barcroft voor de geit kon aantoonen, dat de verplaatsing van de
moederlijke zuurstof-dissociatiekromme, die gedurende de graviditeit
optreedt, veroorzaakt wordt door een verhooging van de waterstof-
ionenconcentratie is bij het rund het verschijnsel aldus niet te ver-
klaren. Bij dit dier kan verandering in de pH althans onmogelijk de
eenige oorzaak zijn. Het is zeer waarschijnlijk, dat hier een zwanger-
schapshaemoglobine gevormd wordt, die andere eigenschappen heeft
als die van het niet drachtige dier. Zij vervangt deze geheel of ge-
deeltelijk. Ook in andere opzichten bestaan belangrijke verschillen,
zelfs tusschen schaap en geit. Generaliseeren blijkt ook op dit
terrein gevaarlijk.

^J) Ter volledigheid zij meegedeeld, dat men op grond van physico-chemische
eigenschappen genoodzaakt is, minstens 3 soorten „volwassen" haemoglobine aan
te nemen, benevens een foetale. (Brinkman e. a.).

Door de Amerikaansche onderzoekers Eastman, Geiling en de
Lawder werd in 1933 de relatie tusschen moeder en pasgeboren kind
onderzocht. De methode van onderzoek was dezelfde. Het kinderlijke
bloed werd onttrokken uit de navelvaten, terwijl de verbinding met
placenta nog intact was en tegelijkertijd werd bloed van de moeder
genomen. Ook hier bleek het bloed van den pasgeborene een grooter
aantrekkingskracht op de zuurstof uit te oefenen dan het moederlijke
en de vorm der dissociatiekromme schijnt ook hier de aanwezigheid
van een andere haemoglobine waarschijnlijk te maken.

Wat gebeurt er nu met de foetale haemoglobine na de geboorte ?
En wanneer gebeurt dat ?

Barcroft besloot in 1935, dat bij het schaap dit proces vrijwel
gelijktijdig met de geboorte plaats moest vinden ; een foetus van 138
dagen geeft nog geenerlei verandering in de foetale haemoglobine
te zien, terwijl 5 dagen na de geboorte de foetale haemoglobine reeds
zoo goed als geheel verdwenen was. Het merkwaardigst is echter het
volgende. Men zou onderstellen, dat als de foetale en de post-natale
dissociatiekrommen bepaald zijn, de kromme, die bij de geboorte
gevonden wordt en die dus een tusschenstation beteekent, ook werkelijk
tusschen de twee genoemde in lag en een overgangsvorm innam en
dat men haar zou kunnen doen ontstaan, door een hoeveelheid foetaal
bloed te mengen meteen hoeveelheid post-nataal. Dat gelukte Barcroft
echter niet. De weg, die ons het eenvoudigst voorkomt, wordt niet altijd
door de natuur gevolgd. Vandaar, dat het een dwaling is om in elke
constructie of functie doelmatigheid te willen zien ; althans doelmatig-
heid naar den maatstaf van den menschelijken toeschouwer. Al zou
doelmatigheid in bepaalden zin bestaan, dan is het menschelijk oog
cn de menschelijke egocentriciteit in vele gevallen tot die beoordeeling
niet in staat. De jonggeborene vertoont een dissociatiekromme, die
minder gebogen is dan zoowel dc foetale als de post-natale. Het is
dus waarschijnlijk, dat de foetale haemoglobine afgebroken wordt en
dat daarna via een tusschenhaemoglobine een geheel nieuwe post-
natale wordt opgebouwd.

Den laatsten tijd werd in ons laboratorium vooral aan dit vraag-
stuk belangstelling gewijd. De overgang van de foetale in de volwassen
haemoglobine werd bij een 9-tal kalveren gevolgd aan de hand van de
dissociatiekrommen totaan het oogenblik, waarop de post- natale het
beeld beheerschte. Vele dezer onderzoekingen waren alleen mogelijk
dank zij de medewerking van collega van der Kaay, van der Plank
en van der Slooten. Alle drie heeren zijn wij daarvoor zeer dankbaar.

Het was prettig om te constateeren, dat zich ook op dit terrein
groote verrassingen voordeden.

Een der onderzochte gevallen, kenmerkend voor alle, zal hier kort
beschreven worden (zie Fig. 3).

Bij de geboorte lag de foetale kromme een weinig links van de moeder-
lijke, echter veel minder dan b.v. in de 8ste maand der graviditeit,
zoodat zij reeds op weg is naar het post-natale veld. Dadelijk echter
maakt zij rechtsomkeert en neemt drie dagen later weer een veel meer
foetale vorm en stand aan : zij is meer gebogen en heeft zich naar links
verplaatst. Van den 4den dag af begeeft zij zich naar rechts en is bij
het 8 dagen oude dier in het volwassen dissociatie-veld gearriveerd,
heeft dan ook vrijwel den volwassen vorm. Wij konden aantoonen,
dat bij het pasgeboren dier de verandering der haemoglobine reeds
gaande is, maar in de dissociatiekromme niet geheel tot uiting kan
komen, doordat het effect tegengewerkt wordt door een tweede ver-
andering, de verandering der alkalireserve van het bloed. Ook bleek
dat op het eind van den i iden dag nog niet alle foetale haemoglobine
door post-natale vervangen was.

Tot de groote gebeurtenissen, die de eerste dagen na de geboorte
plaats hebben, moet zonder twijfel de hier beschreven verandering
van de haemoglobine, dus van de respiratorische eigenschappen van

liet bloed, gerekend worden. Ook dit is een strijd, dien de jonggeborene
heeft te doorstaan en hij is daartoe het best toegerust, wanneer hij vol-
dragen ter wereld komt. De volgende waarneming illustreert dit on-
dubbelzinnig.

Zij werd gedaan bij een kalf, dat door sectio Caesarea een maand te
vroeg ter wereld werd gebracht. Bij de geboorte is de dissociatiekromme
nog zuiver foetaal. Dit verwondert niet. Zij gaat dan gedurende 4 dagen
meer „normaal" worden, maar daarna begint hetzelfde spel, dat wij
bij het op tijd ter wereld gebrachte dier beschreven. Zij gaat weer
naar den foetalen kant toe en pas na den 8sten dag wordt de richting
naar rechts hernomen. Het verdere verloop is echter veel minder vlot
dan bij het voldragen dier, met het gevolg, dat na 4 weken de nor-
male postnatale toestand ternauwernood is bereikt.

In onderstaande tabel zijn enkele van de gegevens, die uit de krommen
kunnen worden afgeleid, bijeengebracht.

Zoo is dus een nieuw gebied aan het licht gebracht, waarop groote
veranderingen na de geboorte moeten plaats vinden, de respiratoire
eigenschappen van het bloed. Bij de voldragen vrucht hebben deze
voor een belangrijk deel intra-uterien onder gunstige omstandigheden
plaats. Dat de vroegtijdig geboren vrucht, al ware het alleen om
deze reden, in ongunstige omstandigheden verkeert bij haar bestaans-
strijd, behoeft geen nader betoog wanneer men bedenkt, welke betee-
kenis de zuurstofvoorziening voor het lichaam heeft.

Over veranderingen, die daarnevens in het bloed plaats hebben,
als die van het koolzuurbindend vermogen, wordt hier niet gesproken.
De belangstellende zij betreffende deze kwestie verwezen naar de oor-
spronkelijke verhandelingen.

Prof. van der Kaay had met buitengewoon genoegen de voordracht van Prof.
Roos gehoord ; hij wilde echter nog gaarne een paar inlichtingen vragen. Deze
betreffen het waarnemen van den smaak bij een foetus en bij pasgeboren kinderen;
de vraag of bij de ademhaling van den foetus geen bezwaar bestaat, dat er vocht
in de Iongen komt en over de beweging van de ledematen van den foetus tegen
het einde van de dracht.

Uit de kliniek voor kleine huisdieren van de Veeartsenijkundige Faculteit
der Rijksuniversiteit te Utrecht, Dir. Prof. Dr. A. KLARENBEEK.

BEHANDELING VAN ETTERIGE CONJUNCTIVIDEN VAN-
DEN HOND MET HET Z.G. GREIFSWALDER
KLEURSTOFFENMENGSEL,

In 1890 deed de ophthalmoloog Stilling in zijn werk „Anilinfarb-
stoffe als Antizeptica und ihre Verwending in der Praxis" mededeelingen
omtrent de kiemdoodende werking van een aantal anilinekleurstoffen.
Bij zijn onderzoek, dat te zamen met den botanicus Worthmann was ge-
daan, werd gevonden dat methylviolet (pyoctaninum coerulum) liet
sterkst antiseptisch werkte en een niet giftige substantie was. Reeds bij
een concentratie van 1 : 1000 a 2000 zou iedere bacterie er door worden
gedood. De werking ervan zou een zuiver mechanische en geen chemi-
sche zijn. Volgens Stilling zou de kleurstof mechanisch de micellaire
tusschenruimten van de celmembraan verstoppen en daardoor de
mogelijkheid van voldoende zuurstofopname aan de cel ontnemen.

In de oogheelkunde werd het gebruikt bij infectieuze aandoeningen
van conjunctiva en cornea. Als nadeel werd evenwel de sterke kleuring
van het middel gevoeld.

Voor de oorlog zijn in de Greifswalder oogheelkundige kliniek door
Romer, Gebb en Löhlein (1914) opnieuw uitgebreide experimenteele
en klinische onderzoekingen over de kiemdoodende werking van ver-
schillende anilinekleurstoffen op pathogene microörganisrnen gedaan.

logische anaemie en de veranderingen in de haemoglobine en voor hoever deze
reeds zijn bestudeerd.

Prof. Roos antwoordde hierop, dat betreftende den smaak van den foetus het
bekend is, dat deze wel reageert op stoften van verschillenden smaak, b.v. zoete
en bittere, maar dat dit geen bewijs is voor het bestaan van een smaakperceptie.
Bij den foetus en den pasgeborene zijn deze reacties alle reflexen, evenals bij an-
encephalen. Bij oudere individuen verloopen deze parallel met de gewaarwor-
dingen, bij den pasgeborene en den foetus komt dezelfde reactie tot stand, geheel
als reflex, zonder smaakgewaarwording.

Wat betreft de vraag over het gevaar van het naar binnen komen van vocht
bij de intra-uteriene adembeweging, deelde Prof. Roos mede, dat hier geen gevaar
bestaat. De neusholte is altijd open, zoodat daardoor steeds vocht naar binnen
kan komen. Daarnevens wijst spreker erop, dat de inadembewegingen vroeg
in het foetale leven de borstkas niet verwijden, omdat een vaste wand ontbreekt.
Op de andere vragen kon spreker geen antwoord geven.

Over de bewegelijkheid van de ledematen van den foetus speciaal tegen het
einde van de drachtigheid kon Prof. Roos geen nadere mededeelingen doen.

Wat betrof de vraag van Prof. Sjollema, hierover kon spreker mededeelen,
dat bij alle pasgeboren dieren de zuurstofcapaciteit kleiner is dan in een later stadium.
Alleen de mensch en het rund vormen een uitzondering.

Achtereenvolgens werden door hen 58 anilinekleurstoffen van de firma
Merck te Darmstadt onderzocht. Gevonden werd dat iedere bacterie-
soort slechts door enkele kleurstoffen bij voorkeur wordt aangegrepen,
b.v. pneumococcen, vooral door zure anilinekleurstoffen ; staphylococ-
cen en andere voor het oog pathogene kiemen als xerosebacillen, diplo-
bacillen en gonococcen door basische kleurstoffen. Zelfs bleken er wat
de gevoeligheid van de bacteriën t.o.v. anilinekleurstoffen betreft,
nog stamverschillen te bestaan. De oorzaak van deze electieve werking
zou alzoo in de chemische samenstelling van de kleurstof en in de bac-
teriesoort moeten worden gezocht.

Voor iedere bacteriesoort werden nu die anilinekleurstoffen tot een
mengsel vereenigd, die een bijzonder sterke bactericide werking op deze
microörganismen uitoefenen. Zoo werden o.a. kleurstoffenmengsels bereid

Het bereiden van een kleurstoffenmengsel, dat tegen alle bacteriën
tegelijk werkzaam zou zijn, gelukte niet, doordat vereeniging van basi-
sche en zure kleurstoffen niet mogelijk bleek, daar neerslagen van
onoplosbare zouten daarbij storend werkten.

Een kleurstoffencombinatie, die specifiek zou werken tegen diplo-
bacillen van Morax-Axenfeld, staphylococcen, gonococcen en xerose-
bacillen, echter niet werkzaam is tegen pneumococcen en de conjunc-
tivaalzak steriel zou maken, is door Merck in de handel gebracht
als het z.g. „Greifswalder Farbstoffmischung". Dit mengsel is een
0.143% waterige oplossing van basische anilinekleurstoffen en heeft de
volgende samenstelling :

Brillantgroen 1 : 1000 ; Hoffmann violet 1 : 1000 ; malachietgroen
1 : 1000 ; methylviolet 1 : 1000 ; magdalarood 1 : 500 ; safranine i : 500 ;
toluidineblauw i : 500.

Gräflin heeft vastgesteld, dat de basische kleurstoffen een sterkere
prikkeling op het oogslijmvlies uitoefenen dan de zure.

Hij zegt: „Sobald säure Farbstoffe mit Schleimhäuten in Berührung kommen,
bildet sich eine Schicht, die sich dem Eindringen des Farbstoffes hindernd in den
Weg stellt. Basische Farbstoffe dagegen können infolge ihres hohen Diffusionsver-
mögens ungehindert in die Tiefe dringen und rufen dadurch einen Reizzustand
hervor."

Vogt wijst er eveneens op dat wegens het basische karakter van het
Greifswalder kleurstoffenmengsel, na instillatie daarvan in het oog,
soms geringe prikkelingen optreden.

Lindner (1924) heeft het mengsel o.a. aangewend bij etterige con-
junctividen van den hond en heeft daarvan zeer gunstige resultaten
gezien. Van de twintig daarmede behandelde gevallen was in zeventien,
bij slechts éénmalige instillatie, de ettering de volgende dag ver-
dwenen en deze keerde ook niet meer terug na een waarnemingstijd
van 8—14 dagen.

Het verminderen en verdwijnen van de conjunctivale roodheid
vond meestal eerst na drie dagen plaats.

Opgemerkt dient evenwel te worden, dat bij de beschrijving van de
gevallen van Lindner bij verscheidene honden oogprikkelingsverschijn-
selen werden waargenomen en de dieren soms slechts enkel tot de
volgende dag werden vervolgd.

Siegel heeft het onderzoek bij honden in 1938 herhaald. Hij kon
de zeer gunstige resultaten door Lindner verkregen niet in alle deelen
bevestigen. Hij noemt het succes bij de Conjunctivitis purulenta goed.
In de zeven behandelde gevallen genazen ze meestal reeds na een
éénmalige instillatie ; slechts in één geval faalde deze therapie.

Ook hij zag na het indruppelen van dc kleurstof soms voorbijgaande
oogprikkelingsverschijnselen. Bij acute- en chronische catarrhale Con-
junctivitis werd geen succes bereikt. De ooguitvloeiing kon daarbij zelfs
na een driemalige applicatie van het middel niet tot verdwijnen worden
gebracht. Het gebruik van noviformzalf (percentage niet genoemd)
gaf soms dan nog resultaat, waar het mengsel alleen had gefaald.
Mijn eigen onderzoek betreft de behandeling van twintig gevallen
van Conjunctivitis purulenta bij den hond met het\'Greifswalder kleur-
stoffenmengsel van de firma Dr. G. Grübler & Co. te Leipzig, hetwelk
steeds direct na reiniging van de oogen met boorwater werd ingedrup-
peld, soms meerdere malen met enkele dagen tusschentijd. De zeer
gunstige resultaten, door Lindner bij deze oogaandoeningen verkregen,
konden niet worden bereikt. Slechts in drie gevallen trad verbetering
en herstel op. Meestal echter kwam bij herhaalde indruppeling slechts
een voorbijgaande verbetering tot stand. De etterige ooguitvloeiing
was de volgende dag in de regel wel verdwenen, maar keerde enkele
dagen later meestal weer in dezelfde mate terug. Ook het verdwijnen
van de conjunctivale hyperaemie was als regel van voorbijgaande aard.

Tijdelijke oogprikkelingen werden, hoewel niet steeds, toch veelvuldig
in meer of minder sterke mate na het indruppelen waargenomen.

Löhlf.in is van meening., dat dc oorzaak van de minder goede werking
van het door de firma Dr. Grübler & Co. geleverde mengsel zou
berusten op de onjuiste samenstelling daarvan. Hij wijst er nadrukkelijk
op, dat het Greifswalder kleurstoffenmengsel van de firma Dr. K. Hol-
born te Leipzig dient te worden betrokken.

Hij schrijft n.1. woordelijk: ,,Wie mir aus Zuschriften von augenärztlicher Seite
bekannt geworden ist, wird neuerdings von einigen Apotheken neben der alten
Greifswalder Farbstoffmischung, die wir seiner Zeit auf Grund der Arbeiten von
Römer, Gebb und mir als starkes bakterizides Mittel gegenüber Diplobazillen,
Staphylokokken, Streptokokken, Gonokokken und anderen Augenpathogenen
Keimen, — mit Ausschlusz der Pneumokokken — empfohlen haben, eine Lösung
abzugeben, die einen sehr viel geringeren Gehalt an bakteriziden Substanzen hat,
als er unserer Vorschrift entspricht und dies schon durch ihre viel geringere Färbe-
kraft verrät. Es ist festgestellt, dasz diese Lösung von der Firma ,,Dr. G. Grübler
& Co." Leipzig stammt und von dieser unter dem Namen „Farbstoffmischung
nach Löhlein und Gebb" abgegeben wird. Es geschieht dies ohne mein Wissen.
Die von uns seinerzeit angegebene Mischung wurde ursprünglich von Merck her-
gestellt. Um die Konstanz der verwendeten Farbstoffe sicher zu stellen, haben wir
die Herstellung später in Einvernehme mit Merck Herrn Dr. Karl Holborn
(Firma Dr. G. Grübler, Leipzig) übertragen.

Um Verwechslungen mit der daneben bestehenden Firma ,,Dr. G. Grübler
& Co.", die von uns nicht beauftragt ist und ein sehr viel schwächeres Präparat
versendet, zu vermeiden, empfieht es sich, Bestellungen des Farbstoffgemisches
stets direkt an Dr. K. Holborn, Leipzig, Kronprinzenstrasze 71, zu richten".

De resultaten, welke door mij evenwel met het door laatstgenoemde
firma geleverde praeparaat werden gezien, waren bij de etterige con-
junctivae aandoeningen van den hond intusschen vrijwel gelijk aan de
reeds genoemde.

Ook hiermede konden meestal slechts verbeteringen van voorbij-
gaande aard worden geboekt.

Mededeeling wordt gedaan over de behandeling van de Conjuncti-
vitis purulenta van den hond met het z.g. Greifswalder kleurstoffen-
mengsel. De daarmede verkregen resultaten waren maar in enkele
gevallen bevredigend ; meestal was de verbetering slechts van voor-
bijgaanden aard.
Zusammenfassung.

Verf. berichtet über Behandlungsversuche von Conjunctivitis purulenta des
Hundes mit dem sog. Greifswalder Farbstoffgemisch. Die damit erhaltenen Ergeb-
nisse waren nur in einigen Fällen befriedigend : meistens war die Besserung nur
vorübergehend.

Communication is made about the treatment of purulent Conjunctivitis in the
dog with the s.c. Greifswalder mixture. The obtained results were only satisfactory
in some cases. Mostly the improvement was only temporary.

L\'auteur fait une communication sur le traitement de la conjunctivae purulente
du chien au rnoyen du mélange colorant de Greifswald. Les résultats obtenus
furent seulement satisfaisants dans quelques cas; la plupart du temps 1\'amélioration
ne fut que passagère.

I.indner : Versuche mit Greifswalder Farbstoffmischung und Methylviolett (Pyok-
tanin) bei Schleimhauterkrankungen der Hunde unter besonderer Berück-
sichtigung der eitrigen Conjunctivitis. Arch. f. Tierh. 1924, Bd. 50, H. 6, en
Tierärztl. Rundsch. 1929, No. 43, S. 801.
Löhlein : Therapeutische Erfahrungen mit Anilinfarbstoffen in der Augenheil-
kunde. Therapeutische Halbmonatshefte, 1921, H. 18.
Löhlein : Greifswalder Farbstoffmischung. Klin. Monatsbl. f. Aug., 1928, Bd. 81,
S. 517.

Römer, Gebb und Löhlein : Experimentelle und klinische Untersuchung über
die hemmende und abtötende Wirkung von Anilinfarbstoffen auf Augen-
pathogenen Keime. Graef. Arch. 1914, Bd. 87.
Stüdimann : Beitrag zur experimentellen Untersuchung über die hemmende und

abtötende Wirkung von Anilinfarbstoffe. Graef. Arch. 1929, S. 572.
Gott : Untersuchungen über die Greifswalder Farbstoffmischung. Diss. Berlin, 1933.
Siegel : Behandlungsversuchc mit Greifswalder Farbstoffmischung bei Schleim-

hauterkrankungen des Hundes. Diss. Leipzig, 1937.
Siegelken : Ein Beitrag zur Tinktionstherapie mit Anilinfarbstofflösung (sol.
methyleni coerul. composit.) in der Augenheilkunde. Klin. Monatsbl. f. Aug.
1929, Bd. 83, S. 516.
Fröhner-Reinhardt : Lehrbuch der Arzneimittellehre für Tierärzte, 1937.

OVER HET GEBRUIK VAN CONTRASTSTOFFEN IN DE
VETERINAIRE RÖNTGENOLOGIE,
auto-referaat

(In het bijzonder een bijdrage tot de kennis van de uitscheidings-
urographie bij hond en kat.)

Het röntgenologische onderzoek der groote en kleine huisdieren
neemt, als aanvulling van het klinische onderzoek, een steeds belang-
rijker plaats in en al heeft de klinische röntgenologie zich in de humane
geneeskunde veel ruimer ontwikkeld door de verfijnde techniek en de
ver doorgevoerde vakspecialisatie, welke in de diergeneeskunde méér
gebonden zijn aan economische factoren, toch ligt hier voor den dieren-
arts nog een ruim onderzoekings- en arbeidsveld open, te meer omdat
het object door de anatomische en psychische verhoudingen veel meer
moeilijkheden biedt dan het menschelijke individu, waardoor een
vergelijking met of een navolging van de humane röntgenologie niet
altijd mogelijk is.

De ontwikkeling der röntgenologie is niet alleen te danken aan den
vooruitgang der techniek ; ontstonden door de behoefte aan een nauw-
keuriger vastleggen van de anatomische of patholoog-anatomische ver-
houdingen hulpmethoden zooals de röntgenkinematographie, de -kymo-
graphie, de -stereoscopie, de analytische en planigraphische röntgeno-
graphie, de substractiemethode, alsmede het gebruik van de compres-
sieblende en de Potter-Bucky-blende, hiernaast werd ook meer en riteer
gebruik gemaakt van de contraststoffen -waartoe de chemische industrie
in belangrijke mate bijdroeg — en methoden van toepassing hiervan.

Men beoogt met het gebruik van contraststoffen het röntgenologisch
zichtbaar maken van de natuurlijke en pathologische lichaamsruimten
en orgaansystemen door middel van stoffen, welke deze holten opvullen
en de röntgenstralen dan meer of minder tegenhouden dan het om-
gevende weefsel, zoodat op de röntgenfilm (röntgenographie) door een
contrastbeeld de ruimteverhoudingen kunnen worden nagegaan en
— beter nog geschiedt dit bij het lezen van het röntgenscherm (rönt-
genoscopie) — een inzicht kan worden verkregen in de physiologie
(motiliteit, se- en excretie) van het betreffende orgaan.

In het proefschrift is een overzicht gegeven van de verschillende
contraststoffen in gebruik bij het röntgenologische onderzoek van
mensch en dier, waarbij vooral aandacht werd besteed aan die
contraststoffen en methoden van toepassing, welke zich of in de veteri-
naire röntgenologie reeds een vaste plaats hebben verworven, of waarvan
het gebruik in de toekomst misschien veelvuldiger zal zijn.

Het gelijknamige proefschrift is aan de Kliniek voor Kleine Huisdieren te
Utrecht bewerkt onder leiding van Prof. Dr. A. Klare.nbeek.

De werkwijzen van het zichtbaar maken van de verschillende
lichaamsholten en orgaansystemen volgens bepaalde methoden en met
bepaalde contraststoffen, werden uitvoeriger besproken naarmate er
meer mogelijkheden in schuilden voor de klinische of experimenteele
röntgenologie der huisdieren ; één der methoden, de z.g. uitscheidings-
urographie is in het bijzonder uitgewerkt tot een practische toepassing
bij hond en kat.

Het contrastbeeld, dat in staat stelt de röntgenfilm in haar beteekenis
voor de diagnostiek te lezen, ontstaat, doordat de verschillende weefsels
en lichaamsvloeistoffen de röntgenstralen in meerdere of mindere
mate tegenhouden, waardoor de weefseldeelen, welke de röntgenstralen
moeilijk doorlaten (beenweefsel) zich op het negatief zullen afteekenen
als lichte schaduwen, terwijl de weefsels, die de röntgenstralen gemak-
kelijker doorlaten (meestal de weekere deelen), zich zullen projec-
teeren als donkere schaduwen. Op de (positieve) röntgenphoto zijn deze
verhoudingen natuurlijk precies omgekeerd.

Het gebruik van contraststoffen beoogt deze verschillen van schaduw-
intensiteit duidelijker te maken en men kan hierbij gebruik maken
van „positieve" en „negatieve" contraststoffen.

De eerste geven een schaduw op de röntgenfilm intenser („witter")
dan de omgevende weefseldeelen, doordat ze de röntgenstralen geheel
of voor een belangrijk deel tegenhouden. Deze eigenschap, welke
natuurlijk ook van toepassing is op de deelen van het dierlijk organisme,
is afhankelijk van het moleculair- of atoomgewicht van de contraststof,
van de concentratie der oplossing of suspensie en van de dikte van de
contrastlaag, welke de röntgenstralen moeten passeeren ; zij komt het
duidelijkst tot uiting, indien het omgevende weefsel deze eigenschap
in veel geringere mate bezit, zoodat een contrastrijk röntgenbeeld
ontstaat.

De „negatieve" contrastmiddelen geven een minder intense schaduw
dan het omgevende weefsel, doordat de röntgenstralen deze contrast-
media zeer gemakkelijk passeeren. Een laag moleculair of atoomgewicht,
een geringe dichtheid en een groote breedte (dikte) van de contrastlaag
bepalen nu deze eigenschap.

Men kan de contraststoffen in vijf groepen onderbrengen, namelijk :
A. de gassen ; B. de zware metalen ; C. de anorganische halogeen-
verbindingen ; D. de halogeenoliën ; E. de organische halogeenver-
bindingen.

Aan de contraststoffen mogen verschillende, algemeene eischen ge-
steld worden, afhankelijk van het doel waarvoor ze gebruikt moeten
worden en die als volgt geformuleerd kunnen worden :

i. goed contrasteerend ; 2. geen weefselprikkeling veroorzakend;
3. niet giftig ; 4. te steriliseeren ; 5. billijk in prijs.

De gassen behooren tot de z.g. negatieve contrastmiddelen, welke
de röntgenstralen dus méér doorlaten dan de omgevende weefsels.
Men maakt gebruik van lucht, zuurstof of koolzuurgas ; de voorkeur
wordt alleen bepaald door de physische eigenschappen van het gas en
den aard van het te onderzoeken orgaan, daar een verschil in contrast-
rijkdom niet tot uiting komt wegens de geringe dichtheid en het lage
moleculairgewicht.

De twee practische toepassingen van de gasvormige contrastmiddelen
— al of niet in combinatie met positieve contrastmiddelen — zijn de
pneumocystographie en het pneumoperitoneum.

De pneumocystographie —• het vullen van de blaas met een gas —
geschiedt wel om blaassteenen, opgebouwd uit elementen met een
laag moleculairgewicht (cystine, xanthine, uraat en ammonium-phos-
phaatsteenen) röntgenologisch zichtbaar te maken.

Het aanleggen van een pneumoperitoneum geschiedt door het in-
brengen van een gas in de buikholte (punctie), waardoor deze ruimte
zich door de gasspanning belangrijk vergroot en de daarin aanwezige
organen meer uit elkaar komen te liggen in een negatief contrastmedium,
zoodat ze zich op de röntgenfilm zoo weinig mogelijk over elkaar heen
projecteeren (photo\'s van het staande dier) ! Hierdoor is het mogelijk
het darmkanaal, de nieren en de vergroote uterus (dracht, pyometra)
duidelijker zichtbaar te maken, waarbij men het contrast veelvuldig
vergroot door vulling van het darmkanaal met bariumsulfaat.

Het ingrijpen wordt door de meeste dieren goed verdragen, vooral
als men koolzuurgas gebruikt (snelle resorptie) en een deel na afloop
weer door de canule laat ontsnappen.

De zware metalen worden in hun verbindingen veelvuldig toegepast
als contrastmiddel en drie treden wel in het bijzonder op den voor-
grond.

Het zilver (atoomgew. 108) heeft reeds langen tijd, vooral in colloi-
dalen vorm, toepassing als contraststof gevonden ; de schaduwrijkdom,
de antiseptische- en weinig prikkelende eigenschappen zijn hieraan
niet vreemd. Collargol, als 20% oplossing, wordt in de veterinaire
röntgenologie reeds veelvuldig gebruikt voor de z.g. retrograde vulling
van de blaas. Protargol geeft in dezelfde concentratie een belangrijk
mindere schaduw.

Het barium (atoomgew. 137) heeft als bariumsulphaat een uitge-
breide toepassing gevonden en nog steeds is de „bariumpap" het voor-
naamste en meest gebruikte contrastmiddel van den humanen en vete-
rinairen röntgenoloog. Helaas is het gebruik van deze billijke contrast-
stof vrijwel beperkt tot het maagdarmkanaal.

Het bariumsulphaat is een onoplosbaar, wit, smakeloos poeder, dat
zich met water tot een homogene brij mengt, doch vrij spoedig grof-
korrelig sedimenteert. Door toevoeging van hydrophiele colloïden
kunnen de bariumsulphaat-deeltjes langer zwevende gehouden worden
en deze mengsels zijn onder talrijke namen in den handel.

Het thorium (atoomgew. 232) neemt als thoriumdioxyde een zeer
belangrijke, maar ook een zeer bijzondere plaats in de rij der contrast-
stoffen in ; het heeft vooral in de experimenteele röntgenologie een uit-
gebreide toepassing gevonden.

„Umbrathor", een positief geladen thoriumdioxyde sol. heeft toe-
passing gevonden bij de zichtbaarmaking van mucosae (maag, darm,
blaas), doordat het gemakkelijk uitvlokt in aanraking met negatief
geladen orgaandeeltjes (secretum van het darmslijmvlies b.v.), waardoor
een reliefbeeld verkregen zou kunnen worden van het slijmvlies. Naast
vele practische bezwaren speelt ook de prijs (van alle thoriumpreparaten)
een rol, zoodat het „Umbrathor" nog niet algemeen is ingevoerd voor
de zichtbaarmaking van slijmvliezen.

Later werd het „Thorotrast" bereid, een negatief geladen en gesta-
biliseerd thoriumdioxyde sol. Thorotrast is een vrij grof dispers systeem ;
het is een zwak troebele vloeistof, bloedisotonisch en in alle verhoudingen
met water en lichaamsvloeistoffen mengbaar. De indifferente vloeistof
zou geen prikkel uitoefenen op de wee^fsels waarmede het in contact
komt en, in circulatie gekomen, zou het volkomen ongiftig voor het
lichaam zijn. Door deze eigenschappen is het dan ook zeer geschikt
voor de directe vulling van lichaamsholten en orgaansystemen (vaso-
graphie !).

Een bijzondere en belangrijke plaats heeft het Thorotrast zich echter
in de röntgenologie verworven, doordat het na intraveneuze injectie
het lichaam uiterst traag verlaat en in depót gehouden wordt in het
reticulo-endotheliale systeem (R.E.S.), waardoor het mogelijk werd de
R.E.S. bevattende organen (vooral lever en milt) als een schaduw vast
te leggen op de röntgenfilm. Door het injicieeren van groote hoeveel-
heden Thorotrast, in gefractionneerde en sterk verdunde doses, gelukt
het bij proefdieren alle R.E.S. bevattende orgaansystemen ("lever, milt,
nieren, bijnieren, placenta\'s, longen, ontstekingshaarden) zichtbaar te
maken ; ja men kan zoo zelfs het geheele dier als het ware metalliseeren.
Zoo kan de topographie en de structuur van een orgaan bestudeerd
worden met behulp van Thorotrast. Waar ter plaatse in een orgaan
het R.E.S. ontbreekt of slecht vertegenwoordigd is (b.v. levertumoren),
zal men op de röntgenfilm een schaduwarmere plek waarnemen. Waar
zich ergens in het lichaam R.E.S. cellen ophoopen (ontstekingshaarden),
zal men ook met behulp van Thorotrast deze ccllige infiltraties kunnen
vaststellen.

De humane röntgenologie heeft, terecht, bezwaren gemaakt tegen
het inbrengen van Thorotrast in de bloedbaan. Het Thorotrast is radio-
actief en het jarenlange verblijf in het lichaam zou aanleiding kunnen
geven tot orgaanbeschadigingen. Doordat echter de bezwaren, die
een ruime toepassing van het Thorotrast bij den mensch in den weg
staan, bij het dier niet zoo zwaar wegen, is het mogelijk, dat het klini-
sche gebruik van dit contrastmiddel bij het (kleine) huisdier zal toe-
nemen, waardoor het misschien mogelijk zal worden een klinisch-

röntgenologische studie te maken van lever, milt en andere R.E.S.
bevattende organen.

De anorganische halogeenverbindingen : deze zouten vinden in waterige
oplossing hun toepassing als contraststof. Het gebruik dient met eenige
voorzichtigheid te geschieden, want de anorganische halogeenzouten
werken in de gebruikelijke concentraties eenigszins prikkelend op de
weefsels ; hun overgang in de bloedbaan wordt niet gaarne gezien,
terwijl ze geen antiseptische eigenschappen bezitten. Sterilisatie wordt
in het algemeen goed verdragen. Bovendien is de prijs der halogeen-
alkali-verbindingen zeer billijk. Chemische zuiverheid is noodzakelijk.

Het joodnatrium wordt, in 10—30% oplossing, wel het meeste
gebruikt ; daarnaast echter ook wel joodkali, broomnatrium en broom-
kali. De halogeenzouten worden thans bijna uitsluitend gebruikt voor
contrastvulling van de blaas.

De halogeenoliën zijn oliën, welke organisch gebonden halogeen-
elementen bevatten. Zij hebben de physische eigenschappen van olie
bijna geheel behouden, terwijl het toegevoegde element, waaraan de
contrastolie zijn schaduwgevend vermogen ontleent, zijn werking op
het organisme vrijwel niet ontvouwt.

De halogeenoliën oefenen dan ook op de weefsels geen prikkelende
werking uit, zoodat zij voor de teerste epitheelbekleedingen geschikt
zijn. Overgang in de bloedbaan dient echter vermeden te worden
wegens het emboli-gevaar. Ook hebben de contrastoliën het bezwaar,
dat ze zich niet mengen met de lichaamsvloeistoffen ;• zij vullen kleinere
weefselspleten en gangen niet op, zoodat het röntgenbeeld geen fijne
structuren weergeeft.

De meest gebruikte contrastolie is het „Lipiodol", een jodiuin-
houdende papaverolie. Het vindt vooral toepassing in de broncho-
graphie en bij het onderzoek van de ruimten van het centrale zenuw-
stelsel, gewrichten, boezems, fistels, salpinx.

De organische halogeenverbindingen hebben naast de toepassing voor
directe vulling van lichaamsholten en orgaansystemen hun groote waarde
voor den röntgenoloog hierin, dat ze 11a enterale of parenterale toedie-
ning het lichaam verlaten, hetzij met de gal, hetzij met de urine, zoodat
zij op de röntgenfilm een contrastbeeld kunnen geven van de afvoerende
gal- of urinewegen.

Tot de eerste groep behooren vooral de phtaalzuur derivaten — voor-
namelijk meerkernige verbindingen — welke min of meer uitgesproken
hepatotroop zijn. Deze stoffen zouden, na orale toediening, gekoppeld
worden aan galzuren, waardoor resorptie mogelijk is geworden en
vervoer naar de lever plaats vindt, waarna dc stoffen weer onveranderd
met de gal uitgescheiden zouden worden.

Het meest bekende handelsproduct is het ..Jodtetragnost" — tetra-
joodphenolphtaleine — dat ook geschikt is voor de intraveneuze appli-
catie.

Het is bij den hond en de kat nog niet gelukt, met dit contrastmiddel
een goede galblaasschaduw te verkrijgen ; bij den mensch daarentegen
is het een zeer gebruikelijke onderzoekingsmethode geworden.

Tot de tweede groep behooren een aantal min of meer samengestelde
jodiumzouten, welke, mits in voldoende concentratie uitgescheiden
met de urine, een röntgencontrastbeeld van de nieren en de afvoerende
urinewegen kunnen geven.

Joodnatrium, te zamen gegeven met ureum, dat als „Gleitschiene"
dienst moest doen voor de uitscheiding via de nieren, gaf, doordat het
onvoldoende geconcentreerd werd in de urine, alleen een vage contrast-
schaduw van de blaas. Ook een verbinding van joodbenzoezuur met
glycocol, ,,Hippuran", voldeed niet.

Betere resultaten werden echter bereikt met het natriumzout van een
pyridinederivaat, methyl-dijood-chelidaamzuur, dat onder den naam
„Uroselectan B" thans algemeen ingevoerd is in de urologische röntgen-
diagnostiek. Na intraveneuze applicatie verschijnt deze stof vrijwel
onmiddellijk in voldoende concentratie in de urine, zoodat een fraai
contrastbeeld te verkrijgen is van de nieren, het nierbekken, de ureter
en de blaas.

Daarnaast ontstonden, als resultaat der chemische industrie, nog
een drietal vermeldenswaardige producten, n.1. het dijood-methaan-
sulphonzuur („Tenebryl"), het monojoodsulphonzuur („Abroclil") en
een zeer samengesteld jodiumbevattend pyridinederivaat, het „Pera-
brodil". Deze laatste stof is als contrastmiddel volkomen gelijkwaardig
aan het „Uroselectan B".

Het laat zich aan zien, dat de chemische industrie ook op het gebied
van röntgencontraststoffen nog lang niet aan het einde toe is.

Het röntgenologisch onderzoek van het uropoetische systeem met
de afvoerende urinewegen, heeft voor den arts, zoowel als voor den
dierenarts groote beteekenis, doordat dit orgaansysteem, dat veelvuldig
de zetel is van anatomische en physiologische afwijkingen, zich door
zijn ligging eenigszins aan het klinische onderzoek onttrekt.

Het klinische onderzoek der nieren beperkt zich bij hond en kat
tot palpatie, waardoor het soms mogelijk is een indruk te verkrijgen
van de grootte (schrompelnier), het oppervlak (tumoren) en de con-
sistentie ; bij aanwezigheid van abdominale veranderingen komen de
nieren, welke bij de kleine huisdieren een zekere bewegingsvrijheid
bezitten, differentiaal-diagnostisch in beschouwing en bestaat er be-
hoefte aan een nauwkeuriger bepaling van de ligging dezer organen.

Het laboratorium-onderzoek houdt zich meestal alleen bezig met een
analyse van urine en bloed (ureumbepaling!). Het is bij de kleine
huisdieren niet mogelijk urine van elke nier afzonderlijk op te vangen,
zoodat men zich tevreden moet stellen met spontaan opgevangen

Het nierbekken en de ureter van hond en kat zijn voor het klinisch
onderzoek niet toegankelijk, in tegenstelling tot de blaas, welke zich
goed palpeeren laat, mits de dieren den buikwand niet overmatig spannen.
Cystoscopie is bij teven wel mogelijk, doch voor een eenvoudig klinisch
onderzoek is deze methode toch niet geschikt.

In de humane röntgenologie is de z.g. retrograde o^r transvesicale
Pyelographie in gebruik. Bij de kleine huisdieren is het catheteriseeren
der ureteren niet mogelijk (tenzij in het experiment) en dit is de reden,
waarom de dierenarts over aandoeningen van nierbekken en ureter
bij hond en kat alleen georiënteerd is door sectieverslagen. Bovendien
heeft de retrograde Pyelographie contra-indicaties, zooals pyelitis en
cystitis, zoodat de uitscheidingsurographie met graagte aanvaard werd
voor de vervolmaking van het urologisch onderzoek. De dierenarts
is voor het röntgenologisch onderzoek van nieren, nierbekken en ureter
uitsluitend aangewezen op de uitscheidingsurographie ; voor contras-
teering van de blaas zal, indien catheterisatie mogelijk is, de retrograde
vulling met een contrastmiddel verkozen worden.

De toepassing van de uitscheidingsurographie is bij den mensch
een betrekkelijk eenvoudig ingrijpen ; er zijn onderzoekers, die een
zorgvuldige voorbereiding eischen (clysma, dorsten, gevulde blaas),
terwijl anderen een ambulante toepassing in de kliniek mogelijk achten.
De contraststof — meestal Uroselectan B of Perabrodil — wordt in-
traveneus ingespoten in een dosis van 20 cc. De beeldsterkte van het
contrastbeeld wordt, merkwaardig genoeg, niet beïnvloed door een
grootere of kleinere dosis, wel de tijdsduur van het contrastbeeld, dat
bij de gebruikelijke dosis enkele uren aanwezig blijft. Het schijnt, dat
de hoeveelheid door de nieren uitgescheiden contraststof per tijdseenheid
en in gewichtsdeelen uitgedrukt, constant is, m.a.w. de uitscheiding
is in hooge mate onafhankelijk van de hoeveelheid water, welke de
nieren aangeboden krijgen. Dorsten schijnt dus de contrastrijkdom
te verhoogen, doordat ■— bij gelijke hoeveelheid uitgescheiden contrast-
stof — de hoeveelheid uitgescheiden urine vermindert, waardoor de
concentratie van het contrastmiddel in de urine verhoogd wordt
(,,dasz eine rigorose Trockenlegung des Patienten mit aller Energie
anzustreben ist").

Over de waarde van de uitscheidingsurographie als funetieproef
voor de nieren, hetzij door een röntgenologische bestudeering van het
contrastbeeld, hetzij door een contraststofonderzoek in de urine (meestal
een jodiumbepaling) loopen de meeningen uiteen. De laatste methode
biedt geen voordeelen boven de vele gebruikelijke nierfunctieproeven,
de eerste methode, welke vooral voor de kleine huisdieren van belang
zou kunnen zijn, doordat het, door een beoordeeling der schaduw -
intensiteit mogelijk zou zijn een indruk te verkrijgen van de functie
van elke nier afzonderlijk, heeft het bezwaar, dat het contrastbeeld
van de nieren zoo moeilijk op exacte wijze weer te geven is en bovendien

Nierbekken hond. Naar een teekening van D. J. van der Zweep. (Vet. Anat. Inst.)
P. - gemeensch. papil. S.R. rand van het afgesneden bekkenslijmvlies. In de
onderste helft kijkt men in het geopende nierbekken. Tusschen de zijvleugels (Z.)
ziet men de plooien van het slijmvlies (S.P.) indringen. R. = toegang tot een
recessus. In de bovenste helft is het slijmvlies zooveel mogelijk weggepraepareerd,
de recessuus zijn dus in hun geheel geopend, waardoor de zijvleugels volledig zichtbaar
geworden zijn. Men. ziet de afgesneden slijmvliesplooien (S.R.) tusschen de zij-
vleugels indringen.

Retrograde Thorotrastvulling van het nierbekken. Het gemeensch. nierbekken
wordt door de papil grootendeels in twee helften gescheiden, waardoor slechts het
ureterwaartsche deel als een horizontale schaduwlijn zichtbaar is. De hoefijzer-
vormige schaduwen stellen de nissen voor, welke het nierbekken aan weerszijden

Uitscheidingsurographie bij de kat met „Uroselectan B". De blaas is gevuld
met lucht, Hinderlijke darmgassen storen het beeld.

door vele extra-renale factoren beïnvloed kan worden. Bovendien is
over de beteekenis van de nierfunctie bij de uitscheidingsurographie
nog weinig bekend. Terecht wordt dan ook gezegd: ,,..... die Aus-
scheidung und der Transport des Kontrastmittels von zu viele, nicht
zu übersehenden Bedingungen abhängt."

Over de uitscheidingsurographie bij den hond is slechts weinig, bij
de kat niets gepubliceerd en de behaalde en gereproduceerde resultaten
der veterinaire auteurs voldeden maar matig. Ook mij bleek, dat bij de
eenvoudige toepassing van de uitscheidingsurographie, zooals deze bij
den mensch geschiedt, geen bevredigende resultaten bij hond en kat
verkregen werden. Wel kon gemakkelijk een contrastbeeld verkregen
worden van de nieren (vage schaduw) en de blaas (duidelijke schaduw,
welke echter altijd achter staat bij de schaduw van de retrograde
contrastvulling).

Uit de literatuurgegevens werd geconcludeerd, dat de oorzaak van
dit mislukken kon liggen in een verhoogde peristaltiek of tonus van het
nierbekken en ureter der carnivoren, waardoor het gunstige moment
voor een goede contrastphoto, een geheele of gedeeltelijke dilatatie van
nierbekken en ureter, niet of zelden optrad. Getracht werd nu de p;ri-
staltiek of tonus van de afvoerende urinewegen te beïnvloeden met
behulp van pharmaca en het bleek mij, dat vooral sulfas atropini, in
groote doseering toegepast, een gunstige (dilateerende) werking uit-
oefende (2—5 mg per kg dier !). Om de onvermijdelijke excitatie tegen
te gaan, werd vooraf of gelijktijdig hydrochloras morphini (2—4 mg
per kg dier) toegediend, alleen bij den hond. De morphine oefende,
zooals uit proeven alleen met morphine bleek, vaak een geringen,
gunstigen invloed uit op het contrastbeeld ; een nadeeligen invloed
van dit alcaloide op het contrastbeeld werd nooit waargenomen. De
combinatie morphinc-atropine werd dan ook gaarne bij den hond
toegepast, waarbij de beide alcaloidcn, óf gezamenlijk, öf ieder voor zich,
hetzij subcutaan, hetzij intraveneus geinjicieerd werden.

Toch waren de resultaten, alleen met deze alcaloiden behaald, niet
bevredigend en er werd getracht, een kunstmatige urinestuwing in nier-
bekken en ureter teweeg te brengen, door den urineafvoer naar de blaas
te bemoeilijken. Dit geschiedde door vulling van de blaas met vloeistof
of gas.

Wanneer de blaas zich met urine vult — of met vloeistof gevuld
wordt — kan de druk in dit orgaan, bij toenemend volumen, constant
blijven. Het bleek mij nu, dat, wanneer de blaas tot eenzelfde volumen
met een gas gevuld werd, de druk in de blaas grooter was ; de gunstige
invloed, die deze hoogere druk op het contrastbeeld uitoefende, werd
in den regel duidelijk gedemonstreerd. In enkele gevallen werd echter
een onvoldoende beeld verkregen ondanks vulling van de blaas met
lucht. Zonder uitzondering werden echter goede en zeer goede beelden
verkregen, indien de blaas gevuld werd en tevens atropine — al of niet

in combinatie met morphine — geappliceerd werd, hetzij gelijktijdig
met het contrastmiddel intraveneus of ongeveer een half uur vóór de
photo-opname subcutaan. De gasdruk in de blaas bedroeg 50—70 mm
kwik.

Men kan zich voorstellen, dat bij gasvulling van de blaas de con-
tractiele elementen méér in functie komen dan bij vloeistofvulling,
waardoor een verhoogde blaaswandspanning optreedt. De urinestuwing,
welke hierdoor kan optreden in ureter en pyelum, samengaande met
een door atropine verminderde tonus van den wand van dit deel van
den urineweg, zou kunnen leiden tot een verbetering van het contrast-
beeld.

De druk in de blaas, hoe groot ook, wordt niet rechtstreeks overge-
bracht naar ureter of nierbekken (ventielwerking van het ostium
uretero -vesicale).

Voor de uitscheidingsurographie voldoet de intraveneuze applicatie
van 0,6 cc „Uroselectan B" per kg. dier. Subcutane of intramusculaire
toediening van het contrastmiddel geeft aanleiding tot uitgebreide
necrose, tenzij men de stof sterk met vloeistof verdunt. Het is dan echter
alleen mogelijk een schaduw te verkrijgen van nieren en blaas.

Het vooraf laten dorsten en vasten der dieren is gewenscht. Darm-
contenta, in het bijzonder gassen, kunnen het contrastbeeld zeer storen.

De blaas wordt met gas gevuld met behulp van een z.g. dubbel-
ballon, bevestigd aan een catheter. Is catheterisatie onmogelijk, dan
trachte men de blaas spontaan gevuld te houden met urine. Een gas
in de blaas biedt echter, behalve een verhoogde spanning, het voordcel,
dat men de met contrasturine gevulde ureter vaak kan zien verloopen
tot dicht bij zijn intrede in de blaashals.

De bijgevoegde photo\'s geven een beeld van de uitscheidingsuro-
graphie bij hond en kat. Ongetwijfeld hebben de afbeeldingen, ver-
geleken met de origineele film, aan scherpte verloren; voor den critischen
lezer, die de controle daardoor grootendeels mist, is hierin een belangrijk
nadeel gelegen.

Voor het lezen van het uitscheidingspyelogram van hond en kat
is een inzicht in de anatomie van dit orgaan noodzakelijk. In het nier-
bekken steekt, als deel van de medulla, de papilla renalis als een lang-
gerekte wrong in de mediaanlijn uit. Aan weerszijden van de gemeen-
schappelijke papil, welke het nierbekken als het ware onvolledig in twee
helften scheidt, bevinden zich een 5 tot 7-tal zijvleugels („Anbaue"),
welke lateraalwaarts van de papil uitgaan om boogvormig, in de rich-
ting van de hilus, geleidelijk weer in het nierweefsel uit te loopen.
Aan weerszijden van de zijvleugels, daar waar zij uit de gemeenschap-
pelijke papil ontspringen, bevinden zich diepe, spleetvormige nissen,
als uitstulpingen van het nierbekken. Het slijmvlies van het nierbekken
zendt tusschen de zijvleugels plooien uit, waardoor er, van het nier-

bekken uit, recessuïïs gevormd worden, welke halfboogvormig om het
proximale gedeelte van de zijvleugels heengrijpen.

De zijvleugels zijn vaak onregelmatig van vorm, liggen niet altijd
in het zelfde niveau en bezitten vaak een of twee minder duidelijke
secundaire zijvleugels, met kleine secundaire nissen en recessuïïs. In
verband met het lezen van een pyelogram der carnivoren, houdc men
voor oogen, dat de nissen naar het nieroppervlak toe verloopen, terwijl
de recessuïïs juist in de richting van de hilus en evenwijdig aan het
nierbekken verloopen. Een teekening, vervaardigd in het Vet. Anat.
Instituut, poogt de samengestelde bouw van het nierbekken bij den hond
weer te geven.

Bij het lezen van het uitscheidingspyelogram moet men zich voor
oogen stellen, dat het geheele nierbekken gevuld is met contrasturine.
Het schaduwbeeld van de recessuïïs, op zich zelf reeds zwak door het
kleine lumen, valt geheel in dat van het nierbekken. Het schaduwbeeld
van de diepe spleetvormige nissen aan weerszijden van de zijvleugels,
doet zich voor als hoefijzervormige schaduwlijnen, welke radiair in
de richting van het nieroppervlak verloopen. De takken van het „hoef-
ijzer" stellen de nissen voor, de halfronde schaduwlijn tusschen beide
takken stelt de verbinding van twee nissen, over het begindeel van een
zijvleugel heen, voor. Ter verduidelijking is ook een afbeelding gegeven
van een uit het lichaam genomen hondenier, waarbij het nierbekken
vanuit den ureter gevuld is met Thorotrast. Men ziet hierop het gemeen-
schappelijke nierbekken, dat door de papil grootendeels in twee helften
wordt verdeeld. De recessuïïs zijn waarschijnlijk niet gevuld, doordat
de druk van de contrastvloeistof, welke eerst het nierbekken vult, het
slijmvlies opzij drukt, waardoor de toegang tot de recessuïïs afgesloten
wordt. Ook bij het volgens Spaltehoi.z doorzichtig gemaakte preparaat
van een nier (Vet. Anat. Instituut), waarbij het nierbekken vanuit
den ureter opgevuld was met de blauwe vloeistof volgens Teichmann,
bleken de recessuïïs zich niet gevuld te hebben. Wel waren de diepe
nissen, welke het nierbekken om het begin der zijvleugels vormt, goed
te zien, evenals op de bijgevoegde röntgenphoto van het met Thorotrast
gevulde nierbekken, waar vooral ook de verbinding van twee nissen
duidelijk uitkomt. Hoe meer het nierbekken gevuld wordt met een
contrastvloeistof, hoe meer de half boogvormige schaduwlijnen aanslui-
ten bij de schaduw van het gemeenschappelijke nierbekken ; bij nog
sterkere vulling krijgt men het beeld van het gemeenschappelijke
nierbekken, waaraan lijnvormige uitloopers de nissen aan weerszijden
van de zijvleugels voorstellen.

Men stelle zich dus goed voor oogen, dat de recessuïïs röntgenologisch
niet zichtbaar worden, bij de retrograde vulling van het nierbekken
niet, doordat ze zich niet vullen met de contrastvloeistof en bij de uit-
scheidingspyelographie niet, doordat hun schaduw, in verband met het
kleine lumen, zeer zwak is en bovendien geheel valt in die van het nier-
bekken. De hoefijzervormige schaduwfiguren stellen dus de diepe nissen
naast de zijvleugels voor, met hun verbinding over elke „Anbau" heen.

Uit dc literatuur blijkt, dat de postoperatieve en puerperale throm-
bose bij onze huisdieren, met name den hond, uiterst weinig voorkomt
in vergelijking met den mensch ; eene tegenstelling, die opvallend is,
daar toch onze huisdieren veelvuldig operaties en partus ondergaan.
Voor deze tegenstelling werd getracht een verklaring te vinden, daar zon-
der meer niet aan te nemen is, dat de drie thrombose bevorderende
factoren, te weten : bloedstroom verlangzaming, bloedvatverandering
en verandering in de samenstelling van het bloed, bij onze huisdieren
zonder invloed zouden zijn. Doelstelling dezer studie was dan o.a.
om na te gaan of soms een bepaalde factor onze huisdieren tegen eene
postoperatieve of puerperale thrombose beschermt ; een factor, die dan
óf bij den mensch onvolledig aanwezig moet zijn óf ontbreken. Op
2369 secties bij honden werd slechts 2 X een postoperatieve thrombose
gevonden. Wij nemen dan aan, dat er zoowel bij mensch als dier een
gemeenschappelijke factor moet zijn, waaraan bij den mensch een groo-
tere overheerschende invloed dan bij het dier kan worden toegeschreven,
in verband met eene praedispositie voor thrombose.

Wij meenen op grond van de groote verschillen in de anatomie
en de physiologie tusschen de huid van den mensch en onze huisdieren
i.c. den hond, bij dit laatste dier een grooteren beschuttenden factor
aanwezig te zien tegen traumata. In het bijzonder willen wij wijzen
op het waarnemingsfeit, dat grove insulten bij honden zooals straat-
ongelukken, minder huidtraumata of subcutane bloeduitstortingen
zullen veroorzaken dan bij een gelijk insult bij den mensch. Wij stelden
de hypothese op, dat bloeduitstortingen in het algemeen tot resorptie

De vlakken, waarin de zijvleugels (van eiken kant) liggen, verloopen
niet evenwijdig aan de röntgenfilm, doch divergeeren iti de richting
van de nierpolen. De projectie van de nissen op de röntgenfilm geschiedt
dus niet volkomen loodrecht, ook zullen de nieren bij het levende dier
zelden geheel evenwijdig aan de röntgenplaat liggen. Voegt men dit
bij de verteekening, welke ontstaat, doordat de röntgenstralen in een
kegel verloopen, terwijl bovendien de nissen van beide kanten zich ge-
deeltelijk over elkaar heen projecteeren, dan is het begrijpelijk, dat het
zeer moeilijk is, om uit het röntgenprojectiebeeld van het nierbekken
van hond of kat, het pyelum in gedachten stereometrisch te recon-
strueeren.

van celverval- i.c. weefselverval-producten aanleiding geven en hierin
de oorzaak der thrombosen verscholen zoude liggen. Hierbij wordt er
echter met nadruk op gewezen, dat niet elke subcutane- of intraperi-
toneale bloeduitstorting eene thrombose tengevolge heeft, ook niet
als deze bloedingen met een ziekte, een operatie of wel met een partus
samengaan. Dat echter een reeks van grootere of kleinere bloeduit-
stortingen eene sensibilisatie van het organisme kan opwekken, waar-
door eene „Thrombosebereitschaft" ontstaat, welke óf spontaan óf
gecombineerd met eene ziekte, operatie of partus tot eene thrombose
kan leiden, gaf eene completeering onzer hypothese, welke door onze
genomen experimenten bevestigd werd.

Wij zien dan ook in de schijnbaar onschuldige huidtraumata, met de
geringe subcutane bloedingen, eventueel intraperitoneale bloedingen,
mits deze in eene zekere volgorde optreden, een der primaire oorzaken
der postoperatieve- of puerperale thrombose.

Onze hypothese aangaande de aetiologie der postoperatieve- of puer-
perale thrombose is niet in strijd met de waarnemingen, die men bij
den mensch gedaan heeft, integendeel, zij wordt er zelfs door gesteund.

Vele clinici merkten op, dat zwaarlijvige menschen eene grootere
praedispositie hebben voor de postoperatieve- en puerperale thrombose,
dan magere. Dit is in overeenstemming met de door ons opgestelde
theorie, immers bij zwaarlijvige menschen zal de resorptie na de in-
werking van traumata langzamer zijn dan bij magere individuen.
De toename in frequentie der postoperatieve- en puerperale thrombose
zouden wij kunnen verklaren door liet feit, dat èn door de toename
der sportbeoefening èn door het intensievere verkeer, mensch en dier
veel meer aan traumata bloot staan. De toename der thrombose met het
stijgen der jaren zoude te verklaren zijn, doordat bij het stijgen dei-
jaren de zwaarlijvigheid en de bloedstroomvertraging parallel gaan.

Onze hypothese opent op grond der experimenten twee prophylactische
perspectieven. Het zoude overweging verdienen elke niet acuut nood-
zakelijke operatie uit te stellen bij die patienten, uit wier anamnese
of status praesens blijkt, dat deze onderhevig of pas onderhevig geweest
zijn aan huidtraumata, of bij wien men mag aannemen, dat kleine
intraperitoneale bloeduitstortingen aanwezig zijn. Bovendien zoude het
dan aanbeveling verdienen aan gravidae een zoodanige levenswijze voor
te schrijven, dat huidtraumata zooveel mogelijk voorkomen worden.

In onze experimenten, welke de door ons opgestelde hypothese be-
vestigden, werden bij honden kunstmatig bloeduitstortingen verwekt
door het weken lang achtereen subcutaan- of intraperitoneaal inspuiten
van eigen citraatbloed. De huidtraumata werden nagebootst door het
langeren tijd klemmen van een huidplooi tusschen een engelschen
sleutel. Hiermede beoogden wij de door ons aangegeven sensibilisatie
op te wekken, welker graad door de bloedbezinkingssnelheid bepaald
werd. Het bleek nu dat de bepaling der bloedbezinkingssnelheid, waar-
voor die van Westergren gekozen werd, als ruw reagens voor het

aanwezig zijn van eene „Thrombosebereitschaft" in het dierexperiment
hare bruikbaarheid bewees. Het gelukte ons na langeren tijd van sen-
sibilisatie, 2 X eene pathologisch anatomisch aantoonbare thrombose
in de vena portae en de vena lienalis op te wekken. Clinisch was een
thrombose in 6 gevallen vast te stellen, n.1. 1 X aan het linker voorbeen,
I X aan het rechter voorbeen, 2 X aan het linker achterbeen, 1 X aan de
ondervoorborst tusschen de voorste extremiteiten, 1 X aan den linker
wang. Het gelukte niet bij onze contróledieren, waar een sensibilisatie
achterwege gelaten werd, door analoge ingrepen thrombose op te wekken,
terwijl de controleproef, waarbij alleen citras natricus in physiologische
NaCl. solutie gespoten werd, geen invloed op de bloedbezinking uit-
oefende.

De in het dierexperiment opgewekte thrombosen gaven geen aan-
leiding tot een mors subita door longembolie. Merkwaardig was de ge-
dane waarneming, dat de bloedbezinkingssnelheid, zelfs bij langdurig
sensibiliseeren, vertraagd wordt, wanneer eene etterende draadhechting
aanwezig was, hetgeen sterk den indruk geeft, dat de sensibilisatiefactor
hierdoor geremd wordt.

Meer uitgebreide onderzoekingen over deze waarneming, welke wij
later hopen te verrichten, openen wellicht nieuwe prophylactische
perspectieven.

Op het slachthuis te Kerkrade is geslacht een pink, oud 9 & 10 maanden, wegende
geslacht 124 kg. Deze pink bleek dragend te zijn van een kalf van 5 maanden met
een lengte van 37 cm en wegende ruim 2 kg. Een dergelijke vroege geslachtsrijpheid
bij het rund schijnt vrijwel onbekend te zijn. H.

In dit artikel geeft Nickel ¹) een overzicht van zijn onderzoek betreffende de
structuur der kroonpijpjes van den hoef. Dit onderzoek is verricht op bevriescoupes
en pluispreparaten in normaal en gepolariseerd licht. Volgens Schmidt W. J. (Die
Bausteine des Tierkörpers im polarisierten Licht) is de lengteas van epitheel-
cellen de richting waarin zij mechanisch het sterkst belast worden.

In deze richting polariseeren de cellen eveneens het licht. Wanneer in een coupe
cellagen tusschen twee gekruiste nicols licht zijn, is dit een bewijs, dat de cellen
in lengterichting zijn doorgesneden. In een groot aantal preparaten heeft de schr.
nu kunnen waarnemen, dat in hoofdzaak twee soorten hoornpijpjes bestaan (er
zijn ook overgangen), n.1. één soort met (van binnen naar buiten bekeken) een
zone, waarin de celstrengen spiraalsgewijze verloopen en vlak gewikkeld zijn. Deze
zóne bestaat meestal uit twee lagen, waarin de spiralen in tegengestelde richting
loopen. De middelste zóne bestaat uit ongeveer 6 lagen (ook telkens tegengesteld
gewikkeld) van veel steiler geplaatste spiralen, terwijl de buitenzijde geheel gelijkt
op de binnenzóne, dus weer uit twee lagen van vlak-spiraalvormig gewonden cel-
strengen bestaat.

Bij de tweede soort overweegt de buitenzöne en bestaat de middelste zóne slechts
uit twee lagen steile spiralen, terwijl de binnenzijde gelijkt op die van de eerst-
beschreven pijpjes. De buitenzöne is hier ongeveer 6 lagen (vlak-gewonden spiralen)
dik.

Bovendien kunnen de hoornpijpjes verdeeld worden, naar de dwarsdoorsnede,
in ronde en ovale. Bij deze beide soorten is het lumen rond, doch bij de ovale zijn
de cellagen aan de polen van de ovaal dikker.

De hoornpijpjes zijn vast met elkaar verbonden door de tusschenhoorn. Door
den lichaamslast worden de hoornpijpjes in lengterichting belast, door de tusschen-
hoorn van terzijde gedrukt, terwijl door de wijze van bevestiging van de hoefleder-
huid en den hoornschoen eveneens neiging tot buigen bestaat. Deze trek- en druk-
krachten bewerken een torsie der spiralen, die opgevangen moet worden door de
tonofibrillen en de cellen dier spiralen. Door de beschreven wikkelingen worden
de hoornpijpjes in alle richtingen elastischer met dien verstande, dat de steile spi-
ralen speciaal de in lengterichting werkende krachten opvangen.

In de dorsale en zijgedeelten van den wand zijn de pijpjes der diepere lagen
hoofdzakelijk van het eerste type, dus met veel steilgewonden spiralen.

Van binnen naar buiten en van dorsaal naar volair gaan zij geleidelijk in die
van de andere soort over.

Bij paarden van zware rassen zijn in de diepere lagen ook de pijpjes van het
vlakke type aanwezig.

Behalve de elasticiteitsmomenten van het hoefmechanisme bestaat een inwendige
elasticiteit in den hoornschoen zelf, veroorzaakt door den bouw van de pijpjes-
wanden.

Hiermede is bewezen, zoo luidt het slot van dit artikel, wat weer eens iets nieuws
brengt over een onderwerp, dat velen als uitgeput beschouwen, hoe in het epitheel-
weefsel dezelfde bouwprincipes te onderkennen zijn als in het bindweefsel (de
Osteonen van het beenweefsel).

De schrijver stelt zich voor door deze anatomische studies de verklaring voor
en de therapie van de meeste hoefziekten te kunnen geven. v. d. P.

1 ) Richard Nickel. Ueber den Bau der Hufröhrchen und seine Bedeutung für den Mecha
nismus des Pferdehufes. D. T. W. 16 Juli 1938, No. 29, 46. Jahrg.

Het lijden treedt op bij primipara, ± i maand voor de partus, zonder dat men
van te voren iets aan de paarden gezien heeft. Plotseling treden versnelde hartslag,
heftig zweeten, slapte in de achterhand, decubitus en gebrek aan eetlust op ; slijm-
vliezen, urine en temperatuur zijn normaal. Na 5—6 uur worden de verschijnselen
erger. De slijmvliezen zijn in de agonie bleek en vuil, na ± 36 uur treedt de dood in.

Pathognomonisch is, dat 12—18 uur voor den dood ter hoogte van de linker
onderflank voor de liesplooi een warme niet pijnlijke zwelling ontstaat, die ziender -
oogen grooter wordt en zich uitbreidt van het uier en perineum voor den bekken-
bodem langs, soms bijna op den grond hangend, naar den anderen kant. De inhoud
bestaat uit zuiver veneus bloed, ^ ^]5 \'> zoodat het dier vrijwel uitgebloed is.
Ergotine en chloor-calcium geven geen resultaat.

De bloeding zetelt in het gebied van de vertakking van de art. iliaca externa
op den voorrand van het os pubis en in de buurt van den uitwcndigen liesring en
van de arteria uberi. Wat de oorzaak is van de waarschijnlijk veneuze bloeding,
is niet bekend.
Torsie uteri ¹).

Bij een koe, die reeds een dag perste, was een torsio aanwezig, die na wentelen
opgeheven werd. De cervix was voor 2 vingers passeerbaar. 8 uur later was de
toestand hetzelfde, alleen het vruchtwater was afgevloeid. Door een voetbal (of
desnoods een varkensblaas) naar binnen te brengen en daarna op te pompen en
hieraan te laten trekken was de cervix na 3 uur zoover opgerekt, dat embryotomie
mogelijk was. Teunissen.

Het feit dat aan dezen chronischen vorm tot nu toe zoo weinig aandacht werd
geschonken, is eensdeels te wijten hieraan, dat het proces zich zoo zwak en slepend
ontwikkelde, anderdeels hieraan dat het onderzoek van de geheele penis praktische
moeilijkheden met zich bracht.

Voor een goed onderzoek is het noodig dat de penis geheel naar buiten gebracht
wordt, waarbij het inwendige praeputiaal blad mede naar buiten gestulpt moet zijn.

Om dit te bereiken construeerde Mörkeberg ²) speciaal hiervoor een 60 cm
lange korentang voorzien van scherpe haken, waarmede bij het liggende dier in de
diepte het inwendige blad gegrepen werd en dit dan naar buiten gebracht werd.
De penis volgt dan van zelf.

De symptomen uiten zich in een langzamerhand verminderd dekvermogen,
waarbij de penis maar voor een klein gedeelte naar buiten gebracht kan worden
met weinig uitvloeiing ; geen zwelling van het uitwendige blad en weinig druk-
gevoeligheid.

De oorzaak van dit lijden is het gevolg van de vorming van bindweefsel in de
mucosa en submucosa van het inwendige praeputiaalblad met daaraanvolgende
retractie en een vernauwing of instulping van de praeputiaalopening.

Aan de naar buiten gebrachte penis of het inwendige blad ziet men ontstekings-
roodheid, zwelling en dikwijls talrijke roode gezwollen follikels, terwijl het inwendige
blad meer of minder stijf aanvoelt al naar gelang er meer of minder bindweefsel-

1 ) Dr. W. Priepke. Z^m Torsit uteri beim Rind. Tierärztl. Rundsch. Nr. 14, iy38,
pag. 222.

2 ^s) Mörkeberg. Die chronische Vorhautentzundung als Ursache des Mangelhaften und
des vollständig erloschenen Deckvermögens (impotentia coeundi) beim Stier. Acrobustitis
Chronica Follicularis et Indurativa. Münch. Tierärztl. Wochenschr. No. 11, 16 Maart
1938, blz. 121.

vorming in de submucosa heeft plaats gevonden. Soms beletten ringvormige stric-
turen het naar buiten treden van de penis.

De prognose is, dank zij een operatief ingrijpen, gunstig te stellen. Het splijten
van de voorhuid in de mediaanlijn voor zoover de vernauwing of instulping bestaat
(± 6 a 8 cm) en vereeniging van het uitwendige met het inwendige blad is te ver-
kiezen boven het maken van een circulaire omsmjding.

Bij sterke induratie wordt zooveel bindweefsel uit de submucosa weggenomen,
tot het blad weer soepel aanvoelt. Ringvormige stricturen worden gespleten en
door een hechting in een dwarswond veranderd.

Botryomycose van de zaadstreng, eventueel van den balzak is een veel voor-
komend verschijnsel na castratie, waarbij dan door primaire of secundaire wond-
infectie de zaadstreng geinfecteerd wordt.

Behalve een uitbreiding langs den zaadstreng in de richting van den buik kan er
ook een doorbraak van de tunica vaginalis communis plaats vinden en grijpt het
proces over op de huid van de balzak of (en) op de binnenvlakte van de schenkelhuid.

Men spreekt in dit geval van secundaire balzak-botryomycosis. In dit artikel
geeft Überreiter *) een overzicht van een aantal gevallen van primaire balzak-
botryomycose, welke door hem zijn waargenomen, geopereerd en pathologisch-
anatomisch onderzocht.

Hierbij gaat het om 2 verschillende typen ; het eene een meer omschreven en
knobbelige tumorvorm met secundaire knobbels en ulceratie aan de oppervlakte,
duidelijk afgegrensd en gelocaliseerd in de huid en tunica dartos.

Het andere type vertoont een diffuse zwelling, waarbij de oppervlakte van de
huid oneffen is met deels abscessen, deels ingetrokken lidteekens en fistels.

De huid is plankhard verdikt en geinfiltreerd en gaat zonder scherpe grenzen
over in de gezonde huid.

Bij lang bestaan van het proces waren ook de regionaire Ivmphklieren sterk ver-
groot en met botryomyces geinfecteerd. Daarentegen was de zaadstreng vrij van
botryomycose.

Bij de dieren, waar deze processen voorkwamen, waren op geen andere plaats
van het lichaam eenige teekenen van botryomycose te vinden ; het ging hier dus
om een zuivere infectie in de huid ontstaan door het inwrijven van het infecteerend
materiaal op gepraedisponeerde plaatsen, in casu de binnenvlakte van de schenkel,
waar het binnentreden van de botryomyces gemakkelijk door de talrijke uitmon-
dingen van talk- en zweetklieren kon plaats hebben.

Prolan in olie opgelost wordt in den loop van 5—8 dagen geresorbeerd en heeft
dan dus dezelfde uitwerking-als herhaalde injecties van de waterige oplossing.

Niklas ¹) spoot 22 nymphomane runderen met twee cysteuze ovariën, met 4 c.c.
in. 20 koeien zijn gedurende de 6 weken, totdat zij verkocht werden, rustig gebleven,
2 konden 3 maanden geobserveerd worden en bleven dien tijd rustig. Een reeks
van i i koeien werd na 4—5 weken weer bronstig, een deel ervan met verschijn-
selen van nymphomanie. Een van deze koeien kreeg sterke uitvloeiing. 20 koeien
met één cysteus ovarium werden met 1 c.c. ingespoten, 15 zijn na ± 4 weken tochtig
geworden en zijn zelfs drachtig geworden, de andere 5 waren na 2 weken weer
bronstig. Van 10 koeien met 2 c.c. ingespoten zijn er 5 dragend geworden en van
10 koeien met 3 c.c. behandeld is bij 5 drachtigheid opgetreden, de 4 andere hebben
geen bronst meer vertoond.

1 ) Dr. Niklas. Beitrag zur Anwendung des Prolans in öliger Aufschwemmung. B. T. W.
\'938. Pag- 283.

Van 3 koeien, die 3—9 maanden na den partus nog niet bronstig waren geweest,
werden er 2 na injectie met 2 c.c. weer tochtig en bevrucht (één koe leed aan sclerose
van het ovarium, de andere aan chronische salpingitis).

Welke invloed het prolan op de klinisch waarneembare ovarium-afwijking had,
vermeldt schrijver helaas niet.

Zeer belangrijk is de vroegtijdige drachtigheidsdiagnose (vanaf 6 weken) van
den geheelen veestapel en het vaststellen hoever de graviditeit is, als dit niet bekend
is. Van belang is het ook om de ongeneeslijke of oeconomisch niet-rendabele dieren
direct uit te schakelen. De individueele behandeling met een of ander medicament
is van ondergeschikt belang. Volgens schrijver komen persisteerende corpora lutea
niet voor bij dieren, die \'s zomers in de weide loopen en zeer zelden bij dieren,
die altijd op stal staan. Het uitdrukken der ovaria is dus bijna steeds uit den booze
De ovarieele cyclus moet gecontroleerd worden aan het corpus luteum, aan de
uterus, cervix en vagina en tevens aan het gedrag van de dieren tijdens de bronst.

De natuur is de beste heelmeester, daarom moet de wisselwerking tusschen vee-
houderij en graslandcultuur niet verstoord worden. Het hooi is van hel meeste
belang. Luzerne is de koningin van de voederplanten. Goed hooi is gebonden aan
goeden grond, daarom moet de dierenarts letten op de afwatering en op het jaarlijks
afwisselend bemesten met stalmest, compost en kalk. Rundveeteelt zonder een
composthoop op het erf is onmogelijk. De zemelen en het kaf van tarwe en haver
moeten teruggegeven worden aan de koeien. Behalve deze nog wortelgewassen.
Naast deze voedingsmiddelen is voor topprestaties kracht voeder noodig. De in groote
hoeveelheden gevoerde buitenlandsche krachtvoeders en afvalproducten van de
suikerindustrie hebben groot aandeel in de heerschende steriliteit enz. Groenvoer,
lucerne, zemelen, haverboonen, „schroot" en gemengd „schroot", zelfverbouwd
raapzaad en zoete lupine zijn zeer waardevol. Het ensileeren is van belang. Het
hooi moet ook vooral niet te laat gemaaid worden. De koeien moeten gedurende
het droogstaan tarwezemelen hebben om voldoende mineralen op te nemen voor
kalf en lactatie. Het verloop van de involutie van de uterus is een graadmeter hier-
voor, daarom moeten de dieren reeds 8—10 dagen post partum onderzocht worden.

Primipara moeten minstens 3 maanden rust hebben na de partus, zij moeten
dan veel mineraalhoudend voedsel en weinig melksecretie bev orderend voer hebben.

Om verspreiding van trichomoniasis te voorkomen is het van belang nieuw aan-
gekochte stieren terdege te onderzoeken. Cask en Kf.efer ²) raden aan 2 of 3 vaarzen
te laten dekken; 12 of 20 dagen later wordt het vaginaal-slijm onderzocht: als
trichomonaden aanwezig blijken te zijn kan de stier niet verder toegelaten worden.
Deze methode is beter dan het maken van uitstrijkpreparaten van het genitaal-
slijmvlies van den stier. Men doet het best, door inet een watten-tampon gedrenkt
in physiologische NaCl-oplossing, materiaal uit de vagina te verzamelen, de tampon
wordt in een fleschje gedaan, waarbij nog wat physiologische NaCl-oplossing ge-
voegd wordt. Hierna kan het materiaal naar het laboratorium opgezonden worden.
Soms is het zeer moeilijk bij koeien die verwierpen trichomonaden aan te toonen :
het meeste succes heeft men door het slijm te onderzoeken dat aanwezig is bij de
tongbasis van de vrucht. Een weinig van dit slijm wordt in een fleschje gedaan

1 ) Dr. W. Schmidt. Gedanken übet neuzeitliche Sterilitätsbekämpfung bei Rindern.
Tierärztliche Rundschau No. 16. 1938, blz. 253.

2 ) C. H. Case and W. O. Keefer (Akron, Ohio). Some Ways to Detect and Prevent
the Spread of Trichomoniasis in Cattle. Journal of the Am. Vet. Med. Ass. 93, 239,
Oct. 1938.

met physiologische NaCl-oplossing. Aanvankelijk vindt men niets doch na 3 of
4 dagen bewaren bij kamer temperatuur vindt men de trichomonaden. Worden
zij direct reeds gevonden dan zijn zij 1 of 2 dagen later veel talrijker. Het artikel
bevat voorts een afbeelding (geen beschrijving) van enorm vergroote nieren ten-
gevolge van trichomonaden-infectie. Jac. Jansen.

Door één of twee keer 10 c.c. prolan in olie opgelost (5000 R.E.) subcutaan bij
zeugen van verschillende leeftijd en gewicht in te spuiten, is het Koch in de
meeste gevallen gelukt de bronst te onderdrukken of te verminderen. Een kleinere
dosis geeft onvoldoende resultaat. Teunissen.

In de Vereenigde Staten is men sedert 1 Juli 1934 bezig de verbreiding van de
infectieuze abortus Bang bij de gezamenlijke veestapels na te gaan. Tot nu toe
zijn 23.715.000 monsters bloed onderzocht, waaruit is gebleken dat 6 % hiervan
een positieve reactie gaven (1.471.990). Beijers.

De reactie van Kustallow bestaat hierin, dat, wanneer urine van zwangeren
wordt toegevoegd aan een cultuur van paramecium caudatum, deze hooi-infusoriën
11a 0.5—1.5 min. hun bewegingen staken; na langeren tijd is geen conclusie meer
te trekken.

Gettkandt vond dat deze reactie voor runderen in 94 % van de gevallen, zoowel
voor drachtige als niet-drachtige, klopte vanaf de 7e week. Door toevoeging van
ovariumhormoon aan negatief reageerende urine kreeg hij positieve reactie.

Krausz ²) zag, dat wanneer hij het s,g. van urine maar gelijk maakte aan die
van het hooiafgietsel de beweging niet ophield, ook al was ovariumhormoon in de
urine aanwezig en schrijft het ophouden van de beweging van de infusoriën toe
aan de concentratie van de urine. Teunissen.

Linimentum sulfuris colloidalis compositum, dat colloidaal zwavel, perubalsum
en salicylzuur bevat, heeft volgens Blind ³) een goede werking op parasitaire der-
matosen.

Demodicosis, waarbij men allereerst niet vergeten moet op predisponeerende
momenten te letten, zooals endoparasieten, avitaminosen en stofwisselingsstoor-
nissen, kan vrij snel met bedoeld smeersel bestreden worden. Ook bij dermatomy-
cosis (trichophytie en favus) werden gunstige resultaten verkregen. Niet alleen
bij parasitaire maar ook bij andere huidziekten voldeed dit preparaat zeer goed.
Een prikkelende werking op de huid, welke na het gebruik van andere genees-
middelen (perubalsum, solveol, resorcine, chrysarobine en teer) worden waarge-
nomen, ontbreekt bij dit zwavelpreparaat.

Twee runderen leden aan acute demodicosis. Dit lijden ging gepaard met hevige
eukte en een afscheiding van sereus vocht. Daar deze ziekte zeer acuut ontstaan

2 ) Fritz Krausz. Die Verjoerbarkeit der Kustallowschen Reaktion zum Trachtigkeits-
nachweis beim Rinde. D. T. W. 1938, pag. 258.

3 ) K. Blind. Ueber die Behandlung einiger parasitären Dermatosen des Hundes. T. R. 25,

was, kon Purchase \') niet direct een diagnose stellen; bij microscopisch onderzoek
van het vocht en van de oppervlakkige huidlaag van een der dieren werden echter
tallooze zeer beweeglijke Demodex mijten aangetroffen. Binnen 35 seconden kropen
deze door het heele gezichtsveld heen. Bij de andere koe werden eerst enkele ge-
infecteerde follikels in de buurt van den mond en verder op het hoofd gevonden.
Toen het droog weer werd verspreidde de ziekte zich over den hals, schoft en achter-
beenen, gepaard met hevige jeukte. Slechts enkele follikels werden ,,rijp" en de
mijten hierin waren traag en dik, vergeleken met die van het eerste rund. Zij be-
wogen zich niet door het gezichtsveld.

In beide gevallen werd snel herstel gekregen door intraveneuze injecties met
neosalvarsan. Bij de eerste koe werd 1.2 g intramusculair gegeven. Bij deze koe
werden 36 uur na de injectie geen levende mijten meer gevonden. De tweede heeft
in totaal 3 injecties neosalvarsan ontvangen, waarvan 1 intramusculair (0.9 g)
en drie intraveneus (1.2 g). De toestand van dit dier was toen zeer veel verbeterd,
maar er werden nog enkele levende mijten gevonden.

Het is dus gebleken dat neosalvarsan bij het acuut verloopende geval van demo-
dicosis na 1 injectie genezing tot stand gebracht had. Bij de gewoonlijk voorkomende
demodicosis, die meer chronisch verloopt, waren de resultaten niet zoo bevredigend :
het proces was echter wel veel verbeterd. Baudet.

In het algemeen kan men de meeste pathologische processen zeker indeelen
bij ontstekingen of gezwellen. In ontsteking ziet men een op wetmatige wijze ver-
loopend reactieproces aan het vaathoudende mesenchym. Dit proces gaat spontaan
terug als de aanvaller, in veel gevallen micro-organismen, verdwijnt.

In een gezwel ziet men daarentegen een uitsluitende groei van weefselcellen,
die niet spontaan verdwijnt. De aanleiding tot dezen groei wordt gezocht in endo-
cellulairc. factoren. Naar aanleiding van een aan het jejunum waargenomen geval
van mycosis fungoides tracht Deelman ¹) aan te toonen, dat aan de scherpe grens
tusschen ontsteking en gezwel niet meer vast te houden is.

In dit geval was een destrueerende weefselgroei aanwezig, waarbij de weefsel-
voeding niet is verzekerd. Mag men hierom aan een gezwel denken, de verhouding
aan de vaatwanden doet twijfel rijzen. Deze worden geheel door het typische weefsel
doorwoekerd, maar vernield worden zij niet. Dit is voor een malignen tumorgroei
niet gebruikelijk.

Schr. meent voor dit proces een inductieven groei te mogen aannemen, die alleen
voor te stellen is als te worden veroorzaakt door een van cel op cel overgaanden
invloed. Deze inductieve of appositioneele groei is in hooge mate eigen aan ont-
stekingsprocessen, maar histologisch lijkt de structuur hier niet op.

Op grond van dit geval wil D. processen als mycosis fungoides, lymphogranulo-
matose indeelen in een aparte groep tusschen ontstekingen en gezwellen, waarvoor
de uitgang,,ose" burgerrecht kan verkrijgen.

Bij een 15-tal dieren (hoofdzakelijk honden) met locale ontstekingsprocessen
(pyometra, streptothrie, peritonitis, enz.) beschrijft Berthelsen ²) een in de lever

2 ) H. Berthelsen. Sekundäre Retikulo endothelproliferationen bei Haustieren. Skand.
Veterinärtidskrift 1936, p. 146.

optredende proliferatie van reticulo-endotheelcellen. Na een aanvankelijke zwelling
van de KuPFFER\'sche stercellen gaan deze meestal diffuus woekeren ; na loslating
worden zij als vrije phagocyteerende histiocyten in de levercapillairen aangetroffen.
Soms treden locale proliferatiehaardjes in de levereilandjes op.

Bij honden met pyometra bleek in 37.5 % van de gevallen reticulo-endotheel
proliferatie in de lever aanwezig te zijn.

Bij dieren is weinig bekend van de bij den mensch met reticulo-endotheel prolife-
ratie gepaard gaande stoornissen in de lipoïdstofwisseling (Gaucher, Niemann-
Pick).

Bij een paard en twee minks werden door Hjarre en Berthelsen *) in lever,
milt, lymphklieren en longen knobbels gevonden, grootendeels opgebouwd uit
groote schuimige cellen, die door hun ligging duidelijk afkomstig bleken te zijn
van reticulo-endotheliale cellen. Hoewel niet in alle gevallen vetten of lipoïden
in deze cellen konden worden aangetoond, willen schr. deze processen toch als
xanthomatosis betitelen.

Verder werden bij 3 paarden van het reticulo-endotheliale systeem uitgaande
tumoren gevonden. H. H. V.

Experimenteel werk met vitamine E-preparaten is zoo buitengewoon moeilijk,
omdat i° het voor groote huisdieren niet doenlijk is, een rantsoen zonder vit. E
samen te stellen, 2° de resultaten der proeven moeilijk te beoordeelen zijn, aange-
zien de diagnose : steriliteit door tekorten in de voeding gesteld moet worden door
uitsluiting van een aantal andere steriliteitsfactoren.

Het is dan ook geen wonder dat Pacini ¹) veronderstelt dat de zoogdieren vitamine E
noodig hebben, misschien met. uitzondering van de geit, welke vitamine E schijnt
op te bouwen (experimenteel aangetoond), zooals bv. „een hond vitamine C".
(Of inderdaad de hond het vitamine C kan vormen, zooals veelal wordt aange-
nomen, lijkt mij nog niet bewezen. Ref.).

Granen en groenvoer worden dikwijls beschouwd als de bronnen voor een vol-
doende vit. E. hoeveelheid in de rantsoenen.

De schrijver neemt echter aan dat zelfs groenvoer in dit verband tarwekiemolie
niet kan vervangen. Dat in de tarwekiemolie het vitamine het meest werkzame
agens is betwijfelt hij.

Speciaal in oliën, verkregen door het uitpersen der tarwekiemen (waarbij deze
niet in aanraking komen met een oplosmiddel, wat stoffen kan omzetten en zelfs
schadelijke verbindingen vormt) blijken een aantal stoffen met nog onbekende
werking voor te komen.

Aangezien het mogelijk is dat verschillende individuen (koeien), die tijdelijk
steriel zijn zeer verschillende hoeveelheden vitamine E of andere stoffen herbergen,
pleit schr. voor een zg. verzadigingstherapie. Hierbij wordt eerst een hooge dosis
(± 400 g) tarwekiemolie toegediend om eventueel belangrijke tekorten voor het
grootste deel aan te vullen. Vervolgens iedere drie dagen een eetlepel en daarna
nog enkele procenten door het meelvoer. Bij nauwkeurige waarneming blijkt een
aantal dieren 2 a 3 weken na het begin der proef te reageeren met een conditie-
verbetering van huid en haar. Ontbreekt dit symptoom dan blijft ook meestal de

1 ) August J. Pacini, Minneapolis. The ,,Saturation" Method for the Treatment of
Breeding Failures with wheat-gem oil. Journal of the Amer. Vet. Med. Ass., Oct. 1938.

anti-steriliteitswerking uit. Terwijl volgens schr. een behandeling met tarwekiem-
olie in 70 % van de gevallen succes had, werd na „verzadiging" een percentage
van 85 gevonden (deze getallen worden zonder commentaar vermeld).

Behalve andere stoffen is in tarwekiemolie vermoedelijk ook een galactogene
lactor aanwezig. Deze factor zou zeer labiel zijn en alleen voorkomen in olie uit
koud-geperste kiemen.

Tenslotte wordt nog gewaarschuwd tegen het gebruik van de namen vitamine E
en tarwekiemolie als synoniemen.

In dit artikel zijn de gegevens verwerkt van een voederproef met vier groepen
varkens, waarvan de rantsoenen (I—IV) stijgende hoeveelheden eiwit, Na, Cl,
Mg en Ca bevatten.

Alle vier rantsoenen zijn voorts alle arm aan ascorbinezuur (vitamine C). Uit
het ontbreken van scorbut-symptomen concludeeren Eveleth en Bikster ^x) tot
de synthese van ascorbinezuur door varkens. (Deze conclusie is wel aanvechtbaar.
Ref.). Met opklimmende hoeveelheden eiwit in het rantsoen blijkt het serum-
proteïne te correleeren. In geen enkel geval werd bij zeer laag eiwitgehalte oedeem
waargenomen. Lage Ca en Mg concentraties in het voedsel gaven ook lage getallen
voor deze elementen in het bloedserum.

De individueele variabiliteit ten opzichte van deficiënties in de voeding is bij
varkens zeer groot. (Ook in ons land komen wij hoe langer hoe meer tot de conclusie
dat bij varkens, doch ook bij andere diersoorten deze variabiliteit groot is en nog
meer aandacht geschonken dient te worden aan individueele of misschien ook
familiaire voeding. Ref.).

In groep IV, waarvan het rantsoen voor 50 % uit ondermelkpoeder bestond
(hoog eiwit !), waren dieren met geringe degeneratie in lever en nieren, ook van
de gonaden. Deze dieren dronken groote hoeveelheden water. _{v D} p

Over het wezen en de oorzaken van het zg. „Fischfleisch", „Hühnerfleisch"
of „weiszes Fleisch" bij kalveren is tot nu toe nog geen volkomen aannemelijke
verklaring gegeven. De veranderingen treden zoowel in de skeletmusculatuur als
in het myocard op in den vorm van een wasachtige degeneratie, die dikwijls gepaard
gaat met een uitgebreide dystrophische verkalking. De localisatie is niet altijd gelijk ;
hoewel enkele spiergroepen bij voorkeur aangetast zijn, kan de ziekte in elke spier
optreden.

Door microscopisch onderzoek van tanden en skeletbeenderen konden Hjarre
en Lilleengen ¹) in alle gevallen scorbutachtige veranderingen aantooncn.

Experimenteel konden door voedering met diëeten, die weinig vitamine C (event.
B en C) bevatten, bij kalveren dezelfde veranderingen aan spieren, tanden en
beenderen worden opgewekt.

Mede door het veelvuldig optreden aan het einde van den winter en in het voorjaar,
wanneer de melk weinig vitamine C bevat, meenen schr., dat deze ziekte berust
op een stofwisselingsstoornis, waarbij de gebrekkige toevoer van dit vitamine een
belangrijke rol speelt.

1 ) A. Hjärre und K. Lilleengen. Wachsartige Muskeldegeneration im Anschlus-z
an C-avitaminose bei Kälbern. Virch. Arch., Bd. 297. Heft 3, 1936, p. 565.

2 ) G. Beltrami. Le déséquilibre alimentaire dans les troubles du métabolisme calcaire
Marseille 1938.

bineerd met kiesanomalieën, waargenomen. Op de betreffende tibia waren been-
woekeringen aanwezig. Het geheele ziektebeeld wordt door schr. beschouwd ais
het zg. syndroom van Marie (osteo-arthropathie hypertrophiante „pneumique").

Oorspronkelijk is dit syndroom bij den mensch vaak in combinatie met long-
tuberculose gevonden, maar tuberkelbacillen zijn in de beenwoekeringen nooit
aangetroffen. Moet dus o.a. hierom een infectieuze oorzaak worden verworpen,
ook de „hormonale" verklaring geeft geen bevrediging.

Op grond van diëetonderzoekingen stelt schr. de hypothese op, dat het syndroom
van Marie in verband moet worden gebracht met een langdurige voedingsstoornis,
waarbij gebrek aan vitamine C een belangrijke rol speelt. H. H. V.

Bij 104 levend gevangen veldratten waren bij 21 % leptospiren in de nieren
aanwezig. Alle stammen waren apathogeen voor de cavia, uitgezonderd één, die
typische verschijnselen van icterus en bloedingen gaf.

Tot dusverre werden als dragers van leptospirosen gevonden : de rioolrat, drager
der klassieke VVeil ; de veldmuis, drager der Nanukayami : Apodemus spec. spec., de
drager der Akiyami. Verder werden in „country-districts" door Fletscher be-
smette ratten gevonden en ook door Clayton en Derrick bij een epidemie onder
suikerrietarbeiders.

Volgens de methode Schüfener-Mochtar werden 12 veldrattenstammen sero-
logisch onderzocht.

In Ned.-Indië komen de volgende stammen voor. Op Sumatra het Rachmat-
type en het Salinem-typc, die de leptospirosis febrilis veroorzaken (Vervoort-
Kouwenaar).

Het Batavia-type (Walch). Rioolratten voor 17% besmet, deze stam werd
ook bij katten gevonden.

De klassieke Weilverwekker, ook bij rioolratten gevonden. De 12 verkregen
stammen werden vergeleken met :

De laatste 5 typen komen niet in Indië voor. De L. Akiyami was niet in cultuur.

De eene voor de cavia pathogene stam reageerde met het anti-Salinem serum
tot de titergrens. Omgekeerd ook. De andere stammen vormden één geheel, maar
gingen met geen der bovengenoemde stammen tot de titergrens. Mogelijk zou nog
kunnen zijn, dat deze stam een L. Akiyami is.

L. Akiyami is echter virulent voor de cavia, terwijl het virusreservoir de Apodemus
spec. spec. is.

Esseveld en Moc.htar stellen voor, den nieuwen stam L. javanica te noemen.
Deze stam werd verder nog gevonden bij veldratten om Batavia en bij de kat.

*) Dr. H. Esseveld en Dr. A. Mochtar. Over het voorkomen van een nieuw leptcspira-
type (Lept. javanica) en het ,,Salinem-type" bij veldratten op Java. Geneeskundig Tijd-
schrift voor Ned.-Indië, 21 Juni 1938.

In 1916 werden door Ido, Hoki, Ito en Wani immunisatiepogingen bij cavia\'s
gedaan. Leveremulsies en culturen werden met 0.5 % phenol gedood. Later maakte
Wani een sterker vaccin. Culturen werden gedood door verwarming op 56°,
2 X 30 min. met een interval van 24 uur, waarna 0.25 %—1 % phenol werd toe-
gevoegd.

Bij menschen werden met dit sterkere vaccin ook betere resultaten bereikt. Serum
van deze menschen kon cavia\'s voor een doodelijke infectie behoeden.

Baermann en Smits immuniseerden met succes menschen met door carbol ge-
dood vaccin.

Uhlenhuth en Zimmermann vaccineerden 3 personen met door verwarming
gedoode en met phenol behandelde culturen.

Esseveld vaccineerde 6 personen met door verwarming gedoode culturen. De
Japanners deden geen agglutinatiereacties, de andere onderzoekers wel. Esseveld
kreeg de beste resultaten (titer : 1 : 100 tot 1 : 1000). Men streeft nu naar immu-
nisatie met levende avirulente culturen.

Smith kreeg hiermee bij cavia\'s betere resultaten dan met gedoode. Ook v. d. Poel
en Wisnoe Joedo kregen goede resultaten bij cavia\'s, echter niet beter dan met
gedood vaccin.

Van Thiel \') deed ook proeven, oorspronkelijk met het doel om na te gaan
of het weinig voorkomen der infectie bij het baden verklaard kan worden door een
spoedige infectie met enkele avirulente leptospiren.

Caviae werden op verschillende wijzen met zeer kleine hoeveelheden levende
avirulente leptospiren (soms 5 leptospiren) geïmmuniseerd. De titer van het serum
werd vóór en 20 dagen 11a de proef bepaald. De besmetting was verschillend ; bad-
proef en subcutane enting met verschillende hoeveelheden virulent materiaal.
Alle caviae met duidelijke antistoffen in het serum na de immunisatie doorstonden
de besmetting. Uit deze proeven is niet gebleken, welke hoeveelheid vaccin noodig
is en of deze methode beter is dan die met gedood materiaal.

In 1937 wilde men op deze manier den mensch immuniseeren. Stam „Coppee",
geïsoleerd uit een patiënt en gedurende 8 jaar overgeënt zonder dierpassage ver-
oorzaakte een zeer milde leptospirose bij de cavia (mag voor de cavia avirulent
genoemd worden). In vergelijking met een cavia, die een flinke infectie heeft door-
staan, is de titerstijging hier niet hoog. Met dezen stam werden 5 personen geënt.
In verhouding met de dosis van de cavia was de hoogste dosis 75 X zoo gering.
Alle personen maakten een atypische ziekte van Weil door. Zelfs werd één persoon
nogal ziek, hoewel de dosis hier J gedeelte van de hoogste dosis bedroeg. Hieruit
volgt, dat een individueele gevoeligheid kan bestaan. De titerhoogte wordt ook
niet zoozeer bepaald door de hoeveelheid vaccin als wel door de reactie op dit
vaccin. De mensch blijkt dus veel gevoeliger te zijn dan de cavia voor de ziekte
van Weil. De bij de cavia waargenomen verschijnselen gelden dus niet voor den
mensch. Door de mogelijke individueele dispositie is deze vaccinatie voor den
mensch te gevaarlijk. A. Asman.

Het aantoonen van Abortus Bang bacillen in melk, die veel andere
micro-organismen bevat.

Volgens Klimmer ^z) is de zekerste methode om abortus-bacillen in melk aan te
toonen, de caviaproef. Deze wijze van onderzoek is evenwel vrij kostbaar en duurt
tamelijk lang, vandaar dat verbetering der cultureele methodes aanbeveling ver-

M Dr. P. H. van Thiel. Immunisatie tegen de ziekte van Weil met levende avirulente
leptospirae. Geneeskundig Tijdschrift voor Ned.-Indië, 2 Aug. 1938.

²) Prof. Dr. M. Klimmer (Leipzig). Zur selektiven Züchtung der Abortus-Bang-Bakterien
aus einem an Begleitbakterien reichen Material (Milch).

dient. Men dient aan te vangen met het centrifugeeren der melk of men late de
melk 24 uur rustig in de ijskast bij 2 a 3° C. staan. Het doel is een roomlaag te
verkrijgen ; vooral in de onderste roomlaag hoopen de bacillen zich op. Het sedi-
ment bevat eveneens bacillen, doch in mindere mate dan de onderste roomlaag.
De in 24 uur bij 2 a 3° C. ontstane roomlaag bevat meer bacillen dan de roomlaag
verkregen door centrifugeeren. Aangeraden wordt, zoowel uit het sediment als
uit de roomlaag te enten, uit elk op 5 voedingsbodemplaten. Voor den te gebruiken
voedingsbodem is de leverbouillonagar volgens Stafseth-Huddleson de grond-
slag (pH : 7,4). Allerlei toevoegingen om den groei van andere kiemen te belemmeren
werden geprobeerd. Als de beste toe te voegen stoffen worden aanbevolen „Viktoria-
blau" en ,,Zephirol". Het groote voordeel van „Viktoriablau" is ook nog, dat
hierdoor kleurverschil ontstaat tusschen de abortuskoloniën en de vetdruppeltjes
van de room. De abortuskoloniën zijn, op den voedingsbodem waar Viktoriablau
en Zephirol aan toegevoegd zijn, helderder en blauwig, de vetdruppeltjes lichtrose.
De concentratie van het Viktoriablau is 1 : 20000. Uit 114 monsters sterk door
andere kiemen verontreinigde melk werd met de Viktoriablau-leverbouillonagar
in 78 °ó van de gevallen, door te enten uit sediment en room, de bacil geïsoleerd.
De te gebruiken concentratie van „Zephirol" is 1 : 10000.

Het beste is beide stoffen aan de leverbouillonagar toe te voegen. Bovendien
werd nagegaan hoe lang melk voor dit onderzoek te bewaren is. Hierbij bleek,
dat na 8 dagen bij2 a 3⁰ C. de Viktoriablau-leverbouillonagar methode nog resultaten
oplevert en dat na 12 dagen de melk nog infectieus voor de cavia is. Men kan dus
gedurende 8 dagen, indien noodig, het cultureele onderzoek herhalen en bij nega-
tieve bevinding ten slotte nog de caviaproef instellen.

De zg. „Schnüffelkrankheit" van het varken zou in den neus gelocali-
seerde „Ferkelgrippe" zijn.

Radtke *) deelt over de „Schnüffelkrankheit" van het varken het volgende mede.

Reeds biggen van 3 weken oud kunnen ziek worden, zij gaan niezen, hebben
verhoogde neussecretie en wrijven met den neus tegen voorwerpen. Na het spenen
krijgt men ademhalingsstoornissen te hooren, soms wordt neusbloeding en pus-
uitvloeiing gezien ; een deel der varkens wordt ten slotte normaal een ander deel
blijft ziekelijk. In het kort is het pathologisch-anatomische beeld van deze chronische
ziekte als volgt : De eerste veranderingen zijn een catarrhale, meestal etterige ont-
steking in neus- en nevenholten (rhinitis en sinusitis). Later wordt etterophooping
met verdwijning van de neusschelpen en zeefbeenplaatjes waargenomen ; soms
zijn de holten in de beenderen uitgezet. Een enkele maal wordt de bovenkaak
misvormd. Meestal worden tevens longveranderingen door „Ferkelgrippe" ge-
vonden. Opvallend is dat de „Schnüffelkrankheit" niet gevonden wordt als er
ook geen „Ferkelgrippe" is. Het eerste begin is altijd een catarrhale of etterige
neusaandoening en tevens een bronchopneumonie der longtoppen. Tamelijk regel-
matig kon uit den neus van deze gevallen een cultuur van influenzabacillen ver-
kregen worden.

Met het secretum uit den neus, rijk aan influenzabacillen, was zoowel de „Schnüf-
felkrankheit" als de „Ferkelgrippe-bronchopneumonie" op te wekken.

Volgens Radtke is de „Schnüffelkrankheit" een in den neus gelocaliseerde
„Ferkelgrippe". Jac. Jansen.

\') G. Radtke (Staatl. Forschungsanstalten Insel Riems). Die Ursache und das
Wesen der Schnüffelkrankheit des Schweines. Berl. und Münch. T. W., Jahrgang 1938.
Bl. 637, 21 Oct.

Zoals bekend, worden jonge varkens niet vaak door vlekziekte aangetast.
Comotti ^x) beschrijft een geval van chronische vlekziekte-endocarditis bij een
big van maand oud. Hij veronderstelt de mogelijkheid, dat het dier al voor
de geboorte door de moeder besmet zou zijn, temeer daar hij een ander geval heeft
gezien waarbij 2 dagen na de geboorte 3 biggen en 2 dagen later de 2 andere biggen
en de zeug stierven ; bij de sectie bleek de zeug gestorven te zijn aan acute vlek-
ziektesepticaemie, terwijl uit de organen der biggen eveneens vlekziektebacillen
werden geisoleerd. Hier was de infectie der moeder dus via de placenta op de biggen
overgegaan. Hofstra.

Bij zes pasgeboren biggen van eenzelfde zeug werd door Encelhardt ¹) een
cyclopia vera vastgesteld. Aan inteelt wordt in dit geval gedacht.

Perosis bij kuikens werd voorkomen door toediening van monocalciumphosfaal.
Het bleek echter, dat de perosis-genezende werking berustte op kleine hoeveelheden
mangaan. In de been-asch van gezonde kuikens kwam mangaan voor, echter niet
in de asch van aan perosis lijdende kuikens. Zink en aluminium bleken ook in ge-
ringe mate het vermogen te bezitten perosis te genezen.

Overzicht van het perosis-vraagstuk. 50 deelen mangaansulfaat op 1 millioen
deelen van het rantsoen is de beste verhouding ter voorkoming van perosis. Mangaan
blijkt ook een belangrijke rol te spelen bij de eierproductie en de broedresultaten.

Hennen blijken zeer gevoelig te zijn voor phosgeen en sterven in 5 minuten na
blootgesteld geweest te zijn aan 20 ingr per m³ lucht. Kippen zijn dus waardevolle
indicators voor de aanwezigheid van phosgeen.

Bij gebrek aan vitamine K wordt de stolbaarheid van hel bloed vertraagd. Bij
kuikens treden erosies van het slijmvlies van de spiermaag op. Door toediening
van gal en galzure zouten worden deze erosies bij een K-arm dieet voorkomen.

1 ) Engelhardt. Eigenartige Missbildungen bei einem Wurf neugeborener Ferkel. Prager
Tierarzt. Arch. 1938, H 7/8, S. 165.

2 ) H. S. Wilgus, L. C. Morris en S. T. Heuser. The role of manganese and certain
trace Elements in the prevention of Perosis. Journ. of Nutrition, Vol. 14, 1937, p. 155.

3 ) L. C. Morris. Influence of Manganese cn Perosis, Egg-producticn and Hatchability.
Harper Adams Utility Poultry Journ., Vol. 23, 1938, p. 117.

4 ) H. J. Almquist. Influence of Bile Acids cn Erosions of the chick. Gizzard Lining.
Science, Vol. 87, 1938, p. 538.

Bij een hen werden in het voorste deel van den slokdarm multipele witte puntjes
gevonden. Deze bestonden uit opeenhoopingen van epitheeleellen tusschen de
mucosa en de spierlaag. Waarschijnlijk berusten zij op A avitaminose.

Pogingen van Olsen ■) om verlamming over te brengen met ziek zenuwweefsel
of bloed van verlamde dieren mislukten geheel.

Bij behandeling met brilliant groen stierven van de 12 kippen er 9, terwijl de
lintwormen niet afgedreven werden. Dit middel bleek dus ook al weer van weinig
waarde te zijn in den strijd tegen lintwormen bij kippen.

Door middel van formol-vaccin of simultane enting met serum en cultuur konden
kippen met succes tegen spirochetosis geënt worden. De immuniteit duurt op zijn
minst 6 maanden. Er bestaan echter in Palestina verschillende stammen van Spiro-
cheten. Immuniteit tegen den eenen stam geeft geen immuniteit tegen den anderen.

H. C. Wilcke, C. D. Lee and C. Murray ²) toonden aan dat door het uitkiezen
van bepaalde individuen bij het fokken men stammen van kippen kan kweeken,
die al of niet gevoelig zijn voor leucose. De aanleg daartoe schijnt dus erfelijk te zijn.

Aangehaald wordt het werk van Adamstonf., Evans and Burr, die verband
aantoonden tusschen vitamine E en mesoblastische weefsels en broedresultaten.
Daar lymphatisch weefsel ook van mesoblastische origine is, behandelden zij ge-
vallen van leucaemia met tarwekiemolie. Op deze manier werd snel herstel ver-
kregen en het bloedbeeld werd weer normaal.

(In de Amerikaanschc publicaties treft men veel verwarring aan tusschen leucaemia
en verlamming. Velen beschouwen beiden als een ziekte en gesproken wordt dan
ook veel van het genezen van verlamming door tarwekiemolie. Bij uitvoerige, voor-
loopige proeven aan de Rijksseruminrichting, die nader beschreven zullen worden,
bleek tarwekiemolie totaal geen werking te vertoonen tegen verlamming, te H.).

De verandering van vogel-tuberkelbacillen van het S tot het R-type
in de nier van een geit \').

Een geit werd 9 jaar geleden ingespoten aan de halsvlakte met een vogeltuberkel-
bacillen-cultuur van het S-type. Gedurende 9 jaren werden met de melk vogel-

1 ) P. C. Underwood, P. D. Harwood and J. M. Schafff.r. Effects of Treatment
with Brilliant Grten on some Tapeworms infected Poultry. Proc. helm. Soc., Wash., Vol. 5,
\'938, P- 33-

2 ) H. C. Wilcke, C. D. Lee and C. Murray. Susceptibility and Resistance of some
strains of chickens to Fowl Leucosis. Poultry Science, Vol. 17, p. 58, 1938.

tuberkelbacillen uitgescheiden. Deze waren gedurende 8Ajaar steeds van het S-typc,
daarna ontstonden in de culturen enkele kolonies van het R-type en ten slotte
waren alle kolonies, uit de melk verkregen, van dit type.

Toen de geit stierf vertoonde de uier geen teeken van tuberculose, noch macrosco-
pisch noch microscopisch.

Het aantoonen van tuberkelbacillen in kippen die geen tuberculeuze
verschijnselen vertoonen »).

Van 180 kippen, die macroscopisch nagezien, geen verschijnselen van tuberculose
vertoonden werden allerlei organen door middel van speciale voedingsbodems
op tuberkelbacillen onderzocht. In 3 gevallen werden aldus tuberkelbacillen aan-
getoond.

Op een pluimveebedrijf bleken 22 kippen, 3 kalkoenen en 3 eenden besmet te
zijn met Salmonella enteritidis Freslau. De infectie verdwijnt bij de kippen spontaan,
maar blijft hangen in eenden, die aldus smetstofdragers worden.

De paratyphusbacillen, die op de schalen der eieren aanwezig zijn, worden gedood
in een waterglas-oplossing van 1 : 8.

Uitvoerige studie omtrent de trichomoniasis bij duiven, toegelicht met microfoto\'s
en een literatuurlijst.

Belangrijk zijn de proeven met verschillende geneesmiddelen, waarvan er enkele
ook reeds door Mieszner en Hansen aangegeven zijn (o.a. 0.5 % sulfoliquid,
kopersulfaat 0.5%, sublimaat 0.05%).

Onderzocht zijn sublimaat, permanganas, ijzersulfaat, lugol, zwavelzuur en zout-
zuur. Sublimaat 0.5 %„ bleek zeer goed bruikbaar, doch na eenige dagen geeft
het vergiftigingsverschijnselen, gepaard met diarrhee. Het mag dus slechts enkele
dagen toegepast worden totdat diarrhee optreedt. Na twee weken kan de behandeling
herhaald worden. Om de besmetting van het drinkwater te voorkomen wordt
aangeraden daaraan 0.2 %₀ toe te voegen. Dit doodt de parasieten en levert geen
gevaar op voor vergiftigingen. Indien hier of daar de sublimaatbehandeling geen
resultaat heeft kan men het probeeren met 5%₀ zwavelzuur.

Bij jonge duiven kan met bicarbonas natricus, iederen dag een weinig in de
snavel gebracht, succes bereikt worden.

Duiven zijn gevoelig voor orale infectie met Breslau-bacteriën. Jonge duiven
sterven er aan, doch andere herstellen meestal en worden smetstofdragers. Aggluti-
ninen worden zelden in het bloed gevonden. (Dit laatste is een belangrijke mede-
deeling, daar men nog wel eens probeert paratyphus onder duiven door middel
van bloedonderzoek te onderkennen, te H.). te Hennepe.

1 ) Wf.bf.r. Z^ur Dauerausscheiderfrage in Geflügelbeständen. Berl. Tierärztl. Wochen-
schr., 1937, p. 348.

2 ) A. Florent. La Trichomoniase du Pigeon. Annales de Med. Vet., Vol. 83, 1938,
pag. 402.

3 ) H. Töpke. Uebertragungsversuche von Breslau-bakterien verschiedener Herkunft auf
Tauben. Dissert. Berlin, 1937.

Jaarverslag van den Openbaren Gezondheidsdienst in Suriname, over
1937, toegezonden door Collega Frickers, gouvernementsveearts te Paramaribo.

In de inleiding van dit verslag wordt de opmerking gemaakt, dat ieder, die de
toestanden in West-Indië goed kent en een dieper inzicht heeft gekregen in de
buitengewoon slechte omstandigheden, waarin een groot deel van de bevolking
leeft, tevreden moet zijn over de resultaten, in dit deel van Zuid-Amerika met den
hygiënischen en geneeskundigen arbeid verkregen. De algemeene kosten van den
dienst bedragen ƒ 927.946,—, waaruit moeten worden bekostigd een groote zieken-
inrichting, \'s Lands Hospitaal, met 330 bedden, met daaraan verbonden een Ge-
neeskundige School, een krankzinnigengesticht met 300 verpleegden, een veterinaire
dienst met slachthuizen te Paramaribo en Nieuw-Nickerie, een hygiënische dienst,
zoowel in de stad als in de verschillende districten, 4 districtsziekenhuizen, 32 poli-
klinieken en 3 leprozerieën.

Dank zij de aanleg van nieuwe wegen en de in dienststelling van ambulance-
wagens werd een beter en sneller contact verkregen met de districten en de uitoefening
van den geneeskundigen dienst in deze districten verbeterd. Er wordt nog op ge-
wezen, dat \'s Lands Hospitaal met 330 bedden veel te klein is om aan de eischen
van den dienst te kunnen voldoen.

De leprabestrijding wordt met succes uitgevoerd. Vele andere besmettelijke
ziekten komen bij den mensch voor, o.a. malaria, framboesia tropica, syphilis,
amoeben en bacillaire dysenterie, typhus, diphterie, tuberculose, trachoom, vooral
veel ankylostomeninfectie, bilharzia, enz. De verschillende poliklinieken mochten
zich dan ook in veel bezoek verheugen.

Wat den veeartsenijkundigen dienst betreft, Waaronder behooren de openbare slacht-
huizen te Paramaribo en Nickerie, worden de volgende gegevens gepubliceerd : ter
slachting werden aangevoerd 5660 slachtdieren, met een totaal gewicht van 494.232 kg.
Aan enkele Britsch-Indiërs werd, om godsdienstige redenen, toestemming verleend
tot het slachten, builen het openbaar slachthuis, van 5 runderen. Van deze 5 dieren
werd alleen keurgeld geheven.

De slachtdieren hebben in West-Indië een zeer laag gewicht. Zoo hadden de
geslachte runderen een gemiddeld gewicht van 111.6 kg; de varkens van 51.6 kg,
en de schapen en geiten van 8.9 kg. De totale inkomsten bedroegen ƒ 28.791.76.

Als resultaat van de keuring wordt slechts vermeld het afkeuren om diverse
redenen van 15 runderen en 20 varkens. De reeds herhaalde malen aangevraagde
nieuwe stallen werden nog niet gebouwd, zoodat de moeilijkheden, vermeld in het
vorige jaarverslag (zie dezen jaargang, pg. 408, No. van 15 April) bestaan bleven.
In verband met het niet met verlof gaan naar Nederland van den directeur werden
de koelhuisplannen nog niet nader uitgewerkt. Een gedeelte van de oude inventaris,
dat na de verbouwing niet meer werd gebruikt, werd afgestaan aan het openbaar
slachthuis te Nickerie.

De hiervoor geschikte afvalproducten werden tot veevoeder verwerkt. Evenals
het vorige jaar werd ook weer in 1937 een bonte mengeling van allerlei dieren
(o.m. tijgers, kaaimannen, buidelratten, aasgieren, enz.) verwerkt.

Met ingang van i Januari 1939 wordt het secretariaat van deze afdeeling ver-
zorgd door den heer P. Rodenhuis, te Rijssen.

Aanwezig 37 leden en 6 introducé\'s. Na opening werden de notulen gelezen
en onveranderd goedgekeurd.

Mededeeld werd, dat collega W. J. Nieuwenhuys wegens vertrek naar Breda
bedankt had als lid der afdeeling.

Als nieuwe leden werden aangenomen de heeren G. P. G. Dinkelaar van
Egmond, te Velp (G.), H. den Daas, te Druten en J. E. Rf.ichman. te Steen-
deren.

Hierna bracht Dr. A. A. J. Ooms verslag uit als afgevaardigde naar de Alge-
meene Vergadering te Utrecht.

In verband met de herziening der Statuten en Huishoudelijk Reglement der
Maatschappij pleitte één der leden nogmaals voor verlaging der contributie
voor leden boven 65 jaar.

Voor de eventueele Veterinaire Week in 1939 werden een paar onderwerpen
opgegeven.

Tot ondervoorzitter werd gekozen de heer H. A. Dingemans, die de benoe-
ming aannam.

Hierna hield Dr. J. A. Beijers een inleiding over „Tuberculose-onderzoek".
waarop een zeer geanimeerde discussie volgde.

Het bezoek was aanvankelijk zeer gering, steeg later tot 20. De contributie voor

1939 werd vastgesteld op ƒ 28.50. De afdeeling draagt per jaar ƒ 60.— bij voor het
ondersteuningsfonds en gezien het feit, dat het vakvereenigingswerk zich steeds
uitbreidt, was contributieverhooging van ƒ 1. per lid noodzakelijk. Alle aan-
wezigen waren er van overtuigd, dat de bijdrage aan het ondersteuningsfonds
gehandhaafd moest worden.

Vervolgens kregen wij het verslag van den afgevaardigde Dr. van Gelder van
de 1.1. gehouden algemeene vergadering. De in de notulen dier vergadering afge-
drukte woorden van Mr. Slager (de principieele uitspraak, dat het stamkapitaal
van de Maatschappij onaangetast moet blijven), dat dit feitelijk een motie van af-
keuring was tegen het beleid van het Hoofdbestuur, hadden voorzitter Schuyte-
maker onaangenaam getroffen (algemeene instemming der vergadering). Dit toch.
zeide de voorzitter, is nooit onze bedoeling geweest en gezien de historie van deze
zaak, hadden wij toch wel degelijk recht hierop terug te komen.

Hierop kregen wij een buitengewoon interessante lezing van Prof. Dr. van der
Plank over „een genetisch onderwerp". Prof. van der Plank behandelde 0.111.
den invloed van de uitwendige omstandigheden op de vruchtbaarheid, zoomede
die van de voeding. Een geanimeerde discussie volgde.

De rondvraag, gewoonlijk het sluitstuk, was hier bijna de hoofdschotel. Speciaal
de tuberculose-bestrijding leidde tot uitgebreide discussies. O.m. werd besloten
een commissie samen te stellen, die zal pogen vast te stellen wat voor arbeid er,
in den ruimsten zin, geëischt wordt voor het tuberculose-onderzoek (oeconomisch
bezien).

Kort verslag van de vergadering gehouden op 9 December 1938 om
19.30 uur te Utrecht.

De voorzitter deelde na de opening mede, dat hij geprotesteerd heeft tegen den
brief van den Inspecteur van den V. D., waarin verzocht wordt, vóór 15 Februari
a.s. klaar te zijn met de t.b.c.-bestrijding. Deze tijd is te kort genomen.

Besloten werd de contributie van ƒ 26.— per jaar voor 1939 te handhaven, waar-
door het mogelijk zal worden, een achterstand van de afdeeling in te halen, be-
treffende een dotatie van ƒ 100.— aan het ondersteuningsfonds.

Enkele punten voor verandering van Statuten en Huishoudelijk Reglement
werden aangegeven, terwijl voor de Veterinaire Week 9 onderwerpen uit de ver-
gadering naar voren werden gebracht, welke aan het H.B. zullen worden mede-
gedeeld.

Na een leerrijke toelichting en toepassing van de kunstmatige inseminatie door
Prof. van der Kaay, vereenigden zich allen weder om de vertooning van de film
van „Nedigepha", omtrent steriliteit, abortus, kunstmatige inseminatie enz. bij
te wonen. Inderdaad een knap stuk werk en een aantrekkelijke manier van etaleeren.

Omtrent de bestrijding van de tuberculose werd besloten, hieraan de eerstvolgende
vergadering in Januari a.s. geheel te wijden.

Bij de opening van de vergadering waren aanwezig 15 leden en de algemeene
secretaris A. \\an Heusden ; tijdens de vergadering kwamen nog 2 leden en de
introducé H. Meyf.r en onze gast Dr. H. Veenbaas.

De voorzitter memoreerde de eerepromotie van Prof. Dr. Sjollema te Wage-
ningen, bij welke gelegenheid hij de gclukwenschen van de afdeeling Noord-Brabant
heeft overgebracht.

De notulen werden zonder bemerking onder dankzegging gearresteerd, waarna
de ingekomen stukken werden vermeld. Naar aanleiding hiervan deelde de voor-
zitter mede, dat door het Hoofdbestuur van den N. C. B. een studiecommissie
in het leven is geroepen met als werkprogram de volgende punten : 1. Het merken
van afgekeurde dieren. 2. Algemeen onderzoek omtrent een gezondheidsdienst
voor vee. 3. Propageeren van Ziekenfondsen. In deze commissie hebben zitting
de veterinaire Inspecteurs J. Kirch en P. Stehouwer. Op voorstel van collega
Spierings sprak de vergadering het vertrouwen uit in den voorzitter om zieken-
fondsen zoo min mogelijk te propageeren.

J. Koning bracht een keurig verzorgd verslag uit van de besprekingen van de
87e algemeene vergadering.

Het candidaat-lid W. J. Nieuwenhuys werd met algemeene stemmen aange-
nomen als lid van de afdeeling.

De contributie voor het jaar 1939 werd wederom vastgesteld op ƒ 28.—, waar-
onder ƒ 1.— extra-bijdrage aan het ondersteuningsfonds.

G. v. D. Werf werd met 13 stemmen gekozen, terwijl 1 stem was uitgebracht op
J. van Hal en 1 stem blanco.

De voorzitter wenschte v. d. Werf geluk met deze benoeming en hoopte bij de
overdracht van zijn zetel op de e.k. vergadering nog nader gelegenheid te hebben
om den pas benoemden voorzitter toe te spreken.

G. v. d. Werf dankte den voorzitter voor zijn sympathieke woorden en de ver-
gadering voor het vertrouwen, dat in hem is gesteld. Hij zal aan de uitspraak met
gemengde gevoelens gevolg geven.

Tot vice-voorzitter werd bij acclamatie de scheidende voorzitter J. Kirch ge-
kozen, die deze benoeming met groot genoegen aanvaardde.

Hierna werd gelegenheid gegeven aan de leden om bij het bestuur onderwerpen
ter bespreking gedurende de veterinaire week op te geven.

Bij de bespreking betreffende de wijziging van statuten en huishoudelijk reglement
van de Mij. voor Diergeneeskunde deed de algemeene secretaris mededeeling van
een voorstel, gedaan in de afdceling Gelderland-Overijssel om voor de pensioen-
gerechtigde leden een lagere contributie vast te stellen. De afdeeling Noord-Brabant
ging met dit voorstel accoord.

Na de lunch gaf de voorzitter aan Dr. Veenbaas het woord voor zijn voordracht
„Onvruchtbaarheid bij runderen". Uit de vele vragen, die de inleider na deze
uiteenzetting nog te beantwoorden kreeg, bleek meer dan voldoende de groote
belangstelling, die de leden voor dit bij uitstek practische vraagstuk aan den dag
legden.

Na afloop bracht de voorzitter den spreker dank voor zijn interessante uiteen-
zetting, alsmede voor het vele baanbrekende werk, dat Dr. Veenbaas heeft verricht
als Hoofd van den Gezondheidsdienst voor Vee. Met hartelijk applaus van de
vergadering werden de woorden van den voorzitter onderstreept.

Na bespreking van enkele punten voor de rondvraag was het met zekeren weemoed,
dat de voorzitter voor de laatste maal den hamer tot sluiting van de vergadering
liet vallen.

Op 3 Januari a.s. hoopt Prof. Wester zijn 7oen verjaardag te
herdenken. Door het bereiken van dezen leeftijd is hij verplicht
aan het eind van dit studiejaar af te treden en voor hem, die nog
met zooveel ambitie voor zijn ambt is vervuld, is dit ongetwijfeld
geen aangename gedachte. Doch aan den anderen kant zal hij met
dankbaarheid vervuld kunnen zijn, dat het hem gegeven is, dezen
leeftijd te hebben mogen bereiken in het bezit van een ongeschokte
gezondheid en onverminderde vitaliteit. Moge dit in zijn levensavond
nog lange jaren zoo blijven. Beijers.

Prof. Dr. H. C. L. E. Berger, veterinair Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid, tevens Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst, is benoemd
tot correspondeerend lid van de Académie Vétérinaire de France.

Benoemd tot Directeur van het te bouwen slachthuis voor de gemeenten Sittard
en Geleen J. J. M. Tacken, Sittard.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde op een proefschrift, getiteld : „Kunst-
matige inseminatie bij runderen" J. Siebenga, dierenarts te Oldeberkoop.

In het volkenbondspaleis te Geneve heeft in de laatste week van November 1938
een commissie van veterinaire deskundigen vergaderd voor een bespreking van een
aantal kwesties met betrekking tot de vergemakkeling van het internationale handels-
verkeer met vleeschwaren en vleeschconserven door een doeltrefifemd toezicht, dat
waarborgt, dat de uit te voeren vleeschwaren, enz. niet gevaarlijk zijn voor de
gezondheid.

Deze commissie stond onder voorzitterschap van Dr. Boussard, chef van den
veterinairen dienst van het Fransche Ministerie van Landbouw. Met dezen Franschen
deskundige waren verder nog deskundigen aanwezig uit Argentinië, Australië,
België, Canada, Engeland, Nederland, Nieuw-Zeeland en Zwitserland. De Neder-
landsche deskundige, Prof. Dr. Berger, had een studie als grondslag voor de be-
sprekingen der commissie ingediend.

Reeds eenige jaren geleden had men de hoop gekoesterd een internationale over-
eenkomst tot stand te kunnen brengen, die bepaalde methodes en wetenschappelijke
procédé\'s zou vaststellen, welke de landen zouden kunnen toepassen bij hun inspectie
op dieren en vleesch, zoodat de andere staten zoodoende een waarborg zouden ver-
krijgen voor de onschadelijkheid der uit te voeren dierlijke waren en aldus aan den
invoer daarvan geen belemmeringen uit veterinair oogpunt in den weg zouden
kunnen worden gelegd.

Daar de tijdsomstandigheden echter niet gunstig zijn voor het tot standbrengen
van veelzijdige internationale conventies en zeker niet, wanneer deze van den Volken-
bond zouden uitgaan, heeft de oeconomische commissie in haar zomerzitting in
Juli reeds besloten voorloopig van het streven naar een algemeene overeenkomst
af te zien en te trachten op andere wijze, o.a. door het opstellen van overeenkomsten
tusschcn 2 regeeringen, waar tegen niet zulke bezwaren bestaan als tegen algemeene
volkenbondsconventies, het internationaal handelsverkeer van vleeschwaren en
vleeschconserven te bevorderen. De commissie van veterinaire deskundigen was
de eerste, die zou trachten deze nieuwe taak te volbrengen. Tot het welslagen van
deze beraadslagingen heeft, aldus het bericht, niet weinig bijgedragen de studie van
Prof. Berger.

De commissie heeft een samenstel van regelen uitgewerkt, die bij de vleesch-
inspectie zouden moeten worden nageleefd, om andere landen ervan te overtuigen,
dat geen hygiënische gronden kunnen worden aangevoerd om zich tegen den invoer
van vleeschwaren, die aan een dergelijke inspectie onderworpen zijn geweest, te
verzetten. Deze regelen omvatten o.a. de inspectie vóór en na den dood van het
dier, welks vleesch voer uitvoer bestemd is.

Tevens wordt er de aandacht op gevestigd, dat het van groot nut zou zijn een
studie te laten maken van de beste methoden tot conserveering van vleesch door
chemische en natuurkundige procédé\'s.

Indien de oeconomische commissie zich met dit rapport van veterinaire des-
kundigen kan vereenigen, zal de Raad van den Volkenbond, naar men verwacht,
in zijn Januari-zitting de opgestelde regelen voor de inspectie van vleesch aan alle
regeeringen toezenden met de aanbeveling te willen overwegen of zij niet door
het sluiten van tweezijdige conventies op dezen grondslag althans hun onderlingen
handel in vleesch zouden kunnen bevorderen.

Ter uitvoering van het Kon. Besluit van 14 Oct., waarbij de gemeenten, be-
hoorende tot de keuringskringen Abbenbroek, Brielle en Hellevoetsluis zijn aange-
wezen om samen te werken ter uitvoering van de Vleeschkeuringswet werden reeds
door den raad van Brielle. Heenvliet en Abbenbroek de noodige regelingen vastgesteld.

Het zeven en twintigste congres van deze vereeniging zal worden gehouden
te Nijmegen in de Paaschweek van 1939 en wel op Dinsdag 11, Woensdag 12 en
Donderdag 13 April a.s.

In de algemeene vergaderingen — op Dinsdag- en Donderdagmiddag — zullen
voordrachten gehouden worden door den algemeenen voorzitter en door de leden
B. Brouwer (Amsterdam), L. S. Ornstein (Utrecht) en E. Gorter (Leiden).

Op Woensdagmiddag zal gelegenheid zijn voor demonstraties, voor bezoeken
aan laboratoria, musea, fabrieken enz.

De 3de afdeeling (Geneeskundige wetenschappen) komt in haar geheel bijeen
op Woensdagochtend en bijna in haar geheel op Donderdagochtend ; de onder-
afdeeling voor diergeneeskunde vergadert op een deel van den Donderdagochtend
afzonderlijk, nadat eerst met de geheele afdeeling voor geneeskunde vergaderd is.

De leden, die in een der afdeelingen of onderafdeelingen een mededeeling wen-
schen te doen of een demonstratie wenschen te houden, worden uitgenoodigd daar-
van vóór 21 Januari bericht te zenden aan den voorzitter der betrokken afdeeling
of onderafdeeling en daarbij te vermelden, of zij proeven wenschen te doen, of gebruik
wenschen te maken van eenig projectietoestel. Zij zullen zich stipt moeten houden
aan den tijd, die voor hen beschikbaar wordt gesteld (in den regel 20 minuten),
en het uittreksel van hun voordracht, dat zij voor de „Handelingen" bestemmen,
vooraf gereed moeten maken en in de vergadering aan een der secretarissen ter
hand moeten stellen. Dit uittreksel moet volkomen persklaar zijn : extra correctie
hiervan moet voor rekening van den spreker komen. In verband met de hooge
drukkosten geldt als regel, dat voor zulk een uittreksel slechts één bladzijde druks
in de Handelingen beschikbaar wordt gesteld. De kosten van een grooteren omvang
en van houtsneden, platen, foto\'s enz. komen voor rekening van de sprekers.

Voorzitter van de 3e afdeeling, Geneeskundige wetenschappen, is Dr. J. A. M.
J. Enneking (Nijmegen, St. Annastraat 283) ; van de onderafdeeling voor Dier-
geneeskunde : Dr. R. van Santen (Nijmegen, Hazenkampscheweg 21), secretaris
ondergeteekende.

Het bestuur van de onderafdeeling Diergeneeskunde wekt de dierenartsen op,
zich als lid van het congres op te geven. Naast de onderwerpen, die in deze onder-
afdeeling behandeld zullen worden, komen er ook in de andere afdeelingen nog
in behandeling, die voor de dierenartsen van groot belang zijn.

Het lidmaatschap bedraagt ƒ 3.—, waarvoor men ook de Handelingen van het
congres ontvangt. Aanmelding voor het lidmaatschap kan geschieden bij den eersten
algemeenen secretaris, Dr. D. Coeling, Regentesselaan 2, Bussum, of bij onder-
geteekende.

Ter bevordering van de belangstelling voor het op 8—11 Augustus 1939 te houden
Congres heeft zich een comité gevormd. Dit comité is als volgt samengesteld :

Ir. H. G. A. Leignes Bakhoven, Inspecteur voor het Veeteelt- en Zuivelwezen,
te \'s-Gravenhage, Voorzitter (de heer Leignes Bakhoven vertegenwoordigt in dit
Comité mede het Centraal Veevoederbureau).

Prof. Dr. D. L. Bakker, Hoogleeraar-Directeur van de afdeeling Veeteelt der
Landbouwhoogeschool te Wageningen.

Dr. E. van Welderen Baron Rengers, IJsbrechtum, Secretaris van het Friesch
Rundvee-Stamboek.

Ir. H. Wibbens, \'s-Gravenhage, Directeur van het Nederlandsch Rundvee-
Stamboek.

Prof. Dr. G. M. van der Plank, Hoogleeraar in de Zoötechnie aan de Veeartse-
nijkundige Faculteit der Rijks-Universiteit te Utrecht, vertegenwoordigende de
Nederlandsche Bond voor de Warmbloedfokkerij.

Ir. W. de Jong, Rijksveeteeltconsulent, Arnhem, vertegenwoordigende de
Centraal-Burcaux voor de Varkens- en Schapenfokkerij.

Dr. Ir. B. J. B. Grof.neveld, Leeuwarden, Secretaris, vertegenwoordigende de
Nederlandschen Zoötechnische Vereeniging.

Door een iQ-lal Nederlandsche onderzoekers op het gebied der veeteelt is reeds
toezegging gedaan voor het geven van een rapport omtrent een der vraagpunten
van het Congres. Inlichtingen worden gaarne verstrekt door den secretaris, Dr. B.
J. B. Groeneveld, Stamboekhuis. Leeuwarden.

Volgens mededeeling van den Secretaris-Generaal van het Congres, W. D. Ter-
mohlen, zullen de delegaties van de vreemde mogendheden op het 7e Wereld-
Pluimvee Congres, dat van 28 Juli tot 7 Augustus 1939 in Cleveland gehouden
wordt, verwelkomd worden door meer dan 30 nationaliteitsgroepen, gevormd
door in Cleveland wonende buitenlanders, terwijl voor de volgende dagen verschil-
lende werkzaamheden en plechtigheden zijn vastgesteld. Zondag 30 Juli zal de
nationale vredesdag zijn. Uitnoodiging tot deelneming is gezonden aan meer dan
70 landen, waarvan er meer dan de helfl reeds hun deelname hebben toegezegd.
Hiertoe behoort cok Nederland.

Tot de methoden ter verbetering der pluimveehouderij in Duitschland behoort
ook het afleveren van stamboekhanen. Op de grootere landbouw- en pluimvee-
tentoonstellingen worden veilingen van dergelijke hanen gehouden. Van te voren
ontvangen belangstellenden gratis alle stambockgegevens omtrent de hanen in
een boekje verzameld en kunnen dan op de tentoonstelling de hanen bekijken.
Voor deze hanenveilingen is altijd zeer grootc belangstelling; ik heb er reeds ver-
scheidene meegemaakt, prijzen van 150—200 Mark voor een haan zijn geen zeld-
zaamheid. Verleden week maakte ik in Hannover een veiling mede die om 10 uur
begonnen, om 1 uur nog niet afgeloopen was. Een der hanen, waar fel om gestreden
werd, bracht 175 Mark op. Het betreft alleen hanen der 4 erkende bedrijfsrassen
en meestal vindt men alleen Wit leghorns en eenigc Rhode Island Rcds.

Ingaande 1939 ondergaat het beheer van ons leesgezelschap eene verandering,
althans wat de leiding betreft.

Wegens drukke werkzaamheden ziet Prof. Dr. A. Klarenbeek, de oprichter van
het Leesgezelschap in 1925, zich helaas genoodzaakt zijn administratief aandeel
over te dragen aan een ander.

Dr. A. van Manen, die reeds eenige malen als plaatsvervangend mede-beheer-
der fungeerde, was bereid dit gedeelte over te nemen.

Het is hier zeker op zijn plaats den oprichter-medebeheerder, Prof. Dr. A. Klaren-
beek, een hartelijk woord van oprechten dank uit te spreken, voor al hetgeen bij
voor ons Leesgezelschap heeft gedaan.

Intusschen blijven de zaken gewoon doorgaan, ook voor 1939 en breiden we zelfs
uit tot totaal 48 lezers met verlaging der contributie tot ƒ8.50 per jaar.

gezelschap. Ingaande 1938 zagen wij ons helaas genoodzaakt twee mede-lezers
van verdere deelname uit te sluiten. Tevens werden de te groote groepen gesplitst
in acht kleinere van vijf lezers elk. Dit bracht een belangrijke verbetering in de
geregelde circulatie, alhoewel het onkosten-budget er iets door steeg en wij veel
meer werk en tijd aan de expeditie te besteden kregen.

Wij hebben thans 43 lezers en zijn voornemens elke groep uit te breiden tot maxi-
maal zes lezers, zoodat er thans nog 5 plaatsen vacant zijn.

Aangezien de belangstelling nog stijgende is, verzoeken wij gegadigden zich
zoo spoedig mogelijk aan te melden.

Gelezen worden 4 weekbladen w.o. het Tijdschrift voor Geneeskunde en 5 maand-
bladen.

Collega ten Thije, die zich op zovele manieren en zovele malen verdienstelijk
heeft gemaakt voor onze maatschappij of een van hare organen, voor de dieren-
artsen oi\' voor de studenten, is gehuldigd door een groep praktizerende collega\'s.
Hij, die het geheim kent zich nooit op den voorgrond te plaatsen, maar toch
steeds daar te staan, waar hulp geboden kan worden, werd verrast door een
mooi schilderij, dat hem als dank werd aangeboden voor zijn veel en onver-
moeid werken als diectcur van het bureau voor plaatsvervanging. Inde 10 jaren,
dat hij deze functie vervuld heeft, heeft menig collega een rustige vacantie gehad,
omdat ten Thije, soms na onnoemelijk veel moeite, voor een vervanger had
gezorgd.

Prachtig, dat op deze wijze dank is gebracht. Voor beide partijen een woord
van hulde.

Dr. W. Ch. A. Doeve, eervol als Inspecteur uit \'s Lands dienst ontslagen met
recht op pensioen.

V. E. C. van Bergen benoemd tot Inspecteur en ter beschikking gesteld van de
provincie West-Java.

D- Lagas benoemd tot Inspecteur en belast met den dienst in de iste Inspectie-
afdeeling met standplaats Makassar.

H. G. van Waveren, tijdelijk belast met de waarneming van de betrekking van
Inspecteur in de 2e inspectie-afdeeling met standplaats Medan.

F. Sardeman, gouvernementsveearts in Cura^ao, met verlof, adres Scheveningen,
Helmstraat 13.

Wij zullen bij het colloquium van vandaag, als uitzondering, ons
eens niet bezighouden met een onderwerp uit de klinische bacterio-
logie, maar enkele vraagstukken behandelen uit de pathogenese en
epidemiologie van een ziekte, die zoowel de belangstelling heeft van
den medischen als van den veterinairen student.

Hoewel de actinomycose een reeds lang bekend lijden is, hapert
er nog veel aan onze kennis van haar ontstaan en verbreidingswijze.
Al in 1877 vond Bollinger het micro-organisme, dat de actinomycose
bij het vee veroorzaakt en twee jaar later werd het door Ponfick ge-
vonden bij den mensch. Sedertdien is de literatuur over de straal-
schiinmelziekte hoog opgestapeld. Maar desondanks zouden wij ons
bezijden de waarheid bevinden, indien we meenden, dat evenredig
met deze productie is toegenomen het inzicht in de wijze van ontstaan
der ziekte en haar verspreiding. Wel hebben wij leeren inzien, dat lang
geldende opvattingen, misvattingen zijn geweest, maar helaas heeft
het aanbrengen van deze correcties niet tegelijkertijd bijgedragen tot
vergrooting onzer kennis van de betreffende vraagstukken.

Het is U bekend, dat het genus Actinomyces talrijke leden omvat,
van welke de meeste algemeen verbreid in de natuur voorkomen, op
planten en in den bodem. Bergey\'s handboek noemt er 69. Ze zijn
aëroob en groeien goed bij kamertemperatuur.

In 1891 kweekte Bostroem, na veel mislukkingen, zulke aërobe
actinomyces uit het zieke weefsel. De stammen waren identiek met
die, welke men in de natuur had gevonden. Onder invloed van deze
waarneming heeft langen tijd de meening gegolden, dat voor het ont-
staan van actinomycose waarde was toe te kennen aan het binnen-
dringen in de weefsels van graankorrels, stukjes van stroohalmen of
andere plantendeelen, waar, zooals ik al zeide, veel straalschimmels op
voorkomen. Ook nu is deze meening nog ruim verbreid, niet alleen
bij leeken, maar evenzeer bij degenen, die het publiek van voorlichting
moeten dienen. Zoo hoort men telkens weer waarschuwen tegen het
achteloos kauwen op gramineën met het oog op het daaraan verbonden
besmettingsgevaar.

Toch is het zeer onwaarschijnlijk, dat de opvatting van
Bostroem juist is geweest. In hetzelfde jaar van diens publicatie
deelden Wolff en Israël hun bevindingen mede bij den mensch.
Het was ook hun gelukt actinomyces te kweeken, maar deze stammen
LX VI 3

ontwikkelden zich alleen anaëroob. Vrijwel alle latere onderzoekers
hebben dezelfde anaërobe microbe gevonden en men is het er thans
wel over eens, dat de door Bostroem bedoelde straalschimmel alleen
bij hooge uitzondering in het actinomycotisch veranderde weefsel
voorkomt. Zelfs zou het niet misplaatst zijn te overwegen of we in die
gevallen te doen hebben met de toevallige aanwezigheid van saprophyten.

De Actinomvces van Wolïf-Israel wijkt in meer dan één opzicht
af van die van Bostroem. Niet alleen is hij anaëroob of althans micro-
aërophiel en ook meer gevoelig voor uitdrogen, maar hij ontwikkelt
zich het best bij lichaamstemperatuur en in het geheel niet bij 25°.
Deze eigenschappen zijn waarschijnlijk de oorzaak, dat de anaërobe
stammen van dit type niet buiten het lichaam zijn gevonden.

Op grond van dit alles is de opvatting van Bostroem dus wankel
komen te staan en daarmede is tegelijkertijd weggevallen de
specifieke beteekenis, die men aan het binnendringen van graandeelen
heeft willen hechten.

Een belangrijke vraag is nu, welke dan wel de herkomst der smetstof
zou zijn. Ik zei zoojuist, buiten het dierlijk lichaam heeft men de Acti-
nomyces Israëli niet aangetroffen. Wel komt ze veel voor in de mond-
holte van normale personen, vooral in de tonsillen. Het ligt nu voor
de hand te veronderstellen, dat deze zelfde actinomvces, onder begun-
stigende omstandigheden, in de weefsels zou kunnen doordringen om,
daar aangeland, pathogene werking te ontplooien. Voor vergrooting
van onze kennis van de genese der actinomycose zou het dan van belang
kunnen zijn onze aandacht te richten op de factoren, die een overgang
der saprophyten tot parasieten begunstigen. Met het oog op de vind-
plaats der saprophytisch levende anaërobe actinomyces bij den mensch,
is men geneigd de infectie-bevorderende factoren vooral te zoeken
in de mond- en keelholte en daarbij in het byzonder te denken aan
beschadiging van de weefsels. Inderdaad zijn er wel ervaringen, die
aan dezen gedachtengangsteun verleenen. Een voorbeeld is het ontstaan
van actinomycose na tonsillectomie of na boren bij tandheelkundige
behandeling, misschien ook na kiesextractie. Hier kan ook wel bij
worden genoemd het binnendringen in de weefsels van stroosprietjes
en graankorrels, niet in den zin van Bostroem, maar als mechanische
factor werkend.

Herhaaldelijk is ook verband gelegd tusschen het ontstaan der ziekte
en caries dentis. Dit verband wordt eenigermate waarschijnlijk door
het veelvuldig aantreffen van Actinomyces-WoLFf-IsRAEL bij dit
tandlijden.

Onder ruim 50 lijders aan actinomycose, verpleegd in de Genees-
kundige en Chirurgische Klinieken in Utrecht, vond ik in de ziekte-
geschiedenis bij meer dan de helft tandcaries vermeld en verschillenden
hadden kort tevoren één of meer kiezen laten trekken. Toch zou het
gevaarlijk zijn veel waarde aan dit gegeven toe te kennen. Voor een
juiste interpretatie daarvan zouden wij nog, ter vergelijking, moeten

weten den toestand, waarin zich het gebit bevond bij de overige be-
volking van deze klinieken. Zelfs is niet uit te sluiten, dat bij sommigen
het tandlijden niet oorzaak, maar gevolg van de actinomycose is ge-
weest.

Het is niet waarschijnlijk, dat het binnendringen van Actinomyces
in de weefsels alleen voldoende zou zijn om actinomycose te doen
ontstaan. Wellicht kan de weefselbeschadiging, door het trauma ver-
oorzaakt, locale weerstanden opheffen en, vooral bij achterblijven van
een vreemd voorwerp, de gewenschte anaërobe verhoudingen scheppen.
Misschien ook maakt de in het actinomycotische weefsel zooveel aan-
getroffen symbiose met den aëroben Bacillus actinomycetem comitans
of met andere microben het den A. Israëli mogelijk zich staande te
houden en pathogene werking uit te oefenen.

Het is jammer, dat de dierproef voor de studie van de straalschimmel-
ziekte niet veel waarde heeft ; experimenteele infecties hebben ge-
woonlijk geen gevolg of doen niet meer dan een plaatselijk proces
ontstaan.

De ziekte komt sporadisch voor. Menige arts heeft haar nooit onder
zijn patiënten aangetroffen en ook door den dierenarts wordt ze aller-
minst dagelijks waargenomen. In verband met de zeldzaamheid van
de ziekte en ons onvermogen om haar desgewenscht bij proefdieren te
reproduceeren, zijn wij, om dieper door te dringen in enkele
vraagstukken, voorloopig aangewezen op het verzamelen van stati-
stische gegevens. Onze verdere besprekingen zullen zich daarmede
bezighouden.

Komen wij dan eerst nog terug op de vraag of de ziekte wordt ver-
oorzaakt door den actinomyces, die deel uitmaakt van de normale
mondflora. Wanneer dit zoo is, dan zal de kans groot zijn, dat de porte
d\'entrée en haard zich in mond- of keelholte bevinden. Daarna zullen
wellicht de diepere deelen van digestie- en rcspiratieweg in aanmerking
komen. Inderdaad heeft men dienovereenkomstig de meeste actino-
mycotische aandoeningen gevonden aan hals en hoofd. De door ons
zelf verzamelde gegevens hebben betrekking op 142 patiënten, die voor
het meerendeel verpleegd zijn in de Utrechtsche klinieken. Voegen
wij daarbij die, welke onlangs in het Nederl. Tijdschr. v. Geneeskunde
door Ensing, uit de Chirurgische Kliniek in Groningen zijn gepubli-
ceerd, dan bevond zich onder de 231 patiënten 136 maal het lijden
in de kaakstreek of aan den hals, 68 maal in de buikholte of den buik-
wand, 24 maal in de borstholte of den borstwand en 3 maal zoowel in
borst als in buik.

Voor verdere oriënteering in de omstandigheden, die bevorderlijk
zijn voor infectie, zouden wij een onderzoek kunnen instellen naar de
frequentie der ziekte op verschillende leeftijden, bij beide geslachten
en in verband met woonplaats en beroep.

Met toestemming van Prof. Laméris kon ik de ziektegeschiedenissen
doorlezen van de lijders aan actinomycose, die in de laatste 30 jaren

in de Kliniek voor Heelkunde zijn opgenomen. Deze gegevens kunnen
nog worden aangevuld met die, welke mij door andere chirurgische
klinieken in ons land zijn afgestaan.

Volgens Cope, van wiens hand onlangs een belangwekkende mono-
grafie over actinomycose is verschenen, zou het aantal mannelijke
lijdeis dat der vrouwelijke ver overtreffen, ongeveer het dubbele daar-
van zijn. De meesten waren tusschen 15- en 35-jarigen leeftijd en minder
dan 3% jonger dan 10 jaar.

In tabel 1 ziet U opgenomen hetgeen ons daaromtrent bekend is
van 94 patiënten uit de Utrechtsche en Leidsche Universiteitsklinieken.
De cijfers gaan in gelijke richting als die van Cope. Alleen is in de
Nederlandsche statistiek opmerkelijk, dat de factoren, die het verschil
in frequentie bij beide geslachten veroorzaken, zich blijkbaar niet doen
gelden op jeugdigen leeftijd. Hetzelfde lezen wij ook uit tabel 2, die
is samengesteld door de getallen uit Utrecht en Leiden, te combineeren
met die uit de juistgenoemde Groningsche publicatie.

Letten wij nu op de woonplaats. Algemeen heeft men waargenomen,
dat actinomycose meer voorkomt op het land dan in de steden en in
het bijzonder bij het landbouwende deel der bevolking. Dit zou verband
kunnen houden met de omstandigheid, dat op het land de smetstof
meer verbreid is, of de infectie-bevorderende factoren zich meer doen
gelden. Het is echter niet waarschijnlijk, dat de ophooping bij de be-
oefenaars van den landbouw berusten zou op directe besmetting van
dier op mensch. Van een zoodanigen overgang zijn er in de literatuur
maar heel weinig voorbeelden beschreven en als beroepsziekte is de
actinomycose vrijwel onbekend.

plaats en beroep op het voorkomen van actinomycose, kunnen wij
ons niet alleen beperken tot noteeren van het aantal lijders. Ter verge-
lijking zal moeten worden rekening gehouden met de verdeeling naar
woonplaats en beroep van de andere patiënten, die in dezelfde kliniek
werden verpleegd. Het verwaarloozen daarvan ontneemt een groot
deel van de beteekenis aan de hieromtrent in de literatuur verzamelde
opgaven. Het was voor de beantwoording der gestelde vragen op prac-
tische gronden noodig ons te beperken tot de mannelijke patiënten
van de Heelkundige Kliniek. Sedert 1907 zijn daar voor actinomycose
verpleegd 48 mannen. Van deze 48 bewoonden de groote stad 4, kleine
steden 6 en dorp of platteland 38. Vergelijken we hiermede de gemid-
delde bevolking van dezelfde kliniek. Van 500 mannelijke lijders aan
andere ziekten uit de jaren 1907, 191 7, 1927 en 1937 is daarvoor even-
eens de woonplaats opgeteekend, in het geheel dus van 2000 personen.
Tabel 3 geeft U de getallen met betrekking tot de woonplaatsen.

Volgens de x² methode van Pearson is voor deze getallen berekend,
of bij de verdeeling over stad en land de bestaande verschillen tus-
schen de lijders aan actinomycose en aan andere chirurgische ziekten
significant is. Inderdaad is dc hier zoo groot, dat het verschil niet
aan het toeval kan worden toegeschreven.

Ook bij de getallen van deze tabel hebben wij volgens de juistgenoemde
methode de waarschijnlijkheid berekend. Deze berekening verleent
ons het recht aan te nemen, dat de actinomycose meer voorkwam bij
personen, werkzaam in den landbouw dan in andere beroepen.

Maar het is nu niet uit te maken welke der factoren, beroep en woon-
plaats, de grootste beteekenis heeft. Immers, ze zijn nauw aan elkaar
gebonden, doordat de landbouw uitgeoefend wordt door personen, die
het platteland bewonen.

Ten aanzien van het vee heerscht de meening, dat in lage, waterrijke
gebieden meer dieren worden aangetast dan in hooge, droge streken.
Daarvan is bij onze humane patiënten niet veel te vinden geweest.
Wel woonden vrij veel lijders in dorpen van de polderstreken, maar
daar staat een voldoende aantal van de zandgronden tegenover, om
ons voor overijlde conclusies te vrijwaren. De gegevens zijn overigens te
schaarsch om ons verder dan tot een indruk te doen komen. Wel is
opmerkelijk, dat verhoudingsgewijs in enkele dorpen een blijkbaar
ongewoon groot aantal lijders aan actinomycose werd gezien. Zoo had
Maarssen er 3, Soest 4 en ook Veenendaal 4, tegen de stad Utrecht 7.

Om ons nog nader te oriënteeren, heb ik getracht vergelijkbare
gegevens te verzamelen uit verschillende deelen van het land. Daartoe
mocht ik opgaven ontvangen van het aantal der voor actinomycose
verpleegden in enkele andere groote chirurgische klinieken en ook van
het geheele aantal der in dezelfde jaren opgenomen lijders aan chirur-
gische ziekten.

Tabel 5 behoeft wel eenig commentaar. Met het oog op hetgeen zoo-
juist besproken is, ligt het voor de hand, dat het voorkomen van acti-
nomycose beïnvloed zal zijn door de samenstelling der bevolking, die
deze ziekenhuizen pleegt te bezoeken. Wanneer in 16 jaren, op bijna
11.000 patiënten in den Helder zich. geen enkele lijder aan actinomycose

heeft voorgedaan, dan mag daar zeker niet uit worden afgeleid, dat in
het Noorden van N.-Holland deze ziekte niet zou voorkomen. De ge-
gevens zijn immers afkomstig uit het Marine-Hospitaal. Het is wel heel
waarschijnlijk, dat hier de bijzondere selectie naar beroep en woonplaats
invloed heeft doen gelden. Dat bij de ongeveer 62.000 chirurgische
patiënten van Amsterdamsche ziekenhuizen zoo zelden actinomycose
is waargenomen, zal wel verband houden met de overwegend stedelijke
bevolking, die in deze kliniek wordt verpleegd en misschien ook met
hun beroep.

Voor het overige laten de getallen van de laatste kolom in tabel 5
niet toe eenige conclusie te trekken ten aanzien van het al dan niet
opgehoopt voorkomen in bepaalde streken van ons land.

Van enki^e zijden werd de opmerking gemaakt, dat men den indruk
had van een toename van het aantal lijders aan actinomycose in de
laatste jaren. Nauwkeurige bestudeering der beschikbare getallen heeft
ons daarvan niet mogen overtuigen.

Wenden wij nu nog eenigen tijd onze aandacht naar de actinomycose
bij de dieren. Van onderlinge besmetting van dieren en overgang der
ziekte van dier op mensch zijn niet veel voorbeelden in de literatuur
te vinden en de meeste dezer infecties kunnen ook wel op andere wijze
zijn tot stand gekomen.

Maar al heeft de actinomycose der dieren dan ook weinig of geen
beteekenis als voor den mensch besmettelijke zoönose, uit een oogpunt
van vergelijkende pathologie en therapie is deze des te grooter. Reeds
van den aanvang af zijn histologische en bacteriologische onderzoe-
kingen bij mensch en dier vergeleken en ik zou U er aan mogen herin-
neren hoe belangrijk, zoowel voor de geneeskunde der menschen als
voor die der dieren, de jodiumbehandeling is geworden, die door
Thomassen aan onze toenmalige Rijks-Veeartsenijschool is ontdekt.

Vergelijkend statistische onderzoekingen stuiten bij de dieren op
nog grootere moeilijkheden dan bij den mensch. Een belangrijke factor
is daarbij het feit, dat veel gevallen van actinomycose bij dieren niet
worden veroorzaakt door A. Israëli, maar door een aëroob groeiende
gramnegatieve bacterie, den actinobacil van Lignières en Spits. Dit
heeft tot gevolg, dat vergelijking van de frequentie der bacteriolo-
gisch identieke gevallen van actinomycose bij mensch en dier practisch
onmogelijk wordt.

Toch mag aan het verzamelen vari gegevens met betrekking tot de
dieren niet alle waarde worden ontzegd. Wij hebben daarom tot de
directeuren van verschillende groote slachthuizen in Nederland het
verzoek gericht ons mede te deelen, hoeveel gevallen van actinomycose bij
de keuring door hen zijn aangetroffen. Ik ben mi j er van bewust, dat aldus
een weinig homogeen materiaal is verzameld, waaraan niet een zelfde
maatstaf kan worden aangelegd. Zoo is de noteering en rubriceering
der gevonden afwijkingen niet overal en altijd gelijk geweest. In ver-
schillende gevallen was niet meer uit te maken of de gegevens betrekking

hadden op alle organen, waarin bij de keuring aetinomyeose was
gevonden, dan wel op de dieren, die de ziekte herbergden. Van de niet
zelden voorkomende aetinomyeose van de huid wordt in het geheel
niets vermeld.

Enkele abattoirdirecteuren verschaften ons nauwkeurige opgaven
van de localisatie der ziekte. Deze zijn samengevat in tabel 6.

Evenals we dat bij den mensch hebben gevonden, is dus ook bij de
runderen —- en waarschijnlijk in nog grootere mate — de ziekte het
meest gelocaliseerd aan hel hoofd. Behoudens enkele zeldzame gevallen
van aetinomyeose bij geiten, zijn verreweg de meeste aangetroffen
bij volwassen koeien, minder bij kalveren en nog weer minder bij
varkens.

Het is niet toelaatbaar uit de getallen van een abattoir eenige ge-
volgtrekking te maken omtrent de frequentie van voorkomen der ziekte
in het omgevende gebied. Daarvoor weten wij niet genoeg van de
herkomst van de slachtdieren, die herhaaldelijk van woonplaats ver-
anderen en somtijds van verafgelegen streken zijn aangevoerd. Betere
gegevens zijn verwerkt in een enquête, die Schouten al in 1904 bij de
practiscercnde dierenartsen hier te lande heeft ingesteld en waarvan
de belangwekkende uitkomsten in het Tijdschrift voor Veeartsenijkunde
van dat jaar zijn te vinden. Daaruit\'bleek, dat in 8 provincies het aantal
voor aetinomyeose behandelde runderen 1 per duizend of minder was
geweest, in N.-Holland in Groningen en in Z.-Holland zelfs
3 per duizend. Het lijkt er dus naar alsof er ten aanzien van de laatst-
genoemde provincies wel van een ophooping van gevallen mocht
worden gesproken.

Een dergelijke conclusie is niet te putten uit de in tabel 7 samen-
gebrachte gegevens. Op dit weinig homogene materiaal hebben te veel
onbekende factoren invloed geoefend, dan dat we er eenige waar-
schijnlijkheidsberekening op zouden mogen toepassen. Wel is opvallend
het betrekkelijk hooge getal voor de runderen in Rotterdam en het
zeer groote getal in Amsterdam. Dit laatste treft te meer, omdat, zooals
de directeur der slachtplaats mededeelde, deze gegevens niet slaan op

het aantal besmette organen, maar op dat der dieren, zoodat, in verge-
lijking met verschillende andere slachthuizen, het getal eerder gedrukt
dan geflatteerd zal zijn. Het ontgaat ons waaraan dit merkwaardig
uiteenloopen der getallen is toe te schrijven.

Dames en Heeren, de beschikbare tijd is verstreken. Het zou mis-
plaatst zijn, wanneer ik aan het eind van onze bespreking gekomen,
de illusie had Uw inzicht in de behandelde vraagstukken belangrijk
te hebben verdiept. Integendeel, eerder zult U er door tot het besluit
zijn gekomen, dat er veel ontbreekt aan onze kennis van de pathogenese
der actinomycose en dat hier voor arts en dierenarts nog een ruim
gebied voor onderzoek open ligt.

(Uit het veterinair-anatomisch Instituut der Rijks-Universiteit te Utrecht)
Directeur: Prof. Dr. G. KREDIET.

De voornaamste, misschien wel de enige oorzaak voor het ontstaan
der intersexualiteit is geslachtsomkeer. De geslachtsorganen, die zich
eerst ontwikkelden voor het ene geslacht, volgen na het keerpunt den
weg, die leidt tot de vorming van de organen van het andere geslacht.
Bij de geslachtsklieren is het gewoonlijk zo, dat het ovarium tot een
testis of een ovariotestis wordt, doordat de nieuwvormingen, die van het
kiemepithelium, dat het gehele orgaan omgeeft, uitgaan, lot testisbuisjes
worden, terwijl de medullaire elementen reeds tot testiskanaaltjes zijn
geworden. Een enkele maal is waargenomen, dat het kiemepitheel niets
met het proces heeft uit te staan, dat het nog aanwezige resten der
medullaire strengen zijn, die mannelijk worden en zich tot zaadkanaal-
tjes omvormen. Bekend is het geval van Blair Bell, dat een meisje
betreft, dat van geslacht veranderde en waarbij de nieuwvorming uit-
sluitend van het ovariale merg uitging. Ook bij vogels heb ik in gevallen
van physiologische intersexualiteit nooit het kiemepithelium in actie
gezien, maar zijn het ook de in het ovarium aanwezige embryonale
resten, die tot nieuwe ontwikkeling komen. Wanneer de geslachtsomkeer
met de vorming van tumoren gepaard gaat zijn, voor zover tot nu toe
bekend is, alleen de embryonale elementen van de eierstok verant-
woordelijk voor het ontstaan der specifieke tumorbestanddelen.

Interessant was de vraag welke van de beide bronnen van nieuw-
vorming bij de vorming van een ovariotestis van het paard in het spel
zouden zijn. Tot nu toe was nog niet met zekerheid een dergelijke
geslachtsklier bij het paard gevonden, wel was er een geval bekend
(Buckingham), waarin macroscopisch de diagnose ovariotestis was
gemaakt en had Smith reeds een paarcl beschreven, dat zowel testes
als ovariën had gehad, doch ook hier ontbrak de histologische bevesti-
ging en w^ras dus omtrent het fijnere beeld en de wijze van ontstaan
dezer organen niets naders bekend geworden.

De paardenintersexen, waarvan mij tot nu toe materiaal was toege-
zonden, waren alle gekenmerkt geweest door een penisachtige clitoris,,
een paar testes en mannelijke geslachtsdrift. Gegevens omtrent de wijze
van ontstaan hadden ze niet meer verschaft dan overeenkomstige ■
intersexen van andere huisdieren. Dit kon ook niet worden verwacht,,
wanneer de gonade reeds tot een testis van normale structuur is ge-
worden en geen ovariale resten meer aanwezig zijn. Doch anders stelt t.
zich de zaak, wanneer dit laatste wel het geval is, omdat daaruit in i
verband met de afwijkende ontwikkelingsgang van het paardenovarium 1

Fig. 5. Rangschikking der cellen tot
strengen, midden-onder een lumenvor-
ming. Pigmentcellen in het tussen de
strengen liggende weefsel.

misschien belangrijke gegevens te putten zijn omtrent de wijze, waarop
de omvorming van ovarium tot ovariotestis plaats vindt.

Een kort overzicht van de ontwikkeling van het paardenovarium
moge voorafgaan. De gegevens hiervoor ontleen ik aan Petten, die
in mijn laboratorium een onderzoek naar die ontwikkeling heeft ver-
richt. Van de eerste ontwikkelingsphasen is niet veel bekend. Aan-
genomen mag worden, dat het indifferente stadium van den bindweefsel-
epitheelkern ook bij het paard wordt aangetroffen. Tenminste mag de
beschrijving, die Aimé geeft van den aanleg van de gonade van een
paardenembryo van 25 mm. ervoor gelden. Ook hetgeen daarna volgt,
wijkt niet van het algemene schema af. Er worden medullaire strengen,
een reteblasteem en een zeer dunne tunica albuginea aangelegd en het
geheel is omgeven door kiemepithelium. Dan volgt een stadium, waarin
uit het kiemepithelium een schors ontstaat, maar dan is het met het
betreden van het gewone pad gedaan, want nu wordt een eigen weg
gevolgd. De medullaire strengen worden nesten van steeds groter
wordende, protoplasmarijke cellen. Medullaire eieren zijn niet gevonden.
De schors krijgt twee lagen, die in den beginne niet scherp van elkaar
te scheiden zijn. De bovenste is die, welke overeenkomt met de cortex
ovarii der andere zoogdieren en is dus gekenmerkt door de aanwezigheid
van corticale strengen. De diepe bestaat uit cellen, die groepsgewijze
bij elkaar liggen en zich beginnen te vergroten. Tussen de gehele
schors en hel merg met zijn grote medullaire cellen ligt een dun laagje
bindweefsel als een scheidend vlak. Door verbindingen, die tussen de
merg- en de diepe schorsstrengen en -groepen ontstaan, wordt deze
laag weldra veelvuldig onderbroken, ook grijpen diepe schors en merg
op vele plaatsen in elkaar tot tenslotte de eerste in de laatste wordt
opgenomen. Er heeft zich tegelijkertijd een bindweefselscheiding tussen
de beide schorslagen aangelegd, die de blijvende grens wordt tussen
de perifere en centrale delen.

Het dusdanig vergrote merg bestaat nog niet geheel uit grote cellen.
Vele zijn nog niet uitgegroeid, vooral in hetgeen als diepe schorslaag
is toegevoegd komen nog al kleine cellen voor. Celvergroting maakt
al deze cellen tot mergcellen of „interstitiele" cellen en doet het ovarium
snel in omvang toenemen. Delingen heeft Petten niet waargenomen,
zodat er van een vermeerdering van cellen niet gesproken kan worden.
Nadat alle merg- en diepe schorscellen volgroeid zijn, vindt een verdere
uitbreiding van het merg plaats, doordat bindweefselcellen, o. a. langs
de vaten en aan de binnenzijde van de scheiding tussen merg en schors
(oorspronkelijke oppervlakkige laag) in mergcellen overgaan. Ook
hierdoor wordt het merg en daarmede het gehele ovarium sterk vergroot.

Kenmerkend voor het paardenovarium is, dat het kiemepitheel niet
om de gehele oppervlakte voorkomt. Oorspronkelijk is het slechts een
smalle strook nabij het mesovarium, dat er vrij van is, maar geleidelijk
aan wordt dit gebied groter. l)e epithelio-peritoneale grens ligt dus
steeds op het ovarium en scheidt twee velden van elkander : het peri-

toneale veld en het kiemveld. Doordat het eerste steeds groter wordt,
wordt het laatste steeds meer naar den vrijen rand toe gedrongen. De
epithelio-peritoneale grens is iets onregelmatig gekarteld en gemakkelijk
te vinden tussen het stroeve fluweelachtig grijze kiemveld en het gladde
peritoneale veld. Daar waar kiemveld is ligt schors, waar peritoneaal-
veld is ligt een tunica albuginea om het merg. \'Met het kleiner worden
van het kiemveld, wordt ook de schors kleiner, maar tevens dikker. De
tunica albuginea gaat zich steeds om een groter deel van het orgaan
uitstrekken.

Aan de craniale pool van het ovarium hecht zich aan de epithelio-
peritoneale grens de fimbria ovarica van de moedertrompet vast, d. i.
dus juist aan den voorrand van het kiemveld. Met het zich steeds terug-
trekken van dit laatste gaat de fimbria ovarica mee naar den vrijen rand
van het orgaan. Komt dus geleidelijk aan de onderzijde te liggen.

De sterke groei van het merg had een geweldige vergroting van het
ovarium tengevolge. Een paardenfetus van 615 mm. (schedel-staart-
wortellengte) had links een ovarium van 70 X 40 X 48 mm. en rechts
een van 71 X 31 X 49 mm. (Petten). Daarna neemt de omvang van
de eierstokken af, doordat de mergcellen aan een degeneratieproces
worden onderworpen, dat weliswaar zeer langzaam verloopt, maar geen
enkele mergcel verschoont. Het proces bestaat hierin, dat in liet proto-
plasma pigmentkorrels te voorschijn komen, die in aantal toenemen,
het gehele cellichaam vullen en de kern doen schuilgaan. Deze cellen
zijn de voor het paardenovarium zo kenmerkende pigmentcellen, beter
medullaire pigmentcellen. Een volgend stadium bestaat in kemdegene-
ratie, karyorrhexis en karvolysis, de celgrenzen gaan verloren en er
komt een groepje pigmentkorrels vrij in het weefsel te liggen, dat uit
elkander gaat en kleiner wordt en tenslotte verdwijnt, doordat het
wordt geresorbeerd. Er is geen bepaalde plaats aan te geven, waar dit
proces in het merg begint. Schijnbaar willekeurige cellen op wille-
keurige plaatsen vallen eraan ten prooi, zodat gezonde en gedegene-
reerde cellen door elkander komen te liggen. Het ovarium wordt nu
steeds kleiner, niettegenstaande de schors steeds dikker is geworden.
Bij een pasgeboren veulen mat Petten 38.5 X 37.5 X 22.5 mm. en bij
een veulen van een jaar 38 X 22 X 6 mm. Daarna wordt het orgaan
weer groter.

Tegelijk met het in omvang afnemen van het merg en het dikker
worden van de schors gaat zich de ovulatiegroeve, die zo kenmerkend
is, aanleggen. Vlak achter de plaats van aanhechting van de fimbria
ovarica ontstaat bij het pasgeboren veulen aan den vrijen rand van
den eierstok een ondiepe groeve in het kiemveld, die langzaam aan
dieper wordt en zich over het steeds kleiner wordende kiemveld gaat
uitstrekken. De fimbria ovaria gaat mee naar de diepte van de groeve
en blijft de voorste grens van het met kiemepithelium beklede gedeelte
van de oppervlakte van het ovarium, dat tot de ovulatiegroeve beperkt
blijft. Het gehele ovarium is voor het overige met peritoneum bedekt.

De structuur van de schors heeft tijdens de vorming van de ovulatie-
groeve grote veranderingen ondergaan. Tot nu toe bestond zij uit
bindweefsel, waarin vele schorsstrcngen van grillige vorm gelegen waren,
die met het kiemfpitheel in verbinding stonden. In de diepere delen der
strengen waren vele follikels, waarvan verscheidene door degeneratie
bezig waren te verdwijnen. De grens tussen merg en schors was nog
steeds een scherpe. Met de vorming van de ovulatiegroeve wordt deze
steeds onregelmatiger, gaan er uitlopers van de schors het merg binnen-
dringen, die delen van de strengen met primaire follikels medenemen.
Men zou hetgeen nu gaat gebeuren met het binnendringen van een
vijandelijk leger kunnen gaan vergelijken waarvoor de ingezetenen
langzaam aan terugtrekken. Achter de uitlopers komt het aaneenge-
sloten gedeelte van de schors, de aan de vijand tegemoet gezonden
pigmentcellen gaan door degeneratie te gronde en zo moet het merg
steeds meer voor de indringende schors wijken lot het tenslotte bij
ongeveer driejarige merries tot tegen de margo mesovaricus aan ge-
komen is, waar de laatste pigmentcellen gevonden worden, die ook bij
veel oudere dieren nog wel gevonden zijn. Het verloren gegane merg
wordt door bindweefsel, stroma ovarii, vervangen, dat een radiaire
vezelrangschikking krijgt met de ovulatiegroeve als centrum en waarin
verspreid, doch veelal nog in rijen gerangschikt, de follikels te vinden
zijn.

Deze inleiding was o.m. nodig om het beeld te begrijpen, dat door
de geslachtsklieren werd geboden van een intersexueel paard, waarvan
mij het genitaalapparaat werd gezonden. Collega H. van den Berg te
Zwolle meldde, dat het dier tijdens het leven bij vrouwelijke dieren,
vooral bronstige, zeer lastig was, zich als een hengst gedroeg, maar
zelf om de 3 weken bronstig was. M. a. w. de geslachtsdrift was naar
twee zijden gericht.

De beide geslachtsklieren van het genitaalapparaat gelijken het
meeste op eierstokken van pasgeboren veulens. Ook een vlakke door-
snede door beide klieren doet daaraan het meeste denken. Zij hebben
de volgende afmetingen : links 42 X 29 X 14 mm. en rechts 41 X 29 X
15 mm. Deze maten wijken weinig af van die van de ovaria van pasge-
boren dieren. Een grijs kiemveld is er niet, evenmin als een ovulatie-
groeve. De vrije rand is convex, de margo mesovaricus concaaf. De
doorsnede laat een tunica albuginea zien, die een bruin gekleurd merg
omgeeft, dat naar den vasten rand toe het donkerst is en waarin witte
strepen bindweefsel met vaten lopen, die evenwel geen radiaire loop
hebben, waarschijnlijk omdat er geen schors is. Op de margo mesovari-
cus ligt binnen een aparte plooi van het mesovarium een slecht ontwik-
kelde epididymis, die rechts groter is dan links. De saccus epididymis
is daar ook het grootste. De plexus pampiniformis bereikt de gonade
mediodorsaal. Het scheil, waaraan de geslachtsklieren hangen, doet
het meeste aan een mesovarium denken, dat in een lig. latum overgaat,
dat ventrolateraal een goed ontwikkeld lig. teres laat zien. Aan de

orale zijde van de geslachtsklieren hecht zich een kleine moedertrompet
vast. Wat uterushoorn genoemd zou kunnen worden is door een lig.
latum bevestigd. Een cornu uteri is hier evenwel niet te vinden, wel een
WoLFFse buis, die direct achter de gonade in aansluiting aan den bijbal
een soort cauda epididymidis maakt. Dat wat zich als lig. latum voor-
doet, vormt met die van de overzijde een grote plica Douglasi, waarin
de beide WoLFFse buizen te volgen zijn. Zij monden uit in de urethra.
Tussen deze beide ductus ligt wat men een uterus masculinus zou willen
noemen. Het bestaat uit een kort corpus met twee kleine, stompe hoorns.
Het corpus loopt caudaal spits toe alsof het in de colliculus seminalis
zou willen uitmonden, maar juist voor het het slijmvlies ervan heeft be-
reikt, eindigt het blind. Ook heeft het urethraslijmvlies als het ware
een groeve aan de uterus tegemoet gezonden doch tot een verbinding
is het niet gekomen. Was zij wel tot stand gekomen, dat zou dus een
gedeelte van de verenigde MüLLERse buizen (vagina-uterus) uit het
epitheel van de sinus urogenitalis zijn voortgekomen. Om de beide
WoLFFse buizen en om de uterus ligt een dikke massa straf bindweefsel.
Behalve een aan de linker zijde gelegen Cowpersc klier zijn geen acces-
soire geslachtsklieren gevonden. De mannelijke urethra gaat in een korte
caudaal gerichte penis over, welks glans door een preputium is omgeven.
Daar waar normaal de vulva is gelegen, bevindt zich nu de annulus
preputii. Om de voorhuid ligt een M. constrictor cunni. De aarsroede-
band is als van een vrouwelijk dier.

Het microscopisch onderzoek heeft zich tot de gonaden beperkt.
Beide hebben vrijwel overeenkomstige bouw. Om het geheel ligt een
tunica albuginea, die met peritoneaal-epitheel is bekleed. Zij bestaat
uit fibrillair bindweefsel met vezelbundels, die elkander in alle richtingen
kruisen. Bloedvaten dringen door de tunica naar binnen en vormen aan
de binnenzijde ervan een vaatrijke zone. Van de kapsel uit gaan bredere
en smallere stroken, die vele vaten meenemen, binnenwaarts en die zich
in steeds smallere vertakken. Zij laten ruimten tussen zich, waarin het
specifieke klierweefsel temidden van fijn los bindweefsel is gelegen,
(fig- 0-

Het microscopische beeld bevestigt de macroscopische waarneming
van de meeste overeenkomst met een ovarium maar ten dele. In de sne-
den van de rechter klier heb ik geen eicel of follikel kunnen vinden, wel
in die van de linker. Hier was een groeiende follikel aanwezig met een
geschrompelde eicel. (fig. 2).

Het klierweefsel doet zich op verschillende wijzen voor, die als ver-
schillende stadia van een proces van geslachtsomkeer kunnen worden
beschouwd, waarbij steeds een verdere trap van vermannelijking is
bereikt. Zo opgevat kan het volgende worden gezegd :

1. De eenvoudigste vorm is die van een groep cellen, welke dicht
bijeen liggen en waartussen slechts weinig bindweefselcellen te zien zijn.
De kernen liggen dicht bij elkander en zijn door slechts weinig proto-

plasma omgeven, (fig. 3). Er zijn vele pigmenteellen met bruinkorreligen
inhoud, welker kernen zeer verschillend zijn van normaal tot kern-
resten in den vorm van schollen of kleine brokken. Pycnose is veel waar te
nemen. Vele pigmentcellen zijn kernloos of reeds uiteengevallen, zodat
grotere en kleinere groepjes pigmentkorrels tussen de cellen te zien
zijn (fig. 4). De cellen, die ik als de specifieke beschouw, hebben een
kern, die aan de mergcellen der zich ontwikkelende paardenovaria
herinnert. Hij is rond, heeft een duidelijke kernmembraan, een, soms
twee nucleoli en een korrelig chromatine. Het protoplasma heeft zich
zowel in haemaluin-eosine als in haematoxyline-von GiESONprepara-
ten niet of heel slecht gekleurd, terwijl daarentegen in de mergcellen
van fetale paardenovaria het protoplasma steeds zo sterk is gekleurd.
Naast goed ontwikkelde kernen komen er verscheidene voor, die een
gelijkmatig donkere kleur hebben, andere hebben een in brokken uit-
eengevallen chromatine, weer andere zijn sterk geschrompeld, zodat
er vele van deze cellen degenererende zijn. Ik houd deze specifieke
cellen voor gewijzigde mergcellen.

2. Een volgend stadium bezit minder merg- en pigmentcellen en is
iets rijker aan bindweefselcellen. Vele der twee eerstgenoemde cel-
soorten zijn waarschijnlijk opgeruimd. Opmerkelijk is, dat vele merg-
cellen zich in strengen hebben gerangschikt. Zij zijn dichter bij elkander
komen te liggen, hebben een kern gekregen, die zich sterker
kleurt, zijn chromatinestructuur heeft behouden en door meer proto-
plasma is omgeven. Ook in de strengen komen naast normale gedegene-
reerde cellcii voor. Om iedere streng is een zeer dun laagje bindweefsel
aanwezig. Sommige van deze strengen hebben reeds een klein lumen.
Dit en het bochtige verloop doet ze op buisjes in een zich ontwikkelenden
testis gelijken (fig. 5).

3. De strengen zijn duidelijker geworden, het tussenliggende bind-
weefsel bezit veel minder merg- en pigmentcellen. In vele is reeds een
lumen zichtbaar, maar zelfs nu kunnen er nog al wat gedegenereerde
cellen in voorkomen. Merkwaardig is, dat in zulke groepen een groter
aantal strengen en tubuli aanwezig is dan in de beide vorige, zodat men
tot de conclusie moet komen, dat er groei heeft plaats gevonden. Het
geheel geeft sterk den indruk van een zich ontwikkelend testisgedeelte
te zijn (fig. 6).

4. In het laatste stadium, dat in de sneden te zien is, is het buis-
karakter wel zeer duidelijk, maar het testiculaire is bezig te verdwijnen.
Alle tubuli hebben de neiging een wijd, onregelmatig lumen te krijgen,
de bekledende cellen zijn kleiner geworden, de kernen zijn iets bleker
gekleurd. In de lumina komt soms een rond concrement voor, dat niet
nader gedefinieerd is kunnen worden. De onderlinge samenhang van
de buisjes komt duidelijker voor den dag. De ontwikkeling heeft blijk-
baar die van testisbuisjes verlaten. Zal zich een ovariale tumor ontwik-
len ? (fig. 7).

door elkander. Samenhang tussen de verschillende groepen schijnt niet
te bestaan.

Intersexualiteit wordt bij het paard minder vaak aangetroffen dan
bij mens, varken en geit. In de veterinaire literatuur mocht ik, te begin-
nen met 1909 er een 17-tal vermeld vinden. Meestal zijn zij waarge-
nomen door practiserende dierenartsen, wien het klinische beeld en de
therapie, volgens welke weer bruikbare dieren werden gemaakt, het
meeste interesseerde. In slechts een geval is een anatomisch en histolo-
gisch onderzoek ingesteld (Smith). In twee gevallen wordt medegedeeld,
dat er zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtsdrift geconstateerd is
(Smith, Gladow). Enige waren zowel door mannelijke als vrouwelijke
secundaire geslachtskenmerken gekarakteriseerd. Naast een meestal
mannelijken habitus werd een normaal uier met twee tepels waargeno-
men. (Smith, Sostaric, Haywood, Baustaedt, Ganguly, Gladow,
Ariess, Buckingham). Het geval van Smith beschrijf ik iets uitvoeriger.
Het betreft een dier, dat een kruising was tussen een trekpaard en een
Indische pony. Als pasgeboren veulen had het geen uitwendige urogeni-
tale opening, wel een plaatselijke zwelling. Na insnijding werd een kunst-
matige vulva gemaakt, waardoor het dier ging urineren, terwijl in de
ventrale commissuur een penisachtige clitoris voor den dag kwam.
Op driejarigen leeftijd werd het gecastreerd. Het toonde zowel manne-
lijke als vrouwelijke geslachtsdrift. De testes zaten boven een goed ont-
wikkeld uier in de uitwendige liesringen. „From a microscopical exami-
nation they were normal in morphology and their histological structure."
Een maand later werd het dier dood in de weide gevonden, door den
bliksem getrofTcn. Bij de sectie bleken uterus, vagina en tubae normaal
te zijn. De ovariën lagen op de gewone plaats, maar waren klein en hard.
De ductus deferentes mondden in de urethra uit. Het is jammer, dat
er van dit geval geen nadere gegevens verzameld zijn, want het is wel
een van de meest volledig dubbelgeslachtelijke dieren, die tot nu toe
gevonden zijn.

Buckingham vermeldt in zijn geval, dat de geslachtsklieren „were
„about three quarters the size of a testicle of a normal six-year olcl
„stallion and appeared to be composed of both ovarial and testicular
„tissue." Ook hier heeft helaas geen histologisch onderzoek plaats
gevonden. Blijkbaar hebben deze ovariotestes een geheel ander beeld
geboden dan die, welke ik heb onderzocht, want macroscopisch was het
mij niet mogelijk te zeggen wat voor soort organen het waren. Zeker
was er geen ovariaal of testiculair gedeelte met het blote oog te ont-
dekken. De mogelijkheid, dat een paard een dergelijke ovariotestis zal
bieden, is niet buitengesloten, wanneer evenals in de ovariën der andere
tot nu toe onderzochte zoogdieren, het medullaire deel tot testis en uit
de schors ovariale bestanddelen zich vormen, die al of niet met testicu-
laire gemengd kunnen zijn. In dat geval is het het kiemepitheel dat in
actie is geweest. In de aan dit onderzoek onderworpen organen was er

van kiemepithelium geen sprake. Er was waarschijnlijk geen schors
geweest, zoals ook uit de ontbrekende ovulatiegroeve kan worden op-
gemaakt. De aanwezigheid van de vele pigmentcellen en de dégénéra-
tieve beelden ervan wijzen erop, dat de celgroepen, waarin de streng-
en tubulusvorming te zien is, zeer waarschijnlijk uit mergcellen beston-
den. Alleen de ene follikel doet aan een schorsvorming denken, omdat
in het ontwikkelingsbeeld van het normale paardenovarium follikel-
vorming in de mergsubstantie nog nooit is gezien. Toch behoort het
niet tot de onmogelijkheden. Wanneer men denkt aan den testikel, die
uit de mergstrengen voortkomt en waarin zaadcellen zich ontwikkelen,
dan is het denkbaar, dat in dit abnormale geval in een mergstreng,
misschien in meer, een kiemcelvorming tot stand is gekomen, die in de
vrouwelijke periode van de ontwikkeling een eicel heeft doen ontstaan.
Ik zou daarom de aanwezigheid van de follikel niet willen beschouwen
als een aanwijzing, dat hierdoor per se moet worden gedacht aan vorming
uit schorselementen, maar zou uit de aanwezigheid van de vele
pigmentcellen in de eerste plaats willen blijven denken aan ontstaan
van de typische elementen van deze gonaden uit mergcellen.

Een genitaalapparaat van een paard, dat naast mannelijke vrouwelijke
geslachtsdrift toonde, bleek een paar ovariotestes te bezitten, waarin
de medullaire elementen van het ovarium in testikelachtige buisjes
overgingen. Aan de vorming van de mannelijke bestanddelen nam geen
kiemepitheel deel, zoals dat bij de andere zoogdierintersexen het geval
is. In dit opzicht stemt het paard meer met de vogels overeen.

Der Genitalapparat eines Pferdes, das neben männlichem auch weiblichen Ge-
schlechtstrieb zeigte, wies ein Paar Ovariotestes auf, in denen die medullären
Elementen des Ovariums in testikelähnliche Röhren übergingen. An der Bildung
der männlichen Bestandteile hatte kein Keimepithel teilgenommen, wie dies bei
den anderen Säugetierintersexen der Fall ist. In dieser Beziehung stimmt das Pferd
mehr mit den Vögeln überein.

The genitals of a horse that showed male next to female desire, appeared to possess
a pair of ovariotestes, in which the medullär elcments of the ovarium changed into
testicular tubes.

Germinal epithelium took no part in the forming of the male elements as it is
seen in the other mammalian intersexes.

Dans l\'appareil génital d\'un cheval, qui présenta de son vivant des manifestations
sexuelles aussi bien de caractère masculin que de caractère féminin, on trouva deux
ovariotestes, dont les éléments médullaires de l\'ovaire se continuaient en canaux de
nature testiculaire. La formation des éléments constitutifs mâles ne procédait pas
d\'un épithélium germinatif, comme c\'est le cas chez les autres mammifères inter-
sexuels. Sous ce rapport le cheval en question se rapproche plutôt des oiseaux.

— 70 —
STREPTOM YCOSIS.
In het bijzonder de bestrijding langs chemotherapeutischen weg

Hoewel in dit opstel hoofdzakelijk aan de bestrijding van de strepto-
mycosis aandacht zal worden geschonken, meenen wij toch met een
inleidend woord enkele algemeene punten te moeten behandelen.

Indien de laatste jaren één ziekte zich sterk heeft uitgebreid, in ieder
geval zeer sterk in opspraak gekomen is, dan is het wel de streptomycosis
van den uier.

In het laatste jaarverslag van den gezondheidsdienst constateerden
wij op grond van ons onderzoek bij een kleine 50.000 monsters meng-
melk minstens 14 % streptococcen. Vorige jaren vonden wij echter
regelmatig bijna 7%. In sommige veestapels vindt men bij kwartiers-
gewijze bemonstering tot 50 % geïnfecteerde uiers.

Hoewel het mond- en klauwzeer blijkbaar een praedisponeerende
rol speelt bij het voorkomen van uier-streptomycosis, kunnen wij niet
aangeven in welke mate dit het geval is. Uit de boven gegeven cijfers
zou men den indruk krijgen, dat het getal daardoor wel verdubbeld
wordt.

LITERATUUR.
Ariess, Tierärztl. Rundschau, 1936.
J. Ban, Allat. Lapok. (Jahresber. der Tiermed.) 1925.
Baustaedt, Deutsche Tierärztl. Woch. Sehr. 1923.
Bressou, Revue veterin. 1924.
Buckingham, Vet. Record 1936.
Ganguly, Vet. Ree. 1923.
Gass und Wunsch, Tierärztl. Zentr. Bl. 1911.
Ghislp.ni, II Novo Ercolani, 1922.
Gladow, Berl. Tierärztl. Woch. Sehr. 1928.
Haywood, Vet. Journ. 1917.
Levens, Monatsch. f. pr. Tierheilk. 1910.
Mörkeberg, Maanedskr. f. Dyrlaeger. 1911.
Petten, Z. f. Anat. u. Entw. gesch. 1932.
Pezet, Bull. med. vet. 1914.
Pronath, Zeitschr. f. Veterinärkunde, 1930.
Reeds, Am. vet. Rev. 1910.
Smith, Am. vet. Rev. 1909.
Sörensen, Maanedskr. f. Dyrl. 1916.
Sostarig, Vet. Vjesnik. 1914.

In Amerika zou volgens Dr. Ward Giltner¹) 86% van de bedrijven
besmet zijn en 26 % van de dieren.

In het Westen van ons land, het zoogenaamde consumptiemelk-
gebied, heeft men veel ervaring over voorkomen van de infectie kunnen
opdoen. Men heeft blijkbaar het percentage, in voor consumptie be-
stemde melk, aanwezige streptococcen belangrijk kunnen drukken, doch
de laatste gegevens ontbreken ons, zoodat de toestand sedert de mond-
en klauwzeer-invasie van 1937 aan ons niet bekend is.

In het algemeen gesproken vinden wij, als streptococcen in de melk
worden aangetroffen, ook een verhoogd sediment met het bekende
microscopische cellenbeeld. Toch komt het voor en in sommige bedrijven
vonden wij dit vrij veelvuldig, dat het beeld van het uitstrijkje uit
kwartier-monsters zeer weinig afwijkt van het normale, behoudens het
voorkomen van mastitisstreptococcen, soms zelfs in sterke mate. Het is
hier dus min of meer als bij de uierinfectie met den bacil van Bang.
Soms vindt men naast dien bacil vrij veel cellen in het uitstrijkje van het
sediment, in vele gevallen zeer weinig.

Wij nemen aan dat onder ongunstige omstandigheden, b.v. droog-
zetten, tochtigheid, slecht uitmelken enz. de kans vermeerdert dat de
uier gaat afwijken, m. a. w. de evenwichtstoestand in den uier verbroken
wordt. Seeleman ²) spreekt dan ook van een scherp te scheiden moment
van infectie en optreden van mastitis.

In welke mate geïnfecteerde uiers tenslotte aan mastitis ten offer
vallen, is ons niet nauwkeurig bekend. Wel is opvallend, hoe in sterk
besmette bedrijven, waarin de eigenaar verschillende besmette koeien
niet kan onderkennen, geleidelijk mastitis gevallen te voorschijn komen,
maar dan vooral bij het droogzetten en de daaraanvolgende lactatie.

In het algemeen gesproken is het tot dusverre moeilijk gevallen
kunstmatig de infectie te veroorzaken. Het ligt niet in de bedoeling de
pogingen op dit terrein in dit artikel uitvoerig te refereeren, het gaat
er ons meer om de moeilijkheden te signaleeren.

Het is wel eigenaardig, dat in vele bedrijven de infectie zoo sterk
verbreid voorkomt, tot zelfs onder de vaarzen. Als de meest waarschijn-
lijke infectie-weg mag men wel aannemen het tepelkanaal en/of leasies
aan den tepel. (Men vergelijke de proeven aan het Rockefeli.er
Instituut³), Seeleman²) e.a.).

Zooals bekend zijn voor de opsporing kwartiermonsters noodzakelijk
en daaruit dan liefst de eerste stralen.

Hoe gemakkelijk de typische mastitisstreptococ te onderkennen mag
zijn, in bepaalde gevallen komt het voor, dat kweeken noodzakelijk is
om latente infecties aan te toonen.

Serumagar met eventueel gentiaanviolet voor remming van niet-
gewenschte kiemen kan hierbij goede diensten doen.

Volgens Seeleman e. a. kan men bij culturen van mastitisstrepto-
coccen twee groepen vrij scherp scheiden :

ie. de z.g. typische streptococcen welke in bouillon groei met uit-
vlokking op den bodem geven, terwijl de bouillon zelf helder blijft.
Op platen geven deze streptococcen koloniën te zien, met een vrij duide-
lijke haarlokteekening.

2e. de z.g. atypische streptococcen welke in bouillon een gelijk-
matige troebeling geven en op platen koloniën met meer gaven vorm
vertoonen.

De eerste vorm zou dan de meest virulente zijn. De hierdoor veroor-
zaakte ontstekingen genezen slecht.

De tweede zou aanleiding geven tot meer goedaardige processen,
hetgeen ook de ervaring is van Bosma⁴).

Ook onze ervaring is, dat men duidelijk verschillen in kolonietypen
ziet bij de mastitisstreptococcen. Van een indeeling in twee groepen
hierbij is echter geen sprake, men ziet allerlei tusschenvormen en heeft
hier o. i. te doen met verschillende dissociatievormen met aan den eenen
kant de „rough", aan den anderen kant de „smooth" vorm. Deze ver-
schillende vormen kan men soms heel mooi aantreffen in één cultuur
uit één ontstoken kwartier.

Waarschijnlijk komt, zooals ook bij andere infecties, de „smooth"
vorm meestal in acute en de „rough" vorm in meer chronische gevallen
voor. Het zou zich dan ook wel eenigszins laten verklaren, dat bij den
„rough" (z.g. typischen) vorm, daar het hier de meer chronische ge-
vallen betreft, weinig genezing gezien wordt. In ieder geval is het zeker,
dat de tot dusverre aangewende classificatiemethoden van de strepto-
coccengroepen op het terrein van de mastitisstreptococcen onvoldoende
bevrediging hebben geschonken.

Toch zijn in de laatste jaren op het gebied van de classificatie der
streptococcen belangrijke vorderingen gemaakt met behulp vati de
bloed-agarplaten (Brown), cultuurbiologische onderzoekingen en de
in 1933 bekend geworden serologische techniek van Lancefield ^b).

De streptococcus agalactiae die volgens de techniek van Lancefield
in groep B thuishoort, schijnt met agglutinatie- en praecipitatieproeven
(Lancefield en Stableforth) wel in enkele types te verdeelen te zijn,
maar overigens een vrij homogene groep te vormen.

Voor den mensch pathogene streptococcen, die vooral onder groep
A en C (Lancefield) ingedeeld worden, schijnen slechts bij hooge uit-
zondering bij runderen gevonden te worden ⁶).

ie. door het treffen van hygiënische maatregelen welke moeten
bestaan in een zoo mogelijke scheiding van de besmette en de vrije
dieren en het aanwijzen van bepaalde melkers voor de aangetaste. In
consumptiemelkgebieden zal men vermoedelijk de besmette direct ver-

koopen (vooral als de melkprijs verband houdt met aanwezigheid van
streptococcen), hetgeen voor veefokkers niet doenlijk is, althans niet op
uitgebreide schaal. Daar ook scheiding meestal veel te wenschen over
laat, kan men door de aangetaste koeien het laatst te melken nog wel
iets bereiken.

2e. Ter ondersteuning van de moeilijk streng door te voeren hygiënische
maatregelen, kan men bij acute mastitis :

Bij meer chronische mastitiden komen uiteraard meer de onder c en
d genoemde maatregelen in aanmerking.

Het inwrijven met zalven of tincturen is van geen beteekenis voor
een radicale therapie. Als antiphlogistische middelen bij acute mastiti-
den gebruikt men leem, klei, de loopende slang en zelfs ijs. Aan het
laatste is het gevaar verbonden van te groote afkoeling. In het algemeen
zijn trouwens de ontstekingsverschijnselen bij acute streptococccn-
mastitis niet op den voorgrond tredende.

Van belang is de vraag of men een behandeling wil instellen in de
hoop een ziek kwartier te genezen, of dat men door clroogspuitcn smet-
stofverspreiding wil verhinderen. In het laatste geval is van ouds gebruikt
nitras argenli i : iooo (Wester \')), hetwelk nogal reacties kan geven.
Bovendien zal dikwijls een tijdelijke uitschakeling gewenscht worden,
in de hoop later in een nieuwe lactatieperiodc weer genezing te zien. Of
nitras argenti daarvoor het meest geschikt is, is de vraag. Voor het
droogspuiten van kwartieren is ook wel aangegeven een mengsel van
alcohol 70 % en glycerine gelijke deelen.

In de latere jaren zijn verschillende middelen aangewend als Rivanol,
Sclectan, Entozon, Weidnerit (Rhodanaat) Trypaflavin. Van de acridine
preparaten Rivanol, Entozon, Trypaflavin, hebben wij de meeste
ervaring met entozon opgedaan.

Seeleman \'-) beschouwt Rivanol het meest werkzaam in de verdun-
ning i : 4000. Entozon heeft het later teruggedrongen.

Tot dusverre hebben wij in volle lactatie van entozon-behandeling
weinig resultaat gehad, (het behandelde kwartie werd meestal tenslotte
droog). Op het einde der lactatie hebben wij echter herhaaldelijk een
gunstige werking gezien ⁸). Het behandelde kwartier wordt als regel

mooi droog, om dan in de volgende lactatie voldoende en oogenschijnlijk
normale melk te geven, waarbij men echter bij microscopisch onderzoek
toch nog wel eens streptococcen vindt.

Volgens Steck ⁹) is het preparaat trypaflavine uit de acridine groep
veel werkzamer dan entozon, het prikkelt echter meer. Voor de bacte-
ricide werking is volgens Steck de verhouding van entozon, rivanol,
trypaflavine als i : 2 : 20 maar voor de orgaanbeschadigende werking
als i : 2 : 4.

Bij een proef, die wij hebben genomen bij een koe met drie afwijkende
kwartieren, hebben wij de prikkelende werking goed kunnen consta-
teeren. Wij infundeerden in elk kwartier éénliter trypaflavin in water
i : 2000 en trach tltr fel wttr uit te n.elktn r.cg geen tien minuten.
Het is echter moeilijk een geïnfundeerde oplossing weer uit te melken
en het gevolg was dan ook een vrij sterke zwelling en ontsteking van
den uier met productie van bloederig secreet. De streptococcen waren
totaal verdwenen uit twee kwartieren ; in één kwartier konden nog en-
kele worden aangetoond. De uier heeft zich later belangrijk hersteld,
hoewel in één kwartier ook later nog enkele streptococcen werden ge-
vonden.

Wij overwegen om de proeven te herhalen, doch dan tegen het einde
van de lactatie in grootere verdunning, te meer, omdat ook
Stableforth ^1u) vrij hoog opgeeft van het resultaat met acriflavine
(d. i. trypaflavine). Hij verstaat onder latente infectie die, waarbij klinisch
geen of zoo goed als geen verschijnselen voorkomen en onder : klinische
infectie die, welke met duidelijke verschijnselen verloopt. Na behandeling
constateerde hij het volgende : bij latente infectie gaf entozon 71.7 %,
acriflavin 90 % succes, terwijl bij klinische infectie entozon 35% , acriflavin
75 % succes gaf. De oplossing van acriflavin was er een van 1 : 10.000.
Hij geeft koeien in lactatie tweemaal een spoeling, welke vijf minuten
in den uier blijft. Bij droogstaande koeien laat hij, na cle infusie, 24 uren
lang den uier onberoerd.

Bij een inmiddels door ons genomen proef bij een koe met een chroni-
sche mastitis aan één kwartier met weinig afwijkingen aan de melk en
den uier, waarbij trypaflavin 1 : 10.000 is geïnfundeerd en 24 uur is
blijven zitten, droogde het kwartier mooi op. Na een week was slechts
een paar cc dun secretum in het kwartier aanwezig ; microscopisch
werden hierin nog enkele streptococcen gevonden.

Met veel ophef is in 1936 in Nederland geïntroduceerd een Rhodaan-
verbinding onder de naam Rhodesin, in Duitschland als Weidnerit in
den handel gebracht. Als mucilago ingespoten, zou de streptococcen-
mastitis zeer gunstig worden beinvloed. Onze ervaring stemt overeen
met die van o.a. Tapken ^u), dat n.1. de agressieve werking op het uier-
weefsel het preparaat ongeschikt maakt voor de behandeling. Wij zagen
althans steeds mastitis optreden na de inspuiting. Toch schijnt men nog
altijd te probeeren dit preparaat in den handel te krijgen.

infusies van een i % Orgasepton-oplossing, ons door de N.V. Orgachemia
ter beschikking gesteld. Op deze proeven komen wij straks nog terug.

Tot dusverre zocht men niet in de eerste plaats in inwendige behande-
ling zijn toevlucht, als men tenminste de entingen daarbuiten rekent.
In den laatsten tijd echter hebben wij gemeend, na van medische zijde
de gunstige werking van prontosil op streptococcen te hebben vernomen,
dat ook wij moesten trachten de werking van dit preparaat op mastitis-
streptococcen na te gaan.

In Januari 1938 zijn wij met de eerste proeven begonnen en hebben
sedert dien een vrij uitgebreid onderzoek ingesteld. Dit preparaat kan
worden beschouwd als een afgeleide van een azo-kleurstof n.1. het chry-
soidine en wel het sulfanilamide daarvan.

Uit een artikel van Dr. Hermans¹²) blijkt ons dat Domagk in 1935
de specifieke werking van het chloorhvdraat van 4- sulfanilamide -
2—4 diaminoazobenzol op streptococcen vond. In November 1935
vonden Trefouei. en Nitte, dat de werking niet gebonden was aan
de azoverbinding, doch aan het ongekleurde, veel eenvoudiger deel,
het sulfanilamide, een verbinding, die al in 1908 door Helmo werd
bereid en onder den naam 1162 F. in de chemische wereld overal
bekend is. Hiervan zijn talrijke derivaten bereid met het oog op het
vinden van nog krachtiger therapeutica en minder giftige verbindingen.
Zoo vernemen wij, dat in den allerlaatsten tijd het prontosil al weer zou
zijn achterhaald door Uliron wat de werking op gonococcen betreft en
door een pyridineverbinding van sulfanilamide op pneumococcen ¹³).

Steck is op grond van genomen proeven in vitro van meening, dat
prontosil niet sterk desinfecteerend is, doch in hooge verdunning nog
groeiremmend, zelfs in verdunning van 1 : 2 millioen.

Osgood ¹⁴) nam proeven met bouillonculturen van streptococcen, die
hij toevoegde aan beenmergculturcn, waarin sulfanilamide aanwezig
was. Het bleek hem, dat waarschijnlijk het sulfanilamide het exotoxine
der streptococcen onwerkzaam maakt, waardoor de beenmergcellen
niet meer beschadigd worden en naast de als het ware saprophytisch
geworden streptococcen kunnen blijven voortleven en deze hetzij door
phagocytose, hetzij humoraal kunnen bestrijden. Sulfanilamide heeft
geen blijvenden invloed op het toxinen-producecrende vermogen, het-
geen hij bewees door de vloeistof met sulfanilamide te vervangen door
één, waaraan dit ontbrak ; binnen 24 uur waren daarna de roode bloed-
cellen opgelost door het exotoxine der streptococcen.

In den aanvang hebben wij proeven genomen met Para-aminobenzol
sulfanamid, een Amerikaansch preparaat. Door de welwillende mede-
werking van Nedigepha te Amsterdam kregen wij gelegenheid het
prontosil-solubile intraveneus toe te passen, terwijl de N.V. Orgachemia
te Oss, ons in staat stelde op vrije groote schaal te experimenteeren met
Orgaseptcn, ons eerst toegezonden onder den naam Streptasept, terwijl wij
ook bij een tweetal koeien het geacetylecrde product, het acetyl-strepta-
sept, dat goedkooper zou zijn, konden toepassen. Een bezwaar van al
deze producten is dat de kosten hoog zijn, ongeveer ƒ 10.— per kg ¹).

1 Hoewel niet onmiddellijk tot het onderwerp behoorend, meenen wij toch ook
melding te moeten maken van den invloed van sulfanilamide op abortusbacillen
(Bang).

Een paard, af en toe kreupel aan verschillende beenen, waarvan het bloedserum
Brucella-Bang hoog agglutineert, is door den dierenarts Feddema behandeld met
hem door ons verstrekt prontosil-solubile (Bayer). Herhaalde intramusculaire
inspuitingen van 50 cc zijn om de vijf dagen toegepast. Na de derde inspuiting
verdween de koorts, terwijl na de vierde inspuiting van kreupelheid niets te merken
viel. Met het verdwijnen van de koorts was ook de eetlust goed geworden. Deze
zeer chronische Brucella Bang patiënt schijnt afdoende genezen. Daarna hebben
wij proeven genomen met den invloed op Brucella-Bang in de melk. Het schijnt,
dat ook hier eenigen invloed op de hoeveelheid uitgescheiden bacillen niet te ont-
kennen valt, doch meer onderzoek is gewenscht om hierover een oordeel te geven.

In de medische literatuur ^]2) vinden wij vermeld, dat als regel onaan-
gename nevenwerkingen niet sterk op den voorgrond treden, doch dat
het voorkomt dat duizeligheid en sufheid optreedt, soms icterus, urti-
caria, verlaging van de alcalireserve in het bloed of agranulocytose.

Het oorspronkelijk door ons gebruikte sulfanilamide oefende blijkbaar
in sterkere mate invloed uit op den algemeenen gezondheidstoestand dan
het van Organon ontvangen preparaat, al was ook dit niet geheel zonder
invloed.

Het eerste werd gebruikt op stal, en wel in een dosis van 4 X 25 gram
per dag. In den regel trad dan op : sufheid, veel liggen, traag eten,
verkeerde stand van de haren, diarrhee, verminderde melkgift. Twee
maal is bij een behandelde koe tijdens of kort na de behandeling het
kalfje te vroeg uitgestooten. Het cene in een abortusvrij bedrijf. Wij
hebben dit als toeval beschouwd, doch meenen het toch te moeten
vermelden.

Zoodra de behandeling gestaakt wordt, verdwijnen de verschijnselen.
Zelfs schenen de meeste koeien spoedig te wennen aan de behandeling,
slechts een hoogst enkele maal werd de behandeling gestaakt door het
optreden van verontrustende diarrhee. Als regel echter en dit geldt
vooral van het preparaat van Organon, kon zonder bezwaar de behan-
deling worden toegepast in groote dosis. Toch hebben wij dit voorjaar
bij gebruik van Streptasept een enkele maal ook niet onbelangrijke
ziekteverschijnselen gezien.

Op verzoek van Orgachemia hebben wij nagegaan of Sulfanilamide
tijdens de behandeling in den uier kan worden aangetoond. Dit bleek
inderdaad het geval, volgens onderzoekingen van Dr. Janse alhier.

Van de koe Marie 3 die 4 x 25 gram streptasept per dag kreeg, kon
tijdens de behandeling in de melk 19 mgr sulfanilamide per liter worden
aangetoond.

Bij de koe Juliana welke 3 X daags 30 gr. sulfanilamide werd toe-
gediend, bleek met de melk 8 mgr per liter te worden uitgescheiden.
Bij een andere koe welke 4 X 25 gr streptasept per dag kreeg, werd in
de verschillende kwartieren op den 2en dag van behandeling respectie-
velijk 27, 29, 32 en 35 mg per liter sulfanilamide aangetoond.

Bovendien is uit de onderzoekingen bij deze koeien gebleken, dat
zij na de behandeling zeer spoedig melk leveren vrij van sulfanilamide ;
den tweeden dag na de behandeling is het hier nooit aangetoond.

Bij een andere koe Froukje 35 met 4 X 25 g streptasept per dag
behandeld, kon tijdens de behandeling 20 mg sulfanilamide per liter

De invloed van sulfanilamide in verschillenden vorm op de slreplomycosis
van den uier.

Om een indruk te geven van de werking van de sulfanilamide-
preparaten laten we hier een deel der genomen proeven volgen.

In een bedrijf van den Heer M. werd 31 Jan. 1938 bij een tiental
koeien streptomycose geconstateerd, waarvan enkele zijn behandeld
gedurende drie dagen met 4 x 25 g Sulfanilamide (Am.).

Bij drie koeien bleken na de behandeling de streptococcen zoo goed
als verdwenen. Na eenige weken zijn de dieren opnieuw behandeld,
met 4 x 4 X 25 g Sulfanilamide, doch ook daarna zijn de strepto-
coccen niet geheel verdwenen.

Bij drie andere koeien was een gelijksoortige behandeling een succes.
Na afloop op 18 Febr. werden geen streptococcen meer aangetoond.
Toen echter 28 Febr. de melk van deze drie koeien opnieuw weer
onderzocht werd, werden in de melk van deze drie koeien weer strepto-
coccen gevonden. Pas onlangs, toen wij alle koeien van dit mclkbcdrijf
bemonsterden, vonden wij bij de behandelde koeien, voor zoover nog
aanwezig, nog streptococcen.

Bij W. T. R. te W. werd een groot aantal besmette koeien gevonden.
Op 13 Sept. werd begonnen zes daarvan te behandelen gedurende vijf
dagen met 3 x 30 g Orgasepton (Organon). Bij drie koeien waren
na een week de streptococcen verdwenen ; bij twee koeien werden zij
nog in zeer gering aantal aangetoond, terwijl bij één koe nog veel strepto
coccen werden gevonden. Deze drie koeien zijn 23 Sept. opnieuw
behandeld, twee met 2 X 15 g en één met 2 X 30 g Orgasepton, ge-
durende vijf dagen. Na deze behandeling zijn op 29 Sept. alle zes koeien
opnieuw bemonsterd en bleken zij alle zes streptococcen uit te scheiden.

Bij zeven koeien van dezen zelfden veehouder werd gedurende 8 dagen
2 maal per dag 30 g. Orgasepton (Organon) gegeven. Nadat 5 x 30 g
was gegeven, dus na 2 J dag, werden zes dieren opnieuw bemonsterd ;
bij twee bleken de streptococcen niet meer te vinden, bij vier waren zij
nog wel aanwezig. Nadat acht dagen verstreken waren, werden weer
monsters genomen. Het beeld, wat het aantal koeien met streptococcen
betreft, was hetzelfde als na 2^ dag, hoewel zij bij enkele koeien mis-
schien wel iets minder in aantal werden gevonden.

6. Koe van J. te J. Na tepel-
operatie streptococcenma-
stitis R.V. met veel Strep-
tococcen.

11. Koe van J. B. te G. 19 Alrt.
L.A. ziek gezwollen uier,
pijnlijk. Temp. 41.4⁰ C.
23 Mrt. Temp. 39.2° C.
L.A. Streptococcen.

Na de behandeling waren alle
Streptococcen verdwenen.
Kwartier later toch verloren
gegaan.

Tijdens de behandeling nog al
suf en diarrhee. Streptococ-
cen zijn verdwenen, ook na
herhaald onderzoek.

16 Mrt. vrij van Streptococcen.
In April opnieuw Strepto-
coccen. Na de 3e behandeling
in de melk den geheelen zo-
mer vrij van Streptococcen
gebleven: onlangs bevatte zij
weer enkele Streptococcen.

Drie koeien van U. F. H.
te H. Alle drie scheiden
9 Sept. met de melk Strep-
tococcen uit.

Twee koeien van B. H. te L.
Alle beide L.V. chronische
streptococcendragcrs.
Koe van I. de B. te T. R.V.
sinds 10 dagen mastitis
met veel Streptococcen.
hoe van zelfden eigenaar L.A.
sinds drie weken afwijkend,
microscopisch enkele Strep-
tococcen.

Kte van zelfden eigenaar.
Sinds drie weken R.A. af-
wijkend, microscopisch
Streptococcen.
Koe van Tj. B. te R. acute
mastitis twee kwartieren,
veel Streptococcen.

Omdat de behandeling op deze wijze veel goedkooper zou zijn, heeft
Organon een oplossing ter beschikking gesteld. Een bezwaar van
inspuitingen in den uier blijft de moeilijkheid door te dringen tot de
diepste uitbochtingen van de melkgangen.

Het is tot dusverre dan ook moeilijk gebleken, door inspuiting in den
uier van welke stof ook, gedurende de lactatie succes te krijgen. In zijn
dissertatie concludeert Anton Tapken¹¹), dat met Streptozon in \\ %
oplossing, langdurende uier-infusies kunnen worden toegepast, zonder
dat daarbij klinisch waarneembare beschadigingen van het klierepithecl
optreden. Zelfs 1 % Streptozon is minder prikkelend dan 1 °/₀₀ Entozon
oplossing.

Wij pasten een 1 % Orgaseptonoplossing toe bij een koe in lactatie
die een chronische mastitis had ; het kwartier werd goed droog.

Bij een andere koe werden vier kwartieren daarmede ingespoten,
omdat tegen het einde der lactatie in alle vier kwartieren veel Strepto-
coccen voorkwamen ; deze zijn eveneens goed opgedroogd.

Van een eigenaar werden twee koeien, die een kwartier hadden, dat
niet droog wilde worden, ingespoten met 500 cc 1 % Orgasepton-
oplossing in het bewuste kwartier, waarna het drogen normaal verliep.

Bij een koe van den Heer H. te L., die chronische streptomycose heeft
zonder klinische verschijnselen, kon een infusie met 500 cc 1 % Orga-
septonoplossing, waarhij de vloeistof gedurende vijf uur in het kwartier
bleef zitten, geen succes brengen. Ook gelukte dit niet bij twee andere
chronische streptococcendragers met één kwartier, die op dezelfde
manier behandeld werden. Bij deze laatste drie koeien had trouwens
een Sulfanilamide behandeling per os of intramusculair ook in den steek
gelaten.

Bij twee koeien van den Heer i. de B. werd een zelfde spoeling met
Orgasepton in oplossing toegepast zonder resultaat ; daarna zijn beide
koeien behandeld gedurende vijf dagen met 3 X 30 gram Orgasepton.
Een week na deze behandeling was één vrij, terwijl de andere opdroogde
omdat ze ging verwerpen (infectie Bang).

Het aan ons door N.V. Nedigepha verstrekte Prontosil-solubile is
in enkele gevallen van acute mastitis aangewend, doch ook in enkele
gevallen van chronische streptomycose.

Bij een koe van D. D. te G. met acute mastitis van twee achterkwar-
tieren is drie dagen achtereen 75 cc prontosil intraveneus ingespoten.
Zes dagen na het begin der behandeling werden nog zeer veel strepto-
coccen gevonden. Daarna is het dier behandeld met 3 X 30 gram
Orgasepton gedurende vijf dagen. De zieke kwartieren zijn opgedroogd
met nog enkele streptococcen in het preparaat.

Bij een andere koe met acute mastitis van twee kwartieren werd
prontosil intramusculair ingespoten en wel den eersten dag 75 g, den
tweeden dag 50 g ; rust gedurende drie dagen, daarna opnieuw dezelfde
therapie. Hoewel de streptococcen niet verdwenen waren, droogden
de zieke kwartieren op.

Bij drie koeien van één eigenaar, die niet wilden droog worden, hebben
wij met één dag tusschenruimte twee maal 75 cc. prontosil intramuscu-
lair ingespoten, met het resultaat, dat bij alle drie koeien het droog
worden normaal verliep. In een der gevallen werden bij een nieuwe
lactatie weer streptococcen in de melk gevonden, terwijl de andere
twee nog niet zijn gecontroleerd.

Bij twee koeien van H. te L., beide chronische streptococcendragers,
had een zelfde behandeling geen succes.

Beschouwen wij de resultaten verkregen met de verschillende sulfa-
nilamide-preparaten, dan kunnen wij zeggen, dat een onmiskenbare
werking hiervan op de in den uier aanwezige streptococcen valt te
constateeren.

Van een intramusculaire of intraveneuze inspuiting van prontosil-
solubile en van een langdurige spoeling met 1 % Orgaseptonoplossing
toegepast tijdens de lactatie, hebben wij echter geen werking gezien
Wel schijnen deze behandelingsmethoden tegen den tijd, dat de aange-

taste kwartieren moeten drogen een gunstige werking uit te oefenen.
We zijn echter nog niet in de gelegenheid geweest om bij de volgende
lactatie te controleeren of de bewuste kwartieren inderdaad genezen zijn.

Wanneer het sulfanilamide per os ingegeven wordt, kan men aan-
toonen, dat dit in de melk wordt uitgescheden (ongeveer 20—30 mg per
liter). Aan deze uitscheiding moet het blijkbaar worden toegeschreven,
dat de Streptococcen tijdens de behandeling veelal uit de melk verdwij-
nen. Staakt men de behandeling, dan verdwijnt het sulfanilamide
uit de melk en komen als regel de Streptococcen heel spoedig terug.

Dit klopt wel met de reeds eerder genoemde waarnemingen van
Osgood gedaan met behulp van beenmergculturen, waaruit hij conclu-
deert, dat het sulfanilamide bij langdurige inwerking de exotoxinen der
Streptococcen onwerkzaam maakt, waardoor de afweerkrachten van
het lichaam de Streptococcen zouden kunnen bestrijden en vernietigen.
De invloed op de exotoxinen was echter niet van blijvenden aard,
daar opnieuw aantasting van de beenmergcellen werd geconstateerd,
als het sulfanilamide aan het milieu werd onttrokken.

Bij een toediening per os kan men in tegenstelling met intraveneuze
injecties bereiken, dat gedurende een bepaalden tijd sulfanilamide
met de melk wordt uitgescheiden.

Is de veronderstelling juist, dat het sulfanilamide de toxinen neutrali-
seert en dat de afweer-stoffen de rest moeten doen, dan zou men door
de productie van deze laatste aan te zetten door b.v. tegelijkertijd
vaccins in te spuiten, misschien een meer blijvend succes dan tot nog
toe is verkregen kunnen bereiken.

Herhaaldelijk konden wij waarnemen, dat klinisch belangrijke ver-
betering optrad bij acute mastitiden, al blijft absolute genezing uit.
Van een noodzakelijke Genesungsbereitschaft, hebben wij weinig kunnen
waarnemen. In Duitschland schijnt men overtuigd te zijn van dc
noodzakelijkheid van de aanwezigheid van bijzondere afweerstoffen om
den chemischen invloed van het geneesmiddel voldoende te stimuleeren.

Men schijnt van z.g.n. herhaalde therapiestooten, d. w. z. bij tusschen-
poozen toedienen van groote dosis, vrij veel te verwachten in medische
kringen. Wij hebben van herhaalde behandeling met tusschenpoozen
weinig werking gezien.

De doseering zal waarschijnlijk nog eerder een hoogere moeten zijn
dan wij toepasten, de ziekteverschijnselen, die wij reeds bij een doseering
van 100 gram per dag zagen optreden, hebben ons hiervan terug ge-
houden. Het geven van een geringe dosis (60 gram per dag) gedurende
längeren tijd heeft geen zichtbare resultaten gegeven.

Na in het kort aan het voorkomen van de ziekte, den aard en het
vaststellen van het lijden aandacht te hebben geschonken, is meer
uitvoerig besproken de bestrijding van de streptomycosis van den uier.
Daarbij zijn de te nemen hygiënische maatregelen als de grondslag
beschouwd voor een succesvollen strijd. Als steun is wel op serum- en

vaccintherapie gewezen, doch is meer in het bijzonder aan de chemo
therapie aandacht geschonken. Uitvoerig wordt stilgestaan bij de
inwendige behandeling met preparaten uit de sulfanilamide-reeks, in het
bijzonder bij de intraveneuze injectie van prontosil-solubile (Bayer)
en toediening per os van sulfanilamide (Am. preparaat) en Orgasepton
(Orgachemia). Hoewel de vernietigende werking op de Streptococcen
in den uier kon worden vastgesteld, hebben deze preparaten ons veelal
in den steek gelaten als het er op aan komt niet alleen een klinische,
doch ook een radicale genezing te brengen.

Als men in het jaarverslag van den Gezondheidsdienst over 1937—■
1938 de resultaten van de behandeling van koeien uit een bedrijf (zie
een daarin gepubliceerde lijst) nagaat, dan kan men zich echter niet
onttrekken aan den indruk, dat de combinatie van hygiënische maat-
regelen, geregelde controle, goed uitmelken, infusies met entozon en
toediening van sulfanilamide-preparaten, gunstig heeft gewerkt op de
beperking van het aantal geïnfecteerde dieren.

Met betrekking tot de locale behandeling zijn de infusies in den uier
besproken. Met entozon, trypaflavine en 1 % Orgasepton-oplossing zijn
proeven genomen, vooral bij koeien tegen het einde der lactatie. Van
trypaflavine is de prikkelende werking op het klierweefsel zelfs bij ver-
dunning i : 2000 te groot geweest. De opdrogende werking bij ver-
dunning i : 10.000 was uitstekend. De 1 % oplossing van Orgasepton
tast het uierweefsel volstrekt niet aan, schijnt echter minder werkzaam.
Infusies van Entozon 1 °/₀₀ geven bij koeien tegen het einde der lactatie
veelal een gunstig resultaat wat het droog worden betreft, terwijl van
een prikkeling van het uierweefsel weinig wordt bemerkt.

Nach einer kurzen Beschreibung des Vorkommens, Wesens und der Diagnose
der Streplomykose des Euters gehen Verff. näher auf die Bekämpfung dieser Krank-
heit ein. Dabei werden die anzuwendenden hygienischen Massnahmen als die
Grundbedingung für eine erfolgreiche Bekämpfung betrachtet. Auf die Serum-
und Vaccintherapie wird als Hilfsmittel gewiesen, doch der Chemotherapie beson-
dere Aufmerksamkeit gewidmet. Ausführlich wird auf die innerliche Behandlung mit
Präparaten aus der Sulfanilamidreihe eingegangen, vor allem mit intravenösen
Injektionen von Prontosil solubile (Bayer) und Verabreichung per os von Sulfanil-
amid (Am. Präparat) und Orgasepton (Orgachemia). Obwohl eine abtötende
Einwirkung auf die Streptokokken im Euter festgestellt werden konnte, haben diese
Präparate häufiger versagt, wenn es sich darum handelte, nicht allein eine klinische,
sondern auch eine radikale Heilung zu erreichen.

Wenn man in dem Jahresbericht des Gesundheitsdienstes über 1937—1938 die
Resultate der Behandlung von Kühen auf einem Gehöft feststellt (vergl. die darin
veröffentliche Liste), dann kann man sich nicht des Eindruckes entziehen, dass die
Kombination von hygienischen Massnahmen mit regelmässiger Kontrolle, gutem
Ausmelken, Infusionen von Entozoon und Verabreichung von Sulfanilamidpräpa-
raten einen günstigen Einfluss auf die Beschränkung der Anzahl infizierter Tiere
gehabt hatte.

Was die lokale Behandlung betrifft werden Infusionen in das Euter besprochen. Es
wurden mit Entozon, Trypaflavin und 1 % Orgaseptonlösung Versuche gemacht,
hauptsächlich an Kühen gegen Ende der Laktationsperiode. Bei Trypaflavin ist die
Reizwirkung auf das Drüsengewebe sogar bei Verdünnung von 1 : qooo zu stark

gewesen Die auftrocknende Wirkung war bei Verdünnungen von i : 10.000 aus-
gezeichnet. Eine i % Lösung von Orgasepton tastet das Eutergewebe überhaupt
nicht an, scheint aber weniger wirksam zu sein. Infusionen von Entozon i ⁰ „„geben
bei Kühen gegen Ende der Laktation häufig ein günstiges Resultat was das Trocken-
werden betrifft, während von einer Reizung des Eutergewebes wenig bemerkt wird.

After a short review about occurring, nature and diagnosis of the disease the
authors discuss in detail the fight against streptomycosis of the udder.

Hygienic measures appear to be the best base for a successfull treatment. Next
to those measures they point to the therapy by means of sera and vaccins, but they
particularly prefer the chemotherapy.

The interior treatment with preparations of the sulfanilamide series is treated
at lenght, especially the intravenous injection of prontosil-solubile (Bayer), the
oral administration of sulfanilamide (American drug) and Orgasepton (Orgachemia).

Although the destructive on streptococces in the udder and a clinical recorvey
was seen, these preparations failed in reaching a radical recovery.

But, when reading in the annual report (1937/38) of the public health depart-
ment, the results of the treatment of cattle on one farm (see the issued list), one can
not withdraw from the impression of the favourable action of the combinated hygienic
measures : regular control, good milking out, infusions with entozon and treatment
with sulfanilamide preparations, on the limitation of the number of infected animals.

On account of the local treatment, infusions in the udder are reviewed. The
authors carried out experiments with entozon, trypaflavin and a 1 % orgaseptic
solution, especially in cows towards the end of lactation.

The i % solution of orgasepton does not at all affect the udder tissue, but seems to
be less active.

As for the drying of the udder infusions of a 1 °/₀„ entozon solution often give favou-
rable results in cows towards the end of lactation, whilst irritation of the udder
tissue has nearly not been noticed.

Après un aperçu des symptômes, de la nature et du diagnostic de la mammite
streptococcique, les auteurs s\'étendent longuement sur sa lutte. Les mesures hygiéni-
ques constituent la base d\'une lutte efficace. Bienque la sérothérapie et la vaccino-
thérapie constituent des adjuvants appréciables, la chimio-thérapie requiert en
particulier toute l\'attention. Les auteurs s\'attardent longuement sur le traitement
interne au moyen des produits de la série sulfanilamidique, plus spécialement sur les
injections intraveineuses de prontosil soluble (Bayer) et de l\'administration par la
bouche de sulfanilamide (produit Am.) et d\'Orgasepton (Orgachemia). Quoique
l\'action destructrice de ces produits sur les streptocoques dans le pis ait pu être
vérifiée, les résultats obtenus ne furent guère encourageants, surtout si l\'on vise
non seulement une guérison clinique mais aussi une guérison radicale.

Quand on consulte dans le rapport annuel du service sanitaire de 1937/38, les
résultats du traitement des vaches dans une exploitation (cfr. liste publiée dans le
rapport précité), l\'on ne peut se départir de l\'impression que l\'application simultanée
de mesures hygiéniques, du contrôle systématique, de la traite à fond, des infusions
d\'Entozon et de l\'administration de sulfanilamides ait une influence favorable dans
ce sens que le nombre des animaux infectés diminue notablement.

En ce qui concerne le traitement local, les infusions dans le pis sont l\'objet d\'un
examen étendu. Des expériences furent entreprises avec l\'Entozon, la Trypafiavine
et 1 % d\'Orgasepton, principalement chez des vaches à la fin de la lactation. L\'action
irritante de la trypafiavine est beaucoup trop forte, même à la dilution de 1 : 2000.
L\'action antisécrétoire est encore parfaite à la dilution de 1 : 10.000. La solution
d\'Orgasepton à 1 % n\'a aucune action nuisible sur le parenchyme glandulaire, mais

est moins efficace. Les infusions d\'Entozon à i ⁰ ₀₀, donnent chez les vaches à la fin
de la lactation un résultat plutôt favorable en vue du tarissement et n\'exercent
aucune action irritante sur le parenchyme glandulaire.

2. Dr. M. Seelemann. Die Streptokokkeninfektionen des Euters insbesondere der
Gelbe Galt.

4. Dr. J. Bosma, Over het verloop en de genezingskansen van streptococcen-
mastitiden bij het rund. Dissert. Utrecht.

8. A. H. Veenbaas. Mededeelingen betreffende den Gezondheidsdienst voor Vee
in Friesland 13e, 14e, 16e, 19e jaarverslag.

g. Werner Steck. Zum Problem der Chemotherapie bakterieller Tierkrankheiten.
Schw. Arch, für Tierheilk. Aug. 1938.

10. Stableforth en Scorge. Entozon and Acriflavine for the treatment of chronic
contagious bovine mastitis. The Vet. Ree. 50, pg. 663.

11. Anton Tapken. Infussionsversuche mit Streptozon und Weidnerit. Inaug.-
Dissert. Hamburg.

12. Dr. E. Hermans. Nieuwe Chemotherapie van gonorrhoae aandoeningen. Ned.
Tijdschr. voor Geneeskunde, 6 Aug. 1938.

14. Osgood. Journ. A.M.A. 2g-i-\'38 (ref. Tijdschr. voor Geneeskunde, 9-7-\'38).

Onlangs hebben collegae Van Raadshooven, Eisma en wij op een paar groote
stallen de intracutane tuberculinatie samen beoordeeld om onze meeningen over
het al of niet positief zijn aan elkaar te toetsen. Eén onzer (de R.) had bij een aantal
koeien de tuberculine ingespoten op de laatste rib en wij merkten toen op. dat een
positieve reactie gepaard ging met een zwelling van de liesplooiklier. Aangezien
het nuttig kan zijn. naast de andere kenmerken van een positieve reactie nog een
verder criterium te hebben, zijn wij sinds dien voortgegaan in Delft en Utrecht onze
ervaring hieromtrent te vergrooten. En deze is thans wel zoodanig, dat wij voor de
toepassing der intracutane injectie deze plaats in vertrouwen bij de practici durven
aan te bevelen.

Men kan op de laatste rib (niet verder naar voren, liever nog iets meer naar
achteren, om zeker in het wortelgebied der Iymphklier te zijn) inspuiten, ongeveer
op de hoogte der klier. Bij een positieve reactie ziet men drie dagen na de injectie
een duidelijke zwelling, meestal een overrluigendepijnlijkheid en tegelijk een vergrooting
van de liesplooiklier. Niet zelden wordt de klier tweemaal zoo groot als ze vóór
de injectie was. Natuurlijk beoordeelt men de Iymphklier vóór de inspuiting en
vergelijkt men ze met die van de andere zijde. Normaliter zijn de klieren gelijk.
Zoo niet, dan dient dit genoteerd te worden.

Als een nadeel van deze plaats kan misschien genoemd worden de dikte der huid
hier, waardoor plooivorming en meting der zwelling minder gemakkelijk gaat.
Overigens is de streek gemakkelijk te bereiken, zindelijk en goed te reinigen, terwijl
van verzet van het dier, vooral als men de rechter zijde kiest, geen sprake is.

Wij meenden goed te doen, even met deze enkele regels de aandacht te vestigen
op deze injectieplaats, nu wij allen volop „in de campagne" zijn. Gaarne zullen wij
te zijner tijd in dit tijdschrift de ervaring van anderen lezen.

De biochemie hield zich eerst bezig met de chemische onderzoeking der aparte
stoffelijke bestanddelen der organismen. Dit beschrijvende gedeelte is nog niet
afgesloten. Daarbij kwam weldra de studie der chemische omzettingen, die de
lichaamsbouwstenen in de opbouw-, onderhouds- en bedrijfsstofwisseling onder-
gingen. In de laatste twintig jaren zijn er nieuwe problemen gekomen, die aange-
toond hebben, dat er een stofwisseling van hogere orde is, die zich aan substraten
afspeelt, die slechts in geringe concentratie aanwezig zijn, maar de grootste biolo-
gische activiteit ontplooien. Het zijn de werkstoffen of de biokatalysatoren. Vele zijn
reeds geïsoleerd, zuiver bereid en in hunne chemische constitutie verklaard. Het
zijn vitaminen, hormonen en enzymen, fn den allerlaatsten tijd is de vraag naar voren
gekomen op welke wijze zij structureel, chemisch en physiologisch verband met
elkander houden en welke betrekkingen er tussen de tot nu toe onderzochte bio-
katalysatoren bestaan. Gebleken is dat deze stoffen van zeer verschillende physio-
logische betekenis chemisch zeer nauw aan elkander verwant kunnen zijn, waaruit
de ervaring is voortgekomen, dat zij volgens een hoog economisch principe bereid
worden. Er worden verbindingen van gecompliceerde chemische constitutie gemaakt,
waarin latent vele mogelijkheden aanwezig zijn, die door geringe variaties aan het
grondscelet voor den dag komen. Volgende voorbeelden worden door Butenandt \')
gegeven.

Steroiden. Het zijn gehydreerde cyclopentenophenantreenderivaten, waarvan
cholesterine het prototype is. Door diens zijketen 3 C-atomen te ontnemen komt
men in de groep der galzuren. Worden nogmaals 3 C-atomen aan dien zijketen
ontnomen, dan komt de pregnangroep voor den dag, waartoe corticosteroon (hor-
moon uit de bijnierschors) en progesteroon (hormoon uit het gele lichaam) behoren.
De steroiden, die geen zijketen bezitten, zijn testosteroon (hormoon uit den testis)
en oestradiool (ovariaal hormoon). Uit het 7-dehydrocholesterine, dat het cho-
lesterine steeds in kleine hoeveelheden vergezelt, ontstaat onder inwerking van
ultraviolet licht het vitamine D. Of de biokatalysatoren der steroidegroep alle van
het cholesterine van het lichaam afgeleid worden of dat zij volgens een bepaald
principe steeds weer opnieuw uit eenvoudiger stoffen in het lichaam worden opge-
bouwd, is nog niet bekend.

Carotinoide kleurstoffen. Lycopine, de tomatenkleurstof, C₄₀H_5fl, die geen bijzondere
biologische betekenis heeft, wordt door sluiting van de beide zesringen tot carotine,
C₄₀H₅₆, dat bij de phototropische krommingen der hogere planten een grote rol
speelt en in het dierlijke lichaam alle op vitamine A-gebrek berustende verschijnselen
(groeistilstand, xerophthalmie) kan doen verdwijnen, omdat het hydrolytisch in
vitamine A gesplitst wordt. Een variant van de carotine is astacine, dat uit de retina
der vogels geïsoleerd is en astaxanthine, de kleurstofcomponent uit het gezichts-
purper.

Porphyrine. Een ringvormige verbinding van 4 gesubstitueerde pyrroolverbin-
dingen. In iets veranderde vorm komt het voor in de bloedkleurstof, in chlorophyl
en als prosthetische groep (werkgroep) in oxydatieenzymen (ademhalingsferment,
katalase, peroxydase).

Biokatalysatoren van verschillenden aard kunnen innig met elkander verbonden
zijn. Vitaminen zijn als bestanddelen van enzymen gevonden. Vitamine B1 -Aneurine-
van de polyneuritis is een deel van Co-enzym van de gisting Co-carboxylase. Vita-
mine B2-Lactoflavine- is als lactoflavinephosphorzuur een Co-enzym, dat door
koppeling met een bepaald globuline in het gele ademhalingsferment overgaat.
Vele enzymen bestaan uit een prosthetische groep en een hoogmoleculaire drager.

^x) A. Butenandt : Neue Probleme der biologischen Chemie. Angewandt Chemie, Bd. 51
1938; Bldz. 617—622.

De eerste bepaalt de aard van de katalytische werkzaamheid, de laatste haar
specificiteit. Het wordt steeds duidelijker, dat een en dezelfde werkstof in verschil-
lende verbindingen is ingebouwd en daardoor voor verschillende katalytische doel-
einden wordt gebruikt. Bijv. in katalase en peroxydase zit een van porphyrine afge-
leide haemateïnekern als werkstof gebonden aan verschillende proteiden.

Er zijn ook werkstoffen in de levende natuur, wier aanwezigheid op bepaalde
erfelijke factoren, genen, kunnen worden teruggebracht, waardoor een bijdrage
geleverd kan worden tot de werking dezer factoren, omdat ze beschouwd kunnen
worden als delen van een reactieketen, die het gen met hetgeen eruit ontstaat, ver-
binden. Er zijn reeds zulke gen-gebonden werkstoffen bekend, (de zwartogige
meelmot verschilt in een genenpaar met de roodogige. Door een extract van weefsels
van de eerste in larven van de laatste in te spuiten worden ook deze zwartogig.)
Genen zijn in chromosomen gelocaliseerd. De structuur der laatste is onderzocht
aan de reuzenchromosomen, die in de grote kernen der speekselklieren van Diptera
gevonden worden. Zij bestaan uit verscheidene sterk kleurbare dwarse schijven van
wisselende dikte, chromomeren, met daartussen liggende weinig kleurbare delen.
In de eerste zijn langs microchemischen weg de vele phosphorzuurhoudende nucleo-
proteiden aangetoond. Men heeft in kleine stukjes verdeelde chromosomen in krui-
singsproeven gcbiuikt en is na analyse tot de conclusie gekomen, dal de erffactoren
in de chromomeren liggen, die de hulsels, de dragers der genen zijn. Deze fijne
kennis voerde tot een schatting van de grootte van de plaatsen door de genen inge-
nomen, die men op een paar tienden van een micron lang en een paar honderden
van een micron breed herleidde. Hieruit besloot men, dat een gen de grootte van
een groot organisch molecule moest hebben.

Door röntgenbestraling kan men mutaties verwekken, waardoor een gen van
een relatief stabiele toestand in een anderen relatief stabiele toestand overgaat.
De veelvuldigheid der mutaties stijgt lineair met de doses der toegepaste stralen.
Gelijke ionisatie der doses van verschillende bestralingen hebben dus een gelijke
mutatieverwekkende werkzaamheid. Het mutatieproces is een eenvoudig physisch-
chemisch proces als bijv. een verplaatsing van een atoomgroep in een atoomverband.
Hieruit kan men met grote waarschijnlijkheid besluiten, dat een gen een molecuul
is of een op een atoomverband gelijkend kristal. De verdubbeling der genen bij een
celdeling kan men hieruit niet verklaren.

Tot nu toe zijn de werkstoffen als katalysatoren bekeken, die in het organisme
algemene werkingen tot stand brengen, die nuttig zijn. Maar men kan zich voor-
stellen, dat er werkstoffen gevormd worden, die niet meer ten algemenen nutte zijn,
maar dal zij kalalytisch opgewekte reacties in het leven roepen, die zich aan de
controle van het organisme onttrekken en tot pathologische veranderingen aan-
leiding geven. Zo zou de overgang van een normale lichaamscel in een kankercel
onder de invloed van „ontaarde" of „ontspoorde" biokatalysatoren tot stand
kunnen komen. Experimenteel /ijn zulke carcenogene stoffen bekend. Zij zijn afgeleid
van benzanthraceen. 3.4-benzpyreen en methylcholanthreen zijn de meest bekende.
Het laatste, dat het werkzaamste is, is chemisch aan de steroiden verwant.

Virus zijn infectiestoffcn, die een bacteriefilter passeren en zich in tegenwoordig-
heid van levende cellen kunnen vermeerderen. Chemisch onderzoek van planten-
virusziektcn heeft geleerd, dat in een virus, welks grootte ligt tussen een kleine
bacterie en een grote molecule, een werkstof aanwezig is van hoog moleculairgewicht
(17.000.000). Het gekristalliseerde proteine, dat het chemisch onderzoek heeft
leren kennen, heeft alle physiologische eigenschappen van een virus. Proefplanten
met io-^ug ( 300 moleculen) van het kristal van de plantenziekte (mozaickziekte
van de tabak) in aanraking gebracht worden typisch ziek. In de planten vindt
daarna een snelle vermeerdering plaats. Na 5 weken is het allergrootste deel van het
planteneiwit virusproteine. In virus is dus ccn stof aanwezig, die zich in tegen-
woordigheid van levende cellen onder verandering van de normale omstandigheden
van deze kan vermeerderen. Kan iels overeenkomstigs met fcehcud van de normale
omstandigheden bij genen soms ook het geval zijn ? Krediet.

Het uitgangspunt voor onderzoek van de carcinogene stoffen vormt de steen-
kolenteer waarvan sinds jaren de kankerwekkende eigenschappen bekend zijn. Als
prototype van carcinogene stof is door Kennaway, Cook e.a. in 1936 en 1937 bereid
het 3.4 Benzpyreen, daarnaast isoleerden Schurch en Winterstein het carcinogene
i .2 Benzcarbazol. Voor de bereiding van enkele grammen Benzpyreen was 2000 kg
teer noodig.

De chemische samenstelling en de structuur plaatst Benzpyreen onder de ,,hoch-
condensierte" aromatische koolwaterstoffen, waartoe bijna alle tot nu toe bekende
carcinogene stoffen behoren. Deze stoffen zijn onoplosbaar in water, oplosbaar in
lipoiden en vetten ; zij kunnen een semipermeabele membraan passeren en hechten
zich sterk aan dierlijke weefsels.

Karakteristiek is de ultravioletfluorescentie van vele carcinogene stoffen; in oplos-
sing is de fluorescentie donkerviolet.

De carcinogene eigenschap van Benzpyreen blijkt uit het optreden van huid-
carcinoom bij muizen na penselen met 0,3% solutie, 2 a 3 maal per week. Subcutane
injectie geeft na t—3 maanden sarcoomvorming.

De voornaamste verwanten van Benzpyreen zijn Benzanthraceen, een stof welke
zelve niet carcinogeen is en de derivaten hiervan. Door substitutie zijn een aantal
derivaten bereid (i 150) waarvan ongeveer 25 carcinogene eigenschappen bezitten.
Een dezer derivaten, het Methylcholantreen, is de sterkst werkende van de op heden
bekende carcinogene verbindingen.

Bij het onderzoeken en bereiden van derivaten van Benzpyreen en van Methyl -
cholantreen is, behoudens één uitzondering, gebleken, dat het niet zó zeer van
belang is wat gesubstitueerd wordt, maar waar gesubstitueerd wordt; het belang-
rijkste is dus de structuur van het molecuul. Aanhechting van OH. doet de carci-
nogene eigenschappen echter onmiddellijk verdwijnen. Dit staat misschien in ver-
band met het feit, dat het karakter dezer koolwaterstoffen door invoering van OH.
geheel verandert, de stoffen worden in plaats van neutraal, zwakzuur, zij verliezen
hun groole affiniteit tot weefsels en worden door het organisme gemakkelijk omgezet
tot in water oplosbare verbindingen.

Men heeft wel de mening geuit, dat de carcinogene eigenschappen van de kool-
waterstofverbindingen berusten op celprikkeling evenals bij de eisende stoffen als
arsenicum, anorganische zuren, logen, zinkchloride, welke eveneens carcinogeen zijn.

De nieuw geïsoleerde organische verbindingen staan echter op geheel andere
basis. Ten eerste omdat hun werking niet zozeer afhangt van hun chemische samen-
stelling, maar wel van hun structuur en dan omdat de benodigde hoeveelheid orga-
nische verbindingen uiterst klein is. 0,4 y dibenzanthraceen (0,0004 ^mg) \'^{s a}\'
voldoende om bij een muis een transplantabel sarcoom te verwekken. Dit geringe
kwantum kan moeilijk een algemene celbeschadiging veroorzaken, men denkt hier
veelecr aan de oligodynamische werking van biokatalysatoren als hormonen en
vitaminen.

Onder de carcinogene stoffen neemt Methylcholantreen een allereerste plaats in,
een stof welke gemakkelijk kan worden afgeleid van benzanthraceen en zeer nauw
verwant is aan het werkzame principe uit steenkolenteer, het benzpyreen.

Methylcholantreen is echter ook zeer gemakkelijk te bereiden uit Cyclopenteno-
■phenantreen, welke verbinding men kan beschouwen als de moederstof van methyl-
cholantreen, maar ook als de moederstof van cholesterine, galzuren enz. Methyl-
cholantreen is ook zeer gemakkelijk te bereiden uit cholesterine, galzuren en andere
steroiden. Onder steroiden verstaat men stoffen, die in alle weefsels en cellen aan-
wezig zijn en waarvan het prototype cholesterine is. Cholesterine is zeer nauw verwant
aan Vitamine D. Uit cholesterine kan men door verkorting van een zijketen achter-
eenvolgens bereiden galzuren, corticosteron, progesteron, testosteron, oestradiol enz.
welke stoffen men rekent tot de steroiden en gedeeltelijk bekend zijn als hormonen.
Er bestaat een zeer nauwe onderlinge verwantschap tussen genoemde stoffen, het
organisme kan blijkbaar gemakkelijk deze verschillende verbindingen bereiden uit

een enkele moederstof, hieruil blijkt volgens Butenandt \') het „Oekonomieprinzip"
van het organisme.

Volgens B. lijkt bij de veelvuldige variaties der biokatalysatoren een déraillement
niet onmogelijk, zodat in plaats van voor het organisme nuttige verbindingen,
schadelijke stoffen worden gevormd. D; vorming van cholantrenen in het organisme
lijkt niet onwaarschijnlijk omdat :

1. in vitro steroiden gemakkelijk zijn te veranderen in methylcholantreen, de
krachtige carcinogene verbinding.

Zoo blijken Oestron, Oestradiol en Oestriol onderling slechts te verschillen door
het aantal H-ionen. In de urine van de merrie vindt men stoffen, welke ontstaan
door nog verder gaande afsplitsing van H-ionen. In hengsten urine komt veel oestron
voor, dat door GH₃ verlies wordt gevormd uit testosteron.

Ook zijn er aanwijzingen dat testosteron en oestron worden gevormd uit eenzelfde
moederstof. Dit blijkt o.a. uit de volgende proef. Bij transplantatie van ovariaal-
weefsels in het oor van een gecastreerde muis wordt bij hoge temperatuur het vrou-
welijke hormoon gevormd, bij lage temperatuur het mannelijke.

Het is niet gelukt om carcinogene eigenschappen aan te tonen bij physiologische
vertegenwoordigers der steroiden. Uitteraard denkt men hier het eerst aan follikel-
hormonen, welke een uitgesproken prikkel uitoefenen tot epitheelwoekering. Hoewet
deze hormonen structureel zeer dicht bij bekende cancerogene stoffen staan, is hel
niet gelukt in deze hormonen eenige cancerogene eigenschap te ontdekken.

Ten einde de waarschijnlijkheid van een mogelijke vorming van cancerogene
stoffen uit steroiden door het organisme meer grond te verschaffen, is men in het labo-
ratorium bezig om iangs fermentatieve weg steroiden te dehydreren en te trans-
formeren in cancerogene verbindingen. Op deze wijze heeft men tot nu toe wel
nieuwe derivaten kunnen tot stand brengen doch geen carcinogene ; het onderzoek
is nog in vollen gang.

Hoe de carcinogene stoffen op het epitheel werken, hoe zij normale epitheel-
cellen doen overgaan in kankercellen is onbekend. Er bestaat een ingewikkelde
wisselwerking. Hoe moeilijk het is in deze materie dieper in te dringen blijkt uit de
waarnemingen, dat de groei van reeds bestaande carcinomen wordt geremd door
carcinogene stoffen.

Het ingewikkelde vraagstuk is nog lang niet opgelost, bewezen is dat, niet alleen
bij spontane tumoren maar ook in het experiment, de erfelijke eigenschappen hier
een grote rol spelen.

Het is ongetwijfeld van zeer groote betekenis, dat Butenandt een band heeft
gelegd tussen het benzpyreen uit steenkolenteer en de physiologische stoffen als
cholesterine, galzuren, corticosteron en geslachtshormonen via het krachtig carcino-
geen werkende methylcholantreen. Dit is een aansporing om in deze richting verder
te zoeken, waarbij mogelijk zal blijken, dat het organisme zelf onder bepaalde om-
standigheden carcinogene stoffen kan vormen. Mocht het de biochemie gelukken de
waarschijnlijkheid hiervan aan te tonen, dan kan als verdere stap gezocht worden
naar de mogelijkheid van het verhinderen van deze vorming, ev. de neutralisering
van reeds genoemde schadelijke stoffen.

Ten slotte beschouwt B. de verhouding van carcinogene stoffen tot tumorverwek-
kende virussoorten.

Bij dieren zijn bekend het Roussarcoom bij de kip, het infectieuze myxoom Sanareli
bij het konijn, en het fibroom en epithelioom van Shope bij het konijn. Deze maligne,
door virus verwekte gezwellen kunnen gemakkelijk van dier op dier worden over-
gebracht, steeds is het virus aan te tonen.

Een aantal virussoorten, oorzaken van plantenziekten, zijn chemisch zuiver in
kristallijne vorm geïsoleerd. Het zijn hoogmoleculaire eiwitten.

^l) A. Butenandt : Ueber carcinogene Stoffe. Arch. f. exp. Pathologie und Pharma\'
cologie 190. 1938. S. 74.

Kern van onderstaande verbindingen,
welke als derivaten van IV zijn te
beschouwen.

VIL CORTICOSTERON. f^leid ,^en^^ej^{reid wor}"
den uit V door ver-
korting zijketen.
De verbindingen V en

Wat de dieren betreft, men heeft het virus van Roussarcoom en Shopepapilloom
wel reeds als chemische stof geïsoleerd, doch nog niet in kristallijne vorm.

Het is dus mogelijk, dat naast de eerstgenoemde carcinogene stoffen nog een
tweede groep voorkomt van goed chemisch en physiologisch gekarakteriseerde ver-
bindingen, hoogmoleculaire eiwitten, virus, welke eveneens carcinogene eigen-
schappen hebben.

Er bestaan echter in de uitwerking op het lichaam belangrijke verschillen, de
koolwaterstoffen, welke synthetisch bereid kunnen worden, en die verwekken al naar de
wijze van aanwending carcinomen of sarcomen. De virussoorten echter, die nog niet
synthetisch kunnen worden bereid zijn zeer specifiek, een bepaalde virus verwekt
steeds dezelfde tumorsoort.

De vraagt rijst in hoeverre deze twee groepen wat hun biologische werking betreft
principieel verschillen of wel overeenkomst vertonen.

Foulds heeft evenals Haagen aangetoond dat in kippentumoren, verwekt door
benzanthraceenderivaten, antigenen worden gevormd. Deze antigenen kunnen weer
antilichamen te voorschijn roepen welke het Roussarcoom-virus neutraliseren. Dit
wijst op een biologische samenhang tussen de koolwaterstoffen en virus.

De chemici zullen de virussoorten eerst nader moeten isoleren en differentiëren
om verdere onderzoekingen omtrent biologische verwantschap mogelijk te maken.

Ten slotte wijst B. nog op de nauwe biochemische relaties tussen vitaminen,
hormonen en enzymen, welke de laatste jaren is aangetoond.

De interessante onderzoekingen en publicaties van Butenandt openen voor de
oplossing van het kankervraagstuk geheel nieuwe gezichtspunten.

De ontwikkeling van een virus geschiedt in een levende dierlijke of plantaardige
cel en gaat met de vorming van elementairlichaampjes of „Einschluszkörperchen"
gepaard. De eerste zijn rond, 200—250 m fj, groot en infectieus, de tweede zijn
ook rond, lipoidachtig en bevatten granula. Zijn deze celinsluitsels toestandsvormen
van het virus of reactieproducten van de cel ?

Is een virus een zeer klein onzichtbaar bacterium, een bijzondere toestandvorm
van een bacterie of een chemische werkstof?

Standley bereidde uit het bladerensap van aan mozaiekziekte lijdende tabak
een eiwit in kristalvorm, dat alle physiologisrhe eigenschappen van het virus had.
Dit virus is geen samengesteld organisme, maar blijkt een enkel chemisch molecule
te zijn.

Ook konden moleculairgewicht en vorm aangegeven worden. Het bestaat uit
16.5% N, 50% G, 7% H. Zwavel en phosphorus schijnen te ontbreken. De che-
mische samenstelling blijft ook na herhaalde reiniging en fractionnering constant.

Het kristal verwekt zelfs in zeer geringe hoeveelheid, 10-¹⁴ gr., de ziekte. Het
tabaksmozaiekvirus in kristalvorm vermeerdert zich in de plant verbazend snel,
in 4 dagen millioenvoudig, in 5 weken van 10-⁶ mg tot 3 mg per gram planten-
materiaal. Dit virus vermeerdert zich o.a. ook in tomaten en spinazie. Ook hier
wordt hetzelfde proteïne gevonden. Een steun te meer voor de opvatting, dat het
kristal de oorzaak van de ziekte is en met het virus identiek.

Er zijn reeds een grote rij plantaardige en dierlijke virussoorten als onverdeelde
proteïnen bekend o.a. van het konijnenpapilloom van Shope en van de encepha-
lomyelitis van het paard. De staphylococcen-bacteriophaag is door Northrop als
een proteïne aangetoond. De virus der dieren zijn nog niet in kristalvorm verkregen.
Toch schijnt het aan geen twijfel meer onderhevig, dat de virus van plant en dier
moleculen zullen blijken te zijn, die niet van andere eiwitmoleculen te onderscheiden
zijn. Het moleculairgewicht is groot, maar er zijn in de chemie grotere bekend.

Met chemische middelen kunnen voortaan virus worden onderzocht en geïsoleerd.
__________Krediet.

Gerhard Schramm : Über kristallisierte Virusarten. Der Biologe. VII Jahrgang,
1938. Heft 10. 330—332.

Rivers \') geeft een uitvoerig historisch overzicht der opvattingen van vele be-
langrijke onderzoekers over het idee der spontane generatie. Het denkbeeld dat
spontane generatie mogelijk zou kunnen zijn is thans weder, namelijk bij de be-
studeering der virusziekten, een modern probleem geworden. Van welken aard
de virus zijn, is een nog onopgeloste vraag. Men meent, dat het gebied der virus
ligt bij de grens tusschen levende en doode stof. Misschien is deze grens zeer vaag.
Reeds Aristoteles heeft dit beweerd : ,,in de natuur is de overgang van de doode
stof naar de levende wezens zoo geleidelijk dat de grenslijnen onduidelijk en twijfel-
achtig zijn." Tweeduizend jaren later wordt nu weer vrijwel dezelfde meening
verkondigd.

Rivers meent dat men op grond van de tegenwoordige wetenschappelijke kennis
de volgende uitspraken kan doen : „Er is geen reden om niet aan te nemen, dat
doode stof infectieuze ziekten zou kunnen veroorzaken. Het is niet verstandig te
meenen dat alleen protozoën, fungi, bacteriën, spirochaeten en rickettsiae zulke
ziekten kunnen veroorzaken ; misschien zijn nieuwe levende stoffen bezig zich te
vormen uit doode stof.

a. een deel der virus zijn kleine levende wezentjes, waarvan de natuur eenigermate
overeenkomt met reeds beter bekende levende wezens als bv. bacteriën, alhoewel
zij veel kleiner zijn dan deze ;

Misschien bestaat alleen a of b of c of een combinatie daarvan. Het zou dwaas
zijn te zeggen, dat spontane generatie onmogelijk bestaanbaar is. Tot nu toe is echter
nog nimmer gebleken van een geval van infectieziekte, dat door spontane generatie
zou zijn ontstaan, daarentegen bleek wel, dat bij het ontstaan van infectieziekten
besmetting steeds de oorzaak was geweest.

Slavin ²) onderzocht de resistentie van het varkenspestvirus. Zijn onderzoek
bestond uit 3 deelen : ie. de resistentie ten opzichte van zuren en alcaliën ; 2e. de
resistentie t.o.v. atmospherische invloeden ; 3e. ten opzichte van chemische stoffen.
Het resultaat van de onderzoekingen is dat het virus zeer ongevoelig bleek te zijn
voor zuren en alcaliën ; hierin komt het varkenspestvirus overeen met de meeste
virussoorten (uitgezonderd mond- en klauwzeer en stomatitis vesiculosa).

Het virus werd gebracht op steen en hooi en werd daarna aan de open lucht
bloot gesteld, evenwel beschut tegen direct licht en regen. De proefdieren die 14
dagen later ingespoten werden met suspensie van hooi en steen werden niet ziek
en bleken later volledig gevoelig te zijn voor het virus. Tijdens de experimenten
bleek dat besmetting per os, via de oogslijmvliezen en via den neus niet aanslaat,
echter wel steeds door subcutaan in te spuiten. Het virus wordt door 5 % phenol
binnen 15 minuten gedood, eveneens door 1,66% hypochloriet. Het voordeel
van de hypochloriet is dat het tevens reinigend en desodoriseerend werkt, een
nadeel is echter dat de werking ervan minder lang door duurt dan van phenol.

In Amerika, in de „Bitterroot Valley" (West Montana) heeft een enzoötie van
,,equine eneephaïomyelitis" geheerseht, waarop een tweede enzoötie volgde waarvan
het niet gelukt is den waren aard vast te stellen. Alvorens het artikel over deze
twee ziekteuitbraken te refereeren, moge ik het volgende eerst even in het kort
mededeelen.

Men kent bij vele diersoorten een infectieuze meningo-encephalitis. Bij het paard,
dus bij de meningo-encephalomyelitis equorum, onderscheidt men de meningo-
encephalomyelitis simplex enzoötica equorum, kortweg meestal genoemd de ,.Borna\'-
sche ziekte", veroorzaakt door een neurotroop ultravirus. Tevens kent men de ,,meningo
eneephaïomyelitis haemorrhagica enzoötica equorum", welke veroorzaakt wordt
door meerdere verschillende organotrope ultravirus. Tot deze laatste rubriek behoort
de ziekte die men in Noord-Amerika „equine encephalitis" noemt. In „Bitterroot
Valley" brak in Juni 1936 een enzoötie van „equine encephalitis" uit, die na de
ie week van September eindigde. Waargenomen werd : koorts, slaperige houding,
gekruist staan met de voorbeenen, stinkende uitademingslucht, overvloedige neus-
secretie, niet kunnen slikken, snelle respiratie, geeuwen, afhangen van een lip,
ongecoördineerde bewegingen, krampen van gelaats-, lip-, nek- en schouder-
musculatuur, abnormale gang, tandenknersen, soms verminderd gezichtsvermogen
en bij hengsten en ruinen naar buiten zakken van den penis. Vele dieren konden
op den 2en of 3en dag niet overeind komen. De ernstig zieke dieren stierven binnen
24 a 48 uur. Ook werd excitatie en sufheid, blaasverlamming, blindheid, obstipatie
waargenomen. In sommige gevallen ging aan den dood een toestand van coma
vooraf.

De 2 eerste gevallen betroffen twee paarden, die nimmer onderling met elkaar
in contact waren geweest ; geen van deze paarden was met pas geïmporteerde dieren
in contact geweest. In beide gevallen werd het ultravirus aangetoond.

Op 49 bedrijven, omvattende 485 paarden, werd in korten tijd 57 maal de
diagnose gesteld ; hiervan stierven er 20, zoodat besloten werd de immunisatie-
methode volgens Records en Vawter toe te passen. Deze methode bestaat in
een simultane inspuiting van levend virus en serum. Het levende virus werd bereid
van caviahcrsenen.

Reeds zieke dieren krijgen alleen serum. Bij de enting werd gewerkt met 2 virus-
stammen, nl. met den eigen Montana-slam en met een stam uit Nevada.

Na deze enzoötie brak een tweede ziekte uit. Het merkwaardige was, dat bij
geen der dieren koorts werd waargenomen ; bovendien werden vrijwel uitsluitend
de dieren van 10 jaar en ouder ziek. De symptomen ontstonden zeer snel, soms
tijdens het werk. De dieren konden niet slikken, er was geen darmperistaltiek, de
patiënten gaapten : na rusteloosheid ontstond razernij, gepaard gaande met sterk
zweeten. Soms werd blindheid waargenomen vóór de dood intrad. Vrijwel alle
dieren hadden de dwangneiging, vooruit te dringen of manege-bewegingen te
maken en trachten hierbij alles omver te loopen wat in den weg stond.

Vele dieren kauwden op vuilnis (zonder het door te kunnen slikken) of knaagde
als bezeten aan houten deurposten en boomen, totdat de monddeelen en tong ernstig
verwond waren. Vrijwel alle dieren bleven overeind en hadden bij beweging geen
verlammingssymptomen. De zieke dieren stierven meestal binnen 36 uur. Bij sectie
was de belangrijkste bevinding gastro-enteritis.

De eerste 2 gevallen deden zich voor in October ; beide paarden waren gedurende
de ie ziekte-uitbraak gevaccineerd. Het vreemde nu is, dat de meeste gevallen,
nl. 32 van de 36, zich voordeden bij paarden, die gedurende de te ziekte-uitbraak
gevaccineerd waren. Voorts was het opvallend, dat de gestorven dieren allen geënt

H. R. Cox, C. B. Philip, H. Marsh andj. W. Kilpatrick. Observations Incident
to an Outbreak of Equine Eneephaïomyelitis in the Bitterroot Valley of Western Montana.
Journal of the Amer. Vet. Med. Ass., 93, 225, Oct. 1938.

waren met den Nevada-virus-stam ; de met den Montana-stam geënte dieren zijn
niet ziek geworden.

In Augustus 1937 brak weer „equine encephalomyelitis" uit; thans werd wel
een ultravirus aangetoond.

Besloten werd niet te enten, doch de dieren rust te geven en te isoleeren ; hier-
door werd ziekte-uitbreiding inderdaad voorkomen. Jac. Jansen.

Volgens Prof. Leuthold \') is het voorkomen van kaakboezem-carcinoom bij het
paard niet zoo zeldzaam. Aan zijn kliniek, de veterinair-chirurgische te Bern, zijn
gedurende de laatste 4 jaren acht gevallen waargenomen.

Er wordt een beschrijving gegeven van het ziektebeeld en daaromtrent wordt
de totstandkoming van een meer of minder groot defect aan het harde gehemelte
langs de kiesrij als het meest kenmerkende en het meest constante verschijnsel ge-
noemd. Andere symptomen, zooals neusuitvloeiing, difformiteit van het kaakgebied
en lymphklier-zwelling, zijn mede voor de diagnose van belang.

In alle gevallen was het histologische beeld van de tumor hetzelfde : plaat-
epitheelcellen met groote kernen, die in vrij veel stroma concentrisch gerangschikt zijn.

De uitbreiding der tumor-massa was steeds omvangrijk. Zij vulde vrijwel het
geheele boezemcomplex aan de zieke zijde en meermalen kon het gezwel ook daar-
buiten worden aangetoond.

Met het oog op de ongunstige prognose wordt een vroegtijdige diagnose van
belang geacht. Hartog.

Het voorkomen van een vreemd voorwerp in tand of kies bij het paard is geen
alledaagsche bevinding.

Bij een oud dier vond Schlegel ¹) in de 3e rechter praemolaar der bovenkaak
een oude schoennagel met breede kop ingedrongen in het cement, welke nagel daar
een uitgebreide caries met verval van het omgevend weefsel veroorzaakt had.

Het voorkomen van caries bij het paard is veel zeldzamer dan bij den mensch,
waarbij praedispositie en de aard van het opgenomen voedsel een rol spelen.

Komt er bij het paard caries voor, dan gaat deze meestal niet uit van het cement
aan de kauwvlakte, maar hebben wij in 80 % der gevallen te doen met een primaire
caries in het cement van de zijvlakte der kies en dan wel in de meeste gevallen
gelocalisecrd tusschen 2 kiezen als gevolg van een opgetreden diastase door voedsel-
„einkeilung".

Centrale caries, wortelcaries, pulpitis en periodontitis komen ook bij het paard
voor, maar in veel geringer mate dan bij den mensch.

Daar het proces bijna altijd te laat onderkend wordt, bestaat de behandeling
in een trekken van het zieke element.

Onder akropachie wordt verstaan een pcriostitis hyperplastica of osteo-periostitis
difTusa, welke symmetrisch en vooral aan de ledematen voorkomt met tot nu toe
van onbekenden oorsprong.

Bij den mensch ziet men deze afwijking meestal optreden na longtuberculose
met cavernevorming of bronchi-extasie ; ook wel bij kwaadaardige tumoren in
de longen.

Bij het paard is dit lijden zeer zeldzaam waargenomen ; het is gebleken identisch
te zijn met dat bij den mensch.

1 ) Schlegel. Fremdkörper und Karies in Zähnen beim Pferde. Berl. und Münch. Tier-
ärztl. Wochenschr. No. 35. 1938. blz. 525.

v. Guoth ¹) beschrijft een tweetal gevallen, waarbij het tijdstip van ontstaan,
het verloop en het voorgaand ziektegeval bekend waren.

Het eerste betreft een algemeene huiduitslag bij een volvloedpaard, waarbij o.a.
de achterste ledematen sterk oedemateus waren en welke zwellingen in verloop
van £ jaar overgingen in een beenharde verdikking vooral gelocaliseerd aan de
voorvlakte van pijp en koot.

De voedingstoestand en beweging waren normaal. Het pathologisch-anatomisch
onderzoek gaf scherp afgegrensde excstosen ; gedeeltelijk met het onderliggende
beenweefsel vergrceid en bedekt met een dik beenvlies.

In het 2e geval ontwikkelde zich na een rhinitis ulcerosa een algemeene, defor-
meerende en verbeenende beenvliesaandoening met een geringe exostose-vorming
speciaal aan de voorbeenen.

De oorzaak van dit lijden is eveneens niet opgehelderd : wellicht speelt hier
volgens den schrijver infectie of een storing in de endocrine functie (hypophyse)
een rol.

Bij dieren, welke lijdende waren aan een heupkreupelheid, kon door Hellmich ²)
in 3 gevallen en wel bij jonge dieren van zwaar slag als diagnose gesteld worden
een zeldzaam voorkomende afwijking, nl. een loslaten van de epiphyse aan den
femurkop.

Waargenomen werd een gemengde kreupelheid, waarbij het betrokken been in
rust slap neer hing en bij de beweging naar binnen in de richting van de andere
diagonaal afweek. Een slapheid in de bekken-musculatuur en een knappen bij
rotatie in het gewricht was waar te nemen.

Bij het pathologisch-anatomisch onderzoek bleek de epiphyse van de femur
verbonden door het ligamentum teres vast te zitten in de heupkom als gevolg van
een ziekelijke aandoening van het verbindende kraakbeen.

Bij den mensch neemt men als oorzaak voor een identiek lijden aan, een regu-
latorische stoornis van den kant der vitaminen en hormonen : terwijl men bij het
paard daarnaast nog aanneemt, dat regulatorische „Wachstumsmalazien" mede
hiertoe aanleiding kunnen geven.

In dit artikel geeft Peters ³) een overzicht van zijn ervaringen verkregen bij
pasgeboren veulens, welke na de geboorte niet in staat waren den toon te belasten
en waar bij de belasting de kogel (zg. aangeboren steltvoet), met zijn vcorgedeclte
op den bodem rust — of me! het achterste gedeelte (zg. hyperextensie van den
kogel).

De schrijver vindt de benaming aangeboren steltvoet foutief, omdat bij een echten
steltvoet de steile stand op een ziekelijke afwijking berust en bij geforceerde be-
lasting pijn te voorschijn roept; bij den aangeboren steltvoet bij het veulen ligt
hieraan geen ziekte ten grondslag en is geen pijn aanwezig.

Als de oorzaak van dit lijden neemt de schrijver aan een afwijking in de ligging
van het foetus in de uterus en vandaar deze abnormale ontwikkeling. Er is dus
bij de geboorte een wanverhouding in spanningskrachten van strekker en buiger ;
een erfelijke aanleg wordt door hem niet aangenomen.

Bij goede behandeling met een gipsverband vanaf hoef tot carpaalgewricht zag
Peters een genezing na 8 dagen.

Men lette er op de wattenonderlaag niet te dik te nemen, zoodat er geen be-
weeglijkheid in de gewrichten plaats kan vinden ; verder moet het verband vol-

1 \') v. Guoth. Akropachie beim Pferde. Deutsche Tierärztl. Wochenschr. No. 30,
1938, blz. 465.

2 ) Hellmich. Die Epiphysenlösung am Femurkopf bei jungen Pftrden. Tierärztl. Rund-
schau. No. 33. 1938, blz. 533.

3 ) Peters. Orthopädie an den Extremitäten der Fohlen. Deutsche Tierärztl. Wochen-
schr. No. 22. 1938, blz. 337.

doende sterk zijn om den lichaamslast te kunnen dragen en tevens zorge men ervoor,
dat de passieve strekking tijdens het aanleggen van het verband zoolang bestaan
blijft tot het verband hard is.

De hyperextensie van het kogelgewricht, waarbij de teen met de pijp een hoek
van go° naar voren vormt en welk lijden altijd beiderzijds, maar dan of voor of
achter voorkomt, wordt op dezelfde wijze behandeld.

Bij de zg. „verkregen steltvoet" bij het veulen dient men een scherp onderscheid
te maken tusschen de 2 typen welke hierbij gezien worden en wel :

te. Veranderingen hoofdzakelijk optredende aan den hoef; toonas in het hoef-
gewricht naar voren gebroken ; het veulen loopt op den toon en belast de verzen-
wanden niet (zg. tendogene steltvoet).

2e. Kootbeen in hoofdzaak te steil, de richting ervan kan zelfs van voor-boven
naar beneden-achter zijn, overkooten (arthrogene steltvoet).

Peters *) meent in het eerste geval te moeten spreken van een bokhoef bij het
veulen, in geval 2 van steltvoet.

Bij den bokhoef ziet men dat de hoefbeenbuiger straf aangespannen is, maar
geen ontsteking vertoont.

Bij een 4-tal veulens behandelde de schrijver er 2 met een doorsnijden van de
„strahlbeinfesselbeinbander" ; bij de 2 andere verrichtte hij een tenotomie van de
diepe buiger halverwege de pijp.

In het eerste geval was het resultaat redelijk en werd er verder gebruik gemaakt
van een snavelijzer en een strekapparaat. Later trad er echter een ongeneeslijke
kreupelheid op.

Bij de 2 veulens, waar de diepe buiger werd doorgesneden, zag men dat de hoef
onmiddellijk den goeden stand verkreeg en was een bijzonder beslag of een strek-
apparaat niet noodig. Enkele jaren later trad er een ongeneeslijke kreupelheid op
ten gevolge van een lijden in de pees op dc plaats waar de operatie verricht was.

Bij het 2e type waar men een „overkooten" ziet optreden, verkreeg de schrijver
door een tenotomie van de oppervlakkige of van de diepe buiger wel een verbetering,
echter nooit een geheel herstel.

De tenotomie van de diepe buiger gaf geen beter resultaat dan die der opper-
vlakkige buigpees.

Bij pasgeboren veulens welke in de kogel meer of minder sterk doortreden, kan
dikwijls gebruik worden gemaakt van een steunverband (met of zonder versterking),
waardoor 11a eenigen tijd dit lijden kan worden opgeheven.

Bij een veulen waar de doortreding zoo sterk was dat de kootholte geheel op den
bodem rustte, werd door Bolz ¹), nadat een wattenverband aangelegd was, zoowel
dorsaal als ventraal een plaat van stevig blik aangebracht. Ter plaatse van den
kogel had deze plaat een zwakke buiging naar voren, terwijl dc dorsale plaat aan
den toonwand rechthoekig omgebogen werd waarop de hoef steun vond.

Dethloff ²) behandelde gedurende de laatste 4 jaren 30 paarden, lijdende aan
allerlei vormen van straalkanker (zool, straal, wand, zoowel acuut als chronisch).
Allen zijn genezen, zonder recidieve ; behandeling van alle gelijk en systematisch
uitgevoerd.

1 ) Bolz. Z^ur Therapie der angeborenen Hyperextension am Fesselgelenk beim Fohlen.
Tierärztl. Rundschau. No. 32, 1938, blz. 523.

2 ) Dr. Dethloff-Kortock. Hufkrebsbehandlung mit Trichlooressigsäure. Tierärztl.
Rundsch., 7 Aug. 1938, blz. 524.

Haard vrij leggen, de zieke, aangetaste hoorn verwijderen tot gezond weefsel
door wegknippen met een schaar. Plek penseelen met go—95% trichloor-azijnzuur.
De smid maakt ondertusschen een passend ijzer met plaat. Na het onderleggen
van het ijzer nogmaals penseelen en op de zoolvlakte een gipsbrij brengen en de
plaat vastschroeven. Na 3 a 4 dagen plaat en gips verwijderen ; meestal haard
reeds droog. Het verschrompelde weefsel met een pincet er af trekken (wie gekochtes
Leder). Penseelen. Verdere behandeling om de 7 dagen tot het jonge hoornweefsel
hard geworden is.

Bij uitbreiding naar achteren en boven via de ballen, dan plaat boogvormig
naar achteren verlengen. Bij wand-aantasting ook een concave plaat op het ijzer
laten smeden, die de haard ruim bedekt.

Drie componenten spelen bij de therapie de hoofdrol ; etsmiddel, druk en af-
sluiting van zuurstof; de eerste en tweede remmen de granulaties, de derde remt
den secundairen (misschien primairen) bacteriegroei. Een handig hoefsmid is een
vereischte.

Behandeling is : pijnloos (geen mes, niet branden), eenvoudig (± 3 & 6 weken),
goedkoop (paard mag arbeiden) en doeltreffend. Hoitinc.

In 1937 beschreef Caspersen een paratyphus B. uitbraak bij den mensch. De
oorzaak werd gezocht bij een teef die, twee weken vóór de epidemie uitbrak, aan
gastro-enteritis had geleden, waarop abortus gevolgd was. Het bloedserum van de
teef had een positieve agglutinatie gegeven met paratyphus B. antigeen.

Magnusson *) onderzocht een paratvphus-epidemie waarbij ook een hond als
oorzaak beschouwd werd. Deze, eveneens vrouwelijke hond, was 6 jaar oud en had
meermalen gezonde jongen geworpen. De hond was voor dekking naar een andere
plaats geweest ; ze werd na 2 dagen zwaar ziek. Later verwierp ze. Daarna her-
stelde het dier snel en genas geheel. Het bleek nu, dat het bloed van dezen hond, die
vertoefde in het milieu der gezinnen waar paratyphus was uitgebroken, een positieve
agglutinatie gaf met paratyphus B. antigeen en dat in de faeces paratyphus-bacillen
waren aan te toonen.

Sven Gard ¹) heeft den gekweekten bacil gedetermineerd ; de antigeenformule
is IV, V, XII, b, z₇ z₈ ; de naam ervan luidt : S. abortus canis.

De menschen waren volgens het onderzoek van Gard geïnfecteerd geweest met
Salmonella, geheel identiek aan die van den hond. De ziekteuitbraak bij den mensch
was ontstaan kort na de dekking der teef.

Kristensen en Juel Henningsen ²) geven den raad, teneinde veel onnoodig
bacteriologisch werk te voorkomen, om bij onderzoek van chronische typhusbacillen-
dragers en paratyphus B bacillen-dragers het serum van deze personen te onder-
zoeken d.m.v. een met formaline gedood antigeen. Verloopt deze agglutinatie
negatief, dan zou verder onderzoek van urine en faeces overbodig zijn. Het antigeen
wordt bereid van een polyvalente bouilloncultuur.

Bij het bacteriologisch onderzoek van materiaal uit de neusholten van den mensch
werd door Prica ³) herhaaldelijk waargenomen dat kapselbezittende bacteriën

1 ) Sven Gard (Stockholm) : Ein neuer Salmonella-Typ (S. abortus canis) bladz. 139.

2 ) Martin Kristensen und E. Juel Henningsen : Erfahrungen miI der ,.Bacillen-
trager Widalreaklion". Zeitschr. f. Hyg. u. Inf. Krankh. 121. I2g, 1938.

3 ) Milan Prica (Zareb. Jugoslavien) : Ueber die antagonistische Wirkung von Staphylo-
kokkengegenüber kapseltragenden Bakterien. Zeitschr. f. Hyg. u. Inf. Krankh. 121, 81, 1938.

slecht of niet op voedingsbodems groeiden als op de geënte bodems groei van staphy-
lococcen ontstond. Deze antagonistische werking kon experimenteel aangetoond
worden door aan groeiende culturen van kapselbacteriën een weinig versehe sta-
phylococcencultuur toe te voegen. De experimenten werden verricht met Staphylo-
coccus aureus en Staphylococcus albus. Beide coccen werken antagonistisch t.o.v.
Bact. rhinoscleromatis, Bact. ozaenae en Bact. Friedländer.

Ook de gefiltreerde coccenculturen bleken antagonistisch te werken. De anta-
gonistische werking berust dus vermoedelijk op de eigenschappen van een secretie-
product der coccen dat filtreerbaar is; tevens werd aangetoond dat deze stofthermo-
stabiel is. Jac. Jansen.

In een geval van chronische meyloide leukaemie werden neutrophiele leucocyten
met toxisch gedegenereerde granula in een percentage van 16% aangetroffen.
Hiermede komt Voorhoeve \') tot dezelfde conclusie als Cabibbe, die ook bij leukae-
mieën deze toxische celdegeneraties kon aantoonen (in twee gevallen van lympha-
tische leukaemie tot 75%) en tot een tegengestelde conclusie als Naegeli, die be-
weert dat bij leukaemieën geen toxische granula voorkomen.

Toxische degeneratie der neutrophiele cellen gaat ook gepaard met het ver-
dwijnen van de oxydasereactie, welke door normale cellen wel wordt vertoond.
Ook in het geval Voorhoeve vertoonden de toxisch gedegenereerde cellen deze
reactie niet meer.

Na sternumpunctie bleek, dat de toxisch gedegenereerde cellen ook in het been-
merg voorkwamen (hetzelfde vond Cabibbe). Hiermee is dus nog eens bewezen,
dat de opvatting van Gloor, die beweert dat de toxische granula alleen in de peri-
ferie worden gevormd indien de cellen in aanraking komen met de ontstekingshaard,
niet juist is. Het geheel wordt verduidelijkt door acht duidelijke foto\'s van toxisch
veranderde cellen, gekleurd zoowel volgens de methode Gif.msa, als volgens de
methode Mommson. De laatste kleurmethode wordt nader beschreven.

De z.g. „groote bleeke nieren" bij het rund (nephritis fibrocystica, chronische
diffuse glomerulonephritis) zijn volgens Andf.rsson ^a) op te vatten als een locale
aandoening bij een algemeene amyloïdose.

Beginnend in de mergsubstantie worden in een later stadium de glomeruli aange-
tast, waarbij het amyloid haardvormig in de capillairlissen wordt afgezet.

(In tegenstelling hiermee is van Vloten tot de conclusie gekomen, dat dc ont-
stekingachtige veranderingen aan de amyloidafzetting voorafgaan. Ref.).

De hoedanigheid van het vleesch en haar invloed op uit dergelijk vleesch
bereide vleeschwaren.

Van de vleeschwaren zijn de zg. Dauerwaren het gevoeligst voor gebreken van
het vleesch, die verband houden met den toestand van het slachtdier, zijn ver-

pleging, voeding, gezondheid, enz. Lerche ¹) geeft in dit artikel een beschouwing
over dit onderwerp.

Een eerste voorwaarde voor een goed houdbaar product is het uitgerust zijn van
het dier vóór de slachting. Opwindingen en inspanningen vóór de slachting, bv.
door transport, laten stofwisselingsproducten in de spieren achter. Deze kunnen
soms schadelijk zijn voor de dieren ; gewoonlijk tracht het individu tijdens het leven
door een sterkere vochtdcorstrooming van de spieren deze stoffen te verwijderen.
Worden dergelijke dieren in dezen toestand geslacht, dan ziet men een zeer vochtig
spierweefsel. Op deze verandering in de samenstelling van het vleesch berust de
mindere houdbaarheid van zulk vleesch en de daaruit bereide vleeschwaren.

Van even groot belang is het bacterie gehalte van het vleesch. De bacteriën, die
in normale omstandigheden dcor een lymphocytairen weefselwal tot de darmen
en de lever worden beperkt, kunnen dezen wal door invloed van schadelijke factoren
passeeren en in de muskulatuur binnendringen en daar reeds een vroegtijdig bedert
of omzetting van uit dergelijk vleesch bereide vleeschwaren veroorzaken. Een
pekeling met salpeter is in staat anaërobe bacteriën in hun groei tegen te gaan.
Bij gebruik van 0,6% nitriet kunnen deze zelfs na 14 dagen gedood worden. Door
het rooken worden coli en proteus in het binnenste van worsten daarentegen niet
gedood.

Het bacteriegehalte van het vleesch is o.m. ook afhankelijk van de behandeling
van het vleesch in het slachthuis. In dit opzicht is nog een grootc opvoedende werking
op de slagers uit te oefenen, waarbij vooral de slachthuisdierenartsen in het bijzonder
moeten meewerken.

De hoedanigheid van het vleesch wordt verder ook nog beïnvloed door den
toestand van de geslachtsorganen. Zoo wordt altijd beweerd, dat het zg. roezig zijn van
de zeugen de houdbaarheid van het vleesch sterk zou verminderen. Deze bewering
is, aldus Lerche, wel door proeven weerlegd, maar is in elk geval niet van de hand
te wijzen, meent hij. De geslachtsreuk van beeren en binnenbeeren is het beste
te voorkomen door een slachtverbod van deze dieren. Dergelijke dieren moeten
worden gecastreerd, daarna vetgemest en minstens 5 weken na de operatie pas
geslacht, daar na dezen tijd de geslachtsreuk van het vleesch verdwenen is.

Grooten invloed heeft verder nog de voeding van het dier op de hoedanigheid
van het vleesch en de daaruit bereide vleeschwaren. Alle sterk waterige voeder-
middelen, als spoeling, nevenproducten van melkinrichtingen, enz. geven een week,
waterig vleesch, dat niet geschikt is voor de fabricage van vleeschwaren. Eveneens
hoort men wel eens klachten uiten over een mindere houdbaarheid van het vleesch,
als de dieren in de weide worden gestuurd. Dat bij het in dc wei brengen diep-
gaande veranderingen en omzettingen in de muskulatuur plaats vinden, is af te
leiden uit de ziektegevallen, die onder den naam van grastetanie bekend zijn.

Het gebruik van bevroren vleesch geeft een risico, daar vleeschwaren, uit dergelijk
vleesch bereid, niet lang houdbaar zijn. Het is daarom aan te bevelen, het bevroren
vleesch slechts tezamen met versch vleesch te verwerken en de daaruit gemaakte
vleeschwaren zoo spoedig mogelijk in consumptie te brengen.

Over bovengenoemd onderwerp promoveerde Viljoen ²) aan de Veeartsenij-
kundige Hcogeschool in Onderstepoort, Pretoria. In het kort komen zijn onder-
zoekingen op het volgende neer :

Uit de cijfers van de meeste slachthuizen in Zuid-Afrika blijkt dat de cysticercus
cellulosae bij het varken van minder dan t % tot zelfs 25 % voorkomt. Deze cijfers
zijn gemiddelde, verkregen door waarnemingen van 1 —10 jaar. Slechts in 3 abattoirs

1 *) Lerche. Die Beschaffenheit des Fleisches und ihr Einflusz auf die Fleischwaren.
Z.schr. f. Züchtung; B. Tierzüchtung und Züchtungsbiologie, 1938, pg. 155.

2 ) Viljoen. Cysticercosis in swine and bovines, with special reference to South-African
conditions. The Onderstepoort Journal, Vol. 9, Oct. 1937, No. 2, pg. 337—570.

werden getallen onder i % waargenomen. Gemiddelden van 5 % of zelfs meer
werden bij niet minder dan 24 slachthuizen gevonden, en van deze hebben zelfs
7 meer dan 10%. Een zeer sterk besmet gebied bleek te zijn het Noord-Westen
van Transvaal en Oranje-Vrijstaat. Zeer hooge cijfers geven b.v. Middelburg,
Lichtenburg, Potchefstroom, Senekal, Bethlehem en Ficksburg.

Cysticercus bevis komt veel minder voor dan de varkensvin. In t8 abattoirs werden
getallen onder 1 % gevonden. Slechts 9 slachthuizen hadden 5 of meer dan 5%.
De hoogste getallen zag men in het oosten van Transvaal (o.a. te Barberton met
5,31 %) ; ruim 4 % in de slachthuizen van Natal (dat veel slachtvee uit Zoeloeland
krijgt) en in de 4 oostelijke abattoirs van Kaapland. Viljoen meent, dat de varkens-
vin iets aan het afnemen is, terwijl de rundervin beslist iets toeneemt.

Cysticercus cellulosae komt gewoonlijk in zeer uitgebreide mate voor. De ver-
houding van zware gevallen tot lichte gevallen is ongeveer als van 5 tot 1. Dit is
bij het rund juist omgekeerd. Daar de varkens gewoonlijk sterk besmet zijn, is het
niet mogelijk praedilectieplaatsen aan te wijzen. Bij het rund wordt aangegeven,
dat naast de bekende „praedilectieplaatsen van Europa", vooral de spieren van de
achterbouten geïnfecteerd zijn. Bij het zoeken naar de vinnen worden deze achter-
boutspieren niet ingesneden, daarom beveelt Viljoen aan, voortaan aan deze
belangrijke praedilectieplaats meer aandacht te besteden. Het is, volgens hem,
mogelijk in de adductoren diepe insnijdingen te maken, parallel met en onmiddellijk
onder de bekkensymphysis, zonder dat de achterbout hierdoor in waarde achteruit-
gaat. Verder is de bult een veel voorkomende besmette plaats, zoodat voortaan
de voorschriften zullen aangeven, op deze plaats insnijdingen te maken.

Een nauwkeurig zoeken is noodzakelijk. In Bloemfontein werd het nauwkeurig
onderzoek (diepe, lange insnijdingen) hiermede beloond, dat 4 maal zooveel vinnige
dieren werden gevonden als vroeger.

In Zuid-Afrika is waarschijnlijk de besmettingsbron bij het varken dezelfde als
in andere landen, waarin de cysticercus cellulosae nog tamelijk frequent voorkomt.
Op primitieve boerderijen en inboorlingennederzettingen mogen de varkens op
het erf vrij rondloopen. Daar werki het varken als een soort straatreiniger en is
zeer sterk door lintwormeieren besmet.

Er is waargenomen, dat de besmetting van runderen sterker werd in de droogte-
periode, als er weinig gras is en de dieren geneigd zijn, dichter bij de menschelijke
nederzettingen te komen. Het minst komt deze rundervin voor bij de runderen
van de zg. grootbedrijven. Rivieren spelen een geringe rol bij de verspreiding van
de saginataeieren in Zuid-Afrika. De in het verloop van de rivieren voorkomende
vijvers met stilstaand water, welke als drenkplaatsen voor het vee worden gebruikt,
kunnen mogelijk tot een infecticbron worden. Verspreiding van de ziekte door
overstroomingswater over weiden kan in Z.-Afrika, volgens Vii.joen, niet als pri-
maire oorzaak worden aangemerkt. Meerdere gegevens omtrent de verspreidings-
wijze zijn, althans voor Z.-Afrika, niet bekend.

Een onderzoek op levensvatbaarheid werd door Viljoen en zijn medewerkers
gedurende 12 maanden op het abattoir in Bloemfontein verricht. Hun resultaten
verschillen slechts zeer weinig van de Europeesche onderzoekers. Cysticercus cellu-
losae blijft, onder normale koelhuisomstandigheden, nog minstens 40 dagen zijn
scolex uitstulpen (vaststelling volgens de Keller\'scIic methode). Deze vin kan.
als uitzonderingsgeval in de schouder van het varken (gewicht 15 pond), een 4 dagen
durende bevriezing bij —io° C. doorstaan, zonder iets van haar levensvatbaarheid
in te boeten. Evenzoo werd in een uitzonderingsgeval waargenomen, dat de
rundervin in een 288 pond wegende runderhelft 5 dagen een bevriezing weerstond
en daarna nog haar scolex uitstulpte. In geen enkel geval bleken echter de varkensvin
na meer dan 4 dagen bevriezen en de rundervin na meer dan 5 dagen bevriezen
nog levensvatbaar.

Volgens mededeeling van de artsen in Zuid-Afrika komen beide lintwormen
in even sterke mate bij de inboorlingen voor en in geen geval zelden bij de Euro-
peanen, vooral niet in de landelijke streken.

Bovendien vond Dr. van Coller bij onderzoekingen in Z.-Afrika, dat een groot
deel van de gevallen van psychosis terug te brengen waren op een taeriia-infectie. Verder
is vastgesteld geworden, dat naar v erhouding vele gevallen van epilepsie bij menschen,
volgens sectie, veroorzaakt bleken door cysticerci cellulosae in de hersenen.
Dr. Cawston te Durban verlangt daarom, dat bij alle gestorven epileptici een
verplichte sectie zal worden verricht.

De cysticercosis is in Z.-Afrika bij het rund en varken een ziekte, welke veel
schade veroorzaakt, terwijl eveneens de taeniasis bij den mensch een ernstige ziekte
is. Dus deze ziekte is zoowel uit medisch als uit veterinair oogpunt van veel belang.

b. een nauwkeurig onderzoek van de runderen en varkens op cysticercosis op
de slachthuizen, en verder een veterinaire controle van de slachtdieren in steden
met meer dan 7500 Europeesche inwoners ;

e. verplichte vleeschkeuring op alle andere slachtplaatsen, door daarvoor aan-
gestelde vleeschkeuringsambtenaren. Deze slachtplaatsen moeten tot groepen
worden samengevoegd, terwijl de in de centrale gemeente aanwezige inspecteur
het gebied behoort te inspecteeren (slagers in kleine dorpen, waar geen vleesch-
keuring bestaat, mogen tegenover hun vakgenooten in de groote steden, die verlies
lijden door afkeuring, niet worden bevoordeeld. De veehouder mag geen mazen
hebben om zijn vinnig vee te verkoopen, zonder daarbij verlies te lijden).

d. cursussen aan Europeanen en inboorlingen over de grondslagen der hygiëne,
tegelijk met mededeeling van de ontwikkelingscyclus van den parasiet. Desnoods
met hulp van veeteelt- en gezondheidsinspecteurs ;

e. opheffing van alle veeverzekeringsmaatschappijen, die vergoeding geven voor
cysticercosis. Deze maatschappijen hebben tot gevolg, dat zorgelooze veeboeren
geen maatregelen nemen ter bestrijding der ziekte ;

f. voorschrift alle varkens, waarvan het vleesch op de markten der steden wordt
verkocht, in de stedelijke abattoirs te slachten. De gewoonte van vele veeboeren
om hun varkens, als zij bemerken, dat hun dieren vinnig zijn, aan hun inboorlingen
te geven, moet streng verboden worden ;

g. vrije behandeling van taenialijders en belooning met premies van behan-
delde lijders, of voor inlevering van geheele lintwormen of van een stuk met de
scolex. de Graaf.

De vereeniging van diergeneeskundige studenten „Willen is kunnen" te Gent
heeft zich gewend tot den Diergeneeskundigen Studentenkring te Utrecht met het
denkbeeld te komen tot een uitwisseling van sprekers, hetzij docenten of mogelijk
studeerenden op veterinair gebied. Dit initiatiefis krachtig gesteund door de Facul-
teit der Veeartsenijkunde te Utrecht en het docentencorps van de Diergeneeskundige
afdeeling der Gentsche universiteit. Dientengevolge zal op Vrijdag 3 Februari
des avonds te 8 uur, in het Pathologisch Instituut Biltstraat 166 een lezing worden
gehouden door Prof. Dr. L. Geurden, directeur van het laboratorium voor Bacterio-
logie en Hygiëne der Huisdieren te Gent over :

„Het vraagstuk der kippenverlamming en der leukose". Tot bijwoning van deze
bijeenkomst worden alle dierenartsen hierbij uitgenoodigd.

Op een later te bepalen datum zal Prof. C. F. van Oijen, hoogleeraar in de
kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong te Utrecht een
voordracht te Gent houden.

De penningmeester van de Maatschappij brengt ter kennis van de leden, dat
ook voor dit jaar door het Hoofdbestuur gelegenheid gegeven wordt de contributie
in twee termijnen te voldoen, mits hiervan storting plaats heeft vóór i Maart en vóór
i September 1939- De leden worden er echter op attent gemaakt, dat storting der
halve contributie vóór 1 Maart de verplichting medebrengt van storting van de
tweede helft vóór 1 September ; dit laatste laat nogal eens te wenschen over.

Aan de in Nederland wonende leden Jer Algemeene afdeeling wordt verzocht
vóór i Maart hun contributie, hetzij geheel, hetzij gedeeltelijk, te willen storten
op giro No. 1025 van de N.V. Twentsche Bank te Nijmegen. Deze contributie be-
draagt ƒ 24.— ; echter voor de leden, die hun diploma behaalden in 1937 of daarna,
bedraagt die voor dit jaar ƒ 15.—.

De leden der bijzondere afdeelingen kunnen hun contributie in twee termijnen
betalen aan den penningmeester hunner afdeeling ; bij de eerste storting zal dan
echter de geheele contributie voor de afdeeling moeten worden gevoegd.

Aan de penningmeesters der afdeelingen wordt daarom verzocht er voor te zorgen,
dat de leden hunner afdeeling, hetzij dojr mededeeling in het Tijdschrift, hetzij
door convocatie, tijdig weten de hoegrootheid van het te storten bedrag en het
nummer van de giro, waarop dit geschieden kan.

Bij niet storten vóór 1 Maart wordt van alle leden over het volle bedrag per kwi-
tantie beschikt.

Gedurende de maand December 1938 zijn de navolgende vrijwillige bijdragen
in dank ontvangen : Afd. Noord-Holland ƒ 60.—, Afd. Groningen—Drenthe/64.—,
Afd. Noord-Brabant (nastorting) ƒ 1.—, Afd. Friesland ƒ 53.—, Afd. Overijssel
/ 35 —. tezamen ƒ 213—.

Zending van een bijdrage kan geschieden hetzij door storting op giro No. 173327
van ondergetcckende, hetzij door zenden van een postwissel.

Voor zoover dit door hen nog niet is gedaan, wordt aan de secretarissen der afdee-
lingen verzocht de ledenlijst hunner afdeeling zoo spoedig mogelijk in te zenden ;
art. 22 vanhetHuish. Reglement geeft daarvoor aan den termijn van vóór 15 Januari.

Met ingang van 1 Januari 1939 hebben bedankt als lid van de Maatschappij :
P. J. H. M. Boots, Breda ; B. van Goor, Epe ; S. Heymans, Den Haag ; L. Hof-
stra, Hengelo : C. A. Kok, Soest ; J. J. Meier, Breda ; W. C. Neomagus, ljssel-
stein en C. A. de Visser, Jogjakarta. A. van Heusden, Secretaris.

Ondergeteekende herinnert er aan, dat de contributie voor 1939 in twee termijnen
kan worden voldaan en wel door vóór 1 Maart/ 14,50 en vóór 1 Sept. ƒ 12,— te
storten.

Wanneer vóór 1 Maait niet de geheele contributie of de eerste termijn is voldaan,
wordt over de geheele contributie beschikt onder medeberekening van innings- en
zegelkosten.

Prof. Dr. H. C. L. E. Berger, Veterinair Hoofd-Inspecteur van de Volks-
gezondheid, tevens Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst, is door Z.M.
den Koning der Belgen benoemd tot Commandeur in de Orde van Leopold II.

In de Memorie van Antwoord aan de Tweede Kamer over de begrooting van
Sociale Zaken voor 1939 zegt de Minister van Sociale Zaken, dat de algeheele
herziening der Vleeschkeuringswet op het Departement in voorbereiding is. Deze
voorbereiding is nog niet zoover gevorderd, dat daarover belanghebbende instanties
kunnen worden gehoord, aldus de Minister. Wellicht zullen wij dus in den loop
van 1939 de herziening mogen verwachten.

Blijkens een bericht in de Vee- en Vleeschhandel werd door den Inspecteur van
de Volksgezondheid in het district Friesland in een aan de gemeentebesturen in dit
district gerichte circulaire de aandacht er op gevestigd, dat gebleken is, dat met de
tegenwoordige bepalingen in de verordeningen op den keuringsdienst van vee en
vleesch geen succesvolle strafvervolging kan worden ingesteld tegen het onthuiden
van gestorven slachtdieren ter plaatse, dus op boerderijen. Overeenkomstig het
daaromtrent door den Minister van Sociale Zaken gegeven advies, wordt daarom
verzocht door wijziging van de verordening aan genoemd bezwaar tegemoet te komen.

lil verband met dit advies heeft de Raad der gemeente Franeker thans de ver-
ordening op den keuringsdienst van vee en vleesch in dier voege gewijzigd, dat
met kans op succes kan worden opgetreden tegen het onthuiden van slachtdieren
op de boerderij.

Op voorstel van het College van B. en W. besloot de raad van de gemeente Holten
tot vernieuwing van het slachthuis over te gaan en daarvoor ten hoogste een bedrag
van ƒ 3500.— te besteden.

De raad van Nieuwerkerk a.d. IJssel besloot de geldigheidsduur der bestaande
verordening op de heffing en invordering van keurloonen, den vleeschkeuringsdienst
betreffende, tot 1 Juli 1939 te verlengen. de G.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i November niet waren genezen.)

Mond- en klauwzeer: bij 17.257 (bij 35.822) eig., waarvan in Groningen bij 1978
(1594) eig. ; Friesland bij 4793 (8656) eig. ; Drenthe bij 2150 (1688) eig. ; Overijssel
bij 2421 (2882) eig. ; Gelderland bij 2776 (7376) eig. ; Utrecht bij 176 (2698) eig. ;
Noord-Holland bij 420 (4051) eig. ; Zuid-Holland bij 172 (1491) eig. ; Zeeland bij
33\' (373) eig- J Noord-Brabant bij 1320 (4056) eig. ; Limburg bij 720 (957) eig.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap: 268 gevallen bij 13 eig. (2480
bij 99 eig.), waarvan in Groningen 10 bij 1 eig. (33 bij 2 eig.) ; Friesland 10 bij 1 eig.
(243 bij 15 eig.) ; Drenthe (539 bij 3 eig.) ; Overijssel 5 bij 1 eig. (19 bij 2 eig.) ;
Utrecht 15 bij 2 eig. (108 bij 9 eig.) ; Noord-Holland 128 bij 3 eig. (1278 bij 61 eig.) ;
Zuid-Holland 28 bij 3 eig. (260 bij 7 eig.) ; Noord-Brabant 72 bij 2 eig.

Rotkreupel bij schapen: 26 gevallen bij 4 eig. (8go bij 56 eig.), waarvan in Friesland
(244 bij 21 eig.) ; Drenthe 4 bij 1 eig. (2 bij 1 eig.) ; Overijssel 9 bij 1 eig. (17 bij
3 eig.) ; Gelderland 13 bij 2 eig. (141 bij 16 eig.) ; Utrecht (172 bij 7 eig.) ; Zuid-
Holland (314 bij 8 eig.).

Anlhrax: 9 gevallen bij 7 eig. (1 geval), waarvan in Overijssel 3 varkens bij 1 eig.:
Gelderland 2 bij 2 eig. (1 geval); Utrecht 1 geval; Zuid-Holland 2 bij 2 eig.,
waarvan 1 geval bij varken ; Limburg 1 geval.

Varkenspest : 1707 gevallen bij 124eig. (1744 bij 196 eig.), waarvan in Groningen 11
bij 4 eig. (21 bij 2 eig.) ; Friesland 45 bij 2 eig. (156 bij 22 eig.) ; Drenthe 90 bij
12 eig. (44 tij 3 eig.) ; Overijssel (27 bij 3 eig.) ; Gelderland 434 bij 58 eig. (743
bij 124 eig.) ; Utrecht 219 bij 7 eig. (434 bij 15 eig.) ; Noord-Holland 37 bij 3
eig. (43 bij 3 eig.) ; Zuid-Holland 786 bij 28 eig. (253 bij 16 eig.) ; Noord-
Brabant 75 bij 9 eig. (23 bij 8 eig.) ; Limburg 10 bij 1 eig. A. v. H.

Overleden : J. C. Stüven, Amsterdam.
Gevestigd: K. van der Poel. Brielle, Vischstr. 15.

Benoemd tot reserve-paardenarts 2e klasse de dierenarts B. L. Tuien, Zaltboinmel.
Verlengd voor den tijd van ten minste vijf jaren de termijn van benoeming als
reserve-paardenarts van de reserve-paardenartsen 2de klasse : F.. H. Koning, P. van
Loo, J. Tees, K. Hofstra, P. Rodenhuis en J. 1. Terpstra.

Haurowitz, Fortschritte der Biochemie. III Teil (1931-1938). Dresden, 1938.
Theodor Steinkopff. R.M. 12.

Luchmann, Bcsondcrkeiten der Gelenkflächen am Fusze von Ziege und Schaf
(mit perforierenden und anderen Synovialgruben), Inaug.-Diss. Leipzig, 1938.

Schulze, Untersuchungen über den liinflusz von therapeutischen Schwefelgabcn
auf den Blutzuckerspiegel bei Hunden. Inaug.-Diss. Leipzig, 1938.

Stock, Der physiologische Eigenruch des geschlachteten Pferdes bei der Koch- und
Bratprobe. Inaug.-Diss. Leipzig, 1938.

Sisson, The anatomy of the domestique animals. Third edition revised by Prof.
J. D. Grossman, W. B. Saunders and Co., Ltd., London and Philadelphia Sh. 55.—
The pharmaceutical pocket book, 13t!¹ edition. Published by direction of the Council
of the Pharmaceutical Society of Great Britain, 1938.

UebeLe, Handlexikon der tierärztlichen Praxis. 5 Aufl. Bearbeitet von Prof. Dr.
R. Klett unter Mitwirkung von Dr. R. Metzger und Dr. W. Schreye, 1 Band 1938.
Verlag J. Ebnersche Verlags, Buchhandlung, Ulm Donau. R.M. 52.

Martin-Schauder, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere. 3. Band. 3. Teil :
Harn- und Geschlechtsorgane, Blut- und Lymphgefäszsystem, Nervensystem, Haut-
und Sinnesorgane der Hauswiederkäuer. 3 Auflage. Stuttgart : Schickhardt Ebner,
\'938-

Gr m ,tzki, Ein Beitrag zur chemischen Zusammensetzung des Hufhorns, Inaug.-
Ludolph, Der Glutathiongehalt des Blutes bei den verschiedenen Haustieren,
Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Wieland, Ueber die Grösze des Riechfeldes beim Hunde (Ein Beitrag zur Metho-
dik derartiger Untersuchungen). Inaug.-Diss. Berlin, 1938.
Diss. Leipzig, 1938.

Benslf.y and Bensley, Handbook of Histological and Cytological Technique.
Chicago U. P., Canb. U. P. Sh. 9.

Weinmiller und Klein, Die Beurteilung des Geflügels. Heft 5 der Geflügelzucht-
Bücherei. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart, 1938. R.M. 2.—

Fangauf, Geflügelfütterung. Heft 3 der Geflügelzucht-Bücherei. Verlag Eugen
Ulmer, Stuttgart, 1938. R.M. 2.60

Mantel, Brut und Aufzucht von Geflügelzucht. Heft 4 der Geflügelzucht-
Bücherei. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart, 1938. R.M. 1.80

Henderson, Dairy cattle fuding and management. Chapman and H. Sh. 20.—
Einarson and Ringsted, Effect of chronic vitamin E deficiency on nervous system
and skeletal musculature in adult rats. Levin and Munksgaard, Oxford LL P.

Schülein, Die Bierhefe als Heil-, Nähr-und Futtermittel. 2. Aufl. 1938. Verlag
von Theodor Steinkopff, Dresden u. Leipzig. R.M. 12.—

Ogilvie, Versuche und Erfahrungen mit Gleitschutzvorrichtungen am Zehenteil
und an den Schenkelenden von Hufeisen nach Hufbeschlaglehrmeister. Henke.
Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Newman, Principles and practice of poultry husbandry. Eng. Univ. P. Sh. 5.
Steffens, Die ostfriesische Pferdezucht in ihrer Entwicklung und in ihrer Bedeu-
tung für das Reichsheer. Verlag Heinrich Soltau. Norden, 1938. R.M. 3.
Richter, Praktische Viehfütterung. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart. R.M. 2.

Cope, Actinomycosis. 1938, London, New York. Toronto. Oxford University-
Press. Sh. 15.—

Mohtadi, La suppuration du poumon. Thèse d\'Alfort, 1938.
Meiszer, Zur pathologischen Anatomie und Histologie des Schweineparatyphus.
Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Murray, Canine hysteria. Origin and Development and discovery of cause.
Spon. Sh. 3.6

Koch, Ueber die Technik der Bluttransfusion beim Pferde unter Berücksichtigung
der Verträglichkeit des Spenderblutes. Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Wember, Ueber den Magnesiumgehalt im Harn gesunder Haustiere und einiger
lecksuchtkranker Ochsen. Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Harnbogen, Das Verhalten des Blutes bei der experimentell erzeugten paraxys-
malen Haemoglobinurie der Kälber. Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Götze, Neuzeitliche Embryotomie bei Pferd und Rind. M. u. H. Schaper, Hann-
over. R.M. 1.50
Becker, Neuzeitliche Zahnbehandlung beim Pferd. Verlag M. u. H. Schaper,
Hannover, 1938. R.M. 6.—

Schwartzman, Phenomenon of local tissue reactivity and its immunological,
pathological and clinical significance. Oxford U. P. Sh. 34.

Gaye. Recherches sur la mode d\'action des ferments anaphylactiques. Déviation
du complément. Thèse d\'Alfort, 1938.

Bourget, Des divers modes de contagion et d\'infection en matière de tuberculose
bovine. Thèse d\'Alfort, 1938.

Panissf.t, Traité des maladies infectieuses des animaux domestiques. Vigot Frères,
Paris. fr. 12.

Kopferer, Die Maul- und Klauenseuche und ihre Behandlung nach Pfarrer
Kneipp. Stuttgart : Marquardt und Cie. 1938. R.M. 0.75

Matzke, Untersuchungen über Bakterienträger bei der Geflügel-cholera.
Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Sheng, Vergleichende Untersuchungen über das Pfeiffersche Infiuenzabakterium
und das Ferkelgrippebakterium. Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Brandt, Bakterienböden mit Sojabohnen- und Süszlupinenmehl als Grundlage.
Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Salisch, Ueber das Verhalten der Jungtrichinen im Herzen. Inaug.-Diss. Berlin,
>93⁸-

Southwell and Kirschner, A guide to veterinary parasitology and entomology,
for students and practitioners. Lewis. Sh. 10.—

Bulmf.r and Vinter, Milk : from cow to consumer. New Fabian Research Bureau,
Gollancz. 6 d.

Bierbrauer, Der physiologische Eigengeruch des geschlachteten Rindes. Inaug.-
Diss. Leipzig, 1938.

Stock, Der physiologische Eigengeruch des geschlachteten Pferdes bei der Koch-
und Bratprobe. Inaug.-Diss. Leipzig, 1938.

Dr. Hkine\'s, Taschenkalender für Fleischbeschauer und Trichinenschauer 1939.
Verlag von M. u. H. Schaper, Hannover. R.M. 1.65

Möller. Blut aller Schlachtticre zur Herstellung von Brüh- und Kochwurst.
Verlag Hans Holzmann, Berlin. R.M. 1.85

Mariette, Le furet, animal de laboratoire. Thèse d\'Alfort, 1938.
Lägel, Der Tierarzt im Recht. Tierärztliche Rechts- und Gesetzkunde zum
praktischen Gebrauch und zum Studium für Tierärzte und Rechtswahrer, unter
Mitwirkung von H. Doenecke, Th. Oppermann und F. Schönberg, Stuttgart :
Ferd. Enke, 1938. R.M. 8.40

Ds naam endometritis verdient de voorkeur, want al blijft in sommige
gevallen het ontstekingsproces niet tot de mucosa beperkt, toch speelt
het voornaamste proces zich in deze laag af. Treedt sterke opzameling
van pus op, dan kan men van pyometra spreken.

De endometritis, die het meest optreedt, is die, welke zich na de
loopschheid openbaart, de endometritis na de partus is van veel minder
belang.

De patiënten, waarvan de ziektegeschiedenissen de gegevens voor
mijn onderzoek geleverd hebben, bevonden zich onder 37 rassen en
bastaarden, zoowel onder langharige en ruwharige als onder kortharige.
Het is niet mogelijk het aantal van ieder ras in procenten uit te drukken,
evenmin is uit te maken of van zuivere rashonden een grooter percemage
aangetast wordt dan van bastaarden. Dat lang- en ruwharige gevoeliger
zijn dan kortharige is niet gebleken.

De leeftijd van de patiënten varieert van 1 15 jaar. Op 7 jarigen
leeftijd stijgt het aantal sterk, na 10 jaar daalt het sterk. Deze daling is
in overeenstemming met den te bereiken leeftijd van den hond. Het is
opvallend, dat van de 7 bouviers er nog 6 beneden de 7 jaar waren.

Van 121 patiënten hadden er 78 nooit gejongd, 35 voor vele jaren
en slechts 8 voor niet langer dan 1 2 jaar, 3 van deze laatste hadden
geregeld gejongd, 4 waren den laatsten keer door middel van sectio
caesarea verlost.

Invloed van ras, van beharing en van leeftijd op het optreden van
endometritis na de partus is niet gebleken.

Wat de aetiologie betreft kunnen voor het optreden van een endo-
metritis praedisponeerende en directe oorzaken onderscheiden worden.

Het eene ras is niet sterker gepraedisponeerd dan het andere, wel
zijn honden boven 7 jaar en honden, die nooit of jaren geleden gejongd
hebben, voorbeschikt. Bij het kleine aantal honden, dat geregeld gejongd
had, was de helft den laatsten keer door middel van sectio caesarea ver-
lost. Klinisch waren deze dieren nog weer normaal loopsch geweest. In
de groote meerderheid van de gevallen heeft de uterus nooit of sedert
LXVI 7

lang zijn normale functie niet vervuld, waardoor een functioneele
minderwaardigheid is ontstaan, anatomisch zijn althans gec n afwijkingen
waar te nemen. Er wordt gedacht aan minder resistentie van de mucosa
tegen bacteriën en van niet meer voldoend verwijderen van het secretum
uit de lange, nauwe uterushoornen.

Experimenteel is getracht deze stase na te bootsen door een dikke
ligatuur om het corpus uteri te leggen en wel zoo, dat groote vaten niet
dichtgedrukt worden. De afsluiting is snel onvolledig, omdat de ligatuur
door druk in den wand wordt opgenomen. Tenslotte komt de ligatuur
los in het uteruslumen te liggen. Het besmettende materiaal wordt door
den uteruswand direct in het lumen gespoten.

Bij 4 van de 14 proeven ontstond een sterk uitgezette uterus, die heftig
ontstoken was. (Afb. 9, 10 en 13). Hydrometra werd nooit gezien.
Het ontstekingsproces nam dus direct een belangrijke plaats in. Deze
4 endometritiden werden met één en denzelfden streptococcenstam
opgewekt ; de sterke uitzetting bleef achterwege, toen de uterus niet
werd dichtgebonden.

Bij de overgroote meerderheid van de patiënten worden de symptomen
kort na de oestrus of op den tijd, dat men weer loopschhcid kan verwach-
ten, waargenomen. Het pathologisch-anatomische beeld wijst uit, dat
het proces in vele gevallen ouder moet zijn dan sedert de laatst opgetre-
den loopschheid, dus gedurende de voorafgaande anoestrus al bestaan
moet hebben zonder klinische symptomen te geven. Dit is bevestigd
door het waarnemen van een spontaan opgetreden endometritis als
toevallige bevinding bij klinisch gezonde honden, door het feit, dat
honden klinisch volkomen genezen en dat bij een volgende loopschheid,
als het proces zich weer openbaart, pathologisch-anatomisch de uterus
het chronische ontstekingsbeeld vertoont en door het aanwezig zijn van
experimenteel opgewekte endometritiden, waarvan de symptomen
klinisch geheel ontbreken. Uit de gegevens is niet duidelijk gebleken of
de ontsteking tijdens de anoestrus of tijdens een voorgaande oestrus
begonnen is. Slechts één acuut geval werd waargenomen, dit was tijdens
de oestrus begonnen, de subacute gevallen lieten geen antidateering toe.
Dieren van 1 — 11 jaar oud hadden al maandenlang uitvloeiing of waren
al 2 X loopsch geweest, zoodat hieruit ook geen conclusie te trekken was.
Met den bacteriestam, waarmee experimenteel een endometritis was op
te wekken, gelukte dit tijdens de oestrus en de anoestrus.

Hst acute proces, dat zoo dikwijls naast het chronische aanwezig is,
is, gezien het klinisch verloop, tijdens de loopschheid ontstaan. Het
proces wordt vanuit het uteruslumen of (en) vanuit de klierlumina
geactiveerd.

In verband met den leeftijd, waarop de meeste dieren aangetast
worden en de voorafgaande rustperiode van het genitaalapparaat wordt
aan hormonale stoornissen van het ovarium gedacht. Hetz.el meent,
dat cystevorming in de ovaria met als gevolg abnormale loopschheid
met klierhyperplasie in de uterus als primaire oorzaak moet worden

No. i. Rustige chronische endometritis met cysteuze verwijding van de uterine
klieren en woekering van het oppervlakte-epitheel en infiltratie met lvmphocyten,
histiocyten en plasmacellen, (vergr. 22 X).

No. 2. Sterkere vergrooting van een deel van dezelfde uterus. Papilvorming
met sterk vergroote blazige epitheelcellen. Infiltratie van de propria mucosae.

No. 3. Chronische endometritis met ophooping van infiltraat v.n.1. ,,rondccllen"
onder de oppervlakte. Tusschen de epitheelcellen van de oppervlakte en vlak er
onder en in de omgeving van de ten deele zichtbare cysteuzc klicrbuis een aantal
polymorphkernige leucocyten. (vergr. 65 x).

No. 4. Chronische endometritis met exacerbatie in den vorm van een acute
haemo-purulente ontsteking met verval van het oppervlakte-epitheel en de opper-
vlakkige deelen van de propria mucosae, (vergr. 65 x).

No. 5. Chronische endometritis met exacerbatie van een aantal klierbuizen uit,
waarin leucocytair exsudaal. Van deze klierbuizen uit verbreidt de purulente ont-
steking zich in den uteruswand, waarbij abscesjes gevormd worden. Andere klier-
buizen zijn alleen cysteus verwijd zonder ontsteking, (vergr. 22 X).

No. 6. Detail van het vorige geval met sterkere vergrooting. Verbreiding van
de ontsteking bij activeering van het proces van de klierbuizen uit. (vergr. 65 X).

No. 7. Vóór de loopschheid. Vrij rustig beeld van een chronische endometritis
met veel papillaire woekeringen van oppervlakte- en klicrepitheel. Deel van den
uterushoorn geëxstirpeerd ten^behoeve van het onderzoek, (vergr. 65 x).

No. 8. Na de loopschheid. Chronische endometritis met exacerbatie in den vorm
van sterk verval van de oppervlakte door heftige haemopurulente ontsteking.

aangezien. In deze gepraedisponeerde uterus dringen bacteriën binnen
en geven ontstekingsverschijnselen. Tegen deze hypothese pleit, dat de
stoornissen in de hormonale functie van de ovaria weinig «vorden
gezien t.o.v. het aantal endometritiden (9 : 155) en dat slechts eenmaal
een dergelijke steriele uterus is waargenomen. Deze ovariaalstoornissen
werden op iederen leeftijd waargenomen en gaven klinisch belangrijke
afwijkingen, die maar heel zelden in de anamnese van endometritiden
worden aangetroffen.

Ook zijn cysteuze ovaria weinig waargenomen bij endometritiden ;
in een 5-tal gevallen, dat onderzocht is, gelukte het niet follikelhormoon,
althans niet in een hoeveelheid van boven 200 M.E. per liter aan te
toonen. Naast de cvsten komen corpora lutea voor, wat het ook zeer
onwaarschijnlijk maakt, dat in de cysten hormoon aanwezig is. De
voorkomende klierhyperplasie en bindweefselvermeerdering in twee
uteri, waarbij men dit beginstadium aanwezig kon wanen, zijn beschouwd
als resten van chronische ontsteking; als infiltraatcellen waren ook
lymphocyten en histiocyten aanwezig, inplaats van polymorphkernige
leucocyten.

Als een der directe oorzaken wordt in de eerste plaats gedacht aan
de coïtus ; van 87 patiënten waren er 15 tijdens de laatste loopschheid
gedekt, 72 niet, hiervan waren er 29 met zekerheid nooit gedekt.

Pathogene micro-organismen kunnen van buiten af binnen dringen of
saprophytisch levende in de vagina, kunnen pathogeen worden in de
minder resistente uterus. Bij één hond, waarbij de uterushoorn
geligeerd was, was het caudale deel heftig aangetast, in de vagina en
het ontstoken corpus uteri waren dezelfde bacteriën aanwezig. Boven-
dien is het proces pathologisch-anatomisch in het corpus dikwijls als
ouder te onderkennen dan in de hoornen.

Bij het bacteriologisch onderzoek werden in het corpus uteri en in
de hoornen steeds dezelfde bacteriën gevonden. Bijna steeds werden
reincultures gekweekt. Tijdens het proces kunnen bacteriesoortcn
afsterven, andere kunnen optreden.

In ruim de helft van de gevallen werden colibacillen gevonden en
wel overheerschend een haemolytische stam. Het is niet gelukt met
colibacillen, noch door besmetting per vaginam, noch intra-uterin na
laparotomie, waarbij de uterus op het corpus werd dichtgebonden, een
endometritis op te wekken. Uit een uterus, waarbij door tractie door
een leiomyoom stuwing was opgetreden, werden colibacillen gekweekt ;
ook werden deze bacillen aangetroffen bij een kunstmatig opgewekte
endometritis met streptococcen. Toch speelt de colibacil geen onder-
geschikte rol, want deze bacil is aangetroffen bij subacute, subchronische
en chronische endometritiden met een acuut proces er naast ; ook
agglutineert het bloedserum van honden, bij welke colibacillen uit de
uterus werden gekweekt in een verdunning van 1 : 3200 nog coli-
bacillen, terwijl bloedserum van gezonde honden dit niet deed. Para-
colibacillen worden in veel geringer aantal waargenomen.

In io % van de uteri werd de streptoccccus pyogenes haemolyticüS
longus gevonden en wel bij heftige chronische en (of) acute processen
en ook bij rustige chronische processen. Met één stam afkomstig van
een heftig proces bij een jongen hond was bij proefhonden, na di:ht-
bir.den van de uterus en intra-uterin infecteeren, na laparotomie een
endometritis op te wekken met sterke vergrooting van het lumen, zoowel
tijdens de oestrus als de anoestrus. Subcutaan ingespoten werden met
deze streptococcenstammen abscessen opgewekt. Met niet-haemoly-
tische streptococcen was slechts een geringe endometriiis op te wekken.

Wij zien dus, dat sommige streptococcenstammen meer zelfstandig
in staat zijn een endometritis op te wekken dan colibacilleri. Het is niet
gelukt van streptococcen antigeen te bereiden en het bloedserum op
agglutininen te onderzoeken.

De staphylococcus pyogenes aureus en albus werden in bijna 20 %
van de uteri gevonden. Infectieproeven (intra-uterin na dichtbinden
van de uterus tijdens de loopschheid) gaven geringe endometritis.
Agglulininen werden in het bloedserum in een verdunning tot 1 : 3200
nog aangetoond.

De bacillus haemoglobinophilus canis werd slechts weinig aange-
troffen en wel als reincultuur of tezamen met de streptococcus pyogenes
haemolyticus longus en met de staphylococcus pyogenes albus. De pro-
cessen waren meer of minder heftig.

Bij intra-uterine infectie na dichtbinden van cle uterus was de reactie
twijfelachtig. Exsudaat van 10 reuen met postitis werd op haemoglobino-
phiele bacillen onderzocht, hetgeen 4 maal positief resultaat gaf. Dit is
veel frequenter dan het voorkomen van endometritis na de coïtus. De
bacillus haemoglobinophilus canis heeft als inleidende bacterie van een
endometritis, die dan verder door andere bacillen met name de colibacil
wordt onderhouden, geen belang.

Eén genezende uterus was steriel, terwijl in de uitstrijkpraeparaten
van den inhoud van 2 andere uteri met heftige processen Gram-nega-
tieve staafjes of Gram-positieve coccen werden aangetroffen, die zich
echter niet meer lieten kweeken ; de bacteriën waren in hun eigen
stofwisselingsproducten ten gronde gegaan.

Voor een endometritis na de partus zijn afwijkingen gedurende de
graviditcit of partus (abortus, doode vruchten, veel jongen) pracdispo-
neerende oorzaken. Is maceratie in het spel, dan is de uterus steriel, bij
de andere gevallen treft men meerdere bacteriesoorten naast elkaar aan,
waarvan de pathogeniteit gering is en die vanuit de vagina binnen-
dringen. Gevonden zijn de gasoedeembacil van Fraenkel, coli- en para-
colibacillen en streptococcen. Voor de uterus was de bacil van Fraenkel
alleen of in combinatie met haemolytische streptococcen na de partus
•of tijdens de oestrus niet pathogeen. Subcutaan ingespoten gaf de bacil
van Fraenkel weinig reactie, samen met streptococcen een heftige
locale en algemeene reactie.

bacillen, streptococcen en proteusbacillen gevonden, zonderdat zij
aanleiding tot ontsteking hadden gegeven.

Uit een endometritis, waarvan de anamnese onbekend was, wercl
een Gram-positief staafje, dat aëroob maar beter anaëroob groeide,
niet zuurvast was, geen sporen vormde, geen haemolysis gaf en niet
behoorde tot de coli-paratvphus groep, gekweekt. De hond, waarvan
de uterus afkomstig was, leed aan furunculose veroorzaakt door de
staphylococcus pyogenes albus.

Vooral bij de endometritis na de oestrus varieert de grootte
van de uterus van een pinkdik tot een orgaan van 10 kg. Bij een
dwergkeesje van 3 kg werd een uterus van 465 gram aangetroffen.
De uterus kan gekronkeld zijn, ook kunnen er ampulachtige
uitzettingen gevormd zijn. Het corpus uteri kan sterk uitgezet
zijn. De eene hoorn -kan sterk vergroot zijn, terwijl de andere zelfs
normaal is. De kleur van de sterk uitgezette uteri is blauw-rood, de
oppervlakte is glad of meer of minder gerimpeld. De subsereuze venae
zijn gestuwd. De cervix is nooit ver open, door meer of minder sterken
druk op de uterus is een dun straaltje pus naar buiten te drukken.

Bij weinig uitgezette uteri vinden wij steeds een verdikten wand. Bij
sterk uitgezette kan c!e wand verdikt maar ook dun zijn. Het aspect
van de mucosa is bij de meeste uteri grauw-wit en meer of minder ge-
plooid. Hierin treft men bij verschillende gevallen cysten aan gevuld met
heldere vloeistof. Ook kunnen op talrijke plaatsen ulcera gevormd zijn.

De uterusinhoud kan sterk varieeren, de kleur, die meest wordt
waargenomen, is licht chocolade- of koffiekleurig ; geel en geel-groen
komt veel minder vaak voor. De chocoladekleurige inhoud is meestal
vrij dun, de geel (groene) varieert van waterdun tot dik-roomachtig.

ie. Het beeld van een acute endometritis. Dit beeld komt zelden
voor. Het is een heftig proces. De uterusinhoud is haemorrhagisch. Het
dier, waarvan de uterus afkomstig was, was zeer ziek.

2e. Een subacute of subchronische endometritis wordt wat vaker
aangetroffen. Bij sommige uteri treedt de proliferatie, bij andere het
verval van de mucosa op den voorgrond.

Het proces dringt meer of minder diep in de muscularis en tunica
vasculosa tot in de subserosa, de serosa is normaal. De ontstekings-
processen zijn vrij heftig. De uterusinhoud is meest haemopurulent, het
buiten de vaten getreden bloed in de zeer dunne mucosa komt snel
in het lumen. De uteri zijn sterk uitgezet, dc wand ervan is meestal dun ;
zij geven aanleiding tot algemeene verschijnselen bij het dier. Bij de
subchronische processen is de woekering van de mucosa meer in het
oog loopend, evenals de bindweefselnieuwvorming, vooral fibroblasten.
De ontsteking is van haemopurulent of purulent karakter. De uteri zijn
meest sterk uitgezet, de wand is dun, de dieren waarvan deze uteri
afkomstig zijn, zijn algemeen ziek.

Bij 22 uteri, waarvan de inhoud bloedkleurstof bevatte (bloed-,
chocolade- of koffiekleur) werden 20 processen gevonden, die nog of
weer acuut waren en slechts 2, die chronisch waren. Bij 9 uteri niet
geelgroenen inhoud waren er 7 met een nog of weer acuut proces en
2 met een chronisch proces. Van 5 uteri met gelen inhoud vertoonden
2 chronisch acuut proces en 3 een chronisch proces. Men krijgt dus
sterk den indruk, dat de bloedkleur op een acuut proces wijst. Chemisch
is de herkomst van de groene kleur niet vastgesteld.

Tien uteri met dunnen inhoud, onv erschillig van welke kleur, hadden
alle 10 een dunnen wand en een wijd lumen. Van 10 uteri met matig
dikken inhoud, hadden 6 een dikken en .4 een dunnen wand. Twee uteri
met dikken wand waren weinig uitgezet, de overige 8 waren sterk uit-
gezet. Van 16 uteri met dikken inhoud hadden er 15 een dikken wand
en slechts één een dunnen wand, 9 van deze 15 uteri waren slechts
weinig tot matig vergroot, de 6 overige en die met den dunnen wand
waren sterk uitgezet.

Hieruit volgt, dat bij dikken uterusinhoud de wand bijna steeds verdikt
is, terwijl de kans ook grooter is, dat de uterus niet zoo geweldig uitgezet
is, terwijl bij dunnen inhoud steeds een groote uterus met dunnen wand
is gevonden. Bij dunnen chocolade- of koffiekleurigen inhoud mag men
de heftigst aangetaste uteri verwachten. Het is voorgekomen, dat choco-
ladekleurige en gele pus naast elkaar aanwezig waren. De gele pus
kwam uit de dieper in den wand gelegen purulente ontstekingshaarden.

Microscopisch treft men meest vervallen leucocytcn en epilheelcellen
aan in den uterusinhoud, die, als de inhoud slijmig is, tusschen de
slijmdraden gelegen zijn. Het aantal cellen van de eene soort t.o.v. de
andere varieert. In een beperkt aantal zijn de cellen zoo sterk vervallen,
dat zij niet meer te herkennen zijn. Deze microscopische beelden laten
niet toe een conclusie te trekken omtrent het ontstekingsproces in den
uteruswand.

Bij (endo)metritiden na de partus komen geen sterk uitgezette uteri
met dunnen wand voor.

De processen zijn van haemopurulent karakter. I)e acute processen
doen zich voor als heftige metritiden, de subacute zijn veel rustiger, één
vertoonde neiging tot genezing. Het waargenomen chronische proces
had een ulceratief karakter. Indien vruchtdeelen aanwezig zijn, geven
deze ter plaatse een heftig proces, de rest van de uterus is weinig of niet
aangetast.

Hierna zullen enkele bijzonderheden die geen direct verband houden,
met de voorgaande groepeeringen worden vermeld.

Ampulachtige uitzettingen komen veelvuldig voor. Het kunnen een
groot aantal kleine verwijdingen zijn of slechts enkele groote. Het corpus
uteri kan uitgezet zijn tot één of enkele verwijdingen. Ze kunnen onder-
ling in grootte verschillen. De afscheiding kan slechts een lichte insnoe-
ring zijn, maar ook kunnen de uitzettingen volkomen van elkaar ge-
scheiden zijn. Het ontstaan is onafhankelijk van de graviditeit. De plaats

van insnoering kan vrij willekeurig zijn, bij infectieproeven trad deze
op daar, waar de injectie door den wand had plaats gevonden. De nauwe
deelen tusschen de ampullen kunnen verdwijnen, zoodat het lumen
gelijkmatig uitgezet wordt. Dit is waargenomen bij proefhonden na
laparotomie. Een hoogst enkele maal wordt een draaiing van een ampul
gezien.

Cervicitis wordt in geringe mate aangetroffen. E?n paar keer was in
de cervix een trombophlebitis aanwezig, waardoor een heftige bloeding
optrad, terwijl de uterus geheel door de cervix afgesloten was.

Ulcera doen zich macroscopisch voor als verdiepingen in de mucosa,
de kleur verschilt weinig van de omgeving. Microscopisch ontbreekt het
oppervlakte-epitheel, het diepste deel kan de muscularis bereiken. In
de omgeving is het proces meer aggressief, een toename van bacteriën
in de omgeving is niet waargenomen. Door woekering van de omgevende
klierbuizen kan de ulcus op een krater lijken.

Tumoren worden zelden aangetroffen. Een groot leiomyoom werd
gevonden in den wand van het corpus uteri, door tractie was stuwing
opgetreden en secundair hadden colibacillen een gering ontstekings-
proces gegeven. Bij een andere sterk uitgezette uterus werden verspreid
in den wand knikkergroote leiomyomen gevonden. In een uterus, ver-
wijderd na de partus, werden tal van kleine metastatische carcinomen
gevonden (primair mammacarcinoom).

Bij enkel? uteri werden klierbuizen in de muscularis aangetroffen.
Zij lagen in klein aantal bij elkaar, hun inhoud bestond uit eiwitneerslag,
soms met enkele vervallen epitheelcellen er in. Het bekleedcnd cpitheel
was kubisch, de cellen zagen er gaaf uit. Een in lengterichting aange-
sneden klierbuis was vanaf de mucosa tot in de tunica vasculosa te ver-
volgen. Cytogeenweefsel of vermeerdering van spiercellen waren in de
omgeving niet te zien. Deze klierbuizen moeten als een gevolg van de
ontsteking worden beschouwd en mogen niet voor endornetriosen of
adenomyomen worden aangezien.

Subsereuze cysten doen zich voor als erwt- tot kastanjegroote, dun-
wandige cysten, gevuld met helderen inhoud.

Meestal komen zij voor op het cranialc deel van de hoorn. De wand
bestaat uit een bindweefsel laagje, waarin soms glad spierweefsel en dat
aan den buitenkant bekleed is met serosacellen. Naar het lumen van de
cyste toe zijn platte epitheelcellen aanwezig, die soms kubisch worden.

In een matig uitgezette uterus werd een vuist groote tumorachtige
massa gezien. Deze bleek te bestaan uit dezelfde elementen als de
uteruswand, het ontstekingsproces was ter plaatse veel heftiger dan in
de rest van den wand.

Bij een sterk uitgezette uterus met dikken wand werden in den choco-
ladekleurigen inhoud bloedstolsels en f 5 cm lange, bruin gekleurde

strooken gevonden, veel gelijkend op placentaresten. Het dier had nooit
gejongd. In de mucosa bevonden zich talrijke kratertjes.

Bij sommige uteri is één hoorn heftig ontstoken, terwijl de andere
normaal is. Het proces kan ook in heftigheid verschillen, in de hoorn
met den bloederigsten inhoud was het proces het heftigst. In beide hoornen
werd dezelfde bacterie gevonden.

Uitvloeiing is wel het meest sprekende en tevens het meest voorkomende
symptoom. In 8 % van de gevallen ontbrak dit symptoom. De kleur
kan zijn chocoladekleurig, roomkleurig of geel met een groene of grijze
tint. Chocoladekleurige uitvloeiing werd in ²/₃ van de gevallen waar-
genomen. De kleur kan lichter of donkerder zijn. De consistentie is
meestal gering slijmig. Microscopisch treft men al naar de consistentie
grooter of kleiner aantal slijmdraden aan. Hierin en hiertusschen liggen
de vervallen polymorphkernige leucocyten en de epitheelccllen. Een
uitgesproken liggen van de bacteriën in de leucocyten is niet waarge-
nomen, hun aantal is in de buurt van de lcucocytenkernen niet grooter.
Bij experimenteel opgewekte gevallen is geen verschil waargenomen in
ligging voor en na de infectie.

De hoeveelheid kan sterk varieeren. Bij afwezigheid kan door 3—12
I.E. hypophyse-achterkwab-hormoon (weer) uitvloeiing optreden.
Bij ± ²/_s van het aantal patiënten nam na de injectie de hoeveelheid
uitvloeiing toe. Na 20—60 min. is het resultaat merkbaar. Bij groote
uteri met dunnen inhoud is maar weinig contractie noodig om vrij veel
pus naar buiten te drijven, bij uteri met een nauw lumen en dikken
inhoud is veel grooter druk noodig. Verband tusschen de vermeerdering
van uitvloeiing en den toestand van de muscularis is niet aanwezig.
Dat toxinen van de eene bacteriesoort sterker verlammend op de mus-
cularis werken dan van een andere is niet gebleken.

De hoeveelheid uitvloeiing kan zeer groot zijn, zoodat het secretum
voortdurend uit de vulva druppelt of als lange draden aan de omgeving-
blijft hangen.

Tijdens het verloop van de ontsteking kan dc kleur van de uitvloeiing
veranderen van chocoladekleurig in geel en omgekeerd. Ook kunnen
beide naast elkaar voorkomen.

Door de meestal aanwezige vaginitis is de uitvloeiing slijmeriger dan
den uterusinhoud. Is de cervix gesloten, dan neemt men enkel de geel-
slijmige uitvloeiing van de vaginitis waar. Bij cervixbloedingen is de
uitvloeiing zuiver bloed, meestal met stolsels.

De vulva kan gezwollen zijn. Door sterke afvloei van secretum kunnen
de haren gaan verkleven. Door veel likken reinigt de hond zich, misschien
is jeuk mede de oorzaak hiervan.

In 60 % van de gevallen is de vergroote uterus palpeerbaar. Een meer
of minder uitgezette dikwandige uterus is in de meeste gevallen te pal-
peeren als een streng, die in het ventrale en mediale epi- en mesogastrium
verloopt en die in het dorsale hypogastrium tot voor het bekkenkanaal
is te volgen. Bij honden met een zeer dunnen en slappen buikwand zijn
soms twee strengen te voelen. Heeft men te doen met een sterk uitgezette,
dunwandige uterus, dan krijgt men vooral in het epigastrium den indruk,
dat de buik daar te vol is ; nader iets te differentieeren mislukt, soms
voelt men in het hypogastrium een streng. De uterus ligt dan voorin den
buik gekronkeld. Is de tonus van de buikmusculatuur verhoogd, dan
blijft de palpatie zonder eenig resultaat. De undulatieproef geeft soms
pseudo-undulatie. De percussielijn verloopt onregelmatig en verplaatst
zich bij zij- en rugligging weinig. De flanken zijn soms ingevallen.

Polydipsie werd slechts bij ¹ /₄ deel van de patiënten in de kliniek
waargenomen (soms 5—6 liter per dag), zonderdat een nierlijden
aanwezig was. Na de operatie vermindert het dorstgevoel en stijgt het
s.g. van de urine langzaam. Verband tusschen cle grootte van de uterus,
een bepaalde bacteriesoort, het niet verdikt of in dikte afgenotnen zijn
van den wand is niet aanwezig. Wel is in alle gevallen een acuut proces
waargenomen.

Braken werd slechts bij 5$ % van de gevallen waargenomen. In al
deze gevallen dronken de dieren veel, wat waarschijnlijk als de oorzaak
beschouwd moet worden. Prikkeling van het peritoneum is niet de
reden.

De lichaamstemperatuur is zelden boven 39⁰ C. Een enkele maal
is cle temp. boven 40° C. gestegen. Pols en ademhalingsfrequentie zijn
wat verhoogd, vooral bij sterk opgezette buik.

Anaemie treedt op als de endometritis gepaard gaat met veel bloed-
verlies. Verder kunnen de dieren suf en ziek zijn en wel vooral bij de
processen, die (weer) acuut zijn. De voedingstoestand is meestal goed.

Bij een endometritis na cle partus treft men chocoladekleurige, min
of meer bloederige uitvloeiing aan. De temp. is vaker verhoogd. Bij een
septische metritis is deze belangrijk verhoogd, de dieren zijn zeer ziek,
de uitvloeiing is vrij dun en rood gekleurd en in verschillende mate
purulent. De uterus is als een meer of minder harde streng te palpeeren,
de buik is pijnlijk, de musculatuur gespannen.

Uitvloeiing komt tevens voor bij vaginitis. Gele, slijmige, meer of
minder dikke pus is hiervoor van belang. Bij een endometritis met dezen
inhoud zijn de algemeene verschijnselen ook zeer gering. Met een lang,
dun speculum (20 cm langen 12 mm middellijn) kan men het craniale
deel van de vagina bekijken en waarnemen of het secretum uit het

voorste deel komt, of de vagina rood ziet, of er vaatinjectie bestaat en
of het slijmvlies gezwollen is. De cervix krijgt men riet of zeer moeilijk
in de opening van het speculum te zien. Men kan de vagina uitspoelen
en daarna een uterustonicum toedienen en na 10—30 min. met speculum
contröleeren. Bij een zeer chronische vaginitis voelt men rectaal expló-
reerende op den bekkenbodem een harde, potlooddikke streng.

Loopschheid (normaal of abnormaal) geeft dun bloederige, soms
teerachtige uitvloeiing. In het uitstrijkpraeparaat ontbreken leucocyten,
de vulva is gezwollen, het vaginaal slijmvlies is bleek, reuen nemen
notitie van de dieren.

Condylomen geven donker bloederige, stinkende uitvloeiing, vaak
met necrotische stukjes. Exploratie geeft uitsluitsel.

Cystitis en urethritis gaan soms gepaard met geelslijmige wat bloe-
derige uitvloeiing. Hierbij persen de dieren bij het urineeren en urineeren
zij dikwijls. Vaginaal exploreerend voelt men een strengetje in het
bekken naar voren loopend. Bij afsluiting wordt de buik vooral in het
achterste deel in den loop van een dag dikker. Urine-onderzoek.

Graviditeit vooral in de 2de helft. Bij groote, oude honden, die voor
de eerste maal drachtig zijn, waarbij veelal maar één vrucht aanwezig
is, is de palpatie zeer vaag. Na den 40sten dag geeft Röntgenonderzoek
uitsluitsel.

Hydrops ascites kan met zeer groote, dunwandige uteri verwarring
geven (percussie, undulatie). Punctie is niet zonder gevaar, met het
oog op aanprikken van de uterus.

Tumoren voelen meestal harder aan, veelal komen deze naast een
endometritis voor.

Bij polydipsie moet urine-onderzoek diabetes mellitus en chronische
schrompelnieren uitsluiten. Bij gastritis geeft dit onderzoek weinig
verschil.

Bij een endometritis na de partus moet men denken aan mastitis,
lochiometra, nog aanwezig jong, gastro-enteritis en placentair-geschwür.
Te dikwijls wordt een lochiometra voor endometritis gehouden.

Wanneer een endometritis zich na de oestrus openbaart, wijst het
pathologisch-anatomisch onderzoek er op, dat het proces al langer
bestaan moet hebben dan sedert deze laatste oestrus, terwijl noch in de
voorafgaande anoestrus noch in de oestrus iets abnormaals is opgemerkt.

ie. Bij klinisch volkomen gezonde honden werd een endometritis
als toevallige bevinding aangetroffen, die al het chronische beeld ver-
toonde. Een van deze honden werd na 4 maand loopsch, waarbij pas
klinische verschijnselen optraden, pathologisch-anatomisch was toen
naast het chronische beeld het acute aanwezig. (Afb. 7 en 8).

2e. Bij conservatieve therapie kunnen de patiënten gedurende de
volgende an- en dioestrus klinisch volkomen genezen zijn, bij de nieuwe
loopschheid treden weer verschijnselen op.

3e. Bij infectieproeven bleek bij laparotomie een meer of minder
heftige endometritis aanwezig te zijn. Klinisch hadden de dieren geen
verschijnselen vertoond. Het proces ging spontaan terug om dan soms
tijdens de loopschheid weer actief te worden. (Afb. 9 en 10).

Spontane genezing is niet waargenomen. In 3 % van de gevallen
werden genezende uteri waargenomen. Hoe sterk deze aandoening
geweest was, was niet te zeggen, evenmin of de ontsteking na een vol-
gende oestrus terug zou zijn gekomen.

In de groote meerderheid van de gevallen leidt een endometritis tot
den dood. Deze kan 2 weken na de laatste loopschheid al optreden.

Perforatie met aansluitende peritonitis werd in 14 % als doodsoorzaak
gevonden. Bij 15 % van de onderzochte uteri waren abscesjes en in
15 % ulcera in den wand aanwezig. In de meeste gevallen is de ont-
steking betrekkelijk oppervlakkig, zoodat geen doorbraak verwacht
mag worden. Sepsis werd in 36 % gevonden, in de gevallen met milt-
zwelling werd uit de organen geënt, zonderdat evenwel bacteriën
groeiden. De sepsis is dus toxinaemic. Een enkelen keer worden metasta-
tische processen gezien (endocarditis, embolische mycarditis en nephritis)
bij uteri met abscesjes in den wand. Bij 8 % werd enkel hartsparalysis
aangetroffen. Bij de overige dieren was naast de endometritis een
glomerulonephritis, een exsudatieve nephritis, een haardnephritis of
waren schrompelnieren aanwezig. Een direct verband tusschen deendo-
metr\'tis en deze nierprocessen is niet aan te toonen, wel is het zeer
waarschijnlijk, dat het nicrproces door de voortdurende prikkeling van
de toxinen ongunstig beïnvloed is. Verreweg de meeste uteri, afkomstig
van dieren, die gestorven zijn, gaven naast het chronische het acute
beeld te zien.

Na de partus geven achtergebleven vruchtdeelen plaatselijk heftige
processen, soms met perforatie en vergroeiing met de omgeving.

Een acute metritis leidt tot bacteriaemie, veelal pyaemie ; de endome -
tritiden verloopcn dikwijls veel goedaardiger en genezen, waarna weer
graviditeit kan optreden.

Het meerendeel der schrijvers en dan vooral zij, die over veel materiaal
uit hun kliniek beschikken, is het er over eens, dat hysterectomie de
eenige afdoende therapie is.

Zeer belangrijk is het losmaken van de uterus van de vagina, hieraan
wordt in de literatuur zeer veel aandacht besteed. Men amputeert de
uterus daar, waar de achterblijvende stomp het dunst is, dus op het
corpus uteri, als dit niet uitgezet is, anders op de cervix of vagina. Er
worden 2 ligaturen aangelegd, nadat de pus zooveel mogelijk uit het
tusschenliggende deel is geperst. Met het ferrum candens (roodgloeiende

electrische of benzinesoldeerbout) wordt tusschen de ligaturen doorge-
brand. De pus wordt zooveel mogelijk uit het stompje geperst, waarna
dit afgebrand wordt met de knopvormige thermocotère van Paquelin
en gedesinfecteerd met joodtinctuur. Chirurgisch is deze methode,
waarbij een stuk geïnfecteerd weefsel, dat geresorbeerd moet worden,,
in de buikholte wordt opgesloten, zeer onbevredigend. Toch blijkt, dat
deze methode goede resultaten geeft, het stompje wordt geheel geresor-
beerd, dikwijls treedt verkleving met de blaas of met het omentum op.
Peritonitis hiervan uitgaande wordt hoogst zelden gezien. Een 5-tal
stompen werd na bovenbeschreven behandeling op aanwezigheid van
bacteriën onderzocht. 3 maal bleek de stomp steriel te zijn, 2 maal
werden er bacteriën uitgekweekt, deze laatste stompen waren dik. Al
deze gevallen zijn zonder eenige complicatie genezen.

De beschreven methode is vlug uit te voeren, zoodat de kans op infectie
van het abdomen zeer klein is.

De medicamenteuze therapie kan bestaan in het toedienen van
hormoon uit de achterkwab van de hypophysis cerebri (3—6 I.E. per
dag subcutaan) ten einde contractie van de uterus te verkrijgen. Bij de
later geëxstirpeerde uterus was niet de minste verbetering van de
mucosa waar te nemen. Genezen de dieren klinisch, dan treden de symp-
tomen na de volgende oestrus weer op, de prognose voor een succesvolle
operatic is clan veel ongunstiger.

Ook is waargenomen, dat als gevo\'g van de injecties de cervix
de uterus absoluut kan afsluiten. De werking van secale cornutum-
praeperaten is minder dan van H.A.H.

Vagina-irrigaties, die beoogen reflectorisch uteruscontracties op te
wekken hebben geen resultaat. Directe uterusirrigaties zijn, gezien de
lange, nauwe vagina en de moeilijk te bereiken cervix totaal onmogelijk.

Bij een endometritis na de partus heeft de behandeling met H.A.FL
en secale cornutum praeparaten veel meer succes. Verbetert de alge-
meene toestand niet spoedig en wordt de uitvloeiing niet helderrood,
dan is hysterectomie te overwegen.

Bij een septische metritis is kans op genezing zoowel langs medi-
camenteuzen als langs operatieven weg klein (uteruscontraheerende
middelen, cardiotonica enz.).

Samenvattende zijn de volgende conclusies voor de endometritis.
na de oestrus uit het onderzoek te trekken :

3e. Waarom deze honden gevoeliger voor dit lijden zijn dan andere,
die geregeld voor de fokkerij gebruikt worden, is bij het onderzoek niet
gebleken.

Uit het onderzoek bleek niet, dat cysteuze degeneratie der ovariën
bij deze honden voor dit lijden een praedisponeerende rol speelt.

No. g. Vóór de loopschheid. Experimenteele chronische endometritis. Na laparo-
tomie werd het corpus uteri geligeerd en werden streptococcen afkomstig van proeï
No. tl in de uterus gespoten, (vergr. 65 X).

No. 10. Nä de loopschheid. Zelfde geval als vorige ; sterkere infiltratie, en onder
de infiltraatcellen bevindt zich naar verhouding een grooter aantal polymorph-
kernige leucocyten. (vergr. 65 x).

No. li. (zie photo No. 8). Chronische endometritis met exacerbatie, purulente
exsudatie en fibroblastenwoekeringen. (vergr. 300 X).

No. 12. Rustige chronische endometritis met ten deele zichtbaar een niet afge-
kapseld abscesje in den muscularis, matige infiltratie van lymphocyten en histiocyten
in de mucosa, (vergr. 65 x).

4e. In den uterusinhoud worden verschillende bacteriën gevonden
n.1. de bac. coli commune, de bac. para-coli, de staphylococcus albus
en aureus, de streptococcus pyogenes haemolyticus longus, een niet-
haemolytische streptococcus en de bac. haemoglobinophilus canis.
Slechts op een uitzondering na kwamen deze voor in reincultures.

5e. In den loop van het ziekteproces kan de bacterieflora in de
uterus veranderingen ondergaan ; eerst aanwezige kunnen verdwijnen,
nieuwe soorten kunnen optreden.

6e. De aanwezige bacteriën onderhouden het ontstekingsproces,
gezien de vele weer of nog acute ontstekingsprocessen en de aanwezigheid
van agglutininen in het bloedserum.

7e. Het is gelukt met bacteriën uit een uterus bij gezonde honden
een endometritis op te wekken gedurende de oestrus en de anoestrus.

8e. Bij meer dan de helft van de onderzochte uteri komt naast de
chronische ontsteking een acuut proces voor. Het chronische proces
heeft volgens het pathologisch-anatomische beeld, langer bestaan dan
sedert de laatste oestrus.

ge. De wand kan sterk verdikt maar ook zeer dun zijn ; het uterus-
lumen kan weinig maar ook zeer sterk uitgezet zijn. Dit kan gelijkmatig
zijn of tot ampulachtige uitzettingen. Bij twee spontaan opgetreden
gevallen is waargenomen, dat een ampulachtig uitgezette uterus in een
gelijkmatig uitgezette kan overgaan.

10e. Bloedkleurstof in den inhoud wijst bijna steeds op de aanwezig-
heid van een acuut proces, dikke consistentie op een dikken wand.

ne. Symptomen kunnen gedurende langen tijd ontbreken. Als
voornaamste symptoom geldt uitvloeiing, die in de meeste gevallen
spontaan optreedt. Na het toedienen van een oxytocicum kan zij ver-
meerderen. Tengevolge van een meer of minder heftige vaginitis kan de
uitvloeiing een meer slijmig aspect krijgen. De uitvloeiing kan zuiver
bloed zijn tengevolge van een heftige cervicitis met vaatlaesies. Het
vergroot zijn van de uterus is vaak moeilijk te constateeren.

12e. De algemeene symptomen (polydipsie, slecht eten, braken, suf
zijn) treden wisselend op. De heftigste algemeene verschijnselen vindt
men bij groote, dunwandige uteri en vooral dan, wanneer het acute
proces op den voorgrond treedt. Bij chronische processen met dikken
uteruswand treden de algemeene verschijnselen het minst op den voor-
grond. Tusschen deze twee uitersten schommelt de heftigheid van het
symptomenbeeld. Dikwijls zijn nog andere afwijkingen (b.v. nephro-
pathiën) aanwezig. Dat een bepaalde bacteriesoort een ernstiger proces
met meer algemeene verschijnselen geeft, is niet gebleken.

13e. De differentieel-diagnose met vaginitis geeft bij aanwezigheid
van gele uitvloeiing aanleiding tot groote moeilijkheden.

Bij afwezigheid van uitvloeiing is de diagnose moeilijk, daar het
overige symptomenbeeld dikwijls zeer vaag is.

14e. Het verloop is zeer sluipend en slepend. De ontsteking heeft,
als de patiënten ter behandeling worden aangeboden, een belangrijken
omvang bereikt. De tijdens de laatste loopschheid ontstane exacerbatie,
die pathologisch-anatomisch bij patiënten \'s aangetoond en zeer duide-
lijk, zoowel klinisch als pathologisch-anatomisch, bevestigd is bij proef-
honden, die spontaan of kunstmatig geïnfecteerd waren, is aanleiding
voor de klinische symptomen.

15e. Perforatie van den uteruswand komt sporadisch voor, meestal
geeft toxinaemie aanleiding tot den dood. Pvaemie komt voor. De kans
op spontane genezing, wanneer de dieren klinisch ziek zijn, is uiterst
gering.

16e. Van de medicamenteuze therapie met uterina mag men, gezien
de vele patiënten, die reeds behandeld zijn, als er hysterectomie voor
gevraagd wordt en gezien het slechte resultaat ermee verkregen bij
enkele honden in de kliniek, niet veel resultaat verwachten en zeker
niet voor langen tijd. Hysterectomie is de aangewezen therapie, hoewel
de dood er door verhaast kan worden.

ie. Van invloed van leeftijd of het al of niet dikwijls gejongd hebben
is niets gebleken ; bij oude honden, die voor den ten keer werpen, treedt
het meest maceratie op.

2e. Afwijkingen tijdens de graviditeit of tijdens de partus zijn de
oorzaken voor het ontstaan van een endometritis.

Men treft meerdere bacteriesoorten naast elkaar aan (colibacillen,
para-colibacillen, streptococcen, bacil van Fraenkel).

3e. Pathologisch-anatomisch geven de acute metritiden een heftig
proces te zien, de andere zijn meestal vrij goedaardig. Achtergebleven
vruchtdeelen geven ter plaatse belangrijke afwijkingen in den geheelen
wand.

4c. Het symptoom bloederige, purulente uitvloeiing is steeds aan-
wezig. De algemeene verschijnselen treden bij de acute ontstekingen
het meest op den voorgrond.

6e. Bij de vrij rustige processen is de kans op genezing groot. Acute
metritis geeft aanleiding tot pyaemie.

7e. Door vroegtijdig hysterectomie te verrichten bij een acute
metriiis kan pyaemie voorkomen worden. Bij de minder heftige gevallen
geeft medicamenteuze therapie goed resultaat.

De tuberculose-bestrijding onder het rundvee bevorderen, kan op
verschdlende wijzen geschieden ; één dezer is het verbeteren der techniek.

De methode van het inbrengen van den sputumvanger na opgewekte
hoestprikkel voert vaak niet tot het gewenschte doel. De dieren hebben
meestal geslikt voor de sputumvanger is ingebracht en bij koeien, bij
welke deze prikkel moeilijk is op te wekken, is zij zeer tijdroovend.
Tegen de tracheaal-canule bestaan nog wel eens bezwaren van vee-
houders-zijde ; deze methode is bovendien door het slechts voor één
afname te gebruiken penseel vrij duur.

Als volgt heb ik gedacht — en naar ik meen met succes — aan deze
moeilijkheden tegemoet te komen. Ik laat het dier aan de „stekrige"
vrij hoog met een losse slag opbinden, geef het een flesch water in,
breng de sputumvanger in, welke ik laat fixeeren door den helper,
die ook het touweind vasthoudt en spuit het dier 10 c.c. steriel aqua
dest. in de trachea ; het dier hoest in alle gevallen enkele malen krachtig,
iets van het geinjicieerde water en de sputumvlokjes komen automatisch
in het emmertje, dat nu snel in het sputumbakje geledigd wordt ;
een ev. volgende hoeststoot wordt zoo mogelijk nog benut.

b. zwart sputumbakje (zwart emaille of zwart steenen postzegel-
watermerkbakje), wat na elke afname, evenals sputumvanger en lepeltje
(zie onder c) door overgieting met kokend water gereinigd kan worden.
De vanger is met behulp van het bakje snel te ledigen, terwijl de sputum-
vlokjes snel en zonder bijmengsels in het steriele fleschje (zie onder d)
overgebracht kunnen worden.

d. steriele, geëtiketteerde fleschjes van 15 c.c., die dienen primum om
de 10 c.c. aqua dest. in te steriliseeren, secund. om de sputumvlokjes in
te bewaren, ev. te verzenden.

e. steriele recordspuit van 10 c.c. met enkele ongeveer 5 cm lange
canules (1,5 mm diameter) (doorstekertjes meenemen of enkele korte,
dunne tracheaalcanules).

Elke canule kan ter plaatse gesteriliseerd worden door te flambeeren
(een in spiritus gedrenkt watje op het spuitdeksel).

De fleschjes steriliseert men heel gemakkelijk, gevuld met aqua dest.,
in een pan met gaas-inleg, of geperforeerde extra zinken bodem.
LXVI 8

Wanneer men zich even aan het systematisch werken went, verloopt
het sputumvangen door de zekerheid van het resultaat veel vlotter.
Zelfs bij enkele zeer nerveuze dieren, waarbij ik anders niets kon be-
ginnen, heb ik op deze wijze sputum verkregen.

Gedurende langen tijd heb ik alle sputa zelf onderzocht en alleen
ter controle materiaal naar de R.S.I. gezonden. Dit is echter met de
tegenwoordige administratieve werkzaamheden aan het massa-onder-
zoek verbonden, niet meer mogelijk : dus dient er te worden opgezonden.
Hieraan zijn behalve voordeelen, meerdere bezwaren verbonden en
wel voornamelijk bij weinig materiaal ; verder moet men over voldoende
goed verpakkingsmateriaal beschikken en komt er één factor voor
vergissingen bij.

a. bij voldoende vlokjes de fleschjes op te sturen ; vlok jes met ongeveer
i c.c. steriele aqua dest. (zie boven).

In de aanwijzing van de R.S.I. omtrent opzenden der se- en excreta,
wordt aanbevolen materiaal van deze instelling te gebruiken ; het is
wenschelijk dat elke dierenarts van het centrale instituut dergelijk
materiaal (steriel, geëtiketteerd) ontvangt : een regeling hiervoor is
wel te treffen.

Deze methode volgend, zijn de technische mogelijkheden voor een
verdergaand onderzoek tevens sterk verbeterd want, zooals reeds betoogd
in het Tijdschrift, moet er veel vaker een dier- ev. cultuurproef worden
ingesteld. Indien de eigenaar van het nut hiervan overtuigd wordt, zal
hij waarschijnlijk gaarne bereid zijn, hiervoor een bedrag af te staan
of er kan met de betreffende bestrijdingsvereeniging een regeling worden
getroffen.

In verdachte bedrijven dient het onderzoek der se- en excreta meerdere
malen per seizoen te worden herhaald ; dit kost tijd al is deze nu vaak
niet beschikbaar.

Uitvoerige behandeling, ook van andere onderdeelen der bestrijding,
zou veel ruimte van het Tijdschrift vragen. Naar mijn meening is dit
niet de wijze om uit de, in vele deelen afwijkende inzichten, een beter
gegrondveste t.b.c.bestrijding op te bouwen.

Het H.B. verzocht de afdeelingen hun meening inzake deze materie
kenbaar te maken. Ter samenvatting daarvan volge dan een vergadering
van Inspectie, H. B., specialisten en enkele vertegenwoordigers uit ;lke
afdeeling. Kwesties als uniformiteit, vrijwillig of verplicht, subsidieering,
wijze van uitvoering, maatregelen in andere landen (o.a. Denemarken)
kunnen ingeleid worden en ter discussie komen.

Het groot aantal paarden lijdende aan deze ziekte, dat nog steeds als
noodslachting wordt aangevoerd, geeft mij aanleiding de keuring van
deze paarden eens aan een nadere beschouwing te onderwerpen.
Zooals bekend is de haemoglobinurie een ziekte, die het best bekend
is in de plattelandspraktijken, vooral in het Zuiden van het land. Dit
laatste zal wel verband houden met de omstandigheid, dat koudbloed-
paarden veel vatbaarder zijn en het Belgische ras nu eenmaal over-
wegend voorkomt in onze Zuidelijke provinciën. Ik laat hier enkele
cijfers volgen, teneinde een indruk te geven van het belang van deze
ziekte voor sommige deelen van ons lancl. In 1937 werden te Nijmegen
in totaal 73 paarden in nood geslacht, hiervan waren 28 lijdende aan
haemoglobinurie. Over 1936 waren deze cijfers resp. 74 en 34. Over
deze twee jaren waren dus ruim 42 % van alle als noodslachting aan-
gevoerde paarden lijdende aan haemoglobinurie.

Art. 2 van de Ministerieele Beschikking van den 15 Juli 1920 schrijft
imperatief voor, dat alle dieren lijdende aan haemoglobinurie in het
gunstigste geval in het klein onder toezicht mogen worden verkocht
(mits zij kiemvrij zijn en geen belangrijke veranderingen worden
aangetroffen). Neemt men nu in aanmerking, dat juist in verband met
de aetiologie van deze ziekte deze patiënten gewoonlijk in bepaalde
perioden worden aangevoerd, (na sneeuwval, gladheid van den weg,
rustdagen enz.), dan behoeft het niet te verwonderen, dat meerdere
malen per week 3 of 4 van deze paarden over de vrijbank moeten
worden verkocht. Het debiet van paardenvleesch is in verschillende
streken van ons land echter zeer beperkt. Zelfs in tijden van laag-
conjunctuur en betrekkelijk hooge prijzen voor rund- en varkensvleesch,
zooals we nu beleven, is het aantal paarden, dat op de vrijbank verkocht
kan worden, nog zeer beperkt. Voor Nijmegen is dit ongeveer één
per week, terwijl dit vleesch voor enkele jaren (omstreeks 1930) totaal
onverkoopbaar was. In zeer veel gevallen staat dus het goedkeuren van
deze paarden ten verkoop in het klein gelijk met een zekere vernietiging.
Dit is des te pijnlijker wanneer men bedenkt, dat het meestal prima
kwaliteit slachtpaarden zijn, in goeden voedingstoestand en van jeug-
digen leeftijd. Het groote belang van het stellen eener juiste diagnose
springt hier wel duidelijk in het oog.

Tal van paarden worden liggende aangevoerd met de anamnese,
dat zij verlamd of kruislam zijn. Als regel worden deze patiënten niet
door de eigenaars ter keuring aangeboden, maar door paardenslagers

of koudslachters, die van de anamnese slechts zooveel vertellen als zij
wenschelijk of in hun belang achten. Men is dus aangewezen op eigen
onderzoek, waarbij men uit differentieel-diagnostisch oogpunt zal
moeten denken aan tal van ziekten en gebreken als stijfheid, ouderdom,
oververmoeidheid, gonitiden, trauma, apoplexiën en sommige vormen
van koliek.

Herhaaldelijk worden paarden lijdende aan een dezer aandoeningen
liggende per as aangevoerd met geen andere anamnese, dan da^f zij
verlamd of kruislam zijn. Pols, temperatuur en ademhaling zeggen
ons weinig uit differentieel-diagnostisch oogpunt, spierzwellingen zijn
gewoonlijk niet aanwezig, althans niet op plaatsen waar deze kunnen
worden waargenomen, zoodat men voor het stellen eener diagnose wel
is aangewezen op het onderzoek van de urine of het bloed. In de litera-
tuur wordt wel aangegeven, dat bij haemoglobinurie het ureum-gehalte
van het bloedserum verhoogd zou zijn (spierverval).

Onderzoekingen van Wester hebben echter aangetoond, dat deze
veranderingen niet specifiek zijn voor haemoglobinurie. Meer houvast
heeft men aan het verhoogde bloedsuikergehalte ; dit is bij deze ziekte
vrij constant en aanmerkelijk verhoogd. Deze kwantitatieve bepaling
maakt echter een vrij omslachtig chemisch onderzoek noodig. In de
praktijk der vleeschkeuring zal men dus voor het stellen der diagnose
haemoglobinurie wel aangewezen blijven op het onderzoek der urine
op aanwezigheid van bloedkleurstof.

Reeds eenigen tijd maak ik hiertoe, tot mijn volle tevredenheid,
gebruik van de benzidine proef van Adler.

Meng 3 c.c. urine, met verdund azijnzuur duidelijk zuur gemaakt, met i c.c.
3 % waterstofperoxyde oplossing en overgiet het mengsel voorzichtig met een ver-
zadigde alcoholische oplossing van benzidine. Indien bloed aanwezig is, ontstaat
op de grenslaag een groenachtige of blauwe ring. De reactie is zeer gevoelig, bij
negatieven uitslag is bloed zeker afwezig.

Indien nu bij alle gevallen van haemoglobinurie maar bloedkleurstof
in de urine voorkwam, was de moeilijkheid van het stellen der diagnose
opgelost. In tal van gevallen, die klinisch (ook volgens den behandelen -
den dierenarts) tot haemoglobinurie moesten worden gerekend, kwam
geen bloedkleurstof in de urine voor, althans niet op het moment der
slachting. Nu was het mij reeds uit de praktijk bekend, dat speciaal
bij lichtere gevallen deze patiënten alle symptomen als zweeten, stijfheid
en tenslotte de typische verlamming kunnen vertoonen, zonder dat
bloed of bloedkleurstof in de urine is aan te toonen. Een tweede bezwaar,
meer van praktischen aard, tegen deze methode is, dat na slachting de
blaas vaak leeg wordt aangetroffen, doordat deze geledigd wordt dooi-
de\' in de agonie optredende krampen. Op slachthuizen is dit geen
overwegend bezwaar, omdat men het personeel kan instrueeren de
geloosde urine op te vangen. In niet-gecentraliseerde diensten, waar
bij de slachting geen personeel van den keuringsdienst aanwezig is,

blijft dit bezwaar bestaan. Afgezien dus van de omstandigheid, dat men
lang niet altijd in de gelegenheid is de urine te onderzoeken, zullen ook
meerdere paarden, die inderdaad lijdende zijn aan haemoglobinurie, (of
juister misschien aan spieroedeem), niet als zoodanig worden onderkend,
tenzij het pathologisch-anatomisch beeld typische veranderingen oplevert.

Reeds jaren lang was mij opgevallen, dat bij de keuring van deze
paarden zoo weinig veranderingen worden gevonden. Ik moet hierbij
vermelden, dat in de streek, waaruit wij het meerendeel onzer nood-
slachtingen betrekken (O. Brabant, Noord-Limburg en de Betuwe),
onder de landbouwers vrij algemeen de meening heerscht, dat van
deze paarden, zelfs als zij herstellen, niet veel meer terecht komt.
Herhaaldelijk worden hier paarden aangevoerd lijdende aan haemo-
globinurie, waarvoor in het geheel geen diergeneeskundige hulp is
ingeroepen en lang wordt het door de praktiseerende collegae als regel
ook niet aangezien.

Gewoonlijk krijgen wij hier dus zeer acute tot sub-acute gevallen van
haemoglobinurie ter keuring. Ik acht het van belang hierop de aandacht
te vestigen, omdat het sectiebeeld van de wegens haemoglobinurie in
nood geslachte paarden in den loop van de laatste 20 jaar belangrijk
gewijzigd is. Uit mijn eerste praktijkjaren herinner ik mij cleze patiënten
nog zeer goed : in onderhuid en spieren uitgebreide kneuzingen van het
doorliggen, hydraemisch \\leesch, degeneratie der parenchymateuze
organen en een gedeelte der musculatuur slap en bleek door spier-
degeneratie. De toenmalige hooge prijzen der gebruikspaarden waren
waarschijnlijk oorzaak, dat deze patiënten langdurig werden behandeld,
alvorens ter noodslachting te komen. Naast het geringe prijsverschil
tusschen slacht- en gebruikswaarde der paarden zal de meerdere
ervaring van dierenarts en eigenaar, alsmede de algemeene vleesch-
keuring wel oorzaak zijn, dat deze patiënten de laatste jaren als regel
zoo snel ter noodslachting komen. Deze paarden vertoonen meestal een
volkomen negatief sectiebeeld. Een enkele maal een geringe nierzwelling;
bij doorsnijden zijn deze nieren dan een weinig bloedrijk op de grens van
bast en merglaag. W anneer de blaas nog urine bevat, is deze vaak meer
of minder bruin van kleur. De meeste veranderingen moeten wij bij deze
ziekte, juist in verband met de aetiologie, in de musculatuur verwachten.

Bij de aetiologie van deze ziekte behoef ik hier niet lang stil te staan.
Uit de onderzoekingen van YVestf.r weten wij, dat het uitsluitend een
stofwisselingsziekte is. Door de goede voeding en langdurige rust ontstaat
in de spier een verhoogd gehalte aan glycogeen (proefschrift Schoon
1931). Bij de beginnende beweging ontstaat hieruit een abnormaal
groote hoeveelheid melkzuur, die door vochtaantrekking het beginnend
oedeem doet ontstaan. Hierdoor wordt de bloedcirculatie en zuurstof-
voorziening bemoeilijkt, waardoor weer de verbranding en resynthese
van het melkzuur wordt tegengegaan.

Hiermede is dan de vicieuze cirkel geschapen. Wanneer bepaalde
spiergroepen ernstig zijn aangetast, komt hel niet meer tot herstel

hiervan, doch gaan deze over tot degeneratie en verval. De rest der
musculatuur heeft tijdelijk een verhoogd gehalte aan glycogeen en
melkzuur. Zoolang de circulatie niet verstoord wordt, herstelt zich dit
betrekkelijk snel, zonder dat het vleesch hierdoor minderwaardig of
ondeugdelijk wordt. Bij de gewone keuring krijgen wij echter slechts
weinig van de musculatuur te zien, ook al laat men enkele spiergroepen
losmaken en al maakt men eenige insnijdingen hierin, dan krijgt men
nog een zeer onvoldoende overzicht van de eventueel in de musculatuur
aanwezige veranderingen.

Vooral ook omdat de strenge beoordeeling van dit vleesch wel ge-
baseerd zal zijn op mogelijke veranderingen in de musculatuur, leek
het mij van belang mij door eigen waarneming een oordeel te vormen
omtrent frequentie, aard en omvang van eventueele veranderingen.
Hiertoe zorgde ik aanwezig te zijn bij het uitbeenen en uit elkaar snijden
van een aantal paarden bestemd voor de vrijbank. Bij de beoordeeling
van dit vleesch bleek spoedig een hinderlijk tekort aan vleeschkennis
van normaal paardenvleesch.

Zelfs aan een slachthuis is men zelden in de gelegenheid zich op de
hoogte te stellen van het normale aspect van de voornaamste onderdeden
van slachtpaarden van verschillende leeftijden, rassen en voedings-
toestanden. Enkele paardenslagers stelden mij welwillend in de gelegen-
heid om bij een groot aantal normale paarden een vergelijkend onder-
zoek in te stellen naar het voorkomen der musculatuur. Gewapend met
deze kennis heb ik mijn onderzoek voortgezet, waarbij mij bleek, dat
in het meerendeel der gevallen van zuivere haemoglobinurie geen sprake
was van een macroscopisch waarneembare spierdegeneratie. Wel is het
vleesch van deze paarden plaatselijk tusschen de vliezen en in enkele
spiergroepen wat vochtiger (spieroedecm). Ditzelfde vindt men echter
bij alle paarden, die hebben gelegen, of liggend over eenigen afstand
zijn vervoerd. Bovendien is paardenvleesch normaal veei vochtiger
dan rundvleesch. Beneden den 2|-jarigen leeftijd heeft het vleesch van
paarden na slachting de blanke kleur van veulenvleesch, veel overeen-
komst vertoonende met het vleesch van vette kalveren. Boven jaar
is deze kleur overgegaan in de bekende donkerroode kleur van paarden-
vleesch, terwijl tusschen de 2^- en 4^-jarigen leeftijd allerlei plaatselijke
en individueele schakeeringen tusschen licht en donker worden aange-
troffen, die gemakkelijk voor beginnende degeneratie kunnen worden
aangezien. Ook is er zeer veel verschil in het beeld der musculatuur van
vette en magere paarden. Opvallend is ook nog, dat de kogel (musculus
quadriceps) bij alle paarden een uitgesproken bleeke kleur heeft. Alvorens
dus iedere ons onbekende verandering in paardenvleesch als patholo-
gisch aan te merken, dient men zich eerst goed op de hoogte te stellen
van de diverse schakeeringen, die, binnen de grenzen van het physiolo-
gische, in paardenvleesch kunnen voorkomen.

Dank zij de welwillende medewerking van Prof. Schornagel en
diens technisch personeel, was ik nog in de gelegenheid coupes te maken

van een aantal spierstukjes. Het doel hiervan was de macroscopisch
gestelde diagnose „spierdegeneratie" microscopisch te controleeren.

Hieruit bleek mij, dat het zeer wel mogelijk is de door spieroedeem
veranderde spieren en deelen macroscopisch te onderkennen.

Slechts een enkele maal zag ik microscopisch beginnende degeneratie-
verschijnselen aan spierweefsel, waaraan ik macroscopisch niets had opge-
merkt. Het komt mij echter voor dat deze veranderingen zoo gering
waren, dat dit vleesch zonder bezwaar goedgekeurd had kunnen worden.

1. De diagnose haemoglobinurie is aan het geslachte dier in zeer veel
gevallen niet meer te stellen.

2. Het meerendcel der paarden lijdende aan haemoglobinurie komt
zoo tijdig ter slachting, dat nog geen spierdegeneratie is opgetreden.

3. Wanneer spierdegeneratie aanwezig is, is dit gewoonlijk plaatselijk
en beperkt tot enkele spieren of spiergroepen.

4. Het keuringsregulatief beoordeelt het vleesch van paarden lijdende
aan deze ziekte onnoodig streng.

5. Bij gebrek aan debiet voor vrijbankvleesch worden thans, bij
juiste toepassing van het keuringsregulatief, jaarlijks honderden van
deze paarden onnoodig aan destructie prijsgegeven.

6. Bij de keuring kan worden volstaan met opsporen en afkeuren
der veranderde deelen, in gevallen van twijfel of bij meer uitgebreide
veranderingen zal dit vanzelf meebrengen dat het dier in het klein
onder toezicht moet worden verkocht.

Schrijver vestigt de aandacht op de geringe afwijkingen, welke worden
aangetroffen bij noodslachtingen van paarden wegens haemoglobinurie.
In verband met het onschuldige karakter van deze stofwisselingsziekte
en de moeilijkheid al dil vleesch over de vrijbank te verkoopen, bepleit
hij een mildere beoordeeling in het keuringsregulatief.

Verf. weist auf die geringen Abweichungen, welche bei Notschlachtungen von
1\'ferden mit Haemoglobinurie angetroffen werden. Wegen des unschuldigen Charak-
ters dieser Stoffwechselkrankheit und der Schwierigkeit, das ganze Fleisch über
die Freibank zu verkaufen, wird eine mildere Beurteilung der Beschauvorschriften
befürwortet.

The author points to the very slight deviations that are found in horses slaughtered
in case of need for haemoglobinuria. On account of the innocent character of this
disease of metabolism and because of the difficulty of selling all this meat by retail
and under control, the author stands up for a more liberal judgement in the meat
inspection law.

L\'auteur attire 1\'attention sur les altérations minimes, qu\'on rencontre sur des
chevaux abattus a la suite d\'hémoglobinurie. En raison du caractère anodin de
cette maladie et de la difficulté d\'écouler toute la viande au bas étal, l\'auteur plaide
en faveur d\'une application moins rigoureuse du règlement de 1\'expertise des viandes.

In een der laatste nummers van dit orgaan (Jrg. 1938, Afl. 18, blz.
953) werd onze aandacht gevestigd op de niet overbodige aanmoediging
van collega Dr. Beijers, zulks met betrekking tot de in „The Journal
of the American Veterinary Medical Association" geuite klacht over
het tekort aan artikelen, die direct verband houden met de behoeften
en verlangens van de gewone practici. Immers, het is niet alleen zoo,
dat de casuistische mededeelingen uit de praktijk slechts de aantrekke-
lijkheid en lezenswaardigheid van onze wetenschappelijke vakbladen
verhoogen, doch de groei, de ontwikkeling van de diergeneeskundige
vakwetenschap heeft telkens weer onderscheidene steunpunten noodig,
die aan het geheel de noodige kracht, de noodige levensvatbaarheid,
de noodige stabiliteit verleenen. En indien men nu voortdurend in de
gelegenheid is deze steunpunten in het practische bedrijfsleven te ont-
dekken, leert men er langzamerhand de groote beteekenis van kennen
om tenslotte tot het inzicht te komen, dat een actueele vakwetenschap
moet wortelen in het practische bedrijfsleven om er de elementaire
levenssappen uit te kunnen putten.

Wij willen deze stelling aan de hand van een enkel voorbeeld nog
verduidelijken. Voor enkele jaren terug werden in dit Tijdschrift uit-
voerige onderzoekingen gepubliceerd betreffende het verband tusschen
melkwinning en reductase-tijd binnen het ressort van eenige zuivel-
fabrieken in het Kcuringsgebied Enschede. Het doel, dat hierbij voorzat,
was om na te gaan of de zuivelfabrieken zich door een reductase-proef
een goed oordeel kunnen vormen over de kwaliteit van de melk in ver-
band met de meerdere of mindere hygiënische omstandigheden, waar-
onder ze gewonnen wordt. De hier gestelde vraag werd op grond van
deze onderzoekingen in ontkennenden zin beantwoord. Uit een ver-
gelijkend overzicht kon worden vastgesteld:

1. dat bepaald vuile melk een langen reductase-tijd kan hebben
en zoogenaamd schoonc melk een korten reductase-tijd ;

2. dat als regel wordt gezien, dat er oogenschijnlijk geen enkel verband
bestaat tusschen de bevindingen op de boerderij en het reductase-
cijfer! De grootste tegenstrijdigheden konden worden aangetoond.
Veehouders die stal, vee en melkgereedschappen in zeer zindelijken
toestand hebben en die zelf met hun huisgezin een indruk wekten
van behoorlijk zindelijk te zijn, terwijl de uiers der melkkoeien volkomen
gezond zijn, leverden melk met korten reductase-tijd en een groot
aantal bacteriën !

Op grond van practische ervaringen kan men echter ook tot vrijwel
tegengestelde conclusies besluiten en wel door rekening te houden
met het geheel van practische omstandigheden en practische verhoti-

dingen, waaronder de melkwinning gewoonlijk plaats vindt. Het overi-
gens minutieuze onderzoek te Enschede geeft er blijk van geen voldoende
rekening te hebben gehouden met alle factoren, die bij de melkwinning
van belang zijn.

Het niet vertrouwd zijn met de verhoudingen op de boerderij speelde
de Enschede\'sche onderzoekers parten en bracht hen tot wetenschap-
pelijk gefundeerde uitkomsten, welke m.i. juist in dit geval tegenover-
gesteld zouden kunnen luiden.

Nog een ander voorbeeld van recenten datum moge hier naar voren
worden gebracht. In dit Tijdschrift (15 Maart 1938) doen Dr. Frenkel.
en van YVaveren mededeelingen uit het Staats Veeartsenijkundig
Onderzoekings-instituut over immunisatie-proeven verricht met ge-
kweekt mond- en klauwzeervirus. Daar heet het o.m. (blz. 266), dat
als begeleidende hygiënische maatregel (van de proeven) werd voor-
geschreven, dat de handen van het melkend personeel vóór het melken
van elk der runderen in een oplossing van een half procent natronloog
moesten worden ontsmet. Ter voorkoming van het aangetast worden
der handen door het veelvuldig wasschen in natronloog werd het af-
spoelen in uitgekookt water aanbevolen. Vanzelfsprekend moest de
emmer, waarin zich dit water bevond, met heet sodawater te voren
worden gereinigd. De beteekenis van dit experiment zou zijn, dat door
de ontsmetting der handen met een half procent natronloog voordat
een rund gemolken wordt, grootendeels het optreden van blaren aan
de tepels kan worden voorkomen. Het gevolg hiervan zou zijn, dat
mastitiden niet optreden en mastitiden vormen een der belangrijkste
schadeposten van het mond- en klauwzeer. Tevens zou gebleken zijn,
dat de intacte tepel niet in het generalisatie-proces betrokken is, zooals
men algemeen veronderstelde. Tepelblaren treden op, in de meerder-
heid der gevallen, door exogene infectie en wel het vaakst door de
handen der melkers.

Het zij ons vergund in dit verband eens te wijzen op de onuitvoer-
baarheid van een dergelijken maatregel in het practische bedrijfsleven.
Het is zeker gewenscht, dat bij het nemen van experimenten reeds
dadelijk aan de maatschappelijke zijde van de onderhavige vraagstukken
de noodige aandacht wordt geschonken, opdat later niet de van hooger
hand voorgeschreven maatregelen op de klip der onuitvoerbaarheid
moeten stranden. Het behoeft nauwlijks betoog, dat een dergelijke
manier van werken niet kan bijdragen tot een bizondere populari-
seering van de mond- en klauwzeerbestrijding naar nieuwere inzichten.

Op grond van deze voorbeelden komen wij de waardevolle opmerking
van Dr. Beijers hier nog eens onderlijnen met enkele practische be-
vindingen omtrent de verzorging van de tepels bij het melkvee.

Wij zijn namelijk de meening toegedaan, dat een goede tepelver-
zorging op de boerderij het veelvuldig voorkomende tepelzeer tot
een minimum kan beperken. Wij moeten hier natuurlijk een uitzonde-

ring maken voor die perioden, waarin het mond- en klauwzeer heerscht,
doch dienen hier onmiddellijk aan toe te voegen, dat die veehouders,
die in normale tijden zich hebben aangewend om de tepels voor en na
het melken behoorlijk te verzorgen, ook de minste last van tepelaan-
doeningen en uierontstekingen zullen hebben, indien het mond- en
klauwzeer hunne veebeslagen reeds heeft aangetast. Want ook hier komt
het groote nut van een hygiënische melkverzorging steeds weer tot
uitdrukking in een aanmerkelijke beperking van de bedrijfsschade.

Het is van algemeene bekendheid, dat er een nauw verband bestaat
tusschen het aantal kiemen in de melk eenerzijds en alles wat er met
de melkwinning samenhangt anderzijds. De melk komt betrekkelijk
arm aan bacteriën uit de gezonde uierkwartieren. Ondanks dit zeer
behoorlijke peil van houdbaarheid van versch gewonnen melk, is er
toch een zeer uiteenloopend aantal bacteriën in de melk aanwezig
op het tijdstip van aankomst op de fabriek. Men kan dan ook zeggen
dat het melken (deze handeling dan in ruimen zin genomen) op tal
van boerderijen moet plaats vinden onder omstandigheden, die zich
kenmerken door een bepaalden bacteriënrijkdom. Nu kan men dit
in het laboratorium op verschillende manieren (reductaseproef, methode
Breed, groote plaatmethode) met nauwkeurigheid aantoonen, doch de
practicus heeft evenzeer een aanwijzing, dat er dikwijls niet met de
noodige zorg en zindelijkheid wordt gemolken.

Wel heel duidelijk ziet men dit beeld van verontreiniging gedemon-
streerd in stallen, waar het mond- en klauwzeer heerscht. Op de tepels
ontstaan dan namelijk blaren en of de erupties nu langs haernatogenen
weg dan wel exogeen ontstaan, het accent komt toch ook hier (evenals
bij de klauwen) te liggen bij de infecties van de huidwonden, hier dus
bij de wonden van de tepelhuid, die de beschutting vormt van een
allerbelangrijkst orgaan, namelijk de rundertepel met het slotgat als
toegangspoort tot het gevoelige en uiterst kwetsbare uierkwartier.

Nu is het zeker mogelijk een aantal wondinfecties te voorkomen.
In deze richting kunnen ook belangrijke successen worden bereikt,
wanneer het er om gaat, de bedrijfsschade, door het mond - en klauwzeer
veroorzaakt, in te perken of te beteugelen. Maar dan moet onze aan-
dacht voortdurend gericht blijven op de groote beteekenis van hygiëni-
sche maatregelen, die eenvoudig en doelmatig en daardoor practisch
uitvoerbaar zijn. Want op deze wijze kan ook de belangstelling van de
veehouders weer worden gaande gemaakt.

Men krijgt wel eens den indruk, dat de veehouders de komst van
de tepelblaren als een noodzakelijk iets beschouwen in het verloop
van het mond- en klauwzeer. Daarom worden voorzorgsmaatregelen
in den vorm van een zorgvuldige reiniging dan ook doorgaans niet
genomen. De doorsnee-veehouder gaat pas aan behandeling denken,
wanneer het dier niet dan met groote moeite meer is te melken, wanneer
de tepelwonden dus reeds volop zijn geïnfecteerd en er reeds huid- en
weefseldefecten in beduidende mate aanwezig zijn. Men gaat dan zijn

toevlucht nemen tot een beschuttende en verdoovende zalfbehandeling,
de dieren gaan nu onder het melken veel minder te keer en de diverse
ontstekingsprocessen gaan weer langzamerhand tot genezing over,
doch onderwijl zijn weer enkele koeien voor de melkerij verloren
gegaan. En geen wonder ook, want met een dergelijke „behandeling"
loopt men toch geheel en al achter de feiten aan.

Neen, de tepelverzorging moet onzes inziens reeds een aanvang
nemen wanneer het mond - en klauwzeer pas in aantocht is, dus wanneer
het, gezien den gezondheidstoestand in naaste omgeving, bij wijze van
spreken eiken dag op de boerderij kan worden verwacht. De blaren
komen dan eventueel door op een plaats, die al eenigen tijd voorbe-
handeld is. Dit maakt, dat de verontreinigingen van de opengesprongen
huiddeelen in het meerendeel der gevallen minder van beteekenis
zullen zijn en de genezing zal des te spoediger kunnen worden ingeleid,
omdat de weefseldefecten en ontstekingshaarden ook weer minder om-
vangrijk zullen zijn.

Het zal duidelijk zijn, dat op deze wijze niet kan worden gewerkt
met emmers uitgekookt water, die vooraf nog met heet sodawater
waren gereinigd. Ook kan het ontsmetten van de handen van het
melkend personeel met behulp van een oplossing van natronloog
practisch niet worden doorgevoerd. Men moet in de praktijk wel zijn
toevlucht nemen tot eenvoudiger maatregelen, die dan ook inderdaad
worden opgevolgd en nageleefd en juist door hun practische door-
voerbaarheid beteekenis krijgen.

Wij hebben getracht om langs eenvoudigen weg betere resultaten
bij het melken te verkrijgen dan met de hierboven aangegeven middelen.
Daarbij werd uitgegaan:

Wat a. betreft, zij hier allereerst opgemerkt, dat wij het groote
belang van het melken met droge handen op den voorgrond wenschen
te plaatsen. Gebroken dient te worden met de slechte gewoonte van het
„natmelken". Tal van melkers halen telkens één a twee vingers door de
melkplas heen en bevochtigen er de tepels mee. Nog afkeurenswaardiger
is het melken van de eerste stralen in de palm van de handen, omdat
men dan juist de bacteriënrijke melk gebruikt voor het bevochtigen
van de tepels. Bovendien is het gebruik van handdoek en dergelijke
hulpmiddelen zoo dikwijls aanleiding tot de gewoonte, dat men hand-
doeken gaat gebruiken, die vooraf niet goed gereinigd zijn. Op deze
wijze wordt het melken inderdaad een vieze vertooning, ook al gaat
het dan schijnbaar naar nieuwere begrippen en inzichten van zindelijk-
heid en hygiëne.

Indien wij van droge handen spreken, wordt daarbij natuurlijk
stilzwijgend aangenomen dat de handen tegelijk rein zijn. Het reinigen
zal in den regel buiten het best met schoon water en de benoodigde zeep
kunnen geschieden, doch het drogen van de handen na een goede reini-
ging lijkt ons een zeer voornaam punt. Het drogen met een en dezelfde

handdoek achten wij verwerpelijk. Ook kan de melker een handdoek,
uitsluitend voor persoonlijk gebruik, met zich mede dragen, doch ook
deze manier van doen kunnen wij niet accepteeren. De juiste oplossing
is onzes inziens gelegen in het gebruik van papieren handdoekjes, die
slechts eenmaal mogen worden gebruikt en in materiaal overeenkomen
met de wattendoekjes voor het reinigen van de melk. Deze doekjes
worden door de fabrieken voorgeschreven en hebben snel ingang
kunnen vinden. Op dezelfde wijze zouden papieren handdoekjes bij
het melken kunnen worden voorgeschreven.

Komende tot punt b., dient allereerst te worden opgemerkt, dat de
reiniging van de tepels op eenvoudige wijze met zalf kan geschieden.
Het inwrijven van de tepelhuid voor het melken met een weinig zalf
is als een massage te beschouwen, doch tevens als een hulpmiddel
om stof en huiddeeltjes, bacteriën en dergelijke substanties, die anders
in de melk kunnen geraken, te binden en vast te leggen. Wordt zooveel
zalf genomen, dat de rest na de massage weer van de tepeloppervlakte
kan worden afgestreken, dan heeft men daarmede meteen heel wat
schadelijk materiaal verwijderd, en kan het melken onder hygiënischer
omstandigheden een aanvang nemen dan zonder deze zalfmassage
of na een reiniging met een handdoek, die bij het gebruik al niet meer
zindelijk is te noemen.

Het volgende kwantum (reine) zalf kan nu als medium bij het melken
zijn diensten verrichten en dus bij het „natte" melken de melk zelf
op gelukkige wijze vervangen. De eerste stralen worden dus niet in
de hand verzameld, doch op de hier omschreven wijze zorgvuldig
weggemolken. Eerst daarna kan het melken geschieden onder omstan-
digheden, die, practisch gesproken, door bacteriënschaarschte geken-
merkt zijn.

Wij dienen hier nog een enkele opmerking te maken over het gebruik
van de diverse tepelzalven. Het gebruik van gemeenschappelijke zalf-
bussen of busjes is om redenen van hygiënischen aard streng af te keuren.
Wij zouden daarom willen aanbevelen het gebruik van zalftuben
van deugdelijk materiaal, zoodat verontreiniging van de zalf voor de
aanwending niet kan plaats hebben.

Vervolgens maakt een eenigszins ruimer gebruik van de tepelzalven,
zooals wij dat in toepassing brengen, het noodzakelijk, dat deze geen
aromatische stoffen bevatten, die smaak- of reukbedervend op de melk
kunnen inwerken. Het bereiden en in den handel brengen van allerlei
zalven en smeerseltjes met de gebruikelijke ontsmettingsmiddelen zooals
lysol, creoline, phenol, citopogeen, valvanol, perubalsem en zelfs
levertraan behoort dus te worden tegengegaan. In de eerste plaats ver-
liezen deze substanties in de vetten, vaseline\'s etc. veel van hun ont-
smettend en bacteriedoodend vermogen en in de tweede plaats kan
al het overbodige hier vermeden worden. Was het er nu alleen maar
om te doen, uit hygiënische overwegingen, de slechte gewoonte van het
z.g. natmelken te overwinnen, dan zou men bij de tepelreiniging met

neutrale vetten, zooals vaseline en reuzel, wel kunnen volstaan. Wij
hebben bij het gebruik daarvan in de praktijk de beste resultaten
gezien, in den vorm van gave tepels en een opvallend succes ter voor-
koming van tepeldefecten en uiteronstekingen in de periode van het
heerschend mond- en klauwzeer. Want men vindt deze schadelijke
gevolgen van het mond- en klauwzeer steeds daar, waar zeer zorgeloos
bij het melken wordt gehandeld.

Doch het gaat er hier vooral om, dat de bacteriën en schadelijke
ziektekiemen bij het melken zoo snel mogelijk buiten werking worden
gesteld. Aan de zalf moet dus in elk geval nog iets worden toegevoegd
om de bacteriën te kunnen dooden of onschadelijk te maken. Een zalf-
substantie, die aan onze oogmerken een heel eind tegemoet kwam,
vonden wij dan ook in de neutrale tepelzalf met „Osmaron" van de
bayer-fabrieken toebereid. De basis voor deze zalven bestaat volgens
het prospectus uit een vaseline van een bepaalde kwaliteit. Deze vase-
line wordt op temperatuur gebracht (niet te hoog) waarna het Osmaron
wordt toegevoegd. De werking van het Osmaron en de voor een voldoen-
de desinfectie benoodigde hoeveelheid van het preparaat hangen
natuurlijk ook van de samenstelling van de zalfbasis af. De door toe-
voeging van Osmaron vervaardigde tepelzalf wordt dan ook pas in
den handel gebracht, nadat deze door de öayer-laboratoria op haar
bacteriedoodende werking is onderzocht en goedgekeurd. Aan den
gebruiker wordt verder het recht toegekend ten allen tijde monsters
op te zenden, zoodat het materiaal met de volle garantie op kiem-
doodende eigenschappen wordt afgeleverd. Wij achten dit niet zonder
beteekenis, daar men van de herkomst van de gebruikelijke zalven
in den regel niets afweet.

De verhoogde bactericide werking van deze zalf in vergelijking met
neutrale vetten blijkt ook uit een publicatie van Harms (D.T.W. no. 52,
1936, S. 568).

De uitkomsten van zijn proefnemingen worden door den schrijver
aldus samengevat: Het kan bewezen worden geacht, dat de „Osmaron"
tepelzalf een goede bactericide werking ontvouwt. Binnen korten tijd
worden tal van kiemen buiten werking gesteld, terwijl de vaseline
een dergelijke „zuivering" niet tot stand kan brengen.

Wij hebben de gunstige resultaten met het „Osmaron" verkregen,
slechts op practische werking en bruikbaarheid kunnen controleeren
en zijn daar door de mond- en klauwzeer-epidemie 1937—38 toe ge-
bracht. Wat de behandeling der tepels betreft met „Osmaron" zalf,
deze behoeft voor iedere andere zalfbehandeling niet onder te doen
en kan zeker wedijveren met de „natte" behandelingsmethode (door
middel van wasschingen met zeep en water en het ontsmetten daarna
met natronloog). Doch de groote waarde van dergelijke hulpmid-
delen ligt natuurlijk in de voorbehoedende werking. Het zorgvuldig
gebruik van deze tepelzalf, op de wijze zooals wij dat hier hebben
ontvouwd, heeft ons dan ook de overtuiging geschonken, dat de tepel-

defecten, zoo deze al in het verloop van het mond- en klauwzeer bij
de voorbehandelde dieren optreden, snel tot genezing zijn te brengen
en dat de mastitiden op deze wijze tot een minimum zijn te beperken.
Wij hebben gedurende het geheele weideseizoen op tal van boerderijen
de werking van deze behandelingsmethode kunnen nagaan en hebben
er zeker veel goede resultaten van gezien.

Wij onderschrijven geheel de opvatting van Dr. J. H. Picard (Tijd-
schr. v. Drgnk. i Juni 1938) dat de behandeling van de tepels zeer
zorgvuldig en op zachtzinnige wijze moet geschieden. Elke ruwheid
is, daar het hier een zoo uiterst teer, gevoelig en kwetsbaar orgaan
betreft, uit den booze. Juist de verpleging van dit orgaan met het
noodige beleid, met de noodige behoedzaamheid, maakt onzes inziens
reeds dat mastitiden kunnen worden vermeden. Het spreekt echter
vanzelf, dat een zalf met sterk bactericide eigenschappen den voor-
behoedenden invloed van een zorgvuldige verpleging nog belangrijk
kan verbeteren, kan aanvullen of completeeren. Een veehouder kan
namelijk veel zalf en zelfs een betrouwbare tepelzalf gebruiken en des-
ondanks veel schade ondervinden door het optreden van mastitiden
en dergelijke stoornissen in de melkerij. Maar dan laat het beleid,
de zorg en de noodige voorzichtigheid bij het melken veel te wcii-
schen over.

De gedragslijn behoeft trouwens bij mond- en klauwzeer niet anders
te zijn dan bij de overige infectiekansen, die mastitiden kunnen veroor-
zaken. Het gaat dan ook niet zoozeer bij wijze van spreken, om bac-
tericide eigenschappen tegenover het mond- en klauwzeervirus, tegen-
over coli, pyogenes, abortus-bacillen of streptococcen, doch het accent
moet onzes inziens liggen op den algemeenen afweer van schadelijke
kiemen, die ook het gemakkelijkst kan voeren tot een eenvoudige,
practische en uniforme gedragslijn ten aanzien van een zorgvuldige
verpleging van tepels en uierorganen.

Het rein en zindelijk houden van de tepels en naaste omgeving, het
beschermen van de uierkwartieren tegen uitwendig letsel of tegen
hardhandig optreden, kortom tegen alles wat het weerstandsvermogen
van deze belangrijke organen ongunstig kan beïnvloeden, behoort
steeds voorop gesteld te worden. De open tepelblaren bij liet mond-
en klauwzeer, de huiddefecten en andere toegangspoorten bij een in
aantocht zijnde streptococcen-infectie behooren alle uit een en hetzelfde
gezichtspunt te worden beschouwd: vrij van ziektekiemen.

Nu is deze doelstelling in de praktijk nooit voor de volle honderd
procent te benaderen, doch juist een ernstig streven om dit doel steeds
dichterbij te komen, zal in de praktijk bevrediging en voldoening
schenken. De door ons aangegeven behandelingsmethode heeft ook tot
bevredigende resultaten geleid op die boerderijen, waar men veel
te kampen heeft met streptococceninfecties. Dit laat zich ook gemakke-
lijk verklaren. Men heeft hier immers te doen met eenerzijds een ver-
minderd weerstandsvermogen en anderzijds een maximum aan besmet-

tingsgevaar. Het Osmaron vernietigt deze ziekteverwekkers grondig
en een zorgvuldige verpleging kan de rest doen.

Voor den dierenarts ligt in deze richting nog veel te doen en veel te
bereiken op het gebied van de algemeene hygiëne. De gewaardeerde
medewerking, die op dit terrein met onderscheidene instanties tot
stand mocht komen, een medewerking, waarvan ook de voorzitter
bij de opening van de 87-ste algemeene vergadering van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde kon gewagen, kan nog merkbaar versterkt worden,
doch dan is het noodzakelijk, dat de dierenarts zich vooral ook practisch
oriënteert, teneinde in het practische" bedrijfsleven de mogelijkheden
te onderzoeken, die aan het plan van maatschappelijke samenwerking
meer zin en beteekenis kunnen geven.

Dit zal den hygiënist in zijn opvoedende en instructieve taak slechts
ten goede kunnen komen.

Onder bovenstaande titel beschrijft collega J. de Jong in nummer 23 van
1938 een waarneming bij een jong hondje, waarbij na indruppeling met een
2 % dionine-oplossing in de conjunctivaalzak zeer snel een heftige zwelling
optrad, die na enige uren weer verdween. Collega de Jong had deze reactie
nooit eerder gezien.

In verband hiermede zij vermeld, dat van de synthetische morphine-derivatcn
aethyl-morphine (dionine) en benzyl-morphine (pcronine) bekend is, dat ze
sterke chemosis en oedeem der oogleden kunnen geven, waarom ze in de oog-
heelkunde tot het verdwijnen van corneatroebelingcn toepassing vinden.
Ofschoon het vc rschijnsel niet steeds optreedt, lijkt mij de betiteling van dit
verschijnsel met idiosyncrasie niet geheel juist. A. Klarenbeek.

Het artikel betreft een voordracht van Prof. Hobday *), die gehouden is t.g.v.
het internationale congres voor volbloedteelt en galopsport in München 1 Augustus
¹938-

Er wordt gewezen op de belangrijke plaats, die de cornage-operatie gedurende
de laatste 30 jaren in de veterinaire chirurgie heeft verkregen, alsmede op de groote
beteekenis, die zij voor de paardensport heeft.

Uit de rijke ervaring van den schrijver is de mededeeling van belang, dat de
cornage-operatie een operatie is, die de neiging tot dyspnoe vermindert en dat van
een onbruikbaar dier een bruikbaar wordt verkregen; bij jachtpaarden in 85%
der gevallen en bij trek- of karrepaarden in 95 %. Eenige zullen bij het galoppeeren
altijd nog een meer of minder duidelijk bijgeruisch doen hooren, maar de meesten
zullen voldoende kunnen ademen om den ruiter tevreden te stellen, ja zelfs door den
veterinairen chirurg als ,,sound" worden verklaard. (Hoe hoog het percentage is
van de gevallen, die door de operatie volkomen van het cornage-geluid zijn bevrijd,
blijkt uit de verstrekte gegevens niet. Ref.).

Aan het slot van zijn voordracht brengt H. hel idee naar voren, dat het wellicht
nuttig zou zijn om geopereerde legerpaarden voor bijzondere diensten te gebruiken,
b.v. voor nachtelijke inspectietochten. Wegens het feit, dat deze dieren niet meer
hinniken kunnen, zouden ze hun aanwezigheid niet aan den vijand verraden.

Punin ¹) behandelt enkele operaties en geeft daarbij eenige, volgens hem nuttige,
practische wenken. Bij neurectomie van de n. peroneus prof. heeft men steeds moei-
lijkheden met het vinden van de scheiding tusschen de musc. ext. dig. ped. prof.
en de ext. dig. lat. Meestal is de gemaakte snede eenigszins bezijden deze scheiding.
Daarom maakt hij eerst een dwarssnede van 10 cm lengte, ziet met behulp daarvan
de gezochte scheidingslijn en maakt dan zijn verticale snede.

Bij de operatie van Williams is het percentage herstelden slechts 45—50 volgens
de literatuur. Dat kan 90 worden, zegt hij, wanneer men maar steeds vooraf tracheo-
tomie doet, waardoor de operatiewonden bij het zakje van Morgagni weer rust
krijgen. Hij Iaat de tracheotubus 7—10 dagen zitten, gebruikt geen wijdere dan
van 20 mm en neemt steeds uit 2 tracheaalringen een stukje weg, waardoor hij nooit
stenosis tracheae krijgt.

De repositie van de geluxeerde knieschijf is niet moeilijk, deze daarna op zijn
goede plaats te houden echter wel. Dat gaat best als het paard maar op zijn toon
blijft staan met dat been. Sehr, bereikt dit, door een wigvormige klos hout onder
het ijzer te bevestigen. Zoo blijft het paard dan een dag of 5 staan, waarna het weer
normaal beslagen wordt. Na 10 ä 14 dagen kan het weer werken.

Ter voorkoming van neuromen na neurectomie maakt Punin, als hij de zenuw
heeft los gepraepareerd, een circumscripte snede door het Perineurium en loodrecht
daarop een tweede snede van 5—7 mm lang. Hij schuift dan het Perineurium naar
boven. De zoo ontbloote zenuw snijdt hij door, waarna het Perineurium weer over
de stomp wordt heengetrokken en vastgehecht. Zoo mogelijk bedt hij dit zenuweinde
in vetweefsel in en hecht het daar vast. Is er geen vetweefsel, zooals bij de n. volaris,
dan haalt hij dit onder de buikhuid of de halshuid vandaan en hecht dit als een
propje over de zenuwstomp. Deze operatie moet onder algemeene narcose geschie-
den, maar voorkomt neuromen met zekerheid. H. Lubberts.

1 ) S. Punin. Beilrag zur praktischen Veterinär-Chirurgie. Berl. Tierärztl. Wochenschr.,
28 October 1938.

Deze bestaat hierin, dat de handen, inplaats van met water en zeep, allereerst
worden gereinigd met een product Praecutan, waardoor de huid niet in het minst
zou worden beschadigd, en vervolgens gemasseerd met Citonil-krem (ook wel
Khodocrcma). Dit laatste is een rhodaanpreparaat met groote desinfecteerende
werking. Het principieel nieuwe van dit product is, dat zelfs na indrogen van de creme.
op de huid, de desinfecteerende kracht nog aanwezig is, zoodat eenig opgebracht
cultuur-materiaal binnen korten tijd gedood is.

Schmidt \') meent, dat deze zekere en gevaarlooze desinfectiemethode voor de
veeartsenijkunde van beteekenis is.

Als tegenstander van Hah.n, welke bij klauwpanaritium een conservatieve be-
handeling aanraadt en klauwamputatie zooveel mogelijk vermijdt, komt Bambauer ¹)
op voor een goede en doelmatige behandeling van het panaritium en vindt hij een
spoedig operatief ingrijpen uit een economisch oogpunt noodzakelijk.

Het besnijden van de klauwen, ook wanneer geen mond- en klauwzeer heerscht,
is een eerste vereischte en voorkomt veel onheil.

Klauwwonden worden door hem na verdunning van de omgeving, droog be-
handeld met tannoform en van een drukverband voorzien, dat niet met teer geïm-
pregneerd wordt. Wel echter dient men te zorgen voor een absoluut droge stand-
plaats.

Panaritia worden radicaal uitgesneden ; abscessen gespleten en deze met een
rivanol-, tannoform- of ichtyolzalfverband voorzien.

Is het klauwgewricht in het proces betrokken, dan verricht B. direct een amputatie,
waarbij een afkrabben van het gewrichtskraakbeen door hem niet noodzakelijk
gevonden wordt.

Het herstel na de operatie was dusdanig gunstig, dat de dieren weer voor trek-
diensten en als dekstier gebruikt konden worden.

Uit een oogpunt van voorzorg vindt de schrijver een goede klauwverzorging en
het penseelen van de kroon met joodtinctuur aanbevelenswaardig.

In een uitgebreid artikel bespreekt Boi.z ²) de granulatie-weefsel woekeringen
optredend bij een wondgenezing per secund. int.

Wil het epitheel in staat zijn de wond te gaan bedekken, dan gaat dit alleen als de
cpitheelcellen gelegenheid vinden zich op het granulatieweefscl vast te zetten,
waarvoor dan allereerst een gezonde granulatievorming noodig is.

Als oorzaak van een abnormalen granulatiegroei noemt de schr. verschillende
soorten prikkels, door welke prikkels in de meeste gevallen een woekering van de
granulatie optreedt. Verwijder! men deze prikkels (sequesters, necrotische weefsel-
deelcn), dat wordt de granulatie uit zich zelf van een normale consistentie.

In de tweede plaats heeft de wond veel rust noodig ; een ruwe behandeling en veel
toucheeren zijn dus niet gewenscht.

Door herhaalde prikkeling van de wond kan er zelfs een sterke bindweefselvorming
optreden, welke zich kan uitbreiden tot in de subcutis en tusschen de spieren, waar-
door zelfs de spierfunctie in sterke mate benadeeld kan worden. Eveneens kan dit
aanleiding geven tot een periostitis als gevolg van de aanhoudende irritatie.

1 ^z) Bambauer. Klauenkrankheiten des Rindes. Tierärztl. Runschau. No. 24, 1938,
blz. 381.

2 ) Bolz. Die Wucherung des Granulationsgewebes, ein Beitrag zur Wundbehandlung nach
neueren Gesichtspunkten. Tierärztl. Rundschau No. 10 en 11, 1938, blz. 152 en 167.

Vooral op plaatsen waar de wond weinig in rust is (gewrichtsbuiging, speciaal
het spronggewricht) kunnen enorme granulatie-woekeringen optreden.

Voor de therapie van slecht heelende wonden speelt de juiste „feeling" wel een
zeer groote rol.

Behalve het verwijderen van sequesters, necrotisch materiaal en het gebruik
van „Dakin" oplossing is het aanbrengen van een goed en vastliggend verband
een eerste vereischte.

De schrijver zegt zelfs dat : „zonder een goed zittend drukverband alle medica-
menteuze behandeling zonder waarde is."

Bij oude en groote granulomen verricht de schrijver een plastische operatie, waarbij
na verwijdering der tumor en een verdunning van het omgevende weefsel de wond
gehecht wordt (zoo noodig met gebruikmaking van ontspanningssneden). Daarna
wordt een flink drukverband aangebracht.

Afwisseling van medicamenten welke de epitheliseering bevorderen vindt Bolz
aanbevelenswaardig. Middelkoop.

b. Gecombineerde chloralhydraat-aether narcose voor de hechting van een per-
foreerendc buikwond bij een hinde.

Bij een drommedarishengst was een eenzijdige castratie noodzakelijk wegens
necrose van een testikel, die ontstaan was tengevolge van een perforeerende wond
van het scrotum met omvangrijke phlegmoneuze ontsteking. Er werd gebruik ge-
maakt van een extradurale anaesthesie. Met 40 cc eener 1%-tutccaïne-oplossing,
die op de bekende wijze tusschen den eersten en tweeden staartwervel in het epidurale
cavum werd geïnjecteerd, was na 10 minuten een volkomen anaesthesie verkregen.

Ten behoeve van de verzorging van een perforeerende buikwond met nel-prolapsus
bediende men zich van een gecombineerde chloral-aethernarcose. Met behulp van
slang en infusiccylinder werd allereerst 200 cc 10% chloral-oplossrng oraal toege-
diend ; vervolgens werd de narcose door een aether-inhalatie verdiept. Daartoe
werd gebruik gemaakt van den JuNKER\'schen aether-cylinder.

Een volledige narcose werd verkregen, zoodat de operatieve bewerking (resectie
van het geprolabeerdc net en hechting van de wond) zorgvuldig kon geschieden.

Het is bekend, dat morphine soms den aandrang tot mirtie bevordert en aan de
andere zijde soms moeilijkheden bij de urineloozing veroorzaakt. Siro Hitati ²)
onderzocht de oorzaak dezer verschijnselen en bracht bij mannelijke konijnen na
laparotomie en openen van de blaas na doorsnijding der ureteren, één ballon in het
blaaslichaam en één, via de urethra, in het gebied van de sphincter. Aldus gere-
gistreerd. kon de tonus dezer gedeelten worden vastgelegd. Het bleek, dat morphine
in kleine hoeveelheden prikkelend op het centrum van de sympathicus der detrusor
werkte, zoodat een versterking van de bewegingen van het corpus ontstond, waar-
door de oorzaak van de, in de kliniek waar te nemen, neiging tot urineeren ver-
klaard kan zijn. In grootere dosis verwekt het bovendien in hooge mate een prikke-
ling van het remmende centrum van het corpus, waardoor het corpus kan verslappen,
terwijl bovendien het prikkelende centrum van de sympathicus der blaassphinxter
ontstaat, hetgeen een tonusverhooging verwekt en dus bemoeilijkte urineuitdrijving.

1 \') Berge : Betäubung von Zootieren (mit 2 Abb.) Der Zoologische Garten. Band 10,
Heft 1-2, 1938, Seite 33.

De goede resultaten in navolging van Silbersiepe door den schrijver verkregen
met de intraveneuze toediening van het eunarcon worden in dit artikel door hem nog
eens naar voren gebracht.

Daar volgens Eichel \') na locale anaesthesie niet altijd een goede gevoelloosheid
optreedt en de inhalatienarcose met aether wel bruikbaar maar zeer omslachtig is,
vindt hij de intraveneuze toediening van dit middel in een oorvene bij het nuchtere
dier boven alles te verkiezen.

Reeds gedurende de injectie zinkt het dier ineen en de narcose duurt meestal nog
± io minuten na de operatie.

De dosis is voor een binnenbeer, waarbij de narcosediepte grooter moet zijn,
0,2 cc per kg lichaamsgewicht. Middelkoop.

Uit een onderzoek bij een patiënt, 5 jaar na toediening van 75 cm² thorotrast
gestorven, bleek dat verschillende veranderingen in de milt, de lever en de region-
naire lymphklieren, zoo goed als zeker ontstaan waren door de radioactiviteit van
de aldaar nog aanwezige en kwantitatief bepaalde hoeveelheden van dit middel.
Dit is wederom een ernstige aanwijzing, om deze thoriumverbinding voor rönt-
genologische doeleinden niet of slechts bij hooge noodzaak te gebruiken op plaatsen,
waar snelle uitscheiding niet te verwachten is. Het weefsel houdt deze verbinding
jarenlang vast.

Tot heden werd het nier-, ureter- en blaasstelsel röntgenographisch voornamelijk
zichtbaar gemaakt door een intraveneuze inspuiting van een zeer snel en dus in
geconcentreerden toestand uitgescheiden, jodiumverbinding. In vermelde publicatie
wordt gewag gemaakt van een onderhuidsche of intramusculaire inspuiting van
een jodiumverbinding : diodrast in 35 % oplossing. Deze methode geeft eveneens
goede resultaten en verdient voorkeur indien intraveneuze inspuiting moeilijk-
heden oplevert. Klarenbeek.

Na een overzicht der literatuur wordt de embryologie van de haematopoetische
organen bij pluimvee beschreven. Daarna worden 3 vormen van leucose besproken :
myeloblastose, lymphatische leucose en erylhroblastose.

De aard van leucaemia. Een nieuw fundamenteel principe, dat leidt tot
de ontwikkeling van bepaalde ziekten.

De theorie, welke Emmf.l ³) in de laatste jaren ontwikkeld heeft komt er op neer,
dat verschillende representanten van de paratyphus-groep en typhus-groep van
den darm in den bloedstroom kunnen overgaan, echter in te kleine hoeveelheden
om septicaemie te veroorzaken. De phagocyten worden verwoest door het endotoxine
der opgenomen bacteriën en de toxinen, die uit de afgestorven phagocyten ontstaan,
veroorzaken intoxicatie van den bloedstroom. Hierdoor ontstaat autolyse, die ten-

1 ) Jacobson en Rosenbaum. Postmortem findings and radio-activity determinations five
years after injection of thorotrast. Radiology, 31. ig38. November.

2 ) Hunt en Popma. Excretory urography by the intramuscular injection of diodrast. Radio-
logy, 31, ig38, November.

3 ) M. W. Emmel. The nature of leukaemia : a new fundamental principle leading to the
development of specific disease, Journ. Am. Vet. Med. Ass., Vol. 93, 1938, p. 316.

slotte zichzelf aan den gang houdt en steeds verder voortschrijdt. Het gevolg hiervan
is verlamming, lymphomatosis en andere bloedziekten.

Emmel beschouwt dus het agens, dat deze ziekten veroorzaakt, als een gevols
van de generatie van lichaamscellen en niet als een filtreerbaar virus.

De Amerikanen beschouwen veelal leucose en verlamming als behoorende tot
dezelfde groep van ziekten. In het gerefereerde artikel wordt dan ook gesproken
van ,,fowl leukosis and its associated manifestations", terwijl in de bijgevoegde foto\'s
kippen met verlamming voorkomen. Butler, Warren en Hammersland \') zeggen :
„Leucose is zoo algemeen verspreid en veroorzaakt zulke enorme verliezen aan den
pluimveestapel, dat bestrijding noodzakelijk is." Ook daarmede zal wel voor een
groot deel verlamming bedoeld zijn, daar deze ziekte veel meer heerschend voor-
komt dan leucaemia. Onder den naam leucose nu, zeggen de schrijvers, bedoelen
zij : „various leukemia and paralytic conditions."

Bij deze ziekten nu werden gunstige resultaten verkregen met levertraan en tarwe-
kiemolie. (Zooals ik reeds heb vermeld zijn proeven met tarwekiemolie bij verlam-
ming aan de Rijksserum-inrichting totaal negatief verloopen).

De theorie van Emmel ¹) over het ontstaan van leucaemia door toxinen van
paratyphus-bacillen, die in den darm leven, wordt thans uitgebreid tot atmos-
pherische invloeden. Hij werd hierop gebracht door het optreden der ziekte bij
kippen in batterijen. Onder deze kippen komen veel sterfgevallen aan leucaemia,
verlamming en hemocytoblastose voor. Door atmospherische invloeden ontstaat
weefselautolyse en als deze een tijd lang duurt, gaat zij van zelf verder, zonder invloed
van buiten. Als resultaat ontstaat leucaemie, verlamming en hemocytoblastose.

Een polemisch gesteld artikel tegenover de meening van verschillende schrijvers
(Beller, te Hennepe, Lesbouyries e.a.), die als oorzaak der verlamming het bestaan
van een virus niet bewezen achten.

Fritzschf. ²) concludeert, dat de ziekte is over te brengen op gezonde dieren,
zoowel langs kunstmatigen als langs natuurlijken weg.

Van de oorzaak zijn eigenschappen aangetoond, die er op wijzen, dat het een virus
betreft. (Deze conclusie is dus ook wel zeer voorzichtig gesteld en zegt dus niet
rechtstreeks, dat er een virus in het spel is).

Afwijkingen in de verpleging en voeding zijn niet de oorzaak van het ontstaan
der Mareksche verlamming. Ook is niet aangetoond, dat er conditioneele invloeden
in het spel zijn. (Verschillende schrijvers zijn van meening, dat er wel degelijk
erfelijke eigenschappen bestaan, die het ontstaan der ziekte in de hand werken.
te H.).

Het verband tusschen de oogkleur van Witte Leghorns, de sterfte en de
productie. \')

Bij deze proeven bleek, dat bij Leghorns de sterfte onder hennen met afwijkende
oogkleur belangrijk grooter was dan bij dieren met normale, oranje-gekleurde oogen,
terwijl de productie van de dieren met afwijkende oogkleur gemiddeld lager is dan
die van hennen met normale oogen. Zelfs dieren met een afwijkend oog zijn wat

1 ) M. W. Emmel. Fowl Leukemia induced by adverse atmospheric conditions. Journ. of
the Am. Vet. Med. Ass., Vol. 93, 1938, p. 387.

2 ) Dr. K. Fritzsche. Kritische Betrachtungen zur Aetiologie der Marekschen Hühnerlahme.
D.T.W., Vol. 46, 1938, p. 791.

de leg betreft minderwaardig. Ook dieren met afwijkende pupillen blijken aan
een grootere mortaliteit onderhevig te zijn.

De sterfte onder hennen met afwijkende oogen was aan zeer uiteenloopende
oorzaken toe te schrijven.

De toekomstige gemiddelde productie van een koppel jonge witte leghorns is te
verhoogen en de sterfte is te beperken door alle dieren met afwijkende oogen te
verwijderen. Ook bij de selectie ten dienste van de fokkerij dienen jonge Witte Leg-
horns met afwijkende oogen uitgeschakeld te worden.

Gaus onderzocht de lever en de milt van een aantal kippen op bloedijzer-
pigmenteering. In de milt werd, in tegenstelling met zoogdieren, geen bloedijzer
aangetroffen. Hieruit wordt besloten, dat de lever het voornaamste orgaan is voor
de bloedijzerstofwisseling bij kippen.

Beschrijving van een geval van vergiftiging bij kippen door het oppikken van
resten uit een carbidlantaarn. Op sommige plaatsen waren de veeren afgebroken
en de spoelen met bloed gevuld, op andere plekken vertoonde de huid zweren.
De eieren der zieke kippen bevatten in het eiwit donkere strepen.

Het kweeken van vogelpest-virus op de chorion-allantois membraan
van kuiken-embryos.

Het was aan Jouan en Staub niet gelukt, vogelpest-virus over meer dan zes
passages in kuiken-embryos te kweeken. Zij entten de eieren in een te jong stadium
van het broeden.

Ambrosioni ²) heeft door pas op den 12—I3den broeddag te enten reeds 15 pas-
sages gekweekt en het virus bleef vol virulent.

Wilson *) bespreekt de vier systemen van pluimveehouderij, n.1. extensief, half-
intensief, intensief en batterij, in verband met de ziekten.

Bij het extensieve systeem levert tuberculose een gevaar op op boerderijen voor
rundvee en varkens. Ook Kleinsche ziekte komt op zulke bedrijven meer voor.
Van veel belang is het bij kuikenopfok, versch terrein te gebruiken. Van een partij
kuikens was de sterfte op verschen grond 4.89%, van een overeenkomstige partij
op oud terrein 36.7%. De verlamming kwam op het nieuwe terrein bij 0.89%
hennen voor, op het oude terrein bij 14%. Coccidiosis resp. 1.1% tegen 15.4%.
De eierproductie op verschen grond was veel hooger.

Het semi-intensieve systeem levert minder gevaren op, mits de rennen goed
behandeld worden. Bij het intensieve systeem bestaat het minste gevaar voor infectie,
doch het voederrantsoen moet er op berekend zijn. Op een bedrijf, waar de sterfte
74% bedroeg, daalde deze tot 14%, toen men de dieren in de hokken opsloot.
(Geen coccidiosis en worm-infecties meer).

Het batterij-systeem geeft een minimum kans op infectie. Bovendien worden
zieke kippen direct opgemerkt en kunnen verwijderd worden.

Schr. beschouwt de intradermale tuberculineproef van groote waarde bij de be-
strijding der vogeltuberculose. te Hennepe.

1 ) Dr. A. Roscher. Karbidvergißigung bei Hühnern. Wiener Tierärztl. Monatsschr.,
Vol. 25, 1938, p. 692.

2 ⁸) P. Ambrosioni. Coltura del virus della peste aviare sulla membrana chorion-allantoidea
delV embrione di pollo. La Clinica Vet. Vol. 61, 1938, p. 539.

Ensing \') heeft de ziektegeschiedenissen van de Actinomycoselijders, die sinds
1909 in de chirurgische cliniek te Groningen werden behandeld, bestudeerd. De
meeste patienten waren afkomstig uit Groningen en Drenthe, enkele uit Friesland.
Gedurende dit tijdvak van ongeveer 30 jaar kwamen slechts 79 zieken onder behan-
deling. Wat de localisatie betreft, waren hals en kaakgebied het meest aangetast (46)
en dan volgen buikwand en buikorganen (31), terwijl borstwand en longen slechts 2
maal aangetast waren. De leeftijd der patienten wisselde tusschen 15 en 35 jaar.
Het beroep bleek geen invloed op het ontstaan van deze ziekte te hebben, want
van de 51 volwassen mannen waren er 31 landarbeiders, terwijl 20 een beroep uit-
oefenden dat hen minder met den bodem of bodemproducten in aanraking bracht
(o.a. kantoorbedienden, fabrieksarbeiders). Ensing wijst dan ook op de veel
verspreide meening volgens welke de landbouwende bevolking, die veel met grassen
en granen in aanraking komt, de meeste kans op infectie zou hebben.

Het is goed dat Ensing hierop de aandacht vestigt, immers, zooals hij zelf in zijn
publicatie zegt, behooren de Actinomyceten tot de normale mondflora van den
mensch en ook van het dier (ref.). Men treft hen aan in carieuze kiezen en in de cryp-
ten van gezonde tonsillen. Deze Actinomyceten kunnen dus op een of andere wijze
in het slijmvlies dringen ; nauwelijks zichtbare beschadigingen van het slijmvlies
kunnen hiervoor voldoende zijn.

Dat verwondingen ontstaan door het kauwen op strootjes, waarbij eventueel
kafnaalden e.d. in het slijmvlies dringen, hierbij van invloed kunnen zijn, spreekt
van zelf. Maar de oude opvatting dat de Actinomyceten, die eventueel op dit mate-
riaal aanwezig kunnen zijn, de oorzaak van Actinomycose zouden zijn, moet men
laten varen. De op deze grassen aangetroffen Actinomyceten behooren toch tot de
apathogene, meestal aërobe stammen, die veelvuldig in de natuur verspreid zijn
(Ref.). Behalve in den mond kan de schimmel dus ook van het voedsel uit in het
weefsel van het darmkanaal dringen en een infectie van coecum en appendix ver-
oorzaken. De vraag of de oorzaak van de Actinomycose bij den mensch werkelijk
een schimmel is of een tot de coryne-bacteriën behoorend micro-organisme, ofdat
b ide micro-organismen deze ziekte verwekken kunnen, wordt door Ensing buiten
beschouwing gelaten.

Wat de therapie bij den mensch betreft is volgens den auteur gebleken dat Röntgen-
bestralingcn en tevens een gematigde chirurgische behandeling voorloopig de beste
wijze van behandeling is. Deze kan ondersteund worden door joodkalium per os,
fuadine-inspuitingen en bloedtransfusies. De vaccintherapie waarbij liefst gebruik
gemaakt moet worden van auto-vaccin werd in de Groninger kliniek bij 2 patienten
toegepast echter zonder resultaat. Neuber, die het vaccin gecombineerd met Solganal
toepast, vermeldt daarvan enkele gunstige resultaten.

Voor het vaststellen van de diagnose Actinomycose bij den mensch gaat Wass-
mund ¹) uitsluitend op het bacteriologisch onderzoek af. De kweekmethode van Lentze
stelt ons binnen enkele dagen de gelegenheid cultureel de diagnose te stellen.
Het histologisch onderzoek, met de bedoeling de Actinomyceskorrels aan te toonen,
gaf in zeer veel gevallen van klinische Actinomycose een negatief resultaat. Wanneer
deze korrels spaarzaam aanwezig zijn, moet men een groot aantal seriecoupes maken
en dan heeft men nog niet altijd het gewenschte succes.

Door veel clinici wordt het vinden van deze korrels en het kweeken van Actinomy-
ceten als criterium voor het bestaan van Actinomycose aangenomen. In verschil-
lende subcutane en submuceuze abscessen aan de kaak worden dikwijls typische

1 ) M. Wassmund. Pseudoaktinomykose oder echte Actinomycose. D. Med. Woch. Jrg. 64,

actinomyceskorrels (Drusen) aangetroffen. Uitkrabben van den absceswand had dan
een snelle genezing tengevolge, men hield het geval dan voor Actinomycose en som-
migen spraken dan van een „Friihbild und Frühdiagnose der Actinomycose".

Wassmund gelooft dan slechts aan het bestaan van echte Actinomycose, wanneer
na incisie van het bestaande absces een weefselverharding met progrediente uit-
breiding van de ontsteking in de omgeving blijft bestaan. Een dergelijk geval wordt
dan wegens het gelijktijdig aantoonen van Actinomyceten als Actinomycose be-
schouwd. In alle andere gevallen waar bovengenoemde afwijkingen niet aanwezig
zijn, heeft men volgens den auteur te maken met pseudo-actinomycose. De daarbij
geïsoleerde Actinomyces is als een saprophyt of beter misschien als een avirulente
Actinomyces te beschouwen. De opvatting, zooals men thans nog in vele leerboeken
verkondigd vindt, dat de mensch besmet wordt met Actinomyces door opname
van gras of korenhalmen is als onjuist te beschouwen. Bekend is nu wel dat in de
mondholte van mensch en dier Actinomyceten leven die in de meeste gevallen aviru-
lent zijn. Jammer genoeg is het zeer moeilijk het al of niet virulent zijn der Actino-
myceten te bepalen, daar wij geen gevoelige proefdieren hiervoor ter beschikking
hebben. Wassmund is van meening dat de chirurgen, die berichten dat zij in geval-
len van Actinomycose door eenvoudige uitkrabbing van den absceswand het proces
tot genezing gebracht hebben, niet met Actinomycose doch met Pseudo-actinomyco-e
te doen hebben gehad, waarbij avirulente Actinomyces gecombineerd met etter-
verwekkende bacteriën de oorzaak van dit proces geweest zijn. Baudet.

Zoals algemeen bekend mag worden verondersteld heeft Nieberle uitgebreide
onderzoekingen gedaan over de tuberkulöse bij onze huisdieren in verband met
de theorie van Ranke. Ranke heeft nl. een poging gedaan om de zeer verschillende
pathologisch-anatomische afwijkingen, waargenomen bij tuberkulöse bij den mens
en het verschil in clinisch verloop van tuberkulöse bij den mens te verklaren. Zijn
mening over de primaire infectie, welke kan leiden lol een aansluitende snel ver-
lopende algemene tuberkulöse, of wel kan leiden tot een min of meer gelocaliseerd
proces, de betekenis van het primaire effect voor een latere endogene of exogene
reïnfectie, de daarbij waargenomen veranderingen zijn bekend als de theorie van
Ranke.

Krause geeft nu een zeer lezenswaardige beschouwing over de verschillende
meningen van een groot aantal tuberkulose-onderzoekers, waaruit blijkt hoe de
verschillende theorieën in deze materie zijn ontstaan, soms gebaseerd op resultaten
van anderen, vaak ook onafhankelijk van elkander, door onbekendheid met de
literatuur. Verder worden de verschillende theorieën critisch bekeken, in het bij-
zonder die van Ranke, welke thans de meest bekende en meest aangehangen theorie
is, doch welke door de tuberkulose-artsen niet algemeen meer wordt aanvaard.

Het artikel leent zich uiteraard niet tot een referaat, ik kan de lezing aan be-
langstellenden echter zeer aanbevelen. Schornagel.

Onderzoekingen over den invloed van gebrek aan vitamine A op den
weerstand van biggen tegen tuberculeuze melk.

^x) Prof. Dr. C. Krause. Ueber den Ablauf der Tuberkulose nach der Stadienlehre Rankes,
ein Geschichtlicher beurteilender Ueberblick in der Medizin. Tierärztl. Rundschau, 44,
1938, S. 485.

op een vitamine-A arm rantsoen gezet, dat bij vroegere proeven de bekende symp-
tomen had opgeleverd. Moeder en jongen werden daarna op hetzelfde rantsoen
gehouden. Het bestond uit : 50 gerstemeel, 35 tarwe-afvalproducten, 8 geëxtr. soya-
meel, 5 vleeschmeel, 0.5 zout en 1.5 krijt. De biggen werden 8 weken oud gespeend
en een week later verdeeld in twee groepen ; 4 dieren kregen geen, 4 wel een vit. A
praeparaat en wel 25.000 intern, eenheden (0.6 y Bcarot.) per os per dag.

Een big werd opgeofferd om door middel van een chemisch onderzoek van de lever
uit te maken of er reeds eenige vit. A-uitputting was. Dit bleek het geval te zijn.
Alle biggen werden geacht vrij van t.b.c. te zijn. Er werd nu begonnen t.b.c.melk
te geven van een koe met een ziek kwartier. De melk werd na ontrooming toegediend.
Het sediment werd aan de ontroomde melk toegevoegd (het vit. A bevattend melkvet
was dus verwijderd). Kon en Maddock \') meenen, dat de hoeveelheid toegediende
tuberculeuze melk ook op een gewoon bedrijf met een t.b.c.koe kan voorkomen.
Met de caviaproef werd eenige malen geconstateerd, dat de melk t.b.c.bacillen
bevatte.

Na vier maanden van melktoediening werd de intradermale t.b.c.proef verricht.
Alle dieren gaven een zeer duidelijke reactie.. De dieren, die geen vit. A-praepa-
raat kregen, waren zwak in de achterhand, bewogen zich moeilijk en hun al-
gemeene toestand was slechter dan die van de andere biggen. Een ervan stierf aan
het einde der proef. Alle andere werden geslacht, evenals de t.b.c.koe.

Bij sectie bleek, dat de koe op verschillende plaatsen tuberkels en verkazingen had.

De resultaten van het cavia-onderzoek van de klieren der biggen doet de schrijvers
besluiten, dat er voor het aannemen van een verschil van eenige beteekenis in de
ontvankelijkheid der beide groepen van biggen voor tuberculeuze infectie geen
aanleiding werd gevonden. Alle biggen waren in de ruim 4 maanden in dezelfde
mate geïnfecteerd.

Dat er inderdaad bij de ééne groep een groot tekort aan vit. A was, volgde uit
het onderzoek der levers. Van de ééne groep kon in de levers geen vit. A worden
aangetoond, terwijl bij de andere dieren tusschen 216 en 300 intern, eenh. per gram
lever werd gevonden.

Het ligt voor de hand dat men van vit. A bij een proef als deze alleen dan een
duidelijk effect kan verwachten, wanneer in alle andere opzichten voldaan is aan
de cischen voor een zeer goeden gezondheidstoestand. Het is voor ref. niet zeker,
dat dit hier het geval is geweest. We denken hierbij b.v. aan de mineralen jodium,
ijzer, koper en aan de vitaminen C en D, waarvan de hoeveelheden in hel grond-
rantsoen zeer gering zijn. Grashuis.

In dit artikel wordt besproken een door prof. Green in Amerika beschreven en
bestudeerde ziekte (American Fur Breeder 1938, Juli en Sept.), veroorzaakt door
het geven van versche vischsoorten en voorkomende zoowel bij jonge als oude
vossen. De naam is ontleend aan de eerste farm, waar de ziekte werd vastgesteld.
De verschijnselen zijn die van een parese, die eenige dagen na de voedering op-
treden en waardoor een onnatuurlijke gang, later een krampachtige verlamming
van verschillende gedeelten der musculatuur optreedt, onder welke symptomen
tenslotte de dood intreedt. Bij de sectie blijken hart en lever gedegenereerd te zijn.
De verschijnselen komen overeen met die bij honden gestorven aan vitamine B 1.
Het blijkt, dat door de versche vischvoeding in het lichaam de benutting van vita-
mine B i vermindert, waardoor een tekort ontstaat. Hetzelfde kan men ook waar-
nemen, wanneer men bij een nog juist voldoende hoeveelheid van dit vitamine,
een groote hoeveelheid levertraan toedient. Ook dan wordt het nuttig effect van
het vitamine geremd. Wanneer de visch in gekookte hoeveelheid wordt toegediend,

1 ) Priesner. ,,Chasteck\'sche Lähme" •— eine gefährliche Avitaminose des Silberfuchses.
Deutsche Pelztierzüchter, 13, 1938, November.

blijven de verschijnselen uit. Men zal met deze ziekte-oorzaak rekening moeten hou-
den, ook in verband met levertraantoediening ; in het laatste geval zal gelijktijdige
toediening van gedroogde gist van groot nut kunnen zijn.

In die gevallen, waarin de toepassing der intraveneuze calcium-magnesium-
therapie niet zonder gevaar is, wordt den laatsten tijd calcium subcutaan inge-
spoten, veelal in den vorm van steriele oplossingen van het zoogenaamde „calcium-
borogluconaat". Deze worden, naar men weet, bereid door calciumgluconaat en
boorzuur in een bepaalde verhouding met water te verhitten en deze oplossing,
na filtratie, te steriliseeren. De aanwezigheid van boorzuur verhoogt de oplosbaar-
heid van calciumgluconaat in hooge mate. Dientengevolge behoeft men, zelfs bij
het gebruik van vrij geconcentreerde oplossingen van „calciumborogluconaat",
geen vrees te koesteren, dat -— zooals met 10 procentige oplossingen van calcium-
gluconaat niet zelden geschiedt — op den duur een deel van het zout uitkristalliseert,
met als gevolg, een sterke irritatie op de plaats der inspuiting en eventueel zelfs
necrose van het weefsel ter plaatse. In een tweetal recente verhandelingen deelen
H. T. Macpherson en J. Stewart \') het resultaat mede van hun onderzoek naar
het wezen van „calciumborogluconaat". In overeenstemming met de zienswijze
van onzen landgenoot J. H. van \'t Hofp, zoomede met de uitkomsten der talrijke
onderzoekingen van den oud-hoogleeraar te Delft, J. Böesekf.n, komen de beide
Engelsche onderzoekers tot de conclusie, dat één of twee moleculen boorzuur in
reactie kunnen treden met twee, resp. vier hydroxylgroepen van het calciumglu-
conaat-molecuul. Deze hydroxylgroepen moeten zich twee aan twee in cis-stand
bevinden, d. w. z. in de ruimte in eikaars nabijheid zijn gelegen. Bij deze inwerking
vormen zich, onder uittreding van twee resp. vier moleculen water, ring-systemen,
welke twee C-atomen, twee O-atomen en één B-atoom bevatten :

Een mogelijk bezwaar, dat bij sommige dierenartsen zou kunnen bestaan tegen
de inspuiting van de complexe, borium-houdcnde verbinding, in plaats van het
hun beter bekende calciumgluconaat, trachten Stewart en Macpherson weg te
nemen door mede te deelen, dat eerstgenoemde verbinding slechts in vasten toestand
bestaat en zich bij oplossing in water splitst in calciumgluconaat en boorzuur.
Naar de meening van ref. wordt deze laatste conclusie, welke, op grond van waar-
nemingen in analoge gevallen, a priori onwaarschijnlijk moet worden geacht, niet
door het experiment gedekt. Voor den dierenarts is deze omstandigheid overigens
van weinig practische beteekenis. Seekles.

VLEESCHHYGIËNE.
Een statistiek over de vleeschvergiftigingen in Duitschland in het jaar
1937.

Dit artikel is als een vervolg te beschouwen van de publicaties, welke elk jaar van
de hand van Meijer ¹) verschijnen.

1 ) Meijer. Z^ur Statistik der Fleischvergiftungen im Jahre 1937 (Z. f. Fl. u. Milch-
hygiene, Jg. 49, 1938, pg. 6).

Ter kennis kwamen een 60 tal vleeschvergiftigingsgevallen, met 846 ziektegevallen
en 5 sterfgevallen, dus een belangrijke teruggang, vergeleken met het vorige jaar
(108—1804—14). Bij deze 60 gevallen waren 2 gevallen, waarbij eendeneieren een rol
speelden, zonder dat kon worden aangetoond of het vleesch dan wel de eieren
als infectiebron moesten worden aangemerkt.

Wat de kwestie der jaargetijden betreft, bleek, dat in de periode van Mei tot October,
dus in de zomermaanden, 37 (of 61,7%) gevallen werden waargenomen, met 552
ziektegevallen (65,2%) en 3 sterfgevallen (60%). In de koude maanden, van No-
vember tot en met April kwamen 23 (38,3%) gevallen voor, met 294 (34,8%)
ziektegevallen en 2 (40%) sterfgevallen. Het warme jaargetijde begunstigt dus wel
het optreden van vleesch vergiftigingen.

Worst veroorzaakte de meeste gevallen 35 %, met 45 % z.gev. en 20% sterfgev.
Verschillende andere vleeschsoorten. . 23,3% ,, 7,7% ,, j> 40% >>

Noodslachtingen. Door noodslachtingen werden 2 vleeschvergiftigingen, met 278
ziektegevallen en o sterfgevallen veroorzaakt. Het eerste geval betrof een nood-
slachting van een rund, waarbij wel een bacteriologisch vleeschonderzoek werd
verricht, echter het dier vóór het resultaat van dit onderzoek reeds als minderwaardig
werd vrijgegeven. Hierbij werden 20 personen ziek, vooral na gebruik van lever.
In faeces en vleeschmonsters werden Breslaubacteriën gevonden. De dierenarts werd
met 300 R.M. geldboete bestraft.

Het tweede geval betrof een noodslachting van een geit, die door een hulpkeur-
meester werd vrijgegeven. Het vleesch van dit dier werd voor worstbereiding gebruikt
en na het eten van deze worst werden 258 personen ziek. Eveneens bleken Breslau-
bacteriën de oorzaak. De hulpkeurmeester werd ontslagen.

Huisslachtingen. Slechts in 6 gevallen (10%), met 19 zieken (2,2%), dus een zeer
sterke teruggang. Varkensvleesch bleek 2 maal in het spel te zijn en veroorzaakt!
in beide gevallen botulismus. In een geval van zelfgemaakte ganzenleverworst werden
5 personen ziek, met als oorzaak Breslaubacteriën.

Gehakt. Deze gevallen waren ook sterk teruggeloopen. Slechts 3 gevallen (5%),
met 49 zieken (5,7%). In één geval waren Breslaubacteriën de oorzaak, door den
onhygiënischen toestand in het slagersbedrijf en het gebruik van vuil water uil een
afwateringskanaal. In een ander geval was een eendenei aan het gehakt toegevoegd :
met weer Breslaubesmclting.

Worst was in 21 gevallen de oorzaak met 381 zieken en 1 sterfgeval. Onder de
worstsoorten waren o.a. 7 maal leverworst, 4 maal bloedworst en 2 maal metworst.
In het spel waren 11 maal Breslaubact., 2 maal Gärtnerbacillen en 4 maal botulismus.

Gevogeltevleesch was in 4 gevallen in het spel met 28 zieken. In al deze gevallen
ging het om ganzenvleesch, met Breslau-infectie.

Vischvleesch met 10 gevallen met 17 ziektegevallen en 2 sterfgevallen. Het betrol
hier o.m. vischconserven, stokvisch, gerookte visch, gebakken visch en vischfilet.
Zeemosselen gaven éénmaal aanleiding tot een voedselvergiftiging met als oorzaak
botulismusinfectie.

Verschillende vleeschsoorten waren 14 maal in het spel met 65 zieken en 2 sterfgevallen.
Gevonden werden 6 maal Gärtnerbacillen, 5 maal Breslaubacteriën. Eenmaal was
konijnenvleesch de oorzaak, met een Gärtnerinfectie.

Wat de bacteriesoort betreft, waren in 39 gevallen de z.g. eigenlijke vleeschvergif-
tigingsbacillen de oorzaak. Er waren 31 maal Breslaubacteriën in het spel, 8 maal
Gärtner, éénmaal Schottmüller en éénmaal Proteus.

Eendeneieren. In 47 gevallen veroorzaakten eendeneieren een vergiftigingsgeval
met 162 ziektegevallen en 2 sterfgevallen. In 13 gevallen betroffen het Hollandsche eieren.
Er waren 29 maal Breslaubacteriën en 13 maal Gartnerbaeillen in het spel.

Eén .der conclusies van Meijer is, dat het geringe aantal gehaktvergiftigingen
het gevolg zou zijn van de z.g. gehaktverordening. Verder was slechts in 2 ge-
vallen een intravitale besmetting van het vleesch in het spel (dus 3,3%) ; in alle overige
gevallen was het een postmortale infectie, dus een z.g. levensmiddeleninfectie.

Het toevoegen van ozon aan koelhuislucht wordt in Amerika en in Europa reeds
veel toegepast. Toch bestaan er, aldus Ewell ¹), tegen het gebruik van ozon wel
bezwaren. Zoo begunstigt een te sterke concentratie van ozon het ransig worden
van allerlei vetten ; ook worden gummiranden aan deuren, enz., aangetast. De
werkzaamheid van het ozon voor het vernietigen van bacteriën en schimmels hangt
zeer af van het bereiken van een evenwichtstoestand van de concentratie. Deze
toestand wordt gewoonlijk, uitgezonderd in eierenruimten, na 20 minuten bereikt.
Een lang oponthoud in geozoniseerde vleeschruimten veroorzaakt hoofdpijn en ont-
steking van de slijmvliezen in het strottenhoofd.

Kaesz stelde vast, dat de bacteriën op vleesch aan het ozon gaan gewennen en
dat zelfs na enkele dagen de aanwezigheid van ozon de groeisnelheid der bacteriën
vermeerdert. Dientengevolge moet ozon bij een temperatuur van 3⁰ C. en een rela-
tieve vochtigheidsgehalte van 90% slechts ²/₄ dag worden gebruikt. Het beste is,
op eiken dag telkens 2 uur te ozoniseeren ; éénmaal in den namiddag, als niet meer
in de koelruimte wordt gewerkt en éénmaal in de vroege morgenuren. De groei-
belemmerende werking van de ozon komt beter uit bij schimmels dan bij bacteriën.
Bij het bewaren in vriestemperatuur is ozon naar verhouding niet van belang, daar
een lage temperatuur op zich zelf al een bacterievermeerdering belet.

Ozon kan met veel succes worden toegepast bij het desinfecteeren van vriesruimten
en bij het verwijderen van abnormale geuren. Bij kleine vruchten, zooals b.v. aard-
beien, die een sterke neiging tot schimmelen vertoonen, kan de bewaartijd door het
gebruik van ozon tot het dubbele worden verlengd. Het grootste succes heeft ozon
echter in eierenopslagplaatsen, waarin een hooge, relatieve vochtigheid moet heer-
schen, om een gewichtsverlies door verdamping tegen le gaan. Toch moet ook dan
voor een juiste ozonconcentratie worden zorggedragen.

Daar dierinfecties mei Schottmüllerbacillen zelden worden waargenomen, geeft
Roemmelf. ³) een uitvoerige beschrijving van een bij schapen voorkomende para-
typhus-B-Schottmüllerbesmetting. Door middel van het bacteriologisch vleesch-
onderzoek werd deze ontdekking gedaan.

Uit de organen (lever, leverlymphklier, gal, nier en vleeschmonster) van een
wegens abortus uit nood geslacht schaap werden Schottmüllercolonies gekweekt.

Bij nader onderzoek van de kudde bleek, dat reeds geruimen tijd herhaaldelijk
abortusgevallen voorkwamen. Het bloed van een 5 tal schapen (waarvan 3 geabor-
teerd hadden) bleek Schottmüllerbacillen te bevatten. Melk- en faecesonderzoek
was negatief. Roemmele vermoedde, dat de infectie afkomstig was van buurkinderen
van den schapeneigenaar, die in de zomermaanden aan een Schottmüllerinfectie
hadden geleden door het eten van geïnfecteerd ijs.

Het zou van groot belang zijn een methode uit te vinden, waarbij de vleesch-
hygiënist aanhoudingspunten heeft om te constateeren of de gezondheidstoestand
van het geslachte dier op het tijdstip van de slachting al of niet goed is. Deze methode
zou dan gemakkelijk en eenvoudig in uitvoering moeten zijn en tevens niet te kost-

1 ^J) Ewell. Die Anwendung von Ozon in Kuhlhäusern (Die Kälte-Industrie, 1938, pg. 61).

3 ) Roemmele. Paratyphus-B-Schottmüllerinfektion verursacht seuchenhaftes Verlammen

baar. Cattaneo heeft verklaard (D. Zschr. f. ges. gerichtl. Med. ; zie ook Arch. Med.
\'eg. 2, 1932, pg. 434—439, Spaansch) :

„Als de dood door een ziekte of vergiftiging onder agonie is ingetreden, dan bevat
de lever geen spoor van suiker ; daarentegen na een plotselingen of gewelddadigen
dood suiker in groote hoeveelheid".

Uitvoering van de proef: ongeveer 20 gram leverweefsel, liefst uit het binnenste
van de lever — dit zooveel mogelijk fijn hakken of door een z.g. vleeschwolf laten
passeeren — daarna 40 gram koud water toevoegen en 5 minuten koken •— vervolgen
10 druppels azijnzuur toevoegen en koud laten worden — daarna filtreeren. Het
filtraat is meestal geel gekleurd. Voor het aantoonen van suiker op elke 1 cm fïltraat
3 cc. Fehlingsproefvocht, versch gemaakt. Is er suiker in de lever, dan vormt zich
na een meermalig koken een koperrood neerslag, terwijl bij het ontbreken van suiker
de vloeistof helder wordt en ondanks langer opkoken een helder blauwe kleur houdt.
In het eerste geval is de leverproef positief, in het tweede geval negatief.

Bij proeven bij runderen, paarden en varkens (in totaal 100 stuks) welke Diener ¹)
nam, werd deze uitspraak van Cattaneo bevestigd. Hij vond, dat ongeveer 97%
van de positieve leverproeven en 90% van de negatieve overeenstemden met Cat-
taneo\'s resultaten. Toch meent Diener, dat deze leverproef niet kan gelden als een
absoluut zeker diagnosticum voor het onderkennen van een snellen of langzamen
dood.

Het kiemvrij maken van darmen, in verband met de bereiding van worst-
conserven.

Het bombeeren van worstconserven is, volgens Schönberg, het gevolg van anaë-
robe bacillen. Daar anaërobe bacillen als normale darmbacteriën in het darmkanaal
voorkomen, treft men regelmatig hun sporen aan in gezouten darmen. Deze door-
woekering met sporen wordt begunstigd door een slechte zouting en door het bewaren
van de gezouten darmen onder slechte omstandigheden. Niet zelden kan men dan
ook in ontbinding verkeerende, groene tot grauw-groene verkleurde, duidelijk
stinkende gezouten darmen in vleeschwarenfabrieken aantreffen.

Geheel goede darmen hebben een hei-witte kleur en een frissche geur. De op
dergelijke darmen nog aanwezige sporen gaan zelfs bij het rookproces nog niet
te gronde.

Om waar te nemen welke behandelingsmethode het beste resultaat geeft wat
betreft het dooden van de op de darmen aanwezige sporen, probeerde Gisske \')
den invloed van het z.g. wasschen van de darmen en van verschillende desinfectie-
middelen na te gaan.

De darmen werden daartoe eerst aan een, een half uur lot 24 uur durende, was-
sching onderworpen. Hierbij bleek, dat het beste resultaat werd verkregen bij een
wasschen van 5 uur, daar in dezen tijd de sporen reeds ontkiemen en de vegetatieve
vormen door het rookingsproces te gronde gaan. Als desinfectiemiddelen werden
nagegaan melkzuur, citroenzuur, wijnsteenzuur, mefarol, antibacterine en formalinc.

Terwijl melk- en citroenzuur, evenals mefarol, niet geschikt bleken, gelukte het
met een 5% wijnsteenzuuroplossing, in 24 uur, de darmen kiemvrij te maken.
Evenzoo bleken antibacterine en forinaline goed werkzaam. Antibacterine bezit
echter een duidelijke chloorgeur, wat een nadeel is.

Ter voorkoming van bombage bij worstconserven wordt, op grond van boven-
staande resultaten, door Gisske het volgende aanbevolen : Allereerst het niet ge-
bruiken van die darmen, die reeds een kleur- of reukafwijking van eenige beteekenis
hebben. Verder een 5 uur durende wassching van alle te gebruiken darmen in
lauwwarm water (30—40° C.), dat meermalen ververscht moet worden. Deze
gereinigde darmen worden daarna 24 uur in een 5% wijnsteenzuuroplossing gelegd,
nadat ze met deze oplossing doorspoeld zijn. Tenslotte moeten de op deze wijze

behandelde darmen nog gedurende 2 uur in stroomend water worden gewasschen
of in meermalen gewisseld, lauwwarm water.

Terwijl er nog steeds onderzoekers zijn, die de bacillus suipestifer als onschadelijk
beschouwen voor den mensch, geven andere onderzoekers dezen bacil wel mensch-
pathogene eigenschappen. In de humane geneeskunde zijn, aldus bericht Hippmann \')
den laatsten tijd reeds talrijke gevallen beschreven, waarbij de suipestifer als ziekte-
veroorzaker optrad.

In verband met de groote beteekenis van dit vraagstuk geeft Hippmann een
beschrijving van een geval, waarbij met zekerheid de suipestiferbacil bij het rund
kon worden aangetoond. De ziektegeschiedenis is als volgt : een os werd, wegens
parese, bij een temperatuur van 38.9° C., in nood geslacht. Een geringe zwelling
van het linker kniegewricht was aanwezig. Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek
werden vleeschvergiftigers gekweekt uit lever, leverlymphklier, milt en nieren.
Bij nader biochemisch en serologisch onderzoek bleken dit suipestiferbacillen, type
Kunzendorf, te zijn.

Bij een nader onderzoek bij den eigenaar van den os bleek, dat het dier reeds
geruimen tijd paretisch was geweest. Verdere suipestiferdragers kwamen onder
het overige vee van den eigenaar niet voor. de Graaf.

Dr. med. vet. Karl Nieberle. Tuberkulose und Fleischhygiene. Unter-
suchungen über die pathologische Anatomie und Pathogenese der Tuberkulose
mit besonderer Berücksichtigung ihrer Bedeutung für die Beurteilung des Fleisches
der tuberkulösen Schlachttiere-unter Mitarbeit van Prof. Dr. A. Meyn, mit 38 Ab-
bildungen im Text und 20 Tafeln. Verlag von Gustav Fischer in Jena 1938. Preis :
broch. R.M. 6.—, geb. 7.20.

In het voorwoord deelt Nieberle mede, dat de onderzoekingen, waarvan de resul-
taten in dit boek zijn weergegeven, zijn geschied met financiële steun van het Rcichs-
ministerium des Innern en de Deutsche Forschungsgemeinschaft, waardoor het
mogelijk was dit werk, 100 bladzijden druks op fraai papier met 38 afbeeldingen
tussen de tekst en 40 afbeeldingen in kleurendruk, tegen bovengenoemde lage prijs
ter beschikking te stellen. Inderdaad is deze prijs voor een Duits boek wel zeer laag.

Na een kort hoofdstuk over het wezen van de tuberkulöse worden achtereen-
volgens behandeld : de primaire tuberkuleuze haard, de vroege generalisatie, de
chronische orgaantuberkulose, de generalisatie in de reïnfecticperiode en ten slotte
de gevolgen van de resultaten van het pathologisch anatomisch onderzoek voor de
beoordeling van het vlees van tuberkuleuze dieren. Dit laatste hoofdstuk omval
ook het werk van Meyn, n.1. het bakteriologische onderzoek van vlees en bloed van
tuberkuleuze slachtdieren.

De schrijver is patholoog-anatoom, het spreekt dus vanzelf, dat verreweg het
grootste gedeelte van dit werk bestaat uit pathologisch-anatomische beschrijvingen
van de verschillende beelden, welke men bij rundertuberkulose kan ontmoeten,
maar vooral wordt de nadruk gelegd op de betekenis dier verschillende vormen.
Natuurlijk is de theorie van Ranke de basis waarop alles berust. Veel nieuwe ge-
zichtspunten worden vanzelfsprekend niet naar voren gebracht, Nieberle heeft
immers de tuberkulöse onzer huisdieren, in verband met de theorie van Ranke,
vroeger reeds uitvoerig beschreven. Toch heeft dit werk het grote voordeel, dat

*) Hippmann. Ein Fall vom Vorkommen des Bakt. suipestifer beim Rinde. (Z. f. Fl. u.
Milchhyg. Jg. 49, 1938, pg. 45).

hierin op overzichtelijke wijze nog eens wordt samengevat, wat hij vroeger reeds
publiceerde, gedeeltelijk meer gecomprimeerd met weglating van datgene, wat voor
den vleeshygiënist niet direct van groot belang is, gedeeltelijk om dezelfde reden
wat uitvoeriger.

Voor den vleeshygiënist is bij ernstige bestudering, veel te leren uit het werk
van Nieberle en de omstandigheid, dat eigenlijk alleen het rund wordt behandeld
en veel wat niet direct ter zake doet is weggelaten, maakt deze niet zó moeilijke
materie meer bevattelijk. Men mene echter niet, dat men na eenvoudige lezing
de zaak nu wel begrijpt. Indien men niet kan beschikken over deskundige voorlichting
bij het natuurlijke materiaal, dan blijft langdurige en ernstige bestudering der
verschillende beelden noodzakelijk. De gemakkelijkste weg is een nauwkeurige
vergelijking van de verschillende beelden der lymphkliertuberkulose en daarnaast
bestudering van de veranderingen in de organen.

De beschrijvingen, die Nieberle geeft zijn duidelijk, de afbeeldingen hoeveel
zorg er ook aan is besteed, voldoen niet altijd. In natuurlijke kleuren (Agfa-color)
zijn de meest belangrijke afwijkingen gereproduceerd, maar deze afbeeldingen
geven vaak de juiste kleuren niet goed weer. Ook zijn sommige platen niet scherp
of karakteristiek. Afb. 8 b.v. geeft het beeld van een rustige chronische acineuze
longtuberkulose, afb. 25 van een „galoppierende" acineuze longtuberkulose, twee
door hun karakter en betekenis voor de vleeskeuring zo sterk verschillende vormen:
de afbeeldingen vertonen echter bijna geen verschil. Ook de afbeeldingen van de
lymphklieren zijn niet altijd even gelukkig geslaagd. Daarnaast vindt men echter
zeer goede reproducties.

In mijn artikel over de onderzoekingen van Nieberle in verband met de theorie
van Ranke (Tijdschrift v. Diergeneeskunde, 1931, Deel 58) maakte ik de opmerking,
dat de Rank\'se theorie tekort schiet bij de verklaring van de tuberkuleuze veran-
deringen, die men aantreft bij andere huisdieren, dan het rund. N. schrijft nu zelf.
dat deze theorie niet geheel opgaat bij paard en vleeseters, toch geeft hij hier deze
theorie niet geheel prijs, zijn verklaring voor de afwijkende beelden bij deze dieren
lijkt mij erg gezocht ; het varken neemt een bijzondere plaats in. Ook heeft N.
terecht zijn opvatting losgelaten, dat primaire tuberkulosc der portalc lymphklieren
bij het jonge kalf zou wijzen op een voedingsinfectie.

De bewering, dat tuberkulose bij paard en carnivoren steeds prolifcratief is,
zou ik niet gaarne onderschrijven, evenmin als zijn beschouwingen over het uit-
treden van bloedvloeistof bij exsudalieve ontsteking (bl. 10 en 11) en die over exsu-
datieve en proliferatieve ontsteking (bl. 62). Deze beschouwingen zijn enerzijds
wat simplistWch en geven daarnaast uiting van een grote neiging tot „ordening",
deze laatste neiging vindt men in het gehele werk terug.

Wanneer de vleeshygiënist na bestudering van de stof gaat zoeken naar typische
vormen van chronische orgaan tuberkulose zonder verandering der regionaire
lymphklieren of naar het volgens Nieberle steeds voorkomende primaire affect,
dan zal zijn moeite niet vaak worden beloond.

Opmerkelijk uit een algemeen oogpunt zijn Nieberle\'s waarnemingen bij 20.000
jonge kalveren. Hij vond in 48% der gevallen de primaire haard in de lever en portale
klieren dus congenitale tuberkulose, in 30% in de longen (inhalatie), in 13% in het
digestieapparaat (ingestie), terwijl toch het kalf zeer gevoelig is voor besmetting
per os. N. schrijft dit toe aan de veel voorkomende tuberkulose bij de volwassen
runderen (congenitale tuberkulose) en goede verhitting der nevenproducten in
zuivelfabrieken (geringe voedingstubcrkulose).

Bij kalveren tot 6 weken werd in 0,5—1% tuberkulose gevonden, bij jonge runderen
van £ tot 1 i jaar 25% of meer. N. concludeert hieruit, dat de runderen hoofdzakelijk
in hun jeugd worden geïnfecteerd en dat de ernstige vormen, die men later ontmoet
bij de slachting uiting zijn van „Niederbruch" der in de jeugd ontstane relatieve
immuniteit. Hij h^cht in verband daarmede veel grotere waarde aan de endogene
dan aan de exogene reïnfectie. In verband hiermede worden enkele beschouwingen
geweid aan de tuberkulosebestrijding.

Het zou zeer de moeite waard zijn om met behulp van de zeer talrijke gegevens,
die de tuberkulosebestrijding in Nederland ons kan verschaffen, na te gaan of er
gronden bestaan deze opvatting ook voor ons land te huldigen. Immers, indien de
opvatting van N. ook voor ons land geldig is, dan moeten wij bij de tuberkulose-
bestrijding een andere koers nemen.

Van groot belang is het hoofdstuk over beentuberkulose. Terecht wijst N. hier
op de betekenis van het beenmerg als bloedfilter, tegenover de lymphklieren als
lymphfilter, en de verhouding van tuberkulöse van de zogenaamde vleeslymph-
klieren tot beentuberkulose.

Op de laatste bladzijde vindt men een zeer eenvoudige en duidelijke indeling
van de verschillende tuberkulosevormen, een prachtschema voor het keurings-
regulatief.

Resumerende is het een uiterst nuttig, ja onmisbaar boek voor den vleeshygiënist,
dat hem veel steun kan verlenen bij de juiste interpretatie van de menigvuldige
beelden waaronder tuberkulöse bij het slachtdier zich kan voordoen.

Hormone und Hormontherapie in der Tiermedezin, von Dr. Walter
Koch, Dozent an der Universität München. Mit 5 Abbildungen. Verlag Enke
Stuttgart 1939. Prijs ingenaaid R.M. 5,40.

Koch heeft in een boekje van 84 bladzijden een overzicht willen geven van de
tegenwoordige kennis van verschillende hormonen en hun therapeutische toe-
passing voorzoover deze voor den dierenarts van belang zijn. Het spreekt vanzelf,
dat het geringe aantal bladzijden hem gedwongen heeft de stof zeer beknopt te
behandelen. Hij is hierin niet slecht geslaagd en ik heb het boekje met genoegen
gelezen.

Het bestaat uit twee gedeelten. In het eerste bespreekt hij verschillende hormonen
waaronder de geslachtshormonen (gonadotroop hormoon, follikelhormoon, corpus
luteum hormoon, testikelhormoon) vooral zijn belangstelling hebben.

In het tweede gedeelte wordt de hormoontherapie besproken. Hij behandelt
o.a. de toediening van hormonen bij bepaalde vormen van steriliteit, zoowel bij
het vrouwelijk als mannelijk dier, de steriliseering van vrouwelijke dieren door
toediening van hormonen. Hier en daar had hij in zijn beschrijving nauwkeuriger
kunnen zijn. Zoo spreekt hij op blz. 69 b.v. over steriliseering van honden en katten
door twee- of driematige inspuiting van 250—500 R.E. Prolan opgelost in olie.
Hij vergeet hier evenwel te vermelden de tijd gelegen tusschen de injecties, hetgeen
voor den practiseercnden dierenarts hier zeker van belang is te achten. Aan het einde
van zijn boekje bespreekt hij nog het onderzoek op zwangerschap bij mensch en
dier, voorzoover dit berust op het aantoonen van hormonen of vermeerdering van
hormonen in bloed en urine, zoowel langs biologischen als chemischen weg. Ik
beveel den practiseerenden dierenarts hier te lande het boekje ten zeerste ter lezing
aan, zij zullen er zeker iets naar hun gading in vinden. v. d. Kaay.

Handelingen van het Nederlandsch Congres voor Openbare Gezondheids-
regeling, gehouden van 15 tot en met 17 September 1938 te Maastricht.

Deze handelingen, samengesteld door den secretaris van het Congres, Prof. C. F.
van Oijf.n, geven niet alleen de op het Congres gehouden voordrachten, maar
tevens een uitvoerig verslag van de na de voordrachten gehouden discussies ; boven-
dien is daaraan nog toegevoegd een mededeeling over de plaats gehad hebbende
ontvangst van het Congres door het Gemeentebestuur van Maastricht en over
de plaats gehad hebbende excursies.

Taak, Werkwijze en Organisatie van het Limburgsche Groene Kruis (Dr. L. A.
Veeger).

De waarde van streekplannen voor de volksgezondheid, in het bijzonder in Lim-
burg (Ir. J. H. Froger).

Medische voorzorgen tegen het Ioodgevaar in de glas- en aardewerkindustrie
(Dr. W. van Gulden).

Meetmethoden bij de bepaling der luchtverontreiniging met zwevende stoffen
(Dr. A. H. Vossenaar).

De verpleging, verzorging en hulp bij het kraambed ; in het bijzonder in landelijke
gemeenten (G. J. Lubbers).

Bestrijding der tuberculose onder het rundvee, mede met het oog op de belangen
der Volksgezondheid (P. J. \'t Hooft P.Jzn.).

Bouwkundige voorzieningen ten dienste der hygiëne bij de bovengrondsche
werken der mijnen (Ir. A. J. Dinger).

Woningvoorziening in het Limburgsche Industriegebied, in het bijzonder in de
mijnstreek (Ir. F. B. J. M. Moubis).

Onderzoekingen betreffende het „klimaat" in gebouwen (Prof. Ir. A. J. ti.r
Linden).

Deze handelingen, die te zamen een uitstekend verzorgd geheel vormen, zijn op
aanvrage verkrijgbaar bij den secretaris, Prof. C. F. van Oijen, Biltstraat 166.
Utrecht, onder overschrijving op diens postgiro-rekening No. 107380 van ƒ 2.50.

Mededeelingen van het Landbouwkundig Bureau der Staatsmijnen in
Limburg en N.V. ,,Mekog", No. 19, December 1938, bevattende:

1. Bedrijfsproef op de boerderij „Bij Geval" van den heer J. A. van Wijk te
Maarssen ; 2. Het verbruik van stikstofmeststoffen in Nederland in de bemestings-
jaren 1922/23 t/m. 1937/1938.

De afdeeling vergaderde op 2 December 1938 in het „Oranje Hotel" te Leeu-
warden, welke vergadering bezocht werd door 31 leden.

Collega Hibma (Wommels) werd als bestuurslid herkozen. De contributie werd
wederom vastgesteld op f 30.-—.

In zake de herziening van Statuten en Reglement werd besloten dat het Bestuur
onze wetten onder de loupc zou nemen en zijn wijzigingen aan de commissie zou
kenbaar maken.

Collega Terpstra (Roordahuizum) demonstreerde zijn methode van pullorum-
onderzoek met eenvoudige middelen, een demonstratie, die door de leden zeer
gewaardeerd werd en waarvoor hem door den voorzitter dank werd gebracht.

Als hoofdschotel voor deze vergadering was aangekondigd Dr. Frenkel met
lezing en film over „Nieuwere onderzoekingen omtrent het mond- en klauwzeer".
De filmdemonstratie betrof meer het kweeken van het virus in weefselculturen en
de bereiding van deze laatste.

Een zeer geanimeerde discussie volgde op deze demonstratie, waarbij het vooral
ging over de vraag met welke stammen wij hier in Friesland te kampen hebben.
Voor het oplossen van deze vraag werd aan Dr. Frenkel medewerking toegezegd
door vele practici, die nog over versche gevallen beschikken.

De lezing was voor ons allen een genotvol oogenblik, dat naar wij hopen aanleiding
zal geven tot grootere samenwerking tusschen het Onderzoekingsinstituut en de
practici.

Dr. Frenkel werd dank gebracht door den voorzitter met den wensch dat hij veel
succes mag oogsten bij zijn onderzoek.

Bij de rondvraag kwamen nog enkele praktijkgevallen en maatschappelijke
vraagstukken naar voren, waarna de voorzitter deze zeer geslaagde vergadering sloot.

Den leden der afdeeling Noord-Brabant wordt verzocht, hun contributie over
1939 ad ƒ 28.— (afgestudeerden in 1937 of daarna ƒ ig.—) te willen voldoen
door storting op giro no. 170417 Klundert.

Wil men in twee termijnen betalen, dan dient men vóór 1 Maart ƒ 16.— en
vóór i September ƒ 12.— te voldoen.

Na i Maart zal over het geheele bedrag, verhoogd met zegel en incassokosten
worden beschikt. J. H. Wilmink,

Militaire Veterinaire Vereeniging, Afdeeling Militaire Paardenartsen
der Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Over ig3g zal weer contributie worden geheven. Deze bedraagt voor de actieve
paardenartsen ƒ 5.— en voor de oud-paardenartsen en reserve-collega\'s ƒ 2.50.

De paardenartsen, leden der Maatschappij voor Diergeneeskunde kunnen de
contributie voor de Maatschappij voldoen in twee termijnen en wel vóór 1 Maart
en vóór 1 September, telkens de helft.

De afdeelingscontributie moet bij de eerste storting in haar geheel worden
voldaan. Degenen, die van de gunstige bepaling van het Hoofdbestuur gebruik
maken, worden verzocht de eerste termijn ad ƒ 17.— vóór 1 Maart te storten
op mijn girorekening i436og; de tweede termijn moet dan volgen vóór 1 Sep-
tember d.a.v. Wordt vóór 1 Maart niet gestort, dan zal over het totaal bedrag
ad ƒ 29.— verhoogd met zegel- en incassokosten per postkwitantie worden beschikt.

Ook de overige leden onzer Vereeniging worden beleefd verzocht vóór 1 Maart
hun contributie 1939 te gireeren. De Secretaris-penningmeester,

Ondergeteekende verzoekt collega\'s die in hun praktijk waar-
schijnlijk te doen hebben met deze ziekte, bij het voorkomen daarvan
hem telefonisch of schriftelijk bericht te zenden. Ter oriënteering
volgen hier de voornaamste kenmerken der ziekte.

Biggeninfluenza is een besmettelijke opfokziekte, welke het meest
in grootere bedrijven optreedt. In het bijzonder worden aangetast
jonge biggen in de derde lot vierde levensweek.

Door complicaties sterven enkele dieren; de meesten worden
chronisch ziek, blijven hoesten, zoodat zelfs nog bij oudere biggen
dit verschijnsel voorkomt. De dieren blijven daardoor in groei
achter, hebben een ruiger haarkleed en dikwijls een korstig eczeem.

Ik spreek de hoop uit, dat de collega\'s zullen medewerken om
dit vraagstuk in ons land tot oplossing te brengen en betuig daar-
voor reeds bij voorbaat mijn dank.

In de Vee- en Vleeschhandel van 14 Oct. 1937 komen belangwekkende be-
schouwingen voor over de bedrijfsresultaten der Gemeentelijke slachthuizen en de
werkzaamheden der keuringsdiensten in een aantal groote steden.

1. Het centrale gezag schrijve een model voor, waarin de meest essentieele gegevens
van abattoirs en keuringsdiensten in de jaarverslagen moeten worden vermeld en
waarbij vooral aandacht is te schenken aan de personeelsbezetting in verhouding tot
het aantal keuringen van de in den keuringsdienst geslachte dieren en van het
ingevoerde vleesch zoomede de behoefte aan repressieve controle.

2. De wettelijke bepalingen worden zoodanig gewijzigd, dal de tarieven voor
slachtgeld en keurloon (invoerkeurloon daaronder begrepen) wat de benamingen
en rubriceering der dier- en vleeschsoorten betreft geheel uniform worden.

3. Van de zijde der belanghebbenden dient onverzwakt te worden aangedrongen
op het vaststellen van uniforme slacht- en keurloonen voor het geheele land.

Wij zouden hier gaarne in herinnering brengen, dat er van diergeneeskundige
zijde in daartoe strekkende adviezen reeds vele jaren geleden bij de regeering op
werd aangedrongen de personeelsbezetting der keuringsdiensten in den zin sub 1
bedoeld nader te regelen, in het bijzonder waarborgen te geven dat voldoende
diergeneeskundigen als keurmeesters beschikbaar zijn. Bij de tweede eisch sluiten
wij ons gaarne aan, terwijl ter zake van de derde conclusie ook van diergeneeskundige
zijde met klem werd aangedrongen op zoo groot mogelijke nivelleering dezer hef-
fingen, zij het dat men hier tusschen ver uiteengelegen en — naar economische struc-
tuur verschillende — gebieden van ons land kleine verschillen mogelijk achtte.

Onder groote belangstelling is op Donderdag 29 December van het vorige jaar,
het 25-jarig bestaan van het Venlosche slachthuis gevierd. Voor het jubileerende
bedrijf recipieerden : de burgemeester, Mr. Beroer, de secretaris en wethouders
der gemeente en collega Beckers, de directeur van het bedrijf.

Bij den aanvang van de receptie heeft de burgemeester woorden van geluk ge-
sproken tot collega Beckers, die 25 jaren de leiding heeft gehad over het bedrijf.
Bovendien dankte hij tevens het geheele personeel voor de ijver en de toewijding,
waarmede zij hun zorgen aan het bedrijf hebben besteed. Nadat verder het geheele
personeel aan den burgemeester was voorgesteld geworden, dankte collega Beckers
den burgemeester voor zijn sympathieke woorden van gelukwenschen.

Hierna kwamen nog tal van autoriteiten, o.a. Prof. Berger, den directeur en het
college van B. & W. complimenteeren.

Ter eere van het jubileerende bedrijf is tot slot van de feestviering door de ge-

meente aan gasten en genoodigden een feestmaaltijd aangeboden, waarbij nog menig
woord van waardeering werd gesproken.

Zooals bekend, voert het gemeentebestuur van Middelburg reeds geruimen tijd
onderhandelingen met het Werkfonds over het verstrekken van een goedkoope
leening voor de stichting van een openbaar slachthuis.

Volgens een bericht in de N. R. Ct. hebben deze besprekingen thans tot het
gewenschte resultaat geleid, zoodat binnenkort met de bouw van een abattoir
aldaar een begin kan worden gemaakt. Naar wordt medegedeeld, zal het slachthuis
gevestigd worden op een terrein aan den Seisweg, benoorden Middelburg.

De raad van Maasland besloot zijn bezwaren tegen de nieuwe verordening van den
keuringsdienst van vee en vleesch bij Gedep. Staten kenbaar te maken. Volgens
deze verordening zal het niet meer mogelijk zijn, huisslachtingen te verrichten,
daar alle slarhtingen in het abattoir te Schiedam zullen moeten worden uitgevoerd.

De Deutsche Gesellschaft für Züchtungskunde heeft tot Prof. van der Plank
de vereerende uitnoodiging gericht een voordracht te willen houden op haar
bijeenkomst op i Februari a. s. te Berlijn. Hij heeft haar aangenomen en zalin
den namiddag spreken over: Praxis und Theorie der Tierzucht in den Niederlanden.
Gaarne wenschen we Prof. van der Plank met deze erkenning van ziin voor-
aanstaande positie in de veeteeltwetenschappen hartelijk geluk.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde op een proefschrift, getiteld:
„Toxische haemoglobinaemie en haemoglobinurie bij het rund in Drenthe"

Voor het Doctoraalexamen Veeartsenijkunde ie gedeelte: Mej. E. L. Boasson
en de heeren J. Blokhuis. J. W. Bussink, J. Hoekstra, W. F. A. Janssen en
S. J. Voute.

Voor het Candidaats-examen ie gedeelte: Mej. H. A. Hannema en de Heeren
H. Barrau, J. J. M. de Bruin, Pil Cohen, F. J. Eioenga, J. H. G. Geurtz,
G. van der Kolk, G. J. Okkerse, P. Kummel, W. J. Roepke, H. Sorodraoer
en F. W. van Ulsen.

Ontvangen van de N.V. Kon. Pharmaceutische Fabrieken v.h. Brocades Stheeman
& Pharmacia te Meppel de zeer uitvoerige prijscourant, uitgegeven Januari 1939,
welke prijscourant opgaven bevat over geneesmiddelen, reagentia, standaard-
oplossingen, kleurstoffen, chemicaliën, gecomprimeerde geneesmiddelen, gesterili-
seerde injectievloeistoffen, laboratorium-benoodigdheden, enz.

(Nederlandsch Gedenkboek of Europische Mercurius, Februari 175^,, pag. 150,
15¹) -

„Cnder alle middelen, die men tot nog toe in het werk gesteld heeft, tegen de
ziekte onder het rundvee, welke tegenwoordig over een groot gedeelte van Europa
uitgebreid is, zijn er geenen krachtig genoeg bevonden, hetzij om de ziekte voor te
komen of om de zieke beesten te geneezen. Zelfs schijnt de geenen, die in staat
zoude zijn geweest om nog eenige proeven, ten dier opzigte, aan zieke beesten te
neemen, de moed en gelegenheid bijna geheel ontroofd, door de Wet, die op zwaare
boete beveelt, dat vee, zodra zig de ziekte ontdekt, aanstonds om hals te moeten
brengen. \')

Ondertusschen verstaat men, dat door een heer, in de provincie van York²) de
inenting van deeze ziekte, met een goeden uitslag, in het werk gesteld is. Om het
rundvee daartoe te bereiden, moet men het doen aderlaaten en twee of drie ver-
koelende purgatien in geeven. Vervolgens maakt men een opening in de krop of
halskwebbe, en steekt in de zelve een prop werk, geweekt in het vogt, dat uit de
kinnebakken of neusgaten van een ziek beest loopt, laatende die prop twee of drie
dagen daar in steeken, gedurende welken tijd de ziekte zig openbaart. Doet het beest
dan in een weide en laat hetzelve daarin, totdat het gevaar van de ziekte over is.
Men moet zulk een beest geen droog voedzel geeven, maar van tijd tot tijd met
water gemengde zemelen of ander warm voedzel. De heer Dobson, door wien deze
remedie, ten opzigte van zijn eigen vee, ten tijde dat de besmetting het sterkste in
zijne provincie woedde, is gebruikt, verklaart dat hij, door middel van de Inenting,
van de tien beesten negen heeft behouden.

Dit hulpmiddel heeft de heer Binkhorst, op gelij.<e manier, op zijn buitplaats
doen in het werk stellen aan een hokkeling, op een onbesmette stal. Het beest wierdt,
vijf dagen na de inenting, hard ziek, en was, den I2en dag na dezelve, volkomelijk
hersteld. Men heeft hetzelve naderhand, op verscheide stallen, bij zieke beesten
gebragt, waar van het geene aandoening hadt ; zo dat het voor een volkomen
gebeterd beest werd gehouden."

„Onder de Bills die in de voorleedene maand zijn doorgegaan, is een van de eersten
geweest, die om de verspreiding der besmettelijke ziekte order het rundvee voor te
komen, welke den 26 passato bij de gemeenten doorging en naar de Lords gezonden
werdt. Ondertusschen wordt thans gemeld dat de ziekte onder het rundvee in geheel
Groot-lirittannië is opgehouden, zo dat indien er iets bijzonders van nuttigheid
in ware, dit elders van meer dienst zou zijn."

1 \') Dit ziet waarschijnlijk op de Bilt, in het voorleeden voorjaar doorgegaan,
dienende om de verspreiding van die ziekte te verhoeden ; waarvan gesproken is
in het I. deel, 1754, blz. 196. Merkt aan, dat die plaag toen in Engeland, even gelijk
in onze provintien, bijna scheen opgehouden te zijn.

Op den 11 en Januari 1939 overleed geheel onverwacht te Wassenaar,
op 68-jarigen leeftijd, de Heer H. G. van Harrevelt, oud-directeur
van het Openbaar Slachthuis van \'s-Gravenhage.

Met hem is wederom een der onzen heengegaan, die als een der
pioniers van ons vak heeft mogen gelden.

Hoe dikwijls is hij niet gesteld geworden voor nieuwe problemen, geheel
vreemd aan zijn opleiding, waarvoor een oplossing moest worden gezocht
en gevonden. Zijn helder verstand heeft hem steeds in de goede richting
geleid, zoodat hij met tevredenheid op zijn loopbaan kon terugzien.

Van Harrevelt werd den Q8en October 1870 te Ridderkerk ge-
boren. Hij bezocht de H.B.S. te Haarlem en verwierf in 1892 aan de
toenmalige Rijksveeartsenijschool het diploma van veearts.

Van i October 1892—1 Juni 1893 was hij assistent aan bovenge-
noemde inrichting bij den lateren professor Hamburger, daarna van
i Juni 1893—i September 1894 practiseerend veearts te Heerde en
vervolgens van 1 September 1894—1 Juli 1898 prosector anatomes aan
de Rijksveeartsenijschool te Utrecht.

Met ingang van laatstgenoemden datum werd hij benoemd tot
veearts, tevens plaatsvervangend directeur van het Openbaar Slacht-

huis te Rotterdam, alwaar zijn loopbaan in de vleeschkeuring een
aanvang neemt. Vooral met het laboratorium-onderzoek van vleesch
heeft hij zich bezig gehouden en wel op zoodanige wijze, dat hij met het
volste recht een der grondleggers van het bacteriologisch onderzoek
van vleesch genoemd kan worden. De door hem aangegeven methode
geldt nog steeds als een der beste en wordt met slechts kleine wijzi-
gingen op vele plaatsen toegepast. Enkele publicaties dienaangaande
verschenen van zijn hand.

Op i Augustus 1905 werd hij door den gemeenteraad van \'s-Graven-
hage benoemd tot directeur van het te stichten abattoir, welke functie
hij tot i December 1935 heeft bekleed, het tijdstip, waarop hij den ge-
meentedienst wegens het bereiken van den pensioengerechtigden
leeftijd verliet. Zijn groote liefde tot de natuur deed hem daarna als
woonplaats Wassenaar kiezen.

Als persoon was hij een voorkomend en hulpvaardig mensch, die
vooral ook voor dierenbeschermingsaangelegenheden een warm hart
had. Jaren lang is hij o.a. bestuurslid geweest van het Jack London-
verbond en het Federatief Comité voor Vogelbescherming in Nederland
(Covavo.).

Mij persoonlijk zal hij immer voor den geest blijven staan als de
leider, die de onder hem dienenden de volle gelegenheid gaf zich geheel
te ontplooien, door de zelfstandige wijze, waarop hij hen de hun opge-
dragen taak liet vervullen.

Zijn eigen taak was vaak moeilijk, vooral in de mobilisatie- en crisis-
jaren, maar juist in deze laatste jaren is gebleken, dat de basis waarop
het zoovele jaren door hem geleide bedrijf is gegrondvest, solide is,
getuige de financieele stabiliteit in den huidigen tijd.

Dat hij door velen gewaardeerd werd bleek wel bij de teraarde-
bestelling op Zaterdag 14 Januari 1.1. op de begraafplaats Nieuw Eyken-
duyncn te \'s-Gravenhage.

Onder degenen, die hem de laatste eer kwamen bewijzen, bevonden
zich o.a. de Inspecteurs van de Volksgezondheid E. J. A. A. Quaed-
vlieg (mede namens Professor Berger), Dr. S. G. Zwart en K. de
Vink ; verder Mr. H. J. Romeijn, oud wethouder, Dr. H. Molhuijsen,
T. J. CanterVisser namens het Hoofdbestuur van den Politiebond
voor Dierenbescherming en de Heer A. Tolsma namens Covavo en
enkele directeuren van gemeentelijke diensten.

Aan de groeve werd achtereenvolgens het woord gevoerd door
collega N. H. M. van Altena, vriend van den overledene, door Dr.
H. C. F. L. Warnecke als opvolger, door den Heer van der Stam
als vertegenwoordiger van de vleeschgrossiersorganisatie en door den
Heer A. Tolsma als bestuurslid van Covavo.

In de gedachten een goed mensch aan den schoot der aarde te hebben
toevertrouwd, verlieten de tallooze belangstellenden den doodenakker.

Het roode bloedlichaampje uit het circuleerende zoogdierenbloed
doet zich onder de microscoop, zoowel in het gekleurde als in het onge-
kleurde praeparaat, voor als een rond en structuurloos schijfje, dat als
bijzonder kenmerk draagt het ontbreken van de kern. De cel is volledig
opgevuld met een bepaalde hoeveelheid haemoglobine, zoodat na een
eenvoudige kleuring deze cellen zich steeds, althans bij het rund, in
eenzelfde, homogene kleur vertoonen. De verschillende cellen zijn
niet alle even groot, maar het grootteverschil blijft toch binnen bepaalde
grenzen (variatiebreedte = physiologische anisocytose).

Onder pathologische omstandigheden kunnen echter de roode bloed-
lichaampjes groote verschillen gaan vertoonen in vorm,grootteen kleur-
baarheid.

De vormverandering (poikilocytose) uit zich in afwijkingen van den
ronden vorm, waarbij zich allerlei grillige vormveranderingen kunnen
voordoen. Deze afwijkingen kunnen we zichtbaar maken in een gewoon
natief praeparaat, maar bij voorkeur doen we het in een vitaal gekleurd
praeparaat, omdat dan naast de poikilocytose ook sommige andere
afwijkingen, die soms in het bloed voorkomen (b.v. reticulocyten),
zichtbaar worden. Het aantreffen van poikilocytose heeft weinig diffe-
rentieel-diagnostische waarde, omdat dit kenmerk bij alle eenigszins
belangrijke anaemieën, waarbij onvoldoende celnieuwvorming plaats
vindt, voorkomt.

De afwijkingen in de grootte (anisocytose) hebben daarentegen
wel vaak diagnostische beteekenis. Een meer of mindere anisocytose,
dus een voorkomen van te kleine cellen (microcyten) naast te groote
cellen (macrocyten), vinden we bij iedere anaemie van eenige betee-
kenis b.v. bij anaemieën in het verloop van tuberculose, paratuber-
culose, distomatose, enz., maar differentieel-diagnostisch van belang
zijn het voorkomen van abnormaal groote of abnormaal kleine cellen.
Wanneer we deze in het bloed aantreffen, dan kunnen we wel met
zekerheid zeggen, dat we niet met een eenvoudige begeleidende anaemie
hebben te maken. De abnormaal kleine vormen, de z.g. dwergcellen
of schizocyten, met een doorsnede van 2 a 3 fj, en veelal allerlei wan-
gestalten vertoonende, treden o.a. in grooten getale op bij alle heftig
verloopende toxische haemoglobinaemieën, die in het afbraakstadium
verkeeren, dus voordat de bloedregeneratie nog goed is ingezet. De
abnormaal groote erythrocyten daarentegen zien we in het regeneratie-
stadium na ieder ernstig bloedverlies, zoowel buiten de vaten (bloe-
dingsanaemie) als binnen de vaten (haemoglobinaemie). De schizocyten

(evenals trouwens alle microcyten) zijn een degeneratieve vorm van de
roode bloedlichaampjes, de macrocyten daarentegen zijn een regenera-
tieve vorm, al kunnen deze laatsten dan ook wel kenmerken van minder-
waardigheid vertoonen, als b.v. een onvoldoende gevuld zijn met
haemoglobine. Is dit laatste het geval, dan is dat een zekere aanwijzing,
dat er een wanverhouding bestaat tusschen de vorming der roode
bloedlichaampjes en den haemoglobine-aanmaak. We zien dit b.v. bij
een te overhaaste nieuwvorming der cellen na een ernstig bloedverlies.
Is de overhaaste aanmaak de eenige oorzaak, dan zal dit verschijnsel
binnen enkele dagen uit het bloed verdwijnen; ontbreken daarbij echter
de noodige bouwstoffen voor een ruime haemoglobinevorming (ijzer),
dan zal het verschijnsel langer blijven bestaan.

Zooals ik reeds opmerkte, is de voornaamste inhoud der erythrocyten
de haemoglobine. Bij een postmortale kleuring, dus een kleuring na
fixatie, zijn de erythrocyten acidophyl en wel des te sterker, hoe meer
haemoglobine ze bevatten, zoodat we dus door middel van de kleuring
min of meer de haemoglobinevulling der cellen kunnen schatten.
Hierdoor kunnen we vaak uit de kleurbaarheid der cellen belangrijke
conclusies trekken. Normale roode bloedlichaampjes vertoonen na een
gewone kleuring (May-Grünwald-Giemsa kleuring) een bepaalde
gele kleur (orthochromasie). Een vermindering van het haemoglobine-
gehalte in een bepaald rood bloedlichaampje (oligochromie) komt
in een goed gelukt praeparaat tot uiting door een meer bleeke kleur.
Is het erger, dan zien we centraal ongekleurde cellen. Soms zien we
niets dan een ongekleurd of bijna ongekleurd schijfje, waarin alle of
bijna alle haemoglobine ontbreekt („Schatten"). Deze laatste vormen
zijn typisch voor ernstige hypochrome anaemieën. Bij een verhoogd
haemoglobinegehalte der roode bloedlichaampjes (hyperchroinie)
kleuren de cellen zich intensiever dan normaal. Vinden we macrocyten,
welke goed gevuld zijn met haemoglobine, dan wijst dat steeds op een
flinke bloedregeneratie en dan zien we in den regel ook andere ken-
merken van regeneratie b.v. reticulocyten (alleen in het vitaal ge-
kleurd praeparaat), kernhoudende roode bloedlichaampjes, cellen met
polychromasie, basophyle puncteering, kernresten of Howell-Jolly-
lichaampjes. Bij volwassen runderen vinden we onder normale omstan-
digheden uitsluitend orthochromatische erythrocyten, zonder de minste
regeneratie-verschijnselen. Bij sommige zoogdieren schijnt men echter
ook in normaal bloed wel polychromatische erythrocyten en reticu-
locyten aan te treffen b.v. bij het varken en het konijn.

Het gemiddelde haemoglobinegehalte der erythrocyten wordt uitge-
drukt in den kleurindex. In de diergeneeskunde werd tot heden al
bijzonder weinig aandacht geschonken aan de haemoglobinevulling.
Zelfs wordt wel beweerd, dat de bepaling van den kleurindex voor de
dieren van weinig waarde is, omdat hierbij de vorming van de roode
bloedlichaampjes en de haemoglobinevorming steeds gelijk opgaat.

Bij dieren zou men dus geen anaemieën aantreffen met een verhoogden
of verlaagden kleurindex. Volgens deze opvatting kan men dus steeds
volstaan met de bepaling van het haemoglobine-gehalte, omdat men
hieruit dan het aantal roode bloedlichaampjes kan berekenen. Deze
opvatting is echter niet juist. Ze is naar mijn meening alleen hierdoor
ontstaan, omdat het zoo moeilijk is vaste normen aan te geven voor
het normale aantal erythrocyten en het normale haemoglobine-gehalte
voor het normale rund. Onder normale omstandigheden vertoonen
deze beide waarden bij den mensch al belangrijke schommelingen,
verband houdende met geslacht, leeftijd, klimaat, tijd van den dag,
beweging, enz. Nog veel grooter zijn deze schommelingen bij de dieren,
vooral bij het rund, omdat hierbij de voeding en de verpleging in de
verschillende deelen van het land zoo zeer uiteenloopen. Ook is het
aantal roode bloedlichaampjes sterk afhankelijk van stalstand of weide-
gang, van voedingstoestand, van lactatieperiode, enz., factoren die bij
het rund een veel grootere rol spelen dan bij den mensch. Door al deze
oorzaken is het onmogelijk een vasten norm voor het geheele land aan
te nemen. Voor een bepaalde streek zou dat wel wat beter gaan, maar
dan ontmoet men toch ook nog vele bezwaren.

Om al deze redenen voldoet het in de praktijk veel beter den kleur-
index te bepalen volgens de methode van Bürker.

Bürker berekent het haemoglobinegehalte per erythrocyt (= Hb/e)
door uit te gaan van de absolute waarde van het aantal roode bloed-
lichaampjes (= R) en het haemoglobinegehalte (= Hb) bij het te
onderzoeken dier. Volgens Bürker bevat bloed (voor den mensch!) dat
ioo° Sahli vertoont 17,3 gram haemoglobine per 100 cc bloed. Wanneer
we nu deze waarde ook voor het rund overnemen, dan kunnen we dus
d.rn.v. de gevonden Sahli-waarde gemakkelijk de hoeveelheid haemoglo-
bine per 100 cc. bloed berekenen (= Hb/100).

Vinden we nu voor R bv. 6 millioen, dan kunnen we dus d.m.v. deze
beide waarden Hb/e berekenen. In ons geval zou Hb/e dus worden:
0.0865

Het X 10-¹² wordt in den regel weggelaten, zoodat men kortweg zegt
Hb/e - 14.4

Deze waarde nu blijkt bij het rund, evenals o.a. bij den mensch, vrij
constant te zijn, indien men althans steeds dieren van gelijken leeftijd
met elkaar vergelijkt. Dus hoewel onder physiologische omstandigheden
R enHb belangrijke schommelingen kunnen vertoonen, blijft Hb/e onder
die omstandigheden toch ongeveer gelijk.

Voor het normale rund (volwassen) uit mijn omgeving neem ik voor
normaal aan Hb/e = 13,5 a 14,5, daarbij niet lettende op kleine af-
wijkingen, omdat we wel moeten bedenken dat èn de Hb-bepaling

volgens Sahli en de telling der roode bloedlichaampjes, beide hun
onnauwkeurigheden hebben. Vooral wanneer men meer onderzoekingen
op hetzelfde bedrijf verricht, zooals ik het doe bij mijn tuberculose -
onderzoek, verkrijgt men met deze methode aardige resultaten.

Door op deze manier den kleurindex te bepalen komt men al gauw tot
de conclusie, dat ook bij onze huisdieren de vulling der r.bl.1. sterk
uiteen kan loopen, hetgeen dus wil zeggen dat we ook bij onze huisdieren
wel terdege anaemieën aantreffen met een verschillenden kleurindex.
De bepaling van den kleurindex kan ons dan ook vaak belangrijke aan-
wijzingen geven omtrent den aard van de anaemie.

De ziekte, waarbij een anaemie met een sterk verlaagden kleurindex
voorkomt, de chlorose, schijnt bij de dieren niet voor te komen. Toch
krijgen we af en toe ook met ziekten te maken, waarbij we een anaemie
aantreffen van het chlorotische type, dus met een verlaagde kleur-
index. Ik noem hier als voorbeeld de bloedingsanaemie. Hierbij zijn
de bloedbevindingen verschillend al naar het oogenblik, waarop het
bloed wordt onderzocht. We moeten ons nl. voorstellen, dat direct
na en ook reeds gedurende het verlies van een groote hoeveelheid
bloed buiten de vaten, dus door een bloeding, vloeistof van de weefsels
uit binnenstroomt in de bloedvaten, om zoodoende de hoeveelheid
vloeistof in het circuleerende bloed te herstellen. Dit gebeurt zeer
vlug. Hierdoor zien we dus eerst een parellel terug gaan van het aantal
r.bl.1. en van Hb, zoodat de kleurindex ongeveer gelijk blijft. Intus-
schen geeft het lichaam uit haar depóts (milt, lever, onderhuidsche
bindweefsels en ook het beenmerg) alle beschikbare, volledig afgewerkte
r.bl.1. aan de circulatie af, waardoor dus weer een vermeerdering van
het aantal circuleerende cellen ontstaat, welke vermeerdering echter
ook geen belangrijken invloed op den kleurindex uitoefent. Door de
bloedonttrekking wordt echter ook een prikkel op het beenmerg uitge-
oefend, waardoor dit tot een geweldige en overhaaste nieuwvorming
wordt aangezet. Hierdoor worden bloedcellen aan de circulatie afge-
geven, die niet in alle opzichten volwaardig zijn. Eensdeels zien we
cellen optreden met regeneratieve kenmerken (kernhoudende cellen,
cellen met polychromasie, enz.), andersdeels zien we echter ook cellen
optreden met degeneratieve kenmerken, cellen die gekenmerkt zijn door
onvoldoende vulling met haemoglobine en die zich dus in het gekleurde
praeparaat lichter voordoen. En dit is nu juist het typische van een
bloedingsanaemie : de celvorming gaat steeds de haemoglobinevorming
vooruit, zoodat men in het regeneratiestadium steeds een anaemie
aantreft met een verlaagden kleurindex. De snelheid der regeneratie is
o.a. ook afhankelijk van het ijzergehalte der voeding. Het gelukt b.v.
bij proefdieren een bloedingsanaemie langen tijd te laten voortbestaan,
door als voeding uitsluitend melk te verstrekken. Door ijzer toevoeging
verkrijgt men veel snellere genezing. Het ijzer treedt hierbij direct als
bouwstof op en werkt dus niet als een prikkelstof op het beenmerg,
zoodat het in dit geval ook niet door andere stoffen als b.v. arsenicum

kan worden vervangen. Ook het koper kan hier niet in de plaats treden
van het ijzer. Natuurlijk kunnen deze laatste stoffen naast ijzer wel een
gunstige werking uitoefenen b.v. als katalisator voor het ijzer of als
prikkelstof voor het beenmerg.

Bij chronisch bloedverlies buiten de vaten (ulcus, longbloeding,
pvelonephritis, enz.) is de verandering in het bloedbeeld afhankelijk
van den ernst van het bloedverlies, maar is het bloedverlies eenigszins
ernstig, dan zal de regeneratie der bloedcellen steeds vlugger plaats
vinden dan de synthese van de haemoglobine, zoodat we dan toch steeds
een anaemie zullen vinden met een verlaagden kleurindex.

Het is wel eigenaardig, dat op dit verschijnsel in de diergeneeskunde
eigenlijk nooit wordt gewezen, terwijl het toch bij de beoordeeling
der patiënten belangrijke aanwijzingen kan geven. Ik noem U b.v. het
volgende voorbeeld :

15 Mei werd mijn hulp gevraagd bij een koe, waarvan de eigenaar
verklaarde, dat ze te weinig melk gaf, wat traag was en wat te veel lag.
Bij onderzoek vond ik bij de, in goeden voedingstoestand verkeerende
koe, het volgende : T = 38.7, P = 120, A = frequent, sterk positieve
venenpols en iets opgezette halsaderen. Geen oedemen. Hartslag regel-
matig en zuiver, maar bonzend en vooral na eenige beweging snel
oploopend. Om het hart verscherpt vesiculair ademen met iets chiemen
en piepen. Volgens den eigenaar hoest de koe af en toe. Urine bevat
eiwit, geen urobiline. Het bloedserum bevat geen galkleurstoffen.

Morphologisch : sterke aniso-microcytose, oligochromasie, enkele
„Schatten", vrij veel cellen met basophyle puncteering ert polychro-
masie.

Opm. : neutrophielen vertoonen een duidelijk regeneratief beeld,
naast degeneratie. Tox. gran. gering positief.

Bloedbespreking : De belangrijkste bevinding en tevens de grootste
verrassing in dit bloedbeeld is de sterk regeneratieve anaemie met
verlaagde kleurindex. Bij tuberculose en andere ziekten kan men ook
wel een anaemie vinden met een dergelijke lage kleurindex, maar dan
zal het bloedbeeld nooit zoo sterk regeneratief zijn. In den regel vindt
men bij tuberculose in het geheel geen regeneratieve kenmerken in
het runderbloed. Het witte bloedbeeld is het beeld van een chronische
ontsteking en zou kunnen doen denken aan tuberculose, hoewel de
bouw der neutrophyle cellen daarvoor wel wat te regeneratief is, maar
dat zal ik hier buiten beschouwing laten. Het roode bloedbeeld is
in dit geval de beslissende factor. En in verband met de klinische ver-
schijnselen, die wijzen op een endocarditis, nephritis en aandoening
der longen, ligt het voor de hand, dat ik deze anaemie in verband

bracht met een occulte longbloeding of een longbloeding die kort
geleden had plaats gehad. Maar al te spoedig zou blijken, dat deze
veronderstelling juist was, want op 23 Mei stierf het dier plotseling
ten gevolge van een heftige longbloeding. Bij de sectie vond ik een
endocarditis verrucosa van de tricuspidalis, met metastasen in de
longen en embolische infarcten in de nieren.

Zoo zien we, dat we bij dergelijke patiënten in het bloedonderzoek
een prachtige steun kunnen vinden voor den juisten opbouw van onze
diagnose.

Een voorbeeld van een anaemie met een verhoogde kleurindex vinden
we in het herstelstadium van piroplasmose en van toxische haemoglo-
binaemieën. Een voorbeeld van een dergelijk bloedherstel laat ik hier-
onder volgen (overgenomen uit mijn proefschrift) ; het betreft een koe
in het herstelstadium van piroplasmose.

Bij toxische haemoglobinaemieën verloopt het herstel op dezelfde
manier. Duidelijk komt dus tot uiting, dat gedurende het herstel de
aanmaak van haemoglobine sneller verloopt dan de nieuwvorming van
de r.bl.1. Met andere woorden, we zien gedurende het herstel bij voort-
during een anaemie met een verhoogde kleurindex.

Ook in dit regeneratieproces is het bloedbeeld sterk afhankelijk
van het tijdstip, waarop men het bloed onderzoekt. In den aanvang is
het bloedbeeld vooral gekenmerkt door een degeneratieve anisocytose
(microcyten en schizocyten in groote getale), welke echter bij een
gunstig verloop vlug wordt omgezet in een regeneratieve anisocytose
(macrocyten). Daarnaast zien we dan allerlei andere regeneratieve ken-
merken optreden, als reticulocyten, kernhoudende r.bl.1. (eerst vaak
macroblasten, polychromatische erythroblasten naast normoblasten,
later uitsluitend normoblasten), cellen met polychromasie, basophyle
puucteering, kernresten en Howell-Jolly-lichaampjes.

Zooals we uit het bloedherstel zien, blijft de verhoogde kleurindex
gedurende het geheele genezingsproces bestaan. De overige regenera-
tieve kenmerken verdwijnen geleidelijk in het verloop van een dag of
tien. Het eerst de kernhoudende r.bl.1., daarna de andere kenmerken.

De Howell-Jolly-lichaampjes blijven het langst aanwezig. Deze kan men
nog wel een week of vijf na het optreden van de ziekte aantoonen.

Het is echter de vraag of men de Howell-Jolly-lichaampjes wel steeds
als een regeneratief kenmerk mag beschouwen. Het is b.v. een bekend
feit, dat na splenectomieën jarenlang veel Howell-Jolly-lichaampjes
in het bloed worden aangetroffen, zoodat men (Hirschfeld) wel aan-
neemt, dat de milt langs hormonalen weg de ontkerning in het beenmerg
beïnvloedt. Niet ieder is het met deze laatste opvatting geheel eens
(Naegeli), maar toch is het wel zeer waarschijnlijk, dat er een nauw
verband bestaat tusschen Howell-Jolly-lichaampjes en milt.

De snelheid, waarmede volledig bloedherstel wordt bereikt, zal nauw
samenhangen met de constitutie van het dier en de samenstelling van
het verstrekte voeder, eventueel verstrekte geneesmiddelen. Onder
normale praktijkomstandigheden, indien geen geneesmiddelen worden
verstrekt, schijnt volledig herstel in één a anderhalve maand plaats
te vinden.

Wanneer men bij runderen, welke geleden hebben aan toxische
haemoglobinaemie, evtl. met haemoglobinurie na enkele dagen
een flink verhoogde kleurindex waarneemt, met talrijke regeneratie-
verschijnselen in het bloed, dan behoeft men verder geen therapie in te
stellen. Dan kan men er zeker van zijn, dat het dier vlug en prompt
zal genezen, ook al is het aantal r.bl.1. tot 2 millioen gedaald. Wel
moet men natuurlijk de oorzaak van de haemoglobinurie wegnemen,
d.w.z. de koeien moeten op een andere, gezonde weide worden gebracht.

Maar niet steeds is het verloop zoo gunstig. Als voorbeeld beschrijf
ik U de volgende patiënt met toxische haemoglobinurie ¹) :
17 Aug. R = 2850000 Hb = 24 Hb/e = 14.6

19 „ R = 2850000 Hb = 20 Hb/e = 12.2
21 „ R = 2900000 Hb = 19 Hb/e = 11.3
27 „ R = 3350000 Hb = 19 Hb/e = 9.8

Op 27 Aug. is een behandeling ingesteld met sulf. cupric.
10 Sept. R = 4050000 Hb = 34 Hb/e = 11.5

Op 10 Sept. is de therapie veranderd en werd naast de sulf. cupricus
een groote hoeveelheid ijzer verstrekt.

1 ) De differentieel-diagnose tusschen piroplasmose en toxische haemoglobinurie
berust op :

b. piroplasmose gaat steeds gepaard met een laagnormaal aanta w. bl. 1. of een
uitgesproken leucopenie. Bij toxisch bloedwateren daarentegen vindt men in den
regel een hoognormaal aantal w. bl. 1. of een uitgesproken leucocytose.

c. bij piroplasmose vindt men een lymphatisch bloedbeeld ; bij toxisch bloed-
wateren daarentegen een uitgesproken neutrophiel bloedbeeld.

Hier zien we dus een patiënt waarbij, bij het bloedherstel, de ver-
hoogde kleurindex uitbleef. Deze koe wilde dan klinisch ook niet op-
knappen, zoodat ik het herstel moest te hulp komen door toevoering van
koper en ijzer. Het ontstaan van dit ziektebeeld moet men zich als
volgt voorstellen. Bij veel patiënten met toxisch bloedwateren heeft het
bloedherstel geen normaal verloop. Wat is nl. het geval ? Zoodra de
eigenaar haemoglobinurie bij zijn koeien ontdekt, gaat hij ze verweiden
naar een gezonde weide, waar de dieren oogenschijnlijk snel genezen,
d.w.z. na eenige dagen vertoonen ze geen haemoglobinurie meer. Maar
uit hetgeen ik hierboven mededeelde (zie voorbeeld 1) blijkt, dat het
bloedherstel minstens een maand noodig heeft om volledig te zijn en
zeker onder ongunstige omstandigheden nog veel langer. Lang voordat
dat herstel echter heeft plaats gevonden, worden de koeien vaak al
weer in de eerste weide gebracht, zoodat na kort verblijf hierin (10—14
dagen) het lijden opnieuw optreedt. Dus ten tweeden male worden
een massa bouwstoffen van de haemoglobine (o.a. ijzer) uit het lichaam
verwijderd. Is de koe nu in een behoorlijke conditie, dan zal het dier
ook dezen tweeden aanval nog goed overwinnen en het herstel zal
ook nu nog weer normaal of misschien iets vertraagd plaats vinden.
Het beenmerg zal nog weer voor een behoorlijke vervanging der afge-
broken r.bl.1. kunnen zorg dragen.

Maar wanneer zich de afbraak te vaak en te snel na elkaar herhaalt,
dan kan het gebeuren, dat, in de eerste plaats door de herhaalde af-
voer van haemoglobinebouwstoffen een gebrek aan bouwmateriaal
(vooral ijzer) ontstaat, maar in de tweede plaats is het mogelijk, dat
het beenmerg ten slotte uitgeput geraakt, zoodat het niet meer in
staat is te zorgen voor een behoorlijke vervanging der vernietigde
r.bl.1. Op deze manier ontstaat dan een aregeneratieve anaemie, een
anaemie, die gekenmerkt is door het uitblijven van voldoende regene-
ratieverschijnselen. Ik denk hierbij onwillekeurig aan het feit, dat bij
de vrouw, door de telkens terugkeerende menstruatie, minder ijzer
in het circuleerende bloed voorkomt dan bij den man. Door dit chro-
nisch ijzerverlies ziet men veel vaker anaemieën bij vrouwen dan bij
mannen optreden. Volgens Heilmeyer en Plötner (1937) is het serum-
ijzer-gehalte bij den man ongeveer 30% hooger dan bij de vrouw.
Bij iedere menstruatie verliest de vrouw in den vorm van haemoglobine-
ijzer ongeveer het achtvoudige van het gezamenlijke serumijzer. Een
te sterke menstruatie geeft dan ook gemakkelijk aanleiding tot een te
sterke ijzerverarming van het vrouwelijk organisme, hetgeen door ijzer-
toediening weer is te verhelpen. Deze anaemieën berusten volgens
H. en P. niet op een beenmerginsufficientie, maar op een ijzertekort.
Hetzelfde nu zal vermoedelijk ook bij de door mij bedoelde patiënten
het geval zijn.

Deze anaemievorm kan zich ook nog onder andere omstandigheden
uit de haemoglobinaemie ontwikkelen. Niet steeds behoeft, zooals in
het bovengenoemde geval een acute haemoglobinurie vooraf te gaan.

Wanneer men gedurende den weidetijd een willekeurige, op het oog
gezonde koe, loopende op deze ziekmakende gronden onderzoekt, dan
zal men meermalen vinden, dat deze dieren min of meer aan de ziekte
lijden, zich uitende in het bloedbeeld. Het komt meermalen voor, dat
de eigenaar gedurende den geheelen zomer niets van haemoglobinurie
heeft gemerkt en toch kunnen zijn koeien dan wel aan een behoorlijke
haemoglobinaemie hebben geleden, maar de afbraak is dan niet zoo
heftig geweest dat het is gekomen tot een haemoglobinurie. De nieren
waren dus nog in staat de vrijgekomen bloedkleurstof tegen te houden,
zoodat de eigenaar niets gemerkt heeft, temeer niet, daar de koeien in
dergelijke gevallen overigens weinig ziekteverschijnselen vertoonen.
De melkgift blijft langen tijd normaal, de eetlust blijft goed, alleen
de ontlasting is voortdurend wat te dun. Het is wel opvallend, dat de
dieren en in dat opzicht staat het rund niet alleen, een zeer groote
afbraak van r.bl.1. kunnen verdragen, zonder dat het tot in het oog
loopende verschijnselen komt. Dergelijke dieren worden dus ook niet
tijdig naar een andere, gezonde weide overgebracht, zoodat het schade-
lijke agens bij voortduring kan blijven inwerken. Ook bij dergelijke
dieren kan zich een soortgelijke aregeneratieve anaemie ontwikkelen.

De eigenaar komt bij mij met de klacht, dat één zijner koeien den
laatsten tijd vermagert en sterk achteruit gaat in de melkgift. Het dier
zou den geheelen zomer geen last hebben gehad van bloedwateren en is
ook overigens steeds goed gezond geweest. De koe is op stal gehaald
en eet met opvallende graagte hooi en stroo. Bij onderzoek van de
iets te magere koe valt direct de gele verkleuring van de uierhuid op.
De slijmvliezen zijn iets geelbleek. De hartslag is, vooral na eenige
beweging versneld en bonzend. De temperatuur is normaal. Urinc-
onderzoek levert niets bijzonders op. Bloedonderzoek :

Het bloedbeeld vertoont anisocytose, echter geen schizocyten of
flinke, groote macrocyten. Dus noch een acuut degeneratief, noch een
flink regeneratief bloedbeeld is aanwezig. Daarbij ontbreken alle
regeneratieve kenmerken, behoudens enkele Howell-Jolly-lichaainpjes.
Wel vinden we echter een zeer ernstig degeneratief kenmerk nl. vrij
veel „Schatten". Dit is dus een zeker bewijs, dat er een wanverhouding
bestaat tusschen de aanmaak van de r.bl.1. en de synthese van de
haemoglobine. Op het eerste gezicht komt dat niet zoo duidelijk tot
uitdrukking in de kleurindex, maar we moeten, om dit goed te kunnen
beoordeelen, ons den gang van het genezingsproces voor oogen halen.
Immers ik zeide reeds, dat gedurende het geheele genezingsproces van
de haemoglobinurie, bij normaal verloop een verhoogde kleurindex
wordt aangetroffen. Het acute stadium der ziekte is voorbij, dat kunnen
we zien aan het bloedbeeld, dus we behooren voor ons te hebben het
stadium der regeneratie met zijn verhoogde kleurindex. In dit licht be-
zien is dus zeker de kleurindex te laag. Duidelijk komt hier naar voren,

dat men, om een anaemie goed te kunnen beoordeelen, een juist inzicht
moet hebben in het regeneratieproces. Ook een anaemie herstelt zich
volgens vaste regels en deze dient men te kennen, evengoed als men
dient te kennen de regels volgens welke zich het witte bloedbeeld
herstelt.

De therapie, die men bij bovenstaande patiënt dient in te stellen
wordt door het bloedbeeld aangegeven. Toediening van koper en ijzer
in groote hoeveelheid doet in korten tijd herstel intreden.

In de laatste jaren wordt in de voedingsleer zeer veel aandacht
geschonken aan de mineralen. Vooral bij de bestudeering van de
likzucht wordt steeds meer de aandacht gevestigd op de zoogen. spoor -
elementen, de elementen, welke onder normale omstandigheden in het
lichaam voorkomen, echter in buitengewoon kleine hoeveelheden en
waarvan de in het lichaam te vervullen rol niet steeds bekend is.

Door deze onderzoekingen zijn enkele vormen van likzucht voldoende
verklaard. „Coast disease", een ziekte van schapen in Z.-Australië is
volgens de meest recente gegevens te genezen door toediening van
i mgr. cobalt per dag. ,,Bush Sickness" in Nw. Zeeland en „Enzoötic
Marasmus" in West-Australië schijnen ook gunstig te worden beinvloed
door toediening van cobalt. ,,Pine", voorkomende in Schotland, wordt
door Greig, e.a. nog steeds toegeschreven aan een ijzertekort, maar
het is niet onwaarschijnlijk, dat het cobalt ook hierbij een rol speelt.
Onderzoekingen hieromtrent zijn nog niet ingesteld. In Nederland
kennen we een vorm van likzucht, waarvan Sjollema in 1933 vaststelde,
dat ze wordt veroorzaakt door kopergebrek in den bodem en het hooi
of gras. In Engeland kennen we een ziekte bij jonge lammeren (Warfa of
Swayback) die overeenkomt met „Enzoötic Ataxia" in Australië. Beide
ziekten zouden veroorzaakt worden door een tekort aan koper (Dunlop
en Wells — 1938 ; Bennett en Chapman — 1938).

De ijzerdeficiëntie, die men bij vele dezer ziekten aanvankelijk als
oorzaak aannam, geraakt hierdoor op den achtergrond. En toch ben ik
er in den laatsten tijd steeds meer van overtuigd, dat in bepaalde deelen
van Nederland veel jonge kalveren likzucht kunnen vertoonen door
een tekort aan ijzer. Maar deze ijzerdeficiëntie is dan in eerste aanleg
aangeboren.

Het is in de humane geneeskunde bekend, dat kinderen van anae-
mische ouders, hoewel zelden anaemisch geboren, later toch vaak aan
anaemie gaan lijden, veel vaker dan kinderen uit gezonde ouders.

Dierproeven hebben aangetoond, dat het optreden van anaemieën
toeneemt bij nakomelingen van ouderdieren, die gedurende meer dan
één generatie op een laag ijzerdieet werden gehouden (proeven van
M. B. Schmidt).

Biggen, welke geboren worden uit zeugen, die voortdurend in het
hok worden gehouden en niet de gelegenheid krijgen ooit in den grond
te wroeten, vertoonen vaak op een leeftijd van een week of drie een
ernstige anaemie (McGowan en Crichton e.a.).

Al deze anaemieën zijn van het chlorotische type en zijn een gevolg
van het feit, dat de jongen bij de geboorte, tengevolge van een ijzer-
tekort in het moederlijke lichaam, een onvoldoende ijzerreserve bij de
geboorte meekrijgen, waardoor ze niet in staat zijn de physiologische
anaemie, welke kort na de geboorte intreedt, te boven te komen. Vooral
wanneer niet zoo vlug mogelijk met bijvoedering wordt begonnen of
wanneer de bijvoedering ondoelmatig is (papkinderen, meelvoedering)
kan deze anaemie ernstige vormen aannemen.

Zooals ik hierboven beschreef, lijden in meerdere streken van Drenthe
\'s zomers veel koeien bij voortduring aan een haemolytische anaemie.

Zooals ik in mijn proefschrift aantoonde, wordt gedurende den stal-
tijd deze anaemie bij een ondoelmatige voeding, welke nog zeer veel
voorkomt, omgezet in een anaemie met een verlaagde kleurindex.
Dergelijke dieren vertoonen dus jaar in jaar uit een anaemie. Is het,
gezien hetgeen ik hierboven mededeelde, een wonder, dat hieruit veel
kalveren zullen worden geboren, die later gemakkelijk aan anaemie
gaan lijden ? Vooral op de kleinere bedrijven, waar uit zuinigheids-
overwegingen vaak veel met eigenverbouwd roggemeel, havermeel, enz.
wordt gevoederd, is het duidelijk, dat deze anaemie vaak voor den dag
komt. De kalveren vertoonen dan steeds een anaemie met een duidelijk
verlaagde kleurindex. Door het veelvuldig voorkomen van bloed-
wateren, kan deze vorm van anaemie, die ook gepaard gaat met likzucht,
vrij veel voorkomen, zoodat men oppervlakkig zou kunnen denken, dat
men de oorzaak speciaal bij de voeding van de kalveren moet zoeken.
In zekeren zin is dat dan ook wel zoo. De voeding speelt natuurlijk een
groote rol, maar de grondoorzaak moet men dan toch zoeken bij het
moederdier. Deze vorm van anaemie geneest niet door toediening van
koper alleen. Groote hoeveelheden ijzer brengen echter vaak herstel.
Misschien geeft koper, samen gegeven met ijzer, nog betere resultaten.
Ook melasse, hetgeen steeds zeer gaarne wordt opgenomen, werkt bij
deze dieren zeer gunstig. Dit bevat immers groote hoeveelheden koper
en ijzer. Dat in ons land dus geen likzucht zou voorkomen tengevolge
van ijzerdeficiëntie is vermoedelijk niet in alle opzichten juist.

Er zijn weinig onderwerpen, die onder dierenartsen zoozeer belang-
stelling ontmoeten, als het leven en streven der diergeneeskundige
studenten! Zijn wij dit niet alle geweest en leeft niet bij elk onzer nog een
lichtende herinnering aan dezen onvergetelijken tijd ? Menigeen zal
zich afvragen : hoe zal deze kleine kring van jongeren de evolutie mede
beleven, die het diergeneeskundig onderwijs in de laatste kwart eeuw
met zooveel succes heeft doorloopen ?

Bij meer dan één gelegenheid mocht ik verslag doen van hetgeen in
dit deel van ons corps voorviel. Reeds in 1933 berichtte ik over de
motieven die geleid hadden tot de vorming van den Diergeneeskundigen
Studenten Kring, tot welker oprichting de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde om verschillende redenen een krachtigen prikkel had ge-
geven. *)

Ook in het Gedenkboek van het „Utrechtsch Studentenleven" uit-
gegeven door het U.S.C. bij het 60e Lustrum der Utrechtsche Universi-
teit gaf ik een schets van den werkkring dezer jeugdige vereeniging. ¹)

Maar beter nog werden wij ingelicht door de redevoering gehouden
bij de opening van de feestelijkheden ter herdenking van het 75-jarig
bestaan onzer Maatschappij door den toenmaligen voorzitter van D.S.K.,
thans collega A. A. Oskam ²) —. Dit feest viel samen met het eerste
Lustrum van den „Kring", zoodat er aanleiding was een overzicht te
geven van hetgeen in deze 5 jaren was bereikt.

Daaruit bleek, dat het contact der jongeren met onze Maatschappij
tot aller bevrediging wordt onderhouden. D.S.K. leden, die het candi-
daats-examen hebben afgelegd, worden automatisch candidaat-lid
onzer Mij. en genieten daarvan verschillende voordeelen (reductie
abonnement Tijdschrift, Jaarboekje). Maar bovendien vormt deze
band een gemakkelijke inleiding tot het ook voor alle jongere collegae
onontbeerlijke definitieve lidmaatschap der Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

Voorts stelde Oskam in het licht, dat er wederom op bevredigende
wijze gelegenheid was voor studenten der verschillende studiejaren om

1 ) C. F. van Oijen. Gedenkboek van het Utrechtsch Studentenleven. Utrecht,
1936. Hoofdstuk XIII. Studievereenigingen. Diergeneeskundige Studenten
Kring D.S.K.

2 ) A. A. Oskam. Het eerste lustrum van de „Diergeneeskundige Studentenkring"
(D.S.K.). Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1937. dl. 64, blz. 1396.

elkaar te ontmoeten en gemeenschappelijk verschillende studie-aange-
legenheden te verzorgen (overleg met de Faculteit, met de docenten,
organiseeren van lezingen en excursies). Voor de Faculteit en voor de
docenten ontstaat daardoor het groote voordeel, dat men bij deze be-
sprekingen slechts met één organisatie te doen heeft, hetgeen het overleg
ongetwijfeld vergemakkelijkt. Ten slotte bleek dat regelmatig alle
studeerenden aan dc Veterinaire Faculteit lid werden van den Kring.

Wie echter deze rede nauwgezet leest, kan daarin ook gedeelten
aantreffen, die er op duiden, dat nog niet op alle terreinen de algemeene
vereeniging van diergeneeskundige studenten haar werkkring volledig
had afgepaald en dat te dien opzichte nog verlangens bestonden.

De Diergeneeskundige Studenten Kring is in de Utrechtsche studen-
tenwereld een jonge organisatie. Hoe zal zij zich verhouden tot de
bestaande corpora, die elk op zijn gebied op een voortreffelijken staat
van dienst kunnen bogen. Sedert de incorporatie onzer onderwijs-
instelling in de Universiteit is er steeds op aan gedrongen, dat zooveel
mogelijk diergeneeskundige studenten lid zouden worden van U.S.C.
of U.S.R., de beide groote „gezelligheidsvereenigingen". Terecht merkt
de heer Oskam op : „dat vergeleken met eenige andere faculteiten, het
aantal diergeneeskundige studenten, dat hiertoe overgaat, gunstig
afsteekt."

Het zou maatschappelijk ongewenschte gevolgen kunnen hebben,
wanneer het bestaan van D.S.K. zou leiden tot het verdwijnen der
„Diergeneeskundige Faculteit" in het Utrechtsch Studentencorps of
der „Veterinaire Faculteit" in Unitas Studiosorum Rheno-Trajectina.
Integendeel, alles moet er op gericht zijn, deze organisaties een waardige
plaats te doen innemen tusschen hare zusters. Dc studenten, die zulks
inzien en daarvoor offers van tijd en moeite brengen, dienen daarmede
een algemeen diergeneeskundig belang. Het is hier de plaats hun daar-
voor den dank der afgestudeerden te brengen !

Het is voorts bekend, dat er naast deze „gezelligheidsvereenigingen"
in Utrecht een afzonderlijk orgaan bestaat, dat zijdelings samenhangt
met het U.S.C. en dat genoemd wordt het „Faculteiten-systeem van het
U.S.C.". Er is gelegenheid voor alle studenten om tegen een geringe
contributie studielid te zijn hunner „Faculteitsvereeniging". Deze
laatste houdt zich bezig met verzorging van studiebelangen, het organi-
seeren van lezingen en excursies. Haar Bestuur vertegenwoordigt de
„studieleden" bij academische en andere plechtigheden. Gemeenschap-
pelijk met de zusterorganisaties uit andere faculteiten wordt een berich-
tenblad uitgegeven „Het Utrechtsch Faculteiten-blad", er is een
„Mensa" gevestigd in het Universiteitsgebouw, waarvan zij die daar
college\'s volgen veel profijt hebben, er wordt een „studenten bibliotheek"
onderhouden, waar studieboeken verkrijgbaar zijn voor hen die deze
om verschillende redenen niet zelve aanschaffen enz. enz.

Binnen de organisatie van „Unitas" verrichten haar Faculteiten
soortgelijke werkzaamheden, (uitgifte van „Vivos Voco", organisatie
van lezingen, cursussen, enz.).

De lezer zal begrijpen, dat waar in sommige andere faculteiten door
dezen historisch geworden toestand wel eens gevaar voor ongewenscht
dupliceeren van bepaalde werkzaamheden ontstaat, door de oprichting
van D.S.K. tripliceeren daarvan zou kunnen dreigen. En dit dient, al
was het alleen om practische redenen, voorkomen te worden. Kort
samengevat was het probleem aldus : Een nieuwe zeer nuttige algemeene
studentenorganisatie in onze faculteit zoekt zich baan in de Utrechtsche
Studenten Maatschappij, doch zij ontmoet op haar weg bestaande ver-
eenigingen, die voor een deel harer leden de beoogde werkzaamheden
naar beste weten verrichten. Wie kent niet de macht der traditie in deze
wereld van jonge enthousiaste menschen, wie weet niet hoe ongaarne
men daar anderen, die hetzelfde doel nastreven, naast zich ziet opkomen,
hoe spoedig hier misverstand ontstaat omtrent de juiste strekking van
het zich nieuw aankondigende ! Zonder dat partij gekozen werd tusschen
de „Faculteiten", hetgeen een noodlottige tweespalt zou doen oplaaien,
moest gestreefd worden naar een definitieve regeling der onderlinge
betrekkingen en verdeeling van het arbeidsveld.

Men moet nu met de studentenwereld goed bekend zijn om te be-
seffen hoe moeilijk het was door „onderhandeling" tot een voor alle
partijen aannemelijke afbakening van elks terrein te komen. Deze
moeilijkheden werden niet verkleind door het feit, clat onder de studen-
ten onzer Faculteit, zooals ook in andere studierichtingen, een aantal
„nihilisten" voorkomt, studenten dus die bij geen der bestaande stu-
dentenorganisaties waren aangesloten en die min of meer afwijzend
stonden tegenover het aangaan van een regeling. Maar moeilijkheden
zijn er nu eenmaal om overwonnen te worden. Zoo is het de verdienste
der besturen van D. S. K. in 1937 en 1938, van de Senaten van het
Utrechtsch Studenten Corps en van Unitas Studiosorum Rheno-
Trajectina uit die jaren, dat zij er in geslaagd zijn den grondslag te
leggen voor een goede verdere ontwikkeling der verhoudingen. Als
resultaat van de talrijke besprekingen over de hiertoe te rekenen onder-
werpen is een soort „charter" ontstaan, in den vorm van bilaterale
overeenkomsten tusschen genoemde studenten-corpora eenerzijds en
telkens D.S.K. als partij ter andere zijde. Over deze afspraken wil ik
den afgestudeerden op verzoek der Redactie een en ander mededeelen.

Voorop werd gesteld, dat de leden van D.S.K. zich allen zullen
aansluiten bij één der „Faculteiten", naar vrije keuze. Omgekeerd
zullen deze geen leden meer aannemen, die geen lid zijn van D.S.K.
Hiermede is bereikt, dat elke diergeneeskundige student wordt opge-
nomen in één der groote studentenorganisaties, hetzij als „studielid"
of als „gezelligheidslid". De wensch zit daarbij voor, dat het aantal
der laatsten zoo groot mogelijk zij, doch ook aan het eerstgenoemde
lidmaatschap kan vormende waarde niet worden ontzegd. Men zal
moeten erkennen dat daarmede het voorshands bereikbare is verwezen-
lijkt onder behoud van een algemeene organisatie, die alle diergenees-
kundige studenten omvat.

Uit het bestuur van deze laatste (D.S.K.) zal steeds één lid in de
besturen van elk der „Faculteiten" gekozen worden, zoodat een ge-
makkelijke uitwisseling van denkbeelden gewaarborgd is. Aan de
algemeene organisatie der diergeneeskundige studenten (D.S.K.) is
de taak opgedragen, bij voorkomende gelegenheden als vertegen-
woordiger dezer studenten op te treden. Het overleg met de Faculteit
en met de docenten geschiedt uitsluitend door een door D.S.K. aan te
wijzen afgevaardigde. Het D.S.K. bestuur zal over de te bespreken
onderwerpen voeling houden met de „Faculteitsbesturen". Zoo ge-
wenscht zal de benoemde afgevaardigde ook één, van die van D.S.K.
afwijkende meening, kenbaar maken. Waar bij plechtigheden gesproken
moet worden namens de diergeneeskundige studenten, valt deze taak
den woordvoerder van D.S.K. toe, die daarbij c.q. zal melden, dat hij
ook spreekt namens de Diergeneeskundige Faculteit van het U.S.C. en
namens de Veterinaire Faculteit van U.S.R. Aan het bestuur van
D.S.K. zal als algemeene vereeniging van veterinaire studenten bij
academische en andere plechtigheden den protocollairen voorrang
worden verleend boven de Faculteitsbesturen. Maar het dient met
vreugde geconstateerd, dat deze laatsten daar evenzeer aanwezig zullen
zijn, getuigende van de deelneming der studenten uit de Vide faculteit
in het algemeene studentenleven.

Inhaerent aan het verplichte lidmaatschap eener faculteitsvereeni-
ging is, dat de student het orgaan daarvan (hetzij het Utrechtsch Facul-
teiten blad of Vivos Voco) ontvangt. In de redactie van beide organen
zal een diergeneeskundige student zitting hebben, berichten over
D.S.K. vinden daarin geredelijk plaats.

Het organiseeren van lezingen is wel in hoofdzaak, maar niet uit-
sluitend aan D.S.K. opgedragen. Hij pleegt dit buiten den vacantietijd
maandelijks te doen. Maar ten minste twee van zulke lezingen worden
georganiseerd in samenwerking met het bestuur der Diergeneeskundige
Faculteit van het U.S.C. en twee met dat van de Veterinaire Faculteit
van U.S.R. Doch deze beide laatste vereenigingen worden vaak ge-
noodigd hare medewerking te verlecnen bij het tot stand komen van
lezingen met andere faculteitsvereenigingen (Medische, Biologische
enz.). Zij hebben zich nu verbonden dan telkens den D.S.K. in de ge-
legenheid te stellen aan de voorbereiding van zulk een interfacultaire
lezing mede te werken. Hier wordt dus voor alle veterinaire studenten
de poort zoo wijd mogelijk geopend om kennis te nemen van hetgeen
in andere verwante studierichtingen wordt geboden. Het behoeft wel
geen betoog dat daarmede een der belangrijkste voordeelen van het
gekozen stelsel is blootgelegd en dat omgekeerd de door D.S.K. alleen
te organiseeren lezingen open gesteld zijn voor studenten uit alle andere
faculteiten. Het organiseeren van excursies, waarbij natuurlijk ook
gasten uit andere faculteiten welkom zullen zijn, is om practische
redenen uitsluitend aan D.S.K. opgedragen.

In de door de Diergeneeskundige Faculteit U.S.C. uit te geven
„Gids voor veterinaire studenten" worden jaarverslag en mededeelingen
van D.S.K. opgenomen; in de „Eerstenjaarsgids", uitgegeven door U.S.R.
zal steeds gewezen worden op het belang van het lidmaatschap van
D.S.K. voor den veterinairen student.

Vermelden wij ten slotte, hoe door verschillende bepalingen werd
bereikt, dat de som der contributies van D.S.K. en Faculteitsvereeniging,
de tegenwoordige bijdrage aan D.S.K. niet belangrijk zal overschrijden.
De laatsten zullen vastgestelde bedragen mogen reserveeren voor alge-
meene doeleinden, maar hun inkomsten overigens uitsluitend ten
dienste der veterinaire studenten besteden, zooals D.S.K. uit den
aard der zaak met zijn geheele budget doet.

Doeltreffende overgangs- en slotbepalingen, regelende de procedure
van een eventueele ontbinding der overeenkomsten vormen het besluit
van de contractueel aangegane verplichtingen.

Wij meenen hier te mogen vaststellen, dat bij de getroffen regeling
zoowel aan D.S.K. als aan beide „Faculteiten" recht is wedervaren.
D.S.K. ziet zich den weg geopend als algemeene vertegenwoordiger
der veterinaire studenten in de Utrechtsche studentenwereld. De
„Faculteiten" behouden een waardevolle taak binnen het kader der
vereeniging waartoe zij gerekend moeten worden te behooren. Het
onderling verkeer tusschen diergeneeskundige studenten der verschil-
lende studiejaren zal door D.S.K. verder verzorgd kunnen worden,
terwijl de aansluiting onzer studenten bij andere organisaties zooveel
mogelijk wordt bevorderd. Wij afgestudeerden mogen hier alle partijen
ongetwijfeld geluk wenschen cn het vertrouwen uitspreken, dat in de
rijen der veterinaire studenten steeds de noodige krachten gevonden
zullen worden bereid en bekwaam om telkens datgene te doen, dat
voor het volbrengen der aangegane verplichtingen noodig is.

Ongetwijfeld zal het Hoofdbestuur der Mij. voor Diergeneeskunde
met genoegdoening kennis nemen van de behoedzame wijze waarop haar
jongste „afdeeling" zich voorspoedig een weg baant in het haar ter be-
werking gegeven terrein.

Wij besluiten daarom deze uiteenzetting met : Leve de D.S.K.,
leve de Diergeneeskundige Faculteit van het U.S.C., leve de Veterinaire
Faculteit van U.S.R.

Mochten er dierenartsen zijn, geen „buitengewoon lid" zijnde van D.S.K., die
in het bovenstaande aanleiding vinden dit bestuur ter zijde te staan bij de verdere
ontplooiing der vereeniging, dan zij hier vermeld dat de secretaris, de heer H.
Barreau, Mauritsstraat 92, Utrecht, gaarne aanmeldingen als zoodanig zal ont-
vangen.

Daar wij in onze praktijk regelmatig röntgenfoto\'s maakten van hon-
den met heupafwijkingen, is het ons mogen gelukken een bepaald
ziektebeeld bij de hond te onderkennen, dat bij kinderen reeds lang
bekend is als de z.g. ziekte van Legg-Calvé-Perthes.

Tot goed begrip van het ziekte-proces lijkt het ons noodzakelijk
eerst de symptomen en het röntgenbeeld bij kinderen te bespreken en
vervolgens aan de hand van foto\'s bij de hond genomen, een vergelijkend
ziekte-beeld op te stellen.

Deze ziekte werd ongeveer gelijktijdig door Legg (i), Calvé (2), en
Perthes (3) beschreven ; sindsdien is een uitgebreide literatuur over
dit onderwerp verschenen, waarvan hieronder een korte samenvatting
volgt. Een tevoren gezond kind, meestal tusschen 5—12 jaar oud,
begint langzamerhand te hinken en bij tusschenpoozen over pijn te
klagen, nu eens in de heup dan weer in de knie ; de pijn is meestal
niet hevig maar toch hinkt het kind steeds. Naast dit hinken ontdekt
de arts dan een geringe uitpuiling van de trochanter ; de buiging en
strekking van het been is normaal, maar de abductie en de rotatie is
beperkt. Er bestaat meestal een lichte spicratrophie en het heupge-
wricht is pijnlijk bij druk. Een enkele maal is het gewricht zeer pijnlijk,
zoodat de patiënt zelfs niet meer loopen kan, actieve en passieve be-
weging van het gewricht is onmogelijk door de pijn ; dit duurt meestal
korten tijd en dan vermindert de pijn. Na geruimen tijd verdwijnen
langzamerhand alle verschijnselen of verminderen wel de klachten,
maar blijft het hinken bestaan. Uit de studie van de röntgenfoto\'s ziet
men echter dat, hoewel de klinische verschijnselen verminderen, het
ziekte-proces zich toch voortzet en ten slotte tot een bepaalde eind-
toestand komt.

Wat nu de röntgenbeelden ¹) tijdens het verloop van het proces
betreft, bemerken we allereerst een afplatten van de epiphyse van de
femur. Deze epiphyse zit soms nog goed boven op de femur, een ander-
maal grijpt ze om het collum heen. Deze beide vormen duidt de Fransch-
man aan als ,,en casquette" en ,,en champignon" ; tusschen beide
vindt men regelmatig overgangen. (Fig. 1)

Later ziet men in de epiphyse donkere en lichtere vlekken optreden
tengevolge van meerdere of mindere verkalking van sommige deelen,
terwijl de afplatting steeds verder voortgaat. (Fig. 2).

1 De röntgenfoto\'s werden ons afgestaan door Dr. R. J. Harrenstein, kinder-
chirurg te Amsterdam.

In aansluiting hierop ziet men vaak de epiphyse in stukken uiteen-
vallen. (Fig. 3). De epiphyselijn vertoont tijdens dit proces een ver-
breeding en wordt begrensd door twee onregelmatig getande lijnen ;
soms is de lijn als zoodanig niet meer te herkennen en is slechts een
strook waarin kalkarme en kalkrijke plaatsen elkaar afwisselen. Ook
het collum-femoris vertoont typische afwijkingen, het is n.1. op enkele
plaatsen vaak kalkarmer geworden zoodat de teekening vlekkig wordt
(Fig. 2 en 3) ; tevens ziet men een verbreeding van het collum optreden
vlak bij de epiphyse vooral aan de mediale zijde (Fig. 2 en 3). Ook een
verkorting van het collum is vele malen te bemerken, waarbij het
dan de indruk wekt ineen geperst te zijn. (Fig. 2 en 3).

Vergelijkt men de stand van de femur t.o.v. het acetabulum, dan
ziet men tijdens het proces een sub-luxatie ontstaan die ook later steeds
aanwezig blijft. (Fig. 2, 3 en 4).

Het eindstadium geeft Fig. 4 weer, de brokstukken zijn door ver-
kalking weer aan elkaar verbonden, terwijl de gewrichtskop weer mooi
glad is geworden, maar breeder dan normaal. In dit stadium is klinisch
ongeveer geen afwijking in de locomotie meer te bemerken.

Hierover is men het lang niet eens, hetgeen wel blijkt uit het feit
dat er in de literatuur een 1 o-tal theorieën en hypothesen zijn te vinden.

1. Trauma. Legg (i) gaf dit als oorzaak aan, omdat hij in vele ge-
vallen een trauma in de anamnese kon aantoonen in aansluiting waarop
de ziekteverschijnselen begonnen.

2. Chronisch trauma. Waldeström (4) zegt dat het chronisch trauma
n.1. het dagelijksche loopen en springen voedingsstoornissen in de
epiphysekern teweeg zou brengen, terwijl er daarnaast dan een zekere
praedispositie zou bestaan in de vorm van een congenitale factor.

3. Rachitis tarda. Fromme (5) beschouwt dit als de oorzaak, waarbij
dan een licht trauma reeds voldoende zou zijn om het proces zelf te
doen optreden.

4. Voedingsstoornis der epiphyse. Moreau (6) meent, dat een storing
in de bloedvoorziening tengevolge van een embolisch proces in de
toevoerende bloedvaten de oorzaak zou zijn.

5. Ontsteking. Delcroix, Delchef (7) zien het geheel als een licht
infectieus proces, een goedaardige vorm van osteomyelitis.

6. Verkregen beenziekte. Nové Josserand zegt, dat het een nieuwe,
geheel op zich zelf staande beenziekte is.

7. Endocrine oorzaak. Sorrel (8) neemt aan, dat het een gebrek in
de kalkstofwisseling is ten gevolge van een endocrine stoornis.

8. Aangeboren subluxatie. Calot (9) meent, dat primair een sublu-
xatie van het dijbeen aanwezig is en dit zou het ziektebeeld opwekken.

9. Te platte kom van het gewricht. De hypothese, dat de platte kom
van het acetabulum door statische invloeden tengevolge van de discon-

P. C. Eichholtz en Dr. A. M. Ernst. (Verbeterde afdruk, behoort bij het art. i h T. v. D. van 15 Febr. "39).

gruentie van acetabulum en caput de ziekte zou veroorzaken is door
Murk Jansen (io) opgesteld.

io. Een aangeboren oorzaak. Zaayer (ii) en Schreuder (12) zoeken
de oorzaak in een congenitale praedispositie n.1. in een ontwikkelings-
anomalie der beenkern van het caput-femoris, waarbij de soliditeit
van het caput verminderd zou zijn.

In de loop van ruim 1 jaar (1933—\'34) is het ons gelukt bij 6 honden
dit ziektebeeld te bestudeeren. Na een voorloopige mededeeling in
1935 (13) laten we hier een nadere beschrijving van 2 honden volgen :

I. Fox van J. M. S. Reu, 11 maanden oud, loopt sinds 2 maanden
zoo nu en dan enkele dagen rechts-achter kreupel, de laatste week
is die kreupelheid echter verergerd en is het dier ook bij aanraking
zeer pijnlijk in de heupstreek.

Stat. Praes. Zeer goede algemeene gezondheidstoestand ; rechter
achterbeen heeft een duidelijke spieratrophie, bij langzaam loopen
tipt het dier alleen met de teenen aan de grond en bij snel loopen wordt
het been in het geheel niet belast. Bij nader onderzoek blijkt het heup-
gewricht bij palpatie zeer pijnlijk, terwijl een duidelijk uitpuilen van
de trochanter (met inachtneming van de spieratrophie) te constateeren
is. Passieve rotatie en abductie van het been is zeer beperkt tengevolge
van de pijnreactie.

Fig. 5 is de Röntgenfoto die toen van het dier in rugligging werd
genomen. De rechterheup vertoont hier duidelijke afwijkingen n.1. een
sterk verkleinde en afgeplatte femurkop, waarbij tevens direct de vlek-
kige structuur van caput en collum opvalt door de meer of mindere
ontkalking van sommige deelen. Zelfs een gedeeltelijke a brokkeling
van het caput is te zien, terwijl het collum eenigszins verkort is. Het
caput bevindt zich t.o.v. het acetabulum in vergelijking met links in
een sub-luxatie toestand.

Vergelijken we nu dit klinische beeld en de röntgenfoto met de hier-
boven beschreven verschijnselen bij het kind, dan treft ons direct de
zeer duidelijke overeenkomst.

Dat het ziekte-beeld van kind tot hond geheel identiek is, zou alleen
kunnen blijken uit het verder verloop van de ziekte.

De therapie bij kinderen bestaat uit een regelmatige normale be-
weging zonder springen enz. en alleen bij zeer ernstige pijnlijkheid
enkele dagen bedrust.

Wij schreven nu ook deze hond regelmatige beweging voor, waarbij
vooral werd gelet op het werkelijk laten gebruiken van het zieke been.
Na verloop van precies 1 jaar werd wederom een röntgenfoto gemaakt
(Fig. 6). Het caput femoris blijkt nu weer eenigszins normaal van vorm
geworden met een gladde gewrichtsvlakte. Het collum is weer normaal
verkalkt, alleen sterk verbreed en verkort. Klinisch blijkt het dier bijna
niet meer pijnlijk te zijn. Passieve abductie en rotatie van het been

geven veel minder sterke pijnreactie, terwijl ook het loopen veel beter
is ; zoo zelfs dat het dier volgens de eigenaar soms enkele dagen niet
meer kreupel loopt.

II. Dwerg Pincher van J. C. Reu, 9 maanden oud. Loopt sinds 4
weken zoo nu en dan rechts-achter kreupel.

Stat. Praes. Matige voedingstoestand, rechts-achter duidelijke spier-
atrophie, het been wordt absoluut niet belast bij loopen of staan, heup-
streek zeer pijnlijk bij palpatie. De trochanter vertoont duidelijke uit-
puiling, terwijl passieve rotatie en abductie bijna onmogelijk is.

Fig. 7 is de röntgenfoto die van het dier in rugligging werd genomen.
Sterk afgeplat en ontkalkt caput-femoris, het collum is sterk gevlekt
door de gedeeltelijke ontkalking en belangrijk verkort. Ongeveer een
jaar later na dezelfde therapie als boven beschreven, is de hond veel
minder pijnlijk bij het onderzoek en loopt volgens den eigenaar zoo
nu en dan zelfs weer normaal. De passieve rotatie en abductie is echter
nog niet geheel normaal.

Fig. 8 geeft het röntgenbeeld weer. De ronde gladde kop van de
femur begint zich al aardig te herstellen, terwijl ook de verkalking
aanzienlijk is verbeterd. Het collum is weer verkalkt, maar breed en
kort gebleven.

I. De klinische verschijnselen en de röntgenfoto\'s van de beschreven
heupaandoening bij de hond stemmen geheel overeen met die bij het
kind lijdende aan de ziekte van Lego-Calvé-Perthes.

II. Dc therapeutische maatregelen voor het kind voldoen voor de
hond uitstekend.

III. Een langdurige heupkreupelheid bij de hond mag zonder
röntgenfoto nooit infaust genoemd worden.

IV. Voor de vergelijkende ziektekunde is de bovenbeschreven heup-
kreupelheid bij de hond van groot belang; de aetiologie van dc ziekte
van Legg-Calvé-Perthes kan nu misschien nauwkeuriger worden
onderzocht.

Beschreven wordt een heupaandoening bij de hond, die klinisch en
röntgenologisch geheel overeenkomt met de ziekte van Legg-Calvé-
Perthes bij het kind.

Een te voren absoluut gezonde hond loopt 1 of 2 dagen kreupel aan
een van de achterbeenen, na enkele dagen weer normaal en vervolgens
weer opnieuw en in heviger mate kreupel. Bij nader onderzoek bemerkt
men een meer of minder uitpuilen van de trochanter, een beperkte
abductie en rotatie in het heupgewricht, terwijl de pijnreactie zeer
wisselend is. Ook de röntgenfoto\'s zijn zeer karakteristiek voor deze
ziekte.

Verf. beschreiben eine Hüfterkrankung beim Hunde, die klinisch und röntgenolo-
gisch völlig mit der Krankheit von Legg-Calvé-Perthes beim Kind übereinstimmt.

Ein vorher völlig gesunder Hund geht i oder 2 Tage lang lahm auf einem der
Hinterbeine, nach einigen Tagen wieder normal und dann von neuem in stärkerem
Masse lahm. Bei näherer Untersuchung findet man ein mehr oder weniger starkes
Hervortreten des Trochanters, eine beschränkte Abduktion und Rotation im Hüft-
gelenk, während die Schmerzhaftigkeit sehr wechselnd ist. Auch die Röntgenauf-
nahmen sind für diese Krankheit sehr charakteristisch.

The authors describe an affection of the hip in dogs that clinical as well as rönt-
nenological chimes with the disease of Legg-Calvé-Perthes in children.

Dogs that never have been ill before are lame for i or 2 days with one of the hind
legs. After some days it seems to be recovered but some days later the animal is
lame again and much stronger.

By serious examination one can perceive a more or less strong protruding of the
trochanter, a limited abduction and rotation of the hip-joint, whilst pain reaction
is very varying.

Description d\'une affection de la hanche chez le chien, concordant tout à fait
à l\'examen clinique et radiographique avec la maladie de Legg-Calvé-Perthes
chez l\'enfant.

Un chien, qui auparavant était tout à fait normal, boite pendant 1 ou 2 jours
d\'un membre postérieur, est rétabli après quelques jours et présente à nouveau
dans la suite une boiterie beaucoup plus prononcée. Un examen minutieux permet
de constater une proéminence plus ou moins prononcée du trochanter, une abduc-
tion réduite, ainsi qu\'une rotation de l\'articulation coxo-fémorale ; la réaction dou-
loureuse est très variable. La radiographie est très caractéristique pour cette maladie.

In aansluiting aan mijn publicatie in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde van I September jl. wil ik in kort bestek een overzicht geven van
de ontwikkeling en den huidigen stand der met de SA ^x) therapie
samenhangende vraagstukken.

Chemisch gesproken zijn de SA-verbindingen, die gekenmerkt zijn
door de aanwezigheid van één of meer benzolkernen, waarvan minstens
één een S0₂NH₂ groep draagt. Alleen de para-isomeren zijn voor ons
doel geschikt, de ortho- en metha-verbindingen zijn niet therapeutisch
werkzaam. De gekleurde azo-verbindingen zijn chemisch verwant aan de
anilinekleurstoffen, de enkelvoudige verbindingen zijn wit. De eerste
vertegenwoordiger van deze groep werd reeds in 1908 door Helmo
ontdekt. Het duurde echter tot na de ontdekking van het prontosil
(4 Sulfonamido 2—4 diaminoazo benzol) door Mietsch en Klarer
in 1932, voordat deze stoffen biologisch werden onderzocht. Domagk
gelukte het om door toediening van deze stof muizen, die hij met een
100 tot iooo-voudige letale dosis haemolytische streptococcen had
ingespoten, te genezen. De onderzoekingen van Fourneau en van
Trefouel c.s. toonden reeds spoedig aan, dat de SA-kern het werkzame
bestanddeel van de door Domagk onderzochte verbinding vormde.
De uitkomsten van Domagk\'s proeven, die van andere zijde bevestigd
werden, gaven weldra aanleiding tot klinische toepassing bij strepto- en
staphylococcen-infecties bij den mensch. De resultaten waren even
gunstig als in het experiment. De ontdekking van Miller, Castler en
Buttle, dat het nieuwe chemotherapeuticum ook tegen meningococcen
werkzaam was, gevolgd door de publicatie van Reuter, die effect zag
bij gonococcen, gaven aanleiding tot toepassing op steeds breeder
terrein.

Spoedig bleek nu, dat de oorspronkelijke, op grond van dierproeven
gevestigde meening, dat deze stoffen geheel onschadelijk zouden zijn,
niet houdbaar was. Van meerdere zijden kwamen berichten over
intoxicaties, waarbij doodelijke. Ook dit kon de zegetocht van het
nieuwe geneesmiddel niet stuiten, zoodat, zooals ik onlangs las, het
gebruik van SA in de U.S.A. alleen reeds meer dan 10 ton per maand
bedraagt en nog steeds toeneemt. Wij beschikken thans over een aantal
vertegenwoordigers van deze groep, die in werking en giftigheid eenige
variatie vertoonen en ieder onder meerdere fantasienamen in den
handel zijn.

Beschouwen wij allereerst de resultaten in kliniek en experiment
bereikt, voorzoover zij betreffen de ziekten van den mensch. Goede

uitkomsten werden gezien bij erysipelas, zooals gepubliceerd door
Bloch, Michel, Peters, Lereboullet, Breen, Becker, Brinkhaus,
Minkenhof, Rotter, Anghelescu, Frankl en vele anderen. Een enkel
geval bleek deze behandeling te weerstaan, zooals gezien door Meyer
zu Hörste. Het resultaat is bij kinderen vaak het snelst en treffendst,
doch ook bij volwassenen werden zeer goede uitkomsten verkregen.

Succes bij meningitis zagen Draeske, Vitenson, Lukas, Anderson,
Frazer, Arnold, Weinberg, Martin e.a. Met goed gevolg werden
behandeld : strepto-, meningo- en pneumococcen, etterige meningitis
al of niet gecompliceerd met sepsis. Gaf men oorspronkelijk uitsluitend
het medicament per os of intra-musculair, in den laatsten tijd wordt
ook intra-lumbale injectie aanbevolen (Eldahl). Een volledig literatuur-
overzicht vindt men bij Minkenhof. Z. i. is de werking tot coccen-
infecties beperkt en intra-lumbale injectie absoluut noodzakelijk.
Daarentegen stelt Neal zich op het standpunt, dat werking is te ver-
wachten bij alle acute infecties van het centraal zenuwstelsel, ook
indien die aan filtreerbaar virus zijn te wijten. Wilhelm genas encepha-
litis door intra-lumbale injectie. Buitengewoon groot is het aantal
publicaties, gewijd aan de SA-therapie bij gonorrhoe. Waren de eerste
mededeelingen buitengewoon optimistisch, na eenigen tijd verschenen
ook minder gunstige rapporten, waarin gesproken wordt over lage
geneespercentages, recidieven en veel intoxicaties. Speciaal worden
aanbevolen : Uliron (dat volgens Kellmer ook sterk tegen staphylococ-
cen werkt), Diseptal en Rodilon. Uit de literatuur komt naar voren,
dat gebruik per os boven injectie is te verkiezen, dat kort-durende
toediening, b.v. drie dagen (prontosil-stoot), betere uitkomsten geeft
dan behandeling gedurende langen tijd en ten slotte, dat versche
infecties niet op deze therapie reageeren. Congres te Algiers (Union Int.
contre Ie péril ven. 1938) besprak deze therapie uitvoerig naar aanleiding
van rapporten uit alle landen der wereld. Een samenvatting hierover
vinden wij bij Hermans.

In den laatsten tijd komt meer en meer de meening naar voren, dat
andere preparaten het Uliron kunnen vervangen (Cokkinus en Elligot
gebruiken het goede, weinig giftige Men B 693). De wisselende uitkom-
sten der verschillende auteurs zijn gedeeltelijk te verklaren door het
bestaan van Prontosilvaste stammen (Felke), terwijl Schreus aantoonde,
dat de darmresorptie van Uliron vaak onvolledig en onregelmatig is.
Dit wordt bevestigd door Hülstrung c.s.

Gunstige resultaten werden ook verkregen bij puerperale sepsis
(Colebrook, Foules, Barr en Legburn) en bij strept. sepsis (Robinson).
In deze gevallen worden vaak zeer hooge doseeringen met goed gevolg
gegeven. Ook bij keelaandoeningen werkt het Prontosil specifiek
(Hubert, Leroux). Een belangrijke rol speelt deze stof ook bij de be-
strijding van infecties van de urinewegen (pyelitis, cystitis). De werking
is volgens Helmholtz het beste bij sterk alkalische urine en afhankelijk
van de bacterie-soort (Proteus, coli). Volgens zijn nieuwste publicatie

werkt SA tegen alle bact. in urine, uitgezonderd strept. faecalis. Voor
nadere gegevens over deze therapie bij deze indicaties zie Borst en
Viersma. Min of meer toevallig werd de werkzaamheid ten opzichte
van malaria ontdekt. Het bleek n.1. dat patiënten, die een malaria-kuur
ondergingen, indien zij wegens een toevallig aanwezige pyurie tegelijk
met Prontosil werden behandeld, koortsvrij werden (v. d. Wielen,
Pakenham-Walsh en Diaz de Leon).

Hill en Goodwin behandelden met goed gevolg 100 malaria-
patiënten. De meening, dat Prontosil hierin de toekomst even belangrijk
zou worden als kinine en atebrine, lijkt mij echter nog voorbarig. Ook
t.o.v. pneumococcen werden experimenteel en in den allerlaatsten tijd
ook klinisch gunstige resultaten bereikt. Cooper toonde deze werkzaam-
heid bij muizen aan, evenals Long en Bi.iss en Levaditi. Evans en
Gaisford zagen goede klinische resultaten, evenals in den allerlaatsten
tijd Flippin en Pepper. MB 693 zou hier speciaal aangewezen zijn
(Fleming Whitby).

Weer een andere indicatie vormt de infectie met Bac. ab. Bang,
die volgens Fransche en Amerikaansche schrijvers goed door SA
is te bestrijden (Richardson, Groues, Berger, Francis, Stern, Blake,
Bethoux, Ahringsman, TheveNet).

Gay en Clarke genazen experimenteel-empyeem bij het konijn met
subcutane prontosil-injecties. Aan Klahm evenals aan Brown gelukte
het bij den mensch pleura-empyeem door intrapleurale injectie te
genezen. In den allerlaatsten tijd zijn ook mededeelingen verschenen
over genezing van ulcus molle (Hanschell en KorNblith), terwijl in
het dierexperiment werkzaamheid tegen het virus van het lympho-
granuloma inguinale kon worden aangetoond (Gjuric, Bar, Mc Callum
en Findlay). Het begint er dus op te lijken, dat het prontosil naast de
salversaan een eereplaats toekomt bij de bestrijding der geslachtsziekten.
Walker genas actinomycose. In dierproeven werd eenige werking ten
opzichte van het influenza-virus geconstateerd. Proeven bij rheuma
gaven veelal onvoldoende resultaten (Swift). Bij acute gewrichtsrheuma
werkt het soms gunstig. Toepassing vond het prontosil verder bij appen-
dicitis (Dundas) en in den allerlaatsten tijd bij ulceratieve en chronische
colitis in den vorm van darmspoeling. Bosse beveelt het aan ter inhalatie
bij bronchitis. Ook werden resultaten gezien bij gasgangraen (Bohlman,
Long en Bliss), zoowel klinisch als in experimenten met Clostridium
Welchi. Rich en Folles gelukte het om bij cavia\'s, die zij met humane
T.B.C. geënt hadden, het proces door prontosil in sterke mate te remmen
Buttle en Parish bevestigden de uitkomsten van deze proef. Dietrich
verkreeg echter negatieve uitkomsten.

Vermelden wij ten slotte nog de resultaten bij pyogene infectie
(Ojeda), acute infectieuze icterus (Quitter), roodvonk, chorea en
epilepsie (Ronchetti) en trachoom (Loe), dan geloof ik, dat ik de
belangrijkste medische indicaties wel heb opgenoemd.

Tegenover dezen rijkdom aan gegevens der medische literatuur staat
een schrale oogst op ons eigen terrein. Harms nam proeven in vitro en
vivo. Hij zag werkzaamheid t.o.v. strept. pyogenes, maar kreeg negatief
resultaat bij B. Bang, strept. equi en paratyphus. Dochen en
Slanetz zagen zeer goede uitkomsten bij experimenteele en spontane
hondenziekte van fret en hond natrium sulfanilyl sulfanilaat.
Deze proeven werden met negatieve uitkomst herhaald door McIntyre
en Montgomery, maar bevestigd door Marcus en Necheless. Positief
resultaat bij hondenziekte had ook Groulade met rubiazol-injecties.
Daviaud en Fournaud zagen hierbij resultaat van soluseptazine.
Succes bij kattenziekte verkreeg Monet, hij gebruikt rubiazol 5 %
3 tot 5 cc., 54 % genezingen. Groulade behandelde met goed gevolg
5 koeien met puerperale infectie. Lebreau beveelt soluseptazin en
septazin tegen algemeene strept. infecties van den hond. Ulrich zag
succes van prontosil bij koortsige aandoeningen van de voorste lucht-
wegen, enteritis, wondinfecties, pyurie en acute, vooral puerperale
endometritiden en sepsis. Hij ontkent de werkzaamheid bij honden-
ziekte, kattenziekte, pyometra (hormonen !) en algemeene furunculose.
Verstraetf. publiceerde over de behandeling van een twintigtal honden
en katten met puerperale infecties, waarmee hij in het algemeen succes
had. Montgomery zag resultaat bij experimenteele Bang, Brüstle bij
petechiaal typhus van het paard. Bauer, Gunderson en Allot meenen
resultaat te hebben bij strept. mastitis van het rund (weinig gevallen).
Hervey-Guilther zagen resultaat bij behandeling der acne-achtige
huidaandoening van den kop bij jonge honden, het zgn. anasarcoid
van Chiot. Van Duitsche zijde verschenen enkele, weinig wetenschap-
pelijke en niet overtuigende, medcdcelingen omtrent genezingen bij
droes. Ten slotte bestaan er nog enkele casuïstische mededeelingen van
Nartmann, Whicher en Smith en van Haselden, waarin gesproken
wordt over droes (één geval), enteritis, absces, sepsis, metritis en vaginitis
bij hond en kat. Er bestaat nog een Fransche mededeeling over puer-
perale sepsis en een Engelsche over gunstige werking bij verouderde
hondenziekte.

Zooals bekend zag ik zelf goede uitkomsten bij acute ziekte van Carré,
kattenziekte (gecombineerd met lentin), puerperale sepsis, pyurie,
wondinfectie en keelaandoeningen, terwijl ik er hier aan toe zou willen
voegen, dat een prontosilstoot als inleiding of afwisseling bij de behan-
deling met uterina van acute en chronische endometritiden soms
wonderen doet. Uit mondelinge mededeelingen vernam ik nog, dat
het prontosil gunstig werkt bij „Einschusz" van het paard en bij poly-
artritis van hond en kat, terwijl hier te lande proeven bij mastitis geen
resultaat opgeleverd hebben.^J)

Johnson-Miller behandelden eveneens 12 gevallen van strept.
mastitis zonder resultaat.

verschijnselen. Als zoodanig worden beschreven misselijkheid, hoofd-
pijn, maagbezwaren, gestoorde eetlust, opwinding, temperatuurstijging,
dyspnoe, cyanose, exanthemen, sulf- en methaemoglobinaemie, neuritis,
nephritis, leverdegeneratie,leukopenie, haemolytische icterus en
agranulocytose. De eerstgenoemde geringe bezwaren treden veelvuldig
op bij het gebruik per os en kunnen als onbelangrijk worden beschouwd.
De temperatuurstijging ziet men veelal bij het geven van een groote
dosis ineens. De cyanose (Marshal), die ook meestal als niet-ernstig
bijverschijnsel wordt opgevat, kan niet altijd verklaard worden door
sulf. - of methaemoglobinaemie, maar moet evenals de dyspnoe (Geiger)
in sommige gevallen teruggevoerd worden op een verminderd O., op-
name-vermogen van het bloed. De kans op deze complicatie vormt dus
eenigszins een contra-indicatie voor het gebruik van SA bij pneumonie.
Exanthemen en photosensibilisatie werden onder meer beschreven door
Cokkinis, Frank, Goodman, Levie en Unshelm (bij kinderen). Het
optreden van sulphaemoglobinaemie (Frost en Discompte, Colebrook,
Polak Daniels, Paton en Eton en Borst) is vaak een gevolg van gelijk-
tijdig gebruik van prontosü en zwavel (laxeerzouten). Archek en
Discompte raden een prophylactisch dieet aan en bovendien het gebruik
van paraffine om darmrotting te voorkomen. De neuritis treedt vooral
op na gebruik van uliron en van dimethyldisulphanilamide (Bannich) .
Engelhardt en Birkemmeyer zagen, dat duiven na gebruik van
Uliron of diseptal bij gelijktijdige lichaamsbeweging in 100 % der ge-
vallen verlammingen kregen, die bij rust achterwege bleven. Zij raden
daarom bedrust tijdens ulironkuur aan. Hülstrung-Krause zagen
hetzelfde van hooge dosis diseptal. De clinisch waargenomen neuritis
treft vooral de zenuwen van het been (peroneus en tibialis), zoodat de
patiënten een eigenaardigen loop krijgen. Therapeutisch wordt vitamine
B aanbevolen.

Sommige gevallen zijn echter blijvend. Een ernstig geval werd onlangs
nog door Valkenburg in het Tijdschrift voor Geneeskunde gepubliceerd
(16 gr. uliron gaf hevige polyneuritis). Een geval van neuritis van de
opticus werd van Amerikaansche zijde gepubliceerd en aan zwavel gebruik
toegeschreven. Leukopenie is een vrij algemeen verschijnsel (Britton).
Het siliron heeft in deze een slechten naam (Rotter). Biggler zag bij
vele patiënten tijdens SA-kuur leukocytose in leukopenie veranderen.
Campbell zag veelal een geringe toename van reticulocyten ; Weber
zag tijdens de ulironkuur de eerste 3 dagen leukocytose, die na 7 dagen
in leukopenie veranderde. Finklestone zag bij het konijn daarentegen
tijdens SA kuur sterke stijging van het aantal leukocyten en activeeren
van het RES. Hoewel ik pas in den laatsten tijd hierop let, is toch mijn
voorloopige indruk, dat bij hond en kat leukopenie overheerscht, zooals
ook blijkt uit de enkele cijfers, die Verstraette geeft. Nephritis be-
schreef Hans. De haemolytische icterus (KohN, Harvey) werd waarge-

Uitvoeriger mededeelingen verschenen na het schrijven van dit artikel.
(Journ. Am. Med. Ass. Band III pag. 2283).

nomen na kort gebruik van matige doseering zoowel als na langdurig
gebruik ; mits tijdig ontdekt is deze complicatie niet catastrophaal. ^x)
De ernstige, doodelijke vergiftiging vormt de agranulocytose (Young,
Borst, Comperts, Colebrook, Jennings), die meest optrekt n^-
langdurig gebruik of na gebruik van groote doses (in totaal werden tot
nu toe ₉ gevallen beschreven). Green zoowel als Morris zagen bij den
hond anaemie, ataxie en anorexie, die na stoppen der kuur verdwijnt.

Volledigheidshalve vermeld ik nog de ^ 70 sterfgevallen in Amerika
door het gebruik van elixer Manniger (een oplossing van SA in diaethy-
leenglycol). De gebruikers kregen na enkele dagen totale anurie en
overleden na ongeveer een week. Bij de sectie vond men nephritis,
leverdegeneratie en bloedingen. Bij onderzoek bleek dat deze verschijn-
selen bij proefdieren opgewekt kunnen worden door het verstrekken
van diaethyleenglycol, zoodat het SA vrij uitgaat.

Wat betreft de opname, verdeeling, omzetting en uitscheiding der
SA in het lichaam kan het volgende gezegd worden. Marshall en zijn
medewerkers zagen bij den hond, dat indien SA per os gegeven wordt,
na 4 uur niets in maag of darm meer kan worden aangetoond. Tevens
zagen zij, dat de uitscheiding na subcutane toediening sneller is dan bij
gebruik per os. Bovendien wordt de Prontosil-concentratie in het bloed
bij gebruik per os hooger dan bij subcutane toediening. Na intraveneuze
injecties is na korten tijd geen Prontosil meer in het bloed aanwezig ;
het wordt dus snel en volledig door de weefsels opgenomen. Het gelukte
Marshall verder om menschen in Prontosil-evenwicht te brengen,
d. w. z. een toestand waarbij toevoer en uitscheiding gelijken tred hou-
den, zoodat de bloedconcentratie constant blijft. Deze toestand is in
3 dagen te bereiken en na beëindigen der toediening duurt het 3 dagen
voordat het lichaam weer Protitosil-vrij is. De verdceling van Prontosil
over de weefsels is vrij gelijkmatig (waarschijnlijk per eenheid water
een constant getal). Alleen vet- en beenweefsel bevat belangrijk minder
dan de andere organen. Volgens Marshall is het Prontosil-gehalte
van de liquor cerebrospinalis lager dan die van het bloed. Proom
echter vond in de liquor een vrij hoog gehalte, terwijl Allott aan-
toonde dat de liquor een even hoog gehalte heeft als het bloed, maar
deze optimum concentratie pas längeren tijd na de toediening bereikt.
Enkele onderzoekers meenen dat SA bij onstekingen v/h centraal zenuw-
stelsel makkelijker in de liquor komt dan bij het gezonde proefdier.
Wat de renale uitscheiding betreft, zag Marshall dat bij den hond
de SA-clearance 20—30% van de tegelijk bepaalde creatinine-clearance
bedraagt, (zooals bekend is de creatinine-clearance een maatstaf voor
de totale glomeruli-filtratie), zoodat 70—80% van het in de glomeruli
afgescheiden SA in de tubuli contorti wordt geresorbeerd. De SA-
uitscheiding kan dus vergeleken worden met ureum-uitscheiding ;
alleen is de resorptie in de tubuli belangrijk hooger dan die van ureum.

De uitscheidings-snelheid is afhankelijk van de nierfunctie. Bij den
mensch werd verder waargenomen, dat na SA-gebruik een toestand
van acidose optreedt met verhoogde Na- en K-uitscheiding in de urine
en verlaagde alkali-reserve van het bloed.

Long, Bliss en Southworth, die dit beschreven, raadden daarom
aan, gelijk met Prontosil bicarbonas per os te geven.

Barker constateerde dat Prontosil de placenta passeert, terwijl
Adair dit bij mensch en konijn kon vaststellen. Bovendien bleek hem
dat bij konijnen, die tijdens de zwangerschap met matige doseeringen
Prontosil waren behandeld, een vrij belangrijke sterfte der jongen
optrad. Ook zag hij bij Prontosil-gebruik tijdens de lactatie in de
melk een Prontosil-concentratie optreden, die de Prontosil-concentratie
van het bloed sterk overtreft. Wordt bij den hond de SA geheel als
zoodanig in de urine teruggevonden, zoodat zij zonder meer kwanti-
tatief volgens de methode van Marshall bepaald kan worden, bij den
mensch is het anders. Een deel verschijnt daar als complexe, geacety-
leerde verbinding (para-acetylamino-SA), die pas na omzetting tol
enkelvoudig SA bepaald kan worden, terwijl bij het konijn alle SA in
den vorm van dezen complexen vorm afgegeven wordt.

Bij toedienen van te groote, dus toxische dosis ineens aan konijn en
kat zag Hawkins verschijnselen van het centraal zenuwstelsel op-
treden, gekenmerkt door bewustzijnsstoornis en een op onthersenings-
stijfheid gelijkend symptomen-complex. Indien de dieren dit overleven
treedt na een stadium van sterke nystagmoide kopbeweging een vol-
ledig herstel op. Bij sectie vindt men echter degeneratie-verschijnselen
in de hersenen. Hij gaf 2 gram per kg lichaamsgewicht, een dosis, die
ook door Rainisch en Halperen als toxisch wordt beschouwd. Barker
toonde uiteindelijk nog een peristaltiek aanzettende werking van het
Prontosil aan in experimenten met overlevenden kattedarm.

Wat betreft het mechanisme der Prontosil-werking zijn verschillende
theorieën geopperd en meerendeels ook weer verlaten. In de eerste
plaats is gedacht aan een antiseptische werking, dus directe dooding
der bacteriën door het Prontosil. Deze meening verviel, toen bleek dat
Prontosil veelal in vitro zonder invloed op bacteriën blijkt te zijn.
Een tweede theorie welke o.a. ook Domagk op grond van zijn muis-
proeven verdedigde, is dat de Prontosil de leucocytaire phagocytose
zou activeeren (Welch).

Unsheln en Hofman zagen echter geen effect van Prontosil op de
leucocvtose bij honden met een terpentijn-absces, terwijl ook de leuco-
penie, die klinisch veel wordt waargenomen, tegen deze theorie pleit.
Nauwkeurige controle van de proefmuizen leerde dat oorspronkelijk
zoowel bij de behandelde als bij de contröle-muis een even sterke phago-
cytose optreedt, die bij de contröle-muis op den duur vermindert en
bij de Prontosil-muis constant blijft.

Nieuwe Amerikaansche onderzoekingen toonden ten slotte nog aan,
dat SA geen positieve chemotaxis op leucocyten uitoefent.

Het constant-blijven der phagocytose bij Prontosil-muizen werd
daarna toegeschreven aan een verminderde kapsel-vorming der bacte-
riën door het Prontosil. Deze meening, speciaal verdedigd door Levaditi,
bleek ook onhoudbaar. Vervolgens kwam mede op grond van proeven
in vitro de meening naar voren, dat Prontosil de bacteriën-groei zou
remmen (Long en Bliss).

Julius en Wolff zagen b.v. in vitro groei-remming voorafgegaan
door groei-versnelling (zooals ook Finklestone het zag) en conclu-
deeren daaruit tot een Prontosil-gevoelige phase van de bacterie, die
onder invloed van versnelde deeling ontstaat.

Het door Helmholtz waargenomen effect van de urine-pH op de
Prontosil-antisepsis in de urine voeren zij hier ook op terug ; de hooge
pH zou nl. de optimum pH voor de bacterie zijn en dus versnelde
deeling met verhoogde Prontosil-gevoeligheid verwekken. Een tijd
lang is ook veel waarde gehecht aan de meening (verdedigd door Long,
Bliss en Colebrook), dat het Prontosil in het lichaam door reductie
in een werkzame verbinding kan worden omgezet. Dit verklaarde
meteen het negatieve resultaat der proeven in vitro.

Deze omzetting zou alleen plaats hebben tijdens een infectie en niet
bij gezonde dieren. Bliss en Long zagen nl. dat bloed van konijnen,
die tijdens streptococcen-sepsis met Prontosil waren behandeld, bac-
tericide eigenschappen vertoonde, terwijl bloed van normale konijnen,
die met Prontosil waren behandeld, deze eigenschap miste.

Intraveneuze injectie van reduceerende stoffen gaf echter aanleiding
tot het optreden van deze bactericidie ook bij het normale konijn.
Trefouet verdedigde de meening, dat alle samengestelde SA-verbin-
dingen in het lichaam tot Prontosil-album gereduceerd zouden worden.
Domagk echter toonde aan dat ook verbindingen die deze reductie
niet ondergaan evengoed werkzaam zijn.

Een nieuw licht op het mechanisme van de Prontosil-werking geven
de proeven van Osgood, die met beenmergculturen werkt. Hij ziet
nl. het volgende : wanneer hij in een beenmerg-cultuur een niet te
groote hoeveelheid streptococcen-bouillon-cultuur en SA brengt, treedt
in de eerste 6 uur nog deeling der streptococcen op, maar reeds na
24 uur zijn ze geheel verdwenen.

Wanneer hij dezelfde proef met een zeer groote hoeveelheid strepto-
coccen doet, treedt geen sterilisatie op, maar tevens worden de been-
mergcellen niet beschadigd (bij afwezigheid van SA gaan zij onder
invloed der streptococcen snel ten gronde). Menschenserum met strep-
tococcen en SA geeft, hoewel langzamer, dezelfde uitkomsten. In een
streptococcen-cultuur echter zonder toevoeging van dierlijke elementen
is het SA niet in staat de streptococcen te dooden, maar treedt slechts
groei-remming op, zooals ook gezien door Finklestone en Julius.
Uit deze proeven en de waarneming dat op een bloed-agar-SA-plaat
weinig of geen haemolyse optreedt, concludeert Osgood tot vernie-
tiging der bacteriëele ectotoxinen door het Prontosil. Hij toonde verder

in zijn weefsel-cultures nog aan, dat het Prontosil geen nawerking
heeft en dat deze stof in therapeutische concentratie de beenmerg-
cellen niet beschadigt. Ik wil dan nog wijzen op de waarneming van
Locke en zijn medewerkers, dat indien men aan konijnen met pneumo-
coccen-infecties gelijk met het Prontosil vitamine B en C toedient,
het gelukt om 100%-genezingen te boeken, wat zonder vitaminen-
toevoer in geen enkele dierproef gelukte. Meunier toonde ten slotte
nog aan, dat gebrek aan vitamine A bij ratten den invloed van Prontosil
niet verkleint. Hoewel o.m. de proeven van Osgood belangrijk hebben
bijgedragen tot vermeerdering van ons inzicht in het wezen der Pronto-
sil-werking, is m.i. hier het laatste woord nog lang niet gesproken.

Ik wil dan ten slotte nog onder het oog zien de mogelijkheden van de
practische toepassing der SA in de diergeneeskunde en tevens eenige
wenken inzake deze toepassing geven. Na hetgeen ik tot nu toe mede-
gedeeld heb zal het duidelijk zijn, dat wij wat dat betreft nog weinig
houvast hebben aan de veterinaire literatuur. De toepassing blijft dus
in de meeste gevallen nog een experiment, dat echter min of meer
gerechtvaardigd wordt door de tot nu toe in vergelijkbare gevallen
verkregen resultaten bij den mensch, dus om het paradoxaal te zeggen :
de menschproeven rechtvaardigen het veterinair gebruik. Wat dan
betreft de indicaties : voor nader onderzoek komen m.i. in de eerste
plaats in aanmerking de infectie met bacillus abortus Bang bij paard
en rund (gezien de uitkomsten bij undulant fever van den mensch).

Meer speciaal bij het paard : goedaardige droes, petechiaal typhus,
puerperale infectie, lähme, wondinfecties en Einschuss. Bij het rund
Streptococcen- en staphylococcen-mastitis, puerperale infectie, anaërobe
infecties, infecties der urinewegen en misschien ook actinomycosc.
Bij den hond komen voor SA-behandeling in aanmerking acute ziekte
van Carré, streptococcen-sepsis, pyurie, met koorts gepaard gaande
aandoeningen van de voorste luchtwegen, alle ontstekingen der vrou-
welijke geslachtsorganen, pyodermieën waarbij strepto- of staphylo-
coccen aetiologisch een rol spelen, wondinfecties, polyartritis en mis-
schien ook infectieuze enteritiden.

Van medische zijde wordt er den laatsten tijd echter op gewezen,
dat SA per os bij enteritis ongewenscht prikkelend kan werken. Bij
de tot nu toe genoemde indicaties bij den hond (uitgezonderd enteritis)
staat het nut van prontosil-gebruik mijns inziens reeds eenigszins vast.
Een vraag blijft hier slechts nog, zooals ik nader zal toelichten, de wijze
van toediening, de doseering en den duur der behandeling. Nadere
experimenten zullen nog moeten bewijzen of ook bij verouderde honden -
ziekte, ontstekingen van het centraal zenuwstelsel, pneumonie en andere
door infecties veroorzaakte ziekten, heil van deze behandeling is te
verwachten.

Bij de kat komt kattenziekte (bedoeld wordt de snel doodelijke met
braken gepaard gaande aandoening), ontsteking der vrouwelijke

geslachtsorganen, multipele abscessen en phlegmonen der subcutis,
eventueel ook pleura-empyeem voor deze behandeling in aanmerking.

Op grond der werking bij malaria zouden misschien ook coccidiose
en trichomonaden-infecties eens nader onderzocht kunnen worden.
Als contra-indicaties voor SA-toediening beschouwe men onvoldoende
lever- of nierfunctie, zwangerschap, lactatie, acidosis en verminderd
zuurstofopnemend vermogen van het organisme. Men vermijde de
toediening van andere medicamenten tegelijk met prontosil en beschouwe
zeer speciaal zwavel als volkomen onvereenigbaar. Wat betreft de
wijze van toediening en de doseering zou ik het volgende willen zeggen :

Men geve prontosil bij voorkeur per os¹) en in die gevallen, dat men
het als injectie wil geven, het best intraveneus. In alle gevallen waar
dit mogelijk is combineere men de algemeene behandeling met locale
toediening. Wat betreft de doseering voor den hond vinden wij in de
literatuur de volgende cijfers : Merillat eersten dag 2A gram, daarna
3 dagen ij gram per dag, Lebreau geeft 1 a 3 gram per dag, Ulrich
geeft f—8 cc der 5% oplossing per dag, Dochen en Slanetz geven 2
gram daags, Verstraette geeft 2—5 cc 5% oplossing om den anderen
dag en bovendien 1—3 X daags 300 mg per os, Groulade geeft 1-5 cc
der oplossing en bovendien enkele dagen 13 X daags 300 mg
per os.

Zoolang wij niet nauwkeurig ingelicht zijn omtrent de maximale
doseering lijkt liet mij verstandig niet veel hooger te gaan, temeer
daar van medische zijde er op gewezen wordt, dat met middelmatige
doseeringen beter uitkomsten verkregen worden dan met zeer lage of
zeer hooge. Ik zelf spuit 1 tot hoogstens 10 cc der 5% oplossing sub-
cutaan, 15 cc intraveneus en geef per os 1 4 X daags 300 mg;
mijn hoogste doseering ineens was één keer 0,2 gram per kg lichaams-
gewicht, wat nog zonder bezwaar werd verdragen. Omtrent de dosec-
ring bij groote dieren ontbreekt mij de ervaring en wisselen de literatuur-
opgaven sterk. De duur der behandeling is mede afhankelijk van de
indicatie en moet voorloopig nog veelal vrij willekeurig voor ieder
afzonderlijk geval bepaald worden.

In het algemeen kan men echter zeggen, dat indien na een 3 daagsche
kuur geen effect wordt gezien, men de behandeling beter kan staken.
In vele gevallen is een 3 daagsche behandeling volkomen afdoende,
in andere gevallen is een 5 of 7 daagsche kuur noodzakelijk. Ten slotte
kan bij enkele indicaties met een éénmalige toediening worden volstaan
(hondenziekte, kattenziekte).

Bij behandeling gedurende meerdere dagen is nauwkeurige controle
van den patiënt een absolute eisch, waarbij bloedonderzoek niet mag
ontbreken. Het gelijktijdig toedienen van vitamine B en C tijdens
den prontosil-kuur is misschien aanbevelenswaardig. Vitamine B
prophylactisch tegen neuritis, G zou misschien een leucopenie kunnen

voorkomen, terwijl beide tezamen den natuurlijken infectie-weerstand
van het lichaam vergrooten en zoo indirect de kans op succes der
prontosil-kuur doen toenemen.

Hoewel wij nog weinig weten omtrent het voorkomen van prontosil-
intoxicatie bij dieren, wil ik uiteindelijk, overwegende, dat dezelfde
verschijnselen, die bij den mensch zijn waargenomen, misschien ook
bij onze dieren kunnen voorkomen, nog in het kort de behandeling der
intoxicaties de revue laten passeeren.

Bij dyspnoe of cyanose diene men subcutaan zuurstof toe.
Bij neuritis geve men groote doses vitamine B, parenteraal.
Bij leukopenic, evenals bij anaemie zou vitamine C geprobeerd
kunnen worden, alhoewel de beïnvloeding van het bloedbeeld door
vitamine C ook door velen wordt ontkend.

Bij agranulocytose kan injectie van beenmergextract overwogen
worden (Bauman evenals Marberg gelukte het om deze aandoening,
hoewel in hun gevallen niet door prontosil veroorzaakt, hiermede te
genezen).

LITERATUUR.
Adair, Journ. Americ. Med. Ass. B mi, p. 766.
Allot, Journ. Americ. Vet. Med. Ass., 1937.
Borst-Viersma, Genecsk. Bladen, 35e reeks, No. 1—2.
Daviaud-Fcurnf.au, Ree. Med. Vet., 1936.
Dcchez-Slanetz, Science 1938; North Amer. Vet., 1938.
Garrod, Lancet, 1938.
Green, North Americ. Vet., 1937.

Marshall, Proc. Soc. Exp. Biol. Med., 1937 : J. of pharm. and exp. Ther., 1937 :

J. of the Am. Med. Ass., B 108.
Mc. Intyre, Vet. Ree., 1938.
Merillat, Vet. Med., 1938.
Minkeniiof, Tijdschr. v. Gen., 1938.
Monet, Thèse d\'Al fort, 1938.
Montgommerie, Vet. Ree., 1938.
Morris, North Amer. Vet., 1937.
Osgood, Journ. Am. Med. Ass., 1938.
Robin-Charton, Ree. de Med. Vet., 1938.
Ulrich, Tierarztl. Rundschau, 1938.
Verstraette, Vlaamsch Diergen. Tijdschr., 1938.
Whicher-Smith, Vet. Record, 1937.

De ziekte treedt op na het spenen. In een geval stierven 5 uit een koppel van 12
binnen 24 uren, de volgende 2 dagen weer 5, terwijl de kleinste 2 in leven bleven.

In een ander geval stierven in een koppel van 8 er 2 stuks. Een of twee dagen later
stierven er 6, terwijl er 2 in leven bleven.

Het betrof in beide gevallen kort geleden gespeende varkens, die ,,te rijk" werden
gevoederd.

Men vindt de dieren dood of liggende op den vloer niet in staat op te staan, para-
lyse der voorbeenen of nog kunnende loopen, maar slingerend en nu en dan voor-
over vallende. Zij schijnen overgevoelig te zijn.

Hudson \') vond bij de sectie een algemeen oedeem van het geheele digestiekanaal.

De maag, meestal geheel met voedsel gevuld, vertoont verdikking van den wand
met waterig exsudaat. Soms lijkt de mucosa ontstoken, doch dit komt van een
congestie van de spierlaag, zichtbaar door de rnuceuse laag. De darmen zijn eveneens
geinfiltreerd, vaak in die mate, dat ze niet collabeeren wanneer ze opengesneden
worden. Het darmscheil lijkt wel een heldere gelei. Het pericardium bevat een
waterig vocht en de auricula vertoonen oedeem.

Bij een aantal zieke dieren is de diagnose vrij eenvoudig, maar, indien er maar
i of 2 zijn en de sectie wat laat wordt verricht, niet zoo.

Deze aandoening is de oorzaak van groote sterfte onder jonge varkens en zal
volgens Hudson doorgaan, zoolang de eigenaars doorgaan met te sterke voedering
na het spenen.

In Great Plains (N. Am.) werden aanzienlijke verliezen geleden onder het vee
door een ziekte, welke werd geweten aan het afzetten van alkali in den bodem en
alkaliziekte werd genoemd. De aangetaste dieren vertoonden bij paarden verlies
van maan- en staartharen, bij koeien van staartpluim en bij varkens haar op het
lichaam. Verder storing in den hoorngroei aan de hoeven (soms ging de hoef ver-
loren) .

Aan het Bureau of Animal Industry werden hieromtrent proeven genomen en
wel met natrium selenaat. ¹)

De proef werd genomen met 10 varkens, aan welke, vermengd met het normale
voeder, ecne oplossing van natrium-selenaat (17,3 gram droog zout in 1 liter water)
werd teoegediend. Twee varkens dienden voor de controle.

Vier (d.i. 50 %) van de proefdieren vertoonden de symptomen, die clinisch waren
gezien bij in de praktijk waargenomen gevallen, n.1. verlies van haar en de klauw-
aandoeningen.

Laszlo ²) beschrijft verschillende gevallen van de ziekte van Aujeszky bij biggen.
De ziekte komt voor bij biggen van 1 tot 3 weken met de volgende symptomen :
lusteloosheid, dieren zijn slap, geen eetlust, niet zuigen, temperatuur sterk verhoogd
tot 41⁰, conjunctivae rood, keratitis, versnelde ademhaling, convulsies. Geen jeuk

1 ) W. T. Millf.r and H. W. Schoening : Toxicity of Selenium fed to swine in the
form of Sodiumse/enite. Journal of Agricultural Research, Jene, 1918, No. 11, p. 831.

2 ) Dr. Hucio Laszlo : piekte van Aujeszky bij biggen. Roemeensch Tijdschr. voor
Diergen., Juli—September 1938.

rn niet schuren ; ze kunnen geen geluid geven (verlamming der stembanden). Sterfte
lot 70%.

Pathologisch-anatomische afwijkingen : conjunctivitis, keratitis, longoedeem,
petechiën op de pleurae visceralis, maag en darmslijmvlies gezwollen en rood met
bloedingen, hersenvliezen zijn geïnjicieerd.

Konijnen, met hersenemulsie kunstmatig geinfecteerd sterven na 4 dagen. Deze
dieren krabben en schuren zich en trekken haren uit de vacht.

3. Nerveuze symptomen treden op zonder jeuk ; stembanden totaal verlamd
(geven geen geluid). Dit is het voornaamste, meest karakteristieke symptoom.

4. De ziekte werd tot nu toe door den schrijver beschouwd als gevolg van a.
ondoelmatige voeding (tekort aan mineralen), b. epileptische aandoening, c. avitaminose.
Ook werden de stoornissen beschouwd als varkenspest en werden seruminjecties
toegepast, welke juist de besmetting overbrachten.

5. Bij deze infectieuze ziekte adviseert men: isolatie, benevens radicale ontsmet-
ting der hokken.

G. De ziekte gaat niet over op de moeders, wat volgens schr. duidt op immuniteit
voor deze ziekte waar zij ingeburgerd is. Het feit, dat op groote fokbedrijven, waar
alle biggen doorloopend met elkaar in contact zijn, alleen biggen ziek worden van
bepaalde zeugen, bewijst, dat deze immune zeugen de immuunstoffen op de biggen
overdragen. P. van Dijk.

In Europa hebben Waldmann en Köbe het eerst de griep der jonge varkens als
een specifieke, zelfstandige ziekte aangetoond. Naar hunne opvattingen wordt zij
veroorzaakt door een gelijktijdige infectie met een specifiek pneumotroop ultravirus
en een haemophylen bacil, de Bact. inlluenzae suis.

Kunstmatige infectie had plaats door middel van door watten gefiltreerd ziek
longweefsel, of Seitzfiltraat van dit weefsel, of Seitzfiltraat met culturen van Bact.
infl. suis.

Het best gelukt de infectie bij biggen van 3—6 weken ; de reactie erkent men
aan de clinische verschijnselen van hoesten, gewichtsverlies, apathie en typische
longveranderingen (catarrhale bronchopncumonie in de voorste Iongdeelen). De
infectie had meestal plaats door middel van intranasale instillatie.

Seitz-filtraten alleen wektrn wel zekere ziektesymptomen op, maar veelal geen
hoesten en vooral niet de pathologisch-anatomische longveranderingen, welke
typisch zijn voor deze ziekte.

Momberg-Jörgensen ¹) (Denemarken) meent, dat het noch Waldmann en
Köbe, noch Paulsen, die deze proeven herhaalde, gelukt is verklaring te geven
van het feil, dat de gebruikte fikraat- en bacterieculturen niet in staat waren de
voor varkensgriep typische macroscopisch goed zichtbare longveranderingen op te
wekken.

M. J. veronderstelt, dat de verklaring van dit negatieve resultaat kan liggen in
het gebruik van voor dit doel niet passende filters. Het virus zou óf in het geheel
niet óf maar voor een miniem gedeelte de filters gepasseerd zijn. Hij heeft 1111 de
proeven van Waldmann en Köbe herhaald, maar als filter gebruikt een gradocol-
membraan.

Het is hem gehikt door intranasale instillatie van gradocolmembraan-filtratcn
de typische longveranderingen bij varkensgriep op te wekken. In dit pneumonisch
longweefsel kon de Bact. inlluenzae suis niet worden aangetoond.

\') H. C. Momberg—-Jörgensen : Die Aetiologie der Ferkelgrippe. Berl. und Münch.
Tierärztl. Wochensch. No. 38, 1938, 23 September, S. 573.

Deze longveranderingen kunnen dus ontstaan zonder medewerking van hae-
mophiele of andere bacteriën, zuiver alleen door het virus. M. J. besluit met de
conclusie te trekken, dat de Bact. infl. suis bij de aetiologie van varkensgriep öf in
het geheel geen óf slechts een ondergeschikte rol speelt.

In den loop dezer proefnemingen bleek ook nog, dat ziek longweefsel, afkomstig
van varkens met varkensgriep, bij bewaring in een temperatuur van —25⁰ C., 97
dagen volkomen virulent bleef.

De studie van de ziekten der jonge biggen is nog steeds niet afgesloten. Tegen-
woordig is de „varkensgriep", welke de diertjes in de eerste 4 levensweken aantast,
weer veel het onderwerp van schrijvers en onderzoekers.

J. Krembs heeft een onderzoek ingesteld naar de histopathologie dezer ziekte
en daarvan mededeeling gedaan in het „Archiv". Het artikel is verlucht met 8
microfoto\'s en 1 teekening.

Krembs zegt, dat het histopathologisch bij deze griep gaat om een peribronchitis,
lobulaire etterige bronchopneumonie, longatelectase en longemphyseem, enteritis
catarrhalis diffusa, lymphadenitis simplex acuta van de bronchiale, mesenteriale
en knieholteklieren, encephalitis en meningitis spinalis lymphocytaria non puru-
lenta, folliculaire hyperplasie van de milt en bloedstuwing in lever, nieren en
schildklieren.

Het aerogeen opgenomen virus geraakt in de bronchiën, dringt door het bron-
chiaal epithelium in het bereik van de lymphspleten en verbreidt zich naast den
endobronchialen weg, vooral peribronchiaal verder om ten slotte langs Iymph- en
bloedbanen zich in de overige organen uit te breiden.

Deze veranderingen zijn niet pathognomonisch, maar kunnen in de meeste
gevallen van andere, bekende varkensziekten onderscheiden worden. B.

Varkenspestvaccin werd gemaakt als volgt : een varken wordt met virus besmet,
na 6 a 7 dagen, als de infectie zijn top bereikt heeft, wordt het varken gedood. Het
virus in de organen wordt behandeld met eucalyptol. Hierna worden van elke
vaccinpartij 6 varkens twee maal ingespoten. Minstens 2 weken na de laatste injectie
worden de 8 varkens besmet, de controles moeten sterven, de 6 geënten moeten
normaal blijven.

In tegenstelling met de simultaanenting (virus -(- serum) is hier geen gevaar voor
entpest.

Het vaccin heeft geen curatieve, alleen prophylactische waarde. De resultaten
op 30 farms (totaal 15125 varkens) waren gunstig. Jac. Jansen.

Aangenomen wordt, dat de milt een belangrijke factor uitmaakt in het ontstaan
en vergaan van erythrocyten.

De infectieuze anaemie van het paard is niet gemakkelijk op kleinere proefdieren
over te brengen. Soms gelukt het na het wegnemen van de milt.

In Japan gelukte het enkele jonge varkens te infecteeren. Köbe ²) heeft nu proeven
genomen met varkens te infecteeren na wegneming van de milt. Het bleek, dat de

1 ) W. Boynton ; G. Woods ; F. Wood : Field Application of Hog Cholera Tissue
Vaccine. Journal of the Am. V\'et. Med. Assoc. 93. 291, 1938.

2 ) K. Köbe : Die Uebertragung der infektiösen Anaemie des Pferdes auf das entmiltzte
Ferkel. Archiv für wissensch. und prakt. Tierheilkunde. 73 Band, 5 Heft, p. 399.

infectieuse anaemie van het paard op ontmilte varkens van 4—6 weken oud kon
worden overgebracht. Er ontstaat een koortsaanval met temperaturen tot 42° C.,
waarbij een vermindering van het aantal erythrocyten optreedt.

Het betrekkelijk kleine aantal proeven heeft bewezen, dat het mogelijk is het
virus van de infectieuze anaemie op kleine proefdieren over te brengen. Om de
algemeene bruikbaarheid van de methode te bewijzen voor het stellen der diagnose,
dienen verdere proeven met controle bij het paard te worden genomen.

Wat de varkensproeven betreft is in twee proeven gebleken, dat het anaemievirus
bij miltlooze varkens na een incubatie van 3 & 5 dagen een meerdere dagen aan-
houdende hooge koortstemperatuur oproept. Deze overbrenging van het virus gelukt
in het latente (koortsvrije) stadium niet zoo regelmatig. Het schijnt, dat bij het begin
der infectie het overbrengen het beste gaat.

Gegevens betreffende warmteproductie en uitwisseling van gassen
ten gebruike bij het inrichten van varkensstallen.

Mitchell en Kelley ^j) hebben hieromtrent een onderzoek ingesteld zooals zij
dit, enkele jaren geleden, ook hebben gedaan t.o.v. kippenhokken.

Het artikel geeft vrij veel tabellen van cijfers, enkele grafische voorstellingen en
is voor hen, die zich bezighouden met deze materie, zeker van beteekenis.

Er werd een analytisch onderzoek ingesteld naar de verschillende dierlijke
functies (warmte-ontwikkeling, ademhaling, etc.) bij varkens van verschillenden
leeftijd, soort enz. en onder verschillende condities.

De verkregen resultaten zouden de bouwers in staat stellen, zoo meenen de
onderzoekers, zich de gegevens te verschaffen voor de capaciteit der varkensver-
blijven, in verband met soort en leeftijd der dieren en met klimaat en de ventilatie.

Du Toit ¹) geeft een verhandeling over de bestrijding van de vliegenlarvenplaag
bij schapen. Het betreft de larven van Lucilia en Chrysomyia en Oestrus. Het is vooral
de behandeling van de schapen die larven van Oestrus ovis in hun voorhoofdsboezem
herbergen, die onze belangstelling wekt. Een dikke canule zonder punt is omgeven
door een stevigen zwaren mantel. Deze canule steekt een stuk onder den mantel
uit. In de canule past een stilet met knop. Het geheele instrument wordt op den
voorhoofdsboezem van het besmette schaap gezet en door een klap met een houten
hamer naar binnen gedreven. De mantel belet dat het stilet te ver indringt. Het
stilet wordt nu verwijderd en via de wijde canule wordt de te injicieeren vloeistof
met een gewone spuit ingebracht. Als injectievloeistof wordt 2 cc zwavelkoolstof,
tetrachloorkoolstof of tetrachlooraethyleen gebruikt. Deze stoffen worden gemengd
met een gelijke hoeveelheid van een verzachtende olie bv. paraffineolie. De injectie
vindt plaats in beide voorhoofdsboezems, nadat de wol tusschen de oogen wegge-
schoren is. De Veeartsenijkundige Dienst heeft een emulsie met tetrachloorkoolstof
bereid, die onder den naam van „Tetram" verkocht wordt. Met deze behandelings-
methoden worden bevredigende resultaten bereikt. Bij jonge schapen kan men deze
methode niet toepassen ; hierbij wordt aanbevolen het larvendoodend middel door
den neus naar binnen te brengen. Het schaap wordt daarvoor op den rug gelegd,
waarbij de kop een hoek van 45⁰ met den grond moet vormen. Dan wordt 5 cc van
het middel in elk neusgat gespoten ; het beste is een spuit te gebruiken met een
stuk gummislang, waarmede men tamelijk diep in het neusgat dringt. Men houdt
het dier 10—15 seconden na de inspuiting in deze positie. Baudet.

1 ) R. du Toit : Uitwendige parasiete van Skape. Boerderij in Suid-Afrika. XIII, 151,
p. 401, 1938.

In Noord Wales treedt nu en dan een enzoötische pneumonie bij schapen op,
welke veel overeenkomt met eene dergelijke ziekte op IJsland.

Montgomerie, Bosworth en Glaner hebben samen deze ziekte nader be-
studeerd. Uit het vrij uitgebreid artikel moge het volgende worden overgenomen.

De ziekte komt veel overeen met die, welke op IJsland door Duncal is beschreven.
Uit gehepatiseerde longgedeelten werd een bacterie gekweekt, nauw verwant met
de Pasteurellagroep. Toch was er een verschil, daar sera, verkregen tegen reincultures
van den gevonden bacil, geen der stammen van de Pasteurellagroep agglutineerden.

Door agglutinatie kon ook worden uitgemaakt, dat de gevonden stammen konden
worden onderscheiden in 2 groepen.

Subgroep 1 sera agglutineerde alle stammen van deze groep, maar geen van
subgroep II en omgekeerd. Een stam van Dungal (IJsland) verkregen, kwam
overeen met groep II.

Met geen van deze stammen kon echter bij schapen de ziekte worden opgewekt.
Daarentegen gelukte dit wel bij intraveneuze en pulmonaire enting van suspensies,
verkregen van aangetaste longen ; volkomen overeenstemmend met het beeld van
natuurlijk ziek geworden dieren waren deze resultaten niet.

Het scheen of de ziekte in de kudden niet direct van het eene dier op het andere
werd overgedragen, zoodat verondersteld wordt, dat atmosferische of andere
invloeden hierbij nog een rol spelen. B.

In een uitvoerig verzamelreferaat hieromtrent verwerkte Lenkeit ¹) 70 litera-
tuuropgaven. Daardoor is de inhoud echter moeilijk in het kort weer te geven en
moet voor de details naar het artikel zelf worden verwezen. Na een historisch over-
zicht omtrent den uitbouw van de formuleering der voederwaarde, wijst Lenkeit
er op, dat onderzoekingen over de qualitatieve structuur van het voeder tegenwoordig
meer en meer op den voorgrond treden. De biologische waarde der eiwitstoffen,
de minerale voorziening en de behoefte aan vitaminen worden afzonderlijk besproken.

Waarschijnlijk kan het organisme amiden voor sommige doeleinden benutten,
die anders werkelijk eiwit zouden vergen cn zoodoende zouden deze stoffen tot
besparing van werkelijk eiwit kunnen dienen. Voor alle functies van het organisme
zijn onderling verschillende hoeveelheden der diverse aminozuren noodig. Bij ver-
schillende diersoorten is ook voor dezelfde functie de verhouding niet gelijk. Zoo
zou b.v. het rund minder cystine noodig hebben dan de andere dieren. De biolo-
gische waarde van een voedereiwit is dus voor elke diersoort en voor elke levens-
functie een andere. Het begrip „biologische waarde" is een noodzakelijke aanvulling
van de waardebepaling der eiwitten, omdat tenslotte deze waarde afhangt van
hetgeen er na de passage door den darmwand met het eiwit gebeurt. Men is echter
nog niet in staat de „biologische waarde" voor alle doeleinden voldoende nauw-
keurig op te geven. Op zich zelf schijnen groote eiwithoeveelheden bij volkomen
gezonde dieren geen storingen te veroorzaken. Wanneer echter tengevolge van een
onvoldoende darmfunctie vergiftige eiwitsplitsingsproducten in den dunnen darm
geresorbeerd worden, is een intestinale auto-intoxicatie niet uitgesloten en dient de
eiwitvoedering zooveel mogelijk beperkt te worden. Dit heeft echter niets met de
normale eiwitbehoefte te maken.

Bij de mineraalvoorziening speelt het zuur-base-evenwicht een belangrijke rol
en schijnt voor elke diersoort een bepaald optimum te hebben. Ook de Ca- en

P-gehalten der rantsoenen zijn van beteekenis. Of echter de nogal op den voorgrond
geschoven begrippen omtrent positieve en negatieve aardalkali-alkaliciteit wel
van zooveel practische beteekenis zijn als Lenkeit aangeeft, wordt door referent
betwijfeld. Bij voldoende voedering van goed hooi eventueel met een kleine NaCl-
gift, schijnt bij het rund de optimale mineraalvoorziening voldoende gewaarborgd
te zijn. Bij varkens moet men veelal Ca toevoegen en daarbij eenige rekening houden
met het zuurbase-overschot van het voeder. Naast graanrantsoenen kan Ca het
beste in den vorm van krijt worden gegeven, bij een meer basische voedering zou
phosphorzure voederkalk of calciumchloride beter zijn.

De vitaminen, die ook in de dierlijke voedingsleer een toenemende beteekenis
verkrijgen, moeten in het organisme met elkaar in evenwicht blijven. Door over-
matige toevoering van kunstmatige vitaminepraeparaten kan dit evenwicht even
goed verbroken worden als door bepaalde tekorten. Een gezonde, natuurlijke voe-
dering met veelvuldig verblijf in zon en open lucht geven tenslotte betere resultaten
dan toevoeging van extra vitamine-praeparaten aan rantsoenen voor gezonde
dieren. Laatstgenoemde producten dienen voor de behandeling van reeds opge-
treden avitaminosen gereserveerd te worden.

In het T. v. D. van i Mei 1938 refereerde ik een voorloopige medcdeeling uit de
Physiologische afdeeling van het Rijkslandbouwproefstation te Hoorn, waarin
melding gemaakt werd van acetonurie bij gezonde runderen, die met groote hoe-
veelheden grassilage van het boterzuurtype gevoederd werden.

Brouwer en Dijkstra \') publiceerden thans dit onderzoek volledig en gaven
daarbij aanvullingen op de voorloopige mededeeling, die nieuwe gezichtpunten
omtrent.deze kwestie openden. Als vervolg op de reeds gerefereerde proef werd later
ook de werking van een andere grassilage onderzocht, die van het melkzuurtype
was en in het geheel geen boterzuur bevatte. Het perssap van deze silage gaf geen
acetonreacties en de pH bedroeg ± 4.0.

Vier koeien ontvingen elk 35 kg per dag van dit voeder. De urine van drie dezer
dieren behield negatieve acetonreacties, maar bij die van de vierde koe werden de
reacties van Legal en van Rothera duidelijk positief.

De proef kon bij deze koe eenige malen herhaald worden en daarbij bleek, dat
het optreden van de acetonreactie nauw samenhing met het tijdstip waarop de
silage was gevoederd. Bij voedering om 6.45 en 7.45 uur v.m. werd de reactie om
ongeveer 8 uur v.m. positief en bleef dit tot ± 1 uur n.m. Uit analyse van de tusschen
6 uur v.m. en 4 5 uur n.m. uitgescheiden urine bleek verder, dat door deze koe
bij voedering met silage van het boterzuur-type niet mcér aceton-lichamen werden
uitgescheiden dan bij voedering met overeenkomstige hoeveelheden silage van het
melkzuurtype. Het schijnt dus, dat de acetonurie na silagevoedering niet steeds
berust op het gehalte aan boterzuur in het voeder, fn pensinhoud van dieren met
acetonurie kon geen abnormale gisting worden aangetoond, hetgeen niet pleit voor
de theorie, dat de acetonlichamen in de pens zouden ontstaan uit de koolhydraten
van het voeder. Frens.

Het virus der paardenencephalomyelitis vermeerdert zich enorm in het kippen-
embryo, de hoeveelheid virus wordt 100.000 maal zoo groot als dit het geval is in
paardenhersens.

1 ) R. Wyckoff en A. Eichhorn : Immunological studies on Equine Encephalomyelitis.
93. 285, 1938.

resultaten dan die gemaakt van paardenhersens. Het kippenembryovaccin geeft
bij paarden uitstekende immuniteit. Met deze entstof zijn de vooruitzichten op de
bestrijding gunstig.

In Augustus 1938 kwam „equine-encephalomyelitis" voor in Zuidwest Massa-
chusetts. Ongeveer gelijktijdig werd bij 20 kinderen de diagnose encephalitis gesteld,
de sterfte was ongeveer 50%.

Met hersensubstantie, van deze gevallen afkomstig, werden proeven genomen op
paarden. Infectieproeven en neutralisatieproeven met hyperimmuun paarden-
encephalomyelitisserum bewezen, dat de encephalitis der kinderen identiek was
met de encephalomyelitis der paarden. Gedacht werd aan overbrenging door
muskieten.

Voor de eerste maal is het filtreerbaar virus van de paardenencephalomyelitis
bij den mensch aangetoond.

Rombach ¹) constateerde bij een 43-jarige vrouw te Oudenrijn : een gevoel van
slapheid der patiënte, hoesten, niezen, neusprikkelingen, t. 38.6°, \'s nachts zweeten,
knobbeltje in de borstklieren, klierknobbeltje aan den hals, myoma subserosum
uteri, afwijkingen van den dikken darm en leucopenie. In een laboratorium werd
het blocdserum onderzocht op Brucella abortusinfectie, zoowel de agglutinatie
(1 : 1600) als de complementbindingsreactie was positief. De temperatuurscurve
had een zeer lichte golving. Patiënte genas geleidelijk.

„De vrouw drinkt nooit ongekookte melk, doch gesteriliseerde (Voltanamelk)".
Volgens den schrijver is de Voltanamelk waarschijnlijk de oorzaak geweest ; hij
spreekt zijn twijfel uit over het kiemvrij zijn van deze melk. Een onderzoek van de
Voltanamelk schijnt door R. niet verricht te zijn, ook deelt de auteur niet mede
of hij zich wel op de hoogte gesteld heeft over de bewerking en de controle van deze
melk, iets wat m.i. behoorde gedaan te zijn alvorens de Voltanamelk als ziektever-
wekkende oorzaak te beschouwen.

Een met zekerheid vastgesteld geval van psittacosis bij den mensch in
Nederland. ²)

Een 49-jarige vrouw, die een gezonde kanarie bezat, werd ziek aan subacute
pneumonie; de pneumonie ging gepaard met zeer ernstig algemeen ziek zijn : febris
continua en symptomatische hallucinose.

Het sputum werd opgezonden voor onderzoek op psittacose-virus ; dit onderzoek
verliep, evenals later de complementbindingsreactie, positief (onderzocht door
Bedson te Londen). Bij een 56 jaar oude vrouw, die eveneens een kanarie bezat,
werd na een ziekteverloop, dat met het eerst genoemde geval overeenkwam, ook
een positieve complcmentbinding door Bedson vastgesteld. Ook werd een positieve
complementbindingsreactie gevonden bij een kind, dat lichte bronchitis doorstaan had.

De kanaries der patiënten en eenige andere vogels werden onderzocht, evenwel
met negatief resultaat. Jac. Jansen.

1 ) Dr. K. A. Rombach : piekte van Bang. Nederl. Tijdschr. voor Geneesk. 82. IV.
47, bladz. 5580.

2 ) J. E. Minkenhof, Dr. A. Gh. Ruys en Dr. H. Vervoort : Een geval van psit-
tacosis, Nederl. Tijdschr. voor Geneesk. 82. IV. 47, bladz. 5555, 1938.

3 ) van Oijen : Die Beurteilung tuberkulöser Schlachttiere. 13de Internationaal Dier-
geneeskundig Kongres, Zürich, 1938, VIII sektie, Vleeschkeuring en Melkhygiëne.

Internationale Diergeneeskundig Kongres te Zürich, gehouden in den zomer van
1938, de volgende richtlijnen opgesteld voor de beoordeeling van tuberculeuze
slachtdieren.

A. Het geheele dier afkeuren : bij het aanwezig zijn van uitgebreide, waarneembare
veranderingen van het spierweefsel, als b.v. bij algemeene spiertuberculose, sterke
vermagering, oedemen, ontbreken van lijkstijfheid (bepaling van de pH).

B. Steriliseeren van het geheele dier : bij het aanwezig zijn van een versche bloed-
infectie, als de onder A genoemde gevallen niet aanwezig zijn. Een versche bloed-
infectie wordt beschouwd te hebben plaats gehad bij :

a) het aanwezig zijn van een z.g. primair affect met acute „Frühgeneralisation" :
locale tuberculose in de longen of in het digestie-apparaat; miliaire tuberkels in
organen, welke slechts langs haematogenen weg geïnfecteerd kunnen worden :
nieren, meningen.

b) het aanwezig zijn van een acute, algemeene miliair-tuberculose van de longen :
doorzaaiing van de beide, dikwijls sterk vergroote, zware, oedemateuze longhelften
met even oude, miliaire tuberkels. Deze zijn dan meestal ook in andere organen,
als de nieren en, door een microscopisch onderzoek, in de lever aan te toonen.

c) het aanwezig zijn van karakteristieke, z.g. „Niederbruchsformen" der tuber-
culose : d.w.z. een snel om zich heen grijpende, naar droge verkazing neigende
orgaantuberculose, met „Blutpunkten" in het tuberculeuze weefsel, samengaande
met een versch, infiltreerend-verkazend tuberculeus proces (stralige verkazing)
van de bijbehoorende lymphklieren. Miliair tuberkels kunnen in zoo\'n geval in
verschillende organen (o.a. longen, nieren, lever, vleeschlymphklieren), vooral
bij een microscopisch onderzoek, worden aangetoond.

Voorbeelden : multipele, lobulaire, verkazende pneumonie (z.g. foudroiante
longtuberculose) ; mastitis caseosa ; metritis en salpingitis caseosa ; nephritis en
paranephritis caseosa ; enz.

d) het aanwezig zijn van niet volledig karakteristieke, tuberculeuze z.g. „Nieder-
bruchsformen" : uitgebreide, in het bijzonder exsudatieve orgaantuberculose, met
miliair tuberkels in de longen, nieren, lever en vleeschlymphklieren.

Opmerking : histologisch onderzoek verrichten bij verdachte haardjes in nieren
en lever. De gevallen a-d komen ook bij normale slachtingen voor. Bij noodslach-
tingen is daar in het bijzonder op te letten.

Zijn geen der onder A en B genoemde gevallen aanwezig, dan is het geheele
dier onvoorwaardelijk geschikt voor consumptie, voorzoover niet één der onder-
staande beslissingen moet worden genomen :

1) Tuberculeuze organen mceten worden afgekeurd. Een orgaan is ook dan als tuber-
culeus te beschouwen, als de bijbehoorende lymphklier of lymphklieren tuberculeuze
veranderingen vertoonen.

2) Bij beenderen-, gewrichts- of peesscheede-tuberculose moet het geheele skelet worden
afgekeurd.

3) Bij tuberculose van een vleeschlymphklier moeten alle andere vleeschlymphklieren
worden onderzocht. De bijbehoorende vleeschbout moet worden uitgebeend. De
beenderen moeten op beentuberculose worden onderzocht en worden afgekeurd.

4) Bij tuberculose van de mesenteriale lymphklieren moeten alle mesenteriale lymph-
klieren worden uitgesneden en zoowel maag (magen) als darmen worden afgekeurd.
De krans moet worden uitgesmolten.

a) van het viscerale deel op het vetweefsel : verwijderen van de serosa en uit-
smelten van het vet.

b) van het parietale deel : Öf verwijderen van de serosa en afbranden van het
daaronder gelegen weefsel, öf verwijderen van de onveranderde muskulatuur aan
de buitenzijde van den voet vleesch. Daarbij moet de borstwand geheel worden
afgekeurd.

Over hetzelfde onderwerp heeft Césari \') een rapport uitgebracht. Hij komt
daarin tot de volgende conclusie :

Tot dusver ontbreken vaststaande opgaven over de vraag, in welke mate het
gebruik van het vleesch van tuberculeuze dieren gevaarlijk is voor den mensch. Aan
de mogelijkheid van een besmetten van den mensch door het gebruik van tuber-
culeus vleesch kan niet worden getwijfeld. Het vleesch van tuberculeuze dieren
bevat dikwijls tuberkelbacillen, het is echter moeilijk de grootte van dit gevaar te
schatten.

Een direct onderzoek van het spierweefsel op tuberkelbacillen is practisch onuit-
voerbaar. Wij zijn derhalve op gissingen aangewezen. Is het nu mogelijk uit de
plaats, voorkomen en de uitbreiding van tuberculeuze veranderingen bij een sectie
te kunnen vaststellen, of en in welke mate het spierweefsel besmet is geworden met
tuberkelbacillen en of alle spierweefsel of een gedeelte ervan als besmet moet worden
beschouwd ?

Een bepaling van de tuberkelbacillenverspreiding door een onderzoek van het
lymphvaten- en lymphklierenstelsel (in overeenstemming met de wet van Parrot—
Cohnheim) is niet mogelijk, want

1. zijn de bij de lymphklieren behoorende gebieden onscherp begrensd en zelfs
in hun uitbreiding niet nauwkeurig bekend ;

Kunnen wij nu, aan de hand van de resultaten en de daaruit afgeleide gevolg-
trekkingen van de onderzoekingen van Swierstra, Hongert, Nieberle, e.a. en in
analogie daarmee, een uitspraak doen omtrent een mogelijke infcctiositeit van het
vleesch van slachtdieren ? Dan moet allereerst worden opgemerkt, dat een aan-
wezig parallelisme tusschen de verschillende aspecten van de tuberculeuze veran-
deringen en de e.v. virulentie van het spierweefsel niet steeds in alle gevallen is aan-
getoond geworden en dat in die gevallen, waarin de besmettelijkheid van het
spierweefsel door dierproeven is kunnen worden vastgesteld, steeds slechts bij een
zeker aantal van de proefdieren de infectie was aangeslagen.

Mag men derhalve, op grond van bepaalde criteria, tol een infectiositeit van het
spierfweefsel in bepaalde gevallen besluiten, toch kan men anderzijds, bij het ont-
breken van deze criteria, in geen geval met zekerheid concludeeren, dat het spier-
weefsel bacillcnvrij is.

De eindconclusie van Sésari is dan ook, dat wij op het oogenblik niet over een
wetenschappelijk voldoend vaststaande en uitgewerkte onderzoekingsmethode
beschikken voor een beoordeeling van het vleesch van tuberculeuze slachtdieren,
zoodat men, op grond van onze tegenwoordige kennis op dit gebied, geen voorstel
kan doen tot verbetering van onze, tot dusver gevolgde, methoden.

Door een 10 minuten lange behandeling met 0,3% waterstofsuperoxyde gelukt
het, volgens de onderzoekingen van Mf.tzner & Oeser ¹), versehe zeevisch 3—-6
dagen langer in goeden toestand te houden dan niet aldus behandelde visschen. Er
wordt op de volgende manier te werk gegaan.

De geheele, van kop en maag-darmkanaal bevrijde, zeevisschen worden in een
vat, gevuld met de in verhouding 1 op 100 verdunde oplossing van 30 gewichts-
procenten waterstofsuperoxyde, gedompeld en wel zoo spoedig mogelijk na het

1 ) Metzer & Oeser. Über ein neues Verfahren zur Frischerhaltung von Seefischen.
Vorratspflege und Lebensmittel-Forschg. 1938, pg. 280.

aan land komen van de viseh en direct vóór het verpakken in de met versch ijs voor-
ziene vaten.

Bij de behandeling van vischfilet voegt men bij het dompelbad ook nog toe 5 %
keukenzout, om een losworden van de buitenste vleeschdeelen, wat door osmotische
factoren veroorzaakt kan worden, te verhinderen.

Volgens het resultaat van een bacteriologisch onderzoek gaat het bacteriegehalte
door deze korte behandeling met waterstofsuperoxyde belangrijk achteruit, terwijl
het gehalte aan vitaminen en aan minerale bestanddeelen en eiwit niet worden
beïnvloed.

Breuer ¹) kon de bevindingen van Beu, Bruns en Schönberg, dat versch ge-
rookte visch, bereid uit versehe visch, meestal kiemvrij is, bevestigen. Bij dergelijke
rookvisch kan op tweeërlei wijzen bederf ontstaan.

Zoo kan allereerst het proces droog verloopen en krijgt men een muffig ruikende,
brokkelige musculatuur. Dit bederf wordt vooral door micrococcen veroorzaakt.
Ook kan het proces min of meer vochtig verloopen en speelt de bact. fluorescens
een hoofdrol. In tegenstelling met de meening van Schönberg, dat de psychrophyle
bederfbacteriën direct uit de versehe visch afkomstig zijn en gedurende het rook-
proces niet worden gedood, stelde Breuer vast, dat tijdens het rooken alle psychro-
phyle bacteriën gedood werden, ook zelfs die exemplaren, welke tot in het binnenste
van de versehe visch doorgedrongen zijn.

De versch gerookte vich wordt, volgens Breuer, eerst nä het rooken, door de in
de rookerijen en vischwinkels aanwezige psychrophyle bacteriëntlora en door het
op onzindelijke wijze verwerken en behandelen, opnieuw besmet, en daarna gaat
dergelijke visch, alnaar de soort en de graad van infectie en de duur van den be-
waringstijd, pas in bederf over.

Om dit te voorkomen en de verliezen in den handel zoo klein mogelijk te doen
zijn, is een zoo zindelijk mogelijk verwerken bij het rooken noodzakelijk. Telkens
moeten de arbeiders, die de gerookte visch uit den oven halen, hun handen grondig
wasschen en verder een zindelijke kleeding dragen. De gerookte visch moet zoo snel
mogelijk worden afgekoeld en daarna zoo zindelijk mogelijk gesorteerd en verpakt
worden.

Ook in den kleinhandel moet een uiterst pijnlijke zindelijkheid worden betracht.
In de vischwinkels moet zooveel mogelijk worden zorggedragen dat de gerookte
visch niet in aanraking komt met niet-gcrookte visch. Het best kan men dergelijke
verkoopafdeelingen zooveel mogelijk van elkaar gescheiden houden.

Breuer: Untersuchungen über die ^erselzungsursachen von heisz geräucherten Fischen
Dissertatie Berlyn, 1937.

Kuilvoer, voerkuile en kuilvoergewasse, deur I. J. Smuts. Uitgavve : Unie
van Suid-Afrika ; Dep. van Landbou en Bosbou. Staatsdrukkerij te Pretoria.

Dit boekje is bedoeld de verbouw van kuilvoedergewassen en het inkuilen in
Z. Afrika te propageeren, teneinde de bodemopbrengst te vermeerderen en vooral
ook om goede voedselreserves te maken voor minder gunstige groeiperiodes. Van de
verschillende kuilmethodes prefereert schrijver verre de methode van inkuilen bij
lage temperatuur onder zooveel mogelijk uitsluiten van lucht, al dan niet met toe-
voeging van suiker of suikerproducten. De in ons land zoo algemeen bekende
Friesch-Hollandsche methode, waarbij met hooge temp. gewerkt wordt, is in dit
boekje niet genoemd. Wel waarschuwt hij ten sterkste tegen het te hoog op laten
loopen van de temp., hetzij door onvoldoende hoeveelheid vocht of door te slecht
vasttrappen of onvoldoend snel werken of belasten, omdat daardoor de kans van
mislukking sterk wordt vergroot door te weinig zuurvorming door bacteriën uit
de suiker. Bovendien worden de verliezen grooter en zou het eiwit minder goed
verteerbaar worden. Als max. temp. noemt hij 125 gr. F. De hier in ons land de
laatste jaren nogal gebruikte methode met anorganische zuren is volgens schr. voor
Z. Afrika te duur.

Toevoeging van suiker (meer of minder verdund) is noodig, wanneer het plan-
tenmateriaal weinig suiker bevat of wanneer de plantensappen niet voldoende snel
uittreden, daar anders onvoldoende voedsel voor de melkzuur vormende bacteriën
aanwezig is.

Van de types kuil vindt hij de silovorin het beste. Deze silo\'s onderscheiden zich
van de onze door hun zeer groote hoogte (min. 20 voet), die noodig is om voldoende
hooge druk en dus uitdrijven van lucht te verkrijgen. Als bruikbare kuiltypes noemt
hij de diepe putkuil, de vlakke putkuil, de kuil in den vorm van een sloot en de
kuil in mijtvorm en dus geheel boven den grond. De gebouwde silo van baksteen
met betonvoet is ondanks de hoogere aanschaffingskosten voordeeliger, omdat ze
de grootste bedrijfszekerheid geeft en altijd de minste verliezen door schimmel-
vorming en rotting.

Van de gewassen, die voor den verbouw voor het inkuilen in aanmerking komen
voor Z. Afrika is de mais verreweg de belangrijkste, wegens de zeer groote opbrengst
aan zeer goed bruikbaar voer. Voor streken met lagere temp. en met minder regenval,
waar de maisbouw minder goed slaagt, komt de zonnebloem in aanmerking. Dit
gewas heeft echter een nog lager eiwitgehalte en heeft veel meer vezel. Bovendien
maakt het lage suikergehalte toevoeging van melasse noodzakelijk. Onder de andere
minder belangrijke gewassen noemt hij nog de lucerne. Hij maakt daarbij evenwel
de opmerking, dat dit product beter tot hooi is te verwerken, lil hoeverre hierbij
de Afrikaansche bedrijfsomstandigheden evenals het klimaat een rol spelen en in
hoeverre hij hooi hoogwaardiger acht dan kuilvoer, laat zich uit het werkje niet
beoordeelen. Grashuis.

Bijdragen tot de Biologie. Uit het Physiologisch Laboratorium van
Amsterdam. Directeur Prof. Dr. G. van Rijnberk.

Verschenen is Deel 27 van bovengenoemde „Bijdragen". Het bevat werk uit de
jaren 1937 en 1938 van de hand van Prof. van Rijnberk, Prof. Ten Cate, Mej. Dr.
Kaiser, hoofd van de Phonetische Afdeeling van het Laboratorium, en van ver-
schillende medewerkers.

Het spier- en het zenuwstelsel zijn het onderwerp geweest van verschillende der
behandelde onderwerpen ; verschillende reflexen vonden bestudeering. Verder
wordt de waterhuishouding van den kikvorsch en de invloed, die hypophysen-
extract hierop uitoefent, onderzocht.

Mej. Kaiser onderzocht de spiertoon bij een willekeurige contractie bij den mensch.
Zij vond door registratie deze saamgesteld uit groepen van trillingen, die een fre-
quentie hebben van ongeveer 60—80 per seconde. Zij houdt het voor waarschijnlijk,

dat er een betrekking bestaat tusschen deze groepen en de groepen prikkels, die
van het centrale zenuwstelsel naar de spier gaan.

Door de afdeeling van Mej. Kaiser zijn verschillende verhandelingen gepubli-
ceerd, waarin de Nederlandsche spreektaal en o.a. de melodie, die met het lezen
van een Nederlandsche zin verbonden is, besproken worden. J. Roos.

Neuzeitliche Untersuchung und Behandlung der Zahnkrankheiten beim
Pferd von Dr. med. vet. E. Beckf.r, 1938 ; Verlag M. en H. Schaper : Hannover.
Prijs 6. R.M.

Met de uitgave van deze monografie is de veterinaire chirurgie iets nieuws gegeven
een handleiding voor een conserveerende en reguleerende behandeling van ver-
schillende kies- en landaandoeningen bij het paard.

Op het terrein dezer specialistische therapie is Dr. Becker geen onbekende.
De conserveerende behandeling van kiesaandoeningen bij paarden was gedurende
de laatste jaren meermalen een onderwerp zijner publicaties. En ongetwijfeld zal
hij omtrent deze therapie over veel ervaring beschikken, die hij zoowel in zijn kliniek
te Sarstedt als daarbuiten heeft verkregen.

De therapie is aangepast aan die van den mensch en derhalve is het streven om
het gebit zoo veel mogelijk tot den normalen toestand te herstellen. Door vulling
en overbrugging worden defecten aan tand of kies en hinderlijke ruimten tusschen
en langs de elementen gecorrigeerd.

De resultaten, die de schrijver heeft verkregen zijn gunstig, terwijl de behandeling
wellicht nog verdere perspectieven opent. En de groote voorsprong, die de tand-
heelkunde van den mensch ten opzichte van die van het dier heeft is dan ook naar
Becker\'s meening, wel eenigszins ingehaald.

In het hoofdstukje „Tierzahnarztliche Untersuchung" worden de benoodigdheden
aangegeven, die voor dat onderzoek vereischt zijn : een bijzondere noodstand met
een zoodanige inrichting, dat het hoofd in de gewenschte houding kan worden
gefixeerd ; verder een monddilatator, een voorhoofdslamp, afdruklepels en afdruk-
materiaal. Hieromtrent is een aantal goede afbeeldingen in den tekst opgenomen.

Wat de noodstand voor de buitenpraktijk betreft, deze kan op een onderstel met
wielen worden geplaatst en achter een auto worden aangehaakt, zoodat het mogelijk
is het geheele toestel te vervoeren. Deze inrichting met inbegrip van de benoodigde
kiesinstrumenten is „die fahrbare Zahnstation für Pferde".

De „techniek der behandeling" omvat een beschrijving van het verwijderen van
tandsubstanlie : het slijpen, boren en freezen. En verder het „vullen". Daartoe
wordt in een deel der gevallen amalgaam of cement gebruikt, terwijl in een ander
deel een „inlay" moet worden aangebracht. Overigens worden hier ook de indicaties
voor bruggen en de vervaardiging daarvan beschreven. De instrumenten voor al
deze bewerkingen zijn goed afgebeeld, terwijl de technische bijzonderheden nauw-
keurig zijn aangegeven. Aan het einde van het boekje is ook een lijst gegeven van
de instrumenten, apparaten en materialen, die voor de behandeling noodig zijn.

Een afzonderlijk hoofdstuk betreft de beoordeeling en de behandeling van enkele
belangrijke kiesaandoeningen : kantig kiesgebit, schaargebit, diastase, polyodontie,
caries en kiesfractuur.

En ten slotte wordt gewezen op de vooruitzichten van het invoeren der nieuwe
tandheelkundige behandeling bij dieren in de praktijk. Blijkbaar is de schrijver zelf
te dien opzichte niet zoo hoopvol gestemd. Er zal, zoo schrijft hij, in de toekomst
nog wel eenigen tijd noodig zijn, alvorens de methode zich door haar eigen voor-
deden in de veeartsenijkundige praktijk heeft ingevoerd.

Het is intusschen belangwekkend om kennis te nemen van hetgeen het boekje
van Becker ons brengt, en het is interessant om te zien wat een paardenarts-speci-
alist op het gebied der tandheelkunde met een conserveerende behandeling vermag
te bereiken.

De technische verzorging van het boekje is zeer goed en de afbeeldingen, 54 in
getal, zijn fraai. Hartog.

Gedurende geruimen tijd heb ik mij bezig gehouden met een onderzoek naar
de verbreiding der verschillende typen van tuberkelbacillen bij de dieren in ons
land. Het komt mij voor, dat nauwkeuriger kennis daarvan o.m. zal kunnen
bijdragen tot verhooging der waardeering voor hetgeen de diergeneeskunde doet
in het b\'lang van de volksgezondheid. Mij ontbreekt voldoende materiaal van
de kleine huisdieren. Ik zal het zeer op prijs stellen, tuberculeuze lymphklieren of ander
tuberculeus weefsel van deze dier*n door Uw bemiddeling te mogen ontvangen.
Ook materiaal van paard, schaap en geit is zeer welkom, alsmede van runderen,
bij welke slechts een enkele tuberculeuze lymphklier is gevonden. Het toegezonden
weefsel mag niet in een steriliseerende of fixatievloeistof zijn gebracht, maar
dient als zoodanig xe worden verstuurd.

collegialiter,
J. van der Hoeden,
Bacteriologisch Laboratorium,
Stads- en Academisch Ziekenhuis,
Utrecht.

Gedurende de maand Januari 1939 is van de afdeeling Utrecht in dank ontvangen
een vrijwillige bijdrage van ƒ 50.—.

Zending van een bijdrage kan geschieden hetzij door storting op giro no. 173327
van ondergeteekende, hetzij door het zenden van een postwissel.

Ondergeteekende herinnert de leden eraan, dat de contributie over 1939 in twee
termijnen kan worden voldaan en wel vóór 1 Maart ƒ 14.50 en vóór 1 September
ƒ 12.—, door overschrijving op giro no. 111985 van ondergeteekende. Na 1 Maart
wordt per kwitantie over het geheele bedrag beschikt.

De contributie over 1939 bedraagt ƒ 27.50. Zij, die in twee termijnen wenschen
te betalen storten vóór 1 Maart ƒ 15.50 en vóór 1 September ƒ 12.— op giro
No. 141769 van ondergeteekende. Na 1 Maart wordt per kwitantie over het
geheele bedrag met zegel en incassokosten beschikt.

Het Dagelijkseh Bestuur van het Nationaal Comité dat zich daar-
voor in ons land gevormd heeft bestaat uit :

De leden zijn : Dr. C. Bubberman, Dr. H. S. Frenkel, Dr. J. v. d.
Hoeden, Dr. L. F. D. E. Lourens, Prof. Dr. A. Klarenbeek, J. P.
Bijl, Prof. P. Nieuwenhuyse, Prof. Dr. E. v. Slogteren, R. Korte-
weg, Dr. M. R. Heynsius v. d. Berg, Prof. C. F. van Oijen, Prof.
Dr. R. de Josselin de Jong, Prof. Dr. W. Schüffner, Prof. Dr. C. D.
de Langen, Prof. G. Kapsenberg en Prof. Dr. H. M. Quanjer.

Het doel van dit Congres is de pathologische veranderingen bij den
mensch en bij dieren en planten vergelijkend te bestudeeren en hoofd-
zakelijk de gemeenschappelijke ziektevormcn niet alleen van biolo-
gisch maar ook van economisch en sociaal standpunt te beschouwen.

Voor deze onderwerpen zijn reeds rapporteurs aangewezen. Wat
betreft ons land zal Prof. Quanjer uit Wageningen een rapport uit-
brengen over „Die Bcdcutung der regressiven Gcwebeverandcrungen
für die Diagnose der Pflanzenkrankheiten".

Behalve rapporten bestaat er gelegenheid z.g.n. „korte mededee-
lingen" in te dienen.

Het Nationaal Comité heeft voor deze mededeelingen een aantal
landgenooten bereid gevonden. Het Congresbestuur te Rome deelde
ons mede, dat zij deze mededeelingen gaarne zal opnemen en heeft
daarbij zijn dank uitgesproken voor de deelneming en de belang-
stelling, die de Hollandsche geleerden voor dit Congres toonen.

Zij, die lid worden van het Congres, ontvangen niet alleen de rap-
porten maar worden tevens in de gelegenheid gesteld, kosteloos een
aantal festiviteiten bij te wonen en excursies mede te maken, hetgeen
blijkt uit het hieronder vermelde programma :

12.30 uur, Lunch aangeboden door het Comité.
14 uur, Bezoek aan de Universiteitsstad, aangeboden
door het Comité.

21 uur, Receptie ter eere van de Congressisten.
Programma voor de dames, 16—19.30 uur, Excursie naar Tivoli en
thee te Frascati, aangeboden door het Comité.

12.30 uur, Lunch aangeboden door het Comité.
14 uur, Bezoek aan het Instituut voor Openbare Ge-
zondheid en aan het Kankerinstituut, aange-
boden door het Comité.

21 uur, Gala-avond en bal, in het Hotel Ambasciatori,
aangeboden door het Comité.

Programma voor de Dames, 16.30—19 uur, Bezoek aan het Museum
Borghese en thee in de Casina delle Rose, aangeboden door het Comité.

Ostia aangeboden door de Firma Serono.
16-19 uur, Werkzaamheden van het Congres.
21 uur, Feestavond of banket aangeboden door een
Firma in medicinale artikelen.

17.30 uur, Receptie aangeboden door Z.Exc. den Minister
van Nationale Opvoeding, op de Palatinus.

\' Statione Sperimentale.
aangeboden door het Comité.
Bezoek aan de Vaticaanstad, aangeboden door
het Comité.

Programma voor de Dames, 9—12 uur Bezoek aan de musea van het
Vaticaan, aangeboden door het Comité.

Behalve dit programma worden na afloop van het Congres nog enkele
reizen georganiseerd, o.a. naar Napels, Pompeï, Capri, Palermo,

Taormina, Catania, Syracusa, Perugia, Florence, Siena, Bologna, Pre-
dappio, Ravenna, Venetië, Mailand, Comomeer enz.

Omtrent de kosten van het lidmaatschap zijn nadere inlichtingen
te verkrijgen bij den secretaris van het Nationaal Comité.

Namens het Dagelijksch Bestuur
van het Nationaal Comité
de Blieck, Voorzitter.
Baudet, Secretaris.

Het volgende VIIIe Internationale Koude Congres zal, naar ver-
nomen wordt, in Juni 1940 in Keulen plaats hebben, terwijl een slot-
zitting in Berlijn gehouden zal worden.

De Technische raad van dit Congres heeft bij zijn jongste zitting in
Londen (Juli \'38) een lijst opgesteld van onderwerpen waarover men
bij voorkeur rapporten zal ontvangen. Voor de sectie Toepassing der
kunstmatige koude, in het bijzonder bij het conserveeren van levens-
middelen, vinden wij o.a. genoemd :

3. Vorderingen bij de voorbehandeling van voedingsmiddelen die
door koude geconserveerd worden.

4. Vorderingen bij de techniek van bewaren en distributie van
producten die bevroren worden.

Ook op het gebied van het transportwezen (droogijs) worden belang-
rijke onderwerpen aangekondigd. Wij twijfelen niet of ook van Neder-
landsche diergeneeskundige zijde zullen bijdragen voor dit Congres
verschijnen en wij wekken reeds thans collegae op het Congres te be-
zoeken.

Inlichtingen over dit Congres zullen regelmatig in dit Tijdschrift
worden opgenomen. C. F. van Oijen.

Onlangs heb ik een beschrijving gegeven van den nieuw ingestelden
gezondheidsdienst voor pluimvee in Duitschland. Ter gelegenheid van
de 5e Rijks-Pluimvee-Tentoonstelling te Leipzig, welke daar van 6—8
Januari j.1. gehouden werd en welke met 25000 dieren (pluimvee en
konijnen) 85000 bezoekers trok, hield Karl Vetter, President van hel

Rijksverbond van Kleinveeteelt een voordracht, waaruit ik het volgende
overnam :

,,Ik wensch hier in het bijzonder te wijzen op de gewichtige werk-
zaamheden van den pluimveegezondheidsdienst, waaraan in de toe-
komst nog meer aandacht besteed moet worden dan thans reeds ge-
schiedt. Nadat wij het doel, goed leggende rassen te fokken op onze
fokbedrijven, bereikt hebben, moet thans de gezondheidstoestand der
dieren bij de keuze van fokmateriaal beslissend zijn. Overal in de vee-
teelt ziet men, dat met stijgende productie (melk, vleesch, wol) ook de
gevoeligheid voor ziekten stijgt. Het gevaar bestaat, dat wij bij de
pluimveehouderij ook dien kant op gaan. Daarom moet absoluut een
veel sterkere gezondheidscontrole ingesteld worden. Voora moeten de
bedrijven bevrijd worden van de pullorumziekte. Deze kwaal moet
aan den wortel aangepakt worden als wij haar meester willen worden
en daarom zijn de volgende maatregelen noodzakelijk.

ie. De vertegenwoordigers van den gezondheidsdienst (dus dierenartsen,
te H.) moeten steeds zitting hebben in de commissies, die pluimvee keuren en fok-
bedrijven erkennen. Het geheele dierenmateriaal moet jaarlijks onderzocht
worden en alle positief reageerende dieren moeten direct van het bedrijf
verwijderd worden. Daarbij is het onverschillig of bij het onderzoek de snelle
of de langzame methode toegepast wordt.

Bij de snelle methode moeten de positief reageerende dieren direct
door afsnijden van den staart en verwijdering der gesloten voetringen
gekenmerkt worden.

Bij de langzame methode moet de gesloten voetring binnen 8 dagen,
nadat het resultaat van het onderzoek bekend is geworden, naar het
laboratorium van onderzoek opgezonden worden.

Deze maatregelen brengen voor de fokkers extra onkosten mede.
Het is daarom wenschehjk, dat Rijksmiddelen ter dekking dezer on-
kosten verkrijgbaar gesteld worden.

2e. Het doel moet zijn, alle bedrijven, die na het verloop van 5 jaren
niet geheel vrij van pullorum zijn uit te sluiten als stamboekbedrijven,
vermeerderingsbedrijvcn of broedeier-leveranciers.

3e. Bedrijven, die bij de laatste 2 onderzoekingen vrij gebleken zijn,
krijgen voor elk kuiken, dat zij verkoopen, een premie uit Rijksmid-
delen.

4e. Verder zullen de fokkers het voordeel genieten, dat zij op een
tentoonstelling een extra aantal punten voor hun dieren toegekend
krijgen als het bedrijf bij twee onderzoekingen vrij bleek te zijn.

Deze maatregelen mogen hard schijnen, het doel van den arbeid der
fokkers is alleen dan te bereiken, als men beschikken kan over een gezond
en weerstandbiedend fokmateriaal." te Hennepe.

De directeuren van gemeentelijke slachthuizen bekijken de plannen
tot moderniseering van het Rotterdamsche slachthuis.

Op 28 Januari j.1. is te Rotterdam op het abattoir aldaar een vergadering ge-
houden van directeuren van gemeentelijke slachthuizen in Nederland. Een van de
punten van behandeling was een bespreking van de plannen tot verbetering van het
gemeentelijk slachthuis aldaar, welke bespreking heeft plaats gehad aan de hand
van teekeningen, welke door den gemeentelijken technischen dienst onder leiding
van den adjunct-directeur, Ir. van Dunné en den ingenieur, speciaal belast met
de moderniseering van het abattoir, Ir. de Jong, in nauwe samenwerking met den
directeur van het openbare slachthuis, zijn gemaakt. Deze plannen beginnen thans
hun voltooiing te naderen.

Het abattoir, dat reeds van 1883 dateert en dus, vooral wat de verschillende slacht-
hallen betreft, geheel verouderd was, is reeds zeer veel verbeterd ; in het bijzonder
het gedeelte van het terrein, waarop zich de z.g. nevenbedrijven bevinden, is met
medewerking van de verschillende daarop gevestigde particuliere bedrijven, zoodanig
gemoderniseerd, dat van stank en hinder thans geen sprake meer is.

Doel van de besprekingen in dit deskundige gezelschap was het geheel der plannen
eerst nog eens te bezien ten einde na te gaan, of ze inderdaad alle kritiek kunnen
doorstaan, alvorens ze aan het gemeentebestuur definitief zullen worden voorgelegd.

Als gasten waren ter vergadering aanwezig Prof. Berger met zijn staf, Prof. van
Oijen en Dr. Picard, de inspecteur van de volksgezondheid te Rotterdam. Voorts
woonde een 36 tal directeuren van slachthuizen de bijeenkomst bij. Na de ver-
gadering werd namens de gemeente een noenmaal aangeboden, waaraan ook wet-
houder de Zeeuw aanzat. Natuurlijk zijn aan dat noenmaal nog vele waardeerende
woorden gewisseld. (N. R. Ct.)

Burgemeester en Wethouders van de gemeente Eist hebben afwijzend beschikt
op een verzoek van het gemeentebestuur van lluissen om medewerking te verleenen
voor de stichting en den bouw van een gemeenschappelijke koelhuis-inrichting voor
het bewaren van vleesch voor den keuringskring Eist, omvattende de gemeenten
Eist, Westervoort, Huissen, Bemmel en Gendt.

Het gemeentebestuur van Huissen had voorgesteld een dergelijke inrichting voor
gemeenschappelijke rekening in Bemmel te doen oprichten. de Graaf.

Ik deel den inschrijvers mede, dat het aantal inschrijvingen voldoende is geweest
en het boek op 1 Mei zal verschijnen. J. Wester.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde de heer H. ter Borg, dierenarts
te Slochteren, op een proefschrift getiteld: „Het specifieke geleidingsweefsel in
atrium en ventrikel van het hart in het bijzonder van het paard".

In de „Revue internationale d\'agriculture" geeft Taussig een overzicht van den
omvang der mond- en klauwzeer-epidemie in 1938 over Europa. Van een aantal
landen wordt in een tabel een samenvatting gegeven, n.1. van Frankrijk, België,
Nederland, Engeland, Zwitserland, Italië, Duitschland, Dantzig, Polen, Zweden
en Portugal.

De schrijver is, afgaande op de niet geheel juiste vermelding der entmethode
volgens Waldmann en Köbe (de entstof zou een „sérum" zijn) vermoedelijk geen
veearts. Behalve de genoemde tabellen bevat dit overzicht geen belangrijke weten-
schappelijke mededeelingen. Jac. Jansen.

De Nederlandsehe Zoötechnische Vereeniging had naar aanleiding van het 4c
Internationaal Veeteelt-Congres, in Augustus 1939 te Zürich te houden, een tweetal
prijsvragen uitgeschreven.

In prijsvraag I werd gevraagd „Genetisch onderzoek bij huisdieren omtrent
economisch gewenschte of ongewenschte eigenschappen".

Op deze prijsvraag is een antwoord ingekomen van den dierenarts Th. de Groot,
assistent aan het Zoötechnisch Instituut te Utrecht, welk antwoord door de daar-
voor aangewezen jury, bestaande uit de heeren Prof. Dr. M. J. Sirks, te Groningen,
Ir. R. G. Anema, te Zwolle en J. J. de Jong, dierenarts te Stiens, werd bekroond.
Het onderwerp van het door den heer de Groot gedaan onderzoek was : „Genetisch
onderzoek omtrent de epitlieliogenesis imperfecta tinguae bovis" (de naam van een
erfelijk gebrek bij runderen, dat in sommige streken van ons land voorkomt en zich
sterk dreigt uit te breiden en bekend is onder den naam „gladde tong\')\'.

De prijs bestaat uit een lidmaatschap van bovengenoemd congres te Zürich en
de reis- en verblijfkosten voor een bezoek aan dat congres.

Door den Minister van Economische Zaken zijn met ingang van 30 Januari 1939
ingetrokken zijne beschikkingen van 21 en 23 September 1938, waarbij verboden
werd het vervoeren of doen vervoeren van herkauwende dieren en varkens naar een
kring, bevattende het eiland Texel.

Het leesgezelschap is thans voor 1939 volgeboekt met 48 lezers (twee gelijk loo-
pende groepen van 24). Meer liefhebbers zouden alleen onder te brengen zijn in
een derde, nieuw te vormen groep van 24. Wij zijn echter daartoe bereid en zullen
nieuwe aanmeldingen daarvoor noteeren en te zijner tijd indeelen.

Bij de laatste schriftelijke stemming onder onze medelezers bleken er slechts
13 vóór het behoud der advertentiebladzijden in de tijdschriften. Wij hebben dit
probleem in dier voege opgelost, dat wij van tijd tot tijd de tijdschriften met adver-
tentiepagina\'s in circulatie zullen brengen.

Nieuw toegevoegd wordt het Landbouwkundig Tijdschrift, hetwelk de meeste
stemmen op zich vereenigde ; hierop volgde het Schweizer Archiv für Tierheilkunde,
terwijl als No. 3 The Journal of the American veterinary medical Association uit de
stembus kwam.

Met de toegevoegde bijzondere wenschen zal natuurlijk zooveel mogelijk rekening
worden gehouden.

Binnenkort, als de oude voorraad verzend-enveloppcn is verbruikt, zullen wij een
practischer model in gebruik nemen.

Gaarne zullen wij de ons opgelegde taak blijven vervullen, mits de lezers ons
onherroepelijk steunen, door het geregeld doorzenden, dateeren en parafeeren
der portefeuilles.

Het verheugt ons, dat de belangstelling voor ons leesgezelschap steeds groeiende
is en vele collegae de noodzakelijkheid inzien, wetenschappelijk bij te blijven.

Op g Februari 1939 is aan de Universiteit te Giessen gepromoveerd (magna cum
laude) tot doctor in de Veeartsenijkunde: C. J. de Gier. te Rotterdam, opeen
proefschrift getiteld „Diacetonurie beim Rind nach dem Kalben".

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i December niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer: bij 3156 (bij 16.580) eig., waarvan in Groningen bij 223
(1 180) eig. ; Friesland bij 292 (5112) eig. ; Drenthe bij 446 (1346) eig. ; Overijssel
bij 376 (859) eig. ; Gelderland bij 703 (3269) eig. ; Utrecht bij 31 (824) eig. ; Noord-
Holland bij 47 (1127) eig. ; Zuid-Holland bij 59 (302) eig. ; Zeeland bij 242 (331)
eig. ; Noord-Brabant bij 558 (1750) eig. ; Limburg bij 179 (480) eig.

Scabiës (sarcofiles en dermatocoptes) bij paard en schaap : 704 gevallen bij 18 eig. (1182
bij 40 eig.), waarvan in Groningen (43 bij 3 eig.) ; Friesland (187 bij 14 eig.; ;
Drenthe 535 bij 8 eig. (539 bij 3 eig.) ; Overijssel 44 bij 4 eig. (19 bij 2 eig.) ; Gelder-
land (9 bij i eig.) ; Utrecht 37 bij 2 eig. (87 bij 8 eig.) ; Noord-Holland 23 bij 1 eig.
(128 bij 3 eig.) ; Zuid-Holland 64 bij 2 eig. (98 bij 4 eig.) ; Noord-Brabant 1 paard
(72 gev. bij 2 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 11 gevallen bij 3 eig. (1722 bij 106 eig.), waarvan in Fries-
land i gev. (246 bij 21 eig.) ; Drenthe (2 bij 1 eig.) ; Overijssel 5 bij 1 eig. (17 bij 3
eig.) ; Gelderland 5 bij 1 eig. (149 bij 17 eig.) ; Utrecht (148 bij 7 eig.) ; Noord-
Holland (982 bij 51 eig.); Zuid-Holland (178 bij 6 eig.).

Anlhrax : 18 gevallen bij 16 eig. (1 gev.), waarvan in Friesland 4 bij 2 eig. ; Gelder-
land 7 bij 7 eig. (1 gev.) ; Utrecht i gev.; Noord-Holland 1 gev. ; Zuid-Holland
3 bij 3 eig. ; Limburg 2 bij 2 eig.

Varkenspest : 1548 gevallen bij 88 eig. (1750 bij 169 eig.), waarvan in Groningen
3 bij 2 eig. (6 bij 2 eig.) ; Friesland (117 bij 16 eig.) ; Drenthe 64 bij 7 eig. (39 bij
6 eig.) ; Overijssel 16 bij 1 eig. ; Gelderland 183 bij 28 eig. (648 bij 96 eig.) ; Utrecht
237 bij 17 eig. (252 bij 9 eig.) ; Noord-Holland 16 bij 1 eig. (4.7 bij 3 eig.) ; Zuid-
Holland 1002 bij 26 eig. (570 bij 30 eig.) ;. Noord-Brabant 27 bij 6 eig. (71 bij 7 eig.).

Bij Kon. Besluit is benoemd bij den Militairen Veterinairen Dienst tot
paardenarts der 2c klasse de heer A. A. Elzerman, dierenarts te Maurik.

Gevestigd : in de praktijk van wijlen collega J. G. Stüven : Th. Kreuuer, Am-
sterdam (G.), Hoogte Kadijk 9.

Overleden : J. H. de Boer Sr., rustend dierenarts, Rotterdam.
Verhuisd: J. Jongkind, Haarlem, naar Kenaupark 13.

Ludolph, Der Glutathiongehalt des Blutes bei den verschiedenen Haustieren.
Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Wiela\'nd, Ueber die Grösze des Riechfeldes beim Hunde. (Ein Beitrag zur Me-
thodik derartiger Untersuchungen). Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Botär. Popjak und Beusf., Die Fasern des Nervus vagoaccessorius beim Men-
schen und bei Säugetieren. Leipzig 1938. J. A. Barth in Kommission. K.M. 6,60
Luchmann, Besonderheiten der Gelenkflächen am Fusze von Ziege und Schaf
mit perforierenden und anderen Synovialgruben). Inaug.-Diss. Leipzig, 1938.

Martin und Schauder, Lehrbuch der Anatomie der Haustiere. III. Band. Ana-
tomie der Hauswiederkäuer III Aufl. Stuttgart 1938. Schickhardt und Ebener.

Boon, Comparative anatomy and physiopathology of the autonomie hypothe-
lamic centres. Haarlem, De Erven F. Bohn. ƒ 2,50

Küpfer, Backzahnstruktur und Molarentwicklung bei Esel und Pferd. Verlag
G. Fischer, Jena. R.M. 50,—

Sayles, Manual for comparative anatomy. Mac.Millan and Co. Ltd., London
1938. Sh. 7,6

Hahn, Grundzüge der Lehre vom Stoffwechsel und der Ernährung. Ferd. linke,
Stuttgart, 1938. R.M. 4,

Gramatzki, Ein Beilrag zur chemischen Zusammensetzung des Hufhorns. Inaug.-
Diss. Berlin, 1938.

Ogilvie, Versuche und Erfahrungen mit Gleitschutzvorrichtungen am Zehenteil
und an den Schenkelenden von Hufeisen nach Hufbeschlaglehrmeister Henke.
Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Richter, Praktische Viehfutterung. Neuzeitliche Gestaltung der Fütterung von
Rindvieh, Schafen, Pferden und Schweinen. 2. Aufl. Verlag: Eugen Ulmer, Stutt-
gart. K.M. 1,60

Meiszner, Zur pathologischen Anatomie und Histologie des Schweinepara-
typhus. Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Fröhner-Zwick, Kompendium der speziellen Pathologie und Therapie für
Tierärzte. Verlag Ferd. Enke, Stuttgart, 1938. R.M. 25,—-

Brumley, Diseases of the small domestic aniinals. Third Edition. Baillière, Tindall
and Cox. Sh. 25,—

Koch, Ueber die Technik der Bluttransfusion beim Pferde unter Berücksichtigung
der Verträglichkeit des Spenderblutes. Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Wember, Ueber den Magnesiumgehalt im Harn gesunder Haustiere und einiger
lecksuchtkranker Ochsen. Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Harnbogen, Das Verhalten des Blutes bei der experimentell erzeugten para-
xysmalen Hämoglobinurie der Kälber. Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Tillschneider, Die Bestimmung des Hämoglobingehaltes mit dem Helligschen
Farbplattenhämometer. Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Schulze, Untersuchungen über den Einflusz von therapeutischen Schwefelga-
ben auf den Blutzuckerspiegel bei Hunden. Inaug.-Diss. Leipzig, 1938.

Becker, Neuzeitliche Untersuchung und Behandlung der Zahnkrankheiten beim
Pferd. Verlag M. u. H. Schaper, Hannover, 1938. R.M. fi.

Remlinger et Bailly, La maladie d\'Aujeszky. Eludes sur la rage. Masson. Paris.
Matzke, Untersuchungen über Bakterienträger bei der Geflügelcholera. Inaug.-
Diss. Berlin, 1938.

Siienc, Vergleichende Untersuchungen über das Pfeiffersche Influenzabakterium,
das Schweineinfluenzabakterium und das Ferkelgrippebakterium. Inaug.-Diss.
Berlin, 1938.

Brandt, Bakteriennährböden mit Sojabohnen- und Süszlupinenmehl als Grund-
lage. Inaug.-Diss. Berlin, 1938.

Salisch, Ueber das Verhalten der Jungtrichinen im Herzen. Inaug.-Diss. Berlin,
>93⁸-

Brohmer, Ehrmann und Ui.mer, Die Tierwelt Mitteleuropas. I Bd. Urtiere,
Hohltiere-Würmer, 6 Lief. Acanthocephala. Verlag Quelle u. Meyer, Leipzig.

Oppermann, Die Fohlenlähme und ihre Bekämpfung. Verlag: M.u.H. Schaper.
Hannover, 1938. R.M. 1,60

Bierbrauer, Der physiologische Eigengeruch des geschlachteten Rindes. Inaug.-
Diss. Leipzig, 1938.

Stock, Der physiologische Eigengeruch des geschlachteten Pferdes bei der Koch-
und Bralprobe, Inaug.-Diss. Leipzig, 1938.

Standfuss, Neuzeitliche Arbeitsweise bei ^den bakteriologischen Fleischunter-
suchung. Verlag Rieh. Schoetz, Berlin, 1938. R.M. 1,20
Ostertag, Leitfaden für Fleischbeschau, 22 Aufl. Verlag Rieh. Schoetz, Berlin
1938. R.M. 9,80
Jahrbuch des deutschen Fleischershandwerks 1939. Verl. Hans Holzmann, Berlin,
Deutsche Fleischerzeitung. R.M. 2,85
Hammer, Dairy bactcriology. Chapman and Hall. Sh. 25,—
Möller, Blut aller Schlachttiere zur Herstellung von Brüh- und Kochwurst.
Verlag Deutsche Fleischerzeitung. Hans Holzmann, Berlin. R.M. 1,85
Totzek, Der Haushaltsplan der kommunalen Vieh- und Schlachthöfe nach der
Gemeindehaushaltsverordnung vom 4.9.1937. Brücke-Verlag Kurt Schmersow,
Kirchhain N.-L. 1938. R.M. 5,—
Bf.nthlin, Der Fleischermeister 1938. Verlag Hans Holzmann, Deutsche Flei-
scherzeitung, Berlin. R.M. 20,55

Curet, Guide des sportsmen et des parieurs. Vigot Frères, Paris, 1938.
Curit, L\'arl de miser aux courses. Vigot Frères, Paris, 1938.
Hobday, Fifty years a veterinary surgeon. Hutchinson and Co. Sh. 10.6

Proceedings under the diseases of animais acts. Report for the year 1937. Issued by the
ministry of Agriculture and Fisheries.

Den 29sten December 1938 overleed, geheel onverwacht, te Amsterdam,
onze collega Johann Christiaan Stüven.

Geboren te Amsterdam, 22 Maart 1900, na het eindexamen H.B.S.
5"j. c. tot de studie te Utrecht toegelaten, verwierf hij in 1925 het
Veearts-diploma. Direct vestigde hij zich in zijn geboortestad om er
met zijn vader de praktijk uit te oefenen.

Hij was de zoon van een onzer bekwaamste practici, die zich ge-
durende zijn geheele leven met hart en ziel aan onze wetenschap
had gewijd. In het bezit van een enorme gemengde praktijk, was het
alleszins begrijpelijk dat het de vurige wensch van den vader was,
dat zijn eenige zoon hem zou opvolgen.

Het is voor Stüven Jr. een groot voorrecht geweest, nog gedurende
4 jaren van de uitgebreide kennis en praktische ervaring zijns vaders
te kunnen profiteeren. Na het overlijden van Stüven Sr. is de praktijk
door hem alleen voortgezet.

Maar de tijden waren veranderd en het groote omzettingsproces,
dat zich aan alle gemengde stadspraktijken voltrok, had het omvang-
rijke bedrijf, waarover zijn vader heerschte als een koning, ook niet
onberoerd gelaten.

Ook Stüven heeft heel goed ingezien dat het terrein van den stads-
dierenarts zich verplaatste naar de kleine huisdierenpraktijk.

Eenigen tijd was hij verbonden aan de Veemarkt en het Abattoir,
als tijdelijke hulpkracht, voorts was hij Leeraar aan de Opleidingsschool
der Rijksveldwacht, Reservepaardenarts iste Klasse en steeds een
ijverig lid van de Commissie belast met het Veterinaire onderzoek
op de Hondententoonstellingen.

Gedurende de ziekte van Duval Verwey diens onbaatzuchtige
vervanger, zag hij zich na diens overlijden een deel van diens danig
geslonken kleine huisdierpraktijk toevallen.

Het hem door zijn vader nagelaten Veeartsenijkundig Hospitaal
leed reeds een kwijnend bestaan en terecht zocht hij naar een ander
terrein van zijn werkzaamheid. Hij vond die in een uitgebreide volks-
praktijk met polikliniek terwijl het Dierenziekenfonds het Blauwe Kruis
hem onder zijn artsen telde.

Deze werkkring heeft Stüven veel voldoening gegeven. Zijn zeer
eenvoudige persoonlijkheid, stam Amsterdammer, voelde zich in het
milieu van de volksmenschen volkomen thuis. Hier heeft hij een ledige
plaats achtergelaten.

Zeer bescheiden in zijn financieele eischen, stond hij toch ten allen
tijde klaar om aan de verlangens van den kleinen man te voldoen en
zijn goedheid ging wel eens zoover, dat dit tot conflicten met andere
collega\'s leidde.

Ook op ander gebied heeft Stüven zich bewogen. Hij was een harts-
tochtelijk liefhebber van het Tooneel, vooraanstaand werkend lid van
een Dilettanten Tooneelgezelschap, dat zijn kunst gaf ten bate van
liefdadige instellingen. In deze kringen had Stüven een goeden naam.
Het was een genot hem als declamator te hooren. Hier wordt zijn
heengaan als een groot verlies gevoeld.

Stüven is gedurende zijn korten loopbaan als Dierenarts aan veel
critiek blootgesteld geweest. Zijn eenvoudige figuur en de sobere wijze,
waarop hij de praktijk uitoefende, waren niet immer in overeenstem-
ming met de opvatting van zijn collegae.

Maar zelfs zij, die het felst waren in hunne critiek, moesten erkennen
dat zijn collegialiteit en onbaatzuchtigheid boven eiken twijfel waren
verheven.

Wanneer hij bij ziekte of tijdelijke afwezigheid in de bres sprong
bleef er niets aan den strijkstok hangen. In deze tijden van moreele
herbewapening een voorbeeld voor velen.

Zoo wordt zijn ontijdig heengaan in den Kring der Amsterdamsche
Dierenartsen gevoeld als een groot verlies.

Met hem is uit de Veterinaire geschiedenis van Amsterdam een
naam verdwenen, die daarin gedurende bijna een halve eeuw een
goede klank heeft gehad. Een goed mensch is heengegaan.

Bedroefd en verbijsterd door dit onverwacht gebeuren stonden dan
ook vele collega\'s om de groeve op de Nieuwe Oosterbegraafplaats.
Onder de vele belangstellenden bevonden zich de Vertegenwoordigers
van de Mij. voor Diergeneeskunde Afd. N.-Holland, den Diergenees-
kundigen Kring Amsterdam, den Militair Veterinairen Dienst, den
Raad van Beheer op Kynologisch Gebied en de Kynologen Club
Amsterdam. Ook de Rijksveldwacht was vertegenwoordigd.

De studie der beroepsinfecties van den dierenarts is in menig opzicht
van belang voor de kennis der besmettelijke ziekten, die van dier op
mensch kunnen overgaan. Immers, bij de uitoefening van zijn beroep
is hij voortdurend in nauwe aanraking met de smetstoffen der zoönosen
en daarenboven onder de meest gunstige omstandigheden om het
verband tusschen de ziekten van de dieren en de op het eigen lichaam
overgebrachte infecties vast te stellen.

Voor het verzamelen van gegevens met betrekking tot ons land
hebben wij, met medewerking van het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, een enquête ingesteld bij de Nederlandsche dierenartsen.

Hetgeen uit de bewerking der ingekomen berichten is verkregen,
heeft, uit den aard der zaak, slechts betrekking op enkele tientallen
jaren. Naar tijd en plaats, met het komen en gaan der zoönosen, zal het
beeld zich wijzigen. Dit komt duidelijk tot uiting wanneer wij de er-
varingen van onze generatie vergelijken met die van voorafgaande.
Zoo hebben zich, sedert cle kwade droes bij de paarden uit onze land-
streken is verdreven, geen besmettingen met malleus meer bij dieren-
artsen voorgedaan. Algemeen is bekend hoezeer deze ziekte voorheen
als een aan het beroep gebonden risico werd gevreesd. Een voorbeeld
van het tegendeel, het verschijnen van een nieuwe infectiebron, is te
vinden in de virulente cultuur van den vlekziektebacil, waarmede
sedert ruim 40 jaren varkens voorbehoedend worden geënt, bij welke
enting menige dierenarts zich infecteert.

Een factor van geheel anderen aard, die in aanmerking moet worden
genomen, is het feit, dat door toeneming onzer kennis, de patho-
geniteit voor den mensch van sommige voorheen ongevaarlijk geachte
dierziekten, eerst in den laatsten tijd is gebleken, hetgeen een schijnbare
uitbreiding van het gebied der beroepsinfecties tengevolge heeft gehad.

Het behoeft nauwelijks te worden gezegd, dat de besmettingskansen
uiteenloopen, al naar de wijze waarop het beroep wordt beoefend. De
voornamelijk runderen en varkens behandelende dierenarts te plalten-
lande, de militaire paardenarts, de specialist voor kleine huisdieren,
cle keurmeester aan hel slachthuis, de veterinaire laboratoriumonder-
zoeker, zij allen komen onder verschillende omstandigheden en in ver-
schillende mate in aanraking met de verwekkers der besmettelijke
dierziekten. Met de specialiseering binnen het beroep hangt samen een
grootere of geringere blootstelling aan de smetstoffen, die aan bepaalde
diersoorten gebonden zijn, hetgeen leidt tot overeenkomstige groepee-
ring der beroepsinfecties.

In vele gevallen bleek overeenstemming te bestaan tusschen het tijds-
verloop, gedurende hetwelk de berichtgever het beroep had uitgeoefend

en het aantal doorgemaakte infecties. Dit was echter allerminst regel
en meermalen zelfs bleven de ziekten slechts beperkt tot den eersten
tijd. Hieruit te besluiten, dat bij deze personen een verminderde ge-
voeligheid voor besmettingen was ontstaan, zou niet steeds juist zijn.
Menige dierenarts zal, na eenmaal de gevolgen van onachtzaamheid
aan den lijve te hebben ondervonden, in den vervolge meer zorg hebben
besteed aan maatregelen ter voorkoming van besmetting of tegen
uitbreiding van reeds bestaande infectie. Niet te ontkennen evenwel is,
dat geleidelijk een min of meer krachtige actieve immuniteit voor
sommige smetstoffen kan worden verworven, welke — volgens verschil-
lende dierenartsen — zich daarin uitte, dat zij alleen in de eerste
praktijkjaren slachtoffer van beroepsinfecties waren geweest, om, onder
gelijk blijvende omstandigheden, later daarvoor gespaard te zijn ge-
bleven.

Van de in Nederland wonende dierenartsen hebben 599, van de in
Indië wonende 42, dus in het geheel 641, ons hun ervaringen mede-
gedeeld.

Indeeling der aan de enquête deelnemende dierenartsen naar den leeftijd en den
aard hunner werkzaamheden :

Talrijke dierenartsen (103) hebben zich besmet aan dieren met huid-
schimmelziekten. Daaronder was de infectie in slechts 2 gevallen af-
komstig van het paard, 1 maal van de kat, 1 maal van koe of hond ;
in i geval is de oorsprong onbekend gebleven. Alle overigen hadden
zich besmet bij koeien. De wijze waarop de infectie tot stand gekomen
was, hield meestal onmiddellijk verband met de uitoefening van het
beroep. Negen der 13 besmettingen met trichophytie aan het gelaat,
waren ontstaan na onbeschermd ausculteeren aan den borstwand van
het rund, 16 maal was zij opgetreden na verlossing of rectaal onder-
zoek. Het is begrijpelijk, dat de laatstgenoemde handelingen groote
besmettingskans bieden, indien men bedenkt, dat de staartwortel bij
runderen praedilectieplaats voor deze huidschimmel is. Voor zoover de
localisatie van het huidlijden is vermeld, paste deze in het kader
der beroepsziekten. In 15 gevallen is als zoodanig genoemd de hand en
pols (waarbij éénmaal tevens de hals), 13 maal het gelaat (waarbij
éénmaal ook de arm), 11 maal alleen de armen, 3 maal de oksels en
de borst, 2 maal de schouders en 2 maal de beenen. De duur van de
aandoening was zeer verschillend : 16 dierenartsen genazen in 1 tot
4 weken, 3 na 6 weken, 5 na 2 maanden, 5 eerst na 3 tot 6 maanden
en 2 na nog langer tijdsverloop. In 18 gevallen werd het lijden, zonder
nauwkeuriger aanduiding, (zeer) hardnekkig genoemd; éénmaal zelfs
zou, in weerwil van behandeling, de genezing eerst na enkele jaren zijn
ingetreden.

De huidschimmelziekte is een niet te verwaarloozen beroepslijden,
niet alleen wegens haar veelvuldig voorkomen, maar ook omdat het
beloop in sommige gevallen allerminst onschuldig te noemen is („hooge
koorts", „nablijven van litteekens", „genoodzaakt 14 dagen thuis te
blijven").

Ook in het buitenland is zij meermalen als beroepsinfectie beschre-
ven. *) Axel Thomsen ¹) bericht in zijn enquête bij 796 Deensche
dierenartsen over 159 gevallen van „ringworm".

In andere beroepen met verhoogde blootstelling aan infectie, (vee-
houders, melkers, slagers) wordt het huidlijden eveneens veel aangetroffen.
Hiervan is door 54 dierenartsen in ons land mededeeling gedaan. Niet
zelden waren geheele gezinnen aangetast. Meestal was bij deze personen
de localisatie aan de armen en aan het gelaat (vooral bij melkers door
het leunen van het hoofd in de liesstreek van de koe). Hoewel slechts
één militaire paardenarts bericht van trichophyton-infectie heeft ge-
geven, zou deze bij de soldaten der bereden wapens nogal eens voor-
komen.

1 ) A. Thomsen : Occupational diseases in Danish Veterinary Surgeons (Skan-
dinaviske Veterinär Tidskrift 1937, 728.)

Een dierenarts met een uitgebreide ldeine-huisdicrenpraktijk zag in
het verloop van 12 jaren bij zijn vrouwelijk hulppersoneel 8 maal huid-
schimmelinfectie en bij eigenaressen van besmette katten 32 maal.
Meestal bevond zich het lijden aan den hals („door opklauteren tegen
het bovenlichaam").

De schurft als beroepsinfectie doet in frequentie van voorkomen niet
veel onder voor de schimmelziekten. Vooral de laatste jaren bleek het
aantal gevallen belangrijk te zijn toegenomen, hetgeen reeds duidelijk
wordt bij vergelijking van de leeftijdsverdeeling in de tabellen 1, 2 en 3.
Dit houdt ontegenzeggelijk verband met de sterke verbreiding, die de
ziekte bij het rundvee hier te lande sedert korten tijd heeft gekregen. *)
Verreweg de meeste dierenartsen hadden zich dan ook besmet aan
runderen (77), slechts enkelen aan honden (6 Sarcoptes minor; 1
Demodex?) en nog minder aan paarden (3).

Een dierenarts in Nederlandsch Indië besmette zich met schurft van
buffels, een andere met die van geiten.

Sommigen werden bij herhaling aangetast : 19 leden meer dan eens
aan sarcoptesschurft van het rund, 1 was er 10 maal mee besmet ge-
weest, 4 hadden elk jaar, meest in den staltijd, schurft. Een in de kleine
huisdierenpraktijk gespecialiseerde dierenarts had zich in 12 jaren
4 maal besmet met Sarcoptes minor van den hond. Zeer velen (35)
hadden hun infectie opgedaan bij verlossingen of rectaal en vaginaal
onderzoek van koeien. In overeenstemming daarmede waren de locali-
saties : 23 maal aan armen (en schouder), 5 maal aan armen, schouder
en rug (en borst), 3 maal aan armen en beenen, 1 maal aan het gelaat

>) Flohil (T. v. Diergen.k. 1927. 54, 1148).
H. A. Zwanenberg (idem 1928. 55, 396).
F. Baudet, (idem 1938. 65, 724).
A. A. Overbeek (idem 1938. 65, 892).

(besmet bij auscultatie) en i maal beginnend aan de enkels, van waar
af verbreiding over het lichaam. Scabiës door Sarcoptes minor bleef
beperkt tot de hand. Bij een geval, afkomstig van het paard, bevond
zich de schurft op armen, beenen en borst. Het lijden bracht dikwijls
veel ongerief mede. Twaalf dierenartsen beklaagden zich over schier
ondragelijke jeuk. Hoewel in 23 behandelde gevallen reeds herstel werd
verkregen binnen enkele dagen en 4 maal zelfs spontaan genezing
optrad, duurde het huidlijden bij uitzondering, in weerwil van de be-
handeling, geruimen tijd : éénmaal 1 week, drie maal 2 en drie maal
3 weken, éénmaal zelfs ongeveer 4 maanden.

Men mag wel aannemen, dat de reeds lang bekende schurft der
dieren ook in vroeger tijden een bron van besmetting voor dierenartsen
zal zijn geweest. *)

Mededeelingen uit andere Europeesche landen pleiten er voor, dat
de schurft als beroepsziekte van dierenartsen daar geringer omvang
heeft dan in Nederland. ¹) Zij heeft bovendien meer betrekking op be-
smettingen bij paarden ³), katten en honden ⁴), dan bij koeien. De
tegenstelling komt ook duidelijk tot uiting in het onderzoek van Thom-
sen, die onder 796 Deensche dierenartsen er slechts 10 aantrof, die aan
schurft hadden geleden, van welke infecties 7 afkomstig waren van
paarden, 1 van een hond en 1 van een varken.

Meer nog dan de gevallen van schurft bij dierenartsen, spreken de
door sommigen hunner medegedeelde waarnemingen bij de boerenbe-
volking voor de groote verbreiding, die deze huidziekte in ons land
gedurende de laatste jaren heeft gekregen. In berichten van 33 dieren-
artsen wordt gesproken van het veelvuldig samengaan van schurft bij
het rundvee en de personen, die het verplegen. Veelal is daarbij het
geheele gezin op de boerderij besmet. Herhaald aantreffen van schurft
bij personen, die met besmette paarden in aanraking waren, werd door
3 dierenartsen vermeld. Slechts éénmaal werd schurft gezien bij een
boer, wiens varkens daaraan leden. Een Indische dierenarts merkte
talrijke gevallen van scabiës op bij Inlanders, die schurftige geiten
hielden. Het veelvuldig overgaan der ziekte van katten en honden op

den mensch werd door 6 dierenartsen vermeld. Het vrouwelijke hulp-
personeel van een dierenarts met kleine-huisdierpraktijk leed, in het
verloop van 12 jaren, 13 maal aan schurft, vooral aan onderborst en
binnenvlakte der dijen en de mannelijke bedienden 22 maal, hoofd-
zakelijk tusschen de vingers gelocaliseerd. Een andere dierenarts in
een groote stad berichtte, dat hij „ontelbaar veel malen over en weer
infecties van hond en mensch" had gezien.

De in ons land het meest voorkomende beroepsinfectie bij dieren-
artsen is die met de vlekziekte van het varken. Niet zelden werd her-
haald optreden van erysipeloid bij denzelfden persoon gezien. Mag
men daaruit besluiten, dat bij dezen de ziekte geen of onvoldoende
immuniteit heeft achtergelaten om tegen daarop volgende infectie te
beschermen, in andere gevallen is medegedeeld, dat dierenartsen alleen
bij den aanvang van hun loopbaan aan vlekziekteinfectie hadden ge-
leden, terwijl nadien het indringen van de smetstof geen gevolg meer
heeft gehad. Dat ook individueele factoren van invloed zijn op het
ontstaan of achterwege blijven van de ziekte, mag blijken uit de mede-
deelingen van sommigen, bij wie, ondanks voortdurend contact met
zieke varkens, het enten van duizenden dieren en het prikken met de
„cultuurnaald" nooit klinische verschijnselen tot uiting zijn gekomen.
Bij de 231 dierenartsen, die één- of meermalen aan vlekziekteinfectie
hebben geleden, was 297 maal de wijze van besmetting bekend. In 261
dezer 297 gevallen, dus in ongeveer 88% van het geheele aantal, had de
dierenarts zich bij de prophylactische enting der varkens besmet, door
zich te prikken met de injectienaald of te verwonden aan een splinter
van de glazen ampul, waarbij een geringe hoeveelheid virulente ba-
cillen binnen was gedrongen. In de overige 36 gevallen was de infectie
ontstaan door verwonding bij sectie van varkens of bij de vleesch-
keuring. Besmetting door aanraking met andere diersoorten is niet
waargenomen.

In overeenstemming met de infectiewijze was de localisatie der aan-
doening : 108 maal aan de vingers, hand of pols (waarvan 13 zich ook
over den arm uitbreidend), tegenover slechts 5 op andere plaatsen
(2 aan het gelaat, 3 aan den voet, tengevolge van vallen van de cul-
tuurspuit).

De huidaandoening was somtijds zeer pijnlijk. In 4 gevallen trad
gewrichtsontsteking op, 12 maal zwelling der okselklieren, herhaal-
delijk lymphangitis aan den arm. Door 25 dierenartsen is hooge koorts,
tot omstreeks 40°, vermeld. Uitwendige prikkels veroorzaakten in 4
gevallen recidieven. De meeste patiënten genazen spoedig, sommigen
zonder behandeling. Onder de velerlei toegepaste geneesmiddelen
wordt het vlekziekteserum zeer doeltreffend genoemd. Bij 2 echter had
de inspuiting een ernstige anaphylactische shock tengevolge en 4 maal
volgde serumziekte. Behoudens stijfheid en verdikking van een vinger
(bij 6 lijders), liet de ziekte, voor zoover bekend, geen blijvende ge-
volgen na.

In 31 gevallen was de ziekteduur ongeveer een week, 27 maal be-
droeg hij 2 weken, 15 maal 3 weken, 2 maal 4 weken, 1 maal 5 weken,
2 maal enkele maanden en 1 maal zelfs een halfjaar.

Het zal niet gewaagd zijn, uit de omstandigheid, dat de infectie
in bijna 90% onzer gevallen niet afkomstig was van het dier, maar
ontstaan bij de enting met levende smetstof, te besluiten, dat deze
beroepsziekte thans meer voorkomt dan in vroeger tijden. In dezelfde
richting gaan de waarnemingen in Denemarken, waar Thomsen slechts
43 vlekziektebesmettingen bij dierenartsen vond, welke bijna alle
waren ontstaan na autopsie van aan de ziekte gestorven varkens. Dit
geringere aantal is gemakkelijk te verklaren, wanneer men weet, dat
in Denemarken de varkens niet met levende bacteriecultuur worden
geïmmuniseerd. In overeenstemming met de Nederlandsche ervaringen
zijn die van Ingeborg Jopkf.. ¹) De uitkomsten eener door de „Tier-
arztekammer" ingestelde en door haar bewerkte enquête onder de
dierenartsen in Pruisen, stempelen ook daar het erysipeloid als de meest
voorkomende beroepsziekte (in het geheel 403 gevallen ; besmet bij
de enting van varkens 73,9%, bij de vleeschkeuring 9,2%, bij secties
7,9% ; herhaalde infecties bij dezelfde persoon in 34% der gevallen).
Jopke vermeldt twee ernstige patiënten, bij wie een hartlijden ont-
stond. Eén dezer infecties begon met erysipeloid aan den vinger,
gevolgd door vlekziektesepsis; de ziekte had de duur van een half
jaar. Ook in Frankrijk is het voorkomen van vlekziekte bij dieren-
artsen sterk toegenomen, tengevolge van toepassing der enting met
levende smetstof. ²)

1 *) I. Jopke : Infektiöse Krankheiten der Haustiere als Berufskrankheiten von
Tierärzten. (Inaug. Diss. Breslau, 1934).

2 ) L. Panisset : Les maladies des animaux transmissibles à l\'homme (Paris 1933,
bi- 59)-

L. Bory : Les maladies professionelles de vétérinaires (Ree. de Méd. vét. 1937,
342) citeert 3 doodelijk verloopende, door Gunther beschreven gevallen van
vlekziekteinfectie bij dierenartsen, één met septico-pyaemie, twee met endo-
carditis.

In andere geëxponeerde beroepen worden eveneens zeer vele perso-
nen door vlekziekte aangetast. Dit blijkt duidelijk uit de talrijke, ons
door dierenartsen toegezonden berichten betreffende slachthuisperso-
neel, slagers, veehouders en melkers. Opvallend is, dat de ernst en de
uitbreiding der aandoeningen bij deze menschen kennelijk grooter
zijn dan bij de dierenartsen, hetgeen wellicht voor een belangrijk deel
het gevolg zal zijn van minder snel en doeltreffend therapeutisch in-
grijpen na besmetting.

Vermeldenswaard zijn bijvoorbeeld de volgende gevallen met loca-
lisaties, overeenkomstig aan die, welke wij bij varkens kennen :

1) Een slagersknecht, tijdens het slachten van een aan vlekziekte
lijdend varken, at zijn brood met door bloed besmeurde handen. Hij
moest langen tijd wegens vlekziekteinfectie in een ziekenhuis worden
verpleegd en hield een endocarditis, die hem voor zijn werk onge-
schikt maakte. Enkele jaren later stierf hij een acuten hartdood.

2) Een loonslager besmette zich in een snijwond bij het slachten
van een varken met vlekziekte. Na enkele weken ziekzijn met koorts
ontstond een polyarthritis, die na een jaar nog niet genezen was.

Besmetting met anthrax, de klassieke beroepsziekte, is bij dieren-
artsen van onzen tijd een zeldzaamheid geworden. ¹) Dit vindt zijn
oorzaak niet alleen in de sterke vermindering van het aantal gevallen
bij het vee (een omstandigheid, die het gevolg is eener krachtdadige
bestrijding) maar is ook te danken aan de door de dierenartsen beter
doorgevoerde hygiënische voorzorgen ter eigen bescherming en het snel
tot behandeling overgaan bij vermoede besmetting. Als voorbeelden
daarvan mogen de volgende medcdeelingen dienen :

1. Dierenarts A. opereerde een koe en kreeg daarbij veel bloed aan
de handen, welke op vele plaatsen oppervlakkige wondjes hadden,
ontstaan bij een kort te voren verrichte embryotomie. De geopereerde
koe stierf den volgenden dag aan miltvuursepsis. De dierenarts liet zich
onmiddellijk miltvuurserum inspuiten en bleef gezond.

2. Dierenarts B. verrichtte tracheotomie bij een paard en kreeg
daarbij veel bloed in het gelaat, waarvan de huid door scheren was
geërodeerd. Het paard bleek aan keelanthrax te lijden. Onverwijld liet
de dierenarts zich met miltvuurserum behandelen ; hij werd niet ziek.

3. Bij tracheotomie van een paard verwondde dierenarts C. zich
met de scalpel en bovendien werd hem veel bloed, als een spray, in het
gelaat geblazen. Den daarop volgenden dag was het paard gestorven

1 ) In een statistiek over het tijdvak 1919—1927 noemt H. F. Smyth onder 724
lijders aan miltvuur in de Vereenigde Staten slechts 3 veterinairen. (Rep. of
Anthrax Comm. of Am. Publ. Health Ass. 1927).

aan miltvuur. Dierenarts C. liet zich serum inspuiten en ondervond
geen bezwaren.

In dergelijke gevallen zal in vroeger tijden stellig groote kans op
ziekworden hebben bestaan. ^x)

Over huidanthrax met carbunkelvorming en hooge koorts is door
slechts 6 dierenartsen bericht. Drie hunner hadden zich besmet bij de
obductie van aan miltvuur gestorven koeien, één bij de sectie van een
varken, één bij laboratoriumwerk en tenslotte één, waarschijnlijk door
een insectensteek, terwijl hij aanwezig was bij de noodslachting van een
,,miltvuurkoe".

Naast deze 6 zijn nog 4 niet-zekere, licht verloopende gevallen van
besmetting genoemd : één bij de verlossing van een koe en 3 (van welke
één in Nederlandsch-Indië) door het binnendringen van anthrax-
cultuur bij praeventieve enting van vee met verzwakt, levend vaccin.

Het miltvuur, de sinds overoude tijden gevreesde veeziekte, was ook als
beroepsziekte van den dierenarts geschuwd. Zijn besmettelijkheid voor den
menschis reeds lang bekend. Zoo citeert HEKMEYER¹),,BijdedoorCHABERT
in plm. 1780 in Frankrijk beschreven epizoötie verloren onderscheidene
vee-artsen het leven, die de cadavers van aan den anthrax gestorvene
dieren hadden geopend of operatiën aan dezelve verrigt hadden."

De huidige gegevens uit andere landen spreken van veelvuldiger voor-
komen en ernstiger vormen der ziekte dan ons van de Nederlandsche
dierenartsen bekend zijn.

Ingeborg Jopke kreeg van 28 der 975 dierenartsen in Pruisen be-
richt van infectie met miltvuur. De helft hunner was besmet bij obduc-
ties van vee, ruim het derde gedeelte bij de vleeschkeuring. Vier dezer
gevallen hadden zeer ernstig beloop, één dierenarts leed aan long-
anthrax.

Uit Denemarken vermeldde Thomsen 20 miltvuurgevallen onder
796 dierenartsen, van wie één keelanthrax, één gegeneraliseerd milt-
vuur en de overige 18 miltvuur van de huid hadden.

In den aanvang vestigden wij er de aandacht reeds op, dat thans
de dierenarts er op is ingesteld, zoodra hij vermoedt zich met miltvuur
te hebben besmet, onverwijld behandeling te doen toepassen. Daaraan
is, naast belangrijke beperking van het aantal ziektegevallen, waar-
schijnlijk tevens het gewoonlijk lichte beloop te danken. Deze opvatting
vindt steun bij vergelijking der bovengenoemde gevallen met die,
welke ons door verschillende Nederlandsche dierenartsen werden mede-
gedeeld betreffende een 49-tal hen bekende lijders aan miltvuur in
andere geëxponeerde beroepen (veehouders, slagers, vilders en slacht-
huisbedienden). Bijna allen hadden zich besmet door aanraking van

1 ) F. C. Hekmeyer : De ziekten van den mensch, die ontstaan tengevolge van
besmetting door ziekten van dieren (Dl. 1. Amersfoort 1847).
M. Chabert (Traité du charbon ou anthrax dans les animaux, Paris 1782).

gestorven of geslacht vee. De meesten waren zeer ernstig ziek en n der
49 gevallen eindigden met den dood.

Een en twintig Nederlandsche dierenartsen berichtten te hebben
geleden aan een tuberculeuze aandoening, ontstaan bij de uitoefening
van het beroep. In al deze gevallen is de klinische diagnose door mi-
croscopisch-, resp. cultureel onderzoek of door middel van een dier-
proef gesteund. Daarenboven vermoedden nog 6 andere dierenartsen
aan huidtuberculose te hebben geleden. De door hen verstrekte ge-
gevens zijn echter onvoldoende om de diagnose zeker te doen stellen.
Deze 6 gevallen zullen daarom niet verder ter sprake worden gebracht.

Van de 21 genoemde dierenartsen hadden 10 zich besmet bij werk-
zaamheden in de algemeene praktijk (5 bij oraal exploreeren en het
opvangen van sputum en 3 bij embryotomie in een tuberculeuze koe).
Negen dierenartsen waren geïnfecteerd bij de beoefening van de vleesch-
keuring, 2 hunner aan varkens, de overigen aan runderen. Eén dieren-
arts heeft meermalen en op verschillende plaatsen verruceuze huid-
tuberculose aan de handen gehad, welke hij toeschrijft aan herhaalde
infecties, zoowel door aanraking van tuberculeuze organen bij de
vleeschkeuring als van sputum van tuberculeus vee. Een andere dieren-
arts, aan een slachthuis, kreeg 3 maal achtereenvolgens een tuberculeuze
huidinfectie. Een specialist voor kleine huisdieren had zich aan een
tuberculeuzen hond besmet. Meestal bleef de ziekte tot de huid bep;rkt
(dermatitis verrucosa) en had zij slechts geringe neiging tot verbreiding.
Elf maal waren alleen de vingers aangetast, 4 maal de hand (waarvan
bij één op verschillende plaatsen en beiderzijds), éénmaal hand en arm
en écn maal het gelaat. Bij enkele lijders was de okselklier gezwollen ;
in één dezer gevallen moest zij worden weggenomen. In twee gevallen
ontwikkelde zich een ülceratief proces. Bij uitzondering was het beloop
ernstig. De volgende korte ziektegeschiedenissen geven daar voor-
beelden van :

1). Bij oraal onderzoek van een koe met open longtuberculose werd
de rechterduim gewond. Drie weken nadien zwollen duim en pink en
daarna ontstond een tendovaginitis. Tuberkelbacillen werden micro-
scopisch aangetoond. Het proces breidde zich uit over den pols met
een groote, fluctueerende zwelling. Deze zwelling en de kastanje-
groote okselklier waren pijnlijk. De dierenarts bleef 5 jaren invalide
en is daarna geleidelijk hersteld.

2). Een week na het verrichten van embryotomie bij een tuber-
culeuze koe trad onder den pols een pijnlijke ontsteking op, welke zich
uitbreidde langs de binnenzijde van den onderarm en waarbij een
kippen-ei groote, fungeuze zwelling ontstond. Na 6 jaren werd dit
tuberculeuze weefsel verwijderd. Daarna breidde de ontsteking zich
uit over de handwortelbeentjes, die operatief werden weggenomen,

Foto i, 2 en G uit de Kliniek voor
Huid- en Geslachtsziekten te Utrecht
(Prof. Dr. Th. M. van Leeuwen).
Foto 7 uit het Veterinair Serum
Laboratorium te Kopenhagen (Dr.
A. Thomsen).

Foto 8 uit Instituut v. Parasitaire
en Infectieziekten te Utrecht (Prof.
Dr. L. de Blieck).

en tenslotte op de middenhand. Thans, na 26 jaren, is de arm vrijwel
geheel invalide : er is nog een kleine fistel aanwezig.

De Pruisische en Deensche statistieken bevatten een nog grooter
aantal tuberculeuze beroepsinfecties bij dierenartsen. Jopke trof onder
975 dierenartsen 41 aan met huidtuberculose (25 besmet bij vleesch-
keuring, 16 bij klinisch onderzoek van het vee) en Thomsen 72 onder
796 (68 besmet bij vleeschkeuring of sectie van vee, slechts 4 bij ver-
lossingen). De oorzaak ontgaat ons, waarom van de Duitsche lijders
64% en van de Nederlandsche 50% door contact met het levende vee
was besmet, terwijl van de Deensche bijna 95% door aanraking met
gedoode of gestorven dieren was geïnfecteerd. De verklaring voor deze
uiteenloopende getallen kan niet worden gevonden in een grooter
aantal dierenartsen, dat aan het vleeschkeuringsbedrijf verbonden
zou zijn. *)

Bory (l.c. 1937) vermeldt een doodelijk verloopende algemeene
tuberculose bij een Franschen dierenarts, die zich bij de autopsie van
een tuberculeuzen hond aan de hand had gewond.

Dat aan de verrichtingen in het slachthuis een niet te onderschatten
besmettingsgevaar verbonden is, komt duidelijk tot uiting in de mede-
deelingen, welke sommige dierenartsen ons verstrekten. Zij gewagen
van 8 hulpkeurmeesters, 1 anatomieknecht, 29 abattoirknechten en
18 loonslagers, die allen bij hun arbeid huidtuberculose hadden ge-
kregen. In één groot slachthuis bevonden zich 11 lijders aan tuber-
culose van bovine herkomst, onder de 36 arbeiders van een centraal
destructiebedrijf was 24. maal huidtuberculose voorgekomen.

Zonder klinische beteekenis, maar niettemin in dit verband ver-
meldenswaard, is, dat 4 dierenartsen bij de enting van vee met B.C.G.,
op de plaats waar zij zich met de injectiespuit hadden geprikt, een
eigenaardig knobbeltje zagen ontstaan, d.at eerst na enkele maanden
verdwenen was. Bij 2 hunner kwam dit 2 maal voor. Slechts in één
dezer gevallen ontstond een op huidtuberculose gelijkende plek, waar
af en toe een etterdruppcltje uit te voorschijn kwam. Ook dit proces
was na ongeveer drie maanden geheel genezen.

Twee dierenartsen berichtten overgevoelig te zijn voor tuberculine
en daar bij herhaling onaangename gevolgen van te hebben onder-
vonden. Eén hunner kreeg bij aanraking dezer stof een sterke reactie
der huid, vooral rondom de oogen. Elk jaar herhaalde zich dit ver-
schijnsel, zoodra het seizoen der tuberculosebestrijding onder het vee
aanving. Met de huidaandoening ging een gevoel van afmatting ge-
paard. Sedert hij zich niet meer met de tuberculinatie bezighield, zijn
de genoemde verschijnselen niet weer voorgekomen.

Onder de Deensche dierenartsen trof ook Thomsen een zevental
sterk allergisch op tuberculine reageerende personen aan (soms zeer
hevig, met koorts tot ruim 41° en plaatselijke necrose).

Bij de bespreking der Brucella-infecties zullen wij in dit hoofdstuk
ons slechts bezighouden met het algemeene lijden en niet met de locale
allergische huidreactie, het zoogenaamde verloskundigen-eczeem.

In cle uitoefening van zijn beroep komt de dierenarts herhaaldelijk
en onder infectie-bevorderende omstandigheden, (huidwondjes, groote
vermoeidheid) in nauw contact met den bacil van het besmettelijk
verwerpen der koeien. Het is daarom ook niet bevreemdend, dat bij
vele dierenartsen allergie bestaat ten opzichte van Brucella en specifieke
antistoffen in het bloedserum zijn aan te toonen. Onze eigen waar-
nemingen, hoewel beperkt, zijn daaromtrent in overeenstemming met
die uit het buitenland.

Verschillende dierenartsen, die regelmatig met aborteerend vee in
aanraking kwamen, hadden specifieke complementbindende stoffen
voor Br. Bang, ook tropinen en bij uitzondering agglutininen. Des-
niettemin hebben de besmettingen, die aanleiding zijn geweest tot het
ontstaan dezer antistoffen, maar zelden ziekte tengevolge gehad ; de
meeste verliepen dus symptoomloos of bicven latent. ²)

Een leerzame waarneming is de volgende : Wij onderzochten het
bloed van een jongen dierenarts vóór zijn vestiging en vonden daarin
geen agglutininen, complementbindende stoffen of tropinen voor
Br. Bang. Ongeveer een halfjaar later waren zij evenwel in hoog ge-
halte aanwezig (agglutinatietiter 1 : 3200, complementbindingsreactie
en opsono-phagocytair vermogen sterk positief). Hij had in den tus-
schentijd veel abnormale verlossingen verricht en dieren met levende
Bangcultuur geënt en had daarbij herhaaldelijk een pustuleus exan-
theem gekregen. Ziek was hij niet geweest.

Vijftien dierenartsen hebben mededeeling gedaan van klinisch duide-
lijke „febris undulans" door Brucella Bang. De diagnose was in de
meeste gevallen door serumonderzoek gesteund. De onmiddellijke aan-
leiding tot de besmetting hield 10 maal verband met verloskundige
hulp bij aborteerend vee of het verwijderen van de nageboorte bij
zulke dieren, éénmaal met het verrichten van een operatie bij een ge-

infecteerd paard. ¹) Twee maal werd met zekerheid, éénmaal met
groote waarschijnlijkheid, aangenomen, dat de ziekte was ontstaan
tengevolge van verwonding bij het prophylactisch enten der koeien met
levende Bangcultuur.

Verschillende dezer 15 dierenartsen beschreven het lijden als „af-
mattend", één zelfs als „uitputtend". In enkele gevallen was het beloop
licht. Bij sommigen ging aan het algemeene lijden een plaatselijke,
papuleuze huidaandoening vooraf („erythema brucellum"). De ziekte-
duur wisselde van 3 weken tot 5 maanden (9 maal langer dan 2 maan-
den). Hoewel in enkele gevallen een korte reconvalescentie werd be-
schreven, duurde het meestal geruimen tijd alvorens volledig herstel
was bereikt (5 maanden, g maanden). Blijvende nadeelige gevolgen
zijn niet medegedeeld. Desniettemin is de Banginfectie, wegens den
langen duur van het lijden en de reconvalescentie, als een ernstige be-
roepsziekte te beschouwen.

Naast bovengenoemde goed gefundeerde gevallen van algemeene
Banginfectie meenden nog 8 dierenartsen aan de ziekte te hebben ge-
leden. De daaromtrent verstrekte inlichtingen zijn echter niet voldoende
om de diagnose als vaststaande te doen aannemen. Zij mogen ernstig
het vermoeden steunen, dat het aantal lijders aan deze beroepsziekte
grooter is geweest dan 15, het ware niet geheel te verantwoorden hen
daar zonder meer bij onder te brengen. Daarenboven hadden nog 7
dierenartsen zich besmet bij het enten van runderen met levende cul-
tuur, door zich te prikken met de injectienaald. Zij zagen daar een
plaatselijke, niet-etterende ontsteking op volgen, die bij 6 hunner
binnen enkele dagen of weken genas, maar bij den zevende zich uit-
breidde over den vinger, een tendovaginitis der buigpezen veroorzakend,
welke na 6 jaren nog aanwezig was. Welke beteekenis Br. Bang bij het
tot stand komen dezer locale aandoeningen heeft gehad, staat niet vast.

Alhoewel wij eerst sedert een gering aantal jaren weten, dat Bru-
cella Bang pathogeen is voor den mensch en Nicollf. de Banginfectie
als „maladie d\'avenir" heeft bestempeld, is er geen dwingende reden
om, zooals sommigen meenen ²), de „golvende koorts" in onze streken
als een voorheen niet voorkomende menschenziekte te beschouwen.
Het ligt meer voor de hand aan te nemen, dat niet de ziekte nieuw is,
maar de diagnose. De volgende drie retrospectieve ziektegevallen
mogen tot deze overtuiging bijdragen.

1.) Dierenarts X, werkzaam aan een veterinair laboratorium,
hield zich hoofdzakelijk bezig met het onderzoek van doodgeboren- of
gestorven nuchtere kalveren. In 1922 heeft hij gedurende 7 weken
geleden aan een ziekte, waarvan destijds de diagnose niet gesteld kon
worden. Zij begon met lang aanhoudende koorts van intermitteerend

1 \') J. v. d. Hoeden : Brucella-Bang-Infektionen beim Pferde (Z. f. Inf. Kr. h.
der Haustiere, 1932, 42, 14).

2 ) Axel Thomsen : Vóór 1925 geen gevallen van febris undulans in Denemarken
bekend, sinds 1929 evenwel 23 Banginfecties bij dierenartsen.

type. Bij klinisch onderzoek werd alleen miltzwelling gevonden. De
reactie van Widal op typhus en paratyphus was negatief. Opvallend
waren het subjectief geringe ziektegevoel en sterke zweeten.

2.) Dierenarts Y. is in 1912 ziek geworden na het verrichten van
embryotomieën van te vroeg geboren, emphysemateuze kalveren. De
ziekte ving aan met hooge koorts, matheid en moeheid, pijn in hoofd
en leden. Het koortsbeloop was duidelijk unduleerend gedurende
10 weken. Daarna trad volledig herstel in. De berichtgever twijfelt
er, met onze huidige kennis van de ziekte, niet aan, dat hij aan Brucella-
infectie heeft geleden. De diagnose had geluid : kryptogenetische
septicaemie.

3.) Dierenarts Z. had in 1898 een ziekte, die begon met lusteloos-
heid, gevolgd door hoesten, koorts en vermagering. De koorts steeg
aanvankelijk tot 39,5°, later tot 38,5° en was sterk intermitteerend.
Na een golf over een tijdsverloop van ongeveer een maand, volgde
een periode van normale lichaamstemperatuur gedurende 11 dagen,
waar een tweede golf van 8 dagen bij aansloot, welke na een tweede
koortsvrije week weer door een derde koortsgolf van 14 dagen werd
gevolgd. „Merkwaardig was, dat ik opgewekt bleef en mij niet ver-
moeid voelde", schrijft hij. Na drie maanden was hij hersteld, om
verder steeds gezond te blijven. De aanvankelijke diagnose was ty-
phoid geweest, de latere longtuberculose.

Dierenarts Z. had vóór zijn ziekte verlossingen verricht en secundinae
verwijderd.

Wanneer wij een vergelijking willen trekken tusschen de Brucella-
infecties bij dierenartsen in ons land en die in andere landen, dan
dient in aanmerking te worden genomen, dat Br. melitensis der geiten
en Br.suis der varkens veel grootere pathogeniteit voor den mensch
bezitten dan Br. abortus van de runderen en dat de beide eerstgenoemde
typen tot nu toe in Nederland bij dieren niet zijn aangetroffen. In
Zuid-Frankrijk en Spanje besmetten de dierenartsen zich als regel
met Br. melitensis van geit of schaap, in verschillende gedeelten van
Noord-Amerika met Brucella van het porcine type, bij contact met
levende of geslachte varkens. In een enquête in Z.W. Frankrijk bleek,
dat de brucellainfecties van dierenartsen (13 ernstige gevallen tusschen
1910 en 1929) alleen waren voorgekomen in die districten, waar malta-
koorts bij de geiten heerschte ¹). Het groote besmettingsgevaar in
dergelijke streken dwingt den dierenartsen zich prophylactisch te
laten vaccineeren. Ook in Denemarken bestaat het streven bij de zich
op het land vestigende jonge dierenartsen, zich tevoren te doen immuni-
seeren.

*) Conte : La fièvre ondulante, maladie professionelle vétérinaire (Rev. gén. de
Méd. Vét. 1930).

undulans bij dierenartsen voorgekomen, de meeste met ernstig en
langdurig beloop. In Duitschland is deze beroepsziekte blijkbaar nog
minder zeldzaam. De vijf eerste daar te lande waargenomen gevallen
van Banginfectie waren alle bij dierenartsen (1927). Onder 653 Prui-
sische veterinairen hebben, volgens Jopke, 55 (d.i. 8,4%) aan brucellose
geleden ; bij 2 hunner bleef daarna een hartlijden bestaan.

Talrijke mededeelingen uit andere landen gewagen eveneens van
Bang-infectie bij dierenartsen.

De waarneming van Thomsen, die in Denemarken alleen febris
undulans aantrof bij veterinaire studenten in het laatste studiejaar of
bij jonge dierenartsen, die zich pas kortelings hadden gevestigd, geldt
niet voor Nederland. Hier immers waren naast 4 gevallen, waarbij de
ziekte optrad onder 30-jarigen leeftijd, 2 tusschen 30 en 40 jaar en 5
boven 40 jaar. ¹)

Vergelijken wij deze getallen (4, 2 en 5) met die van het aantal
praktiseerende dierenartsen in deze leeftijdsgroepen (in verhouding
1, 2 en 4) ²), dan mag daaruit misschien wel worden afgeleid, dat jonge
dierenartsen de grootste kans hebben ziek te worden, maar tevens,
dat ondanks veelvuldig contact met de smetstof en de reeds vroeger
besproken aanwezigheid van antistoffen, toch niet zelden de ziekte zich
eerst vertoont na langjarige praktijk. ³)

Het ligt voor de hand, dat ook in andere beroepen personen, die
regelmatig contact hebben met besmet vee en in het hijzonder degenen,
die hulp verleenen bij verlossing van koeien, veel blootstaan aan
infectiegevaar. Verschillende dierenartsen hebben ons ziektegevallen
medegedeeld bij veehouders, veeverloskundigen, melkers en slagers.
Onder 71 door ons zelf waargenomen lijders aan brucellose waren 33
regelmatig in aanraking geweest met koeien (3 dierenartsen). ³)

De in dit hoofdstuk te behandelen ziekteprocessen zijn van zeer uit-
eenloopenden aard. Niet alleen kunnen zij door allerlei micro-organis-
men teweeggebracht zijn, maar een gedeelte ervan berust zelfs niet op
infectie, doch op allergie. Opvallend is, dat een aantal dierenartsen
de ervaring had opgedaan, alleen met huidverschijnselen te reageeren

1 \') De verdeeling naar deze leeftijdsgroepen was bij 52 door ons waargenomen
gevallen van Banginfectie bij Nederlanders in andere beroepen : 21 onder 30 jaar,
19 tusschen 30 en 40 jaar en 12 boven 40 jaar.

3 ) In Duitschland in 1934—1935 : 513 aangegeven, waarvan de meeste in den
landbouw werkzaam, 11 dierenartsen en 3 artsen (R. Gesundh. BI. 1936, no. 29, 559).

op het verleenen van obstetrische hulp bij een bepaalde diersoort en
niet bij andere. Een 63-jarige dierenarts had „ontelbaar veel malen
pustuleus eczeem na verlossing van merries, bijna nooit bij rund of
schaap, hoewel bij deze dieren toch veel emphysemateuze vruchten
moeten worden verwijderd." Een andere ondervond alleen last na
verlossing bij schapen, de meesten bij runderen, sommigen bij varkens.
Deze bijzondere voorkeur voor bepaalde diersoorten zou op over-
gevoeligheid voor het soortvreemde eiwit dezer dieren kunnen be-
rusten. Hiermee op één lijn te stellen is de mededeeling van een dieren-
arts, die steeds na rectaal exploreeren blaasjes op den arm zag ontstaan,
die hij met overgevoeligheid voor plantaardige stoffen meent te moeten
verklaren. Zulke aandoeningen op allergischen grondslag kunnen op
hun beurt weer porte d\'entrée worden voor infectie.

Een zeker aantal dierenartsen ondervond bij het voortschrijden
dei jaren geleidelijk minder last („In het begin van de praktijk her-
haaldelijk huidlijden na verlossingen van doode vruchten of verwijderen
van nageboorte, vooral bij merries. Nu zelden of nooit meer.") Achttien
dierenartsen berichtten na verlossingen vroeger veel aan eczeem te
hebben geleden en later, zonder bijzondere voorzorgen te nemen,
niet meer. ,,In het begin van de praktijk", bericht een dierenarts,
„waren den dag na een moeilijke embryotomie, mijn armen bezet met
pustels. Deze verdwenen spoedig op 2 na, die zich ontwikkelden tot
furunkels. In het volgende halve jaar kreeg ik ongeveer 25 furunkels op
de armen, in den nek en aan het gelaat. Nadien ben ik blijkbaar im-
muun geworden. Bij tallooze verlossingen van emphysemateuze vruchten
en het verwijderen van rottende secundinac heb ik mij nooit meer
geïnfecteerd."

Het tegendeel, een toenemende gevoeligheid, komt blijkbaar ook
niet zelden voor („Vroeger nooit ; thans 11a verlossingen, zoowel bij
paarden als bij koeien, pustuleus eczeem en soms furunkels". „Progres-
sief karakter na volgende infecties ; tenslotte zeer kwaadaardig.")

Dat individueele factoren grooten invloed kunnen hebben, blijkt
o.a. uit een bericht als het volgende : „Ruim 5000 verlossingen ver-
richt zonder ooit eenigen hinder te hebben ondervonden", waaraan
was toegevoegd „evenmin als bij liet enten van duizenden varkens
tegen vlekziekte".

Een gedeelte dezer huidaandoeningen zal reeds van den beginne af
op infectie hebben berust. Bij verloskundig onderwijs aan het phantoom
kregen alle daaraan deelnemende studenten een uitgebreid eczeem met
abscesvorming, hetwelk in ongeveer 3 weken genas. Na verlossing van
een paard ontstonden bij den behandelenden dierenarts op beide armen
40 furunkels ; ook de eigenaar van het dier, die in de geboortewegen
had geëxploreerd, kreeg puisten. Het paard stierf aan metritis.

Men mag aannemen, dat vele malen de huidinfectie van den dieren-
arts niet verband heeft gehouden met een reeds bestaande ziekte van
het behandelde dier, in andere gevallen daarentegen moet zij onder

de ziekten, die van dier op mensch overgaan, worden begrepen. Her-
haaldelijk trad zij op bij verlossingen, waarbij een ontsteking der ge-
boortewegen reeds bestond. Een dierenarts drukte zich aldus uit :
,,als ik pustulae krijg, sterft de koe aan metritis". Sterke beharing der
armen schijnt voor het ontstaan der huidaandoeningen bevorderlijk
te zijn.

Onderstaande tabel geeft een indruk van het veelvuldig voorkomen
dezer beroepsziekte.

In de meeste gevallen was het beloop weinig ernstig, vooral bij het
zoogenaamde verloskundigen-eczeem, dat veelal berust op allergie
voor Brucella (erythema brucellum). Somtijds ging de huidaandoe-
ning met geringe algemeene verschijnselen gepaard, 10 maal waren
deze van ernstigen aard. In 18 gevallen is hooge koorts opgetreden,
9 maal sterke zwelling van de okselklier, 8 maal een uitgebreide lym-
phangitis, 3 maal had hel lijden een septisch karakter. Niet zelden
moest medische hulp worden ingeroepen en talrijke malen kon de
dierenarts zijn praktijk gedurende enkele dagen of weken niet uit-
oefenen. Het herhaald optreden der aandoening moest enkele dieren-
artsen zelfs doen besluiten de verloskunde niet verder uit te oefenen.
Het meerendeel der gevallen verliep licht ; reeds binnen enkele dagen
werd herstel verkregen. Acht maal eischte de genezing 2 weken, 1 maal
3 weken, 2 maal 4 weken en 2 maal 6 weken.

Huideruptie door overgevoeligheid voor Brucella is in de Deensche
encjuête van Thomsen 171 maal genoemd (waaronder 40 twijfelachtig),
furunculose 133 maal en phlegmoneuze ontsteking met lymphangi-
tis en lymphadenitis 200 maal. De meeste gevallen hielden verband
met verloskundige verrichtingen. Jopke onderscheidde deze aandoe-
ningen niet. In haar Pruisische statistiek wordt zonder meer aange-
geven, dat 360 dierenartsen (= 55,1%) aan wondinfectie hebben
geleden, waarvan enkelen met zeer ernstig beloop. Onder 166 dieren-
artsen in Zwitserland troffen Riedmüller en Stihl ¹) 86 aan, die huid-

1 ) Riedmüller en Stihl : Urtikarielle und papulose Berufsdermatosen der
Tierärzte nach vaginalen Eingriffen beim Rind. (Schweiz. Arch, für Tierh.k. 1931,
73. 588).

erupties kregen na verlossingen, 21 maal van urticarieel karakter,
11 maal met urticaria en papels tegelijk. Het ligt voor de hand aan te
nemen, dat huidaandoeningen in verband met verlossing van het
vee, ook in vroeger tijden, een veel voorkomend beroepslijden is ge-
weest. Verschillende mededeelingen zijn daaromtrent in de literatuur
vastgelegd.

Het is moeilijk uit te maken of de gevallen van aphtheuze aan-
doening van het mondslijmvlies, die door 6 dierenartsen als mond- en
klauwzeerinfectie zijn vermeld, dit inderdaad wel zijn geweest. Een
afdoend bewijs daarvoor, door de dierproef, is niet gegeven. ²)

Het geringe aantal is in overeenstemming met de algemeene ervaring,
dat de mensch slechts weinig gevoelig is voor het aphthenvirus. De
meeste besmettingen hebben trouwens plaats door het drinken van
melk en vallen daardoor buiten het gebied der beroepsinfecties. Slechts
in één der 6 gevallen zijn ernstige algemeene ziekteverschijnselen,
gedurende een week, met het locale lijden gepaard gegaan ; de overige
infecties gaven alleen plaatselijke bezwaren en hadden een licht beloop.

Ook in de buitenlandsche statistieken voor beroepsinfecties heeft
het mond- en klauwzeer nauwelijks beteekenis (in Denemarken 4,
in Pruisen 5 dierenartsen).

Een elftal Nederlandsche dierenartsen heeft bericht gegeven over
gevallen van besmetting met mond- en klauwzeer bij personen, wonende
op boerderijen, waar de ziekte bij het vee heerschte ; één zag het op-
treden bij een loonslager, na het slachten van een aphtheuze koe.

\') C. F. Gurlt en C. H. Hertwig (Magazin für die gesammte Thicrhcilk.,
Berlin, 9 Jg. 1843) Protokoll über die am 16. u. 17. Sept. 1842 in Coblenz abge-
haltenen Versammlungen deutscher Thierärzte, (blz. 110):

. . . „Slecht fügte diesen Bemerkungen hinzu, dasz auch andere Entzün-
dungen, insbesondere der weiblichen Geburtstheile, kurz nach dem Gebären,
beim Menschen, der mit solchen kranken Theilen in Contact gerathen, Pustelbil-
dung und selbst zuweilen von bösartiger Beschaffenheit hervorgerufen haben.
Nach den Erfahrungen mehrerer Anwesenden, Biz, Widmann und Anderen, bedarf
es bei frisch geboren habenden Thieren — Kühen — gar keiner Entzündung der
Geburtstheile, oder Krankheit, um auf den Armen des Geburtshelfers Pusteln und
Furunkeln hervorzurufen."

F. C. Hekmeyer : De ziekten van den mensch, die ontstaan tengevolge van
besmetting door ziekten van dieren. (Amersfoort 1850, dl. III, bl. 75) : „In het
Repertorium, Tijdschrift voor de geneeskunde in al haren omvang, door F. Rien-
dershoff en F. C. Hekmeyer, 1847—48, bl. 183, 254 en 296, worden onderscheidene
waarnemingen daaromtrent medegedeeld."

²) In de veterinaire literatuur zijn enkele goed onderzochte gevallen bij dieren-
artsen bekend, o.a. Pape (Berl. tierärztl. W. 1921, 354) : 2 dagen na verwonding
aan glassplinter van virushoudend buisje, koorts en aphthen en daarna immuniteit
voor reïnfectie) en Boyle (The vet. J. 1922. 78. 428) : locaal en ernstig algemeen
lijden gedurende een maand en lange reconvalescentie.

Slechts één dierenarts heeft melding gemaakt van vaccine-
infectie. Hij was verbonden aan een pokstofstation en had zich, bij de
afenting van het kalf, tusschen wijs- en middenvinger geprikt, tenge-
volge waarvan ter plaatse een pokpuist ontstond. Van besmettingen
in de veterinaire praktijk is geen enkel geval bekend geworden.
Thomsen vermeldt er 5 in Denemarken, alle aan de hand. Van eenig
belang als beroepsziekte bij dierenartsen zijn de koepokken niet. Het
is begrijpelijk, dat zij veel meer voorkomen bij melkers. Verschillende
dierenartsen hebben daaromtrent mededeeling gedaan. Ook bestaat
de mogelijkheid eener infectie met het virus van stomatitis pustulosa
contagiosa van het paard (horse pox). ¹)

Sedert rabiës bij de dieren hier te lande een ziekte van het verleden
is geworden, heeft zij als beroepsinfectie geen beteekenis meer. Maar
één dierenarts in Nederland berichtte door een dollen hond te zijn
gebeten, 2 hadden reden te vermoeden, dat zij zich aan cadavers hadden
geïnfecteerd. Van de dierenartsen in Nederlandsch-Indië hadden 9
zich waarschijnlijk bij secties besmet, 2 waren gebeten. Alle 14 boven-
genoemden hadden zich laten enten ; ziekteverschijnselen zijn gelukkig
niet opgetreden.

In de oude literatuur hebben wij over rabiës bij dierenartsen in ons
land niets kunnen vinden. Het in vroeger tijden ook in Nederland
veelvuldig voorkomen der ziekte bij de dieren moet wel een groote
besmettingskans, ook voor de dierenartsen, hebben meegebracht. ²)
In Duitschland, waar de hondsdolheid, vooral in het Oosten, vrij veel
voorkomt, eischt zij jaarlijks nog een aantal slachtoffers. Jopke maakt
melding van 14 dierenartsen, die zich aan „rabiësdieren" hadden be-
smet, 8 hunner aan honden (5 door beet, 3 bij sectie), 5 aan paarden
(waarvan één door beet van een veulen) en 1 bij de sectie van een rat.
Alle 14 zijn behandeld ; twee werden ziek ; één van hen kreeg volledige
verlamming.

Hetzelfde dat in den aanvang van het vorige hoofdstuk werd gezegd,
geldt voor de malleus. Gevallen dezer zeer gevaarlijke ziekte zijn bij de
thans levende generatie van dierenartsen niet voorgekomen. Wel werd
van een in Nederlandsch-Indië gestorven dierenarts bericht, dat deze
geleden zou hebben aan kwade droes, ontstaan bij het onderzoek van
een aan neusmalleus lijdend paard, waarbij smetstof in het oog zou
zijn geraakt.

1 \') D. A. de Jong : Het verband tusschen stomatitis pustulosa contagiosa equi,
Variola equina en Variola vaccina. (T. v. Vergel. Geneesk. 1917. II. 1).

Geheel anders was de toestand voorheen. Verschillende mededee-
lingen getuigen ervan, dat de gevreesde ziekte in vele landen en ook
bij ons eertijds menig slachtoffer onder dierenartsen en veterinaire
studenten heeft gemaakt. ^l)

Niet alleen is de kans op vorming van een smetstofreservoir veel
kleiner geworden door het geringere aantal paarden, maar vooral ook
door de krachtige toepassing van veterinair-politioneele maatregelen.
De uitdrijving van den kwaden droes onder de paarden is tevens oorzaak
van de groote zeldzaamheid der ziekte bij personen, die in hun beroep
met deze dieren voortdurend in aanraking kunnen komen (koetsiers,
paardenslagers, militairen).

Van de weinige berichten, ons daaromtrent door dierenartsen mede-
gedeeld, mogen de volgende worden genoemd :

t) „Malleus bij een paardenjongen in Indië, die een droezig paard
verzorgde."

2) „Een sleepersknecht kreeg een malleëuze aandoening aan hoofd,
hals en borst en stief na enkele dagen. Eén zijner paarden bleek aan
kwaden droes lijdende te zijn."

3) „Ongeveer 50 jaren geleden, een doodelijk verloopend geval
van malleus bij een paardenslager gezien."

4) Amanuensis aan een abattoir besmette zich in het laboratorium
en kreeg een letaal verloopende neusmalleus. ²)

In andere landen komt, hoewel bij uitzondering, malleus als be-
roepsziekte van dierenartsen nog voor. Vooral tijdens den wereldoorlog
zijn verschillende paardenartsen slachtoffer der ziekte geweest.

Van ziekte, tengevolge van besmetting met den necrosebacil, die
in de dierpathologie een zoo belangrijke plaats inneemt, zijn bij men-
schen slechts enkele voorbeelden bekend. Eén der eerste in de literatuur
verschenen, goed onderzochte, gevallen betreft een Nederlandschen
dierenarts. ¹). Deze kreeg bij het onderzoek van een koe met ontstoken
retropharyngeale lymphklieren, door aanraking van de kiezen, een
schaafwond aan den arm, waar eerst drie weken later een lyrnphangitis
en lymphadenitis op volgden. Daarna ontstonden, over den geheelen
onderarm en later ook ten deele op den bovenarm zich uitbreidende,
zeer pijnlijke zweren met verheven rand. De lichaamstemperatuur
bewoog zich tusschen 38° en 39,5°. Eerst 11a geruimen tijd gelukte het
door behandeling met waterstofperoxide de ziekte te genezen. Uit het
weefsel werd de anaërobe B. necrophorus gekweekt. Vier jaren nadien
maakte dezelfde dierenarts een soortgelijk ziekteproces door, ontstaan
na de beet van een hond. Hier werd door Dr. Kapsenberg „een op
den necrosebacil gelijkende anaërobe" uit geïsoleerd.

Hen dergelijk geval was reeds in 1910 waargenomen door Stemen
en Shaw ²). Een „government meat inspector" verwondde zich bij het
uitsnijden van een zweer aan de lip van een schaap en kreeg 5 dagen
daarna een zeer pijnlijk, ulceratief proces aan den arm en hooge koorts.
B. necrophorus bleek de oorzaak te zijn.

Of de actinomycose van dieren op den mensch kan overgaan, is
niet bewezen. Wel komt de ziekte opvallend veel voor bij landbouwers en
veehouders, dus bij personen, die meer dan anderen met besmette

1 ) F. van Wering : Over een geval van besmetting met den necrosebacil van
Jensen. (Ned. T. v. Geneesk. 1923, 67, I b, 2892).

dieren in aanraking zijn. ^l) Van actinomycose bij Nederlandsche dieren-
artsen is niets bekend. Jopke vermeldt onder 653 dierenartsen in Pruisen
2 gevallen dezer ziekte, éénmaal als „huiduitslag" aan den arm en
éénmaal als absces aan den pols. Beiden zouden zich hebben besmet
bij het insnijden van actinomycotisch weefsel van koeien.

15. ANDERE INFECTIES, NIET IN ONMIDDELLIJK VERBAND
STAANDE MET ZIEKTEN DER DIEREN.

Vele dierenartsen hebben mededeelingen gedaan over wondinfecties.
Het beloop was zeer verschillend, varieerende tusschen zeer licht en
doodelijk. De meeste dezer aandoeningen vallen buiten het gebied der
ziekten, welke direct van dier op mensch overgaan.

Waar evenwel meermalen mocht worden aangenomen, dat de smet-
stof afkomstig was van het behandelde dier zelf, zullen wij toch een
korte samenvatting dezer gevallen geven. De onmiddellijke oorzaak
was meestal gelegen in snee- of schaafwonden, beten of krabben.
Lymphangitis, na wondinfectie, in de meeste gevallen gepaard gaande
met lymphadenitis en koorts, werd door 22 dierenartsen bericht ; 13
van hen waren bij de vleeschkeuring werkzaam.

Talrijk was ook het aantal gevallen van panaritium en furunculose,
niet zelden ontstonden tendinitis en tendovaginitis, somtijds ook phleg-
monen.

Een militaire paardenarts besmette zich bij de behandeling van een
heerschende, door staphylococcen veroorzaakte, pustuleuze huid-
aandoening bij paarden en kreeg een omvangrijke eruptie van etter-
puisten in het gelaat. Een andere paardenarts, die veel paarden met
goedaardigen droes behandelde, had talrijke pustels op de borst en
in de oksels, veroorzaakt door streptococcen. Hij meent, dat deze
infectie verband hield met die zijner patiënten. Gelijke ervaring en
conclusie werden ook door een practiseerenden dierenarts vermeld.

Na embryotomie van een emphysemateuze vrucht trad bij een jeug-
digen dierenarts pyaemie op, die na ongeveer 2 maanden met den dood
eindigde. Een ander infecteerde zich bij het verwijderen van de nage-
boorte van een koe en stierf aan sepsis. Ook de uitoefening der vleesch-
keuring heeft slachtoffers geëischt. Bij het keuren van een varken ver-
wondde een dierenarts zich aan een beensplinter ; reeds enkele dagen
later trad de dood in onder septische verschijnselen. Even snel was het
beloop bij een anderen dierenarts, die zich bij zijn arbeid aan het
slachthuis in de handpalm wondde, hetgeen een phlegmoon tengevolge
had. Reeds 5 dagen later stierf hij aan streptococcensepsis.

Enkele dierenartsen zijn slachtoffer geworden van laboratorium-
infecties met smetstoffen, die tot het terrein der humane pathologie
behooren. Een dierenarts in Indië besmette zich met Trypanosoma

gambiense van de Afrikaansehe slaapziekte, één in Nederland met
Salmonella Schottmülleri (paratyphus gedurende 7 weken).

De voorafgaande hoofdstukken hebben zich beziggehouden met
de besmettelijke dierziekten, die op den dierenarts kunnen overgaan
bij de uitoefening van het beroep. Het is opvallend, dat sommige ziek-
ten, ondanks hun veelvuldig voorkomen bij de dieren, slechts zelden
den mensch aangrijpen. Een nog niet besproken voorbeeld daarvan
is de ziekte van Weil, door Leptospira ictero haemorrhagica of L. canicola
veroorzaakt. Wel is door een dierenarts bericht, dat hij na verwonding
bij het enten van varkens, icterus en koorts heeft gekregen en zou een
hulpkeurmeester, werkzaam in den varkenshal, aan de ziekte van Weil
hebben geleden ; het is echter niet waarschijnlijk gemaakt, dat deze
besmettingen direct van varkens afkomstig zijn geweest. In de,, Kliniek
voor kleine huisdieren" te Utrecht, waar regelmatig veel besmette
honden, die leptospiren met de urine uitscheiden, worden behandeld,
hebben zich, voor zoover bekend, infecties bij het personeel nooit
voorgedaan. Deze ervaring staat op één lijn met die omtrent onderlinge
besmetting bij menschen, welke, zooals wij weten, slechts bij groote
uitzondering plaatsvindt. Hoewel enkele gevallen bij den mensch
bekend zijn, waarbij de ziekte afkomstig was van honden, herbergen
niet deze dieren het meest gevaarlijke smetstofreservoir, maar de ratten.¹)
Hiermede valt de bespreking der ziekte van Weil min of meer buiten
het gebied der beroepsinfecties.

Wij zouden onvolledig zijn, indien niet nog enkele smetstoffen van
dierziekten werden genoemd, waaraan de dierenarts in bijzondere mate
is blootgesteld en die, in andere landen, ook inderdaad tot beroeps-
ziekte hebben aanleiding gegeven.

Bekend is een geval van besmetting met het virus van de infectieuze
anaemie der paarden bij een paardenarts in het Duitsche leger. ²) De
ziekte ving aan met een darmhjden en hoofdpijn, later was zij vooral
gekenmerkt door algemeene lichaamszwakte, anaemie en vermagering.
Het duurde een aantal jaren alvorens herstel intrad. Geruimen tijd
bleef de smetstof in het lichaam aanwezig ; inspuiting van een ccm. van
zijn bloed bij paarden, deed deze aan infectieuze anaemie sterven.

Een andere virusziekte van dieren, die op den mensch kan worden
overgebracht, is de zoogenaamde ,,louping ill" der schapen. De literatuur
bevat enkele medcdeelingen betreffende onderzoekers, die zich daar-

1 \') L. Bory : Les maladies professionelles des vétérinaires (Ree. Méd. Vét. 113,
1937, 342). „L\'infestation par les rats explique l\'apparition de cet ictère, surtout
chez les vétérinaires d\'abattoir."

2 ) J. Th. Peters : L\'anémie infectieuse du cheval chez l\'homme. (Presse Méd.
1924, no. 10).

mede in het laboratorium hadden besmet (slapte, hoofdpijn, nooge
koorts, cerebrale, soms cerebellaire verschijnselen.) ¹)

De besmettelijkheid der psittacose is bijna spreekwoordelijk geworden.
Bij aanraking van de zieke vogels, maar vooral tijdens het laboratorium-
onderzoek, is de infectiekans zeer groot. Verschillende gevallen van
psittacose bij dierenartsen zijn in de buitenlandsche literatuur be-
schreven. ²) In het Hygiënisch Laboratorium van de U.S. Public Health
Service te Washington werden in 1930 elf personen, die bij deze onder-
zoekingen betrokken waren, door de ziekte aangetast. ³)

Ziekten, die den laatsten tijd de aandacht vragen, zijn de eveneens
door filtreerbaar virus veroorzaakte goedaardige meningitis, die van
varkens op den mensch wordt overgebracht ⁴) en de besmettelijke
encephalomyelitis der paarden. ⁵)

Het besmettingsgevaar, dat de aanraking met aan tularaemie lij-
dende dieren en vooral de sectie der hiermede geïnfecteerde proefdieren
medebrengt, is zeer groot. ⁶)

Aan deze reeks van ziekten der dieren, die op den mensch kunnen
overgaan en met welke vooral de dierenarts in contact komt, zouden
nog verschillende kunnen worden toegevoegd : pasteurella-infecties⁷)
saltnonellosis, pseudotuberculose ⁸), ecthyma contagiosa ovina ⁹) en andere.

De gegevens, in deze enquête verzameld, mogen wel hebben doen uit-
komen, hoezeer de dierenarts in de uitoefening van zijn beroep is bloot-
gesteld aan besmettingen, die verband houden met ziekten van dieren. Zij
kunnen wellicht tevens bijdragen tot ruimer begrip van het belang, dat de
kennis der zoönosen heeft voor de pathologie en hygiëne van den mensch.

„There is but one medicine. If there are
differences, they exist in the species attacked."
(Moore) ¹⁰)

2 ) M. Thaleimer : Une petite épidémie récente de psittacose. (Bull. Soc. Med.
de Paris, Séance 23 janv. 1937).

4 ^J) R. STäiiELiN : Die Krankheit der jungen Schweinehirten. (Ned. T. v. Gen.
\'937. 81, L 3\'5)-

5 ) C. M. Eklund en A. Blumstein : The relation of human encephalomyelitis
to encephalomyelitis in horses. (J. Am. Med. Ass. 1938. in. 1734).

6 Asim Arar : Etat de la tularémie en Turquie en 1937. (Bull. Off. Int. d\' Hyg.

7 O. Kapel enJoHs. Holm : Pasteurella Infektion hos et Menneske efter kattebid.
(Hospit, Stid. 1930, no. 43).

W. Foerster : Pasteurellabakterien als Erreger menschlicher Erkrankungen.
(Z. Bakt. Ref. 1938, 129, 47).

9 ) J. R. Prakken : Een zeldzame huidaandoening door besmetting met een aan
pokken verwante schapenziekte veroorzaakt. (Ned. T. Gen. 1931, 75 II, 3137).

10 ) V. A. Moore, in het voorwoord van Th. G. Hvll\'s boek : Diseases trans
mitted from animals to man (1930).

Een woord van dank zij gerichi tot de Redactie van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, die het doorvoeren dczer enquête heeft bevor-
derd en tot alle dierenartsen, die door het verstrekken hunner inlich-
tingen dezen arbeid hebben mogelijk gemaakt.

Professor Dr. L. de Blieck, Professor Dr. Th. M. van Leeuwen en
Dr. A. Thomsen ben ik erkentehjk voor het afstaan van enkele der
hierbij afgebeelde foto\'s.

Von einer Rundfrage über die Berufsinfektionen bei Tierärzten in den Nieder-
landen wurden 641 Tierärzte erfasst, von denen 218 allein in der allgemeinen
Praxis tätig waren, 231 in Praxis und Fleischbeschau und 80 nur in der Fleisch-
beschau.

Hautpilzerkrankungen kamen bei 103 Tierärzten vor, teilweise mehrmals, 98 von
Kühen stammend, meist an Hand, Arm oder Gesicht. In einigen Fällen auch all-
gemeine Krankheitserscheinungen. Räude wurde bei 89 Tierärzten, hauptsächlich
in den letzten Jahren beobachtet, 77 Infektionen von Kühen, 7 von Hunden, 3 von
Pferden, meist an den Armen. Auch viele Viehbesitzer litten an Pilzkrankheiten
der Haut und hauptsächlich in den letzten Jahren an Räude. Eigentümer von
Hunden hatten nicht selten Räude. Die am häufigsten auftretende Berufskrankheit
ist Rotlauf : 231 mal. in 85 Fällen mehr als einmal. In 88% dieser Fälle Infektionen
mit Kultur bei prophylaktischer Schutzimpfung von Schweinen, die anderen bei
Sektionen oder in der Fleischbeschau. Lokalisation beinahe stets an den Armen
und Händen. Wiederholt Lymphangitis und Lymphadenitis, hohes Fieber, manchmal
Rezidive. Bei Schlächtern Fälle mit schwerem Verlauf, Polyarthritis, tödlich ver-
laufendes Herzleiden. Nur 6 Tierärzte litten an Hautmilzbrand. Diese geringe Anzahl
Fälle hängt sicher mit den guten hygienischen und prophylaktischen Massnahmen
zusammen. Zahlreiche und schwere Fälle wurden bei Schlachtern, Viehbesitzern
und Schlachthofangestellten gesehen (11 von 49 mit tödlichem Ablauf). Bei 21
Tierärzten war es erwiesen, dass sie an Hauttuberkulose von bovinem Ursprung ge-
litten hatten, 6 weitere vermuten dies. Von diesen 21 hatten sich 10 in der allge-
meinen Praxis infiziert, 9 in der Fleischbeschau und 1 bei einem Hund. Ein Tierärzt
zog sich eine tuberkulöse Tendovaginitis an Hand und Arm zu und war 5 Jahre
invalide, ein anderer wurde bleibend invalide. Bei dem untergeordneten Schlacht-
hofpcrsonal kommt Hauttuberkulose als Berufskrankheit sehr häufig vor. Vier
Tierärzte erhielten nach Impfung mit B.C.G. ein lokales Knötchen, das nach einigen
Monaten genas. Zwei Tierärzte waren sehr überempfindlich gegenüber Tuberkulin.
Eine allgemeine Erkrankung durch ßrueeZ/a-Infcktionen wurde von 15 Tierärzten
erwähnt; 10 infizierten sich bei der Geburtshilfe, 1 bei der opération eines Pferdes
und 3 durch Verwundungen bei Impfungen von Vieh mit virulenten Kulturen.
Die Krankheitsdaucr schwankte zwischen 3 Wochen und 5 Monaten. Ausserdem
noch 8 wahrscheinliche Fälle. Drei Tierärzte gaben eine sehr suggestive Beschrei-
bung, der zu entnehmen war, dass sie bereits in den Jahren 1922 bzw. 1912 und
1898 an der Krankheit von Bang gelitten haben sollten. Ausserdem wurden bei
vielen gesunden praktizierenden Tierärzten Komplementbindende Antistoffe und
Tropine für Br. Bang im Blut gefunden, weniger häufig Agglutininc. Bei 186 Tier-
ärzten trat nach der Geburtshilfe Erythema brucellum oder pustulöses Eczem auf, meist
wiederholt. Abszesse und Furunkeln wurden von 91 erwähnt. Sechs Tierärzte glaubten
von Maul- und Klauenseuche infiziert zu sein. Kuhpocken kamen nur einmal vor. Drei
Tierärzte in den Niederlanden und 11 in Niederländisch-Indien vermuten, mit
Tollwut infiziert gewesen zu sein. Sie wurden geimpft und blieben gesund. Rotz ist
bei diezer Generation von Tierärzten nicht vorgekommen ; früher waren Infek-
tionen in den Niederlanden nicht selten. Ein Tierarzt hat an einer schweren, lange
dauernden ulzerösen Hauterkrankung mit allgemeinen Krankheitserscheinungen

gelitten, die von B. necrophorus des Rindes verursacht wurde. Wundinfektionen,
teilweise von Tieren stammend, kamen häufig vor, 4 endeten durch Sepsis tödlich.

Eine Untersuchung der Berufskrankheiten der Tierärzte ist von Bedeutung für
die Kenntnis der Krankheiten des Menschen, die in den Zoonosen ihren Ausgangs-
punkt haben.

Official inquiry into occupational infections in veterinarians in Holland, em-
bracing 641 veterinary surgeons, among which 218 with oly general practice, 231
with practice combinated with meat-inspection and 80 only meat-inspectors.

Infections with cutaneous moulds occurred in 103 veterinary surgeons, sometimes
repeatedly in the same person. In 98 cases the moulds originated from cows and
were seen on hand, arm or face. In some cases general symptoms occurred. Mange
was seen in 89 veterinarians especially the last years. Mostly infections on the arms.
77 got the infection from cows, 7 from dogs, 3 from horses. Also in farmers many
infections with cutaneous moulds and (especially the last years) with mange were
seen. Many times owners of dogs suffered from mange. The most occurring occupa-
tional infection is swine erisipelas : 231 times under which 85 times more than once.
In 88 % of those cases infection took place by culture used to prophylactic immuni-
zation of swine, the other in dissections or in meat-inspection. Localization nearly
all on hands and arms. Repeatedly lymphangitis and lymphadenitis, high fever,
sometimes recidivisms. In butchers cases with more grave progress, polyarthritis,
lethal heart-disease. Only 6 veterinarians suffered from skin-anthrax. This low number
is certainly connected with the good hygienic and prophylactic cares. Many more
and more grave were the cases, seen in butchers, farmers and slaughtery-assistants.
(11 of 49 cases had a lethal progress). In 21 veterinary surgeons it is definitely
established that they had suffered from skin-tuberculose of bovine origin, 6 others
supposed this. From those 21, 10 got the infection in general practice, 9 in meat-
inspection, 1 from a dog. One veterinarian got tuberculous tendovaginitis on hand
and arm and was invalid during 5 years, another remained invalid. In the subor-
dinate staff of slaughteries skin-tuberculosis occurs very often. After inoculation
cattle with B.C.G. 4 veterinarians got a local tubercle, that healed after some months.
2 veterinarians were very hypersensitive to tuberculin. General disease caused by
Brucella-infection is mentioned by 15 veterinary surgeons, 10 were infected after an
accouchement, 1 after an operation of a horse, 3 by an injury in vaccinating cattle
with virulent culture. The duration of the disease varied from 3 weeks till 5 months.
Moreover still 8 doubtful cases. Thtee veterinarians gave a very suggestive story
from which could be concluded that they had already suffered from the Bang\'s
disease resp. in 1922, 1912 and 1898. Beside this complement-fixing antibodies
and tropins, but less agglutinins for Br. Bang were found in the blood of many
healthy practising veterinary suigeons. In 186 Veterinarians erythema brucellum or
pustulous eczema were seen after a delivery and usually repeatedly. Abscesses and furuncles
are mentioned in 91 cases. 6 Veterinarians supposed that they have been infected
with mouth and foot disease. Cow pox were only seen once. Three veterinary surgeons
in Holland and 11 in the Dutch Indies presumed that they were infected with virus
of Rabies. They were inoculated and remained healthy. Glanders have not occurred
in this generation of veterinarians, formerly this disease was not rare in Holland.
One veterinary surgeon got a grave protracted ulcerous skinaffection with general
symptoms, caused by Bac. necrophorus of the cow. Wound-infections partly of animal
origin occurred often, 4 ended lethal by sepsis.

The study of occupational infections in veterinary surgeons is of importance to
the knowledge of diseases in man, that find their origin in zoonoses.

Enquête relative aux maladies professionnelles des vétérinaires aux Pays-Bas se
rapportant à 641 vétérinaires, parmi lesquels 218 font uniquement de la pratique

générale, 231 la pratique et l\'inspection des viandes et 80 uniquement l\'inspection
des viandes.

103 vétérinaires ont été atteints de teignes, parfois même plusieurs fois; 98 cas
étaient originaires des bovidés et se présentaient aux mains, aux bras et au visage.
Dans quelques cas il y eut des symptômes généraux.

Des cas de gale se sont présentés chez 89 vétérinaires et cela surtout pendant les
dernières années ; 77 vétérinaires furent infectés par des bovidés, 7 par des chiens,
3 par des chevaux, la plupart du temps aux bras. Parmi les détenteurs de bétail les
cas de mycoses et pendant les dernières années les cas de gale ont été très fréquents.
La gale était fréquente chez les propriétaires de chiens.

1/\'infection professionnelle la plus courante est le rouget. 231 cas furent signalés;
85 fois l\'infection s\'est produite plus d\'une fois. Dans 88 % des cas, l\'infection s\'est
produite au cours de la vaccination préventive des porcs ; dans le reste au cours
d\'autopsies ou de l\'expertise des viandes. Localisation à peu près exclusive aux
mains et aux bras ; à maintes reprises lymphangite et lymphadénite, température
élevée, parfois récidive. Chez des bouchers des cas plus graves : polyarthrite, affec-
tion cardiaque mortelle.

6 vétérinaires seulement furent atteints de pustule maligne. Ce nombre réduit est
indubitablement la conséquence d\'excellents soins hygiéniques et prophylactiques.
Des cas plus nombreux et plus graves furent constatés chez des bouchers, des cul-
tivateurs et des employés d\'abattoir (11 cas mortels sur 49).

La tuberculose cutanée d\'origine bovine a été reconnue chez 21 vétérinaires, alors
qu\'elle n\'a été que soupçonnée chez 6. De ces 21,10 s\'étaient infectés dans la pratique
générale, 9 dans l\'inspection des viandes, 1 par un chien. Un vétérinaire présenta
de la tendo-vaginite tuberculeuse à la main et au bras et resta invalide pendant
5 ans ; un autre est resté définitivement invalide. Parmi le personnel subalterne
des abattoirs, la tuberculose cutanée est très fréquente comme maladie profession-
nelle. Chez 4 vétérinaires, il apparut à l\'occasion de la vaccination du bétail au
moyen du B.C.G. un petit nodule local, qui guérit après quelques mois. Deux
vétérinaires se montrèrent hypersensibles à la tuberculine.

Une maladie générale due à une infection brucellique a été signalée par 15 vétéri-
naires ; 10 furent infectés lors d\'un accouchement, 1 lors d\'une opération sur un
cheval, 3 par piqûre lors de la vaccination du bétail avec des cultures virulentes.
La durée de la maladie varia entre 3 semaines et 5 mois. En plus il a été signalé
8 cas probables. Trois vétérinaires firent un rapport très suggestif dont on pourrait
déduire qu\'ils auraient souffert de la maladie de Bang respectivement en 1922,
1912 et 1898. D\'autre part il a été trouvé dans le sang de beaucoup de praticiens
sains des anticorps fixant le complément ainsique des tropines, les agglutinines
pour Br. Bang étaient moins nombreuses. 186 vétérinaires présentèrent après un
accouchement de Virythème brucellique ou de l\'eczéma pustuleux ; d\'ordinaire plusieurs
fois.

Des abcès et des furoncles ont été signalés 91 fois. Six vétérinaires ont cru avoir
été infectés de fièvre aphteuse ; un seul cas de cow-pox fut mentionné. L\'infection rabique
a été suspectée par 3 vétérinaires en Hollande et par 11 aux Indes Néerlandaises;
ils furent vaccinés et restèrent indemnes. La morve ne s\'est pas présenté parmi cette
génération de vétérinaires ; dans le temps elle était fréquente en Hollande. Un
vétérinaire a souffert pendant longtemps d\'une grave affection cutanée accom-
pagnée de symptômes généraux et due au B. necrcphorus bovis. Les infections de
plaies, partiellement originaires d\'animaux furent très fréquentes, 4 eurent une
issue fatale par infection générale.

L\'étude des infections professionnelles des vétérinaires est de grande importance
pour la connaissance des maladies de l\'homme ayant leur origine dans les zoonoses.

Betere houdbaarheid en kwaliteitsverbetering van zeevischvangsten
zijn pas mogelijk als de manieren van besmetting bekend zijn.

Lücke en Schwartz (i) hebben de besmetting nagegaan bij diverse
vischsoorten op de vangplaats, tijdens de behandeling aan boord,
tijdens het lossen, tijdens den verkoop op den afslag, enz., tot aan
den consument in het binnenland.

Besmetting van levende visschen moet door zeewater gebeuren.
Door Lücke en Schwartz werden meerdere monsters zeewater onder-
zocht. Resultaat van die onderzoekingen was, dat het kiemgehalte
afneemt :

In het algemeen is zeewater kiemarm. Het is echter mogelijk, dat
door het sleepen van de netten over bepaalde gronden, bacteriën van
den bodem in het zeewater komen.

Gaan wij nu na hoe visschen besmet worden, te beginnen met het
oogenblik, waarop de visschen in het net gevangen zijn.

Door druk, die de visschen in het net op elkaar uitoefenen en mis-
schien ook wel door angst, komen faeces naar buiten, die uit den aard
der zaak rijk aan bacteriën zijn. Die faeces komen op de visschen en
ook in het omringende water.

Als het net is opgehaald en de vangst op dek wordt leeggestort,
begint het strippen. Factoren van beteekenis zijn of direct met strippen
wordt begonnen en of de vangst groot of klein is. Van meer belang is,
dat vaak onder ongunstige omstandigheden moet worden gestript,
bv. bij hevige koude, bij stormweer, enz.

Het is te begrijpen, dat het strippen veel zorg vereischt en dat groote
vangsten, maar vooral ongunstige weersomstandigheden geweldig veel
van de bemanning vergen. Dat onoordeelkundig en slordig strippen
in IJmuiden weinig gezien wordt, is dus van de bemanningen zeer
te waardeeren.

Tijdens het strippen komen de visschen in aanraking met ingewanden
en zoo treedt weer besmetting op. Het bacteriegehalte van de opper-
vlakte van gestripte visch bleek over het algemeen wat hooger te zijn
dan van ongestripte visch. Vooral werden veel bacteriën gevonden in
de kieuwen en in de buikholte.

Het is niet overbodig te vermelden, dat goed strippen, d. w. z. op
de juiste manier de insnijding maken en het volledig verwijderen van
de ingewanden van veel beteekenis is. In de vischhallen te IJmuiden
kan men af en toe zien, dat de insnijding niet op de juiste plaats is

Door het wasschen van de gestripte visch in kleine houten bakken
wordt het aantal bacteriën, dat zich op de visschen bevindt, weinig
minder. Het waschwater, dat bloederig en slijmerig is geworden, loopt
niet goed weg en hecht zich op de visschen, waardoor het aantal van
de zich op de visschen bevindende bacteriën grooter wordt dan bij
gestripte en niet gewasschen visschen. Het gebruik van groote metalen
bakken zou beter aan het doel beantwoorden, echter op voorwaarde
dat kleine hoeveelheden visch in die bakken worden gewasschen,
terwijl na elke wassching het waschwater wordt weggegooid, de bak
wordt uitgespoten en schoon water wordt gebruikt.

Na het strippen en wasschen komt de visch tusschen ijs in de visch-
ruimen. De temperatuur is dan f t° C. Daar het bacteriën betreft,
die van koude houden, wordt door deze lage temperatuur geen ver-
nietiging of groote remming van bacteriegroei bereikt. Er werd aan-
getoond, dat integendeel bacteriegroei optrad.

Kunstijs en natuurijs werden naast elkaar onderzocht. Het bacterie-
gehalte van beide soorten ijs hangt af van het water waar men van
uitging en van de behandeling van het ijs. Met dit laatste wordt be-
doeld het verkleinen van de groote stukken en het verpakkingsmateriaal.
Onder ongunstige omstandigheden kwamen door het ijs veel bacteriën
op de visch (in i cm³ 50.000 bacteriën).

Lehr (2) heeft het bacteriegehalte van visch onderzocht, welke
respectievelijk verpakt was tusschen gewoon ijs en ijs waaraan ont-
smettingsmiddelen waren toegevoegd (in het bijzonder caporit). Volgens
Lehr heeft caporit-ijs niet veel voorkeur boven gewoon ijs.

Alhoewel Lücke en Schwartz beperkte waarde hechten aan het
bewaren van visch in ijs, moet die waarde toch niet onderschat worden.
Het komt nl. voor, dat visschcrsschepen door een bijzonder groote
vangst te weinig ijs hebben of dat door andere oorzaken een gedeelte
van de visch weinig ijs krijgt. Vooral als de reis dan wat lang duurt
bv. door stormweer, dan kan men een groot verschil in kwaliteit zien
tusschen de visch die goed in ijs weggeborgen was en de visch die weinig
of geen ijs had ; de laatstbedoelde visch is in veel gevallen bedorven.

Vanzelfsprekend moeten vischruimen, manden, kisten en schot-
planken (lanen) uiterst zindelijk zijn, om besmetting van visch te
voorkomen. Het best is alles schoon te houden als de oppervlakte glad
(door verflaag) is en zonder naden en spleten. Het bestrijken van de
binnenzijde van de kisten met een witte verflaag lijkt mij aanbevelens-
waardig. De visch blijft heel kort in de manden. Dit is een gelukkige
omstandigheid, want die manden zijn al heel moeilijk afdoende te
reinigen.

Hoe langer de reis, hoe meer bacteriën en wel omdat de bacteriën
op de visch zich vermeerderen ondanks het ijs.

af tot den consument toe zoo kort mogelijk moet zijn. Voor landtransport
gaat dit heel snel : auto\'s, trein, enz. Wat de zeereis betreft, laat dit
wat Duitschland aangaat, nog wel eens te wenschen over. Lehr schrijft
hierover, dat uit zakelijke overwegingen men de boot zoo lang buiten
laat tot alle ruimen vol visch zijn. Er wordt dan weliswaar veel visch
aangevoerd, maar doordat de boot te lang weg is, ziet men dat de
eerstgevangen visch vaak in bedorven toestand op den afslag komt.
Een boot met minder vangst, maar die, door de korte reis, visch van
uitstekende kwaliteit aanvoert, zal vaak een hoogere besomming maken.

In de haven wordt de visch gelost en in vlakke kisten in de vischhal
gezet. De visch staat hier geruimen tijd (in IJmuiden hoogstens onge-
veer 10 uren) zonder ijs. Volgens Lücke en Schwartz zou, ondanks
het zonder ijs staan van de visch en ondanks dat besmetting door
koopers, die over de kisten loopen, voorkomt, geen bacterievermeer-
dering van beteekenis optreden. Dit zou volgens hen komen, omdat
de bacteriën, die in de vischhallen de visch besmetten, zich eerst aan
het millieu (de visch) moeten aanpassen.

Griffiths en Crawford (3) schrijven in hun rapport : Het is de
gewoonte, dat bij het overladen van de visch uit de trawlers al het
ijs wordt weggeworpen. De visch komt dan eenige uren in manden
of op den vloer van de vischhal zonder ijs te liggen. Daarbij heeft de
visch natuurlijk gelegenheid nieuwe bacteriën op te nemen, terwijl
haar temperatuur snel stijgt : in 2 a 3 uur bij warm weer van 32⁰ F.
tot 70 a 8o° F. Deze temperatuurstijging gaat vergezeld van een snellen
bacteriegroei. Natuurlijk kan deze snelle vermenigvuldiging van bac-
teriën geremd worden door opnieuw de visch in ijs te verpakken ; het
groot aantal bacteriën blijft echter bestaan en bij een volgende tem-
peratuursstijging vermenigvuldigen deze zich tot millioenen. Hoofdzaak
is daarom de visch constant op lage temperatuur te houden en bacteriën-
infectie te vermijden door goed gereinigde manden of kisten voor het
vervoer te gebruiken.

Lehr en Kayser (4) vreezen wel degelijk een besmetting van de
visch, die in of bij de vischhallen zich bevindt. Zij raden aan om de
visch zoo spoedig mogelijk in de pakhuizen te brengen en snel te
vervoeren. Waar dat niet mogelijk is, bevelen zij aan om, vooral bij
droog weer, de bestratingen, waar de visch staat, nat te spuiten, de
visch af te dekken, bv. met rieten matten en vooral de visch te zetten
op plaatsen waar het rustig is.

De practijk in IJmuiden wijst uit, dat visch, die zich in de visch-
hallen bevindt, vooral bij warm weer, zienderoogen in kwaliteit achter-
uitgaat. Dit valt weliswaar niet op bij prima kwaliteiten, maar is
duidelijk waar te nemen bij zwakke kwaliteiten. Daarom is het ook

gewenscht om de visch, direct na den afslag in ijs te verpakken en
spoedig uit de hallen te brengen.

Wat de kans op besmetting in de vischhallen betreft, deze is niet
zoo groot. Weliswaar loopen honderden menschen langs de kisten en
gebeurt het wel eens, dat een enkele over de kisten heen loopt, maar
de vloeren van de vischhallen worden doorloopend flink nat gehouden,
terwijl zooveel mogelijk wordt opgetreden tegen hen, die in haast
over de kisten en visch stappen.

Wel is het van beteekenis of de kisten, waarin de visch zich in de
hallen bevindt, schoon zijn. Van veel meer beteekenis is het echter,
dat de kisten, waar vischhandelaren de door hen gekochte visch in
verpakken, schoon zijn. In deze transportkisten blijft de visch vaak
lang liggen, terwijl zij dikwijls aan een langdurig vervoer, bij warm
weer, onderhevig is.

Het was mij opgevallen, dat de kisten van de meeste vischhandelaren
een schoonen indruk maken, maar dat men ook kisten aantreft, die
erg vuil zijn.

Om een oppervlakkigen indruk te krijgen van het aantal bacteriën,
hetwelk zich in op het oog schoone en vuile kisten bevindt, ben ik
als volgt te werk gegaan.

In het meerendeel van de vischkisten bevinden zich op den bodem
breede spleten, terwijl de zijkanten vaak min of meer groote openingen
hebben. Daarom kon ik de geheele kisten niet met steriel water uit-
spoelen. Ik goot uit een wijdmondsche stopflesch een halve liter steriel
water in een hoek van een schuin gezette kist en moest dan vlug het
door gaten en spleten wegloopende water opvangen in dezelfde flesch.

Het steriele water was dan slechts enkele seconden in aanraking
geweest met een hoek van de vischkist.

Op de hiervoren beschreven wijze ging ik te werk bij 30 op het oog
schoone kisten en bij 31 op het oog vuile kisten. Het was dus niet de
bedoeling om het bacteriecijfer van de vischkisten te bepalen, maar
om een indruk te krijgen van het verschil in bacteriegehalte tusschen
vuile en schoone kisten.

Als men nu weet, dat de schoone kisten geen andere schoonmaakbeurt
kregen dan dagelijks goed uitgespoten te worden met leidingwater,
LXVI i *

dan is toch duidelijk, dat met weinig moeite de vischkisten zoodanig
kunnen zijn, dat de er in verpakte visch niet of weinig besmet wordt.
Het glad zijn van de binnenkanten (door witte verf) en het uitboenen
of uitspuiten met leidingwater zal het nagenoeg steriel zijn van de
kisten zeer bevorderen.

Zoo kan men ook op het oog duidelijke verschillen zien in zindelijk-
heidstoestand van venterswagens en ventersauto\'s. Ziet men bij den
één keurige, schoone wagens met zinken bakken, bij een ander ziet
men vervelooze wagens, waarvan de houten bakken en deksels niet
alleen vol spleten en scheuren zijn, maar soms ook nog bedekt zijn
met een laag schubben en vuil. Het beroep vischventer wordt maar
al te vaak uitgeoefend door arme menschen, voor wie het aanschaffen
van een goed ingerichten wagen dikwijls een onmogelijkheid is. Dat
neemt echter niet weg, dat eetwaren op zindelijke wijze bewaard en
vervoerd moeten worden. Strenger optreden tegen onzindelijkheid
blijft dan ook niet uit.

Gaan wij het verdere transport na van de visch tot de consument
wordt bereikt, dan is het vanzelfsprekend, dat verschil moet worden
gemaakt tusschen uitstekende kwaliteit en visch die, alhoewel geschikt
voor cle consumptie, geen lang transport en te lang verblijf in winkels
en venterswagens kan verdragen.

De goede kwaliteiten, in schoone kisten flink in ijs verpakt, kunnen
een langdurig transport verdragen en kunnen ook vrij lang door de
kleinhandelaren goed worden gehouden. De kleinhandel mag echter
geen fouten maken. De voornaamste fout, die wordt gemaakt is, dat
het koelen wordt onderbroken. De winkelier stalt overdag zijn visch
uit op een toonbank en pakt de onverkochte visch \'s avonds weer in ijs.
De venter gaat den heelen dag met zijn visch langs de straten en de
onverkochte visch wordt \'s avonds weer in ijs verpakt. De beste kwali-
teiten kunnen een dergelijke behandeling, althans bij warm weer,
niet verdragen.

Het spreekt vanzelf, dat visch van mindere kwaliteit zoo spoedig
mogelijk verkocht en geconsumeerd moet worden.

Het is opmerkelijk hoe weinig hygiënisch begrip een aantal men-
schen hebben, die met den verkoop van visch hun brood moeten ver-
dienen. Oud ijs wordt van bedorven, dus afgekeurde, visch gehaald
en op prima visch gelegd. Zwakke visch en visch van goede kwaliteit
worden naast en door elkaar gelegd. Er zijn enkele venters, die stukken
ijs van de straat oprapen om in hun wagen op de visch te leggen. Een
groothandelaar geeft zijn knecht een standje, omdat hij stukken ijs
uit een mand op straat heeft gemorst en schept dit ijs van de modderige
straat op, welk ijs daarna voor de verpakking van visch wordt gebruikt.
Zoo zijn er meer staaltjes van onkunde aan te voeren.

Ik heb getracht een kleine schets te geven over oorzaken van bac-
terieel bederf bij visch. Het begin is als het schip reisklaar wordt ge-
maakt en het einde is er op het oogenblik, dat de huisvrouw de visch

ontvangt. Er is nog veel werk te doen, om alle menschen, die hierbij
betrokken zijn, van den matroos af tot den vischventer toe de nocdige
wetenschap bij te brengen, opdat zij met kennis van zaken hun waar
behandelen.

Aan de hand van literatuur en van eigen ervaring bespreekt schrijver
het bacterieel bederf van zeevisch, van het reisklaar maken van het
schip af tot het oogenblik, dat de huisvrouw de visch ontvangt. Hij
vergeleek o.a. de op het oog schoone en vuile vischkisten van visch-
handelaren, door een hoek van deze kisten met steriel water even cm
te spoelen. De op het oog vuile kisten bevatten bijna alle zeer veel
bacteriën, terwijl in het grootste deel van de schoone kisten geen bac-
teriën konden worden aangetoond volgens dc gevolgde werkwijze.
Sehr, haalt enkele voorbeelden aan over het gemis aan hygiënisch
begrip van hen, die met visch hun brood verdienen, van den matroos
af tot den vischventer toe. Goede voorlichting is zeker gewenscht.

Auf Grund der Literatur und eigener Erfahrungen bespricht Verf. die bakterio-
logische Zersetzung von Seefischen von dem Augenblicke ab. dass das Schiff reise-
fertig gemacht wird bis zum Empfang der Fische durch die Hausfrau. Verglichen
wurden u.a. dem äusseren Augenschein nach saubere und schmutzige Fischkisten
der Fischhändler, indem eine Ecke der Kisten mit sterilem Wasser abgespült wurde.
Die dem Anschein nach schmutzigen Kisten enthielten beinahe alle sehr viele
Bakterien, während bei dem grössten Teil der sauberen Kisten nach der genannten
Methode keine Bakterien nachgewiesen werden konnten.

Verf. erwähnt einige Beispiele über das Fehlen hygienischen Verständnisses
bei Menschen, die mit Fisch ihren Lebensunterhalt verdienen, angefangen vom
Matrosen bis zum Fischhändler. Eine gute Aufklärung ist sicher wünschenswert.

From literature and own experiences the author describes the bacterial decay
of seafisch, from the moment that the ship is ready for depart till the housewife
receives the fish.

He compares among others the outwardly clean and dirty fish-cases of fishmongers
by rinsing out one corner of those cases with sterile water. The outwardly dirty
cases nearly all contain very much bacteriae. whilst in most of the clean ones no
bacteriae could be shown.

The author cites some examples of the lack of hygienic notion of the people that
make their bread with fish, from the sailor till the hshhawker. Good instruction
is certainly desirable.

Se basant sur la litérature ainsi que sur sa propre expérience, l\'auteur discute
la décomposition du poisson de mer, depuis l\'embarquement sur le bateau, jusqu\'au
moment ou la ménagère acquiert le poisson.

L\'auteur compara entr\'autres les caisses d\'apparence propre et sale des marchands
de poisson en lavant un coin de celles ci avec de l\'eau stérile. Les caisses d\'apparence
sale contenaient à peu près toutes un grand nombre de bactéries, tandisque dans
la plus grande partie des caisses propres, on ne put pas, au moyen de la technique
suivie, démontrer la présence de bactéries. L\'auteur cite quelques exemples de

Uit de Tropische Afdeeling van het Instituut voor Parasitaire-
en Infectieziekten.

Verleden jaar vond een van ons extracellulaire bloedparasieten bij
een kalf, dat geïnfecteerd was met anaplasmen en verschillende piro-
plasmen, welke oorspronkelijk uit Noord-Afrika afkomstig waren en
daarna verscheidene jaren in inheemsche runderen waren aangehouden.

Deze bloedparasieten werden als identiek beschouwd met een nog
weinig bekende parasiet F.perythrozoon wenyoni Adler en Ellenbogen
1934, maar in het geslacht Bartonella geplaatst (Nieschuiz 1938). De
afkomst van de parasieten was niet meer vast te stellen. De mogelijkheid
bestaat, dat zij in het oorspronkelijk uit Afrika ontvangen materiaal
aanwezig geweest en niet eerder opgemerkt waren ; aan den anderen
kant was niet uit te sluiten, dat een der voor de passage gebruikte
inheemsche kalveren de parasieten bevatte.

In October van dit jaar trad weer een typische Bartonella-infectie
bij een van onze runderen op. Dit dier, een Friesche Stamboekstier
van ongeveer 8 maanden (R. 676), was op 22-8-\'38 met Anaplasma
marginale en Babesia bigemina geïnfecteerd.

Deze stammen, welke oorspronkelijk afkomstig waren uit Suriname,
waren reeds twee keer door inheemsche runderen gepasseerd. Ons
kalf vertoonde eerst een Babesia- en daarna een eveneens duidelijke
Anaplasma-rcactïe. Gedurende het begin der Anaplasma-rcactic trad nog
een infectie met mond- en klauwzeer op. Op 17-10, dus 56 dagen
na de bloedinjectic, werden de eerste duidelijke bartonellen gevonden.
Drie dagen later waren 55 % der bloedlichaampjes geïnfecteerd.
Binnen enkele dagen waren de parasieten weer verdwenen. Deze
Bartonella-infectie viel ongeveer samen met het einde der Anaplasma-
infectie, welke 3 weken te voren haar hoogtepunt bereikt had. Twee
dagen voor het optreden der bartonellen was de temperatuur van hel
rund vrij plotseling tot 41° gestegen. Tijdens het hoogtepunt der Bar-
tonella-infectie was de temperatuur reeds weer dalend.

Morphologisch kwamen de bartonellen geheel overeen met die,
welke verleden jaar door ons werden gevonden. De parasieten zijn
min of meer coccenachtig, meestal ¹/₃—¹/₂ fi in diameter. Zij liggen
op de roode bloedlichaampjes, vooral aan den rand, waar de extra-
cellulaire ligging zeer duidelijk te zien is. De parasieten kleuren zich
volgens Giemsa vrij goed, de periphere vormen intensiever dan die
welke meer centraal op de bloedlichaampjes liggen. Door herhaalde
deeling vormen de parasieten kortere of langere paarlsnoerachtige
ketenen, welke tot een derde van den omvang der bloedlichaampjes
kunnen innemen. Deze langs de peripherie der roode bloedlichaampjes
verloopende lange ketenen zijn zeer karakteristiek. Korte ketenen of ge-
isoleerd liggende parasieten zijn gemakkelijk met kleurstofpartikels of
dergelijken te verwarren.

De vraag waar deze parasieten oorspronkelijk vandaan komen, is
ook in dit geval niet met zekerheid te beantwoorden. In het uit Suriname
geïmporteerde kalf en 5 andere met de Surinaamsche bloedparasieten
geïnfecteerde kalveren, werd geen typische Bartonella-infectie geobser-
veerd. Vormen welke bartonellen zouden kunnen zijn, werden wel
van tijd tot tijd gevonden, echter niet de typische paarlsnoerachtige
ketenen, welke voor het stellen der diagnose onmisbaar zijn.

Van Bartonella muris en B. canis, de twee der best onderzochte ver-
tegenwoordigers van dit geslacht, is het bekend, dat zij in het bloed
microscopisch practisch niet zijn aan te toonen en alleen na ontmilting
in grooter aantal optreden. Bij onze parasiet hebben wij in het eerste
geval en nu weer gezien, dat ook zonder ontmilting een duidelijke
infectie kan optreden ; het bestaan van latente infecties wordt daardoor
echter niet uitgesloten, zelfs zou een acute infectie tot de uitzondering
kunnen behooren en alleen veroorzaakt worden door bijzondere om-
standigheden. De lange incubatietijd in ons geval zou door de veronder-
stelling van een oorspronkelijk latente infectie verklaard kunnen worden,
welke door bijzondere factoren (koorts) geactiveerd werd.

De mogelijkheid dat de bartonellen in den stamboekstier of een der
beide voor passage gebruikte runderen aanwezig waren, dus inheemsche

parasieten zijn, blijft ook in dit geval bestaan en is zeker niet te ver-
waarloozen, waar wij vrij kort achter elkaar twee van dergelijke infecties
gevonden hebben en wel in beide gevallen eerst na verschillende pas-
sages van het oorspronkelijke materiaal.

Bij een kalf, dat met uit Suriname stammende bloedparasieten
(Anaplasma en Babesia bigemina) besmet was, werd een infectie met
Bartonella wenyoni waargenomen. Met hetzelfde materiaal waren vijf
andere kalveren besmet geworden, waarbij echter geen Bartonella
optrad. Misschien betreft het hier een inheemsche parasiet.

Bei einem Kalbe, das mit aus Niederländisch-Guyana stammenden Blutparasiten
(Anaplasma und Babesia bigemina) infiziert worden war, wurde eine Infektion mit
Bartonella wenyoni beobachtet. Mit demselben Material waren 5 andere Kälber
infiziert worden, bei denen aber keine Bartonellen auftraten. Möglicherweise handelt
es sich um einen einheimischen Parasiten.

Six calves were infected with blood parasites (Anaplasma and Babesia bigemina)
originating from Dutch Guyana. In one calf an infection with Bartonella wenyoni
was seen. The other calves infected with the same material did not show this parasite.
Perhaps it was an infection with an indigenous parasite.

Chez un veau, qui avait été infecté avec des hématozoaires, originaires de la
Guyane Hollandaise (Anaplasma et Babesia bigemina), on observa une infection
par Bartonella wenyoni. Avec le même matériel on infecta cinq autres veaux, chez
lesquels on ne trouva pas de Bartonella. Peut être s\'agit-il ici d\'un parasite
indigène ?

Met stijgende verbazing, doch met nog meer stijgende ergernis heb ik kennis
genomen van het in „De Vee- en Vleeschhandel" van 10 Februari 1939 vermelde
feit, dat de Kantonrechter te Amsterdam een slager heeft veroordeeld tot ƒ 100.—
boete, omdat deze een gekookte lever, waarin „inwendige bloedingen en een ont-
steking", in zijn winkel in voorraad had, welke lever op volkomen logische gronden
in gekookten toestand in Amsterdam was ingevoerd.

Ik heb mij echter tevens afgevraagd, waar de Vleeschkeuringsdienst van Amster-
dam den moed, voortkomende uit een goede consciëntie, .vandaan heeft gehaald
om een slager voor dit feit te verbaliseeren.

Indien het de bedoeling is geweest om over het hoofd van den slager heen den
Directeur van den Vleeschkeuringsdienst te treffen, die naar de meening van den
dienst te Amsterdam de lever in verschen toestand niet had mogen goedkeuren,

heeft men hierin volkomen gefaald en had men een ander middel moeten toepassen,
n.1. door waarschuwing van de Inspectie. Het middel dat thans in Amsterdam is
toegepast, wekt bij ieder onzer, die het werkelijk goed met de Vleeschkeuringswet
meent, op zijn zachtst uitgedrukt een gevoel van groote onbehagelijkheid. Ik heb
lang, zeer lang geaarzeld om dit te schrijven, doch in het algemeen belang achtte ik
het ten slotte noodig. Er zijn den laatsten tijd symptomen van een groeiende machts-
ontplooiing te constateeren, die een groot gevaar vormen voor de goede uitvoering
van de Wet. Al zou n.1. de redactie van de Vleeschkeuringswet nog zoo volmaakt
worden en al zijn de sancties op de overtredingen nog zoo afschrikwekkend, er is
één ding, dat voor ons allen onontbeerlijk is, n.1. een gezonde samenwerking en het
bij beide partijen heerschende gevoel, dat de Vleeschkeuringswet noodzakelijk is.
Het geval te Amsterdam heeft zoowel in Keuringskringen als in de kringen van
goed medewerkende slagers groote ergernis opgewekt en m. i. volkomen terecht.
Het proces-verbaal, in Amsterdam opgemaakt en in heel ons land besproken, zal
niet alleen de goedwillenden van ons vervreemden, doch zal ook den betrokken
Keuringsdienst wegtrekken van het werkelijke doel der Vleeschkeuringswet.

Op deze wijze wordt aan de goede zaak groote schade berokkend en m. i. ver-
dienen dergelijke kwesties dus evenzeer de aandacht van de Inspectie als het mis-
schien in strijd met de voorschriften goedkeuren van een lever met angiomatose.
Ik twijfel er ook ditmaal niet aan, of de zaak is juridisch volkomen in orde en het
beroep van den slager bij voorbaat tot mislukking gedoemd. De overwinning zal
dus wel worden behaald, doch, om in de terminologie van een groot veldheer te blijven:

3. L. W. M. Lobel, A. v. d. Schaaf en Moh. Roza. Smetstofdragers van
brucella abortus bij runderen in het district Grati van het regentschap
Pasoeroean.

Twijfel, van de zijde der betrokken B.V.D. deskundigen gerezen ten aanzien
van de diagnostische waarde van het serologisch routine-onderzoek op abortus,
zooals dit aan het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg wordt verricht, leidde
tot den aankoop door dat Instituut van 3 koeien en 1 os, welke positief hadden
gereageerd bij het onderzoek van hel bevolkingsvee in het Grati-district, een en
ander met het doel, die dieren op het dragen van smetstof te onderzoeken.

De uitslag van dit minitieuze orgaan-onderzoek door middel van cultuur en
dierenting was, dat 1 koe een negatief resultaat opleverde, doch dat bij de drie
andere runderen de brucella abortus kon worden geïsoleerd, bij een van hen uit
de Igl. retropharyngeales, axillaris en linker voorkwartier van den uier, bij de twee
andere uit de pus van een wormknobbel (onchocerca Gibsoni) aan de onderborst.

Het onderzoek bevestigde dus niet alleen, dat abortus, zij het in geringe mate,
ook onder het bevolkingsvee in Grati voorkomt, maar toonde tevens de groote
betrouwbaarheid aan van het serologisch onderzoek, in welk verband het aan
schrijvers bleek, dat paradoxale complementbindingsreacties, waarvan de curve-
toppen dubieus maar overigens duidelijk zijn, een hooge diagnostische waarde
hebben (gaan veelal gepaard met hooge agglutinatietiters).

Van belang is verder, dat de bacil in de bekende onchocerca-knobbels kan voor-
komen ; volgens schrijvers zou de parasiet niet onmogelijk een rol kunnen spelen
bij de ziekteverspreiding.

4. F. C. Kraneveld en R. Djaenoedin. De beteekenis van het cultureele
onderzoek bij het stellen van de miltvuur-diagnose.

Op een groot materiaal van aan miltvuur gestorven geiten onderzochten schrijvers
met nabootsing der practijkverhoudingen, of bij hel routine-onderzoek in het labo-
ratorium van uit de practijk op verdenking van miltvuur ingezonden materiaal
de resultaten van het cultureele onderzoek (druivensuiker-bloedagarplaat) zoo
betrouwbaar zouden zijn, dat de dierenting achterwege zou kunnen blijven. Zulks
bleek evenwel niet het geval te zijn, ook niet door de gebruikelijke driemalige her-
haling van het cultureele onderzoek to! 5 op te voeren.

5. F. de Moulin. Onderzoek naar den aard der immuniteit tegen
haemorrhagische septicaemie.

Gezien het belang van de telkenjare in bepaalde gebieden van Ned.-Indië toe-
gepaste massa-immunisatie van buffels en varkens tegen haemorrhagische septi-
caemie, achtte schrijver het nuttig om bij proefdieren langs histologischen weg
na te gaan, welke processen zich bij infectie van het immune en niet-immune dier
afspelen, om zoodoende een inzicht te verkrijgen in het wezen der specifieke immu-
niteit. Het bleek, dat levende pasteurellae, met uitzondering van avirulente kiemen,
de leucocyten-emigratie remmen, ook bij het immune dier, waartegenover endo-
theliën, epitheloïde- en plasmacellen een overtuigend phagocytaire werking kunnen
ontplooien. Het schijnt, dat de bacillen-producten de eigen beweging der leucocyten
remmen, getuige het feit, dat met oleum terebinthinae bij hoog-immune septicaemie-
buffels geen fixatie-absces kon worden opgewekt, wel bij onvoorbehandelde buffels.

De schommelingen in het bij de proefdieren na infectie, vaccinatie of filtraat-
enting gevonden erythrocyten-getal wijzen op de inwerking van een bacterieproduct,
dat hel organisme in een bepaalden toestand van asphyxie kan brengen. Het bleek
verder, dat het immuniseerend bestanddeel van een virulente cultuur niet gebonden
is aan het bacterielichaam, doch in het medium wordt afgescheiden, vooral in
schudculturen.

De immuniteit tegen haemorrhagische septicaemie is dus niet anli-bacterieel,
evenmin antitoxisch (orgaan-degeneratie na infectie van immune dieren) en ook
niet anti-agressief in dien zin, dat leucocyten tegenover de specifieke smetstof een
phagocytaire fermentatieve werkzaamheid hebben verkregen. Wel is de immuniteit
een anti-agressieve in zooverre, dat zij den bacillen-groei in het lichaam belemmert.
Resumeerend berust dus de werking van het zoo effectieve immuunserum op groei-
belemmering van het agens.

Een vergelijkend histologisch onderzoek met die van het rund wees uit, dat de
huid van den buffel (karbouw) een slechts weinig dikkere opperhuid bezit, maar
dat het verschil in het bijzonder zetelt in de veel dikkere lederhuid, welke tot 2 cm
dik kan worden en zeer vast van samenstelling is. In dit stevige weefsel liggen de
vaten in een omhulsel van los bindweefsel ; aan de wortels der grove haren liggen
smeerklicren in groepjes ; wat schrijver vermoedt de zweetklieren te zijn, bestaat
uit niet-gekronkelde tubuli met een enkelen epitheelwand. Het bloedvaatnet wijkt
zeer af en bestaat vooral in de buikhuid uil een net van krachtige arteriën met
dikken wand, welke zich tot kluwens van fijnere arteriën vertakken zonder het
beeld van echte capillairen aan te nemen. Daar de buffel niet zweet, bezit het
lichaam in dit vaatnet een passend systeem voor warmteafgifte en regulatie (de
buffel pleegt in de warme uren van den middag in de koele modder te gaan liggen).
Op gereduceerde schaal ziet men bij het varken, dat immers ook gaarne een modder-
bad neemt, in principe dezelfde verhoudingen als bij den buffel.

systeem, deelt schrijver mede, dat in Batavia de melk wordt geclassificeerd op grond
van de volgende factoren-combinaties : samenstelling en toestand der melk, alsmede
deugdelijkheid van inrichting en bedrijf. Voor finesses zij naar het origineel artikel
verwezen.

1. Dr. W. Ch. A. Doeve. De toepassing van z.g. selecties en castraties
op groot-hoornvee.

Schrijver kant zich, behalve in geval van kruising, tegen selectie en castratie
van minderwaardige runder- en buffelstieren gelijk dit van Overheidswege in vele
streken van Ned.-Indië wordt toegepast. Z.i. is die methode tot rasverbetering
onlogisch, omdat men hoofdzakelijk slechts selecteert op somatische eigenschappen.
Bovendien worden de stieren in feite toch te Iaat gecastreerd, aangezien zij lang
vóór het optreden van het thans terzake geldend criterium van 2 tanden, reeds
geslachtsrijp zijn. Daarnaast laat het ontbreken van betrouwbare stcrktecijfers
te veel ruimte voor het toch dekken door minderwaardige dieren. Bij kruising (b.v.
Javaansch-Ongole) is selectie wel noodig en nuttig, maar dan door sterilisatie op
een leeftijd, dal geslachtsrijpheid nog niet is ingetreden.

2. F. C. Kraneveld en R. Djaenoedin. Experimenten betreffende de
prophylactische behandeling van surra met naganol.

Naganol (Bayer 205) wordt in Ned.-Indië al vele jaren ter voorbehoeding en
genezing bij surra van paard en buffel toegepast. De daartoe voorgeschreven pro-
phylactische dosis bedraagt voor het paard 1 gram per 150 kg lichaamsgewicht,
voor den buffel 3 gram, de curatieve dosis voor het paard 3 gram naganol 3 gram
arsocoll.

Nu is de surra een ziekte, bij welke de parasieten intermitteerend in de peri-
phere bloedbaan verschijnen, zoodat het bij een prophylactische behandeling
zou kunnen geschieden, dat een in feite geïnfecteerd dier, dat juist in zulk een
stadium van parasietenvrije bloedbaan verkeert, abusievelijk voor ongeïnfecteerd
wordt aangezien en wordt ingespoten met een prophylactische, dus onder-dosis,
iets wat er dan mogelijk toe zou kunnen leiden, dat de parasiet een zekere naganol -
vastheid verwerft, welke het effect van een later in te stellen therapeutische dosis
zou belemmeren.

In een royaal opgezet experiment op 30 paarden en 8 buffels hebben schrijvers
zich nu ten doel gesteld om dit vraagstuk van groote practische consequentie nader
te onderzoeken. Zij spoten hun vooraf zooveel mogelijk langs natuurlijken weg ge-
infecteerde dieren (tabaniden-steek) in de parasieten-vrije stadia telkens met een
prophylactische dosis in, om hen dan 11a enkele recidives uiteindelijk de gewone
curatieve dosis toe te dienen.

Het experiment, dat 2 jaar in beslag nam. toonde aan, dat de kans, dat zich
in aansluiting aan de toediening van een te lage dosis naganol trypanosomen-
stammen zouden vormen, welke door het verkrijgen van een uitgesproken naganol-
vastheid het effect van een latere therapeutische dosis in den weg zouden staan,
buitengewoon gering is te achten.

3. A. van der Schaaf. De waarde van het serologisch onderzoek voor
de diagnostiek der brucellosis bij het rundvee.

Abortus Bang is ook voor Ned.-Indië een zeer belangrijke infectieziekte.
V. d. Schaaf schat het gemiddeld besmettingspercentage van de melkerijen in
en om de voornaamste bevolkingscentra op 25 % en daarnaast is bekend het hooge
percentage reactors onder bevolkingsvee in Atjeh (sakit sane).

Schrijver geeft in zijn artikel een uiteenzetting van de aan het Veeartsenijkundig
Instituut te Buitenzorg gevolgde serologische diagnostiek door langzaam-agglutinatie
en quantitatieve complementbinding. Paradoxale cb.-reacties met remming der

haemolyse alleen in de hoogere serumverdunningen, worden daarbij als specifiek
beschouwd en beoordeeld. Een positieve agg. (complete of bijna volledige aggluti-
natie vanaf i : 150) gaat in 90% gepaard met een idem cb., een zwak positieve
(1 : 100) in 50%, een dubieuze (1 : 50 en 1 : 75) in 1 7 % en een negatieve (geen
of slechts gedeeltelijke agglutinatie bij 1 : 50 en 1 : 75) in 99,4%. Bij een poging
tot saneering met behulp van het serumonderzoek van een grooten melkstal met
34 % reactors bleek, dat positieve miswijzingen inderdaad in meer of mindere
mate blijven voorkomen en dus bij herhaald onderzoek van in eerste instantie
negatieve dieren telkens weer reactors opduiken.

Ten aanzien van het zoo lastige probleem der dubieuze reacties merkt schrijver
op, dat ook uit zijn cijfers blijkt, dat slechts een kleine minderheid (14% van
267 dieren) der runderen met dubieuze agg. en negatieve cb. later een positieve
agg. of cb. gaat vertoonen, 30% blijft dubieus en 56% kan later worden vrij-
gegeven.

V. d. Schaaf wijst er op, dat mede in verband met den langen duur der z.g.
serologische incubatie, het zaak is om het onderzoek in een geïnfecteerd bedrijf
met korte tusschenpoozen te herhalen.

Schrijver deelt na een kort overzicht van de 14 tot nu toe bekende vitaminen
de resultaten mede van de door hem in de kliniek der Ned.-Indische Veeartsen-
school te Buitenzorg toegepaste behandeling van huiddefecten bij enkele kleine
huisdiersoorten met levertraan (vitamine A) en palmolie (provitamine A), puur
of in zalfvorm. Met levertraan-applicatie genazen 50 van 53 gevallen in 1 a 3 weken,
met palmolie 8 van 10 gevallen in t a 2 weken. Van Rooy ziet in levertraan en
palmolie goede wondgeneesmiddelen en spoort aan tot het nemen van verdere
proeven.

In een klein experiment met schimmelculturen bleken deze op levertraan niet
en op palmolie matig te groeien.

Na een korte inleiding over het wezen der endocarditis geeft schrijver bijzonder-
heden over een door hem onderzocht melkrund, dat de volgende symptomen ver-
toonde : zwaar oedeem aan keelgang, cossum en onderborst, geen melk, niet eten,
diarrhee, temp. 40,2° C., pols 120, sterk opgeloopen venae jugulares, hartetonen
links goed hoorbaar, rechts in het geheel niet. Haemogram en chemisch bloedonder-
zoek deden traumatische pericarditis en nephrose uitschakelen.

Bij sectie werd de gestelde algemeene diagnose van „hartziekte" bevestigd door
het aantreffen van een tennisbal-groote bindweefselwoekering op de linker atrio-
ventriculair kleppen. Bu.

Behandeling van den nerveuzen vorm van de ziekte van Carré met
hexamethyleentetramine en sulfarzenobenzol.

In 1926 spoten Le Fèvre de Arric en Millet verschillende stoffen subcutaan
bij konijnen in ; zij namen toen waar, dat enkele daarvan van het bloed uit in de
cerebrospinale vloeistof diffundeerden, terwijl andere zulks niet deden. Tot de
eersten behoorden hexamethyleentetramine. Verder bleek, dat tetanusserum
tezamen met hexamethyleentetramine beter werkte dan het serum alleen.

Om dezelfde reden werd daarom door Taskin *) hexamethyleen tezamen met
sulfarzenobenzol intraveneus bij den nerveuzen vorm van hondenziekte ingespoten,
lederen dag of om den anderen dag werden 10—20 mg sulfarzenobenzol per kg
lichaamsgewicht en 33—66 mg hexamethyleentetramine ingespoten.

Taskin. Traitement des complications nerveuses de la maladie de Carré par l\'hexamethylène-
tetramine (formine) et le dioxydiaminoarsèno-benzèm-methylène-sulfonate de sodium (sul-
farsénol). Bull, de l\'Acad. Vét. de France, 1938, No. 8, p. 490.

Hij spoot als volgt in : eerst de halve dosis sulfarzenobenzol, een uur daarna
de totale dosis urotropine en weer een half\' uur later de tweede helft van de
sulfarzenobenzol ; ook werden de beide stoffen wel tezamen tegelijk of direct na
elkaar afzonderlijk ingespoten.

Tom Hare en Fry *) hebben een honderdtal van deze infecties nader bestudeerd.
De incubatietijd bedroeg gemiddeld vier dagen. De verschijnselen zijn bij een
acute infectie in het begin, plotselinge, sterke verhooging van de lichaamstempe-
ratuur, spoedige moeheid, verminderde opgewektheid, voedselweigering, weg-
kruipen en een versnelde pols.

Binnen 24—48 uur na het begin van de koorts ontwikkelt zich een acute ont-
steking van de ademhalingswegen (o.a. pharyngitis) ; deze gaat tevens gepaard
met een catarrhale ontsteking van oog- en neusslijmvlies. Sommige dieren krijgen
in dit stadium een geringe neusbloeding en hebben petechiën op de slijmvliezen.
Vaak treden hierbij pijnlijke zwellingen van de keelgangs- en haislymphklieren
op en kunnen zich abscessen ter plaatse ontwikkelen.

Een uitgebreide dermatitis, met vorming van een pustuleus exantheem als bij
hondenziekte, wordt mede waargenomen.

Als complicaties worden verder nog genoemd : gastroenteritis (haemorrhagicus) ;
purpura haemorrhagica ; albuminurie en nephritis; arthritis; spasmophilia ;
endometritis.

De diagnose levert moeilijkheden op ; o.a. zijn vergissingen met een beginnende
hondenziekte en een parasitaire dermatitis mogelijk.

Verschillende streptococcenstammen werden geïsoleerd, het meest stam G. Als
therapie wordt genoemd het gebruik van een autovaccin en het toedienen van
prontosil ; tevens dienen de zieke dieren te worden geïsoleerd.

Ten slotte wordt nog vermeld de groote sterfte onder de zeer jonge dieren en
het veelvuldig geboren worden van doode jongen.

In de discussie wordt ook op het voorkomen van tonsillitis en pharyngitis bij
katten gewezen. Of hier eveneens streptococcen in het spel zijn schijnt niet te zijn
uitgemaakt. Verder wordt er op gewezen, dat uit gezonde honden wel streptococcen
zijn geïsoleerd, hetgeen de moeilijkheden voor het stellen van de juiste diagnose
nog zou vergrooten.

Ullrich ²) gebruikte een 5 % Prontosiloplossing voor inspuiting ; meestal werd
tweemaal daags ingespoten. Hij spoot minder in dan in de brochure wordt vermeld.
Voorts werden tabletten enkele malen daags per os toegediend.

Geen succes verkreeg hij daarmede bij de z.g. Stuttgarter Hundeseuche, ge-
generaliseerde furunculose, otitis externa die op streptothrix-infectie berustte en
de z.g. typhus bij katten (wel goed resultaat werd verkregen bij de met koorts ge-
paard gaande angina van de kat).

Pyometra bij hond en kat zouden volgens hem met prontosil niet te beinvloeden
zijn, daar dit lijden door hem als zijnde van hormonalen oorsprong wordt beschouwd.
Hysterectomie zou hierbij de eenige manier zijn om genezing te verkrijgen.
Prontosilvergiftiging bij een hond.

Richter ¹) doet mededeel ing van een geval van prontosilvergiftiging bij een
acht maanden ouden spaniel. Het dier had tien tabletten k 300 mg opgegeten

1 ) Richter. Prontosilvergiftigung beim Hund. Wien. Tierärztl. Monatsh. 1938,
H. 23, S. 723.

. n vertoonde twee uur later atactische en dwangbewegingen, krampen van dr
extremiteiten en een zeer bemoeilijkte ademhaling.

Ongeveer 2i uur na de opname van de tabletten werd een braakclysma gegeven
en per os later paraffinum liquidum toegediend.

Na 24 uur was de hond nog zeer onrustig en schrikachtig en konden nog ge-
makkelijk tonisch-klonische krampen worden opgewekt ; 5 dagen later werden
nog coördinatiestoornissen waargenomen. Eerst na 9 dagen was het dier weer vol-
komen hersteld.

Algemeen beschouwt men de ziekte van Perthes (osteochondritis juvenilis)
veroorzaakt te worden door een gestoorde bloedcirculatie van den femurkop. De
kraakbeeneilandjes in het beenweefsel zouden dan resten zijn van het uit de groei-
schijf gevormde kraakbeen, dat door een tekort in den toevoer van bloed niet
verbeend is, daar kraakbeen voor zijn voeding minder behoeft dan beenweefsel.
Een Röntgenfoto van het zieke heupgewricht is volgens Harrenstein echter
niet, zooals het pathologisch-anatomisch onderzoek, in staat ons volledig in te
lichten omtrent de ontaarding van het beenweefsel in den femurkop. Zij geeft ons
geen uitsluitsel over den aard der zichtbare veranderingen, daar de ontkalkte ge-
bieden op de foto zoowel door kraakbeen, bind- of granulatieweefsel, als door ledige
ruimte kunnen worden veroorzaakt.

Omtrent de stevigheid en de draagkracht van de femureinden, die in een bepaalde
periode van de ziekte ontstaan, kan de foto ons dus niet betrouwbaar inlichten.

In het verloop van tijd werd in verschillende gevallen vrijwel volledig herstel
verkregen.

Shuttleworth ¹) vestigt er de aandacht op, dat hoewel de condylus lateralis
van de humerus het grootste articulairgedeelte van het ellebooggewricht inneemt
en de meeste druk hierop terecht komt, deze nochtans zwakker van bouw is dan
de condylus medialis. Fracturen van de buitencondyl komen dan ook het veel-
vuldigst voor.

Bij een gestrekt ellebooggewricht kan het olecranon als een wig in de fossa olecrani
drukken en aanleiding tot de fractuur geven.

De verplaatsing van de laterale condyl is steeds naar boven ; zij gaat met ver-
scheuring van zijbanden gepaard. Bestaat een fractuur van de mediale condyl,
dan is de verplaatsing va» de huinerus naar beneden niet groot ; hierbij is de
kans op laesies van vaten of zenuwen evenwel grooter.

Door inwerking van trauma komt de heupluxatie bij den hond meer dan eens
voor. De anatomische verhoudingen zijn hier praedisponeerend, n.1. het caput
femoris is door een vrij lang collum bijna rechthoekig met het dijbeen verbonden
en wordt niet geheel door het acetabulum omsloten.

Bottarelli ²) kon experimenteel bij een aantal honden gemakkelijk heupluxatie
verkrijgen door bij de genarcotiseerde dieren het been sterk te abduceeren (of
adduceeren) en bij gelijktijdige rotatie druk uit te oefenen op het gestrekte been
in de lengterichting naar het acetabulum toe. Bij abductie van het been ontstaat
dan een luxatie naar beneden, bij adductie naar boven. Meestal ontstaat een totale

1 ) Shuttleworth. Fracture of condyles of the humerus in the dog. The Vet. Journ.
1938, No. 7, p. 275.

2 ⁸) Dott. A. Bottarelli. La lussazione coxo-femorale nel cane. La Clin. Vet. 1938

verscheuring van het ligamentum teres en een gedeeltelijke verscheuring van der,
beursband.

Röntgenologisch is de diagnose van een hcupluxatie altijd juist te stellen. Alhoewel
een repositie meestal wel gelukt, is de daarop volgende fixatie altijd zeer lastig
en meestal niet afdoende. Naar aanleiding van zijn onderzoekingen beveelt Schr.
daarom aan steeds arthrotomie toe te passen, waarbij dus na de repositie de beurs-
band van het gewricht wordt gehecht en daarna de daarboven liggende spieren
en peesplaten. Met behulp van Röntgenfoto\'s en teekeningen wordt duidelijk ge-
maakt hoe de operatie verloopt. De resultaten van de operatie waren zeer gunstig.

Huidaandoeningen komen vooral des zomers veelvuldig bij honden voor. Door
het zich bijten en krabben treedt verergering op en wordt het eczeem onderhouden.
Verschillende oorzaken worden voor het optreden van het huidlijden aansprakelijk
gesteld (slechte voeding, veelvuldig baden, wormen, nerveuze invloeden, nier-
lijden, darmaandoeningen, locale infecties).

Ook de steken van hondenvlooien spelen zonder twijfel een belangrijke rol.
Opgemerkt kan worden dat sommige dieren voor de steken van vlooien zeer ge-
voelig zijn en andere niet. Ook is waar te nemen, dat wanneer enkele dagen later
de honden opnieuw door vlooien gesloken worden, de eerste steekplaatsen opnieuw
tot jeukte aanleiding geven. Het is dus zaak, de gevoelige dieren vloovrij te maken
en te houden. Hiervoor kan gebruikt worden een mengsel van derrispoeder en talk.
Een mengsel van 31,25% derrispoeder en 68,75% talcum venetum zou volgens
Kissileff ^x) de vlooien dooden. Het is noodig ook de ligplaatsen van de dieren
hiermede te bestrooien.

In verband met inspuitingen van carbolzuurbevattende vaccins (tegen honds-
dolheid) bij katten en de bekende gevoeligheid van deze dieren voor phenolachtige
stoffen zijn door Remlinger en Bailly ¹) met subcutane injecties van 1 % waterige
carbolzuur-oplossingen proeven gedaan. Het inspuiten van 40 c.c. daarvan gaf
een snel letaal verloop : 20 c.c. gaf eveneens tot den dood aanleiding maar eerst
na 10 & 14 dagen ; 10 c.c. werd goed verdragen, deze dosis kon eventueel zonder
nadeelen de volgende dagen worden herhaald.

Gratzl ²) geeft nauwkeurige aanwijzingen hoe de intraveneuze injecties bij
honden dienen te geschieden en noemt een viertal venen, welke daarvoor het meest
geschikt zijn, n.1. aan het achterbeen de v. saphena parva, de ramus dorsalis van
deze vene en de ramus dorsalis van de v. saphena magna en aan het voorbeen de
v. cephalica antibrachii. De laatstgenoemde vene noemt hij de meest bruikbare,
daar men dan de inspuitingen in de natuurlijke houding van het dier, zonder
bijzondere fixatie kan verrichten.

Vier gevallen van leishmaniose bij den hond waargenomen in de om-
geving van Parijs.

Saunié, Lafaye en Holstf.in ³) hebben gedurende de twee laatste jaren vier
gevallen van leishmaniose bij honden in de omgeving van Parijs vastgesteld. Drie

1 ) Remlinger et Bailly. Sur la sensibilitè du chat a l\'acidephénique. Buil. de 1\'Acad.
Vét. de France, 1938, No. 8, p. 484.

2 ) Gratzl. Die Technik der inUaven\'ósen Injektion bei Hund und Katze. Wien. Tierarztl.
Monatsh. 1938, H. 24, S. 745.

3 ) Saunié, Lafaye et Holstein. Quatre cas de leishmaniose canine dans la région pari-
sienne. Ree. de Méd. Vét. 1938, No. 10, p. 657.

dezer dieren waren in Zuid Frankrijk geweest : één, een Schotsche terrier, was
uit Engeland geïmporteerd. Nabij de tarsus werden ulceratieve huidveranderingen,
die geen neiging tot genezing vertoonden, opgemerkt; tevens was een regionaire
kliervergrooting aanwezig. Veenendaal.

Voor de eerste maal werd deze ziekte met zekerheid aangetoond in Slowakije
in Maart 1938 in het district Komarno bij gestorven honden.

Nieuwe inzichten omtrent de aetiologie van de recidiveerende uveitis
van het paard.

Mintschew ¹) meent op grond van zijn onderzoek tot de conclusie te mogen
komen dat de zg. maanblindheid bij het paard en de acute hoefbevangenheid
aetiologisch nauw met elkaar verwant zijn. Beiden zouden als een soort histaminosis
dienen te worden opgevat. Histaminevormende microörganismen in hel darmkanaal
zouden vooral hierbij een rol spelen. Mintschew meent te hebben kunnen aan-
toonen, dat in het plasma van aan maanblindheid lijdende paarden in het begin
van het lijden een histamineachtige stof voorkomt, die, bij het inbrengen in den
bloedbaan een met de maanblindheid identische ontsteking opwekt. Soortgelijke
oogveranderingen konden ook na intra-arterieele- en intraveneuze injectie van
histaminedichloride worden waargenomen.

Het oog zou door zijn periphere ligging, den fijnen bouw van zijn weefsels en
zijn zeer gecompliceerd, fijn capillairnet een locus minores resistentiae t.o.v. de
histaminewerking zijn.

Aan het slot wordt een uitgebreide literatuurlijst omtrent de maanblindheid
gegeven.

Iyer ²) heeft pathologisch-histologisch kunnen vaststellen, dat een in bepaalde
streken van Indië voorkomende, nog niet opgehelderde oogaandoening bij paarden,
door microfilariën, die in het zieke oog en in de traanklier werden gevonden, wordt
veroorzaakt.

Bardens \') schrijft met mercurochroom bij de infectieuze keratitis van het rund
in Amerika goede resultaten te hebben verkregen. Gebruikt werd een 1—4 %
waterige oplossing of een 5 % zalf (mercurochroom = natriumzout van dibroom
oxymercuri — fluoresceine).

1 ) Mintschew. Ueber die Aetiologie, Therapie und Prophylaxe der Mondblindheit.
Tierärztl. Rundschau 1938. No. 46—47, S. 748.

2 ) Iyer. A form of verminous Ophthalmia in equities. Ref. Zentralbl. ges. ophth., 1938,
S. 112.

3 ) Mintscheff. Ueber die Lähmung und Unterbrechung der Symphaticusinnervation
der Augengegend bei den Haustieren. Arch, für Tierk. 1938, Bd. 73, H. 1, S. 40.

thische innervatie van het oog bewerkstelligd en de daarna optredende uitvalver-
schijnselen bestudeerd.

De ooyverschijnselen, welke na doorsnijding van de halssympathicus optraden,
bleken bij de kat eenigszins anders te zijn dan die bij het paard. Bij de kat trad
nl. een blijvende myosis op : bij het paard daarentegen een mydriasis, die enkele
dagen aanhield.

Meyer \') deelt mede, dat reeds gedurende vijftig jaren dierproeven met dini-
trophenol zijn verricht, hoofdzakelijk met het doel, de stofwisselingsverhoogende
werking ervan na te gaan. Noch bij konijnen, noch bij honden, konden zelfs bij
langdurige toediening van dinitrophenol of dinitrocresol, lenstroebelingen bij deze
dieren worden vastgesteld. Sohr ¹) kon zulks evenmin bij cavia\'s waarnemen.

In een zeer lezenswaardig artikel geeft Kraneveld een uitvoerig overzicht van
deze ziekte. Reeds in 1933 was deze ziekte door hem en Bubberman vermeld. Lang-
zamerhand is gebleken dat deze huidziekte in allerlei streken van Ned. Indië voor-
komt. In Noord Celebes en in Zuid Sumatra wordt de ziekte zeer veelvuldig waar-
genomen, in sommige streken zijn daar 50 tot 100% van de dieren aangetast.
Stephanofilaria dedoesi, genoemd naar de Does, wordt nu algemeen als oorzaak erkend.
Verschiltende microörganismen, tot de schimmels behoorend, die men als oorzaak
van deze ziekte beschouwd had, bleken aetiologisch niet met dit lijden in verband
te staan. Kraneveld geeft een uitvoerige beschrijving van het klinische beeld.

De tenslotte met gezwelvormige korsten bedekte huid kan soms spontaan ge-
nezen ; dit gaat echter zeer langzaam en het kan soms langer dan een jaar duren.
Secundaire infecties met bacteriën komen vrij frequent voor. Niet alleen runderen,
maar ook buffels en geiten kunnen aangetast worden. Hoewel de ziekte op allerlei
plaatsen van het lichaam kan ontstaan, wordt hij voorkeur de huid van de schoft,
vetbult, zijvlaktc van den hals, kossem, borstwand en schouderstreek aangetast.
De ziekte heeft geen voorkeur voor bepaalde rassen. Men treft haar aan bij alle
Europeesche en bij de meeste Inlandsche rassen. Ouderdom, geslacht en kleur zijn
niet van invloed op het ontstaan der ziekte.

Merkwaardig is dat bij den buffel de ziekte tot op heden bijna uitsluitend aan de
ooren wordt waargenomen.

In een niet-gecompliceerd geval kenmerkt de ziekte zich histologisch als een
oppervlakkige dermatitis met woekering of verval van het Stratum corneum, korst-
vormig, celwoekering, vooral in het Stratum Malpighii, degeneratie van de haar-
follikels gepaard met uitvallen der haren, vorming van gelaagde epitheelmassa\'s,
degeneratie van de smeerklieren, in geringe mate ook van de zweetklieren, ophoo-
pingen van cellig infiltraat (soms met abscesvorming) op plaatsen waar zich para-
sieten bevinden of vroeger aanwezig waren en ook in gangen, welke door de para-
sieten gevormd zijn.

Van de wijze waarop deze ziekte ontstaat en over de verspreiding van dit huid-
lijden is men nog niet geheel op de hoogte. Men is geneigd aan te nemen dat insec-
ten de overbrengers der ziekte zijn. Het feit dat in de ziektehaarden veel microfi-
lariën gevonden worden maakt het mogelijk dat deze ook in het bloed van den

1 ) Sohr. Z^ur Frage der Erzeugung der Dinitrophenolkatarakt im Tierversuch. Graef.
Arch. 1938, Bd. 138, H. 4, S. 332.

2 ) F. C. Kraneveld : Slephanof ilariasis in Niederländisch-0stindien und ähnliche
Infektionen in anderen Ländern. Z. f. Infektkrkh. Bd. 53, 4, 1938, p. 291—332.

gastheer circuleeren kunnen. Inderdaad werden larven in het bloed van aangetaste
dieren gevonden; bij een rund werden deze larven vergeleken met die, welke in de
huidaandoening voorkwamen. Er waren echter morphologische verschillen. Over-
brengingsproeven met verschillende insecten hadden negatieve resultaten. Directe
overbrenging met materiaal uit aangetaste huidgedeelten gelukte evenmin. Met
een groot aantal verschillende middelen werd getracht de aangetaste dieren te ge-
nezen. Deze proeven konden slechts op beperkte schaal genomen worden. De resul-
taten waren niet zeer bevredigend. In elk geval zou een behandeling langdurig
worden, hetgeen voor de praktijk bezwaarlijk is.

Tenslotte geeft Kraneveld nog een overzicht van overeenkomstige huidaan-
doeningen bij runderen in andere landen. Thans zijn behalve Stephanofilaria dedoesi
nog 3 andere soorten van dit geslacht bekend n.1. S. stilesi, S. assamensis en S. kaeli.
Het artikel is met 42 duidelijke afbeeldingen geïllustreerd.

Huidlaesies aan de ledematen van runderen, veroorzaakt door een nieuwe
soort van Stephanofilaria.

In Ned. Indië is door Bubberman en Kraneveld in 1933 een huidaandoening
beschreven bij runderen, veroorzaakt door een nematode, die door Ihle en Ihle-
Landenberg gedetermineerd is en waaraan zij den naam gaven van Stephanofilaria
dedoesi. Buckley ¹) beschrijft nu een dergelijke aandoening bij runderen afkomstig
van Kuala Lumpur (Malakka), waarbij uitsluitend de huid van de ledematen aan-
getast was. Deze huidaandoening kwam zeer veel overeen met de Stephanofilariosis
in Ned. Indië, waar deze ziekte met den naam van Cascado wordt aangeduid. Hel
lijden beperkt zich echter tot de ledematen en tast niet de huid van den romp aan,
zooals dit bij de runderen in Ned. Indië het geval is.

Morphologisch bestaan er verschillen tusschen Stephanofilaria dedoesi en den nieuwen
parasiet. Buckley beschouwt dezen worm dan ook als een nieuwe soort en heeft
hem den naam gegeven van Stephanofilaria kaeli.

In verschillende handboeken vindt men nog aangegeven dat de leverbotten
meestal ongeveer 9 maanden in het schaap leven, maar dat er wel gevallen bekend
zijn, waarbij de levensduur 2 jaar en zelfs 3—5 jaar bedroeg.

J. W. G. Leiper ²) nam experimenten met 16 geiten, die met verschillende hoe-
veelheden cercariën van Fasciola hepatica besmet werden (30—100 stuks). Deze
proefgeiien die 6 maanden oud waren, werden des winters op stal gehouden en liepen
des zomers in een weide, waar de mogelijkheid op herinfectie uitgesloten was. Bij
verschillende contrölegeiten, die op deze weide liepen, werd nimmer een infectie
met Fasciola hepatica gevonden. De proefgeitcn, die voor een groot gedeelte aan
maag-darmtrichostrongylosis stierven, werden na verschillend tijdsverloop onder-
zocht.

Het bleek hierbij dat de leverbotten gedurende een aantal jaren, zelfs ruim 4 jaar,
bij denzelfden gastheer konden blijven. Dit verklaart volgens Leiper hel plotselinge
uitbreken van acute distomatosis onder schapen, onmiddellijk nadat er een gunstige
periode voor slakken is aangebroken. Wanneer de leverbotten slechts 9 maanden
leefden, zou men mogen aannemen dat een slecht slakkenjaar zou moeten leiden
tot een sterke afname van de leverbotziekte in het daarop volgend jaar en dat het
dan weer eenige jaren zou duren voordat de graad van infectie der slakken vol-
doende zou zijn om een hevige uitbraak der ziekte te veroorzaken. Dat dit niet het
geval is in de praktijk vindt dus zijn oorzaak in het feit dat de dieren zoolang para-
sietendrager kunnen blijven.

De tusschengastheer van Dicrocoelium lanceatum bleek in die streken van Duitsch-

1 \') J- .)• C. Buckley : On a new species cf Stephanofilaria causing lesion in the legs of
cattle in the Malay Peninsula. Jl. of Helminth. XV, 4, 1937, p. 233—242.

2 ) J. W. G. Leiper : The longevity of Fasciola hepatica. Jl. of Helminth. XVI, 3, 1938,
p. 173-176.

land, waar Neuhaus \') zijn onderzoekingen verrichtte, hoofdzakelijk Zebrina detrita
te zijn. De ontwikkelingscyclus is als volgt : Uit de eieren van de kleine leverbot
komen miracidiën vrij, welke in bovengenoemde slak dringen. Deze miracidiën
dringen in de uitvoergangen van de middendarmklieren van de slak en hechten zich
daar vast in het weefsel tusschen deze klieren. De cercariën, die zich in de sporocyste
ontwikkelen, komen hieruit vrij en gaan met den veneuzen bloedstroom door de
vena magna naar de longen van de slak ; vandaar dringen zij in de ademholte,
waar zij zich encysteeren.

Deze verschillende cercariecysten verzamelen zich nu in de ademholte en worden
gezamenlijk als een slijmige massa uitgestooten (slijmballen). De slak strijkt deze
meestal aan planten af, waaraan zij door de kleverige massa vastgehecht blijven.
De nieuwe gastheer, het schaap, neemt met zijn voedsel deze geëncysteerde cer-
cariën op. De cercariën komen in den darm vrij, dringen den darmwand binnen en
worden met het veneuze bloed naar den poortader vervoerd, waarin zij enkele dagen
blijven. Op den 5en tot den 8en dag na de infectie komen zij in de lever. Hier ver-
laten zij de bloedbaan en dringen in de galgangen. In den aanvang worden eerst de
kleinere galgangen besmet ; de volwassen leverbotten kruipen naar de grootere gal-
gangen en de galblaas. De geheele duur van de ontwikkeling in den gastheer is 7
weken.

Andrews ¹) beschrijft het verschil in reactie op een infectie met larven van Cooperia
curticei bij lammeren, die nog nooit een besmetting met dezen parasiet hadden door-
gemaakt en lammeren, waarbij dit wel het geval was geweest. Bij de niet-geinfec-
teerde lammeren drongen de larven na de 3e vervelling in de crypten van de darm-
mucosa, namen in grootte toe, vernielden het epithelium en verwekten ontsteking.
Op den 5en dag na de infectie, toen de larven in het 4e stadium verkeerden, kropen
zij terug in hel lumen van den darm. Bij lammeren, die echter reeds een besmetting
hadden doorgemaakt, ontstond door een 2e infectie een hevige reactieve ontsteking
van het darmslijmvlies, waardoor de larven ingekapseld werden en afstierven. Het
centrum van deze haardjes werd renslotte een amorphe necrotische massa.

Enigk ²) heeft een belangrijke publicatie gegeven over de physiologie en de ver-
houding van den parasiet tot den gastheer wat betreft Graphidium strigosurn bij het konijn.

Wanneer wij ons beperken tot de conclusie van het laatste gedeelte van het onder-
zoek, dan zien wij dat bij konijnen van 2 jaar oud nog geen leeftijdsimmuniteit ten
opzichte van dezen parasiet bestaat.

Laat men de larven vooraf indrogen, dan is daarvan nog slechts een klein percen-
tage in staat zich in den gastheer te ontwikkelen. Door uitsluitend hooivoedering
is het percentage larven, dat zich in den gastheer tot volwassen parasiet ontwikkelt,
geringer dan bij andere voeding. Door plotselinge verandering van het voedsel
wordt op de bestaande besmetting van den darm geen invloed uitgeoefend. De
parasiet leeft in den gastheer ruim één jaar. De grootste productie van de eieren
vindt plaats tusschen de 5e en 15e week van de infectie, na de 9e maand is deze
productie gering.

Het bloedbeeld wordt bij een sterke infectie beïnvloed, men kan eosino^hilie en
vermindering van het aantal erythrocyten en van het haemoglobinegehalte consta-
tceren. Specifieke praecipitinen worden tegen Graphidium strigosurn niet gevormd.
Het gelukte niet door herhaalde besmetting met kleine hoeveelheden larven van

1 ) J. S. Andrews : Acquired resistance in sheep to superinfection with a nematode, Cooperia
curticei. J. Parasit., 23, 1937, p. 559, ref. The Vet. Bull. Vol. 8, No. 9, 1938, p. 587.

2 ) K. Enigk : Ein Beitrag zur Physiologie und zum Wirt-Parasitverhältnis von Graphi-
dium strigosum (TrichosUongylidae, Nematoda). Z. f. Paras.k. Bd. 10, 3, 1938, p. 388—414.

dezen parasiet een resistentie bij het konijn op te wekken ten opzichte van latere
besmettingen.

Over de ontwikkeling van Davainea proglottina en over de therapie
van dezen lintworm.¹)

De schrijver geeft een methode aan voor de experimenteele infectie van slakken
met cysticercoiden van dezen lintworm van de kip. Besmette slakken kunnen over-
winteren en in het volgend voorjaar weer kippen infecteeren. (Dit feit was reeds
eerder door Wetzel aangetoond. Ref.). Een temperatuur van —1° C. gedurende
24 uur doodde zoowel de slakken als de daarin aanwezige cysticercoiden. Volgens
den schrijver zouden de meeste proglottiden tusschen 3 uur namiddag en 9 uur
\'s morgens met de faeces gedeponeerd worden. Het afstooten van lintwormproglot-
tiden houdt verband met het verteerbare voedsel in het darmkanaal, dit vermindert
wanneer voedsel van minder waarde verstrekt wordt. Verschillende middelen, die
in de literatuur worden aanbevolen, bleken volgens Levinf, waardeloos te zijn,
als zoodanig noemt hij : tabakstof, kamala, een jodium preparaat, thymol-nicotine
tabletten, kamala-nicotine tabletten, tetrachloorkoolstof, tetrachlooraethyleen,
terpentijn, arecanoot, arecanoot gecombineerd met kamala, arecoline, rotenon,
hexylresorcinol, oleum chenopodium, santonin en nog enkele andere middelen.

Door honden langdurig met stijgende doses van AncylostomenAarven te besmetten
gelukte het schrijvers ²) deze dieren immuun te maken tegen een doodelijke infectie
van dezen parasiet. In het geheel werden 25—30 doses gegeven gedurende een
periode van 4—5 maanden. Het aantal larven waarmede begonnen werd bedroeg
15, en waarmede geëindigd werd 120.000. Drie weken daarna werden 120.000 tot
200.000 larven toegediend. De honden, die drie weken na de laatste besmetting
gedood werden, hadden gemiddeld >6o Ancylostomen, die, welke na 5 weken gedood
werden herbergden slechts de helft van voorgenoemd aantal wormen. Van twee
niet geïmmuniseerde honden, die gelijktijdig met de bovengenoemde honden
120.000—200.000 larven toegediend kregen, stierf er één na 9 dagen. De andere
die anaemisch was geworden, werd 35 dagen na de infectie gedood. Deze beide
contrólehoriden bleken beide zeer sterk met Ancylostomen besmet te zijn. Het schijnt
dat langdurige immunisatie met langzaam stijgende doses gedurende een lange
periode de kans op immuniteit doet stijgen.

Tarassov ²) besmette zichzelf per os met 7 plerocercoiden afkomstig uit een snoek.
Hierdoor werd hij ziek en na een behandeling werden 7 exemplaren van Diphyl-
lobothrium latum afgedreven. Een jaar later besmette hij zich met 6 plerocercoiden,
hiervan ontwikkelden zich slechts 2 tot lintworm, na 2 en na 3 jaar bleek hij onge-
voelig te zijn voor deze besmetting. Na 4 jaar bleek dat 4 van de 6 opgenomen
plerocercoiden zich tot lintworm ontwikkeld hadden.

Volgens Tarassov zou de immuniteit, die hij ten opzichte van dezen lintworm
verkregen had, weer verdwenen zijn.

Echinostoma paraulum, een trematode, die in den darm van eenden en duiven leeft
en die ook in ons land voorkomt is door Skrjabine ³) voor het eerst bij een mensch

1 \') P. P. Levine : Observations on the biology and control of the Poultry cestode Davainea
proglottina. Thesis Cornell. (Ref. Vet. Bull., Vol. 8, No. 9, 1938, p. 585.

2 ) V. Tarassov : De l\'immunité envers le bothriocephale Diphyllobothrium latum. Ann.
de Parasit. hum. comp., 15, 1937, p. 524—528.

3 ) K. J. Skrjabine : Echinostoma paraulum, a new human parasite. Med. Parasit and
Parasitic Dis. Vol. 7, 1. p. 129—138. Moscow 1938 (Russisch) ref. Trop. Dis.
Bull. Vol. 53, 10, 1938, p. 759.

De auteur geeft verder een overzicht van alle gevallen van echinostomiasis bij den
mensch en een gedetailleerde beschrijving van E. paraulum. Baudet.

Over de verspreidings wegen der tuberculose bij hoogstens 14 dagen
oude kalveren.

Om een juist inzicht over de uitbreiding van een tuberculeus proces in het dierlijk
lichaam te verkrijgen, onder uitsluiting van een aerogene infectie, werd door
Rautmann ¹) een onderzoek ingesteld naar tuberculeuze afwijkingen bij uiterlijk
14 dagen oude, gedurende de jaren 1934—>937 ter slachting aangevoerde kalveren.

In totaal werden door hem van 174 kalveren tuberculeuze afwijkingen gemeld.
Bij de statistische verwerking van dit materiaal kreeg hij de volgende resultaten :

1. Bij alle dieren werden veranderingen aan de lever, respectievelijk aan de
regionaire leverlymphklieren gevonden.

2. In 35 gevallen of 20,11 % was alleen de lever aangetast. Derhalve een bewijs,
dat het binnendringen van de tuberkelbacillen via het navelvenenbloed moet hebben
plaats gehad.

3. In 13 gevallen of 7,47 % waren, behalve de lever, ook de mediastinale lymph-
klieren aangetast. Een bewijs, dat in deze gevallen de tuberkelbacillen, langs den
weg van den lymphe-afvoer, door het middenrif tot aan het mediastinum werden
gebracht.

4. In 22 gevallen of 12,64% waren, behalve de lever, ook de longen, respectie-
velijk de regionaire bronchiale lymphklieren, aangetast.

5. In 33 gevallen of 18,97% waren, naast de lever en de longen of bronchiale
lymphklieren, ook de mediastinale lymphklieren tuberculeus.

6. Bij 62 dieren werd een generalisatie langs de bloedbaan, met veranderingen
in milt, oksel-, zitbeen- en boeglymphklieren en nieren waargenomen. Daaronder
waren 9 gevallen, waarin niet kon worden uitgemaakt of de generalisatie via de
bloedbaan had plaats gevonden.

7. Opvallend frequent worden reeds foetaal de longen ziek. De bacillen komen
naar dit orgaan, zooals reeds werd vermeld, via den lympheweg van de lever, echter
frequenter via dc bloedbaan. Dit wordt door Rautmann hieruit geconcludeerd,
dat in 34 van de 114 gevallen veranderingen in de mediastinale lymphklieren waren
aan te toonen.

De mogelijkheid van een intra-uterine infectie door bacillenbevattend vrucht-
water is niet van de hand te wijzen, daar eenmaal, behalve de lever, slechts de
darmlymphklieren ziek waren. In verder nog 8 gevallen beperkte zich het tuber-
culeuze-proces, behalve tot lever en darmlymphklieren, ook tot de longen. In
17 gevallen was bovendien een generalisatie in andere organen aantoonbaar.

Daar er 26 maal of 14,9%, veranderingen in de darmlymphklieren gedurende
de foetale levensperiode waren ontstaan, werpt dit feit een bijzonder licht op het
vinden van tuberculose der mcsenteriale lymphklieren bij dieren, die op lateren
leeftijd worden geslacht. Het is derhalve niet juist bij het vinden van een tuberculose
van de mesenteriale lymphklieren bij oudere dieren, daaruit tot een orale infectie
tijdens het leven te besluiten.

Het feit, dat in 35,63 % der gevallen reeds een intra-uterine generalisatie is
gevolgd, is vooral belangrijk. De resultaten van deze ondetzoekingen zijn in het
kort als volgt samen te vatten.

a. De congenitale kalvertuberculose ontstaat door opname van de tuberkel-
bacillen ; eerstens met het navelvenenbloed, tweedens met het vruchtwater per os.

1 ) Rautmann. Lieber die Ausbreitungswege der Tuberkulose bei Kälbern bis zu 14 Tagen.
B. T. VV. 1938, pg. 27g—282.

lymphklieren, relatief vaak ziek. Als transportweg komen voor deze infectie de
volgende mogelijkheden :

1. de bloedbaan vanuit de lever, hetzij door de ductus venosus Arantiï, door
de achterste holle aderen of door de beide bloedvaten.

2. de lymphbaan en wel door afvoerwegen, die het diaphragma doorboren en
leiden naar de mediastinale lymphklieren.

c. Een spoorloos doorkruisen van allerlei organen of een latent voorkomen van
tuberkelbacillen kan men niet zoomaar in alle omstandigheden aannemen.

d. Met de mogelijkheid van een infectie van de vrucht door opname van tuber-
kelbacillenbevattend vruchtwater moet rekening worden gehouden.

e. In vergelijking met volwassen runderen wordt bij 14 dagen oude dieren
een generalisatie zeer vaak aangetroffen.

ƒ. Dil is geen gevolg van een mindere resistentie van jonge dieren, maar van
het feit, dat bij een navelvenenbloedinfectie de tuberkelbacillen reeds in het begin
van de infectie in den bloedbaan aanwezig zijn, bij een inhalatie- of voedings-
infectie eerst pas via den omweg over de lymphbaan en hun natuurlijke afweer-
organen (lymphklieren).

Völkert \') onderzocht het vraagstuk of tuberkelbacillen van het rundertype
in het maag-darmkanaal van de kip worden gedood, óf, met behoud van hun
virulentie, weer worden uitgescheiden. Bovendien ging hij na, hoe lang de virulentie
van dergelijke, met de kippenfaeces uitgescheiden, tuberkelbacillen nog aanhoudt
en of rundertuberkelbacillen vanuit het darmkanaal bij de kip in het lymphvaten-
systeem overgaan en zoodoende in verschillende organen latent kunnen blijven,
zonder macroscopisch veranderingen te veroorzaken.

Dat tuberculeuze kippen door het afgeven van t.b.c. bacillenbevattende faeces
in staat zijn de tuberculose op andere dieren over te brengen, is een bekend feit.
Echter gaat het hier steeds om bacillen van het vogeltype. Onderzoekingen of de
kip, bij het voederen van tuberculeus slachtafval, een rol als overbrenger van het
bovinetype kan spelen, zijn, naar uit de literatuur is gebleken, nog niet verricht geworden.

Deze kwestie verdient, aldus Volkf.rt, in onzen tijd de noodige aandacht, daar
bij gebrek aan eiwitrijke voedermiddelen, zoowel slachtafval als versch bloed voor
pluimveevoedering worden gebruikt.

De onderzoekingen van Volkert hadden tot resultaat, dat bij een 13 maanden
lange voedering van tuberculeus runderafval aan 11 hanen van het witte Leghornras
deze niet met tuberculose waren te besmetten. Desalniettemin moet toch gewaar-
schuwd worden voor het rauw voederen van tuberculeuze runderorganen en bloed
van tuberculeuze runderen, daar deze runderbacillen na de passage van den kippen-
darm nog geheel en al virulent zijn en in diffuus daglicht zelfs nog 14 dagen en
bij een zonlichtbestraling van 12 uur, nog 5 dagen hun virulentie behouden.

Pluimveefaeces, met bacillen van het bovinetype, bcteekenen, volgens Volkert,
een niet te onderschatten gevaar voor de omgeving. Voor het rauw voederen aan
pluiinvee(kippen) mag men slechts bloed gebruiken, afkomstig van geheel tuber-
culose-vrije runderen. de Graaf.

v. Goidsf.nhoven en Schoenaers ¹) hebben vier van dergelijke gevallen kunnen
onderzoeken. De buccale vorm van tuberculose deed zich gewoonlijk als wang-
tumor voor; de conjunctivale tuberculose als chronische hvperplastische con-
junctivitis. Voor het stellen van een nadere diagnose is bacteriologisch onderzoek
noodig. Veenendaal.

1 ) v. Goidsenhoven et Schoenaers. La tuberculose du perroquet dans ses localisations
buccale et conjunctivale. Annal, de Méd. Vét. 1937, T. 82, p. 241.

In Bibliographia Genetica (XII), uitgegeven bij Martinus Nijhoff te \'s-Gra-
venhage, is uitgegeven ,,The Genetics of the Pig" (door A. D. Buchanan Smith,
O. J. Robinson and I). M. Bryant).

Deze publicatie, ook afzonderlijk te verkrijgen, bevat alle gegevens over hetgeen
bekend is van erfelijke factoren bij het varken. Zoowel kleurvererving en lichaams-
bouw, alsook productiefactoren worden uitvoerig behandeld. Daarnaast vinden
ook alle erfelijke pathologische afwijkingen een plaats.

Ten slotte is een hoofdstuk gewijd aan maatregelen tot verbetering van de
productie (verhooging van de rentabiliteit).

Collegae, die het geven van een cursus in Varkenskennis op zich genomen hebben,
vinden in dit werkje (J; 150 blz., prijs ƒ 1.25) een onmisbare basis voor een ge-
deelte van hun theoretisch onderricht.

De eerste auteur, die al jarenlang in het instituut van Prof. Crew in Edinburg
werkzaam is, weet ook in andere publicaties, even goed als in deze, het verband
tusschen genetica en practische fokkerij goed te bewaren ; gaarne beveel ik deze
publicatie dan ook aan. v. n. Plank.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op Zaterdag 21 Januari 1939, 2 uur
n.m., in American te Amsterdam.

Bij de opening herdacht voorzitter Schuytf.maker met enkele gevoelvolle woor-
den het plotseling verscheiden van collega Stüven.

Collega Th. Stegenga werd met algemeene stemmen als lid der afdeeling aan-
genomen.

Collega Sieswerda gaf in een algemeene beschouwing het nuttig effect weer
der adviescommissie voor vee-arbitrage in het algemeen en in het bijzonder te
Purmerend. Hij werd voor 1939 wederom herkozen als dierenarts-lid der Advies-
commissie te Purmerend met collega J. Stapel als plaatsvervanger. Voor Am-
sterdam werd collega Heeg als lid verkozen.

Prof. Hartoo hield daarna een interessante lezing over : „Grepen uit de chirurgie
van het Rund". In een gedegen en glashelder betoog heeft Prof. Hartog ons enkele
operaties voorgedragen, geïllustreerd door teekeningen en praeparaten. Een
geanimeerd debat volgde.

Bij de rondvraag kwam 0.111. naar voren, dat men het niet juist achtte, dat leeken
controle uitoefenen op de dierenartsen inzake de tuberculose-bestrijding.

Ondergeteekende verzoekt den leden hun contributie ad f26.— vóór 15 Maart
te storten op zijn postrekening no. 219310

Zij, die aan betaling in 2 termijnen de voorkeur geven, moeten vóór 15
Maart f14.— en vóór 1 September f12.— voldoen, aangezien anders na 15
Maart over het geheele bedrag, vermeerderd met zegel en incassokosten, per
kwitantie wordt beschikt. D. Hendrikse,

Benoemd tot Gedelegeerde van de Nederlandsche Regeering bij bovengenoemd
Congres, tevens aangewezen als Hoofd van de delegatie : Prof. Dr. L. de Blieck,
te Bilthoven.

Jaarverslag van den Diergeneeskundigen Studentenkring over het
Vereenigingsjaar 1937 1938.

Dit verslag bestaat uit twee gedeelten, opgemaakt door de secretarissen van twee
verschillende Besturen. Het op de algemeene jaarvergadering van 19 November
1937 geinstalleerde Bestuur trad in den loop van 1938 af wegens een verschil van
meening met de algemeene vergadering, waarna op de algemeene vergadering
van 8 .Juni 1938 het nieuwe Bestuur werd geïnstalleerd. De gebeurtenissen in
\'937 ^en \'ⁿ \'93⁸ tot den dag waarop het oude Bestuur aftrad, zijn door den secretaris
van het oude Bestuur weergegeven, terwijl de secretaris van het nieuwe Bestuur
de wederwaardigheden van den D.S.K. van Juni tot en met 31 December 1938
heeft beschreven. In de verslagjaren werd niet alleen de band tusschen de Veterinaire
studenten onderling versterkt (St. Nicolaasfeest en gelegenheid tot voetballen),
doch ook werd van het begin af getracht om met de andere studentenorganisaties
in contact te treden.

Het bleek n.1., dat te weinig studenten deelnamen aan het algemeene studenten-
leven, alsmede dat er aan de Utrechtsche Universiteit en daarbuiten een groote
mate van onbekendheid heerscht over het doen en laten van den veterinairen student.

Dit is eenigszins verklaarbaar uit het feit, dat de D.S.K. zoo weinig in contact
treedt met andere groote studentenorganisaties te Utrecht, zoodat het oude Bestuur
er gedurende het verslagjaar naar gestreefd heeft om dit vraagstuk op te lossen.
De verhouding tusschen de faculteit en den D.S.K. was evenals andere jaren uit-
stekend. Bij verschillende plechtigheden was de D.S.K. vertegenwoordigd, n.1. bij
de begrafenis van Dr. H. J. M. Hoogland, de viering van den 70sten verjaardag
van Prof. Sjollema, de herdenking van het feit dat Prof. Krediet voor 25 jaar
werd benoemd tot docent aan de toenmalige Rijksveeartsenijschool, de viering
van den 26sten Diës van U.S.R., den 302den Diës van de Universiteit, den Diës
van Veritas enz. Verder werden verschillende kennismakingsbezoeken afgelegd en
nam hel Bestuur deel aan de verschillende plechtigheden te Gent, bij gelegenheid
van de Lustrumviering van het Gentsch Studentencorps. Vele excursies werden
georganiseerd en er werden verschillende lezingen gehouden.

Teneinde den D.S.K. een plaats te verzekeren in de Utrechtsche studenten-
wereld, heeft het Bestuur mei 3 verschillende instanties 10 daartoe strekkende
besprekingen gehouden. Ten slotte bleek, dat de Algemeene vergadering het in
dezen niet met het Bestuur eens was, zoodat het aflrad, terwijl Prof. Krediet be-
dankte als lid van de Commissie van advies.

Het nieuwe Bestuur werd in de vergadering van 8 Juni 1938 geinstalleerd. Prof.
Sjollema werd benoemd tot eerelid van den D.S.K. Met enthousiasme wordt
gesproken over de buitenlandsche excursie naar Boedapest, waar de D.S.K. de
gast was van de Veterinaire Hoogeschool aldaar. Ook het nieuwe Bestuur ver-
tegenwoordigde den D.S.K. bij vele plechtigheden, zooals bij het afscheid van
Prof. Sjollema, bij de rectoraatsoverdracht, bij de herdenking van het 25-jarig
bestaan van de aloude veterinaire Kegelclub D.I.G., bij de promotie van Prof.
Sjollema tot Doctor h.c. in de Landbouwwetenschappen en bij de viering van
den 32sten Diës natalis van S.S.R. Aan de Nederlandsche dierenartsen werd bij
gelegenheid van de Algemeene vergadering der Maatschappij voor Diergenees-
kunde een soiree dansant aangeboden in Hotel Noord-Brabant, waarvan allen
hebben genoten. Met dank wordt melding gemaakt van de vriendelijke woorden
die de Voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Prof. Schornagel,
tot het Bestuur van den D.S.K. richtte.

Ook het nieuwe Bestuur zocht contact met den Senatus Veteranorum. Na uit-
voerige besprekingen werd, behoudens een enkel punt, een basis gevonden, waarop
een contract kon worden gesloten. Mede door de groote hulp van Prof. Van Oijen
werd ten slotte den juisten vorm voor een overeenkomst gevonden. Ook met U.S.R.
zal zeker een overeenkomst kunnen worden getroffen, welke dan in principe ge-
lijkluidend moet zijn aan dien met het U.S.C. Hierdoor zal de positie van den
D.S.K. zeer zeker versterkt worden, terwijl de onaangename rivaliteit tusschen

den D.S.K. en de diergeneeskundige faculteit van het U.S.C. een einde kan nemen,
hetgeen naar binnen en naar buiten een gunstigen indruk zal maken. v. S.

Ten einde het verloop van het vleeschverbruik op korten termijn te kunnen
volgen, verzamelt de afdeeling Statistiek van het Landbouw-Crisis-Bureau van
het Departement van Economische Zaken, met de medewerking van de directeuren
van 29 abattoirs, wekelijks gegevens betreffende het aantal slachtingen voor binnen-
landsch gebruik van runderen, kalveren, varkens, paarden en schapen. Dieren,
welke geslacht worden ter verwerking in vleeschwarenfabrieken of die eventueel
door een crisis-organisatie werden overgenomen, zijn in de statistiek niet opge-
nomen. Sedert 1935 worden bedoelde gegevens bijeengebracht.

Om te kunnen beoordeelen, of de aldus verzamelde cijfers bruikbare aanwijzingen
geven betreffende het verloop van de totale vleeschconsumptie, heeft de ,,Vee en
Vleeschhandel", waaraan onderstaande cijfers zijn ontleend, een vergelijking ge-
maakt tusschen de gegevens van deze 29 abattoirs en de cijfers van het totale aantal
slachtingen, welke vanwege het Departement van Sociale Zaken wordt medegedeeld.
In deze vergelijking zijn de slachtingen van de 29 slachthuizen uitgedrukt in
procenten van het totaal aantal slachtingen.

Gedurende de jaren 1935, 1936 en 1937 bleken voor de runderen de slachthuis-
slachtingen respectievelijk 44, 4g en 46 % te hebben uitgemaakt van de totale
slachtingen van deze dieren over dezelfde jaren, voor graskalveren resp. 19, 24
en 20%, voor vette kalveren resp. 61, 61 en 63%, voor nuchtere kalveren 21, 22
en 24 %, voor varkens 31, 28 en 28 %, voor schapen 43, 48 en 51 % en voor paarden
48, 48 en 51%.

Op grond van de berekende percentages voor de verschillende kwartalen kan
worden vastgesteld, dat de cijfers der abattoirs een goede overeenstemming ver-
toonen voor de groepen runderen, vette kalveren, varkens en schapen met de totale
slachtingen dezer diersoorten. In mindere mate is dit het geval voor de nuchtere
kalveren, graskalveren en paarden Wat 1938 betreft, bleken de slachthuisslachtingen,
in vergelijking met 1937, een stijging te vertoonen voor de groepen runderen, gras-
kalveren, schapen en paarden ; voor de andere dieren was er een daling van het
aantal slachtingen.

Het ligt in de bedoeling, aldus het bericht, de op deze gegevens aansluitende
cijfers wekelijks te verstrekken en te pubticeeren. de Gr.

Institut pour la Fécondation Artificielle des Animaux, Via Monte Orti-
gara 35, Milano.

En occasion de la célébration en honneur du fameux Lazzaro Spallanzani,
qui aura lieu à Pavia du 10 au 12 avril 1939, chez l\'ancienne Université de cette
ville, par l\'initiative du Syndicat Fasciste des Vétérinaires et de l\'Institut pour la
Fécondation Artificielle des Animaux de Milan, se tiendra la Première Réunion
Nationale Vétérinaire de fécondation artificielle.

Ce problème, dont les bases scientifiques furent justement fondées par Spallan-
zani, a été récemment réexaminé dans la Province de Pavia, grâce à l\'intervention
des Autorités locales et gouvernementales.

Au cours de cette Réunion les dix relations officielles suivantes seront discutées
par les hommes de science ayant une compétence spéciale des divers arguments :

5. L\'ovulation, modification du cycle sexuel, époque la plus favorable à l\'appli-
cation de la fécondation artificielle.

6. Méthodes de fécondation artificielle de?» animaux domestiques (mammifères
et oiseaux).

8. Probable influence de la fécondation artificielle sur les reproducteurs et sur
les rejetons.

9. Possibilités de fécondation artificielle aux Colonies et dans l\'Empire.
10. Le diagnostic de la grossesse par les méthodes biochimiques.

Il y aura en même temps l\'inauguration du nouveau Centre de Fécondation
Artificielle de Pavia, et tous les médecins pratiquant cette méthode pourront
présenter une communication à la Réunion.

La participation à la Réunion est gratuite, et tous les médecins vétérinaires
italiens et étrangers, ainsi que les éléveurs qui s\'intéressent de ce problème, sont
invités à y intervenir.

Pour l\'organisation de la Réunion un Comité spécial a été formé, ayant son siège
chez l\'Institut pour la Fécondation Artificielle des Animaux Domestiques de Milan
(Via Monte Ortigara 35), où les intéressés sont priés de s\'adresser pour toute infor-
mation. Le text des relations et des communications sera publié avec les Acts du
Congrès. Ceux qui ne participèrent pas à la Réunion pourront obtenir ce volume
en le demandant d\'avance au Sécrétariat du Comité. Le prix du volume est de
35 lire, franc de port. Le Sécrétaire du Comité est M. le Prof. T. Bonadonna.

Zvgotenintersexualiteit komt weinig bij runderen voor. De gevallen,
die men ervoor zou willen houden, zijn evenwel in de meeste gevallen
niet als zodanig te onderkennen, zodat het niet onmogelijk is, dat er
runderkweeën (free-martins) onder lopen, die zeker gediagnosticeerd
zouden zijn, wanneer nauwkeurige gegevens omtrent de geboorte
bekend waren. (Vintrowitsch (1911), Sörensen (1916), Stöwener
(1919), Ganguly (1924), Lazies (1925), Burt (1930), Kura (1933),
tagand et Pier re (1935), Zinghi (1937), Grazzini (1937))-

Hoogst zelden is bij koeien geslachtsomkeer gezien. Pearl en Calder
vermelden twee gevallen. Typisch is, dat in beide bij de sectie cysteus
ontaarde ovarien gevonden werden. Bij een merrie, die van geslacht
veranderde, heb ik een cvstadenoom gevonden, zodat het niet onmoge-
lijk is, dat ook de beide bij het rund gevonden gevallen tot de groep der
vermannelijkte dieren met ovariale tumoren behoren, d. w. z. tot die,
welke ik met den naam van pathologische intersexualiteit aanduid.

De koe, waarover in deze korte verhandeling wordt geschreven, is
niet gekenmerkt door het bezit van arrhenoblastomen en is ook niet
als een runderkwee met een tweelingstierkalf geboren, zodat het ver-
moeden hier zeer sterk staat, dat het dier in kwestie een geval is van
physiologische intersexualiteit, een van de weinige, misschien de eerste,
waarvan dat kan worden gezegd. In den zomer van 1936 werd ik door
een collega gewaarschuwd, dat in een van de mooie weidestreken van
ons land een koe was, die bezig was van geslacht te veranderen. Ik heb
me daarheen begeven en ter plaatse mocht ik de volgende mededelingen
ontvangen. De 2 £-jarige koe was in het voorjaar van 1936 bronstig
geweest, had zich gewillig laten dekken, maar was niet bevrucht, alhoe-
wel de bronst niet terugkeerde. Na enigen tijd trof het eigenaardige
gedrag van het dier en was ook het model veranderd, maar toch niet
zo, dat de eigenaar, die een uitstekende veekenner is, er iets van begreep.
Op een keuring, waar het dier met enige zusters een groep vormde,
die het vorige jaar in de prijzen viel, bleek, dat de jury dit jaar tot een
andere conclusie kwam, omdat het dier in kwestie te grof van bouw was
geworden. Dat dit gepaard ging met een verandering in mannelijke
richting werd niet vermoed. Dit kwam eigenlijk pas voor den dag, toen
het dier met enige koeien in een weide liep en zich volkomen als een
stier gedroeg. Het werd dermate lastig voor de koeien, dat het in den
zomer op stal moest worden genomen. Behalve deze mededelingen van
den eigenaar was ook van veel belang, dat het kalf, dat de moeder van
onze koe na deze geworpen had, zich reeds direct als een intersex aan-
kondigde, zonder dat er van een tweelinggeboorte sprake was. Aange-
zien zich dit in een bekenden fokstam voordeed, werd het kalf otimid-
LXVI 16

dellijk afgemaakt en is niet ter onderzoek gekomen. Bij het bezoek aan
de boerderij werd reeds gezien, dat de koe in vele opzichten een stieren-
type toonde, dat er een kleine vulva was, die in een korte vagina over-
ging en dat er bij inwendig onderzoek, dat Prof. van der Kaaij ver-
richtte, een paar kleine, weke geslachtsklieren te voelen waren, die
sublumbaal waren opgehangen. Door aankoop kwam het dier einde
1936 in mijn bezit. Ik heb het tot Maart 1937 gehouden. In dezen tijd
kwam het mannelijke type steeds duidelijker voor den dag. De voorhand
werd zwaarder en dieper, de hals breder en daardoor schijnbaar korter,
het hoofd werd meer en meer dat van een stier. Vooral de uitdrukking
der ogen veranderde geheel. Het dier zelf bleef gemakkelijk in den
omgang, werd niet woest. (Fig. 1).

Het duidelijkste wordt de verandering in lichaamsvorm gedemon-
streerd door de maten van dit dier te vergelijken met die van 25 koeien
en 25 stieren van hetzelfde ras. Al deze dieren, ook dat in kwestie, waren
stamboekrunderen. De veterinaire student P. Koopmans heeft onder
leiding van Prof. van der Plank de metingen en de daarop volgende
berekeningen voor mij verricht. Beiden ben ik zeer dankbaar voor hun
hulp. Vergeleken werden romplengte (I), schofthoogte (II), kruishoogte
(III), borstdiepte (IV), borstbreedte (V), heupbreedte (VI), bekken-
breedte (VII), kruislengte (VIII), borstomvang (IX).

Het gemiddelde van de maten van den stier en van de koe vergeleken
met die van den intersex geeft de volgende tabel :

De afwijkingen van de maten van den intersex ten opzichte van die van
den stier en van de koe worden in de beide volgende tabellen aange-
geven :

Wanneer men overeenkomstig de methode van Heincke de standaard-
afwijking van de gemiddelde maten deelt op de waargenomen afwijking
en de zo verkregen nivellering tot de tweede macht verheft, kan men
overzichtelijk aflezen in welke mate de intersex van den stier en de
koe afwijkt, in dit geval dus hoever het vrouwelijke type is verlaten en
het mannelijke wordt benaderd.

Doch niet alleen de habitus, maar ook de psyche is geheel veranderd.
De intersex gedraagt zich tussen de koeien als een stier. Wanneer hij
van stal wordt gehaald en gebracht wordt bij een bronstige koe, dan
wordt deze onmiddellijk besprongen en worden dekbewegingen gemaakt.
Daarna, als hij de koe verlaat, wordt de bovenlip opgetrokken (Flehmen),
hoofd en hals gestrekt, de vulva besnuffeld. Dan wordt de koe weer
besprongen en hetzelfde herhaalt zich enige keren. Niet bronstige
koeien worden met rust gelaten. Alhoewel tochtige koeien elkander
in de wei bespringen, is de houding van deze dieren toch geheel anders
dan van dezen intersex. Van den stal gehaald en bij een bronstige koe
gebracht, laten ze deze met rust.

Vulva en clitoris zijn klein gebleven, evenals de uier. Dit laatste
stemt niet overeen met de waarneming, die ik bij twee geiten, welke
van vrouwelijk mannelijk werden, heb gedaan, waarbij in de eerste
periode van het vermannelijkingsproces een vergroting van de uiers
kon worden geconstateerd, die met secretie van normale melk gepaard

ging. In een later stadium werden de mammae kleiner en hield de melk-
secretie op.

Bij de slachting op het abattoir, waar tegelijkertijd de sectie plaats
vond, maakte een deskundige de opmerking, dat vlees en fascies op
die van een stier geleken. Het geslachtsapparaat (Fig. 2) bestaat uit
twee testes, die sublumbaal aan korte mesorchii waren opgehangen.
Beide hebben ze een plexus pampiniformis. Bijballen, ductus deferentes,
uterus ontbreken. Wel is er een platte bindweefselplaat, die op de plaats
der Wolffse en MülIerse buizen is gelegen. Twee glandulae vesiculares
monden in een sinus urogenitalis femininus uit, die met een nauwe
vulva met kleine clitoris eindigt. De klieren met inwendige secretie
bieden niets bijzonders. Tumoren, op welker rekening de vermanne-
lijking zou kunnen worden geschreven, zijn niet gevonden.

Het trof bij de sectie, dat er macroscopisch geen spoor van ovariaal
weefsel was te zien. Te dien einde werd besloten beide gonaden in serie
te snijden en te kleuren, zodat de aanwezigheid van vrouwelijk klier-
weefsel niet aan de aandacht kon ontsnappen. Het microscopisch
onderzoek gaf als resultaat, dat inderdaad geen ovariaal weefsel en geen
corticale vorming werd gevonden. Beide geslachtsklieren zijn testes uit
de medullaire strengen van den aanleg voortgekomen.

Om den testis ligt een tunica albuginea van wisselende dikte, waarin
zich geen corticale elementen bevinden. Het parenchyma testis bestaat
uit dicht naast elkander gelegen tubuli seminiferi contorti, die door
bindweefsellagen van elkander zijn gescheiden, waarin interstitiele
cellen niet met zekerheid zijn aangetoond. De zaadkanaaltjes zijn met
een in verscheidene lagen gerangschikt epitheel bekleed, dat uit be-
trekkelijk kleine cellen bestaat, die een kern hebben met een korrelig
chromatine en een nucleolus. Het zijn indifferente cellen. Er tussen ver-
spreid, tegen den wand en in het lumen, liggen hier en daar spermato-
gonien, die door een grotere kern, een fijner verdeeld chromatine en een
groter cellichaam zijn gekenmerkt. Het merkwaardige is, dat in bijna
elke doorsnede van een buisje een celmassa te vinden is (Fig. 3), die uit
dezelfde indifferente cellen bestaat. Deze celmassa kan vrij in het lumen
liggen, maar is altijd op de een of andere plaats aan het wandepitheel
bevestigd. Zij kan veel gelijken op een aangesneden bocht van een ge-
kronkeld buisje of op een doorgesneden uitloper van den wand, maar
is er van te onderscheiden door het gemis aan een bindweefselcentrum.
Zij bevat vaak een of meer spermatogonien in haar midden, maar dat
behoeft niet zo te zijn, want er zijn verscheidene, waarin de zaadmoeder-
cellen niet te vinden zijn. In het centrum ervan vindt in vele een degene-
ratie plaats, die gepaard gaat met verlies van de kernen van de centraal
gelegen cellen en een samenvloeien en condensatie van het protoplasma.
Het gevolg is, dat er een centrum ontstaat, waaromheen de nog vitale
cellen gerangschikt worden. In enkele gevallen is het centrum laags-
gewijze gebouwd en zijn er nog schimmen van kernen in te ontdekken.
Wanneer het centrum iets groter wordt, krijgt het een ronden vorm. De

omliggende cellen lijken een corona radiata te vormen met het gevolg,
dat men op het eerste gezicht met een follikel meent te doen te hebben,
die in de tubulus seminiferus contortus is gelegen (Fig. 4). Aan de eicel
ontbreken evenwel kern en oolemna en is de laagsgewijze bouw meestal
duidelijk te zien. (Fig. 5). Deze bevinding der pseudo-follikels was een
teleurstelling, omdat ik nu geen enkele ovariale vorming heb kunnen
aantonen. In het midden van de testes ligt een rete, waarin de zaad-
buisjes door middel van rechte buisjes inmonden. Het is langgerekt en
smal, begint ergens en eindigt ergens in den testikel. Het heeft geen
ductuli efferentes.

De gevallen, waarbij tijdens het leven geslachtsomkeer is waarge-
nomen en waarbij van ovariale of andere tumoren geen sprake was,
waren alle gekenmerkt door de aanwezigheid van ovariale elementen
in de gcslachtsklieren, die nog dateeren uit den tijd, dat het individu
vrouwelijk was. Hier is dat niet zo. De gonaden zijn testes zonder een
spoor van corticale bestanddelen, zijn m. a. w. medullaire testes, zoals
bij mannelijke dieren het geval is. De mogelijkheid zou hebben kunnen
bestaan, dat er corticale vormingen zijn geweest, die door degeneratie
zouden kunnen zijn verdwenen. Hiertegen is in te brengen, dat er geen
resten zijn gevonden ; maar waarom zouden ze langs den weg der
degeneratie verdwijnen, terwijl ze in alle andere gevallen onder invloed
van de sterkere M-factor tot corticale testisbuisjes worden ? Ik kan geen
enkele reden vinden, waarom hier het gedrag anders zou zijn en kan
dus niet anders doen dan aannemen, dat de beide testes zuiver medullair
van oorsprong zijn. Eicellen of follikels of resten ervan zijn er niet in
gevonden, zodat verondersteld mag worden, dat ze er ook niet zijn
geweest. Bewezen is dit evenwel geenszins. Toch kunnen we niet van
een andere veronderstelling uitgaan, aangezien daarvoor helemaal geen
aanwijzingen zijn. Als de medullaire testis dus uit de oorspronkelijk
ovariale, medullaire strengen is voortgekomen en uit het ontbreken van
corticale elementen kan worden aangenomen, dat die er ook tijdens
de ontwikkeling niet zijn geweest, dan moet de gonadale omslag hebben
plaats gevonden in het stadium van voor den aanleg van de cortex
ovarii. Volgens van Beek is dit dus in een stadium kleiner dan 31 mm
lengte, want toen vond hij de eerste aanwijzing van een randzone in
het fetale ovarium. Dit ontwikkelingsstadium moet als de genetische
eindperiode van den geslachtsomkeer worden aangenomen. In welk
stadium daarvoor hij in werkelijkheid heeft plaats gevonden is niet na
te gaan. Het niet aanwezig zijn van epididymes en WolfTse buizen geeft
geen aanwijzing, die het stadium van den geslachtsomkeer nader vast-
stelt. De vondst van twee vesiculaire klieren wijst erop, dat er wel
Wolffse buizen geweest zijn, zodat in dit vermannelijkende dier een der
typisch mannelijke bestanddelen langs den weg der degeneratie moet
zijn verdwenen. Is dat met de bijballen ook zo gegaan ? Hiervoor zijn
geen aanwijzingen.

Dit dier toont dus dit merkwaardige verschijnsel, dat de omslag in de
gonade al in een zeer jong ontwikkelingsstadium moet worden aange-
nomen en dat er in lichaam en psyche pas een geslachtsomkeer kan
worden aangetoond na het tweede levensjaar. Voor dien tijd was er
door eerste klasse veekenners niets bijzonders aan het dier gezien, werd
het in een groep koeien mee tot de prijswinnaressen verklaard. Eerst
in het daaropvolgende jaar is het iets te grof en ziet de eigenaar, een
veefokker, wiens stal door buitenlandse kopers van fokvee veelvuldig
wordt bezocht, nog niet, dat een vermannelijkingsproces in dit dier
gaande is. De somatische en psychische omslag moet in het derde levens-
jaar gesteld worden. Dat het geslacht van soma en gonade niet steeds
met elkander overeenstemmen is een bekend verschijnsel. De gevallen,
waarin twee testes de geslachtsklieren zijn en waarin het gehele voor-
komen en de gedragingen van het individu vrouwelijk zijn, zijn maar
al te goed bekend. Wij zijn gewend te zeggen dat het gonadale en het
somageslacht niet kloppen, maar feitelijk zou men beter doen te zeggen,
dat het geslacht van dergelijke individuen door testes en vrouwelijke
secundaire kenmerken gekarakteriseerd wordt.

Behalve deze intersexen zijn er andere, waarbij tegelijkertijd met den
omslag in de gonade, die van het soma tot stand is gekomen. Deze
individuen zijn de gewone vormen, waaronder de intersexen zich aan
ons voordoen. Het rund in kwestie staat tot zekere hoogte tussen beide
in. Het heeft een tijd lang behoort tot de eerste groep en is pas later
naar de tweede overgegaan.

Gedurende de eerste twee jaren was het dier op de geslachtsklieren
na geheel vrouwelijk in voorkomen en gedragingen. Er is een vrouwelijke
bronst waargenomen, waarin het zich gewillig liet dekken. De gonade
niet kennende zou men denken met een normale ovariale cyclus te doen
te hebben. Aangenomen mag worden, dat er in dien tijd een verhoogde
productie van vrouwelijke „ovariale" hormonen heeft plaats gevonden,
die dan door den testikel moeten zijn gevormd onder invloed van de
hypophyse. Dit is niets verwonderlijks als men denkt, dat in ieder
normaal individu van welk geslacht het ook mag zijn, door de gonade
hormonen van testiculairen en ovarialen aard worden geproduceerd
en een intersex in deze een andere verhouding laat zien tussen de beide.
In de vrouwelijke periode kan worden verondersteld, dat de ovariale
het wonnen van de testiculaire, in de mannelijke zullen de rollen zijn
omgekeerd. Zou dan de opkomst van de mannelijke kenmerken uit-
sluitend moeten worden toegeschreven aan den invloed van de man-
nelijke hormonen in den geest van den uitslag der onderzoekingen van
Steinach, Lipschütz, Sand, Moore en zovele anderen met hetero-
transplantaties en injecties van heterosexuele hormonen ? Het is moeilijk
met zekerheid aan te geven of dit het geval is. Het is niet in overeen-
stemming met het feit, dat de bronst gevallen is in den tijd, dat er reeds
een grovere bouw was geconstateerd. Ik ben dan ook meer geneigd te
veronderstellen, dat de vermannelijking een gevolg is van den geslachts-

omkeer, maar dat de snelle ontwikkeling van het mannelijke type voor
het grootste gedeelte te danken is aan den invloed der mannelijke
hormonen, die in hun overmacht eveneens een gevolg zijn van den
geslachtsomkeer.

De afwezigheid van epididymes en Wolffse buizen is in dit dier met
twee testes een opmerkelijk feit. Het bewijst, dat de groei en ontwikke-
ling der beide eerste niet absoluut afhankelijk is van de beide laatste.
Te denken, dat „ovariale" hormonen in het toen op zijn gonaden na
nog vrouwelijke dier hiervan de oorzaak zijn, is niet voor de hand
liggend. Meer waarde hecht ik aan de opvatting, dat bijbal en ductus
deferens zich ontwikkeld hebben als in een vrouwelijk individu zou
hebben plaats gevonden.

De oplossing, die m. i. het meeste bevrediging schenkt is die, waarbij
deze koe tot in zijn derde levensjaar als een vrouwelijk dier wordt
beschouwd en dat toen de geslachtsomkeer zijn beslag heeft gekregen.
De gonade heeft zich hierbij niet volgens de gewoonte gedragen. Hier-
mede kan ik me beter verenigen dan met de omgekeerde opvatting,
waarbij er tussen den gonadalen en somatischen omkeer een grote pauze
ligt, waarin het oorspronkelijke geslacht gelegenheid heeft gehad zijn
kenmerken tot ontwikkeling te brengen. Ik denk hierbij aan de pas
geboren hennetjes, die na castratie, alhoewel het geslacht der dieren
vrouwelijk is, aan de rechter zijde een testis krijgen. Zou ook bij dit
dier het alleen aanwezig zijn van de medullaire strengen doorslag-
gevend zijn geweest voor het testiculaire karakter van de gonade, zelfs
in de periode, dat het dier overigens nog vrouwelijk was ?

Hoe men dit geval ook mag bekijken, de verklaring biedt, rekening
houdende met de kennis, die wij op dit oogenblik van de intersexualiteit
bezitten, nog niet op te lossen moeilijkheden, tenzij men aanneemt, dat
het proces van geslachtsomkeer, dat op zo\'n jong stadium is ingezet
door een periode is gevolgd, waarin de F-factor weer de sterkste is
geworden, die later plaats heeft moeten maken voor een machtiger
geworden M-factor, terwijl door de vervanging van het kiemepithelium
door peritoneaalepithelium nieuwvorming, d. i. vorming van corticale
strengen is voorkomen.

Beschrijving van een koe, die in den loop van haar derde levensjaar
van geslacht veranderde en geheel de gedaante en de levenshouding
van een stier aannam. Merkwaardig is, dat de omkeer van het geslacht
in de geslachtsklier reeds in een zeer jong stadium van de ontwikkeling
moet hebben plaats gevonden.

Beschreibung einer Kuh, die im Laufe des 3. Lebensjahres von Geschlecht ver-
änderte und völlig die Gestalt und das Betragen eines Stiers annahm. Merkwürdig
ist, dass die Geschlechtsumwandlung in der Geschlechtsdrüse bereits in einem sehr
frühen Stadium der Entwicklung stattgefunden haben muss.

b. Sarcosporidiosis en gelijktijdige haemorrhagische diathese (ver-
bloeding in den darm).

Op deze klinische les zullen wij een tweetal ziektegevallen bij varkens
behandelen, welke in de praktijk aanleiding kunnen geven tot verwarring
met rachitis.

Allereerst zien wij een koppel jonge mestvarkens van den veehouder
A. te X. De anamnese luidt : De dieren zijn gevoederd met volledig
biggenmeel van de volgende samenstelling (50 gerst, 24 gele mais,

The author describes a cow that changed of sexe in the course of the third year
of its life and totally showed the figure and manners of living of a bull.

It is noteworthy that the change in the sexual gland must have taken place in a
very early stage of development.

Description d\'une vache, qui au cours de sa troisième année d\'existence changea
de sexe et acquit complètement l\'extérieur et l\'habitus d\'un taureau. Fait remar-
quable, le changement de sexe de la glande sexuelle avait déjà du s\'opérer à un
stade très précose de son développement.

R. ViNTROwrrsCH. Ein Schcinzwittcr. Münch. Tierärztl. Woch. sehr. Bnd. 40.
Pag. 258. 1911.

Maanedskr. f. Dyrlacger, Bd. 28, Pag. 400, 433, 474. 1916.
F. Stöwener. Eine eigentümliche Zwitterbildung beim Rinde. Deutsche Tierärztl.

Woch. sehr. Bd. 34, Pag. 352, 1919.
W. F. van Beek. Microscopisch en macroscopisch anatomisch onderzoek naar de

ontwikkeling van het ovarium bij het rund. Proefschrift Utrecht. 1921.
H. C. Ganguly. Hermaphroditismus in the equine, bovine and canine. Vet. Journ.

Bd. 80, Pag. 285, 1924.
Lazies. Un cas d\'hermaphrodisme rare chez le veau. Journ. d. méd. vét. Bd. 71,
Pag. 9, 1925.

A. Calder. A case of partial sex-transformation in cattle. Proc. Royal Soc. Edin-
burgh. Bd. 47, 1927.
D. R. R. Burt. A case of intersexuality in Bos Indicus, with a theory of the signi-
ficance of the genetic male intersex. Proc. R. Soc. Edinburgh. Bd. 50, 1930.
R. W. Kura. A bovine Hermaphrodite. Vet. Journ. Bd. 89, Pag. 186, 1933.
Tagand et Pierre. A propos de quelques cas d\'hermaphrodisme. Rev. vét. Bd. 87.
Pag. 214, 1935.

una vitella. Nuova Vet. Bd. 15, Pag. 19, 1937.
A. Grazzini. Un caso di pseudo-ermafroditismo in un sogitto di specie bovina.
Profilassi. Bd. 10. Pag. 154, 1937.

i6 tarwegrint, 10 haringmeel, i mineralen¹), J levertraan) en ontvangen
daarnaast water ad libitum. Er is geen reden om aan de betrouwbaar-
heid van deze voedermethode, noch aan de samenstelling van het voeder
te twijfelen. Bij navraag blijkt het uitgesloten te zijn, dat de dieren be-
halve genoemd biggenmeel nog andere producten hebben ontvangen.

De dieren begonnen in het verloop van enkele weken alle te kreupelen,
eerst aan één been, doch na enkele dagen waren meer ledematen
aangetast en begonnen de dieren stijf te gaan. Ze konden toen slechts
met moeite opstaan. De eetlust ging geleidelijk achteruit, de groei hield
op. De dieren kregen een gele kleur en veel uitslag.

Weidegang, noch het verstrekken van levertraan of Dohyfralolie had
eenig resultaat, integendeel, de dieren zijn den laatsten tijd steeds meer
achteruit gegaan.

De dieren vertoonen alle in meerdere of mindere mate een dermatitis
met korstvorming en geelkleuring van de haren, het laatste vooral onder
aan de buik. In en achter de ooren en in de huidplooien van de liesstreek
bevindt zich een geelgrauw beslag. Op onbehaarde huidplaatsen, vooral
binnenvlakte van cle dijen, zijn vlakke, puistvormige, roode verheven-
heden ter grootte van een erwt tot halven cent, hier en daar samen-
vloeiende en veel bedekt niet enkele korstjes.

De dieren komen slechts met moeite overeind, enkele hoesten dan,
ze zijn traag en stijf in de beweging en geven veel blijk van pijn. Wan-
neer zij een poosje gedwongen worden te loopen, wordt de beweging
iets beter. Sommige dieren hebben een versnelde ademhaling en fre-
quenten, bonzenden hartslag. Na geforceerde beweging is bij een enkel
dier de hartslag onregelmatig geworden. De dieren willen graag gaan
liggen, wat hun echter moeilijk valt. Ze blijven daarna veel op de borst
liggen in plaats van op de zijde, blijkbaar om ruimte te geven aan de
borstkas.

Onder het loopen blijft de rug sterk gekromd en de beeneti worden
onder het lichaam gehouden, waarbij cle schenkels iets naar buiten
uitwijken. Sommige gewrichten zijn verdikt en voelen hard aan (arthritis
deformans). Niet bij alle dieren zijn dezelfde gewrichten aangetast. Veel
komen deformiteiten voor van carpaalgewricht en opmerkelijk is vooral,
dat de onderste geleding van de spronggewrichten is aangetast. Daar-
naast vinden wij bij enkele dieren ook wel klauw- en/of kroongewricht
aangedaan. De faeces zijn droog en hard. Onderzoek van urine zullen
wij achterwege laten. (Als regel zullen wij in dergelijke gevallen bij
meerdere dieren echter eiwit- en nierepitheelcellen in de urine vinden).

We kunnen hier gemakkelijk de diagnose stellen. De hartverschijnse-
len bij enkele dieren wijzen op endocarditis, terwijl de beenige verdik-
king van de onderste geleding der spronggewrichten de diagnose

De samenstelling van het mineraalmengsel is: 50 geslibd krijt, 40 ontlijmd
beendermeel, 1.6 ijzeroxyde, 0.6 mangaansulfaat, 0.3 kopersulfaat, 7.5 keukenzout.

„Chronische vlekziekte" completeert *). Er is geen enkele ziekte te
noemen, waarbij het laatste verschijnsel is waar te nemen. Hoogstens
vindt men (voornamelijk bij de Deensche varkens) een locale exostose
daar ter plaatse, welke echter geen kreupelheid geeft.

Iets moeilijker zou de diagnose te stellen zijn, wanneer hartverschijn-
selen minder op den voorgrond traden en de polyarthritis beperkt was
gebleven tot een enkel gewricht b.v. klauw- of kroongewricht.

Diff.diagnostisch zou men dan de ziekte kunnen verwisselen met
rachitis, rheumatische polyarthritis en streptococceninfecties.

De anamnese geeft echter vele aanwijzingen. Bij het voederen van goed
samengestelde rantsoenen o.a. zooals hier is vermeld, komt geen rachitis
voor. Ook zal men bij rachitis in den regel meer verkrommingen van de
beenderen der ledematen zien, alsmede afwijkenden vorm van het hoofd.
Bij chronische vlekziekte krijgt men dikwijls ook nog te hooren, dat het
dier eerst een paar dagen slecht gegeten heeft en daarna kreupel is ge-
worden. Soms zijn er ruitvormige vlekken te zien geweest, vaak echter
ook niet. Vooral in de laatste jaren komt de chronische vlekziekte steeds
meer voor als zelfstandige ziekte zonder dat de acute vorm of de
urticariavorm is voorafgegaan. Rachitis reageert duidelijk (reeds na
enkele dagen !) op vitamine D-praeparaten, chronische vlekziekte
hoegenaamd niet.

\') Deze uitspraak is gebaseerd op een zeer groot aantal praktijkwaarnemingen
en secties.

De rheumatische polyarthritis komt vrijwel alleen voor bij zeer jonge
dieren, die blootgesteld zijn geweest aan lange transporten, vooral in
open vrachtauto\'s. De ziekte treedt zeer acuut op, meestal den 2en
dag, nadat de dieren aangevoerd zijn. Eén of meer gewrichten zijn dan
zeer sterk gezwollen, vooral de bovenste geleding van het spronggewricht
en ook het carpaalgewricht en kogelgewricht. Duidelijk is waarneem-
baar, dat zich hierbij veel serofibrineus vocht in de aangetaste gewrichten
bevindt. Bij chronische vlekziekte is het verloop veel meer chronisch
en is ook duidelijk te onderscheiden, dat wij te maken hebben met een
arthritis deformans ossificans.

Streptococceninfecties kunnen bij varkens ook meermalen aanleiding
geven tot het optreden van chronische gewrichtsaandoeningen. Hierbij
treft men echter een meer weeke zwelling van de gewrichten aan door
veel serofibrineus exsudaat, terwijl het proces, althans bij loopers en
mestvarkens, later sterke neiging vertoont om in abscedeering over te
gaan. Bij chronische vlekziekte komt abscesvorming niet voor.

Het verloop van de chronische vlekziekte geeft meestal aanleiding tot
groote teleurstellingen. Men probeert van alles, doch in de meeste
gevallen zonder succes. Een bestaande endocarditis \'), die reeds eeniger-
mate is voortgeschreden en waarbij dus reeds vrij groote woekeringen
aanwezig zijn, geneest nooit. Meestal ziet men op zekeren dag stuwings-
verschijnselen en spoedig den dood intreden.

De woekeringen kunnen zich bevinden op de kleppen tusschen
boezem en kamer, doch ook op de semilunaire kleppen. Al naar de
plaats van de woekeringen, kunnen wij krijgen : acuut longoedeem
(de dieren worden heftig benauwd), blauwe ooren of een paarsblauwe
verkleuring van de huid op rug en omgeving.

Tusschen het begin der ziekte en de dood door endocarditis verloopen
minstens 6 a 8 weken, soms eenige maanden.

De gewrichtsaandoeningen kunnen een enkelen keer spontaan genezen,
meestal echter pas na eenige maanden, soms zelfs pas na een jaar of
langer. Als regel is dan in die gevallen slechts een enkel gewricht aan-
getast geweest.

Seruminspuitingen geven slechts resultaat, wanneer de ziekte pas in
de koppel is uitgebroken en dan vooral preventief bij de nog niet aan-
getaste dieren.

Inspuitingen van Yatrenvaccin E 104 in en om een aangetast ge-
wricht kunnen een enkelen keer succes hebben.

Als regel zal men verstandig doen de koppel op te ruimen, vooral
wanneer endocarditis bestaat, doch ook bij polyarthritis, zelfs al zou
het vooruitzicht bestaan, dat de dieren na langen tijd spontaan zouden
genezen. Meestal zullen de te maken voederkosten meer bedragen dan
de opbrengst der dieren.

Thans dienen wij ons af te vragen, hoe de huidaandoeningen verklaard
moetenjworden, welke bij deze dieren zichtbaar zijn.

Een crusteus eczeem met platte, roode verhevenheden van de huid
en daarbij geelkleuring van de haren, vaak gepaard met een weinig
hoesten, wijst op een afzonderlijke infectie, vroeger in ons land aange-
duid met streptococceninfectie, thans door de Duitschers veelal „Ferkel-

grippe" genoemd. Wij zullen liever spreken van biggeninfluenza. De
oorzaak zou een virus zijn, verwant aan het influenzavirus, terwijl
streptococcen en andere bacteriën meestal secundair optreden. Hoe het
ook zij, deze infectie komt in de meeste stallen voor en steekt vooral
daar den kop op, waar de omstandigheden \\ oor de dieren ongunstig zijn.

Elke fout in de voeding en ook een verkeerde huisvesting (b.v. koude
cementstal met cementvloer) kan deze infectie doen oplaaien, vooral
op jongen leeftijd.

Bij de bestrijding zal men daarop ook terdege moeten letten. Men
moet nu eens het rantsoen verbeteren door toevoeging van vitamine A,
in een ander geval door vit. C of D en dan weer door bepaalde mineralen,

kortom, de bestrijding moet gericht zijn op een groot aantal praedispo-
neerende factoren op het terrein der voeding en verpleging.

Ook wanneer de dieren een infectieziekte hebben doorstaan, b.v.
vlekziekte of reeds eenigen tijd lijdende zijn aan een chronischen vorm
daarvan, komen dikwijls meer acute verschijnselen van de griep te
voorschijn. Men moet zich dat aldus voorstellen, dat bij ziekte een
grooter verbruik in het lichaam plaats heeft van mineralen en vitaminen,
terwijl de toevoer vaak is verminderd. Dit leidt tot bepaalde tekorten in
het lichaam, ergo een veranderden toestand der weefsels, waardoor de
infectiekans weer in sterke mate is verhoogd. Meer en meer komt men
tegenwoordig tot het inzicht, dat een groote praedispositie voor besmet-
telijke ziekten aanwezig is, wanneer de physiologisch-chemische toestand
der weefsels van het normale afwijkt. Na een tijdperk van ziekte duurt
het dikwijls vrij lang, voordat de tekorten aan bepaalde mineralen en
vitaminen weer zijn aangevuld. Meermalen is ook de hormonenwerking
daarbij gestoord. Zoo ziet men bij koeien na mond- en klauwzeer veel
likzucht optreden en daarnaast laat de bevruchting meermalen veel te
wenschen over. Bij den mensch zal men na een tijdperk van ziekte veel
gebruik maken van melk, eieren, groenten en fruit om tekorten weer
aan te zuiveren. Bij de dieren wordt hieraan veel te weinig aandacht
geschonken. Zelfs blijft de verkeerde meening hierdoor bij de veehouders
postvatten, dat slecht gedijen na een tijdperk van ziekte op rekening
geschoven mag worden van inspuitingen, die verricht zijn of medica-
menten, welke het dier zijn verstrekt.

Onwillekeurig zijn wij hier eenigszins van ons onderwerp afgeweken,
doch wij zijn van meening, dat een dergelijke uitweiding bij een ziekte-
geval wel zijn nut kan hebben. Het „leeren waarnemen en combinee-
ren" is dringend vereischt, wil men de diergeneeskundige practijk met
liefde en ambitie uitoefenen.

Het betreft hier een koppel vrij zware mestvarkens van den veehouder
V. te Z. Volgens den eigenaar zijn de dieren door hemzelf gefokt. Als
big kregen zij eenigen uitloop in een mestvaalt. De voeding bestond :
tot ïoo pond lev. gew. uil volledig biggenmeel (dezelfde samenstelling
als bij het vorige ziektegeval), boven dat gewicht uit volledig varkens-
meel, eveneens van goede samenstelling. Daarnaast ontvingen ook deze
dieren water ad libitum. Wij mogen aannemen, dat aan deze voeding
niet getwijfeld mag worden. Da dieren zullen thans ongeveer 200 a 250
pond wegen.

Vóór enkele maanden begonnen deze dieren stram te loopen met
opgetrokken buik. De eetlust bleef eerst nog goed, maar werd daarna
matig. De dieren groeien nog slechts langzaam. Eén der dieren heeft
een week heel weinig gegeten, kon gisteren niet meer opstaan en weigert
thans alle voeder en zelfs het water.

stram, met opgebogen rug en opgetrokken buik. De ledematen worden
weinig gebogen, doch zijn overigens wel recht. De gewrichten zijn alle
normaal en voldoende droog. Noch aan ledematen, noch aan het hoofd
komen verschijnselen van rachitis voor. De spieren, duidelijk aan de
hammen waar te nemen, zijn erg schraal. De ademhaling is iets ver-
sneld evenals de hartslag.

Alle dieren, behalve het dier, dat niet kan opstaan, hebben een
roode huidkleur. De huid vertoont een weinig korstvorming. De haren
aan beenen en onderbuik zijn geel. Wij zien de huid bezaaid met platte,
roode puistjes, evenals in het vorige ziektegeval, doch nu veel meer
samengevloeid. Ook nu hoesten enkele dieren, wanneer ze overeind
komen. Ook hier komt dus de z.g. „Ferkelgrippe" voor. Wij kunnen
dit ziektebeeld nu verder wel laten rusten.

Het dier, dat blijft liggen, komt nog overeind, wanneer men het aan
ooren en staart optilt en kan met veel moeite nog eenige passen loopen.
De kleur van de huid is op plaatsen, waar men het goed kan waar-
nemen, lijkwit, zelfs nog witter dan bij een geslacht varken, dat op
normale wijze is leeggebloed. De ontlasting is hard en droog. De laatste
hoeveelheid faeces, welke uit het rectum wordt gehaald, is bloederig en
zwart van kleur, wijzende op een bloeding. De stem is heesch en zwak.
Wij adviseeren bij dit dier direct tot noodslachting over te gaan, omdat
er onmiddellijk levensgevaar is.

De diagnose is hier bij de levende koppel niet gemakkelijk te stellen.
Alleen bij het dier, dat in nood gedood wordt, kan men verbloeding in
den darm constateeren, maar het is zeer twijfelachtig, of dit met de
stramheid iets te maken heeft.

Bij afwezigheid van afwijkingen aan de beenderen en in verband ook
met de anamnese is rachitis uit te sluiten.

Spierrheumatisme komt naar mijne meening nooit bij zware mest-
varkens voor, die een goede speklaag bezitten, hoogstens bij jonge
dieren in koude cementstallen en dan vaak gepaard met allerlei opfok-
ziekten. Wij moeten in dit geval dus wel aan een uitgebreide spieraan-
doening denken. In aanmerking komen hiervoor trichinosis, sarcospo-
ridiosis. Sectie moet hier de diagnose geven. Wij verkeeren thans in de
gelukkige omstandigheid één der dieren nader te kunnen onderzoeken.
Het dier blijkt ook na de slachting witter te zijn dan een normaal slacht-
varken. Op grooten afstand is dit reeds waar te nemen. De spieren ver-
toonen een eigenaardig grijs aspect. Bij nadere beschouwing blijkt deze
grijze kleur het gevolg te zijn van verkalkte sarcosporidien, welke als
witte streepjes in de lengterichting der spiervezels verloopen. Alle
lichaamsspieren zijn doorzaaid met sarcosporidien, eveneens de midden-
rifspier en de hartspier, hoewel in de laatste veel minder talrijk.

onderzocht. De dikke darm is over de geheele lengte gevuld met bloed
en faeces ; de kleur van den darminhoud is donker, bij zwart af. Het
laatste deel van den dunnen darm, over een lengte van ^ een dm. is
diffuus rood gekleurd. Hetzelfde vindt men aan het begin van den dik-
ken darm.

Het ligt voor de hand, dat men verband zoekt tusschen de nieraan-
doening en de sarcosporidiosis. De verbloeding in den dikken darm
wordt in de praktijk echter meermalen op zich zelf staand gezien.
Nimmer heb ik daarbij ooit sarcosporidien opgemerkt. Meestal spreekt
men in die gevallen van „haemorrhagische diathese", een benaming,
die ons niet kan bevredigen. Men ziet de verbloeding in den dikken
darm als regel bij mestvarkens van i 150 pond en zwaarder, die geen
weidegang krijgen en alleen meelvoeder als voedsel ontvangen. In één
geval zag ik het bij een drachtige zeug, welke echter op dezelfde wijze
werd gehouden en gevoed.

Behalve in het hier beschreven geval, zijn, voorzoover mij bekend,
nimmer levende organismen als oorzaak van de verbloeding gevonden.
Tegen het bestaan van een parasitaire- of infectieziekte pleit ook, dat
dikwijls slechts één dier uit een koppel ziek wordt, minder vaak twee of
drie en dan eenige dagen of langeren lijd na elkaar. Wanneer wij ons
afvragen bij welke ziekten van niet-parasitairen of infectieuzen aard
gemakkelijk bloedingen kunnen optreden, dan denken wij vooral aan
deficientie-ziekten, speciaal aan scheurbuik. Vooral de onderzoekingen
van Michalka *) hebben aan het licht gebracht, dat scheurbuik bij
varkens veel meer kan voorkomen, dan tot dusverre werd vermoed.
Wanneer hij experimenteel scheurbuik opwekte, zag hij ook een duide-
lijke haemorrhagische diathese. De bloedingen waren hierbij echter
verspreid, meer zooals men dat wel ook kan zien bij acute varkenspest.
Een verbloeding in den darm werd niet opgemerkt.

Toch zouden wij ons kunnen voorstellen, dat de verbloeding in den
darm het gevolg is van vitamine-C-tekort. Immers, steeds merkt men
het op bij dieren, die uitsluitend meelvoeder ontvangen, waarvan be-
kend is, dat er zeer weinig vitamine C in voorkomt. Bij varkens, welke
daarnaast de beschikking kregen over groenvoeder of rauwe knol- en
wortelgewassen, zagen wij nimmer deze verbloedingen optreden.

In verband met het hier besproken ziektegeval is het denkbaar, dat
de sarcosporidiosis verantwoordelijk is voor een tekort aan vitamine C
in het lichaam, evenals het ontstaan van een tekort ook wel bij andere
ziekten kan voorkomen. Nader onderzoek over de behoefte aan vitamine
C bij varkens is wel gewenscht.

Onnoodig is het eigenlijk verder nog te zeggen, dat het slachtvarken
afgekeurd dient te worden en de eigenaar verstandig zal doen de
levende dieren zoo spoedig mogelijk op te ruimen.

De diergeneeskundige wereld heeft in 1938 het vierde lustrum van
het Diergeneeskundig Hooger Onderwijs onopgemerkt voorbij laten
gaan. Men is reeds zoozeer aan dezen staat van zaken gewend, dat men
er niets bijzonders meer in ziet en de inspanning vergeten is, die voor
het bereiken daarvan onontbeerlijk was.

Na een strijd van meer dan één generatie volgde de volledige over-
winning, de emotie daarvan vervaagde, de redevoeringen verklonken
en de dagelijksche arbeid eischte elk onzer weer op. Het is goed zoo.
Maar toch mag ook de bezinning over het bereikte niet ontbreken en
moet worden nagegaan wat onder den nieuwen levensvorm is gegroeid,
maar bovenal aangegeven in welke richting deze ontwikkeling verder
moet worden geleid.

Op den i6en Maart 1939 zal het Diergeneeskundig Hooger Onderwijs
gedurende een en twintig jaren den eere-tite! Hooger Onderwijs hebben
gedragen, het zal den leeftijd der mondigheid bereikt hebben. Het ver-
heugt mij, dat de Redactie bereid is naar aanleiding van dezen datum
ruimte te bieden aan de volgende beschouwingen.

Er zij dan in de eerste plaats aan herinnerd, dat dit tijdperk in twee
ongelijke deelen gesplitst moet worden. Gedurende het eerste derde
deel (tot i Sept. 1925) droegonzeonderwijsinstellingden roemrijken naam
„Veeartsenijkundige Hoogeschool", gedurende de twee laatste derde
deelen was zij als „Veeartsenijkundige Faculteit" opgenomen in de
illustre Utrechtsche Universiteit. Het is onnoodig hier andermaal uit-
voerige geschiedkundige beschouwingen ten beste te geven, daartoe
was gelegenheid bij het Eeuwfeest van het Diergeneeskundig Onderwijs¹)
(1921) en bij het LXe Lustrum der Universiteit ²) (1936).

Beperken wij ons tot enkele opmerkingen over de maatschappelijke
beteekenis, die de voormalige Hoogeschool thans nog heeft, om ver-
volgens na te gaan in welken vorm het onderwijs zich heeft ontplooid
en daarnevens telkens richtlijnen aan te geven, die voor zijn toekomstige
ontwikkeling beslissend zijn.

Van de 14 docenten, die als nieuwbenoemde hoogleeraren de van
vele zijden toestroomende gelukwenschen op 16 Maart 1918 in ontvangst

mochten nemen, zijn thans nog slechts de heeren Wester, Krediet,
Hartog en de Blieck in functie. Prof. Sjollema verliet kort na boven-
genoemd vierde lustrum, door de onverbiddelijke wet gedwongen, het
corps. Van hen, die in andere wetenschappelijke rangen reeds bij of
zeer kort na de oprichting tot „onze" Hoogeschool behoorden, dienen
thans nog in andere of gelijknamige functie de heeren Schornagel,
Baudet, Beijers en ten Thije het diergeneeskundig onderwijs. Wij
moeten er van afzien hier anderen te noemen, die later tot een onderwijs-
taak werden geroepen. Den veteranen zij een eeresaluut gebracht.

De maatschappelijke invloed, welke nog heden ten dage van deze
Hoogeschool uitgaat, wordt voorts in de eerste plaats gedragen door de
overlevenden uit de 202 dierenartsen, die daar hun diploma verwierven.
Zij zullen nog geruimen tijd in velerlei functie door dagelijkschen arbeid
getuigenis afleggen van hetgeen zij aan haar te danken hebben. Doch
behalve de talrijke publicaties der hoogleeraren en der andere leden van
den wetenschappelijken staf, getuigen van haar bestaan ook nu nog de
34 dissertaties van hen, die aan deze instelling den doctorshoed ver-
wierven. Een volledige lijst daarvan, die voor zoover mij bekend tot
heden niet werd gepubliceerd, wordt hierbij gevoegd.

Een studie aangaande de geschiedenis der
paardenfokkerij in Nederland en de bin-
nen- en buitenlandsche invloeden, die
daarop van de vroegste tijden tot op
heden hebben ingewerkt.

Geschiedenis der maanblindheid met een
kritische beschouwing omtrent de onder-
kenning dezer oogziekte.

De normale uterusflora bij het paard, in
verband met het vraagstuk der intra-
uterine infecties.

Een studie van de rundveeteelt in de residen-
tie Kedoe en omliggende regentschappen.

Over de morphologie en biologie van het rat-
tencoccidium Eimeria Nieschulzi n. sp. en
zijne verspreiding in Nederland (tevens
vergelijkend onderzoek van de bekende
coccidium-opsporingsmethoden).

Bijdrage tot de kennis van de ontwikkeling
van de hypophysis cerebri der huisdieren.

De waarde van het bacteriologisch vleesch-
onderzoek bij het keuren van slachtdieren.

Een systematisch onderzoek naar de waarde
der kleine-plaatculturen volgens Frost
voor de bepaling van het aantal levende
bacteriën in melk.

Onderzoekingen naar de wijzigingen in het
kiemgehalte van in steriel vaatwerk ge-
wonnen melk.

De invloed van de functie van de schildklier
op het ontstaan van hemiplegia laryngis en
eenige waarnemingen na thyreoidectomie
bij het paard.

De talrijke voorstanders onder de dierenartsen van de in 1925 tot
stand gekomen inlijving der Veeartsenijkundige Hoogeschool als zesde
(Veeartsenijkundige) Faculteit der Rijks-Universiteit te Utrecht be-
pleitten deze reorganisatie met het oog op de daarvan te verwachten
voordeelen van maatschappelijken en van wetenschappelijken aard.
Onder de eersten telde men, dat hiermede uiteindelijk de maatschappe-
lijke rangschikking der Diergeneeskunde op de juiste wijze werd vast-
gelegd en dat bij het waardeeren van ambten, die door diergenees-
kundigen moeten worden bezet, er volledig rekening mee gehouden
zou moeten worden, dat het verkrijgen dezer bevoegdheid een univer-
sitaire studie vereischt. Het valt buiten het bestek van dit geschrif. te
bcoordeelen in hoeverre in dit opzicht de voltrokken reorganisatie aa:i
het doel heeft beantwoord.

Onder de voordeelen van wetenschappelijken aard, rekende men de
te verwachten nauwere samenwerking tusschen de leden der nieuwe en
die der reeds voorhanden faculteiten, waarbij wederzijdsche belangen
gediend zouden worden. Reeds thans kan met voldoening worden
vastgesteld, dat deze samenwerking veelvuldig en veelzijdig is en nog
dagelijks in omvang toeneemt.

Van de zijde der Regeering werd deze samenvoeging ter hand ge-
nomen ten einde besparingen op de uitgaven voor het Hooger Onderwijs
in zijn geheelen omvang mogelijk te maken — resp. te verwachten
nieuwe uitgaven te vermijden — met behoud van de doeltreffendheid
van de opleiding der dierenartsen.

Omtrent al deze voordeelen moet echter worden opgemerkt, dat zij slechts zijde-
lings het eigenlijke onderwijs raken en dat met name daarmede geen uitspraak
wordt gedaan over de wijze, waarop de noodzakelijke voorziening van dit onderwijs

met hulpmiddelen van personeeleti en materieelen aard ook onder de nieuwe (thans
bestaande) regeling bereikbaar zou blijken.

Het zou interessant zijn de bedragen samen te stellen, die jaarlijks
worden bespaard door de opheffing der afzonderlijke afdeelingen van
de voormalige Veeartsenijkundige Hoogeschool voor natuurkunde,
plantkunde en propaedeutische scheikunde. Vermelden wij daarnevens
de samenvoeging van de bibliotheek met de Universiteitsbibliotheek
en de zeer belangrijke versobering van het beheer (opheffen van het
afzonderlijke College van Curatoren, samenvoeging van het grootste
deel der administratie in dat der Universiteit). Doch het bedrag dezer
bezuiningen wordt overvleugeld, doordien de aldus vrijkomende lokalen
dienstbaar konden worden gemaakt aan de huisvesting van andere
afdeelingen der Universiteit. (Propaedeutische scheikunde voor a.s.
artsen en biologen, propaedeutische zoölogie voor artsen, muziekleer
enz.) Ware daarvoor in de jaren 1925 en volgende in de localen dezer
Faculteit geen ruimte gevonden, dan hadden juist in deze dure jaren
kostbare bouwplannen moeten worden uitgevoerd. Tot zoover schijnen
aan het gevoerde beleid slechts belangrijke voordeden en geen nadeelen
verbonden geweest te zijn.

Echter de diergeneeskundige onderwijsinstelling was op het oogenblik
der samenvoeging, voor zoover de eigenlijke diergeneeskundige vakken
betreft — de bovenbouw dus — nog niet tot een voltooid geheel ont-
plooid, zij het, dat zij juist een tijdperk van gestadigen groei had beleefd.
Als belangrijke feiten uit dit tijdperk 1905—1925 noemen wij de in
gebruikneming van : het pathologisch instituut in 1908, het chirurgische
instituut in 1916, de afdeeling hoefkunde en zootechniek in 1918, het
anatomisch instituut in 1921 en de kliniek voor kleine huisdieren in
1924. Stippen wij daarbij aan, dat voor de afdeeling parasitaire- en
infectie ziekten een reeks stallen werden gebouwd en het voormalige
„dirccteurshuis" tot voorloopig laboratorium werd ingericht en ten
slotte, dat voornamelijk ter huisvesting der afdeeling „kennis der men-
schclijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong" het pathologisch
instituut (1919—1920) door het toevoegen van een verdieping werd ver-
groot. Ook de afdeeling interne kliniek onderging belangrijke ver-
beteringen en uitbreidingen.

Sedert 1925, het oogenblik der samenvoeging met de Universiteit,
beperkten zich de voorzieningen voor de huisvesting tot de stichting
van eenige semipermanente lokalen voor de afdeeling physiologie, terwijl
ook op bescheiden schaal verbouwingen tot stand kwamen voor de af-
deeling gynaecologie en verloskunde. Uit de genoemde data blijkt, dat
sedert de incorporatie een vertraging — om niet te spreken van een stilstand —, op
dit gebied is waar te nemen.

Het zou onbillijk zijn de hier aan het licht komende, geringere
activiteit als maatstaf aan te leggen voor hetgeen onder het beheer der
Universiteit voor de Faculteit bereikbaar is. Na de periode van inten-
sieve groei was een tijdperk van minder snelle ontwikkeling te ver-

wachten. Bovendien valt in het laatste decennium de zeer ernstige
inzinking der algemeene welvaart, waardoor op steeds verder voort-
schrijdende bezuiniging moest worden aangedrongen. Het geconsta-
teerde verschijnsel behoeft niets verontrustends te hebben, mits de
grenzen, waartoe de door de Regeering beoogde versobering kan worden
doorgevoerd, nauwkeurig op grond van wetenschappelijke en maat-
schappelijke gegevens worden vastgelegd en middelen worden aange-
wezen om de onderbroken ontwikkeling te doen herleven. Want dit
onderwijs moet evenals het onderricht op elk ander terrein een voortdurende evolutie
doormaken, willen de afgestudeerden volledig blijven beantwoorden aan de steeds
zwaardere eischen, die de maatschappij aan hen moet stellen. Het diergenees-
kundig onderwijs moet in dit opzicht gezien worden als bevordering
van volkskracht en volkswelvaart, zoodat ,— zoodra de omstandigheden
zulks veroorloven — zijne verdere vervolmaking moet worden tot stand
gebracht. Men denke daarbij aan de fundamcnteele beteekenis der
diergeneeskunde voor de handhaving van de verschillende takken van
welvaart (veeteelt, zuivelproductie, vleeschvoorziening, mede met het
oog op verruiming van het internationaal goederenverkeer) en bij de
bevordering der volksgezondheid : (vleeschkeuring, melkhygiëne).
Gezien de welwillende zorg der Regeering voor dit onderwijs in de
afgeloopen eeuw, mag men de verwachting uitspreken, dat ook in de
huidige formatie het noodige zal worden gedaan ; zij het dat de wil om
in deze behoeften te voorzien doorkruist wordt door den nog steeds
aanhoudenden drang tot beperking der staatsuitgaven.

Het is verheugend reeds hier te kunnen constateeren, dat dank zij
den hoogen graad van ontwikkeling, waarop deze onderwijsinstelling
bij haar opname in de Universiteit stond, door aanwending van relatief
niet zeer omvangrijke middelen het diergeneeskundig onderwijs in Ne-
derland zoodanig zal kunnen worden ingericht, dat het zijn vooraan-
staande plaats onder hare zusterinstellingen op waardige wijze zal
kunnen blijven innemen.

Maar blijven deze, of daarmede gelijk te stellen voorzieningen
achterwege, clan zal men daarvan in veel breeder kring de nadeelige
gevolgen ondervinden, dan bij oppervlakkige beschouwing vermoed
wordt.

§ 4. Overzicht over den tegenwoordigen bouw van het diergeneeskundig
onderwijs.

In bijgaand schema I (zie blz. 295) is in strakke lijnen een overzicht
gegeven van den tegenwoordigen bouw van het onderwijs, waarbij
rekening is gehouden met de verschillende maatschappelijke toepassingen
der diergeneeskunde. Eenige toelichtende opmerkingen zijn daarbij
van noode.

Het bleek ondanks ijverig pogen niet mogelijk de vakken zoo te rang-
schikken, dat het onderstaande steeds de wetenschappelijke basis vormt

van het daarboven geplaatste. Zou men deze wisselwerking in kracht-
lijnen willen uitdrukken, dan zouden deze voor elk vak niet alleen in
verticale, maar ook in horizontale en diagonale richting moeten voeren.
Een enkel voorbeeld moge dit verduidelijken. De anatomie en de bij
haar ondergebrachte histologie, microscopische anatomie en em-
bryologie, vormen niet alleen de grondslag voor de daarboven gerang-
schikte pathologische anatomie. Zij zijn ook hulpwetenschappen voor
de wederzijds vermelde onderdeelen physiologie en zootechniek. Zij
vinden hare toepassing in tal van klinische takken van onderwijs be
nevens in de kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken
oorsprong.

Evenmin was het mogelijk den omvang of de beteekenis van een
vak uit te drukken in een daaraan evenredig deel van het beschikbare
oppervlak. Wel werd er naar gestreefd een indruk te geven van de mate,
waarin de verschillende vakken beslag leggen op den voor den student
beschikbaren tijd. Men hoede er zich daarom voor, in het toebedcelen
van een veelhoek van geringere oppervlakte een \'teeken van mindere
waardeering van het betrokken onderdeel te zien. Overigens geeft deze
schematische teekening een — met weglating van details — ook voor
oningewijden bevattelijk overzicht van den omvang en diepte van dit
onderwijs, al verdient het aanbeveling de verschillende onderdeelen
jaarsgwijze aan een nadere beschouwing te onderwerpen.

De hoofdschotel wordt gevormd door de vakken natuurkunde,
scheikunde, plantkunde en dierkunde, welke voor den dierenarts van
algemeen vormende beteekenis moeten worden geacht. Gelijk bekend
worden deze vakken door hoogleeraren en lectoren uit de Faculteit dei-
Wis- en Natuurkunde verzorgd. Bij de voorbereiding der incorporatie
werd door sommigen de vrees gekoesterd, dat den studenten niet die
stof zou worden geboden, die speciaal voor de studie der diergenees-
kunde dienstig is. Hetzelfde argument hoort men thans nog, zoodra een
nauwere samenwerking tusschen het Universitair en het Hooger Land-
bouw Onderwijs ter sprake komt. De ervaring te Utrecht leert, dat
— al mogen enkele detailpunten misschien niet zoo volledig tot hun recht
komen als vroeger toen er bij het dagelijksch contact der docenten van
de verschillende studiejaren meer gelegenheid was wenschen te uiten, —
het onderwijs der docenten uit de Faculteit der Wis- en Natuurkunde
op vele en vooral op de beste studenten een indruk nalaat, die hen
in ruimen zin voorbereidt tot wetenschappelijken arbeid. Elkeen, die het
voorrecht genoot zich te scharen onder het gehoor van een der groote
natuur- of scheikundigen of biologen, die in de laatste halve eeuw de
Nederlandsche Universiteiten sierden, weet, dat dit onderwijs, ook al
voert zijn levenswerk hem in geheel andere richting, voor zijn geestelijke
ontplooiing van fundamenteele beteekenis is geweest. Ontbrekende details

Gezien den verderen karaktervormenden invloed dien de student in zijn
eerste studiejaar bij zijn intrede in de studentenwereld pleegt te
ondergaan, meenen wij dan ook met klem te moeten waarschuwen tegen
het streven om, — op grond van de thans zooveel meer omvattende
examenstof bij de eindexamens van H.B.S. of Gymnasium B —, tot
inkorting van dit eerste tijdperk der studie over te gaan. Hiertoe is te
minder aanleiding, wijl, zooals uit het schema blijkt, ook reeds in dit
studiejaar met enkele der meer op de diergeneeskundige studie gerichte
vakken wordt kennis gemaakt (anatomie, algemeene physiologie,
algemeene cytologie).

Wij meenen, dat met deze regeling een bijzonder gelukkige samen-
voeging van algemeen vormend onderricht met het begin der vakstudie
is bereikt, op een wijze die de voorkeur verdient boven de in andere
landen gebruikelijke, waar eerst na een zelfs tweejarige studie met
speciale vakken wordt begonnen.

Aan het eind van het eerste studiejaar wordt een examen afgelegd,
dat vroeger met den naam „propaedeutisch examen" thans met dien
van „candidaats examen eerste gedeelte" wordt bestempeld. Wij
merken aan de hand van het schema direct op, dat de nu volgende
periode anderhalfjaar (drie „Semesters") omvat. De studenten betreden
dit onderwijs bij normale studie in September en verlaten het in de
tweede Januari maand daarop volgende. Stellen wij vast, dat daarna,
bij „normale" studie, telkens na één jaar een examen wordt afgelegd,
dan wordt het duidelijk, dat bij deze studierichting de meerderheid der
examens in den daartoe zooveel beter geschikten winter — en niet in
den zomer — valt. Een bijkomstig voordeel van niet geringe beteekenis.

Voorts toont het schema aan, dat het onderwijs in dit deel der studie
in drie hoofdafdeelingen is te splitsen.

II. Physiologie en physiologische chemie.
III. Zootechniek en gezondheidsleer der huisdieren.

Van dit laatste onderdeel merken wij op, dat de studie daarvan
tot aan het einde der diergeneeskundige opleiding wordt voortgezet.
Ten slotte dient hier vermeld het onderwijs in de leer der voeder-,
vergiftige- en artsenijplanten, hetwelk door één der pharmaceutischc
hoogleeraren (thans Prof. W. C. de Graaff) wordt verzorgd.

Het zal wel geen tegenspraak ontmoeten, dat de minimum bezetting
van het docentencorps, voor elk dezer drie hoofdgroepen één
gewone hoogleeraar moet zijn. Zouden de dan overschietende onder-

deelen evenzeer aan eenen ordinarius kunnen worden toevertrouwd,
dan ware zulks natuurlijk dankbaar te aanvaarden. Mochten hiertegen
onoverkomelijke bezwaren bestaan, dan zou de benoeming van buiten-
gewone hoogleeraren of lectoren overwogen kunnen worden. Het
verstrekken van leeropdrachten aan andere leden van den weten-
schappelijken staf moge een tijdelijk bruikbaar hulpmiddel zijn, op
den duur belemmert dit de ontplooiing van onderzoek en onderwijs
op zulk een terrein.

Het is hier de plaats de organisatie van het onderwijs in deze vakken
van breeder standpunt te bezien en den blik te richten op andere
instellingen van Hooger Onderwijs waar voorziening in dezelfde onder-
deden noodig is. Bezien wij deze zaak van nationaal standpunt dan
nemen wij waar, dat behalve aan de Veeartsenijkundige Faculteit
hooger onderwijs wordt gegeven in veterinaire anatomie, physiologie
en zootechniek (inclusief gezondheidsleer der huisdieren) aan de Land-
bouw Hoogeschool te Wageningen. Deze vakken zijn voor het grootste
deel der studenten van laatstgenoemde inrichting alleen van algemeen
vormende waarde, zij dienen slechts bij zeer weinigen, — die welke de
zoogenaamde veeteeltrichting kiezen — als fundament voor verdere
studie. Hoewel schrijver dezes het juiste aantal hunner niet kon te
weten komen, durft hij te gissen, dat zich zulks tot enkele per jaar
beperkt, misschien een achtste deel der jaarlijks tot veearts bevorderden.
Opgemerkt zij, dat het aantal uren, dat de landbouwkundige studenten
in de propaedeusis aan anatomie en physiologie der dieren wijden
geringer is, dan dat der aanstaande diergeneeskundigen.\' Practische
oefeningen worden door hen daarin niet verricht.

Het is niet waarschijnlijk, dat op den duur de middelen beschikbaar
zullen komen om zoowel te Utrecht als te Wageningen volledig geoutil-
leerde leerstoelen voor de drie hier genoemde groepen van vakken te
onderhouden. Daarnevens worde opgemerkt, dat voor de vorming van „vee-
teeltkundigen" een ,,interfacultaire" studie aan de Veeartsenijkundige Faculteit
en aan de Landbouwhoogeschocl de meest rationeele opleiding moet worden
geacht. Een regeling, waarbij als grondslag voor de toelating tot het
Ingenieursexamen in deze onderafdeeling ook het doctoraal examen in
de Veeartsenijkunde zal worden aanvaard, verdient om practische
redenen te worden bevorderd.

Aan de veterinaire onderwijsinstelling worde de leerstoel voor Zootechniek
en Gezondsheidsleer dus zonder verwijl in vollen omvang tot ontwikkeling ge-
bracht en met een gewoon hoogleeraar bezet, terw-ijl worde nagegaan in hoe-
verre de te Utrecht aanwezige leerkrachten verbonden aan de in
deze paragraaf behandelde afdeelingen in de te Wageningen op-
komende of bestaande behoeften kunnen voorzien. Den diergenees-
kundigen, die daartoe roeping voelen, worde wederkeerig de poort
ontsloten, tot het op zoo hoog peil staande onderwijs der Wageningsche
docenten, die in het bijzonder de opleiding in andere vakken der
„veeteeltkundigen" verzorgen.

Het verdient geen aanbeveling het onderwijs in deze periode jaars-
gewijze te bespreken. Verscheidene vakken strekken zich uit van het
candidaats- tot het veeartsenijkundig examen, zij het, dat zij in die
jaren nu eens alleen theoretisch dan weer uitsluitend practisch (resp.
klinisch) worden beoefend. Opmerkingen van algemeene strekking
mogen hier voorafgaan.

De candidaten doen eerst hun intrede in de kliniek, nadat zij een
half jaar het z.g. praeklinisch onderwijs hebben gevolgd. Hieronder
zijn behalve lessen in algemeene pathologie en in bijzondere ziektekunde
te rekenen: de studie der bacteriologie en der klinische onderzoekings-
methoden. De studenten kunnen het klinisch onderwijs, dat hen van
het 2e semester van dit studiejaar af dagelijks zal bezig houden, daar-
door reeds van den aanvang met meer vrucht volgen.

In de voornaamste plaats worde er de aandacht op gevestigd, dat het
onderwijs in deze studiejaren volledig rekening moet houden met de
veelzijdige onderdeelen der maatschappelijke taak van den dierenarts.
Voorop staat als hoofdafdeeling de klinische werkzaamheid : het genezen
van zieke dieren met inbegrip van de verloskunde en de forensische
veeartsenijkunde (veterinaire politie en gerechterlijke veeartsenijkunde).
Hierbij sluit zich de bescherming van de menschelijke gezondheid
tegen van dieren te verwerven ziekten aan. Zulks geschiedt klinisch,
door onderkenning van zulke ziekten (Tuberculose, Brucellosc, ziekte
van Weil), dan wel bij de toepassing van de kennis der menschelijke
voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong (vleeschkeuring, toezicht
op melk, wild en gevogelte). Stippen wij aan, dat daarbij verscheidene
bijdragen geleverd worden tot de oplossing van wetenschappelijke
vraagstukken op het gebied der algemeene- en der vergelijkende ziekte-
kunde, der pathologische anatomie, der microbiologie, der serologie
en der immuniteitsleer en nog van verscheidene andere. Ten slotte
voegt zich hierbij de onontbeerlijke medewerking der dierenartsen op
zoötechnisch gebied. Het economisch rendement der veehouderij
verdraagt niet, dat bij de pogingen tot het zoo rationeel mogelijk
uitoefenen van het veehouderijbedrijf onvoldoende gelet wordt op den
invloed, die daarvan op den gezondheidstoestand der dieren uitgaat.
De wetenschappelijke beoefening der ziektekunde moet den grondslag vormen
bij het bepalen van het zoötechnisch uitvoerbare.

b. De indeeling van het klinisch gedeelte van het onder-
wijs en de daartoe te rekenen hulpwetenschappen.

De geheele omvang van het klinisch onderwijs (t.w. algemeene en
bijzondere ziektekunde en geneesleer, met inbegrip der genees-
middelleer), kan in twee groote hoofdafdeelingen worden gesplitst :
I. de verloskunde en de chirurgie.
II. de inwendige geneeskunde.

Aan deze faculteit wordt dit onderwijs gecompliceerder dan aan de
medische faculteit, omdat methodiek en techniek verschillend zijn al
naar de soort der huisdieren, die ter behandeling komt. Op grond van
practische overwegingen heeft men daarom 2 groepen geformeerd.

b. de „kleine huisdieren" hond, kat, andere kleine roofdieren,
pluimvee, knaagdieren enz.

Voorts bestaat dit onderwijs uit theoretische colleges (waaronder ook
practische oefeningen van onderzoekingsmethoden in kliniek en labo-
ratorium) en klinisch onderwijs, waarbij zieke dieren worden onderzocht
en behandeld.

Voor elk der hierboven sub I en II genoemde hoofdafdeelingen heeft
men nu weer noodig, — eventueel onderverdeeld naar de sub a en b
genoemde groepen van dieren — een polikliniek, waar consulten ver-
leend worden en daarnaast gelegenheid tot opneming van zieke dieren
(stationnaire kliniek). Bovendien wordt voor „groote huisdieren" ook
bezoek bij veehouders gebracht (ambulatoire kliniek).

Met weglating der laatstgenoemde onderdeelen der klinieken is in
bovenstaand schema II getracht een beeld te geven der talrijke facetten,
die als gevolg dezer noodzakelijke onderverdeelingen aan dit onderwijs
onderscheiden kunnen worden.

Het aantal leerstoelen, resp. de bezetting met docenten is nu uit
den aard afhankelijk van de wijze van verdeeling der boven opge-
somde onderdeelen over verschillende personen. Het is theoretisch
denkbaar, dat er hoogleeraren worden aangesteld :

a. voor de drie hoofdgroepen, verloskunde, chirurgie en interne
ziekten der groote huisdieren ;

b. voor dezelfde drie hoofdgroepen, verloskunde, chirurgie en interne
ziekten der kleine huisdieren.

Maar dan stuit men op moeilijkheden van technischen aard. In wer-
kelijkheid is het vooral bij kleine huisdieren niet raadzaam gebleken
de splitsing zóóver door te voeren en bovendien vindt men bij den
bestaanden toestand een historisch gegroeide verdeeling der stof naar
een geheel andere maatstaf.

Aan het einde der vorige eeuw nam de studie der parasitaire en infectie
ziekten de geesten in de eerste plaats in beslag en wel in het bijzonder
het gebied der aetiologie (bacteriologie-parasitologie). Dit leidde er
toe, dat Wirtz het klinisch en theoretisch gedeelte dezer ziekten als
afzonderlijke afdecling verzorgde. Later beperkte Wirtz zich tot het
theoretisch onderwijs en belastte Thomassen zich met het klinisch
gedeelte. De Jong trachtte tot een hereeniging van deze bijeenhoorende
deelen van het onderwijs te komen, doch was daarin bij zijn aftreden
niet volledig geslaagd. Min of meer geïnspireerd op overzeesche en buiten
landsche toestanden ontwikkelde zich deze afdeeling onder de leiding
van de Blieck in het bijzonder tot een „research" laboratorium, waar
men zich met de aetiologische vraagstukken bezig hield en er slechts
bij uitzondering aandacht aan de kliniek kan worden geschonken.

Soortgelijke verschuivingen kan men thans waarnemen nu het
chemisch onderzoek een veel breedere plaats gaat innemen bij de
studie der inwendige ziekten, voornamelijk bij die van niet-parasitairen-
resp. van niet-infectieuzen aard. Het onderzoek der z.g. stofwisselings-
ziekten, der deficientie-ziekten, met inbegrip der avitominosen en der
afwijkingen der organen met inwendige secretie vormt hoe langer
hoe meer het onderwerp van chemische studiën.

Ook in de serologie en de immuniteitsleer wordt aan chemische
methoden steeds meer beteekenis toegekend.

Bij het onderwijs en meer nog bij het onderzoek in de eigenlijke
klinische vakken is de hulp van te dezer zake gespecialiseerde chemici
dan ook onontbeerlijk. Hier zij het denkbeeld opgeworpen van een inter-
facultaire studie in de faculteiten der Wis- en Natuurkunde en der Veeartse-
nijkunde, welke studie in het bijzondere ware te volgen dcor die studenten of
afgestudeerden onzer Faculteit, die zich als specialisten op bovenaangehaalde
terreinen gaan bewegen.

Zooals verscheidene dierenartsen zich op de medische studie toelegden,
ware thans de keuze te richten op verdere studie in physisch-chemische
richting. Dierenartsen, die daarin meer uitgebreide opleiding genoten,
zullen in het bijzonder in „research-laboratoria" een zeer interessanten
werkkring kunnen verwerven.

Bij de beschouwing van tabel III (blz. 302), die een beeld geeft van
de taakverdeeling bij het onderwijs over de docenten in 1937, geldt,

evenals bij die van tabel I de opmerking, dat de toewijzing van een
grooter of kleiner oppervlak geen maatstaf is te achten voor meer of
mindere „beteekenis" der betrokken onderwijsafdeeling. De onder-
scheiding in „kleine" en „groote" huisdieren, alsmede die in „theore-
tisch" en „klinisch" ondeiwijs is gehandhaafd. Het eerste wordt weer
onderverdeeld in een „algemeen gedeelte" en een „bijzonder gedeelte"
terwijl het klinisch onderwijs ingedeeld is in „polikliniek" en „station-
naire kliniek" waaraan voor de groote huisdieren de „ambulatoire
kliniek" is toegevoegd. Het was technisch niet mogelijk te doen uit-
komen, dat speciale, theoretische en klinische „Röntgenologie" ook
bij de afdeeling van Prof. v. d. Kaay noodig is. De lezer gelieve zich
dit er bij te denken. Overigens behoeft de grafiek weinig toelichting.
Zij doet duidelijk de centrale plaatsing van het onderwijs der Profes-
soren Sjollema (veterinaire-chemie) en de Blieck uitkomen, zonder
dat echter op dit oogenblik direct verband met het klinisch onderwijs
der betrokken ziektegroepen bestaat. Voorts demonstreert zij de zich
over het geheele gebied der bijzondere ziektekunde en geneesleer der
kleine huisdieren uitstrekkende taak van Prof. Klarenbeek, waarbij
te bedenken is, dat deze evenzeer de geheele geneesmiddelleer met in-
begrip van de pharmacodynamica voor zijn rekening heeft, hetgeen
op de figuur terzijde is aangeduid. Dan moeten wij er aan herinneren,
dat tot het theoretisch gedeelte van het onderwijs in de interne ziekte-
kunde ook zijn te rekenen het onderwijs in de artsenijbereidkunde,
dat in gerechtelijke veeartsenijkunde en dat in veterinaire politie; onder-
deelen die om technische redenen niet in de tabel No. III konden
worden opgenomen.

Hiermede kunnen wij de beschrijving van het tegenwoordig onderwijs
als geëindigd beschouwen. De vraag dringt zich op of de thans bestaande
indeeling de meest verkieslijke is. Dan moet worden vastgesteld, dat de
practische en wetenschappelijke ontplooiing der klinische diergenees-
kunde, in het bijzonder voor de groote huisdieren beheerscht wordt
door de mate van samenwerking, die de vierschaar: opvolgers van
Wester en Sjollema en de hoogleeraren voor infectieziekten resp.
voor parasitaire ziekten zal weten tot stand te brengen. Het ideaal zal
moeten zijn, dat het theoretisch onderwijs in parasitaire resp. infectie-
ziekten, het research werk in het laboratorium daarover en de toepassing
in de dagelijksche practijk door denzelfden wetenschappelijk hoogge-
plaatsten docent (hoogleeraar) wordt geleid. Het is verheugend, dat
bij de begrooting 1939 een specialen hoogleeraar in de parasitaire ziekten
is voorgesteld, moge hem en zijn collega voor infectieziekten ruim baan
gegeven worden ook voor practisch klinischen arbeid.

Het is niet juist, dat het terrein van den hoogleeraar in inwendige
ziekten dan van beperkten omvang zou blijken. Een diepgaand onder-
zoek naar ziekteoorzaken, die zeer algemeen als chemische, resp.
physische stoornissen verwekkend worden aangeduid, is een uiterst om-

vangrijke arbeid. De klinicus-veterinair zal de vraagstukken, die voor
onderzoek in aanmerking komen, hebben aan te wijzen. De veterinair-
chemicus zal ter toetsing van de resultaten van zijn arbeid klinische
waarneming niet kunnen ontberen. Men isoleere dit chemische research-
werk niet van de kliniek, zooals men onder den drang der omstandig-
heden met het „parasitaire"- en „bacterieele" researchwerk vroeger
heeft gedaan. Daarbij dient opgemerkt, dat bij laatstgenoemden pio-
niersarbeid vraagstukken van chemischen- resp. physischen aard ter
oplossing komen, die evenzeer tot het arbeidsveld van dezen veterinair-
chemicus zijn te rekenen.

Maar de klinicus-internist zal boven dit alles moeten staan. Hij
zal op grond van zijn klinisch inzicht hebben aan te geven in welke
richting het bijzonder chemisch onderzoek in de eerste plaats zal dienen
te geschieden en hij zal aan de in te stellen „chemische" therapie den
vorm hebben te geven, die voor de diergeneeskundige praktijk het
beste past.

Een overzicht van de bestaande accomodatie doet zien, dat verschil-
lende afdeelingen reeds definitieve huisvesting ontvingen. Merkwaardi-
gerwijze zijn dit in hoofdzaak de „morphologische" vakken, (anatomie
c.a., pathologische anatomie en chirurgie). Daarnevens is de kliniek
voor kleine huisdieren zeer modern ingericht.

De concentratie der onderafdeelingen van den leerstoel voor gezond-
heidsleer en zootechniek is niet voltooid. Geschiedt dit door aanbouw
aan het bestaande instituut voor hoefkunde dan zal de huisvesting zeker
doelmatiger zijn. Echter meer en meer doet zich de behoefte gevoelen
om aan de veterinaire onderwijsinrichtingen een boerderij te verbinden,
waar de studenten, vooral zij, die „uit de stad komen", nader met het
bedrijfsleven in de veehouderij bekend kunnen worden gemaakt.

Met de afdeeling physiologie en physiologische chemie, om de derde
hoofdgroep vóór het candidaatsexamen te noemen, is het minder goed
gesteld. De physiologie beschikt over enkele semi-permanente localen
en eenige ruimten in de kliniek voor kleine huisdieren ; de physiologische
chemie is op de hoogste verdieping van het onderwijsgebouw onder-
gebracht. Hier is verbetering dringend noodig.

Het is voorts moeilijk te zeggen welke afdeeling gebrekkiger gehuisvest is, de
afdeeling parasitaire- en infectieziekten of de afdeeling verloskunde. Erger is,
dat deze gebrekkige huisvesting der verloskundige kliniek den uitslag
der daar te verrichten operaties ongunstig kan beïnvloeden, waardoor
de goede naam der geheele onderwijsinstelling schade zou kunnen
lijden. Voor beide afdeelingen geldt, dat ten spoedigste in den nood
moet worden voorzien. Op deze punten is de Nederlandsche veterinaire onder-
wijsinstelling niet alleen bij den tijd ten achter, maar volkomen obsoleet.

Er blijven dan nog verschillende onderdeelen te noemen, die evenzeer
om aanvulling vragen.

Voor het veterinair-chemisch onderzoek zal een betere huisvesting
noodzakelijk zijn. Mogelijk kan de pharmacotherapeutische afdeeling
in de door de physiologie te verlaten localen der kliniek voor kleine
huisdieren worden ondergebracht.

De afdeeling kennis der menschelijkc voedingsmiddelen zal op den
duur ook over meer ruimte dienen te beschikken dan thans op de 2e étage
van het pathologisch instituut voorhanden is.

Voor de onontbeerlijke afdeeling röntgenologie dient evenzeer ruimte
te worden beschikbaar gesteld.

Het lijkt aanvankelijk, dat nog veel gebouwen zullen moeten verrijzen
Men vergete echter niet, dat de afdeeling „propaedeutische natuurkunde
en propaedeutische scheikunde" der universiteit het z.g. groote onder-
wijsgebouw binnen afzienbaren tijd zal verlaten. Het staat vast, dat
daarin na grondige verbouwing meer dan één afdeeling van het veteri-
naire onderwijs kan worden opgenomen.

Ook laten de nieuw gehuisveste afdeclingen verlaten ruimten open,
die na grondig herstel voor andere doeleinden wel geschikt kunnen zijn.
Zoo zou onderzocht kunnen worden of een dezer dienstbaar te maken
ware ter huisvesting van de apotheek. Het verblijf dezer afdeeling
in één gebouw met de bibliotheek is met het oog op brandgevaar zeker
niet ideaal te noemen. Werkelijke nieuwbouw zal waarschijnlijk alleen
voor de afdeelingen parasitaire en infectieziekten resp. physiologie
noodig blijken.

Of het oude hoofdgebouw in den staat, waarin het zich bevindt,
nog lang den tand des tijcis zal weerstaan, is moeilijk te beoordeelen.
De verlangens gaan uit naar vervanging van dit gebouw door een
ander, huisvesting biedend aan bibliotheek en administratie, benevens
faculteitskamer en verdere ruimten voor den algemeenen dienst (centraal
magazijn).

Maar waarschijnlijk wordt hier cle boog der verwachtingen in dezen
moeilijken tijd te sterk gespannen.

lloe dit zij, men mag vaststellen dat het Diergeneeskundig Hooger Onderwijs
met niet zeer omvangrijke middelen volledig gehuisvest kan worden. Inderdaad
is het mogelijk een bouwplan voor de eerstkomende iu o/ 20 jaren op te maken,
aan het einde waarvan de huisvesting dezer Faculteit als een afgerond geheel
beschouwd kan worden. Het ligt naar hel oordeel van schrijver dezes voor de
hand voor de financiering van dit project de medewerking van het ,, Werkfonds"
in te roepen.

Wij zagen, dat aan de voormalige Veeartsenijkundige Hoogeschool
gemiddeld per jaar 29 doctorandi tot dierenarts werden bevorderd.
Voor de voorziening in de behoefte aan jeugdige collegae was dit getal
eigenlijk te groot.

Men bedenke, dat op Nederlandsch grondgebied circa 700 dieren-
artsen werkzaam zijn. Bij een gemiddelden arbeidsduur, liggende
LXVI ,8

tusschen 30 en 35 jaren, zullen tusschen 20 en 25 plaatsen te bezetten
zijn. Er is nog wel eenige uitbreiding van het arbeidsveld denkbaar,
maar de ervaring leert, dat hieruit pas na geruimen tijd plaatsen
voortkomen, die een volledig bestaan bieden.

In de cursussen 1925- 1926 tot en met 1937-1938 was het laatst-
genoemd gemiddelde aantal geringer. Hierbij dient te worden opge-
merkt, dat de „incorporatie" officieel een studieverlenging van een
halfjaar medebracht, waardoor de afvloeiing uiteraard werd vertraagd.
Een record werd bereikt in den cursus 1931- -1932 toen 41 dierenartsen
werden afgeleverd. In de door ons besproken 13 cursussen zijn gemid-
deld 21 a 22 dierenartsen per jaar in de praktijk getreden, (zie Tabel
No. IV). Voor den invloed daarvan op de bezetting van ons corps en
voor hunne vermoedelijke maatschappelijke toekomst verwijzen wij
naar de rede van Prof. Schornagf.i. op de laatste Algemeene Ver-
gadering !).

Wanneer men echter den studieduur der allumni onzer Faculteit nader
onderzoekt blijkt, dat maar zeer weinigen de studie in de officieele
5! jaar volbrengen. Wordt nog door een behoorlijk contingent na
2^ jaar het candidaatsexamen afgelegd, de tijd tusschen dit laatste en
het tweede deel van het doctoraal examen wordt door zeer velen tot
2i cursusjaar verlengd. Wij mogen hier wel mededeelen, dat het in

de bedoeling der Faculteit ligt bij de indeeling der studiestof in de
naaste toekomst rekening te houden met bovenbedoelde omstandigheid.
De studieduur zal dan officieel op zes jaren worden gebracht, een
werkelijke verlenging zal dit voor slechts enkelen medebrengen.

Het spreekt van zelf, dat dergelijke maatregelen hun weerslag vinden
in den toeloop tot onze Faculteit en de dichtheid der bezetting van ons
arbeidsveld. De afgestudeerden kunnen daaruit leeren, dat de toegang
tot hun beroep zeker niet wordt vergemakkelijkt. Mogen zij niet alleen
door maatregelen, die men tot het domein der „vakvereeniging" kan
rekenen, maar vooral door het juist hanteeren van hun rechten en
vervullen hunner plichten er toe medewerken, dat de diergeneeskundige
arbeid ook die belooning vindt, die zulk een gedegen opleiding recht-
vaardigt.

Van één dezer rechten, het recht van promotie, wordt op waardige
wijze gebruik gemaakt. Hadden aan de V.H. gemiddeld 5 promoties
per jaar plaats, gedurende de Faculteitsjaren werd een gemiddelde van
5 a 6 gehandhaafd.

Het gehalte der geleverde dissertaties wekt, met name in veterinaire
onderwijsinstellingen in andere landen terecht bewondering. Een
bezwaar blijft daarbij de taal, die uit den aard slechts voor een beperkten
lezerskring toegankelijk is. Terecht hechtte de Faculteit er onlangs dan
ook haar goedkeuring aan, dat in deze boekwerken een uitvoerige
samenvatting in een der daartoe gebruikelijke talen wordt opgenomen.

Men denke echter niet, dat dit instituut alleen waarde heeft voor den
betrokkene en voor wetenschappelijke kringen. Daaraan is ook een
groot standsbelang verbonden. Hoe vaak is het reeds voorgekomen,
dat één onzer collegae een onderwerp voor zijn dissertatie koos uit een
der vele grensgebieden van ons vak. Het succesvol ten einde brengen
van zulk een studie versterkt de rechten, die de dierenartsen op maat-
schappelijkcn arbeid, welke met het gekozen onderwerp verband
houdt, kunnen doen gelden. Wij willen hier geen concrete onderwerpen
noemen, doch stippen aan, dat deze te vinden zijn op het terrein der
bacteriologie, der pathologische anatomie, der keuring van vleesch en
van gevogelte, van het toezicht op melk, van de voedingsleer der huis-
dieren en van andere onderdeelen der zootechniek.

Ook over het nakomen van een der plichten van den dierenarts, t.w.
het zich op de hoogte houden van nieuwere inzichten, behoeven wij in
het algemeen niet te klagen. Daarvan getuigt niet alleen de belangstel-
ling waarmede de afleveringen van dit Tijdschrift telkens weer worden
ontvangen, maar ook de groote deelneming aan de „veterinaire week"
en andere uitingen op het gebied der „postuniversitaire studie", welke
op zoo voortreffelijke wijze door de daartoe bestaande commissie uit de
Mij. voor Diergeneeskunde worden geleid. Maar hiermede hangt ook
samen de vraag of de bestaande opleiding inderdaad volledig voldoende
is voor het vervullen van ambten en bedieningen op diergeneeskundig
terrein. Dat de pas-afgestudeerden allround practici resp. allround

vleeschhygiënisten zijn, zal niemand beweren, noch mogen verwachten.
Zij behooren daartoe de grondslagen mede te voeren, de practischc
vaardigheid en de diepere kennis dienen zij zich in hun eerste prac-
tische jaren eigen te maken, waarbij elk zich naar eigen aard zal speciali-
seeren in de richting, die hem het beste ligt. Daarom is schrijver dezes
van oordeel, dat keuringsdierenartsen, resp. hoofden van dienst in de
toekomst alleen gerecruteerd dienen te worden onder hen, die zich
door het volgen van een daartoe strekkenden, vooral op de praktijk
gerichten cursus, nader hebben bekwaamd. Geen dwang worde tot het
volgen van zulk een cursus opgelegd. De ambitie moet de cursisten bijeen-
brengen, zij vinden hun belooning dan niet alleen in de voorkeur bij
benoemingen. Bij het organiseeren van zulke cursussen vinden de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, de Vereeniging van Slachthuis-
directeuren, de Faculteit en de Inspectie op de volksgezondheid een
dankbaar terrein voor samenwerking. Hunne actie zal echter eerst dan
loonend zijn, wanneer in de wettelijke bepalingen omtrent benoem-
baarheid tot deze ambten met deze inzichten rekening wordt gehouden.

Dat aan deze organisatie indien noodig, herhalings- en aanvullings-
cursussen voor reeds in dienst zijnde ambtenaren kunnen worden
opgedragen, zij hier ten overvloede aangestipt.

En hiermede keeren wij terug lot het punt van waaruit wij deze studie over
het tegenwoordig diergeneeskundig onderwijs hebben opgezet, t.w. de incorporatie
der Veeartsenijkundige Hoogeschool in de Rijks-Universiteit te Utrecht. Alleen
dan zullen van deze incorporatie directe voordeelen voor het onderwijs worden
verkregen, wanneer de in de § § 4 en 5 noodig geachte leerstoelen worden in
stand gehouden resp. ingesteld en tevens de huisvesting zal worden verzorgd in
den geest als in de 6e afdeeling is ontvouwd. Zou een dergelijke toestand
niet bereikbaar zijn, dan zou niet voldaan worden aan de door de
Regeering bij deze samenvoeging gestelde eisch, dat de incorporatie
diende te geschieden met behoud van de doelmatigheid van het hooger dier-
geneeskundig onderwijs.

Wij koesteren echter het onwrikbaar vertrouwen, dat de voorspoedige
ontwikkeling van deze tak van onderwijs in de bijna vervlogen 120 jaar,
welke ontwikkeling wel meer door tijden van schijnbaren stilstand werd
onderbroken, thans zeker niet voor verstarring of beknotting zal plaats
maken. Zij zal zich ook in de komende jaren als onderdeel der Uni-
versiteit verder voortzetten. Moge het voorgaande een bijdrage vormen
bij de studie van de wijze, waarop deze groei het beste ware te leiden.

I. De wetenschappelijke beoefening van de ziektekunde der huisdieren moet
een belangrijken grondslag vormen bij het bepalen van het zoötechnisch uitvoerbare :
Daarom worde

a. de leerstoel voor Zootechniek en Gezondheidsleer te Utrecht tot vollen omvang
ontwikkeld en onverwijld met een gewoon hoogleeraar bezet.

b. Ook het doctoraal examen in de veeartsenijkunde als grondslag voor het Inge-
nieursexamen (richting veeteelt) aan de Landbouw Hoogeschool aanvaard.

c. Voor de vorming van deze „veeteeltkundigen" een „Interfacultaire studie
aan de Landbouw Hoogeschool en Faculteit der Veeartsenijkunde ingesteld.

II. Bij het onderzoek van dierziekten is het chemisch-, resp. physisch onderzoek
van zoodanige beteekenis geworden, dat de hulp van ter zake gespecialiseerde
deskundigen niet kan worden ontbeerd. Daarom worde :

a. Dit onderzoek nauw verbonden aan het klinisch onderricht, een isoleering
daarvan zooals ten onrechte vroeger met het aetiologisch resp. bacteriologisch
onderzoek der parasitaire en infectieziekten geschiedde worde vermeden.

b. Een interfacultaire studie in het leven geroepen in de Faculteiten der Wis-
en Natuurkunde en der Veeartsenijkunde, ter vorming van specialisten op dit
gebied, waaraan niet alleen bij het onderwijs maar in het bijzonder in „research-
laboratoria" groote behoefte bestaat.

III. De onderbreking in de voorziening der huisvesting der Veeartsenijkundige
Faculteit, die bij de incorporatie in de Universiteit is ingetreden make plaats voor
een spoedige hervatting van nieuwbouw, resp. verbouw der benoodigde localiteiten.

Nieuwe huisvesting is dringend noodig voor de afdeelingen Verloskunde en Gynae-
cologie, Parasitaire- en Infectieziekten, Physiologie met inbegrip der physiologische
chemie. Maar ook voor enkele andere afdeelingen moeten verbeteringen in het plan
worden opgenomen.

Er moge aan herinnerd worden dat de Minister van Economische Zaken in de
Eerste Kamer der Staten Generaal verklaarde gaarne de hulp van het Werkfonds
te willen aanvaarden voor de huisvesting der Landbouw Hoogeschool (behandeling
begrooting x 939) •

Voor de huisvesting der Veeartsenijkundige Faculteit kan een bouwplan worden
opgesteld voor 10 of 20 jaren uit te voeren met behulp van dit Fonds. Aan het einde
van deze periode zal dan een huisvesting verkregen zijn die als een afgerond ge-
heel kan worden beschouwd.

Naar aanleiding van het artikel van Prof. van Oijkn („Uit de diergeneeskundige
studentenwereld") in een vorig Tijdschrift, zij het mij vergund, een korte bemerking
te maken ; voor een uitvoerige discussie is het hier niet de plaats.

Het ware m.i. beter geweest, als de D.S.K. zich reeds bij haar oprichting had
aangediend als de (eenige) faculteitsverecniging van veterinaire studenten, als
zoodanig erkend door de Acad. Senaat of althans de Faculteit voor Veeartsenijkunde.

Het door Prof. van Oijen genoemde „charter", terwille van een schijnbaar
voordeel aanvaard, is een stap terug in de richting van een oplossing van het
brandende laculteitsvraagstuk, dat nog steeds zijn nadeeligen invloed op de
Utrechtsche studentenwereld doet gelden, terwijl het in zich sluit een erkenning
van onmacht der D.S.K. om zelfstandig en onafhankelijk de studiebelangen der
veterinaire studenten naar behooren te behartigen.

In het laatste nummer van dit Tijdschrift publiceert Dr. van Santen een artikeltje
naar aanleiding van de bekende Amsterdamsche lever met teleangiectasie. Gaarne
wilde ik naar aanleiding hiervan ook iets in het midden brengen en wel het volgende:

Het geval werd besproken in de Vee- en Vleeschhandel gelijk met een te Pur-
merend plaats gehad hebbend geval onder den titel „gebrek aan uniformiteit bij

de keuring" of iets dergelijks. Het gebrek aan uniformiteit in vleeschkeuringsuit-
spraken is echter niet zoo groot als de Vee- en Vleeschhandel meent, al komen
natuurlijk diensten voor waar minder scherp gekeurd wordt. Zoo kan men het
bezwaarlijk wijten aan gebrek aan uniformiteit in de keuring, dat de te Purmerend
uit Nijkerk, aldaar goedgekeurde, ingevoerde lever wegens tuberculeuze haarden
werd afgekeurd. Een dergelijke lever wordt overal afgekeurd bij behoorlijke be-
schouwing.

Wat mij echter frappeert is een opvallend gebrek aan uniformiteit bij de gerechte-
lijke uitspraken bij Vleeschkeuringswet-overtredingen. Ik ben mij er van bewust
mij te begeven op een gevaarlijk terrein dat het mijne niet is. Verder strekt mijn
ervaring, hoewel vrij ruim, zich slechts uit tot Noord-Holland. Ik meen echter
te weten dat mijn meening door velen gedeeld wordt.

Ook in de rechtelijke uitspraken zullen natuurlijk individueele verschillen voor-
komen, mogelijk nog sterker dan in keuringsuitspraken. Accoord. Echter is het
toch merkwaardig dat een veehouder, welke een gestorven schaap niet aangeeft
ter keuring er» het verdonkeremaant, hiervoor, indien hij in de omgeving van Am-
sterdam woont, een circa 6 a 7 maal zoo hooge boete krijgt, dan wanneer een
veehouder in mijn keuringskring dit overkomt. Gaarne laat ik in het midden of
het eene bedrag te hoog is of het andere te laag, ik wil alleen op het verschil wijzen.
Een noodslager hier in de omgeving sneed den afkeuringsstempcl af van een afge-
keurd gestorven schaap en bracht dit in consumptie. Het geval werd ontdekt door
crisisambtenaren, waarop procesverbaal volgde : de boete bedroeg ƒ 20.— (twintig
gulden). Niemand zal ontkennen dat deze boete wel een scherpe tegenstelling
vormt met het bedrag dat de Amsterdamsche slager voor de inmiddels beroemd
geworden lever moest betalen.

De opsporingsambtenaar-keuringsveearts behoeft voor zijn arbeid een krachtigcn
steun van den strafrechter.

Onder het opschrift „Waar gaan wij heen?" doet de Heer R. van Santen,
Directeur van het Openbaar Slachthuis te Nijmegen, in het No. van ons Tijdschrift
van i Maart j.1. een feilen aanval op het beleid van den Amsterdamschen Keurings-
dienst van slachtdieren, vleesch en vleeschwaren.

Aanleiding daartoe gaf hem een artikel voorkomende in „De Vee- en Vleesch-
handel" van 10 Februari 1939, waarin een beschouwing werd gewijd aan het feit,
dat een slager te Amsterdam door den Kantonrechter aldaar werd veroordeeld
tot een boete van ƒ 100.— wegens een bij de repressieve controle geconstateerde
overtreding van art. 40 der Vleeschkeuringswet. Deze overtreding bestond in het
voorhanden hebben van gekookte runderlever, waarin ziekelijke afwijkingen aan-
wezig waren.

Bovenbedoeld feit heeft den Heer Van Santen blijkens diens mededeeling buiten-
gewoon geërgerd en wel in die mate. dat hij de leidende figuren van den Amster-
damschen Keuringsdienst feitelijk als querulanten en machtsmisbruikers afschildert,
zoomede de Inspectie tegen dien Keuringsdienst te wapen roept.

Collega Van Santen gaat in deze geheel af op den inhoud van het bedoelde
artikel in het slagersvakblad. Kennelijk heeft hij — ondanks zijn „lang aarzelen" —
het niet noodig geoordeeld, alvorens zijn requisitoir te houden, nog maar de moge-
lijkheid te overwegen van een onjuiste, minder juiste of onvolledige weergave door
het meergenoemde blad van de omstandigheden, waaronder de overtreding werd
gepleegd. Voorts kan hij geen deugdelijke kennis dragen van het standpunt door
den Amsterdamschen Keuringsdienst in deze ingenomen en evenmin van de juiste
gronden, waarop de Kantonrechter een vrij hooge boete oplegde.

Noch ecnigc in het slagersvakblad weergegeven voorname feiten, noch de daarin
vermelde conclusiën mogen aanspraak maken op volstrekte juistheid. Nu de Heer

Van Santen zich de vrijheid heeft veroorloofd een buitengewoon fel oordeel uit
te spreken zonder de moeite te nemen zich vooraf behoorlijk op de hoogte te stellen
der feiten en omstandigheden, vergaat mij de lust de zakelijke onjuistheden recht
te zetten en het standpunt van den Amsterdamschen Keuringsdienst te verdedigen.
Evenmin ga ik in op de in het geschrift geuite insinuatie omtrent de bedoeling
van mijn Dienst in deze.

Afgescheiden evenwel van het bovenstaande, had de omstandigheid, dat de
Rechter niet volstaan heeft met het opleggen van een geringe boete, den Heer
Van Santen tot voorzichtigheid moeten nopen. Denkt deze Collega nu werkelijk,
dat de Rechter zich zoo maar voor het karretje van de beweerde querulanten en
machtsmisbruikers van den Amsterdamschen Keuringsdienst laat spannen en dan
nog wel bij herhaling ? Ook in hooger beroep is veroordeeling met hooge boeten
gevolgd (een analoog geval).

De verdediging van de zijde der hierbedoelde overtreders, welke principieel
geheel overeenstemt met die van den Heer Van Santen (die geen slager, doch
Hoofd van een Keuringsdienst is), is door den Rechter of de Rechtbank aangehoord,
maar niet aanvaard. Zou het in casu inderdaad formeele overtredingen gelden,
dan zou de Rechter zulks ongetwijfeld hebben doen blijken door het boetebedrag
laag te stellen of de delinquenten schuldig te verklaren zonder oplegging van straf.

Op alle bovenstaande gronden had ik van Collega Van Santen een meer voor-
zichtige en meer objectieve houding verwacht.

Ten slotte kan ik nog mededeelen, dat ook na het door den Heer Van Santen
bedoelde geval soortgelijke zaken tot oplegging van niet lage boeten hebben geleid
en dat ik niettemin mij daardoor allerminst als „verloren" beschouw.

,,De weg van den minsten weerstand" moge velen aantrekken, doch deze leidt
veelal niet tot het gewenschte doel, in deze namelijk : een behoorlijke naleving
van een wettelijk voorschrift.

Als antwoord op het bovenstaande „ingezonden" van collega Ref.sf.r, moge
het volgende dienen :

„Met de mogelijkheid van een onjuiste weergave" in de Vee- en Vleeschhandel
van het door mij gewraakte feit (het verbaliseeren van een slager die een van eld< rs
in gckookten toestand ingevoerde lever in voorraad had, in welke lever afwijkingen
voorkwamen), heb ik wel degelijk rekening gehouden. Ik heb mij n.1. voordal ik
het eerste ingezonden stuk schreef, met de Hoofdredactie van genoemd blad in
verbinding gesteld, die, nadat ik haar attent had gemaakt op de groote waarde
van haar verklaring, de ten laste legging, waarom het toch gaat, nogmaals doorlas
en mij verzekerde, dat het feit zich conform hun berichtgeving had toegedragen.

Het staat dus vast, dat de Amsterdamsche Keuringsdienst den slager voor ge-
noemd feit verbaliseerde en de deskundige in verband met dit feit, een voor den
slager zoodanig bezwarende verklaring aflegde, dat de Kantonrechter een boete
van ƒ ioo.— oplegde. Over dit feit ging mijn „ingezonden" en dit feit is in het
verweer van collega Reeser onaangetast gebleven. Dat de Kantonrechter veroor-
deelt, bewijst slechts, dat mijn veronderstelling omtrent de juridische volkomenheid
van het proces-verbaal juist was : het is echter het opmaken van dit verbaal dat mij
en velen met mij griefde.

Overigens ben ik door het antwoord van collega Reeser zeer teleurgesteld. Voelt
de Heer Reeser dan niet den diepen ondergrond van mijn „ingezonden" ? Voelt
de Heer Reeser dan niet, dat één simpele verkeerde handeling van een Keurings-
dienst nog geen reden mag zijn om daarover intercollegiaal te schrijven, doch dat
dit slechts dan geoorloofd is en ook geboden, als deze verkeerde handeling een
symptoom is van een bestaanden verkeerden toestand ? Voelt ten slotte de Heer
Reeser niet dat de belangen van het aan hem en aan ieder onzer toevertrouwde

slachthuis direct en indirect door dezen toestand, waarvan het beruchte proces-
verbaal één der symptomen is, op ernstige wijze kan worden geschaad ?

In zijn eigen belang, in het belang van zijn slachthuis, in het belang van onze
slachthuizen, wensch ik Collega Reeser ten slotte toe, dat hij in een stil uurtje
over de bedoeling van mijn „ingezonden" nog eens ernstig nadenkt. In dat geval
kunnen, wat mij betreft, alle momenten, die de aandacht van de kern van de zaak
afleiden, verder onbesproken blijven.

Van verschillende zijden (Muntsch: Klin. Wschr. 1934 no. 13 en 14; Richters:
Inaug. Diss. Berlin 1936; Richters: Die Tiere im Chemischen Kriege, Berlin,
1937 ; enz.) is reeds gewezen op het belang van het morphologisch bloedonderzoek
bij vergiftiging met oorlogsgassen. Vooral uit een prognostisch oogpunt wordt hieraan
door verschillende onderzoekers groote waarde gehecht. Dowoiallo *) heeft hier-
omtrent proeven genomen bij een aantal paarden en komt tot de volgende con-
clusies :

De veranderingen in het morphologische bloedonderzoek zijn belangrijk en kan
men indeelen in drie periodes nl.:

In de eerste periode, welke ongeveer t uur duurt, zien we een belangrijke daling
van Hb en R. De daling van het aantal w. bl. 1. (= W) duurt maar zeer kort;
verder een afname van het aantal lymphocyten en eos.cellen, terwijl het aantal
neutr. cellen toeneemt.

In de tweede periode, beginnend na 1 uur en zijn hoogtepunt bereikend na 6—7
uur, zien we een belangrijke stijging van Hb en R. Ook het aantal w. bl.1. is nu zeer
belangrijk gestegen. Verder aneosinophylie, neutrophylie met een belangrijke ver-
schuiving naar links en lymphopenie.

In de derde periode, beginnend na 24 uur, zien we een daling van Hb, R en W
tot normaal of lager. De eos. cellen blijven afwezig en komen bij gunstig verloop
pas na een dag of 6 in het bloed terug. Verder blijven de neutrophylie en de lym-
phopenie nog langer bestaan. De pols, temp. en ademhaling zijn direct na de inwer-
king van het gas al sterk verhoogd en hebben na 6—7 uur hun hoogste punt bereikt.
Daarna volgt een geleidelijke daling. Pols en temp. zijn na een dag of 6 nog iets te
hoog, terwijl de ademhaling dan subnormaal is.

Bovendien is de bezinkingssnelheid van de r. bl.1. gedurende het geheele proces
verhoogd, inzettend 1 uur na de intoxicatie en het sterkst na 1—3 uur.

Dowoiallo komt tot de conclusie, dat het bloedonderzoek een belangrijk hulp-
middel kan zijn bij de diagnostiek van een phosgeenvergiftiging, maar vooral uit
een prognostisch oogpunt kent hij er een groote waarde aan toe, omdat de bloed-
veranderingen volgens een vast schema verloopen, zoodat we door middel van het
bloedonderzoek kunnen uitmaken in welk stadium de zieke verkeert.

De milt, het groote orgaan, dat in vele opzichten nog zoo onbekend is in zijn
werking, schijnt in nauw verband te staan met de erythropoëse. Bekend is het feit,
dat na splenectomie een belangrijke erythroblastosis met Jolly-lichaampjes in het
perifere bloed ontstaat (Hirschfeld). Ook bij chronische miltatrophie ziet men
in den regel — niet steeds — veel normoblasten en Jolly-lichaampjes in het bloed.

Van Buchem *) verkeerde in de zeldzame gelegenheid bij een patiënt, bij wieii
voor eenige maanden een stuk van het jejunum werd gereseceerd wegens een steno-
seerend ontstekingsgezwel, een typische erythroblastische anaemie met steatorrhoe
te zien ontwikkelen. Op grond van het bloedbeeld (anaemie, vele normoblasten
met pycnotische kernen en orthochromatisch protoplasma, Jolly-lichaampjes), de
steatorrhoe, het gunstig reageeren op ijzertoediening en de bij de sectie gevonden
zeer kleine atrophische milt kon de diagnose erythroblastische anaemie, zooals die
wordt beschreven door Bennet, Hunter en Vaughan met zekerheid worden gesteld.
Van Buchem komt naar aanleiding van het ziekteverloop bij zijn patiënt en op
grond van het gevonden bloedbeeld en literatuurstudie tot de volgende conclusies :

1. Het optreden van erythroblasten en Jolly-lichaampjes na miltextirpatie of milt-
atrophie berust niet op een verhoogde beenmergfunctie, maar op een gestoorde
ontkerning van de erythroblasten (Hirschfeld).

2. Primair is de miltfunctie onvoldoende of ontbreekt, maar de weggevallen
miltfunctie wordt aanvankelijk overgenomen door het resteerende reticulo-endo-
theliale systeem (lever, enz.), zoodat de aanvankelijk na een splenectomie optredende
normocyten na korteren of langeren tijd weer uit het perifere bloed verdwijnen.

3. Het resteerende ret. end. systeem wordt echter gemakkelijk insufficiënt, waarvan
men de oorzaak in de eerste plaats moet zoeken in een ijzerdeficiëntie, omdat bij de
een of andere verstoring der resorbtie van het ijzer vanuit den darm (vetdiarrhee
bij den patiënt van v. B.) de ijzerstofwisseling bij dergelijke patiënten gemakkelijk
deficiënt wordt. Immers door het ontbreken van de milt mist het lichaam zijn be-
langrijkste ijzerdepót en bovendien schijnt bij miltlooze dieren de ijzeruitscheiding
verhoogd te zijn.

4. Wanneer door de een of andere oorzaak dan het resteerende ret. end. systeem
insufficiënt wordt, vervalt daarmee de rem, welke normaliter verhindert, dat de
r.bl.1. in te jongen vorm het beenmerg verlaten, zoodat een erythroblastosis voor den
dag treedt.

Page ¹) bespreekt de verschillende oorzaken van het voorkomen van verhoogden
bloeddruk. Hij wijst er op dat de bloeddrukverhooging een symptoom en geen ziekte
als zoodanig is. Vaak is de oorzaak niet bekend. De bekende oorzaken zijn te verdeelen
in (a) renale (b) cardiovasculaire (c) endocrine en (d) nerveuze.

De belangrijkste renale bloeddrukverhooging is een gevolg van glomerulonc-
phritis. Het mechanisme hiervan is niet voldoende bekend. Volgens sommigen zouden
hierbij pressorische stoffen worden gevormd. Deze werden echter nooit aangetoond.
Verminderde doorstrooming der nieren kan ook niet alles verklaren. Verdere oor-
zaken zijn afsluiting van de urinewegen, anurie of renale tumoren.

De meest belangrijke oorzaak van cardio-vasculaire hypertensie is die welke
wordt veroorzaakt door afsluiting van de aorta. Door deze afsluiting treedt een
bloeddrukverhooging in de cerebrale vaten en ook elders in het lichaam op. Lood-
vergiftiging geeft bloeddrukverhooging door invloed op de zenuwuiteinden. Peri-
arthritis nodosa kan ook de oorzaak zijn, vooral wanneer de renale bloedvaten hierbij
zijn betrokken.

De verhooging bij hartgebreken b.v. bij hartblock zou op reflectorische vaso-
constrictie berusten.

De endocrine klieren kunnen door afscheiding van hormonen bloeddrukverhooging
veroorzaken. Hierbij kunnen een rol spelen de hypophyse, de bijnieren, de ovaria
en de schildklier.

1 ) Irvin Page, The Nature of Hypertension, Bulletin of the New York Academy
of Medicine B, 1937, 645.

Het centrale zenuwstelsel kan een zeer belangrijke rol spelen bij de verhooging
van den bloeddruk. Meest ziet men dit bij verhooging van den intracranieelen druk.
Deze bloeddrukverhooging zou van vasomotorischen oorsprong zijn, want het ver-
dwijnt bij sympathectomie. Ook arteriosclerose van de sinus caroticus zou invloed
kunnen hebben.

De bloeddruk is in het algemeen voornamelijk afhankelijk van de volgende
factoren, (a) Bloedvolume, (b) viscositeit, (c) slagvolume, (d) weerstand, vooral
in de arteriolae. Wat de weerstand betreft, omtrent de verandering hiervan bestaan
2 theorieën nl. de neurogene en de angiogene. Volgens de eerste zijn de vaten nor-
maal, maar bestaat een sterke zenuwwerking, volgens de tweede zijn veranderingen
in de vaten primair.

Bij dieren is experimenteel aangetoond, dat afsluiting van de renale bloedvaten
verhooging van den bloeddruk geeft. Dénervatie van de nier, doorsnijden van de
n. splanchnici of totale sympathectomie gecombineerd met dénervatie van het hart
heeft hierop geen invloed. Wegname van de hypophyse heft daarentegen de werking
op. Wegname van cle bijnieren heeft hetzelfde effect.

De operatieve behandeling bij bloeddrukverhooging moet nog steeds als niet
voldoende bekend worden beschouwd.

Heuer *) beschrijft de verschillende methoden, die hij uit eigen ervaring en
uit de literatuur kent. Deze zijn :

1. Therapeutische methoden, die erop gericht zijn, de bijnieren te beinvloeden.
Deze kunnen worden verdeeld in (a) Totale dénervatie van deze klieren van interne
secretie, (b) Gedeeltelijke extirpatie ervan. De resultaten, die hiermee werden
verkregen zijn over het algemeen niet afdoende.

2. Behandeling, die gericht is op de chronische vasoconstrictie in het splanchnicus-
gebied. De toestand van de arteriolae in dit gebied bepaalt voor een groot gedeelte
de hoogte van den bloeddruk. De methoden, die op deze behandeling gericht zijn,
zijn:

(a) Subdiafragmale resectie van de nervi splanchnici en de onderste dorsale
sympathische ganglia. Ongeveer 100 gevallen werden door Peet behandeld. De resul-
taten zijn vrij twijfelachtig. In een klein deel der gevallen werd een zeer gunstig
resultaat verkregen, terwijl in het meerendeel de druk na aanvankelijk te zijn ge-
daald weer op zijn preoperatieven stand terugkwam.

(b) Subdiaphragmale resectie van de splanchnici gecombineerd met wegname
van het eerste en derde lumbale sympathische ganglion en gedeeltelijke wegname
van de bijnieren.

Adson, die 45 patienten op deze manier behandelde, zag in 14 gevallen uitstekende
resultaten en in 10 gevallen een tamelijk bevredigend resultaat. Hij heeft zijn patienten
echter nog maar ten hoogste 2 jaar kunnen observeeren.

(c) B-^Jiderzijdsche wegname van het ganglion coeliacum. Deze operatie werd
door Crile toegepast. Door den korten observatieduur kunnen de resultaten, die
voorloopig vrij gunstig lijken nog niet worden beoordeeld.

(d) Doorsnijding van de voorste wortels van het ruggemerg. De bedoeling hiervan
is alle vezelen, die vasoconstrictoren bevatten te onderbreken. De doorsnijding
der wortels geschiedt van thoracaal VI tot lumbaal II. In de meer goedaardige
gevallen van zeer hoogen bloeddruk waren de resultaten van deze operatie gunstig.
Waren vaatveranderingen aanwezig, dan werden iets minder gunstige resultaten
waargenomen, terwijl in de kwaadaardige gevallen de operatie zeer gevaarlijk
was (5 patienten werden geopereerd, 3 stierven vlak na de operatie, terwijl 1 aanmer-
kelijk verbeterde).

Schrijver wijst er bij de discussie op, dat de eigenlijke oorzaak van bloeddruk-
verhooging, zooals die hier wordt bedoeld (bij jonge personen) niet bekend is. Noch

de klieren van interne secretie, noch het zenuwstelsel kunnen hiervoor uitsluitend
aansprakelijk worden gesteld. De chirurgische behandeling zal daarom dikwijls
geen algeheele genezing brengen. De beste operatie vindt schrijver de onder (d)
genoemde.

Atchley *) bespreekt de verschillende oorzaken voor oedeem. Normaal is er
evenwicht tusschen den hydrostatischen druk in de capillairen en den osmotischen
druk van het plasma (hypothese van Starling). De osmotische druk is in hoofd-
zaak van de eiwitten afkomstig. Aan het arterieele einde van een capillair is de hy-
drostatische druk grooter dan de osmotische, zoodat er vloeistof in de weefsels treedt.
Aan het veneuze einde is het omgekeerd. De oorzaken voor het optreden van oedeem
zijn verschillende, b.v. de hydrostatische druk in de capillairen kan groot zijn, de
osmotische druk van het plasma kan klein zijn of de wand van de capillairen kan
doorlaatbaar zijn geworden. Dit laatste b.v. bij trauma, ontsteking, toxinen, enz.
De osmotische druk kan worden bepaald door bepaling van het serum-eiwit. Vooral
albuminen, waarvan de moleculen kleiner zijn dan van de globulinen spelen hierbij
een belangrijke rol. Nieraandoeningen zijn dikwijls oorzaak van oedeemvorming.
Een acute nephritis kan dit zijn, omdat hierdoor het vermogen om water uit te
scheiden verminderd kan zijn. Na-zouten staan in een kwade reuk voor de vorming
van oedemen. Daarom wordt meestal bij nieraandoeningen zoutloos dieet gegeven.
De vraag is of dit een specifieke eigenschap van de Na-ionen is. Schrijver meent
van niet. Het zou volkomen aspecifiek zijn. De eenige werking zou kunnen zijn,
dat er geen extracellulair vocht kan bestaan zonder een voldoende Na-ionen con-
centratie. Schrijver is het niet eens met de opvatting van Loeb, dat CaCl₂ en NH₄C1
een werking tegengesteld aan die van NaCl zouden hebben.

Bij nephrosen hebben we bijna steeds een lagen osmotischen druk van het plasma,
doordat steeds eiwit (vooral albuminen) met de urine verdwijnen. Er moet dus
worden getracht dezen osmotischen druk te herstellen. Hiervoor moet zeker geen
eiwit-arm dieet worden gegeven, integendeel het eiwitgehalte in het voedsel moet
hooger zijn dan normaal. Een ander middel is intraveneuze injectie van stoffen
bestaande uit zeer groote moleculen. Hieraan zijn echter nadeelen verbonden.
Schrijver wijst erop, dat het noodig is elk geval van oedeem afzonderlijk te beoor-
deelen. Generaliseeren kan men nooit ; ook spelen stoornissen van de circulatie
soms een belangrijke rol. Over het algemeen is het gewenscht weinig Na-ionen
te geven, terwijl diuretica zeer gunstig kunnen werken. Het beste voldeden bij den
mensch hiervoor een combinatie van NHjCl en mercupurin.
Uraemie.

Fishbf.rg ¹) bespreekt eerst de verschijnselen, veroorzaakt door een gestoorde
nierfunctie. Hij verdeelt deze in de volgende stadia, (a) Een latent stadium, waarbij
de mogelijkheid om de urine voldoende te concentreeren is verminderd zonder
dat het lichaam als zoodanig hiervan last ondervindt, (b) Een stadium, waarbij
een vermeerderde urine-uitscheiding niet meer voldoende is om de verminderde
concentratie op te heffen. Hierbij ontstaat uraemie. Uraemie is echter niet alleen
een direct gevolg van de retentie der urineproducten. De déhydratatie en déminera-
liseering spelen hierbij een zeer belangrijke rol. Schrijver verdeelt nu de uraemie,
veroorzaakt door een gestoorde nierfunctie in twee soorten, i. Renale uraemie,
waarbij de gestoorde functie een gevolg is van de structuurveranderingen in de nieren
b.v. bij nephrose, pyelonephritis enz. 2. ,,Prerenale" uraemie, waarbij de gestoorde
nierfunctie niet tot structuurveranderingen teruggebracht kan worden. Het bleek
hem, dat als oorzaak hiervan bijna steeds een verminderde bloeddoorstroorning

1 ) A. M. Fishberg : Prerenal Azotemia and the pathology of renal bloodflow. Bulletin
of the New York Acad, of Med. 13, 1937, 710.

van de nieren kan worden gevonden. Hierdoor treedt zoowel een kleiner volume
als een geringere concentratie van de urine op. De verminderde doorstrooming
is in de meeste gevallen een gevolg van vermindering van de hoeveelheid circuleerend
bloed. Wanneer men het zoo bekijkt behoort dus eigenlijk de „prerenale" uraemie
tot het hoofdstuk : pathologie van de bloedcirculatie. Bij de bespreking van de therapie
geeft schrijver als zijn meening weer dat het eiwitarme dieet, dat zoo graag bij
gestoorde nierfuncties wordt gegeven, dikwijls eerder slecht dan goed is. Bij deze
patienten bestaat toch reeds een neiging tot hypoproteïnaemie. Bovendien zijn
dikwijls zieke organen in staat veel meer arbeid te verrichten, wanneer slechts meer
wordt gevraagd en dit geldt zeker voor de nier. Schrijver is de laatste jaren bij de
behandeling van zijn patienten hoe langer hoe meer van het eiwitarme dieet afgestapt
en heeft hier zeer gunstige resultaten van gezien.

Heel-bug is een ontsteking van de huid van de kootholte en de omgeving daarvan.
Het komt voor bij volbloeds, vooral in de Downsdistricten, waar veel renstallen
gehouden worden. Men ziet, dat zich in de bovenste huidlagen kloofjes ontwikkelen.
Bij hel loopen gaan deze verder open en worden vaak geïnfecteerd. Geen wonder,
dat de lijders kreupel loopen en in hun werkzaamheden sterk belemmerd worden,
temeer daar de ziekte optreedt in Augustus en September, z.g. renseizoen-maanden.

Het lijden ontstaat iri de weide. Men denkt, dat het wordt veroorzaakt door de
larven van de trombicula autumnales, een mijt, waarvan de larven in bovenbedoelde
maanden in groote hoeveelheden op het gras van de kalkhoudende weiden der
Downs voorkomen. Paarden kunnen er geheele kluwens van aan hun neus hebben,
bijv. na het grazen, maar ook grijpen ze zich vast in de kootholten. Ze irriteeren
daar de huid, vooral na regen of zware dauw, wanneer de huid sterk verweekt is.
De larfjes zijn zeer klein en oranje-kleurig. Zij boren hun monddeelen in de huid,
zuigen zich vol, waarover ze drie dagen doen en laten zich dan vallen, om zich
tot een volgend stadium te ontwikkelen. Bij de eerste nachtvorsten al verdwijnen
de diertjes, vriezen blijkbaar dood. Heel-bug heeft dan natuurlijk weer vacantie
tot den volgenden zomer. Fraser geeft verder een therapie aan, die neerkomt
op desinfectie en behandeling der laesies.

Dr. Wurfschmidt ¹) heeft een 9-jarig trekpaard voor thrombose behandeld.
De thrombus zat daar waar de aorta zich verdeelt. Beide schenkel- en bekkenarteriën
waren verdikt en pijnlijk. Hel paard had langen tijd rust gehad, tengevolge van
kreupelheid. Toen men het de eerste maal weer gebruikte, vertoonde het vrij spoedig
verschijnselen van een snel toenemende kreupelheid, die eindigde met een neer-
storten van het paard onder hevige verschijnselen van benauwdheid. Eerst werd
gedacht aan Lumbago, maar daar het dier na een half uur weer geheel normaal
was. werd op thrombose onderzocht. Bij beweging aan de longe zag men binnen
enkele minuten weer dezelfde verschijnselen, terwijl bij rectale exploratie op de boven
aangegeven plaats een thrombus gevoeld werd. Ondanks de renommé van on-
herstelbaarheid van het lijden, heeft schrijver het paard behandeld. Eerst met
intraveneuze injecties van fïbrolysine. Dit hielp niet. Daarna gaf hij sclcrostomex,
ook intraveneus, in een concentratie van 3 op 40 phys. NaCl. Hij gaf dit 8 maal
met tusschenruimten van 7 dagen. Het resultaat was verrassend. Reeds na 10 dagen
kon het dier 14 minuten draven, want ook liet hij het steeds beweging geven, met het
doel, anastomose te bevorderen. Na een paar maanden was het hersteld. Hij gelooft
niet aan een verband tusschen de kreupelheid en de thrombus, maar wel aan throm-
bose tengevolge van sclerostomiasis, hoewel hij geen eieren in de mest had gevonden.

1 ) Dr. Wurfschmidt. Ein Fait von Thrombose. Zeitschr. f. Veterinark., Januari 1939.

Ondanks het feit, dat er meer dan 10.000 publicaties over loodvergiftigingen
zijn in de wereldliteratuur, geeft schrijver hierover nog een artikel. Hoofdzakelijk
treft men vergiftigingen aan door lood zelf en door loodzouten. Lood wordt veel
gebruikt voor de inrichting van stallen, loodzouten voor het maken van verven,
terwijl men deze verder veel vindt in de buurt van looderts verwerkende fabrieken,
bijv. in de rook daarvan en in het afvalwater en later ook in den grond. De dieren
kunnen het per os opnemen, maar veel erger is opname door inademing. De verschijn-
selen zijn gastro-enteritis, speekselvloed, koliek. Daarna ziet men verlammings-
verschijnselen door aantasting der spieren. De slijmvliezen worden grauw, de hartslag
versnelt, er treedt ademnood op. De duur dezer verschijnselen is van 24 uur tot enkele
weken. Bij een meer chronisch verloop — doordat het lood bij slechts zeer geringe
hoeveelheden wordt opgenomen •— hoort men bij paarden vaak een cornage-
geluid optreden. Men behoeft dit niet te verwarren met gewone cornage, daar bij
loodvergiftiging het geluid nog iets toeneemt als het paard in rust overgaat. Een vroeg-
tijdige loodvergiftiging is te constateeren uit het bloedbeeld, maar vooral uit een
verhoogd porphyrine-gehalte van de urine.

De behandeling bestaat hoofdzakelijk in het wegnemen der oorzaken en verder
in het toedienen van middenzouten, koolpreparaten, hartmiddelen en het verrichten
van maagspoelingen. Antidoten zijn joodkalium en zwavelzuur.

Koller²), die zich reeds verscheidene jaren met de studie van het pekelproces
bezighoudt, heeft in bovengenoemd artikel een globaal overzicht gegeven van de
verschillende processen, die daarbij plaats hebben en het theoretisch inzicht, dat
men daarin meent te hebben.

In enkele bladzijden worden zooveel punten aangeraakt, dat het onmogelijk is
daarvan een overzicht te geven, zoodat wij den belangstellenden lezer naar het origi-
neel verwijzen.

Eén opmerking mag hier niet achterwege blijven. Referent is van oordeel, dat K.
in het algemeen een te groot gewicht hecht aan de beteekenis van de bacteriën uit
de pekel bij het pekelen, maar onvoldoende is doorgedrongen in het spel der che-
mische en biochemische werkingen, die bij deze conserveeringsmethode het resultaat
bepalen.

Na een vrij oppervlakkige uiteenzetting van de verschillende z.g. „snel-pekel
methoden" waarbij zoutoplossingen in het vleesch worden ingespoten, wordt in
dit artikel ^s) de vraag onderzocht of zulks dient te geschieden vóór of nadat de
lijkstijfheid is ingetreden. Er wordt daarbij onderscheid gemaakt tusschen het
snel verschaffen van een goede kleur aan de te bereiden vlecschwaren en het
eigenlijke zouten (conserveeren). Of alle theoretische beschouwingen hier gehouden
inderdaad door juiste waarnemingen bewezen zijn, is voor ref. aan ernstige twijfel
onderhevig.

In hoofdzaak wordt de nadruk gelegd op de volgende punten. Bestrijding der
tuberculose en der Brucella infectie is van belang voor de bevordering der volks-
gezondheid en voor de rentabiliteit van het veehoudersbedrijf.

1 *) Bleivergijtungen bei Pjerden und ihre Bedeulung für den Truppenveterinar. Zeitschr.
f. Veterinark., December 1938.

2 ) Dr. R. Koller Hallein : Z^ur Theorie der Pökelung. Wiener Tierarztl. Monats-
schrift XXV 15, No. 38. Heft. 22.

Het pasteuriseeren van de melk leidt de aandacht af van de noodzakelijkheid
deze beide ziekten te bestrijden.

Het is niet practisch den strijd tegen beide ziekten in het zelfde bedrijf te gelijk
ter hand te nemen.

Vermelden wij, dat de schrijver ^l) alle op tuberculine reageerende dieren ter
slachtbank wil bestemmen, dan blijkt dat zijn denkbeelden voor Nederland niet
uitvoerbaar zijn. Voor den Nederlandschen dierenarts-hygiënist is in dit rapport
weinig nieuws te leeren.

Van het Departement van Economische Zaken, Directie van den Landbouw,
zijn ontvangen de volgende verslagen van Landbouwkundige Onderzoekingen :

No. 44 (14) A. Eenig materiaal over de variabiliteit van analysecijfers bij chemisch
grondonderzoek, door P. Bruin, uitgegaan van het Rijkslandbouwproefstation te
Groningen, prijs ƒ 0.70.

No. 44 (15) A. De aanwezigheid van calcium-magnesiumcarbonaat naast calcium-
carbonaat in kleigronden en de ontleding dezer carbonaten onder invloed van zout-
zuur, azijnzuur en de bodemzuren, door P. Bruin, uitgegaan van het Rijkslandbouw-
proefstation te Groningen, prijs ƒ 0.45.

No. 44 (13) B. Bepaling van hel uitwisselbare magnesium, kalium en natrium
in den grond volgens nieuw toegepaste analyse-methoden, door Dr. ,)ac. van der
Spek en M. Dekker, uitgegaan van het Bodemkundig Instituut te Groningen,
prijs ƒ 0.25.

No. 44 (12) C. Onderzoek naar de voederwaarde van Nederlandsche hooisoorten
en naar hun invloed op de eiwit-, kalk- en phosphorstofwisseling bij jonge runderen,
door E. Brouwer en N. D. Dijkstra, uitgegaan van het Rijkslandbouwproefstation
te Hoorn, prijs ƒ 0.90.

No. 44 (16) G. Over den invloed van de behandeling van den room vóór het karnen
op de stevigheid van de boter, door W. van Dam en G. Hovinga, uitgegaan van het
Rijkslandbouwproefstation te Hoorn, prijs ƒ 0.30.

Er is weder een nieuwe druk verschenen van het werkje door den heer Ir. J.
Timmermans, Rijksveeteeltconsulent te Roermond, waarin zijn methode van inkuilen
van groenvoeders wordt beschreven.

(Uitgave : N.V. tot Exploitatie van Veeteeltk. Inst. en Rasfokkcrijen te Roermond
en de N.V. Zuid-Ncderlandsche Drukkerij te \'s Hertogenbosch).

De heer Timmermans ziet succes van zijn methode, terwijl deze in andere streken
dan Limburg nog wel eens gefaald heeft. Uit het feit dat zij in Limburg doorgezet
wordt moet men haast afleiden, dat er toch wel beteekenis aan gehecht kan worden.

Bijzondere Veeteelt ten dienste van het landbouwonderwijs, 6e druk, door
E. J. Dommerhold (Uitgave : Erven A. de Jager, Groningen, 1939). Prijs gecart.
ƒ1.80.

In ruim 180 bladzijden heeft coll. Dommerhold van runderen, paarden, varkens,
schapen, geiten en hoenders de beoordeelingsleer en de maatregelen, welke bij de
selectie dier diersoorten worden gebezigd, bijeengebracht.

Het is volkomen begrijpelijk, dat de leeraren bij het landbouwonderwijs deze
beknopte beschrijvingen met het gesproken woord moeten aanvullen.

Het feit, dat reeds een 6e druk van dit werkje hier aangekondigd kan worden,
zegt voldoende, dal het bij cursussen een goede handleiding is.

Commissie van Advies Dienst Kleine Boerenbedrijven. Rapport no. 3.
De bedrijfsuitkomsten van de voorbeeldbedrijfjes in 1937/1938.

De uitkomsten van genoemden dienst zijn dusdanig goed geweest, dat voor het
jaar 1939 is besloten, de kleine boeren behalve voorlichting ook financieelen steun
te verschaffen om de aanbevolen maatregelen in het bedrijf ook te kunnen door-
voeren.

Voorts is in het dienstjaar 1937/38 het kleinbedrijf gesteund door de gronden op
kosten van den Dienst te laten bemonsteren en door het aanleggen van proefveldjes
voor den verbouw van zaadmais. Teneinde het doel te bereiken, n.1. om het gezin
op een behoorlijk niveau te plaatsen, moest echter nog een huishoudelijken achter-
stand worden ingehaald : dit geschiedde in 1938 toen kleeding, dekking en schoeisel
in de ergste gevallen werden verstrekt. Een elftal landbouwhuishoudkundigen
w„\'rd aangesteld om op dit gebied voorlichting te verschaffen.

Naast een rationeele bedrijfsexploitatie moet een zoo economisch mogelijke
besteding van het inkomen verkregen worden. Een groot aantal tabellen en grafische
voorstellingen doen zien hoeveel deze Dienst ten voordeele van de kleine bedrijfjes
heeft gedaan. Op deze wijze wordt krachtig de ontvolking van het platteland, een
ernstig nationaal euvel, waaraan enkele Europeesche landen zwaar lijden, tegen-
gegaan.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op Zaterdag 25 Februari 1939, in
Hotel „Atlanta" te Rotterdam.

Nadat het jaarverslag van den secretaris en het financieel verslag van den
penningmeester was uitgebracht, werd door den voorzitter medegedeeld, dat in het
vervolg af en toe het bestuur van de afdeeling overleg zal plegen met het bestuur
van de provinciale vereeniging voor t.b.c. bestrijding.

Ook werd medegedeeld, dat een klacht, die bij den Centralen Raad was inge-
diend en door dien Raad aan het afdeelingsbestuur ter behandeling was opgedragen,
tot een goed einde was gebracht.

In verband met de komende bespreking met het bestuur van de vereeniging
voor t.b.c. bestrijding werd uitvoerig de gang van zaken bij de t.b.c.bestrijding
nagegaan.

In het algemeen had men den indruk, dat tuberculineeren volgens de intracutane
methode iets meer dieren als positief aanwees dan volgens de oog-reactie, terwijl
geringe zwellingen op de plaats van inspuiting nog als positief aangemerkt worden.

Van meerdere kanten werd gewezen op het gevaar van afvalproducten, waarvan
in het consumptiegebied de herkomst soms moeilijk is na te gaan.

Nadat tal van vragen op administratief gebied waren behandeld, kreeg Prof.
Schornagel het woord over :

Spreker zette uiteen hoe uit den aard van de ziekte vele feiten, die men in de
praktijk opmerkt, verklaard moeten worden.

Na een geanimeerde discussie naar aanleiding van deze lezing werd de vergadering
gesloten.

Kort verslag van de vergadering gehouden den i8den Januari 1939, des avonds
7 uur, in het Zoötechnisch Instituut.

Na voorlezing en goedkeuring der notulen, werd Prof. Dr. L. de Blieck met
algemeene stemmen tot Voorzitter der Afdeeling benoemd.

Deze vergadering stond geheel in het teeken van de tuberculosebestrijding.
38 leden en genoodigden woonden de vergadering bij ; er was derhalve een groote
belangstelling voor dit onderwerp.

De Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst, Prof. Dr. H. C. L. E. Berger
en de heer P. J. \'t Hooft, Inspecteur, belast met het toezicht op de tuberculose-
bestrijding waren uitgenoodigd, doch hadden bericht van verhindering gezonden.

De volgende voordrachten, alle betrekking hebbende op de tuberculosebestrijding
werden gehouden :
Prof. Dr. L. de Blieck,

c. Regeling (beperking) van het door ééh dierenarts te onderzoeken aantal dieren.
Dr. D. M. Hoogland,

De besteding der gelden die door de Overheid voor de tuberculosebestrijding
zijn beschikbaar gesteld.

Prof. de Blieck vergeleek het bestaande systeem, het z.g.n. Rijkssysteem met de
conclusies, die in 1922 door de Maatschappij voor Diergeneeskunde waren aange-
nomen, naar aanleiding van het rapport, uitgebracht door een Commissie die door
de Maatschappij was ingesteld. Daarna werd nagegaan in hoeverre het bestaande
systeem afwijkt van het systeem „Bang", het gewijzigde systeem „Bang" en het
systeem „von Ostertag". Spreker kwam tot de conclusie dat de tuberculosebestrijding
volgens het Rijkssysteem zooals deze op uitgebreide schaal wordt toegepast, niet
in overeenstemming is met de wetenschappelijke eischen, die aan een rationeele
tuberculosebestrijding moeten gesteld worden.

Daarna besprak Prof. de Blieck welke wettelijke voorschriften moeten worden
gegeven, om de bestrijding meer effectief le doen zijn. Door hem werd verdedigd
de toepassing van art. 17 van de Veewet voor runderen lijdende aan klinische en
open tuberculose.

Tenslotte wenschte spreker dat meer bepalingen betreffende de tuberculose-
bestrijding door Koninklijk Besluit of Ministerieele beschikking worden vastgelegd
en minder wordt overgelaten aan de tuberculosebestrijdingsvereenigingen. Ook
werd erop gewezen dat men met de tuberculosebestrijding niet verder moet gaan
dan het Koninklijk Bssluit van 1928 voorschrijft.

Dr. Beijers gaf nog eens een samenvatting van het klinisch onderzoek en de
verplichtingen, die aan den dierenarts inzake dit onderzoek moeten worden opgelegd.

In het bijzonder bracht spreker naar voren dat de tuberculosebestrijding meer
in de diepte dan in de breedte moet worden bevorderd. Dat naast klinisch onder-
zoek zooveel mogelijk sputumonderzoek van alle reageerende dieren noodig is.
Ook wenschte Dr. Beijers dat een maximum aantal dieren wordt vastgesteld dat
door één dierenarts mag worden onderzocht, verder dat de tuberculosebestrijding
vrijwillig moet blijven, ook zonder indirecte dwang en dat vooral samenwerking
moet worden gezocht met den medisch-hygiënischen dienst.

Dr. Beijers stelde een 17-tal punten, betrekking hebbende op het voorgaande,
vast.

Dr. Hoogland, Breukelen, besprak daarna de vraag of de gelden, besteed door
het Rijk aan de tuberculosebestrijding wel het nut zullen afwerpen hetgeen men er
van verwacht, gezien de gebrekkige medewerking van vele veehouders.

lijders, hoewel het fundament van elke tuberculosebestrijding, staat practisch op
het tweede plan. Bovendien wordt door het in het vrije verkeer brengen van open
lijders door niet aangeslotenen weer afgebroken, wat ten koste van veel geld wordt
verkregen.

De 17 punten, door Dr. Beijers opgesteld, werden voor het meerendeel door de
vergadering geaccepteerd.

De voorzitter adviseerde, de inleidingen en de discussies gehoord, geen stemming
over bepaalde punten te houden, temeer daar vele van ingrijpenden aard waren
en de niet aanwezige leden daarover dus niet hun oordeel hebben kunnen geven.

De vergadering besloot, het Hoofdbestuur van de Maatschappij op de hoogte
te brengen van de naar voren gebrachte bezwaren tegen het huidige Rijks tuber-
culosebestrijdingssysteem en te verzoeken zoo spoedig mogelijk een commissie in
het leven te roepen, die in aansluiting aan het rapport der tuberculosecommissie
van 1922, op korten termijn rapport zal uitbrengen omtrent de vraag in hoeverre
van de tegenwoordige bestrijding goede resultaten te verwachten zijn en zoo dit
niet het geval is, in welk opzicht de bestrijding der tuberculose dan dient gewijzigd
te worden.

Bij den aanvang van het vereenigingsjaar bedroeg het aantal leden van de
Afdeeling 106. Aan het einde van het jaar was het aantal leden eveneens 106.

Er werden vijf vergaderingen gehouden, n.1. op 8 Januari, 12 Maart, 28 Mei,
17 September en 1 7 December. De eerste vergadering kwam in de plaats van de
Decembervergadering van 1937.

Volgens de presentie-lijsten waren in de laatste vier vergaderingen aanwezig
resp. 38, 26, 31 en 29 leden. Grootere opkomst op de vergaderingen zou zeer zeker
in het belang van de Afdeeling zijn en ook in het belang van de betrokken dieren-
artsen, die meer contact met hun collegae zouden hebben.

Bij den aanvang van hel verslagjaar bestond het bestuur uit de heeren J. Kranen-
burg, Y. M. Kramer, D. Hendrikse, A. Overbeek en H. VVarnecke. De namen
zijn hier geplaatst in de volgorde van hun beurt van aftreden. In de laatste ver-
gadering werd Kranenburg, die aan de beurt van aftreden was, vervangen door
de Haan, die zijn benoeming aannam. De bestuursfuncties waren als volgt verdeeld:
voorzitter Dr. Overbeek, secretaris J. Kranenburg en penningmeester D. Hen-
drikse. Tengevolge van het aftreden van Kranenburg werd aan het einde van het
verslagjaar het secretariaat van de Afdeeling overgenomen door Dr. Kramer.

De financieele toestand van de Afdeeling is goed. Het kassaldo bedroeg bij den
aanvang van het vereenigingsjaar ƒ271,72 en het jaar eindigde met een saldo van
ƒ297,68.

De besprekingen op de vergaderingen waren voor het grootste deel gewijd aan
interne aangelegenheden van de Afdeeling en van de Maatschappij. Daarnaast
werd in bijna alle vergaderingen uitvoerig over de tuberculosebestrijding gesproken,
zoowel wat betreft de bestrijding zelf als de techniek en de administratieve moei-
lijkheden. Over dit onderwerp zal het laatste woord nog wel niet gesproken zijn.

In de vergadering in Maart sprak collega de Gier over „Strongylose bij paarden".
In de Septembervergadering sprak de voorzitter Dr. Overbeek over t.b.c.bestrijding.
Door zijn oorspronkelijken kijk op deze bestrijding werd de lezing door de ver-
gadering met belangstelling aangehoord. Het groote aantal maatschappelijke en
huishoudelijke aangelegenheden was oorzaak, dat op de andere vergaderingen
eeen spreker werd gevraagd.

Geleidelijk aan begint het voor meer leden gewoonte te worden om na afloop
van de vergadering nog eenigen tijd bijeen te blijven. De onderlinge kennismaking
en goede verhouding wordt daardoor zeker bevorderd.

Aan de leden van de Maatschappij, die door middel van het secretariaat op
bovengenoemde uitgave van de Nederlandsche Genetische Vereeniging geabonneerd
zijn, wordt verzocht het voor 1939 verschuldigd abonnementsgeld ten bedrage
van ƒ 0.60 te willen storten op giro No. 173327 van ondergeteekende.

Leden van de Maatschappij, die zich voor bovengenoemd tijdschrift, waarvan
het gewone abonnement f 3.— bedraagt, interesseeren, kunnen dit verkrijgen door
middel van het secretariaat na storting van ƒ 0.60 op mijn giro.

Gedurende de maand Februari 1939 is van de afdeeling Utrecht in dank ont-
vangen de tweede helft van de vrijwillige bijdrage van ƒ 100.—, zijnde ƒ 50.—.

Zending van een bijdrage kan geschieden hetzij door storting op giro no. 173327
van ondergeteekende, hetzij door het zenden van een postwissel.

Op de vergadering van het Hoofdbestuur van 4 Maart j.1. zijn als lid der Maat-
schappij aangenomen de dierenartsen W. Beernink, Nijkerk ; C. van Beusekom,
Utrecht ; T. H. Hoenderken, Gieten ; Dr. J. Kok, Den Haag ; H. J. E. YVensink,
Delft; J. van der Woerd, Eist (O.-B.).

Van deze afdeeling is op de vergadering van het Hoofdbestuur van 4 Maart j.1.
het volgende bindend besluit goedgekeurd :

„Het is aan de leden van de afd. Noord-Brabant van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde verboden abonnementen af te sluiten, indien de voorwaarden
dier abonnementen door het bestuur der afdeeling niet zijn goedgekeurd."

Jaarverslag van den Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid
over het jaar 1937.

In de algemeene beschouwingen, waarmede dit verslag aanvangt, wordt er aan
herinnerd, dat nog steeds, ten gevolge van vrij hooge veeprijzen en den ongunstigen
economischen toestand, het vleeschvcrbruik dalende is en het aantal slachtingen is
verminderd. Op de invoer van vleesch van uit de exportslachterijen naar de groote
steden en de daarmede samenhangende ongunstige exploitatie-resultaten van de
groote slachthuizen, wordt de aandacht gevestigd.

De reeds vroeger gememoreerde proeven met tatoueermerken werden in 1937 voort-
gezet, zoodat binnen afzienbaren tijd een op ervaring berustende beslissing kan
worden genomen. Ditzelfde geldt ten aanzien van de proeven met electrische bedwelming.
De inspectie staat op het standpunt, dat, evenmin als ingestemd werd met de
toejuichingen, waarmede deze nieuwe methode eenige jaren geleden werd begroet,
thans, nu van enkele zijden bezwaar wordt gemaakt, direct daartegen moet worden
opgetreden.

Verschillende wijzigingen in de organisatie der vleeschkeuringsdiensten zijn in
1937 tot stand gekomen; vooral werd er naar gestreefd, vol-ambtelijke diensten te

formeeren. Zoo kwam tot stand de kring Schiedam, Leerdam, Brielle. Voortdurend
werd steun verleend aan het plan van Gedep. Staten van Zuid-Holland om alle nog
bestaande niet-ambtelijke diensten in vol-ambtelijke om te zetten. Vermeld wordt
nog, dat op 18 Aug. 1937 een vestigingsverbod werd uitgevaardigd.

Op verschillende tekortkomingen in de uitvoering van de wettelijke voorschriften
moest meermalen worden gewezen. Deze tekortkomingen komen vaak aan het
licht bij het onderzoek van uit een andere gemeente ingevoerd vleesch, waarvan
den inspecteurs mededeeling wordt gedaan. Terecht wordt hierbij de opmerking
gemaakt, dat dit mededeelen van tekortkomingen niet mag ontaarden in het mede-
deelen van futiliteiten.

Ook dit jaar werd door de Inspectie veel aandacht geschonken aan de abattoirs,
particuliere slachtplaatsen, vleeschwinkels en de keuring van slachtdieren. Meerdere
malen werd door tusschenkomst en steun van de Inspectie een ongemotiveerde
salarisvermindering van keuringspersoneel voorkomen of een personeelsuitbreiding
in een bepaalden dienst verkregen. Wat betreft de onbruikbaarmaking van afgekeurd
vleesch en vee, wordt vermeld, dat te Bergum in het verslagjaar 64.662 cadavers
werden gedestrueerd, zeker geen klein aantal. Uit een bijgevoegden staat blijkt, dat
in 1926 dit destructiegebied een 66 gemeenten omvatte, terwijl het in 1937 203
gemeenten bediende. Gedurende deze 12 jaren werden 64.298.753 kg materiaal
gedestilleerd. In 36 gevallen bleek het materiaal niet of niet volledig in den destructor
te zijn aangevoerd ; in slechts 2 van deze gevallen kon proces-verbaal worden opge-
maakt. Bij het personeel van den destructor hebben zich 11 gevallen van infectie
voorgedaan. In 1937 werden de pogingen, alle gemeenten in ons land onder de
destruclie te brengen, voortgezet. Zelfs voor Zeeland werd een regeling met Over-
schie verkregen.

Omtrent de keuringsstaten wordt medegedeeld, dat een andere indeeling der
kwartaalstaten wordt overwogen, waardoor een meer juiste invulling wordt ver-
wacht. Bij den verkoop op de vrijbank werden nog al eens onregelmatigheden
geconstateerd, waardoor herhaaldelijk een ingrijpen van de Inspectie noodzakelijk
was.

Wat het aantal aangiften van normale slachtingen, noodslachtingen, gestorven
dieren, afgekeurde dieren, gekeurde huisslachtingen, echte huisslachtingen,
vrijbankverkoop, sterilisatie, afkoeling en zouten betreft, wordt naar het verslag
verwezen.

Uit een apart staatje blijkt de teruggang in het aantal slachtingen van runderen,
vette kalveren, nuchtere kalveren, schapen en varkens, in vergelijking met het
vorige jaar. Daarentegen is het aantal normale slachtingen van graskalveren,
eenhoevige dieren en geiten gestegen. Verblijdend wordt het genoemd, dat het
aantal echte huisslachtingen van varkens verminderde en daarnaast het aantal
gekeurde huisslachtingen van deze dieren toenam.

Omtrent het bacteriologisch vleeschonderzoek wordt, behalve het aantal gevallen,
niets bijzonders medegedeeld. Over de cysticercosis en echinococcosis worden weer
zeer interessante cijfers medegedeeld.

Het percentage tuberculose over het geheele land bedroeg : 20,22 % der runderen,
1,52% der graskalveren, 0,66% der vette kalveren, 0,10% der nuchtere kalveren,
0,02 % der paarden, 5,49 % der varkens, 0,02 % der schapen en 0,55 % der geiten.
Omtrent de parajuberculosc worden districtsgewijze de getallen opgegeven. In
totaal kwamen 1152 gevallen ter kennis van de inspectie.

Wat de vleeschvergiftigingen betreft, wordt allereerst de vleeschvergiftiging te
Harenkarspel vermeld, waaromtrent hier niets meer behoeft te worden medegedeeld,
daar dit geval indertijd uitvoerig is besproken. Wel zijn de volgende gevallen hier
te vermelden. Op 12 Sept. kwamen in de omgeving van Dordrecht eenige gevallen
van vergiftigingsverschijnselen voor, welke in verband werden gebracht met het
gebruik van paardevleesch. In het versche en gebraden paardevleesch werden
paratyphus-Aertrycke-bacillen gevonden. Het nader onderzoek bracht aan het
licht, dat dit vleesch afkomstig was van een paard, met een gebroken been op het

slachthuis te Dordrecht aangevoerd en aldaar goedgekeurd. Aangezien een post-
mortale infectie kon worden uitgesloten, moest worden aangenomen, dat bij dit
paard, dat overigens een gezonden indruk maakte, ongeveer 13¹/₂ uur na het optreden
van de fractuur, een infectie met paratyphusbacillen had plaats gevonden. Aangezien
veelal in keuringskringen de meening heerscht, aldus het verslag, dat in gevallen
van beenbreuk geen bacteriologisch onderzoek behoeft te worden toegepast, maant
dit voorval tot voorzichtigheid.

Bij de levende keuring wordt o.a. het volgende interessante geval medegedeeld.
Bij de levende keuring van een loopend aangevoerd paard werden de volgende
verschijnselen opgemerkt : iets verhoogde temperatuur, icterische, anaemische
slijmvliezen, gering oedeem aan de borst, uitstekenden voedingstoestand. Na
slachting werden aangetroffen : gedegenereerde lever en nieren, zeer vergroote milt
(vaste consistentie), vergroote oedemateuze longlymphklier, darmen normaal.
Het vleesch ziet er uitstekend uit, is kiemvrij. De miltcultuur levert echter talrijke
paratyphusbacillen (Gartner) op.

Ten slotte zij nog vermeld, dat in het verslag weer is opgenomen een lijst van alle
keuringsdiensten in ons land, met opgave van het stempelmerk, naam en woon-
plaats van het hoofd van dienst, het al of niet ambtelijke van den dienst, aantal
keuringsveeartsen-niet hoofden van dienst, aantal hulpkeurrneesters, aantal nood-
slachtplaatsen of abattoirs ; een lijst, welke zeer van pas kan komen bij aangelegen-
heden, den invoer van vleesch betreffende.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Februari niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer\', bij 1573 (bij 3132) eig., waarvan in Groningen bij 76 (188)
eig. ; Friesland bij 85 (384) eig. ; Drenthe bij 163 (325) eig. ; Overijssel bij 192 (249)
eig. ; Gelderland bij 350 (840) eig. ; Utrecht bij 23 (225) eig. ; Noord-Holland bij
36 (40) eig. ; Zuid-Holland bij 51 (42) eig. ; Zeeland bij 91 (242) eig. ; Noord-
Brabant bij 433 (467) eig. ; Limburg bij 73 (130) eig.

Scabiës (sarccptes en dermatocoples) bij paard en schaap\'. 83 gevallen bij 15 eig. (1498
bij 44 eig.), waarvan in Groningen 7 bij 1 eig. (43 bij 3 eig.) ; Friesland (152 bij 10
eig.) ; Drenthe 17 bij 2 eig. (874 bij 10 eig.) ; Overijssel 6 bij 2 eig. (43 bij 3 eig.) ;
Gelderland 2 bij i eig. (81 bij 3 eig.) ; Utrecht 11 bij 2 eig. (70 bij 6 eig.) ; Noord-
Holland 24 bij 3 eig. (waarvan 1 paard) (75 bij 3 eig.) ; Zuid-Holland 11 bij 2 eig.
(waarvan 1 paard) (159 bij 5 eig.) ; Noord-Brabant 5 bij 2 eig. (waarvan 3 paarden
bij i eig.) (1 gev.).

Rotkreupel bij schapen : 18 gevallen bij 2 eig. (1266 bij 91 eig.), waarvan in Friesland

3 bij i eig. (219 bij 18 eig.) ; Drenthe 15 bij 1 eig. (2 bij 1 eig.) ; Overijssel (22 bij

4 eig.); Gelderland (151 bij 17 eig.) ; Utrecht (80 bij 5 eig.) ; Noord-Holland (678
bij 42 eig.) ; Zuid-Holland (114 bij 4 eig.).

Anthrax : 21 gevallen bij 18 eig. (6 bij 4 eig.), waarvan in Groningen 2 bij 2 eig. ;
Friesland 7 bij 4 eig. (1 daarvan is een 2e ziektegeval in denzelfden veestapel, waarin
in December 1938 de ziekte is voorgekomen) (4 bij 2 eig.) ; Gelderland 5 bij 5 eig.
(2 bij 2 eig.) ; Utrecht 1 varken ; Noord-Holland 1 gev., Zuid-Hólland 3 bij 3 eig. ;
Noord-Brabant 2 bij 2 eig.

Varkenspest: 1242 gevallen bij 78 eig. (1731 bij 118 eig.), waarvan in Groningen
7 bij i eig. (4 bij 1 eig.) ; Friesland 19 bij 1 eig. (68 bij 8 eig.) ; Drenthe 85 bij 12
eig. (49 bij 7 eig.) ; Overijssel (16 bij 1 eig.) ; Gelderland 224 bij 19 eig. (306 bij 44
eig.) ; Utrecht 155 bij 10 eig. (192 bij 15 eig.) ; Noord-Holland 43 bij 3 eig. (36 bij
3 eig.) ; Zuid-Holland 621 bij 19 eig. (1015 bij 31 eig.) ; Zeeland 34 bij 4 eig. ;
Noord-Brabant 26 bij 7 eig. (45 bij 8 eig.) ; Limburg 28 bij 2 eig.

lx. Klinische Erfahrungen mit Cardiazol-Ephedrin bei chronischer Bronchitis
der Hunde. Inaug.-Diss. München.

Kurzenhäuser, Die Sulfonamidverbindung ..Prontosil" bei der Behandlung der
Druse. Inaug.-Diss. München.

Iapelli. Lezioni di farmacoterapia veterinaria. G. U. F. Mussolini sez. edit.
Neapel. 1938.

Bomskow, Methodik der Hormonforschung. Zweiter Band. Verlag Georg Thieme,
Leipzig, 1939. R.M. 8g.

SiMic, Zur Anatomie des Karnivorenherzens (Untersuchungen an Felidcn, Hyä-
niden, Kaniden, Prozyniden und Musteliden). Inaug.-Diss. Leipzig.

Krollpfeiffer, Die Entwicklung der Pferdemaske bei den am Weltkriege be-
teiligten Staaten. Inaug.-Diss. Leipzig.

Nagel, Untersuchungen beim Rinde mit Hilfe der Bockschcn Erythrozytometrie.
Inaug.-Diss. Leipzig.

Werner, Untersuchungen über den therapeutischen Wert der Sauerstoff-Schaum-
stäbe. Inaug.-Diss. Leipzig.

Ahlemeyer, Untersuchungen über Blutreserven beim Hund. Inaug.-Diss. Han-
nover.

Dahlhaus, Untersuchungen über den Kalkgehalt des Blutserums bei graviden
Kühen und neugeborenen Kalbern. Inaug.-Diss. Hannover.

Stubbs, The anatoiny of the horse. G. Hey wood Hill., Gurzon St., W. C. 1 Sh. 42.—

Eylmann, B\'handlungsversuche mit saueren Rhodanidlösungen bei Strepto-
kokkenmastitis. Inaug.-Diss. Hannover.

Heyenga, Untersuchungen über Eigenschaften, Zusammensetzung und Wirkung
des Magensaftes nüchterer Schweine A. Unter Ausschluss des Speichels. B. Unter
Ausschluss von Speichel und Duodenalrückfluss. Inaug.-Diss. Hannover.

Lohscheidt, Untersuchungen über Sekretion und Wirkung des Ileum-Saftcs
vom Schwein. Inaug.-Diss. Hannover.

Meyer, Kolidrast-Neu (Bengen) bei Verstopfungskoliken und die Veränderung
des Bilirubinspiegels des Blutes im Verlauf der Krankheit. Inaug.-Diss. Hannover.

Wichern, Therapeutische Versuche mit dem Aktinomykose-Impfstoff „Katusan"
(Perleberger Impfsloffwerk) bei Rind und Schwein. Inaug.-Diss. Hannover.

Wolf, Untersuchungen an Pferden über den Einfluss der Fütterung auf den
Gehalt des Blutes an Eiweiss. Phorphor, Kalzium und Alkalireserve, mit besonderer
Berücksichtigung der Blutreserve. Inaug.-Diss. Hannover.

Dietrich, Entwicklung und Stand der badischen Warmblutzucht. Inaug.-Diss.
München.

Fischer, Einige wichtige weibliche Blutlinien des graubraunen Höhenrindes.
Inaug.-Diss. München.

Göbel, Die wichtigsten weiblichen Blutlinien der Zuchtgemeinde Prosselschcim.
Inaug.-Diss. München.

Hoffmann, Der Blutaufbau einiger wichtigen Zuchten der Bayreuther Herdbuch-
gesetlschafl. Inaug.-Diss. München.

Schatz, Untersuchung und Auswertung von Hcrdbuchaufzeichnungen über
oberbadische Kühe und ihre Nachzucht. Inaug.-Diss. München.

Demmrich, Fütterungsversuche mit „Adiposan" an Kühen, Ziegen und Schweinen.
Inaug.-Diss. Leipzig.

Parkinson and Fielding, The microscopie examination of cattle foods. Headlv
Brothers, Invecta Press, Ashford. Kent, and 18, Devonshire St., London, E.G. 2.

Bauer, Handbuch des Hufsbeschlages. Verlag von E. S. Mittler u. Sohn, Berlin,
\'93⁸-

Besselmann, Entgiftung von Rizinussamen und ihren Pressrückständen. Inaug.-
Diss. Hannover.

Bratke, Ueber die Bedeutung der Vollblutbeschäler für die im hannoverschen
Zuchtgebiet gelieferten Remonten der Jahre 1931 bis 1937. Inaug.-Diss. Hannover.

Ehlers, Zur Frage der Beeinflussung des Körpergewichtes, der Milchleistung
und Zusammensetzung, insbesondere des Fett- und Kalziumgehaltes der Milch
bei Ziegen nach Zufütterung von Ghlorkalzium. Inaug.-Diss. Hannover.

Hepke, Untersuchungen über die Sekretion und Zusammensetzung der Milch
von Ziegen unter besonderer Berücksichtigung ihres Kalziumgehaltes nach Gaben
von phosphorsaurem Kalzium bei Ziegen. Inaug.-Diss. Hannover.

Lorenz, Beitrag zur Kenntnis der Papillomatose der Speiseröhre beim Rind.
Inaug.-Diss. Hannover.

Neundorf, Untersuchungen über die Gehirn-Rückenmarks-Entzündung (Bor-
nasche Krankheit) der Pferde unter besonderer Berücksichtigung des Blutbildes.
Inaug.-Diss. Hannover.

Nierhoff, Mikroscopische Untersuchungen über die sog. parenchymatöse De-
generation des Herzmuskels bei Pferd, Schaf und Schwein. Inaug.-Diss. Hannover.

Oppel, Maul- und Klauenseucheveränderungen an Pansen des Rindes. (Mor-
phologie und Histogenese). Inaug.-Diss. Hannover.

Ronshausen, Nierenbeckensteine bei chronischer Pyelonephritis des Rindes.
Inaug.-Diss. Hannover.

August, Klinische Beobachtungen und Heilversuche bei den letzten gehäuften
auftreten der sogenannten Stuttgarter Hundenseuche in München im Winter
¹936/¹937• Inaug.-Diss. München.

Denstorff, Erscheint es angebracht, die Behandlungsverfahren nach Hess und
Albrechtsen zur Behebung der Sterilität des Rindes zu kombinieren? Inaug.-Diss.
München.

Gelbrecht, Ueber die Entstehung der akuten Phlegmone an den Hinterglied-
massen des Pferdes und ihre Behandlung mit Introcid und Prontosil. Inaug.-Diss.
München.

Lauterwasser, Das Blutbild bei Spul- und Bandwurmbefall von Hunden vor
und nach der Entwurmung unter besonderer Berücksichtigung der eosinophilen
Leukozyten. Inaug.-Diss. München.

Uebele, Handlexikon der Tierärtzlichen Praxis. 5 Aufl. I. Band. J. Ebnersche
Verlagsbuchhandlung, Ulm a. d. Donau, 1938 R.M. 52.—

Heering, Untersuchungen über die prognostische Bedeutung des weissen Blut-
bildes und der Blutsenkungsgeschwindigkeit bei septischen Prozessen an chirurgisch
erkrankten Pferden. Inaug.-Diss. Hannover.

Katranski, Untersuchungen über die Brauchbarkeit der Methode von de Nitc.
/.um Nachweis der Schwangerschaft bei Frauen und der Trächtigkeit bei Rindern.
Inaug.-Diss. Hannover.

Klaoes, Blutuntersuchungen an Sterilen Kühen und Rindern in mit Trichomo-
naden und Abortus Bang verseuchten Beständen. Inaug.-Diss. Hannover.

Missfelot, Narkoseversuche bei Pferden mit dem Aetherselbstinhalationsapparat
Modell II der Chirurgischen Klinik Hannover (System Henkels). Inaug.-Diss.
Hannover.

Nommensf.n, Untersuchungen über die Hauttemperatur der Ziege mit dem
Thermo-element. Inaug.-Diss. Hannover.

Köbele, Die Frischblutschnellagglutination zur Feststellung der Bruzellose des
Rindes. Inaug.-Diss. München.

Müller, Die Magen-Darmstrongylose des Allgäuer Jungrindes und ihre Be-
handlung. Inaug.-Diss. München.

Nag, Paratuberkulose (Johnsche Krankheit), (Züchtung, Serodiagnose, Allergie,
Immunisierung). Inaug.-Diss. München.

Sczuka, Beitrag zur Serumdiagnose der Pferdebruzellose. Inaug.-Diss. München.
Simon, Die Herzextraktagglutination. (Eine neue Methode der postmortalen
Feststellung der Pullorum-Krankheit). Inaug.-Diss. München.

Panisset, Traité des maladies infectieuses des Animaux demostiques. Vigot
frères, Paris. frs. 120.—

Busse, Versuche an Kaninchen über das Verhalten des Virus der infectiösen
Anämie in entzündlichen Infiltraten. Inaug.-Diss. Hannover.

Deitermann, Versuche zur Herstellung von Dauerpräparaten von Parasiteneiern
und -larven. Inaug.-Diss. Hannover.

Dierks, Verlauf der Enteritisbreslauinfektion bei natürlich und künstlich infi-
zierten Enten. Inaug.-Diss. Hannover.

Southwell and Kirshner, A guide to veterinary parasitology and entomology
for veterinary students and practitioners. Second édition. H. K. Lewis and Co.,
Ltd., London. Sh. 10.

Kelser, Manual of veterinary bacteriology. 3rd édition. The Williams and
VVilkins Company, Baltimore, r938. $ 6.00

Mönnig, Veterinary helminthology and entomology. Second édition. William
Wood and Company, Baltimore. $ 9.00

Feldman, Avian tuberculosis infections, The Williams and Wilkins Company,
Baltimore, 1938. $ 7.00

Whitlock, Practical identification of endoparasites for veterinarians. Burgess
Publishing Co. Minneapolis, Minn. 1938. $ 1.25

Giessmann, Beiträge zum Studium der Fuchstrichinose mit besonderer Berück-
sichtigung der Uebertragungsmöglichkeit der Fiichstrichinose auf das Schwein.
Inaug.-Diss. Hannover.

Kriebel, Beitrag zur mikroskopischen Untersuchung von Nachgeburten auf
Bruzellen mit Hilfe der Kösterschen Färbung. Inaug.-Diss. Hannover.

Kühdorf, Experimentelle Beitrage zu dem vereinfachten Kaninchenversuch
zwecks Diagnose der ansteckenden Blutarmut der Pferde. Inaug.-Diss. Hannover.

Stendf.r, Ucber die Grundlagen für Immunisierungsversuche gegen Trichinelle
Spiralis bei der weiszen Maus. Inaug.-Diss. München. Hannover.

Tepe, Kasuistischer Beitrag zur Epizootologie der Lungenwurmseuche des Rindes.
Inaug.-Diss. Hannover.

Möller, Blut aller Schlachttiere zur Herstellung von Brüh- und Kochwurst.
Verlag Hanz Holzmann, Berlin. R.M. 1.85

Fuchs, Untersuchungen über die Zusammensetzung der preisgebundenen und
billigen Leberwurst aus einer südwestdeutschen Grossstadt. Inaug.-Diss. Leipzig.

Brass, Untersuchungen über die Leberprobe nach Cattaneo und ein Vergleich
ihrer Ergebnisse mit denen der YVasserstoffionenkonzentration an krank- und not-
geschlachteten Tieren. Inaug.-Diss. Leipzig.

Esser, Untersuchungen über die Ursachen und die Bekämpfung der interkur-
renten Todesfälle bei Tierversuchen an Meerschweinchen im Rahmen der poli-
zeitierärztlichen Marktmilchüberwachung. Inaug.-Diss. Hannover.

Graf, Fluoreszenzmikroskopische Untersuchungen zum Nachweis von Bakterien
in der Milch. Inaug.-Diss. Hannover.

Krückeberg, Experimentelle Untersuchungen über den Ablauf der Fischfäulnis.
Inaug.-Diss. Hannover.

Pütz, Ueber die Beziehungen zwischen dem anlässlich der bakteriologischen
Fleischuntersuchung ermittelten saprophitischen Keimgehalt und der Haltbarkeit
des Fleisches (Gleichzeitig eine Studie über die Haltbarkeit des Fleisches aus Not-
schlachtungen und zur Beurteilung von Notschlachtungen). Inaug.-Diss. Hannover.

Schneider, Ueber die Untersuchung und Beurteilung von 100 Not- und Krank-
schlachtungen unter besonderer Berücksichtigung der Anlage 4, III. B.B.A. Inaug.-
Diss. Hannover.

Schröer, Ueber die zur Beurteilung der Not- und Krankschlachtungen not-
wendigen und in der praktischen Fleischbeschau ausführbaren Verfahren unter
besonderer Berücksichtigung der Anlage 4, B.B.A. Inaug.-Diss. Hannover.

Sporhahn, Zauberei und Volksmedizin in Anwendung bei Klauentieren und
Geflügel im 16. Jahrhundert. (Nach einer veterinärmedizinischen Handschrift
[V fol. 16. M. 29] aus dem Jahre 1566, im besitze der Bücherei der Tierärztlichen
Fakultät der Universität München). Inaug.-Diss. München.

Froehnf.r, Rieck und Weber, Beiträge zur Geschichte der Veterinärmedizin,
i. Jahrgang 1938. 1 Heft. Verlagsbuchhandlung R. Schoetz, Berlin.

Benoemd: H. H. J. I\'rederiks, Texel tot adspiranl Rijkskeurmeester.
Overleden : W. de Bf.ijl, Heerde.

W. A. A. Roukens, den Haag.
Verhuisd : Dr. L. Hoedf.maker, van Wielingen naar Nunspeet.

P. van Schaick, Ginneken naar Breda Zaanmarkstraat 6.
C. van Beusekom, van Hekendorp naar Utrecht, Maliestraat ig.
Gevestigd: E. L. Lansink te Wieringen.

Bijpassende canules met korte punt en zijdelingsche opening . . . p. st. ,, 0.75
Desgewenscht wordt ook etui bijgeleverd a................0.85

Zooals bekend is hebben wij reeds bij ons eerste onderzoek in zake de
echinococcosis ¹) gewezen op de wenschelijkheid om voor het geheele
land alle huisslachtingen onder de wettelijk verplichte keuring te
brengen, zulks zoowel in het belang van de Volksgezondheid als met
het oog op den gezondheidstoestand van den veestapel.

Nadien hebben wij nog eenige malen 2^en 3) die wenschelijkheid
betoogd, daarbij gesteund door den gang van zaken ten opzichte van de
echinococcosis in Friesland.

Nu zoo langzamerhand het ter beschikking zijnde statistische mate-
riaal steeds uitgebreider wordt en reeds een periode van vijftien jaar
bestrijkt, hebben wij gemeend dienstig te kunnen zijn door na te gaan
wat de statistiek der genoemde ziekte over het geheele land ons met
betrekking tot bovenbedoelde wenschelijkheid leert.

Naar onze meening dienen wij daarvoor te beginnen met de bestu-
deering van de statistiek ten dezen bij de varkens en wel om de volgende
reden.

Indien n.1. bij de keuring blijkt, dat in de organen van een varken
echinococcusblazen aanwezig zijn, dan mag, omdat het varken als
regel binnen den jarigen leeftijd wordt geslacht, hierom ook worden
aangenomen, dat de infectie van het betreffende dier ook in datzelfde
jaar plaats had.

Als er dus in een bepaald jaar bij veel varkens echinococcusblazen
worden gevonden, dan is het dus zeker, dat er in dat jaar ook een aan-
zienlijke kans op infectie aanwezig is geweest. Deze kans bestond dan
natuurlijk ook voor de andere diersoorten.

Blijkt anderzijds, dat het echinococcose-percentage der geslachte
varkens afneemt, dan mag worden aangenomen, dat ook het percentage
der de taenia echinococcus herbergende honden daalde, maar om-
gekeerd als dit percentage grooter wordt, dan volgt daar ook uit, dat
er ook meer geïnfecteerde honden voorkwamen en de keuring niet
het gewenschte effect sorteerde.

En nu weten wij wel, dat bij een eventueele uitbreiding van de echi-
nococcosis in het algemeen plaatselijke en bijzondere omstandigheden
een belangrijke rol kunnen en ook zullen spelen, dat b.v. één enkele

1 *) Rapport van het onderzoek naar het voorkomen van taenia echinococcus
bij den hond in Friesland. Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst,
No. i, 1919.

geïnfecteerde hond of één enkele fout bij de behandeling of de con-
fiscatie van de met blazen behepte organen, ontzaglijk veel kwaad
kunnen stichten en dat voorts de levensduur van de taenia echinococcus
niet bekend is, zoodat het wel wat gewaagd is om dan maar direct van
geïnfecteerde honden en het geen effect sorteeren van de keuring te
spreken, maar toch is in groote lijnen de toestand, zooals hierboven is
aangegeven.

Het varken is naar onze meening dan ook a.h.w. de graadmeter voor
den stand van de echinococcosis en dus ook van de hoogte, waarop de
vleeschkeuring in het betreffende gebied staat.

In een publicatie ⁴) zegt ook v. Ostertag : „Im Zukunft wird man
die Häufigkeit des Befalls mit Echinokokken in einem Bezirk als den
Gradmesser der Höhe betrachten, auf der die Fleischbeschau steht."

Heeft v. Ostertag in deze these dus alle diersoorten op het oog,
zij geldt in het bijzonder voor de varkens, waartoe wij ons dan ook
in dit artikel bepalen.

Aan de jaarverslagen van de vleeschkeuring van den Veterinairen
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid ⁵) is de hieronder vermelde
statistiek in zake de echinococcosis bij het varken in Nederland ontleend.

Wij merken hierbij op, dat in de laatste jaren deze verslagen, als
gevolg van de bezuiniging niet meer de uitgebreide en meer gedetail-
leerde gegevens in zake de echinococcosis van voorheen inhouden.
De betreffende gegevens zijn evenwel voor belangstellenden steeds bij
den Hoofdinspecteur te verkrijgen en op ons verzoek zijn ons die ge-
gevens steeds zeer bereidwillig gezonden ; gaarne betuigen wij Prof.
Berger hiervoor onzen hartelijken dank.

Nog dient te worden opgemerkt, dat de volgende statistiek provincies-
gewijze is samengesteld. Voor zoover een provincie over verschillende
ambtsgebieden van de Inspecteurs is verdeeld, is het percentagecijfer
verkregen door de betreffende cijfers uit die verschillende deelen bij
elkaar te voegen en daarvan het gemiddelde te nemen. Dit is geschied
voor de provincies Gelderland, Utrecht, Zuid-Holland, Zeeland, Noord-
Brabant en Limburg.

\') R. v. Ostertag. Neuzeitliche Fragen der Fleischbeschau. Zeitschr. f. Fleisch-
und Milchhyg. Jrg. XLIX. Heft 2, 15 Oct. 1938.

⁶) Jaarverslagen van den Veterinairen Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid,
Prof. Dr. H. C. L. E. Berger, 1923 t.m. 1937. Verslagen en inededeelingen betref-
fende de Volksgezondheid, 1923 t.m. 1937.

Bovenstaande statistiek geeft dus het voorkomen van de echinococ-
cosis bij de geslachte varkens in de onderscheidene provincies van
ons land gedurende 15 jaren, n.1. 1923 t.m. 1937, weer.

Bij oppervlakkige beschouwing valt het op, dat er provincies zijn,
waarbij het percentage-cijfer in het begin reeds zeer laag was en als
zoodanig zijn aan te duiden de provincies Overijssel, Utrecht, Noord-
Holland, Zuid-Holland, Zeeland en Noord-Brabant ; de overige pro-
vincies geven een hoog cijfer aan, althans boven 1%.

\') Dit gemiddelde betreft het ie, 2e en 4e jaar. Het cijfer 2.74 voor het jaar 1925
meenen wij in dit verband te moeten uitschakelen, omdat hier naar onze meening een
zeer bijzondere oorzaak in het spel moet zijn. Immers geen der overige jaren geeft
een percentagecijfer boven 0.4.

Nu ligt het voor de hand, dat ten einde een oordeel te kunnen
vormen over den gang van zaken in deze vijftien jaren, dient te worden
uitgegaan van het voor de onderscheidene provincies vast te stellen
gemiddelde over die 15 jaren; dit gemiddelde dan te vergelijken met
het cijfer over het jaar 1937 en vervolgens het eventueele dalings-of
stijgings-percentage te berekenen.

De cijferreeksen hebben echter in meer dan één provincie een zeer
grillig verloop en er zijn tal van cijfers die onmiddellijk de aandacht
trekken, als b.v. in Overijssel 1925, 2,74, 1936, 0,03, in Noord-Brabant
1931, 1,015 en zoo zijn er meer aan te wijzen. Voor deze cijfers dienen
toch wel bijzondere oorzaken te worden aangegeven ; zij loopen
te ver uiteen in vergelijking met de eraan voorafgaande oferaan volgende
cijfers.

Wij wezen er reeds in blz. 329 op, dat bij de bestrijding van de echi-
nococcosis in het algemeen plaatselijke en bijzondere omstandigheden
een belangrijke rol kunnen spelen en ook voor de beoordeeling van de
bovenstaande cijferreeksen zijn wel bijzondere omstandigheden in aan-
merking te nemen.

Met betrekking tot deze omstandigheden willen wij er op wijzen,
dat b.v. de radicale vernietiging, waaronder dan is te verstaan be-
werking in een destructor, van de met echinococcusblazen behepte
organen, een van de eischen van de eerste orde uit een oogpunt van
de bestrijding der ziekte, in de onderscheidene provincies lang niet
tezelfder tijd tot stand is gekomen.

De provincie Friesland heeft het voorrecht gehad vanafhetjaar 1926
in het genot te zijn geweest van de bovenbedoelde radicale vernie-
tiging der parasieten, maar in de andere provincies is die vernietiging
eerst lang na het jaar 1926 en dan nog dikwijls niet voor de geheelt-
provincie, maar slechts gedeeltelijk, tot stand gekomen-

Wij hebben getracht hieromtrent nadere gegevens te verzamelen
en zijn aan de hand daarvan tot het volgende overzicht gekomen :
Friesland, volledige (d.w.z. voor de geheele provincie of nagenoeg de
geheele provincie) destructie vanaf 1926,
Groningen, gedeeltelijke destructie vanaf 1927,
Drenthe, gedeeltelijke destructie vanaf 1927,
Overijssel, volledige destructie vanaf 1928,
Gelderland, gedeeltelijke destructie vanaf 1928 (Achterhoek),
Gelderland, volledige destructie vanaf 1932,
Utrecht, volledige destructie vanaf 1932,
Noord-Holland, gedeeltelijke destructie vanaf 1926,
Noord-Holland, volledige destructie vanaf 1930,
Zuid-Holland, volledige destructie vanaf 1932,
Zeeland, geen destructie,

Noord-Brabant, vrij volledige destructie vanaf 1934,
Limburg, gedeeltelijke destructie vanaf 1934 (Noord- en Midden-
Limburg).

Uit bovenstaand overzicht blijkt dus wel, dat de omstandigheden,
wat de radicale destructie betreft voor de onderscheidene provincies
geenszins gelijk zijn. Slechts voor enkele provincies, n.1. die, waarin
volledige destructie ongeveer gedurende gelijken en ook voldoend
langen tijd — en als zoodanig meenen wij toch minstens een periode
van 8—io jaar (zulks in verband met den levensduur van de taenia
echinococcus) te moeten aannemen — heeft gewerkt, zou in dit opzicht
een vergelijking mogelijk zijn.

Nu dient hierbij nog te worden opgemerkt, dat er reeds sinds lang
vóór de bovenbedoelde algemeene destructie, tal van abattoirs, die
over een eigen destructor of kori-oven beschikken, in ons land in ge-
bruik zijn. Aan deze abattoirs — en men bedenke daarbij, dat die b.v.
in de provincies Noord- en Zuid-Holland, Gelderland, Groningen en
Utrecht, er reeds veel eerder en ook veel talrijker waren, dan in pro-
vincies als b.v. Friesland, Drenthe en Zeeland — moet dus daardoor
reeds geruimen tijd een belangrijken invloed op den gang van zaken
ten opzichte van de echinococcosis worden toegekend.

Maar ook nadat de Vleeschkeuringswet in werking is getreden zijn
er nog vele abattoirs opgericht, die met de uit den aard der zaak on-
getwijfeld betere verzorging van de confiscatie van de met blazen
bezette organen als ten platte lande mogelijk is, zeker hun invloed
hebben uitgeoefend.

Wij meenen dan ook, dat in dit opzicht voor die provincies van een
zekere compensatie tegenover het gemis van cle volledige destructie
mag worden gesproken. En al is het natuurlijk niet uit te maken hoe
groot die compensatie is en of de ervan uitgegane invloed zoodanig
is geweest, dat daardoor de voorwaarden voor alle provincies ongeveer
gelijk mogen worden geacht, toch meenen wij, dat het verschil in de
omstandigheden in de onderscheidene provincies in dit opzicht wel
wordt genivelleerd.

In ieder geval meenen wij, dat de cijfers wel onderling mogen worden
vergeleken, althans indien daarbij met de bijzondere omstandigheden
zooveel mogelijk wordt rekening gehouden.

Wij hebben het noodig geoordeeld onze gegevens, becijferingen,
enz., met een toelichting eerst te zenden aan het Centraal Bureau
voor de Statistiek te \'s-Gravenhage, van welke zijde wij een uitvoerig
gedocumenteerde nota ter zake ontvingen, waarvoor wij hierbij gaarne
onzen hartelijken dank betuigen.

„Een vergelijking van het laatste jaar der onderzochte periode met
het gemiddelde der geheele periode heeft het bezwaar, dat nu in het
gemiddelde al de grilligheden van de statistiek worden vereffend,
terwijl het cijfer van één bepaald jaar daaraan ten volle onderhevig
is. Er zouden dus cijfers, die sterk van den norm afwijken, dienen te
worden uitgeschakeld.

drie jaren te nemen. Een logisch en mathematisch beter gefundeerde
methode is die van den zg. „trend" te berekenen, d.i. een mathema-
tische lijn te zoeken, die zich in de grafische voorstelling zoo goed moge-
lijk bij het algemeene beeld der curve aanpast en die aangeeft, hoe
de cijfers in de verschillende jaren zouden geweest zijn, wanneer de
„toevallige oorzaken", waaraan de grillige stijgingen en dalingen zijn
toe te schrijven, over de geheele periode constant (als gemiddelde)
hadden gewerkt, en daarnaast alleen de oorzaak, die de geleidelijke
daling had bewerkt."

De laatstbedoelde methode heeft voor ons doel zijn bezwaren, want
dan heeft b.v. voor Friesland het berekenen van den „trend" geen zin,
omdat hier de grafische lijn een scherpe breuk heeft.

Wij hebben ons daarom maar gehouden aan de door ons berekende
gemiddelden en ten einde nu de kans op fouten zoo gering mogelijk
te maken, hebben wij naast de in blz. 332 vermelde methode ook nog het
dalings- of stijgingspercentage berekend door vergelijking van de ge-
middelden van de eerste en de laatste 3 jaren.

Beschouwen wij bovenstaande cijfers dan zien wij, dat er wel eenig
verschil is in de berekende dalings-percentages volgens de beide me-
thoden.

De rangvolgorde wijzigt zich wel eenigszins, maar een ding komt er
wel duidelijk uit naar voren, dat n.1. Friesland het hoogste dalings-
percentage geeft en dat de provincie Noord-Brabant de geringste daling
vertoont.

Wij meenen ons voor onze verdere beschouwingen nu aan de dalings-
percentages, verkregen door vergelijking van de gemiddelden over de
eerste en de laatste 3 jaren, welke methode toch ontegenzeggelijk de
meest juiste waarborgen biedt, te mogen houden.

Gaan wij nu deze cijfers nader na, dan blijkt, dat ook in de provincies,
waar het percentage der echinococcosis in den aanvang niet groot was,
toch nog een aanzienlijke daling op het gemiddelde der 15 jaren is
ingetreden, een feit, dat van praktische beteekenis is, omdat er uit
blijkt, dat men, al is in een provincie het cijfer van hoog reeds laag
geworden, niet aan een verderen teruggang behoeft te wanhopen.

Voor de provincies waar het percentage-cijfer in 1923 en ook in de
eerste 3 jaren hoog was, Friesland, Groningen, Drenthe, Gelderland en
Limburg is de daling na 15 jaar, 80, 63, 50, 45 en 17%, dus gemiddeld
51%. Voor de overige provincies is de gemiddelde daling 37 8%.

De in Friesland verkregen daling loopt er echter naar onze meening
te veel uit om hieraan geen bijzondere beteekenis te hechten.

Nu worden,zooals bekend is, in Friesland alle huisslachtingen ge-
keurd. De van die huisslachtingen afkomstige, met echinococcusblazen
bezette, organen en deelen zijn dus ook steeds op radicale wijze on-
schadelijk gemaakt, hetwelk met het oog op de bestrijding der ziekte
een factor van groote beteekenis is.

In de andere provincies zijn die huisslachtingen niet aan den keu-
ringsdwang onderworpen en de vraag dringt zich nu op : kunnen die
ongekeurde huisslachtingen van veel beteekenis zijn voor de toch on-
getwijfeld mindere daling van de cijfers voor de overige provincies ?
Wij meenden een onderzoek naar het aantal der huisslachtingen in de
andere provincies van ons land dan ook niet achterwege te mogen laten
en verzochten den Heeren Veterinaire Inspecteurs van de Volksge-
zondheid om de betreffende gegevens voor de jaren 1930 tot en met 1937.
Voor de bereidwilligheid, waarmede ons die gegevens werden verstrekt,
betuigen wij hierbij gaarne onzen dank.

Het aantal huisslachtingen van varkens in dé onderscheidene pro-
vincies is in het volgende overzicht vermeld, waarbij wij opmerken,
dat wij ons kortheidshalve alleen tot de gemiddelden over de jaren
1930 t/m 1937 bepalen en deze zijn dan voor :

Bovendien weten wij uit een gemaakte berekening, dat het gemiddelde
aantal huisslachtingen van varkens voor geheel Nederland (behalve

Friesland) over de jaren 1923 t.m. 1936 is 284.243, d.i. het vierde
gedeelte van het gemiddelde aantal normale- of bedrijfsslachtingen van
deze diersoort over de genoemde jaren, zijnde ^ 1.200.000.

Uit bovenstaand staatje blijkt, dat het aantal huisslachtingen van
varkens in Noord-Brabant het grootst is, daarna volgen Limburg,
Gelderland, Zeeland, Overijssel, Drenthe, Groningen en Zuid-Holland.
Van geringe beteekenis is dit aantal in Noord-Holland en Utrecht.

En nu kan het toch naar onze meening geen toeval zijn, dat van de
8 eerstgenoemde provincies er 6, n.1. Noord-Holland, Zuid-Holland,
Limburg, Overijssel, Gelderland en Drenthe, behooren tot die provincies
waar de daling het geringst is, althans minder dan 50%, terwijl de 2
laatstgenoemde provincies, Noord-Holland en Utrecht na Friesland
de grootste daling te zien geven.

De provincies Groningen en Zeeland, die ook tot de 8 eerstbedoelde
behooren, geven een daling van meer dan 50%; maar deze provincies,
die a.h.w. den overgang vormen, komen wat die daling betreft ook na
Noord-Holland en Utrecht.

Wij meenen, dat hier toch wel duidelijk de invloed van de niet-
gekeurde huisslachtingen uit blijkt.

En nu zijn wij ons bewust, dat wij niet geheel juist handelen door uit
het aantal der huisslachtingen en het dalingspercentage van de echino-
coccose een conclusie te trekken, want niet alleen het aantal der huis-
slachtingen heeft in dit opzicht beteekenis. Van nog meer belang is
het in dit opzicht in welke mate de ziekte in die provincie voorkomt,
want hierdoor wordt bepaald welke hoeveelheid echinococcenhoudend
materiaal afkomstig van de ongekeurde huisslachtingen aan de nood-
zakelijke confiscatie werd onttrokken.

Bepalen wij nu voor de verschillende provincies het cijfer van dit
materieel aan de hand van de vermelde aantallen huisslachtingen en
het gemiddelde cijfer van de gevallen van echinococcose, die in de ver-
schillende provincies gedurende de periode van 1923—1937 werden
waargenomen, en plaatsen wij deze cijfers naast de er mede overeen-
komende dalingspercentages, dan komen wij tot het volgende overzicht :

Het zou al te mooi zijn als alle cijfers van bovenvermelden staat
a.h.w. volgens het boekje zouden kloppen. Er komen enkele cijfers in
voor, nl. die van Zuid-Holland en Gelderland (resp. weinig gevaarlijk
materieel en toch een zeer gering dalingspercentage en veel gevaarlijk
materieel en toch een betrekkelijk hoog dalingspercentage), welke cijfers
grond zouden kunnen geven voor kritiek op onze conclusie, maar wij
meenen deze beide te mogen rangschikken tot de traditioneele uit-
zonderingen op eiken regel, want overigens mag naar onze meening
van een frappant kloppen volgens het boekje worden gesproken.

Duidelijk blijkt toch uit den staat, dat in de provincies, waar weinig
echinococcusblazen-houdend materieel, afkomstig van de ongekeurde
huisslachtingen, ter beschikking is, het dalingspercentage hoog is, terwijl
in de provincies, waar dit materieel in belangrijke mate ter beschikking
is, het dalingspercentage laag is.

Wij komen dan tot de conclusie, dat het dalingspercentage van de
echinococcose mede wordt bepaald door het aantal der ongekeurde
huisslachtingen, een conclusie, die wij ook in de meerbedoelde nota
van het Centraal Bureau voor de Statistiek vinden en waarin wij lezen :
„Uit Uw cijfers schijnt één ding duidelijk te blijken, dat in streken
met veel huisslachtingen, het besmettingsgevaar relatief groot is."

Opgemerkt dient nog te worden, dat bij de beoordeeling van den
laatstvermelden staat nog rekening dient te worden gehouden met de
omstandigheid, dat het percentage-cijfer van de echinococcose voorts
niet alleen afhankelijk is van het aantal geïnfecteerde honden, maar
ook van de mentaliteit van den eigenaar ten opzichte van diens ge-
neigdheid om zijn hond met ongekookt slachtafval te voeren.

Friesland is hiervan wel het meest sprekende voorbeeld en dat de in
Friesland bereikte daling grooter is dan in eenige provincie elders
mag ongetwijfeld worden toegeschreven aan het feit, dat de huisslach-
tingen in die provincie aan de keuring zijn onderworpen.

Dat dus de ongekeurde huisslachtingen bij de bestrijding der ziekte
ongunstig werken en het brengen dezer huisslachtingen onder de
bepalingen van de Vleeschkeuringswet gewenscht is, volgt uit laatst-
vermelden staat naar onze meening voldoende.

Er is hier echter nog iets, dat opvalt, wanneer wij onze eerste sta-
tistiek nauwkeurig bezien.

De daling is in Friesland met één onderbreking, n.1. in 1932 regel-
matig en geleidelijk tot stand gekomen, overigens zijn er echter geen
onregelmatigheden. In Groningen en enkele andere provincies is dit
ook eenigszins het geval, hoewel in mindere mate.

In Noord-Brabant, waar de daling het geringst is, krijgt men uit de
in de grafiek voorkomende onregelmatigheden den indruk, dat het
percentage hier zelfs verhoogt.

Ook het Centraal Bureau voor de Statistiek kwam tot deze conclusie,
getuige de mededeeling in de bedoelde nota : „Opmerkelijk is het

verloop in Noord-Brabant, waar de cijfers eerder wijzen op een stijging
dan op een daling".

Ook wat Limburg betreft doen zich bij de bestudeering van de
betreffende gegevens vragen voor en wel in de eerste plaats of hier geen
zg. brandpunten van de echinococcosis zijn.

Mede op grond van de door den Adjunct-Directeur van den Veeart-
senijkundigen Dienst, E. J. A. A. Quaedvlieg, ons zeer bereidwillig
ter zake gegeven inlichtingen (waarvoor wij ook dezen Collega gaarne
onzen dank hier ter plaatse betuigen), achten wij die vraag gewettigd.

Uit zijn inlichtingen blijkt inderdaad, dat er in Limburg veel los-
loopende heemhonden zijn, die op de boerderij een nauw contact met
het varken hebben. Import van deze honden heeft niet (of vrijwel niet)
plaats. Daarbij in aanmerking nemende het groote aantal huisslach-
tingen, die niet gekeurd worden, achten wij de mogelijkheid, dat hier,
zoowel als in Noord-Brabant en ook allicht in andere provincies,
brandpunten van de echinococcosis aanwezig zijn, zeer groot. Ook
in Friesland heeft men dit in de zg. Woudstreken ondervonden ¹).
Zelfs waren die brandpunten naar onze meening van zoodanig belang,
dat wij daarvoor afzonderlijke zeer strenge confiscatie-maatregelen
noodzakelijk achtten.

Wij toonden voorts reeds eerder ²) aan, dat het opsporen van die
brandpunten, zelfs van centrale haarden, van groot belang is voor de
doeltreffende bestrijding der ziekte en wij zijn het daarom met Drager ³)
geheel eens, dat de vleeschkeuringsstatistieken omtrent het voorkomen
der echinococcosis alleen een totaal overzicht geven. Voor een doel-
treffende ziektebestrijding is het echter noodzakelijk, die brandpunten
en centrale haarden op te sporen en dit laatste is alleen mogelijk met
behulp van gedecentraliseerd samengestelde statistieken, die een inzicht
geven in de bijzondere, locale omstandigheden 9 ^{en I0}).

Eerst dan is het mogelijk cloor het nemen van bijzondere maatregelen
ten opzichte van die brandpunten of centrale haarden, de ziekte snel
en doeltreffend te bestrijden. Het zou daarom gewenscht zijn die
brandpunten op te sporen, hetwelk wij hierbij gaarne in overweging
geven.

1 ) C. Tenhaeff en Dr. S. Ferwerda. De Echinococcosis in Friesland en haar
bestrijding. Verslagen en mededeelingen betreffende de Volksgezondheid. November
■938-

2 ) C. Tenhaeff en Dr. S. Ferwerda. Een geval van taenia echinococcus bij den
heemhond in Friesland. T. v. D., Deel 63, Jrg. 1936.

3 ^s) Dr. W. Drager. 10 Jahre Echinokokkenbekämpfung in Neuvorpommern.
Zeitschr. f. Infekt. Krankh., Paras. Krankh. und Hygiëne der Haustiere. 1936,
Band L, Heft 1.

Wij kunnen dit met een voorbeeld van recenten datum, hetwelk
tevens pleit voor het onder de keuring brengen van de huisslachtingen,
nader toelichten.

Het eiland Terschelling behoort tot de provincie Noord-Holland en
is de eenige gemeente van het ambtsgebied van den eerstondergetee-
kende, waar de huisslachtingen niet worden gekeurd.

De Keuringsveearts, Hoofd van Dienst, aldaar, collega A. M. Hibma,
vestigde eenigen tijd geleden onze aandacht erop, dat het met de
echinococcosis op het eiland naar zijn meening niet goed ging. Voor
ons was er daarom alle aanleiding ter plaatse eens een nauwkeurig
onderzoek in te stellen.

Aan de zoo waardevolle en volledige aanteekeningen van collega
Hibma ontleenen wij het volgende :

Reeds in het jaar 1925 en ook later in 1932 vestigde Hibma in een
nota de aandacht van Heeren Burgemeester en Wethouders op de
echinococcosis, zulks in verband met de verleende vrijstelling van de
keuring der huisslachtingen. Hij kwam daarbij tot de conclusie, dat die
vrijstelling voorloopig gehandhaafd kon blijven, mits de ingezetenen
en de slagers ten opzichte van de van de huisslachtingen afkomstige
organen de noodige voorzichtigheid voor de honden in acht namen.
Instructies werden te dien opzichte gegeven. Vanaf dat jaar is door
Hibma nauwkeurig aanteekening gehouden van de herkomst, ouderdom,
enz., van de slachtdieren, waarbij echinococcusblazen werden aan-
getroffen.

Gedurende de jaren 1934, 1935 en 1936, resp. 4, 8 en 5 gevallen, trof
Hibma de blazen alleen aan bij oude slachtdieren ; bij jonge slachtdieren
vond hij ze niet, zoodat hij vermoedde, dat de honden geen taenia
echinococcus herbergden en de conclusie, dat het goed ging, was dus
gewettigd.

Nu is in de crisisjaren sinds 1932 het aantal huisslachtingen van
schapen sterk toegenomen en wel van voorheen hoogstens 5 per jaar
gestegen tot een 40-tal per jaar. Onder de schapen waren natuurlijk
ook oude dieren, waarbij gerekend mag worden, dat ook daarbij
echinococcusblazen zijn voorgekomen. Nu vreest Hibma, dat men de
met echinococcusblazen bezette organen, afkomstig van de schapen-
huisslachtingen niet goed vernietigd heeft, waardoor de honden weer
geïnfecteerd zijn geraakt en wel om de volgende redenen.

In December 1936 trof Hibma bij een vaars, oud 2 jaar en 2 maanden,
jonge blazen in de lever aan. Dit dier was geweid in Formcrum en in
die weide kwam naar het scheen nog al eens een hond, die geregeld
omzwerft. Hibma heeft getracht, die hond, waarvan de eigenaar J. W. G.
te L. was, te koopen, maar de eigenaar was niet bereid hem af te staan ;
hij heeft hem nog.

i koe, afgewisseld, van H. S. te West-Terschelling,
i koe, 3 jaar, van J. R. te Oosterend,
i schaap, onbekende leeftijd,
i koe, 5 jaar, van A. Z. te Oosterend,
i koe, 8 jaar, van A. H. B. te Formerum,

Van de 8 in 1937 aangetroffen gevallen kwamen er dus 4 voor bij
jonge dieren, nadat eind 1936 ook een geval was aangetroffen bij een
jong dier.

Aangenomen moet dus worden, dat de infectiekansen voor het vee
op het eiland in de laatste jaren zijn vermeerderd.

Het zou te veel plaatsruimte vragen hier de geheele situatie precies
uiteen te zetten. Genoeg zij het te vermelden, dat wij op grond van ons
plaatselijk onderzoek meenen te mogen aannemen, dat van het over-
brengen van de infectie 3 honden verdacht waren, n.1. t te Lies, 1 te
Oosterend en 1 te Hoorn.

Ook de door Hibma in 1938 tot en met September gedane waar-
nemingen bij slachtdieren met echinococcosis, wijzen hier wel heel
sterk op ; die zijn de volgende :

i koe, afgewisseld, echinococcose van longen en lever, van J. S. te
Oosterend, geweid in het polderland van P., den eigenaar van den
verdachten hond ;

i koe, echinococcose van longen en lever, van C. G. S. te Lies, moet
geïnfecteerd zijn door den hond van J. R., welke n.1. door het land
van den slager B. loopt en welke slager de koe van S. had gekocht ;

i koe, 3 jaar, echinococcose van lever, geslacht door J. H. te Hoorn,
afkomstig van J. H. de J. te West-Terschelling, door P. (eigenaar
verdachten hond) gekocht en geweid in diens polderland ;

i koe, jonge infectie lever en longen, afkomstig van K. J. P. te Lies,
geweid in Berendsland, waar de hond van J. R. doorloopt (hond is
verdacht).

Wij zien dus 3 brandpunten van de echinococcosis, nl. Lies, Oosterend
en Hoorn en 3 honden, die er van verdacht worden de besmetting van
de betreffende weiden te hebben veroorzaakt, 1 daarvan is het eigendom
van P., dat is de slager, die de huisslachtingen verricht. Die honden
moeten geïnfecteerd zijn door de organen van de schapen-huisslachtingen.

Het valt te betreuren, dat het niet mogelijk bleek de eigenaars van
die honden te bewegen deze te doen afmaken. Een dezer honden had
b.v. in de laatste maanden 30 hermelijnen gevangen, hetgeen den eige-
naar ƒ 30.— premie opleverde en de weigering van den eigenaar is
derhalve begrijpelijk.

Hibma volkomen gewettigd waren, omdat het met de echinococcosis
op Terschelling inderdaad niet den goeden kant uitgaat.

Hiervan mag, omdat het eiland een zoo afgezonderd geheel vormt,
succes worden verwacht. Maar wanneer het desondanks toch niet goed
gaat zal moeten worden overgegaan tot het verplichte keuren van de
huisslachtingen.

Ook uit dit zoo leerzame voorbeeld van Terschelling pleit voldoende
duidelijk van welken invloed ongekeurde huisslachtingen kunnen zijn
en het zal ons zeker niet verwonderen als ook elders, zooals in Limburg
en Noord-Brabant bij een ernstig onderzoek brandpunten van de ziekte
zullen worden aangetoond.

Wij meenen dan ook onze beschouwingen te mogen beëindigen met
de conclusie, dat de bestudeering van de statistieken van de vleesch-
keuring aantoont, dat het gewenscht is de keuring van de huisslachtingen
van de varkens en ook van de andere slachtdiersoorten, voor geheel
Nederland verplichtend te stellen.

ie. Als er in een bepaald jaar in het algemeen bij de keuring van de
varkens veel echinococcose wordt aangetroffen, dan blijkt daaruit, dat
er in dat jaar ook een aanzienlijke kans op infectie is geweest, zulks
dus ook voor de andere diersoorten ;

2e. Neemt het percentage der echinococcose bij de varkens af, dan
mag worden aangenomen, dat ook het aantal met de taenia echino-
coccus behepte honden in daling is en omgekeerd ;

3e. Het verloop van het percentage-cijfer van de echinococcose bij
de varkens over meer jaren demonstreert, hoewel bijzondere omstan-
digheden, die zich kunnen voordoen worden erkend, het nuttig effect,
dat de vleeschkeuring voor de bestrijding van deze ziekte geeft;

4e. Doet men dit aan de hand der vleeschkeuringsstatistieken, dan
handelt men het best om bijzondere oorzaken te elimineeren, door het
gemiddelde der 3 eerste jaren van de desbetreffende gegevens over de
jaren 1923—1937 te vergelijken met het gemiddelde der 3 laatste jaren
van die periode ;

5e. Men komt dan tot de conclusie, dat de daling in Friesland,
waar de huisslachtingen zijn ondergebracht onder de bepalingen der
Vleeschkeuringswet, het sterkst is ;

6e. Dat die daling in de andere provincies van ons land, waar de
huisslachtingen niet worden gekeurd, minder groot en in Noord-
Brabant het kleinst is ;

7e. Uit de cijfers in het artikel voorkomende blijkt, dat het aantal
huisslachtingen van varkens het grootst is in de provincie Noord-
Brabant, daarna volgen de provincies Limburg, Gelderland, Overijssel,

Zeeland, Drenthe, Groningen en Zuid-Holland, terwijl het aantal der
huisslachtingen het kleinst is in Noord-Holland en Utrecht ;

8e. Niet toevallig mag het worden genoemd, dat in de eerst genoemde
8 provincies de daling der echinococcose in vergelijking met de overige
provincies het kleinst is ;

ge. Uit dien hoofde meenen schrijvers te mogen adviseeren tot onder-
brenging der huisslachtingen onder de bepalingen der Wet voor het
geheele land ;

i o. Dit advies vindt mede sterken steun in hetgeen door den Keurings-
veearts te Terschelling werd waargenomen, die gedurende de jaren
1934, 1935 en 1936 de echinococcusblazen alleen vond bij de oudere
slachtdieren, maar toen in de crisisjaren het aantal der huisslachtingen
van schapen steeg, van hoogstens 5 tot 40 per jaar, aan het eind van
het jaar 1936 een vaars met jonge echinococcusblazen en in 1937 niet
minder dan 4 jonge runderen, waarbij in de lever en longen jonge blazen
voorkwamen, aantrof.

Een drietal honden worden beschouwd als de bron van infectie,
waarop ook wees de bevinding in zake de echinococcosis verkregen
in 1938.

1. Wenn in einem bestimmten Jahre im allgemeinen bei der Beschau von Schwei-
nen viele Falle von Echinokokkose angetroffen werden, dann ist daraus zu schliessen,
dass in dem Jahre auch eine wesentliche Infektionsaussicht vorhanden gewesen ist,
und zwar auch für andere Tierarten.

2. Nimmt der Prozentsatz der Echinokokkosefalle beim Schweine ab, dann darf
man annehmen, dass auch die Zahl der mit Taenia echinococcus infizierten Hunde
sich vermindert und umgekehrt.

3. Der Verlauf des Prozentsatzes von Echinokokkosefällen bei Schweinen über
mehrere Jahre demonstriert, wenn besondere Umstände, die auftreten können,
berücksichtigt werden, den günstigen Einfluss den die Fleischbeschau auf die Be-
kämpfung dieser Krankheit besitzt.

4. Tut man dies auf Grund der Fleischbeschaustatistiken, dann ist es um besondere
Ursachen aus zu scheiden, am zweckmässigsten, den Mittelwert der 3 ersten Jahre
der betreffenden Angaben über die Jahre 1923—1937 zu vergleichen mit dem
Mittelwert der drei letzten Jahre dieser Periode.

5. Man kommt dann zu der Schlussfolgerung, dass die Abnahme in Friesland,
wo die Hausschlachtungen unter die Massnahmen der Fleischbeschauvorschriften
fallen, am stärksten ist.

6. Dass die Verminderung in den anderen Provinzen unseres Landes, wo die
Hausschlachtungen nicht der Beschau unterworfen sind, weniger gross und in
Noord-Brabant am kleinsten ist.

7. Aus dem Ziffernmaterial dieser Arbeit ergibt sich, dass die Zahl der Haus-
schlachtungen von Schweinen am grössten in der Provinz Noord-Brabant ist. Dann
folgen die Provinzen Limburg, Gelderland, Overijssel, Zeeland, Drente, Groningen
und Zuid-Holland, während die Zahl der Hausschlachtungen in Noord-Holland
und Utrecht am kleinsten ist.

8. Es ist nicht als zufällig an zu sehen, dass in den zuerst genannten 8 Provinzen
die Verminderung der Echinokokkosefälle im Vergleich mit den übrigen Provinzen
am kleinsten ist.

g. Aus diesem Grunde glauben die Verff. anraten zu dürfen, die Hausschlach-
tungen für das ganze Land unter die gesetzlichen Bestimmungen zu bringen.

io. Dieser Vorschlag findet eine starke Stütze in den Beobachtungen des Tier-
arztes für die Fleischbeschau in Terschelling, der während der Jahre ig34, ig35
und 1936 die Echinokokkenblasen allein bei den älteren Schlachttieren fand, aber
als in den Krisisjahren die Zahl der Hausschlachtungen von Schafen von höchstens
5 auf 40 im Jahre stieg, am Ende des Jahres 1936 eine Färse mit jungen Echino-
kokkenblasen fand und in 1937 nicht weniger als 4 junge Rinder, bei denen in der
Leber und den Lungen junge Blasen vorkamen. Diese Tiere wurden alle in Ost-
Terschelling geweidet. Als Infektionsquelle wurden 3 Hunde betrachtet, worauf
auch die Beobachtungen über Echinokokkose im Jahre ig38 wies.

ie. Le fait que dans le courant d\'une année déterminée, on rencontre en général
au cours de l\'expertise des porcs abattus beaucoup de cas d\'échinococcose, doit
être considéré comme le résultat d\'une possibilité d\'infestation multiple au cours
de cette même année, et cela est également vrai pour d\'autres espèces animales.

2e. Si le pourcentage d\'échinococcose diminue chez les porcs, on peut admettre
que le nombre de chiens infestés de taenia echinicoccus est également en diminution
et inversément.

3e. Les variations du pourcentage d\'infestation chez les porcs au cours de plusieurs
années démontre, malgré l\'existence de circonstances spéciales, l\'effet utile de l\'in-
spection des viandes dans la lutte contre l\'échinococcose.

4e. Afin de pouvoir éliminer ces circonstances spéciales, quand on consulte les
statistiques de l\'inspection des viandes, on agit le mieux en comparant la moyenne
des 3 premières années de la période de ig23 à 1937 avec la moyenne des 3 dernières
années de cette même période.

5e. On en arrive alors à la conclusion que la diminution est la plus marquée en
Frise, ou les abatages domestiques sont soumis à la loi d\'expertise des viandes.

6e. Que dans les autres provinces du pays, ou les abatages domestiques ne sont
pas expertisés, cette diminution est beaucoup moins marquée et qu\'elle est la moins
marquée dans le Brabant Septentrional.

7e. Il appert des statistiques mentionnées dans cet article que le nombre d\'abatages
domestiques de porcs est le plus élevé dans le Brabant Septentrional et est immé-
diatement suivi par le Limbourg, Gelderland, Overijssel, la Zélande, Drenthe,
Groningue et la Hollande Méridionale ; le nombre d\'abatages domestiques est le
plus petit dans la Hollande Septentrionale et la province d\'Utrecht.

8e. Ce n\'est certes pas un pur hasard que dans les 8 provinces mentionnées en
premier lieu, la diminution de l\'échinococcose est la plus minime en comparaison
des autres provinces.

ge. De ce fait les auteurs recommandent d\'appliquer la loi sur l\'expertise obli-
gatoire aux abatages domestiques dans le pays entier.

10e. Cette recommandation trouve un argument de plus dans le fait que l\'expert
vétérinaire de Terschelling n\'a rencontré pendant les années 1934, 1935 et 1936
des kystes d\'échinocoque que chez des animaux de boucherie âgés ; mais lorsque,
pendant les années de crise, le nombre d\'abatages domestiques de moutons augmenta
(de 5 au maximum à 40 par an), il rencontra à la fin de 1936 une génisse avec
des kystes récents et en 1937 pas moins de 4 jeunes bovidés avec des kystes dans le
foie et les poumons. Tous ces animaux avaient été en patûre au Terschelling Oriental.

Trois chiens sont considérés comme étant la source de l\'infestation, ce qui concorde
avec les constatations qu\'on a faites en matière d\'échinococcose en 1938.

Bijna dagelijks ontmoet men in woord of geschrift de termen „open
tuberkulose" en „open (tuberkulose)lijder". Wanneer wij een bepaalde
term gebruiken, dan moet deze de uitdrukking zijn van een goed om-
schreven begrip en natuurlijk moeten wij eveneens de juiste betekenis
kennen van dat begrip. In het onderhavige geval zal een ieder ant-
woorden op de vraag wat men verstaat onder „open tuberkulose" :
„open tuberkulose" is die vorm van tuberkulose, waarbij tuberkel-
bacillen worden uitgescheiden. Een „open lijder" is lijdende aan „open
tuberkulose". Verder zal blijken, dat men aan deze vorm van tuber-
kulose een zeer bijzondere betekenis hecht, omdat het een gevaarlijke

1. If generally in a certain year in meat inspection of swine much echi-
nococcosis is found we may conclude that during that year the chance of
infection has been greater too ; this also counts for other kinds of animals.

2. If the percentage of echinococcosis in swine decreases one may accept
that also the number of dogs infected with taenia echinococcosis is falling and
conversely.

3. The progress of the percentage of E. in swine during more years demon-
strates the useful effect of meat inspection in the fight against this disease
although different other circumstances may be of influence on this percentage.

4. If this is done on the hand of statistics of meat inspection special causes
are eliminated the best by comparing the average of the 3 first years of the
period 1923—1937 with that one of the 3 last years of that period.

5. Then one comes to the conclusion that the sharpest fall of the percentage
is seen in Friesland, where the house-slaughters fall within the prescriptions of
the meat inspection law.

6. This decrease is less sharp in the other provinces of the Netherlands were
house-slaughters are not inspected. In Noord-Brabant the fall is the smallest.

7. From the marks in the article it appears that the number of house-
slaughters of swine is the greatest in the province of Noord-Brabant, then
follow the provinces of Limburg, Gelderland, Overijsel, Zeeland, Drenthe,
Groningen and Zuid-Holland, whilst the number of house-slaughters is the
smallest in the provinces of Noord-Holland and Utrecht.

8. It is not accidentally that in the first mentioned 8 provinces the fall of
echinococcosis is the smallest in comparison with the other provinces.

9. For that reason the authors mean to may advise to insert the house-
slaughters in the prescriptions of the law for the whole country.

10. This advice is strongly supported by the experiences of a veterinary
meat inspector on the isle of Terschelling. During the years 1934, 35, 36 he only
found the echinococcosis-cysts in older slaughter-animals, but when in the years
of economical crisis the number of house-slaughters of sheep was rising only
from 5 till 40 a year, he already saw a heifer with young echinococcus-cysts
at the end of 1936 and in 1937 not less than 4 young cows with young cysts
in liver and lungs.

Three dogs are considered to be the source of infection, the findings about
echinococcosis obtained in 1938 pointed to the same source.

vorm van tuberkulöse is, gevaarlijk vooral voor de omgeving. Dit
laatste zal wel niemand kunnen tegenspreken. Overigens is het niet
juist om aan de term „open tuberkulöse" het begrip van bijzondere
gevaarlijkheid voor het betreffende dier te verbinden. Er komen vormen
voor van open tuberkulöse, welke niet bijzonder gevaarlijk zijn voor
het betreffende dier; daarnaast komen zeer ernstige vormen voor
welke, klinisch tenminste, niet open zijn.

Ik maak hier het voorbehoud „klinisch", omdat in dit geval de kli-
nische en patholoog-anatomische begrippen elkander niet dekken. De
klinikus maakt de diagnose open tuberkulöse, wanneer hij in se- of
excreta tuberkelbacillen kan aantonen. De patholoog-anatoom, die
overigens geen behoefte heeft aan de term open tuberkulöse, spreekt
van open tuberkulöse, wanneer het tuberkuleuze proces zodanig is,
dat holten, kanalen e.d. welke in open verbinding staan tot de buiten-
wereld, in het tuberkuleuze proces zijn betrokken. Om een bepaald
voorbeeld te noemen, een patholoog-anatoom zal spreken van „open
longtuberkuloze" wanneer de bronchiaalwanden in een exsudatief-
tuberkuleus proces zijn betrokken. Toch kan het in een dergelijk geval
zeer goed mogelijk zijn, dat het dier niet hoest, dat er geen tuberkel-
bacillen in het tracheaalslijm zijn aan te tonen en dat het dier geen
enkel ziekteverschijnsel vertoont, behalve dan, dat het op tuberkuline
reageert.

De moeilijkheid ware te ondervangen door te spreken van klinisch
open tuberkulöse, hiermede wordt dan bedoeld, die vorm van tuber-
kulöse waarbij klinisch in se- of excreta tuberkelbacillen zijn aan te
tonen. Toch zou hiermede de moeilijkheid niet geheel zijn weggenomen,
zoals hieronder nader zal blijken.

Bij open tuberkulöse spelen de volgende organen en systemen een
rol van betekenis : de ademhalingsorganen, de digestietractus inclusief
de lever, het urogenitaalapparaat en de melkklier. Tuberkulose van
de huid en de conjunctivae zijn hier van weinig betekenis door de grote
zeldzaamheid bij het rund.

Voor de onderlinge besmetting rund-rund en rund-kalf, nemen de
ademhalingsorganen en de uier een allereerste plaats in. Van geringere
betekenis is hierbij de tuberkulöse van nieren, uterus, vagina en darm-
kanaal. De niet zo heel zeldzame tuberkulöse der vulva kan men tot
de huid rekenen, de tuberkulöse van de penis neemt een bijzondere
plaats in.

Longtuberkulose bij het rund is bijna steeds „open tuberkulöse". Wij kennen
in de longen verschillende vormen van tuberkulöse, waarbij twee
hoofdvormen zijn te onderscheiden n.1. de proliferatieve vorm, waarbij
echte tuberkels worden gevormd, en daarnaast de exsudatieve tuber-
kulöse, welke in velerlei beelden wordt waargenomen en welke verreweg
de meest voorkomende vorm van longtuberkulose is. Zonder uitzon-
dering is bij de exsudatieve tuberkulöse het bronchiaalsysteem mede
LXVI 20

aangetast. Soms betreft het alleen de allerkleinste vertakkingen, soms
ook de grotere bronchiën. De laatste vormen zijn met het blote oog
gemakkelijk te herkennen, bij de eerste blijkt het ware karakter alleen
bij microscopisch onderzoek.

Meestal begint het tuberkuleuze longproces met een enkel haardje,
erwt- tot knikkergroot, dat in wezen niets anders is dan een locale
bronchopneumonie met grote neiging tot verkazing, welke zeer spoedig
optreedt. Ter plaatse is het gehele longweefsel aangetast. De regionaire
lymphklier is steeds bij het proces betrokken.

Deze vorm kan voortschrijden, doch ook neiging hebben tot genezing.
Het proces staat in open verbinding met de bronchiën, want de bron-
cheoli zijn geheel in het proces opgenomen ; het blijft echter een locale
aandoening. De dieren reageren op tuberkuline, dikwijls krachtig, bij
sectie vindt men een onbetekenend haardje in een bronchiale lymph-
klier, het longhaardje is dikwijls slechts na minitieus onderzoek te vinden.
Het komt, hoewel zeer zelden, voor dat een dergelijke zeer geringe
longtuberkulose ook klinisch open is.

Uit deze primaire haard kan van alles ontstaan. Meestal ziet men
een beperkte plaatselijke uitbreiding. Enkele longkwabjes worden pneu-
monisch, gaan over in verkazing, waarbij de kaas meestal nogal week
is. Hierbij vindt men herhaaldelijk in de kleine bronchiën, met het
blote oog waarneembaar, weke exsudaatmassa\'s. Toch is dit meestal
klinisch geen open tuberkulose. De ervaring leert, dat ook deze pro-
cessen lang rustig kunnen blijven, hoesten wordt in de regel niet
waargenomen. Er kan evenwel met de normale slijmbeweging wel
exsudaat in andere bronchiën terecht komen, en het proces kan zich
langzaam uitbreiden. Ook is het mogelijk dat langs lymphogenen en of
haematogenen weg verspreiding van exsudaat met bacillen plaats vindt.

Deze vorm van tuberkulose is bij het rund heel frequent. Het is
mogelijk, dat het proces geruimen tijd latent blijft, het kan zelfs neiging
hebben tot genezing, maar ook, het kan zich onverwacht snel uitbreiden.
Het is een sluimerende vulkaan. Allerlei omstandigheden welke tijdelijk
de weerstand van het dier verminderen, digestiestoornissen, weers-
invloeden, drachtigheid, vermoeienis (markten), verandering van eige-
naar, kunnen oorzaak zijn dat de sluimerende vulkaan in werking
komt. Vooral verwisseling van eigenaar en de daarmede gepaard
gaande veranderde omstandigheden, waarin het dier komt, gecom-
bineerd met de bezwaren van markten en reizen speelt vaak een rol,
hetgeen blijkt uit talrijke koopkwesties.

Het dier had een latente open tuberkulose, de tuberkulose wordt
floride en wordt een soms, maar niet altijd, klinisch open tuberkulose.

Bij deze verergering van het longproces speelt naast de broncho-
gene vooral de lympho-haematogene weg een rol. Men vindt in de
longen verbreid talrijke haardjes, miliaire, acineuze ev. lobulaire ; de
miliaire haardjes lijken op echte tuberkels maar zijn het, bij het rund,

meestal niet. De haardjes worden groter, nemen gehele lobuli en com-
plexen van lobuli in beslag.

Al deze processen zijn van het begin af „open" en van een ernstig
karakter, doch het is lang niet altijd een klinisch open tuberkulose.
Evenwel het rustige proces is in enkele dagen veranderd in een ernstig
floride proces.

Het is ook mogelijk, dat het rustige proces rustig blijft of wel zich,
hoewel gestadig, slechts zeer langzaam uitbreidt.

Ten slotte heeft men nog de mogelijkheid van een chronische long-
tuberkulose, waarbij het proces zich bronchogeen plaatselijk uitbreidt;
het is een langzaam verlopend proces, soms met cavernenvorming,
waarbij de dieren lange tijd in goede conditie kunnen blijven, doch
voortdurend bacteriën verspreiden.

Echte productieve tuberkels komen bij het rund wel voor, doch niet
frequent, deze vorm is bij uitstek gesloten, al kan het proces zeer ernstig
zijn, ook in andere organen.

Eenvoudig is de longtuberkulose niet, vooral niet omdat allerlei
overgangs- en mengvormen voorkomen.

Is een klinisch open tuberkulose steeds te herkennen ? Neen. Men moet
goed voor ogen houden dat het tuberkuleuze proces een uiting is van
strijd tussen het organisme en de tuberkelbacillen. Het is een strijd,
waarbij de situatie aan wisselingen onderhevig is, we moeten rekening
houden met ups en downs. Er kunnen zich verschillende gevallen voor-
doen. Een tuberkuleus proces staat in open verbinding met een vrij
grote bronchus ; de kans bestaat nu, dat tuberkuleus exsudaat, gemengd
met mucopus, product van niet-specifieke ontsteking van de bronchus
in de omgeving van het tuberkuleuze proces, wordt geëxpectoreerd.
Het kost dan vaak veel moeite om in dit mengsel van tuberkuleus
en niet-tuberkuleus sputum tuberkelbacillen aan te tonen.

Het is mogelijk, dat het proces, hoewel zeer uitgebreid, uiterst arm
is aan bacillen, men krijgt wel sputum, doch vindt vaak geen tuberkel-
bacillen.

Ten slotte kan tuberkuleus exsudaat zich ophopen in bronchiën en
indikken, waardoor tijdelijk geen tuberkelbacillenhoudend sputum kan
worden opgevangen. Bij pathologisch-anatomisch onderzoek van de
longen vindt men soms vrij uitgebreide processen in open verbinding
met bronchiën, maar geen tuberkuleus exsudaat in de grote bronchiën
of de trachea.

i°. Longtuberkulose bij het rund is in wezen vrijwel altijd „open
tuberkulose".

2°. Geringe latente tuberkuleuze processen kunnen in korten tijd
floride worden.

4°. Ernstige tuberkulose kan geruimen tijd klinisch gesloten blijven
of tijdelijk gesloten zijn.

6°. Het sputum-onderzoek geeft niet steeds een aanwijzing omtrent
de hevigheid van het tuberkuleuze longproces.

7°. Tuberkulose is een ziekteproces en geen toestand ; het proces kan rustig,
regelmatig verlopen, maar ten allen tijde van karakter veranderen,
hetzij in gunstigen hetzij in ongunstigen zin.

Velen willen verplichte aangifte van „open tuberkulose" ev. van
„open lijders". Mocht men hiertoe overgaan, dan moet men wel over-
wegen, dat hier verschillende moeilijkheden aanwezig zijn :

i°. Het spreekt vanzelf dat men dan bedoelt klinisch open tuberkulose.
Men zal echter alleen in zeer frappante gevallen tegen een eigenaar
kunnen optreden. Een positief deskundigen-onderzoek behoeft niet te
wijzen op nalatigheid van den eigenaar.

2°. Het spreekt ook vanzelf, dat men dan moet spreken van long-
tuberkulose, want men kan moeilijk optreden tegen eigenaars, die een
dier niet aangeven, dat lijdende is aan open darm- of niertuberkulose.
In sommige gevallen ook niet, wanneer een open uiertuberkulose aan-
wezig is, omdat er vormen van uiertuberkulose voorkomen waarbij de
nauwlijks afwijkende melk wel rijk is aan tuberkelbacillen, maar waarbij
de uier geen verhardingen vertoont, noch veranderingen van de lymph-
klicren.

Ten slotte zou, wanneer een dergelijke bepaling werd ingevoerd de
term „open lijder" ook eerst ter dege onder de loupe moeten worden
genomen, omdat het zou kunnen voorkomen, dat de vraag beantwoord
moet worden of een dier, dat een of enkele knikkergrote haardjes in
de longen heeft een „lijder" aan tuberculose is, zo neen, waar ligt dan
de grens ?

Ik zal het natuurlijk zeer toejuichen, indien het mogelijk blijkt kracht-
dadig en snel, op welke wijze dan ook, de smetstofverspreiders te eli-
mineren. Ik acht het echter noodzakelijk te wijzen op het wezen en de
betekenis van het open zijn dezer ziekte en vooral ook op het vaak
wisselende verloop der tuberkulose, waaruit de noodzakelijkheid blijkt
van een verplichte afzondering van alle positief reagerende dieren. Indien
naast eliminering van zogenaamde open lijders geen strenge scheiding
tussen reageerders en niet-reageerders wordt doorgevoerd, zal de tuber-
kulosebestrijding nog vele verrassingen geven.

Ongetwijfeld is dit een kwaal, waar wij veel moeilijkheden mee
kunnen hebben. Niet alleen, dat de spenen buitengewoon gevoelig
zijn en gemakkelijk te infecteeren, ook wordt een rustige genezing
zeer zeker niet bevorderd door het tweemaal daags melken.

Hechtingen doe ik uitsluitend met agraves. Zijdehechtingen hebben
mij altijd teleurstelling gegeven. Steeds scheurden zij uit en gaven
daardoor aanleiding tot vuile, onregelmatige wonden. Bovendien is
naar mijn meening hechting met kromme naalden bij een staand en
gespannen dier onmogelijk. Bij een gekluisterd en liggend dier gaat
het nog, hoewel moeilijk.

Een paar keer heb ik getracht anaesthesie bij een staand en gespannen
dier toe te passen. Hoewel de dieren goed in den neus werden geknepen,
heb ik niet dan na groot tumult een paar c.c. van de anaestheseerende
vloeistof in kunnen spuiten. Voor de zekerheid leg ik ze tegenwoordig
eerst neer.

Agravchechting geschiedt snel en lijkt niet zoo pijnlijk te zijn. In
elk geval zit de agrave al op zijn plaats, als het dier zich verzet. Uit-
scheuren ziet men niet. Wel buigen de beide takken uit elkaar door
de spanning in het weefsel, maar de haakjes blijven meestal wel hangen.

Vaselinezalven zijn vrijwel waardeloos, omdat ze slecht op de wond-
vlakten hechten, terwijl massage door het verzet van het dier vrijwel
onmogelijk is.

Een methode, die ik vaak met succes toepas is een verband met
Burow-water. Eerst wordt een dun vliesje watten over de speen gedaan
en daarover heen een paar meter Cambric-zwachtel gewonden. Naar
mijn ervaring kan men dit vrij stevig aanhalen als men maar zorgt,
dat de punt van den tepel er goed in komt. Daarna houdt men alles
gedurende eenige minuten in een melkbeker met Burow-water. Deze
Burow-oplossing wordt gemaakt door middel van tabletten, die ik
betrek van de Firma Aesculaap Eindhoven. Zij bevatten 7.5 gram
van het mengsel : acetas plumbicus en aluin en dienen in een liter
water te worden opgelost.

Voor dit doel worden de tabletten met een mes in vieren gedeeld.
Een dergelijk vierdepart wordt opgelost in een beker water. Eiken dag
wordt een versche oplossing gemaakt. Het verband wordt eiken keer
na het melken vernieuwd. De tepel met het verband erom houdt men
nu 5—6 keer daags gedurende eenige minuten in den beker. Men zal
nu zien, dat de wonden veel soepeler blijven. Heel vaak is melken
mogelijk zonder noemenswaardig verzet.

Bij uitgebreide penetreerende wonden zal men liever een melkpijpje
gebruiken om te voorkomen, dat de wondranden door de toeschietende

melk en door de beweging van het melken uit elkaar gescheurd worden.
Vanzelfsprekend gebeurt dit met de grootst mogelijke voorzichtigheid.
Bij het melken laat men eerst de verwonde speen leegloopen, daarna
worden de andere kwartieren uitgemolken en ten slotte weer de ver-
wonde speen. In elk geval kan men bij deze behandeling beter een
melkpijpje gebruiken dan bij de harde, gezwollen en pijnlijke spenen,
zooals men die anders vaak ziet bij verwondingen en betrappingen.

Korstvorming treedt bijna niet op en de granulatie verloopt prachtig.
Tevens heeft men geen last van lekken van de melk. Infectie door den
vuilen stalbodem wordt voorkomen. Het verband blijft zitten, mits
goed aangebracht. Een geluk hierbij is, dat spenen, die betrapt worden
haast altijd lang en recht zijn. Korte, spitse spenen komen door hun
vorm haast niet in aanmerking om betrapt te worden.

Het spreekt vanzelf, dat wij de behandeling zelf een of twee keer doen
en dat de eigenaar de rest doet. Hij moet met voorzichtigheid, geduld
en reinheid zijn werk doen. Zoo heb ik eenmaal een geval van betrapping
behandeld, waarbij het heele slotgat was verdwenen. De melk liep voort-
durend uit een groote penetreerende wonde, terwijl alles er zeer vuil
uitzag.

Na eerst schoongemaakt te hebben, knipte ik alle flarden, die mij
overbodig leken, weg en hechtte de wond op een klein stukje na. Daarna
werd het Burow-verbandje aangelegd. Bij het melken stroomde de melk
gewoon uit de wonde. Deze groeide langzamerhand dicht en na 14 dagen
kon het verband verdwijnen. De straal kwam er scheef uit, maar van
lekken was geen sprake. Wel was een weinig spreiden overgebleven,
maar dit kon gemakkelijk verholpen worden. Het geval was zonder
rnastitis en zonder veel pijnlijkheid verloopen. De speen was een
c.m. korter geworden.

Nog een enkel woord over spreiden. Dit is een kwaal, die vaak over-
blijft na betrappingen. Bekijkt men het slotgat, dan blijkt dit óf ver-
zonken te zijn (fig. 1) óf een klein knobbeltje aan den kant te hebben
(fig. 2). De straal wordt hierdoor uit elkaar gehaald.

De therapie bestaat uit het wegknippen van het ringvormige walletje ol
het knobbeltje. Het beste gaat dit met een scherpe gebogen schaar.
De resultaten zijn verrassend en recidiven heb ik tot nu toe nog niet
gezien.

Bij een geslachte vaars, waaraan bij de keuring voor het slachten
niets was opgemerkt, troffen wij kleine vaste witgele scherp omschreven
haarden in het spierweefsel aan. Deze haarden vonden wij vooral in
de spieren van borstkas, buikwand en verder enkele in de kauwspieren
en in de spieren aan de basis van den staart. Voorts in den uier, voor-
namelijk in de cysterne en directe omgeving, niet diep in het uierweefsel ;
ook in de nieren vonden wij vele haarden. Het beeld maakte denzelfden
indruk als dat van embolische nephritis.

De andere organen, als longen, hart, lever, baarmoeder werden
nauwkeurig onderzocht zonder iets te vinden.

Ook werden de lymphklieren onderzocht; de vleeschlymphklieren
werden onderzocht, omdat er werd gedacht aan een primaire tumor
met uitzaaiing ; hierin bevonden zich eveneens geen haarden. De wand
van den slokdarm bevatte veel haarden. Deze werd vooral onder-
zocht, omdat bij eersten oogopslag de slokdarm den indruk maakte
van doorzaaid te zijn met finnen.

De haarden varieerden in grootte van speldeknop tot hazelnoot.
In de spieren van achterhand en schouder werden de haarden even-
eens aangetroffen, maar hoe verder van de oppervlakte af, hoe kleiner
ze werden. Dieper dan 5 cm vonden wij ze niet.

Prof. Schornagel, wien wij een stukje spierweefsel en nier zonden,
schreef ons, dat de afwijking reeds meerdere malen is beschreven,
doch de oorzaak niet bekend is.

Zelf had hij twintig jaar geleden op allerlei wijzen (cultuurproeven
en dierproeven) tevergeefs getracht een oorzaak te vinden.

Men heeft wel eens gemeend, dat blastomyceten oorzaak waren en
het proces blastomycose genoemd.

Achteraf is gebleken, dat dit onjuist is. Men spreekt nu wel van
multipele spiernecrose zg. spiertuberculose of pseudotuberculose der
spieren. Microscopisch lijkt het veel op tuberculose.

Het eigenaardige is dat de afwijkingen het meest frequent zijn in de
huidspieren en ook wel in de staartspieren ; de afwijkingen kunnen weer
spontaan verdwijnen.

In het hier beschreven geval is het opmerkelijk, dat de haardjes
ook voorkwamen in de nieren en in het uierweefsel.

Het eerst werd een geval beschreven door Roeckl, reden waarom Ostertag
ook spreekt van Roecklsche granulomen.

Joest acht het wezenlijke de necrose en spreekt daarom van knobbelige spier-
necrose.

Onder sulfanilamide wordt verstaan een chemische verbinding, bekend
als para-amidobenzeensulfonamide, welke stof als zodanig kan worden
gebruikt ter bestrijding van coccen-infecties of in vivo gevormd wordt
uit overigens in vitro tegenover coccen niet- of zwak-werkzame verbin-
dingen (de z.g. sulfanilamiden-groep).

Het is de korte, van Amerikaanse zijde aangegeven, niet gepaten-
teerde benaming van een specifiek chemotherapeutisch werkzame ver-
binding.

De ontdekking van de werkzaamheid tegenover coccen van de kort-
weg aangeduide sulfanilamide-groep en haar, reeds voldoende bewezen
bruikbaarheid als specifiek antiseptisch, respectievelijk specifiek chemo-
therapeutisch middel, mag van verstrekkende betekenis worden geacht
voor de tot dusver nog povere medicamenteuze bestrijding der coccen-
infecties. Het reeds niet meer te overziene aantal mededelingen, die
na de eerste publicatie van Domagk in 1935 verschenen zijn, bewijst
de alom gewekte intense belangstelling voor deze therapeutische aan-
winst.

De interesse is echter niet steeds uitsluitend een onbaatzuchtig
wetenschappelijke, doch ook in hoge mate een commerciële. Vandaar
dat, naast de patentering der drie oorspronkelijke Prontosil-verbindingen
(flavum, solubile, album), waarvan dezelfde stamnaam op zich zelf
reeds veel verwarring sticht, er door vele pharmaceutische centra
producten gelanceerd zijn, die onder beschermde namen vaak onderling
slechts in naam verschillen en met dezelfde chemische formule volkomen
aangeduid zijn. De meest variërende benaming heeft het sulfanilamide
zelf verkregen, de stof door Bayer aangeduid met Prontosil album,

tuberculose. De cultureele en histologische onderzoekingen wijzen uiteindelijk niet
op tuberculose.

Volgens Joest komen de haarden voor in de oppervlakkige musculatuur en wel
vooral in de staartmusculatuur en vaak ook in de inwendige organen als longen,
lever, verder in bal en bijbal en in de verschillende orgaan- en vleesch-lymphklieren.

Ostertag, die ongeveer twintig gevallen gezien heeft, beschrijft de afwijking zooals
wij deze ook geconstateerd hebben, echter niet in de organen. Dieper dan 2 cm
vond hij in de spieren geen haarden.

Bacteriologisch hebben Joest en anderen bac. pyogenes aangetoond. Dit zou
dan een variëteit zijn, die geen ettervorming, maar droge necrose veroorzaakt.

Bij microscopisch onderzoek der haardjes vindt men drie lagen, waarbij de bui-
tenste bestaat uit bindweefsel ; dan volgt een laag van jong granulatieweefsel en
daarbinnen een laag van cellen, die necrobiose vertoonen (pycnose en karyorrhexis).

ONDERZOEK NAAR HET GEHALTE AAN IJZER EN
VITAMINE A IN DE LEVERS VAN ZILVERVOSSEN

Naar bekend is, staat de vorming van pigment in nauw verband met
de elementen ijzer en koper. Daarom hebben wij een onderzoek in-
gesteld, om na te gaan hoe het met de reserves van deze stoffen gesteld
is bij de pelsvossen in Nederland.

Door medewerking van verschillende farmers zijn we in bezit gekomen
van de levers van 21 vossen.

door Organon met Orgasepton en door talloze anderen met weer
anders luidende namen ¹).

Geen beter voorbeeld ter hekeling van het euvel der specialités, waarop
door mij reeds eerder werd gewezen ²), dan deze nieuwe groep speci-
fieke chemotberapeutica. Ik sluit mij dan ook onmiddellijk aan bij hen ³),
die met de tegenwoordige nog geldende opvatting over de werkingswijze
dezer middelen, de mening zijn toegedaan, dat men bij voorkeur dient
voor te schrijven het niet beschermde sulfanilamide, dat per os als
poeder of gomdrank kan worden verstrekt en subcutaan, intramusculair
of intraveneus als 1 % oplossing in isotonische keukenzoutoplossing
(bij 37° G.) kan worden toegediend ⁴).

Dan zal het niet behoeven voor te komen, dat men uitvoerige en
interessante proeven neemt met preparaten onder verschillende naam
en naar men denkt, van verschillende chemische structuur, doch die
in werkelijkheid precies dezelfde moeten zijn en waarvan de in de
proeven verkregen onderling verschillende uitkomsten, slechts verklaard
kunnen worden door bijkomstige onzuiverheden (in de proeven van
Veenbaas en Sjollema ⁵) zijn de beide preparaten Orgasepton (Strep-
tasept) en het Amerikaanse para-aminobenzolsulfonamide niet onder-
ling verschillend, doch beide zijn identiek met sulfanilamide).

Tevens zal daardoor bereikt worden, dat niet de beschermde naam
van het product, doch uitsluitend het product zelf wordt betaald, hetgeen
altijd voordeliger zal zijn, waarvan men zich gemakkelijk door bestu-
dering der catalogi kan overtuigen.

4 ) Als dosering voor grote dieren, zie o.a. het artikel onder ²) vermeld. De toxici-

5 teit schijnt zeer gering te zijn. In mijn kliniek ontstond geen enkel nadeel door toe-
diening per os gedurende 80 dagen aan een 3 maand oud kalf, van stijgende doses
van 4—100 Gram daags tot een totaal van 2300 Gram. Algemene toestand, urine
en bloedbeeld bleven normaal. Dosering bij de hond : 2—3 keer daags 25—250 mg ;
kat 25—50 mg (subcutaan of per os).

Nauwkeurig is de kwaliteit nagegaan der pelzen, waarbij als criterium
voor „goed" een in-zwarte kleur van de pigmenthoudende haren geldt.
„Slecht" zijn de pelzen waarvan het zwart een bruine tint heeft.
De volgende tabel geeft onze bevindingen.

Gemiddeld gehalte Fe gr./kg droge stof slechte pels......1.158 (0.645 — 1-498)

Uit het bewerkte materiaal mag men de gevolgtrekking maken,
dat met een goede kwaliteit pels een hoog ijzer-depót in de lever gepaard
gaat en dat men bij slechte pelzen een aanmerkelijk lager depót vindt.

De hoeveelheden liggen zoo ver uiteen, dat er geen aanleiding bestaat
voor het berekenen van de middelbare fout.

Van enkele levers is ook het Cu-gehalte bepaald en de gevonden
cijfers wijzen er op dat dezelfde verhoudingen ook voor dit element
gelden.

De dieren ontvingen op elke farm hetzelfde voedsel en waren op
dezelfde wijze gehuisvest, wij moeten dus naar individueele factoren
zoeken om de groote verschillen te verklaren. Daar het niet alleen

theoretisch interessant is, doch ook van praktisch belang voor den farmer
om de factoren te leeren kennen, welke het ontstaan van de reserves
in de lever en de rosse kleur der pels beheerschen, wordt dit eerste
oriënteerend onderzoek voortgezet.

Holmes-Tripp en Satterfield (1938) hebben bij een aantal in
\'t w⁷ild opgegroeide en op farms gefokte pelsdieren het Vit. A gehalte
der levers bepaald. Volgende tabel is gelicht uit hun werk.

Zij wijzen op het groote verschil tusschen de wilde en tamme marters
en komen tot de conclusie dat de rantsoenen van de dieren, welke op
de farms waren grootgebracht onvoldoende Vit. A bevatten om de
optimum reserve van dit vitamine te verzamelen.

Wij vinden in ons materiaal zeer uiteenloopende gehalten. Maximum
10 LBE per gram lever. Op één farm waren slechts sporen aan te toonen.

Uit de rantsoenen blijkt dat het vitamine A vrijwel geheel afkomstig
is van de Carotine, welke in den vorm van gedroogde en versche groenten
in groote hoeveelheden gevoerd is. Dit is in tegenspraak met de opvatting
dat Carotine door vleescheters slecht geresorbeerd zou worden.

Hoewel de Nederlandsche waarden een iets gunstiger beeld vertoonen
dan de gepubliceerde Amerikaansche, is het meer dan twijfelachtig
dat hier de optimum reserve van Vit. A benaderd wordt, hetgeen
voor fokvossen van nog meer beteekenis is dan voor pelsdieren. De far-
mers zullen dan ook verstandig doen hiermede rekening te houden
bij het samenstellen van hun rantsoenen.

De ijzerbepalingen werden verricht volgens de thiocyanaat-rnethode
zooals deze voor bloed en weefsels aangegeven is door R. P. Kennedy,
J. Biol. Chem. 74, 385—91 1927. Voor iedere bepaling werd de geheele
lever door een verchroomde vleeschmolen fijn gemalen, van de brij
werd 5—10 gr. nat gedestrueerd met gec. H₂S0₄ en eenige cm³ HG10₄.
De heldere destructie-vloeistof werd verdund tot 100 cm³ met gedestil-
leerd water en hiervan werd 0.5—1 cm³ gebruikt voor de colorimetrische
bepaling. Deze bepalingen werden uitgevoerd met een vooraf geijkten
Lovibond tintometer. Met de gebruikte chemicaliën werden blanco
bepalingen gedaan en deze in rekening gebracht. De Vit. A bepalingen
geschiedden met behulp van den Lovibond tintometer zooals die beschre-

De in wezen goedaardige „driedagsziekte" van het rund, welke thans in het
Noorden en Oosten van het Australisch Continent verbreid voorkomt, werd volgens
Seddon \') niet onmogelijk door insecten uit Sumatra overgebracht (dat de ziekte
niet op Java zou zijn geconstateerd, gelijk schrijver beweert, berust in zooverre
op een misverstand, dat Merkens haar in 1918 met groote waarschijnlijkheid
waarnam onder melkvee in en om Bandoeng (Ned.-Ind. Bladen voor Diergeneesk.,
Deel 31) Ref.).

Zij werd in 1936 ongeveer gelijktijdig gerapporteerd uit Noordwest-Australië,
het Noordelijk Territorium en Noord-Queensland en heeft zich sindsdien ook ver-
breid in New South Wales en in een enkel geval ook in Victoria.

Hoewel het mogelijk is om de ziekte met een minimale hoeveelheid infectieus
bloed over te spuiten, wordt zij langs natuurlijken weg niet overgebracht door
gewoon contact, maar vermoedelijk door een vliegend en bijtend insect en dan door
een, dat door den wind over grooten afstand wordt getransporteerd, hetgeen de
eigenaardige sprongsgewijze verbreiding der ziekte zou verklaren.

Vermoedelijk wordt ook door effectieven, d.i. recenten regenval (oppervlakte-
water) de kans op verspreiding verhoogd.

Afgezien van de vermoedelijke overbrenging door insecten, is het volgens Gray ²)
buiten twijfel, dat ook treintransport van vee een rol heeft gespeeld in de verbreiding
der „driedagsziekte" in New South Wales.

De snelheid, waarmede overigens de verbreiding kan plaats hebben, is soms
verrassend, getuige het door schrijver gegeven voorbeeld, dat de ziekte in de kust-
districten zich in 16 dagen over een afstand van 400 mijl verplaatste, zonder dat
dit op treintransport kon worden teruggebracht.

De vrij algemeen geldende overtuiging, dat de ziekte door haar ephemeer karakter
en vlug verloop naast een lage mortaliteit van niet hooger dan 0.5% van weinig
economische beteekenis zou zijn, berust volgens schrijver op een vergissing. Uit
waarnemingen in een dicht bevolkt vee-district is gebleken, niet alleen, dat de totale
melkproductie belangrijk was gedaald, maar ook, dat de boter in qualiteit was
achteruitgegaan. Daarnaast bleef bij een aantal dieren als naziekte langdurige
paraplegia van voor- en/of achterhand over, hetwelk vooral bij stamboekdieren
tot onaangename gevolgen leidde.

Botulistnus, in het bijzonder bij het schaap, is in den Staat West-Australië de
oorzaak van groote jaarlijksche sterfte, welke in economisch opzicht ernstiger is
dan die van alle andere schapenziekten. Zij ontstaat door ingestie van toxische

\') H. R. Seddon : The spread of ephemeralfever (three day sickness) in Australia in 1936—
37. The Austr. Vet. Journ., Vol. 14, no. 3, 1938.

²) D. F. Gray : Ephemeral fever : its introduction, spread and economie importance in New
South Wales. The Austr. Vet. Journ., Vol. 14, 110. 3, 1938.

ven is door Prof. L. K. Wolff, Zeitschr. für Vitaminforschung 7 (34)
1938, blz. 228; de koperbepalingen volgens A. Broek, Dissertatie Utrecht

Holmes-Tripp & Sattf.rfield, The Vitamin A reserve of fur bearing animals.
American Journal of Physiology Sept., 3, 1938.

cadaverdeelen, in het bijzonder van die van op het veld gestorven konijnen. Zeer
waarschijnlijk is het type C. van Clostridium botulinum de hoofd- zoo niet de eenige
schuldige, zij het dat uit hooi ook in een enkel geval het type D. werd gekweekt.

Bennetts en Hall \') namen terzake enkele veld-experimenten, in welke het
niet gelukte om proefschapen te infecteeren door ingeven van faeces van konijnen
van besmette terreinen ; het schijnt dan ook, dat het konijnencadaver niet geïnfec-
teerd raakt door vegetatie en vermeerdering van reeds in het darmkanaal aanwezige
sporen, maar door contact met den besmetten grond, waarop het cadaver ligt.
Het bleek, dat konijnencadavers zeer toxisch kunnen zijn juist op het moment,
dat zij voor het schaap smakelijk zijn (vanaf den 8sten—toen dag) ; 3—5 gram
materiaal kunnen dan al tot den exitus letalis voeren. Er werden verder aanwijzingen
verkregen, dat door cadavers besmet drinkwater ook een bron van infectie kan zijn,
in welk verband schrijvers vaststelden, dat zulk water door behandeling met 0.2%
ongebluschte kalk ontgift kan worden. Vaccinatie met botulinustoxoïd (met Ka-aluin
behandeld), tweemaal in stijgende dosis ingespoten met twee maanden tusschentijd
en verder elk jaar eenmaal herhaald, verleent schaap en rund een solide immuniteit
van langen duur.

De eenige therapeutica, welke effect sorteeren bij de behandeling van tryp. con-
golense-infectie zijn de antimoonderivaten, van welke het „antimosan", dat zoowel
subcutaan als intraveneus kan worden toegediend, wel het best staat aangeschreven.
Het heeft evenwel het nadeel van herhaalde malen te moeten worden ingespoten
en het valt dus te begrijpen, dat verscheidene onderzoekers proeven instelden met
het Bayer-praeparaat Surfen C (Höchtst 6678), dat immers wordt aangeprezen
als in een enkele dosis van 10 mg per kg lichaamsgewicht sterilisatie te kunnen
bewerkstelligen. De uiteenloopende resultaten der elders genomen proeven waren
voor van Rensburg ²) aanleiding, om in een ruim opgezet experiment de waarde
van het medicament bij kunstmatig door hem geïnfecteerde schapen en runderen
11a te gaan. Het resultaat zijner onderzoekingen was, dat het middel bij intramuscu-
laire toediening als voorgeschreven, niet alleen ernstige locale reactie verwekt
(chronische myositis), welke het dier als slachtdier minderwaardig maakt, maar
ook, dat de therapie noch in de aangeprezen enkele dosis, noch in herhaalde lagere
doses, constant tot sterilisatie voert.

Uit een door Cornell ³) aan het veterinair Instituut van Mpwapwa verricht
onderzoek is komen vast te staan, dat de voornaamste oorzaak van de in het terri-
torium voorkomende gevallen van subcutane abscesvorming en van kazige lymph-
klierontsteking bij schaap en geit moet worden gezocht in een infectie met een
coryne-bacterium, vermoedelijk identiek met den bacil van Preisz-Nocard.

Inheemsche geiten schijnen eenige resistentie te bezitten, terwijl de infectie geen
neiging heeft tot metastaseering.

Het artikel is bedoeld als een voorloopige mededeeling over een vorm van be-
smettelijk verwerpen bij schapen, die in Schotland wordt waargenomen en welke
ziekte nog niet eerder werd beschreven. Russell ¹) herinnert er aan dat vooral

1 *) J. Russell Greig : Enzootic Abortion. The Vet. Record, Oct. 1936, Vol. 48, No. 42.

in Schotland de infectieuze abortus veroorzaakt wordt door V\'ibrio foetus (M. Fa-
dyean en Stockman) en door Bacterium Abortus ovis (Bosworth en Glover),
terwijl reeds in 1889 schapen besmet werden door scarificatie van het vaginaal-
slijmvlies en het inwrijven hiervan met Brucella abortus (Bang).

In 1930 bleek den schrijver, dat er een vorm van besmettelijk verwerpen bij
schapen voork%vam, welke ziekte zich over een groote uitgestrektheid en in hevige
mate had verspreid. Met recht kon gesproken worden van een economisch probleem
voor de schapenhouders. Het bleek dat op verschillende bedrijven de ziekte reeds
jaren achtereen heerschte, terwijl bepaalde streken konden worden aangewezen
waar de ziekte zeer hevig optrad. Bij 5 tot 30% der schapen trad abortus op, terwijl
3—4% steriel was. De ziekte komt voor op weiden, welke gelegen zijn op een hoogte
van een paar honderd tot een paar duizend voet. Door de veehouders werd op-
gemerkt, dat weersinvloeden, welke minder grasgroei veroorzaakten, van invloed
zijn op het vaker voorkomen der ziekte ; echter hecht de schrijver hieraan niet te
veel waarde.

De abortus treedt doorgaans in de derde maand der drachtigheid op, welke
abortus pas opgemerkt zou worden, wanneer, tegen den tijd dat het lammen had
moeten plaats vinden, er geen „uier" gevormd zou worden.

Treedt de ziekte in een later stadium der drachtigheid op dan neemt men bloedige
uitvloeiing uit de vulva waar, terwijl op vele bedrijven de abortus, welke in de laatste
twee weken der drachtigheid optreedt, gepaard gaat met retentio secundinarum.
Een en ander veroorzaakt in een bedrijf natuurlijk groote verliezen, doch daarnaast
neemt men waar dat lammeren, welke voldragen ter wereld komen, zwak zijn en
slecht opgroeien.

De ziekte treedt zoowel bij jonge als bij oude schapen op. Immuniteit ontbreekt ;
ieder jaar zag men bij vele schapen de ziekte weer optreden. Vele fokkers beweren,
dat bijvoederen in den winter een gunstigen invloed op het afnemen der ziekte
zou hebben.

In samenwerking met Prof. Henry Dryerre werd door agglutinatie vastgesteld,
dat er geen sprake was van de drie bovengenoemde smetstoffen ; ook bij bacterio-
logisch onderzoek werd niets gevonden. De onderzoekers gingen dan ook denken
aan een tekort in hel voedsel, een deficiëntie-ziekte dus.

Voor proefnemingen werden twee bedrijven uitgekozen waar de ziekte sinds jaren
in ongeveer dezelfde mate voorkwam (10% abortus). Op ieder bedrijf had men
een koppel van 40 dieren ; van den eenen koppel kreeg ieder schaap per dag i pond
zemelen gedurende de drachtigheidsperiode en van den anderen koppel ieder schaap
£ pond mais- en boonenmeel, ook tijdens de drachtigheid. Bovendien waren lik-
stecncn ter beschikking. Daarnaast waren op ieder bedrijf de overige schapen voor
de controle bestemd. Iedere maand werden van de proefschapen, zoowel als van de
contróleschapen, bloedmonsters onderzocht; deze onderzoekingen leverden echter
niets bijzonders op.

Gebleken was, dat bij vroegen grasgroei de ziekte minder veelvuldig optrad en
op grond hiervan werden proeven genomen met verschillende vitaminen. Zoo
werden de vitaminen A, D en F, tezamen in zemelen verstrekt aan 40 schapen,
die op een besmette weide werden gehouden. 4 van deze dieren werden om verschil-
lende redenen voor de proef uitgeschakeld, zoodat deze met 36 stuks werd voortgezet.
Slechts een dezer dieren aborteerde (3%), terwijl van de contróledieren 13% ver-
wierp.

Gedurende 1933 werd de proef op 6 bedrijven voortgezet met 900 dieren, welke
gevoed werden met vitaminen A, D en E, afzonderlijk en gecombineerd. Ter controle
waren aanwezig 1500 schapen ; in de proefgroep aborteerde 6,2% en in de controle-
groep 10,5%.

Deze resultaten waren niet direkt bemoedigend, want al hoewel er minder abortus
werd waargenomen, achtte men de daling toch niet voldoende. Merkwaardig was
intusschen dat in 1932 op dezelfde boerderij bij een koppel van 40 schapen, die

gevoerd werden met vitamine E geen abortus voorkwam, terwijl in de controlegroep
een percentage van 14,9% werd waargenomen.

Aan de eene"groep werd dagelijks vitamine E verstrekt met het voer ; aan de tweede
groep diende men het door subcutane injectie in het begin der drachtigheid toe,
terwijl aan de derde groep ook langs subcutanen weg in het begin der drachtigheid
vitamine E werd verstrekt, welke injectie echter na 5 weken werd herhaald. Voor
controle dienden 700 schapen. Op een ander bedrijf werd aan 100 schapen vitamine E
toegediend tezamen met een ijzerpreparaat, waarbij weer 140 dieren als controle
dienden. Bovendien werden op twee andere bedrijven proeven genomen met 300
schapen, welke gevoed werden met een mengsel van meerdere mineralen, terwijl
760 proefdieren aanwezig waren.

Van al deze proeven waren de resultaten zeer teleurstellend ; geen enkele terug-
gang in abortus werd waargenomen.

Tenslotte werden over 1935 proeven genomen met een mengsel van bloed en
boonenmeel met een eiwitgehalte van 41% en met gedroogd gras waarvan het
eiwitgehalte 12% bedroeg. Ook deze proeven werden met een groot aantal dieren
genomen ; vermindering in abortus werd echter niet waargenomen.

De onderzoekers komen tot de conclusie dat de ziekte gebonden is aan bepaalde
plaatselijke omstandigheden en dat nadere proeven gewenscht zijn.

Deze ziekte komt voor in Schotland en Engeland, en wordt overgebracht door
teken. De verschijnselen zijn : locomotiestoornissen, verhoogde beweeglijkheid
van het hoofd, krampen in hoofdspieren en speekselen. Spoedig ligt het dier
plat op de zij, vertoont zwembewegingen en meestal treedt de dood spoedig in.

Aan het Moredun-Instituut werd vastgesteld, dat hier sprake is van een filtreer-
baar virus ; door inlracerebrale enting met een emulsie van hersenen en ruggemerg
maakte men gezonde schapen ziek. Onder natuurlijke omstandigheden zijn schapen,
runderen en waarschijnlijk ook varkens vatbaar voor het virus ; experimenteel
kan men door intracerebrale enting het virus overbrengen op het varken, de geit,
de muis, de rat en de aap.

Alhoewel het virus het centrale zenuwstelsel aangrijpt, doet het dit niet direkt ;
het vermenigvuldigt zich nl. eerst in het bloed, iets dat van belang is voor de aetio-
logie der ziekte. Gebleken is nl., dat wanneer de teek Ixodes Ricinus bloed zuigt
op een schaap, terwijl het virus zich in het bloed bevindt, de larven en nymphen
de ziekte kunnen overbrengen.

Bij de sectie ziet men weinig afwijkingen. Het microscopisch beeld van het cen-
trale zenuwstelsel toont degeneratie der zenuwcellen, vooral de cellen van Purkinje.

De diagnose dezer ziekte kan moeilijk zijn in verband met het veelvuldig voor-
komen van andere ziekten (wol in de maag, zg. „strekkers" ; pyaemische abscessen
in het ruggemerg bij lammeren, andere hersenaandoeningen bij schapen, melk-
ziekte en vettige degeneratie van de le%\'er).

Wanneer de enting anders geschiedt dan intracerebraal, vertooncn de dieren
alleen verhoogde temperatuur ; zelden vertooncn ze de bovengenoemde symptomen ;
gebeurt dit dan sterven ze. Na het doorstaan der ziekte treedt immuniteit op.

Preventieve enting met levende culturen kan sterfgevallen opleveren ; daarom
ent men thans met gedoode culturen (hersen-ruggemerg-milt-emulsies in formaline),
met welke enting men goede resultaten heeft. Wanneer onvatbaar gemaakte schapen
met niet-onvatbaar gemaakte schapen op dezelfde weide werden gebracht, bleek
dat in de eerste groep 16,6%, in de controlegroep 53% sterfte optrad. Daarbij
bleek, dat van de niet gestorven contröledieren ruim 60% onvatbaar waren geworden.
Deze ziekte speelt een voorname rol bij het acclimatiseeren van schapen.

Naast de vorige ziekte komt een andere ziekte voor, welke de Tick-Borne-
Fever genoemd wordt en welke ziekte ook door teken wordt overgebracht. Het

bleek dat schapen welke geïmmuniseerd waren tegen Louping-lU, vatbaar waren
voor de T-B-Fever en omgekeerd ; dieren, die beide ziekten hadden doorstaan
waren ook tegen beiden immuun. De wijze van overbrenging is als bij Looping-
111. Bij de bestudeering hiervan is gebleken, dat het virus niet he\'t teken-ei pas-
seert. Op besmette weide bleken teken voor 100% besmet te zijn met T-B-Fever-
virus, terwijl dit slechts voor het virus van Loupong-Ill bij enkele teken het geval
was. Dit is te verklaren, doordat het eerstgenoemde virus veel langer in het bloed
blijft dan het tweede. De ziekte is gekenmerkt door hooge koorts, welke 7 tot 14 dagen
kan aanhouden. Hierbij zijn de dieren suf, hebben geen eetlust, en gaan achteruit
in voedingstoestand. Slechts zelden is de afloop letaal. Slacht men een dier op het
hoogtepunt van de koorts, dan vindt men slechts een vergroote milt. Ook deze
ziekte speelt bij het acclimatiseeren van schapen een groote rol. Ter bestrijding
der ziekte tracht men de schapen te immuniseeren, waarnaast men krachtig moet
bijvoeren, omdat goed in conditie zijnde dieren meer weerstand hebben dan niet
goed gevoede dieren. Men dient er ook aan te denken dat men niet teveel dieren
op één perceel brengt.

Deze ziekte treedt vooral op bij schapen jonger dan een jaar en waarbij men
vooral buikkrampen ziet optreden, welke in korten tijd tot den dood voeren.
Bij de sectie vindt men ontsteking der magen, soms van de darmen. Doodt men
een ziek dier dan vindt men bij een onmiddellijk ingesteld bacteriologisch onderzoek
een anaërobe bacil, de Vibrion Septique.

Het onderzoek diende om de verschillende hypothesen, welke over de diëet-
factoren, die deze ziekte in de hand werken na te gaan, en wel het effect van :

4. ondervoeding gevolgd door ruime voeding gedurende de laatste drachtigheids-
rnaand,

De negentig schapen werden reeds voor de drachtighcid binnen gehouden en
in 6 groepen verdeeld. Het bloedonderzoek betrof hoofdzakelijk het gehalte aan
suiker en aan totaal acetonlichamen.

Vetzucht werd bij groep 1 verkregen door voederen met 6 pound turnips, 6 pound
meelmengsel en £ pound hooi per dag.

In groep i trad geen acetonaemie op. Het bloedsuikergehalte was hoog. Bij de
dieren die aan andere ziekten stierven vertoonde de lever geen der afwijkingen,
die bij acetonaemie voorkomen.

Bij de tweede groep was in ruim drie maanden dezelfde vetzucht opgetreden
als bij groep 1. Den dieren werd gedurende 48 uren het voeder onthouden. Er ont-
stonden daardoor verlaagde bloedsuikergehalten (dit laatste is ook voor acetonaemie
van het rund karakteristiek) en bij twee dieren een geringe acetonaemie.

Toen daarop ^ van het rantsoen werd gegeven, was de eetlust gering, zelfs bij som-
mige dieren geheel afwezig.

Er trad tijdelijke blindheid bij sommige dieren op ; drie verkeerden in een semi-
comateuzen toestand. Alle waren slap. Na eenige dagen herstelden ze alle op een
na ; maar het bloed bevatte toch nog vrij veel aceton-lichamen.

1 ) A. H. H. Fraser, W. Godden, L. C. Snook and W. Thomson. Journ. of
Physiol. 94, 346, 1938.

Toen de dieren weer hun vol rantsoen kregen, kwamen ze spoedig geheel bij.
Ook het bloed was toen weer normaal van samenstelling.

Toen enkele weken later de vast-proef herhaald werd, traden de klinische af-
wijkingen niet op. doch het bloed was nu in sterkere mate afwijkend, wat suiker en
aceton betreft dan den eersten keer.

De derde groep, n.1. die welke ondervoed werd. kreeg per dier per dag A pound
hooi, pound turnips en 0.8 pound meelmengsel.

De dieren werden mager en slap en namen gedurende de drachtigheid zoo goed
als niet in gewicht toe. bij 10 van de 15 trad acetonaemie en hypoglycaemie op.
Vasten gedurende 48 uren veroorzaakte blindheid en een slingerenden gang bij
3 dezer ooien; 5 andere werden suf en lieten den kop hangen. Het bloed werd in
beide opzichten gedurende het vasten in nog sterkere mate abnormaal. Toen de
dieren weder voeder kregen herstelden zij, echter werd het verloren gewicht niet
teruggewonnen. De graad van acetonaemie was het grootst bij de dieren, die later
2 lammeren brachten.

De vierde groep kreeg hetzelfde rantsoen als de derde, maar ongeveer een maand
voor het lammeren kregen deze dieren een vol rantsoen. Ook hier trad gedurende
de ondervoeding acetonaemie en hypoglycaemie op en wel bij zes dieren die 2 lam-
meren brachten. Door de dieren krachtig te voederen, n.1. het voeder van groep 6
te geven, werd de bloedsamenstelling normaal en namen de dieren sterk in gewicht
toe. Van de beide laatste groepen (5 en 6) werd groep 6 geacht een normaal rant-
soen te krijgen met een doelmatig eiwitgehalte, dat bijna hel dubbele was van
dat van groep 5. Van deze laatste was het rantsoen eiwitarm. Overigens was het
rantsoen van beide groepen hetzelfde. Er traden geen verschillen tusschen de dieren
van beide groepen op ; ook niet in de bloedsamenstelling.

In beide kwamen verscheidene zieke dieren voor. Er was vooral gebrek aan eet-
lust, tijdelijk blindheid, sufheid \'s morgens, vooral bij de dieren, die meer dan
één lam droegen. Twee dieren uit groep 5 en één uit groep 6 werden stervende
geslacht; de levers waren bleek en bros en bevatten veel vet.

Uit de grafieken, die het verband tusschen gewichtsverandering van al hun
proefdieren en het voorkomen van acetonaemie doen zien, leiden zij af, dat het ge-
vaar voor deze stofwisselingsafwijking bij ondervoeding toeneemt, nog meer bij
vasten, doch afneemt bij verhoogde vocdselopname en verder, dal er een bepaald
verband bestaat tusschen de calorische waarde van het voeder en het optreden
van acetonaemie (en hypoglycaemie) bij drachtige schapen.

Terwijl zij aannemen, dat het wel duidelijk is, dat de door hen bestudeerde ace-
tonaemie verband houdt met dieet en drachtigheid, vinden zij het niet zeker, dat
deze acetonaemie en andere der door hen waargenomen symptomen identisch
zijn (of verband houden) met de drachtigheidsziekten, welke in de praktijk voorkomen.
Zij vinden, dat het verhoogd optreden van acetonaemie bij ooien, die meer dan 1 lam
dragen voor ondervoeding als oorzaak pleit, omdat op grond van bekende gegevens
er dan een verhoogde stofwisseling is. Zij beschouwen hun uitkomsten als in strijd
met de opvatting, dat drachtigheidsziekte („pregnancy disease") door vetzucht
of door onvoldoende beweging wordt veroorzaakt. Slechts twee van hun 30 schapen,
die in erger mate aan vetzucht leden dan ooit in de practijk voorkomt, vertoonden
acetonaemie, niettegenstaande de meeste dezer dieren tweelingen voortbrachten.
Groote verschillen in eiwit van het dagrantsoen waren zonder invloed op het op-
treden of op de heftigheid van acetonaemie ; immers noch bij weinig eiwit (0,086
pound in groep 5; noch bij veel (0,24 pound prot. aequi bij de groepen 1 en 2)
kwam dit lijden voor.

Niet altijd correspondeerden de clinische en chemische afwijkingen met elkaar.
Verscheiden hunner experimenteele gevallen kwamen overeen met door hen bestu-
deerde gevallen uit de practijk.

Evenals bij andere stofwisselingsstoornissen zijn ongetwijfeld de hier bedoelde
afwijkingen bij drachtige schapen noch in symptomen noch wat betreft de aetio-
logische factoren altijd dezelfde.

Bovendien zullen ongelijke constituties en momenteele toestanden van het regu-
leringsmechanisme tot verschillen leiden.

Het is helaas uit het artikel niet met zekerheid af te leiden of het rantsoen wel
evenwichtig was, met name of aanvulling met mineralen heeft plaatsgehad.

Ofschoon men mijns inziens bij deze proeven nauwelijks volkomen overeenstem-
ming met de in de practijk voorkomende gevallen kon verwachten, verdienen zij
toch onze aandacht.

Dit is zeker ook het geval wat betreft de in uitzicht gestelde nadere onderzoekingen
der zieke levers.

Misschien houden sommige drachtigheidsziektcn van schapen, zooals de ophaal-
ziekte op Texel, verband met hetgeen bij de dieren van Fraser c.s. waargenomen
werd.

Kirsch \') heeft zich onder het motto ,,So schnell als möglich und so genau als
nötig" een eenigszins afwijkende techniek bij de ovariotomie van het varken eigen
gemaakt. Het dier wordt onder narcose in rechter zijligging neergelegd : de operateur
staat aan de rugzijde. De huidsnede van 2—3 cm wordt gemaakt van beneden naar
boven, loodrecht op de wervelkolom, beginnend op de helft van een lijn, die men
zich van den uitwendigen heuphoek naar den navel getrokken denkt, gemeten tot het
punt waar deze lijn het verlengde van de knieplooi (evenwijdig aan den wervelkolom)
snijdt.

Spieren en peritoneum worden met den wijsvinger van de linkerhand doorgestooten.
Vervolgens zoekt men met wijs- en middelvinger der linkerhand, langs den dorsalen
buikwand tastend, het ligamentum latum en ovarium op. Het weinig verschuif-
bare, dorsaal in de buikholte gelegen colon descendens is een der voornaamste
oriëntatiepunten. Zoo noodig zoekt men de blaas op om van hieruit de direct erop
gelegen uterushoornen te vervolgen. Het rechter ovarium is, over het colon descendens
heen tastend, in de rechter bekkenholte te vinden. De operatiewond wordt gesloten
met een doorloopende huid-spier-peritoneumhechting.

Aan het einde van den draad bevindt zich een glazen kraal, zoodat het begin
der hechting niet door het leggen van een knoop gefixeerd behoeft te worden.

Beginner» wordt aangeraden zich te oefenen op magere varkens van 30—50 kg,
die te voren goed gevast moeten hebben. Vooral niet zenuwachtig worden : Jedes
weibliche Schwein hat Ovarien, sic müssen nur richtig gesucht werden."

Operatieve behandeling bij de retentiecysten van de speekselklieren van
den hond.

Volgens het onderzoek van Berge ²) zouden enkel retentiecysten van ondertong-
en onderkaakspeekselklieren zijn gezien en nimmer van de parotis. Een goede
verklaring voor het ontstaan dezer cysten kon niet worden gegeven.

Soms gaven concrementen en conglobaten, welke de uitvoergangen verstopten,
ertoe aanleiding. Ook aan chronische ontstekingsprocessen als oorzaak werd gedacht.

Bij heel jonge honden heeft hij geen gevallen waargenomen, zoodat congenitale
misvormingen aetiologisch wel uit te sluiten zouden zijn.

De behandeling van de retentiecysten door deze eenvoudig te splijten gaf hem
geen voldoende en blijvende resultaten, zoodat hij tot exstirpatie van de speeksel-
klieren is overgegaan. Vroeger werd door hem ook den cystenwand mede verwijderd,

*) Dr. Kirsch : Die Technik der Ovariotomie des Schweines. (Der österr. Tierarzt,
Dez. 1938).

^s) Berge : Die Retentionszysten der Speicheldrusen beim Hunde. Deutsch. Tierärztl.
Woch., 1938, H. 19, S. 585.

maar nu laat hij deze onaangeroerd. Hem is n.1. later gebleken, dat de moeilijke
exstirpatie van den cystenwand niet noodig is. Wel verdient het aanbeveling den
inhoud van de cysten te verwijderen.

Door Wajgiel M wordt voor verwijdering van wratten trichloorazijnzuur aan-
bevolen. Hiermede zouden bij den mensch betere resultaten zijn verkregen dan met
roodrookend salpeterzuur. Een kristal trichloorazijnzuur wordt met behulp van een
glazen staafje op d\'.\' wrat gebracht en vervolgens daarop fijngewreven. Bij grootere
wratten moet deze behandeling worden herhaald. Het middel dringt diep in het
weefsel door en wordt ook bij papillomen gebruikt.

Als J—20% oplossing wordt het ook wel in de weefselwoekering zelf gespoten
(t —2 druppels al naar de grootte van de tumor).

Goed resultaat werd vooral verkregen bij papillomatose in de mondholte van den
hond en verder bij condylomateuze woekeringen op het slijmvlies van penis, prae-
putium en vagina. Hoefkanker zou mede hierdoor goed te beïnvloeden zijn.

Als proef heeft hij J % trichloorazijnzuuroplossing aangewend bij bepaalde
ziekten van de cornea : volgens hem zouden ook hierbij goede resultaten zijn bereikt.

Omtrent de samenstelling van brandzwachtels zijn er weinig gegevens in de lite-
ratuur. En over de aan brandzwachtels te stellen eischen zijn in het geheel geen
voorschriften te vinden. Een en ander gaf Tobi en Goudswaard²) aanleiding hier over
een onderzoek te verrichten. En dit betrof een vijftal monsters uit den handel.
Onderzocht werden zuurgraad ; gloeirest van het in verdund zoutzuur onoplosbaar
gedeelte ; bismuthgehalte, bepaald als Bi,0₃ ; zinkgehalte bepaald als ZnO. En
verder werden van een drietal fabrikaten de losheid van het poeder en de lengte
der zwachtels onderzocht.

Op grond van dit onderzoek wordt een overzicht van de samenstelling van het
brandzwachtelpoeder gegeven en daaromtrent wordt de conclusie geformuleerd
dat de brandzwachtels uit den handel in samenstelling en hoedanigheid zeer wis-
selend zijn. Bij het voorschrijven van een brandzwachtel zonder nadere aanduiding
van fabrikaat kan de medicus dan ook niet weten hoe de samenstelling van zoo\'n
zwachtel is.

Henkels ^s) beschrijft een methode van aether-narcose voor het paard, die
. niet alleen voor de kliniek, maar ook voor de chirurgische buitenpraktijk geschikt
is. De narcose is eigenlijk een gecombineerde. Door het intraveneus toedienen van
een chloral-hydraatoplossing (ook wel per os of rectaal) wordt een lichte basis-
verdooving verkregen, die vervolgens met aether tot een reflexlooze narcose wordt
verdiept.

De aetherapplicatie bestaat in het inspireeren van verwarmden aetherdamp ge-
lijktijdig met de atmospherische lucht van de zelfde temperatuur. En daartoe is
het gebruik van een bijzondere apparatuur noodig. Met eenige afbeeldingen wordt
dit duidelijk gemaakt. Het bestaat allereerst uit de „Aether-Selbstinhalationstopf".
D.i. het apparaat waarin de toegevoerde aether wordt verwarmd en in dampvorm
wordt gebracht, in welken vorm de aether langs een uitlaatbuis naar het masker wordt

gezogen en aldus kan worden opgenomen. Een inlaatopening voor lucht maakt
het mogelijk, dat ook gelijktijdig zuurstof wordt geïnhaleerd.

Verder behoort tot het apparatuur een gesloten narcosemasker volgens Richter.
De verbindingsbuis tusschen masker en aetherapparaat is lang, maar niet langer
dan i J m.

De toevoer van aether is te regelen. Gewoonlijk wordt begonnen met 50 c. cm
per minuut en geleidelijk wordt deze doseering verminderd tot 17 c.cm. In den regel
vereischt de narcose een hoeveelheid aether van 250 a 750 c.cm.

Omtrent de narcose en het apparatuur worden de volgende voordeelen naar voren
gebracht. Er is een absoluut ongestoorde ,,Selbstinhalation" zonder stikkings-
gevaar. Het gebruik van het apparaat is buitengewoon eenvoudig. Het gevaar van
overdoseering is uitgesloten en het slijmvlies van de respiratie-tractus wordt niet
geprikkeld. Overigens wordt gewezen op de groote billijkheid in aanschaffing en
het aetherverbruik alsmede op het goed transportabel zijn van het apparaat.

De firma, die het apparaat levert en de prijs daarvan, worden later bekend gemaakt.

Na een algemeene theoretische beschouwing over narcose, te verwachten com-
plicaties en de vroeger gebruikte narcose-apparaten en maskers, komen Berge
en Heli. *) tot de kern van de zaak : een door hen uitgewerkte nieuwe methode
van verdamping van de aether voor het toepassen van de aether-druppelnarcose
bij het paard. In principe komt het hier op neer, dat men de aetherdruppels op heet
water laat vallen, wat een snelle verdamping der aether tengevolge heeft.

Het nieuwe narcose-apparaat bestaat dan ook uit een bak, die tot een zekere
hoogte gevuld is met water van 50—8o°G. In het deksel van den bak b vindt zich
een opening, waarop een druppel apparaat is aangesloten van bijzondere constructie,
terwijl zich in één der zijwanden boven de wateroppervlakte een opening bevindt,
waarop de slang van het narcosemasker kan worden aangesloten en in den tegenover-
liggenden zijwand een opening voor luchttoevoer.

Meer dan 100 paarden zijn aan de chirurgische kliniek in Leipzig met dit apparaat
in narcose gebracht. Voor het meerendeel met chloralhydraat als basisnarcoticum
(4—7 g per 50 kg lich. gewicht bij rectale of orale applicatie ; 3 g per 50 kg bij
intraveneuze toediening), hetgeen een gemakkelijker neersnoeren van het dier en
een aanmerkelijke verkorting van het excitatiestadium met zich brengt.

Het aetherverbruik blijkt vrij aanzienlijk en aan vrij groote schommelingen
onderhevig : bij de gecombineerde chloralhydraat-aethernarcose bedraagt de hoe-
veelheid per minuut 20—90 cc. met een gemiddelde van 30 40 cc., terwijl in de
eerste minuten het verbruik het grootst is, namelijk 70—100 cc. Bij de aethernarcose
alleen zijn deze hoeveelheden nog grooter, doch deze blijkt niet voor practische
toepassing geschikt.

Wat de narcosedicpte betreft behoeft men bij het paard voor de meeste operaties
niet verder te gaan dan tot het begin van het tolerantiestadium.

Adem- of circulatiestoornissen hebben de schrijvers bij een juiste voorbereiding
der patiënten en bij juiste doseering van het narcoticum niet waargenomen. De
schrijvers eindigen dan ook met de conclusie, dat de chloralhydraat-aetherdruppel-
narcose bij het paard een doelmatige en ongevaarlijke narcosemethode vormt,
die geheel voldoet aan de eischen, die men aan een ..Vollnarkose" bij het paard
moet stellen.

Gedurende de laatste twee jaren heeft Hamio ^a) de epidurale anaesthesie bij 125
patiënten, Indische runderen en buffels, toegepast. In tegenstelling met de Wes-

tersche runderen vertoont het staart-kruisgedeelte van deze dieren een afhelling
naar achteren. Op het tot stand komen der anaesthesie blijkt dit echter van geen
invloed.In de meeste gevallen is als injectieplaats de ruimte tusschen eersten en tweeden
staartwervel gekozen, hoewel met evenveel succes de injectie tusschen kruisbeen
en eersten staartwervel is verricht.

Als regel geschiedt de injectie bij het staande dier met een canule van 4 cm lengte
en een doorsnede van 1,6 mm. Met zeer goed resultaat is „Parsetic" (d.i. hydrochloras
ethocaine 2,25% met adrenaline 1 : 30.000) als anaestheticum gebruikt. De do-
seering stelt Hamid afhankelijk van den physieken toestand, mate van vetaanzetting
en de lengte van het wervelkanaal der betrokken patiënt. Ondervinding is hierbij
de beste gids.

Voor het gemiddelde Indische rund geldt : voor operaties aan staart, anus en
vul va 5—7 cc, voor rectum, vagina en urethra 10—15 cc, voor verlossingen en
embryotomieën 25—35 cc, en voor operaties aan achterste ledematen en uier 80—100
cc. Complicaties heeft Hamid nooit waargenomen.

Ruffner *) acht de locale anaesthesie bij de castratie van dekbeeren ondoelmatig.
Ter navolging van Silbersiepe heeft hij de eunarcon-narcose bij deze dieren met
succes toegepast.

Het is van belang de dieren een dag vóór de operatie te laten vasten. De dosis
bedraagt voor de zware dieren tot 0,1 cc, en voor de lichtere dieren tot 0,15 cc
per kg lichaamsgewicht van een 10% eunarconoplossing, intraveneus toegediend.
De injectie kan bij het staande dier in een oorvena geschieden. De duur der narcose
is ongeveer 15 minuten.

Bestaat er eenig verband tusschen tuberculose van de boeglymphklier
en tuberculose van de lymphklieren van het hoofd bij het varken ?

Nieuwere onderzoekingen hebben aangetoond, dat er een direct verband beslaat
tusschen de mandibulaire en retropharyngeale lymphklieren van het varken eener-
zijds en de boeglymphklieren anderzijds. Daar bij het varken hoofdzakelijk een
voedingsinfectie aanwezig is en de tuberculose zich voornamelijk langs lymphogenen
weg verspreidt, was aan te nemen, dat bij tuberculose van de kaakklieren ook de
boeglymphklieren, door een directe uitbreiding van de infectie, in het ziekteproces
zouden worden betrokken.

Prösch ¹) heeft getracht, aan de hand van een groot aantal gevallen van tuber-
culose bij het varken, te weten te komen, hoe dikwijls een tuberculeuze aandoening
van de boeglymphklieren werd waargenomen, zonder dat die lymphklieren aange-
tast waren, waarvan de afvoerende vaten in de boeglymphklieren uitmonden en
zonder dat een generalisatie aanwezig was.

Van 500 tuberculeuze dieren vond hij de retropharyngeale lymphklieren bij
279 dieren tuberculeus. Hierbij was in 42 gevallen het tuberculeuze proces tot deze
lymphklieren beperkt.

De boeglymphklieren waren bij 42 dieren min of meer sterk tuberculeus, waarbij
in (5 gevallen geen gelijktijdige tuberculose van de kccllymphklieren aanwezig was.
Verder waren in 46 gevallen de aan de zelfde zijde gelegen keellymphklieren aange-
tast.

Op het oogenblik geldt algemeen de opvatting, dat de boegklier niet meer als
een uitsluitende z.g. vlceschlymphklier moet worden beschouwd, want deze klier

1 ) Prösch : Bestehen Zusammenhänge zwischen den tuberkulösen Erkrankungen der Bug-
lymphknoten und der Tuberkulose der Lymphknoten des Kopfes beim Schweine ? (Dissertatie
Leipzig, 1938).

krijgt lymphe uit de koplymphklieren. In verschillende generalisatiegevallen is
echter ook aangetoond, dat deze boegklieren ook via den bloedbaan kunnen worden
besmet. Als men, op grond van de verdere afwijkingen aan de overige organen, een
generalisatie kan uitsluiten, mag men, aldus Prösch, tot een besmetting via de
lymphbaan besluiten, als gelijktijdig tuberculose van de kopklieren aanwezig is.

Uit deze resultaten, zegt Prösch, kan men voor de keuring en beoordeeling van
de schouders van het varken bij tuberculose van de boeglymphklieren, tot zekere
conclusies komen. Is tevens tuberculose van de keelklieren aan dezelfde zijde aan-
wezig en een generalisatie uit te sluiten, dan mag men met zekerheid aannemen,
dat de boegklieren lymphogeen vanuit de retropharyngeale klieren besmet zijn
geworden. In dit geval is ook deze boeglymphkliertuberculose als een locaal proces
op te vatten en evenzoo als een keeikliertuberculose te beoordeelen.

De zieke boeglymphklieren moeten zorgvuldig met het omringende bind- en
vetweefsel worden verwijderd, zonder dat men tot de tot dusver veel toegepaste
voorwaardelijke goedkeuring van den betreffenden vleeschvoet overgaat.

Opgaven omtrent de karakteristieke vleeschlucht bij het geslachte paard zijn
zeldzaam en in vele gevallen zelfs elkaar tegensprekend. Stock heeft bij 77 paarden
door middel van de kook- en braadproef de eigengeur van het vleesch en de ver-
schillende organen nagegaan. In alle gevallen vond hij, dat de muskulatuur een
zeer aangenamen en aromatischen geur heeft. De organen hebben hun eigen karak-
teristieken geur, welke iets op dien van de muskulatuur gelijkt. De longen vertoonen
een lijmgeur, de lever een geringe urinelucht. De sterke urinelucht van de nieren
is niet te verwonderen. Het goudgele, gesmolten vet heeft een aangenamen, iets aro-
matischen geur. Dunne darmen en rectum geven, na een direct ontslijmen, een
gering onaangenamen geur, blinde darm en dikke darmen een weerzinwekkenden,
naar darminhoud ruikenden, geur.

Het aantoonen van bederfverschijnselen bij vleesch door middel van de
methode van VValkiewicz.

In 1936 heeft VValkiewicz een methode aangegeven om langs een eenvoudigen
weg een beginnend bederf van vleesch aan te toonen. Door middel van een waterige
sublimaatoplossing (1 op 1000) werd hierbij de pH van het vleesch bepaald, terwijl
tegelijkertijd door een tweede reagens (waterige sublimaatoplossing 1 op 1000,
met 0,05 cc azijnzuur op 1000 cc oplossing) reeds aanwezige bederfverschijnselen
konden worden aangetoond. Keller & Möller ¹) deden nu op het slachthuis te
Gieszen bij een groot aantal runderen, kalveren, varkens en paarden een aantal
waarnemingen volgens de methode van Walkiewicz en kregen daarbij de volgende
resultaten.

Volgens hen is men met deze methode in staat reeds vroeglijdig bederfverschijnselen
bij rund- en kalfsvleesch aan te toonen, als dit weefsel afkomstig is van gezonde
dieren met een normale melkzuurontwikkcling. Met behulp van deze proef kan men
zelfs het bederf reeds 1—2 dagen eerder aantoonen dan met de proef volgens Eber.

Bij spierweefsel, afkomstig van zieke runderen en kalveren mag men zelfs, als
men een positieve uitkomst krijgt op den dag volgende op dien der slachting, tot een
mindere houdbaarheid van het vleesch besluiten. Voor het onderzoek van varkens-
vleesch is de methode niet geschikt.

In het algemeen kan spierweefsel, dat sterk doorzet is met bindweefsel, vet of
bloed, voor deze reactie niet worden gebruikt, daar hierbij, zonder uitzondering,

1 ) Keller & Möller : Untersuchungen über den Nachweis der Fleischfäulnis nach der
Methode von Walkiewicz■ (Z. f. Fl. u. Milchhyg. 49, 1939, pg. 141).

de reactie steeds positief verloopt. Ook bij het onderzoek van paardevleesch, zoowel
afkomstig van gezonde als zieke dieren, kreeg men steeds een positief resultaat. Alle
door Keller & Möller onderzochte monsters paardevleesch bleken afkomstig
van dieren met een pH boven de 6. Of bij een lagere pH dan 6 de proef van Wal-
kiewicz negatief zal verloopen, kon niet worden nagegaan, moet dus nog verder
worden onderzocht. •

Van 112 varkens (mannelijke dieren, voor langen tijd gecastreerd, en vrouwelijke
dieren) werden de 3 soorten speekselklieren, n.1. de parotis, de submaxillaire en
sublinguale, onderzocht. Zooals Margold \') mededeelt, hebben bepaalde deelen
van het geslachte varken, n.1. vooral spieren, vet, organen en speekselklieren, een
bepaalden, eigenaardigen geur. Vooral de speekselklieren bezitten een eigen, physio-
logischen geur, welke zelfs aan koude klieren duidelijk te herkennen is (onaangenaam,
weerzinwekkend en zelfs dikwijls herinnerend aan urine).

De reuk van de sublinguale klier gelijkt veel op die van muizenfaeces. Het sterkst
heeft de submaxillaire klier dezen geur\'; daarom is deze klier het meest geschikt voor
een onderzoek naar reukafwijkingen.

Aan te bevelen is het, de speekselklieren van een gezond, normaal varken ter
vergelijking te gebruiken. De reuk van een gezonde speekselklier kan menigmaal
zoo sterk zijn en ook nog aan urine herinneren, dat een verwisseling met den geslachts-
reuk gemakkelijk kan plaats vinden.

De eigen karakteristieke reuk van een bepaald dier neemt met den tijd af. Deze
reuk is bij het warme vleesch, op een versche sneevlakte, het beste waar te nemen.

In Iran is het vinden van vinnen bij runderen geen zeldzaamheid, ofschoon
het gebruik van rauw vleesch aldaar geen gewoonte is. Daar het vleesch van den
slager meestal in kleine gedeelten, zonder rekening te houden met de kwaliteit
van de verschillende gedeelten van het slachtdier, aan den consument wordt af-
gegeven, behoeft men bij het vinnenonderzoek zich niet te bekommeren om een
eventueele beschadiging of waardevermindering van het vleesch. Daarom heeft
Endrejat ¹) de onder hem werkzame hulpkeurmeesters opgedragen, behalve de
in Duitschland gebruikelijke insnijdingen in kopspieren en hartspier, twee groote
insnijdingen in het spierweefsel van eiken achtervoet te maken. Men heeft in Iran
geen koelhuizen ter beschikking, waardoor zich een eigenaardige beoordeeling van
vinnig rundvleesch heeft gevormd.

Zoodra bij het aanbrengen van de boven voorgeschreven insnijdingen een
vin wordt aangetroffen, worden alle vleeschdeelen door dicht naast elkaar aan-
gebrachte insnijdingen gekerfd. Bij het vinden van blaaswormen in de lichaams-
spieren wordt het gcheele lichaam, uitgezonderd huid, vet en ingewanden, in beslag
genomen. Is het spierweefsel van het lichaam vrij van vinnen, dan worden alleen
de besmette deelen (kop, hart) in beslag genomen.

In zoover de eigenaar van het slachtdier de kosten voor de bruikbaarmaking
(koken of 3 weken pekelen) kan dragen, worden deze methoden toegepast.

Bij 140 vinnige runderen werden de vindplaatsen nagegaan. In de kauwspieren
kwamen de blaaswormen slechts bij 50 runderen voor. Hiervan bleken 17 dieren
eenvinnig ; de overige dieren hadden 2—10 vinnen. Bij 14 runderen werden de para-
sieten zoowel in de kauwspieren als in de tong aangetroffen. Slechts bij één rund
zag men alleen in de hartspier vinnen. In kauwspieren en skeletmuskulatuur bij 59
dieren. Hiervan waren 6 runderen in de kauwspieren éénvinnig. Alleen in de lichaams-
spieren, zonder kauwspieren of hart, bij 16 runderen, en wel in de schouder-, schenkel-
en intracostaalspieren bij 6 runderen, in schouder-, schenkel- en middenrifspieren
bij i rund en uitsluitend in schouder- en schenkelspieren alleen bij 9 runderen.

1 ) E.ndrejat : Statistisches über die Rinderfinne im Iran. (D.T.W. 46, 1938, 472).

Juist deze laatste 16 gevallen verdienen bijzondere aandacht, daar ze aantoonen,
dat runderen met vinnen besmet kunnen zijn, zonder dat men bij het onderzoek
de parasieten op de z.g. praedilectieplaatsen behoeft aan te treffen, een feit, dat
overigens wel algemeen bekend is, maar dat zoo dikwijls over het hoofd wordt
gezien en waarin misschien wel de oorzaak is gelegen, dat men hier te lande geen
vermindering van de cysticercosis waarneemt, niettegenstaande hier alle runderen
steeds op vinnigheid worden onderzocht.

Het versch houden van vleesch, vooral van geheele cadavers en van
visschen, door middel van vast koolzuur als koudemiddel.

Bongert \') nam een aantal proeven over het versch houden en het snel bevriezen
van vleesch en visch door middel van koolzuurijs en van vloeibaar koolzuur onder
druk. Deze proeven werden verricht in daartoe speciaal geconstrueerde proef-
ketels (goed geïsoleerde, gasdicht afgesloten drukketels, gemaakt uit plaatijzer,
waarbij door het deksel een manometer, veiligheidsventiel en een van buiten goed
af te lezen thermometer). Hij vond, dat het bevriezen door middel van koolzuurijs,
vooral in combinatie met een machinale koeling, zelfs economisch is. Een bijzonder
hygiënisch voordeel is, dat slechts in geringe mate weefselvocht uit den spicrcelinhoud
naar buiten uitvriest en men dus bij het ontdooien heel weinig vleeschsap ziet weg-
vloeien.

Van 300 kalveren, die bij de vleeschkeuring de voor een paratyphusinfectie
karakteristieke veranderingen vertoonden (levernecrosen, miltzwelling) werden
telkens 2 vleeschmonsters, 2 lichaamslymphkliercn, nieren, milt, lever en lever-
lymphklieren bacteriologisch onderzocht, waarbij van lever, milt en leverlymph-
klieren een anreicherung plaats had in tetrathionaatbouillon volgens Müller.
Bij 59 dieren (ig.6°₀) werden Gartnerbacteriën, type Kiel, aangetoond en wel
45 maal (76.3%) door directe uitstrijkjes en 14 maal na de anreicherung. De voor-
naamste vindplaatsen waren milt, lever en leverlymphklieren. Van de 45 gevallen
bevonden zich de bacteriën bij de directe uitstrijkculturcn in de milt 40 maal (88,9°ó),
en in de lever en leverlymphklieren 31 maal (68,8%). Bij gebruik van de tetra-
thionaatanreicherung was de verhouding van milt tot lever met leverlymphklieren
50 tot 49 bij in totaal 59 gevallen.

Van in totaal 59 positieve gevallen waren de Gartnerbacteriën uitsluitend slechts
in de leverlymphklieren in 3 gevallen (5%) aanwezig, en wel in één geval door
directe uitstrijkcultuur en in 2 gevallen door anreicherung.

Deze onderzoekingen toonen dus aan, dat de Gartnerbacteriën uitsluitend in
de leverlymphklieren kunnen voorkomen en toonen de noodzakelijkheid aan deze
lymphklieren steeds in elk geval van bacteriologisch vleeschonderzoek te betrekken.
Slechts door de tetrathionaatanrcicherung werden deze vleeschvergiftigcrs in 23,7%
aangetoond.

Deze anreicherungsmethodc, welke door de vleeschkeuringswet in Duitschland
slechts voor enkele bijzondere gevallen (o.a. onderzoek naar Dauerausscheider ;
ontbreken van enkele monsters ; als de dieren ten tijde van de monsterneming geheel
bevroren zijn) wordt voorgeschreven, moet, volgens Gröger ¹), in elk geval worden
toegepast.

1 ) Gröger : Ueber das Vorkommen von Gärtnerbakterien im Leberlymphknoten bei 300
paratyphusverdächtigen Kälbern, mit besonderer Berücksichtigung der Tetrathionat-Anreicherung.
(Dissertatie Leipzig, 1936).

zendorf) pathologisch-anatomisch en histologisch onderzocht en uitgewerkt. De
gevonden veranderingen, vooral de vorming van necro-biotische haardjes en de
z.g. paratyphusknobbeltjes in lever en milt vertoonen een vergaande overeenstemming
met de afwijkingen, die men bij den mensch kan opmerken bij typhus en paratyphus,
alsmede bij paratyphus van rund en kalf.

Naast een hyperplastische miltzwelling ziet men karakteristieke leververanderingen.
Dit orgaan is min of meer gezwollen, murw van consistentie en licht van kleur.
Aan oppervlakte en op sneevlakte talrijke, kleine, roode puntjes, deels in het centrum
iets geel ; daarnaast ziet men ook talrijke kleine, heldergele puntjes, juist op de
grens van het zichtbare. Dit zijn haardvormige necrobiosen, terwijl men tevens
ziet celnieuwvormingen, in den vorm van knobbeltjes, de paratyphusknobbeltjes.
Dikwijls gaat het proces gepaard met endophlebitis paralyphosa.

Meissner stelt de eisch, dat iedere, bij de vleeschkeuring werkzame dierenarts
bij zijn technische uitrusting over een loupe zal kunnen beschikken, daar deze
haardjes met het bloote oog dikwijls zeer moeilijk zijn te ontdekken.

In deze uitvoerige beschouwing over leucaemie en verwante ziekten worden onder
den term „leucosis" verstaan „overbrengbare" leucaemische, aleucaemische en
leucaemie-achtige ziekten van kippen. (Hieruit blijkt wel hoe vaag de geheele
nomenclatuur bij deze ziekten is en hoe verward hel geheele standpunt der weten-
schap daaromtrent is, temeer daar aan de definitie voorafgaat „overbrengbare"
ziekten en dus feitelijk „onoverbrengbare" weer tot andere benamingen zouden
moeten voeren, te H.). Deze ziekte in al haar vormen kan op gezonde kuikens
overgebracht worden door injecties van weefsel-emulsies van zieke organen of door
injectie van cel-vrije filtraten of kan overgebracht worden door direct contact in
een ren of door het opfokken van kuikens op besmet strooisel. (De meening van ver-
schillende onderzoekers komt hiermede niet overeen. Bij injecties is het succes vaak
al zeer twijfelachtig ; het bewijs van besmetting door direct contact of door strooisel
is mijns inziens nog lang niet geleverd, te II.).

Injectie van een suspensie, gemaakt van een bepaalden vorm der ziekte, kan al
de andere vormen veroorzaken, terwijl emulsies van verschillende vormen weer
denzelfden vorm bij verschillende dieren kunnen opwekken. Neurolymphomatosis,
samengaande met oogafwijkingen, haemocytoblastosis, het lymphoide, erythroide
en myeloide type van leucosis zijn verschillende vormen van dezelfde ziekte en
worden overgebracht door een voor allen gelijk etiologisch agens. (Hier komt nu
duidelijk het typisch Amerikaansche gezichtspunt voor den dag, dat verlamming
en leucosis feitelijk dezelfde oorzaak zouden hebben, een meening, die weer door
velen in Europa — ook door mijzelf— absoluut niet gedeeld wordt, te H.).

Het klinisch verloop der ziekte is variabel, in sommige gevallen is het verloop
snel, in andere gevallen zeer langzaam. Genezing treedt niet op.

Er schijnt te bestaan een erfelijk verschil in gevoeligheid en weerstandsvermogen
bij verschillende dieren en bij dieren van verschillende rassen. (Dit laatste lijkt mij
een der weinige vasthoudingspunten bij deze ziekte, dat we op het oogenblik hebben
en daarop steunende adviseer ik ook altijd, de ziekte te probeeren weg te fokken.
te H.). Ook de schrijvers¹) raden aan ter bestrijding: hygiënische maatregelen en
het gebruikmaken bij de fokkerij van resistente dieren.

Cheiron. Veterinär-historisches Jahrbuch. Jahrgang X. Herausgegeben von der
Gesellschaft für Geschichte und Literatur der Veterinär-medizin. Berlin 1938,
Verlagsbuchhandlung von Richard Schoetz, Wilhelmstrasze 125, Berlin SW 68.
Pr. M. 18.—.

i. Zur Geschichte der Hundswut; 2. B. Alberti, de equo animante libellus;
3. Dondos, Veterinär-medizinische Plinus exzerpte ; 4. Die Pferdeheilkunde des
Albert von Bollstadt ; 5. Physiologisch-magisch-medizinische Gutachten.

Onder 1 wordt alles beschreven en veel geciteerd wat de mensch omtrent de
hondsdolheid van de oudste tijden af meende te weten. Dit Hoofdstuk telt 165 blad-
zijden. De veeartsen die hieraan medewerkten, hoewel zelf blijkbaar zeer goed op
de hoogte van latijn en grieksch en vele nog levende talen, werden bijgestaan door
een Graecist van naam. In Nederland zou men niet in staat zijn iets dergelijks samen
te stellen, een gevolg van het gemis van klassieke opleiding van de veeartsen hier
te lande, waardoor de Duitschers een grooten voorsprong hebben boven ons waar
het geldt de studie van de geschiedenis der veeartsenijkunde.

In Hoofdstuk 2 wordt naast het origineele latijnschc geschrift de duitsche ver-
taling geplaatst. Hoofdstuk 3 is van den klassicus Karl Hoppe te Krefeld. Hoofd-
stuk 4 handelt over een geschrift van den grootsten encyclopaedist der middeleeuwen
Albertus Magnus. Ook hier de duitsche vertaling en het in het latijn opgestelde
stuk. De gegevens zijn blijkbaar aan den schrijver door een deskundige verstrekt.
Het stuk handelt over de meest verschillende aandoeningen van paarden.

Het zou mij te ver voeren hier aanhalingen uit deze geschriften te geven. Ik beveel
ieder die belang stelt in veel wat nu nog in de volksveeartsenijkunde leeft, het lezen
van dit boekje aan.

Dr. J. Visser. Handboek voor den Officier van Gezondheid van het Kon.
Ned. Ind. leger. Deel III. De behandeling van Gaszieken in het Kon. Ned. Ind. leger.
>938.

In dit werk, dat ruim 250 bladzijden groot is, wordt op overzichtelijke wijze de
pathologie en therapie der oorlogsgasvergiftigingen besproken. Verder wordt uit-
voerig stil gestaan bij de organisatie, noodig tot het vcrleenen van hulp aan gas-
zieken op het terrein van den strijd en in de verschillende posten achter het front.
Het werk is overzichtelijk geschreven en op goede wijze uitgevoerd en bevat ook
voor den dierenarts veel belangwekkende gegevens.

In deze brochure, welke 76 bladzijden telt, wordt een bijdrage tot de kennis der
werking van het mosterdgas op de huid en van den invloed der meest gebruikte
„ontsmettingsmiddelen" op het beloop der aandoeningen geleverd.

De brochure is van vele photo\'s voorzien en bevat verschillende belangrijke
gegevens, die een verrijking vormen van hetgeen reeds op dit gebied bekend is. De
voornaamste daarvan zijn : dat aceton het beste uitloogingsmiddel van mosterdgas
uit de huid is, nadat kort te voren dit oorlogsgas de huid heeft doordrongen ; verder
dat chloorkalk of caporiet een vaak nadeelige werking op de huid heeft, doordat
de chemische reactie met mosterdgas onder groote warmteontwikkeling gepaard
gaat; dat hieraan te ontkomen is door de caporiet of de chloorkalk te mengen met
magnesiumoxyde in de verhouding 1 op 2 ; en dat chloorkalkbrij of waterige chloor-
kalkoplossing slechts geringe neutraliseerendc werking op mosterdgas heeft en daarom
zich minder goed, dan men zich op het oogenblik nog algemeen voorstelt, voor
ontsmetting leenen.

Bestrijding der kleindierziekten. Prof. Dr. K. Beller, Gieszen. Kampf der
Kleintierkrankheilen. Verlag Fritz Pfenningstorff, Berlin. Preis 75 Rpf.

Een nieuw boekje op het gebied der pluimveeziekten (en van konijnen- en geiten-
ziekten), dat, hoewel geschreven voor leeken, onze aandacht ook volkomen waard
is, omdat hierin oude banen op dit gebied verlaten worden en nieuwe ingeslagen.
Pluimveeziekten-bestrijding wordt meer en meer dierenartsen-werk, maar voor-
koming van ziekten moet meer en meer de hoofdzaak worden en deze moet komen
te liggen bij de fokkers, voorgelicht door de specialisten. Dat is feitelijk de grondtoon
van dit boekje en daarom steekt het ver uit boven meerdere van dit soort, die hun
heil zoeken in het beschrijven van allerlei ziekten met allerlei geneesmiddelen,
daardoor de kwakzalverij vlijtig helpen bevorderen en de zaak zelfs niets verder
brengen. De diagnose van verschillende pluimveeziekten kan door den leek zeker
niet en door den dierenarts-practicus heel vaak niet gesteld worden zonder de hulp
van laboratoriumwerk, vandaar dat het verreweg het gemakkelijkst is, de diagnose
aan een laboratorium over te laten.

Niet het vaststellen van allerlei ziekteoorzaken bij een sterfgeval moet echter het
voornaamste werk zijn — de basis van het systeem moet zijn dat ziekteoorzaken
overal zijn waar veel pluimvee gehouden wordt, maar dat krachtige, goed gefokte,
goed behandelde en goed gevoede dieren van al die oorzaken geen last hebben.
Het boekje van Beller zoekt dan ook niet zijn kracht in het beschrijven van ziekten,
maar in beschrijving van oorzaken van ziekten en de bestrijdingsmiddelen dier
oorzaken.

Er zijn twee groepen van oorzaken : de uitwendige omstandigheden en de weer-
standskracht van het lichaam. Bij het gezonde dier heerscht tusschen die twee even-
wicht, bij het zieke dier slaat de balans over, meestal door verzwakking van het weer-
standsvermogen. De moderne methode, ziekten te voorkomen, brengt voor den
apotheker weinig op, maar het pluimveebedrijf vooral kan zich de weelde van apo-
thekersmiddelen niet veroorloven.

Ziekten als : trichomoniasis, pullorum en andere berusten op verzwak ing, waarbij
de betreffende smetstoffen dan gretig op de verzwakte plaatsen aanvallen. Ook de
neurolymphomatosis beschouwt Beller (evenals ik) als een verzwakkingsziekte,
al behoeft men een virus ook niet absoluut uit te sluiten.

Het aantal vergaderingen bedroeg ook dit jaar weer vier, welke allen op een
Zaterdagmiddag te Arnhem werden gehouden. Was het vergaderingbezoek in het
voorgaande jaar gedaald ten opzichte van het recordjaar 1936, dit jaar bracht daarin
wederom verbetering. Hoewel er nog altijd te veel leden zijn, die zich nimmer
laten zien, kunnen wij met genoegen vermelden, dat gemiddeld 44 % der leden
tegenwoordig waren, terwijl een vijftal permanente introducé\'s vrij geregeld onze
bijeenkomsten bezoekt.

Bovendien werden wederom vele belangwekkende gevallen uit de praktijk
besproken.

leiding van collega Dr. j. Grashuis, welke een groot succes is geworden. Deze cursus
werd gegeven op 6 Zaterdagmiddagen in de maanden September en October, ten
deele in Arnhem en ten deele in Zutphen, terwijl ter verkorting van den cursus
enkele hoofdstukken van te voren aan de deelnemers werden toegezonden.

Nimmer tevoren is in onze afdeeling een cursus gegeven, waarvoor zoo\'n groote
animo bestond. Na afloop waren allen zeer voldaan en wij willen dan ook van deze
plaats collega Grashuis nogmaals hartelijk danken voor zijn schitterende voor-
drachten en de groote opofferingen welke hij zich hiervoor getroost heeft.

Dr. C. J. Rab vierde in Juli zijn veertig-jarig jubileum als dierenarts, welk feit
nog eens extra werd herdacht aan den gebruikelijken maaltijd na afloop van de
October-vergadering.

In den loop van het jaar bedankten de Heeren W. J. Nieuwenhuys en Dr. K.
Reitsma als lid der afdeeling wegens vertrek naar elders.

Als nieuwe leden traden toe de Heeren W. Meijers te Zutphen, H. den Daas te
Druten, J. E. Reichman te Steenderen en C. P. G. Dinkelaar van Egmond te Velp.
Het ledental steeg dus van 72 op 74.

In het Bestuur kwam een groote verandering aangezien de Heer A. van Heusden
periodiek als voorzitter aftrad en niet herkiesbaar was. In zijn plaats werd gekozen
de onder-voorzitter Dr. R. van Santen, terwijl in de hierdoor opengevallen plaats
werd benoemd de Heer H. A. Dingemans.

Na 22 jaar aan één stuk achter de groene tafel te hebben gezeten, afwisselend als
voorzitter en afgevaardigde in het Hoofdbestuur, gaat de Heer van Heusden thans
ons bestuur verlaten.

In deze geheele periode heeft hij steeds getoond de rechte man op de rechte
plaats te zijn en wij willen dan ook niet nalaten hem nogmaals hartelijk dank te
zeggen voor al hetgeen hij in die reeks van jaren voor onze afdeeling heeft gedaan.

In verband met onderstaande voorstellen tot uitbreiding van het Dagelijksch
Bestuur tot een Hoofdbestuur van 5 leden, zal het D B. voorstellen om, wanneer
bovenstaande wijzigingen worden aangenomen, onmiddellijk over te gaan tot de
verkiezing van twee leden, die met de drie leden van het huidige D.B. samen het
nieuwe II.B. zullen uitmaken. Deze leden treden dan in functie direct na het ver-
krijgen van de Koninklijke goedkeuring op de Statutenwijziging.

Het D.B. zal het op prijs stellen indien gelijk met de opmerkingen over de voor-
stellen tot wijziging van Statuten en Huish. Reglement, ook namen van candidaten
worden ontvangen, die door de aldeelingen naar voren worden gebracht.
Code.

Daar één van de hoofdstukken gaat over „bemiddeling en rechtspraak", heeft
het D.B. in overleg met de Code-commissie besloten om, in verband met de voor-
gestelde wijzigingen over de intercollegiale rechtspraak, eerst na de algemeene
vergadering, waarop die wijzigingen behandeld zijn, de afwerking van de Code
ter hand te nemen.

Voorstellen tot wijziging van Statuten en Huishoudelijk reglement der
Maatschappij.

De commissie, op de laatste algemeene vergadering benoemd tot herziening van
Statuten en Huishoudelijk Reglement en bestaande uit de Heeren Prof. Dr. H.
Schornagei. als voorzitter, C. Tenhaeff, Dr. A. A. Overbeek, J. A. J. M. Kirch,
J. H. ten Thije als leden en A. van Heusden als secretaris, heeft na enkele malen
vergaderd te hebben, voorstellen voor die wijziging vastgesteld. Deze voorstellen
zijn door het Hoofdbestuur behandeld in zijne vergadering van 4 Maart j.1. ; be-
houdens enkele kleine wijzigingen van redactioneelen aard, kon het H.B. in een

groote meerderheid zich in het algemeen verecnigen met de door de commissie gedane
voorstellen.

Teneinde de afdeelingen in de gelegenheid te stellen zich tijdig te kunnen beraden
over de voorgestelde wijzigingen, worden de voornaamste onderdeelen van die wijzi-
gingen reeds hierbij ter kennis van de leden gebracht. De bedoeling zit daarbij voor
dat de afdeelingen deze voorstellen in behandeling nemen en hun op- en aanmer-
kingen vóór i Juni a.s. aan den algemeenen secretaris kenbaar maken.

Indien de binnen gekomen antwoorden daartoe aanleiding geven, is de commissie
voornemens deze nogmaals in onderzoek te nemen, alvorens haar definitieve voor-
stellen voor het programma van de a.s. algemeene vergadering in te dienen.

De voornaamste punten, waarvoor wijziging van Statuten en Huish. Reglement
worden voorgesteld betreffen een tweetal onderwerpen, n.m.

Het is de commissie gewenscht voorgekomen, het aantal leden van het D.B. uit
te breiden. Als reden hiervoor is aan te voeren, dat het D.B. bij voortduring zich
gesteld ziet voor het nemen van beslissingen van vaak voorname beteekenis, die niet
kunnen wachten tot de eerstvolgende H.B.-vergadering. Als regel worden 4 H.B.-
vergaderingen per jaar gehouden : daaruit volgt reeds, dat over zaken, welker af-
doening binnen enkele dagen of weken behoort te geschieden, noodwendig door het
D.B. een beslissing moet worden genomen. Het geldt hier meestal zaken van maat-
schappelijken aard, waarbij de belangen van onze leden rechtstreeks betrokken
zijn. Als voorbeelden hiervan noemen wij het uitbrengen van adviezen aan depar-
tementale autoriteiten of aan besturen van groote organisaties op landbouwgebied,
wier arbeidsveld het onze raakt, de tuberculose-bestrijding, het pullorum-onderzoek,
het goedkeuren van bindende besluiten eener afdeeling (ziekenfondswezen, abon-
nementen), de werkwijze van gezondheidsdiensten, enz. Menigmaal voelt het D.B.
bij het beoordeelen eener zoodanige aangelegenheid behoefte aan een bespreking
in een iets ruimeren kring, waardoor het gewaarborgd is van een veelzijdiger kijk
op het onderwerpelijk vraagstuk.

Door het aantal leden van het D.B. van 3 op 5 te brengen, overigens juist zooals
tot dusverre verkozen door de algemeene vergadering, meent de commissie dit
bezwaar van een te klein D.B. te kunnen ondervangen.

Dat de behoefte aan deze uitbreiding ook al eerder in onze Maatschappij is ge-
voeld, blijkt uit de betreffende zinsnede van het rapport der „Secretariaatscommissie"
(1932), dat door de algemeene vergadering van 1933 met nagenoeg algemeene stem-
men is aangenomen en waarin ook de wenschelijkheid, om het D.B. in plaats van
uit 3 uit 5 leden samen te stellen, is betoogd. Sedertdien is het aantal belangrijke
vraagstukken op maatschappelijk gebied bij voortduring toegenomen.

Het is begrijpelijk, dat het vaker bijeenroepen dan tot dusverre het geval was van
het geheele H.B. een aanzienlijke vermeerdering van uitgaven met zich zou brengen.
Weliswaar zullen de reis- en verblijfkosten van het uitgebreide D.B. hooger worden
dan nu het geval is, maar daar staat tegenover, dat het aantal H.B.-vergaderingen
kan verminderen, wanneer dit lichaam zich beperkt tot het uitoefenen van een
algemeene controle en het aangeven van algemeene richtlijnen omtrent den weg,
dien onze Maatschappij te bewandelen heeft.

In het artikel in de Statuten, handelende over het bestuur van de Maatschappij,
is het aantal Hoofdbestuursleden niet vastgelegd, maar alleen het minimum aantal
genoemd. Bij Huish. Reglement zal worden vastgesteld uit hoeveel leden het H.B.
zal bestaan. Dit heeft bovendien het voordeel, dat zonder Statutenwijziging een
andere positie aan het secretariaat kan worden gegeven, waarbij opgemerkt wordt,
dat deze andere positie voor het tegenwoordige door de commissie ongewenscht
wordt geacht.

Met het oog op de uitbreiding en het gewijzigde karakter van het tegenwoordige
H.B. stelt de commissie voor om den naam van H.B. te veranderen in „Algemeen

Bestuur" en den naam van het uitgebreide Dagelijksch Bestuur in „Hoofdbestuur".
Vooral het tegenwoordig veelvuldige optreden van de Maatschappij naar buiten,
waarbij de Mij. thans wordt vertegenwoordigd door het D.B., maakt het gewenscht
om, met het oog op het prestige van de Mij., den naam Dagelijksch Bestuur te ver-
anderen in Hoofdbestuur.

In verband met deze voorstellen wordt in verschillende artikelen van Statuten
en Huish. Reglement, waar gesproken wordt van D.B., voorgesteld dit te veranderen
in Hoofdbestuur.

Het door de commissie voorgestelde artikel van de Statuten betrekking hebbende
op het Bestuur van de Mij., wordt als volgt voorgesteld :

„De Maatschappij wordt bestuurd door een Hoofdbestuur, bestaande uit minstens
drie leden, door en uit de leden op een algemeene vergadering te kiezen.

Bovendien is er een Algemeen Bestuur, dat is samengesteld uit het Hoofdbestuur
en één afgevaardigde van elke bijzondere afdeeling.

Samenstelling, bevoegdheid en taakverdeeling zoowel van Hoofdbestuur als van
Algemeen Bestuur worden in het Huishoudelijk Reglement nader omschreven."

Over de samenstelling enz. van Hoofdbestuur en Algemeen Bestuur worden voor
opname in het Huish. Reglement de volgende artikelen voorgesteld :

1. Het Hoofdbestuur bestaat uit vijf leden : een voorzitter, een ondervoorzitter,
een secretaris-penningmeester en twee leden.

Zij worden voor den tijd van drie jaar als zoodanig gekozen door de leden van
de Maatschappij in een algemeene vergadering.

Zij treden in functie op den isten januari daaropvolgend, behoudens in gevallen
van tusschentijdsche vacature, waarvan de directe vervulling door het Hoofdbestuur
noodig wordt geacht.

Jaarlijks treden één of twee der leden op den 3isten December af in de volgorde,
door loting bepaald.

De voorzitter is tweemaal dadelijk herkiesbaar ; de secretaris is steeds herkiesbaar ;
de overige leden van het Hoofdbestuur zijn slechts éénmaal dadelijk herkiesbaar.

Een lid, gekozen voor een tusschentijdsche vacature treedt af op het tijdstip,
waarop zijn voorganger zou zijn afgetreden, doch is overeenkomstig het boven-
bepaalde éénmaal dadelijk en als het den voorzitter betreft tweemaal dadelijk her-
kiesbaar.

Indien een lid van het Hoofdbestuur tot een andere functie, welke niet met de
eerste vereenigbaar is, wordt gekozen en het deze benoeming aanvaardt, wordt,
staande de vergadering waarin dit plaats heeft, in de nieuwe ontstane vacature
voorzien.

De verkiezing van de leden van het Hoofdbestuur geschiedt op een algemeene
vergadering bij volstrekte meerderheid van het aantal uitgebrachte geldige stemmen,
zooals bij art. 53 vermeld.

2. Het Algemeen Bestuur bestaat uit het Hoofdbestuur en de afgevaardigden
van de bijzondere afdeelingen.

De afgevaardigden van de bijzondere afdeelingen treden in functie op den ïsten
Januari volgende op den datum hunner verkiezing, behoudens in gevallen van
tusschentijdsche vacature, waarvan de onmiddellijke vervulling door de betrokken
afdeeling noodig wordt geacht.

Een derde gedeelte treedt telkens in volgorde door loting te bepalen op den 31 sten
December af. De aftredende leden zijn éénmaal dadelijk herkiesbaar.

Een lid gekozen in een tusschentijdsche vacature treedt af op het tijdstip waarop
zijn voorganger zou zijn afgetreden ; het is éénmaal dadelijk herkiesbaar.

3. Het Hoofdbestuur is verplicht minstens éénmaal per jaar en wel vóór de a.s.
algemeene vergadering en de eventueele indiening van de in die vergadering te
behandelen voorstellen een vergadering bijeen te roepen van het Algemeen Bestuur.

Een zoodanige vergadering moet door het Hoofdbestuur tevens worden belegd
voordat een beslissing wordt genomen in zaken, die het algemeen belang van de

Maatschappij betreffen en die voor de leden van de Maatschappij van groot belang
zijn, tenzij daaromtrent schriftelijk advies kan worden ingewonnen.
Ad. 2.

Over de wijzigingen van het intercollegiaal toezicht brengt de commissie het
volgende onder de aandacht van de leden van de Mij.

Door de afd. Zuid-Holland was aan het H.B. verzocht om zoodanige voorstellen
te doen, dat beslechting van geschillen in het vervolg in eerste instantie zou kunnen
geschieden door afdeelingsraden. Dit voorstel berustte in hoofdzaak daarop, dat
op het oogenblik de C.R. in eerste tevens laatste instantie rechtspreekt; er was dus
geen hooger beroep mogelijk, wat volgens velen geen onverdeelde tevredenheid
wekte. Bovendien meende de afd. Zuid-Holland, dat een onderzoek en berechting
door een meer plaatselijk college in zeer veel gevallen de voorkeur verdiende boven
de berechting door den C.R.

De commissie heeft zich op het standpunt geplaatst, dat behandeling van zaken
in eerste instantie zou kunnen geschieden door afdeelingsbesturen of afdeelingsraden.
Daar echter de voornaamste opzet moet zijn, hangende zaken door bemiddeling
tot een goed einde te brengen, wilde zij deze bemiddeling aan de afdeelingsbesturen
resp. afdeelingsraden opdragen, terwijl zij deze niet de bevoegdheid wilde geven tot
berechting van zaken. Het recht van toepassen van straffen wilde de commissie dus
niet aan die afdeelingsbesturen of afdeelingsraden toekennen.

Zaken, die of door de afdeelingsraden niet tot bemiddeling gebracht kunnen
worden of zaken, waarbij door overtreding van bepaalde voorschriften van de
Maatschappij toepassing van straffen noodig kan zijn, dienen volgens het oordeel
der commissie in behandeling gegeven te worden bij den Centralen Raad.

Bovendien meende de commissie, dat ieder lid het recht moet hebben een zaak
rechtstreeks bij den C.R. te kunnen aanbrengen.

. Naast den C.R. heeft de commissie gemeend een Raad van Beroep te moeten
instellen, waardoor de gelegenheid tot in hooger beroep gaan van een uitspraak
van den C.R. geschapen wordt.

In verband hiermede stelt de commissie voor het artikel in de Statuten, hierop
betrekking hebbende, te lezen als volgt :

„Het intercollegiaal toezicht is opgedragen aan de besturen der bijzondere afdee-
lingen, eventueel de afdeelingsraden, aan den Centralen Raad en aan den Raad
van Beroep.

Hun samenstelling en bevoegdheden worden bij Huishoudelijk Reglement nader
geregeld."

De nadere uitwerking van een aantal artikelen in het Huish. Reglement, hierop
betrekking hebbende, stelt de commissie zich voor overeenkomstig de volgende
gedachte.

1. Een afdeelingsbestuur is verplicht op verzoek van een zijner leden een klacht
in behandeling te nemen overeenkomstig de daarvoor geldende afdeelingsbepalingen.
Voor deze werkzaamheden kan door de afdeeling ook een afdeelingsraad benoemd
worden. De samenstelling van den afdeelingsraad, de verkiezing en de aftreding
van de leden van dien raad worden geregeld in het Huish. Regl. van de afdeeling.

2. Het afdeelingsbestuur en de afdeelingsraad is niet bevoegd tot het toepassen
van straffen. Dit recht blijft alleen aan den C.R. of aan den Raad van Beroep.

i. Uit de leden der Maatschappij wordt door de Algemeene Vergadering op
overeenkomstige wijze als is voorgeschreven in art. 23 ten opzichte van het Hoofd-
bestuur een Centrale Raad benoemd, beslaande uit vijf leden onder wie een voor-
zitter.

De leden hebben zitting voor den tijd van vijfjaar. Ieder jaar treedt één lid,
volgens bij loting op te maken rooster af. De leden zijn slechts éénmaal dadelijk
herkiesbaar.

Het lidmaatschap van den Centralen Raad is onvereenigbaar met dat van het
Hoofdbestuur en dat van den Raad van Beroep.

De secretaris van het Hoofdbestuur is ambtshalve belast met het secretariaat
van den Centralen Raad, doch is hiervan geen lid.

2. Op overeenkomstige wijze als in art. 23 vermeld, worden voor den tijd van vijf
jaren drie plaatsvervangende leden benoemd, die éénmaal dadelijk herkiesbaar zijn.

Een plaatsvervangend lid treedt op, indien een lid van den Centralen Raad
door wraking, ziekte of rechtmatige verhindering verhinderd is als zoodanig te
fungeeren.

3. De voorzitter leidt de werkzaamheden en belegt vergaderingen van den Raad,
zoo dikwijls hij dit gewenscht acht. De secretaris voert de correspondentie en admi-
nistratie en bewaart het archief.

4. De Centrale Raad kan voorstellen bij het Hoofdbestuur indienen en verleent
desgevraagd voorlichting en bijstand aan het Hoofdbestuur.

1. Uit de leden der Mij. wordt door de algemeene vergadering op overeen-
komstige wijze als is voorgeschreven in art. 23 ten opzichte van het H.B. een Raad
van Beroep gekozen, bestaande uit 5 leden, onder wie een voorzitter en een secre-
taris. De leden hebben zitting voor den tijd van 5 jaar. Ieder jaar treedt 1 lid volgens
bij loting op te maken rooster af. De leden zijn steeds herkiesbaar.

2. De voorzitter leidt de werkzaamheden en belegt bijeenkomsten van den Raad
zoo dikwijls hij dit na het inkomen van voor behandeling bestemde zaken gewenscht
acht. De secretaris voert de correspondentie en administratie en bewaart het archief.

3. Indien door wraking, door ziekte of door een andere rechtmatige verhindering
van één of meer zijner leden de Raad verplicht zou worden, zijn werkzaamheden
te staken, dan wijst het H.B. plaatsvervangende leden aan, bij voorkeur oud-leden
van het H.B. of van den C.R., die telkens voor behandeling van een bepaalde zaak
in den Raad zitting nemen.

1. Ambtelijke geschillen tusschen leden, die in ambtelijke dienstbetrekking
staan tot hetzelfde publiekrechtelijke lichaam en geschillen tusschen leden in ambte-
lijke aangelegenheden worden noch door een afdeelingsbcstuur of afdeelingsraad,
noch door den C.R. in behandeling genomen.

2. Klachten over en geschillen tusschen leden eener zelfde bijzondere afdeeling
ol tusschen een lid eener bijzondere afdeeling en een lid van de algemeene afdeeling,
werkzaam in die bijzondere afdeeling, moeten worden aangebracht bij en behandeld
door het bestuur van laatstgenoemde afdeeling of door den afdeelingsraad van die
afdeeling.

Klachten over en geschillen tusschen leden van verschillende afdeelingen of
tusschen leden eener bijzondere afdeeling en een lid der algemeene afdeeling, werk-
zaam buiten die bijzondere afdeeling, worden aangebracht bij het bestuur van de
bijzondere afdeeling, waarvan de klager lid is of in welks werkgebied hij werkzaam is.

De behandeling dezer klachten geschiedt door een gemengden raad, bestaande
uit ten hoogste 5 leden, waarvan een gelijk aantal wordt aangewezen door het
bestuur, eventueel den raad van de betrokken bijzondere afdeeling, terwijl een voor-
zitter wordt aangewezen door het H.B.

Klachten over en geschillen tusschen twee leden der algemeene afdeeling worden
behandeld op dezelfde wijze als in de drie voorgaande alinea\'s van dit artikel is
aangegeven.

De in dit artikel bedoelde klachten en geschillen kunnen alleen dan door een af-
deelingsbestuur of afdeelingsraad behandeld worden, indien zoowel klager als
beklaagde daarmede accoord gaan. Is dit niet het geval, dan is het afdeelingsbestuur
of de afdeelingsraad verplicht, deze zaak direct over te geven aan den C.R.

3. Kan een klacht of geschil, aangebracht bij een afdeeling, niet door bemiddeling
worden opgelost, dan brengt het bestuur van de afdeeling of de afdeelingsraad deze

aangelegenheid ten spoedigste ter kennis van den C.R. onder overlegging van een
rapport, waarin alle bemoeiingen worden medegedeeld.

4. Wanneer degene, over wien geklaagd wordt zich niet wenscht te verdedigen of
indien hij weigert, de gevraagde inlichtingen te verschaffen, kan het afdeelings-
bestuur of de afdeelingsraad of de C.R. de klacht of de beschuldiging als gegrond
beschouwen.

5. De dierenarts, over wien geklaagd is en de dierenarts, die de klacht heeft in-
gediend, kan binnen drie dagen na ontvangst van de oproeping om voor het afdee-
lingsbestuur of den afdeelingsraad, den Centralen Raad of den Raad van Beroep
te verschijnen, wraken :

1. elk lid dat in het geschil of in de geschillen, die tot de klacht aanleiding gaven,
betrokken is geweest ;

2. elk lid, dat een belang heeft, dat strijdig is met het belang van den klager of
van den dierenarts, over wien geklaagd is ;

3. elk lid, dat aan den dierenarts, die de klacht heeft ingediend of aan den dieren-
arts, over wien geklaagd is, niet verder dan in den vierden graad van bloedverwant-
schap of in zwagerschap bestaat.

6. Over de wraking wordt zoo spoedig mogelijk beslist door de niet gewraakte
leden ; bij staking van stemmen wordt de wraking geacht te zijn toegewezen.

7. De C.R. neemt in behandeling alle zaken, die door ten afdelingsbestuur
of een afdeelingsraad te zijner kennis worden gebracht, en de zaken, die rechtstreeks
bij hem worden ingebracht.

8. De C.R. is bevoegd om, alvorens een klacht, die rechtstreeks bij hem ingebracht
wordt, in behandeling te nemen, van dengenc door wien de klacht wordt ingediend
een bedrag te vorderen. De algemeene vergadering stelt het maximum van dat bedrag
vast. Bij de uitspraak wordt over de bestemming van dat bedrag een nadere beslissing
genomen.

a. indien zoodanige uitspraak wordt gevraagd door een lid, beschuldigd door
een mede-lid, een afdeeling of\' het H.B. van handelingen, in strijd met het stands-
belang, de standseer, de belangen der Mij. of van overtreding van een bindend
besluit ;

b. indien zoodanige uitspraak wordt gevraagd door een lid, een afdeeling of het
H.B.. dat de beschuldiging, sub a. genoemd, heeft ingediend ;

c. indien de berechting van eenig geschil tusschen afdeelingen onderling en tusschen
afdeelingen en het H.B. aan den C.R. wordt opgedragen.

10. De gemotiveerde uitspraken van den C.R. worden in voltallige vergadering
vastgesteld met minstens 3 stemmen, met inachtneming van de bepalingen, in art. 26
der Statuten, en bij aangeteckcnd schrijven ter kennis gebracht van de betrokken
partijen. De meening der minderheid wordt in de uitspraak niet vermeld, tenzij
met algemeene stemmen daartoe wordt besloten.

11. Binnen een maand na de toegezonden uitspraak van den C.R. kunnen één
of beide partijen hierover in hooger beroep gaan bij den Raad van Beroep.

12. Het aanteekenen van hooger beroep geschiedt bij den secretaris van den Raad
van Beroep onder overlegging van de uitspraak van den Centralen Raad, waarbij
tevens schriftelijk de redenen worden uiteengezet waarom tegen die uitspraak be-
zwaar wordt gemaakt.

Alvorens de zaak in behandeling te kunnen nemen moet bij den secretaris van
den Raad van Beroep door dengene, die hooger beroep aanvraagt, een bedrag door
de algemeene vergadering vast te stellen, worden gestort. Bij de uitspraak wordt
over de bestemming van het bedrag een nadere beslissing genomen.

13. Na ontvangst van de mededeeling van het aanvragen tot hooger beroep, zal
de secretaris van den Raad van Bercep het volledig op de aanhangig gemaakte
zaak betrekking hebbend dossier opvragen bij den secretaris van den C.R., die
onverwijld aan die aanvrage heeft te voldoen.

gesteld door 3 leden van dien Raad. Zijn deze 3 leden echter niet tot een volkomen
eenstemmige uitspraak gekomen, dan zal de zaak door alle 5 leden moeten worden
beslist.

De uitspraak wordt gedaan met inachtneming van de bepalingen van art. 26
der Statuten en per aangeteekend schrijven ter kennis gebracht van de betrokken
partijen. De meening der minderheid wordt in de uitspraken niet vermeld, tenzij
met algemeene stemmen daartoe wordt besloten.

15. Indien de uitspraak van den Raad van Beroep afwijkend is van die van den
Centralen Raad, geldt de uitspraak van den Raad van Beroep.

Het hierboven vermelde geeft weer de eenstemmige meening van de grootst
mogelijke meerderheid van de commissie en van de leden van het Hoofdbestuur.
De kleinst mogelijke minderheid van de commissie bracht over enkele onderdeelen
een afwijkende meening naar voren. Dit betreft de volgende punten :

Het betreffende lid is van meening, dat aan het Algemeen Bestuur ook moeten
worden toegevoegd de voorzitters of hun vertegenwoordiger van den Centralen Raad
en van de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Dit voorstel wordt gemotiveerd door het feit, dat volgens de nieuwe voorstellen
alleen het H.B. de Mij. bestuurt en dat het Algemeen Bestuur er is voor het tot stand
brengen van het contact tusschen het Hoofdbestuur en de afdeelingen (vandaar
die verplichte vergadering) en om het H.B. behulpzaam te zijn door aan het H.B.
te geven de mceningen van de afdeelingen en te adviseeren in alle zaken, die het
algemeen belang van de Mij. betreffen of die voor de leden van de Mij. van groot
belang zijn.

Dit lid was daarom van meening, dat ook vertegenwoordigers van den C.R. en
van de Redactie van het Tijdschrift er zeker in thuis behooren.

2. het opdragen van het secretariaat van den Centralen Raad aan den algemeenen secretaris.

1938) door den C.R. uitgebracht advies aan het H.B. over bovengenoemde com-
binatie.

Als eenig voordeel wordt in dat advies genoemd een mogelijk te verkrijgen
bezuiniging in uitgaven, ofschoon dat voordeel niet te hoog moet worden aange-
slagen, omdat de eventueele combinatie nieuwe uitgaven zal vorderen.

Als nadeel wordt aangegeven, dat door de combinatie de zelfstandigheid van den
C.R., zooals die bij de tot standkoming steeds voorop gesteld is, kan worden geschaad.
Bov endien zal de (toekomstige) functionaris op grond van zijn secretaris zijn van den
C.R. bekend zijn met zaken, die geheim moeten blijven en die hem verplichten
als secretaris van de Mij. van die wetenschap geen gebruik te maken, terwijl het
omgekeerde eveneens het geval zal zijn. Die positie zou daardoor uiterst moeilijk
en practisch niet goed uitvoerbaar zijn.

De C.R. meent dan ook, dat de nadeelen grooter zijn dan het eventueel te ver-
krijgen voordeel, zoodat de Raad daarom de combinatie van die functies ontraadt.

3. Het niet opnemen onder de bevoegdheden van den C.R. van de in het tegenwoordige regle-
ment voorkomende alin. 3 van art. 40, luidende :

„Voorts neemt de Centrale Raad in behandeling alle zaken, die te zijner kennis
komen en die hij in strijd acht met de waardigheid van den diergeneeskundigen
stand, met de belangen der Maatschappij en van hare leden en is bevoegd alle stap-
pen te doen, die hij tot oplossing daarvan noodig acht."

In de commissie is grondig van gedachten gewisseld over de verhouding van de
positie van den C.R. ten opzichte van het H.B. Daarbij is gewezen op de zeer
moeilijke en delicate taak van den C.R., maar tevens op de uitgebreide bevoegdheden
van den C.R.. die nadeelig kunnen zijn voor de goede verhoudingen in onze Mij.
Men meende dat de positie van den C.R., zooals die thans omschreven is in het
Huish. Reglement, aanleiding kan geven tot botsingen tusschen C.R. en H.B.

„De vertegenwoordiging der Mij. in en buiten rechten, de uitvoering van haar
besluiten, de handhaving van Statuten en reglementen en in het algemeen de
behartiging van de belangen der Mij. zijn opgedragen aan het Hoofdbestuur."

Daarnaast staat in art. 40 van het Huishoudelijk Reglement, dat de C.R. in
behandeling neemt alle zaken, „die ter zijner kennis komen en die hij in strijd acht
met de waardigheid van den diergeneeskundigen stand en met de belangen der Maat-
schappij en van hare leden en is bevoegd stappen te doen, die hij tot oplossing daarvan
noodig acht."

Er bestaat dus de positie, dat twee volkomen van elkaar onafhankelijke organen
belast zijn met de hoede over de belangen van de Mij. Het H.B. moet deze belangen
behartigen, moet dus leidend, actief optreden, de C.R. ziet toe dat die belangen
niet geschaad worden. Wanneer de C.R. kennis neemt van gevallen, waarbij naar
zijn meening de bewuste belangen worden benadeeld, dan kan hij de schuldige
straf opleggen.

Nu kan het gebeuren dat de C.R. en het H.B. een afwijkende meening hebben
over wat wel en wat niet in het belang van de Mij. is ; het zou dus kunnen gebeuren
dat de C.R. een straf oplegt over iets, wat volgens het H.B. niet tegen de belangen
van de Mij. zou zijn. Daar volgens art. 65 van het Huish. Reglement het H.B.
bepaalde straffen moet uitvoeren, zou het dus mogelijk kunnen zijn dat het H.B.
een straf moet uitvoeren over iets, wat het niet strafbaar acht. Hier dreigen dus
conflicten.

Dat deze nog niet hebben plaats gehad, is te danken aan de persoonlijke goede
verhouding tusschen de leden der bedoelde lichamen ; de kans bestaat echter dat
zij kunnen komen, vandaar het voorstel van de meerderheid van de commissie, met
welke voorstel ook het H.B. accoord gaat, deze bevoegdheid van den C.R. te doen
vervallen.

De minderheid van de commissie zou echter deze bevoegdheid van den C.R.
willen behouden. In het algemeen, meende dat lid, zullen zaken, betreffende het in
strijd zijn met de belangen van de Mij., niet zelfstandig door den C.R. dienen te
worden behandeld, maar behooren deze bij het H.B., terwijl door den C.R. hierbij
alleen de volgens zijn meening noodige oplossing zou worden gegeven.

Dit lid achtte dan ook die bevoegdheid een kwestie van de eerste orde voor de
goede functionneering van den C.R. wat betreft diens preventieve taak. Uit den
aard der zaak zou aan den C.R. meer bekend zijn van de gedragingen van de leden
van de Mij. en van de wijze van handhaving van de door de Mij. gegeven voorschrif-
ten, bindende besluiten enz. dan aan het H.B. en indien nu die bevoegdheid zou
ontbreken, dan zou de C.R. het voornaamste gedeelte van zijn taak n.m.1. het op-
sporend en preventief toezicht of optreden niet na kunnen komen.

Dit lid achtte daarom het toekennen van deze bevoegdheid een zaak van uiterst
vitaal belang voor den Centralen Raad.

Tot zoover de door de commissie noodig geoordeelde voornaamste wijzigingen
van Statuten en Huish. Reglement. Er worden echter nog enkele wijzigingen voor-
gesteld, die door de commissie belangrijk genoeg geacht worden om ze nu reeds
onder de aandacht van de leden te brengen.

De commissie heeft er bij haar werk voortdurend naar gestreefd om in de Statuten
niet anders dan algemeene zaken te behandelen en hel uitwerken hiervan over te
laten aan het Huishoudelijk Reglement. Een wijziging der Statuten toch brengt
kosten met zich en kost veel tijd. Een wijziging van het Huish. Reglement daaren-
tegen kan op elke algemeene vergadering worden aangenomen en onmiddellijk van
kracht worden. In verband hiermede wordt voorgesteld art. 2 te lezen als volgt:

„Haar doel is de bevordering der diergeneeskunde in den meest uitgebreiden
zin alsmede het waken voor de eer van den diergeneeskundigen stand. Zij tracht
dit doel te bereiken langs wettigen weg :

Koninkrijk der Nederlanden, voor zoover deze belangen niet in strijd zijn met het
algemeen belang ;

c. door toezicht op en medewerking aan de ontwikkeling en uitvoering van wetten,
die de belangen der diergeneeskunde, der dierenartsen zoomede den gezondheids-
toestand van den veestapel en de volksgezondheid raken ;

d. door het aangaan van collectieve arbeidsovereenkomsten in den zin van (als
bedoeld in) de wet van 24 December 1927, Stbl. 415 ;

„Bij overtreding van een bindend besluit door een lid of wanneer een lid handelt
in strijd met het doel der Mij. zooals dit is omschreven in art. 2. kunnen één of
meer der volgende maatregelen van tucht worden toegepast."

„Bij overtreding van een bindend besluit door een lid of wanneer een lid handelt
in strijd met het doel der Mij., zooals dit is omschreven in art. 2 of de belangen
der diergeneeskunde of van den diergeneeskundigen stand benadeelt, kunnen één
of meer der volgende maatregelen van tucht worden toegepast."

Voorgesteld wordt aan de bestaande maatregelen van tucht nog één toe te voegen
n.m.1.

„Het opleggen van een (voorwaardelijke) geldboete van ten hoogste ƒ 3000.—,
te storten in de kas van de Maatschappij, welk bedrag met eventueel gekweekte
rente terug betaald wordt indien, binnen een bij de uitspraak te bepalen tijd, niet
nogmaals een dergelijke overtreding door den voorwaardelijk veroordeelde wordt
begaan."

„Voor rustende dierenartsen bedraagt die contributie de helft van de contributie
voor de leden. Deze vermindering gaat in in het jaar, volgende op dat, waarin zij
van dat rustend zijn kennis gegeven hebben aan den penningmeester van de
Maatschappij. Bij verschil van meening berust de uitspraak bij het Hoofdbestuur."

De overige door de commissie voor te stellen wijzigingen zijn van ondergeschikt
belang en in het algemeen van redactioneelen aard, zoodat hel de commissie niet
noodig lijkt daarvan nu reeds mededeeling te doen.

In een op 27 Februari j.1. gehouden vergadering van de bestuurscommissie voor
de Wieringermeer werd, overeenkomstig het voorstel van het dagelijksch bestuur,
besloten, voor de uitvoering van de vleeschkeuringswet toe te treden tot den keu-
ringskring Barsingerhorn.

Volgens een bericht van Marangos (Beitrag zum familiären Auftreten der
Echinokokkenkrankhcit, Münchener Mediz. Wschr. 1938, pg. 830) stierven binnen
18 maanden in een Atheensch ziekenhuis 4 leden van eenzelfde familie (ouders en
2 dochters) aan een invasie van echinococcusblazen in longen en lever. Bij de beide
overlevende zonen, die eveneens ziek waren aan dezelfde kwaal, was de prognose
slecht.

l)e familie was blijkbaar besmet geworden door een hond, die zeer intiem met
nlle familieleden omging en juist 5 maanden vóór het ontdekken van het eerste
ziektegeval was gestorven.

In een bericht van The Lancet van 14 Jan. 1938 (Ned. Tijds. voor Geneesk. 83,
Deel I, No. 5, pg. 567) wordt medegedeeld, dat in een Roemeensch dorp een varken
door een dollen hond werd gebeten. De veehouder doodde daarop het varken en be-
groef het buiten het dorp, maar een groep zigeuners groef het aas weer op en vergastte
zich eraan.

Een 8 tot 10 dagen later werden zij één voor één ziek, en de districtsarts herkende
de ziekte als rabiës. Drie zigeuners stierven onder verschrikkelijk lijden. De overigen
werden naar het Pasteur-Instituut te Cluj (gelegen in Koloszvar of Klausenburg)
gezonden.

Nu de datum van opening van dit congres al weer snel nadert, lijkt het mij wel
gcwenscht er een en ander van te vermelden, al zal de groote afstand de meesten
wel afschrikken, daadwerkelijk deel te nemen aan het congres of de daarmede
verbonden tentoonstelling te bezoeken.

De wereld-pluimveecongressen worden om de drie jaren in verschillende landen
gehouden. Achtereenvolgens kregen vanaf 1921 een beurt Nederland, Spanje,
Canada, l.onden, Italië, Duitschland Het is dus niet onbillijk, dat men nu weer
eens naar Amerika gaat. De landen waar het congres gehouden zal worden, worden
aangewezen door het bestuur van de Internationale Vereeniging van Pluimvee-
wetenschap.

Dit congres wordt speciaal op grootsche Amerikaansche wijze opgezet. Het groot
auditorium waar de opening plaats zal vinden, biedt plaats voor 12.000 personen.
Op den eersten dag van het congres (29 Juli) zullen hier spreken Prof. Mangold,
Duitschland, over Pluim veevoeding ; Prof. Punnf.tt, Engeland, over Erfelijkheids-
kwesties bij Pluimvee ; Dr. Benjamin, U.S.A., over het Marktwezen op Pluim-
veegebied en Prof. Berger, Nederland, over de Wereldbeteekenis van Pluimvee-
ziekten en hunne Bestrijding. Prof. Berger is als Voorzitter van het Office Inter-
national des Epizooties daartoe uitgenoodigd en heeft ook te Leipzig in 1936 reeds
een rapport ingediend over dit onderwerp. Het is een bijzonder verblijdend teeken,
dal op dit Wereld Congres een der hoofdplaatsen bij de openingszitting gegeven is
aan het Office, waardoor de band tusschen beide wereld-organisaties : Office
Internationale des Epizooties en World\'s Poultry Science Association weer nauwer
aangehaald wordt.

De volgende dagen zijn aan de secties gewijd, die allerlei onderwerpen, de pluim-
veehouderij betreffende, bespreken en waarbij ook aan de afdeeling Hygiëne en
ziekten een zeer groote plaats gewijd is. In totaal zullen ongeveer 180 rapporten
uitgebracht worden. Ongeveer 40 landen hebben thans reeds hun deelname toe-
gezegd.

Tezamen met het congres wordt een internationale tentoonstelling georganiseerd,
waaraan vele landen deelnemen ; ook Nederland zal uitstekend voor den dag
komen. Zoowel levende dieren uit de verschillende landen als materiaal, dat de
industrie oplevert, zullen geëxposeerd worden.

Voor, tijdens en na het congres vinden tal van excursies plaats, welke den bezoekers
gelegenheid geven, allerlei merkwaardige plaatsen in Amerika en Canada te bezoeken.
De langste excursie gaat naar de Internationale Tentoonstelling in Californië.

Als eere-secretaris van dit congres heb ik een speciaal reis-bureau ingericht voor
geheel Europa en is het mogelijk geworden, door groepsreizen uit verschillende
landen op enkele Engelsche, Fransche en Nederlandsche booten samen te trekken,
de reis zeer goedkoop te maken. De geheele reis, uit en thuis en drie weken in Amerika,

met het mooiste schip van onze vloot, de Nieuw-Amsterdam, zal ongeveer 300 dollar
kosten. Alle verdere inlichtingen omtrent congres en reis worden gaarne door mij
verstrekt. te Hennepe.

27ste Natuur- en Geneeskundig Congres te houden te Nijmegen, op 11 .
12 en 13 April 1939.

Het programma van dit Congres is dezer dagen verschenen. Van de vier
afdeelingen, waarin het Congres verdeeld is, is voor ons van het meeste belang de
3de afdeeling, geneeskundige wetenschappen, waarvan de diergeneeskunde een
onderafdeeling vormt. In deze onderafdeeling, die bijeenkomt op Donderdag 13
April des morgens om 10 uur in het St. Canisius-ziekenhuis, St. Annastraat 289,
worden de volgende onderwerpen behandeld :

Over Salmonella-agglutinaties bij woerden en eenden tijdens de ontwikkeling
van kuiken tot volwassen dier. (Dr. Jac. Jansen, Utrecht).

Eenige merkwaardige veranderingen in de chemische samenstelling van het
bloed bij mond- en klauwzeer van het rund. (Dr. L. Seekles, Utrecht).

Vraagstukken uit het foetale leven van het zoogdier en den vogel. (Prof. Dr. J.
Roos, Utrecht).

Daaraan voorafgaande worden terzelfde plaatse om 9 uur in de afdeeling genees-
kundige wetenschappen behandeld de onderwerpen :

De beteekenis van dierlijke dcrmatomycosen voor den mensch. (Dr. E. A. R. F.
Baudet, Utrecht).

Controle over de doeltreffendheid van pasteurisatietoestellen voor melk, in het
bijzonder met het oog op het passeeren van levensvatbare tuberkelbacillen. (Prof.
C. F. van Oijen, Utrecht).

Van de overige op het Congres te behandelen onderwerpen wil ik voor den I2den
April nog de aandacht vestigen op de voordrachten in de Biologische wetenschappen,
welke dien dag gehouden worden om 9 uur in het Stedelijk Gymnasium, van Sche-
vichavenstraat 6, n.m. :

De magnesiumbehoefte van het dierlijk lichaam. (Prof. Dr. B. Sjollema, Utrecht).

Op de afdeeling geneeskundige wetenschappen, die dien dag gehouden worden
in het St. Canisius-Ziekenhuis om 9 uur komen o.m. in behandeling de volgende
onderwerpen :

De Röntgen-camcrafotographie als methode van massaonderzoek ten dienste
van de tuberculosebestrijding. (Dr. G. C. E. Burger, Eindhoven).

Metingen in verband met de dieptetherapie van Röntgenstralen voor spanningen
tot één millioen Volt. (J. H. van der Tuuk, Eindhoven).

Het congres wordt geopend op Dinsdag 11 April des middags 2.30 in de groote
zaal van het Concertgebouw de Vereeniging met een rede van den algemeenen
voorzitter G. Holst, Eindhoven over : „eigenschappen van magnetisch materiaal",
gevolgd door een voordracht van Prof. Dr. B. Brouwer, Amsterdam over: „de betee-
kenis van de hydrodynamische verhoudingen binnen de schedelholte en het wervel-
kanaal voor de neurochirurgie".

Daarna heeft plaats de opening van een tentoonstelling van instrumenten en
preparaten, welke gedurende die dagen gehouden wordt in de Vereeniging.

Des avonds om 8 uur wordt het Congres ontvangen door het Gemeentebestuur
van Nijmegen op het Raadhuis, waarna nog een huishoudelijke vergadering gehouden
wordt in de Vereeniging.

Op Woensdag 12 April bestaat des namiddags gelegenheid tot bezichtiging van
fabrieken, klinieken, tentoonstelling, laboratoria enz., terwijl des avonds om 8 uur
een feestavond gegeven wordt in de Vereeniging door het Residentietooneel.

Het Congres wordt gesloten op Donderdag 13 April des middags 2 uur met een
algemeene vergadering, waarin ook nog een tweetal voordrachten. Des avonds heeft
een gemeenschappelijke maaltijd plaats (prijs ƒ 3.—) in de Vereeniging.

Het bestuur van de onderafdeeling Diergeneeskunde bestaat uit : Dr. R. van
Santen, J. A. J. M. Kirch en ondergeteekende ; het vertrouwt dat vele dierenartsen
aan dit Congres, waar toch zulke belangrijke onderwerpen worden behandeld,
zullen deelnemen. Mocht men nog geen lid van het Congres zijn, dan is onderge-
teekende op aanvrage daarover bereid hiervoor te zorgen.

Naar wij vernemen ligt het in het voornemen van het Bestuur van het Neder-
landsch Genootschap voor Landbouwwetenschap om aan de binnenkort te houden
Algemeene Vergadering voor te stellen krachtens Art. 5 en 14 der Statuten over te
gaan tot het instellen eener Afdeeling, met het doel de studie van de geschiedenis
van den Landbouw te bevorderen. Bedoelde Afdeeling zal den naam dragen van :
„Studiekring voor de Geschiedenis van den Landbouw", en zal ook toegankelijk zijn
voor niet-leden van het Genootschap. Het ligt in de bedoeling, dat zoowel in een
periodiek als in grootere ongeregelde bijdragen resultaten van het werk der Afdeeling
gepubliceerd zullen worden.

Een en ander is het uitvloeisel van een indertijd door Dr. Ir. YV. A. J. Oosting
genomen initiatief, dat nader uitgewerkt werd door een Commissie, waarin naast
Dr. Oosting zitting namen de Heeren : N. G. Addens, A. G. H. van Arkel, Prof.
Ir. B. v. d. Burg, Ir. F. W. G. Pijls en Ir. J. A. v. d. Loeff.

Tot Hoofdinspecteur van het Ned. Rundveestamboek is benoemd Ir. \\V. de
,|ong, Rijksveeteeltconsulent te Arnhem. De Hoofdinspecteur Ir. Wibbens wordt
nu Directeur van genoemd Stamboek.

Een belangrijk gebeuren op het gebied van het paardenstamboekwezen heeft
plaats gevonden. De fusie n.1. van de Nationale Vereeniging tot bevordering der
paardenfokkerij in Nederland en het Geldersch Paardenstamboek. Hierdoor is een
einde gekomen aan een onhoudbaren toestand, speciaal in de provincie Gelderland.

De nieuwe Vereeniging : Vereeniging Landbouwtuigpaard Nederland (V.L.N.)
heeft haar bureau te Utrecht, Moreelschepark no. 1, Secretaris Ir. van Schelven,
Technisch leider Dr. C. Brands. In de nieuwe vereeniging zal nu bij de stamboek-
houding verschil gemaakt worden tusschen paarden van Geldersch en Groningsch
lype. Dit type-verschil zal meer zijn dan een verschil in zwaarte (van romp en
beenen) ; halshouding, verhouding van verschillende lichaamsdeelen, lijnen zullen
daarbij meer in het oog gehouden worden dan omvang der beenen.

De centrale keuring van de nieuwe vereeniging, kortgeleden te Utrecht gehouden,
gaf nog niet steeds de juiste (vpe-indeeling, doch daarvoor zullen nog eenige jaren
noodig zijn.

De in ons land bestaande warmbloed-paarden-stamboeken zijn nu alle vier
aangesloten bij den Bond voor de warmbloedfokkerij in Nederland.

Op blz. 178 regel 14 en 15 v. b. moeten de woorden : D. J. Couvée e.v. vervangen
worden door : W. A. van den Wall Bake, Vorden.

Het is mij bij herhaling gebleken, dat ten aanzien van de maatregelen, door
den dierenarts te nemen, ter beperking der nadelen door aanvallen met che-
mische strijdmiddelen of z.g. oorlogsgassen, aan dieren toegebracht, een vrijwel
absoluut gemis aan kennis bestaat.

In September 1938 werden voor de gezamenlijke studenten colleges gegevei.
waarin beknopt indeling en eigenschappen der strijdstoffen, ziektebeeld en be-
handeling, besmetting, ontsmetting en wederbruikbaarheid van voedingsstoffen
van plantaardige en dierlijke oorsprong, ten slotte ook de bescherming tegen
besmetting werden behandeld.

Op meermalen geuit verzoek werd deze leerstof uitgewerkt en onder de titel:
,,De betekenis der chemische strijdstoffen voor den dierenarts", inge-
bonden. Tegen toezending van f 1.30 aan mijn kliniek (eventueel girostorting
op mijn nummer 20662) wordt een exemplaar franco toegezonden.

een vergelijkend pathologisch onderzoek naar de aetiologie van de z.g.
post infectieuze encephalitides uitgevoerd door den heer J. D. Verlinde,
dierenarts aan het Instituut voor praeventieve geneeskunde te Leiden, aan de
tot stand koming van welk onderzoek door bovengenoemde stichting steun kon
worden verleend.

Gaarne zullen de beheerders der de Jong Stichting aan dierenartsen, leden
der Maatschappij voor Diergeneeskunde, die in dit onderwerp belang stellen een
exemplaar dezer studie aanbieden. Ten einde het aantal benoodigde exemplaren
nader vast te stellen, wordt aan hen die zulk een afdruk wenschen te ontvangen
verzocht, hiervan voor 10 April mededeeling te doen aan den Secretaris-pen-
pingmeester der stichting Dr. H. J. van Nedf.rveen, Neuhuyskade 61 te
\'s-Gravenhage.

Dierenartsen, die in de gelegenheid zijn om onvoldragen placentae van merries
(bij voorkeur niet verkregen door abortus, doch bv. wegens noodslachting) in
handen te krijgen, zouden ondergeteekende zeer verplichten door deze, bij voor-
keur geconserveerd in een geconcentreerde zoutoplossing, aan de N.V. Organon.
te Oss (scheikundig laboratorium) in te zenden. Kosten worden gaarne vergoed.
Deze organen zijn voor een zuiver wetenschappelijk onderzoek bestemd.

Adrianus Leendert Jacobus Goethals werd geboren te Middel-
burg op 3 April 1860, begon zijn studie in het internaat van \'s Rijks-
veeartsenijschool op i Sept. 1877, legde het natuurkundig examen (ons
candidaatsexamen) af op 23 Juni 1880 en werd op 21 Juli 1883 tot
Veearts bevorderd.

Reeds 28 December 1883 werd hij benoemd tot Provinciaal Veearts
der 3e Klasse in de Provincie Zeeland met standplaats Kortgene op
Noord-Beveland. Hoewel hij daar spoedig een echte plattelandspraktijk
wist op te bouwen bleek het moeilijk daaraan dusdanige uitbreiding
te geven dat zij hem volledig bevredigde.

Intusschen had de praktijk van zijn a.s. zwager, J. Mazure Gzn.
te Amsterdam zich in die mate uitgebreid, dat deze naar een goeden
medewerker begon uit te zien. Het lag dan ook voor de hand, dat
Goethals de gelegenheid aangreep en in den zomer van 1884 naar
Amsterdam verhuisde, om met zijn zwager tezamen de praktijk uit te
oefenen.

In Augustus 1884 werd hij benoemd tot Plaatsvervanger van den
Districtsveearts wien toen Alkmaar als standplaats was aangewezen.
LX VI 22

Daarna volgde spoedig zijn benoeming tot Gouvernementsveearts
belast met de visitatie van vee dat in Amsterdam in schepen voor het
buitenland werd ingeladen. Later werd hieraan toegevoegd een derge-
lijke aanstelling voor Velzen.

Met zijn zwager Mazure heeft Goethals gedurende 30 jaren te
Amsterdam samengewerkt. Te zamen hebben zij een zwaren strijd
gestreden tegen de toen welig tierende kwakzalverij in de Hoofdstad
en er radikaal een einde aan gemaakt.

Het is niet mogelijk den naam van Goethals te noemen zonder
hieraan den naam Mazure toe te voegen. Mazure en Goethals
waren in die dagen de veeartsen van Amsterdam. Zij rekenden de
Gemeente, (Stadsreiniging, Brandweer, Beplantingen), groote expe-
ditiebedrijven en stalhouderijen onder hunne vaste clienten. Ook de
Amsterdamsche Omnibus Mij., waaruit het Gemeentelijke Tram-
bedrijf is gegroeid, maakte voor Veterinaire hulp gebruik van de dien-
sten der beide compagnons.

Ongeveer duizend paarden, verdeeld over verschillende stallen in
de toen veel kleinere stad, zorgden voor het vervoer van de tram-
passagiers. Expeditiebedrijven en stalhouderijen met honderd paarden
en meer, waren toen geen uitzonderingen, toen de auto het verkeer
nog niet had veroverd. Hunne werkkring was dan ook hoofdzakelijk
de paardenpraktijk ofschoon Goethals ook nog de buitenpraktijk
beoefende.

De uitvoer van vee naar het buitenland was omvangrijk. Ook de
Oceaanbooten namen levend slachtvee mede en uit Engeland werden
veel slachtpaarden aangevoerd. Met groote toewijding hebben de beide
compagnons de in- en uitvoerkeuringen verricht. Met ontzag zien wij op
tegen den berg aan arbeid, door Goethals in zijn besten tijd verzet.

Toch vond hij nog gelegenheid, groot dierenvriend als de over-
ledene was, de kleine huisdierpraktijk, al was het in bescheiden vorm,
uit te oefenen. Door zijn aangename omgangsvormen, zijn opgeruimd
vriendelijk karakter en niet het minst door zijn voor dien lijd omvang-
rijke kennis, werd hij door de bezitters van kleine huisdieren, vooral de
dames hoog gewaardeerd. De Nederlandsche Kynologie had zijn warme
belangstelling en met Mazure en J. S. Stüven behoorde hij tot de
groep Dierenartsen die hunne belangelooze veterinaire medewerking
verleenden aan de eerste te Amsterdam gehouden Hondententoon-
stelling. Geen Hondententoonstelling te Amsterdam of Goethals
trad mede op als Veterinair adviseur. Niet alleen liefhebber van honden
was hij ook een goed kenner van de verschillende rassen.

Goethals is een der eersten geweest die contact heeft gezocht en
gevonden met de Dierenbeschermingsbeweging. De zeer bekende
Amsterdamsche bankier G. A. Vorstius, Voorzitter van de Amsterdam-
sche Sophia Vereeniging tot bescherming van Dieren (aldus genoemd
n?ar hare oprichtster Koningin Sophie) behoorde tot zijn uitgebreiden
vriendenkring.

Teleurstellingen in zijn praktijk zijn ook Goethals niet gespaard
gebleven. Hij heeft het totale ontbindingsproces van zijn paarden-
praktijk in zijn vollen omvang medegemaakt, maar zijn groeiende
belangstelling voor de kleine huisdierpraktijk zette hem hier gemak-
kelijker overheen dan zijn ouderen collega en medewerker.

Sedert meer dan 20 jaren verbonden aan het bedrijf der Amster-
damsche Omnibus Mij., was het voor hem een groote teleurstelling
bij de overname van dit bedrijf door de Gemeente niet in aanmerking
te komen voor een vaste Gemeente-aanstelling. De paardentractie
bij het trambedrijf was dan ook ten doode opgeschreven al heeft de
paardentram naar Sloterdijk het nog tot 1915 uitgehouden. Het langst
heeft Goethals zijn diensten als paardenarts bewezen aan den Stads-
reinigingsdienst waar het aantal paarden in den wereldoorlog zelfs
steeg.

In 1914 achtte zijn veel oudere Compagnon den tijd gekomen om
heen te gaan en werd ondergeteekende in de combinatie opgenomen,
terwijl ook Goethals het plan had zich eerlang terug te trekken. Het
groote wereldgebeuren van 1914 heeft ook in deze plannen verandering
gebracht en tot 1925 heeft hij de praktijk voortgezet.

In het Veterinaire Vereenigingsleven heeft Goethals zich een
trouw Lid getoond van de Afd. Noord-Holland van de Mij. voor Dier-
geneeskunde. Op de Afdeelingsvergaderingen maar ook op de alge-
meene Vergaderingen was hij een graag geziene figuur, die levendig
deel nam aan de discussies en steeds den beschaafden toon wist te
houden.

Op i Januari 1919 aanvaardde hij het Voorzitterschap van de Afd.
Noord-Holland. Reeds eerder trad hij op in het Hoofdbestuur als afge-
vaardigde van deze Afdeeling. In 1923 legde hij deze functies neer,
maar al hetgeen de Mij. en de Afd. betrof had zijn volle belangstelling
en heeft dat gehouden tot zijn laatsten dag.

Hetgeen helaas van vele bekwame practici met jarenlange ervaring
gezegd moet worden is ook op hem van toepassing: „jammer dat deze
man met zijn uitgebreide praktische kennis en zijn schat aan belangrijke
gegevens niet meer heeft gepubliceerd."

Slechts eenmaal heeft Goethals naar de pen gegrepen om van zijn
ervaringen in de praktijk verslag te geven, n.1. in een Klinische Studie
getiteld: „Influenza," (Mededeelingen uit de praktijk), Tijdschrift
voor Diergeneeskunde 1911 Blz. 718.

Zijn welverdiende rust heeft Goethals genoten in zijn landhuis
de Sprong te Laren N.H., waar hij met zijn vrouw in de nabijheid
van zijn kinderen en kleinkinderen zijn levensavond heeft doorgebracht.

Ook hem zijn de slagen van het noodlot niet bespaard gebleven.
Hier is hij 16 Februari op bijna 79-jarigen leeftijd de eeuwige rust
ingegaan, zijn hoogbejaarde echtgenoote alleen achterlatend in de
vriendelijke woning waarin hij zoo gezellig kon keuvelen over den
ouden tijd en herinneringen uit zijn praktijk ophalen.

Een groote vriendenschaar volgde de baar en ook enkele Collega\'s
gaven blijk van hunne belangstelling o.a. Prof. Dr. G. Krediet en
Collega F. M. de Leur, een studiegenoot van den overledene. De Maat-
schappij voor Diergeneeskunde was vertegenwoordigd door haren
Voorzitter Prof. Dr. H. Schornagel, die Goethals herdacht als een
uitnemend vertegenwoordiger van den Diergeneeskundigen stand.

Het was mij vergund in enkele sobere woorden te kunnen getuigen
van onze goede verstandhouding en mijn dank uit te spreken voor zijn
vaderlijke vriendschap.

Prof. C. F. van Oijen, schoonzoon van den overledene, dankte voor
de betoonde belangstelling.

(Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijks-Universiteit
te Utrecht, Directeur : Prof. Dr. J . ROOS).

De vraag of de hersenvaten een vasomotorische innervatie bezitten,
werd voor het eerst door Claude Bernard positief beantwoord. Hij
toonde in 1858 aan, dat de temperatuur van de hersenen steeg na
doorsnijden van de halssympathici. Hij concludeerde hieruit, dat
vasoconstrictoren normaal een tonischen invloed op de hersenvaten
zouden uitoefenen en dat door doorsnijden van de sympathici deze
tonus zou zijn opgeheven.

In de 80 jaren na het onderzoek van Bernard werd dit vraagstuk
door talrijke onderzoekers bestudeerd. De resultaten, die hierbij werden
verkregen, waren echter zeer tegenstrijdig. Gedeeltelijk kunnen deze
verschillen geweten worden aan de verscheidenheid van methodes,
die voor dit onderzoek werden gebruikt. Echter ook met dezelfde
methode werden de meest tegenstrijdige resultaten bereikt. Door het
meerendeel der onderzoekers werd oorspronkelijk de meening ge-
huldigd, dat de bloedvoorziening van de hersenen uitsluitend door den
algemeenen arterieelen en veneuzen bloeddruk zou worden geregeld.
Actieve veranderingen der hersenvaten zouden geen rol spelen ; zij
zouden passief worden uitgerekt, wanneer de druk in het arterieele
stelsel toeneemt en omgekeerd zou de doorstrooming der hersenen
minder rijkelijk worden bij daling van den arterieelen bloeddruk.

In den laatsten tijd heeft deze opvatting zich niet geheel staande
kunnen houden. Nadat ook Heymans met zijn medewerkers, Bouc-
kaert en Regniers, in 1933 als hun meening hadden gegeven, dat
veranderingen in de bloedvulling der hersenvaten uitsluitend passief
optraden, vonden Bouckaert en JourdaN in 1936 door het hersen-
volume te meten, dat de cerebrale vaten samentrokken na prikkeling
van de halssympathici. Gollwitzer-Meier en Eckard kwamen in
1935 tot dezelfde conclusie. Zij maakten gebruik van de „Thermo-
stromuhr" van Rein. Daarentegen kon Winterstein in hetzelfde jaar
met behulp van de „Thermostromuhr" geen enkele vasomotorische
reactie aantoonen, terwijl Riser (1935) ongeveer tot dezelfde con-
clusie kwam. Deze weinige aanhalingen mogen voldoende zijn om te
toonen, dat de resultaten nog weinig eenstemmig zijn.

Met het hier te beschrijven onderzoek werd daarom beoogd de
vraag te beantwoorden, of de hersenbloedvaten het vermogen bezitten
hun volumen actief te veranderen, zooals ook andere vaatgebieden dat
kunnen en zoo ja, hoe het verloop van de vasomotoren is, die hierbij
eventueel een rol spelen.

Bij onze onderzoekingen werd gebruik gemaakt van de volume-
schrijving. Als proefdieren werden katten gebruikt. Nadat de dieren
met aether of chloralose waren genarcotiseerd, werd met een trepaan
een opening in het os parietale gemaakt. Hierna werd de dura mater
met de daar vrij dicht tegenaan liggende membrana arachnoidea na
het maken van een kruissnede weggeknipt en een gummiballonnetje,
een cerebrograaf, in de subarachnoidale ruimte gebracht. Deze opneem-
ballon stond door een gummislangetje in verbinding met een zeer
gevoeligen schrijftambour, die bespannen was met een membraan van
i/ioo mm dikte. De cerebrospinaalvloeistof kon vrij afvloeien door de
schedelopening, waardoor werd verhinderd, dat drukverandering
hiervan invloed zou kunnen uitoefenen op de registratie van de volume-
veranderingen van de hersenen.

Nadat verschillende controles toegepast waren en de geschreven
krommen onafhankelijk waren gebleken van andere invloeden dan ver-
andering van het hersenvolume, werden de volgende resultaten ver-
kregen.

In Fig. i wordt een voorbeeld gegeven waarbij de arterieele bloed-
druk (B) en het hersenvolume (V) bij de kat werden geregistreerd.
Wij zien in deze figuur duidelijk den passieven invloed dien het hersen-
volume ondervindt door de schommelingen van den arterieelen bloed-
druk. In de meeste gevallen werd ook de veneuze druk geregistreerd.
Bleef hij onveranderd, dan werd dit achterwege gelaten.

Nadat beide halssympathici waren blootgelegd en doorgeknipt,
werd aan de periphere stomp een prikkelelectrode van Samojloff be-
vestigd, die verbonden was met het inductorium, waarvan de primaire
keten werd gevoed door 10 V gelijkstroom.

Daar beide sympathici niet dezelfde werking bleken te hebben, zal
elk hunner afzonderlijk worden besproken.

(a) De invloed van den rechter sympathicus op het hersenvolume
bleek constant. In alle onderzochte gevallen, ongeveer 50, werd afname
van het hersenvolume vastgesteld, zelfs al steeg in enkele proeven de
algemeene arterieele bloeddruk met 35 mm Hg. In den regel bleef de
laatste constant. De veneuze druk bleef steeds onveranderd. In Fig. 2
wordt hiervan een voorbeeld gegeven.

Uit deze proeven bleek dus het bestaan van een actieve vernauwing
van de hersenvaten, waardoor het hersenvolume afnam en zelfs de
volumetoename, veroorzaakt door een eventueele verhooging van den
arterieelen druk, werd overtroffen.

(b) Merkwaardig was het effect van prikkeling van den linker
sympathicus. In ongeveer 30% van de 50 in het laboratorium onder-
zochte dieren nam het hersenvolume af, terwijl de arterieele bloeddruk

constant bleef. In de andere 70% veroorzaakte een zwakke prikkel
reeds belangrijke daling van den arterieelen druk maar ondanks dat
nam het hersenvolume toe, meestal onmiddellijk, in een enkel geval
met een geringe vertraging.

Bij nader onderzoek bleek in deze gevallen de zenuw te verdeelen
in 2 bundels, waarvan de eene 5 a 10 X zoo dik was als de andere.
Prikkeling van den dikken draad had steeds afname van het hersen-
volume tengevolge, terwijl de arterieele bloeddruk gelijk bleef of een
geringe verhooging vertoonde. Na prikkeling van den dunnen draad
daalde daarentegen de arterieele druk steeds, terwijl het hersenvolume
toenam. Een voorbeeld hiervan wordt in Fig. 3 weergegeven.

A. Prikkeling van de zenuw in haar geheel. Het hersenvolume daalt eerst en neemt
daarna toe.

B. Prikkeling van den dikken draad. Het hersenvolume neemt af, terwijl de arte-
rieele bloeddruk gelijk blijft.

C. Prikkeling van den dunnen draad. Het hersenvolume neemt toe, terwijl de
bloeddruk 45 mm Hg daalt.

Uit deze proeven blijkt, dat beide sympathici vasoconstrictoren
voor de hersenen bevatten. In 70% van de gevallen bezit de linker
zenuw bovendien vasodilatatoren. Deze kunnen, zij het soms door de
innige verbinding, slechts met moeite van de rest worden gescheiden.
Prikkeling van dezen dunnen bundel veroorzaakt ondanks de daling
van den arterieelen bloeddruk altijd toename van het hersenvolume.
Deze in den linker sympathicus van de kat loopende dilatatoren voor
de hersenvaten zijn voor zoover ons bekend nooit beschreven. Wel
konden sommige onderzoekers (Aubert en Roever, Lamgley, Fischer
en Löwenbach e.a.) bloeddrukverlagende vezelen aantoonen, die
bij de kat met de halssympathici meeliepen, maar in deze onderzoe-
kingen werden de hersenvaten nooit betrokken. Hirohata en Hassi-
moto (1936) ontkennen zelfs dat er bij de kat depressorische vezelen
in de halssympathici zouden voorkomen. Het verloop van de beschreven

vasodilatatoren is niet constant. In de meeste gevallen verliet de dunne
bundel even beneden het ganglion cervicale superior de zenuw om zich
dan te verbinden met den nervus laryngeus superior, den nervus vagus
of het ganglion nodosum. In het onderste gedeelte van den hals werd
de halssympathicus in het grootste deel der gevallen gevormd door
vereeniging van de twee zenuwbundels even boven het ganglion cer-
vicale inferior. Bijna steeds ontsprongen de vezelen van den dunnen
bundel in den arcus aortae. Bij 2 of 3 van de 40 onderzochte dieren
was dit niet het geval en konden zij niet verder gevolgd worden dan
tot het ganglion cervicale inferior.

Ten aanzien van het effect van doorsnijden van beide sympathici
loopen de meeningen zeer uiteen. Geen van allen maakte bij dit onder-
zoek echter onderscheid tusschen de linker en de rechter zenuw. De
onder 1 genoemde ervaringen maakten het echter gewenscht beide
zenuwen afzonderlijk te onderzoeken. Doorsnijden van de rechter
zenuw bleek geen invloed op den arterieelen of veneuzen bloeddruk
te hebben. Wel zagen wij bijna steeds een geringe toename van het
hersenvoluine. Slechts in enkele gevallen bleef deze uit. Bevatte de
linker zenuw alleen vasoconstrictoren (30% van de gevallen) dan had
doorsnijden ervan hetzelfde effect als voor de rechter werd beschreven.
Na doorsnijden van beide sympathici was het dilatatorisch effect veel
duidelijker. In Fig. 4 wordt hiervan een voorbeeld gegeven.

In de gevallen, waarin de linker zenuw in twee draden was te splitsen
(70%) had het onderbreken van de geleiding van den dikken draad,
hetzij door doorsnijden, hetzij door afkoelen, hetzelfde resultaat als
boven beschreven: vasodilatatie. Daarentegen had doorsnijden van
den dunnen draad in deze 70% der gevallen geen enkel effect.

Resumeerende kunnen wij dus zeggen, dat zoowel de linker als de
rechter sympathicus constrictoren bevatten, die een tonischen invloed
op de bersenvaten uitoefenen. In 70% der gevallen zijn behalve deze
constrictoren in den linker sympathicus ook nog dilatatoren aanwezig
in een fijnen draad, die innig met den dikken bundel, welke de con-
strictoren bevat, is verbonden. De dilatatoren oefenen echter geen
tonischen invloed uit.

3. ^ijn de vasomotoren voor de hersenvaten, die in de sympathici verloopen
pre- of postganglionair ?

De tonus, waarin de hersenvaten verkeeren maakt het waarschijn-
lijk, dat de vaten direct worden geïnnerveerd, zij het dat de sympa-
thische vezelen pre- of postganglionair kunnen zijn. Langley en
Dickinson toonden in i88g aan, dat de verwijdende vezelen voor de
pupil, de vasoconstrictoren van het oor en de secretorische vezelen
voor de speekselklier een synapse hebben in het ganglion cervicale
superior. Wij gingen na of dit voor de constrictoren van de hersen-
vaten ook het geval was. Hiervoor werd gebruik gemaakt van de nico-
tinemethode van Langley.

a). De rechter halssympathicus. Nadat was aangetoond, dat prikke-
ling van de periphere stomp van den rechter halssympathicus een
constrictie van de hersenvaten veroorzaakte, werd het ganglion cervicale
superior gepenseeld met een 1% nicotine-oplossing. Prikkeling van
den sympathicus had nu geen enkel effect meer. Een voorbeeld is in
^Fig- 5 gegeven.

Fig. 5 Prikkeling van den rechter halssympathicus. (A) onder physiologische
omstandigheden : het hersenvolume neemt af; (B) na penseelen van het ganglion
cervicale superior met 1 % nicotine : geen enkel effect van prikkeling wordt meer
•waargenomen. Tijdsignaal geeft 6 sec. aan. Beteekenis der letters als in Fig. 2.

(b). De linker sympathicus. De vasoeonstrictoren, die gevonden
werden in 30% van het aantal dieren in de linker zenuw en die welke
in de overige 70% der gevallen in den dikken bundel aanwezig waren,
hebben hetzelfde verloop als die van den rechter sympathicus: nicotine
op het ganglion cervicale superior blokkeert het vasoconstrictorisch
effect.

De vasodilatatoren, die in 70% der gevallen in den dunnen bundel
worden gevonden behielden hun effect ook, nadat nicotine was gebracht
hetzij alleen op het ganglion cervicale superior, hetzij tegelijkertijd op
den n. laryngeus superior, den vagus tot het ganglion nodosum, of op
het ganglion nodosum zelf. Dit wijst erop, dat bij de kat de depres-
sorische vezelen geen synapse in het g. nodosum hebben, zooals dat
over het algemeen voor de depressorische vezelen wordt aangenomen.

Daar prikkeling van de centrale stomp van den halsvagus door de
remmende werking op het hart een belangrijke daling van den arte-
rieelen bloeddruk tengevolge kan hebben, moest dit effect worden voor-
komen, daar de cerebrale vaten anders niet beoordeeld kunnen worden.
Daarom werd gebruik gemaakt van spinale katten, bij welke beide
vagi waren doorgesneden. Prikkeling van een centrale vagusstomp
had nu geen of zeer weinig invloed op den arterieelen en veneuzen
bloeddruk terwijl het hersenvolumc toenam. Een voorbeeld hiervan
wordt gegeven in Fig. 6.

De resultaten, die wij in onze proeven na doorsnijden van de vagi
zagen waren niet constant. Slechts in enkele gevallen werd een geringe
afname van het hersenvolume waargenomen. In de meeste gevallen
was geen enkele invloed te bespeuren. Het onderbreken van de ge-
leiding door doorsnijden en afkoelen had hetzelfde resultaat. Uit onze
proeven blijkt, dat de halsvagi ongetwijfeld vasodilatatoren voor de
hersenen bezitten, maar dat het slechts in enkele gevallen mogelijk is
hiervan een tonischen invloed vast te stellen.

3. Hebben deze afferente vagusvezelen een synapse in het ganglion nodosum
of het ganglion jugulare ?

Langley toonde in 1899 en 1901 aan, dat de afferente vagusvezelen
in het ganglion trunci vagi (g. nodosum) en niet in het g. jugulare hun
synapsen hebben. Nicotinebehandeling van het ganglion nodosum
had echter geen invloed op de reflectorische remming van de adem-
bewegingen, die optreedt bij prikkeling van de centrale vagusstomp.
In dit opzicht gedraagt dit ganglion zich als de spinale ganglia. Ook
werd volgens Langendorff (1899) de invloed van den vagus niet ver-
anderd door nicotinè-applicatie op het ganglion jugulare. Het was
dus van belang te weten hoe het verloop van de vasodilatatoren voor
de hersenen is.

Nadat was aangetoond, dat prikkeling van de centrale vagusstomp
dilatatie van de hersenvaten tengevolge had, werd het ganglion nodosum
met nicotine gepenseeld alvorens de prikkel te herhalen. Hierdoor
werd echter het resultaat in geen enkel opzicht beïnvloed; evenmin
was dit het geval, wanneer nicotine op het g. jugulare was gebracht.
De vasodilatatoren voor de hersenen hebben dus geen synapse in een
van deze ganglia; in dit opzicht komt hun gedrag dus overeen met
dat van de afferente longvezelen. Men dient echter rekening te houden
met de mogelijkheid, dat deze ganglia van de vagi niet door nicotine
worden beïnvloed, zooals Langley ook voor de spinale ganglia vast-
stelde.

De invloed, die de halssympathici en -vagi op de hersenvaten uit-
oefenen werd met behulp van de plethysmografische methode onder-
zocht.

1. De sympathici van beide zijden hebben een verschillenden in-
vloed. De rechter bevat steeds vasoconstrictoren voor de hersenen.
De linker heeft in 30% van de gevallen denzelfden bouw. In de andere
70% bleek de zenuw te worden gesplitst in een dunnen en een dikken
draad. De dikke bundel bevat alleen vasoconstrictoren; prikkeling van
den dunnen draad heeft daarentegen dilatatie van de hersenvaten en
daling van den algemeenen arterieelen bloeddruk tengevolge.

2. De vasoconstrictoren onderhouden een tonus van de cerebrale
vaten; voor de dilatatoren kon een dergelijke werking niet worden
aangetoond.

3- Beide vagi bleken dilatatoren voor de hersenen te bezitten.
In enkele gevallen kon hiervan een tonische invloed worden vast-
gesteld.

4. De aanwezigheid van synapsen voor de Vasomotoren in de cervi-
cale ganglia van vagi en sympathici werd onderzocht.

Der Einfluss, den die Halssympathici und-vagi auf die Gehirngefässe ausüben
wurde mit Hilfe der plethysmographischen Methode untersucht.

1. Die Sympathici der beiden Seiten haben einen verschiedenen Einfluss. Der
rechte Sympathikus enthält stets Vasokonstriktoren für das Gehirn, während der
linke in 30% der Fälle denselben Bau besitzt. In den anderen 70% zeigte sich,
dass dieser Nerv in einen dünnen und einen dicken Draht geteilt wird. Das dicke
Bündel enthält allein Vasokonstriktoren ; Reizung des dünnen Drahtes erzeugt
dagegen eine Dilatation der Gehirngefässe und eine Verminderung des allgemeinen
arteriellen Blutdruckes.

2. Die Vasokonstriktoren erhalten einen Tonus der Gehirngefässe ; für die
Dilatatoren konnte eine derartige Wirkung nicht nachgewiesen werden.

3. Es zeigte sich, dass beide Vagi Dilatatoren für das Gehirn besitzen. In einigen
Fällen konnte ein tonischer Einfluss festgestellt werden.

4. Das Vorhandensein von Synapsen für die Vasomotoren in den cervikalen
Ganglien der Vagi und Sympathici wurde untersucht.

The influence upon the cerebral bloodvessels exerted by the servical sympathici
and vagi was researched by means of the plethysmographical.method.

1. The sympathetic nerves of both sides have different influence. The right one
always contains vasoconstrictors for the brain. The left one is build in the same
way in 30 % of the cases. I n the other 70 °_{) the nerve appeared to be divided in
a thin and a thick fibre. The thick bundle only contains vasoconstrictors. By prick-
ling the thin fibre dilatation of the cerebral vessels and falling of the general
arterial bloodpressure is evoked.

2. The vasoconstrictors maintain a tonus of the cerebral vessels ; the dilatators
did not show this action.

3. Both vagi appeared to contain dilatators for the brain. In some cases an
influence of those dilatators upon the tonus could be established.

4. The presence of synapses to the vasomotoric nerves of the cervical ganglia of
vagi and sympathici was investigated.

L\'auteur a recherché au moyen de la méthode pléthismographique l\'influence
exercée par le sympathique cervical et le vague sur les vaisseaux du cerveau.

1. Les sympathiques de chaque côté ont une influence différente. Le droit con-
tient toujours des vasoconstricteurs cérébraux. Le gauche a dans 30 % des cas la
même structure. Dans les 70 % des cas restants, ce nerf est divisé en un filet mince
et un cordon plus gros. Ce gros cordon ne contient que des vasoconstricteurs ;
l\'excitation du filet mince a pour conséquence la vasodilatation cérébrale et la chute
de la pression artérielle générale.

2. Les vasoconstricteurs entretiennent le tonus des vaisseaux cérébraux ; pour
les dilatateurs un rôle semblable n\'a pu être démontré.

3. Les nerfs vagues de chacun des côtés renferment des dilatateurs pour les
vaisseaux cérébraux. Dans quelques cas leur rôle tonique a pu être démontré.

4. Les auteurs ont également recherché la présence de synapses pour vasomoteurs
dans les ganglions cervicaux du vague et du sympathique.

Wanneer jonge hennen (van kuiken tot volwassen leeftijd) ter sectie
gezonden worden en de nog levende dieren eerst aan een nader onder-
zoek worden onderworpen, zal ongetwijfeld een vrij hoog percentage
verlammingen van de ledematen worden geconstateerd. De eerste
vraag is nu in hoeverre deze verlammingen voor verschillende ziekten
specifiek zijn.

Wanneer dieren zijn ingezonden lijdende aan Perosis (slipped tendon,
range paralysis), dan is de kans groot dat reeds op grond van de kli-
nische verschijnselen de diagnose met vrij groote zekerheid gesteld
kan worden. Wij zien dan n.1. een veerbedekking die niet meer glad-
aanliggend is en verkrommingen der beenen. De hielpees is mediaal-
of lateraalwaarts verschoven (meestal het laatste) en het loopbeen
kan naar buiten of naar binnen gericht, soms ook geroteerd zijn. Wan-
neer slechts één been is aangetast, dan kunnen de dieren op het gezonde
been nog levendig rond huppelen, zijn echter beide beenen ziek, dan
zakken zij door "en rusten op de spronggewrichten en de achterzijde
van het loopbeen. ₍

Mediaalwaarts gedraaide teenen komen bij deze afwijking niet voor.
Dit laatste symptoom komt veelal wel voor bij rachitische kuikens
en is differentieel-diagnostisch van beteekenis, daar bij rachitis de dieren
eveneens in de hielen doorzakken en de achtervlakte der tarsaalge-
wrichten op den bodem rusten. De beenafwijkingen kunnen geruimen
tijd bestaan vóór vermindering van eetlust optreedt.

Het klinische beeld verschilt ook van dat der neurolymphomatose.
Bij deze laatste ziekte zien wij aanvankelijk de bewegingsstoornissen
aan één been zich uiten door steunen op de bovenzijde der sterk ge-
bogen teenen en het terug blijven van het geheele been.

Wij vragen nu den eigenaar nog enkele bijzonderheden om te trachten
bevestiging van onze diagnose te verkrijgen. Het blijkt dat meer ge-
vallen zijn voorgekomen in enkele toornen ; verder vernemen wij dat
in de foktoomen, waar deze kuikens uit stammen, de productie en de
broeduitkomsten onbevredigend zijn geweest.

Deze mededeelingen geven al meer steun, daar het bekend is dat
dezelfde oorzaak welke perosis bij jonge dieren doet ontstaan, bij vol-
wassen hennen een ongunstigen invloed op de vruchtbaarheid heeft.
Ten slotte kan ons het voederrantsoen verdere opheldering verschaffen.

Hoewel wij al een sterk vermoeden hebben een geval van perosis
voor ons te zien, contróleeren wij nog even het organische deel van
het mengsel, daarbij vooral aandacht schenkend aan de eiwithoe-
veelheid.

De berekening leert dat de verhouding verteerbaar zuiver eiwit :
zetmeelwaarde (de voedingsverhouding) in dit mengsel is i : 3.6

Van het eiwit bestaat 1/2.7 gedeelte uit dierlijk eiwit; (gemiddeld
wordt op plus minus 1/3 gerekend).

Dit is het mengsel dat de volwassen dieren eten ; terwijl de jonge
dieren, in dit jaar geboren plus minus 3! maand oud, nadat zij eerst
enkele opfokvoeders hebben gehad, eveneens ditzelfde meelvoer krijgen.
Het eenige verschil is dat zij wat meer hardvoer eten, echter van de-
zelfde samenstelling als dat van volwassen kippen.

In het rantsoen voldoet de verhouding geheel aan de eischen, het
dierlijk eiwit is niet te hoog, (wat aanleiding zou kunnen zijn tot
minder goede bevruchting), waarom wij dan ook kunnen besluiten dat

dit zeer gemengde meelmengsel vermoedelijk niet de oorzaak zal zijn
van de aangetroffen afwijkingen.

Zoo zouden wij althans tot voor kort geredeneerd hebben ; nu staan
wij daar eenigszins anders tegenover sedert het bekend geworden is
dat in haver (of haverdoppen) een stof aanwezig moet zijn, welke
het optreden van perosis voorkomt. Ook tarwezemelen, haverkiemen
en rijstzemelen bevatten deze factor. (The róle of cereal grains in Avian
nutrition Proc. 5th World\'s Poultry Congres 1933).

In de rantsoenen hierboven vermeld komt slechts weinig havermeel
voor, terwijl de andere stoffen ontbreken.

Nu is in rijstzemelen het mangaangehalte hoog, een feit dat wij voor
de volgende bespreking even vast moeten houden.

Van onze rantsoenen rest ons nog mineralen- en vitaminen gehalte
te beoordeelen. Wat de vitaminen betreft zijn A en D in levertraan
en dohyfral in voldoende hoeveelheden bijgemengd, aangenomen dat
de levertraan van goede kwaliteit is. Dit is trouwens wel waarschijnlijk
daar een D-tekort zich in duidelijker rachitis gevallen zou uiten. Kunnen
wij een röntgenfoto nemen, dan is met zekerheid rachitis uit te sluiten.

Vitamine C wordt niet verstrekt ; de dieren hebben echter op het
bedrijf in kwestie goede grasuitloopen, terwijl bovendien wordt aan-
genomen dat de kip in haar darmkanaal het vit. C opbouwt. Wij
nemen dan ook aan dat de C-verzorging voldoende is. Rest nog het
B,-B₆ complex en vitamine E. Vermoedelijk is verzorging hiermede
voldoende ; de graankiemen bevatten E. terwijl eveneens in de granen
en graanmeelsoorten wel B aanwezig is. Toch kan het rantsoen ver-
beterd worden door een kleine hoeveelheid gedroogde gist.

Van grooter beteekenis is het mineralen-gehalte, omdat reeds plus
minus 1930 werd gevonden, dat er een verband bestaat tusschen perosis
en enkele mineralen. Het gelukte n.1. Hunter, Dutcher and Knandel
(Poultry Science 10 en 11) 90% van een koppel kuikens perosis te be-
zorgen door het voeren van rantsoenen rijk aan beendermeel, natrium-
phosphaat en calciumcarbonaat in onderling normale verhoudingen.
Een groot aantal auteurs (zie laatste jaargangen van Poultry Science)
kregen soortgelijke resultaten. Er bleef eenig verschil van meening of
de ziekte werd veroorzaakt door een hoog totaal-aschgehalte van het
rantsoen, dan wel door een minder gunstige Ca-P verhouding. Wanneer
n.1. in sommige rantsoenen met een hoog aschgehalte (5.7%) de ver-
houding Ca:P van 1.54:1 gebracht werd op 3,24:1, verminderde het
aantal perosis gevallen. De oorzaak werd dan ook wel gezocht in een
relatief te hoog P-gehalte. Nog in 1934 kon worden geschreven : „One
cannot as yet be really dogmatic in stating whether this abnormality
can be explained on a vitamin or on a mineral basis" (Recent Research
in Poultry Nutrition by A. R. G. Emslie) Technical communication
no. 5 Imperial Bureau of Animal Nutrition). Toch was toen reeds
bekend dat een toevoeging van rijstzemelen aan het rantsoen in een
hoeveelheid van 10% het optreden van perosis kan verhinderen. Deze

toevoeging verminderde echter niet het zich ontwikkelen van rachitis,
een steun voor de meening dat rachitis en perosis twee geheel ver-
schillende ziekten zijn.

Ten slotte vonden Wilgus, Norris en Heuser (Journ. of Nutrit. 14
1937), dat perosis voorkomen kon worden door toevoeging van een
spoortje mangaan aan het rantsoen.

Naderhand bleek, hoewel haverdoppen en rijstzemelen perosis
kunnen voorkomen, dat deze eigenschap na verhitting verloren gaat.
Vermoedelijk bevatten deze voederstoff\'en een labiele stof die behalve
perosis ook nog andere afwijkingen bij pluimvee kan voorkomen.
Aangetoond is n.1. (o.a. door G. E. Bearse Poultry Science XVII no. 5)
dat veerenpikken bij pluimvee kan worden genezen door toevoeging
van haverdoppen aan het rantsoen doch niet door mangaansulfaat.

Door sectie is nu verder te beslissen of wij te maken hebben met
rachitis dan wel met perosis. Bij laatstgenoemde ziekte is n.1. de ver-
kalking van het been geheel normaal. Röntgenologisch was dit ook te
constatceren geweest, terwijl eveneens het bloedonderzoek een normaal
phosphatase-gehalte zou opgeleverd hebben en de line-test negatieve
uitkomsten zou hebben gegeven.

De therapie is nu duidelijk : verhoogen van de hoeveelheid haver
ofwel toevoeging van rijstzemelen (rijstvoermeel) en daarnaast in plaats
van geslibd krijt liever een mineralenmengsel (2%) b.v. 79 kg geslibd
krijt, 20 kg keukenzout, £ kg mangaansulfaat.

Vollediger wordt dit mineralenmengsel wanneer ook ijzer- en koper
worden toegevoegd, hoewel deze stoffen misschien in verschillende
rantsoenen overbodig zijn. Het mengsel wordt dan

78 kg krijt
20 kg keukenzout
0.60 kg mangaansulfaat
0.25 kg kopersulfaat
1.15 kg ijzersulfaat

Rest nog een enkele vraag. Door de anamnese vernamen wij dat de
afwijkingen in enkele toornen voorkwamen. Wat is de oorzaak dat de
dcficientie niet in de andere toornen voor den dag kwam ?

Het antwoord ligt voor de hand, wanneer wij denken aan de groote
verschillen in erfelijke behoefte aan verschillende voederbestanddeelen.

De practiseerende collega doet goed daaraan steeds te denken, nu
de evolutie op het gebied der veevoeding heeft geleid tot de samen-
stelling van een aantal standaardmengsels voor verschillende dier-
soorten. Meermalen vernam ik dat bepaalde, voor vele bedrijven goede
samenstellingen, op een enkel bedrijf onder gelijke omstandigheden
niet voldeden. Waarschijnlijk spelen daarbij dikwijls erfelijke verschillen
tusschen de dieren van deze bedrijven een rol. Laboratorium-proeven
bevestigen deze waarnemingen. Het blijkt dat wij nog maar aan het
begin zijn van wat rationeele voeding genoemd mag worden en dat
LXVI 23

De in de laatste jaren zoo veelvuldig voorkomende klachten over
steriliteit bij onze groote huisdieren waren de aanleiding om een
onderzoek in te stellen naar een verband tusschen die steriliteit en de
E-avitaminose.

Het feit, dat de diagnose ,,E-avitaminose" hoofdzakelijk een uit-
sluitingsdiagnose is, verhoogde de wenschelijkheid, zooveel mogelijk
inzicht te krijgen in het vit. E gehalte van de verschillende voedings-
middelen.

Vitamine E werd in 1922 toevalligerwijs door Evans c.s. ontdekt,
doordat zij op een volgens hen volledig dieet, onvruchtbare ratten
kregen. Deze onvruchtbaarheid was op te heffen door voedering van
eerst veldsla en naderhand nog een reeks andere voedermiddelen. De

in ieder rantsoen vooral de verhouding tusschen verschillende bestand-
deelen een groote rol speelt. Duidelijk is het verband tusschen de
calcium- en de mangaanstofwisseling aangetoond door Caskey and
Norris (Poultry Science vol. XVII no. 5 Sept. 1938). Zij vonden dat
een mangaangehalte van 1,5 gram per 100 kg voeder van een bepaalde
samenstelling voldoende was om perosis te voorkomen, wanneer het
gehalte aan Ca en P. respectievelijk 1% en 0.5% bedroeg.

Stijgen deze percentages tot resp. 3% en 1.5% dan is minstens 14
gram mangaan noodig. Ook de invloed van vitamine D is via de kalk-
stofwisseling van beteekenis. Kuikens, gehouden op een laag mangaan-
dieet, waarin 20 eenheden vitaminen D per 100 gram voedsel, hadden
meer van perosis te lijden dan een gelijkwaardige groep, waarvan het
voedsel slechts 10 eenheden vitamine D per 100 gram bevatte. Alle
bestanddeelen moeten nauwkeurig tegen elkaar worden afgewogen.

In laatstgenoemde publicatie wordt verder nog vermeld dat het
broedresultaat van een toom hennen bij een voeding van 0.65 gram
mangaan per 100 kg voedsel 45% was, terwijl verhooging tot 2 gram
per 100 kg het resultaat tot 75% deed stijgen. Kuikens uit een zeer
lage mangaantoom vertoonden velerlei afwijkingen : misvormingen,
tremor van het hoofd, e.a.

Verhooging van de mangaanhoeveelheid gaf slechter eischalen.
Ten slotte wijs ik nog op het feit dat geheel op empirische grondslagen
gaarne havermeel aan jonge dieren wordt gevoerd ; zou het verband
met hetgeen nu voor pluimvee zoo duidelijk is aangetoond slechts
toevallig zijn ?

wijze, waarop de onvruchtbaarheid, die haar oorzaak vindt in E-
avitaminose, zich bij ratten openbaart, is een zoo typische, dat zij van
andere soorten onvruchtbaarheid met zekerheid te onderscheiden is.

Op onderstaande curven ziet men in fig. I de kromme van het nor-
male drachtigheidsverloop van een wijfjesrat. Wanneer in het oestrus
stadium in de vagina spermatozoïden gevonden worden en de oestrus-
cyclus blijft daarna weg, vinden we op den i3en—igden dag na de

dekking van het dan drachtig wijfje, bloed in de vagina (e). Bij een
normaal gevoederd wijfje heeft dan na i 21 dagen de partus van
levende jongen (p.l.j.) plaats, in tegenstelling met een vit. E. vrij ge-
voederd wijfje, bij hetwelk de vruchten reeds i den 9en dag sterven
en na nog eenigen groei langzaam geresorbeerd worden (fig. II).

Deze „onvruchtbaarheid" is op te heffen door de rat van den dekdag
af 0,2 c.c. tarwekiemolie per dag, of op den dekdag een hoogere dosis
ineens, toe te dienen.

Het essentieele verschil tusschen E-vrije mannetjes en wijfjes is,
dat bij het mannetje de geslachtsklier degenereert, terwijl deze bij het
wijfje daarentegen geheel onaangedaan blijft. Vele onderzoekers

hebben zoowel de gedegenereerde testes, als het sperma, in verschil-
lende stadia onderzocht. De indeeling van Mason is wel de meest
overzichtelijke :

I. Samenklontering der spermatozoïden met daaromheen een
massa gedegenereerd chromatine-materiaal.

II. Geen sperma meer in de tubuli, met een begin van degeneratie
van de wanden hiervan.

III. Reuzencellen-stadium (groote massa cytoplasma, waarin 20—40
gedegenereerde spermatidenkernen).

onvruchtbaarheid door toediening van vit. E in een of anderen vorm
niet meer op te heffen is.

De plantaardige stoffen zijn over het algemeen rijker aan vit. E, met
als voornaamste de tarwekiem en de daaruit geperste of geëxtraheerde
olie ; alle andere kiemen bevatten minder, waarvan rogge en maïs-
kiemen nog de beste zijn. Twee nog noemenswaardige E bronnen zijn
verder veldsla en lucerne klaver.

De tarwekiemolie is wel de vit. E bron bij uitnemendheid, zoolang
het chemisch vrij zuivere product (oc tocopherol) nog zoo moeilijk te
verkrijgen is.

De stabiliteit van vit. E is opmerkelijk. Ten opzichte van oxydatie-
processen onder invloed van enzymen of katalisatoren is het vitamine
echter labiel. Op dit principe berust tevens het E-vrij maken van een
dieet volgens de methode van Waddei.l en Steenbock. Bij deze methode,
welke ook steeds door mij werd toegepast, wordt het vitamine ver-
nietigd door het voeder te mengen met een 1% (in aether) oplossing
van ijzerchloride en het daarna droog te blazen. Door naast een der-
gelijk rantsoen een bepaald percentage van de te onderzoeken stof
te voederen, kan men door het zoeken van de grens, waarbij nog levende
jongen geboren worden, nagaan hoe hoog het E-gehalte van de te
onderzoeken stof is.

Men kan op tweeërlei wijze, n.1. door bijvoedering van de te onder-
zoeken stof van den dekdag af (curatieve methode) of door bijvoedering
van deze stof van den zoogtijd af (preventieve methode), vaststellen
hoe hoog dit percentage is. Gewoonlijk maakt men gebruik van de
curatieve methode.

Bij deze laatste methode is mij gebleken, dat, om voortdurende
voortplanting te krijgen, het percentage van de toegevoegde te onder-
zoeken stof hooger is dan bij de preventieve methode.

De labiliteit, onder bepaalde omstandigheden, van vit. E was reden
om te verwachten, dat de hooivorming aanleiding kan geven tot groote

verliezen aan dit vitamine. Het was naar mijn meening zeer wel moge-
lijk, dat bij de hooiwinning, tijdens de verandering van gras tot hooi,
die onder invloed van enzymen tot stand komt, gepaard gaande met
oxydatieve processen van de nog levende plant, het vit. E vernietigd
wordt.

Om een inzicht in deze materie te krijgen had ik mij tot taak ge-
steld, het vit. E-gehalte van gras en hooi te bepalen.

Het is gebleken, dat wanneer gras snel gedroogd wordt, zulks in
tegenstelling met het eenigszins langdurig hooiproces, het verlies aan
voedingsstoffen vrij gering is.

Het gras, dat door mij gebruikt werd, werd geknipt en direct daarna
met warme luchtdoorblazing binnen enkele uren gedroogd, om daarna
in een droge roestvrije ijzeren molen tot poeder , gemalen te worden.
Door dit poeder in bepaalde percentages met het E vrije voeder te
mengen, kon het E gehalte met behulp van rattenproeven bepaald
worden.

De hooimonsters, die eveneens in poedervorm onderzocht werden,
waren van dezelfde weiden waaruit de grasmonsters genomen waren,
doch onder verschillende omstandigheden gewonnen.

Het bleek alras, dat hoe ongunstiger de omstandigheden voor de
hooiwinning waren, des te lager het vit. E gehalte uitviel.

Uit de hooi- en grasproeven blijkt wel, dat to% gemalen hooi voor
de voortplanting van ratten als onvoldoende vit. E houdend beschouwd
mag worden. Bevat het vit. E vrij voeder 15% gemalen hooi van de
betere monsters, dan blijkt dit voor de voortplanting van ratten vol-
doende vit. E houdend. De slechtere monsters daarentegen zijn onvol-
doende vit. E houdend, hetgeen er op wijst, dat het vit. PI gehalte van
hooi afhankelijk is van de omstandigheden, waaronder het gewonnen
wordt. De uitkomsten geven tevens reden om aan te nemen, dat er een
correlatie bestaat tusschen het vit. E en het carotinegehalte van hooi.
In tegenstelling met hooi blijkt gedroogd gemalen gras bij een gehalte
van 3% van het rantsoen preventief toegediend, reeds voldoende vit. E
voor de voortplanting van ratten te bevatten.

Volgens boven beschreven proeven zou het vit. E verlies bij de hooi-
winning circa 60—80% bedragen.

Daar lijnmeel een zeer veel voorkomend bestanddeel van het meel-
rantsoen van de huisdieren, voornamelijk van de runderen, vormt, was
het van belang om te weten welke beteekenis dit voedingsmiddel als
vit. E bron bezit. Ik heb 8% lijnmeel in het rantsoen gebruikt, omdat
op de goede bedrijven dit ongeveer het percentage is, waarin het in
het rantsoen voorkomt.

Alle 5 ratten op dit dieet resorbeerden hun vruchten minstens één,
enkele twee of meermalen, zoodat we mogen aannemen, dat 8% lijn-

meel, toegevoegd aan een E vrij dieet, onvoldoende voor de voort-
planting van ratten is.

Gezien het percentage van het rantsoen, dat in het oostelijk deel
van Gelderland aan maïsmeel gevoederd wordt aan het vee, is 10%
te hoog om als vergelijking te dienen. Omdat werd gevreesd, dat het
maïsmeel slechts weinig vit. E zou bevatten en ook om eenig vergelijk
met andere voedingsmiddelen te hebben, ben ik van dit hooge percen-
tage uitgegaan. Daar als maïsmeelsoort hier hoofdzakelijk la Plata-
maïs gebruikt wordt, is ook slechts meel uit deze maïssoort gemalen
gebruikt.

Van de 6 wijfjes op dit dieet resorbeerden er 5hun vruchten, terwijl de
zesde 1 dood jong wierp, zoodat we 10% maïsmeel preventief toege-
diend, voor ratten als onvoldoende vit. E houdend mogen betitelen.

Wij vinden in de literatuur van 1931 af trouw elk jaar een mede-
deeling van Vogt-Möller over gevallen van habitueele abortus en
onvruchtbaarheid bij vrouwen, welke hij met een of ander vit. E-
preparaat trachtte te genezen. Hij had in ongeveer 75% der gevallen
succes, waarbij verschillende vrouwen waren, die achtereenvolgens
4 a 5 maal geaborteerd hadden. Anderen als Herbrand en daarna
ook Bauer zagen niet alleen bij abortus, doch ook bij menstruatie-
afwijkingen succes van de vit. E toediening.

Gierhake, Juhasz-Schaffer en anderen schreven onvruchtbaar-
heid bij mannen, de oligo- en nekrospermie, aan een vit. E gebrek toe
en genazen deze afwijkingen door toediening van dit vitamine.

Ook in ons land heeft men de laatste jaren door toediening van
E-praeparaten, voornamelijk in gevallen van habitueele abortus,
frappante resultaten geboekt.

Over onvruchtbaarheidsbehandeling met vit. E-praeparaten bij
paard, rund, varken en ook schapen, is van 1931 af steeds weer gepu-
bliceerd, waarbij ook hier de jaarlijksche publicaties van Vogt-
Möller opvallen. Hij behandelde voornamelijk koeien en had in onge-
veer 70% der gevallen van onvruchtbaarheid succes.

Evenals hij injicieerde Tutt in Amerika de tarwekiemolie intra-
musculair, een methode, welke ook door mij en steeds zonder bezwaar
werd toegepast.

Verschillende onderzoekers hebben over het voorkomen van E-
avitaminose bij kippen onderzoekingen verricht. Allen maken melding
van de sterk verminderde broeduitkomsten bij slechte E-rantsoeneering,
w^relke met tarwekiemolie weer op te heffen is. Adamstone en Card
geven een beschrijving van een nauwkeurige microscopische studie
over het niet tot ontwikkeling komen van kuiken-embryo\'s wanneer
de hennen een E-vrij rantsoen krijgen. Ook doen zij mededeeling van
een sperma-onderzoek van E-vrije hanen, waarbij merkwaardige ver-
anderingen te aanschouwen vielen.

We zien dus, dat het E-gehalte van het kippenvoeder voor kippen-
fokkers en -broeders van het grootste belang is.

Elk dier waarvoor mijn hulp wegens onvruchtbaarheid werd inge-
roepen, werd zoo nauwkeurig mogelijk onderzocht, teneinde eventueel
andere oorzaken dan E-avitaminose zooveel mogelijk te kunnen uit-
sluiten.

In een door Evans bij ratten ingesteld onderzoek bleek, dat bij het
normale stofwisselingsproces vit. E verbruikt werd, hetgeen ook door
mij met ratten kon worden aangetoond. Naar aanleiding hiervan ben
ik er toe overgegaan om dieren, die er voor in aanmerking kwamen,
op den dekdag 25 c.c. tarwekiemolie in de musculi glutali te injicieeren
en deze injectie 8 a 10 dagen later te herhalen. Om dezelfde reden
werd ook dikwijls bij vette dieren de dosis verhoogd tot soms 50 c.c.

De anamnese leerde mij naast andere dingen ook de samenstelling
van het winterrantsoen. Bij berekening van het vit. E gehalte der samen-
stellende deelen van dit rantsoen kwam ik samenvattende tot de slotsom,
dat dit voor ratten juist voldoende vit. E zou bevatten. Waar echter
over het algemeen dieren in goede conditie voor deze therapie in aan-
merking kwamen, leek mij dat het verhoogde stofwisselingsproces
hier een grootere behoefte had veroorzaakt, waardoor het tekort te
verklaren was. Dit moet m.i. ook de reden zijn waarom vette stieren
zoo dikwijls onvruchtbaar zijn.

Het is mij eenige malen gelukt, bij vette stieren met sperma-afwij-
kingen, deze op te heffen door intramusculaire tarwekiemolie-toedie-
ning. Schrijft men tevens een vermageringskuur voor, dan is de ver-
betering reeds spoedig, soms na 14 dagen merkbaar. Men dient hier
evenwel, evenals bij de mannetjesratten te bedenken, dat in een verge-
vorderd stadium van degeneratie de mannelijke onvruchtbaarheid
irreparabel is.

Van de 63 vrouwelijke dieren, waarvan er verscheidene met een erg
ongunstige voorgeschiedenis, nam 70% op en bracht een levend jong
ter wereld.

Uit de rattenproeven is gebleken, dat het vit. E-gehalte van gras
hoog te noemen is, zoodat het nu begrijpelijk is, dat aan het einde
van de weideperiode een tamelijk groot percentage der onvruchtbare
dieren, zonder eenige behandeling, toch concipieert.

De hoofdzakelijk door Verzar c.s. beschreven afwijkingen van de
haren, zooals die ook door mij bij E-vrije ratten geconstateerd werden,
komen in het kort neer op : verminderde elasticiteit, waardoor de haren
bij terugstrijken blijven staan, verschil in lengte, verandering in kleur,
n.1. van wit naar vies-geel, terwijl de follikelmondingen enger worden.
Deze haarveranderingen bleken op dit E-vrije dieet bij jonge dieren

het ergst te zijn, om op ouderen leeftijd geleidelijk te verminderen.
Naar mijn meening houdt deze verbetering gelijken tred met het
groeiproces.

Daar de contróledieren normaal waren en dus het voeder, dat met
ijzerchloride en aether behandeld was, aanleiding tot deze verandering
gaf, leek het, dat een vit. E-gebrek de aanleiding was. Dit des te meer,
toen door toediening van 0,2 c.c. tarwekiemolie per dier per dag de
haarveranderingen in i 4 dagen opgeheven werden. Toen evenwel
volgende monsters tarwekiemolie, waarvan in rattenproeven bewezen
was, dat ze voldoende E bevatte, geen enkelen invloed op de haar-
veranderingen hadden, moest vit. E als oorzaak uitgeschakeld worden.
Ook bleek mij, dat bij voedering van synthetisch E-vrije dieeten deze
haarveranderingen niet voorkwamen en tevens, dat door een dergelijk
dieet aan mijn E-vrije ratten te voederen, de haarveranderingen op-
geheven werden. In tegenstelling tot de ratten op E-vrij voeder hooi,
welke nog ,,vuil" waren, bleken ratten op E-vrij voeder gras, nor-
maal. Dit „normaal" was, afhankelijk van den tijd van het seizoen,
meer of minder wit. Hieruit valt te concludeeren, dat de ontbrekende
stof(fen) wel in gras aanwezig is (zijn) in meer of mindere mate, af-
hankelijk van den tijd van het jaar en tevens, dat deze stof(fen) bij de
hooivorming mede vernietigd wordt (worden). Ook hier gaat het
hooiproces parallel met het E vrijmakingsproces volgens Waddell en
Steenbock.

Vuile ratten, welke E-vrij voeder -f- 8% lijnmeel kregen, waren,
nadat hun per dier per dag 60 mgr. cystine werd toegediend, binnen
6 dagen volkomen normaal behaard. Ratten op E-vrij voeder, welke
dezelfde hoeveelheid cystine kregen, veranderden echter slechts weinig,
zoodat in lijnmeel één of meer andere stoffen aanwezig moesten zijn,
welke mede benoodigd waren om dit gebrek op te heffen. Op vit. E-
vrij voeder 15% light-white casein zag ik de mooist denkbare nor-
male ratten, terwijl bij toediening van E-vrij voeder 15% glaxo-
casein de ratten vrij vuil waren. Daar bij de groeivertraging, waaraan
de E-vrije ratten ook leden, doch w-aarover later, gedacht werd aan
een gebrek aan het vitamine van Coward-Key en Morgan, kreeg
een groep ratten E-vrij voeder -f- een, volgens hun aangegeven methode
„erschöpfend" geëxtraheerd caseïne. Ook deze ratten waren zeer
„vuil".

Uit de onderzoekingen van Prof. Sjollema is gebleken, dat bij de
bereiding van het glaxo-casein het isoleucine hieruit op een of andere
wijze verwijderd is. Het bleek nu, dat de haarveranderingen waren op
te heffen door per dag 60 mgr. cystine -f- 60 mgr. isoleucine aan elke
rat te voederen.

Hiermede is dus de meening, dat de haarveranderingen door een
vit. E-gebrek zouden worden veroorzaakt, weerlegd en tevens ver-
liest het verband tusschen vit. E en de hormonen, dat men met deze
haarveranderingen heeft willen staven, hiermede een argument.

Ook is komen vast te staan, dat bij de „erschöpfende" extractie van
caseïne volgens Coward-Key en Morgan, cystine en isoleucine aan
dit caseïne onttrokken worden.

Eveneens is gebleken, dat de eene soort tarwekiemolie deze amino-
zuren wel in eenigermate bevat, in tegenstelling tot andere soorten van
dezelfde olie.

In verband met den vertraagden groei der E-vrij gevoederde ratten
en de veelal aangenomem opvatting, dat een vit. E-gebrek zelf groei-
vertraging veroorzaakt, meende ik, dat een gebrek aan de aminozuren
cystine en isoleucine ook hier een rol zou spelen.

Het bleek mij, dat allerlei extracties, welke de verschillende vit. E-
onderzoekers de eiwitbronnen der dieeten lieten ondergaan, aan-
leiding waren tot bovengenoemd arninozurengebrek.

Het schijnt dat, afhankelijk van de soort caseïne, die Miss Coward
c.s. gebruikten, haar vitamine slechts neerkomt op hetzij een cystine-
of een cystine en isoleucine-gebrek. Merkwaardig is ook, dat het dieet,
waarop Prof. Sjollema het isoleucine-gebrek van glaxo-caseïn aan-
toonde, nauwkeurig overeenkomt met het dieet van Coward-Key en
Morgan.

Een groot deel der vit. E-onderzoekers had te kampen met een lac-
tatiegebrek bij hun ratten. Velen opperden de meening, dat het E-
gebrek hiervan als oorzaak aangemerkt diende te worden.

Ook mijn ratten, welke een E-vrij dieet kregen waaraan voldoende
tarwekiemolie was toegevoegd om de K-avitaminose op te heffen, wierpen
levende jongen, doch waren niet in staat deze te zoogen.

Uit een nauwkeurige literatuurstudie bleek ook hier weer, dat slechts
zij, die hun eiwitbronnen extraheerden, met dit lactatiegebrek te
kampen hadden. Uit proeven met rattengroepen, welke naast hun
E-vrije dieet-(-tarwekiemolie verschillende soorten caseïne kregen, w^?erd
het vermoeden gewekt, dat een aminozurentekort ook hier de aan-
leiding van het gebrek zou zijn.

Het lactatiegebrek werd dan ook opgeheven, wanneer de ratten per
dier per dag 60 mgr. van óf cystine óf isoleucine of beide toegediend
kregen, afhankelijk van het caseïne, dat gebruikt werd.

Op allerlei manieren heeft men getracht, het verband tusschen vit. E
en de hormonen aannemelijk te maken. P,en tiental E-vrije ratten
kregen een overdaad (0,5 c.c. tarwekiemolie per dier per dag) vitamine
E. Bij 3 van deze dieren hield de oestruscyclus op en bleef, zoolang
de toediening doorging, weg. Bleef de toediening achterwege, dan
trad de oestrus na 5 a 8 dagen weder op. Of hier het lage aminozuur-
gehalte van het dieet een rol speelde, is een nog onbeantwoorde vraag.

Een vrij veelvuldig voorkomend verschijnsel bij de gangen van
het paard is het niet vlak neerzetten van den hoef of de hoeven op den
bodem. Eén bepaald gedeelte van den hoef, hetzij de toon, de verzenen
of een der laterale hoefhelften raakt dan het eerst den bodem en direct
daarop aansluitend wordt de hoef op den bodem vlak gedraaid.

Men spreekt dan van „optreden" op dat gedeelte van den hoef. Het
„optreden" is bij een niet te geringe graad met het oog gemakkelijk
waarneembaar en is in ieder geval controleerbaar aan de meerdere
slijting van het „optredende" gedeelte van den hoef of het hoefijzer.

De bouw van den voet is er, zoowel uit- als inwendig, op berekend,
om bij de gangen vlak op den bodem te worden neergezet. Men behoeft
zich slechts in te denken, hoe het paard met zijn hoefbeenderen als
het ware in de hoornige schoenen is „opgehangen" met de tusschen-

Dit was voor mij aanleiding om de tarwekiemolie-injectie toe te
passen bij nymphomane koeien, uitgaande van de meening, dat bij de-
ze dieren het hormonale evenwicht verstoord is en het ovariaalhormoon
overheerscht. Het leek mij namelijk niet uitgesloten, dat de nog circu-
leerende overmaat ovariaalhormoon het hormonale evenwicht nog
dusdanig verstoorde, dat niettegenstaande het uitknijpen der ovariaal-
cysten, de volgende dauercyste weer snel kan ontstaan.

Naast het uitknijpen der ovariae injicieerde ik de koeien intramus-
culair 50 c.c. tarwekiemolie. Het bleek inderdaad, dat de dieren binnen
zeer korten tijd — gemiddeld een dag — rustig werden en de banden
langzaam opkwamen. Een bezwaar, aan deze methode verbonden,
is, dat een deel der dieren niet meer tochtig werd na de behandeling.

In gevallen, waarbij naast de nymphomanie tevens een chronische
endometritis aanwezig was, werd niet eerder resultaat verkregen dan
nadat ook deze opgeheven w-as.

Een enkele maal werden door mij de ovariae uitgeknepen en 50 c.c.
tarwekiemolie geïnjicieerd zonder resultaat. Bij nadere beschouwing
bleek het dier dan na f 3 dagen te zijn gaan witvuilen, w^raaruit dus
op te maken viel, dat hier een niet onderkende chronische endometritis
aanwezig was. Mogelijk mogen wij dit verschijnsel aanmerken als een
indicatie, dat het E vitamine aanleiding is geweest tot het ontstaan
van meer corpus luteum hormoon, welke de hyperaemie van de uterus
tot gevolg gehad kan hebben, met als gevolg daarvan een opflikkering
van de latente chronische endometritis.

liggende hoeflederhuid als „ophangmiddel", om de wenschelijkheid
in te zien van een evenredige verdeeling in den voet van de krachten,
die bij iedere belasting erop inwerken. Alleen bij het vlak neerzetten
van den hoef op den bodem zal de druk van den lichaamslast evenredig
verdeeld worden over het geheele aanrakingsvlak van den hoef met den
bodem. Bij den beslagen hoef vangt de bodemvlakte van het hoefijzer
dien druk op en verdeelt dien via den draagrand van den hoef in de
inwendige deelen van den voet. En uiteindelijk zal het beenige ge-
raamte van den ondervoet met tusschenliggende gewrichten den last
overnemen en naar boven voortplanten.

Het zijn dus eigenlijk het hoefbeen en het hoe/gewricht met de vleezige
omhulsels, die, na den hoornigen hoef, den lichaamslast zullen krijgen
te verwerken.

Naast de hoefstand is dus de hoeffo^wstand tijdens de steunperiode
van den hoef op den bodem van groote beteekenis met betrekking
tot een evenredige krachtsverdeeling in den voet. De wederkeerige
onderlinge afhankelijkheid van hoornigen hoef èn hoefbeen brengt
mede, dat slechts één gemeenschappelijke stand bestaanbaar is, die
voor beide de meest gunstige voorwaarden biedt. En deze stand zal
uiteraard worden aangegeven door den stand, die het hoefbeen van
nature wil aannemen bij het neerzetten van den voet op den bodem.
Deze hoef beenstand wordt n.1. door het paard bepaald tijdens het
zweefmoment van het been op het oogenblik, dat de hoef op den bodem
zal worden geplaatst. De gewrichtsvlakten van den ondervoet sluiten
alsdan, door gecoördineerde spierwerking van strekkers en buigers,
precies op elkaar, zoodat de bouw van de gewrichten bindend is
voor den hoefbeenstand op het moment, dat de hoef met den bodem
in aanraking komt.

Op den bodem is de hoefbeenstand volkomen afhankelijk van iederen,
door den smid willekeurig aan den hoef gegeven stand.

Bij het hoefbeslag komt het dus aan op een juiste verhouding van
lengten van wanden onderling, om aan den hoef een stand te geven,
die volkomen harmonieert met dien „natuurlijken" stand van het
hoefbeen.

Dan zal de voet vlak neergezet worden en dan zal een normale even-
redige verdeeling van den lichaamslast in alle deelen van den voet
aanwezig zijn en tijdens den duur van de steunperiode aanwezig blijven.
Deze toestand is de gewone en zal in het algemeen aanwezig zijn,
wanneer hoefvorm, stand, gang en beslag in een zekere regelmaat
bij elkaar passen. Deze regelmatige toestand plegen we in onze Hoef-
kunde aan te duiden als „rechte voetas".

Hapert er iets aan deze regelmaat, n.m. aan de juiste lengtever-
houding der hoefwanden, dan zal het paard noodgedwongen op het
eventueel te lange wandgedeelte gaan „optreden".

We zien nu het volgende gebeuren: het hoefijzer slijt aan het „op-
tredende" gedeelte sneller en deze meerdere slijting gaat zóólang voort,

totdat de hoef een stand heeft gekregen, die aangepast is aan den
„natuurlijken" stand van het hoefbeen. Het paard zoekt dus zijn eigen
hoefstand, die aangepast is aan den gewrichtsbouw, m.a.w. het zoekt
zijn eigen voetas.

De afslijting van het oude ijzer is dus steeds een zeer belangrijke
aanwijzing voor het besnijden van den hoef. In het algemeen zal dus
de hoef daar het meest besneden moeten worden, waar het oude ijzer
het meest afgesleten is.

Het spreekt natuurlijk vanzelf, dat deze regel wijken moet, als bij-
zondere omstandigheden haar speciale behandeling vragen, zooals
bij strijken, klappen, sommige hoefziekten of afwijkingen, alsook bij
het corrigeeren van verkeerde standen bij jonge paarden. Al deze
afwijkingen blijven hier buiten beschouwing.

iste zal het „optredende" gedeelte de volle stoot van de eerste aan-
raking met den bodem te verduren krijgen, waardoor de op dit gedeelte
uitgeoefende kracht onevenredig groot is, tot schade van de betrokken
deelen, zooals hoornwand, hoeflederhuid, hoefbeen of hoefgewricht.

2de zal, door het vlak draaien van den hoef op den bodem onder
invloed van den lichaamslast, het hoefbeen geforceerd worden in een
anderen stand dan de „natuurlijke", m.a.w. het hoefbeen krijgt een
gedwongen ligging in den hoornigen hoef.

De schadelijke invloed van het „optreden" zal vanzelf meer of minder
belangrijk zijn, hetgeen o.m. afhankelijk zal zijn van den graad van
„optreden", maar vooral van den aard van het „optreden", d.w.z.
van het hoefgedeelte, waarmede wordt „opgetreden". Betreft dit ge-
deelte de toon of de verzenen, dan zal de stoot van de eerste aanraking
met den bodem vrijwel het eenige nadeelige effect zijn. Want het vlak
draaien van den hoef op den bodem zal in deze richting voor den voet
en voor de gewrichten minder bezwaren met zich mee brengen, om de
eenvoudige reden, dat in het vlak van voortbeweging van het been
niet alleen ruime gewrichtsbeweging van nature mogelijk is, maar dat
tevens deze beweging gemakkelijk door spierfuncties is te regelen. Buig-
en strekpezen hebben in deze richting het hoefbeen a.h.w. in bedwang.

Geheel anders worden echter de omstandigheden, wanneer het „op-
treden" plaats heeft op een der laterale hoefhelften. En thans komen we
tot het gebrek, dat hier nader beschreven zal worden en waarbij deze
inleiding dienstig kan zijn tot een beter begrip van een en ander.

Het „optreden" op den buitentak van het hoefijzer is, naar ik meen,
wel de meest voorkomende, in ieder geval de meest ernstige vorm van
ongelijk neerzetten van den hoef op den bodem. Speciaal bij paarden,
die reeds geruimen tijd op de harde wegen dienst hebben gedaan,
kan men gevallen waarnemen, die in flinke mate met deze fout be-
hept zijn.

Het gebrek komt voor aan één of meer voeten in meerdere
of mindere mate, terwijl niet de minste regelmaat behoeft te bestaan

Het „optreden" op den bmtentak van het hoefijzer gaat steeds vergezeld van
een „naar buiten gebroken" voetas en van een specialen hoefvorm, n.l. een steilere
buitenste en een schuinere binnenste hoefhelft.

(Men moet deze hoefvorm niet verwarren met dien van den toon-
treder, waarbij de voetas niet gebroken behoeft te zijn).

De combinatie van genoemden hoefvorm met naar buiten gebroken
voetas is zoo specifiek voor het „optreden" op den buitentak, dat niet
eens de gangen van het paard of het oude ijzer gezien behoeven te
worden, om, alleen bij het waarnemen van deze combinatie, met zeker-
heid de gevolgtrekking te kunnen maken, dat men te doen heeft met
een zg. „buitenslijter". Men kan ze zelfs aanwijzen bij de reeds van
ijzers ontdane doode hoeven op den hoefbeslagcursus. Als proef op
de som zoeke men het bijbehoorende ijzer er bij en men constateert,
dat de buitentak inderdaad veel meer is afgesleten.

De graad van „optreden" houdt zeer vermoedelijk verband met
den graad van voetasbreking en met de vormverandering van den voet.
Betrouwbare waarnemingen te dezen opzichte geven echter moeilijk-
heden, omdat de wijze van besnijden van den hoef van grooten invloed
is op den graad van „optreden". In theoretisch opzicht is bij dit gebrek
de combinatie van ,,buiten optreden" en van de „naar buiten gebroken"
voetas het meest opmerkelijk. Want volgens de gewone regel zou bij
het „optreden" op den „buitentak" een te hooge tej/enhoefhelft moeten
bestaan en dus een naar binnen gebroken voetas. Het hier aangegeven
hoefgebrek is dan ook daarom de volle belangstelling waard, omdat
de combinatie van verschijnselen in de praktijk moeilijkheden geeft
met betrekking tot de algemeene leidraden, die onze theoretische
hoefkunde voor het besnijden van den hoef aangeeft.

„Hocfkundeen Hoefbeslag" van Dr. R. H. J. Gallandat Huet en
Prof. Dr. H. M. Kroon, herzien door Dr. R. H. J. Gallandat Huet
en Prof. Dr. G. M. van der Plank, zegt over „het besnijden van den
hoef" op pag. 131 het volgende :

„Dc smid heeft nu de verschillende gegevens, waaruit hij concludeeren kan hoe
de hoef besneden moet worden. Dit moet namelijk zoo geschieden, dat de besneden
hoef bij het loopen volkomen vlak op den bodem komt, met den geheelen draagrand
gelijktijdig den grond raakt en dus de voetas recht is.

Wij kunnen nu al wel nagaan, dat dit niet steeds te bereiken is, het eerste bijv.
niet, als een paard door de wijze van gaan altijd óf buiten- öf binnenverzenen het
eerst op den grond brengt, het laatste bijv. niet bij een beervoetigheid, waar de
voetas altijd gebroken blijft.

Behalve in zulke uitzonderingsgevallen moet het streven er op gericht zijn, den
hoef zoo te besnijden, dat de hoefvorm behoort bij den stand van het paard, dat de
draagrand bij het neerzetten van den hoef overal gelijktijdig den bodem raakt,
dat de voetas recht is en de wand niet te lang gelaten of te kort gemaakt wordt."

Hier wordt dus de „rechte voetas" steeds gebiedend voorgeschreven
(slechts de beervoetige stand uitgezonderd). Alleen het vlak neerzetten
van den hoef is in uitzonderingsgevallen niet te bereiken.

Deze theorie, toegepast op het beschreven gebrek, d.i. het inkorten
van de binnenste hoefhelft, zal inderdaad de voetasbreking verminderen
en misschien zal bij geringen graad van breking zelfs de rechte voetas
te bereiken zijn.

Maar deze behandeling leidt ongetwijfeld tot verergering van het
verschijnsel „optreden" op de buitenste hoefhelft. En omgekeerd zal
het bevorderen van het vlak neerzetten van den hoef op den bodem,
d.i. het meer besnijden van de buitenste hoefhelft, noodzakelijk de buiten-
waartsche voetasbreking in stand houden.

„Rechte voetas" en „vlak neerzetten" zijn hier dus volkomen tegen-
strijdige zaken. Men kan de een niet bevorderen zonder de ander te
benadeelen.

Uit de inleiding zal het duidelijk zijn geworden, dat de hoefbeen-
stand, op het moment van eerste aanraking met den bodem, de door
het paard verlangde stand is. Het paard zoekt immers zijn eigen voetas
(recht of gebroken) en heeft die in het onderhavige geval op het oude
beslag gevonden door meerdere afslijting van den buitentak. Het
spreekt vanzelf, dat men het dier hierin niet moet tegenwerken, want
het geeft zich toch niet gewonnen !

Er bestaat voor het beschreven gebrek dan ook slechts één doel-
matige beslagmethode en die is : Kort den buitenwand zóóveel meer
in, dat de hoefstand bereikt is, die het paard op zijn oude beslag door
meerdere slijting van den buitentak zelf heeft aangegeven, dus met in
stand houding van de gebroken voetas. Om een meer gelijkmatige verdeeling
van den lichaamslast op den bodem te bevorderen, moet men de te
kleine buitenste hoefhelft vergrooten door den buitentak meer garnituur
te geven eventueel bodemwijd te smeden en de binnenste hoefhelft
verkleinen door nauw passen van het ijzer en „breking" van den
wand. Dit beslag zal de beste waarborgen bieden voor een zoo even-
redig mogelijke krachtsverdeeling in alle deelen van den ondervoet.
Het „buiten optreden" zal zijn opgeheven, althans tot een minimum
zijn beperkt en de slijting van het ijzer zal veel gelijkmatiger plaats
hebben.

De praktijk heeft geleerd, dat in vele gevallen slechts het buiten -
toongedeelte nog wat meer afslijt.

Het spreekt vanzelf, dat de lengte van den buitenwand een dus-
danige behandeling niet steeds ten volle zal toelaten, in welk geval
men den gewenschten hoefstand zooveel mogelijk tracht te benaderen.

In het boven geciteerde gedeelte uit „Hoefkunde en Hoefbeslag"
wordt „het eerst op den grond brengen van den buiten- of binnen-
verzenwand" verklaard uit „de wijze van gaan van het paard", zonder
méér.

In de eerste plaats vestigt het in één adem noemen van „optreden"
op buiten- of foVwewerzenwand den indruk, als zou een paard, zoo maar
uit gewoonte, op het een of andere hoefgedeelte gaan „optreden".

Dit is in strijd met waarnemingen uit de praktijk. Het „binnen-optre-
den" is nl. zeer zeldzaam (gevallen van verkeerd besnijden of van doel-
bewust langer laten van de binnenste hoefhelft, zooals bij „strijken",
vallen hier natuurlijk buiten).

In de tweede plaats hebben langdurige waarnemingen mij de vaste
overtuiging gegeven, dat „buiten optreden" geen gewoontezaak is
van het paard, doch een gevolg is van het hier beschreven gebrek.

De oorzaak van dit gebrek moet in den ondervoet zetelen. De ge-
broken voetas, de speciale hoefvorm, het „optreden", alles wijst erop,
dat hier een specifieke afwijking aanwezig is. Zeer waarschijnlijk zal
o.m. het hoefbeen in scheeven stand aansluiten op het kroonbeen en
mogelijk kan ook de vorm van het hoefbeen een wijziging hebben
ondergaan.

Hoe het ook zij, hier is een specifiek hoefgebrek aanwezig, dat vrij
veel voorkomt en dat in onze hoefkunde een plaats dient in te nemen.

Het behoort, evenals de beervoetigheid, met name genoemd en van
de bestaande „rechte voetas"-theorie uitgezonderd te worden. Evenals
bij beervoetigheid zal bij dit gebrek het vlak neerzetten van den hoef
op den bodem het richtsnoer zijn, waarop het besnijden moet worden
gericht. De ernst van dit gebrek is mij meermalen gebleken uit het
optreden van kreupelheid, juist aan het been, dat alleen of het ergst
met het euvel was behept. Na toepassing van het beslag, zooals boven
aangegeven is, werd steeds gunstig resultaat bereikt.

Dat het „buiten optreden" op den duur nadeelige gevolgen moet
geven, ligt voor de hand.

Op den stoot van de eerste aanraking van de buitenste hoefhelft
met den bodem, volgt een tweede geweldpleging in den vorm van een
gewelddadige draaiing van het hoefbeen in de zijdelingsche richting,
waarin het hoefgewricht, in aangesloten toestand, nauwelijks eenige be-
weging zal toelaten.

Primair zal dit gewricht dezen gewrongen toestand moeten ver-
werken. Het hoefbeen zal tijdens de belasting van het been ten opzichte
van den hoornigen hoef in buitenwaartsche richting wringen, met
het gevolg, dat de hoeflederhuid aan de buitenzijde aan drukkingen
zal bloot staan en aan de binnenzijde rekkingen zullen optreden.

Reeds een paar jaar geleden is door mij in „de Hoefsmid", het orgaan
van den Bond van Onderwijzers in Hoefbeslag, dit onderwerp uit-
voerig behandeld.

Verschillende hoefbeslagspecialisten hebben toen hun meening
daarover kenbaar gemaakt en duidelijk is toen gebleken, dat er aller-
minst eenstemmigheid over deze kwestie bestond.

Dit is voor mij mede aanleiding geworden, dit onderwerp ook in
het T. v. D. ter tafel te brengen, in de hoop, dat de collegae, die zich
voor hoefkunde en hoefbeslag interesseeren, hun aandacht aan het
boven beschreven gebrek zullen schenken, eventueel hun opinie kenbaar
willen maken in ons Tijdschrift.

Met zekerheid is de diagnose varkenspest slechts op 2 manieren te stellen, n.1.
de dure, niet snelle methode waarbij een niet immune proefbig wordt besmet en de
goedkoope snelle intradermale reactie bij een immune proefbig.

Van het verdachte varken wordt bloed genomen hetwelk vermengd wordt met
een gelijke hoeveelheid ricinus olie. Een tegen pest geïmmuniseerd varken wordt
nog extra pcstserum ingespoten en 24 uur later krijgt dit dier een intracutane injectie
van het mengsel : ricinusolie-verdacht bloed. Is 24 uur na de intracutane injectie
de huid minstens 3 maal in dikte toegenomen, dan is de reactie positief. De reactie
wordt verricht aan de binnenvlakte van de dij. Gewezen wordt op de fouten bij het
beoordeelen en meten der reactie ; bovendien moet het immune varken een met
zorg gekozen proefdier zijn, varkens van 50 kg zijn hiervoor geschikt. De reactie
is voorts afhankelijk van de virulentie van het eventueel aanwezige virus. De goed
uitgevoerde reactie zou vrijwel nimmer verkeerde uitslagen geven. Vermeldens-
waardig is dat uit 42 aan pest gestorven varkens slechts 3 maal een Salmonella
gekweekt werd, o maal een Pasteurella, doch 9 maal strcptococcen.

Voortbouwend op hun in 1935 meegedeelde intradermo-reactie voor varkenspest
hebben Donatien en Lestoquard ¹) een honderdtal monsters varkensbloed, welke
positief waren volgens genoemde reactie, bovendien bactericel onderzocht ; behalve
bij de zuiver-virusinfecties (25%) bleken meest begeleidende of inleidende infecties
veroorzaakt door streptococcen, een minderheid door bac. suipestifer en coli.

De bedoelde dermo-reactie bestaat uit intradermale injectie van gelijke deelen
viruspestbloed (of milt-, nier- of leversuspensie) en ricinusolie ,waarop een immuun
varken reageert met huidzwelling.

De auteurs achten de methode niet geschikt ter uitvoering door practici. De
meting der zwelling b.v. geschiedt verkeerd, wanneer alleen het centrale erytheem
beschouwd wordt en niet daarbij het omringend oedeem. Maar de grootste moei-
lijkheid levert de selectie der gevoelige varkens.

De dermoreactie geeft bij de bereiding van immuunserum een goede aanwijzing;
omtrent de antigene werking van te gebruiken virusstammen, welke in pathogeniteii
niet verschillen ; antigene werking en dermoreactie van een smetstof gaan parallel
en kunnen beide afwijken van de ziekmakende werking.

Ten slotte kan de dermoreactie nog gebruikt worden als maatstaf voor de activiteit
van immuunserum. Daartoe wordt bij een dermo-sensibel immuun varken een be-
paalde dosis (1 cc. per kg gewicht) van het te onderzoeken serum ingespoten en 24 uur
later zijn reactief vermogen met geschikt virus onderzocht.

In Hongarije gold tot voor kort de meening van Hutyra en Köves, dat de simul-
taanenting tegen de varkenspest bij jonge bigjes goed doorstaan wordt, maar dat
de ontstane immuniteit niet lang blijft. Ladislaus von Benedek entte 2877 bigjes,
die nog bij de zeug waren en 3468 pas gespeende varkentjes en vermelde zijn resul -
taten in zijn proefschrift (1931) ; deze resultaten waren :

iste. de bigjes, zoowel van geïmmuniseerde als van niet-geïmmuniseerde zeugen,
verdragen de simultaanenting goed.

1 ) Donatien et Lestoqvard : Nouvelles recherches sur Vintradermo-réaction dans la pesle
pareine. Buil. de 1\'Acad. Vet. de Fr. 1938, p. 308.

2de. bigjes van geïmmuniseerde zeugen kunnen tot 6 weken oud met alleen virus
geënt worden.

3de. bigjes van geïmmuniseerde zeugen ouder dan 7 weken zijn gevoelig voor
alleen virus.

4de. bigjes, simultaan geënt of geënt met virus, kunnen 3 a 4 weken later opnieuw
met virus geënt worden en blijven dan immuun.

Deze opvattingen werden nogal aangevallen o.a. door Mannincer. Von Benf.dek \')
entte na 1931 nog 50.000 bigjes en komt nu tot het volgende :

Men ente kleine bigjes steeds simultaan op 4 a 6 weken oud ; virus alleen blijkt
te gevaarlijk te zijn. Door na 30 dagen te enten met virus duurt de immuniteit
7 a 8 maanden. Deze immuniteit is te verhoogen door de dieren 30 a 40 dagen daarna
nogmaals virus in te spuiten.

Het varkenspestvirus wordt beschouwd als een smetstof, welke alleen bij het
varken aanslaat. Deze meening is gegrond op de vele malen waargenomen bevin-
dingen in de praktijk, dat tijdens het voorkomen van pest bij varkens, nooit andere
dieren ziek worden. Uhlenhuth en anderen hebben experimenteel besmet : muis,
rat, cavia, konijn, hond, kat, paard, ezel, rund, geit, duif, kip, eend en gans, doch
met negatief resultaat. Er zijn in de literatuur evenwel auteurs te vinden, die meenen
het virus overgebracht te hebben op een andere diersoort o.a. Fekete ; het varkens-
pestvirus zou bij konijnen, caviae en muizen, na subdurale besmetting aanslaan,
het ziektebeeld deed denken aan lyssa ; volgens Uhlf.nhuth zou hier inderdaad
lyssa in het spel geweest zijn en geen pest. Andere dergelijke meeningen over ge-
slaagde proeven worden eveneens tegengesproken.

Jacotot zegt, dat overbrenging op schapen en geiten vrij gemakkelijk gaat. Na
vele passages van schaap op schaap en ook van geit op geit veroorzaakt het virus
bij varkens weer pest. De schapen en geiten zouden na doorstane besmetting immuun
zijn. Spontane infecties van deze dieren door contact met varkens zou voorkomen,
waarna ze weer besmettingsgevaar voor hun omgeving opleveren.

Jezic ¹) zegt reeds jaren overbrengingsproeven verricht te hebben steeds met
negatief resultaat, uitgezonderd echter de proeven op schapen ; hierbij werd echter
een bijzondere infectiemodus toegepast : schapen worden besmet met schapen-
pokkenvirus waar varkenspestvirus aan toegevoegd is. Na 10 schapenpassages is
het varkenspestvirus nog aantoonbaar. Deze passages gelukken het best als pest-
virusbloed voor besmetting gebruikt wordt; het inspuiten met bloed van immune
dieren gedurende de passages heeft tot gevolg dat het pestvirus verdwijnt. Alleen
overbrengingsproeven, waarin het pestvirus gecombineerd werd met het schapcn-
pokkenvirus, gelukten ; alle proeven met pestvirus alleen vielen negatief uit.

Waldmann en Köbe zouden het pneumotrope ultravirus bij „Ferkelgrippe"
aangetoond hebben.

Momberg-Jörgensen ²) geeft echter kritiek op hunne experimenten en meent
dat het virus geenszins aangetoond geworden is. Als argument voert hij aan dat alle
proeven met filtraten door Seitzfilters in dien zin negatief verliepen, dat macro-
scopisch geen longafwijkingen gezien werden. Ook de proeven met deze filtraten
intranasaal toegediend met tevens H. influenzae suis cultuur gaven nagenoeg nooit
longveranderingen. Volgens Momberg-Jörgensen is de oorzaak van deze negatieve
resultaten te zoeken in de ongeschiktheid der Seitzfilters voor dit virus. Het virus

1 ) J- Jezic (Yougoslavie) : La peste porcine est-elle transmissible aux moutons ? Recueil
de méd. vét. 114, 714, 1938.

2 ) h. c. Momberg-Jörgensen : Die Aetiologie der Ferkelgrippe Infektionsversuche mit
bakterienfreien Gradocolmembran Filtraten. B. und M. T. W., Nr. 38, 573, 1938.
LXVI 24

passeert deze filters niet of in slechts subinfectieuze hoeveelheid. M.-J. heeft zelf
daarom op andere wijze geëxperimenteerd.

Een bigje van 25 dagen oud, afkomstig van een bedrijf met een hoog sterfte-
cijfer, was 8 dagen ziek geweest; de symptomen wezen op pneumonie. Bij sectie
werd catarrhale bronchopneumonie gevonden gelocaliseerd in de onderste-voorste
helften van beide longen. Uit de veranderde longgedeelten werd H. influenzae suis
gekweekt. Met alleen door een wattenlaagje gefiltreerd materiaal waren proefbigjes
van 334 weken oud te besmetten (intranasaal, 10 cc. 20% longweefselsuspensie
in phys. NaCl opl.).

21 passages werden verricht, van de 65 gebruikte bigjes hadden 62 bronchopneu-
monie gekregen die geconstateerd werd door de dieren 12 dagen na de infectie te
dooden. Proeven met filtraten door Seitz en Berkefeld N filters verliepen negatief.
Hierna werden gradocol filtraten gebruikt : de besmettingstechniek was volgens
Andrews en Smith. Gebruikt werd longmateriaal dat 57 dagen lang in bevroren
toestand bij — 25⁰ C. bewaard gebleven was. Het was namelijk gebleken dat be-
vriezen het virus uitstekend conserveert, vastgesteld werd dat zelfs na 92 dagen
geen virulentie verlies ontstaan was. Na voorfiltraties werd de ultrafiltratie verricht
met een gradocol-membran (poriën-wijdte 0.94 <f>).

Intranasale infectie bij 2 bigjes met 10 cc. gradocolfiltraat had als gevolg dat bij
beide diertjes catarrhale pneumonie ontstond in de voorste longdeelen, in de ver-
anderde longgedeelten konden geen microörganismen aangetoond worden. Twee
bigjes besmet met gradocolfiltraat H. influenzae suis cultuur kregen beide pneu-
monie, de H. influenzae suis werd uit de longen gekweekt. De hierna gevolgde
experimenten gaven allen een hiermede overeenkomenden uitslag. Steeds is met
gradocolfiltraat catarrhale pneumonie op te wekken, in de longen van deze gevallen
is de H. influenzae suis niet aan te toonen. De eindconclusie luidl daarom dat het
varkensinfluenza virus in staat is geheel alleen catarrhale pneumonie te veroorzaken.
Haemophilus influenzae suis is te beschouwen als een microörganisme van geen of
hoogstens geringe secundaire beteekenis. Tenslotte zegt de auteur dat het „von
Waldmann und Köbe supponierte Virus eine Realität ist."

Deze regel vooral was voor Köbe *) reden er op te wijzen dat door hem en Wald-
mann het virus niet slechts vermoed werd, doch dat het door hen is aangetoond :
hij verwijst naar zijne publicaties o.a. die waarin het kweeken van het varkens-
influenza virus werd medegedeeld; met dit gekweekte virus werd catarrhale pneu-
monie opgewekt. Köbe zegt dan ook, dat zelfs aan den strengsten eisch voor bewijs,
n.1. het kweeken van het virus is voldaan.

De infectieuze anaemie der paarden is sedert den wereldoorlog in Zuid-Duitsch-
land toegenomen, in Pruisen nam deze ziekte af. Zeer belangrijk is, dat het virus
in sera, die 0,5% carbol bevatten, pas na 3 maanden (temperatuur 14 ä 15⁰ C.)
gedood is ; daarom wordt ambtelijk voorgeschreven, dat sera bereid van eenhoevige
dieren minstens 3 maanden lang bewaard moet blijven alvorens ze af te leveren.
Overbrengingsprocvcn op andere diersoorten geven steeds negatieve resultaten.
Bij de overbrenging van paard op paard, denkt men vooral ook aan insecten.

Van 15 overbrengingsproeven met Tabaniden gelukten er aan Fortner ¹) 9. Na
klinisch genezen te zijn kan het paard zeer lang virusuitscheider blijven, zoo werd
b.v. 14 jaar na de ziekte nog experimenteel het virus door middel van overbrengings-
proeven aangetoond. Geneesmiddelen (prontosil, lachesis) falen. De ziekte moet
bestreden worden door de besmette dieren te vernietigen ; het instellen van een
therapie is onjuist, daar herstelde dieren gevaar blijven opleveren.

1 ) J. Fortner : Der Stand der Erkenntnisse über die ansteckende Blutarmut der Einhufer.
Tierärztl. Wochensch. 49, 751, 1938.

Fortner \') geeft een overzicht van de infectieuze anaemie van het paard en be-
spreekt in het bijzonder het voorkomen van deze ziekte in Duitschland. Het eenige
zekere proefdier is het paard ; gebleken is, dat het aantal ziektegevallen toeneemt.
De oorzaak is een onzichtbaar, filtreerbaar virus, dat in 1904 door Carré en V\'allée
werd aangetoond. Dit virus komt in alle organen, vooral in het bloed, voor. De
incubatie is 2 k 4 weken, de ziekte heeft een septicaemisch karakter, typisch is inter-
mitteerende koorts. Klinisch genezen dieren blijven lang, soms levenslang, virus-
drager ; juist deze dieren verspreiden de ziekte naar andere gebieden. Vooral stekende
insecten, Tabaniden, brengen de infectie van dier op dier over.

Alleen met strenge veterinaire maatregelen (vernietigen van zieke en verdachte
dieren) zal men de ziekte kunnen bestrijden. Jac. Jansen.

Tijdens het optreden van stomatitis pustulosa bij het paard in 1937 in het garni-
zoen te Tokio, hebben Kit en Ando ¹) van het Irist. voor Inf. ziekten der Universiteit
aldaar de veronderstelling der verwantschap van de oorzaak van deze stomatitis
met variola equina, kunnen contróleeren.

Allereerst beschrijven zij de intratesticulaire enting in serie bij het konijn van het
stomatitisvirus, om de verontreinigende bacteriën kwijt te raken.

Bij enting van konijnen op cornea, op huid, in testikel of lipslijmvlies traden
reacties op, geheel overeenkomstig aan die door vaccine.

Stomatitisvirus is ultrafiltrabel ; passeert Berkefeld V kaars. Bij corneaënting en
huidenting vindt men Paschensche lichaampjes ; bij de eerste entingswijze bovendien
Guarnierische lichaampjes.

Daarna volgen onderzoekingen over wederzijdsche immuniteit. Konijnen geënt
met stomatitisvirus zijn refractair voor vaccinevirus en omgekeerd. Serum van paar-
den, genezen van stomatitis is virulicide voor de smetstof der paardenpokken.
De onderzoekers gronden op deze verschijnselen hun conclusie tot identiteit van
stomatitis en variola equina.

De verschillende wijzen, waarop het gelukt is filtreerbare smetstoffen tot vermeer-
dering te brengen in vitro heeft Mitsc.HF.RLICH ²) toegepast voor het cultiveeren
van het virus der hondeziekte.

Filtralieproeven. Als smetstof werd gebruikt virushoudend bloed na filtreeren
door Berkefeld V kaarsen of Seitz E.K. filters. Als weefsel werd de milt gekozen,
omdat extract van dit orgaan, gewonnen van geïnfecteerde honden korten tijd na
de eerste temperatuurstijging, een duidelijke complementbinding bezat.

Virusvermeerdering in miltweefsel van jonge en oude honden en van caviae,
zoowel in druppel- als massaculturen beproefd, slaagde niet.

Verder gaven negatieve uitkomsten ammonshoorn, nucleus caudatus en bloed
van honden.

Slechts op de choreo-allantois van bebroede kippeneieren was het virus na 6 dagen
nog aan te toonen, zonder dat het zich vermeerderd had.

Aan het Instituut voor Infectieziekten aan de Universiteit te Tokio, heeft Tanaka ³)

1 ) Kit et Ando : Le Raport élialogique entre la stomatite pustuleuse contagieuse du cheual
et la vaccine. J. of the Jap. Soc. of Vet. Sc. 1937, p. 53.

2 ) E. Mitschf.rlich : Ueber ^üchtungsversuche des Virus der Hundestaupe. D.T.W. 1938,
S. 497-

sinds jaren er zich op toegelegd de begeleidende bacteriën in pokkenlymphe rein te
kweeken en op hun eigenschap om pokken te verwekken te onderzoeken. Hij ver-
onderstelt nl. dat de pok-erupties veroorzaakt worden door bacteriën.

Na 27—54 dagen bebroeding der pokstof van een kalf in ascitesvocht of g dagen
in haemolytisch runderbloed was met deze smetstoffen bij kinderen nog duidelijk
pustelvorming op te wekken. Bij bebroeding in gewone bouillon verliest vaccine
spoedig haar werkzaamheid. Het „bacterieel pokkenagens" van Tanaka uit deze
vaccine zal in bovengenoemde vloeistoffen wel cultiveerbaar zijn ; echter de pok-
verwekkende eigenschappen waren niet toegenomen, maar gelijk gebleven aan de
werkzaamheid der oorspronkelijke smetstof. Tanaka schrijft deze eigenschap toe
aan een toxine, dat in de voedingsbodems niet gevormd zou worden.

Na injectie van vaccinevirus in het corpus vitreum van een konijnenoog ontstond
corneatroebeling en pannusvorming. Uit het oog gekweekte streptococcen, door
twee overzettingen op agarvoedingsbodems van elementair-lichaampjes (dus vaccine)
bevrijd, veroorzaakten bij kinderen geen pokvorming of roodheid. Entte men echter
van oog op oog over, dan was met den ooginhoud pokeruptie op te wekken, zelfs heel
ernstige met snelle generalisatie.

Tanaka beschouwt de in vaccine voorkomende streptococcen als de eigenlijke
verwekkers der pokken ; door enting op ongeschikte voedingsbodems (bv. agar)
verliezen zij deze eigenschap, door passage via het konijnenoog wordt hun virulentie
verhoogd.

Bacterievrije, heldere vaccinelymphe zou tot pokvorming aanleiding geven,
dank zij de aanwezigheid van een door de streptococcen geproduceerd toxine. De
gevormde immuniteit is dan echter gering en onvoldoende tegen virulente pokstof.
Het gif is mogelijk een exotoxine en zou fermentatief werken.

De diagnostische waarde der Guarnierische lichaampjes in een geïnfecteerd
konijncnoog, ontkent de schrijver ; hij beschouwt hen als identiek met de cellen
onder de epitheellaag der cornea gelegen, welke door prikkeling der cornea tusschen
de epitheelcellen dringen.

Met de conclusie van Tanaka, dat uit zijn proeven volkomen zeker blijkt, dat
variolastreptococcen als de echte pokkenverwekkers te beschouwen zijn, zullen
weinig onderzoekers het eens zijn.

Bij het bactcrievrij kweeken van dermovaccine in weefselcultures (Carrkl, Mait-
land) en in bebroede kippeneieren (YVoodruff en Goodpasture) verkrijgt men
een duidelijk pokkenverwekkende entstof, welke zeer goede immuniteit verwekt.

De Guarnierische lichaampjes komen ook voor in pokpuisten der huid, waar
de volgens Tanaka met Guarnierische lichaampjes identieke cellen der cornca
ontbreken.

Vaccinatieproeven \') zijn uitgevoerd met een zeer virulente smetstof van New
Castle disease, verkregen door lang overenten in vogelhersenen.

Met formaline, chloroform, toluol of tricresol behandelde infectieuze organen
zijn tevergeefs subcutaan en intramusculair als vaccins gebruikt ; eenig gevolg had
intraveneuze injectie van geformoliseerde orgaanemulsies ; bij uitbreiding van deze
laatste proefopstelling toonde zich de helft van een veertigtal vogels ongevoelig voor
kunstmatige infectie. Door verdunning van de orgaanemulsies met kippenserum,
formolinisatie tot 2°/₀₀ en bebroeding 72 uur bij 37 werd het percentage der be-
schutte dieren nog iets grooter ; steeds bleek de intraveneuze toepassing het meest
effectief. Voor immunisatie tegen kippenpest is op dezelfde wijze een formolvaccin
bereid van organen van aan deze ziekte gestorven dieren.

infectie, welk resultaat weer zeer veel beter was dan bij subcutane of intramusculaire
toediening van het vaccin.

Het vaccin bleef sterk werkzaam na maand bewaren in ijskast. De onvat-
baarheid van geënte dieren was meest na 3J maand nog aanwezig, vooral wanneer
de vaccinatie twee maal was uitgevoerd. van Wavf.ren.

Stableforth *) noemt het voorkomen van haemolytische Streptococcen bij
tonsillitis, Otitis media, keelabscessen, dermatitis, interdigitaalacne en mastitis.
Ook het voorkomen van deze micro-organismen bij normale dieren wordt genoemd.
Meestal behoorde de Streptococcus tot groep G.

De betahaemolytische Streptococcus zou verschijnselen van hondenziekte kunnen
geven. Prontosil zou hierbij als therapeuticum kunnen worden aangewend.

Het nut der gemengd specifieke-onspecifieke sera voor de soortbepaling
der paratyphusbacillen.

Aan de hand van eenige voorbeelden wordt door Standfusz ¹) aangetocnd, dat
met een klein aantal agglutineerende sera in verreweg de meeste gevallen een nauw-
keurige soortbepaling der paratyphusbacillen kan plaats vinden. Voor veterinaire
doeleinden kan worden volstaan met agglutineerend Schottmüller-, Breslau-, Sui-
pestifer-, Gärtner-, Newport- en Abortus-equi- (of Brandenburg-) serum. Op
deze wijze zou ieder laboratorium zijn eigen stammen kunnen onderzoeken. Slechts
in zeldzame gevallen zou de hulp van een bijzonder instituut behoeven te worden
ingeroepen.

Paratyphusbacillen bij het varken, zoomede een bijdrage tot de kennis
der vleeschvergiftigingen.

Gedurende de laatste 15 jaren werd van 7778 varkens bacteriologisch onderzoek
verricht. In 235 gevallen konden paratyphusbacillen worden aangetoond en wel:

B. Suipestifer Kunzendorf 187 X ; B. Gläszer-Voldagsen 12 X ; B. enteritidis
breslaviense 26 X : B. enteritidis Gärtner type Kiel 9 X ; B. enteritidis Gärtner type
Danysz (Rati) 1 X.

Van de betreffende dieren werden milt, lever en nieren onderzocht. Over het
algemeen werden de paratyphusbacillen in al deze organen aangetroffen. Bij 2 var-
kens echter gaf uitsluitend de lever een positief resultaat, terwijl in 3 gevallen de
paratyphusbacillen alleen uit de milt en de lever konden worden gekweekt. Volgens
Lütje²) is de verklaring van deze bevindingen gelegen in het feit, dat de paratyphus-
bacillen vanuit den darm het eerst in de lever komen, daarna in de milt en ver-
volgens in de nieren. Bij de genezing worden genoemde organen in omgekeerde
volgorde vrij van deze kiemen.

Bij de gestorven dieren werd een hooger percentage met paratyphusbacillen
geïnfecteerd bevonden dan bij de geslachte. Bij dieren met varkenspest werden
vaker paratyphusbacillen gevonden, dan bij dieren, welke niet door deze ziekte
waren aangetast. Van de 187 gevallen, waarbij B. suipestifer Kunzendorf werd
gekweekt, vormden deze bacillen 51 X een begeleidende infectie bij varkenspest,
13 X een secundaire infectie bij vlekziekte en 123 X een zelfstandige, primaire
infectie („paratyphus"). De suipestifer bacillen zijn volgens sehr, aan bepaalde
stallen gebonden en zijn geen regelmatige darmbewoners.

1 ) Prof. Dr. R. Standfusz : Was leisten die gemischt spezifisch- unspezifischen Sera
für die Artbestimmung der Paratyphus-Enteritis-Bakterien? B. und M. T. W. Jg. 1938,
Nr. 44, S. 678.

2 ) Dr. Lütje : Beobachtungen über die Häufigkeit des Vorkommens von Enteritisbakterien
beim Schwein, zugleich ein Beitrag zum Kapitel der Fleischvergiftungen. D. T. W. Jg. 46,
S. 798 und 829, Jg. 47, S. 13.

Het Giaszer-Voldagsen type werd gedurende de laatste 10 jaar niet meer aange-
toond. Tot dusver werden — in tegenstelling met alle andere bij het varken aange-
troffen typen — geen ziekten bij den mensch door Giaszer-Voldagsen bacillen ver-
oorzaakt.

In 3 van de 26 gevallen, waarbij Breslau-bacillen werden aangetoond, berustte
dit op een begeleidende infectie van varkenspest, terwijl zulks bij de Gartnerinfecties
i X het geval was.

Bij biggen wordt vaak het runder-specifieke Kiel type aangetroffen. Veelal be-
staat er een directe samenhang met kalverparatyphus.

De infectie van één varken met ratin-bacillen stond in verband met een ratten-
verdelgingscampagne, waarbij van ratin-culturen werd gebruik gemaakt. Hetzelfde
type is door schr. gekweekt uit varkensvleesch, dat tot ziektegevallen bij den mensch
had aanleiding gegeven.

Uit een oogpunt van vleeschkeuring is van belang, dat behalve bacteriën der
suipestifer-groep ook Breslau-(Aertrycke-)bacillen en verschillende typen Gartner-
bacillen bij het varken voorkomen. In het bijzonder is dit het geval bij pest, doch ook
bij vlekziekte worden gemengde infecties met paratyphusbacillen waargenomen.
Lang niet altijd wordt bij deze infectie het darmkanaal aangetast.

Bij het ontstaan eener vleeschvergiftiging spelen toxinen geen rol. Evenmin mag het
zwaartepunt hierbij gelegd worden op de virulentie. Wel bestaat een individueele
verhoogde gevoeligheid (jeugdige, oude en lichamelijk verzwakte menschen).
Verder is het type der oorzakelijke paratyphusbacillen van belang. De ernstigste
ziekten worden door Breslaubacillen en vertegenwoordigers der Danysz-groep (d.i.
typen Jena, Ratin en Essen der Gartner-groep) veroorzaakt. De infecties met het
runderspecifieke Giirtner-Kiel en het varkensspecifieke Suipestifer-Kunzendorf-
type verloopen minder hevig.

Het aantal der in het vleesch aanwezige paratyphusbacillen is de belangrijkste
factor voor het ontstaan eener vergiftiging. Indien weinig paratyphusbacillen door
een normaal lichaam worden opgenomen, zal geen ziekte worden veroorzaakt,
echter wel wanneer het voedsel met deze bacillen doorwoekerd is. Dit laatste ziet
men vooral bij gehakt- en ook bij gepekeld vleesch. In verband met dit laatste
verklaart schr. zich een tegenstander van het pekelen van vleesch, afkomstig van
noodslachtingen, ook indien het bacteriologisch vleeschonderzoek een negatief
resultaat heeft opgeleverd. Men moet met de mogelijkheid rekening houden, dat bij
aanwezigheid van slechts enkele paratyphusbacillen, deze niet worden onderkend.

Het incubatie-tijdperk der ziekte bedroeg 4 tot 12 dagen. De temperatuur was
niet verhoogd gedurende de ziekte. De verschijnselen waren : ernstige catarrh der
luchtwegen, conjunctivitis, diarrhee en vermagering. Vaak traden pseudo-mem-
branen in de keel op. De sterfte bij jonge kuikens was hoog.

De oorzaak is een virus, dat Seitz en Ghamberland I.. 2 filters passeert. Er was
vaak een secundair organisme aanwezig, dat veel overeenkwam met P.avicida.
De ziekte kon door contact, voeding en inenting overgebracht worden.

Over een nieuwe, door staphylococcen veroorzaakte oedemateuze ziekte
van kuikens. ¹)

In 1932 werd een ziekte bij kuikens geconstateerd, welke zich kenmerkte door een
sterke oedemateuze zwelling der vleugels. Uit de kuikens werden steeds staphylo-

1 ) H. Kawashima en N. Nakamura : Ueber eine neue durch staphylococcus pyogenus
citrius heworgerufene ödematöse Krankheit der Hiihnerkücken. Journ. of the Jap. Soc. of
Vet. Science, Vol. 17, 1938, p. 118.

coccen gekweekt en door injectie met reinculturen van deze coccus (st. pyogenus
citrius) kon de ziekte veroorzaakt worden.

In 2 gevallen werd naast de staphylococcen een obligaat anaërobe bacterie ge-
kweekt, die identisch was met para-boutvuur-bacillen.

Beschrijving van een nieuw coccidium, dat afwijkt van de reeds vroeger beschreven
soorten. De parasiet bewoont in hoofdzaak het duodenum.

Gesporuleerde oöcysten bleven 28 dagen in leven bij een temperatuur van 9.8° C.,
8 dagen bij ig° C. en 7 dagen bij 24⁰ C. De levensduur hangt af van den vochtig-
heidsgraad en de temperatuur. Bij constante vochtigheid wordt de dood versneld
door hoogere temperatuur. Bij constante temperatuur wordt de dood versneld door
afnemende vochtigheid.

B\'J 39° G. en 47% vochtigheid stierven gesporuleerde oöcysten reeds in één dag
af. Ongesporuleerde oöcysten sporuleerden niet bij 39° C. Broedeieren, besmet
met gesporuleerde en ongesporuleerde oöcysten kwamen normaal uit. De kuikens
bleven gezond.

De waarde van langs chemischen weg gedoode culturen bij de bestrijding
van cholera onder eenden.²)

Op vier bedrijven, waar cholera heerschte, werden 45.511 eenden geënt met
door carbolzuur gedoode choleraculturen. Een aantal contróle-eenden, groot 5761
stuks, werd niet geënt en bleef tusschen de geënte loopen. Van de geënte dieren
stierven er 4.1 % aan cholera, van de niet geënte 29,4 %. Men kan dus door de in-
enting zelfs op flink besmette bedrijven wel resultaten bereiken.

Bij een hevige enteritis van het duodenum van jonge kalkoenhennen werd de
protozoo Hexamite als oorzaak vastgesteld.

Het virus van vogelpest vermenigvuldigt zich waarschijnlijk in de hersenen,
longen en abdominale organen van de muis. In dezen zin zou het dus pantroop
genoemd kunnen worden. Onder sommige omstandigheden schijnt de ontwikkeling
echter gelimiteerd te zijn tot hersenen en longen, waaruit men zou concludeeren
tot een speciale affiniteit tot deze organen.

Tusschen een Hollandsche en een Engelsche peststam werden belangrijke ver-
schillen gevonden. Het Hollandsche virus is meer viscerotroop dan het Engelsche,
dat meer neurotroop is. Hierdoor verschillen ook de ziektebeelden door deze beide
virussoorten veroorzaakt.

2 ^а) C. C. Ellis : i. Studies of the Viability of the oocysts of Eimeria tenella, with particular
reference to conditions of incubation. II. Studies on the effect of temperature on the sporulation
time of Eimeria Tenella. The Cornell Vet., Vol. 28, 1938, p. 267 en 272.

3 ⁸) H. I". Hilbert and H. Tax : The value of chemically-killed cultures for the control
of cholera in ducks. The Cornell Vet., Vol. 28, 1938, p. 275.

4 ) On the infection of fowl-pest-virus „strain chiba" in mice. Journ. of the Jap. Soc. of
Vet. Science, Vol. 17, 1938, p. 114.

⁶) P. Haber : Étude comparée de deux saiches de Peste aviaire adaptée à la souris. Comptes
rendus de la Soc. de Biol., Vol. 129, 1938, p. 360.

Bij 36 kippen werden veroorzaakt door intracutane enting : 7 sarcomen, geasso-
cieerd met leucaemie, dat is 19% der gevallen.

Met bloed van een kip, lijdende aan leucaemie, werd bij andere kippen slechts
in 4 % der gevallen leucaemia veroorzaakt bij inspuiting in de borstspier. De hoe-
veelheid der positieve gevallen hangt ook af van de dosis der injectie.

Bij een kanarieziekte, verloopend met groote sterfte, onder verschijnselen van
longaandoening, werden in het hartebloed streptococcen gevonden. Met deze strep-
tococcen konden geen andere vogels ziek gemaakt worden. Toevoeging van sulfanil-
amide in het drinkwater had goede resultaten.

Bij een proef met verschillende groepen van kuikens, lijdende aan coccidiosis,
bleek dat de mate van herstel, de legproductie en langlevendheid parallel verliep
met de dosis levertraan, welke de kippen kregen.

Gole ³) kreeg geen succes met de behandeling van kippen, lijdende aan verlam-
ming, met vitamine-E. De proeven van Bltler en Warren, die wel genezing kregen,
werden dus niet bevestigd. (Zooals ik reeds vermeld heb, verliepen talrijke proeven
aan de Rijksseruminrichting eveneens geheel negatief. t. H.).

Duiven, die acute verschijnselen vertoonden van avitaminosis B, bleken te
genezen na inwrijving op de borsthuid van een zalf, welke 20 Immuniteits Eenheden
Vitamine B! als „betaxin" bevatte.

Eidooier bevat in verhouding tamelijke hoeveelheden koper en ijzer. Eiwit bevat
geen ijzer maar wel koper, hoewel in mindere mate dan de dooier. Het gehalte aan
koper en ijzer daalt naarmate de leeftijd toeneemt.

Bij kuikens, die als strooisel rijstedoppen hadden, kwam de laagste sterfte voor.
Ook met gaasbodems cn rijststroo waren de resultaten goed. De kuikens, die zand
als strooisel hadden, wogen op 12 weken slechts 78% van de anderen. Cementvloer
bleek ook geen goede resultaten op te leveren.

1 ) Prof. Dr. L. M. G. Geurden cn Dr. A. E. R. Willems . Vlaamsch Dierg.
Tijdschr., 8e Jrg., 193g, p. 25.

2 ) R. R. Murphy, J. E. Hunter and K. C. Knandel : The effects of rations con-
taining gradient amounts of cod liver oil on the subsequent performance of laying pullets following
a natural infection of coccidiosis. Poultry Science, Vol. 17, ig38, p. 377.

3 *) R. K. Cole : Vitamine-E and avian Neurolymphomatosis. Science, Vol. 88, 1938,

4 ) M. Kasahara, J. Hayashi, T. Yokonowa en R. Turumi : Die Resorption des
Vitamins B_l durch die Haut. Klin. Wochenschr., Vol. 17, 1938, p. 939.

⁶) E. Lesne, P. Zizine et S. Briskas : Le taux du fer et du cuire dans l\'oeuf ; les varia-
tions de ces deux métaux suivant l\'âge de ta poule. Comptes rendus de la Soc. de Biol.,
Vol. 128, 1938, p. 935.

De inhoud van krop en spiermaag als een middel om pluimvee te iden-
tificeeren. ¹)

Beschreven wordt een geval van diefstal van pluimvee. Van het pluimvee dat
bij den verdachte in beslag genomen werd, kon door onderzoek van krop- en maag-
inhoud aangetoond worden, dat het afkomstig moest zijn van een ver verwijderde
boerderij waar het pluimvee gestolen was. t. H.

Nieuwere waarnemingen over de bederfverschijnselen bij gestorven
visch en hun beteekenis voor de praktische visscherij.

Het vleesch van gezonde visch is praktisch vrij van bacteriën. Eerst door een
besmetting met bacteriën van de huid en kieuwen, alsmede door het binnendringen
van bacteriën van uit den darm gaat de visch in ontbinding over. Het bacteriegehalte
van de levende vischhuid is echter, al naar de plaats van herkomst van de visch en
het water, waarin het dier heeft gezwommen, zeer verschillend. Bij een levende
visch is het binnendringen van bacteriën onmogelijk : bij een verzwakt dier kunnen
ze zich reeds vermeerderen, echter lang nog niet in zoo\'n mate als bij een gestorven
visch, ook al wordt deze nog zoo goed behandeld.

Schiemenz ²) heeft dit vraagstuk nader onderzocht. Bij het ontstaan van lijkstijfheid
vindt een gering zuurworden van het vleesch plaats, waardoor de vermeerdering
der microörganismen wordt belemmerd. Het verloop van de lijkstijfheid hangt
echter voor een groot deel af van den toestand, waarin de visch verkeert bij het
intreden van den dood. Een langdurige doodstrijd, ziekte, een of andere verzwak-
king en een versjouwen of verslepen van de visch tijdens het ontstaan van de lijk-
stijfheid, doet deze van korteren duur worden of laat deze in het geheel niet optreden.

Deze vischbacteriën zijn zeer bewegelijk, verspreiden zich zeer snel, werken het
krachtigst bij 15—20" C., groeien en vormen nog afvalproducten tot bij o° O.,
vormen bij deze omzettingen echter nog geen voor den mensch schadelijke stoffen
Bovendien hebben ze zeer veel zuurstof noodig.

Uit deze gegevens trekt Schiemenz conclusies voor het versch houden van de
visch.

Lückj \'¹) waarschuwt tegen de behandeling van zeevisch met waterstofsuperoxyde
volgens aanwijzing van Oeser. Bij deze behandeling kan slechts een beïnvloeding
van het bacteriegehalte van de oppervlakte en geen dieptewerking worden verwacht
door den korten duur van de onderdompeling. Echter door de inwerking van het
bad, hel blanke aspect van de visch, het witte, vaste vleesch en de verwijdering van
onaangename reukstoffen worden bederfverschijnselen vernietigd, zoodat elke
waarschuwing tegen het gebruik van bedorven visch zoodoende verdwijnt.

Bierbrauer ³) deed een onderzoek naar de normale, karakteristieke eigen
reuk van geslachte runderen. Voor de kookproef werden gebruikt 17 verschillende
vleesch- en orgaandeelen van in totaal 72 runderen (40 koeien, 10 stieren, 20 kal-
veren en 2 ossen) van verschillenden leeftijd. Hij kwam hierbij tot de conclusie,
dat alle vleeschdeelen en organen een specifiek voor dat deel karakteristieke geur
bezitten, welke geur altijd op dezelfde wijze en in dezelfde mate optreedt. De reuk

1 *) VV. P. Blount : Crop and gizzard contents as an aid to the identification of poultry.
The Vet. Journ., Vol. 94, 1938, p. 459.

2 ) Schiemenz : Neuere Erkenntnisse über den Vorgang des Verderbens der toten Fische
in ihrer Bedeutung für die praktische Fischerei. (Fischerei-Zeitung, 1938, pg. 302 en 314).

3 ) Bierbrauer : Der physiologische Eigengeruch des geschlachteten Rindes. (Dis:e,\'tatie
Leipzig, 1938).

van de spieren, van het hart, van de longen en de milt is meer aromatisch, die van
de nieren en van het pancreas echter onaangenaam.

De lever vertoont bij de kookproef een aan urine herinnerende geur. De dunne
darmen en rectum ruiken bij het direct ontslijmen niet, terwijl coecum en colon
hun inhoudsreuk niet verliezen. Ouderdom, ras en gewicht der dieren hebben
geenerlei invloed op deze eigen reuk. Wel zijn kleine afwijkingen, alnaar het geslacht
der dieren, waar te nemen.

Sedert invoering van de electrische bedwelming in 1928 door Müller & Wein-
berger heeft men herhaaldelijk de vraag gesteld, of men bij deze methode werkelijk
een bedwelming, een bewusteloozen en volkomen pijnloozen dood van het slachtdier
verkrijgt.

Zoo heeft in het bijzonder Klein reeds in 1933 zijn bedenkingen tegen deze
methode geopperd, dit naar aanleiding van de proefneming van Leduc, die bij
zich zelf, onder gebruik van een intermitteerende gelijkstroom tot 35 Volt, een
langzame uitschakeling van de functie der groote hersenen waarnam.

Müller is van meening, dat bij het toepassen van den electrischen stroom als
bedwelmingsmiddel een plotselinge en acuut optredende anaemie van de hersenen
optreedt, onder koma en krampaanvallen, waardoor een algeheele bewusteloosheid
ontstaat. Als laatste bewijs ontbreekt nog steeds de proefneming bij den mensch,
met de gebruikelijke stroomsterkte van 65—80 volt.

Het is v/el bekend, dat menschen, die toevallig met sterkstroorngeleidingen in
aanraking komen, in het geheel geen pijngevoel waarnemen, ofschoon de bewuste-
loosheid langen tijd kan duren. Zoo deelde b.v. Alvensleben mede, dat 2 personen,
die met het hoofd in aanraking gekomen waren met een sterkstroomgeleiding, ge-
durende het ongeluk geen pijn ondervonden hadden en verder van het ongeluk
niets afwisten.

Keller ¹) deelt nu in dit artikel mede, hoe in 1934 een machinist van een worst-
fabriek, bij het onderzoek van een bedwelmingsapparaat voor varkens, nadat hij
de stroom had ingeschakeld, om te weten te komen, of werkelijk de stroom door de
electroden ging, eerst deze met beide handen aanpakte. Hij voelde toen geen stroom
Daarop deed hij de electroden, misschien uit de grap, achter zijn beide ooren.
Het toestel werkte toen prompt, zoodat hij bewusteloos ter aarde viel. Na ruim een
minuut kwam deze machinist weer bij. Hij vertelde toen, geen pijn te hebben onder-
vonden ; het leek hem de schoonste dood.

Dit geval is, volgens Keller, de eerste maal, dat bij den mensch zelf deze be-
dwelmingsmcthode is toegepast geworden. Hiermede is, aldus Keller, tevens het
bewijs geleverd, dat de electrische bedwelming bij varkens, zooals deze tegenwoordig
wordt uitgevoerd, beslist pijnloos werkt.

(Het is jammer, dat eerst na ruim 4 jaar dit geval wordt medegedeeld. Allerlei
vragen dringen zich op, als b.v. : waarom wordt dit geval niet wat uitvoeriger
beschreven ; waren er getuigen bij ; wat waren \'s mans ervaringen, met eigen woor-
den verteld ; hoe viel hij, voelde hij iets van zijn val, enz. Ref.).

Het tusschen bact. coli en enteritidis Gärtner bestaande antagonisme wordt,
volgens Mitscherlich ²), nog versterkt als men het groeimedium zuurder van
reactie maakt ; evenwel is hierin niet het essentieele van dit antagonisme te zoeken.
In mengculturen treedt steeds een evenwichtstoestand in, als steeds maar versehe
voedingsmediumsubstantie wordt toegevoegd. Bij het toevoeren van zuurstof wordt
dit evenwicht in geringe mate ten gunste van colibacteriën verstoord en bij kool-

1 \') Keller : Ist die elektrische Betäubung der Schlachttiere schmerzlos ? (D.S.Z. Jg. 1938,.
Pg- 275)-

2 ) Mitscherlich : Antagonismus zwischen Bact. coli comm. und Bact. enteritidis Gärtner.
(Dissertatie Hannover, 1937).

zuurtoevoeging ten gunste van Gartnerbacteriën. Een therapeutische invloed op
Gartnerbacteriën uitscheidende koeien door middel van colibacteriën is slechts
onder bepaalde omstandigheden succesvol.

Over de beteekenis van het kweeken van onspecifieke bacteriën bij het
bacteriologisch vleeschonderzoek.

Het onspecifieke bacteriegehalte is, aldus Standfusz \'), afgezien van een latere
besmetting, een indicator van het binnendringen van darmbacteriën in het lichaam.
In het begin van dit binnendringen worden de binnenste organen en de lymph-
klieren besmet. Is, blijkens het onderzoekingsresultaat, ook de musculatuur kiem-
houdend, dan moet men van een „sapraemie" spreken. Blijkt intra mortem een
bacterieele overwoekering te hebben plaats gevonden, dan overweegt de rottings-
flora der anaërobe bacteriën, terwijl het voorkomen van een wisselend bacterie-
gehalte in alle monsters als een hoogst ongunstig teeken moet worden beschouwd.

De bacterioloog heeft een bewijs af te geven met de mededeeling of men de
onspecifieke bacteriën als een verontreiniging moet beschouwen, dan wel als reeds
intra vitam of intra mortem aanwezig zijnde geweest. De eigenlijke vleeschkeurings-
ambtenaar heeft met deze mededeeling bij het verrichten van de verdere keuring
rekening te houden en daarmede in overeenstemming te handelen. Zoodoende
wordt het resultaat van het bacteriologisch vleeschonderzoek voor den vleesch-
keuringsveearts een goede grondslag bij de verdere beoordeeling.

^l) Standfusz : Bedeutung und Bewertung des unspezifischen Keimgehaltes hei der bakterio-
logischen Fleischbeschau. (Tierarztliche Rundschau, 1938, pg. 581).

Gelatine stoof, cat. nr. 7132 G.
Temp. traject 15—25° C.
Afgesteld op 22\' C.

Kort na het verschijnen van het groote handboek Spezielle Pathologie und The-
rapie der Haustiere van v. Hutyra, Marek en Manninger, waarin de infectie-
ziekten een groote plaats innemen, komt van Fransche zijde een werk uitsluitend
over de infectieziekten van de huisdieren.

Na het zeer bekende en beroemde werk over infectieziekten van Nocard en Le-
■clainche, van welk werk echter geen herdrukken meer verschenen zijn, zijn weinig
boeken op dit gebied door Fransche auteurs geleverd.

Een boek over infectieziekten veroudert spoedig en het is daarom toe te juichen,
dat Panisset ons wederom een boek heeft gegeven, dat op de hoogte van zijn tijd
kan genoemd worden. De naam van den schrijver staat er borg voor, dat dit boek
een goed overzicht geeft van de stof, die er in is behandeld. Doch reeds direct moet
ik opmerken dat dit werk zich bepaalt tot een zeker aantal infectieziekten bij de groo-
tere huisdieren. Het is dus geen volledig werk over infectieziekten. De onderwerpen
die zijn behandeld, zijn echter uitstekend verzorgd en men vindt er de nieuwste
gegevens in verwerkt; alles zeer kort, zoodat het als studieboek minder geschikt
is doch wel, wanneer men zich op dit gebied wil orienteeren. Literatuur wordt in
het geheel niet aangegeven ; alleen worden de namen van de auteurs genoemd.
Ik krijg den indruk, dat het boek een verzameling is van voordrachten zooals Panisset
die bij zijn onderwijs houdt. Prof. Panisset heeft reeds gedurende 30 jaren aan het
onderwijs deelgenomen zoodat men overtuigd kan zijn dat de stof in deze verhan-
deling verwerkt, goed bezonken is. Dit blijkt ook uit alles.

De uitgever heeft dit werk aangekondigd als zijnde van hooge kwaliteiten wat
betreft duidelijkheid, nauwkeurigheid, maar tegelijk soberheid. Ik moet dit onder-
schrijven ; niettegenstaande vele onderwerpen betrekkelijk kort zijn behandeld,
kunnen zij toch op volledigheid bogen. Veel aandacht is besteed aan de immuniteit,
prophylaxis, behandeling en vaccinatie. Minder daarentegen aan de aetiologie
terwijl ook de symptomen hier en daar wel uitvoeriger hadden kunnen worden
vermeld. De diagnostiek daarentegen is ook in de meeste gevallen goed verzorgd.

Panisset heeft zich beperkt tot de meest voorkomende ziekten bij de grootere
huisdieren, doch daar de inleiding ontbreekt, kan men niet beoordeelen waarom
bepaalde ziekten zijn uitgekozen, anderen achterwege gelaten.

Behandeld zijn in dit werk in het geheel 28 ziekten en wel : Miltvuur, Boutvuur,
Maligne oedeem, Tetanus, Mond- en Klauwzeer, Vesiculeuze Stomatitis, Tuber-
culose bij de verschillende huisdieren, ook bij de vogels, Hondsdolheid, Ziekte van
Aujeszky. Van de voor bepaalde diersoorten meer specifieke ziekten vinden wij :

Van het paard : Infectieuze Anaemie, Influenza, Borstziekte, Goedaardige Droes,
Malleus, Epizootische Lymphangitis, Meningo-Encephalomyelitis, Paardenpest,
Dourine.

Van het rund: behalve het reeds genoemde Boutvuur, Longziekte, Runderpest,
(waarvoor ook andere diersoorten, schaap, geit, varken, gevoelig zijn).

Het geeft den indruk dat willekeurig eenige ziekten zijn uitgezocht en dat vooral
die ziekten zijn behandeld, waarmede men in Frankrijk te doen heeft en waarover
door Fransche onderzoekers veel is gewerkt.

Doch het verwondert mij, dat van pokken alleen de schaapspokken zijn behandeld,
dat ziekten als Brucellose, Paratuberculose, Pseudotuberculose, Septicaemien en
Salmonellosen bij verschillende diersoorten ontbreken, terwijl van de protozoaire
ziekten alleen de Dourine is uitgekozen.

Zooals ik reeds in het begin zei, moet men dit werk dus niet als een volledig
handboek beschouwen maar meer als een verhandeling over eenige belangrijke
infectieziekten. Van dat standpunt gezien, kan ik het werk van Panisset ten zeerste
aanbevelen. de Blieck.

Die Tiere im chemischen Kriege. Prof. Dr. med. vet. C. E. Richters. 4de
verbeterde en vermeerderde uitgave. Geb. 13.60 Mrk. Ingen. 11.60 Mrk. Uitg.:
Richard Schoetz, VVilhelmstrasse 125, Berlin.

Het is kenschetsend voor de geest der tijden, dat een boek, dat slechts rekening
houdt met oorlogletsel, binnen twee jaar tijds een nieuwe druk beleeft. Het boek
heeft betrekkelijk weinig verandering ondergaan, al is het een aantal afbeeldingen
rijker geworden ; het is slechts enige bladzijden dikker, doordat aan de tekst hier
en daar een kleine aanvulling is gegeven, gebaseerd op nieuwere onderzoekingen.
Het hoofdstuk ,,Bescherming en ontgifting van voedingsmiddelen" heeft de grootste
wijziging ondergaan, terwijl een verbetering is verkregen door de plaatsing van de
gekleurde platen in de tekst. Niet alle afbeeldingen zijn overigens voldoende duidelijk.
Het werk van Richters is nog steeds het beste werk voor orientatie op het gebied
der chemische strijdmiddelen, voor zo ver deze voor den dierenarts en het dier
van belang kunnen worden geacht. Klarenbeek.

Met algemeene stemmen werd collega K. F. Joling, de Bilt, als lid van de
afdeeling aangenomen.

De rekening en verantwoording van den penningmeester, evenals het jaarverslag
van den secretaris werden goedgekeurd. Het batig saldo bedraagt ƒ 79.49.

De heer Th. de Groot, Utrecht, hield een interessante voordracht over Epithe-
liogenesis imperfecta linguae bovis.

Bij de vrije mededeelingen werden verschillende onderwerpen aangesneden :
acetonaemie bij de keuring van het rund ; is de dierenarts de aangewezen persoon
voor het coupeeren van paardenstaarten, enz.

Nog werd besloten een enquête in te stellen onder de leden, oin het bezoek aan
de vergaderingen zooveel mogelijk te bevorderen.

Bij den aanvang van de laatste campagne van het verplichte pullorum-onderzoek
door dierenartsen van fok- en vermeerderingsbedrijven, heeft er op verzoek van het
Dagelijksch Bestuur van de A.N.P.V. een bespreking plaats gehad met het D. B.
der Maatschappij over vaststelling van een zooveel mogelijk uniform tarief. Deze
bespreking heeft geen resultaat gehad, wel is toen toegezegd daarover voor de
volgende campagne een nader onderzoek in te stellen. Ook is over vaststellen van een
tarief een schrijven ingekomen van den Bond van Pluimveehouders van de N.C.B.

Teneinde nu over gegevens te kunnen beschikken verzoekt het D.B. aan de leden
van de Mij., die zich op eenigszins ruime schaal bezig gehouden hebben met dat
onderzoek aan het secretariaat vóór 15 Mei wel te willen opgeven :

2. of het ook noodig is een minimum bedrag vast te stellen voor kleine bedrijven
en zoo ja welk bedrag hiervoor dan noodig is.

Gedurende de maand Maart 1939 is van de afdeeling Zeeland in dank ontvangen
de vrijwillige bijdrage van ƒ 13.50.

Zending van een bijdrage kan geschieden hetzij door storting op giro No. 173327
van ondergeteekende, hetzij door het zenden van een postwissel.

Niettegenstaande mijn verzoek gedaan in het Tijdschrift van 15 Maart j.1. blz. 322
n.m. om ƒ0.60 te willen storten op giro No. 173327 voor voldoening abonnement,
heeft het grootste gedeelte van de abonné\'s dit nog niet gedaan. Zou dit tweede
verzoek misschien uitwerking kunnen hebben of moeten de abonné\'s eerst persoonlijk
aangeschreven worden om aan die verplichting te voldoen ?

Op Zaterdag 22 April 1939, namiddags 2 uur zal in de collegezaal van het
Pathologisch Instituut Biltstraat 166 te Utrecht voor de vergadering der Groep
Prof. Schornagel spreken over „Verschillende vormen van tuberculose van belang
voor de Vleeschkeuring", waarna Dr. Clarenburg het woord zal voeren over
„De beoordeeling van tuberculeuze slachtdieren in verband met de onderzoekingen
van Nieberle." Alle belangstellenden voor bovengenoemde voordrachten zijn van
harte welkom.

De leden van de Groep worden tegelijkertijd verzocht hun contributie over 1939
ten bedrage van ƒ 1.— te willen voldoen door overschrijving op girorekening
No. 44861 van ondergeteekende.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op
Zaterdag 4 Maart 1939 des morgens om 10.15 uur in Hotel Terminus te
Utrecht.

De voorzitter, Prof. Dr. H. Schornagel, opende de vergadering met een woord
van welkom in het bijzonder aan de nieuwe leden, de heeren L. M. J. Flamand,
Prof. Dr. G. M. van der Plank en G. S. E. Vegter en aan het herbenoemde lid,
den heer S. Kingma Hzn.

Bij behandeling van de notulen van de vergadering van 14 October 1938 werden
de volgende mededeelingen gedaan :

1. In overleg met de Commissie voor de samenstelling van de Code was besloten,
met de geheele afwerking van de Code nog te wachten totdat de op handen zijnde
herziening van Statuten en Huishoudelijk Reglement door de Algemeene Verga-
dering was vastgesteld. Daar toch één der onderdeelen van de Code handelt over
„Bemiddeling en Rechtspraak", was het niet aangewezen nu een Code te gaan
uitgeven, waarin reeds een paar maanden na het verschijnen één der hoofdstukken
niet meer zou zijn overeenkomstig den bestaanden toestand. Hierover zou een
aparte korte mededeeling in het Tijdschrift gedaan worden.

2. Van de Commissie, ingesteld voor Regeling van de veterinaire luchtbescher-
ming, werd vernomen, dat de Commissie goed met haar werkzaamheden opschiet.
Het rapport der Commissie zal bestaan uit een inleiding en een viertal hoofd-
stukken. Dc inleiding en de hoofdstukken I en III zijn reeds gereed, terwijl hoofd-
stuk II reeds in bewerking is en deze maand nog in behandeling komt. Het zal
daarom niet zoo lang meer duren of de Commissie- zal met haar werkzaamheden
gereed zijn.

Ook werd nog medegedeeld, dat de kosten, vallende op het bijwonen van ver-
gaderingen door de leden der Maatschappij, worden vergoed door het Departement

van Economische Zaken en door het Departement van Defensie. Hierdoor is nu
eindelijk definitief bekend, dat er voor onze Maatschappij geen kosten verbonden
zijn aan het bijwonen van de vergaderingen van de Commissie door de door de
Maatschappij aangewezen leden.

3. In verband met een besluit van den pharmaceutischen groothandel om geen
artikelen meer te leveren aan niet-apotheekhoudende dierenartsen, hadden zich
voor de dierenartsen, die praktijk uitoefenen maar geen apotheek houden, moei-
lijkheden voorgedaan. Na correspondentie hierover met de N.V. Kon. Pharma-
ceutische Fabrieken v.h. Brocades, Stheemann en Pharmacia, werd door deze N.V.
medegedeeld, dat zij bereid is, aan niet-apotheekhoudende dierenartsen, die prak-
tijk uitoefenen, die artikelen te leveren, welke zij in hun praktijk noodig hebben,
bovendien reagentia, laboratoriumartikelen e.d.

1. een kennisgeving van Mevr. Goethals-Mazure van het overlijden van haar
man, collega A. L. J. Goethals ;

2. een dankbetuiging van Prof. Dr. B. Sjollema, voor de betoonde belang-
stelling en de bloemenhulde bij zijn eerepromotie op 27 October j 1. te Wageningen ;

3. een dankbetuiging van den heer J. L. Nysinch te De Wijk, oud-voorzitter van
het Koninklijk Nederlandsch Landbouwcomité en voorzitter van de Veterinaire
Gezondheidscommissie, voor de gelukwenschen bij zijn bevordering tot Comman-
deur in de Orde van Oranje-Nassau ;

4. een dankbetuiging van Prof. Dr. H. C. L. E. Berger te Den Haag, voor de
gelukwenschen, hem geworden bij de hem verleende Belgische Koninklijke onder-
scheiding van Commandeur in de Orde van Leopold II ;

5. een dankbetuiging van den secretaris-penningmeester van de Prof. Dr. D. A.
de JoNG-Stichting voor de verleende bijdrage van de Maatschappij over het jaar

6. een schrijven van den Centralen Raad inzake het al of niet in hooger beroep
gaan van de uitspraak van de Rechtbank te Almelo in het proces van de Maat-
schappij tegen Dr. J. C. Mulder te Delden. Daar gebleken was, dat het principieele
optreden van den Centraleri Raad in de uitspraak van de Rechtbank onaangetast
is gebleven en het niet-ontvankelijk verklaren van de vordering een gevolg is van
de juridische beoordeeling van de uitspraak van den Centralen Raad. was er voor
den Centralen Raad geen reden om in het bijzonder aan te dringen op het in appèl
gaan. Dit bestond nog temeer omdat in tegenstelling met het oorspronkelijke juri-
dische advies thans de juridische adviseur het in appèl gaan niet ten volle aanbeval.

De Centrale Raad meende dan ook, zich van advies te moeten onthouden en de
beslissing over te laten aan het Hoofdbestuur. Dit besloot, niet in hooger beroep te
gaan ;

7. van den secretaris van het Hoofdbestuur van de Nederlandsch-Indische Ver-
eeniging voor Diergeneeskunde was een schrijven ingekomen, waarin werd mede-
gedeeld, dat in hun laatste algemeene vergadering de vraag gesteld was of het niet
mogelijk zou zijn, dat aan het lidmaatschap van hun vereeniging enkele faciliteiten
ten opzichte van onze Mij. verbonden werden. Men had daarbij op het oog hel be-
zoeken van de Algemeene Vergadering gedurende het buitenlandsch verlof. Door-
liet bezoeken van die Algemeene Vergadering zijn de Indische leden in de gelegen-
heid, nog weer eens in contact te komen met de collega\'s in Holland, vooral met
studiegenooten en waardoor zij zich op de hoogte kunnen stellen van de denk-
beelden en stroomingen, die bij en onder de Hollandsche collega\'s aanwezig zijn.

Daar het voor vele leden van de Indische Vereeniging uit een financieel oogpunt
bezwaarlijk zal zijn, ook lid van onze Mij. te zijn, kunnen zij daardoor niet de
Algemeene Vergadering bezoeken. Het H.B. van de Indische Vereeniging verzocht
daarom of het niet mogelijk zou zijn onder eventueel te stellen voorwaarden, dat
hun leden gedurende hun buitenlandsch verlof een introductie konden krijgen voor
de Algemeene Vergadering onzer Mij. en de daaraan verbonden feestelijkheden.

Mij. steeds op het standpunt gestaan heeft om aan Indische collega\'s, die met verlof
in Europa zijn, toegang te verleenen tot de Algemeene Vergadering der Mij. Het
was daarvoor voldoende, dat die leden zich bij een lid van het Dagelijksch Bestuur
melden, waarna zij vrijen toegang tot de Algemeene Vergadering en wat daar verder
aan verbonden is, hebben.

8. Van een lid van het H.B. was een schrijven ingekomen, waarin gewezen werd
op de bij de aanbieding van de Rijksbegrooting voorgestelde invoering van een loon-
belasting van 2 %. Bij de invoering van die loonbelasting voorzag hij vooral voor
apotheekhoudende artsen en dierenartsen moeilijkheden, omdat het bezwaarlijk
zal zijn bij vele werkzaamheden het zuivere loon te bepalen. Hij vreesde dan ook,
dat daarvoor noodig zal zijn een tot in finesses afdalende boekhouding, terwijl de
belastingautoriteiten bekend dienen te zijn met de eigenaardige verhoudingen
tusschen netto en tarra van het schijnbaar zuivere honorarium. Medegedeeld
werd, dat deze aangelegenheid de volle aandacht had van het D.B. en dat één der
leden, die daartoe in de gelegenheid was, daarover reeds een nader onderzoek had
ingesteld.

9. medegedeeld werd, dat van de firma J. van Boekhoven te Utrecht een
schrijven ingekomen was, waaruit bleek, dat, daar de arbeidsloonen in de typo-
grafie met 3 cent per uur verhoogd waren, overeenkomstig art. 9 van het loopcnde
contract ook een verhooging van den velprijs voor het Tijdschrift zal dienen plaats
te hebben.

Na een bespreking hierover tusschen de Redactie van het Tijdschrift en de firma
van Boekhoven was besloten, in verband daarmede den velprijs van het Tijdschrilt,
die oorspronkelijk ƒ 90.— was, te brengen op ƒ 93.75.

10. van de Regelingscommissie van de Nederlandsche Landbouwweek was een
schrijven ingekomen met het verzoek, of onze Mij. ook voor dit jaar wederom aan
de samenstelling van die Week zou willen deelnemen.

Besloten werd, overeenkomstig den gewonen gang van zaken voor dit jaar niet
aan die organisatie deel te nemen ;

11. ingekomen was een schrijven, waarin gewezen werd op onregelmatigheden,
die zich voorgedaan hebben bij het verplichte pullorum-onderzoek door dieren-
artsen op fok- en vermeerderingsbedrijven. Daarbij was medegedeeld, dat er
dierenartsen zouden zijn, die dat onderzoek door lecken hadden laten doen, terwijl
zij toch daarna de door de Nederlandsche Centrale voor Eieren en Pluimvee ver-
langde verklaring hadden geteekend.

12. ook was een schrijven ingekomen over de door enkele leden ondervonden
moeilijkheden bij het berekenen van het tarief voor het pullorum-onderzoek.

Door het D.B. was vorig najaar aan de leden verzocht, daarvoor te berekenen een
tarief van 4 cent per kip met een minimum van ƒ 5.— per bedrijf. Gebleken was,
dat er dierenartsen zijn, die beneden dat tarief gegaan waren.

Ook had bij den aanvang der campagne op verzoek van het D.B. van de A.N.P.V.
een bespreking plaats gehad met ons D.B. over dat tarief, welke bespreking echter
geen resultaat opgeleverd had.

Besloten werd, over de toepassing van het tarief nadere inlichtingen in te winnen
bij de leden en dan daarna deze aangelegenheid opnieuw in behandeling te nemen ;

13. ingekomen was een schrijven, waarbij gevoegd een „Ingezonden mededce-
ling" van de N.V. Biogenon, Soestdijkerstraatweg 113 N, Bilthoven, voorkomende
in „De Bedrijfspluimveehouder" van 3 Februari j.1. In die mededeeling werd dooi-
de Directie van die N.V. kennis gegeven, dat zij voor eiken pluimveehouder,
duiven- en konijnenliefhebber de gelegenheid geopend hadden, zijn gestorven dieren
aan haar voor onderzoek toe te zenden, waarna men een volledig rapport ontving
over de doodsoorzaak en advies betreffende genezing van eventueel aanwezige zieke
dieren, alsmede de maatregelen om de ziekte-uitbreiding tegen te gaan. Het na het

onderzoek te geven advies omvat hygiënische maatregelen, verbetering in voeding
en verpleging, toediening van geneesmiddelen of voorbehoedende en genezende
entingen enz. De dieren moeten voor dat onderzoek gezonden worden franco
Bilthoven onder toevoeging van een postzegel van 5 cent voor antwoord, terwijl
geen verdere kosten in rekening gebracht zullen worden.

Ook werd gewezen op een artikel, voorkomende in ,,De Postduif" van 2 Maart
1939, van den arts J. C. Bom te Bilthoven, over voeding van duiven in den kweektijd.
Aan het slot van dat artikel wordt vermeld : „Zij die vleugelziekte op het hok
hebben gehad, zullen gewoonlijk minder goed opgroeiende jongen hebben. De
„Arthritol" is hiervoor het aangewezen vaccin. Thans is door Prof. Dr. L. df, Blieck
het vaccin in tabletten verwerkt, zoodat iedereen op goedkoope wijze zijn duiven
gezond kan maken en onvatbaar voor de paratyphus. Tijdens de kweek aan de
oude duiven verstrekt, worden ook de jonge duiven tegen de infectie behoed en
groeien beter op." De tabletten worden, zooals in de advertentie in ,,De Postduif"
vermeld, verstrekt door het Biologisch Chemisch Instituut „Biogenon".

Tusschen den tekst van het artikel kwam tevens voor een advertentie van de
N.V., waarin aanbevolen wordt en verkrijgbaar gesteld wordt het ,,Ailosan", het
vaccin tegen vleugelziekte, dat in tabletten verkrijgbaar is.

Besloten werd, dat omtrent het laatst medegedeelde een nader onderzoek door
het D B. zal worden ingesteld ;

14. van de N.V. Handelmaatschappij ..Nedigepha" te Amsterdam was een
schrijven ingekomen, waarin medegedeeld werd, dat zij via den pharmaceutischen
groothandel meermalen bestellingen van Murnil ontvingen, welke bestellingen
bestemd zijn voor apothekers en aan welk verzoek zij tot nu toe niet mochten
voldoen. Zij vragen nu het Murnil voor algemeenen verkoop vrij te geven. Het
zal dan speciaal gepropageerd worden als prophylacticum tegen huidjeukte.

Besloten werd aan de N.V. te berichten, dat het H.B. geen bezwaar heeft, het
Murnil, dat een vitamine-preparaat is, voor den algemeenen verkoop beschikbaar
te stellen ;

15. van het bestuur van den Diergeneeskundigen Studenten Kring was een
schrijven ingekomen, waarin zij wezen op de geheel andere plaats, die hun ver-
eeniging sinds 1 Januari in het Utrechtsch studentenleven inneemt, waarbij hun
ook gebleken was, dat er bij studenten van andere studierichting zeer zeker belang-
stelling bestond voor de diergeneeskunde in het algemeen. Zij zouden daarom
gaarne zien, dat het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ter lezing werd gelegd op de
leestafels van een vijftal studentenvereenigingen en zij verzochten nu, dat Tijdschrift
op zoo billijk mogelijke voorwaarden te kunnen verkrijgen.

Over dit verzoek was ook een schrijven ingekomen van Prof. Dr. G. M. van der
Plank, die namens het H.B. lid is van de commissie van advies van den D.S.K.,
in welk schrijven dat verzoek ondersteund werd.

Besloten werd, aan het verzoek van den D.S.K. te voldoen en de daarvoor
benoodigde Tijdschriften kosteloos ter beschikking te stellen ;

16. door de Faculteit der Veeartsenijkunde is besloten, dit jaar van 8 tot 10 Juni
wederom een Veterinaire Week te organiseeren. Voor de organisatie daarvan was
door haar benoemd een commissie, bestaande uit de heeren Prof. Dr. F. C. van
der Kaay, Prof. Dr. G. M. van der Plank, J. H. ten Thije, Dr. E. A. R. F.
Baldet en Prof. Dr. A. Ki.arenbeek, welke laatste secretaris is van de commissie.
De commissie verzocht nu aan het H.B., dit plan financieel te willen steunen.

Besloten werd, dat door de Maatschappij voor Diergeneeskunde daarvoor een
bedrag van ƒ 250.— zal worden beschikbaar gesteld.

Vervolgens werden behandeld de door de Commissie voor herziening van
Statuten en Huishoudelijk Reglement ingediende voorstellen voor die herziening.
Na een uitvoerige gedachtenwisseling daarover kon het H.B. zich met bijna alge-
meene stemmen met de voorgestelde wijzigingen vereenigen.

Aangezien deze voorstellen reeds opgenomen zijn in het Tijdschrift van 1 April
j.1., blz. 372, wordt hiernaar verwezen.

Mededeeling geschiedde van de voortgezette werkzaamheden van de Veterinaire
■Gezondheidscommissie. O.m. werd hierbij mededeeling gedaan van een vergadering,
door den heer Directeur-Generaal van den Landbouw en den heer Directeur van
den Veeartsenijkundigen Dienst gehouden met die commissie.

Ook werden de leden in kennis gesteld met een voorstel van de Veterinaire Ge-
zondheidscommissie inzake de organisatie van gezondheidsdiensten, met welke
voorstellen de leden van het H.B. zich in groote trekken konden vereenigen, zoodat
de vertegenwoordigers van de Maatschappij in de Veterinaire Gezondheids-
commissie met het afwerken van deze aangelegenheid konden blijven doorgaan.

Tevens waren de leden van het H.B. in kennis gesteld met een door de NA\'.
Bonda\'s Handelmaatschappij te Rotterdam aan den secretaris gezonden programma
van de Commissie uit de V.K.V. (veevoe\'derhandelaren-kunstmeststoflen-ver-
eeniging), betreffende een nieuwe organisatie, waarin o.m. besproken waren de
stichting van een groot proefbedrijf onder veeartsenijkundige leiding en het op-
richten van gezondheidsdiensten voor vee.

Het H.B. bleek zich niet te kunnen vereenigen met dat programma. Besloten
werd aan de N.V. Bonda te berichten, dat de oprichting van gezondheidsdiensten
reeds eenigen tijd in de Maatschappij in bewerking is en dat daarbij een andere
richting uitgegaan wordt dan die door de commissie uit de V.K.V. wordt voorge-
steld.

Als leden van de Maatschappij werden aangenomen de dierenartsen : W. Bef.r-
nink, Nijkerk ; C. van BeusekOM, Utrecht ; T. H. Hoenderken. Gieten ; Dr. J.
Kok, Den Haag ; H. J. E. Wensink, Delft en J. D. van der Woerd, Eist.

Ter voldoening aan art. 33 van het Huishoudelijk Reglement werd besloten,
aan de afdeeling Friesland te verzoeken, zich te belasten met het nazien van de reke-
ning en verantwoording van de Mij. en van de bij haar in beheer zijnde fondsen
over 1938, terwijl het nazien van de rekening en verantwoording van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde over 1938 en die van het Diergeneeskundig Jaarboekje 1939,
welk nazien geschiedt door één van de leden van het H.B., verzocht werd aan Dr.
R. van Santen.

Hierop werd goedgekeurd een ingezonden Bindend Besluit van de afdeeling
Noord-Brabant inzake abonnementen. Dit Bindend Besluit luidt : ,,Het is aan de
leden van de afdeeling Noord-Brabant van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
verboden abonnementen af te sluiten indien de voorwaarden dier abonnementen
door het bestuur dier afdeeling niet zijn goedgekeurd."

Van de afdeeling Utrecht was een schrijven ingekomen, waarin het bij het H.B.
er op aandrong om zoo spoedig mogelijk een commissie te benoemen die, in aan-
sluiting aan het werk van de commissie, welke in ig22 rapport heeft uitgebracht
over de meest practische tuberculose-beslrijding in Nederland, het vraagstuk zal
bestudeeren in hoeverre de tegenwoordige bestrijding in Nederland voldoet aan de
wetenschappelijke eischen en of practisch resultaat daarvan te verwachten is.

Indien dit laatste niet het geval mocht zijn, dan dient deze commissie aan te geven
hoe de bestrijding in Nederland dan wel moet geschieden.

De afdeeling verzocht verder het daarheen te leiden, dat de commissie op zeer
korten termijn dat rapport zou uitbrengen, opdat daarna kan worden overwogen
of dit rapport in een Algemeene Vergadering van de Mij. zal worden behandeld.

In verband met de verschillende door de aldeelingen uitgebrachte rapporten
over de uitvoering van de tuberculosebestrijding, welke rapporten geen volledige
basis vormen voor het samenstellen van een definitief rapport, was ook reeds door
het D.B. besloten om aan het H.B. voor te stellen, ter nadere uitvoering van deze
aangelegenheid een commissie te benoemen, wat nu in overeenstemming is met
het voorstel van de afdeeling Utrecht. Hiertoe werd besloten.

Als leden der commissie zullen worden aangezocht de heeren Dr. J. A. Beijers,
H. Venema, D. A. Oskam, R. Post en H. J. H. Vullinghs.

Na een korte rondvraag werd daarop om ongeveer 6 uur de vergadering door
den voorzitter gesloten.

Als voorlopige mededeling wordt ter algemene kennis gebracht, dat er dit jaar
door de Faculteit der Veeartsenijkunde evenals in 1936 weer een „Veterinaire Week"
wordt georganiseerd. Deze zal gehouden worden op Donderdag, Vrijdag en Zater-
dag, 8, g en 10 Juni. Des morgens van 9—12 worden er theoretische voordrachten
gehouden en van 2 - 5 uur vinden er in nagenoeg alle klinieken en laboratoria
korte demonstraties plaats, die bij herhaling gegeven zullen worden. Een ieder is
daardoor in de gelegenheid alle demonstraties te volgen.

Een dames-comité is reeds bezig om voor de dames der deelnemers een zo aan-
trekkelijk mogelijk programma in elkaar te zetten. In het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde van i Mei hopen wij het volledige programma te publiceren.

Burgemeesters en Wethouders van Rhenen maken bekend, dat door de raad der
gemeente Rhenen bij besluit van 16 December 1938, op grond van art. 129 der
gemeentewet en in verband met art. 20, lid 3, van de vleeschkeuringswet,een ge-
meenschappelijke regeling is getroffen met de gemeenten Amerongen, Kesteren,
Eeersurn en Lienden voor de uitvoering van de vleeschkeuringswet, welk besluit
is goedgekeurd bij Kon. Besl. van 11 Februari, 1939, No. 12.

Eveneens heeft in een raadsvergadering van de gemeente Vianen de voorzitter
mededeeling gedaan van het Kon. Besl., waarbij de gemeenten Vianen, Hei- en Boci-
cop, Everdingen, Hagestein, Lexmond, Meerkerk, Ameide en Tienhoven verplicht
worden gezamenlijk een vleeschkeuringskring le vormen, met Vianen als centrum-
gemeente.

Evenzoo is de nieuwe kring Oudewater tot stand gekomen, omvattende de gemeenten
Oudewater, Montfoort, Willeskop. Papekop, Hoenkoop, Hekendorp. I.ange Ruige
Weide, Polsbroek. Benschop. Jaarsveld, IJsselstein, Vreeswijk, Lopik en Willige
Kangerak.

Blijkens berichten in verschillende dagbladen cn periodieken zijn 2 Amerikaansche
onderzoekers, Dr. Rentschler en Dr. James, van de Westinghousc Electric and
Manufacturing Company te Bloomfield, er in geslaagd een nieuwe sterilisatiemethode
le ontdekken door gebruik te maken van de bactcriedoodende werking van ultra-
violette stralen. Dat het ultra-violette spectrum bacteriën beter doodt dan andere
deelen van het spectrum, was reeds bekend. Door metingen kwamen zij tot de erva-
ring, dat stralen van plm. 2537 A. E. het beste werkten.

De lampen werden gevuld met een mengsel van kwikdamp, neon en argon, waar-
door bijna geen warmte en licht wordt geproduceerd. Ook de ozonvorming is zeer
gering, terwijl, doordat zooveel mogelijk ijzervrij glas voor de lampenballonnen
wordt gebruikt, juist veel ultraviolette stralen worden doorgelaten en de hinderlijke
licht- en warmtestralen worden teruggehouden.

Bij een bestraling van 8 seconden werden door een 75 cm lange lamp op to cm
afstand ongeveer 95% van de typhusbacillen in gewoon water gedood. Voor coli-
bacillen en staphylococcen waren resp. 23 en 25 seconden noodig ; schimmelsporen
werden gedood in 19 minuten.

Vooral voor ruimtesterilisatie bleken deze lampen, sterilampen genoemd, bijzonder
geschikt. In de Vereenigde Staten zijn dan ook al verschillende installaties bekend,

waarbij deze sterilampen worden gebruikt. Zoo heeft men voor de sterilisatie van
operatiezalen in ziekenhuizen mooie resultaten gekregen. Tal van Amerikaansche
vleeschhouwerijen hebben reeds een sterilampen-installatie in haar ijskasten en koel-
inrichtingen laten aanbrengen, waardoor het gebruik van ijs of van een koelmedium
overbodig is geworden, met zoodoende aanzienlijke kostenbesparing. Het verlies
als gevolg van uitdrogen nam af van 6 tot zelfs i%. In „Slachthuis-Keuring-Markt"
vond ik vermeld, dat men bij een bank in Amerika zelfs een dergelijke lamp heeft
laten aanbrengen boven de loketten, zoodat steeds tusschen cliënt en loketbediende
een laag van ultra-violette stralen aanwezig is, wat in tijden van griep-epidemieën
van groot voordeel is gebleken. Ook zouden de lampen gebruikt worden om de hokken
van de kuikens in hoenderparken te steriliseeren, waardoor sterfte onder deze kuikens
zou worden voorkomen.

Blijkbaar biedt deze nieuwe methode nog vele perspectieven wat betreft de prac-
tische toepassing.

In mijn referaat over een artikel van Gisske betreffende het kiemvrij maken van
darmen, in verband met de bereiding van worstconserven (zie tijdschriftnummer
van i Febr. j.1., pg. 152) is, naar mij is gebleken, een onjuistheid geslopen. In de
tweede alinea van onderen staat n.1., dat naast melkzuur en citroenzuur ook mefarol
ongeschikt zou zijn als desinfectiemiddel. Uit is niet juist. Naast het wijnsteenzuur
is ook het mefarol in 1% oplossing een zeer goed desinfecteerend middel. Na het door-
spoelen van de darmen met deze 1% oplossing bleken alle darmen kiemvrij te zijn,
terwijl de daarmede vervaardigde worsten geen enkele smaakafwijking vertoonen.

Benoemd tot plaatsvervanger van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen
Dienst in het district Noord-Holland—Noordwestelijk Utrecht : M. Nagel, Abcoude\';
J. L. Postema, Purmerend ; S. Makkinga, Westwoud ; L. ,J. Kas, Haarlem.

Tot plaatsvervanger van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst
in het district Friesland : W. de Boer, Bergum ; B. Dijk, Opeinde ; J. ,J. Feddema,
Ferwerd ; S. Haagsma, Oudega ; R. Kooistra, Surhuisterveen ; Dr. J. Siebenga,
Oldeberkoop.

Benoemd met ingang van 1 April tot directeur van het slachthuis te Gennep :
H. Hendriks, Vleuten.

Aangesteld tot provinciaal veearts met standplaats Soekaboemi (West-Java) :
B. Bonga.

Verhuisd : E. Hakkesteegt van Polsbroek naar Schagen, Landbouwstraat D. 130.
J. M. Hoffmann, Overschie, naar Prof. Bolkstraat 10.

Willem August Anton Roukens werd den 25sten Juni 1882 te
Meester Cornelis geboren, alwaar zijn vader ingenieur bij de Indische
Spoorwegen was. Op zeer jeugdigen leeftijd kwam hij naar Holland
en werd hij, nadat hij reeds vroeg zijn beide ouders verloren had,
opgevoed ten huize van een oom.

Aanvankelijk was het zijn bedoeling om officier te worden, doch
toen hij voor deze opleiding werd afgekeurd, koos hij het beroep van
dierenarts. Nadat hij in 1911 als zoodanig was afgestudeerd, vertrok
Roukens als gouvernementsveearts naar zijn geboorteland, alwaar hij
onder meer werkzaam is geweest bij de malleusbestiijding op Soembawa,
als opvolger van den aldaar vermoorden collega Eysenburger.

Na een vierjarig verblijf in Indië keerde hij in 1915 naar Holland
terug en werd hij in 1916 als tijdelijk veearts bacterioloog aan het
Openbaar Slachthuis te Rotterdam aangesteld.. In 1921 werd zijn
tijdelijke aanstelling in een vaste omgezet, terwijl hij in 1926 tevens
plaatsvervangend directeur werd.

Het was bij mijn komst te Rotterdam in laatstgenoemd jaar, dat ik
Roukens leerde kennen als een goed en eerlijk mensch, die beminnelijk
in den omgang, meende, dat alle menschen waren zooals hij en als
gevolg daarvan dan ook nimmer kwaad van anderen dacht. Zijn
minder sterk zenuwgestel en zijn gezondheid waren echter niet opge-
wassen tegen de eischen, die vooral na de reorganisatie aan het Open-
baar Slachthuis aan hem gesteld werden en het was in 1935, dat hij
op eigen verzoek op wachtgeld ging.

Roukens vestigde zich daarna in den Haag, alwaar hij wat kleine
huisdierenpraktijk deed, ten einde iets om handen te hebben. Met
enthousiasme kon hij van zijn ervaringen van zijn kleine praxis vertellen
en vaak was het moeilijk om hem dan op een ander onderwerp te
krijgen.

Den ioden Maart voelde hij zich bij de behandeling van een hond
onwel worden en een half uur later had de dood reeds een einde aan
zijn leven gemaakt.

Ondanks het feit, dat Roukens de laatste jaren geheel teruggetrokken
leefde, waren bij zijn begrafenis op Nieuw Eyk en Duinen nog ver-
schillende collegae aanwezig om hem de laatste eer te bewijzen en
had ik het voorrecht eenige woorden ter nagedachtenis aan zijn graf
te spreken.

Met Roukens is een goed en onbaatzuchtig mensch heengegaan.
Zijn vrouw en zijn beide jeugdige kinderen kunnen hem echter zoo
noode missen.

Uit de afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.

OVER SALMONELLA-AGGLUTINATIES BIJ WOERDEN EN
EENDEN TIJDENS DE ONTWIKKELING VAN KUIKEN TOT
VOLWASSEN DIER

Gedurende de laatste jaren werden door ons vele bloedmonsters van
eenden op 5a/;?zoH«//fl-agglutininen onderzocht.

Daar gebleken was, dat bij de te onderzoeken dieren zoowel S. typhi
murium- als S. enteritidis var. m««-infectie voorkwam, werd steeds elk
serummonster zoowel met S. typhi murium- als met S. pullorum-antigeen
onderzocht (S. pullorum-antigeen is te gebruiken voor het stellen der
„essen" diagnose, daar S. pullorum en S. enteritidis var. essen hetzelfde
lichaams- (O-) antigeen bezitten). Bij deze agglutinaties werd waar-
genomen dat in het besmette milieu het percentage positief reageerende
vrouwelijke eenden veel hooger was dan dat der woerden. Van de
23157 jonge, voor de eerste maal onderzochte vrouwelijke eenden,
gaven 8066 (34,8 %) een positieve agglutinatie-reactie, van de 4190
jonge, voor de eerste maal onderzochte woerden bleken 352 (11,9 %)
een positieve agglutinatie-reactie te geven. De vrouwelijke eenden
werden gehouden in koppels van 20 stuks, de watergoot was gelegen
in de ren, zoodat cle dieren daarin nu en dan gingen ploeteren, zij doen
dit vooral als de goot van versch water wordt voorzien, waardoor kort
daarna het water door de eenden reeds verontreinigd is.

De woerden daarentegen werden gehouden in zeer smalle rennen,
één woerd in één ren, met de drinkgoot buiten het afschcidingsgaas
voor de rennen langs ; de woerden konden dus alleen drinken uit de
goot, doch er niet in baden.

Het groote verschil in percentage-reactie zou dus, behalve in het
verschil in geslacht, misschien ook veroorzaakt kunnen worden door
het verschil in levensomstandigheden. Het is nl. waarschijnlijk te
achten, dat de verbreiding van een infectieziekte in een aantal groeps-
gewijze gehouden dieren, die met elkaar in een goot baden, grooter
zal zijn dan bij dieren, die elk een aparte ren hebben zonder goot,
waarin gebaad kan worden ; zulks te meer naar aanleiding van het
feit, dat uit het water der goten van eendenbedrijven door ons Salmonella
geïsoleerd werd.

Om inzicht in het bovenstaande vraagstuk te verkrijgen, werd de
volgende proef verricht.

Van een bedrijf, waarvan ons bekend was, dat er Salmonellose,
zoowel door S. typhi murium als het „essen" type, voorkwam, werd een
groep mannelijke eendenkuikens (49) en een groep vrouwelijke eenden-
kuikens (50), op een leeftijd van 14 dagen, ontvangen.

Zij werden gebracht op een terrein waar nimmer eenden gehouden
waren. De mannelijke groep werd in een ren geplaatst met daarin een
goot, de vrouwelijke groep werd eveneens in een ren geplaatst met
de goot aan de buitenzijde der omrastering.

Na ontvangst der kuikens (14 Mei 1937) en enkele dagen later,
stierven er eenige ; het bacteriologisch onderzoek zoowel van de
woerdjes als van de eendjes, toonde aan dat S. enteritidis var. essen-
infectie de oorzaak was. De diertjes waren aan septicaemie gestorven,
uit alle organen en de faeces werd deze Salmonella gekweekt. De diagnose
werd gesteld door eerst de algemeene eigenschappen van Salmonella
ian te toonen, hierna werden d.m.v. een agglutinatorisch onderzoek
en een nader onderzoek naar de cultureel-biochemische eigenschappen
volgens de methode, aangegeven door Hohn en Herrmann, de
eigenschappen voor het ,,essen" type vastgesteld. Van de 49 woerdjes
(later bleek dat het 48 woerdjes waren met 1 eend) stierven er op 15,
18, 19 Mei en i en 6 Juni in totaal zes ; van de 50 eendjes (later bleek
dat het 49 eendjes waren met een woerdje) stierven er 16, 17, 18 en
22 Mei, vijf. De ,,essen" infectie onder de woerdjes was dus zeker niet geringer
dan onder de eendjes.

Ongetwijfeld zijn, door deze kuikensterfte, beide rennen met ,,essen"
bacillen besmet geraakt en zijn zoowel de overlevende woerdjes als
de eendjes ruimschoots in de gelegenheid geweest deze bacillen op
te nemen.

Proef met woerden : (aanvankelijk 48 woerden en 1 eend). De woerden
werden 2 maanden na aankomst onderzocht met S. typhi murium- en
S. pullorum antigeen (aangeduid in de tabellen met S.t.m. en P.). Het
gedoode, met cristalviolet blauw gekleurde antigeen had een dikte van
75 x No. i van den Mac. farland-nephelometcr. De sera werden
onverhit gebruikt. De agglutinatie werd verricht door het antigeen
(0,05 cc) en het serum (0,04 cc) te mengen op een verwarmd schommel-
kastje. Deze ie agglutinatie, in Juli verricht, verliep geheel negatief.

Uit de tabel blijkt dat wederom 2 maanden later, in September,
bij slechts 4 dieren de agglutinatiereactie niet vlekkeloos negatief was;
de zeer geringe uitvlokking is aangeduid met ? ; nog 2 maanden later,
in November, waren de reacties van 34 dieren negatief, van 8 dieren
niet geheel negatief, slechts 1 van deze 8 gaf een zwak positieve reactie
met P (aangeduid met ) en een zeer zwak positieve reactie met
S.t.m. (aangeduid met -f- ?), de overige niet-negatieve reacties waren
zeer gering (aangeduid met ?). Op grond van de reacties in November
werden de woerden verdeeld in :

Van de 34 negatieve woerden werden 31 voor andere doeleinden
uit de proef genomen, de overblijvende 3 werden in de besmette ren

gelaten. De dubieuze dieren werden in een andere ren geplaatst, samen
met de dubieuze eenden uit de proef met de vrouwelijke eenden ; het
positieve dier werd in een stalletje geplaatst samen met de positieve
eenden uit de proef met de vrouwelijke eenden.

In de maanden daarna werden alle woerden gedood, steeds werd
rijkelijk geënt uit de testikels (vele stukjes testikel werden gebracht
in buizen bouillon), voorts uit hart, lever, milt, nieren, faeces en even-
tueel uit afwijkingen elders in het lichaam waargenomen.

Proef met eenden : (aanvankelijk 49 eenden en 1 woerd). De proef
met de vrouwelijke dieren gaf een geheel anderen uitslag dan die
met de woerden. Overeenkomstig de agglutinatie-resultaten der woer-
den in Juli, reageerden ook de eendjes aanvankelijk allen\' negatief.
Bij i eend werd bij het aflezen der agglutinatie-reactie een vreemde
korreling waargenomen, dit dier was het eenige magere, in groei achter
gebleven eendje ; het wercl gedood ; Salmonellose werd niet gevonden.
In September werden echter reeds 21 niet-negatieve reacties waar-
genomen, in November was dit aantal 24 geworden, waarvan 9 reacties
duidelijk positief (H—f-) of zeer duidelijk positief ( -\\—b) ; een groot
verschil dus met de woerden.

Evenals dit reeds bij de woerden het geval was, duidt de uitslag
der agglutinaties op enkele kleine afwijkingen na, op een „essen" -
infectie, immers het P-antigeen geeft steeds de meeste en duidelijkste
reacties, hetwelk geheel overeenstemt met de ,,essen" sterfte direct na
ontvangst. Het tevens positief mee reageeren van S.t.m. berust op het
feit, dat beide antigenen een gemeenschappelijken factor bezitten.

Op grond van de in November waargenomen agglutinaties werden
de eenden in 3 groepen verdeeld, nl. :

De woerd buiten beschouwing latende zijn deze uitkomsten in
percenten uitgedrukt : 21 % positief, 39,5 % dubieus, 39,5 % negatief.

Van hetzelfde broed waren 23 eendenkuikens op de besmette farm
opgefokt, van deze dieren werd, op volwassen leeftijd, eveneens het
serum onderzocht. Zes sera waren positief, 12 dubieus en 5 negatief,
in percenten uitgedrukt 26,1 % positief, 52,2 % dubieus en 21,7 %
negatief. Deze cijfers, verkregen op de reeds bij het begin van de proef
besmette farm, zijn ongunstiger dan de cijfers der proefeenden, waar
de grond bij den aanvang versch was. Hiermede in overeenstemming is,
dat de meesten der in November negatief reageerende dieren, 17 vrouwe-
lijke eenden, welke in de besmette ren gebleven zijn, niet meer negatief
bleken te zijn toen zij later geseceerd werden (zie tabel). Ook valt
op te merken, iets wat bekend is, dat positieve reactiedieren latei-
negatief kunnen worden.

hun eigen besmette ren gelaten, de dubieuze werden in een andere
ren geplaatst bij de dubieuze woerden, de positieven werden geplaatst
met den eenen positieven woerd in een stalletje.

In de maanden daarna werden alle eenden geseceerd. Het bloed
werd nogmaals onderzocht en steeds werd zeer uitvoerig bacteriologisch
onderzoek verricht ; eenige buizen bouillon werden geënt met follikels
van het ovarium, voorts werd geënt uit hart, lever, nieren, milt en
faeces en uit eventueele veranderingen, elders in het lichaam waar-
genomen. De tabel geeft een overzicht der resultaten.

Bij de positieve groep werd op i na in alle gevallen geen normaal
ovarium gevonden. Uit 3 eenden van de positieve groep werd een
Salmonella geïsoleerd. In al deze 3 gevallen waren de voedingsbodems,
geënt met materiaal uit de organen, negatief gebleven ; eveneens verliep
het faecesonderzoek op Salmonella negatief, alleen uit de veranderde
ovaria werd de bacil geïsoleerd. De 3 geïsoleerde Salmonella\'s bleken
allen van het „essen"-type te zijn.

a. Uit het feit dat van de mannelijke eendenkuikens kort na aan-
komst 6 stierven en van de vrouwelijke 5, blijkt, dat het geslacht geen
invloed heeft op de eendenkuikensterfte veroorzaakt door „essen" -
infectie. Beide geslachten zijn gevoelig en kunnen sterven aan septicaemie.

b. Aanvankelijk zijn in de overlevende besmette kuikens, opgroeiende
op besmet terrein, cle eerste maanden geen m^n-agglutininen aantoon-
baar. Het verrichten van agglutinaties bij onvolwassen dieren is dus
van geen waarde.

c. In de puberteit en daarna is er wel verschil in gevoeligheid voor
de infectie met S. enteritidis var. essen ; de woerden zijn belangrijk minder
gevoelig dan de eenden. Zeer aannemelijk is, dat voor de geslachts-
rijpheid de infectie latent blijft, terwijl daarna het ovarium meer
disponeert voor infectie dan de testikel. (Woerden worden op ongeveer
4 maanden en daarna geslachtsrijp, in de proef was dit dus in Sep-
tember en daarna ; een deel der eenden legt op een leeftijd van 4 maan-
den het eerste ei, op 5 maanden legt 50 %, op 6 maanden go a "9 5 %,
in de proef dus September, October en November).

Het lage reactiepercentage der woerden op farms, berust dus niet,
althans zeker niet uitsluitend, op de wijze, waarop zij gehouden worden
(elke woerd apart, met goot buiten de ren). Hieruit mag niet afgeleid
worden, dat, wat de eenden betreft, een gemeenschappelijke ren met
gemeenschappelijke goot geen factor zou zijn, die de infectieverspreiding
kan bevorderen. Tot de te nemen hygiënische maatregelen ter bestrijding
der eendensalmonellose behoort o. i. zeker het plaatsen der goot buiten
de ren. Meer dan eens konden wij Salmonella kiemen uit dergelijke ge-
meenschappelijke goten isoleeren.

d. De positieve agglutinatiereacties hebben de drie dieren, waaruit
de bacil geïsoleerd werd, aangewezen. Dat bij de andere dieren met

positieve agglutinatie de bacil niet geïsoleerd is kunnen worden, is
toe te schrijven aan de onvolkomenheid der bacteriologische techniek
in dien zin, dat men niet alle weefsels in hun geheel kan onderzoeken.
Het komt voor, dat de bacillen slechts in een klein gedeelte van een
orgaan aanwezig zijn.

Ook nu bleek weer, iets waarop wij reeds eenige jaren terug de
farmhouders indachtig maakten, dat het noodzakelijk is, de dieren te onder-
zoeken zoo kort mogelijk voor het inleggen der broedeieren. Uit eend No. 74 bv.
blijkt, hoe 11a betrekkelijk korten tijd een negatief reageerend dier een
sterk positieve reactie kan geven. Agglutinaties verricht te langen tijd
voor den inleg der broedeieren zou zoo dus tot teleurstellende resultaten
kunnen leiden.

Het was ons bekend, dat de eendenkuikens kwamen van een bedrijf
waar ook S. typhi murium-infectie (rhamnose negatief) voorkwam.
Tijdens het onderzoek der kuikensterfte en na enting uit de organen
van alle geseceerde dieren, werd deze kiem echter niet gekweekt.
Van alle volwassen dieren werden ook faeces onderzocht, hieruit werd
nimmer het „men"-type geïsoleerd daarentegen 1 maal S. typhi murium,
liet Cultuurtype werd bepaald het bleek het rhamnose negatieve te zijn.
Deze kiem werd gevonden in de faeces van eend 89 en is blijkbaar
als saprophyt in den darminhoud aanwezig geweest. Theoretisch is
faeces-onderzoek dus als nuttig aan te bevelen, op farms van bv. 20.000
dieren is dit echter economisch onuitvoerbaar.

50 jonge eendenkuikens (5 dagen oud) werden geplaatst in een ren
met de drinkgoot buiten de ren.

49 jonge woerdjcs afkomstig van dezelfde fokkerij werden geplaatst
in een ren met de drinkgoot in de ren. In beide rennen stierven spontaan
kuikens door S. enteritidis var. ««W-infectie, respectievelijk 5 en 6.
Beide geslachten zijn als kuiken dus zeer gevoelig voor ,,««««"-infectie.

De agglutinatie-reacties van overlevende woerdjes en eendjes waren
de eerste maanden negatief. Het verrichten van agglutinaties voor de
puberteit is dus waardeloos. Gedurende en na de puberteit wordt het
aantal reageerders bij eenden veel grooter dan bij woerden. De vol-
wassen eend is dus belangrijk gevoeliger voor de „««««"-infectie dan
de volwassen woerd. Dit komt overeen met de gegevens van agglutinaties
verricht in de praktijk; van 23157 vrouwelijke eenden reageerde
34,8 ⁰o positief, van de 4190 woerden 11,9 %.

Daar een eend met negatieve agglutinatie-reactie in vrij korten tijd
positief kan worden, is het noodzakelijk de eenden zoo kort mogelijk
voor den inleg der broedeieren te onderzoeken, in elk geval moeten
zij reeds eenigen tijd in productie zijn.

\'4

\'5

3\'

38
40

4\'

Fünfzig junge Entenkücken (5 Tage alt) wurden zusammen in einen Auslauf
mit einer Tränke ausserhalb des Auslaufes gebracht. Neun und vierzig junge Erpel
von derselben Züchterei wurden in einen Auslauf mit der Tränke innerhalb des
Auslaufes gebracht. In beiden Ausläufen starben Kücken spontan an einer Infektion
mit S. enteritidis var. essen und zwar 5 bzw. 6. Beide Geschlechter sind also als Kücken
sehr empfänglich für eine ,,essen" Infektion. Die Agglutinationsreaktionen der
überlebenden Erpel und Enten waren in den ersten Monaten negativ. Die Aus-
führung von Agglutinationen vor der Geschlechtsreife ist also wertlos. Während
und nach der Geschlechtsreife wird die Anzahl der Reaktoren bei Enten viel
grösser als bei Erpeln.

Die erwachsene Ente ist also wesentlich empfänglicher für die ,.essen" Infektion
als der erwachsene Erpel.

Dies stimmt überein mit den Befunden bei Agglutinationen aus der Praxis :
von 23.157 weiblichen Enten reagierten 34,8 % positiv, von den 4190 Erpeln 11,9 °„.

Da eine Ente mit einer negativen Agglutinationsreaktion in ziemlich kurzer
Zeit positiv werden kann, ist es nötig, die Enten so kurz wie möglich vor der Einlage
der Bruteier zu untersuchen.

49 Young drakes bred at the same farm were placed in one run with the water
supply inside.

In both runs ducks died spontaneously from S. enteritidis var. essen infection,
5 in the first run and 6 in the second. Both sexes are therefore very susceptible to
„essen" infection. The agglutination tests of the surviving ducks in both groups were
negative during the first months. Testing by agglutination before puberty is therefore
without value. During and after puberty the number of positive reactions is much
larger in ducks than in drakes. A fullfledged duck is therefore more susceptible
to „essen" infection than a fullfledged drake.

This corresponds with the results obtained in practice ; out of 23.157 ducks 34,8 %
reacted positively, out of 4190 drakes 1 1,9%. As negative ducks can give a positive
reaction in a short time it is necessary to examine the ducks directly before breeding
the eggs.

On plaça 50 canetons femelles (de 5 jours) dans une cage avec l\'abreuvoir
endehors.

49 canetons mâles, provenant du même élevage furent placés dans une cage
avec l\'abreuvoir endedans. Dans les deux cages on observa de la mortalité spontanée
due à S. enteritidis var. essen, respectivement 5 et 6. Les deux sexes sont donc à l\'état
de jeunes canetons très sensibles à l\'infection par S. essen.

Pendant les premiers mois les réactions d\'agglutination furent négatives chez
les canetons survivants des deux sexes. La recherche des agglutinines n\'a donc
aucune valeur avant la puberté. Au moment de la puberté et après, le nombre
de réactions positives devient beaucoup plus grand chez les canes que chez les
canards. La cane adulte est donc beaucoup plus sensible à une infection d\',,essen",
que le canard adulte. Ceci concorde avec les données des agglutinations faites dans
la pratique: sur 23.157 canes 34,8% donnèrent une réaction positive, sur 4190
canards 11,9%.

Etant donné qu\'une cane à réaction négative à l\'agglutination peut devenir
positive endéans un laps de temps relativement court, il est indispensable de procéder
à l\'agglutination à un moment qui est aussi rapproché que possible de la mise en incu-
bation des oeufs ; en tout état de cause les canes doivent être en ponte depuis un
certain temps.

De scorbuut is als voedingsstoornis bij den mensch al sinds eeuwen
bekend. Wij behoeven maar te denken aan onze oude zeevaarders,
die op hun lange tochten naar Indië zoo veelvuldig met scheurbuik
te kampen hebben gehad. Doch ook in den tegenwoordigen tijd is
de scheurbuik bij den mensch zeker geen zeldzame aandoening, ondanks
het feit, dat deze door een rationeelc voeding gemakkelijk is te voor-
komen en te genezen,

In de medische literatuur van den huidigen dag vindt men dan
ook nog geregeld gevallen van C-avitaminosen beschreven en worden
hoe langer hoe meer verschillende aandoeningen als C-hypovitaminosen
onderkend.

In de diergeneeskundige literatuur vindt men er al zeer weinig
gegevens over. Dit vindt zijn oorzaak in de omstandigheid, dat onze
huisdieren voor een tekort aan vitamine C in het voedsel weinig ge-
voelig zijn. Bekend is dat het eigenlijk alleen bij aap en cavia gelukt
met een vitamine C-arm dieet scorbuut op te wekken, terwijl andere
dieren zonder toevoer van vitamine C goed gedijen. Al is de behoefte
er aan dus bij onze huisdieren gering, dit houdt echter niet in, dat het
dierlijk organisme het geheel zonder dit vitamine kan stellen. In de
laatste jaren is aangetoond, dat het dierlijk lichaam in staat is het
vitamine C zelf te vormen. Bij den hond neemt men aan, dat het anti-
scorbutisch vitamine, dat door Szent-Györgyi in 193Q als een hexuron-
zuur, het ascorbinezuur, werd onderkend, in den darm en in de lever
wordt gevormd, terwijl verder is gebleken, dat o.m. in de bijnieren
zeer veel van dit zuur aanwezig is en vermoedelijk aldaar ook wordt
aangemaakt.

Hoe langer hoe meer is men tot de ontdekking gekomen, dat het
ascorbinezuur in het dierlijk organisme een belangrijke rol vervult.
Om hiervan enkele voorbeelden te noemen, vermeld ik, dat het in
staat is, de voor het leven noodzakelijke intercellulaire kitsubstantie
te vormen ; dat het verder bij de stolling van het bloed van groote
heteekenis is en voorts, dat het vitamine G het vermogen heeft de
werking van verschillende fermenten te verhoogen en ten slotte, dat
liet de afscheiding van adrenaline en choline stimuleert.

C-avitaminosen vindt men in de veeartsenij kundige literatuur alleen
beschreven bij het varken en bij den hond.

Beperk ik mij tot de verschijnselen van dit gebrek aan vitamine
hij den hond, dan beschrijven Hutyra-Marek (1938) dit als een
aandoening, welke gekenmerkt is door bloedarmoede met zwelling,
blauwachtig-roode verkleuring en bloeding van het tandvleesch, door
stomatitis ulcerosa en bloedingen in slijmvliezen en huid, en waarbij
melden neus- en darmbloedingen en bij hooge uitzondering uittreden

van bloed in de voorste oogkamer of in het netvlies worden waarge-
nomen. De dood wordt veroorzaakt door uitputting, ten gevolge van
sterk bloedverlies of door een later optredende pneumonie of sepsis.
Hutyra-Marek vermelden voorts, dat verschillende gevallen be-
schreven zijn van MöLLER-BARLOwsche ziekte bij jonge honden, welke
verloopen onder het beeld van een lichte purpura al of niet gepaard
gaande met rheumatoide pijnen of met pseudoparalysen van de lede-
maten.

In de laatste 8 jaargangen van ons tijdschrift heb ik slechts één
mededeeling kunnen vinden, nl. van Collet (gerefereerd door Veenen-
daal in jaargang 1936, pag. 1246), die verschillende gevallen van
C-avitaminosen heeft gezien in Frankrijk, waarbij geen stomatitis
werd waargenomen, doch alleen een anaernie, met aandoeningen van
de gewrichten (verdikking en pijnlijkheid ter hoogte van de epiphysen).
en welke door toedienen van citroensap snel in genezing overgingen.

In verband met de weinige mededeelingen in de literatuur komt
liet mij daarom van belang voor, hier een tweetal ziektegeschiedenissen
te vermelden, welke zeer sterk aan scorbuut deden denken.

1. Het eerste geval betrof een 8-jarige reu, Tenggerees, toebe-
hoorende aan Mevrouw A., alhier.

Van de voorgeschiedenis van dezen hond kan het volgende worden
medegedeeld; 17~9-\'37 is patiënt in behandeling gekomen met de
volgende verschijnselen : af en toe lusteloos, wisselenden eetlust, nu en
dan braken, sterke borborygmi, pijnlijk bij druk in het ventrale epi-
gastricum, wat verhoogde temperatuur. In ontlasting veel mijnworm-
eieren ; in urine : eiwit (vrij veel), nierepitheliën, enkele roode en
witte bloedcellen.

De therapie bestaat in toedienen van eenige capsules tetrachloor-
koolstof en regeling van het dieet.

Na eenige dagen zijn de meeste verschijnselen verdwenen en meldt
de eigenares mij, dat de hond veel vroolijker is en goed eet.

Vermoedelijk is de eerste mijnwormkuur niet voldoende geweest,
want 7-io-\'37 krijgt patiënt weer een recidieve. Nogmaals wordt een
kuur gegeven, waarna herstel intreedt.

ii-2-\'38, dus 4 a 5 maanden later (in welke periode geen ziekte-
verschijnselen zijn waargenomen) zie ik het dier op mijn spreekuur
weer terug.

De reu is ,,op stap" geweest en na eenige dagen zwerven in deplo-
rabelen toestand en sterk vermoeid thuis gekomen. Het dier is ver-
magerd, wil haast niet eten, (wil alleen wat melk en fijn gehakt rauw
vleesch hebben) en drinkt volgens de eigenares ook veel water. Uit
den mond vloeit een bloederig speeksel. Bij inspectie van de mondholte

Evenals bij den mensch (zie proefschrift Eerkens, Batavia) ziet men ook bij
den hond veelvuldig een nierlijden samengaan met een mijnworminfectie.

blijkt het tandvleesch gezwollen en bloedend te zijn. Strijkt men met
den vinger langs de kiezenrij, dan is gemakkelijk bloeding op te wekken.

De eigenares ^enkt, dat de hond zich bij het vechten verwond heeft.
Mijn gedachten gaan, in verband met de voorgeschiedenis, meer in
de richting van een beginnende schrompelnier. Na onderzoek van het
bloedserum op ureum (45 mgr %) blijkt dit vermoeden echter niet
juist te zijn.

Patiënt wordt daarom ingespoten met 10 cc Cagluconaat en aange-
zien dit weinig resultaat heeft, den volgenden dag nog eens met 20 cc
sangostop.

Deze behandeling heeft maar kort resultaat gehad, want reeds 25-3
wordt wederom behandeling gevraagd.

De eigenares, een intelligente vrouw, heeft nu de diagnose zelf reeds
gemaakt. Zij vermoedt nl. dat haar hond aan scorbuut lijdt. Op mijn
verwonderde vraag hoe zij daarbij komt, deelt zij mij mede, dat het
dier dezelfde verschijnselen heeft als een ons beiden bekend jurist,
die leed aan pijnen in den mond, gepaard gaande met bloedingen
van het tandvleesch en bij wien door den behandelende geneesheer de
diagnose scorbuut was gemaakt. Zij had daarom maar vast een tube
redoxontabletten gekocht en het dier daarvan reeds eenige tabletten
toegediend.

Bij onderzoek van den patiënt blijkt nu het volgende : De hond
is vrij mager. Bij inspectie van de huid zijn aan de binnenvlakten van
cle dijen nu verschillende bloedingen waar te nemen. De oogslijmvliezen
zijn bleek en bevatten ook verschillende bloedingen ; die in den mond
zijn vooral den laatsten tijd erg toegenomen. Verder is de temperatuur
normaal, de pols voelt wat gespannen aan en de tweede harttoon lijkt
wat versterkt. Mijnwormeieren zijn in de ontlasting niet te vinden.
Er blijkt een duidelijke anaemie te bestaan, want het haemoglobine-
gehalte bedraagt slechts 39 % S.

Ingespoten wordt in 4 achtereenvolgende dagen telkens 2 cc redoxon
Hoffman-La Rochf. (ascorbinezuur). Reeds na de 2de injectie ver-
minderen de bloedingen en na de 4de zijn zij geheel verdwenen.

De eigenares geeft gedurende eenigen tijd nog enkele redoxon-
tabletten per dag, benevens wat djeroeksap (= perssap van een citroen-
soort). Tot op heden (medio December 1938) zijn de bloedingen niet
meer waargenomen, is de hond gezond gebleven en het dier moest
eenige dagen geleden nog wegens het bijten van een Inlander voor
hondsdolheid in observatie worden genomen.

2. Draadharige terrier, teef, 7 maanden oud van Mej. Y. Ook
aan deze patiënte is een voorgeschiedenis verbonden.

Als pup van ongeveer 10 weken is dit dier in behandeling geweest
voor epileptiforme aanvallen. Bij onderzoek was het zeer anaemisch
(porseleinbleeke slijmvliezen), had een dik buikje en in de ontlasting
veel ascariseieren.

en santonine-kalomeltabletten per os. Ten gevolge van de injectie is
het ingespoten achterbeen daarna gaan zwellen, waarbij een phlegmoon
is ontstaan met een uitgebreide necrose van de huid._t welke gelukkig
binnen betrekkelijk korten tijd is genezen. ± 4 maanden later zie ik
het dier weer terug. De eigenares heeft opgemerkt, dat er sinds den
vorigen dag bloed uit den mond komt, terwijl zij tevens in de liezen
en aan de binnenvlakten van de dijen verschillende bloedingen heeft
waargenomen.

Bij onderzoek van den mond blijkt, dat het tandvleesch gezwollen
en blauwachtig verkleurd is, terwijl het op verschillende plaatsen
bloedt. De oogslijmvliezen zijn niet bleek, doch bevatten verschillende
bloedingen, terwijl er behalve bloedingen in liezen en binnenvlakten
van de dijen ook aan de buikhuid en de binnenzijden van de oor-
schelpen zijn. De temperatuur is normaal. Het haemoglobinegehalte
bedraagt 65 % ; het aantal witte bloedcellen lijkt wat hoog, er worden
geteld : basoph. o, eosinoph. 13, myeloc. o, jeugdv. o, staafk. 3,
segmk. 48, lymphoc. 31 en monoc. 5 %. In ontlasting geen wormeieren
meer aanwezig.

Bij navraag blijkt, dat het dier zeer eenzijdig wordt gevoed, nl. met
gekookte melk, gekookt vleesch en wat witte rijst en geen groenten krijgt.

26-6 wordt ingespoten 2 cc redoxon. Na deze injectie zijn de bloe-
dingen reeds aanmerkelijk verbleekt en na een tweede injectie geheel
verdwenen.

Niettegenstaande herstel reeds is ingetreden wordt nogmaals redoxon,
tegelijk met betaxin (vitamine B_x) ingespoten en de eigenares aange-
raden groenten in de rijst te geven en geregeld djeroeksap toe te dienen.

Sindsdien heeft het dier geen bloedingen meer gehad en is het vol-
maakt gezond geweest.

De vraag dient nu gesteld te worden : hebben wij in beide gevallen
te doen gehad met echte scorbuut of met op scorbuut gelijkende aan-
doeningen ?

De waargenomen verschijnselen (tandvleeschbloedingen, purpura
en de snelle genezing na toediening van het betreffende vitamine,
wijzen zeer sterk in de richting van scorbuut.

Toch heb ik gemeend achter de diagnose scorbuut voorzichtigheids-
halve een vraagteeken te moeten plaatsen.

Men mag nl. streng wetenschappelijk geredeneerd pas van C avitami-
nose spreken, wanneer men kan aantoonen dat er inderdaad een tekort
aan ascorbinezuur in het lichaam aanwezig is. Dit is alleen mogelijk,
wanneer men in de urine de hoeveelheid ascorbinezuur bepaalt. Dient
men nl. een gezond dier dagelijks grootere hoeveelheden ascorbinezuur
toe, dan wordt dit practisch geheel weer met de urine uitgescheiden.
Bestaat er echter een tekort aan vitamine C in het lichaam, dan wordt
bij toediening van dit vitamine zooveel achtergehouden als noodig is
om dit aan te vullen en men vindt dan in de urine geene of slechts

Tot de aandoeningen van het digestie-apparaat van het rund, waar-
van de diagnose tijdens het leven moeilijkheden geeft, behoort zeker
wel in de eerste plaats de lebmaagverstopping. Daarover behoeft men
zich niet te verwonderen, wanneer men bedenkt, dat deze maagafdeeling
zich practisch geheel aan het onderzoek onttrekt. Gelegen op den
ventralen buikwand, met den rechter zijwand een paar decimeter
tegen den rechter buikwand geleund, bedekt voor het grootste deel door
de andere maagafdeelingen, kan zij onder normale omstandigheden
niet vanuit het rectum worden gepalpeerd. Alleen wanneer de lebmaag
sterk is uitgezet, is zij in het diepst van de buik met mindere of meerdere
mate van zekerheid te voelen.

Auscultatie en percussie geven in den regel weinig houvast, zoodat
de diagnose : lebmaagverstopping, meestal een waarschijnlijkheids-
diagnose blijft.

Wester noemt als inleidende of begunstigende factor voor het
ontstaan van een verstopping : het passeeren van het voedsel langs
de boekmaagbrug, zonder dat het in de boekmaag komt en waardoor
het onvoldoende voorbereid de lebmaag bereikt.

De omstandigheid, dat de lebmaag zoo slecht voor het onderzoek
toegankelijk is, maakt het begrijpelijk, dat de verschijnselen van een
verstopping van dit orgaan zeer vaag zijn en de aandoening verloopt
onder het beeld van een chronische en hardnekkige indigestie \').

De symptomen zijn dus weinig specifiek. De diagnose is op de klinische
verschijnselen alleen, meestal niet met zekerheid te stellen en dikwijls

*) In de handboeken leest men, dat de lebmaagverstopping nog al eens gepaard
gaat met koliekpijnen (slaan met de achterbeenen naar de buik) en met een meer
of minder uitgebreide tympanie van de pens.

In de beide gevallen van lebmaagverstopping, die ik in den loop der jaren heb
waargenomen (de eerste werd pas na den dood als zoodanig onderkend) werden
deze verschijnselen niet gezien.

Een geval van torsie van de lebmaag heb ik nimmer gezien. Deze aandoening
schijnt, in verband met het acuut ontstaan, meestal wel met koliek en tympanie
te verloopen.

zeer kleine hoeveelheden terug. Het spreekt vanzelf, dat het verrichten
van een dergelijk onderzoek op onoverkomelijke moeilijkheden stuit,
zoodat men zich in de praktijk, voor het stellen van de diagnose :
scorbuut, tevreden moet stellen met de clinische verschijnselen en de
resultaten verkregen met de specifieke therapie.

Toch is het mogelijk met meer zekerheid de diagnose te maken,
wanneer men in de gelegenheid is in het verloop van de ziekte eenige
malen bloedonderzoek te verrichten.

Is nl. de lebmaag geheel verstopt geraakt, dan is het niet meer moge-
lijk, dat het lichaam nog vocht opneemt. Pens, net- en boekmaag zijn,
zooals bekend is, door hun anatomische structuur niet in staat vloeistof
te resorbeeren.

Deze belemmerende toevoer van vloeistof kan niet voorkómen, dat
vochtuitscheiding, zij het dan op een lager niveau, toch plaats vindt.
Aan den eenen kant verliest het organisme bij de ademhaling water
in den vorm van waterdamp ; aan den anderen kant blijven de nieren
doorgaan met urine af te scheiden, zoodat daarmede eveneens water
verloren gaat. Het gevolg hiervan zal zijn, dat er langzamerhand een
indikking van het bloed, met alle nadeelige gevolgen van dien, moet
ontstaan. En het is juist die bloedindikking, welke in verband met de
klinische verschijnselen, de diagnose van dit lijden beter mogelijk maakt.

Dat een tijdige diagnose voor de praktijk van belang is, behoeft
hier geen betoog.

De prognose van de lebmaagverstopping is zeer ongunstig. Een tijdig
opruimen van het dier is dus in het belang van den eigenaar.

In de eerste plaats aan het hooge haetnoglobinegehalle, in de tweede
plaats aan het abnormaal hoog aantal erylhrocyten en in de derde plaats
aan het hooge eiwitgehalte van het bloedserum.

Voor de praktijk is de eerste bepaling de eenvoudigste. Deze is op
de gemakkelijkste wijze te verrichten, wanneer men wat bloed uit de
vena jugularis opvangt in een schoon reageerbuisje met wat citras
natricus. De bepaling van de hoeveelheid haemoglobine kan men dan
thuis, op zijn gemak en binnen korten tijd, met behulp van de haemo-
metcr van Sahli verrichten. Hetzelfde geldt eveneens voor de bepaling
van het aantal roode bloedcellen, ofschoon deze wat meer tijd in beslag
neemt en eenige oefening cischt. De bepaling van het eiwitgehalte
van het bloedserum is alleen mogelijk, wanneer men de beschikking
heeft over een refractometer. Voor het aantoonen van bloedindikking
kan deze laatste bepaling echter gerust worden gemist.

Onderzoekt men het bloed echter verder, dan blijkt, dat deze bloed-
indikking al gauw tot complicaties leidt. De hoeveelheid ureum, welke
door de nieren wordt uitgescheiden vermindert, terwijl door gebrek
aan voedsel, afbraak van eigen lichaams-eiwit plaats heeft en meer
ureum wordt gevormd. Het gevolg hiervan is, dat zich een grootere
hoeveelheid rest-N. in het bloed ophoopt. Deze uraemie komt dus
tot stand buiten de nieren om en moet dan ook worden beschouwd
als te zijn van extra-renalen aard.

Al deze verschijnselen werden bij mijn patiënt, een van onze Ge-
meentelijke Ongoletrekstieren, waarvan hier de ziektegeschiedenis

volgt, zeer duidelijk waargenomen. Patiënt had volgens den stal-
opziener sinds eenige dagen weinig eetlust gehad, doch wel geregeld
water gedronken. i6 Februari van verleden jaar werd hij daarom ter
observatie in den ziekenstal opgenomen. De temperatuur bedroeg toen
39,5. Bij een algemeen onderzoek, den volgenden dag ingesteld, bleek
het volgende : de temperatuur was normaal : 37,7 ; de pols was weinig
krachtig, regelmatig en telde 68 slagen p. min. ; oog- en mondslijm-
vliezen : normaal. Hart en longen bij auscultatie : geen afwijkingen.
Herkauwen werd niet opgemerkt ; pensbeweging krachtig, doch weinig
in aantal. De pens was weinig gevuld. Bij rectale exploratie bleek, dat
de darmen een geringe hoeveelheid faeces bevatten.

Bloed: haemoglobinegehalte 55%; aantal erythrocyten 5.500.000;
haemogram : 6.500 o—1 | o—o o—11 j 86 — 2 ; er bestond dus een
eosinopenie, neutropenie en relatieve lymphocytosis.
Serum: ureum: 20 mgr°₀; eiwitgehalte: 7,60%; bilirubine : af-
wezig. De diagnose werd gesteld op indigestie en met de maagsonde
werd 500 gr sulfas natricus ingegeven.

In de volgende dagen verbeterde de toestand geenszins. Patiënt at
practisch niets ; ontlasting werd niet gezien. Bij een op 20-2-\'38 wederom
ingesteld algemeen onderzoek bleek, dat de stier alleen nog wat gras
tot zich nam, wanneer het door de koelie, welke het dier verzorgde,
in den mond werd gestopt. Ook water weigerde het dier nu, niettegen-
staande de groote hoeveelheid Glauberzout, welke was ingegeven.

Door het personeel was waargenomen, dat het dier in het geheel
niet meer ging liggen. Het viel nu op, dat patiënt in weinige dagen
tijds zeer sterk was vermagerd en tevens een suffen indruk maakte.
De pols was nu slecht voelbaar en bedroeg ongeveer 100 slagen p. min.
Waren de pensbewegingen bij het eerste onderzoek nog krachtig, doch
weinig in aantal, nu werd het omgekeerde waargenomen, nl. frequente
penscontracties, doch van geringe intensiteit. Bij rectale exploratie
bleken de darmen geheel leeg te zijn, doch in het diepst van de buik
werd een groote tumor gevoeld, welke alleen aan d.e caudale zijde
was te betasten en gevuld was met een harden, gering in te drukken
inhoud.

Het bloed toonde nu alle verschijnselen van indikking. Het haemo-
globinegehalte was gestegen van 55 % tot 73 % ; het aantal erythro-
cyten van 5,5 millioen tot 8,4 millioen ; het eiwitgehalte van 7,60 %
tot 9 terwijl voorts een duidelijke uraemie was ontstaan.

Waaraan kon deze stoornis in de waterhuishouding nu worden
toegeschreven ? Overmatig verlies van vocht had niet plaats gevonden.
LXYI 26

DE INVLOED VAN DIERLIJK VITAMINE-D BIJ KOEIEN OP
DE ANTI RACHITISCHE WERKZAAMHEID VAN DE MELK

Voor een algemeene prophylaxis der rachitis, althans tot het voor-
komen op groote schaal van Engelsche ziekte en mogelijke tekorten
aan antirachitisch vitamine op ouderen leeftijd bij den mensch, is in
den loop der jaren de verhooging van het vitamine-D-gehalte van
verschillende voedingsmiddelen als doeltreffend aanbevolen. Voor het
toevoegen eraan zijn melk en melkpraeparaten, boter en margarine
het meest geschikt te achten. De Council on Foods van de American
Medical Association beveelt in het bijzonder melk als vehikel voor de
antirachitische bijkomstige voedingsstof aan

Onder gewone omstandigheden bevat melk te weinig antirachitische
stof om als voorbehoedmiddel tegen Engelsche ziekte van waarde te
zijn. Voor ons land is de antirachitische activiteit op hoogstens 30 inter-
nationale eenheden vitamine-D per liter te stellen. Meestal, vooral
in den winter, worden hier te lande in koemelk veel minder eenheden
gevonden of is zelfs geen antirachitische werkzaamheid aantoonbaar²).
Bij de beoordeeling van de in dit opzicht geringe werkzaamheid moet
in aanmerking worden genomen, dat de hoeveelheid vitamine-D,
welke dagelijks moet worden toegediend om Engelsche ziekte te voor-
komen, voor kinderen minstens 800 intern, eenh. bedraagt.

Melk kan op verschillende wijzen tot rachitisprophylacticum ver-
beterd worden. Voor de praktijk hebben alleen beteekenis : a) het
bestralen der melk met U.V. licht, b) het eraan toevoegen van bestraald
ergosterine (plantaardig provitamine) of van bestraald provitamine
van dierlijken oorsprong, en c) het voederen van vitamine-D, voor-

Diarrhee had het dier niet gehad. Het kon niet anders of een onvermogen
om vocht op te nemen moest deze bloedindikking hebben veroorzaakt.
Van een obstructie van de oesophagus was geen sprake. Aandoeningen
van de voormagen konden daarvoor moeilijk aansprakelijk worden
gesteld. Er bleef dus niets anders over dan te denken aan de lebmaag.
De „tumor", welke in het diepst van de buik werd gevoeld, moest
de sterk uitgezette en verstopte lebmaag zijn geweest.

Bij de sectie bleek de diagnose juist te zijn geweest. De lebmaag
was nl. 4 a 5 maal vergroot en stijf gevuld met een ingedroogde groene
massa. Het slijmvlies was iets rood. Andere afwijkingen, behalve een
sterk uitgezette galblaas, werden niet waargenomen.

namelijk als bestraalde producten, aan de koeien. In het hier volgende
willen wij ons tot de sub c genoemde methode beperken.

Wachtel³) heeft in 1929 kunnen aantoonen, dat voedering van
bestraalde gist de antirachitische waarde der melk aanzienlijk doet
stijgen, hetgeen door Steenbock en medewerkers⁴) bevestigd is.
Krauss, Bethke en Monroe ⁵) hebben een overeenkomstig effect
gezien van het voederen aan koeien van bestraalde ergosterine. Evenwel
is bestraalde ergosterine voor het verhoogen van het vitamine-D-
gehalte der melk minder geschikt gebleken dan bestraalde gist. Volgens
Thomas en MacLeod ⁶) en Hess, Lewis, MacLeod en Thomas ⁷) zijn
i £ tot 3 maal meer eenheden vitamine-D in den vorm van bestraalde
ergosterine dan in dien van bestraalde gist noodig om melk van gelijke
antirachitische activiteit te verkrijgen. Russell, Wilcox, W\'addell en
Wilton ⁸) hebben eveneens aangetoond, dat vooral voor het produ-
ceeren van zeer vitamine-D-rijke melk het voederen van bestraalde
gist het doelmatigst is. Van bestraalde ergosterine aan koeien extra
gevoederd, is 0,7 % in de melk terug gevonden, terwijl van de anti-
rachitische stof uit bestraalde gist 1,7 % in de melk verschijnt. Dit is
de reden waarom bij de productie van zgn. „metabolized vitamin-D
rnilk" tot nog toe gebruik gemaakt wordt van bestraalde gist. Uit
gegevens van Kraus en Bethke ⁹) valt op te maken, dat gerekend
mag worden dat van het vitamine-D in den vorm van bestraalde gist
aan koeien toegediend, gemiddeld 1,3 % in de melk wordt uitgescheiden.

Zoowel in het geval van bestraalde gist als in dat van bestraalde
ergosterine, heeft men te maken met zgn. plantaardig vitamine-D, in
tegenstelling tot dierlijk antirachitisch vitamine. Wat dit laatste betreft,
wordt volgens Hart, Steenbock, Tknt en Humphrey ¹⁰) vitamine-D
uit levertraan zoo al, dan slechts in geringe mate, uit het darmkanaal
van de koe geresorbeerd. Wagner ¹¹} heeft reeds in 1926 geconstateerd,
dat de melk van koeien, die 7 maanden lang groote hoeveelheden
levertraan toegediend kregen, geen waarneembaar genezend effect bij
Engelsche ziekte had. Een groot bezwaar van de toediening van lever-
traan in hooge doses is bovendien de vermindering van het vetgehalte
der melk (Golding, Soames en Zilva ¹²).

De onderzoekingen van Boer, Reerink, van Wijk en van Niekerk ^ls)
hebben geleid tot de ontdekking en bereiding op groote schaal van
provitamine-D van dierlijken oorsprong. Door bestraling met ultra-
violet licht ontstaat hieruit een „dierlijk" vitamine-D, dat zich o.a.,
in tegenstelling tot bestraalde ergosterine, in zijn antirachitische werking
op kuikens, niet van het vitamine-D uit levertraan onderscheidt. Er
kunnen gemakkelijk zeer geconcentreerde oplossingen van in olie
worden bereid.

In het hier te vermelden onderzoek is nagegaan, welke invloed dit
vitamine-D aan koeien gevoederd, op de antirachitische activiteit van
de melk heeft. Uit het gehalte aan antirachitische stof is berekend,
welk percentage van het toegevoerde bestralingsproduct van dierlijk

provitamine-D in de melk terecht komt. Daardoor kan een indruk
worden verkregen van de waarde van dit vitamine-D in vergelijking
met die van bestraalde ergosterine en bestraalde gist, door andere
auteurs gevonden.

Aan zes koeien is dagelijks met het voedsel een hoeveelheid van het
genoemde dierlijke vitamine-D toegediend. Daartoe is gebruikt een
praeparaat in arachisolie opgelost, zoodat i ccm 10.000 intern, ratten-
eenh. bevat. De dosis, aan de dieren toegediend, is als volgt afhankelijk
van de dagelijksche melkgift gesteld :

De afgemeten hoeveelheid oplossing is met een weinig meelvoer
tot een balletje gemengd en werd door de koeien na het ochtendmelken,
dus dagelijks in één dosis, gaarne opgenomen.

Aangezien volgens Russell ¹⁴) eerst na 20 dagen voederen van
bestraalde gist de melk haar maximale antirachitische activiteit krijgt,
hebben wij het vitamine-D-praeparaat 3 weken laten geven, vóórdat
met de bepaling van het vitamine-D-gehalte in de melk is begonnen.
Daarna is dagelijks een verzamelmonster van de melk der koeien in
proef genomen. Telkens gedurende 14 dagen is de melk voor één
therapeutische ijkproef op ratten gebruikt. Er zijn twee dergelijke
physiologische waardebepalingen gedaan. De te vermelden uitkomsten
hebben dus betrekking op de gemiddelde antirachitische activiteit
van de melk in een periode van 14 dagen.

De biologische bepalingen van het vitamine-D-gehalte zijn uitge-
voerd volgens een methodiek, welke reeds jaren lang door een onzer
is gevolgd ¹⁵). Jonge ratten, bij welke blijkens de Röntgenfoto\'s van
hun tibiae, een meestal sterke rachitis is ontstaan, worden nest voor
nest in eenige groepen verdeeld. Aan de dieren van één groep wordt
dagelijks gedurende veertien dagen, een dosis van het internationale
standaardpraeparaat voor vitamine-D of een dosis van het te onder-
zoeken praeparaat gegeven. 10 en 14 dagen na het begin van de proef
worden opnieuw Röntgenogrammen gemaakt en de gedeeltelijke ge-
nezing der rachitische beenafwijkingen voor ieder dier nagegaan en

in een getallenwaarde uitgedrukt. Uit de gemiddelde genezing na
14 dagen van een groep ratten, welke het te ijken praeparaat is toege-
diend, ten opzichte van de gemiddelde genezing van de groep, die
een dosis standaard-D heeft gehad, kan de sterkte van het praeparaat
berekend worden.

Bij het ijken van melk op vitamine-D-gehalte doet zich de moeilijk-
heid voor, dat betrekkelijk groote hoeveelheden ervan dagelijks dooi-
de dieren moeten worden opgenomen. Dit brengt met zich, dat tevens
o.a. de Ca/P verhouding van hun voeding, het rachitogene dieet waarop
de proefratten worden gehouden, verstoord wordt en dientengevolge
genezing kan optreden. Daarom doet men beter alleen het melkvet
te onderzoeken. Daartoe kan men uit de melk boter bereiden of de
melk scherp afcentrifugeeren. Wij zijn volgens de laatst genoemde
methode te w^rerk gegaan. Dagelijks hebben de ratten een hoeveelheid
melkvet, met een bepaald aantal ccm melk overeenkomend, toegediend
gekregen.

ie bepaling. Melk van den 22en tot en met den 35en dag der
vitamine-toediening aan de koeien is in de rattenproef in twee doses
vergeleken met twee verschillende doses van het standaard-D-praepa-
raat. Als uitkomst voor het vitamine-D-gehalte van de melk uit deze
periode is gevonden 84 intern, eenh. per liter.

2e bepaling. Melk van den 35en tot en met den 48e!! dag der
vitamine-voedering. Onderzocht zijn twee verschillende dag-doses
melkvet en één dosis van den internationalen standaard-D. Voor het
gemiddeld vitamine-D-gehalte der melk uit deze 14-daagsche periode
is 63 intern, eenh. per liter gevonden.

In ongeveer dezelfde tijdsruimte is op gelijke wijze de antirachitische
werkzaamheid bepaald van melk van onbehandelde koeien en wel van
melk afkomstig van de boerderij, waar de beschreven proef is genomen
en van melk uit den detailhandel te Weesp betrokken. Daarin zijn resp.
minder dan 25 en 18 intern, eenh. D per liter gevonden. Op grond
daarvan mag worden aangenomen, dat in den tijd waarin de proef
genomen is, het vitamine-D-gehalte van de melk van op de gebruikelijke
wijze gevoederde koeien ongeveer 20 intern, eenh. per liter heeft be-
dragen.

Met de verkregen uitkomsten kan nu berekend worden, welk deel
van het extra gevoederde vitamine-D in de melk verschijnt. Gemiddeld
zijn aan iedere koe per dag 3150 intern, eenh. D per liter geproduceerde
melk extra gevoederd. In de melk zijn terug gevonden 84 en 63 intern,
eenh. per liter, d. i. 2,7 % resp. 2 ",,. Het is nauwkeuriger een correctie
aan te brengen voor de antirachitische activiteit, welke koemelk,
zonder dat extra vitamine-D aan de koeien is verstrekt, in den proeftijd
blijkt te bezitten. Als gevolg van de vitamine-D-toevoer, in den vorm
van het bestralingsproduct van het dierlijke provitamine, is er een
meer-uitscheiding van 84 — 20 = 64 en van 63 — 20 = 43 intern,
eenh. per liter vastgesteld. Men mag hieruit besluiten, dat 2,03 °₀ en

i,37 %> gemiddeld 1,7 %, van het dierlijk vitamine-D in de koemelk
wordt uitgescheiden.

Het bestralingsproduct van het dierlijk provitamine-D komt in dit
opzicht overeen met bestraalde gist en is effectiever dan bestraalde
ergosterine. In het praeparaat heeft men een middel om, zonder dal
men gedwongen is groote hoeveelheden bestraalde gist te voederen,
het vitamine-D-gehalte van melk aanzienlijk te vergrooten. Dit feit
kan van beteekenis geacht worden voor de productie van vitamine-D-
melk. Het is evenzeer van belang voor de prophylaxis van avitaminose-D
(rachitis) bij kalveren. Voorts achten wij de veronderstelling gewettigd,
dat het bestraalde provitamine-D van dierlijken oorsprong ook voor
menschelijk gebruik voordeelen boven bestraald ergosterine bezit. In
het bijzonder voor zoogende moeders zou aan het dierlijk vitamine-D

In order to study the excretion of antirachitic vitamin in cow\'s milk after feeding
an irradiation product of a provitamin-D of animal origin, this product is given
to 6 cows in an amount of about 3200 international ratunits per diem for each
liter milk daily produced.

After three weeks the milk is tested for its antirachitic activity in experiments
011 young rachitic rats, the international standard preparation for vitamine D being
used for comparison. In two bio-assays of 14 days\' duration of the milk from these
periods, it is determined that the milk has an average antirachitic potency of 84
and 63 intern, units resp. per liter. Ordinary milk in this country and in the season
in which the experiment is carried out, contains not more than 20 intern, units
per liter. If in face of this fact, a correction is made, we can say that 1,7 % of the
vitamin-D added to the food of the cow is excreted in the milk. For the production
of metabolized vitamin D milk the irradiated provitamin D of animal origin is of
much more value than irradiated ergosterol and has many advantages above irradia-
ted yeast.

Um die Ausscheidung des antirachitischen Vitamins in Kuhmilch nach Fütterung
mit einem Bestrahlungsprodukt von Provitamin-D tierlichen Ursprungs fest zu
stellen, wurde dieses Produkt 6 Kühen gegeben in einer Menge von etwa 3200
internationalen Einheiten pro Tag für jeden Liter Milch, der täglich gegeben wurde.

Drei Wochen später wurde die Milch auf ihre antirachitische Wirksamkeit in
Versuchen mit jungen rachitischen Ratten untersucht, während das internationale
Einheitspräparat für Vitamin-D zum Vergleich gebraucht wurde. In 2 Versuchen
über 14 Tage mit der Milch dieser Perioden wurde festgestellt, dass die Milch eine
durchschnittliche antirachitische Potenz von 84 bzw. 63 internationalen Einheiten
je Liter hat. Gewöhnliche Milch aus dieser Gegend und während derselben Saison,
in der der Versuch genommen wurde, enthielt nicht mehr als 20 internationale
Einheiten je Liter.

Wenn unter Berücksichtigung dieser Zahl eine Verbesserung erfolgt ist, dann
können wir sagen, dass 1,7% des Vitamin-D, das dem Futter der Kuh zugefügt
wurde, mit der Milch ausgeschieden wird. F\'ür die Produktion von metebolisches
Vitamin-D-enthaltender Milch ist das bestrahlte Provitamin-D tierlichen Uhr-
sprungs von viel grösseren Wert als bestrahltes Ergosterol und besitzt viele Vorteile
über bestrahlter Hefe.

Afin de pouvoir eonlrôler l\'excrétion de la vitamine antirachitiquc dans le lait
de vache, après administration de provitamine 1) d\'origine animale irradiée, ce
produit fut donné à six vaches à la dose d\'environ 3200 unités internationales par
jour pour chaque litre de lait obtenu.

Trois semaines plus tard, le lait fut examiné sous le rapport de son activité anti-
rachitique, au moyen d\'expériences sur des jeunes rats rachitiques. Le produit
étalon international de vitamine D fut employé comme terme de comparaison.
Lors de deux essais de 15 jours avec le lait de ces périodes, on a pu constater que ce lait
avait un pouvoir antirachitique moyen respectivement de 84 et 64 unités inter-
nationales par litre. Le lait ordinaire de la région n\'a pendant la saison où les
expériences ont été effectuées qu\'une teneur de 20 unités internationales par litre
au maximum.

Lorsqu\'à ces faits on apporte une correction, on peut dire que de la quantité
de vitamine D animale ajoutée à la nourriture d\'une vache, 1,7% est éliminé par le lait.
Four la production d\'un lait contenant de la vitamine D métabolique, la provita-
mine D d\'origine animale irradiée est de beaucoup supérieure à l\'ergostérol irradiée
et a de nombreux avantages sur la levure irradiée.

1. P. C. Jeans : Journ. Amer. Med. Assoc.. 106, 1936, p. 2066 en 2150 en 108.
\'937\' P- 206.

2. J. van Niekerk : Maandschr. v. Kindergeneesk., 2, 1933, p. 525en Handel,
v. h. Genootsch. t. Bevord. v. Melkkunde 1934, p. 9.

4. H. Steenbock, E. B. Hart, F. Haminc and G. C. Humphrey : Journ. Biol.
Chem. 88, 1930, p. 197.

5. W. F,. Krauss, R. M. Bethke and C;. F. Monroe : Journ. Nutr.. 5, 1932.
p. 467.

7. A. F. Hess. J. M. Lewis. F. L. MacLf.od and B. H. Thomas : Journ. Amer.
Med. Assoc. 97, 1931, p. 370.

8. W. C. Russell. D. F.. Wilcox, J. Waddell and L. T. Wilton : Journ. Dairy
Se., 17, 1934. p. 445.

9. W. E. Krauss and R. M. Bethke : Bimonthly Bull. Ohio Agric. Exper. Sta-
tion, 22, 1937. p. 3.

10. E. B. Hart, H. Steenbock, E. C. Tent and G. C. Humphrey : Journ. Biol.
Chem.. 84, 1929, p. 359.

11. R. Wagner, H. Weinberger. L. Loury, E. M. Luce und H. Müller : Ztschr.
f. Kinderheilk., 40, 1926, p. 295.

12. J. Golding, K. M. Soames and S. S. Zilva : Bioch. Journ., 20, 1926, p. 1306.

13. A. G. Boer, E. H. Rf.erink, A. van Wijk and J. van Nif.kerk: Kon. Akad.
v. Wetensch. Amsterdam. Proc. XXXIX, 1936, No. 5.

15. J. van Niekerk und J. W. R. Evf.rse : Bioch. Ztschr.. 215, 1929, p. 85 en
Strahlenther., 40, 1931. p. 733.

I. J. D. B. Hubers van Assenraad. Historische ontwikkeling van de veldapotheek van
den Militair Diergeneeskundigen Dienst.

Na een kort historisch overzicht van de verpleging van zieke dieren in bijzondere
hospitalen en daarmede van de ontwikkeling der militair-veterinaire diensten,
geeft schrijver, die pharmaceut is, een uiteenzetting over de voorziening te velde
in geneesmiddelen en veterinaire utensiliën, zooals deze thans naar plannen van col-
lega Dr. J. C. YVitjens is geregeld bij den M. D. D. van het Kon. Ned.-Indisch I.eger
en welke berust op het ter beschikking staan van een speciale apotheekwagen, tevens
laboratorium en van een veldapotheek, welke in gemakkelijk transportabele kisten
is ondergebracht. Voor details zij naar het artikel verwezen.

II. F. C. Kraneveld en R. Djaenoedin. De waarde van longweefsel voor het stellen
van de diagnose septichaemia haemorrhagica.

In verband met het opzenden van ziektemateriaal ter onderzoek in het laboratorium
op haemorrhagische septichaemie, gingen schrijvers onder instellen der noodige
controles (oedeemvocht, cultures) na, in hoeverre een stukje longweefsel, vervat
hetzij in glycerine, hetzij in glycerine-aqua aa, tot dat doel voor de in Indië geldende
verhoudingen geschikt is. Het bleek, afgezien van het feit, dat longweefsel een veel
minder geëigend materiaal vormt dan oedeemvocht en zelfs bloed, dat het ■— voor-
opgesteld, dat het cadaver nog versch was — aan te raden is om stukjes van niet
te kleine afmeting (2X2X334 cm) in te zenden en dan in gelijke deelen glycerine
en water.

Een in dit verband eveneens ter controle ingesteld onderzoek naar de eventueele
aanwezigheid van voor konijnen pathogene bipolaire bacillen in long en keelholte
van gezonde buffels en runderen, viel bij 50 slachtbuffels en 50 dito runderen nega-
tief uit.

III. F. C. Kraneveld en Anwar Nasoetion. Het virus van de in Ned.-Indië voorko-
mende pseudovogelpest (1 e mededeeling).

Voortbouwende op de onderzoekingen van W. K. Picard, welke naar bekend
leidden tot de conclusie, dat de pseudovogelpest van Ned.-Indië vooralsnog als een
afzonderlijke infectieziekte is te beschouwen, hebben schrijvers in een groote serie
van 125 witte muizen nagegaan, in hoeverre genoemd proefdier intracerebraal
met het virus in zoo hoog mogelijke dosis was te infecteeren. Alle proefmuizen
bleven in leven, waarmede dus een factor is toegevoegd aan die door welke de
Indische pseudovogelpest zich, althans voor het moment, van echte hoenderpest
onderscheidt.

IV. Dr. J. Merkens. Eenige factoren, die van invloed zijn bij de bestudeering van het
genotype van het melkgevend vermogen bij runderen.

Schrijver levert een beschouwing over het nog niet met bevredigend resultaat
opgeloste vraagstuk van het overerven van het melkgevend vermogen van het rund
en geeft het resultaat van zijn onderzoekingen naar eenige niet-erfelijkc factoren
terzake, verricht op een groot Friesch-Hollandsch veebedrijf met uitsluitende stal-
verpleging. Zijn cijfers loopen over 360 eerste, 240 tweede en 90 derde lactaties.
Het berekende jaargemiddelde vertoonde slechts onbeduidende verschillen, terwijl
ook geen grooten invloed van den moesson kon worden vastgesteld, zij het, dat
de melkgift aan het begin der regenperiode (November) altijd iets terugliep. De
service-periode, d.i. de tijd, welke er na den partus verloopt alvorens het dier weer
bevrucht geraakt, bleek wel een rol te spelen, hierop neerkomende, dat bij een
gemiddelde van 75—94 dagen de correcties voor kortere of langere service-periode
schommelden tusschen -f 17,9% bij 15—34 dagen en —10,2% bij meer dan 175
dagen. Eveneens deed zich gelden de voorafgaande droogstal, d.i. de tijd, dat een
dier na de vorige lactatie droog stond, een periode, welke in Indië door bijzondere

omstandigheden nog wel eens lang kan zijn ; bij een gemiddelde van 6i-—80 dagen
was de correctie voor 40—60 dagen 4- 2%, voor 81 —100 dagen — 2,5% en voor
meer dan 100 dagen — 4,3°ó. Als de eerste lactatie als norm werd genomen, bedroeg
de correctie voor de 2e en 3e lactatie resp. — 11,1% en — 23,4%.

Schrijver geeft bijzonderheden over een door hem gedacht systeem van malleus-
bestrijding, als gebruikelijk gesplitst in maatregelen tegen paarden met clinische
malleus, tegen zulke wegens verschijnselen en zulke welke van besmetting verdacht
zijn. Het systeem onderscheidt zich, naar het ref. in verband met de hoogere objec-
tiviteit en meerwaarde der complementbindingsreactie voorkomt ten onrechte van
het in Indië gangbare, doordat Doeve allereerst den nadruk legt op de malleïnatic,
daarop zelfs dieren met verdachte symptomen na 1 negatieve reactie wil vrijgeven
en slechts serumonderzoek wil verrichten bij voortgezet onderzoek van dubieuze
en positieve malleïnereactors. De bezwaren van een effectieve controle op dubieuze
en positieve reactors, ook al wil schrijver die doen gebruiken, worden er met dit
systeem ook niet minder op.

Schrijver geeft enkele bekende wenken voor het stellen der drachtigheidsdiagnose

Maar aanleiding van het feit, dat het in r 937 30 jaar geleden was, dat in Ned.-Indië
met het veterinair onderwijs werd begonnen, geeft schrijver een kort overzicht van
de geschiedenis van dit onderwijs.

Begonnen in 1907 als „Cursus tot opleiding van Inlandsche veeartsen", nadien
herdoopt in „Inlandsche Veeartsenschool\'\', heet, sedert in 1914 besloten werd tot
toelaten van alle landaarden, de inrichting thans „Ned.-Indische Veeartsenschool".
In 1928 werd zij ondergebracht in een complex nieuwe en practische gebouwen.
In 1937 is met behoud van den 4-jarigen cursus, wegens een te hoog opvoeren ervan
overgegaan tot vereenvoudiging van de leerstof en inkrimpen van het aantal les-
uren, welke thans, over de 4 klassen verdeeld, 132J per week bedragen. Nadat uit
bezuinigingsoverwegingen vanaf 1934 geen nieuwe leerlingen waren aangenomen,
werd in 1937 weer met een ie klasse begonnen.

De naam „spastische Parese" is voorgesteld door Götze (1932), vanwege de
clinische gelijkenis met een dergelijk lijden bij den inensch. Rosenberger \') be-
handelt achtereenvolgens : klinische verschijnselen, oorzaken, speciaal de erlelijk-
heid, behandeling en in den laatsten tijd opgemerkte naziekten. Het gaat bij deze
aandoening om een verlamming van de achterhand, éénzijdig of beiderzijds, waarbij
de tonus van de spieren verhoogd is. Hoofdverschijnsel is een korte, strak ge-
spannen achillespees, met maximale strekking van het spronggewricht. Vroeger
werd de ziekte ook als zoodanig aangeduid. In fokkerskringen in Duitschland noemde
men het „Elsohacke", uitgaande van het idee, dat het lijden verbreid was dooi-
de stier „Elso", dus erfelijk zou zijn. Ook Rosenberger is door inzage van stam-
en dekboeken tot die conclusie gekomen.

Ook in Zwitserland komt het lijden voor en Holland kent het ook, tenminste in
Amsterdam kwamen af en toe dergelijke kalveren ter slachting.

Verschijnselen : Als de verschijnselen in de eerste levensweken al aanwezig zijn,
worden ze toch niet als zoodanig onderkend, zoodat de dierenarts ze meestal na

\') Dr. G. Rosenberger : Späterkrankungen an spastischer Parese der Hintergliedmassen
beim Rinde. D. T. W., 47e Jrg., No. 2.

C- 8 weken te zien krijgt. Voedselopnanie, voedingstoestand en groei niet gestoord.
De karakteristieke verschijnselen vindt men aan de achterste ledematen. Het meest
op den voorgrond treedt de steile stand van het tarsaalgewricht en het strak gespannen
staan van de achillespees. Bij kalveren is daardoor vaak het geheele been verkort.
Het kniegewricht is naar boven opgetrokken : de teenen raken niet of weinig den
bodem en bij ontlasting springt het lidmaat naar achteren. Pas als het lijden langer
duurt, ontstaat spieratrophie.

In Amsterdam werden ze gesignaleerd bij de L. K. als „kalf met beenverkorting".
Xa slachting zijn nooit specifieke v eranderingen te vinden. Wordt zoo\'n dier ouder,
dan ziet men vaak in den tijd van graviditeit de gevolgen ervan, moeilijk opstaan,
moeilijk loopen, soms zoo erg, dat ze noodgeslacht moeten worden. Een stier is het
onmogelijk zich goed op te richten, dus is hij niet geschikt voor dekstier.

Differentieel-diagnostisch komen in aanmerking : luxatio patellae en luxatio
musc. biceps femoris, gonitis.

Behandeling : Aan het staande dier wordt in het midden tusschen hielbeen en
spierbuik van den musc. gastrocnemius, vanaf de laterale zijde de Achillespees vrij
geprepareerd en met een schaar geheel doorgeknipt. De oppervlakkige buiger
wordt daarna nog voor de helft dwars doorgesneden. Wondbehandrling zonder
verband. Het is wel eigenaardig, dat voor een blijkbaar erfelijk lijden een tenotomie
genezing brengt. Na behandeling moet men toch adviseeren ze niet verder voor de
fokkerij te gebruiken.

Mazzanti (Italië) vond in 1900 bij runderen als eerste een Hagellaat, die hij be-
schouwde als de oorzaak te zijn van steriliteit. Het door hem gevonden micro-
organisme noemde bij Trichomonas utero-vaginalis-vitulae. Drie jaar tevoren had
Bang den abortus bacil gevonden en deze vondst trok zoo de belangstelling dal de
bevinding van Mazzanti daardoor geheel op den achtergrond kwam.

Sinds de laatste jaren is echter vast komen te slaan dat het door Mazzanti ge-
vonden microörganisme, dat thans Trichomonas foetus genoemd wordt, oorzaak
is van verwerpen bij runderen, eventueel gevolgd door pyometra en steriliteit.
Volgens Dikmans en Poelma. *) is deze ziekte thans vastgesteld in Duitschland,
Frankrijk, Italië, Nederland, Denemarken, Noorwegen, Japan, Zuid-Afrika en
U.S.A. Indien infectie bij de coitus plaats vindt is hel volgende mogelijk :

a. bevruchting blijft uit. b. na eenigen tijd ontstaat abortus, c. de vrucht sterft
doch wordt gemacereerd, de uterus raakt gevuld met dunne grijswitte, vrijwel
reukelooze pus, d. normale drachtigheid. Abortus door Trichomonas foetus infectie
is ten allen tijde mogelijk, meestal echter geschiedt dit in de periode gelegen tusschen
de 8ste en 16de week der drachtigheid.

Bij stieren vindt men de trichomonaden behalve op de mucosa van preputium
en penis ook in de epididymis, in de ampullae van de vasa deferenta en in de
urethra.

Voor het stellen der diagnose is de anamnese van belang, het zekerst is steeds het
aantoonen van de Tr. foetus. Met een watje, vochtig gemaakt met phys. NaCl opl,
wordt vaginaalsecretum verzameld, hiervan wordt een natief preparaat gemaakt
dat met niet te sterke vergrooting microscopisch onderzocht wordt. De beweeglijke
flagellaten zijn zonder veel moeite te herkennen (iets grooter dan poiymorphkernige
leucocyten en iets kleiner dan de epitheelcellen, die men dikwijls in vagina uit-
strijkjes ziet). Voor opzending naar een laboratorium wordt aangeraden het watje
uit te spoelen in een buisje physiol. NaCl oplossing, hierna enkele druppels Lugol

\') G. Dikmans (Bureau of Animal Industry) and L. J. Poelma (University of
Maryland) : Bovine Genital Trichomoniasis with Special Reference to Diagnosis. Journal
of the Am. Vet. Med. Ass. 93, 362, 1938.

oplossing toevoegen, afsluiten en verzenden. Bij het aanwezig zijn van zeer weinige
Trichomonas exemplaren, zoodat ze microscopisch niet te vinden zijn, is kweeken
in voedingsbodems noodig.

Verdenkt men runderen van besmetting en vindt men toch geen Tr. foetus, dan
herhale men het onderzoek op of een dag na de tochtigheid.

Het beste onderzoek van stieren is, daar onderzoek van slijm uit het prcpuiium
vaak negatief uitvalt, den stier te laten dekken op eenige gezonde dieren die dan
14 dagen later, hoogstens tot 6 weken later, onderzocht worden.

Als de diagnose gesteld wordt, is de boerderij in den regel reeds ernstiger besmet
dan de eigenaar vermoedt. Een specifieke behandelingsmethode beslaat er niet,
men passé een desinfecteerende therapie van het genitaal apparaat toe. Stieren
worden vaak als ongeneeslijk beschouwd doch soms schijnt succes verkregen te
worden door de urethra in te spuiten met 100 cc 1 % trypaflavine en het preputium
in te zalven met £ % trypaflavine zalf.

Een in hoofdzaken hiermede overeenstemmend artikel is dat van Swangard¹),
die den minder goeden naam Trichomonas bovis gebruikt, hij werkt bij stieren
eveneens met trypaflavin.

Messeri.i ²) geeft een uitvoerig overzicht van de in de Universiteitskliniek van
Bern behandelde dieren. Deze. daar veel voorkomende ziekte, wordt hoofdzakelijk
gezien in de wintermaanden (72 °₀) (stalperiode !). Na 2 tot 5 dagen gaat het acute
stadium over in een chronisch, waarin de polsfrequentie kan dalen tot 42 a 60 slagen
per minuut. De eetlust verbetert weer. Dan treden na enkele dagen acute storingen
op. Het recidiveerend optreden van digestiestoornissen wijst op scherp. Als een
typische pijnuiting wordt de pijn genoemd, die optreedt bij het percuteeren met
een zware percussiehamer in de buurt van het xyphoid. De prognose is afhankelijk
van ouderdom en resistentie en de hevigheid van de stoornis en den totalen
gezondheidstoestand van het dier. De oude therapie, 5 dagen op rantsoen, geen
stroo en de dieren vóór hoog plaatsen gedurende 5 weken, berust op het vermin-
deren van den druk in den netmaagwand. De gastrotomie in de linker flank stelt de
operateur in staat den inwendigen maagwand op vreemde voorwerpen af te tasten.
Veelal worden meerdere vreemde voorwerpen in de pens aangetroffen ; éénmaal
34 stuks. Groote abscessen, welke zich reeds gevormd hebben tusschen den maagwand
en het peritoneum van diaphragma of buikwand, worden geopend door insnijding
van den maagwand. Kleine abscessen worden met rust gelaten, ze geven geen
nadeel meer, evenmin als de locaal opgetreden verklevingen en vergroeiingen.
Eenmaal werd om het indringen van de voedselmassa te verhinderen een groot
geopend absces gehecht. De gastrotomie-wond wordt na de operatie steeds gehecht.

Van 153 runderen genazen 108 zonder complicaties, 6 moesten direct na de ope-
ratie worden afgemaakt. 19 moesten binnen 3 weken worden opgeruimd. In slechts
2 gevallen kon geen vreemd voorwerp worden gevonden.

Aangewezen is gastrotomie te doeri wanneer het economisch lijkt en de dieren
reeds 3 dagen maar nog niet langer dan 14 dagen ziek zijn, terwijl het klinisch
bevinden nog vrij gunstig is, geen hooge pols, de temperatuur tot 39.8 en er nog
pensbewegingen aanwezig zijn. Het dier moet nog voldoende weerstand hebben om
de operatie te doorstaan. Hoogdrachtig zijn is geen bezwaar. Dat geopereerde dieren
minder goed drachtig worden is niet gebleken.

1 W. M. Swangard : Control of Trichomoniasis in,Cattle. The vet. journal 94, 446,

2 ) VV. Messerli : Über die traumatische Reticulitis beim Rind und deren Therapie. Schweiser
Archiv für Tierheilk., Oct. 1938.

Seeleman en Siemonsen \') hebben weinig succes gehad met argento-weidnerit
(Rhodaan-zilver-verbindmg) bij streptococcen-mastitis. Ingebracht werden 100 cc
gedurende 30 tot 40 minuten. Veelal trad behalve een vrij groote teruggang in de
melksecretie, een blijvende induratie van het uierweefsel op. Herhaling gaf niets.
Daar waar geen resultaat verkregen werd, gaf de entozon-behandeling nog wel eens
succes. Schrijvers komen op tegen de gunstige resultaten die door den fabrikant
vermeld worden.

Er zijn drie mogelijkheden wat betreft den weg. die de jonge leverbotten kunnen
volgen, nadat zij in den dunnen darm van den gastheer uit de met het gras opge-
nomen cysten zijn vrij gekomen.

1. Kunnen zij van het duodenum uit via den ductus choledochus de lever bereiken.
Leuckart was deze opvatting reeds toegedaan op grond van het feit dat de gal-
gangen niet alleen de normale en bijna de uitsluitende verblijfplaats van de parasieten
zijn, maar dat zij voortdurend in een ligging gevonden worden, die er op wijst dat
zij van den darm uit binnengedrongen zijn, immers het kopgedeelte van de parasiet
is steeds naar de periphere vertakkingen van de galgangen gericht.

Dat men ook jonge leverbotten kan aantreffen in het geheele Ieverparenchym
tot aan de serosa toe, dat zij gevonden worden op de leveroppervlakte en zelfs in
de buikholte, heeft Leuckart daardoor willen verklaren, dat de jonge leverbotten
in de galgangen kruipen tot aan de periphere dcelcn van de lever, dal de fijnste
vertakkingen van deze galgangen dan scheuren en dat daardoor de jonge parasieten
in hel Ieverparenchym terecht komen.

Daar vernielen zij het leverweefsel en doorboren soms de serosa. Ook zouden
zij soms van het Ieverparenchym uit het veneuze bloed kunnen bereiken en zoo
in de poorlader kunnen kornen. Naarmate de jonge leverbotten, die in de galgangen
gebleven zijn, groeien, keeren zij volgens Leuckart weer in de wijdere galgangen
terug, waar zij geslachtsrijp zouden worden. Deze veronderstelling van Leuckart
berust uitsluitend op waarnemingen bij dieren, echter niet op experimenten. Enkele
andere onderzoekers o.a. Faust (1929) zijn ook deze opvatting van Leuckari
grootendeels toegedaan.

Andere onderzoekers o.a. Lütz (1893), Railliet, Molssu en Henry (1913),
Schlf.gel (191 i. 1912, 1917), Compes (1923), Orth (i925), Junack (1927), Noller
(1925), Nöi.ler en Schmid (1927), Marek (1927), Bugc.e (1935), nemen op grond
van experimenten aan dal de jonge leverbotten van den darm via het portale bloed
in de lever zouden komen. Lütz, die deze experimenten reeds in 1893 nam, zag bij
zijn proefdieren 4—42 dagen na de infectie jonge leverbotten in de lever, terwijl
de galgangen toen nog absoluut vrij van parasieten waren. Nöi.ler en later ook
Marek vonden bij hun experimenten behalve in de lever, ook jonge parasieten
in de buikholte, maar zij namen aan dat deze via de lever, na perforatie van de
leverkapscl daar terecht gekomen waren. Zoo vond Marek bij een van zijn konijnen
3 weken na de infectie enkele kruipgaten in de leverkapsel, waarin zich jonge lever-
botten bevonden, die met het kopgedeelte naar buiten staken.

Dat de jonge leverbotten dus eerst in de lever komen en daarna soms de lev erkapscl

kunnen perforeeren, wordt ook door Compes aangenomen, daar hij bij nog versche
boorgangen in de lever, nooit een spoor van letsels heeft kunnen waarnemen, of maar
eenige aanwijzing van fibrineuze of fibreuze ontsteking van deze kapsel. Op de gladde
doorzichtige leverkapsel zouden deze toch zeer zeker opgemerkt zijn, indien de
jonge leverbotten deze geperforeerd hadden.

Bugge wijst als steun voor deze infectieweg via de poortader, op de waarnemingen
van Chors (1931), n.1. dat de linker leverkwab in het algemeen meer aangetast is
dan de rechter, hetgeen verband zou houden met de richting van de bloedstroom
in de poortader van rechts naar links.

Daar leverbotten nog al eens gevonden worden in de mesenteriale lymphklieren,
acht Bugge een verplaatsing van de parasieten via de lymphbanen ook mogelijk.

Daar jonge leverbotten wel in de buikholte gevonden worden, nemen verschillende
onderzoekers de mogelijkheid aan dat deze van buiten afin de lever zouden dringen.
Op deze wijze van infectie werd in 1863 reeds door Spinola en later door May
(1868) en Gerlach (1872) de aandacht gevestigd. Ssinitzin heeft in 1914 verschil-
lende experimenten genomen. Volgens hem maken de jonge leverbotten 2—3 uur.
nadat zij in den darm gekomen zijn, zich uit de cysten vrij, doorboren den darmwand.
komen in de buikholte, waar zij eenige dagen rondkruipen, zuigen zich vast op de
leverkapsel, welke zij tenslotte doorboren, om daarna in de lever terecht te komen.
Deze onderzoekingen werden door Shirai in 1927 bevestigd. Hij vond eerst 64 dagen
na de infectie van zijn proefdieren (caviae en konijnen) leverbotten in de galgangen,
terwijl zij in de lever veel eerder gevonden werden.

Om na te gaan of de leverbotten misschien via de poortader in de lever zouden
komen, voederde Shirai caviae g dagen lang dagelijks met 100 cysten en doodde
deze dieren 20 uur na de laatste voedering. Het opgevangen bloed van de vena
porta was vrij van leverbotten, coupes van de bloedvaten van darmwand en van
het mesenterium waren eveneens vrij van parasieten, in de lever werden een groot
aantal jonge leverbotten in het parenchym gevonden, er werd slechts in één bloedvat
van dil orgaan 1 exemplaar aangetroffen. Bij andere proeven zag Shirai 3—4 dagen
na de voedering bij caviae jonge leverbotten in de buikholte en op de oppervlakte
van de lever en verder talrijke haemorrhagist he vlekjes op de darmserosa. In coupes
van den darm ontdekte hij jonge leverbotten, die den darmwand doorboorden en
verder kruipgangen.

De conclusie was dal de jonge leverbotten in hoofdzaak de lever via de buikholte
bereiken en bij uitzondering via de poortader.

Suzuki injirieerdc jonge leverbotten. die hij door kunstmatig maagsap uit de cysten
had vrijgemaakt, in den ductus cholcdochus, in de Vena porta en in de buikholte
van caviae. De inspuiting in den ductus choledochus had een negatief resultaat, die
\\an de poortader en van de buikholte hadden echter een positief gevolg, daar de
parasieten later in de lever gevonden werden.

Verschillende andere autoren bevestigen de resultaten van bovengenoemde onder-
zoekingen o.a. Shaw (1932), Vogel (1934); zij nemen aan dat de infectie van de
lever via de buikholte plaats vindt.

Vogel, die o.a. een cavia met 200 cysten van Fasciola hefialica voederde, kon 24 uur
daarna 11 jonge leverbotten in de buikholte aantoonen, echter geen in poortader-
bloed, galblaas, ductus choledochus en darm. Bij een andere cavia, die met 400—500
cysten gevoederd werd. vond hij 110 jonge leverbotten in de buikholte, 11 in het
bloed van de poortader en 1 in de galblaas. Hier vermoedt Vogel een fout in de wijze,
waarop hij de parasieten verzamelde en hij is zelf overtuigd dat de in het bloed van
de poortader en in de galblaas gevonden exemplaren toch uit de buikholte af-
komstig waren. Uit de helft van de lever werden 12 jonge leverbotten geïsoleerd,
terwijl in seriecoupes in de rest van de lever 3 jonge leverbotten in de buitenste laag
van het leverparenchym werden aangetroffen, aan het einde van zeer korte kruip-
gangen en met den mondzuignap naar het centraal gedeelte van de lever gericht.

Deze kruipgangen begonnen met een trechtervormige opening aan de leveropper-
vlakte en waren met ontstekingscellen gevuld.

De opvatting van Lf.uckart dat de leverbotten via den ductus choledochus in
de lever zouden komen, omdat hij de volwassen exemplaren met het kopgedeelte
centrifugaalwaarts in de galgangen vond liggen, houdt waarschijnlijk alleen verband
met het feit dat parasieten steeds neiging hebben het kopgedeelte tegen de stroom
in te houden, in dit geval dus tegen de richting van de galstroom in de galbuizen.

Bovendien hebben de verschillende onderzoekers nog nooit de jongste exemplaren
van de lever in de galbuis of in galgangen gevonden, hetgeen volgens Schumacher
deze wijze van infectie geheel buiten discussie brengt.

Indien men zou willen aannemen dat de jonge leverbotten na vrij gekomen te
zijn in den darm via de poortader de lever bereiken, dan zou men alle vrije exem-
plaren, die toch steeds bij de verschillende experimenten in groot aantal in de
buikholte gevonden werden als verdwaalde exemplaren moeten beschouwen. Meent
men echter dat de juiste weg via de buikholte gaat, nadat de jonge leverbotten de
darmwand doorboord hebben, dan zullen zij eenigen tijd in de buikholte rondkruipen
en door een hepatophile taxis de leveroppervlakte bereiken en dit orgaan binnen-
dringen.

Wat betreft de weg via de poortader werd deze o.a. door Railliet, Moussu.
Henry als de juiste aangenomen, omdat men leverbotten in allerlei organen kan
aantreffen en ook omdat een praenatale besmetting bekend is. Deze argumenten
behoeven echter absoluut geen bewijs voor een infectieweg via het bloed te zijn.
Men kan deze feiten ook verklaren door de neiging, die de jonge leverbotten bezitten
om organen binnen te dringen en dus bij haar omzwervingen door de buikholte
ook in andere organen dan de lever terecht te komen. Op deze wijze zou ook een
binnendringen in de gravide uterus mogelijk zijn. Dat lymph- en bloedvaten langs
dezen weg ook door jonge leverbotten, die in de buikholte rondzwerven, bereikt
kunnen worden, is daardoor te verklaren.

De in het Ieverparenchym rondkruipende jonge leverbotten, zouden dus ook
in levervenen kunnen dringen en van daar via de holle ader door het hart de long-
circulatie bereiken. Daardoor zou worden verklaard dat men leverbotten in de longen
en na perforatie van deze organen ook in de borstholte kan vinden.

De resultaten van de onderzoekingen van Ssinitzin, Shirai, Shaw en Vogf.l
en Suzuki pleiten voor de weg via de buikholte, daar immers steeds enkele dagen
na de infectie een groot aantal jonge leverbotten in de buikholte gevonden werden
en vooral geven de histologische onderzoekingen van Shirai en van Vogel zeer veel
steun aan deze opvatting.

Schumac.hf.r heeft thans weer uitvoerige onderzoekingen verricht, niet alleen
bij kleine proefdieren, maar ook bij het schaap zelf. Hij verkreeg zijn materiaal
door gekweekte exemplaren van Galba Iruncatula met miracidien van Fasciola hepatica
te besmetten. De uit deze slakjes vrijkomende cercariën liet hij aan grashalmen
encysteeren en met dit besmette gras werden zijn proefdieren gevoederd. He! aantal
toegediende cysten kon op deze wijze nauwkeurig bepaald worden.

Wat betreft het binnendringen van de jonge leverbotten in de lever via de buik-
holte, vond Schumacher als resultaat van zijn onderzoekingen bij een groot aantal
caviae, dat 2 uur na de voedering van het besmette gras jonge leverbotten in de buik-
holte werden aangetroffen. Na 24 uur vond men het grootst aantal jonge exemplaren
in de buikholte. Zij kruipen daar rond en beginnen na 48 uur de lever binnen te
dringen. Na 4 — 6 dagen is het grootste gedeelte van de parasieten uit de buikholte
verdwenen. Dat niet hetzelfde aantal jonge leverbotten in de buikholte werd aan-
getroffen als dat van de toegediende cysten, houdt verband met het feit dat niet alle
cercariën zijn vrijgekomen. Schumacher had dit reeds door voorafgaande proeven
bij caviae kunnen vaststellen.

Opvallend was echter dat 48 uur na de infectie het aantal jonge leverbotten, dat
in het Ieverparenchym werd aangetroffen slechts gering was en dat bij verschillende
caviae zelfs geen parasieten in de lever gevonden werden, niettegenstaande zij toch

uit de buikholte verdwenen waren. Hij schrijft dit grootendeels toe aan de moeilijk-
heid om deze nog zeer jonge kleine exemplaren uit het leverparenchym te isoleeren.
Onderzocht hij de levers echter 6 dagen na de infectie, dus nadat de parasieten in
grootte waren toegenomen, dan werden ongeveer 25% van het aantal toegediende
cysten als jonge leverbotten in de lever teruggevonden. Dat er zooveel verloren zijn
gegaan, vindt zijn oorzaak in het feit dat alle in de buikholte rondkruipende jonge
leverbotten de lever niet bereikt hebben.

Of de galwegen als toegangswegen voor de jonge leverbotten, die in den darm
uit de cysten zijn vrijgekomen, konden dienen, werd nagegaan bij konijnen, daar de
caviae dikwijls door de jonge leverbotten, die in het leverparenchym rondtrekken,
voordat zij in de galgangen terecht kwamen, zooveel te lijden hadden dat zij tijdens
de experimenten stierven.

In overeenstemming met de proeven van Shirai kon Schumacher vaststellen
dat de jonge leverbotten zich in den beginne uitsluitend in het parenchym ophielden
en eerst later de groote galgangen opzoeken, hetgeen bij het konijn ongeveer 45 dagen
na de infectie geschiedde. Voor dien tijd kruipen zij in het leverparenchym rond,
waar zij ernstige laesies verwekken en waarbij zij zelfs de leverkapsel passeeren
kunnen en in de buikholte terecht kunnen komen.

Hoelang deze jonge leverbotten in de lever rondkruipen, voordat zij de gal-
gangen beginnen binnen te dringen, was niet precies aan te geven, wel is gebleken
dat zij eerst na 45 dagen en later in de groote galgangen aan te toonen waren.
Ongeveer 1 /3 van het aantal toegediende cysten ontwikkelde zich in deze experimen-
ten tot volwassen leverbotten, die weer in staat bleken t.e zijn eieren te produceeren.

Verder infecteerde Schumacher 2 caviae en 2 konijnen intraperitoneaal met jonge
leverbotten, die hij uit de buikholte van vooraf besmette caviae verzameld had.
Bij deze 4 proefdieren drongen de jonge leverbotten in de lever. Van de 50 geinjici-
eerde leverbotten werden er bij een cavia 31 dagen na de infectie 10 exemplaren
in de lever teruggevonden, terwijl er nog 3 op de leveroppervlakte rondkropen.
Bij de tweede cavia werden 34 dagen na de infectie 1 1 van de 80 intraperitoneaal
ingebrachte parasieten in de sterk veranderde lever teruggevonden. Bij deze beide
dieren was de buikholte vrij van parasieten, evenals de galgangen en de galblaas.

Bij de konijnen werden 130 en 40 parasieten intraperitoneaal ingebracht. Bij het
eerste dier werden na 9 weken en bij het tweede dier na 8 weken leverboteieren
in de faeces aangetroffen. Bij de sectie bleek later dat de lever in hevige mate was
aangetast. Het experiment bij een schaap gaf dezelfde resultaten. In de buikholte
van dit dier werden 48 uur na de voedering met cysten, het grootste aantal jonge
leverbotten in de buikholte gevonden. Daarna begonnen zij dc lever binnen te dringen
en werden eerst 56 dagen na de infectie in de groote galgangen gevonden.

Bugge, die de infectieweg via de poortader verdedigt, grondt deze opvatting o.a.
op het feit dat de linker leverkwab meestal sterker aangetast is dan de rechter. Als
oorzaak hiervoor neemt hij aan dat de richting van den bloedstroom van de poort-
ader van rechts naar links zou zijn.

Uit de onderzoekingen van Schumacher bleek eveneens dat deze voorkeur van
de parasieten voor de linkerleverkwab inderdaad bestaat, maar dit verschijnsel
trad de eerste 2—3 weken na besmetting nooit op den voorgrond. De kruipgangen
van de parasieten waren dan nog vrij onregelmatig verdeeld. Eerst later kon hij
aan de linker kwab duidelijke afwijkingen tengevolge van de infectie waarnemen.
Dit was ook het geval, nadat de proefdieren intraperitoneaal besmet waren, terwijl
in dit laatste geval toch aangenomen kon worden dat de lever min of meer gelijk-
matig van de buikholte uit besmet zou zijn. Hij is van meening dat, hoewel in den
aanvang van de besmetting de parasieten gelijkelijk over de lever verdeeld zijn,
zij langzamerhand naar de linkerkwab verhuizen, omdat de galvoorziening hoofd-
zakelijk van de linkerkwab uit plaats vindt en de groeiende leverbotten, bij het
opzoeken van de galgangen, zich daar meer zullen concentreeren.

Schumacher komt tot de conclusie dat de jonge leverbotten dus nimmer via de
galwegen de lever zullen binnendringen. Dat zij de lever via de poortader kunnen

bereiken is niet uitgesloten, maar deze wijze van infectie zou niet van groote betee-
kenis zijn en zou slechts voor verdwaalde exemplaren gelden. De voornaamste weg
gaat via de buikholte naar de lever, in welk orgaan zij eenigen tijd rondkruipen
om daarna de galgangen binnen te dringen. Baudf.t.

Over bovenstaand onderwerp hield Stengel \') een voordracht op een jaarverga-
dering der Duitsche biologen en artsenvereeniging te Stuttgart. Allereerst wees
hij op de sterke toename van de vinnenvondsten bij de slachtdieren, niettegenstaande
al sinds vele jaren de vleeschkeuring wordt uitgeoefend en derhalve de cysticercosis
bestreden. In Duitschland werden b.v. in 1925 in totaal 6823 vinnen gevonden,
in 1935 daarentegen 18.532 ; dus ïn 10 jaren een verdriedubbeling. In bepaalde
streken van Duitschland, als b.v. Württemberg, was deze toename nog grooter,
n.1. van 143 in 1925 tot 856 in 1935. Procentisch berekend naar het aantal ge-
slachte dieren bedroeg de frequentie 0,44°/,, bij het rund. In 1902—igi2wasdit.
volgens von Ostertag, 0,34%, dus een verhooging met ¹/₃.

Als oorzaak hiervan meent Stengel te moeten aanmerken het feit, dat men tegen-
woordig meer dan vroeger aandacht besteed aan het vinnenvraagstuk en zoodoende
wel intensiever naar de parasieten zoekt (b.v. door meerdere insnijdingen van de
kauwspieren, slokdarminspectie, enz.), en dat ook de 21 dagen durende koeling
niet afdoende is gebleken.

Verder zijn er nog 2 biologische factoren, die de frequentie hebben kunnen doen
toenemen, n.1. :

a) niet alleen een meerder vleeschverbruik sedert den oorlog, maar vooral een
meerder verbruik van de delicatesse „rauw vleesch".

b) uit onderzoekingen van Krüger is gebleken, dat de eieren van de taenia saginata
geheel en al intact de stedelijke, sanitaire inrichtingen tot verwerking van de fae-
caliën passeeren, terwijl bovendien deze faecaliën meer dan vroeger tot bemesting
van weiden worden gebruikt.

De verschillende, door andere onderzoekers voorgestelde maatregelen (als b.v.
het alleen als hooi mogen voederen van het gras van de bemeste weiden, het ver-
bieden van het gebruik van gehakt, het geven van een premie bij het afleveren van
een lintworm met kop, enz.) vindt hij niet afdoende. Misschien zal het voorschrift
van het bevriezen der vinnige runderen eenige uitkomst geven, althans eenige ver-
mindering van de frequentie tot gevolg hebben.

Ook meent Stengel eenig succes te mogen verwachten van de nieuwste proef-
nemingen met het toepassen van de electrischc stroom als bestrijdingsmiddel, door
het onder stroom brengen gedurende een bepaalden tijd van de geslachte dieren,
voordat zij naar het hanglokaal of naar het koelhuis worden vervoerd. Bovendien
acht hij verder nog van belang, dat de vinnigheid van het rund onder de koop-
vernietigende gebreken wordt opgenomen ; dat aan eiken hulpkeurmeester een premie
van 5 mark wordt toegekend voor elke cysticercusvondst ; dat de geheele vleeschkeu-
ring in handen wordt gegeven van de dierenartsen en voor eiken keuringsdienst
het stichten van een abattoir wordt voorgeschreven: dat men ten slotte den vleesch-
keuringsambtenaar niet met allerlei andere werkzaamheden, als inning of controle
van slachtbelasting, gewichtcontróle, enz. moet belasten, waardoor hij wordt af-
geleid van zijn hygiënische taak.

Te Sousse in Tunis is 2,25% der runderen besmet met cysticercosis. Volgens
Coisi *) is dit hoog percentage het gevolg van het ontbreken van elke hygiëne bij
de inwoners en in de onvoldoende voeding van de dieren.

\') Stengel : Verbreitung und Bekämpfung der Rinderfinne (Berl. u. M. T. W., Jg. 1938.
Pg- 692).

\') Cot si : La Cysticercose bovine en Tunisie. Applications ä l\'inspection des viandes. (Disser-
tatie Toulouse, 1932).

Terwijl het praktisch niet mogelijk is de cysticercosis tijdens het leven van een
dier te diagnostiseeren, is dit wel het geval nk het slachten. De plaatsen, waar de
parasiet het meest voorkomt, zijn het hart, de kauwspieren, de tong, de schouder-
spieren, de bilspieren, de halsspieren en de psoasspieren. Het goed zichtbaar zijn
van deze blaaswormen maakt het mogelijk, systematisch een onderzoek naar de vin-
nen in te stellen, door het hart (aan de oppervlakte en na insnijdingen), de kauw-
spieren (insnijdingen) en de tong van elk geslacht rund te inspecteeren.

In afwachting van een algemeen voorschrift van staatswege, zou Cousi het aan
te bevelen achten, dat de gemeenteraden in Tunis van plaatsen, waar een slachthuis
is, den directeur machtiging verleenen, om bij elk geslacht rund een onderzoek
naar vinnen te laten verrichten.

Ofschoon bij de praktische uitvoering van het bacteriologisch vleeschonderzoek
alleen de diagnose „vleeschvergiftigers" als voldoende is te beschouwen, is toch
een nadere typendifferentieering der gevonden bacteriën een onvoorwaardelijke
eisch, wil men meer inzicht in de epidemiologie verkrijgen. Op deze wijze wordt
wellicht het verband tusschen de menschelijke en dierlijke salmonellainfecties duide-
lijker. In verband hiermede onderzocht Bartel \') 1690 paratyphusstammen, al-
komstig van slachtdieren, op typensoort en wel met het volgende resultaat :

Het Giirtner-Kieltype komt mei 78,37% het meest bij de dieren voor, daarop
volgen Breslaubacteriën mei 16,16%, vervolgens suipestiferbact. met 2,86%, terwijl
de overige typen (Gartner-Rostock, Gartner-Jena, Ratin, Schottmüller, abortus
equi, abortus ovis, morbificans bovis) gezamenlijk slechts 2,61% uitmaken. Wat
het voorkomen bij menseh en dier betreft, kreeg Bartel de volgende cijfers : terwijl
in ruim 78% de Gartner-Kielbact. bij het dier voorkomen, komt dit type slechts
\'ⁿ \'>5% bij den mensch voor: het Breslautype bij het dier in 16,2%, bij den mensch
in 53,1% ; het Schottmiillertype bij het dier in 0,1%, bij den mensch in 33,2%.
De andere typen bij het dier in 5,5%, bij den mensch in 12,2%. Dat het Gartner-
K-ieltype slechts in 1,5% bij den mensch voorkomt, wijt Bartel aan de strenge
doorvoering van het bacteriologisch vleeschonderzoek. Het hooge Breslaupercentage
is vermoedelijk het gevolg van het feit, dat vele Breslauinfecties door het gebruik
van eendeneieren worden veroorzaakt, terwijl verder misschien ook nog andere,
niet nader bekende infectiebronnen een rol spelen.

Wat de diersoorten betreft, blijkt het kalf met 67,8% het meest besmet te zijn
met enteritisinfecties, daarop volgt het rund met 22,8%, varken met 5,9%, paard
2,5% en schaap 1%. Bij het kalf staat de Kielinfectie met ruim 90% op de eerste
plaats, de Breslauinfectie met 8%. Bij het rund Kielinfectie met 65%, Brcslau 31%.
Bij het varken staat de suipestifer bovenaan met 48% ; toch zijn eveneens nog de
Kiel- en Breslauinfecties met respectievelijk 28% en 23% nog zeer opvallend.

Het paard staat met Breslauinfecties met 60% bovenaan, dan volgt het Kiel type
met 23%. Merkwaardig is verder, dat bij het schaap het Kieltype het meest voorkomt
^met 35% ! bet Breslau- en abortus ovistype zijn elk met 29% aanwezig.

Over de pluimveecontróle geeft Wundram ¹) hier eenige gegevens. De hoeveelheid,
wegens bederf, in beslag genomen pluimvee bedroeg in 1935 12.428 kg, in 1936
14.721 kg en in 1937 9400 kg. Bij al dit materiaal werden onderzoekingen verricht
naar het voorkomen van infectie-, parasitaire- en stofwisselingsziekten. Alle wild
pluimvee bleek gezond, terwijl van de eenden 87 %, van de kalkoenen 57,7 % ^envan de kippen 87,2 % geen afwijkingen vertoonden.

1 ) Wundram : Einige Bemerkungen zur tierärztlichen Überwachung des geschlachteten
Geflügels und Wildgeflügels. (Berliner Tierärztl. Wochenschrift, 1938, pg. 566).

Opmerkenswaard is, dat kippen voor 2,14% tuberculeus waren. Bij 78% van
de patrijzen, 50 % van de fasanten, 32 % van de eenden, 96,15 % van de kalkoenen
en 71,34% van de kippen waren de darmen nog in het dier aanwezig. Daar de
darmen overigens meestal in het pluimvee worden gelaten, kan op grond van
dit feit niet tot een bedorven zijn geconcludeerd worden.

De invloed van het ontweiden op de houdbaarheid werd in een aantal proeven
nagegaan. Daartoe werden 3 kippen na 24 uur hongeren geslacht, het maag-darm-
kanaal verwijderd en de lichamen met zijdepapier opgevuld, terwijl later 3 andere
kippen zonder zijdepapiervulling bleven. Bij deze werd de lichaamsholte dicht-
genaaid. Ter controle werden 3 kippen niet ontdarmd. Deze niet-ontdarmde dieren
waren in geen geval slechter van kwaliteit dan de eerste dieren. Het opvullen van
zijdepapier bleek niet goed wegens het optreden van schimmelvorming. De gewoon
dichtgenaaide kippen bleven in het koelhuis bij 1 C. en 89 % vochtigheid 8 weken
lang versch.

Wundram deelt verder mede, dat men, door middel van een verordening, het
ontdarmen van bakhaantjes en jonge haantjes heeft voorgeschreven. Vermeld wordt
verder nog, dat in de Vereenigde Staten van Noord-Amerika en in Denemarken
het pluimvee vóór en n& het slachten aan een veeartsenijkundig onderzoek is
onderworpen.

Aviun Tuberculosis Infections. W. H. Feldman. Uitgever : BAtLLtÈRE, Tindal
and Cox, London W.C. 2, 7 — 8 Henriettastreet, 1938. Prijs: 31/6 d.

Een boek van 500 pagina\'s met een lange lijst literatuur over een onderwerp,
dat zoowel wetenschappelijk als economisch van groot belang is en geschreven
door iemand, die in de laatste jaren heel veel op dit speciale gebied gewerkt heeft,
is zeer zeker onze aandacht waard. Over het algemeen is de Amerikaansche literatuur
wel eens bekrompen en bepaalt zich bij Engelsche publicaties — uit de verwerkte
literatuurlijst en den inhoud blijkt, dat hier wel degelijk publicaties uit de wereld-
literatuur bestudeerd zijn en het boek dus een goed overzicht geeft van wat op het
oogenblik van afwerking over dit onderwerp bekend was.

Er is in de literatuur veel te vinden omtrent het infectiegevaar van vogeltubcrkel-
bacillen van andere diersoorten, maar aan een algemeen overzicht, dat de materie
stelselmatig verwerkt, ontbreekt het. Dit boek vult dan ook ongetwijfeld een leemte
op dit gebied. Een flink aantal foto\'s verduidelijkt deft tekst.

Achtereenvolgens worden besproken in Hoofdstuk I : Een overzicht van de waarde
der pluimvee-industrie in de Vereenigde Staten en een historisch overzicht over de
vogel tuberculose, benevens gegevens omtrent het heerschen dezer ziekte in verschil-
lende landen.

Hoofdstuk II. De biologische eigenschappen van mycobacterium Tuberculosis
aviam. Feldman volgt de indeeling in vier types : R, S, FS en Ch, die allen hun be-
paalde eigenschappen hebben. De nieuwe Fransche literatuur daaromtrent is door
hem nauwkeurig bestudeerd. Interessant is de uitspraak, dat het nog twijfelachtig
is of de vogeltuberkelbacil pathogeen voor den mensch is. Daarin verschilt hij met
verschillende andere onderzoekers, die zich duidelijk positief in dit verband uitspreken
vóór pathogeniteit voor den mensch. Veel is trouwens op dit gebied nog onzeker,
zelfs omtrent de stabiliteit der typen (humane, bovine en aviaire type) is men het
nog niet eens.

Hoofdstuk III is meer van interesse voor hen, die in laboratoria werken en handelt
over de isolatie en het kweeken der vogeltuberkelbacillen.

In Hoofdstuk IV, diagnose, wordt de tuberculine-proef beschreven ; in hoofdstuk
XII wordt het voor en tegen uitvoerig besproken. In het algemeen is de schrijver

meer optimistisch inzake de waarde van de tuberculine-proef dan ik uit verschillende
publicaties daarover zou concludeeren.

Er volgen nu eenige hoofdstukken, die voor laboratoriumwerk van veel belang
zijn, o.a. Pathologische Anatomie der Vogeltuberculose. Laboratorium-methoden
voor de demonstratie van tuberculeuze infecties in zoogdieren en vogels, Experimen-
teele tuberculose in kippen.

Van meer belang voor de praktijk zijn de hoofdstukken over de pathogeniteit
der vogeltuberkelbacillen voor zoogdieren, runderen, varkens en voor den mensch.
De rapporten van Plum in Kopenhagen worden besproken. Hieruit blijkt o.a. dat
abortus bij runderen in sommige gevallen samengaat met een intrauterine infectie
met vogeltuberkelbacillen, dat de vogeltuberkelbaciilen het rund gevoelig kunnen
maken voor zoogdiertuberculine, zoowel als voor vogeltuberculine. De drachtige
uterus schijnt zelfs een predilectieplaats voor vogeltuberkelbacillen te zijn.

Overziet men de geheele literatuur, dan blijkt wel, dat over het algemeen vogel-
tuberkelbacillen weinig pathogeen zijn voor runderen. Tuberculine-reacties kunnen
echter door besmetting met vogelbacillen in de war gebracht worden. Gevallen van
algemeene tuberculose bij het rund veroorzaakt door vogeltuberkelbacillen zijn niet
bekend. Normaal uitziende lymphklieren kunnen echter vogeltuberkelbacillen
bevatten.

Varkens zijn veel gevoeliger voor de vogeltuberkelbacil, het hoofdstuk over deze
infecties is zeer uitgebreid en voorzien van interessante photo\'s.

Hoofdstuk XI behandelt het gevaar voor den mensch door vogeltuberkelbacillen.
De schrijver is daaromtrent zeer sceptisch en zegt o.a. :

„Als men in aanmerking neemt de duizenden gevallen waarbij het type der tuber-
kelbacillen bij den mensch onderzocht is, dan is het eigenaardig, dat de vogeltuberkel-
bacil zoo zelden gevonden is. De verklaring kan alleen zijn, dat de mensch zeer
resistent is tegen dit type van tuberkelbacillen. De gelegenheden tot infectie zijn talrijk
en als de vogeltuberkelbacil zeer virulent voor den mensch was, moesten er veel
meer gevallen gevonden worden. Blijkbaar zijn het buitengewone gevallen waarbij
de mensch besmet wordt."

In hoofdstuk XIII wordt met het oog op de vleeschkeuring opgemerkt, dat kippen
geen lymphklieren hebben, dat dus tuberkelbacillen gemakkelijk in den bloedstroom
komen en door het geheele lichaam verspreid worden. Vandaar dat zelfs bij geringe
verschijnselen van tuberculose het geheele dier afgekeurd moet worden.

Bij de bestrijding raadt Feldman aan, tweemaal met een tusschenperiode van vier
a vijf weken te tuberculineeren en vervolgens eenmaal per jaar. Verder geeft hij
evenals dat hier het geval is, het advies, alleen eerste-legs dieren aan te houden op
besmette bedrijven en alle oudere op te ruimen. Zijn tweede conclusie, dat het
wenschclijk is om kippen na den eersten leg op te ruimen op economische gronden,
bewijst mijns inziens, dat schrijver niet al te best op de hoogte is van de economische
problemen, die aan het pluimveehouden vast zitten. Jammer genoeg een fout van
vele gespecialiseerde laboratoriumwerkers. Een dergelijke onbezonnen uitspraak
doet trouwens aan de waarde van het boek geen schade, daar het zich verder niet
op economisch gebied als raadgever voordoet.

Hamilton Kirk. Index of Diagnosis. Glinical and radiological. 561 blz.
300 afb. prijs 30/. Uitgevers : Ballière, Tindall & Cox, 7—8 Henriëtta Street,
Covent Garden, London W.C. 2.

Tn het nieuwe werk van den schrijver van „Canine Distemper" en „Diseases of
the Cat" worden de ziekten op geheel ongebruikelijke wijze besproken en gerang-
schikt. Uitgegaan is van de overtuiging, dat de gangbare besprekingswijze der ziekten
voor den therapeut onvoldoende houvast biedt voor het stellen van een juiste diagnose.
De uitzonderlijke manier der behandeling van de leerstof door Ktrk heeft daarom
allereerst tot doel voornamelijk die gegevens te verstrekken, die nodig zijn voor
een snelle differentiaal diagnose en tot het instellen van een therapie.
LXVI 27*

Hoewel het boek getuigenis aflegt van de zaakkundigheid van den schrijver, acht
ik de opzet niet volledig geslaagd. Herhaaldelijk is het nodig in de alfabetisch ge-
rangschikte stof op verschillende bladzijden het verlangde op te sporen; daarbij zijn
de afbeeldingen naar tekeningen kinderlijk primitief, terwijl de röntgenfilms ondank>
het goede papier niet steeds leesbaar zijn. Lang niet altijd leek mij het behandelde
uitgebreid genoeg ; te weinig vond ik b.v. over herniae vooral over de hernia perinea-
lis, over de submaxillaire speekselcyste, over de darmobstructie ; niets over Canicola
infectie.

Deze kritiek neemt echter niet weg, dat het werk vele goede kwaliteiten bezit,
waardoor het naast de gebruikelijke werken, die niet uitsluitend naar de juiste diagnose
trachten te leiden, zijn bizondere waarde heeft. Het is uitstekend door den uitgever
verzorgd. Klarenbeek.

Jaarverslag van den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst in Neder -
landsch-Indië over 1937.

A. Burgerlijke Veeartsenijkundige Dienst met inbegrip van de Provincies West-, Midden-
en Oost-Java.

Het deskundig personeel bestond eind 1937 uit 1 Diensthoofd, 5 Inspecteurs,
32 Gouvernementsveeartsen en 58 Gouvernements-Indische veeartsen (diploma
Buitenzorg).

Anthrax kwam niet in grooten uitbraak voor, wel werd in de bekende miltvuur-
districten met succes prophylactisch geënt. In West-Java werd post-mortaal anthrax
gediagnostiseerd bij 18 personen, die gegeten hadden van clandestien in agonie
geslachte geiten, welke achteraf aan genoemde ziekte bleken te hebben geleden,
terwijl 2 personen, die bij het slachten hadden geholpen, een locaal proces ver-
toonden (jammer, dat omtrent dit gebeuren in het verslag niet meer details worden
gegeven. Ref.).

Van haemorrhagische septichaemie kwamen 4658 gevallen voor, waarvan 3790 bij
buffels en 755 bij varkens. In West-Java, waar in het algemeen sedert jaren niet
meer was geënt, had de ziekte een hevig karakter. Immunisatorische bestrijding
vond op groote schaal plaats.

Van malleus werden 885 gevallen geconstateerd ; 685 paarden werden met schade-
loosstelling afgemaakt.

Surra werd in 2774 gevallen gediagnostiseerd, waarvan 1414 bij het paard, 4 bij
den hond en 1 geval bij een hert. De toepassing van naganol in combinatie mei
arsokoll vond weer op flinke schaal plaats. Van 1243 curatief behandelde paarden
(328 restant 1936 915 nieuw bijgekomen) herstelden er in verslagjaar 570, werden
afgemaakt of stierven 317 en bleven er 356 in observatie. 9803 paarden werden
praeventief behandeld.

Piroplasmosis en anaplasmosis waren zeer verbreid. Behandeling geschiedde hier en
daar met acaprin, trypaflavin en trypaanblauw. Op de Gouvernemcnts-fokstatioiiN
werd geregeld gedipt.

Tuberculose werd in 128 gevallen vastgesteld, voor het grootste deel in Oost-Java.
Met gunstige resultaten werd naast de ophthalmo- en subcutane tuberculinatii
ook de intradermale toegepast.

Van rabiës traden 179 gevallen op; 153.190 losloopende honden werden afge-
maakt.

Van houtvuur werden slechts 8 gevallen vastgesteld. Op flinke schaal werd in d<
boutvuurdistricten prophylactisch geënt met formolvaccin.

Cysticercosis werd op Bali bij 17.94% der geslachte runderen en in 2.96% bij
varkens gevonden. Vier Baliërs werden in opleiding genomen voor voorlichtings-
mantri bij de cysticercosis-bestrijding op Bali.

Trichinosis werd in de Bataklanden gevonden bij 207 van 21.993 varkens en 54
van 2092 honden.

In Bandjermasin werd een nieuw gemeentelijk slachthuis in gebruik genomen,
in Tandjong Karang en Palembang zijn nieuwe abattoirs in aanbouw. De slacht in
het algemeen nam door de verbeterde oeconomische omstandigheden en de lagere
slachtbelasting niet onaanzienlijk toe. De aanstelling in verslagjaar van een Gouver-
nements-zuiveldeskundige opende de gelegenheid tot het geven van voorlichting
aan melkveehouders voor het verwerken van melk-overschotten.

De afgekondigde wegverkeersordonnantie maakte een betere controle op ge-
bruikspaarden mogelijk. Door de bemoeienissen der Indische Maatschappij voor
Werkverschaffing kon een flink aantal inheemsche hoefsmeden worden opgeleid.

Totaal aantal paarden ruim 671.000. De paardenfokkerij was vooral van belang
op Soemba, waar o.m. door een particulier een stoeterij van Australisch volbloed
werd opgezet en verder op Sum. Westkust, Batak- en Gajoelanden en in de Preanger.

Totaal aantal runderen ± 4.414.000. Het aantal runderen nam op Java af,
vooral in Oost-Java. Met Overheidssteun werden op Java en Madoera 5.410 dek-
stieren en 599 fokkoeien (Ongole) verstrekt.

Het geïmporteerde Balivee gedijdde goed op Timor en Celebes, evenals het
Madoeravee op Flores. Met succes werd de fokkerij van Ongole in stand gehouden
op Soemba en Soembawa ; de Ongole\'s werden weer op flinke schaal uitgezet op
Sumatra, o.m. ook op de Javaansche kolonisatieterreinen in de Lampongs. Op Bali
wordt in reinteelt gefokt en geselecteerd. De boerderij „Generaal de Wet" leverde
12 slieren van Friesch-Hollandsch ras aan de melkerijen. Het Madoera-Welvaarts-
fonds maakte het mogelijk om flinke bedragen te besteden aan de selectie van den
zoo waardevollen Madoereeschen veestapel.

Totaal aantal buffels ± 3.197.000. Op beperkte schaal werd door selectie en
castratie bijgedragen tot verbetering van den stapel.

De vraag naar Etawah-geiten bleef groot. In verslagjaar kocht het Gouvernement
weer 152 dieren van dat ras in Britsch-Indië aan, terwijl zij overigens op Soembawa
zuiver werden aangefokt.

De exporthandel van vee was wederom hoofdzakelijk georiënteerd op de Straits
Settlements. Het uitvoer-overschot van den veehandel beliep ƒ2.176.452.—.

Het verslagjaar kenmerkte zich door groote activiteit, bijzonderlijk ten aanzien
der bereiding van immunisatie-producten. Totaal werden afgeleverd f millioen
doses serum en entstof.

I. De afdeeling voor algemeen onderzoek onderzocht 1947 ingezonden materialen,
waaronder 83 op rabiës (37 positief), 9 voor toxicologisch onderzoek en 103 parasieten
en insecten.

Stephanofilariosis blijkt zich bij buffels ook op Celebes tot een oorlijden te bepalen.
Therapeutische experimenten gaven wel aanwijzingen, dat het bij voorzichtige
toepassing van arsenicum-houdende middelen (o.m. Cooper\'s dipvloeistof) gelukken
kan om genezing te verkrijgen met verbetering der huid voor de leerbereiding.
Te gebruiken is een verdunning van Cooper\'s dipvloeistof 1 : 30 tot 1 : 50, op zeven
achtereenvolgende dagen in te borstelen (staken van de behandeling bij het optreden
van zwelling en insmeren van de omgeving met vaseline). Ook 2% natrium-arse-
nietzalven zouden gunstig werken (b.v. bij processen rondom het oog).

Boutvuur. De boutvuur- en de paraboutvuur-bacil zijn als afzonderlijke organismen
te beschouwen zonder onderling immunologisch verband. De beschuttende werking,
welke ten aanzien der beide organismen wel wordt aangetroffen bij sera van
onvoorbehandelde dieren, berust niet onwaarschijnlijk op het doorstaan van
latente infecties, of op de aanwezigheid der bacteriën in het digestiekanaal. Voor het

opzenden van van houtvuur verdacht materiaal naar het laboratorium, is de methode
van in steriel zout verpakte spierstukjes het beste. In het laboratorium bleek de
primaire cultuur op bloedplaten betrouwbaarder dan het onderzoek van primaire
leverbouillon-culturen. De dierenting (telkens 2 caviae) leverde beter resultaten
dan het cultureel-onderzoek.

Klauw-myiasis. Het onderzoek naar een klauwlijden bij het rund in de Minahassa
(Celebes) leidde tot het resultaat, dat men te doen had met het sedert 1923 uit de
Philippijnen bekend panaritium, veroorzaakt door de larven van Booponus intonsus
Aldrich, welke zich in wondjes invreten. Genezing volgt meestal spontaan in den
natten moesson (modderbaden) en is overigens te bereiken door verwijderen der
larven en aanwenden van teer.

Derrispoeder. Op Soemba kon worden vastgesteld, dat bespuiting met derrispoeder-
emulsie van paarden een bruikbare methode is om de dieren voor een week vrij te
houden van de zoo lastige luisvliegen, welke insecten echter zelf door het middel
niet worden gedood.

Surra. Een over een periode van 2 jaar verdeelde proef over het eventueel optreden
van geneesmiddel-vaste trypanosomen leidde tot het resultaat, dat het gevaar
daarvoor bij inspuiting van surralijders met een te lage (prophylactische) dosis
naganol niet bijzonder te duchten valt, zoodat het effect van een latere curatieve
dosis practisch niet in den weg wordt gestaan.

Pseudotuberculosis. De in een vorig verslag vermelde abscesvorming bij uit Britsch-
Indic geïmporteerde Etawah-geiten werd in verslagjaar als pseudotuberculosis
(Prf.isz-Nocard) geïdentificeerd.

Plericercoïden. Aangetoond werd, dat de diphyllobothrium erinacei ook in West-
Java frequent bij katten voorkomt, het plericercoïd bij sawah-kikkers, varkens,
sawah-ratten en spitsmuizen.

Het aantal sera en andere materialen, ontvangen ter onderzoek op malleus,
brucellosis, anthrax en dierlijk eiwit nam zeer toe en bedroeg 19.905, waarmede
27.283 reacties werden verricht. Voor abortus bleek de c.b. reactie een waardevolle
aanvulling der agg.reactie ; een agg.titer van 1 : 50 tot 1 : 100 mag zonder meer
geen aanleiding zijn om het betreffende dier besmet te verklaren.

Malleus. Malleïne werd in een hoeveelheid van 18.858 cc. verzonden. Infectie
per os bij een proefpaard met hel bact. melioïdosis, gekweekt uit een geval van
melioïdosis bij den mensch, deed bij het dier na 14 dagen een positieve c.b. en harde
eenzijdige zwelling der l.gl. submaxillaris (bacil er weer rein uit gekweekt) ontstaan,
terwijl de ophthalmo-mallcïiiatie negatief bleef. Het bedoelde bacterium, hoewel
betrekkelijk onschadelijk voor het paard, kan dus in serologischen zin tot een
miswijzing in de malleus-diagnostiek leiden. De met zooveel interesse verbeide
immunisatieproeven met de sedert ruim 10 jaar wekelijks op rundergal-houdenden
voedingsbodem overgezette (een en ander in analogie met de B.C.G.) en avirulent
geworden malleuscultuur, leverden bij cavia en paard een teleurstellend resultaat
op in dien zin, dat het bestaan eener immuniteit niet kon worden aangetoond.
(Met belangstelling moet desondanks de publicatie dezer proeven tegemoet worden
gezien. Ref.). Proeven met infectie per os van virulente malleuscultuur in doses van
0,1 tot 10 mgr. toonden aan, dat een orale infectie in den regel een chronisch ver-
loopende malleus veroorzaakt, welke in Ned.-Indië meermalen tot herstel neigt.
Bij alle aldus geïnfecteerde dieren trad na 3—5 dagen koorts in, was de c.b. bij
wekelijksche controle na 1 week nog negatief, maar na 2 weken positief en was de
malleïnatie ook na 14 dagen positief. Experimenten om te komen tot een meer
actieve en selectieve malleïne door bereiding op een synthetisch medium volgens
Russef-Henninger leverden geen gunstig resultaat op.

Tuberculosis. Tuberculine werd afgeleverd in hoeveelheden van 1.022 cc. tub. A
(subcutaan), 25.012 cc. tub. B (opthalmo) en 1102 cc. tub. Glover (dubbele intra-
dermale). Type-differentiatie gaf in alle van 26 onderzochte gevallen bij het rund
het bovine, in 2 gevallen bij het varken en in 1 geval bij den hond het humane type.

Aangaande de aanwending van Glover\'sche tubereuline werden uit de practijk
gegevens ontvangen over 2010 reacties, welke meestal tezamen verricht waren met
de tweedaagsche ophthalmo-tuberculinatie ; van 98 dieren, welke aldus met beide
methoden waren onderzocht, werd een sectieverslag ontvangen. Hieruit bleek, dat
van 57 geïnfecteerde runderen er met de intradermale 2 en met de ophthalmo 25
niet werden aangewezen, waartegenover bleek, dat de oogreactie enkele dieren
met uitgebreide processen beter had aangewezen. Bij 53 runderen met positieve
intradermale werd macroscopisch in 11 % geen t.b.c. gevonden, bij 15 met een
dubieuze reactie niet in 47%. Het resultaat is geweest, dat jonge infecties zeer
spoedig een positieve intradermale reactie veroorzaken, chronische uitgebreide
processen soms minder goed worden aangewezen en ook, dat de intradermale sneller
tot een beslissing voert. Aangeraden wordt om de Glover\'sche tubereuline bij 1° C.
te bewaren.

Abortus. Opgezet is een systematisch onderzoek naar het voorkomen van brucel-
losis op Indische melkerijen, van welke er vele sterk besmet werden bevonden.
Naast de c.b. en agg. buisreactie werd ook toegepast de snel-agglutinatie op voor-
werpglazen volgens de techniek van Huddliïson. Een bezwaar was, dat 2.84% dei-
sera met negatieve buis-agglutinatie met de snelmethode een geheel of gedeeltelijke
reactie gaf.

Haemorrhagische septichaemie. Een toename van het aantal spontane uitbraken onder
buffels, ook in streken welke jarenlang vrij van de ziekte waren, vroeg in verslagjaar
extra groote quanta serum en vaccin. Het bleek wederom op overtuigende wijze,
dat geregelde halfjaarlijksche prophylactische massa-vaccinatie vooralsnog het
middel is om de ziekte onder de knie te houden, zooals op Celebes, waar o.a. in de
Toradja-landen van de 1 7000 buffels en 15000 varkens, welke in het voorjaar werden
geënt, nadien geen enkel dier aan septichaemie kwam te succombeeren. Het aantal
post-vaccinale shock-gevallen kon voor Celebes op J % worden gesteld, van welke
het overgroote meerendeel door tijdig ingrijpen (adrenaline) kon worden genezen.
In het ressort Bandoeng, waar in 8 jaren niet was geënt, was het aantal dier shock-
gevallen door onbekende factoren zeer hoog, nml. 2,6%, zij het dat ook hier 325
van de 337 gevallen in het leven konden worden gehouden.

Ten aanzien van anthrax was het een rustig jaar ; wel werden de bekende milt-
vuur-ressorten (Lombok, Padang Sidempoean, e.a.) wederom met succes voor-
behoedend geïmmuniseerd.

Houtvuur is dank zij de jaarlijks geregeld herhaalde prophylactische enting in de
betrokken districten practisch geen factor van belang meer.

In verslagjaar werd, nadat gedurende enkele jaren geen nieuwe leerlingen waren
aangenomen, weder begonnen met een ie klasse van 7 leerlingen. De eveneens
gedurende jaren niet gehouden cursus voor veemantri werd weder begonnen onder
leiding van den directeur der School.

Het oude leerplan der Veeartsenschool werd met behoud van den 4-jarigen
cursus vereenvoudigd door weglaten van vakken, welke van minder beteekenis
zijn geworden en vermindering van het aantal uren in bepaalde andere vakken, een
en ander om overbelasting der leerlingen tegen te gaan en in hel 4e leerjaar meer
ruimte te krijgen voor practische vakken.

Totaal werden aan de school behandeld 2997 patiënten en werden 231 operaties
verricht. Een groote zending, door het Gouvernement uit Britsch-Indië geïmpor-
teerde Etawah-geiten vond onderdak aan de school ter quarantainecring en accli-
matiseering.

„Zij, die zich bij den directeur hebben opgegeven beschikbaar te zijn als waar-
nemer of assistent, zijn gehouden van hunne verbintenissen, die buiten het bureau
om tot stand gekomen zijn, den directeur onverwijld kennis te geven.

Zij geven den directeur kennis van iedere verandering in hun adres gedurende
den tijd dat zij „ter beschikking" zijn, zoo ook van de wijze waarop zij telefonisch
bereikbaar zijn. Zij geven eveneens zoo tijdig mogelijk kennis van afwezigheid
langer dan een dag of van verbinding om aan een oproep gevolg te geven."

Het is opvallend zoo slecht door de meeste waarnemers dit artikel
nagekomen wordt. Dit is nog eens te meer gebleken in de afgeloopen
week, nu er van verschillende zijde aanvragen om assistentie inkwamen
van collega\'s, die reeds in militairen dienst opgeroepen waren. Af-
gezien van de daardoor ontstane moeilijkheden, brengt een regeling
die, wil zij succes hebben, geheel telefonisch moet geschieden, voor
de Maatschappij niet onbelangrijke kosten mede, die voor een groot
gedeelte voorkomen hadden kunnen worden.

Ondergeteekende vestigt daarom de aandacht van de waarnemers
op bovenstaand artikel; hij vertrouwt dat zij daarvan goede nota
zullen nemen, terwijl hij ook de medewerking inroept van de leden,
die van de diensten van het bureau gebruik maken.

De voorzitter opende de vergadering en verwelkomde de aanwezige leden, alsmede
den voorzitter van de Maatschappij, Prof. Schornagel, de permanente introducé\'s
en den spreker van dezen middag, waarna de notulen werden voorgelezen en on-
veranderd goedgekeurd.

Naar aanleiding van de opmerking in de laatste alinea van pagina 4 van het
jaarverslag over 1938 van den Gezondheidsdienst voor Vee in Gelderland, werd
besloten een schrijven te richten aan dien dienst met verzoek, in den vervolge van
dergelijke feiten — zoo zij zich mochten herhalen — in kennis te worden gesteld,
alvorens tot publicatie hiervan wordt overgegaan.

Hierna werden de Heeren J. H. J. van Gils en J. D. van der Woerd, beiden
te Eist (O.B.) en D. D. Bakker te Kampen als lid der afdeeling aangenomen.

Het jaarverslag van den secretaris werd goedgekeurd, alsmede de rekening en
verantwoording van den penningmeester over 1938, gehoord het advies van de com-
missie van onderzoek, bestaande uit de Heeren Ooms en Dinkelaar van Egmond.

Nogmaals werd de aandacht gevestigd op de wenschelijkheid voor verlaging
der contributie voor leden boven de 65 jaar.

Nadat bepaald was, dat de Mei-vergadering zal worden gehouden op een Zaterdag
te Arnhem, werd besloten aldaar een spreker te vragen voor het onderwerp : „Geor-
ganiseerde abortusbestrijding" en indien twee voordrachten mogelijk zijn bovendien
voor het onderwerp : „Klinische vragen aangaande de Kleine Huisdierenpraktijk."

dracht over „Keuring van Slachtpluimvee en Wild", welke met groote aandacht
werd gevolgd en waarop een geanimeerde discussie volgde.

Na de „Vrije mededeelingen", welke ditmaal weinig opleverden, richtte de voor-
zitter tot collega A. van Heusden het verzoek, de vergadering een oogenblik te willen
verlaten.

Nu kwamen aan de orde de agendapunten, welke aan alle leden, met uitzondering
. an den Oud-Voorzitter, per circulaire waren toegezonden, n.1. :

ie. Wijziging van het Huishoudelijk Reglement teneinde de benoeming van eere-
leden mogelijk te maken en

Punt i werd met algemeene stemmen aangenomen, terwijl tevens werd bepaald,
dat deze wijziging terstond in werking zou treden.

Bij zijn terugkeer in de vergadering werd de Heer Van Heusden met applaus
ontvangen.

De voorzitter stelde hem thans in kennis van het „bedrieglijk spelletje", dat met
/ijn convocatie was gespeeld en deelde hem vervolgens de genomen besluiten mede.

Met nadruk wees collega Van Santen er op, dat in het bijna zeventigjarig bestaan
onzer afdeeling nimmer een eerelid was benoemd, doch dat men de verdiensten van
den afgetreden voorzitter zóó hoog aansloeg, dat men er gaarne een reglements-
wijziging voor over had, teneinde hem tot eerelid te kunnen benoemen.

In zijn antwoord verklaarde de Heer Van Heusden, geen flauw vermoeden hiervan
te hebben gehad. Hij acht zijn verdiensten voor de afdeeling veel te hoog aangeslagen,
doch is niettemin zeer vereerd met de genomen besluiten en zal gaarne zijn nieuwen
titel aanvaarden.

Prof. Schornagel, voorzitter der Maatschappij, verheugde zich hier aanwezig
te zijn en daardoor zijn gelukwenschen aan het nieuwe Eerelid te kunnen aan-
bieden. De Heer Van Heusden bekleedt nu eenmaal een positie in onze Mij., waarin
hij meer standjes dan waardeering krijgt ; des te meer verheugend is het, dat hem
thans deze huldiging ten deel valt.

Dr. Douma, permanent introducé, wees er op, welk een moeilijke positie een In-
specteur als gast in de vergaderingen inneemt, doch verklaarde tevens, dat de juiste
leiding van den Heer van Heusden voor hem een reden was geweest, zelden op onze
bijeenkomsten te ontbreken.

Hierna noodigde de Voorzitter ons nieuw eerelid uit, om aan den gebruikelijken
maaltijd in „Nationaal" de gast der afdeeling te willen zijn en sloot daarna de
vergadering.

Vele leden vereenigden zich aan dit diner, dat voorafgegaan werd door een ge-
zellige bittertafel. Tijdens den maaltijd werd den Oud-Voorzitter ter herinnering
aan zijn dertigjarige bcstuursloopbaan een souvenir aangeboden in den vorm van
een op perkament geteekende en geschilderde oorkonde (ingelijst), bevattende
het besluit van zijn benoeming tot eerelid.

Collega Dr. P. van Hooydonk, zelf aan het ziekbed gekluisterd, had de aardige
attentie, een door hem gemaakt gedicht op den jubilaris aan de Directie van „Natio-
naal" toe te zenden. Op het hoogtepunt van de feeststemming kwam het strijkje
met refreinzanger ons met dit gedicht verrassen.

Alles bijeen werd het een zeer geslaagde avond en voor menigeen was het een
teleurstelling dat „de laatste trein zoo vroeg vertrok".

Het jaar 1938 is voor de Afdeeling zonder schokkende gebeurtenissen voorbij-
gegaan. Het vereenigingsleven was van een behoorlijke activiteit, wat ook bleek
uit het bezoek aan de vergaderingen; het gemiddeld aantal dat de bijeenkomsten

bezocht was 28 en dus alleszins bevredigend, al is hel nog niet de helft van het total>-
aantal leden.

Een tweetal feestelijke gebeurtenissen gaven wat meer kleur aan de betreffende
vergadering, eerst het jubileum van onzen Inspecteur in Februari en later op de
September-vergadering, waar ook de Dames aanwezig waren, de huldiging van
collega Steenbergen, bij zijn afscheid als ambtenaar en 40-jarig jubileum als
dierenarts.

Een van onze oudste leden, wijlen collega Wolters, is door overlijden van de
ledenlijst afgevoerd moeten worden ; het bestuur was bij de teraardebestelling
vertegenwoordigd.

Hiertegenover staat, dat aan het einde van het jaar 4 nieuwe leden toetraden,
zoodat ons aantal met drie is toegenomen en nu 67 bedraagt. Wij hopen dat deze
nieuwe aanwinst de meerdere activiteit van onze vereeniging moge bevorderen.

Het aantal vergaderingen bedroeg zooals gewoonlijk vier, op twee daarvan waren
sprekers van buitenaf, met een wetenschappelijke voordracht, n.1. Dr. Beyers in
Februari met klinische onderwerpen, terwijl Prof. Hartog in Juni „grepen uit de
chirurgie" als onderwerp had. Voor deze voordrachten bestond veel belangstelling,
evenals trouwens ook voor den derden spreker van dit jaar, nu een van onze eigen
leden : Dr. Thijn, die een uiteenzetting heeft gegeven van zijn methoden van
morphologisch bloedonderzoek, zooals hij dat in de praktijk toepast.

De Septembervergadering was vooral gewijd aan de tuberculosebestrijding ;
collega Venema heeft de besprekingen zeer uitvoerig ingeleid en al zijn de conclusie\'s
waartoe hij komt, aan den somberen kant, we zullen hopen dat voortgezette bespre-
kingen, ook buiten onze afdeeling, er toe mogen leiden, dat dit zoo belangrijke deel
van onze werkzaamheden, voor ons behouden mag blijven, eventueel uitgebreid.

Het bestuur kwam 4 maal bijeen ter voorbereiding van de afdeelingsvergade-
ringen, de besprekingen hadden altijd een prettig verloop. Aan het einde van hel
jaar (rad van Bergen als penningmeester af, opgevolgd door Dr. Thijn in dezelfde
functie.

In den loop van het jaar werd een bindend besluit inzake abonnementen aange-
nomen. Verder wacht ons weer een nieuw onderwerp namelijk de herziening van
Statuten en Huishoudelijk reglement der Maatschappij, terwijl ook het punt Lucht-
bescherming is aangesneden.

Tenslotte spreken wij de hoop uit, dat in het nieuwe jaar de Afdeeling haar leden
moge geven wat van haar verwacht kan worden, waarbij ook het wetenschappelijke
gedeelte tot haar recht moge komen.

Afdeeling Groningen—Drenthe. Kort verslag van de Vergadering ge-
houden op 25 Februari 1939.

Op deze vergadering welke door 24 leden bezocht werd, was het Hoofdbestuur
vertegenwoordigd door den Heer van Heusden. Jaarverslag van Secretaris en
Penningmeester werden uitgebracht : uit het laatste verslag stippen wij aan, dat
het voordeelig saldo ƒ 238.90 bedroeg, waarvan ƒ 79.— bestemd is voor het te
vormen jubileum-fonds ; het eigenlijke saldo was ƒ 14.40 meer als het vorige jaar.
Speciaal ook in verband met zijn aftreden, bracht \'de voorz. coll. van Bergen
hartelijken dank voor hetgeen hij als penningmeester voor de Afd. heeft verricht.

Ten Hoopen deed hierna mededeelingen over de luchtbescherming voor vee vooral
ook wat te dezer zake in de Friesche Afd. is verricht. Naar aanleiding hiervan werd
een commissie benoemd, bestaande uit de leden tf.n Hoopen, Huizinga en Een-
hoorn, die de te nemen maatregelen nader zal bestudeeren en een rapport zal
uitbrengen.

Coll. Bruins hield een inleiding over zijn ervaringen met mond en klauwzeer,
vooral wat betreft de inspuitingen met serum en bloed van herstelde dieren.
Sprekers conclusie luidde, dat hij over de resultaten vooral bij de eerste invasie

zeer tevreden was, in 1938 was het succes wat minder groot tengevolge van stam-
verschillen. De dosis moet echter flink hoog worden genomen. Verschillende andere
leden konden deze conclusie\'s grootendeels onderschrijven.

Bij de rondvraag werd hulde gebracht aan het feit dat twee onzer leden zijn
gepromoveerd n.1. Gf.ertsf.ma en ter Borg. Verder deelde ten Hoopen mede,
naar aanleiding van een demonstratie, dat bij de intracutane tuberculinatie, de
inspuiting in de staartplooi de meest gewenschte methode is. Hierna sluiting.

De gebruikelijke voorjaarsvergadering en najaarsvergadering werden resp.
gehouden op 23 April 1938 en 24 September 1938.

Als gasten waren op deze vergaderingen aanwezig, repectievelijk voorjaars-
en najaarsvergadering, de Inspectuur van den Veeartsenijkundigen Dienst collega
P. Stfhouwer, collega Dr. J. Be jers te Utrecht en collega A. Kleinjan te
Goes, en de Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst P. Stfhouwer en
de Alg. Secretaris van de Maatschappij collega A. van Heusden.

In de voorjaarsvergadering is wederom het tarief voor de T.B.C. bestrijding
ter sprake gekomen. Wederom is dit voor één jaar vastgesteld op f0,75 P^cr rund.
Het merken van de te onderzoeken dieren wordt verplichtend gesteld en de
oormerken zullen door de Vereeniging ter beschikking der dierenartsen worden
gesteld.

Het Jaarverslag van den Penningmeester geeft aan inkomsten aan f962,79 en
aan uitgaven f 699,38, batig slot f 263,41.

De voordracht van collega Dr. Beijf:rs met als onderwerp „Het klinisch
tuberculose-onderzoek" werd doör de aanwezigen met volle aandacht gevolgd.

Als Vice-Voorzitter werd in de najaarsvergadering gekozen collega Willemsf.
te IJzendijke.

De afgetreden Vice-Voorzitter collega Goesen te Hontenisse werd bij monde
van den Voorzitter bedankt voor al hetgeen hij als Vice-Voorzitter voor onze
afdeeling heeft gedaan.

Alvorens dit jaarverslag te beëindigen kan ik niet nalaten de hoop uit te
spreken, dat de onderlinge prettige verstandhouding van de leden onzer afdeeling
moge bestendigd blijven en in de vergaderingen een steeds grootcr aantal leden
aanwezig te vinden. De Secretaris,

Mijn boek ,,Geschiedenis der Veeartsenijkunde" wordt één der eerste dagen van de
maand Mei onder rembours aan de inschrijvers verzonden.
De prijs is negen gulden.

Tot wederopzegging toegelaten als privaat-docent in de Faculteit der Veeartsenij-
kunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, om onderwijs te geven in de experimenteele
chirurgie Dr. D. J. Kok te Haarlem.

Geslaagd voor het Candidaats-examen Veeartsenijkunde Mej. D. v. d. Perk en
de heeren P. J. Bruins en W. Hiddema.

Geslaagd voor het Doctoraal-examen (2e gedeelte) Veeartsenijkunde de heeren
P. Koopmans, R. E. de Maar en B. de Vlas.

Eenige cijfers omtrent slachtingen, vee- en vleeschexport en -import
in Nederland over de jaren 1926—1938.

Evenals zulks ieder jaar is geschied, heeft ook thans weer de „Vee- en Vleeschhan-
del" in een bijvoegsel van het Paaschnummer eenige cijfers medegedeeld omtrent het
aantal slachtingen van alle diersoorten, vleeschconsumptie in Nederland, enz. Van
belang is o.a. staat 1, waarin men aangegeven vindt het aantal slachtingen van alle
diersoorten gedurende de jaren 1926—1938 en verder staat 3, een overzicht gevende
over de vleeschconsumptie in ons land. Uit deze staat blijkt o.m., dat per hoofd
van de bevolking het vleeschverbruik van 1926 tot en met 1938 gedaald is van 43,5 kg
tot 34,4 kg, een lang niet onbeduidende achteruitgang. Verder vindt men nog in deze
bijlage cijfers omtrent het prijsverloop per kg geslacht gewicht van het rundvleesch
en varkensvleesch, het aantal varkens, afgenomen voor binnenland en export, de
uitvoer van slachtafval, de uitvoer van fokvee, vetten, vleesch- en worstcons erven,
een vergelijkend overzicht nopens den invoer van rauw en gesmolten vet, de uitvoer
van varkensvleesch (levende varkens inbegrepen), de verhouding tusschen geslachte
en ingevoerde paarden, het aantal slachtingen van schapen voor het binnenland
en uitgevoerd schapenvleescli en een overzicht van het aantal slachtingen van rund-
vee voor binnenlandsch verbruik en de uitvoer van levend slachtvee en van tonnen
rund- en kalfsvleesch.

In een raadsvergadering van dc gemeente Maasland werd besloten in beroep te
gaan bij de Kroon tegen het besluit van Gedeputeerde Staten, waarbij goedkeuring
werd onthouden aan de verordening op den keuringsdienst voor vee en vleesch van
26 Augustus 1938. Het ging hier om de huisslachtingen. De raad van Maasland
wilde deze behouden, terwijl Gedeputeerde Staten een centralisatie van alle slach-
tingen in de gemeente wilden doorvoeren in het te stichten slachthuis te Schiedam.

In een raadsvergadering van de gemeente Oostvoorne is gesproken over de ver-
ordeningen en instructies voor den vleeschkeuringsdienst van 12 omliggende gemeen-
ten, met als centrumgemeente Brielle. Het hoofd van den kring Brielle is ook reeds
hoofd van den dienst te Rozenburg. Tegen deze combinatie van diensten werd be-
zwaar gemaakt. De raad wilde alleen dan aan de verordening goedkeuring verleenen,
als deze 2 diensten niet gecombineerd worden of als Rozenburg toetreedt tot den
kring Brielle en naar evenredigheid in de lasten bijdraagt. Mocht de centrumgemeente
anders beslissen, aldus het bericht, dan zal Oostvoorne bij Gedep. Staten hiertegen
bezwaar maken.

De gemeenteraad van Wijk en Aalburg heeft in een verordening bepaald, dat in
den vervolge alleen geslacht mag worden in daartoe goedgekeurde slachtplaatsen.

De gemeenteraad van Heenvliel besloot niet mede te gaan met de door Ged. Staten
van Z.-Holland voorgestelde salarisregeling van den keuringsveearts, hoofd van
dienst, in den kring Voorne en Pulten en het salaris vast te stellen op ƒ 3500.—
met 2 driejaarlijksche verhoogingen van ƒ 250.—, terwijl eveneens ernstig bezwaar
werd gemaakt tegen de voorgestelde vergoedingen van ƒ 500.— voor den keurings-
veearts en ƒ 200.— voor den hulpkeurmeester voor het gebruik van motorrijtuigen.

Door Ged. Staten waren voorgesteld een salaris van ƒ 4000.— tot/4700.— voor den
keuringsveearts, hoofd van dienst, en van ƒ 1800.— tot ƒ 2000.— voor de hulpkeur-
meesters. de Graaf.

Het 27-ste Nederlandsch Natuur- en Geneeskundig Congres werd op
Dinsdag, Woensdag en Donderdag 11, 12 en 13 April jl., te Nijmegen gehouden.

De opening vond plaats op Dinsdagmiddag met een rede van den algemeenen
Voorzitter, Prof. G. Holst, over „Eigenschappen van magnetisch materiaal",
waarna Prof. B. Brouwer een voordracht hield over „De beteekenis van de
hydrodynamische verhoudingen binnen de schedelholte en het wervelkanaal voor
de neurochirurgie".

Daarna werd de tentoonstelling geopend van instrumenten en apparaten.
Dinsdagavond werd het Congres ontvangen op het stadhuis, waar de Burgemeester
de Congressisten toesprak, waarna thee werd aangeboden. Na afloop hiervan vond
de eerste algemeene huishoudelijke vergadering plaats, waar o.m. Groningen als
plaats voor het volgend congres werd bepaald.

Woensdag vonden de eerste vergaderingen der afdeelingen en der onderafdee-
lingen plaats, terwijl \'s avonds een tooneelopvoering werd gegeven van „De trein
naar Venetië", welke zeer in den smaak viel.

Donderdag vergaderden wederom de afdeelingen en de onderafdeelingen, terwijl
gedurende de congresdagen verschillende excursies werden georganiseerd.

De onderafdeeling voor Diergeneeskunde vergaderde op Donderdagmorgen van 9
tot 10 uur in combinatie met de afdeeling voor Geneeskunde.

In deze vergadering werd door Prof. van Oijen een voordracht gehouden over
,,Controle over de doeltreffendheid van pasteurisatietoestellen voor melk, in het
bijzonder met het oog op het passeeren van levensvatbare tuberkelbacillen." en
door Dr. Baudet over „De beteekenis van dierlijke dermatomycosen voor den
mensch", welke voordrachten zeer in den smaak vielen. De Voorzitter der genees-
kundige afdeeling noemde deze gecombineerde vergadering een gelukkige keuze
en dankte beide sprekers zeer hartelijk.

Om 10 uur werd deze gecombineerde vergadering ontbonden en vergaderde de
onderafdeeling voor Diergeneeskunde verder afzonderlijk. In deze vergadering
hield Dr. Jac. Jansen een voordracht over „Salmonella-agglutinaties bij woerden
en eenden tijdens de ontwikkeling van kuiken tot volwassen dier" en Dr. Sef.ki.es
over „Eenige merkwaardige veranderingen in de chemische samenstelling van het
bloed bij mond- en klauwzeer van het rund". Prof. Roos, die eveneens een voor-
dracht zou houden, was verhinderd. Na afloop werd als Voorzitter voor de onder-
afdeeling voor Diergeneeskunde voor het volgend Congres benoemd de Heer W.
ten Hoopen te Haren. Nadat Prof. van Oijen den Voorzitter, Dr. van Santen had
bedankt voor diens bemoeiingen, werd de vergadering gesloten. Donderdagmiddag
werd het congres gesloten met een voordracht van Prof. Ornstein over „Natuur-
kunde en biologie" en van Prof. Gorter over „Zeer dunne vliezen".

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i F\'ebruari niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 630 (bij 1415) eig., waarvan in Groningen bij 44 (50) eig. ;
Friesland bij 49 (134) eig. ; Drenthe bij 33 (123) eig. ; Overijssel bij 46 (gi) eig. ;
Gelderland bij 185 (374) eig. : Utrecht bij 6 (85) eig. ; Noord-Holland bij 14 (34)
eig.; Zuid-PIolland bij 37 (47) eig. : Zeeland bij 30 (91) eig. ; Noord-Brabant bij
\'49 (335) e\'g-; Limburg bij 37 (51) eig.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap\'. 87 gevallen bij 14 eig. (1436
bij 49 eig.), waarvan in Groningen 3 bij 1 eig. (17 bij 2 eig.) ; Friesland 12 bij 2 eig.
88 bij 6 eig.) ; Drenthe 23 bij 1 eig. (859 bij 11 eig.) ; Overijssel 15 bij 4 eig. (49 bij
( eig.) ; Gelderland (11 bij 2 eig.) ; Utrecht (69 bij 7 eig.) ; Noord-Holland 1 paard

(gg gev. bij 6 eig.) ; Zuid-Holland 32 bij 4 eig., waarvan 3 gev. bij paarden (170 bij
7 eig., waarvan 1 gev. bij paard) ; Noord-Brabant r paard (74 gev. bij 3 eig., waarvan
4 gev. bij paarden).

Rotkreupel bij schapen : 109 gevallen bij 7 eig. (892 bij 70 eig.), waarvan in Groningen
13 bij 3 eig.; Friesland (167 bij 16 eig.); Drenthe (17 bij 2 eig.); Overijssel 7 bij 2 eig.
(14 bij 3 eig.) ; Gelderland 4 bij 1 eig. (132 bij 16 eig.) ; Utrecht (64 bij 4 eig.) :
Noord-Holland 85 bij 1 eig. (466 bij 28 eig.) ; Zuid-Holland (32 bij 1 eig.).

Anthrax : 18 gevallen bij 13 eig. (4 bij 4 eig.), waarvan in Groningen 1 varken :
Friesland 9 bij 4 eig. (waarvan 3 ziektegevallen in denzelfden veestapel, waarin
in de maand Januari 1939 de ziekte is voorgekomen) (1 geval) ; Drenthe 1 geval ;
Overijssel 2 bij 2 eig., waarvan 1 gev. bij varken ; Gelderland 2 bij 2 eig. (1 gev.) ;
Utrecht 1 schaap (1 gev.) ; Noord-Holland 1 gev. ; Zuid-Holland (1 gev.) : Noord-
Brabant 1 gev.

Varkenspest : 1110 gevallen bij 90 eig. (1610 bij 90 eig.), waarvan in Groningen
3 bij i eig. (7 bij 1 eig.) ; Friesland 39 bij 9 eig. (69 bij 6 eig.) ; Drenthe 44 bij 8 eig.
(41 bij 6 eig.) ; Overijssel 79 bij 11 eig. : Gelderland 111 bij 13 eig. (241 bij 22 eig.) ;
Utrecht 262 bij 15 eig. (226 bij 14 eig.) ; Noord-Holland 6 bij t eig. (51 bij 4 eig.) ;
Zuid-Holland 447 bij 18 eig. (885 bij 25 eig.) ; Zeeland 39 bij 3 eig. (34 bij 4 eig.) ;
Noord-Brabant 26 bij 5 eig. (34 bij 6 eig.) ; I.imburg 54 bij 6 eig. (22 bij 2 eig.).

GEORGANISEERD DOOR DE VEEARTSENIJKUNDIGE
FACULTEIT DER RIJKS-UNIVERSITEIT TE UTRECHT

De Faculteit der Veeartsenijkunde heeft deze Week kunnen organi-
seren dank zij de volle medewerking, die zij heeft mogen ondervinden
van het College van Curatoren der Rijks-Universiteit en van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Door de dames van het wetenschappelijk personeel der Faculteit is
een Comité tot ontvangst van de deelneemsters samengesteld. Het
bestuur van dit Comité wordt gevormd door:

Mevr. L. Sjollema, ere-presidente.
Mevr. F. Roos, voorzitster.
Mevr. C. Klarenbeek. secretaresse.
Mevr. A. ten Thije.

De Commissie van Voorbereiding acht het voor een doeltreffende
organisatie gewenst om van te voren bekend te zijn met het aantal
deelnemers (en dames). Zij verzoekt U door middel van doorhalingen
in dit formulier aan de Commissie de gevraagde inlichtingen te
verstrekken.

Hij zal aanwezig zijn op de reünie in Heidepark te Bilthoven
op Donderdagavond.

Zij zal deelnemen aan de autocartocht op Donderdagmiddag
naar kasteel de Haar te Haarzuilen.

Zij zal -^r-j- aanwezig zijn op de reünie op Donderdagavond in
Heidepark te Bilthoven.

Zij hoopt aan te zitten aan de gemeenschappelijke maaltijd in
kasteel Nijenrode op Vrijdagavond (prijs per couvert zonder wijn f 4.—)

hoopt dat de commissie voor vervoergelegenheid zorgt.
Waarschijnlijk kunnen allen, die niet over een eigen auto be-
schikken, ondergebracht worden in de vrije plaatsen van auto\'? van
collega\'s. Zo niet, dan zal de commissie zorgen voor een autocar,
waaraan geringe kosten verbonden zijn.

Alle voordrachten worden gehouden in de collegezaal van het In-
stituut voor Chirurgie, de demonstraties in de verschillende klinieken
en laboratoria. Zij beginnen precies op het aangegeven uur.

Na afloop der voordrachten gemeenschappelijke lunch
met de dames in het Veterinair-Anatorr i;ch Instituut
ƒ 1-30).

14.15 uur. Welkomstwoord door den voorzitter van de Faculteit,
Prof. van der Kaay, in de collegezaal van het Vete-
rinair-Anatomisch Instituut.

H. Schornagel I Demonstratie van verse pathologische organen.
J. H. ten Thije ^ Begin om 14.30 en 16.— uur.

J. Jansen. Intradermale tuberculosebestrijding in de praktijk.
Begin om 14.30, 15.30 en 16.30 uur.

Begin om 14.30, 15.15, 16.— en 16.45 uur.
A. Klarenbeek ) Bespreking van röntgenfilms.

Ontvangst der deelneemsters door het dames-comité
om 12.30 uur in het Instituut voor Chirurgie.
Gezamenlijke lunch met de heren in het Veterinair-
Anatomisch Instituut (k ƒ 1.30). Na het welkomst-
woord van den voorzitter der Faculteit om 14.15 uur
maken de dames om 14.30 uur een door het comité
aangeboden autotocht naar het kasteel ,,de Haar"
bij Ilaarzuilen. Bezoek aan kasteel en park. Thee-
drinken (voor eigen rekening) te HaErzuilen. Terug-
komst te Utrecht ± \'7-30 uur op het Janskerkhof.

Des avonds om 20.30 uur reünie in het hotel Heidepark
aan de Jan Steenlaan te Bilthoven. Na het passeren
van de spoorlijn te Bilthoven de eerste laan links af.
Doorrijden tot het einde rechts.

Na afloop der voordrachten GEMEENSCHAPPE-
LIJKE LUNCH in het Veterinair-Anatomisch In-
stituut ƒ 1.30).

H. Schornagel / Demonstratie van tuberculeuze organen. Begin
f. H. ten Thije ^ om 14.— en 15.30 uur.

J. H. Hartog ) Chirurgische demonstraties, volgens rooster, dat
G. J. Loran ) reeds des Donderdags aangekondigd wordt bij de
inlichtingendienst. Zo mogelijk operaties van
herniae.

G. M. van der Plank (collegezaal): Inleiding en demonstratie over
onderzoek van enkele mineralen en vitaminen. Begin
om 14.— en 15.30 uur.

Tocht naar het Gooi en de Loosdrechtse plas-
sen. Samenkomst om 10 uur bij het Instituut voor
Chirurgie. Per autocar via Bilthoven en Soestdijk
naar Hilversum. Bezichtiging van de A.V.R.O.-
studio, waar een kopje koffie aangeboden zal worden
door het comité. Vervolgens KOFFIEMAALTIJD
in hotel Gooiland ü ƒ 1.— per persoon. Daarna
bezichtiging van het Hilversumse stadhuis, ook van
binnen. Per autocar naar Loosdrecht, waar het
comité een ,,thé complet" aanbiedt. Per autocar
(kosten per deelneemster ƒ 1.10, fooi inbegrepen)
terug naar Utrecht, aankomst uiterlijk 17 uur op
het Janskerkhof.

Om 18.30 uur gezamenlijk vertrek per auto (eventueel
autocar) van het terrein der Faculteit naar kasteel
NIJENRODE te Brcukelen, alwaar de GEMEEN-
SCHAPPELIJKE MAALTIJD begint om 19.30 uur.
Prijs per couvert (zonder wijn) ƒ 4.—. In deze prijs
is begrepen de toegang voor een bezoek na de maaltijd
aan het kasteel, waar de kaarsverlichting (8 a 900
kaarsen) wordt aangestoken. Koffiebuffet in het
kasteel. Na het bezoek een rondgang met muziek en
fakkels door de tuinen. Verder gezellig samenzijn
met muziek en gelegenheid tot dans. Avondtoilet niet
verplicht, maar zal op prijs worden gesteld.

C. F. van Oijen: Toepassing van de moderne inzichten
inzake de Pathogenese der tuberculose bij de keuring.

L. Seekles: Eenvoudige, voor de praktijk bruikbare
methode ter pH-bepaling van gekleurde en troebele
vloeistoffen.

Na afloop der voordrachten GEMEENSCHAP-
PELIJKE LUNCH in het Veterinair-Anatomisch
Instituut (à ƒ 1.30).

Des middags nog een tweetal voordrachten:
14.30 uur. L. de Blieck: Influenza bij biggen.
15.30 uur. J. H. ten Thije: De diagnostiek van varkenspest.
16.30 uur. Sluiting van de Veterinaire Week door den voorzitter
van de Faculteit, Prof. van der Kaay.

Tocht naar Rhenen. Vertrek om 10.30 uur van
het terrein der Faculteit per autocar over Vreeswijk
(sluiswerken, bruggenbouw, wegenaanleg) en de
noorder Lekdijk via Wijk bij Duurstede naar Rhenen,
waar in hotel de Koerheuvel (prachtige vergezichten)
de KOFFIEMAALTIJD wordt gebruikt (k ƒ 1.—
per persoon). Terug over Doorn en Zeist. Kosten
voor de autocar per persoon ƒ 1.35 (fooi inbegrepen).
Terugkomst aan de Faculteit tegen 16.30 uur ten
einde de sluiting van de Veterinaire Week te kunnen
bijwonen.

INLICHTINGENDIENST. Door de studenten wordt een In-
lichtingendienst georganiseerd. Het bureau is gevestigd in de vestibule
van het administratiegebouw, Biltstraat 172. De leden zijn herkenbaar
aan een groen insigne. Dit bureau is telefonisch bereikbaar (11994)
en belast zich met het in ontvangst nemen en het verzenden van post.
Men raadplege steeds het bord in de vestibule.
Aan de deelnemers, die voor de tocht naar de gemeenschappelijke
maaltijd in kasteel Nijenrode op Vrijdagavond in hun auto nog
vrije plaatsen ter beschikking hebben ten behoeve van hen, die niet
over een eigen vervoermiddel beschikken, wordt verzocht zulks
Vrijdag vóór 2 uur aan de inlichtingendienst te willen opgeven.
Evenzo worden daar opgaven verwacht van hen, die van zodanige
plaatsen gebruik zouden willen maken.

VOORDRACHTEN. De voordrachten beginnen stipt op tijd en
duren met de discussie 45 minuten. Zij worden geleid door een van-
wege de Faculteit aangewezen voorzitter.

TENTOONSTELLINGEN. Gedurende de Veterinaire Week zullen
verschillende firma\'s in het Veterinair-AnatomLsch Instituut exposities
inrichten van instrumenten en laboratoriumbenodigdheden.

PARKEREN. In verband met de te verwachten drukte is het gewenst,
dat de deelnemers zich houden aan de regels, welke voor die dagen
op de terreinen der Faculteit zullen gelden, en de aanwijzingen,
die gegeven zullen worden, opvolgen.

OPGAVE TOT DEELNAME. Ten einde de Commissie van Voor-
bereiding in staat te stellen haar taak naar behoren te vervullen,
wordt men verzocht het deelnameformulier, dat in dit Tijdschrift-
nummer ligt, ingevuld uiterlijk 20 Mei aan den ondergetekende te
zenden. Na die datum ontvangt iedere deelnemer (deelneemster)
een programma en insigne.

Namens de Commissie van Voorbereiding:
j. H. ten ThIJE.
Biltstraat 166, Utrecht.

Lucas, Läszt sich mit Aloe in homöopatischen Dosen eine Wirkung auf den
Dickdarm nachweisen? Inaug.-Diss. Gieszen, 1938.

Koch, Hormone und Hormontherapie in der Tiermedizin. Verlag Ferd. Enke,
Stuttgart, 1938. R.M. 5,40

Wiegand, Untersuchungen über Hormal. Inaug.-Diss. Leipzig.
Buytendijk, Wege zum Verständnis der Tiere, 1938. Verlag Max. Niehans,
Zürich-Leipzig. R.M. 7,80

Rogers, Textbook of comparative physiology. Published by Mc. Graw-Hill.
Publishing Company Ltd., London, W.C. 2, 1938. Sh. 30.—

Arrighi, L\'homéopathie en médecine vétérinaire. Thèse de Lyon. 1938.
Bensley, Practical Anatomy of the rabbit. Sixth edition. London : The Oxford
University Press, 1938. Sh. 14.—

Beck, Versuche über Blutgerinnungsmittel bei Pferd und Hund. Inaug.-Diss.
München.

Fischer, Die Behandlung der nervösen Form der Hundestaupe mit Lumina!-
Natrium und Prominal. Inaug.-Diss. München.

Scheu, Einiges über die Wirkung der Metallphosphidc (hier Lepit). Inaug.-Diss.
München.

Siefke, Das Kopfskelett des Sumpfbibers. Inaug.-Diss. München.
Maack, Derrilavol-Spezial bei der Läusebehandlung der Pferde. Inaug.-Diss.
Berlin.

Müller, Quantitative Bestimmung von Zitronensäure im Harn von Hund und
Schaf. Inaug.-Diss. Berlin.

Fink, Die Einwirkung der Pernoctonnarkose auf die Phosgen-vergiftung. Inaug.-
Diss. Berlin.

Peters, Ueber den Reststickstoffspiegel im Blutserum kranker Pferde. Inaug.-
Diss. Berlin.

Lang, Beiträge zur Kenntnis über die Entwicklung des Epoophorons und
Paroophorons bei Schweine-, Hund- und Katzenföten. Inaug.-Diss. Berlin. 1939.

Voszmann, Die Entwicklung des tierischen Lebensraumes und ihr Einflusz auf
Nutztierhaltung und Nutztierkrankheiten. Inaug.-Diss. Gieszen, 1938.

Böttcher, Untersuchungen über die Verwendungsmöglichkeiten von aufbe-
wahrtem Bullensperma und von Samen trichomonadenkranker Tiere für die
künstliche Besamung. Inaug.-Diss. Gieszen, 1938.

Weinmiller und Klein, Die Beurteilung des geflügels. Geflügelzuchtbücherei,
H. 5, Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart, 1938. R.M. 2,—

Reinöhl, Tierzüchtung, Bedeutung, Ziele, Wege und Erfolge der Tierzüchtung.
Unsere wichtigsten Haustiere und ihre Rassen. Schriften des Deutschen Natur-
kundevereins. Neue Folge, Bd. 8. Verlag Hohcnlohesche Buchhandlg. Ferd. Rau,
Oehringen. 1938.

Morley, Poultry Husbandry. McGraw-Hill Publishing Co., Ltd., Aldwych
House, W.C. 2. Sh. 24.—

David, De l\'identification dans l\'élevage du chien ; sa technique ; son utilité ;
sa nécessité. Thèse de Paris.

Rochette, La race bovine charollaise dans le département de l\'Indre. Thèse
de Paris.

Finck, Der Aufbau zweier wichtiger Zuchten des schwäbischen Fleckviehes.
Inaug.-Diss. München.

Gollbeck, Die Zucht und Verwendung des Maultieres mit besonderer Berück-
sichtigung der Verhältnisse in Deutschland. Inaug.-Diss. München.

Hagel, Untersuchungen über den Einflusz der Höhe der Milchleistung aul
Lebensdauer und Fruchtbarkeit. Inaug.-Diss. München.

Lackner, Ueber das Verhalten von Milchmenge und Milchfettgehalt in die
verschiedenen Lebensaltern. Inaug.-Diss. München.

Ripke, Untersuchungen über den Einflusz der Höhe der Milchleistung auf
Fruchtbarkeit und Lebensdauer beim schwarzbunten Niederungsrind. Inaug.-
Diss. München.

Courthaliac, Contribution à l\'étude des céruminomes chez le chien et le chat.
Thèse de Lyon, 1938.

Oranger, Les pseudo-mélanoses en inspection des viandes. La pseudo-mélanose
congénitale du poumon et du foie de veau. Thèse de Lyon, 1938.

Pressler, Zur DifTerentialdiagnose der Paratyphusknötchen in der Leber der
Kälber unter besonderer Berücksichtigung von Nematodenknötchen. Inaug.-Diss.,
Berlin.

Strubs, Beitrag zur Frage der kongenitalen Tuberkulose des Kalbes. Inaug.-
Diss. Berlin.

Ueberreiter, Fortschritte der neuzeitlichen Veterinärchirurgie. Verlag Urban
u. Schwarzenberg, Berlin. 1938. R.M. 12,—

Hill, Das Differentialblutbild bei chirurgischen Erkrankungen. Inaug.-Diss.
Leipzig.

Pfeiffer u. Westhues, Operationskursus für Tierärzte und Studierende. 12.
vermehrte Aufl., Verlag Richard Schoetz, Berlin, 1939. R.M. 6,80

Sigonneaud, Contribution à l\'étude de la mammite streptococcique de la vache.
Thèse de Paris.

Besson, Essais do traitement de deux affections chroniques des membres du
cheval par l\'auto- hémothérapie. Thèse de Paris.

Pernet, Contribution à l\'étude du traitement génétal des maladies infectieuses
par pyothcrapie aseptique. Thèse de Paris.

Colomann¹, Experimenteller Beitrag zum Schlundschnitt des Rindes. Inaug.-
Diss. München.

Hallwachs, Blutgruppenuntersuchungen und Bluttransfusion beim Pferd.
Inaug.-Diss. Berlin.

Throl, Ueber die rektale Auskultation des Uteringeräusches beim Rind. Inaug.-
Diss. Berlin.

Joester, Versuche über die Exlraduralanästhesie beim Schaf. Inaug.-Diss.
Berlin.

Högemann, Ueber die Kastrationsmethoden unter Berücksichtigung der
Wundheilung. Inaug.-Diss. Berlin.

Schropp, Beitrag zur Bekämpfung der Rindertuberkulose. Inaug.-Diss. Gieszen,
\'938-

W illmes, Die Grundlagen der auf dem Reichsviehseuchengesetz vom 26 Juni
1909 faszenden veterinärpolizeilichen Masznahmen, ihre Auswirkung und augen-
blickliche Beurteilung. Inaug.-Diss. Gieszen, 1938.

Franken, Untersuchungen über Vorkommen und Bedeutung der Encloparasiten
beim Haushuhn im Ablauf eines Jahres. Inaug.-Diss. Gieszen, 1938.

Ko nrich, Die bakterielle Keimtötung durch Wärme. Ferd. Enke Verlag, Stutt-
gart 1938.

Schützi.er, Läszt sich die Probe nach Triboulet zur Diagnose der Rindertuber-
kulose verwenden? Inaug.-Diss. Leipzig.

Johann, Ueber Trichinen im Allgemeinen sowie über ihre Verbreitung unter
den Füchsen der freien Wildbahn im Speziellen. (Auf Grund von Massenunter-
suchungen im Kreise Sangerhausen). Inaug.-Diss. Leipzig.

Seiffert, Virus und Viruskrankheiten bei Menschen, Tieren und Pflanzen.
Biologische Einführung in die allgemeinen Forschungsergebnisse, praktischen
Anwendungen und Arbeitsmethoden. 1938. Verlag Theodor Steinkopff, Dresden
und Leipzig. R.M. 16,—

Beller, Kampf den Kleintierkrankheiten. Verlag Fritz Pfenningstorff, Berlin,
■939- R M- 0,75

Untersuchungen und Erkenntnisse auf dem Gebiete der Virusjorschung (Behringwerk-
Mitteilungen). Verlag Behringwerke, Marburg-Lahn, 1938.

Le Pennec, Contribution à l\'étude des ferments anaphylactiques pendant la
période de présensibilisation. Thèse de Paris.

Breuning, Versuche zur Desinfektion bei Tuberkulose unter Berücksichtigung
der praktischen Verhältnisse und unter Anwendung des Kulturverfahrens. Inaug.-
Diss. München.

Held, Ueber parasitäre Veränderungen der Leber des Huhnes. Inaug.-Diss.
München.

Hessel, Untersuchungen über Innenparasiten von Maultieren und ihre Be-
kämpfung. Inaug.-Diss. München.

Höhn, Wird durch die Impfung mit Rekonvaleszentenserum gegen Maul- und
Klauenseuche auch Abortus Bang und Tuberkulose übertragen. Inaug.-Diss.
München.

Bauer, Serologische Untersuchungen über das Vorkommen der Abortus-Bang-
Infektion bei Hunden. Inaug.-Diss. Berlin.

Rabenau, Praktische Versuche zur Entkeimung mit Fleischvergiftern behafteter,
hölzerner Fleischmulden. Inaug.-Diss. Gieszen, 1938.

Müller, Zur Wasserstoffionenkonzentration des Schaffleisches und ihrer Bedeu-
tung für die Fleischuntersuchung auf Grund elektrometrischer Messungen. Inaug.-
Diss. Gieszen, 1938.

Koop, Ueber den Einflusz der Seebeförderung von Schachttieren auf den
Uebertritt von Bakterien in die Blutbahn und in den Tierkörper. Inaug.-Diss.
Gieszen, 1938.

Willweber, Ueber das Vorkommen von Keimen aus der Paratyphus-Enteritis-
Gruppe und von Uebergangsstämmen (Intermedius-Stämmen) im Kote von
gesunden Stubenvögeln. Inaug.-Diss. Gieszen, 1938.

Müller, Untersuchungen über das Vorkommen von Bakterien der Intermedius-
gruppe in verschiedenen Organen kranker und gesunder Schlachttiere, Inaug.-
Diss. Gieszen, 1938.

Hellich, Das Fleischbeschaugesetz. Nachtrag zur 5 Aufl. Berlin, 1938. Verlag
von Rieh. Schoetz. R.M. 4,—

Puret, La législation concernant les abattoirs publics et les tueries particulières.
Les bases légales de l\'inspection des viandes, des produits de charcuterie et des
coquillages. Thèse de Lyon, 1938.

Laurent, L\'engraissement et les odeurs anormales de la viande et des graisses.
Thèse de Paris.

Deckert, Ist der Ph.-Wert zur Beurteilung von Wurstwaren auf Verderbnis
brauchbar und steht er zu ihrem Keimgehalt in Beziehung ? Inaug.-Diss. München.

Troisch, Das Vorkommen des Bact. murisepticum (R. Koch) im faulenden
Pferde- und Hunderfleisch und Versuche, diese Infektionsquelle für den Menschen
auf veterinär-anatomischen Präparierböden auszuschalten. Inaug.-Diss. Berlin.

Wiesmann, Untersuchungen über die Wirkung der Unterbrechung der Kühlkette
bei Seefischen. Inaug.-Diss. Berlin.

Paul, Untersuchungen Berliner Marktmilch auf Eiter und Galtstreptokokken.
Inaug.-Diss. Berlin.

Kelch, Vergleichende Untersuchungen über die Haltbarkeit von Hackfleisch,
Schabefleisch und Wurstbrät aus Gefrierfleisch. Inaug.-Diss. Berlin.

Schirrmeister, Studien über Veränderungen des Zellgehaltes der Milch im
Stall gehaltener Rinder während der Futterumstellung. Inaug.-Diss. Berlin.

Tolzmann, Vergleichende Untersuchungen über den Zuckergehalt der Leber
(Leberprobe nach Gatteneo) und den Ph-Wert der Musculatur. Inaug.-Diss. Berlin.

Bindemann, Verringert sich der Blutgehalt des Schlachtrindes bei Zerstörung der
Medulla oblongata ? Inaug.-Diss. Berlin.

Nörr, Sprachliche Unebenheiten in der Tierheilkunde. Verlag Fritz Eberlein,
Hannover, 1938. R.M. 1,50

Schülein, Die Bierhefe als Heil-, Nähr- und Futtermittel Bd. 35 d. Technischen
Fortschritsberichte. Verlag von Theodor Steinkopff, Dresden und Leipzig, 1938.

Giese und Kahler, Das deutsche Tierschutzrecht. 1939. Dunker u. Humbold,
Berlin, N.W. 7.

Schnf.ider-Diestei.kamp, Das Farbfotobuch vom Zoo. Verlag Breitkopf u.
Härtel, Leipzig. R.M. 4,80

Gould, Pocket pronouncing médical dictionary. 11 th. ed. P. Blakiston\'s Son a.
Co., Philadelphia, 1939. S 2,00

C. H. Herweijer, van Strijensas naar Utrecht, Wijde Begijncstraat
i bis, telef. 18926, giro 193697.

In 1927 heb ik in de Archiv für Entwicklungsmechanik een mede-
deling gedaan over de genese der ovariotestes bij zoogdieren. De
mogelijkheden, die mij toen bekend waren om met behulp van ge-
slachtsomkeer in den zin van Goldschmidt de verschillende geslachts-
klieren, die bij intersexen voorkwamen, te verklaren, heb ik toen onder
ogen gezien, daarbij rekening houdende met de verandering van het
geslacht van vrouwelijk naar mannelijk en van mannelijk naar vrouwe-
lijk. Een voornaam element in de beschouwingen was, dat het grootste
verschil in de ontwikkeling van ovarium en testis hierin gelegen was,
dat aan de vorming van den laatsten slechts medullaire en aan die
van het eerste medullaire en corticale strengen deelnamen. In den
ontwikkelingsgang van den bal behoren de laatste niet thuis. Peter
Grünwald heeft ze echter (Archiv für Gynäkologie Bd. 60, 1936,
pag. 506—524) bij twee mannelijke, menselijke fetus van 106 en 171 mm
schedelhiellengte gevonden. Zij kwamen hier uitgebreid in voor, ont-
stonden uit de binnenste laag van het kiemepitheel en werden ook
bij menselijke embryonen van verschillenden leeftijd, alhoewel in veel
geringere mate, aangetroffen. Enkele malen was het einde der secundaire
strengen, zoals Grünwald ze noemt, aan het oppervlakte-epitheel
verbonden, terwijl zij na korteren of längeren loop in primaire strengen
(of het rete ?) uitmondden. Deze secundaire strengen worden op een
lijn gesteld met de corticale van het ovarium en Grünwald meent,
dat systematisch zoeken daardoor onmogelijk wordt gemaakt, omdat
zij niet als in een eierstok aan een bepaald nauw begrensd ontwikke-
lingsstadium zijn gebonden, maar waarschijnlijk gedurende de gehele
embryonale periode, die op die der primaire (medullaire) strengen
volgt en misschien ook nog later kunnen ontstaan. Rekening werd
gehouden met de mogelijkheid, dat de beide met maten aangegeven
fetus intersexen konden zijn. Een onderzoek van seriesneden van het
gehele genitaalapparaat gaf aan deze opvatting geen steun.

Fetus van andere (dieren werden ook op secundaire strengen onder-
zocht, doch ze werdem niet in de zich ontwikkelende testes aangetroffen.

Grünwald meent,, dat zowel primaire als secundaire strengen in
eierstok en bal typische elementen zijn, de eerste zijn de voornaamste
in den testis, de tweede in het ovarium. De inzichten in het ontstaan
der gonaden zullen moeten worden gewijzigd, evenals die in de genese
der ovariotestes. Speciaal moet dat het geval zijn in ovariotestes, die
peripheer follikels en centraal zaadkanaaltjes bevatten. Tot nu toe
werd ook voor deze als waarschijnlijkste oorzaak omslag van het ge-
slacht van vrouwelijk naar mannelijk aangenomen, maar gezien de
LXVI 28

ontwikkeling, zoals Grünwald, die van testes bij den mens heeft
gegeven, moet hier vooral niet vergeten worden, dat bij omkeer van
mannelijk naar vrouwelijk een gelijk resultaat kan worden verkregen.
Als dus het inzicht in het ontstaan der testes gewijzigd moet worden
in dezen zin, dat er waarde moet worden toegekend aan de secundaire
strengen, dan zal ook voor de verklaring der genese der ovariotestes
met dit veranderde inzicht rekening moeten worden gehouden. Het
is dus van belang deze opvatting aan een beschouwing te onderwerpen.

Voor Grünwald had ook reeds Hett (1927, 1930) op de werkzaam-
heid van het kiemepitheel van testes gewezen. Hij heeft in een tweetal
publicaties het persisterende kiemepithelium bij mannelijke dieren
besproken. Hij heeft het bij verschillende dieren ook na de geboorte
gevonden en zag het behalve op den bal, vooral ook epigonaal op
bijbal, ductus deferens en gubernaculum. Het gaf soms tot woekeringen
zelfs in strengvorm aanleiding, die tot in het onderliggende bindweefsel
indrongen. Een deel van de ingewoekerde cellen ging door degeneratie
te gronde.

De suggestie wordt gegeven, dat deze tweede, abortieve proliferatie
van het kiemepithelium bij het mannelijke dier een phylogenetisch
rudimentaire is en een herinnering kan zijn aan de functie van de
testisbckleding bij lagere dieren in het geslachtsrijpe leven nog kiem-
cellen te kunnen leveren. Aan de vorming van den testis nemen de
door Hett aangegeven strengen geen deel.

In 1930 publiceerde Moskoff in de Anatomischer Anzeiger, dat hij
bij lammeren in de tunica albuginea testis nesten testisweefsel van
normale structuur en van verschillende grootte, van microscopisch
klein tot met het blote oog waarneembaar, had gevonden. In 1 van
de 7—8 ballen werden ze gezien. Zij liggen in het omhullende vlies
buiten het stratum vasculare en reiken een enkele maal tot aan de
oppervlakte. Bij zeer jonge dieren heeft Moskoff ze heel weinig, bij
geslachtsrijpe dieren nooit gezien. Ze staan met de meer centraal
gelegen medullaire buisjes in verbinding, gewoonlijk is er een knik
op de plaats van overgang. Bij een embryologisch onderzoek werden
ze niet gevonden, zodat ze niet in den ontwikkelingsgang van den
testis thuis horen. Vermoed wordt, dat ze tijdens de periode van sterken
groei naar den geslachtsrijpen testis door verschuiving tijdelijk een
plaats in de tunica albuginea vinden.

De onderzoekingen van Hett en van Grünwald zijn voor het
vraagstuk van de ontogenese der ovariotestes van het meeste belang.
Die van de eerste door het wijzen op de persistentie van het kiem-
epithelium in mannelijke dieren. Van Vloten geeft aan, dat bij een
runderfetus van 54 mm het eerst kubische testisepithelium lager is
geworden en geheel uit platte cellen bestaat, m. a. w. peritoneaal-
epithelium is geworden. De vraag blijft of met deze veranderingen
de potenties van kiemepithelium ook zijn verdwenen of dat ze nog
latent aanwezig zijn. Gezien de algemene ervaring in de pathologie,

dat onder veranderde omstandigheden verdwenen geachte potenties
weer tot nieuwen opbloei kunnen komen, mag ook hier hetzelfde
worden verwacht. Bekend is ook, dat als het kiemepithelium (en dus
ook het platte testisepithelium ?) tot functionering komt, dit zich uit
door het vormen van cellen en strengen aan de binnenzijde, dus in het
onderliggende bindweefsel. Wat uit dit nieuwgevormde weefsel zal
ontstaan, zal afhangen van de oorzaak, die tot de proliferatie heeft
geleid. In een dier, waarin de M-factor de sterkste is, zullen er testis-
buisjes, in een, waarin de F de sterkste is, zullen er follikels uit ontstaan.
Grünwald\'s mededelingen aan een nadere beschouwing onderwerpende
kom ik in de eerste plaats aan de in een noot vermelde conclusie, dat
de beide fetus geen intersexen waren. Deze opvatting is moeilijk tegen
te spreken, maar toch mogen er wel enkele bedenkingen tegen geopperd
worden. De eerste betreft het genitaalapparaat, d.at men bij intersexen
vindt. Wanneer een normaal individu ter onderzoek komt, kan men
binnen de grenzen van het normale voorspellen hoe het geslachts-
apparaat er uit zal zien. Bij een intersex is dat niet mogelijk. Flet is
steeds een verrassing wat men zal vinden en de grenzen, waarbinnen
het genitaalsysteem schommelt, zijn van normaal mannelijk tot normaal
vrouwelijk. Een bevinding van vrouwelijke buizen en vrouwelijk uit-
wendig genitaalapparaat met twee testes is geen onmogelijkheid. Floe
een dergelijk stelsel er tijdens het embryonale leven heeft uitgezien,
is niet zeker aan te geven, hoogstens te vermoeden.

In de tweede plaats moge ik erop wijzen, dat niemand ervaring
heeft van de anatomie van het genitaalapparaat, dat een intersexueel
fetus heeft. Wel zijn vele pasgeboren dieren, die intersexen bleken te
zijn, onderzocht en heeft men dus recht te veronderstellen, dat ook
bij oudere fetus wel zal zijn aan te geven welke dieren normaal en
welke intersexueel zijn, maar dat van kleine fetus te doen, zoals GrüN-
w⁷ai.d heeft gedaan, lijkt mij uiterst moeilijk. Wel weet men wat na
den omslag uit de bisexuele aanleg ontstaat, maar men weet nog niet
wat er bij den omslag gebeurt en hoe het geschiedt. Ook zal dit zeer
veel afhangen van de graad der epistase tussen M en F. Het lijkt mij
dan ook uiterst moeilijk met zekerheid vast te stellen wat normaal-
geslachtelijk en wat intersexueel is. Zo zou mogelijk zijn, dat de fetus
van GrüNwald beide mannelijke intersexen zijn (omslag van mannelijk
naar vrouwelijk) omdat persistentie van het kiemepithelium in het
mannelijke dier een vrouwelijke eigenschap was. Maar evenmin is de
mogelijkheid uit te sluiten, dat het beide vrouwelijke intersexen waren
(omslag van vrouwelijk naar mannelijk). Het is denkbaar, dat de
toch steeds aanwezige bereidheid van medullaire strengen om testis-
buisjes te worden tot uiting is gekomen tijdens de vrouwelijke periode
en dat in de mannelijke na den omslag de corticale zich in mannelijke
richting verder ontwikkelen. Dat in deze stadia aan de buizen van
Wolff en Müller nog weinig is te zien is begrijpelijk. Ook, dat het
uitwendig genitaalapparaat nog geen duidelijke differentiatie toont.

Hoe normaal de beide menselijke fetus er ook mogen hebben uit-
gezien, de ongewone bevinding van corticale strengen in de gonaden
stemt alsnog tot voorzichtigheid deze geslachtsklieren voor normaal
te houden. De mogelijkheid, dat het geen intersexen zouden zijn, acht
ik niet voldoende weerlegd door de in de noot aangegeven mededeling,
dat een onderzoek van seriesneden zou hebben uitgemaakt, dat het
normaalgeslachtelijke individuen waren.

M. i. moet er ook de nadruk op worden gelegd, dat de beide andere
onderzoekers, Hett en Moskoff, iets heel anders hebben gezien dan
Grünwald. De eerste heeft vele diersoorten (mens, kater, hond, eek-
hoorn, cavia, muis en rat) onderzocht. Hij zag nieuwvormingen, die
het niet verder brachten dan geïsoleerde strengen, die niet gelijken
op die van fetale gonaden en die ook voorkwamen in epigonale ge-
slachtsdelen, o.a. het gubernaculum. Bovendien hebben zij de neiging
althans gedeeltelijk weer te verdwijnen langs den weg der degeneratie.
Zij hebben niets met intersexualiteit te maken. Wel is de opmerking
van belang, dat dit abortieve karakter van het kiemepitheel eraan
zou herinneren, dat het bij lagere vertebraten nog een functie heeft,
die het in het ovarium steeds heeft behouden, n.1. het vormen van
een generatie van kiemcellen. Persistentie van het kiemepithelium
gaat nog met uitingen van deze functie, zij het dan ook in abortieven
vorm, gepaard. Zo bekeken zou dus persistentie niets met intersexuali-
teit te maken hebben en zou het in mannelijke dieren geen vrouwelijke
eigenschap zijn.

Moskoff laat in zijn publicatie duidelijk uitkomen, dat de door
hem bij lammeren gevonden testisnesten in de albuginea met de genese
van het orgaan niets te maken hebben en dat hij ze voor delen van
het testisparenchym, d. i. voor medullaire buizen aanziet. Andere
onderzoekers maken geen melding van secundaire strengen als ont-
wikkelingsphase van den bal. Grünwald kon ze ook bij andere dieren
(varken) niet vinden. De enige conclusie, die ik uit de bevindingen
van Grünwald kan trekken, is, dat zo lang er geen verdere mede-
delingen komen, die bewijzen, dat corticale strengen in de ontwikkeling
van den bal thuis horen, het aangewezen is zich aan de oude opvatting
te houden, dat medullaire strengen de testis en medullaire en corticale
het ovarium vormen en dat de laatste aan de vrouwelijke gonade
haar karakter geven, dus voor dit geslacht typisch zijn.

Alhoewel bovenstaande beschouwingen mij overtuigen, dat het niet
noodzakelijk is de vroegere opvatting omtrent de genese der gonaden
der intersexen te herzien, leek het mij als proef op de som alleszins
gemotiveerd nog eens vele dezer geslachtsklieren te onderzoeken.
Vooral aan die, welke centraal zaadkanaaltjes en perifeer follikels
bezitten, werd bijzondere aandacht gewijd, omdat Grünwald deze
speciaal genoemd heeft en hij in het licht van zijn bevindingen tot de
slotsom was gekomen, dat zulke klieren bij mannelijke intersexen
kunnen voorkomen en dan geen aanvechtbare opvattingen (wenig

ansprechenden Annahmen) gehuldigd behoefden te worden, die wel
in aanmerking kwamen, wanneer geslachtsomkeer van vrouwelijk naar
mannelijk als regel in het spel zou zijn.

„Nehmen wir jedoch an", schrijft Grunwald, „und dazu sind wir auf Grund
der Kenntnis sekundärer Hodenstränge berechtigt, dass auch im Hoden, während
später Abschnitte der Embryonalentwicklung neue Keimstränge entstehen können,
dann sind unserer Meinung nach die Bedingungen für das Zustandekommen von
Ovariotestes wenigstens beim Menschen, bei Geschlechtsumkehr nach beiden
Richtungen grundsätzlich die gleichen und dann können vielleicht einige Befunde
des Schrifttums besser gedeutet werden als das bisher möglich war. Es muss jedoch
davor gewarnt werden die hier mitgeteilten Befunde und Folgerungen nicht ohne
genaue Untersuchungen auf Tiere zu übertragen."

Het laatste is zonder twijfel juist, maar waarom ik dan tot „wenig
ansprechenden Annahme" over de mogelijkheid van het ontstaan van
ovariotestes bij mannelijke intersexen bij dieren gekomen ben, is mij
niet duidelijk.

„Bei der Deutung jener Ovariotestes weiche peripher Follikel und zentral Samen-
kanälchen enthalten, muszte Krediet eine grosse Zahl von Fragen unbeantwortet
lassen, da er auch diese Keimdrüsen durch eine Umwandlung von weiblich zu männ-
lich erklären zu müssen glaubte."

De conclusies, waartoe Grünwald komt, kunnen niet steekhoudend
zijn. De feiten wijzen in andere richting. „Grundsätzlich" zijn de
„Bedingungen" voor het tot stand komen van ovariotestes, ook bij
den mens, bij geslachtsomkeer in beide richtingen in het geheel niet
dezelfde. Geslachtstransformatie bij zoogdieren van mannelijk naar
vrouwelijk is een grote uitzondering, wordt zelfs ontkend. Onder het
vele materiaal, dat mij gedurende meer dan 20 jaren is toegezonden,
heb ik eenmaal bij een geit en eenmaal bij een varken aanwijzingen
gezien, dat het mogelijk was, dat ik een geval van mannelijke inter-
sexualiteit voor me had, maar in alle andere was het bijna zonder
uitzondering mogelijk door geslachtsomkeer van vrouwelijk naar man-
nelijk aan te nemen een redelijke verklaring van de structuur der
gonade te verkrijgen. Bovendien zijn alle gevallen, waarin geslachts-
verandering tijdens het leven kon worden geconstateerd, steeds van
vrouwelijk naar mannelijk gegaan, ook bij den mens, zelfs wanneer
pathologische intersexualiteit (gepaard gaande met de vorming van
tumoren) is geconstateerd Er bestaat nog steeds geen eenheid van
gedachte omtrent het feit of omkeer in andere richting is waargenomen.
Het zou dus verkeerd zijn te veel met mannelijke intersexualiteit reke-
ning te houden, evenals het ook niet juist zou zijn haar helemaal te
verwaarlozen.

Iets nieuws is in het bovenstaande niet gegeven, want het is een
algemeen bekend feit, dat bij dier en mens mannelijk pseudoherma-
phroditisme (= vrouwelijke intersexualiteit) veel en veel meer wordt
gezien dan vrouwelijk pseudohermaphroditisme (= mannelijke inter-
sexualiteit).

Alvorens verder te gaan zij het me vergund even in het kort te her-
halen welke mogelijkheden er zijn in de ontwikkeling der intersexen-

gonaden bij aanneming van geslachtsomkeer naar beide richtingen
in verschillende stadia der geslachtskliergenese. In de laatste zijn er
drie hoofdperioden : a. indifferente aanleg, b. stadium der medullaire
strengen, c. stadium der corticale strengen.

1. indifferente aanleg; vrouwelijke klier groeit uit tot mannelijke,
ovarium wordt dus testis. Aangezien de overige genitalia ook nog
„indifferent" waren, zullen ook deze mannelijk worden en er zal dus
een mannetje ontstaan, dat een vrouwelijke chromosomengarnituur
heeft.

2. medullaire strengen ; ook hier zal een testis gevormd worden.
De overige genitalia, die hun ontwikkeling in vrouwelijke richting
reeds waren begonnen, zullen daarnaast mannelijke attributen krijgen,
waardoor de zgn. mannelijke pseudohermaphrodieten ( = vrouwelijke
intersexen) ontstaan.

3. corticale strengen ; de nog aanwezige medullaire strengen zijn
testisbuisjes geworden en de corticale kunnen verschillende richting-
gaan. In een vroege periode zullen alle corticale nieuwvormingen direct
tot testisbuisjes uitgroeien en zal er dus een testis gevormd worden
met een medullaire en corticale afdeling, die in de tunica albuginea
is gelegen. Waren er reeds follikels aangelegd, dan zullen mannelijke
en vrouwelijke vormsels naast en door elkander voorkomen en bestaat
de mogelijkheid, dat de vrouwelijke dieper liggen clan de mannelijke.
Zulke ovariotestes zijn reeds verscheidene malen gezien. Ook kan het
voorkomen, dat een corticale streng een vrouwelijke en een mannelijke
afdeling bezit of kunnen in een corticaal zaadbuisje follikels liggen.
Ook hiervan zijn er al enige voorbeelden bekend geworden. Tn een
late periode, wanneer de corticale strengen tot follikels zijn geworden,
vormt zich de klassieke ovariotestis met de testikel centraal en het
ovarium perifeer. Het kan de gehele omtrek in beslag nemen, maar
ook tot gedeelten beperkt blijven. Vaak is het een kap op den testis,
maar alle andere combinaties zijn mogelijk en heb ik voor een groot
gedeelte bij varkens gezien.

Ontmoet men een geslachtsklier in de periode van den overgang,
dan is het bestaanbaar, dat er door het kiemepithelium nog ovariale
elementen gevormd worden, terwijl tegelijkertijd buisjes het kiem-
epitheel verlaten. Ook hiervan heb ik een voorbeeld ontmoet. Het
overgangsgebied tussen beide heeft dan niet alleen mannelijke en
vrouwelijke delen gemengd, maar zelfs in elkander : follikel in een
zaadbuisje.

1. indifferente aanleg; mannelijk aangelegde klier groeit uit tot een
ovarium. De overige genitalien, die ook nog geen differentiatie in be-
paalde richting tonen, nemen die van het nieuwe geslacht, zodat een
vrouwelijk dier geboren zal worden met een enkel X-chromosoom in
de cellen.

2. medullaire strengen ; ook nu zal een ovarium het gevolg zijn. De
rest van het geslachtsapparaat zal van beide sexen delen bevatten en
een z.g. vrouwelijke pseudohermaphrodiet (= mannelijke intersex),
zoals wij die een enkele bij de zoogdieren kennen, zal het gevolg zijn.

3. een stadium van corticale strengen is er niet. Doch aangenomen,
dat het omgevende kiem- of peritoneaalepitheel de potenties heeft
nieuwvormingen te doen ontstaan, dan zullen dit corticale strengen
zijn en zal er dus om den medullairen testis een ovarium gevormd
worden en een ovariotestis het gevolg zijn, die in bouw geheel kan
overeenstemmen met die, welke een gevolg is van geslachtstransformatie
in omgekeerde richting.

Het zijn dus deze geslachtsklieren, die de moeilijkheid zouden bieden,
waarop Grünwald heeft gewezen. Doch alleen in die gevallen, waarin
een testis centraal en niets anders dan ovariaal weefsel perifeer is gelegen.
Want bevindt zich tussen het laatste mannelijk materiaal, dan is het
mogelijk met behulp daarvan uit te maken hoe de omslag heeft plaats
gevonden en wanneer. Men bedenke, dat corticale strengen niet in den
ontwikkelingsgeschiedenis van den testis thuis horen, dat het de tot
ontplooiing komende potenties van het bedekkende epitheel zijn, die
hier nieuwvormingen doen ontstaan. Het is mogelijk, dat in de periode
vlak voor den omslag, wanneer de beide geslachtsfactoren een ongeveer
gelijke sterkte hebben, het kiemepithelium niet tot peritoneaalepitheel
wordt, maar persisteert, nieuwvormingen uitzendt, die nog mannelijk
zijn, maar daarna vrouwelijke in het onderliggende bindweefsel doet
ingroeien. Dan is de mogelijkheid geschapen om in een testis weefsel
in de albuginea te vinden, dat in de diepte van den kapsel mannelijk
en oppervlakkiger vrouwelijk is. Nog mooier wordt het wanneer men
een dergelijke gonade juist op het moment van geslachtsomkeer treft.
Ik heb zo\'n geval beschreven (Zeitschrift für Anat. und Entw. ge-
schichte, 91. Band, 1929), waarbij centraal een testis, perifeer zowel
eierstoks- als balweefsel aanwezig is, terwijl het kiemepithelium nog
follikels doet ontstaan. In de diepte van de tunica albuginea testis
waren er testisbuisjes, omgeven door LEYDiccellen. Daarop volgde
een zone van alleen zaadbuisjes, gevolgd door ene, waarin strengen
gelegen waren, waarvan men niet kon zeggen of ze mannelijk dan wel
vrouwelijk weefsel voorstelden. Hoger op kwamen follikels en uit het
kiemepithelium kwamen strengen voor den dag, die in follikels uiteen-
vielen. Hier was tot omkeer van mannelijk naar vrouwelijk te besluiten,
vooral ook, omdat het moment van den omkeer met dat van het onder-
zoek samenviel. De andere geslachtsklier van hetzelfde dier was centraal
een testikel ; in het omhulsel lagen onder het kiemepithelium vele
primaire follikels, maar was geen nieuwvorming te zien. Hier was dus
een ovariotestis, zoals Grünwald verwacht, die door geslachtsomkeer
van mannelijk naar vrouwelijk wordt verklaard.

Gewoonlijk zal men evenwel een dergelijke positie niet aantreffen
en zal men door een nauwkeurig microscopisch onderzoek moeten

trachten een inzicht in het ontstaan te verkrijgen. Een serieonderzoek
van de gehele gonade kan daarvoor nodig zijn.

Onder de ovariotestes, die ik voor dit artikel heb bekeken, waren
er van twee dieren, waarin geen aanwijzing omtrent de genese werd
verkregen. Het kapvormig op den testis gezeten ovarium was alleen
ovarium en niets meer. In de andere waren er vormsels, die een ge-
slachtsomkeer in een bepaalde richting verklaarbaar maakten. Doch
alvorens op deze kwestie in te gaan, moet er de aandacht op gevestigd
worden, dat in ovariotestes, die na omkeer van vrouwelijk naar manne-
lijk zijn ontstaan, toch centraal een testis aanwezig is. De geslachts-
transformatie heeft volgens de theorie plaats gevonden in het stadium
der corticale strengen en de medullaire zijn reeds testis geworden.

Het is niet mogelijk aan de hand van feiten een verklaring te geven.
Dit zou slechts dan kunnen, als men het geluk heeft zo\'n ovarium in
aanleg juist op den tijd der geslachtsverandering ter onderzoek te
krijgen. Dan weet men hoe het medullaire deel eruit kan zien en behoeft
men niet met veronderstellingen rekening te houden, zoals thans het
geval is. Mijn pogingen om zulke gevallen te verkrijgen, zijn helaas
mislukt. Een betrekkelijke mogelijkheid aan zulke fetus te komen,
is de volgende. Als uit een bepaalde landstreek geregeld berichten
komen of dieren opgezonden worden, die erop wijzen, dat daar onder
de varkens veel intersexualiteit voorkomt, kan men weldra weten of er
niet een bepaald moederdier is, dat steeds intersexen in haren worp
heeft. Wijzen de informaties er verder op, dat vooral na paring met een
bepaalden beer meer intersexen geworpen worden dan na die met een
ander vaderdier, dan kan men door aankoop van zo\'n vader- en moeder-
dier een stam fokken, waarin veel intersexen geboren worden en is er
een redelijke kans bij sectio caesarea op verschillende perioden van de
graviditeit fetus te verkrijgen, waaronder intersexen voorkomen. Door
vergelijking met normale van denzelfden leeftijd zal het mogelijk zijn
reeds in een beginstadium intersexengonaden te onderkennen en daar-
door in de ontwikkeling ervan een beter inzicht te krijgen. Zo ver zijn
we nog niet en dus kunnen we alleen nog maar met veronderstellingen
werken.

In de ontwikkeling van het normale ovarium treft het steeds, dat
er een stadium wordt doorlopen, waarin medullaire strengen en een
rete worden gevormd, die homoloog zijn met den aanleg van den testis.
Kohn meent in aansluiting met vele anderen, dat men hier met werkelijk
niets anders te doen heeft dan met een rudimentaire testisaanleg, zodat
de vrouwelijke geslachtsklier een bisexuele, hermaphroditische oor-
sprong heeft. Een herinnering, zoals hij het uitdrukt, niet aan een
actueel, maar aan een historisch bisexueel verleden, aan „Ahnen-
zwittrigkeit", waarvan de sporen in de ontogenese regelmatig te voor-
schijn treden. Hij noemt dit een testoid. De heterosexuele delen onder-
gaan in het individu een regressie, alsof er een strijd gevoerd wordt
tussen de phylogenetische bisexualiteit en de ontogenetische unisexuali-

teit, waarin de laatste als overwinnaar uit het strijdperk treedt. In het
licht der moderne intersexualiteitsleer van Goldschmidt, waarin
duidelijk aangegeven is, dat een te geringe epistase tussen de manne-
lijke en vrouwelijke factoren een beslissend moment voor het ontstaan
van intersexen is en waarin de bisexualiteit zich sterker laat gelden
dan in het normaalgeslachtelijke individu, is het denkbaar, dat hete-
rosexuele orgaanprimordia zich niet alleen langer handhaven, maar
ook tot ontwikkeling komen en dat er dan dus uit de testoid een testikel
kan groeien, die in normale omstandigheden niet tot ontplooiing is
kunnen komen. Onder de zoogdierovaria is er een enkele uitzondering.
Dat van de mol, dat door zijn sterke ontwikkeling van het medullaire
gedeelte in den vorm van strengen en buisjes, door veel interstitiele
klier omgeven, aan een ovariotestis doet denken.

Merkwaardig is het, dat, als medullaire strengen zich handhaven,
zij het steeds doen in den vorm van buisjes. Als in een oud ovarium,
bijv. van een rund, medullaire delen gebleven zijn, is het altijd als
persisterende mergstrengen. Ook zij in dit verband gewezen op het
eigenaardige gedrag van het rechter ovarium van kuikens, dat na
ovariotomie links uitgroeit tot een testis of ovariotestis. In het eerste
geval waren er waarschijnlijk in het in regressie zijnde orgaan slechts
medullaire strengen, in het tweede ook nog corticale. Men is geneigd
aan locale factoren te denken, want het is moeilijk aan te nemen, dat
door een eenzijdige castratie geslachtsomkeer zal optreden.

Er kan dus een bereidheid van de medullaire strengen om tot buisjes
te worden, geconstateerd worden. Houden we hieraan vast, dan komt
het feit, dat er in een ovariotestis, die een gevolg is van geslachtsomkeer
van vrouwelijk naar mannelijk, centraal een testis aanwezig is, be-
grijpelijker aan ons voor. Wanneer men dan bovendien nog in den
geest van Kohn gedachtig blijft aan de mogelijkheid met een testoid
van het normale dier te doen te hebben, die een herinnering is aan de
bisexuele voorouders, clan wordt het gemakkelijker zich de aanwezig-
heid van dien centralen testis in te denken, zonder dat het nodig is
daarvoor weinig klemmende argumenten aan te halen. Trouwens
Grünwald zelf wijst erop, dat de primaire strengen, alhoewel niet het
voornaamste toch een constant aandeel zijn van den ovarialen aanleg
en homoloog te stellen zijn met die van den testis. Maar ook vergete
men niet, dat in gevallen van geslachtsomkeer de valenties der F- en
M-factoren weinig uit elkander lopen en de ontwikkeling der medul-
laire strengen tot testisbuisjes in vrouwelijke intersexen daardoor wordt
begunstigd.

De geslachtsklieren der intersexen kunnen zich verschillend voor-
doen. De meest waargenomen vorm is die van een paar testes met
steriele tubuli door veel interstitiele klier omgeven. Zijn ze van pas-
geboren dieren dan kunnen in de zaadkanaaltjes spermatogonien
voorkomen, zowel tussen de cellen tegen den wand als in het lumen.
Met de puberteit gaan ze door degeneratie te gronde. Het protoplasma

der overgebleven indifferente cellen, dat reeds een syncytium vormde,
wordt rijker aan vetdruppels en krijgt vele draadvormige uitlopers,
die naar het lumen zijn gericht en daar onderling samenhangen. De
meeste kernen liggen door weinig protoplasma omgeven aan den wand,
enkele liggen in het lumen verspreid. Meestal is de interstitiele klier
sterk ontwikkeld en bestaat uit grote LEYDiccellen. De tunica albuginea
is van wisselende dikte.

Bij macroscopische beschouwing van een intersexengonade is het
van belang goed te zoeken naar plaatsen, waar op de tunica albuginea
een rood- tot grijsbruin „beslag" is. Hier zijn bij het microscopisch
onderzoek beelden te zien, die ons een aanwijzing geven omtrent de
laatste processen, die zich in de ontwikkeling van de geslachtsklier
afspelen of hebben afgespeeld. Zij wijzen erop, dat hier corticale ele-
menten gevormd worden of zijn, die ons vertellen of het mannelijke
dan wel vrouwelijke zijn. Zij geven dus de richting van den geslachts-
omkeer aan.

Het was mijn oorspronkelijke bedoeling in het kort de verschillende
gevallen van intersexualiteit, die ik ten behoeve van dit artikel heb
bestudeerd, weer te geven. Bij nader inzien lijkt het me beter slechts
mededeling te doen van de bijzonderheden in de geslachtsklieren, die
in staat zijn den geslachtsomkeer te bepalen en welke ik zoveel mogelijk
met behulp van microfoto\'s zal demonstreren. Het materiaal is allemaal
afkomstig van varkens, die ik heb aangekocht of waarvan ik de ge-
slachtsorganen van buiten kreeg toegezonden. Bijna zonder uitzondering
waren de dieren nog geen jaar oud, vaak slechts enkele weken. Zoals
ik vroeger heb uiteengezet ¹), gaat het ovariale weefsel door follikel-
atresie te gronde en is de kans om bij oude dieren ovariotestes aan te
treffen geringer dan bij jonge, maar ook is de nieuwvorming uit het
bedekkende epitheel meestal opgehouden, zodat jonge dieren hel beste
materiaal leveren voor hem, die een onderzoek naar de genese der
intersexengonadcn wil instellen.

Het zijn de tunicae albugineae, de cortices der testikels, die het
meeste te zien geven. Jammer is het, dat het kiemepithelium meestal
verdwenen is en alleen op enkele beschutte plekjes nog te vinden is.
Vooral het materiaal, dat van buiten komt, heeft het door de vele
manipulaties tijdens het inpakken en het vervoer verloren.

Het „beslag" op een testis kan de plaats zijn waar testisbuisjes nieuw
gevormd worden. Fig. i geeft de beide geslachtsklieren weer van een
paar weken oud biggetje. Het ovarium biedt niets bijzonders. In de
testis is nieuwvorming van buisjes uit het nog aanwezige kiemepithelium
gaande. De dieper in de tunica albuginea gelegene gaan meer en meer
op de buisjes van den medullairen testis gelijken en worden door inter-
stitiele cellen omgeven.

*) Zeitschrift f. Anat. und Entw. geschichte, ioi. Bnd. 3-4. Heft, 1933. S. 449—479.

Fig. i. Laterale hermaphrodisie bij een jonge big. a. ovarium; b. testis met
nieuwvorming van buisjes uit het bedekkende epitheel.

Fig. 2. Corticale testis. Aan de onderzijde de vaatlaag van de tunica albuginea.
Tussen de buisjes interstitiele cellen.

Fig. 3. Twee delen uit den corticalen testis van denzelfden ovariotestis. Links een
follikelzaadbuisje (a). Rechts b. testisbuisjes ; c. follikels; d. follikelzaadbuisje. In
beide delen : e. medullaire testis.

Fig. 5. Bij a een nieuwvorming van een buisje in de corticale afdeling van den
testis van een laterale hermaphrodiet.

Fig. 6. Corticale afdeling in den testis van een laterale hermaphrodiet. Nieuw-
vorming van een buisje, dat een zeer grilligen vorm krijgt.

Fig. 7 Ovarium van een intersex. Rechts vergroting van een deel uit het cir-
keltje links. a. medullaire strengen; b. retekanaaltjes; c. inmonding medullaire

•dat van oudere varkens komt, die in de slachthuizen zijn gedood en
waarvan mij het genitaalapparaat gewoonlijk wordt toegezonden.
Het volgende voorbeeld, fig. 2, is aan een varken ontleend met twee
ovariotestes met „beslag" op het testiculaire deel. Er is een formele
corticale testis gevormd met jonge, onregelmatige buisjes aan de opper-
vlakte en meer gewone in de diepte. Tussen de kanaaltjes ligt een goed
ontwikkelde interstitiele klier. De scheiding met den medullairen
testis is nog juist aan de onderzijde van de figuur te zien.

In een vroegere publicatie *) heb ik een geval vermeld, waarin op
verscheidene plaatsen buisjes uit het omgevende epitheel te voorschijn
kwamen en op één andere vele primaire follikels. Ook heb ik reeds
mededeling\' gedaan ¹) van eigenaardige follikelzaadbuisjes, die in
ovariotestes kunnen worden gevonden. Fig. 3 geeft daarvan links een
ander voorbeeld en toont rechts, dat er in dezellde ovariotestis delen
zijn waar testisbuisjes, follikels en follikelzaadbuisjes gemengd voor-
komen.

Het aanwezig zijn van follikels in een corticaal zaadbuisje behoeft
na het bovenstaande geen verwondering te baren. Fig. 4 geeft van twee
zulke gevallen een beeld.

Iti al deze dieren is de aanwezigheid van corticale strengen een
aanwijzing, dat men met oorspronkelijk vrouwelijke dieren te doen heeft
■en dat er een sterkere M-factor in het spel is, die de eerst vrouwelijke
■elementen geheel of gedeeltelijk in mannelijke verandert.

De hier vermelde voorbeelden zou ik met meer kunnen uitbreiden.
Het is evenwel voldoende als van elk één voorbeeld wordt gegeven.
Zij wijzen alle in de richting van omslag van vrouwelijk naar mannelijk.

Naast deze gevallen, die duidelijk aanwijzingen bezitten omtrent
de wijze van ontstaan, zijn er ook, waarin deze ontbreken. Bijv. zulke,
die twee ovariotestes, of een ovarium en een ovariotestis bezitten, waarin
^elfs na het ernstigste onderzoek der in serie gesneden preparaten geen
corticale bestanddelen in de tunica albuginea testis worden aange-
troffen. Deze zijn het, die zowel door geslachtsomkeer van vrouwelijk
naar mannelijk als van mannelijk naar vrouwelijk kunnen worden
verklaard. Slechts een onderzoek der chromosomen zou hier de goede
diagnose kunnen doen stellen. Zulk een pogen is me tot nu toe steeds
mislukt. Hier kan slechts met veronderstellingen gewerkt worden en
dan komt me met het oog op het zo zeldzaam zijn der mannelijke
intersexen de omslag van vrouwelijk naar mannelijk als de meest waar-
schijnlijke voor, te meer, omdat de zo even genoemde bijzonderheden
ook in ovariotestes van „klassieke" samenstelling worden gevonden.

Het gemengd zijn der testiculaire en ovariale bestanddelen in de
cortex der testes doet een eigenaardigheid der interstitiele klier aan
den dag komen, die een inzicht kan geven omtrent den oorsprong

1 ) Zeitschrift f. Anat. und Entw. geschichte, 101. Bnd. 2. Heft, 1933, S. 228—233.

en de wijze van ontstaan ervan. Zij is een product van het om de testis-
buisjes liggende bindweefsel. Daar, waar ovariaal weefsel is gelegen,
ontbreekt ze. Om een follikelzaadbuisje wordt ze daar aangetroffen,
waar zich het mannelijke gedeelte bevindt, het vrouwelijke stukervan
is er steeds vrij van. Ligt de follikel eenzijdig, dan is deze kant niet
door interstitieel weefsel begrensd, de andere wel, zodat men sterk
den indruk krijgt, dat de testisbuisjes het omringende bindweefsel
zodanig beïnvloeden, dat de cellen ervan in LEYDiGcellen overgaan.

Een moeilijkheid, die nog steeds op een oplossing wacht, is die der
zgn. laterale hermaphrodisie. Een viertal van varkens afkomstige
gevallen mocht ik den laatsten tijd onderzoeken. Zeer in het kort wordt
in het onderstaande weergegeven hoe het met de gonaden gesteld was :

1. Ovarium links, testis rechts. In de tunica albuginea van den
laatsten nieuwvorming van buisjes (fig. 5) ;

3. Ovarium links, testis rechts. De tunica albuginea testis laat nieuw-
vorming van corticale buisjes zien (fig. 6) ;

4. Ovarium links, testis rechts. De afbeelding 1 is aan dit geval
ontleend. Dus ook hier nieuwvorming van buisjes uit het bedekkende
epitheel ^l).

In 3 van de 4 gevallen wijzen de buisjes, die uit het oppervlakte-
epitheel ontstaan, erop, dat we hier met intersexen te doen hebben,
die op eenzelfde wijze verklaard moeten worden, wat hun wijze van
ontstaan betreft, als de andere intersexen. Tot nu toe heeft de aan-
wezigheid van verschillend geslachtelijke klieren aan de beide zijden
van de mediaanlijn de opvatting naar voren gebracht, dat men hier
met gynandromorphen te doen zou kunnen hebben, of om in den zin
van Goldschmidt te spreken met ruimteintersexen en niet met tijd-
intersexen zoals de gewone „hermaphrodieten" der zoogdieren zijn.
In geval van gynandromorphie zou de aanwezigheid van vrouwelijke
corticale strengen aan de mannelijke zijde evenwel niet passen. Het
zou trouwens alleen maar de geslachtsklier zijn, die die gynandromor-
phie zou demonstreren, omdat er geen sprake van is, dat de ene lichaams-
helft vrouwelijk, bijv. kleiner, is en de andere mannelijk. Beide zijden
zijn ook steeds in het bezit van mammae en tepels, die even goed ont-
wikkeld zijn. Wel mist aan de vrouwelijke kant de bijbal en de WoLFFse
buis. Deze mogelijkheid is dus uit te sluiten.

De waarschijnlijkheid, dat laterale hermaphrodieten tijdintersexen
zijn, is wel zeer groot. Toch blijft het een opmerkelijk feit, dat aan de
ene zijde de medullaire strengen en aan de andere de corticale tot volle
ontplooiing komen. Het is evenwel minder de testis, die de moeilijk-
heden biedt, dan wel het ovarium. Hier toch moeten de medullaire

\') Zie ook Zeitschrift f. Anat. und Entw. geschichte, 94. Band, 1. Heft, 193I)
S- 39—53-

voren en waarom aan de andere zijde niet. Hierop een volledig ant-
woord te geven lijkt me, nu niet meer gegevens bekend zijn, heel moeilijk,
maar mogelijk geeft het volgende geval van intersexualiteit een vinger-
wijzing in welke richting de oplossing misschien gezocht kan worden.
Het betreft een dier, dat links een ovarium en rechts een ovariotestis
bezat. De laatste toonde geen activiteit van het oppervlakteepitheel.
In de eerste was op een klein plekje, dat in fig. 7 links met een cirkel
is aangegeven, een groepje medullaire strengen aanwezig, die geheel
op testisbuisjes geleken en in een klein rete uitmondden (fig. 7 rechts).
Feitelijk was dus ook dit orgaan een ovariotestis. Het kleine groepje
wijst erop, dat of de meeste medullaire strengen moeten zijn verdwenen
of dat de aanleg ervan niet meer heeft bedragen, dan hetgeen eruit
is voortgekomen. De ontwikkeling van den eierstok te denken, zonder
dat er een stadium van medullaire strengen is geweest, is tegen den
regel in. De voorstelling, dat er slechts weinige zijn geweest, die bij
uitzondering blijven, maar in de meeste gevallen reeds zijn verdwenen,
voor de geslachtsomkeer heeft plaats gevonden, is beter, evenwel niet
bewezen.

Hoe het ook zij, de laterale hermaphrodieten der zoogdieren zijn
hoogstwaarschijnlijk geen gynandromorphen, moeten evenals de andere
„hermaphrodieten" bij de tijdin tersexen worden gerekend, maar
zijn wat hun ontstaan betreft nog niet geheel opgehelderd.

Resumerende kom ik tot de slotsom, dat in gevallen van intersexuali-
teit alle vormen, die de geslachtsklieren bieden, verklaard kunnen
worden door geslachtsomkeer van vrouwelijk naar mannelijk aan te
nemen. Een uitzondering kunnen die dieren vormen, die twee ovario-
testes of een ovarium en een ovariotestis hebben, waarin centraal
testis- en perifeer ovariumweefsel aanwezig is, zonder dat er aanwij-
zingen zijn welk van de beide het kiemepithclium het laatste heeft
gevormd. Een omslag van mannelijk naar vrouwelijk is hier mogelijk,
maar niet waarschijnlijk.

Zusammenfassend komme ich zu dem Schluss, dass in Fällen von Intersexualität
alle Formen, die die Geschlechtsdrüsen zeigen, durch Geschlechtsumkehr vom
Weiblichen zum Männlichen erklärt wercien können.

Eine Ausnahme können die Tiere bilden, die zwei Ovariotestes oder ein Ovarium
und ein Ovariotestis besitzen, in denen zentral Testis- und peripher Ovariumgewebe
vorhanden ist, ohne dass ein Hinweis besteht, welches von den beiden Geweben das
Keimepithel zuletzt gebildet hat. Eine Umkehr vom Männlichen zum Weiblichen
ist hier möglich, aber nicht wahrscheinlich.

The author comes to the conclusion that in cases of intersexuality all kinds of
forms shown by the sexual glands can be declared by sex-reversion of female
into male.

Uit de Kliniek voor kleine huisdieren van de Veeartsenijkundige Faculteit
der Rijksuniversiteit te Utrecht. Directeur Prof. Dr. A. KLARENBEEK.

EPIPHORA EN ONDERZOEK NAAR DE DOORGANKELIJK-
HEID VAN DE TRAANAFVOERWEGEN BIJ DEN HOND

Dat door mij hier iets over bovenvermeld ooglijden en over het
onderzoek naar de doorgankelijkheid van het neustraankanaal van den
hond wordt medegedeeld vindt zijn oorzaak in het feit, dat de laatste
jaren aan doorspoelingen van de traanafvoerwegen, vooral wat den
hond betreft, meer aandacht is geschonken. Alvorens evenwel tot de
beschrijving ervan over te gaan, meen ik goed te doen, iets over de
anatomie en de physiologie van het traanapparaat mede te deelen.

Het traanapparaat bestaat uit een secerneerend gedeelte, de glandula
lacrimalis en de afvoerwegen, waarin de tranen verzameld en voort-
geleid worden naar den ondersten neusgang. De traanklier is bij den
hond gelegen onder den bovensten orbitaalrand, dorsolateraal van de
bulbus en is ter plaatse in sommige gevallen door palpatie vast te
stellen. Haar product, de tranen, wordt door verscheidene afvoer-
buisjes geleid in den bovensten conjunctivaalzak nabij den lateralen
ooghoek. Door de beweging van de oogleden worden de tranen over de
voorste deelen van het oog verdeeld. Ze worden daarna door de z.g.
tranenbeek afgevoerd naar den nasalen ooghoek, waar zich de tranenzee
bevindt, hier opgenomen door de traanpuntjes fpuncta lacrimalia),
verder geleid door de traanbuisjes (canaliculi lacrimales) naar den
bij de dieren slechts gering ontwikkelden traanzak (saccus lacrimalis)
en van hier uit door het neustraankanaal (ductus nasolacrimalis) naai-
den neus.

Animals, that have two ovariotestes or one ovarium and one ovariotestis in which
organs central testiclar and perifer ovarial tissue is present without indication which
of both kinds of tissue has formed germ-epithelium the last, may be an exception.

In the case mentioned above a transformation of male into female is possible, but
not probable.

En me résumant j\'en arrive à la conclusion que dans les cas d\'intersexualité toutes
les formes présentées par les glandes sexuelles peuvent être expliquées en admettant
un changement du sexe féminin vers le sexe masculin. Peuvent faire exception les
animaux qui possèdent deux ovariotestes ou un ovaire et un ovariotestis, dont la
partie centrale est constituée par du tissu testiculaire et la partie périphérique par
du tissu ovarien et cela sans qu\'il existe des éléments indiquant lequel des deux a
été formé en dernier lieu par l\'épithélium germinatif. Un changement du sexe mas-
culin vers le sexe féminin est ici possible, quoique peu probable.

Les hermaphrodites latéraux sont fort probablement des „intersexes dans le temps".

In den nasalen ooghoek bevindt zich als een eilandje in de hier
voorkomende z.g. tranenzee (lacus lacrimalis) een bij de dieren meestal
gepigmenteerd en behaard, als het ware afgescheiden, promineerend
huidstukje, de caruncula lacrimalis. Hierin komen nog zweet- en smeer-
klieren voor.

De puncta lacrimalia zijn spleetvormig en macroscopisch meestal
moeilijk te onderkennen. Ze liggen niet zooals bij den mensch op een
verhevenheid (papil) van den ooglidrand, maar op de binnenvlakte
van de oogleden in de conjunctiva ^ ¹ m.M. van den ooglidrand en
J; 5 m.M. van den binnenooghoek verwijderd.

De canaliculi lacrimalis zijn bedekt door de musc. orbicularis. Ze
verloopen boogvormig om de caruncula lacrimalis en komen terecht
inden bij de dieren weinig ontwikkelden traanzak, d.i. feitelijk het begin
van de ductus nasolacrimalis, welke ligt in een verdieping van het
traanbeen, de fossa lacrimalis. De traanzak vernauwt zich trechter-
vormig en gaat over in het z.g. vliezige traankanaal, hetwelk met zijn
bovenste gedeelte gelegen is in het beenige traankanaal, dat verder
naar beneden een sleuf vormt. Het traankanaal mondt uit in den neus,
dicht bij den ingang daarvan.

Bij het paard vindt men op de inwendige vlakte van den uitwendigen
neusvleugel één, soms twee of drie kleine openingen, z.g. levensteekens
wel genoemd, die dc uitmondingen van het neust raankanaal zijn en
wel eens voor zweertjes zijn gehouden.

Dc lengte van de ductus nasolacrimalis is bij de verschillende honden-
rassen natuurlijk zeer uiteenloopend.

Als bijzonderheid dient te worden vermeld, dat bij den hond het
neustraankanaal, dat in het laterale deel van den ventralen neusgang,
i i—t c.M. van de uitwendige neusopening verwijderd, in het zwart
gepigmenteerde deel van het neusslijmvlies of van de uitwendige huid
uitmondt, vaak onderbroken is en een tweede opening in den medialen
wand onder de ventrale neusschelp ter hoogte van den haaktand bezit.

Het traanvocht is gering alcalisch, bevat vrij veel natriumchloride
!%) ^en slechts weinig eiwit. Verder zou er een stof (lysozym), die
de ontwikkeling van microörganismen remt, in voorkomen. De hoeveel-
heid tranen, welke normaal wordt afgescheiden, is slechts gering.
Gewoonlijk wordt er niet meer traanvloeistof afgescheiden dan noodig
is om het oog te behoeden voor indroging door verdamping. (Volgens
Schirmer bij den mensch in 16 uur slechts ongeveer 13 druppels). Bij
prikkeling van het oog wordt de traanafscheiding refiectorisch sterker.

De voortbeweging der tranen geschiedt mede vooral ook door de
beweging van de oogleden. Het product van de in de oogleden aan-
wezige kliertjes (Meibomsche kliertjes) zorgt voor het vettig houden
van de ooglidranden en voorkomt daardoor, dat de tranen daaroverheen
vloeien.

Niettegenstaande uitvoerige onderzoekingen bij den mensch gedaan,
zijn de meeningen omtrent de opname en voortgeleiding van de tranen

Vroeger werd gedacht, dat de zwaartekracht hier enkel de drijvende
kracht was en dat vooral een hevelwerking hierbij een rol speelde.
Latere onderzoekingen leerden echter, dat er verband bestond tus-
schen de voortbeweging van de tranen en de bewegingen van de oog-
leden (nictitatie). Voor nadere kennis omtrent de functie van de traan-
buisjes en den traanzak was men op experimenteel onderzoek en klinische
waarnemingen voornamelijk aangewezen. Dergelijke onderzoekingen
en waarnemingen zijn vooral wat den traanzak betreft veelvuldig gedaan
o.a. bij traanzakfistels. De daarbij verkregen resultaten waren evenwel
wisselend.

De belangrijkste waarnemingen over de beteekenis van den traanzak
voor den traanafvoer werd vastgekoppeld aan de resultaten van opera-
tieve ingrepen, waarbij een nieuwe weg naar den neus werd geschapen
(dacryo-cystorhinostomie). Hierbij bleek tevens, dat vooral ook aan de
functie van de canaliculi, mede onder invloed van de ooglidbewegingen,
een groote beteekenis moet worden toegekend. Hoe evenwel nu door
den lidslag de traanafvoer precies wordt bewerkstelligd, is nog steeds
niet met volkomen zekerheid uitgemaakt. Evenmin is het voldoende
bekend in hoeverre de tranen eventueel onder invloed van de zwaarte-
kracht verder naar den neus worden gevoerd.

Aandoeningen van de traanorganen, meer in het bijzonder van de
traanafvoerwegen, komen bij honden vermoedelijk veelvuldiger voor
dan men zou kunnen vermoeden. Vooral de laatste jaren is ook aan de
therapie daarvan, n.1. door middel van doorspoelingen, meer aandacht
geschonken en zijn in de literatuur daaromtrent enkele mededeelingen
ie vinden.

Tot nu toe is een met verhoogde secretie gepaard gaande aandoening
van de traanklier, welke tot epiphora bij den hond aanleiding had
gegeven, nimmer door mij waargenomen ; ook in de literatuur zijn
daarover geen positieve gegevens te vinden. Mocht intusschen te ecniger
tijd een zoodanig lijden worden onderkend, dan kan wellicht ook bij
de dieren mogelijk meestal zonder veel bezwaren tot verwijdering
van dit orgaan worden overgegaan. Bij den mensch is n.1. gebleken,
dat men na exstirpatie van de traanklier niet zoo heel erg bevreesd
behoeft te zijn voor uitdroging van de oppervlakkige deelen van het
oog. De conjunctiva kan n.1. zelf in de behoefte van vocht voorzien,
mede door de aanwezigheid daarin van accessoire kliertjes. Intusschen
noemen Blaskovics en Kreiker in hun werk „Eingriffe am Auge,
1938" verwijdering van de traanklier of van slechts een deel daarvan
geen onschuldige ingreep, daar soms daarna de conjunctiva een droge
hoedanigheid kan krijgen en een nauwelijks te beïnvloeden catarrhale
conjunctivitis met taaie afscheiding kan ontstaan. Na exstirpatio
bulbi, waarbij tevens de geheele conjunctiva mede wordt verwijderd,
teneinde een kunstmatig ankyloblepharon te verkrijgen, is een ver-

wijdering van de traanklier intusschen niet door mij noodig bevonden.
Zulks werd indertijd door Berge daarbij aanbevolen omdat anders
daarna steeds een weinig vocht uit een fistelopening zou worden
afgescheiden.

Bij verscheidene honden, waarbij bovenvermelde operatie was ver-
richt met intact laten van de traanklier, kon later bij herhaald nauw-
keurig onderzoek niets van eenige vochtigheid in het operatiegebied
worden bespeurd. Waarschijnlijk berusten onze uiteenloopende bevin-
dingen op een verschillende operatiemethodiek.

Stoornissen in den afvoer van de tranen kunnen gemakkelijk optreden
en zijn dan ook inderdaad ook bij honden geen al te groote zeldzaam-
heid. Het gevolg hiervan is een overloopen van de tranen over den
ooglidrand aan den medialen ooghoek, het tranen van het oog (epiphora)
genoemd. Blijft een dergelijke toestand wat lang bestaan, dan is een
conjunctivitis en een aandoening der huid onder den medialen ooghoek
het gevolg. Hier treden op den duur eczeem, korslvorming en haar-
uitval op ; bij witharige honden is ter plaatse duidelijk een streep-
vormige bruinverkleuring der haren waar te nemen. Men bedenke
evenwel, dat epiphora ook het gevolg kan zijn van een verhoogde
traansecretie b.v. bij aanwezigheid van een corpus alienum in het oog,
bij ontstekingsprocessen van de conjunctiva of cornea en bij andere
prikkelingstoestanden in het gebied van de nerv. trigeminus. Bijna
regelmatig vindt ook eenig tranen plaats bij honden met physiologisch
exophthalmus, waarbij het onderooglid en mede de traanpunten te
sterk gedrukt worden, zoodat de traanvloeistof zich slechts gebrekkig
kan ophoopen en een deel ervan over den ooglidrand vloeit.

Ook kunnen bij ontsteking van de conjunctiva de traanpunten door
een wat afwijkenden stand of zwelling van het slijmvlies in de opname
van de tranen worden belemmerd en alzoo tot epiphora leiden. Bij
ontsteking van het neusslijmvlies, waarbij door slijmvlieszwelling en
slijmafscheiding de onderste opening van het traankanaal in meer of
mindere mate kan worden afgesloten, kan iets dergelijks optreden.

Driemaal heb ik epiphora bij jonge honden (2 St. Bernards, t Samo-
jeed) kunnen vaststellen als gevolg van de aanwezigheid van een dubbele
rij ciliën. Het betrof hier gevallen van de ook bij den mensch vrij zeld-
zaam voorkomende distichiasis congenita vera. De tweede rij haren
komt hierbij in het achterste gedeelte van de intermarginale vlakte van
den ooglidrand, nabij de limbus palpebralis posterior ter plaatse van
de uitmondingsplaatsen van de hier gemodificeerde, rudimentaire
Meibomsche klieren voor. De haren waren in mijn gevallen klein,
dun, fijn, weinig of niet gepigmenteerd en kwamen zoowel aan onder-,
als bovenooglid voor en alzoo niet enkel aan de bovenoogleden zooals
door Jakob wordt aangegeven.

Alleen bij een goede belichting, vooral wanneer tevens van een
binoculair loupe gebruik werd gemaakt, was hun aanwezigheid in
groot aantal duidelijk waar te nemen. Met trichiasis, waarbij de normale
LXVI 29

ciliënrij onregelmatig is en ciliën ook naar binnen kunnen zijn gericht,
dient bovenvermelde aandoening niet verward te worden. De therapie
van distichiasis is moeilijk. Eenvoudig afknippen of epileeren geeft
slechts tijdelijke verbetering. Het zou geregeld dienen plaats te vinden ;
bovendien bestaat daarbij de kans dat, dcor de bij de herhaalde epilatie
optredende prikkelingen, de nieuwe haren allengs wat zwaarder worden.
Electrisch wegbranden gaf in mijn gevallen geen bevredigend resultaat.
Bij den mensch zijn ook met electrolyse niet steeds voldoende successen
geboekt en men heeft daarom wel bepaalde operatieve ingrepen aan de
achterste ooglidranden toegepast. Von Szily geeft o.a. aan, een stuk
van 3—4 m.M. diepte van den achtersten, vrijen ooglidrand af te
snijden, teneinde zooveel mogelijk zekerheid te hebben dat men inder-
daad de pseudociliae met de bijbehoorende smeerklieren heeft wegge-
nomen en kans op recidief is uitgesloten.

Von Szily heeft gevallen van distichiasis histologisch en vergelijkend
anatomisch onderzocht en meent, dat het hierbij gaat om echte reces-
sieve idiotypisch aangelegde misvormingen. Van Waardenburg is
echter van meening, dat men hier met een dominante overerfelijke
misvorming te doen heeft. Klinisch is de aandoening meermalen fami-
liair in enkele geslachten waargenomen, zoodat men van een erfelijken
aanleg kan spreken.

Tot de congenitale afwijkingen van de traanafvoerwegen behooren
de atresie óf van de onderste nasale opening van het neustraankanaal
(atresia ostiï nasalis s. inferior) óf van één of van beide traanpunten
(atresia puncti lacrimalis). Atresie van de onderste (neus-) opening,
welke bij veulens af en toe ter waarneming komt, is nimmer door mij
en voorzoover ik weet ook niet door anderen bij honden vastgesteld.
Intusschen levert het onderkennen ervan bij honden moeilijkheden op,
omdat deze plaats niet, zooals bij paarden, vanuit de neusopening te
zien is. Een atresie van één of van beide traanpunten komt daaren-
tegen bij honden wel eens voor. Ter plaatse is soms een klein delletje
in de conjunctiva op te merken.

Acquisicte verhindering van de normale afvloeiing der tranen kan
worden veroorzaakt door vernauwing (stenose), verstopping (obturatie),
of afsluiting (obliteratie) der traanwegen op een of ander punt in hun
verloop.

Om een verhinderde of belemmerde afvloeiing aan te toonen kan
van indruppelingen in het oog van een kleurstof (door mij wordt meestal
van een alcalische fhioresceine-oplossing gebruik gemaakt) of van sulfas
atropini (i%) gebruik worden gemaakt. Zijn de traanwegen intact,
dan komt de kleurstof reeds na betrekkelijk korten tijd (enkele minuten)
te voorschijn, hetgeen met een klein wattenpropje in den neus gebracht,
gemakkelijk kan worden zichtbaar gemaakt.

Instillatie van atropine veroorzaakt hierbij een sterke reflectorische
speekselafscheiding. Volgens de onderzoekingen van Doeve zou dit
het gevolg zijn van het terecht komen van een weinig van de bittere

atropine in de mond-keelholte. Enkel de bittere smaak veroorzaakt
zulks echter niet, daar deze reactie na instillatie van zeer bittersmakende
middelen als strychnine en chinine door mij niet werd opgemerkt.
Ook na het brengen van enkele druppels eserine in het oog werd in
sommige gevallen een gering speekselen gezien, hoewel in een zeer veel
mindere mate dan na atropine-instillatie. Volgens sommigen, o.a.
Bolle, speelt de ductus nasopalatinus bij den hond daarbij een rol.
Deze gang is parig aangelegd ; de nasale opening ervan bevindt zich
ter hoogte van den haaktand in den ventralen neusgang, ongeveer op
de plaats waar het neustraankanaal onderbroken is ; de orale opening
naast de papilla incisiva achter de snijtanden. De door de ductus nasopala-
tinus gaande vloeistof komt op het voorste deel van de tong terecht.
Zulks kon in sommige gevallen bij honden door mij duidelijk na indrup-
pelingen van fluoresceine in het oog worden vastgesteld. Er dient
intusschen rekening mede gehouden te worden, dat honden vaak met
de tong de uitwendige neusopening belikken, waardoor eveneens
kleurstofoplossingen of andere in het oog gebrachte vloeistoffen via
ductus nasolacrimalis en neus op de tongpunt terecht kunnen komen.
Er wordt nu op gewezen, dat niettegenstaande het intact zijn van de
ductus nasolacrimalis in enkele gevallen toch de proeven met instillaties
van kleurstoffen in het oog negatief uitvielen. Zulks zou o.a. het geval
zijn als het neustraankanaal geen onderbreking in de neusholte heeft en
alzoo enkel meer naar voren in den neus uitmondt. De nasale opening
van de ductus nasopalatinus correspondeert dan niet met die van de
ductus nasolacrimalis, maar is meer naar achteren daarvan in den neus
gelegen, te ver om te maken dat nu nog vloeistof in de mondholte zou
kunnen komen. Moeilijk is zulks evenwel te rijmen met de vooral met
sulfas atropini verkregen positieve resultaten bij katten, waarbij het
neustraankanaal niet onderbroken is.

Volgens Bolle leveren instillaties van kleurstofoplossingen in het
oog bij negatieve uitkomsten geen absoluut zeker bewijs voor de niet-
doorgankclijkhcid van het neustraankanaal. Slechts de positieve resul-
taten alleen wijzen op een intact zijn van de traanafvoerwegen. Ook
Axenfeld noemt de fluoresceinemcthode voor den mensch onzeker,
daar vaak bij intacte traanwegen de kleurstof ook na het snuiten niet
op het in den neus gehouden wattenpropje komt. Goed verklaarbaar
en begrijpelijk is mij dit niet. Voor het onderzoek naar de permeabili-
teit der traanwegen zijn bovenvermelde hulpmiddelen onschuldig ;
van het onderzoek naar de doorgankelijkheid van het traankanaal
met behulp van sondes kan dit niet worden gezegd.

Wanneer men zich met meer zekerheid van het intact zijn van de
traanwegen overtuigen wil, moeten doorspuitingen worden gedaan.
Omtrent de opname van de tranen door de traanpunten en de even-
tueele verdere (actieve) voortgeleiding van deze naar den traanzak geeft
de doorspuiting evenwel geen uitsluitsel. Zoo bestaat b.v. bij abnormale
ligging en plaatsing van de traanpunten naar buiten (eversiopuncti

lacrimalis) geen of slechts gebrekkige gelegenheid tot opname van het
traanvocht en toch kan de doorgankelijkheid der traanwegen overigens
hierbij ongestoord zijn.

Door sondeering is het eigenlijke traankanaal bij den hond niet of
slechts onvolkomen te onderzoeken. Het dient na voorafgaande cocaini-
satie van de slijmvliezen bij goede fixatie van het dier eventueel te
geschieden. Wel kan men vrij gemakkelijk een fijne sonde, b.v. die van
Bowman, door de canaliculi tot in den traanzak brengen ; een verder
doordringen door de ductus nasolacrimalis tot in den neus is intusschen
onmogelijk. Voor het sondeeren moeten de ooglidranden iets naar
buiten worden gebracht en wat temporaalwaarts worden gestrekt om
zooveel mogelijk plooivorming van het slijmvlies in de traanbuisjes te
voorkomen. Uiteraard dient het sondeeren zeer voorzichtig te ge-
schieden daar anders gemakkelijk slijmvlieslaesies kunnen optreden
en men verkeerde wegen zou kunnen volgen. Het gemakkelijkst kan men
bij den hond een sonde van uit het bovenste traanpuntje tot in den traan-
zak brengen.

Bij het paard kan van den neus uit h.et neustraankanaal worden
gesondeerd. Een dunne, slappe reuencatheter is hiervoor zeer geschiki.
Ook doorspuitingen kunnen op deze manier gemakkelijk plaats vinden.
Neumann beveelt aan, daarbij gebruik te maken van de door hem
aangegeven „Tranakanüle". Op een spuit van 10 a 20 c.c. inhoud,
voorzien van een gummislangetje, wordt deze canule bevestigd ; de
canule wordt 1—2 c.M. in het neustraankanaal gebracht en nu het
kanaal met saamgeperste lucht doorgeblazen of met vloeistof doorge-
spoten. Op deze manier kan, wanneer van antiseptische vloeistoffen
gebruik wordt gemaakt, zelfs een conjunctivale behandeling worden
gedaan.

Doorspuitingen van het neustraankanaal van den neus uit zijn bij
den hond niet mogelijk, daar gebleken is, dat de nasale uitmonding
in de diepte in het gepigmeriteerde deel van de uitwendige neusopening
ligt en klinisch niet kan worden vastgesteld ; bovendien zou zulks
meestal niet kunnen geschieden omdat in het grootste deel der gevallen
het kanaal onderbroken is en daarom de ingespoten vloeistof toch weer
in den neus zou terecht komen. Het doorspuiten van de traanafvoer-
wegen geschiedt door mij na cocaine (5%)-instillatie. Bij goedaardige
dieren is het voldoende wanneer het hoofd van het dier op de voor-
pooten door een helper goed wordt gefixeerd ; bij lastige en nerveuze
dieren is een voorafgaande morphine-inspuiting noodig.

Evenals bij het sondeeren w^rordt de mediale zijde van het betrefTende
ooglid wat naar buiten en temporaalwaarts gestrekt en bij goede plaat-
selijke belichting de traanpunten met een z.g. opreksonde opgezocht,
waarbij een binoculaire loupe zeer goede diensten bewijst. Nadat
het traanpuntje en de canaliculi wat zijn opgerekt, wordt een stompe
canule ingebracht. Deze canule dient door middel van een gummi-
slangetje met een recordspuit te zijn verbonden, teneinde laesies door

onverwachte hoofdbeweging te voorkomen. Wenschelijk lijkt het mij,
dat een assistent de gevulde spuit leegdrukt, daar men dan zelf den
stand van de canule voortdurend kan contróleeren. De doorspuitingen
moeten, om bij ziekelijke toestanden effect op te leveren, soms meer-
malen worden herhaald.

Opgemerkt zij nog, dat de in den handel zijnde traanzakcanules
van den mensch voor honden, wegens hun te grooten diameter, meestal
niet te gebruiken zijn.

Door mij zelf stomp afgeslepen canules van verschillende dikten
hebben mij zeer goede diensten bewezen.

Als doorspoelingsvloeistof kon een gekleurde vloeistof worden ge-
bruikt ; bij intacte afvoerwegen behoeft men slechts een geringen druk
uit te oefenen. De ingespoten vloeistof vloeit gedeeltelijk door de uit-
wendige neusopening naar buiten af, gedeeltelijk komt het ook in de
keelholte terecht, hetgeen aan het afslikken is waar te nemen. Het
verdient daarom aanbeveling den neus van het dier tijdens het door-
spuiten naar beneden te houden.

Therapeutisch is door mij vaak met succes van boorzuurzinksulfaat-
oplossing, waarbij wat adrenaline is gevoegd, gebruik gemaakt.

In enkele gevallen van schijnbaar op zich zelf staande conjunctivitis
met gering tranen van het oog gepaard gaande, welke met de gewone
locale behandeling niet was te verbeteren, werd met enkele malen
toegepaste doorspuitingen verbetering of herstel verkregen.

Soms blijkt het traanpuntje en het traanbuisje te nauw te zijn. Het
opensnijden naar de conjunctivale zijde toe met het mesje van Weber
wordt hierbij door Bolle bij honden aangeraden, hoewel zulks bij den
mensch, gezien de belangrijke functie, welke de canaliculi en puncti
lacrimalia voor de opname en afvoer van de tranen vervullen, wel als
een kunstfout wordt aangemerkt. Eigen ervaringen hieromtrent bezit
ik evenwel niet.

Ten slotte meen ik goed te doen er op te wijzen, dat het voorkomen
van traanzakfistels bij den hond wel tot de zeer groote uitzonderingen
moet behooren ; althans is tot op heden nog nimmer een dergelijke
fistel, welke zich dan moet bevinden aan den medialen ooghoek, door
mij bij dit dier ter waarneming gekomen.

Wanneer al eens patiënten ons met een vermeende traanzakfistel
ter behandeling werden toegezonden, betrof het steeds z.g. kiesfistels.

Deze fistels bevinden zich evenwel meer in de wangstreek op een
lijn, welke ongeveer loodrecht naar beneden op het midden van het
onderooglid kan worden getrokken. Bij het sondeeren stuit men hierbij
meestal op de wortels van de schcurkies (P.I.) en soms op die van de
daarachter gelegen kies (M.I.). Kiesextractic leidt hierbij meestal snel
tot herstel.

Volgens sommigen zijn met de tbc.-bestrijding thans reeds prachtige
resultaten bereikt, anderen vreezen dat het teleurstelling zal worden ;
eens over de aangelegenheid is men het in onze kringen in elk geval niet.

Dat is voor een belangrijke aangelegenheid, als waarom het gaat,
jammer. Het vertrouwen in het deskundig oordeel wordt door het
verschil in inzicht niet gesterkt. En dat vertrouwen is bij vrijwillige
bestrijding allereerst noodig.

Het lijkt mij de moeite waard te trachten, door toetsing van elkanders
oordeel, de verschillende inzichten nader tot elkaar te brengen, waartoe
dit stukje als bescheiden poging is bedoeld.

Met voorbijgaan van zaken van minder belang, kan worden gezegd,
dat de eerste forsche poging om de rundertbc. door vrijwillige be-
strijding er onder te krijgen is geweest het in werking stellen van het
systeem Poels-Lovink in de jaren 1905-—1910.

Poels ging uit van de gedachte dat met de opsporing en opruiming
der open vormen kon worden volstaan, dat de veehouders óf zelf-
standig öf met hulp van den dierenarts de van open tbc. verdachte
dieren kunnen aanduiden en dat het in uitzicht stellen van schade-
vergoeding a 100% der waarde bij overdoen aan het Rijk, tot vrij-
willige aangifte zou leiden. Na de vrijwillige aangifte deskundig onder-
zoek van Rijkswege, bij positieve bevinding koppelonderzoek en ont-
eigening der daarbij gevonden aan open tbc. lijdende of daarvan ernstig
verdachte dieren.

Poels stelde tevens dat de vlugge opsporing der longtbc., de uier-,
nier-, uterus-, darmtbc. enz. als zijnde gewoonlijk van secundairen
aard, zou voorkomen en dat daardoor, als het tot die vlugge opsporing
kwam, zijn systeem vrij spoedig tot resultaat zou leiden.

Het is bekend dat de toepassing van het stelsel wegens de hooge
kosten is gestaakt. Of op den duur succes zou zijn bereikt weten wij niet.
Bij alle verschil van inzicht zijn deskundigen het hierover wel eens,
dat de tijd van toepassing tekort is geweest voor een goed gefundeerd
oordeel. Of Poels gelijk had, dat zijn methode vrij snel tot resultaat
zou hebben geleid, is niet kunnen blijken.

Na de staking van de methode Poels zijn met en zonder mede-
werking van den Rijksdienst, andere pogingen gedaan.

Daarbij heeft steeds of bijna steeds de opsporing en opruiming der
open tbc. op den voorgrond gestaan.

Er is over getwist of algemeene tuberculinatie der bij een vrijwillige
bestrijding aangesloten beslagen, welke Poels, in overeenstemming
met Ostertag, overbodig en niet wenschelijk achtte, al of niet kon

worden gemist, of en in hoeverre tbc.vrije opfok, die bij de methode
Poels ook niet was voorgeschreven, noodzakelijk is enz.

Er is veel getwist ook over de vraag óf, als getuberculineerd wordt,
met betrekking tot de reactiedieren maatregelen noodig zijn. Vrij
algemeen was en is men het er vermoedelijk over eens, dat blokkeering,
d.w.z. verbod van verkoop, anders dan met bestemming voor de slacht-
bank, zoo groote bezwaren heeft voor de veehouders, dat zij algemeene
of zelfs ruime deelname aan vrijwillige bestrijding zal tegenhouden
en dat daardoor een stelsel, waarbij dat blokkeeren is voorgeschreven
niet tot belangrijk resultaat kan voeren.

Ook het rapport over tbc.bestrijding der centrale landbouworgani-
saties, bekend als het rapport De Vink kwam tot de conclusie dat
blokkeeren te groote bezwaren voor de veehouders inhield en adviseerde
de vrijwillige bestrijding te stimuleeren via bestaande of te stichten
vereenigingen, algemeene periodieke tuberculinatie der bij de be-
strijding ingeschreven veebeslagen wel voor te schrijven, doch de
reactiedieren vrij te laten.

De tegenwoordige directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst
gaf op het landhuishoudkundig congres te Alkmaar in 1926, waar het
evengenoemde rapport werd behandeld te kennen, dat het Rijk aan
vrijwillige georganiseerde bestrijding als in het rapport bedoeld, waarbij
geen maatregelen gelden met betrekking tot reactiedieren geen, aan
eene waarbij deze van een blijvend merktecken zouden worden voor-
zien, wel zijn medewerking zou willen verleenen en bracht daarmede
het vraagstuk in een nieuw stadium.

Gold tot toen, dat de individueele veehouder hulp kon krijgen bij zijn
bestrijdingspogingen, waarbij de kosten van onderzoek enz. geheel voor
Rijks rekening kwamen en de reactiedieren werden geblokkeerd, daarna
kwamen de tbc.beslrijdings-organisaties en in plaats van onderzoek van
Rijkswegeen op Rijks kosten een gedeeltelijke vergoeding der onderzoekkoslen
verricht door den eigen dierenarts, terwijl verder in de plaats van blok-
keeren kwam verplicht merken der reactiedieren.

Onderdeelen met betrekking tot de tegemoetkoming in de schade of
vermeende schade door afmaken van open lijders enz. passeer ik. Onder
de nieuwe regeling bleek spoedig van vrij wat belangstelling.

Dat de beweging onder invloed van crisisomstandigheden en maat-
regelen zoo is gegroeid, dat het diergeneeskundig werk hier en daar
niet behoorlijk kan worden verricht, is voor de toekomst der bestrijding
zeker niet onverdeeld gunstig.

Het lijkt mij voor die toekomst van belangrijke beteekenis, dat de
practici, die meer voor heete vuren gestaan hebben, gezamenlijk het
vele werk, dat momenteel de Rijksbestrijding vergt tot een zoo goed
einde brengen, dat gegronde aanmerkingen achterwege blijven. Ik
veronderstel dat ook daarover weinig verschil van meening zal zijn.

Wij hebben nu de wilde bestrijding of wil men die volgens Veenbaas
en die met Rijkssteun.

Bij de eerste ,, jaarlijksche tuberculinatie, al of niet door dierenartsen, clinisch
onderzoek der reactiedieren, verwijdering uit de beslagen der opge-
spoorde open lijders".

Bij de tweede : ,,jaarlijksche tuberculinatie door dierenartsen, clinisch
onderzoek der reactiedieren, afslachting der opgespoorde open lijders,
en merken der overige reactiedieren".

Mogelijk worden ook bij de wilde bestrijding kennelijk open lijders
veelal afgeslacht, zekerheid daaromtrent is er echter uiteraard niet.

Het standpunt Poels, dat koppeltuberculinatie in het algemeen moet
worden vermeden, kan voor Nederland als verlaten worden beschouwd.
Over medewerking van leeken (druppelaars) zijn wij het niet eens. Het
lijkt mij echter niet onwaarschijnlijk, dat vrij spoedig de conjunctivale
tuberculinatie algemeen of goeddeels zal zijn vervangen door de intra-
cutane en dat daarmede dit twistpunt zal kunnen worden geëlimineerd,
waar de laatste methode zeker niet aan den leek kan worden over-
gelaten.

Was er aanvankelijk tegen het merken weinig bezwaar, gaandeweg
drukt het gaatje in het oor meer den prijs, waarmede de bezwaren
tegen dat gaatje toenemen.

Wie uit de tuberculose wil en min of meer haast heeft kan de reactie-
dieren uit het beslag verwijderen en vervangen door tbc.vrije opfok en,
voor zoover deze niet toereikend is, door aangekochte reactievrije
dieren.

Het is duidelijk, dat deze modus voor hem die volgens de Friesche
methode werkt, heel wat minder bezwaar heeft, dan voor den bij de
Rijksbestrijding aangeslotene.

Het lijkt niet twijfelachtig, dat van de zijde der bestrijders met Rijks-
steun, gaandeweg meer aandrang zal komen om óf het verplichte merken
af te schaffen óf op andere wijze de gemakkelijker positie van de be-
strijders volgens Friesch systeem tegenover de Rijksbestrijders te be-
eindigen.

Het gaat hier goeddeels om geldelijke belangen en ik meen, dat wij
dierenartsen niet in de eerste plaats geroepen zijn uit te maken hoe het
moet. Wij kunnen de aangelegenheid aan de veehoudersorganisaties
overlaten.

Terwijl over de wenschelijkheid der opsporing en afslachting der
kennelijk open lijders en van den tbc.vrijen opfok weinig verschil van
meening zal zijn, is dat anders inzake het uiteindelijk effect.

Het is verklaarbaar dat, waar Poels, Ostertag en andere corifeeën
van ons vak stelden dat daarmede het doel zou kunnen worden bereikt,
op deze onderdeelen der bestrijding hier te lande ook thans nog zoozeer
de nadruk wordt gelegd.

vermoed, dat het niet steeds gelukte door clinisch koppelonderzoek en
verwijdering der kennelijk open lijders verdere contactinfecties in een
beslag te voorkomen.

Tuberculinaties, hoewel in die dagen niet veelvuldig toegepast, wezen
wel in die richting.

Toen na de stopzetting van het systeem Poei.s ettelijke veebeslagen
onder Rijks-contróle kwamen, gedeeltelijk van specialisten, waarbij
zoo niet algemeen, dan toch meermalen, algemeene tuberculinatie wel
werd toegepast, werden de aanwijzingen al duidelijker. Het is bekend
dat ettelijke onder controle staande beslagen, herhaaldelijk, in elk geval
vaker dan eens per jaar, met zorg werden onderzocht, dat ook wel open
lijders werden gevonden, dat echter he\'t eindresultaat weinig reden tot
voldoening gaf.

Nadat het thans geldende stelsel ettelijke jaren in werking is geweest
zijn de aanwijzingen in de aangeduide richting overstelpend. Er zal
wel haast niet een practicus zijn, die niet heeft ervaren, dat in de onder
zijne controle staande veebeslagen met vrij sterke tot sterke besmetting,
de toestand na enkele jaren van zorgzamen arbeid niet of niet belangrijk
verbeterd is, als de maatregelen zich hebben beperkt tot de opruiming
der kennelijk open lijders en de tbc.vrije opfok. Succes beperkt zich
hoofdzakelijk tot veebeslagen met weinig infectie bij het eerste onderzoek
en die waar de eigenaar, al of niet op advies van zijn arts, naast de
bovengenoemde, nog andere maatregelen toepast.

In gebieden met weinig infectie zijn de aantallen tbc.vrije bedrijven
zeer belangrijk toegenomen. Ze worden bij duizenden genoteerd en
wat meer zegt, het kost niet zoo heel veel moeite ze vrij te houden, al
komen er begrijpelijk ook wel tegenvallers.

Waar met uitgebreide infectie werd begonnen en toch succes werd
verkregen, zal dat in den regel te danken zijn aan spuien op groote
schaal en-of (in mindere mate) aan isolatie der reageerders.

Ten onrechte werd aan de isolatiemaatregelen betrekkelijk weinig
aandacht geschonken.

Zooals Bang reeds voor jaren practisch aantoonde, gelukt het door
behoorlijke scheiding van reactievrije en reageerende dieren en tbc.~
vrije opfok resp. tbc.vrijen aankoop, sterk besmette bedrijven in be-
trekkelijk korten tijd om te zetten in vrije.

Indien ik de aangelegenheid juist zie is de meening, dat in het alge-
meen in Nederlandsche bedrijven de isolatie niet mogelijk is, vooral
de oorzaak, dat de beteekenis der isolatie zoo op den achtergrond is
gehouden.

Dat lijkt mij, zeker gezien in het licht der latere ervaring, niet juist.
Het bekwame Nederlandsche instituut voor landbouwwerktuigen en
gebouwen zou zeker voor heel wat bestaande stalinrichtingen niet te
kostbare wijzigingen kunnen aangeven, waardoor tevoren niet wel
mogelijke isolatie zou kunnen worden bewerkstelligd.

Een lange runderstal, waar de standen aan het ondereind te kort
zijn voor volwassen dieren, zal gewoonlijk zonder al te groote kosten
kunnen worden veranderd in een met even lange standen en met moge-
lijkheid om door het achteruitplaatsen der stalpalen of anderszins
jonge en korte dieren zoo te plaatsen, dat zij faeces en urine in de groep
deponeeren.

Als dat klaar is, is de scheiding niet moeilijk meer. Een verplaatsbaar
houten schot of een scheiding door pakken stroo of turf zal ze kunnen
bewerkstelligen.

Het zal ook wel eens op andere wijze kunnen worden gezocht en het
lijkt me zeker onjuist te zeggen, dat de isolatie in de Nederlandsche
bedrijven onmogelijk is.

Nieuwe gebouwen kunnen uiteraard gemakkelijker met scheidings-
mogelijkheid worden gesticht.

Waar in de Zuiderzeepolders, groote nieuwe ontginningen enz. zeker
in de naaste toekomst heel wat nieuwe runderbedrijven zullen komen,
meen ik dat het gewenscht is hieraan aandacht te schenken. Veeartsenij-
kundige Dienst, Vétérinaire Gezondheidscommissie, de Faculteit,
onze Maatschappij kunnen hier zeker nuttig werk doen. De tbc. is,
om het zoo uit te drukken, in theorie een gemakkelijk te bestrijden
infectieziekte. Uiteraard is isolatie, zoodanig, dat alle direct en indirect
contact wordt vermeden het best, doch er kan, als het niet anders
gaat, blijkens de ervaring nogal wat worden gezondigd, zonder al te
groot risico.

Waar beide groepen niet in verschillende gebouwen kunnen worden
ondergebracht, noch op behoorlijken afstand van elkaar in hetzelfde,
kan reeds een scheidingswand als boven aangeduid veel doen. In den
weidetijd is de infectiemogelijkheid langs de luchtwegen zoowat geheel
geëlimineerd en die langs den digestietractus aanzienlijk verminderd
en kan met de theoretische voorschriften, als het noodzakelijk is, nog
meer de hand worden gelicht, echter de onder invloed van beschou-
wingen over open en niet open vormen, gevestigde opinie, dat in de
praktijk de reactiedieren zonder waarneembare verschijnselen van open
vormen, geen besmettingsgevaar zouden opleveren, worde zoo gauw
mogelijk, als onjuist, opgeborgen.

Ik heb persoonlijk, toen de thans geldende Rijksregeling in wording
was er toe medegewerkt, dat er geldelijke ondersteuning op de basis :
„tegemoetkoming in de kosten van het onderzoek en in de schade door
verplichte afslachting van open lijders" zou komen en ik meen, dat
zulks toen juist scheen ; echter in het licht der ervaring staat de zaak
anders.

Ik laat in het midden of deze kan worden bevorderd door tegemoet-
koming in de kosten en of ze evenals de afslachting en het onderzoek
imperatief moet worden voorgeschreven, zeker is m.i. dat ze op den
voorgrond moet komen, op straffe van vele teleurstellingen.

Het lijkt mij aangewezen, dat omtrent dit belangrijk onderdeel der
bestrijdingsmaatregelen onder ons dierenartsen meer overeenstemming
komt, dan vermoedelijk tot nog toe.

Het bovenstaande stuk was geschreven voor de publicatie van Prof. Schor-
nagel\'s artikel over „open tuberculose" in het 1 Aprilnummer, waardoor bij
het opstellen van de daarin vermelde wel bijzonder interessante gegevens niet
kon worden geprofiteerd. O.

Gaarne wil ik mijn meening kenbaar maken betreffende het door collega Crezée
bedoelde hoefgebrek.

Zoolang collega Crezée enkele gevallen (van een specifiek hoefgebrek) op het
oog heeft, gevallen die hij in de praktijk heeft waargenomen, zou ik hem niet gaarne
willen tegenspreken, zoo gauw hij echter generaliseert en uit deze gevallen andere
richtlijnen voor het besnijden der hoeven in het algemeen wil afleiden, ben ik het
niet met hem eens.

De theorie, dat bij het hoefbeslag gestreefd moet worden naar het vlak neerzetten
der hoeven, gold voor ± 1900 algemeen, doch werd vervangen door die der rechte-
voetas, daar te veel uitzonderingen gemaakt moesten worden. Een voorbeeld uit
eigen ervaring ter verduidelijking. Een paard, dat de buitentakken der ijzers sterk
versleet en duidelijk met de buitenhoefhelft het eerst den bodem beroerde, werd
besneden volgens de oude opvattingen (en tegelijk dus de opvatting van Crezée),
d.w.z. de buitenhoefhelft werd lager gemaakt. Toch bleef dit paard het eerst met
den buitenkant van den hoef op den bodem komen.

Wij hebben deze bewerking ongeveer een half jaar voortgezet zonder eenig resul-
taat ; wij kregen zelfs den indruk dat, al zou de buitenhoefhelft tot aan de hoef-
lederhuid worden ingekort, toch de neiging zou blijven bestaan om die hoefhelft
het eerst op den grond te plaatsen. De vermelding van dit geval heeft niet de bedoe-
ling om aan te toonen, dat nu de gedachtengang van coll. Crezée onjuist is, doch
wil alleen dcmonstreeren, dat er altijd uitzonderingsgevallen blijven. Zoolang niet
experimenteel is uitgemaakt hoe de stand van het hoefbeen in den hoef bij het levende
paard is, valt het moeilijk de opvattingen van Crf.zée te verifieeren. Alleen met
behulp van een groot aantal Röntgen-opnamen zou dit mogelijk zijn. Nu moeten
wij steeds trachten iets af te leiden uit de bewegingen en het neerzetten der onder-
voeten en blijven discussies over het wezen der afwijking tamelijk onvruchtbaar.

Over een enkel punt uit het betoog van coll. Crezée zou ik nog een opmerking
willen maken.

De onregelmatige afslijting van het hoefijzer wordt niet alleen veroorzaakt door
niet-vlak optreden, doch grooter slijtage op een bepaalde plaats kan ook optreden
door bijzonderheden bij het afzetten van den voet.

Collega B. Crezée behandelt in dit Tijdschrift van 15 April No. 8 1.1. „een speci-
fiek hoefgebrek", dat zich uit in „het meerdere slijten van den buitenijzertak". Het
zelfde onderwerp werd door hem behandeld in het maandblad „de Hoefsmid"
October- en Decemberaflevering van 1935 en hierop is in 1936 een uitvoerige
pennestrijd gevolgd, waaraan behalve dierenartsen ook vele hoefsmeden hebben
deelgenomen.

afslijting van den buitentak van het ijzer plaats vindt bij het eerste optreden, dus
wanneer de buitentak het eerst den bodem raakt. Dit nu meen ik te moeten be-
twijfelen en ben ik veeleer de meening toegedaan, dat de grootste afslijting plaats
vindt in de volgende periode van steunen. Volgens de leer van het hoefmechanisme
en voorzoover mij bekend, is de theorie hieromtrent, zooals beschreven in het door
Cr. aangehaalde leerboek „Hoefkunde en Hoefbeslag" niet bestreden, zal de
grootste druk op den hoef en dus bij den beslagen hoef op het ijzer worden uitge-
oefend in de 2e en 3e periode van het steunen. De wrijving van het ijzer op den bodem
zal dus het grootste zijn vóór het opnemen van het been.

Cr. meent voor de door hem bedoelde gevallen als oorzaak te moeten aannemen
een specifieke liggingsverandering van het hoefbeen ten opzichte van het kroonbeen.
Het is mogelijk, doch het bewijs hiervoor kan m. i. alleen geleverd worden door een
röntgenologische opname van den hoef bij een in beweging zijnd paard, hetgeen
technisch nog niet uitgevoerd is kunnen worden.

Gaan wij uit van een normalen beenstand en van een normalen hoefvorm, dan
zal bij den gang op een vlakken bodem de hoef vrijwel vlak worden neergezet en de
slijtage van binnen- en buitentak van het ijzer niet veel verschillen. Ontwikkelt
zich echter wel een in het oog vallend verschil in slijtage, dan moet hiervoor een
bijzondere aanleiding zijn en nu is het een feit dat in zeer vele gevallen, waarbij wij
geen directe afwijkende oorzaak kunnen vaststellen, toch een meerdere slijtage van
den buitentak plaats vindt. Het is mogelijk dat het wegdek in deze vele gevallen
de aanleiding is, daar men toch meestal aan den linkerhoef de meeste afslijting van
den buitentak waarneemt en aannemende dat het paard rechts van den weg loopt,
met den linkerhoef de buitentak eerder in dracht komt met den bodem dan de
buitentak van het rechterijzer. Wij gaan hierbij uit van een wegdek dat in het
midden hooger is en schuin naar terzijde afloopt.

In de door Cr. genoemde gevallen, welke hij toeschrijft aan een gewijzigden
stand van het hoefbeen ten opzichte van het kroonbeen, geeft hij als oplossing
aan een meer besnijden van den buitenwand, waarmede hij dus de gebroken voetas
in de hand blijft werken en deze niet tracht te herstellen.

Het zal zeker wel voorkomen, dat een dergelijke bewerking de goede oplossing is,
doch daarmede is m. i. allerminst gezegd, dat hier gegeneraliseerd mag worden
en dat de theorie van de rechte voetas hiermede is veroordeeld. Een dergelijk geval
doet zich meer voor in het hoefbeslag. Zoo b.v. bij een verbeend hoef kraakbeen.
Hierbij wordt in vele gevallen met succes een beslag met lederen- of gummizooi
toegepast, hoewel dit ook indruischt tegen de leer van het hoefmechanisme. De
compensatie door de meerdere schokbreking zal een gunstige factor zijn, terwijl
het ook volstrekt niet uitgesloten is, dat in dergelijke gevallen andere factoren, die
het lijden compliceeren, gunstig beïnvloed worden. Hier geldt dan ook dat hetgeen
een remedie is voor enkelen, geen oplossing geeft in het algemeen.

Om terug te komen op de door Cr. aanbevolen methode van besnijden, zoo moge
ik er den nadruk op leggen, dat in lang niet alle gevallen een dergelijke therapie
straffeloos kan worden toegepast, daar hierdoor in plaats van verbetering, kreupel-
heid kan ontstaan. Persoonlijk heb ik mij niet uit sleur doch door ervaring het beste
bevonden door den binnenverzenwand in te doen korten of indien deze wand deze
correctie niet voldoende zou toelaten, de buitenwand met lederen rand te doen
verhoogen en dus de gebroken voetas te herstellen.

De rechte voetas zoowel van terzijde als van voren gezien, blijft m. i. nog de
maatstaf en het richtsnoer en het met succes afwijken hiervan in bijzondere gevallen
wettigt nog niet deze als leidraad voor het besnijden over boord te gooien.

Dat meeningsverschillen bestaan is slechts toe te juichen, want deze kunnen de
studie van het hoefbeslag slechts ten goede komen ; alleen ware het te wenschen,.
dat de techniek inzake filmopnamen en röntgenopnamen hier ingeschakeld kon
worden, opdat hierdoor wellicht meer bewezen zou kunnen worden hetgeen nu
als veronderstelling naar voren wordt gebracht.

De techniek van het viruskweeken in dit weefsel is dezelfde als die in embryonale
runder- en schapenhuid : bezwaarlijk wordt bij oudere foeten de dikke speklaag,
welke voor het viruskweeken niet gewenscht is.

Met bebroeding der cultures der A-smetstof bij 37⁰ C. en overzetting om de
2 of 3 dagen, zijn 6 passages uitgevoerd met totaal 19 dagen broedstoofverblijf ;
het uitgangsvirus onderging door de overzettingen een verdunning van 1 : 134.000.000
ongerekend de filtraties met Sf.itz E. K.-filters. Er heeft dus een zeer sterke ver-
menigvuldiging van smetstof plaats gehad.

Dc groote vruchtbaarheid van het varken maakt dit dier zeer geschikt voor het
betrekken van foeten uit een eigen fokkerij.

Voordracht van Prof. Waldmann over Viruskweeken, voor het Office Int. des
Epizooties ²).

De eerste geslaagde vermeerdering van (iltreerbare smetstoffen, waarvoor tot
toen gold als kenmerk o.a. het onkweekbaar zijn, is uitgevoerd door Parker en
Nye met vaccinevirus : dit kenmerk moest veranderd worden tot : — slechts kweek -
baar bij aanwezigheid van levende weefselcellen.

Van de methoden tot virusvermeerdering in weefselcultuur worden achtereen-
volgens besproken : de dekglasmethode, het kweeken in Carrelfleschjes en de ei-
infectie.

Mond- en klauwzeersmetstof is in vitro vermenigvuldigd door Hec:ke met de
druppelmethode, door Maitland en Maitland in Carrelkolfjes, door allen met
huid van cavia-embryonen.

Op grond van zijn ervaringen veronderstelt W. gedurende de eerste overzettingen
een aanpassing van de smetstof aan het kweeken in vitro. Na vele cultuurpassages
heeft de smetstof een virulentie-wijziging ondergaan ; een typewijziging treedt
niet op.

Practische toepassing van cultuurvirus vindt reeds plaats bij de immunisatie
tegen variola, gele koorts en influenza.

Wat betreft het mond- en klauwzeer zijn de resultaten nog niet gunstig. Als eind-
doel der weefselcultuur moet worden gezien de productie van veel smetstof in een
constanten, verzwakten vorm, welke bij spontaan gevoelige dieren slechts een ge-
ringe, locale reactie geeft of een zeer v irulent virus, dat door chemische of physische
invloeden gemitigeerd kan worden.

Voordracht van Dr. Frenkel over Viruscultuur, voor het Office Int. des Epi-
zcoties ^s).

Voor verschillende filtreerbarc smetstoffen is vermeerdering slechts te bereiken
in vivo. Door kunstgrepen in de infectiewijze is soms de eigenschap der smetstoffen
te wijzigen, (intra-cerebrale enting) of de opbrengst te verhoogen.

Mond- en klauwzeersmetstof heeft F. getracht in grootere hoeveelheden in vivo
te verkrijgen door aanbrengen van kunstmatige (cantharide-)blaren op de huid
van proefdieren, wat Rinjard met onderhuidsche injectie van virus met crotonolie
beoogd heeft.

De ei-entingsmethode van Woodruff en Goodpasturf., welke voor een groot
aantal virus geschikt bleek, was dit niet voor mond- en klauwzeersmetstof.

De viruscultuur in vitro heeft men op drie wijzen trachten te bereiken. De eerste
pogingen in analogie met de bacteriecultuur heeft men verlaten, daar vrij algemeen
aangenomen wordt, dat levende cellen noodig zijn voor de vermeerdering van het
virus. Bovendien is de celsoort meest niet onverschillig. Mond- en klauwzeersmetstof
is slechts te vermeerderen in epitheelcultures van gevoelige proefdieren. Dit is het
eerst gelukt aan Hecke en de beide Maitland\'s met cavia-epitheel.

F. heeft door kweeken in embryonale runderhuid de virulentievermindering
voor de spontaan gevoelige proefdieren, welke in de cavia-epitheelculturen op-
treedt, kunnen voorkomen.

Het milieu der weefselstukjes bestond uit kippenplasma, kalverplasma, serum
of serum-agar. Huid van schapenembryonen bleek even geschikt en later ook huid
van varkensfoeti.

Een zeer groote vooruitgang was de viruscultuur in epitheel van embryonen,
verkregen door curettage der huid : verkleining der weefselstukjes was veel verder
door te voeren ; de dikte der cultuurlagen was een veel geringere ; overbodige
bindweefselstofwisseling werd uitgeschakeld.

Niet ontmoedigd door de pogingen van een achttal onderzoekers om mond- en
klauwzeersmetstof in de hersenen van proefdieren tot ontwikkeling te brengen,
heeft Nagel ¹) deze doelstelling weer opgenomen. Talrijke pogingen bij caviae,
zoowel primaire- als doorentingen in de hersenen zijn mislukt, daar virusvermeer-
dering op de entplaats uitbleef.

Bij witte muizen is echter na een aantal resultaatlooze intracerebrale entingen
een vermeerdering in de hersenen gelukt en konden in 7 maanden 125 hersen-
passages uitgevoerd worden.

Opmerkelijk is, dat bij geen der diertjes hersen- of mond- en klauwzeerverschijn-
selen optraden. Macroscopischc bevindingen in hersenen waren meestal gering;
microscopisch wat rondcellig infiltraat.

Virus kon in ieder der in serie geënte muizen aangetoond worden; het hersen-
weefsel was 100 tot 100.000 maal verdund nog infectieus.

Door controle van inwendige organen op hun infectiositeit bleek, dat tot ongev.
de 50e hersenpassage deze organen smetstof bevatten, verder in de serie niet meer.
Hieruit concludeert schr., dat het virus zich uitsluitend aan de hersenen had aan-
gepast.

Peragali.o ²) van het Hygiënisch Instituut der Universiteit te Pavia, deelt mede,
dat het hem gelukt is (wat Frenkel en ook Galloway vergeefs beproefd hebben)
het mond- en klauwzeervirus in serie in het bebroede kippenei te kweeken.

Als zijn voorgangers en ook als de grondvesters van deze kweekwijze, Woodruff
cn Goodpasture, bracht hij de smetstof op de chorioallantois van een 14 dagen
bebroed kippenei ; uitgangsmateriaal was de gepuncteerde blaarinhoud van cavia ;
na 36—48 uur bebroeding bij 37⁰— 38° C. waren op de membraan kleine blaasjes

waarneembaar. Om de 4 dagen geschiedde de doorenting met vcrwreven chorio-
allantois ; zoo zijn 20 overzettingen uitgevoerd, waarbij de virulentie der smetstof\'
gehandhaafd zou zijn gebleven.

Daarentegen is het aan Weineck \') weer niet gelukt met infectieuze, bacterievrije
fikraten op de chorio-allantois een virusvermeerdering te verkrijgen ; in op de
chorio-ailantois getransplanteerde zoolblaarwand van caviae bleef de smetstof
in het ei soms 36 uur aantoonbaar (gedurende welken tijd infectieuze weefsel-
stukjes in Tyrode in broedstoof ook virulent blijven) ; er was hier dus slechts over-
leven zonder virusvermeerdering.

Met behulp van gradocolfilters hebben Elford en Galloway ¹) de grootte
der smetstofdeeltjes van mond- en klauwzeer en stomatitis vesiculosa indertijd
bepaald op resp. 8—12 en 70—100 mfj..

Uit de concentratieverlaging van een virussuspensie, ultra-gecentrifugeerd in
een capillair, (aan één zijde open, omgekeerd in een centrifugebuis met vloeistof
gedompeld) is de virusgrootte te berekenen. Echter is de uitslingering van m.- en
k.-virus bij 11.000 omw. zeer gering (in suspensie blijft ongev. ¹ ₅ van aanvangscon-
centratie) en door cavia-enting moeilijk te bepalen. De uitslingering bleek be-
langrijk te versterken bij gebruik van nauwere, kortere capillairen in suspansie
blijft dan ong. ¹/₁₀ deel.

Uit een formule volgt nu de diameter van de m.- en k.-virusdeeltjes, nl. 20 m^i.

Ook de door Levaditi, Païc, Krassnoff en Voet onderzochte A-smetstof (waar-
van zij de deeltjesgrootte bepaalden op 3—5 mfx) werd van dezelfde grootte-orde
bevonden als alle door hen gemeten virustypen.

De sedimentatie van het stomatitisvirus door centrifugeeren gelukte veel ge-
makkelijker ; bij 10.000 toeren in een capillair bleef 1/100—1/1000 van de oorspron-
kelijke quantiteit in suspensie. Bepaling der concentralie kan geschieden door
cavia- of ei-infectie (beiden even gevoelig). Uit deze sedimentatieproef liet zich
de grootte van het stomatitisvirus bepalen op 60 -74 mu. Deze stemt vrijwel overeen
met de groottebepaling door ultrafiltratie.

Het voorkomen van pleomorphisme van dc virusdeeltjes kon noch uit de ultra-
centrifugeerings- noch uit de ultrafïltratieproeven worden afgeleid.

Krassnoff en Reinié ²) hebben hun groottebepaling der smetstof zelf gecorrigeerd
en daarbij gebruik gemaakt van een uitgebreide serie gradocol-mcmbrancn. Cavia-
viruslymphe, in Hartley-bouillon gesuspendeerd, passeerde nog membranen met
een poriëngrootte van 48 m; niet meer die met 13 mfj, groote poriën. Hieruit
is dc diameter der virusdeeltjes te berekenen : 7—16 m/x. Dit komt dus de vroegere
bepaling van Galloway en Ei.ford (8—12 mjtx) zeer nabij.

Barnard ³) heeft microscopische preparaten van virus gemaakt, door de blaar-
bodem van cavia-m.- en k.- en stomatitiserupties met een borsteltje uit te krabben
en het afkrahsel te mengen met blaarvloeistof; het bezinksel heeft hij tusschen
kwartsplaatjes ingesloten. Deze preparaten werden gefotografeerd met ultraviolet
licht (donkerveld- en opvallende belichting) met golflengten van 275 en 257 m/j.

1 -) Elford and Galloway : Centrifugation Studies : III. The Viruses of Foot- and
Moblh Disease and Vesicular Stomatitis. Br. J. of Exp. Pathol. 1937. p. 155.

2 Krassnoff et Reinié : Dimensions probables du virus de la fièvre apliteuse. C. R. Soc.
Biol. t. 124. 1937, p. 790.

3 ¹ J. E. barnard : Foot and Afoutli Disease and visicular stomatitis. A comparative mi-
croscopical study. Proc. roy. soc. London. B 124, p. 107. 1937.

L\'it een aantal microfoto\'s bleek een grootte-verschil tusschen beide smetstoffen ;
m.- en k.virus werd geschat op 40 mpc, stomatitisvirus 80—100 mfj. ; vorm was
meest een bolletje, soms eenigszins langwerpig.

De zichtbaarmaking van een reeks van ultravirus is reeds beproefd met de door
Herzberg aangegeven kleuring met victoriablauw. Hageman heeft zich hiervoor
van de fluorescentie microscopie van Haitinger bediend ; gedroogde uitstrijk-
preparaten worden met fluorchroomoplossing overgoten, later afgespoeld en ge-
droogd ; met immersiesysteem onder het fluorescentie microscoop met ultraviolet
licht bekeken.

Van deze onderzoekingsmethoden heeft Gerlach gebruik gemaakt bij de be-
studeering van de agentia der boosaardige gezwellen.

In uitstrijkpreparaten van carcinomen en sarcomen vond schr. granula, ronde
en ovale, intra- en extra-cellulair.

Schr. heeft indertijd zijn virusonderzoekingen aangevangen met pogingen tot
kweeken in celvrije voedingsbodems.

Bij enting van bouillon-, druivensuiker- en bloedagarbodems met perssap uit
tumoren ontstond na bebroeding een fijn bodembezinksel. In vloeibare media
vertoonden de microörganismen een pleoinorphisme ; (microscopisch bleken aanwezig
vertakte draden met knopvorming en losse granula als in tumorperssap) ; op bloed-
agar ontstonden loupe-kleine koloniën, welke uit granulaire vormen zijn samen-
gesteld.

Cultureel noch morphologisch was tusschen carcinoom- en sarcoomvirus onder-
scheid te zien.

Dierinfecties met de gekweekte smetstoffen gaven dezelfde verschijnselen (exsu-
datieve processen aan de sereuze vliezen) als entingen met de oorspronkelijke tumorbrij;
tumoren ontstonden echter niet ; waarschijnlijk zijn hiervoor geschiktmakende
factoren noodig.

Van de virus-infectieziekten konden in hersenweefsel van hondsdolheidspatiënten
talrijke ronde lichaampjes waargenomen worden ; soortgelijke granula vond schr.
ook in hersenvliezen na infectie met virus van Aujeszki : bij hondeziekte vooral in
longen of hersenen. In mond- en klauwzeerviruslymphe waren grootere lichaampjes
aanwezig, vele malen grooter dan bepaald is door Elford.

In neussecretum van poliomyelitis-patiënten waren na kleuring granula te onder-
kennen die, in tegenstelling met granulaire vormen op gezond slijmvlies voorkomend,
in ketens gerangschikt waren.

Als gunstigste onderzoekingsmateriaal voor het vinden van microscopisch waar-
neembaar mond- en klauwzeer-agens in blaarwandafdrukken of viruslymphc,
geeft Gerlach ¹) aan blaarerupties welke 2—3—4 dagen oud zijn (dit wekt bevreem-
ding, daar binnen 24 uur de maximale hoeveelheid zich heeft ontwikkeld en de
quantiteit daarna weer vrij snel afneemt; ref.).

Een reeks kleurmethoden wordt weer aangegeven, o.a. 24 uur Giemsakleuring.
en Lentzkleuring.

Het te onderzoeken materiaal moet ongefiltreerd zijn, daar G. veronderstelt,
dat m.- en k.virus vooral voorkomt in grootere grocpeeringen, dan uit de meting
van Ei.ford volgt en slechts deze groote lichaampjes zichtbaar te maken zijn.

In jonge stadia zou de smetstof zich als vrijliggende korrels voordoen ; in 4—5

1 ) F. Gerlach : Ueber der Nachweis granulärer Formen vom Typus der Viruskörperchen
bei Maid- und Klauenseuche. Ztschr. f. Infkrankh., par. Krkh. u. Hyg. der Haust.
54 B. S. 8, 1938.

dagen oude erupties (blaarinhoud is dan weinig of niet meer virulent, ref.) ontstaan
draadvormige verbindingen tussehen de korreltjes.

In niet infectieuze blaarerupties (Cantharide- en brandblaren) ontbraken de gra-
nulaire vormen niet geheel, echter kwamen zij niet in groepeeringen voor als bij
virusziekten.

Aan het Institut Pasteur heeft men *) bij een aantal filtreerbare smetstoffen de
invloed van zeer hoogen druk onderzocht, \\lond- en klauwzeer lymphe van caviae
(ï : 50 verdund) bleef actief na een samenpersing bij 2000 alm.; bij 3000 atm. trad
een mitigatie op ; bij 4000 atm. werd de smetstof onwerkzaam.

Bestudeering van de antigene en chemisch-physische eigenschappen van virus,
kan eigenlijk slechts goed geschieden met gereinigde preparaten der smetstoffen. ¹)

De bevrijding van begeleidende eiwitten door centrifugeeren kan slechts toegepast
worden met smetstoffen grooter dan 100 niju.. Voor reiniging van kleinere virussoorten
hebben Galloway en Elford gebruik kunnen maken van het filtreerend vermogen
van gradocol-membranen (collodium-filterschijfjes).

Met filtermembranen van bepaalde poriëngrootte (25 mu.) kon smetstof tegen-
gehouden worden, terwijl eiwitten passeerden.

Van het door filtreeren verkregen, vrijwel eiwitvrije, viruspreparaat bleek de houd-
baarheid in fosfaatbufïer verminderd ; eveneens in bouillon, peptonwater en gefer-
menteerde bouillon ; toevoeging van de verwijderde eiwitten (filtrans) verhoogde de
houdbaarheid in deze vloeistoffen.

Ook voor de photo-dynamische werking van methyleenblauw is gezuiverd eiwit
veel gevoeliger dan ongezuiverd. Door toevoeging van de verontreinigende eiwitten
of van serum aan het gezuiverde virus wordt de meerdere gevoeligheid weer ge-
deeltelijk opgeheven ; dit is niet een gevolg van adsorbtie van licht door de eiwitten.
Wat betreft de resistentie t.o.v. 30 en 60% alcohol bleek die van gezuiverd virus
geringer en weinig grooter dan die van bac. coli of staphylococcus.

In samenwerking met SCHLEZINCER heeft GALLOWAY ³i de smetstof, welke met
behulp van ultrafiltratie door Chamberlandkaarsen, bedekt met collodium, reeds
geconcentreerd was, nog zeer veel hooger kunnen concentreeren en vrijwel eiwitvrij
gemaakt door supercentrifugeeren en wasschen op collodium-membranen. welke
het virus tegenhielden.

Uit mengsels van vaccine- en mond- en klauwzeervirus is de mond en klauw-
zcersmetstof te isoleeren door ultrafiltratie, bv. met Elford\'s Gradocol-membranen
van ± 230 m^x poriëngrootte. ⁴)

Door verschil in gevoeligheid der beide smetstofsoorten voor zure reacties kan
men in een mengsel het mond- en klauwzeervirus zeer snel onwerkzaam maken
door even de aciditeil tot pH3 op te voeren.

1 ) Galloway and Elford : Purified Foot-and Mouth Disease Virus. Studies on some
of its Physical Properties. Br. J. of Exp. Path. 1936. Vol. 17, p. 187.

Daar vaccinevirus zich goed en mond- en klauwzeervirus zich niet (de tegengestelde
bevinding van Peragallo wordt betwijfeld) in het bebroede kippenei ontwikkelt,
is de eiënting tenslotte eveneens een methode om vaccine-lymphe van aphtenvirus
te ontdoen.

Bij de bepaling van het type van een smetstof, afkomstig van een ziekte-uitbraak
in Engeland \') in 1933, deed zich het merkwaardige verschijnsel voor, dal, na de
gebruikelijke cavia-passages ter aanpassing aan dit proefdier, de smetstof van 2 op-
eenvolgende passages in antigene werking verschilde.

De 14e cavia-passage kwam ten deele overeen met het C type en was afwijkend
van A en O. Na de 15e cavia-passage was de smetstof zuiver C. De reeds een half
jaar in gebufferde glycerine bij o° bewaarde oorspronkelijke rundersmetstof, nam men
nu opnieuw in onderzoek. Na 12 cavia-passages werd het virus als O type gedeter-
mineerd. Een derde-type-bepaling van de oorspronkelijke smetstof geschiedde na
2 jaar bewaren in de ijskast en 2 passages via het rund.

Gecontroleerd bij tegen de verschillende typen of combinaties van typen immune
runderen, bleek deze smetstof a-pathogeen voor A en voor O immune runderen ;
verband met het C type was er niet ; kruisenting met immune caviae gaf vrijwel
dezelfde uitslag.

Bij reïnfectie van — met de 2 jaar bewaarde practijksmetstof geïmmuniseerde
caviae, bestond een geringe ongevoeligheid voor O-virus. Na 9 cavia-passages was de
overeenkomst met het O type duidelijker, met A zeer gering ; na 10 passages was een
zuiver O type verkregen.

De 14de cavia-passage der smetstof vertoonde duidelijk en vrijwel alleen C eigen-
schappen.

De tusschenliggende 10de, 1 ide en 12de cavia-passage waren van zuiver O (10de)
via gemengd O A C type (tide) in C type (12de) veranderd.

De oorspr. smetstof bezat dus, bij het rund gecontroleerd, verwantschap met het
A en O type ; 10 cavia-passages wijzigden de smetstof tot O, 3 latere passages tot C\'.

De wijziging in type werd niet veroorzaakt door lang bewaren in ijskast, maar
door cavia-passages.

Bij verpleging in het ziekenhuis wegens tuberculose is bij Kanyó ¹) zonder dat de
infectiebron opgespoord kon worden, in de keel een aphtenvorming opgetreden ;
gepaard met koorts is enkele dagen later uitgebreider blaarvorming opgetreden
op tong en mondslijmvlies ; materiaal hiervan, bij cavia verent, had erupties en gene-
ralisatie als bij m. en klzr. tengevolge ; type-bepaling der smetstof wees uit, dat bier
het O type de oorzaak was.

Bij den patiënt zijn 20, 32 en 40 dagen na de ziekte-uitbraak bloedmonsters genomen,
waarmee de complementbindingsreactie werd uitgevoerd.

Naar het voorbeeld van Ciuca werd antigeen bereid door maceratie van cavia-m.
en klzr.-blaarwand (fijngewreven, verdund met physiol. keukenzout, 12 d. bij kamer-
temperatuur, Seitz filtratie, 5 weken in koelkamer).

Complementbindend-vermogen is onderzocht van het reconvalescenten-serum
van den mensch, van caviae-hyperimmuunserum met als antigeen het homologe
virustype ; als controles dienden normale menschen- en caviaesera.

Dc humane en dierlijke reconvalescenten-sera vertoonden duidelijke, maar niet
volledige complementbinding ; het hyperimmuunserum gaf minder duidelijke
binding.

1 ) Kanyo und Ot-äk : Komplementbindungsversuche in einem Fall von Maul- und Klauen-
seuche-infektion beim Menschen. Ztschr. f. Immfrschng., 92 B. S. 20. 1938.

Volgens Krag en Schmidt \') zou de complementbinding met immuunserum van
caviae en antigeen (bereid uit versche caviablaarwand, fijngewreven, gesuspendeerd
in fosfaatbuffer en gecentrifugeerd) zeer gemakkelijk aan te toonen zijn. Zij hebben
beproefd A virus en A immuunserum ; de controleproeven werden uitgevoerd met
normale caviazooltjes en normaal caviaserum (helaas niet met heterologe smetstof
of serum).

Verwarming van het antigeen of behandeling met formaline maakten het weinig
minder werkzaam.

In verband met de kwestie van smetstofverspreiding door actief geïmmuniseerde
dieren is op Riems bloed van actief geïmmuniseerde caviae onderzocht. ¹) Het bleek
toen, dat dit niet smetstof bevat, echter wel in staat is, de infectiositeit van virus-
lymphe te verhoogen. (Een soortgelijke werking bezit ook de bij electrophorese
aan de kathode aanwezige vloeistof, welke waarneming Köbe in 1931 gedaan heeft;
de hoofdzaak van het virus bewoog zich naar de anode).

Bij nauwkeuriger controle van eerst genoemde bevinding, is serum van actief
geïmmuniseerde caviae (met aluminiumvaccin volgens Schmidt) verschillende tijden
na de immunisatie gewonnen en gevoegd in honderdvoud bij viruslymphe. In de
periode van 5 tot 40 dagen na de immunisatie, bezat het serum in vergelijking met
norm. serum het vermogen den titer van smetstofverdunningen 2—16 maal te ver-
hoogen. Schr. veronderstellen, dat de door aluminiumvaccin opgewekte onvatbaar-
heid niet een gevolg is van afsplitsing van smetstof, maar van een stof, welke alleen
de antigene werking met virus gemeen heeft.

De invloed van vitaminen (onderzocht zijn A, B,, B.,, G en D) op mond- en klauvv-
zeervirus is gebleken zeer gering te zijn ²).

Verschillende doseeringen van vitaminepreparaten onderhuids of intracardiaal
ingespoten vóór, tijdens en na de infectie, waren zonder uitwerking op het ziekte-
verloop bij caviae.

In vitro maakte alleen vitamine G en wel snel, de smetstof onwerkzaam ; zure
reactie en reduceerende eigenschappen van het ascOl\'binp\'/.UItl /ijn hiervan waarschijn-
lijk niet de oorzaak.

Een reeks bekende opmerkingen vinden wij in de mededeeling van Roemmelk ³) ;
hooge temp. doet de blaarerupties in uitgebreidheid toenemen, lage temp. doet
soms generalisatie aan klauwrand uitblijven ; blaareruptie treedt vooral en uit-
gebreid op plaatsen op, welke sterk gedrukt worden (klauwlijden bij zware dieren ;
tepelblaren bij hardmelksche koeien).

Ook de aangegeven middelen ter verkleining van de besmettingskans zijn over-
bekend : gering aanzurcn van drinkwater met azijnzuur of melkzuur kan infectie
voorkomen ; turfstrooisel is door het aanwezige humuszuur aan te bevelen als stal-
strooisel.

1 ) Köbe und Wahl : Weitere Untersuchungen über eine Infektiositäts-steigernde Kom-
ponente des Maul- und Klauenseuchevirus. Zbl. f. Bakt. I. Orig., 142 B., S. 353.

2 ) Langenbeck und Enderling : Einfluss der Vitamine auf das Virus der Maul- und
Klauenseuche. Zbl. f. Bakt. Orig. B 140, S. 112.

3 ) O. Roemmele : Der Einfluss des Klimas, der Haltung und Fütterung auf den Infektions-
ablauf der Maul- und Klauenseuche. D.T.W., 1938, S. 470.

De complicaties bij het mond- en klauwzeer tijdens de cpizoötie van 1937—38,
in Frankrijk, bestaande uit gangreneus phlegmoon (inhoudende bloedige elter)
aan dijen en voorbeenen, of koud-absces (met gele pus) aan de ledematen, waren
niet te beteren met injecties van polyvalent serum tegen gangreen.

Bij uitgebreide bacteriologische bepalingen vonden onderzoekers \') als verwekker
de bacil van Poels (bac. pyogenes), meest vergezeld door Streptococcen. Bij caviae
verwekte deze bacillus evenals bij de runderen diep gelegen abscessen en snelle
vermagering.

In Fransch Marokko deed zich de omstandigheid voor dat de m. en k. uitbraken
in 1937 dääi bijzonder boosaardig verliepen, waai veel runderen latent met Theileria
besmet waren ²). Door de m. en k. symptoma werd in veel gevallen het weer acuut
worden der Theileriose niet opgemerkt en veroorzaakte dit sterfgevallen. Toepassing
van gonakrin en de Algerijnsche enting tegen Theileriose vermindert het verlies
van runderen belangrijk.

Beschrijvingen van aantasting van menschen door m. en k., vindt men sinds 1754
en ze correspondeercn met het epizoötisch optreden van deze ziekte.

Toch worden personen zelden aangetast en wel meest door huidvervvondingen,
minder door gebruik van ongekookte melk en melkproducten, \'t Klinische beeld bij
den mensch komt overeen met dat bij dieren : Stomatitis en Pharyngitis gepaard met
koorts ; blaarvorming aan handen en voeten : bewijzend is slechts enting van gevoe-
lige proefdieren. In Duitschland is de prophylaxis wettelijk geregeld ³).

Bij een ziekte-uitbraak in een runderkudde in Centraal Afrika kreeg een kind
van den eigenaar blaren op tong, lippen, tandvleesch en wangslijmvlies. Het kind
dronk rauwe koemelk en werd bovendien nog gezoogd. Ook bij de moeder waren
blaarerupties aan de borsten opgetreden. Identificeering der smetstof op proef-
dieren heeft niet plaats gehad ⁴).

Een andere medcdceling ⁵) betreft een geval van m. en k. bij een mail ; 11a hel
gebruik van ongekookte melk trad 2 dagen later koorts, onwelzijn en blaarvorming
in mond op : bovendien werd een bronchitis vastgesteld. De behandeling was alleen
symptomatisch. Negen dagen 11a de infectie waren nog slechts korsten op de aange-
taste huid- en slijmvlicsdeelen.

Op Riems heeft men nog eens de bruikbaarheid van deze voorbehoedende enting
onderzocht en aan haar verbetering gewerkt "). Het vaccin werd bereid van runder-
blaarwand ; het fijnmalen vereischtc bijzondere zorg.

Oricnteerende immunisatieproeven bij caviae zijn met caviasmetstof uitgevoerd.
Nogmaals kon bevestigd worden, dat de door Bedson, Maitland en Burbury aan-
gegeven formolconcentratie van i°/₀₀ de meest gunstige is.

Bebroeding van het vaccin bij 25^: gedurende 24 uur was voor caviasmetstof vol-
doende.

Virulent serum, dat slechts weinig infectieus was, bleek vrij goed bruikbaar als
formolvaccin.

Intracutane en intraperitoneale toediening van het vaccin leverden de beste
resultaten op.

Bij de runderen werd het vaccin in het kossem geïnjecteerd. De infectie van gevac-
cineerde dieren en controles geschiedde door wrijven op tong met een met infectieus
speeksel gedrenkte doek.

Tengevolge van de grootere gevoeligheid van het rund werden door intracut.
enting met 24 uur bebroed vaccin talrijke dieren aangetast ; zelfs 3 en 4 etm. bebroe-
ding bij 25 C. was niet altijd voldoende om de entstof zijn infectiositeit te ontnemen.
Verondersteld mag worden, dat bij het tot stand komen der immuniteit, de aanwe-
zigheid van onder-infectieuze doses een rol speelt.

Op de subcutane injectie van het avirulente vaccin reageerden de runderen bij
uitzondering met temperatuursverhooging. Als gunstige dosis vormde 6 cc. de onder-
grens, grootere quantiteiten hadden weinig meer succes; meest was ongeveer ¹.₃ der
runderen ongevoelig voor kunstmatige infectie. Het optreden der immuniteit was
na 14 dagen duidelijk ; bij controle van den duur der onvatbaarheid, was deze na
27 dagen nog onverminderd aanwezig.

Dr. Maas \'), die de leiding had in een deel van het entingsgebied, nl. het district
Soldin, beschrijft uitvoerig de werkzaamheden hier verricht. Zijn waarnemingen
en conclusies stemmen geheel overeen met die van Strodthoff, vermeld in Deel 65,
afl. ig van het T. v. D.

In 1937 heeft Pierot ²) de enting van runderen met 30—100 cc melk van pas
aan mond- en klauwzeer lijdende dieren opnieuw toegepast ; hij prijst de praeven-
tieve en curatieve werking boven die van infectieus serum ; melk zou eerder virus
bevatten, dus sneller toe te passen zijn en is beter houdbaar.

Crawford *) veronderstelt, dat bij runderen na gewoon doorzieken de onvat-
baarheid tegen hetzelfde smetstoftype minstens 2 jaar duurt. Zijn waarnemingen
betreffen een 250 stuks groote koppel melk- en jong vee op de gouvernements-
boerderij op Colombo. Hoewel mond- en klauwzeer op dit Britsche eiland enzoötisch
voorkomt en vaak in de naaste omgeving van bedoeld bedrijf, was de gouvernements-
kudde soms 2 tot 0 jaar geheel vrij.

Tijdens de laatste epizoötie heeft de Studiengemeinschaft für tierärztliche Homoe-
opathie de tcepassing der homoeopathie naar voren gebracht.

Van de vele toe te passen middelen zijn er die de verdediging van het organisme
mobiliseeren ; andere werken op het vaatstelsel.

1 ) Pierot : Valeur prophylactique et thérapeutique du lait virulent dans la fièvre aphteuse,
Rev. Path. comp, et Hyg. gen., t. 38, p. 226, 1938.

2 ) Ist eine homöopathische Behandlung der Maul- und Klauenseuche möglich ? B.T.W. 1938,
S. 217.

Kwikverbindingen zijn sedert lang toegepaste geneesmiddelen bij mond- en klauw-
zeer (tonica en wondbchandelingsmiddelen). Bij boosaardig mond- en klauwzeer
hecht men wel waarde aan de toepassing van lachesis, een in de homoeopathie bij
verschillende, uiteenloopende infectieziekten toegepast middel. Fosforijzer (bij andere
infectieziekten met succes toegepast) zou bij een symptomen-complex als bij mond-
en klauwzeer zeer gunstig moeten werken. Naast de serumenting is het dagelijks
tot io⁶ verdund toe te dienen. Prophylactisch verdient het eveneens aanbeveling.

In Duitschland is in opdracht van het Ministerie van Binnenl. Zaken om het tekori
aan Riemser Serum tijdens de epizoötie van 1937—1938 aan te vullen door ver-
schillende veterinaire instituten reconvalescentenserum bereid.

Van ieder doorgeziekt dier werd 5 1 bloed genomen, opgevangen in een metalen
defibrinator en gemeten door weging.

Hoewel iedere hulpveearts dagelijks 30 dieren ader liet en meerdere kolonnes
werkzaam waren, was de productie van serum onvoldoende. Daarom werd gebruik
gemaakt van de totale ontbloeding van herstelde runderen aan slachthuizen.

Door eenige afwijkingen van de verschijnselen bij het rund geeft de diagnose
van m. en kz. bij het schaap moeilijkheden ²). De incubatietijd kan 2—3 weken
bedragen ; meest opvallend is dan het klauwlijden ; weinig speeksclen, daar aandoe-
ning van mond-slijmvlies gering is.

Ier desinfectie van de pooten der dieren beveelt schr. aan : begieten van het stal-
stroo met creoline of chloranine, daar natronloog te veel irriteert (echter is de werking
van creoline t.o.v. het virus vrijwel nihil).

Flückiger, de directeur van den Zwitserschen Veeartsenijkundigen dienst, ver-
gelijkt de aantasting der verschillende landen tijdens de epizoötie in het najaar
van 1937 ³) ; Zwitserland, hoewel langdurig en sterk bedreigd, heeft een zeer laag
ziektepercentage, wat wordt toegeschreven aan bestrijding door afmaaksysteem.

In het kanton Genève heeft men na vele geweerde invasies dit systeem opgegeven,
echter niet in de andere districten.

Bij het Zwitserschc afmaaksysteem worden in tegenstellingen met de „stamping
out", de aangetaste dieren onder bijzondere voorzorgsmaatregelen geslacht. Bij
bedreigde veestapels geschiedt seruminspuiting.

Onder de procédé\'s van actieve immunisatic vindt Fl. nog geen enkel voldoende
om het Zwitsersche bestrijdingssysteem te vervangen (inmiddels is gebleken, dat zelfs
onder de gunstige omstandigheden in Zwitserland het afmaaksysteem heeft gefaald
en heeft men sinds maanden de afslachting van aangetaste dieren gestaakt). De
mogelijkheid tot officieel onderzoek van bestrijdingsmiddelen onder toezicht van het
Office des Epizootics, juicht schr. zeer toe.

1 *) H. Röhrer : Erfahrungen bei der Herstellung von M.K.S. Kekonvalescentenserum.
B.T.W. 1938. S. 365.

2 ) Th. Opperman : Winke für die Diagnose und Bekämpfung der wichtigsten Schafkrank-
heiten. Tierärztl. Rschau. 1938. S. 151.

3 ) Indications respectives de l\'abattage et de l\'immunisation dans la fièvre aphteuse. Rapport
van Prof. Flückiger aan het Off. Int. des Epiz. Mei, 1938.

Hoewel de rat een zekere gevoeligheid voor mond- en klauwzeerinfecties bezit
via mond-slijmvlies en huidverwondingen, echter een nog veel geringere dan de
cavia, kennen Waldmann en Hirschfelder \') aan dit dier geen beteekenis toe bij
de verspreiding van smetstof, daar de verplaatsing van ratten gering is en hun terrein
zich eigenlijk nooit over meerdere bedrijven uitstrekt. Ook het wild, dat vaak door
boeren aansprakelijk wordt gesteld voor versleeping der ziekte en ook inderdaad
wel eens aangetast is, blijkt bij nauwkeurige controle der opgegeven gevallen en toe-
gezonden dieren, epizoötologisch niet belangrijk.

Wat de vogels betreft, die voor de eilandenrijken voor insleeping van smetstof
v aak verantwoordelijk worden gesteld, zijn er slechts enkele betrouwbare gegevens
over gelukte kunstmatige infecties van eenden.

Hoewel zij over kleine afstanden in weidestreken smetstof zullen kunnen overbren-
gen, moet door het niet correspondeercn in tijd en richting van vogeltrek en ziekte-
uitbreiding, belangrijke ziektcverspreiding door vogels worden betwijfeld (dit is
in strijd met de waarnemingen van Engelsche onderzoekers).

De enkele onderzoekingen over het infcctieus blijven gedurende twee dagen
van met viruslymphe besmette vliegen, geven nog weinig aanleiding om belangrijke
ziekte-uitbreiding aan insecten toe te schrijven, daar biologische omstandigheden
(steekvliegen zuigen na bloedopname minstens 2 dagen niet ; vliegradius van v liegen
is hoogstens 1 i km ; aanklevende smetstof van enkele vliegen is onvoldoende voor
infectie van rund) dit onaannemelijk maken.

De belangrijke factoren voor ziekteverspreiding zijn het contact van runderen
en overbrenging door den mensch.

Dr. I.iiiiRS ¹) heeft berekend naar gegevens betreffende de v eehouderij in Olden-
burg, dat de gemiddelde schade (aan vleesch en melk) door m. en k. veroorzaakt
bij een aangetast rund, ruim 100 RM. is. Dit bedrag neemt hij als basis voor de be-
rekening van de schade, veroorzaakt door een epizoötie.

De Engelsche Foot- and Mouth Disease Comittee heeft de proefnemingen der
Britsche mond- en klauwzeeronderzoekers, gedurende de laatste 5 jaren verricht,
gelijktijdig gepubliceerd in een 5e Rapport van bijna 400 bladzijden.

Het bevat o.m. onderzoekingen over de eigenschappen der smetstof. Met behulp
van de gradocol-membranen van Elford werd de grootte van het virus bepaald
op 8—18 mfx-, typen-differentiatie door ultrafiltratie was niet uit te voeren.

Vergelijkende onderzoekingen zijn uitgevoerd met de smetstoffen van de vesiculair
stomatitis der paarden en met het vesiculair cxantheem der varkens.

Aan de mogelijkheid van inslecping van mond- en klauwzeersmetstof met melk-
poeder is gedacht; de resultaten der onderzoekingen hieromtrent waren gerust-
stellend.

In analogie met hondeziekte is gepoogd, gebruik makend van de photodynamische
werking van inethyleenblauw en acrifiavine tegen mond- en klauwzeer een vaccin
te maken : het beschenen virus werkte geringer immuniseerend dan formolvaccin.

Kweekproeven zijn slechts uitgevoerd met bebroede kippen- en eendeneieren,
echter zonder succes.

De Duitsche bevinding van langdurige smelstofuitscheiding in urine bij doorge-
ziekte runderen kon niet worden bevestigd. Bij de typenbepaling der in Engeland
voorkomende smetstoffen bleken verschillende niet bij een der hoofdtypen onder
te brengen of vormden zij een overgang tusschen typen.

De wisseling van eigenschappen, welke werd waargenomen bij doorenting op groote
en kleinere proefdieren, doet veronderstellen een aantal verschillende antigene
eigenschappen in virusdeeltjes aanwezig, in analogie met die voor bacteriën.

De onvatbaarheid van doorgeziekte runderen voor intramusculaire- of contact-
infectie met homoloog virus is minstens 32 maanden van duur bevonden ; bij tong-
enting treedt dan slechts locale blaar op. Varkens waren na 10—11 maanden weer
gegeneraliseerd ziek te maken.

Het Riemser immuunserum is op zijn beschuttende werking gecontroleerd. Zelfs
groote doses konden runderen en varkens niet beschermen tegen contact-infectie
van meerdere uren ; kunstmatige infectie van runderen, varkens en caviae werd er
niet of weinig door geremd.

De algemeen gedane waarneming, dat groote, goed gevoede dieren ernstiger
van mond- en klauwzeerinfecties te lijden hebben dan verkommerde, heeft Edwards
in het groot bij ratten en caviae onderzocht.

Ondervoede ratten, caviae en egels waren weinig gevoelig voor infectie. De mond-
en klauwzeer-bcgunstigende invloed van rijk stikstofdieet en bijvoedering van lever
en wortelen kwam het duidelijkst uit bij manlijke ratten.

In de practijk is dezelfde waarneming gedaan door Bovan, die opmerkte dat
in Rhodesia een epizoötie, goedaardig gedurende de droge periode met groot gebrek
aan gras, kwaadaardig werd in de opvolgende regenperiode.

De schijnbaar goedaardige smetstof uit Rhodesia, in de eerste periode verzameld,
was voor de goed gevoede proefdieren in Pirbright reeds zeer pathogeen gebleken.

Als insleepingsmogelijkheid van mond- en klauwzeersmetstof is te beschouwen
de import van geslacht vee (beenmerg blijft eenige weken infectieus) : verder vee-
voeder.

Een paar soorten van wilde ratten waren door intramusculaire injecties te infec-
teeren.

De onderzoekingen met egels zijn in dit rapport uitgebreid ; door contact met
een ziek rund zijn egels aan mond- en klauwzeer gestorven ; omgekeerd kon met
geënte egels de ziekte op een stal gebracht worden.

Gali.oway gelukte het bij eenden locale reactie op te wekken door virusinspuitingen
in de huid der teenen.

Zeemeeuwen waren zeer weinig gevoelig ; de overbrenging der smetstof door deze
dieren zal wel uitsluitend een mechanische zijn.

Het virusprobleem bij mond- en klauwzeer \') is de titel van een uitgebreide
beschouwing welke Hecke, na het beëindigen van zijn werkzaamheden op het eiland
Riems, heeft gepubliceerd.

Naast overeenkomsten met enzymen, geeft de onzichtbare smetstof in zijn werking
echter een zeer ingewikkeld beeld te zien. Reeds de locale ontsteking is de som
van een aantal reacties, gemengd met die van het lichaam.

Geciteerd worden de histologische onderzoekingen der m. en klzr.blaren in hun
beginstadium ; deze veranderingen betreffen alleen epitheelbekleedingen (huid en
darm), waardoor m. en k.-virus als epitheliotroop aangeduid wordt.

Daarnaast werkt de smetstof cytolytisch, in welke eigenschap het overeenkomst
vertoont met bacteriophaag.

Als gedeeltelijke verklaring voor het zetelen der smetstof aan de praedilectieplaatsen

(pooten, tong) wordt aangenomen de voortdurende prikkeling, waaraan deze plaatsen
onderhevig zijn en het groote aantal celdeelingen aldaar optredend.

Een beschouwing over het antigeen, de antistofvorming en werking volgt aan de
hand van de onderzoekingen van talrijke schrijvers.

De typendifferentiëering, welke nu door talrijke mutaties en tusschenvormen
minder eenvoudig is geworden en de strijdvraag of het virus een microörganisme of
een pathologisch product van de runderepitheelcel is, worden belicht van vele zijden.
De pogingen tot actieve immunisatie beschouwt H. nog weinig geslaagd. Voorop
staat nog steeds het formolvaccin. De werking van dit vaccin berust mogelijk op on-
aangetast virus (ingesloten door eiwitstolsels door formaline veroorzaakt), dat lang-
zaam vrij komt na inspuiting.

Een groot deel van den tekst is gewijd aan de virusvermeerdering in weefselcul-
turen, op welk gebied de speciale verdiensten van schr. liggen. De kwestie der virus-
toename in-, buiten-, of zonder de dierlijke cellen wordt aan de hand der literatuur
besproken.

Met een bespreking van de vele hypothesen omtrent deze vraag besluit het artikel.

Aan het Milaneesche Instituut voor dierziekten zijn in den loop der laatste jaren
de volgende ervaringen opgedaan ¹) : De cavia vertoont bij de eerste virusoverdracht
van andere diersoorten een tamelijk hoog weerstandsvermogen. Om deze te over-
winnen zijn bijzondere maatregelen noodig (groote caviae ; overentingsmateriaal
rijk aan smetstof) ; het immuunserutn werkt op de vorming van blaren bij caviae
in overeenstemming met de dosis ; bij kleine hoeveelheden blijft uitbreiding in bek
achterwege, door inj. van 5-10 cc. valt ook de prim. eruptie weg ; de werking
van runderserum bij caviae duurt hoogstens 24 uur. Hongeren werkt ongunstig
op de blaarvorming ; 12—15 u. na de vorming van de prim. blaar vindt men het
virus in het bloed ; dit vestigt zich dan direct in het epitheel, zoodat het na 12—15 uur
onmogelijk is generalisatie te voorkomen ; de plaatselijke eruptie laat geen immuni-
teit achter, deze treedt slechts op na gegeneraliseerd ziek zijn en is dus humoraal ;
histogenc immuniteit wordt ontkend.

Voor m.- en klzr bij runderen hebben de chemotherapie, de eiwittherapie (melk,
paardenserum) evenals de specifieke vaccinthcrapie nog geen resultaten opgeleverd.

De vroegere mond- en klauwzeeronderzoeker Wagener ²) heeft voor de medici
een beknopt overzicht gegeven van de eigenschappen der smetstof, dc verschijnselen
bij dieren, de bestrijding, de besmetting van den mensch en de smetstofverspreiding;
nieuwe gezichtspunten worden hier niet geopend.

\') Gino Vianello : Osservazioni e sludi suirafta epizootica II (Staz. Sperim. per le
Malatt. Infett. d. Bestiame, Milano) Clin. Vet. 59, 1\'. 227, 1936. Résumé Jahres-
bericht Veter. Medizin. B 60, 1937, S. 367.

²) K. Wagener. Die Maul- und Klauenseuche als medizinisches Prahlern. (Med. Klin.
1938, S. 173). Referaat. Zbl. f. Bakt. 1938, B 129, S. 199.

Fortschritte der Neuzeitlichen Veterinärchirurgie. Festschrift Theodor
Schmidt zu seinem siebzigsten Geburtstage gewidmet von seinen Schülern und
Freunden. Herausgegeben von Prof. Dr. Otto Überreiter, Wien. Mit 1 Bildnis,
1 farbigen Tafel und 92 Abbildungen 1938. Verlag von Urban & Schwarzenberg,
Berlin und Wien. Geb. R.M. 13.50; Br. R.M. 12.

den oud-hoogleeraar in de chirurgie aan de Weensche Hoogeschool Dr. Schmidt,
door diens opvolger Prof. Überreiter een feestbundel uitgegeven, waaraan door
een groot aantal veterinaire chirurgen in Europa medewerking is verleend. Uit
verschillende gebieden der chirurgie van het groote en kleine huisdier zijn te zamen
25 bijdragen geleverd.

Met deze uitgave is een reeks verhandelingen gebracht, die op velerlei terrein
inderdaad het „neuzeitliche der Veterinärchirurgie" geeft. En voor den dierenarts,
die zich voor de wetenschappelijke en practische chirurgie interesseert, is deze
verzameling dan ook van belang.

Het boek bevat 232 bladzijden en is, benevens een foto van den jubilaris, van 93
afbeeldingen voorzien.

Die Retentionszysten der Speicheldrüsen beim Hunde. (Prof. Dr. E. Berge,
Leipzig). Volarnervenanästhesie (Prof. Dr. W. Bolz, Gieszen). Chronische Atem-
beschwerden und Lungengeschwülste des Pferdes (Prof. Dr. O. Bürgi, Zürich).
B -itrag zur Technik der Kastration weiblicher Schweine (Prof. Dr. K. Diernhofer.
Wien). Intrakutane Wundnaht (Prof. Dr. G. Forssell, Stockholm). Klinische
Bf merkungen zu Lymphdrüsengeschwülsten (Prof. Dr. St. v. Gajewski, Lemberg).
Bluttransfusion bei Pferden und Hunden (Prof. Dr. G. A. v. GuOth, Budapest).
Extremitätenerkrankungen des Pferdes und des Rindes (Prof. Dr. F. Habacher,
Wien). Eindgriffe aus dem Gebiete der praktischen Rinderchirurgie (Prof. Dr. J. H.
Hartog, Utrecht.) Einige wichtige Probleme aus der Krankheitslehre der kleinen
Haustiere (Prof. Dr. A. Ki.arf.nbeek. Utrecht). Zur Gründung von Veterinär-
kliniken und Ambulanzen in Tierzuchtgebieten Jugoslawiens, mit besonderer
Berücksichtigung der chirurgischen Tätigkeit (Prof. Dr. O. Koester, Agram).
Vorkommen und Diagnose des Kieferhöhlenkarzinoms beim Pferd (Prof. Dr. A.
Leuthold, B.-rn). Ueber die odontogenen Tumoren der Kiefer. Ein mandibulares
Lymphozystom bei einem Pferde (Prof. Dr. A. Mensa, Bologna). Einige Mitteilungen
über Kryptorchismus bei den Haustieren (Prof. A. Möller-Sörensen, Kopen-
hagen). Die operative Frakturbehandlung in der Veterinärliteratur (H. Moltzen-
Niei.zen, Kopenhagen). Die Röntgentherapie der bösartigen Geschwülste der
Haut bei Hunden (Prof. Dr. A. Pommer, Wien). Ein Beitrag zur Oralsepsis des
Pferdes (Dr. W. Schmal, Berlin). Einiges über den Nabelbruch der Fohlen (Prof.
Dr. E. Silbersiepf., Berlin). Thrombose der Arteriae iliacae beim Pferd (Prof. Dr.
Gh. Udriski. Bukarest). Durch Thrombosierung der Extremitätenarterien verur-
sachte Lahmheiten, sog. intermittierendes Hinken, des Pferdes (Prof. Dr. O. UebeR-
reiter, Wien). Botryomyko.se des Hodensackes bei Hengsten und Wallachen (Prof.
Dr. O. Uf.iu.rrf.iter, Wien). Meine Erfahrungen mit der Einspritzung von Trichlor-
essigsäure zwecks Heilung gutartiger Geschwülste (Prof. Dr. E. v. Wajgiel, War-
schau). Die Abnutzungscrscheinungen an den Fuszgelenken des Pferdes (Prof. Dr.
M. Westhues, München). Die Kastration am stehenden Pferde (Dozent Dr. J.
Zemaitis, Kaunas). ICrfahrungen mit der Heiszluftbehandlung in der Veterinär-
chirurgie (Prof. Dr. G. Nenkoff, Sofia).

Schmaltz, Atlas der Anatomie des Pferdes, Teil II, Topographische
Myologie, fünfte Auflage, 28 R.Mk. Verlagsbuchhandlung von Richard Schoetz,
Wiihelmstrasze 125, Berlin S.W. 68.

De vraag, waarvoor men hier komt te staan om een bespreking te geven van de
5de oplaag van het tweede deel van de atlas van Schmaltz van de anatomie van
het paard, is of het nog nodig is hiervan de uitstekende kwaliteiten te herhalen.
Men zou kunnen volstaan met de vermelding er is weer een herdruk van de topo-
graphische myologie en ik geloof ervan overtuigd te zijn, dat ieder, die dit leest in
eens de mooie platen weer voor ogen heeft, die dit werk kenmerken. Hij zal ze zich
nog uit de snijzaal herinneren en nog weten hoe nuttig ze daar bleken te zijn bij het
prepareren. Een werk als dit, gemaakt door een bekend anatoom en uitgevoerd

door een kunstenaar, kan moeilijk anders dan een recensie vol lof ontvangen. De
enige verandering, die aangebracht is, is een gevolg van de veranderde nomencla-
tuur. Het is te hopen, dat ondanks de ongunstige tijden, die we thans beleven, toch
nog velen de lust voelen komen een dergelijk voornaam werk in hunne verzameling
op te nemen. Voor de studenten is het een betrouwbare gids. Ik beveel het dan
ook gaarne aan.

Samenstelling, verteerbaarheid, verteerbare bestanddelen en zetmeel-
waarde van voedermiddelen, samengesteld voor het Centraal Veevoeder-
bureau in Nederland door Ir. Tj. J. Hitsman. Prijs ƒ0.10 per ex., te storten op
giro 32598 van Ir. H. J. van Laarhoven te Boxtel.

Naast de verkorte tabel over samenstelling en voederwaarde der voedermiddelen
is thans de bovengenoemde meer uitgebreide uitgave verschenen. De gegevens heb-
ben vooral betrekking op de voederartikelen, welke in Nederland worden gebruikt
en onderzocht zijn aan hel Rijkslandbouwproefstation voor Veevocderonderzoek
te Wageningen. Voor de gehaliecijfers vinden we naast het gemiddelde ook
de maxima en minima aangegeven. De zetmeelwaarde is op tweeërlei wijze berekend
n.1. door in het ééne geval het vert. werkelijk eiwit en in het tweede geval de verteer-
bare eiwitachtige stoffen in de berekening op te nemen.

Het spreekt haast vanzelf, dal deze uitgave nog eenige uitbreiding kan ondergaan.
Zoo zou men ook de afvalproducten der zuivelbereiding nog kunnen opnemen.

Deze uitgave is onmisbaar voor ieder, die zich met veevoedingsvraagstukken
bezighoudt, dus ook voor dierenartsen. De heer Huisman verdient een compliment
voor de uitgebreide gegevens, die hij in hel belang van de Nederlandsche landbouw
heeft verzameld.

In Engeland vormen de pluimveeziekten meer en meer een ernstige bedreiging
voor de pluimveehouderij. Reeds vroeger heb ik er op gewezen, dat een der groote
bezwaren in Engeland was de geringe belangstelling en de geringe kennis, welke
de dierenartsen hadden ten opzichte van pluimveeziekten en pluimveehouderij in het
algemeen. Inmiddels is het pluimvee zelf ook niet algemeen in handen van vak-
menschen, zoodat men veelal er toe gekomen is er maar op los te fokken van rijp en
groen. Ik spreek hierbij niet van de z.g. tentoonstellingsfokkers ; dit is over het alge-
meen een andere categorie van menschen en bij deze specialisten doen de ziekte-
bezwaren zich om talrijke redenen veel minder gelden.

Al dergelijke oorzaken hebben er toe geleid, dat men zich in Engeland ernstig
ongerust maakt over de toekomst der pluimv eehouderij en dat de Regeering in 1937
een commissie benoemd heeft, welke dat vraagstuk bestudeerd heeft en daaromtrent
een zeer interessant rapport uitgebracht heeft. Dit rapport gaf maatregelen aan in
de richting zooals die in ons land en Duitschland genomen zijn. Dergelijke maat-
regelen tasten echter de vrijheid van het bedrijf min of meer aan, vandaar dat er
in Engeland een geweldige oppositie tegen ontstaan is en dit rapport een stroom van
artikelen heeft doen ontstaan, die nog steeds voortgaat.

Sir Frederick Hobday, de hoofd-redacteur van The Veterinary Journal heeft al
jarenlang geprobeerd bij de vcterinairen meer belangstelling te wekken en herhaalde
malen heb ik met hem gesproken en bleek hij de zaak volkomen juist in te zien
Thans geeft hij weer een speciaal pluimvee-nummer uit, dat in een serie artikelen
verschillende pluimveeziekten bespreekt.

In de inleiding zegt hij : „Wij, als veterinairen, hebben ons te weinig geïnteres-
seerd voor de pluimveeproblemen. Toch zijn bijna alle methoden om de besmette-
lijke pluimveeziekten te bestrijden het resultaat van de werkzaamheden van veteri-

nairen". Hier worden naar mijn meening twee zaken min of meer verward, n.m.1.
de gelukkige resultaten van de bestrijding der besmettelijke ziekten is wel het werk van
veterinairen, maar de belangstelling van de praktici in Engeland is daarbij zeer sterk
ten achter. Daar zit juist de groote fout. De prakticus, die den geheelen dag met de
menschen contact heeft en hun vertrouwensman moet zijn, heeft zelf te weinig
kennis en belangstelling gehad en het gevolg was, dat zij er buiten gehouden werden
en de weg openstond voor leeken- en kwakzalversgedoe.

Nu is dit speciale pluimvee-nummer beter bedoeld dan geslaagd, althans wat
den aard der onderwerpen betreft. Verschillende hiervan hebben meer een weten-
schappelijk-theoretische waarde dan dat de collega in de praktijk er iets aan heeft.
Een kort overzicht wil ik er van geven.

Een bespreking van gevallen van black-head bij kalkoenen, waarbij tevens in de
leverhaarden lymphoïde cellen gevonden werden, die aan lymphomatosis doen
denken. De lymphomatosis zou hier een gevolg zijn van de prikkeling door de para-
sieten.

De haemocytoblasten komen voor in het peripherale bloed en wijzen op een
mycloide prikkeling. Zij is niet-specifiek en komt bij alle leeftijden, rassen en in
beide geslachten voor. Het kan voorkomen bij normale dieren en bij verschillende
ziekten en is dus geen ziekte per se. Het is geen typisch verschijnsel bij neuro-lympho-
matosis, doch komt meer voor na coccidiosis.

Tellingen van de verschillende soorten cellen in het bloed van normale dieren
bij verlamming en bij coccidiosis worden vermeld.

Van de verschillende preparaten, die geprobeerd zijn, bleek chloroform het beste
te zijn en gaf een diepe anaesthesie.

Beschrijving van een geval van lymphomatosis bij een fasant. Omtrent de oorzaak
verkeert de schrijver in het onzekere.

Na deze artikelen volgen referaten op pluimveegebied uit verschillende tijd-
schriften en een overzicht van de pluimveehouderij in Engeland in 1938 door Majoor
J. MacDoughall, secretaris van den Nationalen Pluimvee Raad.

Vischnummer van het Vlaamsch Diergeneeskundig Tijdschrift. Maart
\'939- ^8stc Jaargang No. 3.

Dat ook onder de Vlaamsche collega\'s belangstelling voor de grensgebieden
van ons vak bestaat bewijst de bovengenoemde keurige aflevering. Prof. de Regt
geeft een overzicht van de „Anatomie en Biologie der Visschen", Prof. Gelrdf:n
bespreekt de „Ziekten der Visschen", in het bijzonder die welke voor de keuring
van beteekenis zijn, terwijl ten slotte collega Dr. L. Dedeken (Gent) de „Keuring
van Visch" beschrijft, waarbij eenige beschouwingen aan de voedingswaarde
worden gewijd.

Wij bevelen de lezing van deze verhandelingen gaarne aan. Zij zullen ook
voor den Noord Nederlandsche collega\'s die zich met deze materie bezighoudt
van veel nut zijn.

Mededeelingen van het Landbouwkundig Bureau der Nederlandsche
Stikstof-Meststoffen-Industrie, Heerlen. No. 20, April 1939.

4. Ervaringen met het voederen van ingekuild jong gras in het winterhalfjaar
1938/1939 op het bedrijf „Pasveer" te Loënga bij Sneek.

Op aanvrage worden deze mededeelingen aan belangstellenden gratis toege-
zonden.

Van dit bureau is verschenen een publicatie over „Het kunstmatig drogen van
gras", verslag van de proefnemingen in 1938 door Dr. Ir. H. J. Frankf.na. Deze
publicatie is verkrijgbaar tegen ƒ0.35 ^na storting vooraf op giro No. 32598 ten
name van Ir. J. H. J. van Laarhoven te Boxtel.

De CENTRALE RAAD van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, kennis
genomen hebbende van een ingekomen schrijven van het Bestuur van de Afdeeling
A. van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, waarin bezwaren werden gemaakt
tegen de gedragingen van den Dierenarts B. te D., lid van de genoemde Afdeeling,
in wezen en strekking hierop neerkomende : zooals zij in schrijven van 17 April 1938
door den Centralen Raad aan den Dierenarts B. zijn medegedeeld :

„Het bestuur van de Afdeeling A. van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
beklaagt er zich bij den Centralen Raad over, dat U, niettegenstaande meermalige
uitnoodiging ingevolge artikel 19 van het Huishoudelijk Reglement van de Maat-
schappij, waarbij U tot een onderhoud met dat afdeelingsbestuur werd uitgenoodigd
gemeend heeft niet aan dat verzoek te moeten voldoen.

De Centrale Raad zag zich gaarne ingelicht welke redenen U daarvoor heeft gehad.

Tegelijkertijd beklaagt bovengenoemd afdeelingsbestuur er zich over, dat U bij
de laatste mond- en klauwzeer epizoötie leeken uitgestuurd zoudt hebben om runde-
ren met bloed tegen deze ziekte in te spuiten. Ook hierover zag de Centrale Raad
zich gaarne van Uwe zijde ingelicht.

Met het oog op het vergaderen van den Centralen Raad op 30 April zult U mij
met een spoedig antwoord verplichten.

„Refereerende aan het schrijven van den Centralen Raad en Uw antwoord,
respectievelijk van 17 April en 28 April, heb ik de eer U op korten termijn te ver-
zoeken, de van U gevraagde inlichtingen aan den Centralen Raad wel te willen
verstrekken.

„Mijn schrijven dateerende 13 Mei 1938, No. 88, is door U tot nog toe niet be-
antwoord, niettegenstaande antwoord op korten termijn verzocht wordt.

In overleg met den Voorzitter van den Centralen Raad, bericht ik U thans, dat
U nog gelegenheid krijgt de gevraagde inlichtingen te verstrekken vóór Zondag

5 Juni 1938. Artikel 18 van het Huishoudelijk Reglement van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde legt U de verplichting op aan het verzoek van den Centralen Raad
te voldoen. Bovendien wil ik echter Uwe aandacht vestigen op Artikel 43 van het
zoo even genoemde Reglement. Mocht ik op 5 Juni niet in het bezit zijn van Uw
antwoord, dan wordt aangenomen, dat U geen inlichtingen wenscht te verschaffen.

Kennis genomen hebbende van de antwoorden van den Dierenarts B., respectieve-
lijk 3 Juni 1938, luidende aldus:

Wegens ziekte en sterfgeval in de familie was het mij tot dusverre onmogelijk uw
schrijven te beantwoorden.

„Voor de goede orde, deel ik U tnede, dat U hoogstwaarschijnlijk in het midden
van de volgende week mijn antwoord op Uw verzoek zult kunnen ontvangen.

„Eerst heden ben ik in staat Uw schrijven van 17 April j.1. te beantwoorden.
Persoonlijke- en familie-omstandigheden hebben mij tot dusver verhinderd Uw
schrijven uitvoerig te beantwoorden.

Alvorens op den inhoud van Uw schrijven nader in te gaan, meen ik te moeten
vooropstellen, dat door het Afdeelingsbestuur op onregelmatige wijze : a. ten mijnen
opzichte is gehandeld en h. bij Uwen Raad tegen mij een klacht is ingediend.

Ik kan dan ook niet erkennen, dat Uw Raad in dezen bevoegd zou zijn tot eenige
uitspraak of besluit als bedoeld bij de Statuten of het huishoudelijk reglement onzer
Maatschappij en moet mij dan ook dienaangaande alle rechten voorbehouden.

Voorts meen ik gerechtigd te zijn de vraag te stellen, of mij niet een afschrift had
behooren gezonden te worden van de, naar ik veronderstel schriftelijk door het
Afdeelingsbestuur ingediende klacht, waarop Uw schrijven van 17 April j.1. doelt.
Nu dit tot mijn leedwezen niet is geschied, verkeer ik ten aanzien van de „klacht"
nog steeds in het onzekere en moet mij ook te dien opzichte alle rechten voorbe-
houden.

Ik kan dan ook niet Uw meening deelen, dat art. 18 van het huishoudelijk regle-
ment mij in dezen verplicht tot antwoorden en betwist dat bij niet-antwoorden
mijnerzijds art. 43 van genoemd reglement toepasselijk zou zijn.

Tenslotte moet ik nog opmerken, dat de wijze waarop de Inspecteur van den
Veeartsenijkundigen Dienst, de Heer G. zich jegens mij in dezen gedragen heeft,
mij het onmogelijk maakt met genoemden Heer hetzij schriftelijk of mondeling over
deze aangelegenheid nog verder van gedachten te wisselen, en dat ik niet geacht wil
worden mij met dit schrijven ook tot hem te hebben gericht.

Den inhoud van Uw schrijven thans beantwoordende, doe ik dit zonder mij daartoe
verplicht te achten en zonder geacht te willen worden mij aan eenige uitspraak of
besluit Uwerzijds gebonden te beschouwen : ik antwoord U enkel en alleen uit
deferentie voor de leden van Uwen Raad, met handhaving van hetgeen ik in de
vorige alinea heb opgemerkt ten aanzien van den Heer G., dien ik— ware hier wel
sprake van een rechtsgeldige behandeling eener regelmatig aanhangig gemaakte
zaak — desneen — als arbiter zou moeten wraken.

Het Afdeelingsbestuur beklaagt zich er over, dat ik geweigerd zou hebben gevolg
(e geven aan een meermalige uitnoodiging tot een onderhoud.

Ik ben mij hiervan niet bewust. Ik heb slechts aan het Afdeelingsbestuur gevraagd
mij vooraf te willen mededeelen welke bezwaren tegen mij waren ingebracht en door
wien. Ik ben van meening dat art. 18 van genoemd reglement slechts dan verplicht
aan een uitnoodiging tot onderhoud gevolg te geven, wanneer tevoren wel omschreven
wordt medegedeeld, waarop dit onderhoud betrekking zal hebben. Ik acht dit van-
zelfsprekend, daar men zich toch behoorlijk op een dergelijk onderhoud moet kunnen
voorbereiden. Toen het Afdeelingsbestuur mij uitdrukkelijk weigerde de gevraagde
mededeelingen te verstrekken, achtte ik mij van elke verplichting ontslagen aan
de uitnoodiging gevolg te geven.

Ten aanzien van de tweede grief bedoeld in Uw schrijven van 17 April 1938, kan
ik U meedeelen, dat inderdaad door mij bij de laatste mond- en klauwzeer epizoötie
voor de inenting van runderen met een door mij zelf bereid serum tegen deze ziekte
gebruik is gemaakt van de voortreffelijke diensten van een persoon, die wettelijk
tot inenting niet bevoegd was.

Ik meende evenwel, dat gezien de abnormale omstandigheden waarin ik ver-
keerde, een hoogere rechtsplicht 11.1. de zorg om den veestapel 7.00 goed mogelijk
door de epidemie heen te helpen mij noodzaakte van deze diensten gebruik te
maken. Het was mij toch niet mogelijk voldoende assistentie v an wettelijk bevoegden
te verkrijgen, terwijl ik zelf onmogelijk persoonlijk de vele honderden gevallen van
mond- en klauwzeer, waarin mijn hulp werd ingeroepen, kon behandelen. Dit
laatste was mede een gevolg hiervan, dat de Inspecteur van den Veeartsenijkundigen
Dienst mij — evenals mijn Collega\'s — nog met de overstelpende taak had belast
van de contrôle van de stallen — of en in hoeverre het vee genezen was.

Ik ben ervan overtuigd — en zou U daarvan desgewenscht bewijzen kunnen
overleggen — dat het vee dat door mij of in mijn opdracht is ingeënt met mijn serum
op juiste wijze is behandeld en in bijna alle gevallen bevredigende resultaten ver-
kregen zijn.

Kennisgenomen hebbende van het daarop door den Centralen Raad verzonden
antwoord, dateerende 19 Juni 1938, luidende aldus :

„Artikel 40 van het Huishoudelijk Reglement van de Maatschappij voor Dierge-
neeskunde luidt :

Voorts neemt de Centrale Raad in behandeling alle zaken, die te zijner kennis
komen en die hij in strijd acht met de waardigheid van den diergeneeskundigen
stand, met de belangen der Maatschappij en van hare leden en is bevoegd alle stap-
pen te doen, die hij lot oplossing daarvan noodig acht.

Het gebruikmaken van diensten van personen, die wettelijk niet tol enting bevoegd
zijn, kan een handeling zijn. die in strijd is met de waardigheid van den diergenees-
kundigen stand.

De Centrale Raad noodigt U ingevolge artikel 19 van het Huishoudelijk Reglement
uit tot het geven van nadere inlichtingen daaromtrent in de vergadering van den
Centralen Raad op Zaterdag 2 Juli, des voormiddags om elf uur in Hotel Terminus
te Utrecht.

Kennisgenomen hebbende van de in de vergadering van den Centralen Raad op
■2 Juli door den Dierenarts B. gegeven inlichtingen, inhoudende in hoofdzaak :

dat de Dierenarts B. in die vergadering erkent, dat een boerenzoon, die eerst
onder zijn leiding enkele dieren had ingespoten, door hem later van alle details

volledig op de hoogte is gebracht, en hij deze de bedoelde inspuitingen heelt laten
verrichten bij eenige honderden runderen van eenige tientallen veehouders, en dat
de dierenarts B. hiertoe is overgegaan omdat het hem niet gelukte assistentie van
naburige collega\'s of hulp door bemiddeling van het bureau voor plaatsvervanging
te Utrecht te ontvangen, terwijl de veehouders hem schreiende verzochten zijn hulp
te verleenen,

dat de Dierenarts B. hoewel aanvankelijk dus niet van plan de hulp van dien
bedoelden leek te benutten, er toch toe is overgegaan, omdat hij naast het gewone
werk, overstelpt was met ambtelijke opdrachten van den Heer Inspecteur van den
Veeartsenijkundigen Dienst, werkzaamheden waarvan door hem geen ontheffing
is gevraagd, omdat hij dan meende, dat aan andere collegae, die opdrachten bij zijn
clientèle zouden worden opgedragen,

dat de Dierenarts B. desgevraagd verklaarde, dat als de omstandigheden van
gelijken aard zouden zijn in de toekomst, hij weer gebruik van de hulp van den leek
zou m-iken, dat hij toezegde, omdat de Centrale Raad niet van de noodzaak dei-
gewraakte handelingen overtuigd was, alsnog een schriftelijk verweer in te dienen,
nadat hem wai medegedeeld, dat door d n Centralen Raad legen hem een aanklacht
zal worden ingediend wegens het plegen van handelingen in strijd met de waardigheid
van den diergeneeskundigen stand, en dat de Centrale Raad daarmede wilde
volstaan omdat verder uit de inlichtingen van E. was gebleken, dat hij te zijner tijd
aan de overige gevraagde inlichtingen van het Bestuur van de Afdeeling A. van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, nog wel zou willen voldoen, wanneer die uit-
noodiging tot een onderhoud gepaard ging met de meest uitgebreide inlichtingen,
waarom dat onderhoud werd verlangd en met beschikbaarstelling van afschriften
van de tegen den Dierenarts B. ingediende grieven, na welke overwegingen de Cen-
trale Raad uitvoering heeft gegeven aan het besluit van zijn vergadering van 2 Juli
1938, om een tuchtrechtelijke vervolging in te stellen tegen den Dierenarts B., mede
gelet op hel voor die vergadering van 2 Juli 1938, van B. ingekomen schrijven, datee-
rende 28 Juni 1938, luidende aldus:

,,In antwoord op Uw schrijven van 19 dezer heb ik de eer U te berichten, dat ik
gaarne bereid ben U mondeling op Zaterdag 2 Juli a.s. nog nadere inlichtingen te
v erstrekken, onvoorziene omstandigheden voorbehouden.

Ik moet evenwel opmerken, dat ik mijn schrijven van 17 dezer ten volle
handhaaf en niet geacht wil worden mij aan eenig besluit Uwerzijds gebonden te
achten.

En ter uitvoering waarvan, door den Centralen Raad de volgende klachl schriftelijk
ter kennis van den Dierenarts li. is gebracht, dateerende 6 Juli 1938, cn luidende
aldus :

„Wij hebben de eer U te berichten, dat de Centrale Raad in zijn zitting van
² Juli 1938 heeft besloten tegen U een tuchtrechterlijke vervolging in te stellen,
omdat U bij de laatste mond- en klauwzeerepidemie gebruik gemaakt heeft van de
assistentie van een leek, en aldus een handeling heeft verricht strijdig met de waardig-
heid van den diergeneeskundigen stand, een handeling in strijd met het doel van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde en vastgelegd in Art. 2e der Statuten.

Zooals in de zitting b.v. is medegedeeld wordt door den Centralen Raad van U
tegemoet gezien een schriftelijke uiteenzetting, ten doel hebbende de overmacht en
de noodzaak voor U om de gewraakte handeling te verrichten, te bewijzen.

Bij de beoordeeling van het aan U ten laste gelegde zal het Lid van den Centralen
Raad de Heer G. worden gewraakt.

Kennisgenomen hebbende van een schrijven van den Dierenarts B.. dateercndc
13 Juli 1938, luidende aldus :

„Ik heb de eer U te berichten, dat het mij tot dusverre niet mogelijk is geweest U
de gewenschte inlichtingen mede te deelen. Binnen korten tijd zal U deze worden
toegezonden.

Kennisgenomen hebbende van een schrijven van den Centralen Raad, dateerende
15 Augustus 1938, luidende aldus:

„Onder verwijzing naar Uw schrijven van 13 Juli, verzoek ik U de mij binnen
korten tijd toegezegde inlichtingen wel te willen verstrekken.

Kennisgenomen hebbende van een schrijven van den Centralen Raad, dateerende
3 September 1938, luidende aldus :

..De bij schrijven No. 131 van 6 Juli 1938 van U gevraagde schriftelijke uiteen-
zetting is nog niet ontvangen. 13 Juli zegde U een inzending binnen korten termijn
toe; ik herinnerde U daar 15 Augustus aan, maar mocht tot nog toe niets van U
vernemen.

Op i 7 September vergadert de Centrale Raad en Voorzitter en ondergeteekende
zullen den Centralen Raad voorstellen op dien datum de tegen U ingediende be-
schuldiging te behandelen. Het is Uw belang, dat dt\' Centrale Raad op dien datum
in het bezit is van het gevraagde, daar anders Art. 43 van het Huishoudelijk Regle-
ment van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zal worden toegepast.

Mocht U naast de schriftelijke uiteenzetting behoefte gevoelen Uw standpunt nog
verder mondeling toe te lichten, dan zal de Centrale Raad U daartoe gaarne gelegen-
heid geven. Ik zal U dan na Uw bericht nog nader mededeelen op welk tijdstip en
waar de Centrale Raad U kan ontvangen.

Kennisgenomen hebbende van het antwoord van den Dierenarts B., dateerende
i ") September 1938, luidende aldus :

„Met verwijzing naar mijn schrijven van 17 Juni j.l. cn met handhaving van de
daarin vermelde reserves alsmede onder voorbehoud van al mijn rechten ten aanzien
van Uw besluit vermeld in Uw schrijven van 6 Juli j.l. betreffende het instellen van
een tuchtrechterlijke vervolging, — waarvan ik de rechtsgeldigheid niet kan erkennen
— heb ik de eer U — geheel onverplicht — het navolgende ter kennis te brengen.

Voorzoover ik kan nagaan zullen er omstreeks het tijdvak 26 October 10 Novem-
ber 1937 enkele honderden koeien op mijn aanwijzing en volgens mijn instructies
zijn ingespoten.

In dien tijd heb ik mij via Dr. N. te Utrecht gewend tot het Bureau voor plaats-
vervanging aldaar, Dr. N. deelde mij mede, dat er geen assistenten meer beschikbaar
waren. Hij heeft zich vervolgens persoonlijk gewend tot den Heer M. te Utrecht,
die toentertijd nog verving, maar enkele dagen later vrij kwam en op 28 Oct. 1937
bij mij is gekomen en mij 3 weken heeft geassisteerd. Vóór M. heb ik nog een middag
assistentie kunnen krijgen van Collega P. te R.. wien \'t ook verder aan tijd ontbrak.
Ik heb ook nog hulp gevraagd van Collega S. destijds te T.. thans assistent bij prof.
V. te Utrecht. Deze was niet beschikbaar.

Op 28 October 1937 begon er veel werk voor de Inspectie te komen, zoodat naast
de assistentie van den Heer M. meerdere hulp noodzakelijk was.

van de contrôle van den gezondheidstoestand van het vee aan leeken, nl. vee-
opzichiers is opgedragen.

Ik kan dan ook niet erkennen, dal het inenten in tijden van nood door leeken,
op aanwijzing en onder toezicht van den bevoegden veearts, in strijd zou zijn met
de waardigheid van den diergeneeskundigen stand.

Overwegende, dat de Dierenarts B. niet heeft gevraagd om eenige nadere monde-
linge toelichting, waaruit dus is af te leiden, dat hij van de hem bij schrijven van
3 September van den Centralen Raad geboden gelegenheid, tot verdere mondelinge
toelichting van zijn standpunt, geen gebruik wenscht te maken;

Overwegende, dat door de verklaringen van B. is komen vast te staan dat deze
in den herfst van 1937 vee heeft doen inenten door een onbevoegde;

Overwegende, dat de Dierenarts B. in zijn schriftelijk verweer niet is geslaagd de
noodzaak van de bij schrijven van den Centralen Raad van 6 Juli 1938 gewraakte
handeling te bewijzen ;

Overwegende, dat ook de noodzaak van de gewraakte handeling niet eerder is
gebleken, noch uit de den Centralen Raad ter beschikking gestelde stukken, noch uit
de mondelinge toelichting van den Dierenarts B. in de vergadering van den Centralen
Raad op 2 Juli 1938 ;

Overwegende, dat blijkens den brief van B. aan den Centralen Raad dd. 3 Septem-
ber 1938 wel blijkt, dat B. heeft getracht bevoegde hulp te krijgen, maar niet is ge-
bleken, dat hulp van bevoegden in \'t geheel niet te verkrijgen was ;

Overwegende, dat niet aannemelijk is gemaakt, dal in casu de rede is geweest van
een noodtoestand, welke hulp van een onbevoegde bij de inenting noodzakelijk
maakte, daar niet aan den Centralen Raad voldoende en nauwkeurige gegevens zijn
verstrekt omtrent het aantal runderen, hetwelk moest worden ingeënt en van den
tijd, waarin deze inenting moest geschieden clan alleen dat in den herfst van 1937
door B. ongeveer 1000 stuks vee is ingeënt, waardoor zonder meer niet is aangetoond
de noodzakelijkheid van het doen inenten door een onbevoegde ;

Overwegende, dat naar hel oordeel van den Centralen Raad een dierenarts niet
dan in den grootsten nood een onbevoegde inentingen als de onderhavige kan doen
verrichten, daar deze inentingen van ingrijpenden aard zijn en groote risico\'s mede-
brengen ;

Overwegende, dat B. mitsdien door het inroepen van de hulp van een leek en
onbevoegde voor het inenten van runderen de kwakzalverij heeft bevorderd en de
overtreding van de desbetreffende wettelijke bepalingen heeft uitgelokt, althans in
de hand gewerkt ;

Overwegende, dat een dergelijke handeling is in strijd met de waardigheid van
den diergeneeskundigen stand en met het doel van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, zooals dat omschreven is in artikel 2 van de statuten dier Maatschappij ;

Overwegende, dat op den Dierenarts B. op grond van het bepaalde in Statuten
en Huishoudelijk Reglement van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, artikel 2
sub e en 26 van de Statuten, artikel 40 en 41 van het Huishoudelijk Reglement,
maatregelen van tucht dienen te worden toegepast ;

Besluit den Dierenarts B. op grond van het bepaalde in de Statuten van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde, artikel 26 een boete op te leggen groot tweehonderd
gulden te voldoen vóór 1 Juli 1939 ;

Aldus gewezen in de vergadering van den Centralen Raad op Zaterdag 4 Maart
1939 in samenstelling :

C. Tenhaeff, Voorzitter ; H. R. Wigersma, P. J. de Jong, Dr. J. A. Beijers, Leden;.

Verstaat, dat deze beslissing met weglating van namen zal worden gepubliceerd
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Alhoewel de werkzaamheden van het secretariaat in het afgeloopen jaar iets
minder intensief waren, blijft de vervulling van deze functie veel tijd vergen. Van
het nauwere contact met het Maatschappijleven gaat echter steeds een zekere genoeg-
doening uit, die het mogelijk maakt, dat steeds weer met hernieuwde ambitie deze
werkzaamheden door mij worden waargenomen. Vooral door het medeleven van
mijn medebestuursleden en van de leden van onze afdeeling ontvang ik ruimschoots
belooning en waardeering.

Met nog meer voldoening zou ik in dit verslag mijn genoegdoening hebben geuit,
wanneer de leden van onze afdeeling door betere opkomst op de afdeelingsvergade-
ringen blijk van hun medeleven hadden gegeven.

Het vergaderingbezoek blijft met onze 54 leden door een gemiddelde opkomst
van circa 17 leden beneden de verwachting, temeer daar het bestuur haar uiterste
best doet de agenda\'s door vervulling van spreekbeurten zoo aantrekkelijk mogelijk
te maken. Gaarne breng ik in dit verslag een woord van dank aan onze trouwe
vergaderingbezoekers, waarmede het bestuur steeds op de meest aangename en
prettige wijze heeft mogen samenwerken.

Ledenlijst : Van de 69 dierenartsen, die woonachtig zijn in de Provincie Noord-
Brabant, waren er op 1 Januari 1939 in totaal 64 lid van de Mij. v. Diergeneeskunde
en 54 lid van de Afdeeling Noord-Brabant : 5 dierenartsen zijn geen lid van de Mij. ;

3 zijn lid van de Alg. Afdeeling, 3 zijn lid van de Afdeeling Mil. Paardenartsen en

In het jaar 1938 bedankte collega P. Boots als lid van de Maatschappi j, aangezien
hij zich niet met de genomen besluiten kon vereenigen en zijn vrijheid van handelen
wcnschte te behouden. Overschrijving naar de Afdeeling Zeeland werd aangevraagd
door den Heer Inspecteur P. Stehouwer te Breda. Dr. B. Kessens en S. v. d. Akker
bedankten als lid wegens vertrek uit onze Provincie.

Als nieuwe leden mochten wij in ons midden begroeten de collega\'s Snelting,
Corbey en W. Nieuwenhuys, terwijl tijdens de Decembervergadering Collega
H. Meyer het verlangen kenbaar maakte om overgeschreven te worden van de
Alg. Afdeeling naar de Afdeeling Noord-Brabant.

Evenals in voorgaande jaren werden door het bestuur herhaalde pogingen gedaan
om de niet-leden te overtuigen van het groote belang zich in hun eigen vakorganisatie
te vereenigen.

Wij mogen ons gelukkig prijzen, dat ons streven in drie gevallen met succes is
bekroond en wij zullen niet nalaten om onze actie tot ledenwerving voort te zetten.
Wij doen hierbij echter een dringend beroep op de medewerking van de leden, die,
doordat zij in dezelfde woonplaats als de niet-leden zijn gevestigd, door beter contact
en door vriendschappelijke bejegening ons werk belangrijk kunnen verlichten.

Vooral met het oog op de tot standkoming van een goede regeling van het zieken-
fondswezen, dat nu ook door den N.C.B. in studie is genomen, zal het gewenscht
zijn, dat alle Brabantsche dierenartsen, zonder uitzondering, hun steun en mede-
werking verleenen aan de vereeniging, die de behartiging van hun belangen op de
eerste plaats heeft te dienen.

Nog steeds is het overgroote meerendeel van onze leden ervan overtuigd, dat het
vrije beroep verre de voorkeur verdient boven het door ziekenfondsvoorschriften
gereglementeerde en hierdoor is dan ook te verklaren, dat de meesten onzer slechts
noodgedwongen overgaan tot oprichting van een diergeneeskundig ziekenfonds.

Moet U echter eenmaal met dezen stroom mede, schikt U dan ook naar de genomen
besluiten Uwer Afdeeling en laat vooral op dit gebied meer uniformiteit heerschen.
Laat U niet beïnvloeden door een niet goedwillende, vaak te egoïstisch denkende
buurtcollega en vooral houdt U aan de tarieven, die door onze afdeeling zijn vast-
gesteld. Hiermede zult U uiteindelijk niet alleen Uw eigen belang, maar ook dat
Uwer vakgenooten den besten dienst bewijzen.

Momenteel zijn diergeneeskundige ziekenfondsen in werking te Breda, Wouw en
Hoeven. Alleen van de fondsen te Wouw en Hoeven zijn de reglementen goedge-
keurd.

Bestuurswijzigingen : Door ambtelijke bezigheden gedwongen kon onze Voorzitter
een herbenoeming in deze functie niet meer aanvaarden en ontstond een vacature,
waarin werd voorzien door de benoeming van collega G. v. d. Werf. Bijna 10 jaar
heeft collega Kirch de voorzitterszetel ingenomen, nadat hij reeds enkele malen
als plv. voorzitter de vergaderingen had geleid. Op onnavolgbare wijze heeft hij
zich van zijn taak gekweten en wij zien hem dan ook noode heengaan. Door over-
schrijving van onzen vice-voorzitter naar de afdeeling Zeeland kwam ook deze
zetel vacant en wij kunnen niet anders dan onzen dank van harte betuigen voor het
vele verdienstelijke werk. dat deze collega voor onze afdeeling heeft verricht. Wij
mochten het genoegen smaken, dat onze scheidende voorzitter zich met het be-
kleeden van deze functie wilde belasten en liern zoodoende als bestuurslid van onze
afdeeling behouden.

Vergaderingen : In 1938 werden 4 Afdeelingsvergaderingen gehouden, waarvan
een door een bestuursvergadering werd voorafgegaan.

Als sprekers traden op: Dr. \'1\'ausk van de Organonfabrieken met het onderwerp
„Hormoontherapie", Dr. Beyers en Kirch met het onderwerp „Tuberculose-
bestrijding" en Dr. Veenbaas met het onderwerp „Onvruchtbaarheid bij Runde-
ren".

Vooral de eerste vergadering, waaraan een excursie naar de Organonfabrieken
was verbonden, bleek voor de afdeeling een groot succes. Niet minder dan 41 dieren-
artsen namen aan deze excursie deel, waaronder wij 20 gasten uit aangrenzende af-
delingen mochten begroeten.

Met de voordracht van Dr. Veenbaas is een cyclus over het onderwerp „On-
vruchtbaarheid bij Runderen" gesloten en werd mede door de voorafgaande onder-
werpen „Kunstmatige bevruchting" en „Onvruchtbaarheid door vitaminegebrek",
die resp. door Dr. Siebenga en Dr. Herschei. voor onze afdeeling werden besproken,
een buitengewoon belangrijk practisch program afgewerkt.

Voornaamste Besluiten : Als voornaamste besluiten werden genomen 1. Een bindend
besluit betreffende „Abonnementen". 2. Concept Reglement voor diergeneeskundige
ziekenfondsen. 3. Het voorstel van de afd. Geld.-Overijssel, om voor de pensioen-
gerechtigde leden een lagere contributie vast te stellen, wordt door onze afdeeling
ondersteund.

Tevens wil ik in dit verslag memoreeren het verdienstelijke werk van onzen
voorzitter Kirch n.1. zijn artikel over „Gegevens opgave inkomstenbelasting" dat
geplaatst is in het jaarboekje 1939.

Moge door goede eendrachtige samenwerking zoowel met mijn medebestuursleden
als met de leden van onze afdeeling ook voor het komende jaar onze idieele en maat-
schappelijke belangen gediend worden. De Secretaris,

Bij den aanvang van het jaar 1938 telde de afdeeling Overijssel 37 leden, welk
aantal in den loop van het jaar terugliep tot 35.

Het bestuur bestond uit : R. Post, voorzitter, G. S. E. Vegter, vice-voorz., Dr.
H. H. Scholten, secretaris, C. Tolhoek, penningmeester en Dr. Buitenhuis.

Gedurende 1938 werd het bestuur lijdelijk met één persoon verminderd, doordat
Dr. Buitenhuis naar elders vertrok, terwijl het secretariaat in handen van onder-
geteekende overging.

Er werden 5 bestuursvergaderingen en 5 ledenvergaderingen gehouden, die,
uitgezonderd één in Zwolle, alle te Nijverdal plaats vonden.

Op 23 April hield Prof. Buytendijk een voordracht over : Oriëntatie bij dieren,
welke lezing bovendien werd bijgewoond door een aantal genoodigden, leden van
de Medische Voordrachten Vereeniging Twenthe.

Op de laatste vergadering van het jaar sprak Prof. Hartog over : Grepen uit
de practischc chirurgie bij het rund.

De besprekingen van de huishoudelijke aangelegenheden namen dit jaar veel lijd
in beslag, terwijl de tuberculosebestrijding op alle vergaderingen een punt van be-
spreking uitmaakte. Het ligt in de bedoeling in de toekomst zoo mogelijk wat meet-
tijd in te ruimen voor te houden wetenschappelijke lezingen.

Op 22 April j.1. hield bovengenoemde groep in de collegezaal van het Pathologisch
Instituut te Utrecht, welke door Prof. Schornagel als gewoonlijk bereidwillig ter
beschikking was gesteld, haar voorjaarsvergadering.

Aanwezig waren 36 leden, benevens ifi introducés, waaronder Prof. Berger en
de Heeren Odé, Swierstra, ten Hoopf.n, \'t Hooft en Dr. Douma. Gedurende
de vergadering vermeerderde het ledenaantal met 12.

De voorzitter Dr. de Graaf heette in zijn openingswoord speciaal Prof. Schor-
nagel, die als spreker optrad, welkom, alsmede Prof. Berger, die wederom de
Groepsvergadering met zijn tegenwoordigheid vereerde.

De notulen van de vorige vergadering gaven geen reden tot opmerkingen, evenmin
als dc verantwoording van den secretaris-penningmeester over het afgeloopcn jaar.
Het ledental bleek in 1938 gestegen te zijn van 74 tot 104.

Bij de verkiezing van een bestuurslid deelde de voorzitter mede, dat dc Heer
Stuurman, die op de vorige vergadering reeds als zoodanig gekozen was, tenslotte
eerst na het verzenden der convocaties bereid gevonden was deze benoeming te
aanvaarden, waarmede dus hel bestuur wederom voltallig was.

Vervolgens sprak Prof. Schornacel over „Verschillende vormen van tuberculose,
van belang voor de Vleeschkeuring", waarbij hij duidelijk deed uilkomen bij welke
tuberculeuze veranderingen men vooral de aanwezigheid van iniliaire tuberkels kan
verwachten en aan de hand van een keurige serie preparaten werden de „gemeene"
vormen van tuberculose gedemonstreerd.

Dr. Clarenburg behandelde daarna „De beoordeeling van tuberculeuze slacht-
dieren in verband met de onderzoekingen van Nieberle."

Niet alleen de groote opkomst van leden en introducés, doch ook de vele gestelde
vragen bewezen duidelijk, dat het tuberculose-vraagstuk nog steeds in het middel-
punt der belangstelling staat.

Bij de rondvraag deed Dr. Houthuis mededeeling van een eenige dagen geleden
waargenomen geval van miltvuur der mesenteriale lymphklieren bij e?n varken,
hetwelk gewoon geslacht was en tusschen andere varkens in hing. Bij het openen
der buikholle viel het barnsteengele oedeem in de omgeving der mesenteriale lymph-
klieren op.

Nadat de voorzitter had medegedeeld, dal het bestuur zich aanbevolen houdt
voor onderwerpen, welke men gaarne behandeld wenscht te zien en aan de beide
sprekers den dank der vergadering had overgebracht, werd om circa kwart over
vijven deze druk bezochte bijeenkomsi gesloten.

Vereeniging van Tuberculose Artsen. Alg. vergadering op 10 Dec. 1938
gewijd aan de beteekenis van de Rundertuberculose en van hare bestrijding
voor de humane geneeskunde.

In deze vergadering deed Mej. Dr. Ruys mededeeling over de relatieve fre-
quentie der bovine tuberculose bij menschen. Wij stippen uit het verkort verslag
(de onderzoekingen worden elders uitvoerig gepubliceerd) in het Ned. Tijdschr. v.
Geneesk. 1 April 1939 (Dl. 83, II afl. 13, blz. 1565) aan : Uit een overzicht „van
alle tot nu toe gepubliceerde onderzoekingen in Nederland waarbij onderverdeeling
„naar leeftijd en woonplaats mogelijk was, bleek vooral een duidelijk verschil in de
„veelvuldigheid van tuberculose van het bovine type bij volwassen longlijders,
„welk cijfer op het land en in de kleine steden veel hooger was dan in de groote
„steden".

Dr. G. J. Huët besprak : „de Clinische en röntgenologische gegevens van een
twintigtal patientjes bij wie bovine tuberkelbacillen in het maagspoelsel werden
gevonden".

Ten slotte besprak collega Dr. A. H. Veenbaas de „Tuberculose-bestrijding bij
het rundvee".

Op alle voordrachten volgde een levendige en ernstige discussie. Mogen wij het
slotwoord, door den voorzitter Dr. M. R. Heynsius van den Berg, tot Dr. Veenbaas
gericht hier aanhalen\' : „Wij hebben een tekort aan kennis van datgene, dat er op
„veterinair gebied gebeurt. Toch wisten wij er zooveel van, dat wij Veenbaas
„als spreker moesten hebben en de eerste slap tol meer samenwerking (tusschen
„artsen en dierenartsen ref.) is met deze vergadering allhans gezet."

Tuberculose veroorzaakt door den rundertuberkelbacil bij den mensch
in Nederland. Dr. A. Charlotte Ruys. Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 83. 1. 9. blz. 1001.

In een voordracht gehouden in de Ned. Ver. voor Tuberculose-artsen op 10 Dec.
1.1. geeft Dr. Ruys een overzicht van een groot aantal gevallen van tuberculose bij
menschen waarin het type van de gekweekte tuberkelbacillen werd bepaald. (Tijd-
vak 1933—\'93Ö).

„De gevonden cijfers wijzen er op, dat de besmetting mei den rundertuberkelbacil
een niet te onderschatten beteekenis heeft en in het bijzonder verantwoordelijk is
voor een aanzienlijk percentage van alle vormen van tuberculose op den kinder-
leeftijd, zoowel in de groote steden als in de rest van het land.

Alleen de longtuberculose der volwassenen in de groote steden is zoo goed als
steeds hel gevolg van een besmetting met hel humane type, terwijl bij deze patiënten
op het land niet zelden het bovine type gekweekt wordt.

Een nadere analyse van de verschillende gegevens wettigt het vermoeden, dat
alle vormen van tuberculose bij kinderen, veroorzaakt door den rundertuberkelbacil,
in verreweg de meeste gevallen het gevolg zijn van een besmetting langs het maag-
darmkanaal.

De longtuberculose met dit type bij den volwassene wordl misschien ten deele
langs aerogenen weg verkregen, bij de andere vormen van tuberculose is waarschijn-
lijk alleen het maag-darmkanaal als besmettingsweg van beteekenis".

Benoemd tot buitengewoon hoogleeraar in de Faculteit der Veeartsenijkunde
om onderwijs te geven in de veterinaire parasitologie en parasitaire infectie-
ziekten Dr. F,. A. R. F. Baudet, thans conservator.

Geslaagd voor het Doctoraal-examen Veeartsenijkunde (ie deel) de heeren J. D.
Beijers, W. van Dijk, A. W. Middelberg en G. J. A. Scholten.

Met ingang van i Mei j.1. is hel vleeschkeuringsbedrijf te Vianen opgeheven en
is op dien datum in werking getreden de vleeschkeuringsdienst Kring Vianen, ont-
staan door samenvoeging van de vroegere keuringskringen Ameide, Meerkerk en
Vianen ; dus een omzetting van 3 niet-ambtelijke kringen in een vol-ambtelijken.
Deze nieuwe kring zal omvatten de gemeenten Vianen, Hagestein, Everdingen,
Lexmond, Meerkerk, Hei- en Boeicop. Tienhoven en Ameide. Tot keuringsveearts-
Hoofd van dienst is benoemd collega van den Brink, terwijl tot keuringsveeartsen,
niet-hoofden van dienst zijn benoemd de collegae Goedhart en Hendriks.

In de raadsvergadering van 26 April j.1. van Vianen zijn de verordeningen en
instructies voor den nieuwen kring vastgesteld. Tevens werd in die zelfde vergade-
ring de vergoeding voor verplaatsingskosten van den directeur gebracht van oor-
spronkelijk ƒ 500.- op ƒ 700. — . de G.

In aansluiting aan hetgeen over dit Congres, dat gehouden wordt van 8—11
Agustus 1939, reeds medegedeeld is in het Tijdschrift van 1 Januari 1939, blz. 50,
nog de volgende mededeel ingen :

De vraagstukken, welke op het Congres zullen worden behandeld, zijn in de
volgende secties ondergebracht :

I. Algemeene Vraagstukken in verband met de Veefokkerij, Stamboomstudie,
Erfelijkheidsonderzoek bij Huisdieren.

Door het Nationaal Comité voor Nederland zijn ingezonden de volgende bijdragen:

1. Het gebrek van kuikens en kippen aan Vitamine A en Karotinoiden, door
Prof. Dr. B. Sjollema, Utrecht.

2. Kunstmatige bevruchting en intensieve veeteelt, door Prof. Dr. G. M. van der
Plank, Utrecht en Dr. J. Siebenga, Oldeberkoop.

3. De maatregelen van den Nederlandschen Staat of van vereenigingen op het ge-
bied der veefokkerij, welke in de laatste jaren bijzonder gunstige resultaten hebben
opgeleverd voor de veeverbetering in het algemeen of voor een harer lakken in het
bijzonder, door Ir. W. de Jong, Arnhem.

4. Moderne maatregelen voor de fokkerij en de houding tegenover ziektebestrij-
ding, door Dr. A. H. Veenbaas, Leeuwarden.

5. Over „Scouring Pastures", door Prof. Dr. E. Brouwer, Wageningen en A.
M. Frens, Hoorn.

7. Grafische voorstelling van biologische en uitwendige invloeden op de lactatie,
door Dr. Ir. B. J. B. Groeneveld, Leeuwarden.

8. Osteologische onderzoekingen in verband met de phylogenese van onze huis-
dieren, door Ir. G. G. Reitsma, Wageningen.

9. Afstammelingsonderzoek bij de varkensfokkerij in Nederland, door Ir. Th.
C. J. M. Rijssenbeek, Utrecht.

10. Bloedonderzoek in verband met de prestaties van het paard, door Dr. W. K.
Hirschfeld en E. J. Voute Jr., Utrecht.

11. Genetisch onderzoek over de ,,gladde tong\'\' bij rundvee, door Th. de Groot,
Utrecht.

Het Nationaal Comité, waarvan secretaris is Dr. B. J. B. Groeneveld te Leeu-
warden, zal zich gaarne belasten met het verzorgen van het lidmaatschap. Aanmel-
dingen voor hel lidmaatschap worden gaarne ingewacht vóór 1 Juni 1939 onder

gelijktijdige storting van ƒ 10.— op giro-rekening No. 247862 van den secretaris
der Nederlandsche Zoötechnische Vereeniging.

Naast het wetenschappelijk gedeelte kan bij het bezoek ook deelgenomen worden
aan enkele excursies, aan de Zwitsersche Nationale Tentoonstelling en aan een
excursie door het Zwitsersche Fokgebied. Het programma geeft hierover nadere
mededeel ingen.

Na het verschijnen van het programma van de Veterinaire Week in het Tijdschrift-
irnmmer van i Mei is nu reeds de helft verstreken van de termijn, waarbinnen
men zijn deelnameformulier moet hebben ingezonden. De commissie van voor-
bereiding is zeer teleurgesteld over het luttele getal deelnemers, dat tot nu toe
aan de oproep gevolg heeft gegeven.

Is dit een gevolg van de onzekere tijdsomstandigheden, die maken, dat menigeen
geen plannen durft te maken voor een tijdvak, dat nog een paar weken ver in
het verschiet ligt? Of wacht men tot de laatste dag 20 Mei ■— met het in-
zenden van zijn formulier ? Als het aantal der binnenkomende aanmeldingen niet
aanzienlijk toeneemt zal de commissie zich tot haar spijt genoodzaakt zien in
het i Juni-nummer mee te delen dat de Veterinaire Week 1939 geen voortgang
kan vinden wegens gebrek aan belangstelling.

Iedere dierenarts, die voornemens is de Veterinaire Week te bezoeken als de
internationale toestand niet verergert, sture zijn inschrijvingsformulier zo spoedig
mogelijk aan ondergetekende. Alle afspraken, die gemaakt zijn door het bestuur
van het Comité tot ontvangst der dames en door de Commissie tot voorbereiding
met restaurants, garages, enz. zijn ook gemaakt onder voorwaarde van een niet
toegenomen internationale spanning. Met deze voorwaarde kan iedere candidaat-
d-elnemer zijn biljet dus „vrijblijvend" inzenden! Maar met het oog op velerlei
regelingen en afspraken is het nodig dat het Comité tijdig een globaal getal
der deelnemers en deelneemsters weet.

In het programma van de Zaterdagmiddag is nog een kleine wijziging ge-
komen. In plaats van twee voordrachten zullen er een drietal kleinere voor-
drachten worden gehouden, die in totaal evenveel tijd zullen kosten als aanvankelijk
voor de beide voordrachten was berekend. Door deze wijziging wordt de agenda
der voordrachten op Zaterdagmiddag als volgt:
14.30 l. de Bi.if.ck : Influenza bij biggen.
15.10 J. H. tf.n Thije: De diagnostiek van varkenspest.

15.50 J. Jansen : Preventieve entingen tegen varkenspest met formolvaccin en
andere vaccins.

16.30 Sluiting van de Veterinaire Week door den voorzitter van de Faculteit,
Prof. van der Kaay.

Namens de Commissie tol voorbereiding:
J. H. tf.n Thije, Biltstraat 166, Utrecht.

Verhuisd : B. van den Bergh, Den Haag, naar Willem de Zwijgerlaan 6 :
J. Bruyf.l, Tolbert, naar Leek, Midwolderweg ;
S. R. Numans, Utrecht, naar Dillenburgstraat 13, tel. 19695;
Th. Stegenca, Amsterdam, naar Willemsparkweg 94, Amsterdam Z.,
tel. 29896.

G. P. A. F"rijlink Jr„ van Rotterdam naar Utrecht, Mgr. van
de Weteringstraat 33, tel. 16354.
Overleden: L. Boogaert, Middelburg.

Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijks-Universiteit
te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. J. ROOS.

In de jaren 1902 tot 1906 beschreef de Eransche natuurkundige
Leduc proeven waarbij honden, konijnen en geiten door een onder-
broken gelijkstroom in een toestand werden gebracht, dien hij „elec-
trische slaap" noemde en dien hij beschreef als het gevolg van rem-
mingen van de normale functies van het centrale zenuwstelsel. Een
gedeelte van het laatste was doorstroomd geworden. Het dier viel
dan in verstijfden toestand zijwaarts, teiwijl de adembewegingen ten-
gevolge van algemeene spiercontracties stilstonden. De krampen ver-
dwenen na ongeveer 10 seconden en nog 5 seconden later keerden de
adembewegingen terug en bleef een toestand over, die onbepaalden
tijd gehandhaafd kon blijven. Na het onderbreken van den stroom
ontwaakte het dier terstond en keek rond zonder uitingen van pijn,
vrees of vermoeienis. Aldus beschrijft Lf.duc de verschijnselen.

Het was noodig, dat een onderbroken gelijkstroom met zeer speci-
fieke eigenschappen gebruikt werd. De spanning moest gering zijn
(niet meer dan 20 Volt), de stroomsterkte enkele m. Amp., het aantal
onderbrekingen 85—90 per sec. en een verhouding van 1:9 moest in
acht worden genomen voor den tijd dat de stroom doorging en de
periode van onderbreking. Een der electroden werd op het hoofd ge-
plaatst, de andere op een willekeurige plaats symmetrisch ten opzichte
van de wervelkolom.

De haren moesten zorgvuldig worden weggeknipt. Waren zij niet
kort genoeg, dan gelukte de proef niet, want tengevolge van den hoo-
geren weerstand werd een hoogere spanning vereischt teneinde de
juiste stroomsterkte te handhaven.

De gewaarwordingen van den experimentator, toen hij zichzelf
aan den stroom onderwierp, hebben wij vroeger (1934) beschreven.
Zij komen hierop neer dat, terwijl bij slaaptoestanden en narcose de
hoogere functies van het centrale zenuwstelsel het eerst uitgeschakeld
worden en de reflexcentra later aan de beurt komen, in Leduc\'s proeven
juist het omgekeerde geschiedde. Een tweede verschil is de groote ge-
voeligheid van de medulla oblongata voor den Leduc\'schen stroom,
terwijl de hier gelegen centra door de middelen, die als slaap- of
narcosemiddelen bekend zijn, lang gespaard blijven. Zij ontleenen
hieraan zelfs hun waarde.

Het kan niet verwonderen dat de physiologen, die Leduc\'s proeven
herhaalden tot andere gevolgtrekkingen kwamen, al zou het alleen
daarom zijn, dat Leduc in staat was geweest denkprocessen te verrichten,
terwijl bewegingen onmogelijk waren. Zimmern, die in Leduc\'s labora-
torium de proeven had bijgewoond, herhaalde ze in samenwerking met
Dimier (1903 en 1933) bij dezelfde proefdieren en met dezelfde techniek.
Zij karakteriseeren den opgewekten toestand als uitsluitend-motorische
remming, die gepaard ging met verhoogde spierspanningen. Zij be-
schrijven krampachtige adembewegingen en wijzen erop, dat met
name bij de geit de soporeuse toestand onderbroken wordt door heftige
bewegingen van hoofd en ledematen en onregelmatige kramptrek-
kingen, die eenigszins geleken op de convulsies, die men bij den mensch
in den loop van een epileptiformen aanval waarneemt.

Aangemoedigd door Leduc\'s resultaten en door diens overtuiging,
dat algeheele bewusteloosheid zou gevolgd zijn, indien zijn assistenten
den stroom maar versterkt hadden, heeft men getracht de methode
dienstbaar te maken voor narcose bij den mensch. Na op eenige dieren
geëxperimenteerd te hebben pasten Tuffier en Jardry (1908) haar
toe bij twee menschen. De resultaten worden helaas al te sober be-
schreven. Het eenige wat deze chirurgen mededeelen is, dat de exci-
tatie, die aan de verdooving voorafging, pijnlijker en gevaarlijker
scheen te zijn, dan bij het gebruik van aether of chloroform. De proeven
werden niet voortgezet. Twee andere gevallen worden beschreven
door Leclerc (1910). Teneinde de onaangename sensaties die vooraf-
gaan te vermijden, gaf hij zijn patiënten tevoren morphine of chlo-
ralhydraat. Het verloop van een der gevallen was volkomen bevre-
digend ; de andere patiënt, een oude vrouw, stierf kort na de narcose.
Bij de sectie werd arteriosclerose vastgesteld die, zooals Leclerc mee-
deelt, fataal kan zijn geweest in verband met den verhoogden bloed-
druk, veroorzaakt door den stroom.

Van belang zijn de ervaringen van Hertz (1933). Hij paste de door-
strooming bij vijf menschen toe, waarbij hij den stroom zesmaal zoo
sterk nam als Leduc bij zichzelf had gebruikt. Dit is daarom van belang,
omdat aldus Leduc\'s meening getoetst kan worden, dat de bij hem-
zelf opgewekte gewaarwordingen zouden geweken zijn en een narcose-
toestand zou zijn ingetreden, indien zijn medewerkers den stroom
sterker hadden durven te maken. Vorm en plaats van de elec-
troden werden geheel in overeenstemming met de voorschriften van
Leduc gekozen. Het resultaat was, dat bij geen der patienten een
toestand van bewusteloosheid optrad. De conclusie omtrent de
■werking van Leduc\'s stroomen komt geheel overeen met die, welke
wij in 1933 gaven : prikkeling met algemeene spierspanning en stop-
zetten van de adembewegingen. Hertz heeft ook proeven gedaan bij
honden en komt tot het besluit, dat noch bij den mensch, noch bij den
hond een toestand kan worden opgewekt, die den naam van electrische
slaap verdient.

De eersten die op dieren experimenteerden met het doel, een
electrische narcose te kunnen opwekken waren Tuffier en Jardry
(1908). Zij waren over de resultaten, bij honden verkregen tevreden,
doch beschrijven geen verdere toepassingen. Van Neergaard (1923) en
Zimmermann (1929) kwamen tot minder gunstige resultaten. Ver-
melding verdienen nog de onderzoekingen van Sack en Koch (1933),
Koch en Sack (1933) en Samssonow (1935). Daar evenals Zimmern en
Dimier de laatste gevonden had, dat kleine onregelmatigheden in den
stroom voldoende zijn, om de prikkelende werking te verhoogen en
dientengevolge de resultaten ongunstig te beïnvloeden, trachtte hij de
techniek te volmaken. Ondanks technische verbeteringen slaagde hij
er niet in bij konijnen, caviae of honden een op narcose gelijkenden
toestand te verwekken. Sack en Koch namen een zeer pijnlijke werking
bij het konijn waar, wanneer zij den door Leduc voorgeschreven
stroom gebruikten. De schijnbare algemeene verdooving, door Leduc
beschreven, aldus deze onderzoekers, is slechts remming van de reacties
op pijnprikkels ; de stroom was zeer pijnlijk. Bovendien belemmeren
spierkrampen elke beweging zoodra de stroom iets verandert. Koch en
Sack hebben daarna getracht, den stroom van Leduc zoodanig te
wijzigen, dat het beoogde doe! zou kunnen worden bereikt. Zoo werd
het aantal onderbrekingen, dat normaal 85—go bedragen had, op alle
mogelijke wijzen gevarieerd tusschen 25 en 23.000 per sec. Ook de
verhouding tusschen stroomduur en onderbrekingsduur werd in beide
richtingen veranderd, zoodat tenslotte de omgekeerde verhouding
toepassing vond. Ondanks dit alles werd het resultaat niet merkbaar
beïnvloed : algemeene spierkrampen, stopstaan van de adembewe-
gingen en tenslotte verstikking bleven het resultaat. Op grond van hun
uitgebreide onderzoekingen concludeeren de schrijvers teleurgesteld,
dat het onwaarschijnlijk is, dat door eenigen electrischen stroom een
narcosetoestand zal kunnen opgewekt worden. Zij bevestigen hiermee
het pessimisme, door Zimmern uitgedrukt (1933) wanneer hij zegt,
dat de electrische stroom waarschijnlijk nooit bruikbaar zal worden
voor narcose bij den mensch.

Uit het voorgaande kan worden besloten, dat diegenen, die het
gebruik van e?n electrischen stroom om dieren te bedwelmen moti-
veeren met het werk van Leduc, niet op vasten grond bouwen.

Het zou echter mogelijk kunnen zijn, dat stroomen, veel sterker
dan die, in de boven aangehaalde proeven gebruikt, een fundamenteel
andere uitwerking hebben; alleen van sterke stroomen is sprake
in de slachthuizen, waar men den onderbroken gelijkstroom gebruikt
voor de bedwelming van slachtdieren.

Om deze vraag te onderzoeken pasten wij den stroom toe bij ver-
schillende proefdiersoorten. Gebruikt werd een doorstroomingstoestel,
dat voor gebruik in de slachthuizen geconstrueerd is.

Het toestel, dat door den fabrikant ter beschikking van het labo-
ratorium was gesteld, bevat behalve den motor-generator die, door den
220 V stadswisselstroom gedreven, een gelijkstroom levert, een cirkel-
vormigen roteerenden interruptor. Deze glijdt bij zijn draaiingen langs
twee koolborstels, waarvan een den opgewekten gelijkstroom aanvoert,
de andere hem kan afvoeren. De interruptor bestaat uit 3 gelijke metalen
bogen, elk dus bijna 120°, die door isoleerende strooken ter breedte
van ongeveer 2 mm van elkaar gescheiden zijn. Bevindt zich zulk een
isoleerende strook tusschen de twee borstels in, dan is dus de stroom-
keten onderbroken, terwijl de stroom doorgaat, wanneer een metalen
cirkelboog de twee borstels verbindt. De afstand van de borstels nu is
zoodanig gekozen, dat gedurende bijna 73% van den omloopstijd de
keten gesloten, gedurende ruim 27% zij open is. Tusschen beide pe-
rioden bestaat dus de verhouding 2,7:1. De borstels zijn 4.8 mm breed
en staan 14 mm van elkaar verwijderd, terwijl de metalen bogen onge-
veer 51 mm lang zijn.

Schema van rotator en borstels. Tusschen stand I en II is de keten gesloten, daarna
wordt zij onderbroken. R = rotator, i = isolatie tusschen de metaalstrooken (m),

Bij elke omwenteling wordt dus de stroom 3 maal gesloten en weer
geopend ; worden 2800 omwentelingen per minuut gemaakt, zooals
de prospectus voor het toestel aangeeft, dan hebben per minuut
3X2800=8400 onderbrekingen plaats of 140 per sec. De geleverde
stroom heeft een spanning van 70 V.

Ter ijking van het toestel werd de voortgebrachte stroom met den
snaargalvanometer geregistreerd. Het werkelijke toerental bleek slechts
0.1% met het opgegevene te verschillen. De ijkingskromme wordt in
Fig. 2 weergegeven.

Zooals uit de ijkingskromme blijkt is de stroomstoot, die gegeven
wordt van S tot O echter verre van rustig. De regelmatige gang wordt
tweemaal gestoord (a en b) zoodat niet een zuivere onderbroken gelijk-
stroom geleverd wordt. Behalve de 140 gewenschte onderbrekingen

per sec. vertoont de stroom 280 keer een snelle afname en toename.
Een hiervan, uitgedrukt door de b-top, duurt iets korter dan 0.001 sec.

uitgeschakeld wordt en duren 40—45 sec. Ook bij den onderbroken
gelijkstroom treden prikkelingsverschijnselen van het autonome zenuw-
stelsel (speekselvloed, transpiratie aan de voetzolen, veranderingen
aan oogbol, oogleden, haren en staart) op. Zijn de convulsies ver-
dwenen, dan worden de oogen wijd geopend en gelijktijdig met exoph-
thalmos zijn sterk verwijde pupillen waar te nemen. De lampenwis-
scherstaart komt 5—10 sec. na de stroomopening in erectie, terwijl
ook de haren van rug en hals het dier het welbekende beeld van de
woedende kat geven. De nystagmus der oogbollen is uitsluitend horizon-
taal en minder intensief dan bij dieren, die aan den wisselstroom onder-
worpen werden.

Tal van proeven gaven den indruk, dat de tonische spierkrampen
minder hevig waren dan bij den wisselstroom, terwijl de clonische
krampen en de convulsies langer aanhielden. Dit verschil werd echter
niet constant gevonden. Het was opvallend, dat stroomen van 75—175
mA in den regel sterkere clonische krampen opwekten dan stroomen
van 200 mA en sterker. Daarentegen nam de duur en de intensiteit
van de tonische spierkrampen met de sterkte van den stroom toe.

De sympathische prikkelingsverschijnselen trokken in het bijzonder
de aandacht. Het kwam soms voor, dat 1—minuut na het uitscha-
kelen van den stroom de oogleden plotseling opnieuw maximaal werden
geopend, terwijl de pupillen weer in maximale mydriasis kwamen.
Dat onder deze omstandigheden de ooglidreflex, die tevoren positief
geweest was opnieuw negatief werd, toont wel zeer overtuigend het
verband tusschen dezen reflex en de sympathische prikkeling. De
waarnemingen bevestigen onze vroegere proeven (1935, 1936), waaruit
besloten werd, dat afwezigheid van den ooglidreflex bij dieren, aan
electrische doorstrooming onderworpen, niets bewijst omtrent den
toestand van het centrale zenuwstelsel. De oogleden zijn belemmerd
in hun vermogen om te reageeren, ook al ontvangen zij den prikkel
uit het centrale zenuwstelsel op de normale wijze.

Ook voor deze stroomsoort bleek het cerebrospinale en het autonome
zenuwstelsel zeer gevoelig. Stroomen van 4 mA kunnen reeds tonische
krampen veroorzaken, stroomen van 12 mA prikkelen het autonome
zenuwstelsel. De staartverschijnselen komen bij een stroom van 16 mA
duidelijk voor den dag.

Bijzonder gevoelig bleken weer de medullaire centra, vooral het
ademcentrum en het vasomotorencentrum. Soms was een stroom van
2 mA en zelfs minder voldoende om beide te prikkelen. Het effect
op de adembewegingen wisselde met de stroomintensiteit. Stroomen
beneden de 10 mA veroorzaakten in den regel verlangzaming van de
adembewegingen, terwijl sterkere zoowel frequentie als diepte ver-
grootten. De drempelprikkel voor het vasomotorencentrum werd in
den regel in de buurt van 10 mA gevonden. In Fig. 3 en 4 wordt de
werking van deze zwakke stroomen weergegeven.

De stand van den thorax is bij het gebruik van zwakke stroomen niet
constant, maar de overeenkomst met het effect, dat wij vroeger van
den wisselstroom beschreven is treffend : ook hier bleek 40 mA een

Frequentie en diepte van de adembewegingen worden verhoogd door een stroom
van 10 mA. Voor bijschriften zie Fig. 3.

critisch punt te beteekenen. Terwijl sterkere stroomen den thorax
meestal in inspiratiestand stilzetten (Fig. 6), overheerschten de exspira-
torische zenuwvezelen wanneer stroomen beneden de 40 mA werden

Stroomen van 70—500 mA prikkelen sterk zoowel de inspiratorische
als exspiratorische vezelen, met het gevolg, dat aanvankelijk de thorax

Stilstand van de adembewegingen met overgang van den exspiratie- naar den
inspiratiestand door een stroom van 35 mA. De bloeddruk stijgt.
Voor bijschriften zie Fig. 3.

Stilstand van de adembewegingen in den inspiratiestand door een stroom van 45 mA.
Voor bijschriften zie Fig. 3.

De prikkelbaarheid van het vaguscentrum wisselt eenigszins bij
verschillende dieren. Dit centrum is algemeen veel minder gevoelig

voor dezen stroom dan voor den wisselstroom. Stroomen, niet sterker
dan 70 mA, tasten het niet merkbaar aan, wat tot gevolg heeft, dat
zwakke stroomen een sterke bloeddrukverhooging veroorzaken, doordat
het remmende vagusefTect ontbreekt. Hiermede wordt de ervaring, in
i g16 opgedaan door O. Roos, namelijk dat de z.g. electrische slaap,
door Leduc\'s stroomen opgewekt, met bloeddrukverhooging gepaard

Werking van een stroom van 200 mA. Vagusprikkeling duurt voort, nadat de stroom
uitgeschakeld is. Voor bijschriften zie Fig. 3.

Aan den anderen kant bleek het vaguseffect lang te blijven bestaan
en nog voort te duren, nadat de stroom was uitgeschakeld en andere
prikkelverschijnselen waren verdwenen (Zie Fig. 8).

Nog in een ander opzicht frappeerde de reactie van het vaguscentrum.
Boven een bepaalde grens van stroomsterkte nam het vaguseffect
niet meer toe, maar af; het maximum van werkzaamheid lag bij
ongeveer 300 mA. Bij toepassing van een sterkeren stroom werd de
vagus öf slechts weinig öf in het geheel niet tot verhoogde werkzaamheid
gebracht. In Fig. 9 wordt hiervan een voorbeeld gegeven.

De verschijnselen, aan oogen en oogleden waar te nemen, verschillen
in zooverre van die, veroorzaakt door den wisselstroom, dat de ooglid -
reflex niet even sterk beïnvloed wordt aan beide zijden. De kathodezijde
vertoonde den meesten invloed.

De meeste onderzochte dieren bleven eenige minuten na het uit-
schakelen van den stroom nog rustig ; in eenige proeven echter werden
zij ongeveer een minuut nadat de stroom gegeven was, woedend. Dit
duurde dan enkele minuten. Verschijnselen van dwanghouding of
katatonie werden bij de kat nooit waargenomen.

2. Bij de geit. Bij de geit kan de stroom een sterkte bereiken van 1000
mA. Stroomen van 100 mA of meer doen het dier onmiddellijk neer-
vallen tengevolge van plotseling optredende tonische contracties van
de skeletspieren. Was het dier op een tafelblad geplaatst met vier
openingen, waardoor de beenen staken, dan bleken de laatste in de
gewrichten te worden gebogen, terwijl de staart aanvankelijk beneden-
waarts werd getrokken. Hield de doorstrooming 10 of 15 sec. aan, dan

ging hij vervolgens rechtop staan en werd dan achterwaarts op den
rug gelegd, waar hij gedurende de doorstrooming bleef. Gelijktijdig
werden de achterbeenen gestrekt en kwamen de haren van hals en rug
in erectie. Bij deze sympathische prikkelingsverschijnselen voegde zich
opening van de oogleden, die aanvankelijk krampachtig waren gesloten
geweest, terwijl de membrana nictitans, die den bulbus grootendeels
had bedekt, halverwege werd teruggetrokken.

Wordt de stroom uitgeschakeld, dan nemen de spierkrampen af
en het dier schijnt gedurende eenigen tijd rustig. Dan volgt een periode
van clonische krampen en convulsies. Deze beginnen meestal 40—100
sec. na het uitschakelen van den stroom en duren 1 minuut of meer.
In den regel worden zij eenige keeren onderbroken door een korte
pauze, gedurende welke de staart uit zijn strekstand (op den rug gelegd)
benedenwaarts gaat. Deze krampen zijn in den regel minder heftig
dan bij de kat en de tonische nemen bij sommige dieren reeds af, voordat
de stroom is uitgeschakeld.

De horizontale oognystagmus, die de dieren 7—10 sec. na het uit-
schakelen van den stroom te zien geven en die 10 sec. of langer duurt,
neemt telkens toe wanneer de convulsies toenemen en gelijktijdig
worden de oogleden wijder geopend.

Bij de geit bleek de werking op het ademcentrum heftig te zijn.
De dieren bleven dikwijls eenigen tijd benauwd en hijgden dan 5—6
min. na de proef nog met een frequentie van 180 of zelfs tot 250. Het
vaguscentrum en het vasomotorencentrum daarentegen bleek veel
minder gevoelig te zijn dan bij de kat. In Fig. 10 wordt een voorbeeld

gegeven waaruit blijkt, dat stroomen van 100 mA ze zelfs niet aantasten.
Door een sterkeren stroom werden alle drie genoemde centra geprikkeld.

Vermelding verdient, dat sommige dieren een stijven gang ver-
toonden, terwijl anderen niet in staat waren de eerste 4 minuten op
hun beenen te staan. Andere, die gedurende 15 sec. met 300 of 350 mA
doorstroomd waren, vertoonden ongewone houdingen en een onge-
wonen gang. Zij gaven manegebewegingen te zien, waarbij ataxie
vooral van de voorbeenen opviel. In den regel werd de middellijn
van den cirkel waarin zij liepen kleiner en kleiner, totdat zij in hulpe-
loozen toestand neervielen ; 10 minuten na de proef was nog de bewe-
ging ongewoon, evenals het gedrag van de dieren. Zij verzetten zich
wanneer zij werden vastgehouden. Andere bleken gedurende eenige
minuten niet te zien ; hindernissen op hun weg werden niet vermeden.
In andere proeven, vooral wanneer stroomen van hoogstens 100 mA
gebruikt waren, bleef verhoogde prikkelbaarheid bestaan. Zoowel
optische als acustische reflexen waren versterkt. Weer andere dieren
hadden de neiging 0111 te draven. Bestond manegebeweging of eenige
andere afwijking van de rechtlijnige, dan kon geen vaste betrekking
tusschen de richting en die, waarin de schedel doorstroomd was,
worden vastgesteld.

Een ander opvallend verschijnsel bij de geit was de katatonie. Zij
werd niet steeds aan alle spieren waargenomen. Om een voorbeeld
te geven : Een geit, die driemaal 15 sec. doorstroomd was met stroomen
van respectievelijk 300 mA, 185 mA en 215 mA met pauzen van 10
minuten, behield eiken kunstmatigen stand, dien men aan cle voor-
beenen gaf. Elke ongewone stand van de achterbeenen werd echter
dadelijk gecorrigeerd. Andere dieren stonden stokstijf te staren zonder
op hun omgeving te reageeren. Trachtte men hen voorwaarts te doen
gaan door aan de horens te trekken, dan bogen zij den nek en verzetten
zich door de voorbeenen voorwaarts te plaatsen. Daarentegen konden
bewegingen achterwaarts zeer gemakkelijk worden opgewekt : een
geringe druk met den vinger op het voorhoofd van het dier was hiertoe
voldoende. Men kan dezen toestand dus niet als negativisme aan-
duiden. Opzettelijk gegeven ongewone houdingen bleven gehandhaafd.
Den volgenden dag was de toestand van katatonie meestal verdwenen,
de dieren waren echter nog suf en hadden geen eetlust. In Fig. 1 1
(a, b en c) wordt een dier afgebeeld, waarbij voor- en achterbeenen
kataleptisch waren. Het dier was op een middag driemaal 10 sec. door-
stroomd geworden. Elke gegeven ongewone houding bleef gehandhaafd.

Als sympathische prikkelingsverschijnselen zijn bij de geit het duide-
lijkst het overeind gaan van de haren van hals en rug en de dorsaal-
flexie van den staart.

De ooglidreflex zal apart besproken worden. Hier zij alleen mede-
gedeeld, dat hij het langst aanwezig was aan die zijde, waar de kathode
had gestaan. Zoo werden bij de twee oogen van hetzelfde dier b.v.
tijden van resp. 6 en van 20 sec. gevonden, gedurende welke de reflex

iniet op te wekken was. Bij een dier, dat 15 sec. met 800 mA doorstroomd
■was, ontbrak de reflex slechts 5 sec.

3. Bij het varken. Zijn de verschijnselen bij het varken in beginsel
dezelfde als hierboven beschreven, ten aanzien van de gevoeligheid
van zenuwcentra bestaan verschillen, vooral wat het ademcentrum
betreft. Door stroomen van 50 mA of meer worden de adembewegingen
niet in inspiratiestand, zooals bij de geit, maar meestal in exspiratie-
stand stop gezet. In Fig. 12 wordt een voorbeeld gegeven.

Bij dit dier bestaat een groote gevoeligheid van het ademcentrum
voor zwakke stroomen. Reeds enkele mA verhoogen zijn werkzaam-

heid, terwijl stroomen van 200 mA en meer het somwijlen zoo heftig
prikkelen dat, nadat de adembewegingen weder begonnen waren na
het beëindigen van de doorstrooming, zij plotseling weer uitbleven,
met het gevolg, dat het dier zou gestikt zijn, indien niet kunstmatige
adembewegingen waren toegepast. Gedurende deze tweede periode
van ademstilstand was er geen sprake van gewijzigd bewustzijn ; ook
de ooglidreflex was normaal.

Varken, doorstroomd met 60 mA. Stilstand van de adembewegingen in exspi-
ratiestand. Voor bijschriften zie Fig. 3.

Het vasomotorencentrum bleek voor dezen stroom minder gevoelig
dan voor den wisselstroom. Toch veroorzaken stroomen van 100 mA
af een bloeddrukstijging van ongeveer 50%, ondanks een duidelijk
vaguseffect. Ook bij het varken blijft dit laatste na het uitschakelen
van den stroom eenigen tijd voortbestaan (10—20 sec.). Gevallen van
duidelijke katatonie werden niet waargenomen.

Vat men de hier gegeven verschijnselen kort samen, dan blijkt de
werking van den onderbroken gelijkstroom bij de gebruikte proefdieren
gekarakteriseerd te zijn door verhoogde werkzaamheid van verschillende
centra, in hersenstam en medulla oblongata, wier werkzaamheid zich
objectief laat vaststellen. Eenige uiting van een verlaagde werk-
zaamheid van een deel van het centrale zenuwstelsel of van welk
centrum ook kon niet waargenomen worden. Geen enkel effect van

den onderbroken gelijkstroom geeft eenige overeenkomst of gelijkenis
te zien met wat algemeen als narcose of slaap wordt aangeduid. Integen-
deel bestaat meer overeenkomst met de werking van vergiften, die als
krampgiften bekend zijn. In zooverre komt de werking overeen met die
van den wisselstroom, die wij vroeger onderzochten.

Evenmin is het mogelijk, om het effect van den stroom op een lijn
te stellen met het excitatiestadium, dat den toestand van narcose kan
voorafgaan. Want de activiteit-verhoogende werking van den stroom
blijft voortbestaan, zonder door een periode van verminderde werk-
zaamheid van het centrale zenuwstelsel te worden gevolgd. De waar-
neming, door anderen beschreven en ook door ons gedaan, dat
de stroom, die in staat is de dieren zoogenaamd te bedwelmen tevens
in staat is hen te wekken, verrast ons dus niet. Dit effect werd o.a. be-
schreven door RabiNovitch (1906). Het is echter moeilijk in te zien,
hoe zulk een effect anders dan als een prikkeleffect kan worden be-
schouwd. Uitingen van verdooving, uitputting of verlamming van het
centrale zenuwstelsel konden wij ook hier niet waarnemen, evenmin
als andere onderzoekers die voor zwakke stroomen vonden.

Eenige waarnemingen betreffende den ooglidreflex verdienen
vermelding. In een vroegere verhandeling (1936) werd deze reflex
besproken en de waarde die hem toekomt, wanneer het dieren betreft,
die aan den wisselstroom onderworpen waren. Wij geven nu onze
bevindingen voor den onderbroken gelijkstroom.

a. Zooals in het voorgaande beschreven werd keerden bij sommige
katten de sympathische prikkelingsverschijnselen aan het oog terug,
nadat zij verdwenen waren geweest en de ooglidreflex gedurende
i of 2 minuten weder normaal was geweest. Deze terugkeer nu bleek
vergezeld van een tweede periode van ontbreken van den ooglidreflex.

Wij geven hier een voorbeeld uit de vele. Een dier was 10 sec. door-
stroomd met een stroom van 100 mA. Het had convulsies vertoond,
die ook de oogleden betroffen. Nadat deze maximaal opengesperd en
de reflex niet op te wekken was geweest, verdwenen deze verschijnselen
en gedurende 1 | minuut was de reflex normaal. Daarna keerde sym-
pathische prikkeling terug, nadat de stroom dus reeds uitgeschakeld
was ; opnieuw gingen de oogleden wijd open en werden de pupillen
maximaal verwijd ; gelijktijdig bleek de ooglidreflex weder afwezig en
zijn afwezigheid duurde voort, totdat de sympathische prikkelverschijn-
selen verdwenen waren.

Zelfs voor diegenen, die in het ontbreken van den ooglidreflex een
bewijs meenden te mogen zien voor het bestaan van bewusteloosheid,
zal het moeilijk zijn te onderstellen, dat een tweede periode van be-
wusteloosheid plotseling inzet, van de eerste door eenige minuten
gescheiden. In het licht van onze proeven is de relatie eenvoudig :

tengevolge van de teruggekeerde sympathische prikkelverschijnselen
zijn de oogleden verhinderd om te reageeren, ook al ontvingen zij den
prikkel uit het centrale zenuwstelsel ongestoord.

b. De tijdsduur van het ontbreken van den corneareflex is voor
beide oogen niet gelijk. In den regel is hij aan de kathodezijde het
langst (zie tabel 1). In enkele experimenten w-erd een andere verhouding
gevonden ; de oorzaak hiervan staat niet vast. Dat de plaats van de
electroden de oorzaak zou zijn is niet waarschijnlijk.

c. Heeft men dieren met een stroom van matige sterkte doorstroomd
en verhoogt men de stroomsterkte bij een tweede proef, b.v. een kwar-
tier later, dan blijkt de duur van het ontbreken van den corneareflex
door deze versterking niet verlengd te worden. In tabel 2 worden
eenige gegevens bijeengebracht.

d. Evenmin had verlenging van den duur der doorstrooming ver-
lenging van de afwezigheid van den corneareflex tengevolge, zooals
uit tabel 3 blijkt.

e. Het is opvallend, dat het ontbreken van den corneareflex verkort
wordt wanneer het dier een uur of meer tevoren, hetzij in denzelfden
middag of in den voorafgaanden morgen, reeds doorstroomd was met
een nagenoeg gelijken stroom. Zie tabel 4.

ƒ. Bij het varken was in sommige proeven de ooglidreflex na een
merkwaardig korten tijd weer aan te toonen. Bij dieren, die 15 sec.
doorstroomd waren met den vollen stroom (800—900 mA) was het
geen zeldzame bevinding, dat de reflex na 2—5 sec. weer positief was.
Vermelding verdient, dat zulke korte tijden ook waargenomen werden
in slachthuizen bij het gebruik van den wisselstroom ; verschillende
LXVI 32

De algemeene conclusie ten aanzien van den corneareflex kan zeer
kort zijn : het voorgaande toont aan, dat van eenig verband tusschen
zijn ontbreken en de werkzaamheid van het centrale zenuwstelsel
bij electrisch doorstroomde dieren geen sprake is. Ook in dit opzicht
bestaat er geen fundarnenteel verschil tusschen den wissel- en den
onderbroken gelijkstroom.

Untersucht wurde die Wirkung des unterbrochenen Gleichstromes von 70 Volt
auf die Katze, die Ziege, und das Schwein. Der Strom wurde geliefert von einem
für den Schlachthofgebrauch bestimmten Apparate und der gelieferte Strom wurde
registriert. Von den 70 Volt, welche das Apparat zur Verfügung stellte, konnte jede
beliebige Spannung gewählt werden. Die Experimente zeigten, dass die Wirkung
des Stromes in vielen Hinsichten mit jener des Wechselstromes übereinstimmte.
Besonders konnten auch hier Erregungserscheinungen des cerebrospinalen sowie
des autonomen Nervensystemes beobachtet werden. Erscheinungen, die als die
Folge einer Betäubung, Erschöpfung, Lähmung oder Schützung des Centralnerven -
systemes zu deuten sind, fehlten. Es ergab sich keinerlei Übereinstimmung mit dem
Narkose- oder dem Schlafbild. Die Befunde mit stärkeren Strömen unterscheiden
sich nicht prinzipiell von jenen, welche von anderen Untersuchern erhalten wurden,
die nach Leduc versuchten, eine elektrische Narkose durch den unterbrochenen
Gleichstrom für Mensch oder Tier aufzufinden.

The authors researched the effect of the intermittent constant current in the cat,
the goat and the pig. The current was produced by an apparatus, constructed for
use in the slaughterhouses. A description has been given and the current produced
has been recorded.

The full tension, 70 Volt, as well as lower ones have been applied in the expe-
riments.

The experiments revealed agreement on various points between the effect of this
current and that produced by the alternating current. The effect is characterised
also here by excitation of the central nervous system.

Results of anaesthesia, exhaustion, paralysis 01\' protection of the nervous centra
could not be detected. The animals submitted to the current did not exhibit any
signs which may be considered as signs of narcosis or sleep.

The effect, produced by these stronger currents as used with the intention to
stun, does not differ fundamentally from that, described by authors who after
Leduc\'s experiments tried to obtain a method for electric narcosis in man or in animals,
by using much weaker currents.

Les auteurs ont examiné l\'effet du courant continu interrompu sur le chat, le
chèvre et le porc. Le courant était fourni par un appareil, construit à l\'usage des
abattoirs. L\'appareil a été décrit et le courant produit a été enregistré.

Les 70 Volts, fournis par l\'appareil, aussi bien que des tensions plus réduites ont
été choisis pour les expériments.

Les expériments démontraient, que l\'effet du courant correspond à plusieurs
points de vue avec celui du courant alternatif. 11 est caractérisé par une excitation
des systèmes nerveux cérébrospinale et autonome. Nous ne pouvions pas observer
des manifestations d\'anesthésie, d\'épuisement, de paralysie ou de protection des
centres nerveux. L\'animal traité ne présente aucun symptôme d\'un animal en
narcose ou en sommeil.

De behandeling der steriliteit bij het rund is een van de zeer belang-
rijke werkzaamheden die de dierenartsen zijn toebedeeld.

Wester heeft hun in 192 1 met zijn boek „Eierstock und Ei" een prach-
tig inzicht gegeven in de physiologie en pathologie van het ovarium.
Helaas is het blijkbaar niet mogelijk geweest dit uitstekende boek door
een herdruk gelijken tred te doen houden met den vooruitgang der
wetenschap.

Om de anaphrodisie, dus het niet bronstig worden, te verklaren,
moeten we natuurlijk allereerst goed georienteerd zijn over de oorzaken
van de bronst. Reeds voor 1920 was het enkele onderzoekers gelukt
bij gecastreerde vrouwelijke dieren bronst op te wekken door implan-
tatie van ovaria. Het was dus wel bewezen, dat in het ovarium stoffen
werden gevormd die de bronst konden veroorzaken ; de vorming dier
stoffen kon echter plaats hebben in ie. de follikel, 2e. het corp. luteum,
3e. het stroma ovarii. Verschillende onderzoekers hebben getracht
met extracten en perssappen van deze deelen bij dieren bronst op te
wekken. Wester probeerde dit bij geiten waarbij een spontane bronst
in den zomer niet voorkomt ; het lukte hem niet door injectie van
ovarium-extracten of follikelvloeistof bij deze geiten in den zomer
bronst op te wekken, hoewel ze later in het jaar spontaan bronstig

Les résultats, obtenus avec le courant plus fort comme il est appliqué dans les
abattoirs, ne se distinguent pas principicllcrnent de ceux qui ont été publiés par les
auteurs, qui après Leduc avaient l\'intention d\'obtenir une narcose électrique pour
l\'homme ou pour les animaux par l\'application de courants continus interrompus
beaucoup plus faibles.

Leclerc, M. G. (1910) : „Vingt-troisième Congrès de Chirurgie, Paris", p. 665.

Roos, J. en Koopmans, S. (1933) : Tijdschr. v. Diergeneeskunde, 60, 1193 en 1307.

Tuffier en Jardry, H. (1907) : La Presse Médicale, 15e Année, No. 32.
Zimmermann, J. (1929) : Münch. Tierärztl. Wochenschr., 80, 121, 141 en 155.
Zimmern, A. (1933) : Journal de Radiol, et d\'Electrologie, 17, 589.
Zimmern, A. (1933) : Revue de Pathol. Comp, et d\'Hyg. Générale, 33, 531.
Zimmern, A. en Dimier, C. (1903) : Compt. Rend, de la Soc. de Biol., 56, 883.

werden. De conclusie van Wester in ig2i is dan ook „im Augenblick
wandeln wir bezüglich der Ursache der Brunst noch im Dunkeln".

Reeds in 1906 echter hadden Marshall en Jolly bij een loopsche
teef de ovarien verwijderd en spoten een extract ervan bij een niet-
loopsche teef in ; het dier werd nu zeer duidelijk bronstig.

Hvperaemie van uterus en vagina konden ook enkele andere onder-
zoekers opwekken door injecties van eierstokextracten, zelfs gelukte dit
bij gecastreerde dieren.

Allen, Long en Evans onderzochten bij de muis en de rat de anato-
mische samenhang tusschen de bronst en de ovariale cyclus. In de
rustperiode is de vagina dunwandig en het secretum van het slijmvlies
bevat slijm en eenige epitheelcellen en leucocyten. Ook de uterus is
dunwandig en in het ovarium zijn kleine follikels en tamelijk groote
corp. lutea voorhanden.

In het begin der bronst verdikt zich het vagina slijmvlies met meerdere
cellagen en de vulva zwelt op. Het slijmvlies-secretum bevat alleen
epitheelcellen, geen leucocyten. Ook de uteruswand wordt dikker en
in de ovaria bevinden zich groote follikels. De dieren laten zich op het
einde van deze phase dekken (Phase I).

De uitwendige cellagen van de vagina gaan nu verhoornen ; deze
verhoornde epitheelcellen zijn in het afkrabsel van het slijmvlies goed
te zien. De uterus bereikt haar maximale grootte ; de follikels in het
ovarium zijn rijp. (Phase II).

Later bevinden zich in het vaginaal secretum naast de verhoornde
epitheelcellen ook leucocyten ; het uterus cpitheel gaat zich ontwik-
kelen en in het ovarium treedt ovulatie op. (Phase III). Tenslotte
wordt het slijmvlies van vagina en uterus weer dunner, in het vaginaal-
secretum zijn minder verhoornde cellen. In het ovarium bevinden zich
weer nieuwe corp. lutea.

Deze typische veranderingen in de microscopisch zichtbare samen-
stelling van het vaginaal-secretum bij de muis zijn door Doisy ge-
bruikt om het gehalte der ovaria aan bronstverwekkende stoffen te
bepalen. Ook nu nog wordt deze z.g. „Allen en Doisy test" algemeen
toegepast.

Men gebruikt hiervoor muizen die gecastreerd zijn en spuit deze
dieren op bepaalde wijze eenige dagen in met extracten uit ovaria.
Hierbij onderzoekt men dagelijks het vaginaal-secretum op de aan-
wezigheid van verhoornde epitheelcellen en constateert zoo indirect
het optreden van bronst.

Door deze methode verkrijgt men een biologische ijking van bronst-
verwekkende extracten op aanwezige hoeveelheid werkzame stof.
Men bepaalt de hoeveelheid van het extract of stof, die bij een kort te
voren gecastreerde muis juist nog het optreden van de verhoornde

epitheelcellen in het vaginaal-secretum opwekt. Deze hoeveelheid
noemde men nu één muizen-eenheid, thans internationale eenheid.

Een oneindige reeks onderzoekers nu is het gelukt aan de hand van
deze ,,Allen en Doisy test" het bronstverwekkende hormoon aan te
toonen in het follikelvocht en in bepaalde extracten. In het stroma
ovarii komt deze stof niiet voor en in het corp. luteum maar in geringe
mate.

Het staat dan nu ook wel vast, dat de follikel in het ovarium de be-
langrijkste vormingsplaats is van het bronstverwekkende of follikel-
hormoon.

In de latere jaren is echter nog een andere plaats ontdekt waar het
bronstverwekkende hormoon in groote hoeveelheden gevormd kan
worden.

Ali.en en Doisy, Aschheim en Zondek, benevens vele anderen,
beweren dat uit de placenta extracten zijn te maken, die zeer rijk zijn
aan bronstverwekkend hormoon. Parkes en Bellerby toonden zelfs
aan dat de volledig ontwikkelde placenta ongeveer 500 X zooveel
follikelhormoon bevat als de ovaria zelf. Tijdens de zwangerschap nu
komt dit hormoon vooral bij paarden in groote hoeveelheden in de
urine voor en hieruit wordt het tegenwoordig fabriekmatig zuiver bereid.

Butenandt slaagde erin de werkzame stof in kristallijnen toestand
te bereiden, waarbij bleek dat de stof zóó actief was, dat 0.0001 mg
voldoende is om bij 50% der muizen de Allen en Doisy test positief
te doen verloopen. Deze hoeveelheid is sinds korten tijd als internatio-
nale eenheid aangenomen.

Tegenwoordig kent men een groep van stoffen, die alle in staat zijn
bronst op te wekken, maar die hierbij alleen kwantitatief verschillen.
Men kent o.a. : Oestron of Menformon dat in de urine wordt uitge-
scheiden en de volgende chemische formule bezit :

Het is gelukt de werking van deze stof te verlengen door een vereste-
ring van de OH groep. Verder heeft men door reductie het dubbel
gebonden zuurstof atoom vervangen door een OH groep. Deze stof
wordt meestal veresterd met benzoëzuur en heet Oestradiol benzoaat

of Dimenformon. Deze stof is vele malen sterker werkzaam en bezit
onderstaande formule :

Samenvattend kunnen we dus zeggen dat het follikel-hormoon,
de typische bronst-symptomen opwekt en tevens de uretus en vagina,
die bij het dier atrophisch geworden zijn, weer doet groeien.

In de praktijk gaat het er om, bronst op te wekken bij dieren welker
ovarium niet voldoende functionneert en waarbij de uterus en vagina
atrophisch is geworden ; deze dieren n.1. vertoonen géén of zeer zwakke
bronst.

Een van de eerste onderzoekers die getracht heeft door hormoon-
injecties bij zulke koeien bronst op te wekken, was Albrecht in 1921.
Hij spoot 6 koeien in met een preparaat, dat extracten bevatte van
testis, prostaat, zaadblaasjes, hvpophyse, schildklier, ovarium en
pancreas. Deze dieren waren gedurende enkele maanden na de partus
niet bronstig geweest en werden nu enkele uren na de injectie wel
bronstig, lieten zich denzelfden dag dekken en werden drachtig.

Aan Murphy, Mc Nutt, Zupp en Aitken gelukte het niet zoo
eenvoudig met de vloeistof uit de follikels van runderovaria van 10 mm
doorsnede verdund met 3—4 X de hoeveelheid physiol. NaCl.

Een gecastreerde koe moest 5 X worden ingespoten om zwelling der
genetaliën te verkrijgen, tenvijl een andere, die geen bronst toonde,
pas na 6 injecties bronstig werd.

Dolder probeerde koeien met hypofunctie van het ovarium door
injecties van aether-extracten van het ovarium te genezen. De dieren
waren allen 8—12 maanden lang niet of niet merkbaar bronstig ge-
weest.

Bij 2i dieren was het slechts 3 maal mogelijk na 1 injectie van een
extract uit 50—70 gram ovariumweefsel, binnen 5—11 dagen bronst
te verkrijgen ; 2 dieren hadden 2 injecties noodig en de meeste andere
4—6 injecties. Een dier met corp.lut. persistens werd in het geheel niet
bronstig. Tenslotte werden 19 van de 21 dieren bronstig. Hiervan
werden er 16 gedekt en 14 drachtig. Na de partus werden alle dieren
binnen normalen tijd bronstig.

Rulffes maakte een preparaat uit de follikelvloeistof van varkens-
en runder-ovaria en spoot 20—70 cm³ bij koeien en vaarzen in, zonder
nadeel voor den algemeenen gezondheidstoestand. Hij behandelde
10 koeien en 9 vaarzen met anaphrodisie met injecties 1—3 dagen na
elkaar, w aarbij de totaal-dosis 70 cm^;l bedroeg. De dieren werden
na i—3 injecties bronstig en lieten zich dekken. Becker deed proeven
met een ovariaal(hormoon)preparaat waarbij een hypophysevoorkwab-
extract, alles opgelost in olie.

Jonge koeien, die nog nooit bronstig waren geweest, werden bronstig
na 2—3 injecties ; de bronst bleef vervolgens terugkomen. Ook be-
handelde hij een groep koeien, die na normaal gekalfd te hebben in
i — 3 maanden niet bronstig waren geworden. Meestal was 1 injectie
voldoende, maar in enkele gevallen waren 2—3 injecties noodig om
succes te bereiken. Koeien, die 4—12 maanden na de partus niet
bronstig waren geweest, werden allen na 1—4 injecties bronstig en
tevens voor het grootste deel drachtig.

Albers gebruikte hetzelfde preparaat en spoot 10 cc subcutaan in,
zoo noodig na een week gevolgd door een 2e of 3e injectie.

Van 18 koeien met hypofunctie van het ovarium, die nog nooit of
minstens in 3 maanden niet bronstig waren geweest, werden er binnen
de 3—10 dagen na de laatste injectie 17 bronstig. Van deze dieren
werden er 15 gedekt en 13 drachtig. Ook hij verkreeg bij corp.lut.pers.
geen goed resultaat.

Frank behandelde koeien met zwakke bronst en met atrophische
Ovafia en utf\'ri zonder bronst. Hij gebruikte extracten uit ovaria waaruit
de corp. lutea waren verwijderd. Meestal was het noodzakelijk meerdere
injecties te geven bijv. 2 X per week gedurende 4 weken. Bij de meeste
dieren verkreeg hij goede resultaten, ze werden bronstig en drachtig.

Staheli behandelde, als eerste, koeien met een preparaat met een
geijkt gehalte van follikelhormoon. Het was een in olie opgelost preparaat
verkregen door reductie en verestering van het gekristalliseerde follikel-
hormoon uit de urine van zwangere merries (oestradiol benzoaat).

Hij behandelde 194 koeien van 4—12 jaar, die in 4—20 maanden
niet bronstig waren geweest met 1 injectie van 50.000 M. E. Hiervan
werden er 177 binnen 1—3 dagen bronstig, de andere 17 dieren niet.
Tevens werden 66 koeien van 1 \\—3 jaar behandeld, die nog nooit
bronstig waren geweest, met 1 injectie van 30—50.000 M.E. Hiervan
werden 58 dieren bronstig binnen 2—4 dagen, de andere 8 niet.

Bij deze eerste bronst werden de dieren meestal niet drachtig, maar de
volgende bronstperioden kwamen spontaan en dan werden bijna alle
drachtig. Na de partus kwam bij alle de bronstperiode normaal terug.
Bij koeien met corp.luteum persistens verkreeg hij met een injectie
van 50.000 M.E. zeer wisselende resultaten.

Ook Bennewitz gebruikte dit preparaat en zag bij normale koeien
na i injectie van 50.000 M.E. geen enkele klinische afwijking optreden.

13 koeien met subfunctie van het ovarium werden behandeld met i
injectie van 50.000 M. E., hiervan werden er 8 bronstig binnen 1 —8 dagen;
4 koeien werden pas na een 2e injectie bronstig binnen 2—13 dagen.
Van deze dieren werden er 3 direct drachtig en 4 pas na 1 maal op-
breken. Van 15 koeien met corp. luteum persistens werden er 11 na
i injectie van 50.000 M.E. binnen 1—7 dagen bronstig; 3 anderen
werden na een 2e injectie binnen 3—12 dagen bronstig. Van deze

14 dieren werden er 2 direct drachtig en de 9 anderen na 1 of meer-
malen opbreken.

Goes behandelde een reeks koeien die minstens in 3 maanden niet
bronstig waren geweest met eenzelfde preparaat. 33 koeien met sub-
functie van het ovarium werden bijna alle na 1 injectie van 100.000 M.E.
bronstig ; waarvan 29 binnen 4 dagen na de injectie. Van deze dieren
werden er direct 13 gedekt en later gecontroleerd, waarbij bleek dat
er 10 drachtig waren; enkele moesten 2X worden gedekt, omdat ze
de eerste maal opbraken. Ook behandelde hij 22 koeien met corp.
luteum persistens met 1 injectie van 100.000 M.E. ; alle werden bronstig
zonder uitknijpen der corp. luteum. Van deze dieren werden 16 op
drachtigheid onderzocht, er bleken 14 drachtig.

Behalve de hormonen uit het ovarium is er nog een geheel ander
hormoon dat op de geslachtsorganen werkt n.1. een uit de Hypophyse-
voorkwab. Reeds in 1908 heeft de bekende chirurg Cushing gezien,
dat bij honden na verwijdering der hypophyse de testis en ovaria
atrophieerden.

Aschheim, Zondek, Evans toonden aan, dat een extract uit de
hypophyse-voorkwab de geslachtsfunctie aanzet in dien zin, dat het
een prikkel is voor de ovariale-cyclus (gonadotroop hormoon). Zondek
meent, dat er minstens 2 hormonen in het extract aanwezig zijn n.1.:
ie. het z.g. follikelrijpingshormoon en 2e. het z.g. luteiniseerings-
hormoon. Hij beschouwt de hypophyse dan ook als de motor der ge-
slachtsfunctie.

De thans geldende theorie is, dat er in den bodem van de 3e ventrikel
een zenuwcentrum aanwezig is, dat de hormoonproductie van de
hypophyse regelt (dit op grond van de onderzoekingen van Hohlweg
en Junkmann, Lipschütz, Teel en Cushing e.a.). De hypophyse regelt
nu de functie van het ovarium, er ontstaat follikclrijping, ovulatie en
vorming van corp. lutea. Het follikelhormoon geeft de proliferatie
van den uterus, terwijl het corp. luteum-hormoon de nidatie van het
ei mogelijk maakt.

Door de onderzoekingen van Zondek, Hohlweg, Clauberg, Brei-
pohl e.a. blijkt, dat de ovariumhormonen ook weer regelend op de
functie der hypophyse werken n.1. waarschijnlijk door middel van het
bovengenoemde centrum in den bodem der 3e ventrikel, dat reageert
op een bepaalde ovariaalhormoonspiegel van het bloed.

het gonadotrope hormoon uit de hypophyse, in staat was bij infantiele
dieren een versnelde rijping der gonaden te veroorzaken.

Dit gonadotrope hormoon uit de urine is niet afkomstig uit de hypo-
physe, die tijdens de zwangerschap zeer weinig hormoon bevat.
Philipp vond dat dan juist de placenta zeer veel gonadotroop hormoon
bevat en dit is dan ook de vormingsplaats ervan tijdens de zwanger-
schap.

Aschheim en Zondek hebben nu deze vorming van gonadotroop
hormoon in de placenta gebruikt als reagens op de zwangerschap door
het aantoonen van deze stof in de urine.

Geheel dezelfde werking hebben deze beiden gonadotrope hormonen
uit de hypophyse en urine niet. De klinische ervaringen zijn echter
hoofdzakelijk verkregen met het urinehormoon. De ijking der gonado-
trope hormoon-preparaten uit de urine geschiedt op infantiele ratten
van 25—35 gram, waarbij de veranderingen in het ovarium indirect
worden geconstateerd uit het optreden van de bronst. Deze bronst
wordt gecontroleerd volgens de methode van Allen en Doisy, bij de
follikelhormoon-ijking in gebruik.

De sterkte van het preparaat wordt nu uitgedrukt in ratteneenheden
(R.E.), hetgeen een hoeveelheid is die bij 50% van de proefdieren
bronst veroorzaakt, waarbij de werkzame stof over 6 inspuitingen
verdeeld wordt.

De ijking van het hypophyse-gonadotroophormoon-preparaat ge-
schiedt op grond van de eigenschap, dat cle beide preparaten uit de
hypophyse en urine eikaars werking versterken.

Als een R.E. van dit preparaat wordt in Nederland beschouwd de
hoeveelheid, die, gemengd met 5 R.E. urine gonadotroophormoon,
bij infantiele ratten een toename van het gewicht der ovaria tot 20 mg
teweeg brengt.

Klinische ervaringen met het gonadotrope hormoon zijn tot nu toe
hoofdzakelijk met preparaten uit urine van zwangere merries ver-
kregen. Hupka en Majert deden proeven ermede bij koeien met
sub- en a-functie van het ovarium. Ze behandelden 20 dieren met
injecties van 125—200 R.E., 18 dieren werden bronstig n.1. 13 dieren
na i injectie, 4 na 2 injecties en 1 na 3 injecties. Aan 10 koeien met
corp. luteum persistens werden eveneens deze injecties toegediend
zonder stukknijpen van het corp. luteum. Hiervan werden 3 koeien
na i injectie bronstig, 4 na de 2e injectie en bij de 3 anderen bleek
bij palpatie wel follikelvorming te zijn opgetreden, maar uitwendige
bronst-symptomen werden niet waargenomen. Later kon Majert in
zijn dissertatie echter niet meer zulke gunstige resultaten beschrijven,
hij probeerde toen ook doseeringen n.1. 500—2500 R.E., maar van de
26 koeien werden er slechts 14 bronstig.

corp. lutea uit de drukken, maar te behandelen met injecties van
ioo R.E. gonadotroophormoon.

Menzani behandelde 25 koeien met klinisch gediagnostiseerde ova-
riumatrophie met 1 injectie van 125 R.E. Bij 24 koeien trad binnen
6—25 dagen na de injectie bronst op.

Van 20 koeien met corp. luteum persistens reageerden na 1 injectie
van 125 R.E., zonder uitdrukken der corp. lutea, 13 dieren binnen
14 dagen met bronst ; bij 7 hielp deze injectie niet.

Stosz behandelde 22 koeien met hypoplasie van ovarium en uterus
door injecties van 125 R.E., 17 dieren werden bronstig en hiervan
12 drachtig. Bij koeien met corp. luteum persistens zag hij geen regel-
matig succes door deze injecties ; hij beveelt aan de oude methode,
uitdrukken der corp. lutea, te handhaven.

Vogt behandelde 11 koeien met sub- of a-functie van het ovarium
met gedeeltelijke hypoplasie van den uterus. Na 1 injectie van 125
R.E. verkreeg hij in 6 gevallen binnen 2—13 dagen bronst; de dieren
bleken later ook drachtig. De andere dieren hadden meer injecties
noodig, zoodat tenslotte 78% der dieren bronstig werden. 6 dieren
met corp. lut. persistens behandelde hij ook met 1 injectie van 125 R.E.;
slechts bij 2 dieren ontstond na 4 a 5 dagen bronst en bij een 3e dier
pas na 2 injecties. De andere 3 dieren werden niet bronstig.

Wij meenen door dit literatuur-overzicht een indruk te hebben
gegeven, dat bij runderen met onregelmatige geslachtsfuncties door
hormoon-preparaten veel is te bereiken.

Toch zijn naar onze meening bij bovenstaande proeven enkele
fouten begaan, doordat niet voldoende is gelet op de eigenlijk speci-
fieke werking van ieder der hormonen.

Daarom willen wij er hier nog eens op wijzen, dat het follikelhormoon
slechts in staat is om een atrophische uterus en vagina te doen groeien
en de bronst te veroorzaken. Het follikelhormoon is niet in staat om
in gebruikelijke therapeutische doses een follikelrijping of ovulatie
in het ovarium te voorschijn te roepen.

Plet gonadotrope hormoon echter is de stof, die de cyclus in het
ovarium aanzet en dus den groei van follikels, de ovulatie en de luteini-
satie kan opwekken.

Bij een koe met zwakke bronst moeten we bedenken, dat hier dus wel
follikelrijping plaats heeft (anders zou geen bronst optreden) maar
dat de follikelhormoon-productie te gering is om een duidelijke bronst
op te wekken. Bij dit dier kan men dus met follikelhormoon (Dimen-
formon) toediening volstaan.

Bij een koe die reeds 3 maanden lang in het geheel niet bronstig
wordt en waarbij rectaal een geringe uterus-atrophie met gladde
ovaria wordt geconstateerd, is het toedienen van gonadotroophormoon
op haar plaats. In dit geval toch moet de ovariale cyclus worden opge-

wekt of geprikkeld, waardoor dan follikelrijping en ovulatie gepaard
met bronst symptomen kan optreden.

Heeft men een koe zonder bronst-symptomen, waarbij rectaal sterke
atrophie van ovaria, uterus en vagina worden geconstateerd, (bijv.
een dier dat nog nooit bronstig is geweest), dan is de volgende behan-
deling raadzaam. Alvorens de ovulatie op te wekken moet men zorgen,
dat de uterus etc. haar normale proporties terugkrijgt.

Hier zal men dus allereerts Dimenformon toedienen totdat de uterus
etc. voldoende is gegroeid. Vervolgens behandelt men met Pregnyl
(Nederlandsch gonadotroop hormoon preparaat) om de follikelrijping
en ovulatie op te wekken.

Wat de doseeringen der hormonen betreft, blijkt uit de literatuur,
dat men Dimenformon het beste geeft in een doseering van 50.000
Eenheden per injectie. Meestal zullen 1—2 injecties voldoende zijn
waarbij de tijd tusschen de injecties 7 dagen bedraagt.

De doseering van Pregnyl in de literatuur is meestal 125 Eenheden
per injectie. Toch valt het op, dat hiervan in vele gevallen meerdere
injecties noodig zijn, zelfs tot 3 ä 4 toe. Bijna alle onderzoekers waar-
schuwen echter tevens dat herhaalde injecties van gonadotroop-hormoon
gevaar voor uitgebreide luteinisatie en dus tijdelijke sterilisatie met
zich brengt.

Ons inziens blijkt men over het algemeen de dosis Pregnyl in de
literatuur te laag te hebben genomen. Deze meening wordt ondersteund
door het onderzoek van Hart en Cole, die koeien inspoten met ver-
schillende doseeringen van Pregnyl in 1 injectie en zc daarna slachtten.
Bij de sectie werden de ovaria etc. gecontroleerd en ze vonden dat de
beste doseering voor 1 injectie was 750 R.E. ; de functie der ovaria
werd hierdoor prachtig gestimuleerd.

Ten overvloede zij erop gewezen, dat in aansluiting op een Dimen-
formon injectie wel eens bronst kan optreden, zonder dat echter in het
ovarium in dien tijd ovulatie plaats heeft gehad. Bij dekking volgt
dan natuurlijk geen bevruchting en is het noodzakelijk een volgende
spontane bronst af te wachten of later een injectie van Pregnyl toe te
dienen.

Bronst versterken en uterusgroei stimuleeren door Dimenformon
injecties van 50.000 E. (zoo noodig na 1 week herhalen).

Ovaria-cyclus stimuleeren tot follikelrijping en ovulatie door 1
injectie Pregnyl van 750 R.FÏ. (zoo noodig pas na 3 weken te herhalen).

Die Brunst verstärken und das Uteruswachstum stimulieren durch Dimenformon-
Injektionen von 50.000 E. (wenn nötig nach einer Woche wiederholen).

eine Injektion Pregnyl von 750 R.E. (wenn nötig erst nach 3 Wochen zu wieder-
holen).

To intensify heat and to stimulate the growth of the uterus, the author used injec-
tions of Dimenformon of 50.000 E. (units). (If necessary this must be repeated after
i week). To stimulate the ovarian cyclus till ripeness of the follicels and till ovulation,
he used injections of Pregnyl of 750 R.E. (if necessary to repeat only after 3 weeks).

Renforcer les chaleurs et stimuler la croissance de l\'utérus par des injections
de Dimenformon 50.000 U. (à répéter au besoin après 1 semaine). Stimuler le cycle
ovarien jusqu\'à maturation du follicule et ovulation par 1 injection de Pregnyl
750 U.R. (à répéter au besoin seulement après 3 semaines).

Gratze \') meent, dat het ontstaan van koliek (niet die gevallen, veroorzaakt door
darmsteenen, thrombose of embolie) moet gezocht worden in afwijkingen in de
werking van het sympatische en para-sympatische zenuwstelsel. Normaal function-
neerend, houden deze tegenovergesteld werkende zenuwsystemen elkaar in even-
wicht. Gebeurt dat niet meer, dan zal bij te sterke werking der sympaticus de peristal-
tiek verlangzamen en de darmwand verslappen en bij te sterke werking van de vagus
de peristaltiek toenemen, waardoor krampen ontstaan. Dit evenwicht kan verstoord
worden door weersomstandigheden, verandering van voedsel, onregelmatig voeden
enz., kortom door omstandigheden, die als regel voor de directe oorzaken van koliek
worden gehouden, maar die volgens schrijver slechts secundair werken. Deze zenuw-
systemen kunnen abnormaal gevoeiig worden door degeneratieve verschijnselen,
veroorzaakt door chronische ontstekingen in hun omgeving, bijv. uitgaande van
wormaneurismata of iets dergelijks.

Daar kolieken meestal met krampen gepaard gaan, is het duidelijk, dat de vagus-
tonus overheerscht.

Klinisch ziet men twee vormen van kramp. Bij de eene is de heele darmtractus
abnormaal sterk in beweging, bij de andere heerscht een permanente hypertoriie,
waardoor de darmwand voortdurend gespannen blijft, de peristaltiek vermindert
en het darmlumen wordt toegeknepen, dat zich daardoor vernauwt en zich zelfs
geheel kan sluiten.

De eerste vorm kan door de abnormale beweging der darmen aanleiding geven
tot darmdraaiingen, terwijl hij in een later stadium, als de vagus-tonus toeneemt
en de peristaltiek dus minder wordt, tot maag-dilatatie en tympanitis kan voeren.

De tweede vorm kan in verschillende darmgedeelten optreden, maar hij treedt
bij voorkeur op aan de sluitspieren, bijv. van maag en blinde darm. Is de peristaltiek
in het darmdeel voor de gecontraheerde spier sterk, dan krijgt men daar een sterk
opjagen en in elkaar drijven van voedsclmassa\'s. Op den duur ontstaat daar dus
een echte constipatie van ingedroogd voedsel, daar de vloeibare en gasvormige
deelen er uit geperst worden en nog wel door de gesloten kringspier kunnen ontwijken.
Heeft deze massa neiging tot zwelling of gisting, dan krijgt men weer maag-dilatatie
of tympanitis.

Men ziet dus, dat de verschillende vormen van koliek in elkander kunnen overgaan
en ook afzonderlijk naast elkaar kunnen voorkomen.

Daar een soort degeneratieve toestand van het vago-sympatische systeem er aan
ten grondslag ligt, is het duidelijk, dat kolieken neiging hebben tot recidiveeren,
als dezelfde weers- of voedsel-omstandigheden weer optreden.

De behandeling moet in de eerste plaats gericht zijn op het wegnemen van de
darm-tonus en eerst daarna op het verwijderen van den darminhoud. Middelen,
die de tonus versterken, dus die van de pilocarpine-groep, zijn gecontraïndiceerd.

De darm tonus wordt het best weggenomen met atropine, maar dit heeft tegen,
dat het den darmwand voor langen tijd verlamt en het slijmvlies uitdroogt. Het
voedsel verplaatst zich dus bij gebruik van atropine eerst op den duur, waardoor dit
middel niet geschikt is bij voedsel-massa\'s met neiging tot gisting.

Schr. gebruikt den laatsten tijd Novalgin. Hij spuit hiervan 20 c.c. intraveneus
in. Bij niet te ernstige koliek treedt daarna meestal herstel op. Verder geeft hij
maagspoelingen met koud water. Deze werken krampstillend en zetten de peristal-
tiek in. Natuurlijk zal men van tijd tot tijd ook nog behoefte hebben aan het doen
van een darmsteek, het geven van afvoermiddelen, oliën, enz., maar schr. heeft de
ervaring, dat Novalgin en koude maagspoelingen meestal voldoende zijn.

De meeste gevallen van verstoppingskoliek komen voor in het voorjaar en in den
herfst, wanneer de dieren in de gelegenheid zijn een mengsel van gras en droogvoer
op te nemen. De gedachte, dat gras het droge voedsel helpt verplaatsen, is volgens
Gunninos ^j) niet juist, het maakt het geheel alleen nog droger. Paarden moeten
met het één of met het ander gevoed worden. Door den invoer van het mechanische
vervoermiddel komt de verpleging van het paard tegenwoordig in minder deskundige
handen. De maagsonde maakte de behandeling met olie en in veel water opgeloste
zouten mogelijk. Het bezwaar is, dat bij een verstopping van de dunne darmen
deze zoutoplossing of olie niet de plaats bereikt, waar de verstopping zich bevindt.
Ze blijven in de maag en hebben geen werking. De maag raakt daardoor overvuld.
Nuttig kunnen nog wel zijn medicijnen in bolusvorm en kleine hoeveelheden olie.

Schrijver geeft enkele voorbeelden waarbij de sectie een verstopping te zien gaf
in de dunne darmen. De hevelwerking door den darm vanuit de maag werkte onvol-
doende. Hij probeerde daarom acetylcholine en had meer succes. Acetylcholine
prikkelt de zenuweinden in de darmen en is normaliter steeds in meer of minder
groote hoeveelheid in den darmwand aanwezig. Na een algemeen onderzoek, ook
rectaal, wordt een kleine dosis olie samen met antispasmotica en soms ook tinctura
aloë gegeven. Dan een subcutane injectie van 5 c.c. acetylcholine, welke herhaald
wordt na 2 tot 6 uur. Zelden zijn meer dan 2 van deze injecties noodig. Een combi-
natie met een kleine dosis arecoline is zeer goed mogelijk en werd enkele keeren
toegepast. In de discussie wordt nog gewezen op de nadeelige gevolgen welke areco-
line kan hebben op het hart (oude paarden). Een gunstige werking is van campher-
olie te verwachten.

Bij liggingsverandering voert acetylcholine evenals arecoline tot een snellen dood.
Dit wordt als geen nadeel beschouwd.

Roberts ¹) zag een merkwaardig veelvuldig voorkomen van koliek (met verstop-
ping) onder de ongeveer 3000 paarden van St. Groix, één der Virginische eilanden,
b.v. 325 gevallen in 1932, 797 in 1935.

Bij snelle behandeling (arecoline en aloë) trad in 95 % der gevallen genezing op,
terwijl bijna alle patiënten stierven indien geen therapie werd ingesteld. Als eenige
oorzaak moet hij een hevige infectie met strongyliden aannemen, een dergelijke
plotselinge overmatige infectie komt voor, als het gras door regen is bevochtigd
en de strongyluslarven in grooten getale daarop aanwezig zijn. Want aan de larven
en niet aan de volwassen strongyliden schrijft hij de oorzaak toe.

Huth ³) wijst met nadruk op de groote beteekenis van het direkt ter plaatse laten
staan van een paard, zoodra dit de eerste verschijnselen van haemoglobinurie
vertoont. Onmiddellijk, zegt hij, is het met het voortschrijden der spieraandoeningen
gedaan. Of dit geheel juist is, durf ik niet te beoordeelen, maar iedere Hollandsche
dierenarts is bovenstaande ervaring bekend en is daarmede opgeleid. Het is echter
mijn indruk, dat niet iedereen van de groote beteekenis van dezen raad is door-
drongen ; misschien, nu hij van vreemde zijde komt, wordt hij eerder opgevolgd .
Bij lichte gevallen is enkele uren rust voldoende, bij zwaardere gevallen wachte men,
tot het paard uit zich zelf neiging vertoont, weg te stappen. Is het paard op stal
gebracht (waarbij nog het voorschrift : nicht der Mann führt das Pferd, sondern
das Pferd den Mann), dan raadt Huth aan, het dier op te binden, omdat hij ervaren

1 ) A type of equine colic or obstipation common in the Tropics. Journal of the Am. Vet.
med. Ass. March 1939.

heeft, dat som., het paard niet overeind kan als het is gaan liggen en dan door de
moeite, die het doet om op te staan, zich een ongeneeslijke spierdegeneratie op den
hals haalt. Het is schrijver, nadat hij twintig jaren lang zich „die Zunge wund
geredet und gepredigt hat" eindelijk gelukt, bij zijn cliëntele (omgeving van Keulen)
de groote beteekenis van deze maatregelen duidelijk te doen worden en sindsdien
heeft hij slechts zelden meer een doodelijk verloopend geval gezien of een nablijvende
kreupelheid. Een aardige verklaring geeft hij van het meer \'s winters dan \'s zomers
voorkomen van de myoglobinurie. Des zomers zouden de spierbewegingen, die het
paard uitvoert om de vliegen te verdrijven, tijdens het op sta! staan voorkomen,
dat het paard-de ziekte krijgt. Den voorstanders van coupeeren is een nieuw motief
in de mond gegeven. Hoe tegenstrijdig de aanbevolen therapeutica blijven, blijkt
ook weer uit dit artikel. Huth raadt naast een aderlating aan een intraveneuze
injectie van 25—35 gr glycerinophosphas calcic. met 75 gr suiker (in 1 1 water), of
wel hij geeft per os deze stoffen in grootere hoeveelheden. Wel tegengesteld aan de
insuline therapie . Geheel accoord kan ik gaan met zijn advies, erg onrustige, liggende
paarden zooveel mogelijk rust te geven door herhaalde clysma\'s van chloralhydraat.
Want ik ben er van overtuigd, dat bij rustig liggende paarden de prognose veel
gunstiger is dan bij die, welke zich voortdurend afmatten.

Een samenvattend overzicht van Pathogenese en aanbevolen therapeutische
maatregelen betreffende myoglobinurie vinden belangstellenden in de Tierärztliche
Rundschau 1938, No. 44.

Tillmanns ¹) gaat de behandelingsmethoden van luinbago (haemoglobinaemia
paralytica) gedurende de laatste 50 jaar na. Zij zijn, behalve de calcium-magnesium
therapie door Wester in 1921 aanbevolen, alle vrijwel waardeloos, volgens schrijver.
Aderlaten, dat hierbij ontzettend veel wordt toegepast, acht hij, door de verzwak-
king, die er door ontstaat, steeds nadeelig. De paarden moeten bij de eerste ver-
schijnselen (zweeten, trillen, overkoot gaan) direct rust hebben en goed toegedekt
worden. De dieren herstellen zich dan wel eenigszins binnen niet al te langen tijd
en kunnen daarna naar stal worden gebracht.

De lichte gevallen zijn, wanneer direct rust gegeven wordt, vaak spoedig geheel
hersteld, ook zonder behandeling. De ernstige, waarbij later dermate verlammings-
verschijnselen optreden, dat de dieren zich niet staande kunnen houden, of zelfs niet
kunnen opstaan, spuit hij intraveneus in met een mengsel van 20 gr calc. chlorat.
sicc. en 8 gr magnes. chlorat. sicc., zooals dat van Nederlandsche zijde is aangegeven.
Dit mengsel wordt door de firma Bengen in glazen buisjes in den handel gebracht
als : „Chlor.-mag.-kalz.-Bengen". Hij heeft nu steeds een \\ 1 uitgekookt leidingwater
bij zich. voegt hierbij ter plaatse zijn calc.-magn.-chloride, brengt deze oplossing
op lichaamstemperatuur, filtreert nog eens en spuit in met het infusie-apparaat van
Weischer en de canule van Dr. Giesen. Hoewel de oplossing een weefsel-gift is en
calcium-gluconaat niet, gebruikt hij dit laatste om de veel slechtere resultaten, nooit.
Ter voorkoming van ongelukken echter, laat hij het dier kluisteren, een man het
hoofd vasthouden en de hals fixeeren, door er een paal (bindstok van een hooiwagen
bijv.) dwars over heen t(? leggen en deze aan haar uiteinden door mannen naar
beneden te laten drukken. Voor hij zijn voorbereidingen voor de intraveneuze
infusie begint, heeft hij een hartmiddel toegediend. Het kluisteren enz. lijkt nogal
bewerkelijk, is het ook voJgens schrijver, maar voorkomt alle ongelukken, die door
de inspuiting zouden kunnen ontstaan en gezien het geweldige succes bij een ziekte,
waaraan anders niets te doen is, heeft hij steeds de moeite er voor over gehad.

Soms is er een tweede of een derde infusie noodig om de dieren te doen opstaan.
Men hoeft niet bang te zijn te veel te geven. Bij de eerste infusie ziet men echter
reeds, dat de paarden rustiger worden, dat het zweeten ophoudt, de eetlust terug-
keert enz.

De Duitsche legeruitbreiding heeft gemaakt, dat veel legerpaarden in het buiten-
land zijn gekocht. Onder deze, vooral onder de Russische en Hongaarsche, komen
verschillende „bloedzweeters" voor. Men ziet het veel op de schoft en schouder op-
treden, maar ook wel op rug en lendenen. Soms ziet men enkele druppels naar buiten
komen, soms echter een bloedstraaltje. Vooral als de dieren aan direct zonlicht zijn
blootgesteld hebben ze er hinder van. Wordt het jaargetijde kouder, dan verdwijnt
het verschijnsel weer.

Erler heeft een onderzoek naar de oorzaak er van ingesteld. Men ziet knobbel-
tjes op de huid optreden, die openspringen en de bloeding veroorzaken. Er zijn
autoren, die meenen, dat er een parasitair lijden (filariae) aan ten grondslag ligt.
Schr. heeft geen filariën kunnen vinden, noch in de knobbeltjes, noch in het bloed.
Hij heeft het bloedbeeld onderzocht, foto\'s van bloeddruppels gemaakt en de zin-
kingssnelheid van de bloedlichaampjes nagegaan. Hij kreeg nergens een positief
verschil met normaal bloed, zoodat hij concludeert, dat het verschijnsel niet uit een
of andere afwijking in de samenstelling van het bloed is te verklaren. Hij denkt dan
ook, dat de oorzaak van het verschijnsel in de huid zelf ligt, waardoor de huidvaten
op de aangetaste plaatsen, door direct zonlicht, sterk geïrriteerd worden.

Siegmund ²) heeft een io-jarig officiersdienstpaard behandeld, dat aan een chro-
nische laryngitis leed. Het dier hoestte reeds, als het zich slechts gering moest inspan-
nen of als zijn voedsel maar iets stoffig was. Het werd behandeld met salinische en
expectoreerende middelen, inhalaties van kreosoot en terpentijn, intratracheale
injecties van lugol, nitras argenticus etc. Niets hielp. Tenslotte is een diagnostische
keeloperatie gedaan, waarbij bleek, dat het slijmvlies rood en verdikt was en de
bloedvaten te sterk gevuld. Het schildkraakbeen was sterk verbeend, terwijl het dier
links aan cornage leed.

Hoewel de kraakbeenderen van de keel bij het ouder worden steeds meer of minder
verbeenen, was dit verbeeningsproces te ver voortgeschreden en daarom pathologisch.

Welk verband er bestond tusschen het ontstoken slijmvlies, het verbeende kraak-
been en de cornage, wat dus primair, wat secundair was, is schrijver niet duidelijk
geworden.

Een eenigszins lastig paard sloeg in een colonne van handpaarden zijn achter hem
loopcnde soortgenoot met beide achterhoeven tegen de linker halsvlakte. Hoewel
er niets te zien was, liet men het dier direct opzetten. Later bleek echter, dat het
\'s middags en \'s avonds zijn haver niet had opgegeten en de temperatuur tot 39°
was opgeloopen.

Eerst \'s avonds iaat ontstond zwelling op de plaats van den slag. Scheuerer ³)
spoot het dier nog eenige hartmiddelen in en behandelde de zwelling antiphlogistisch,
maar toch stierf het den volgenden morgen. Het bleek, dat de slag de oesophagus
gescheurd had. Schrijver denkt, dat uit de maag naar boven gekomen voedsel een
phlegmoneuze ontsteking heeft doen ontstaan, waardoor het paard aan septicaemie
is gestorven.

Jaumin ⁴) geeft een behandeling aan voor atrophie van de schouderspieren, zooals

die wel eens voorkomt bij paarden, zonder dat daarvan een kreupelheid de oorzaak
of het gevolg is. Een soortgelijke atrophie ziet men ook wel bij merries aan de spieren
van het kruis optreden, na de geboorte van een zwaar veulen. Aan beide atrophieën
ligt volgens schrijver een kneuzing van de, die spiergroepen innerveerende zenuwen,
ten grondslag.

Hij spuit rondom deze spiergroepen nu 10 tot 40 c.c. alcohol van 94% subcu-
taan in.

Hij krijgt hierdoor natuurlijk zwelling, soms zelfs erge zwelling, maar deze is na
6 è 8 dagen weer verdwenen en het uiteindelijk resultaat is, dat de atrophieën na
2 maanden hersteld zijn. Hij heeft op deze wijze een genezings-percentage van bijna
100%, terwijl spontaan of op andere manier slechts de helft herstelt.

Dr. Michx.k ¹) geeft een verhandeling over de spat en haar behandeling. Som-
migen zeggen, dat primair het band-apparaat wordt aangetast, waardoor een periosti-
tis en later een arthritis ontstaat. Anderen meenen, dat eerst het kraakbeen wordt
gelaideerd en daarna het been en het periost. En weer anderen, dat een ostitis het
primaire is. De diagnose is vaak lastig, vooral zoolang geen exostose te zien is. De
anaesthesie van de n. tibialis en peroneus is moeilijk uit te voeren, de infiltratie-
anaesthesie van de mediale vlakte van het spronggewricht, die den laatsten tijd nog
al eens wordt toegepast, iets gemakkelijker. Het röntgenbeeld geeft te zien, dat de
grenzen tusschen de verschillende beentjes in het aangetaste gewrichtsdeel wazig
worden. Dit is een goede aanwijzing, ook ter beoordeeling van het ontwikkelings-
stadium, waarin hei proces zich bevindt.

De therapieën hebben steeds de bevordering van de ankylose beoogd. Slechts
60 & 70 % der spatkreupele paarden worden beter. Het herstel duurt van 6 ü 8 weken
tot jaren. In veel gevallen voorkomt goed beslag het ontstaan van een spat, maar
ook doet oordeelkundig beslag spatkreupelheid herhaaldelijk zonder meer herstellen.
In het algemeen moet dit beslag ruim liggen en het achtergedeelte van den voet
hooger stellen, hetzij door kalkoenen, hetzij door verdikte takken, hetzij door leeren
belegsels op de takken. Van de andere behandelingen — scherp smeren, branden,
tenotomie, het geven van stalrust, enz. — is hem het beste bevallen, natuurlijk na
regeling van het beslag, dc spat in te borstelen met jodium-tinctuur. Dit is een
behandeling door Stüven aangegeven. De spat en naaste omgeving wordt kaal
geschoren. Daarna wordt de jodium-tinctuur er 2 X daags met een tandenborstel
of zooiets gedurende 5 è 10 minuten ingeborsteld. De jodium moet gemaakt zijn
met methylalcohol : dat verhoogt de diepte-werking. Dit gebeurt ongeveer 8 dagen,
er ontstaan dan korsten. Het dier heeft ondertusschen rustig doorgewerkt en blijft
rustig doorwerken. Is dc kreupelheid na verloop van 6 4 8 weken, waarna de huid
van de korsten ontdjaan is en weer hersteld, nog niet verdwenen, dan weer dezelfde
behandeling en desn oods nog eens. Veelal voert dit tot herstel bij goed onderhoud
van het beslag en heeft het voordeel, dat het dier gebruikt kan worden, daar de
jodium uiterlijk minder rigoureus werkt dan scherpe zalf, maar toch zeker zoo\'n
goede diepte-werking heeft.

Dr. Dschewad Schahin ²) heeft van hoefkanker-weefsel een extract gemaakt,
dat hij ,,kaex" noemt. Hij spuit dit den lijders subcutaan in, in doses van 5 & 10 c.c.
met tusschenruimten van 5 dagen, gedurende den tijd, dat hij de hoeven op de
gewone wijze chirurgisch behandelt. Op deze manier krijgt hij genezing van gevallen,
die voordien, dus zonder de inspuitingen, tijden lang vruchteloos werden behandeld.

Hij beschrijft verder vrij uitvoerig de wijze waarop hij „kaex" bereidt. Het kanker-
weefsel wordt met silicium-zand fijn gewreven en met phys. NaCl vermengd. Dit

1 Dr. michalk. Zur Spatbehandlung. Zeitschr. f. Veterinärk., Maart 1939.
^z) Dr. Dschewad Schahin. Versuche über die Behandlung des Hufkrebses mit subcutanen
Injektionen des arteigenen pathologischen Extracles. (Specifische Reiztherapie). Wien.
Tier. Monatsschr. 15 Maart 1939.

mengsel wordt door gaas en later door watten gefiltreerd. Met dit fikraat worden
verschillende voedingsbodems geënt, om te zien of de vloeistof steriel is. De andere
helft wordt met een 40 %-opIossing van formaline vermengd en 2 dagen tot 37°
verwarmd. Ook hiermede worden voedingsbodems geënt en proefdieren behandeld,
alles weder om het steriel-zijn der vloeistof vast te stellen.

Bickmf.ier \') geeft een vrij lang overzicht van de literatuur over dit onderwerp,
dat hierop neerkomt, dat meerteenigheid een atavistisch, maar ook een teratologisch
verschijnsel kan zijn.

Atavistisch zijn die gevallen, waarbij de overcomplete hoef zijn oorsprong vindt
op de plaats, waar ze bij het hipparion verondersteld werden te beginnen, dus aan
de griffelbeentjes. Teratologisch zouden zijn die gevallen, waarbij het overcomplete
teentje op andere plaatsen zijn oorsprong vindt, bijv. aan een extra beenknobbel
aan het kootbeen, aan een gespleten kootbeen of iets dergelijks. Schr. gelooft echter,
dat men nooit met zekerheid van een teratologisch geval kan spreken, zoolang men
niet precies weet, hoe het bij de voorvaderen van het paard geweest is en of we alle
vormen van voorvaderen wel kennen.

Hij geeft verder een beschrijving van het operatief wegnemen van een bijhoefje.
Het dier wordt neergelegd onder chloralhydraal -narcose, de operatieplaats geschoren
en geanaestiseerd. Daarna wordt op de plaats van het gewricht met het griffelbeen
een overlangsche snede gemaakt, de huid zoover weggeprepareerd, dat dit gewricht
bloot ligt. Nu wordt dit geëxarticuleerd en het bijhoefje verwijderd. Het kraakbeen
wordt van het hoofd van het griffelbeentje gekrabd, de huid gehecht en de wond
naar omstandigheden behandeld.

Janee ¹) heeft proeven genomen met dichlordiaethylsulfide, o.a. op paarden en
honden, teneinde de uitwerking na te gaan van deze oorlogsstof op bloedende
wonden. Hij kon constateeren dat, hoewel een gedeelte onwerkzaam werd door
binding met het uitstroomende bloed, het in de wond blijvende deel een necrotisee-
renden invloed uitoefende op de weefsels. Contrölewonden genazen in 20 dagen,
vergiftigde in 40 a 45 dagen, als zij onbehandeld gelaten werden. Werden zij wel
behandeld, dan duurde de genezing gemiddeld 25 dagen.

Deze behandeling bestond in hoofdzaak uit de gewone wondbehandeling, behou-
dens dan, dat zoo vroeg mogelijk het gift onwerkzaam werd gemaakt met oxydeerende
middelen.

Ehlers ²) vindt — en terecht — dat de bestrijding van luizen bij legerpaarden een
moeizame, langdurige en weinig voldoening gevende werkzaamheid is. Dat komt
volgens hem, doordat de middelen onvoldoende anti-parasitair zijn en onvoldoende
worden toegepast, want de biologie van de luis is genoeg bekend, om geen verrassin-
gen, voor wat de bestrijding betreft, op te leveren. Hij heeft proeven genomen met
derrilavol, een derrispreparaat. Hij deed op 5 1 lauwwarm water een i eetlepel zeep.
Wanneer dit goed opgelost was, deed hij er al roerende 30 c.c. derrilavol bij. Hij liet
hiermede de paarden goed inrossen, tegen de haren in en zorgde er voor, dat de
vloeistof overal tot op de huid doordrong. Wanneer dat werkelijk intensief goed
gebeurde, waren de luizen allemaal dood en bleef hel paard verder luizenvrij, zoodat
dus ook de neten zoodanig getroffen werden, dat zij niet meer ontwikkelingsvatbaar
waren.

Voor een herinfectie in den stal, door luizen uil het rustbed, van de latierpalen
enz., is hij niet bevreesd. Luizen toch kunnen zich buiten de lichaamswarmte van

1 ) Dr. H. Jänee. Behandlung gelbkreuzbenetzter, blutender Hautwunden. Zeitschr. f.
Vet.künde, Nov. 1939.

hun gastheer al vrij spoedig niet meer bewegen, zoodat ze dan ook niet meer in staat
zijn, een nieuwen gastheer op te zoeken en dus vrij spoedig verhongeren. Los ge-
raakte neten zijn natuurlijk ten doode opgeschreven. Maar ook, al konden ze uit-
komen, dan nog zou het embryo zonder gastheer vrij spoedig verhongeren. Ont-
smetten van stallen acht hij dus van niet veel beteekenis.

Een herinfectie schrijft hij toe aan neten, die niet getroffen zijn bij de behandeling
en te hunner tijd uitkomen.

Hij schoor nooit, maar dekte de behandelde paarden goed toe, zoodat de luizen
zoolang mogelijk met de oplossing in aanraking waren.

N\'a de gevallen van Weilsche ziekte aan het front werden slechts enkele na den
oorlog gepubliceerd. Bij een onderzoek bleek echter, dat de rioolratten wel degelijk
met leptospiren besmet zijn (27 van de 77).

Waarschijnlijk heeft echter deze ziekte in dit land minder de aandacht getrokken.
Over de besmetting bij honden zijn geen mededeelingen verschenen. Volgens Prof.
van Goidsenhoven wordt te Gureghem acute geelzucht bij honden zelden waar-
genomen en is de ,.Stuttgarter Hundeseuche" er onbekend.

Van df.r Walle ^l) onderzocht 100 honden van de Gemeentelijke Dierenbewaar-
plaats. 21 dezer honden waren ziek geweest, de rest werd zonder reden afgemaakt.
De honden werden met een schietmasker gedood. Direct daarna werd op steriele
wijze bloed uit het hart gezogen, de nieren werden zoo steriel mogelijk uit de buik-
holte verwijderd en de urine werd uit de blaas gepipetteerd.

Het bloedserum werd op antistoffen ten opzichte van L. icterogenes en L. canicola
onderzocht.

De nieren werden gedeeltelijk gesuspendeerd met steriel water en bij een cavia
ingespoten (een gedeelte der cavia\'s werd subcutaan, een ander gedeelte werd
intraperitoneaal ingespoten). Verder werd een stukje nier in den voedingsbodem
van Vervoort—Korthof gebracht.

Het urinesediment werd in het donkerveld op leptospiren onderzocht. Resultaat
van het onderzoek :

Van de cultures waren de eerste verontreinigd, terwijl de eerste 86 steriel bleven.
In de 87e cultuur, gekweekt uit de nier van een 6-jarigen mannelijken fox, ontwikkel-
den zich na 3 weken eenige leptospiren. Door geregeld overenten kreeg men een
goede cultuur.

Morphologisch was deze cultuur gelijk aan de leptospirenculturen uit het labora-
torium. Door agglutinatie-onderzoek bleek deze stam een L. canicola te zijn. Hier-
mede was in overeenstemming het verloop der caviaproeven. Ook voor den hond
was deze stam weinig pathogeen. Dit blijkt ook wel uit het feit, dat de oorspronkelijke
fox niet als ziek was aangegeven.

Het serumonderzoek der honden gaf echter veel spoediger resultaat. 44 van de
100 honden reageerden positief. De hoogste titer was 1 : 10.000. 18 sera lyseerden
slechts i : 100. De fox, uit wiens nier de leptospira gekweekt was, had een titer van
i : 300 t.o.v. L. canicola en een titer van 1 : 30 t.o.v. L. icterogenes.

Schrijver concludeert hieruit, dat met groote waarschijnlijkheid mag worden
aangenomen, dat alle honden, wier serum een titer van 1 : 300 of hooger heeft,
besmet zijn of besmet zijn geweest met leptospiren.

Het aantal positieve reacties met L. canicola is 2 X zoo groot als met L. icterogenes.

Bij reuen is de besmetting grooter dan bij teven, vooral de besmetting met de
L. canicola.

In vergelijking met onderzoekingen, bij honden in Amsterdam en Utrecht verricht,
blijkt, dat hier ongeveer dezelfde resultaten bereikt worden als in Antwerpen.

Het zou belangrijk zijn het voorkomen van de L. canicola bij den mensch in België
na te gaan.

De witte rat kan virusreservoir zijn der ziekte van Weil. Er zijn ziektegevallen
bekend geworden bij den mensch veroorzaakt door witte ratten. Van 112 onder-
zochte witte ratten bleken er 15 L. icterohaemorrhagiae te herbergen. Van 8 witte
rattenvoorraden bleken 6 besmet te zijn.

Chemische bloedbevindingen bij uraemie in het verloop van leptospirose
bij den hond.

Grzycki ²) heeft bij 26 honden met nierlijden als gevolg van leptospirose in het
bloedserum bepaald : de reststikstof, het anorganisch phosphor en de suiker en vaak
ook het calciumgehalte en de alcaliereserve.

Bij de uraemische honden werd steeds een verhoogd reststikstof en phosphor ge-
vonden en in de meeste gevallen ook een hyperglycaemie en voorts een vermindering
van de alcaliereserve en vaak een hypocalcaemie.

Aangenomen wordt, dat door de gestoorde uitscheiding, reststikstof en phosphor
in groote hoeveelheden in het bloed wordt teruggehouden, waarbij echter ook een
verhoogd celverval als oorzaak in aanmerking moet worden genomen.

De phosphorbepaling zou als een diagnostisch en prognostisch van waarde ge-
bleken methode bij de uraemie gebleken zijn.

Bij de tumorvorming ontwikkelt zich uit de normale cellen van het lichaam een
nieuwe celsoort, die zich min of meer als een parasiet gaat gedragen. Voor de ver-
klaring van deze celomvorming trekt de theorie van de somatische mutatie steeds
meer aanhangers.

Fischer-Wasels ^s) bespreekt naar aanleiding van deze theorie de erfelijkheid
van tumoren. Onderzoekingen hierover zijn vrijwel uitsluitend bij ratten en muizen
verricht. De hierbij gevonden positieve uitkomsten kunnen natuurlijk niet zonder
meer worden overgebracht op den, genotypisch zoo zeer uiteenloopenden, mensch.

Bij den mensch moet men naast een algemeene tumordispositie nog een locale
factor voor het ontstaan van tumoren aannemen. Deze beide factoren kunnen zoowel
overgeërfd als verworven zijn. Dit laatste is experimenteel bewezen, door b.v. dieren
in plaats van aan de gebruikelijke locale teerinwerking aan een lichte algemeene
teerbeschadiging bloot te stellen, waarna een lichte huidverbranding reeds in staat
is op de plaats van het litteeken papillomen en carcinomen te doen ontstaan.

Het optreden van dezelfde tumor in hetzelfde orgaan en op denzelfden leeftijd van
ééneiïge tweelingen en ook het voorkomen van gelijke tumoren in bepaalde families
doet sterk aan erfelijkheid denken. Maar deze tumor „Bereitschaft" erft niet één-
voudig recessief of dominant over.

Darraspen, Florio en Meynandi \') hebben van bloed van carnivoren en paarden,
lijdende aan tumoren van het gezichtsapparaat, hersenen en inwendige organen
het gehalte van cholesterine, glucose, polypeptiden, ureum en de alkalireserve
bepaald.

Bij een paard met een cholesteatoom in de hersenen is een duidelijk vermeerderd
cholesterinegehalte van het bloed gevonden.

Onder leiding van Peyron hebben Blanchard, Poisson en Drieux ¹) een tiental
thymustumoren onderzocht, waarvan vier van paarden, twee van konijnen en één
resp. van een rund, varken, hond en schaap afkomstig waren.

In de uitgebreide histologische beschrijving, die zich niet voor een uittreksel
leent, komt hun samengestelde en wisselende structuur duidelijk uit. De diagnose
wordt voornamelijk gesteld op het vinden van elementen, die ook in de normale
thymus aanwezig zijn (epitheliaalreticulum, thymocyten, Hassal\'sche lichaampjes,
myoïde cellen en microcysten).

Maligne tumoren uitgaande van sereuze vliezen zijn bij mensch en dier zeldzaam.
Histogenetisch zijn deze tumoren van belang in verband met de vraag of zij hun
oorsprong nemen van het endotheel der lymphvaten dan wel van de eigenlijke
bekleedende cellen van de weivliezen. Ook de nomenclatuur hangt met dit vraagstuk
ten nauwste samen (endothelioom of carcinoom).

Paelaske ²) beschrijft een primaire maligne tumor van het cpicard, waarbij het
hart dilïuus door een 3—9 cm dikke laag tumorwccfsel pantserachtig is omgeven
(totaal gewicht 21 kg).

Histologisch is de tumormassa zeer celrijk met teekenen van maligniteit (asym-
metrische mitosen, polymorphie, nccrosc), terwijl talrijke, op lymphcapillairen
gelijkende holten, gevormd zijn. Op grond van dit laatste wil schr. deze tumor een
endothelioom noemen.

Tongtumoren zijn bij onze huisdieren zeer zeldzaam. Dieter ⁴) beschrijft nu
een geval bij een varken ; de geheele tong, keel, tonsillen, epiglottis en het begin
van den slokdarm zijn met talrijke tot erwtgroote turnortjes bezaaid, die ook in het
tongspierwcefsel aanwezig zijn. Histologisch blijkt het tumorweefsel een sarcoom-
achtig karakter te hebben.

Op uitvoerige wijze tracht schr. dc primaire multipliciteit op de basis van weefsel-
misvormingen te verklaren en hij rekent deze tumoren dan ook tot de hamarto-
blastomen.

Over het algemeen is de diagnose longtuberculose gemakkelijk te stellen. Soms
is echter een miliaire tumoruitzaaiïng in de longen pathologisch-anatomisch vrijwel
niet van tuberculose te onderscheiden.

Dieter ¹) beschrijft een dergelijk geval bij een voor demonstratiedoeleinden
toegezonden runderlong. Macroscopisch zag hij talrijke miliaire haardjes met hier-
naast enkele spekkig-pneumonische haarden. Histologisch bleken vele lymphvaten
met tumorweefsel opgevuld te zijn, dat plaatselijk tot meer solitaire tumortjes was
uitgegroeid. De pneumonische haarden gaven microscopisch het gewone beeld van
een intra-alveolairen carcinoomgroei.

De primaire tumor kon niet worden vastgesteld. Door het ontbreken van verkazing
was tuberculose toch ook macroscopisch niet waarschijnlijk.

Na de ontdekking, dat vele, een phenanthreenkern bevattende, stoffen een car-
cinogene werking hebben, zijn talrijke verwante stoffen op deze eigenschap onder-
zocht.

Ook colchicine, het werkzame alcaloid van het herfsttijlooszaad, deed aanvankelijk
een carcinogene werking vermoeden. Het bleek evenwel, dat deze stof wel het
aantal kerndcelingsfiguren doet vermeerderen, maar dat dit is toe te schrijven aan
een fixatie van het kerndeelingsproces in een bepaalde phase (metaphase). Doordat
steeds weer andere cellen gaan deelen, welk deelingsproces eveneens tot aan de
metaphase zal verloopen, zal men na een zekeren tijd dus een toename van het
aantal mitosen zien.

Men meende nu dit proces te kunnen gebruiken voor een bepaling van de groei-
snelheid van tumoren.

Ten Seldam en Soetarso ²) hebben met dit doel met colchicine geëxperimenteerd
bij overentbare rattensarcomen. Voor de verhouding tusschen het aantal kerndce-
lingsfiguren na en voor de injectie van colchicine voeren zij den naam „groei-index"
in. Het bleek hun, dat deze groei-index bij snel groeiende tumoren steeds grooter
was dan bij langzaam groeiende en bij jonge enttumoren grooter dan bij oudere van
denzelfdcn stam. Op grond van dit laatste wordt aan de colchicine-methode voor
toepassing bij den mensch geen waarde toegekend.

In een met vele goede photo\'s verlucht artikel wordt door Pommer en Nebauer ³)
het nut der cystographie uitvoerig besproken. Als contrast wordt gebruik gemaakt
van 10% joodkaliumoplossing. Ook wordt besproken het gebruik van gassen en
van andere contrastmiddelen, zooals het 30 % bariumsulfaat, al of niet gecombineerd
met tegengestelde contrasteerende stoffen. Aan de intraveneuze uitscheidingsuro-
graphie met abrodil en uroselectan, welke ook voor het beoogde doel niet noodig
is, wordt slechts weinig aandacht gewijd.

Door het inspuiten met stompe canule van verwarmde lipiodol in de uitmonding
van de gangen der speekselklieren hebben Blady en Hocker ⁴) een studie gemaakt

1 R. Dieter. Ueber eine unter dem Bild einer Lungentuberkulose verlaufende Lymphangitis
carcinomatosa beim Rind. Tierärztl. Rundschau, Jrg. 45, 1939, p. 68.

2 ) R. E. J. ten Seldam en B. Soetarso. De werking van colchicine op enkele experimen-
teele rattensarcomen. Gen. Tijdschr. v. Ned.-Indië, Deel 78, 1938, p. 3187.

3 ) Dr. Pommer und Dr. Nebauer. Das Röntgenbild der normalen Harnblase des Hundes.
W. Tierärztl. Monatschr. 1939, Heft 3.

der beelden in verschillende gevallen van speekselklierafwijkingen. Zij beschrijven
een groot aantal gevallen, lichten het woord met vele photo\'s toe en achten deze
methode van diagnostische waarde, terwijl zij bovendien onschadelijk wordt ge-
noemd.

Tot nu toe spoot men de bloedvaten met een contraststof op om deze zichtbaar
te maken. Voor de hersenen was dit zeer lastig.

Verder kon men met electieve kleurmethoden in weefsels en in hersenen en rugge-
merg de vaatwanden of elementen van den vaatwand zichtbaar maken. (v. Gieson,
Perdrau e.a.). Het beste voldeed nog de methode van Mandelstamm. Al deze
methoden hadden nadeelen.

Lepehne beschreef in 1919 een methode om alle vaten, voorzoover zij met erythro-
cyten gevuld waren, zichtbaar te maken. Hij gebruikte de eigenschap der peroxy-
dasen der erythrocyten om de reactie van H.0₂ met benzidine te catalyseeren ;
de erythrocyten worden hierbij donker blauwzwart gekleurd.

Pickworth paste dit principe toe voor de vaten in het centrale zenuwstelsel.
Later ook Campbell, Slonimski en Cunoe, Dreszer en Cunge, Dreszer en Neu-
buercer, Dretler.

De voordeelen zijn de eenvoud der methode en de constante uitkomsten. De
weefsels moeten 3—30 dagen in 10% neutrale formol gefixeerd zijn geweest. Men
krijgt zeer mooie beelden, die in opeenvolgende coupes goed te vervolgen zijn.

Campbell vindt, dat men alles in de ware verhoudingen terugvindt. Een anaemisch
gebied wordt minder gekleurd in tegenstelling rnet de opspuitmethoden.

Een nadeel is, dat bepaalde gebieden onder de behandeling anaemisch gedrukt
worden. Verder moet men versch materiaal gebruiken. 4—5 uur na den dood zijn
de vaten niet scherp begrensd meer. Voor de hersenpathologie biedt deze methode
groote voordeelen, omdat men de bloedsvoorziening bij bepaalde pathologische
processen zoo kan nagaan.

Door Kastf.in en Haex ¹) werd het onderzoek verricht bij 2 patiënten, die aan
spirochactosis icterohaemorrhagica overleden waren. De eene patiënt had centrale
zenuwstoornissen vertoond.

2) difl\'uus-haardvormige gedeelten met ischacmische veranderingen der gang-
lioncellen.

Bij beide patiënten werden in lever en nier duidelijke haardvormige vermindering
der bloedvoorziening waargenomen met de benzidinekleuring. In de verschillende
onderzochte deelen van het centrale zenuwstelsel van den eenen patiënt vindt men
diffuus haardvormig een verminderde bloedvoorziening.

Deze anaemischc verschijnselen worden essentieel voor de ziekte van Weil ge-
houden. Voor de hersenen wees Bingel er met nadruk op. Hier kunnen de stoornissen
in de bloedvulling verklaard worden door leucocytenthrombi, die in vele kleine
hersenvaten gevonden zijn.

In 1922 is het beeld van de agranulocytose het eerst door VV. Schultz beschreven.
Nadien is van vele zijden deze aandoening vermeld en onderzocht en het blijkt, dat

wij hier te doen hebben met een symptomencomplex, waarbij het beenmerg zonder
bekende oorzaak, dus primair of idiopatisch beschadigd is, of wel secundair tenge-
volge van bepaalde stoffen, medicamenten, bacteriën of hare toxinen. Deze been-
mergbeschadiging kan leiden tot een panmyelophtise dan wel tot een granulocyto-
penie. Een absolute scheiding tusschen die twee kan men niet maken, men ziet
allerlei overgangen tusschen beide. Panmyelophtise is waarschijnlijk het gevolg van
een zeer ernstige beenmergbeschadiging, waardoor de geheele bloedvormende
functie van het beenmerg is opgeheven, dus ook de Eryhtropoëse en de Thrombo-
poëse. Verschillende stoffen zijn in den loop der laatste jaren bekend geraakt als
oorzaak van deze aandoening : pyramidon, allional, bismuth, jodium, kwik, goud,
dinitrophenol, lood, tetrachloorkoolstof.

Verder heeft men agranulocytose gezien bij miliair tuberculose, beentuberculose,
na Röntgenbestraling, na inspuiting van typhus-vaccin.

Vermoedelijk heeft men ook wel te doen met een konstitutioneele minderwaardig-
heid van het beenmerg.

Men kan uit het onderzoek van het beenmerg-punctaat prognostische conclusies
trekken. Wanneer men in het sternaal-punctaat geen of bijna geen myeloblasten,
promyelocyten en alle overige neutrophiele cellen meer vindt, is de prognose absoluut
infaust.

Beschrijving van een 59-jarige patiënte, die erg ziek was met hooge koorts, lympha-
denitis aan een arm. In een dag of tien daalde het haemoglobine van 98% op 61,
het aantal E. van 4.5 mill. op 3.3 mill., het aantal leucocyten van 4400 op 1400,
waarvan 78% lymphocyten, 16% monocyten, 4% jeugdvormen en 2% staaf-
kernigen ; geen enkele segmentkernige. Verder slechts 48.000 thrombocyten. Nukleo-
tartraat, noch bloedtransfusies hielpen. Het aantal witte bloedcellen daalde zelfs
tot 800 met 98% lymphocyten. Geen myeloblasten, promyelocyten, geen neutro-
phiele cellen meer in het beenmergpunctaat. Volgens Naegeli dus een absolute
infauste prognose. Toestand werd steeds slechter. Toen werd dagelijks 150—200 gram
beenmerg van jonge kalveren gegeven ; waarop na 8 dagen het aantal leucocyten
steeg tot 3000. Daarop kreeg patiënte een griepaanval met pneumonische verschijn-
selen, werd zoo slecht, dat per os niets meer gegeven kon worden. Besloten werd een
extract van beenmerg te maken en dit dagelijks intramusculair in te spuiten (2, 5,
10 en 20 c.c.). Patiënte was bewusteloos, toestand zeer slecht.

Reeds 3 dagen na de inspuiting klinisch veel beter. Thrombocyten stegen tot
218.000. Witte bloede, twee uur na de inspuiting van 1800 op 4400. Na eenige
weken geheel herstel. Aantal leucocyten toen 6800, met normale verhouding.

Vermoedelijk hebben wij bij de agranulocytose te maken met het ontbreken van
een nog onbekende stof. Normaal bloed heeft bewezen geen invloed te hebben, wel
mogelijk bloed van leucaemie-patiënten.

De reguleering van het aantal witte bloedcellen en haar verdeeling zou vanuit
het centraal zenuwstelsel geschieden. Hayashida gelukte het zelfs om de plaats te
localiseeren in de buurt van het Tuber cinereum. Hier zou ook de plek zijn voor de
regeling der erythrocyten.

Prikken in deze buurt doet het aantal leucocyten en ook dat der erythrocyten
stijgen. Vernietiging van dit centrum leidt tot leucopenie. Tumoren in deze buurt
kunnen aanleiding geven tot sterke leucocytose. Zenuwvezelen gaan van het tuber
cinereum via het ruggemerg naar het ganglion coeliacum en vandaar naar de lever.
Komiya en medewerkers nemen aan, dat bepaalde humorale (of hormonale ?)
stoffen in het centraal zenuwstelsel vrijkomen en deze op de bloedvormende organen
inwerken. Deze stoffen heeft men wel leucopoetinen genoemd.

Baumann \') heeft een extract uit het roode beenmerg gemaakt en daarmee granu-
locytopenie genezen. Het is hem gelukt de werkzame stof verder te isoleeren en hij
heeft daarmede meer dan 400 proeven gedaan. De stof is tamelijk goed thermostabiel,
zeer gemakkelijk in water oplosbaar en niet met gewone eiwitreacties aan te toonen.
Ook na herhaalde injecties treden geen anaphylactische verschijnselen op.

Enkele uitkomsten : 4 uur na de intramusculaire injectie van 60 mg stof is het
aantal leucocyten gestegen van 5500 op 8200, weer 3 uur later op 1 7.000, daalt na
ij uur op 12.100 en is den volgenden dag 8400.

Het zijn vooral de segmentkernige leucocyten die sterk toenemen, b.v. van 65 %
op 81 %, van 58% op 68%, van 58% op 75%.

Amerikanen hebben uit het gele beenmerg een werkzame stof gehaald ter behan-
deling van granulocytopenie. Deze stof is echter niet die van Baumann. Want zij is
niet in water oplosbaar en doet bij gezonde menschen niet het aantal leucocyten stijgen.
Toch bevat het gele merg dezelfde stof als het roode, maar in veel minder hoeveelheid.
Baumann kon uit 3 kg rood beenmerg 5 a 8 gr halen, uit dezelfde hoeveelheid geel
merg slechts 0.5—1 gr.

Murphy en Power hebben gevonden dat bij gezonde menschen een extract
uit lever bereid, het aantal leucocyten óók doet stijgen, maar niet meer dan met
25—100%. Anderen hebben gelijke resultaten gekregen. Bij levercirrhose treft
men dikwijls leucopenie aan.

Dit alles kan er op wijzen, dat lever en rood beenmerg een stof bevat, die bij
injectie aanleiding geeft tot leucocytose door neutrophilie met linksverschuiving.

Dc gewone, in den handel zich bevindende leverextracten gaven in een dosis
van 2 gr geen leucocytose. Daarna heeft Baumann nagegaan of ook andere organen
een werkzaam bestanddeel bevatten. Extracten van nieren, milt, longen en maagsap
gaven geen resultaat. Wel kon hij leucocytose opwekken met extracten uit het slijm-
vlies van maag en dunnen darm (varkens en éénmaal van menschenmaag). Het
extract uit het middelste gedeelte der maag schijnt het werkzaamst te zijn (30 mgr
reeds voldoende). Hiermede steeg het aantal leuc. binnen 6 uur tot 40.500. Het zijn
de neutrophielen speciaal, die zich vermeerderen, bovendien de monocyten. Verder
neemt men een links verschuiving waar.

De weg die de werkzame stof van de maag en den darm naar de lever en het
beenmerg moet nemen, kan niet anders dan die via de bloedbaan zijn. In het bloed
moet ze dus ook zijn. En inderdaad kon Baumann uit het bloed ook een werkzame
stof extrahecren, zij het ook in kleine hoeveelheden. Bij dc lymphatische leucaemie
is de hoeveelheid normaal, bij de myelogcne leucaemie verhoogd. In 500 c.c. bloed
van een normaal mensch b.v. 0.27 gr. werkzame stof, in 500 c.c. bloed van een
myelogene leucaemie 2.73 gr, dus 10 keer zooveel. De menschen die ingespeten
worden met de werkzame stof, hebben als eenige klacht over de inspuiting een geringe
pijn in de schedel beenderen, het sternum, de tibia, de wervelkolom. Bij sommige een
voorbijgaande temperatuurstijging tot 38.5.

Het is gebleken, dat gebrek aan Vit. B₂ een agranulocytose kan veroorzaken.
Baumann is het niet gelukt bij ziekten met agranulocytose verbetering te krijgen
door Vit. B_a.

\') E. Baumann. Leb er einen leucocyten steigernden Wirkstoff. Klin. Wochenschr. 7 Jan.
\'939-

Hiermede in overeenstemming is ook, dat bij een chronisch maagdarmlijden neutro-
penie optreedt. De lever moet opgevat worden als het depótorgaan voor deze stof.
De afgifte ervan kan onder den reguleerenden invloed staan van het centraal zenuw-
stelsel. in casu het tuber cinereum. Komiyas heeft aangetoond, dat het serum van
proefdieren, waarbij door prikkeling van het centraal zenuwstelsel, hyperleucocytose
was opgetreden, bij gezonde en bij dieren met doorgesneden halsmerg een leucocytose
opwekt.

Opmerkelijk is het dat de meeste stoffen, die agranulocytose opwekken, lever-
vergiften zijn (atophaan, dinitrophenol, antimon, salvarsan, trichlooraethyleen).
Anderzijds is het niet onmogelijk, dat pyrainidon en barbituurzuurpraeparaten door
hunne verlammende werking op het centraal zenuwstelsel aanleiding geven bij
hiervoor gepredisponeerde menschen tot agranulocytose.

Ten gevolge van zeer verschillende invloeden kan in het perifere bloed een
neutropenie optreden, zoodat het, met het oog op een te stellen prognose en een in
te stellen therapie van belang is de juiste oorzaak op te sporen. Dat wij bij veel
ziekten b.v. typhus een neutropenie waarnemen is een bekend verschijnsel. Veelal
wordt aangenomen, dat bij deze secundaire neutropenieën, dus bij neutropenieën
die ontstaan in aansluiting aan een infectie, het beenmerg is beschadigd door de
bacteriën of hun toxinen. Dit is echter niet bewezen en Kracke gelooft dat de
tijdelijke neutropenie meer een gevolg is van het feit, dat de bacteriën zich plotseling
naar de haard der infectie begeven.

Niet alleen bepaalde infecties, maar ook heel andere invloeden kunnen een neu-
tropenie ten gevolge hebben. Kracke bespreekt dan de neutropenie, al of niet
gepaard gaande met erythrocytopenie en thrombopenie, welke optreedt onder
invloed van : benzine, overmatige bestraling, dieetfouten (vitamine G gebrek),
ziekten \\*an de bijnierschors (o.a. bij de ziekte van Addison), verschillende pijn-
stillende middelen (amidopyrine, phenacitine, acetanilide, enz.), organische arseni-
cum-verbindingen (arsphinamine), sulfanilamide, enz. enz. Door de in de laatste
jaren met zooveel succes toegepaste sulfanilamide-therapie is te verwachten, dat het
aantal gevallen van agranulocytose, welke in de laatste jaren aan het afnemen was,
weer zal toenemen. Zonder twijfel worden de meeste gevallen van agranulocytosis
verwekt door het gebruik van verschillende pijnstillende middelen, vooral door
amidopyrine bevattende geneesmiddelen. Daarnaast zijn er echter ook aanwijzingen
dat in bepaalde gevallen een infectie in het spel is. Lawrence en sykerton zagen
n.1. een spontane agranulocytose bij katten, die zij op andere katten konden over-
enten.

Tot heden is geen afdoend geneesmiddel gevonden tegen de agranulocytose vooral
niet tegen de zoogen. „idiopathische agranulocytose". Den laatsten tijd is wel
aanbevolen de toediening van beenmerg per os, maar ook tegenover deze behande-
lingsmethode staat schrijver vrij sceptisch.

Indien men een reactie in het bloed bij een bepaalde diersoort op de juiste waarde
wil kunnen beóordeelen, dan dient men in de eerste plaats op de hoogte te zijn van
het normale bloedbeeld der bepaalde diersoort en in de tweede plaats dient men te
weten hoe zoo\'n bepaald dier reageert op bepaalde prikkels. Mensch en dier en ook
de dieren onderling reageeren niet steeds gelijk op dezelfde prikkel.

Wirth ¹) e.c. hebben een onderzoek ingesteld bij de verschillende huisdieren naar
de soort-specifieke manier van morphologisch bloedherstel na een bloedingsanaemie.
Omtrent deze onderzoekingen wordt een samenvattend overzicht gegeven. Bij de

verschillende diersoorten (4 paarden, 4 honden, 2 katten, 4 schapen, 2 geiten, 3 var-
kens, 2 runderen en 2 kippen) werd steeds 50 % van de in het lichaam aanwezige
hoeveelheid bloed afgenomen, hetzij door aderlating, hetzij door punctie van het
hart. Daarna werd door dagelijksch onderzoek, totdat volledig herstel was bereikt,
de bloedregeneratie nagegaan.

In alle gevallen trad na de bloedafname een duidelijke aniso-macrocytose op.
Volledig herstel was bij alle zoogdieren bereikt na 14—27 dagen.

Het bloedherstel is bij het paard gekenmerkt door de aanwezigheid van zeer weinig
regeneratieve cellen en het volledig ontbreken van reticulocyten en cellen met baso-
phiele puncteering. Het celbecld is dus gedurende de regeneratie aregeneratief volgens
medisch spraakgebruik, hoewel wel terdege een flinke regeneratie plaats heeft.
Daarom vindt Wirth het beter te spreken van een „negatief regeneratieve regene-
ratie."

Bij het rund verloopt het herstel ongeveer als bij het paard, maar iets meer regene-
ratief d. w. z. wat meer jonge cellen zal men vinden.

Bij hond en kat zien wij zeer veel jonge, regeneratieve cellen optreden. Het
beeld is gekenmerkt door het geheel of bijna geheel ontbreken van cellen met bas.
puncteering.

Bij schaap en geit ziet men ook veel regeneratieve cellen gedurende het herstel.
Hierbij was weer typisch het geheel of bijna geheel ontbreken van cellen met Jolly-
lichaampjes en erythroblasten.

Bij het varken vonden zij ook veel jonge, regeneratieve cellen, maar hierbij ont-
braken weer de cellen met bas. puncteering.

Naar aanleiding van zijn bevinding onderscheidt Wirth dan drie soorten van
regeneratie n.1. :

1) de negatief regeneratieve regeneratie : vooral bij het paard en verder bij het
rund ;

Hel varken neemt een plaats in tusschen eenerzijds hond en kat en anderzijds
schaap en geit.

Door tal van firma\'s worden voederpreparaten in den handel gebracht, welke
vitamine-D heeten te bevatten. Door het nauwe verband, dat lusschen dit vitamine
en de kalkstofwisseling bestaat en ook doordal vele grondrantsoenen te weinig Ca
bevatten ligt het voor de hand, dat kalk en vitamine-D vaak vermengd verhandeld
worden.

Bij proefnemingen met kippen was aan Liebscher \') gebleken, dat een dergelijk
gevitaminiseerd voederkalkpraeparaat zeer weinig nuttig effect had en dit was voor
hem aanleiding, met behulp van rattenproeven te onderzoeken, of het vitamine-D
in dergelijke producten wel behouden blijft. De ratten werden op een rachitogeen
dieet gehouden, waaraan de in vet opgeloste aetherextracten van de onderzochte
praeparaten werden toegevoegd in hoeveelheden, die eigenlijk 1.5 Internationale
Eenheden moesten bevatten en dus ruim voldoende beschutting tegen rachitis geven.
Het bleek echter, dat drie onderzochte handelsproducten, die in tegenwoordigheid
van den onderzoeker bereid waren, na 10 k 20 dagen extracten leverden, die in het
geheel niet antirachitisch werkzaam waren. Uit een voederkern, waarin geen kalk
was opgenomen, werd echter de toegevoegde hoeveelheid vitamine-D nagenoeg
geheel teruggevonden.

Ter nadere bevestiging hiervan werden mengsels samengesteld uit vigantol,
zuiver zetmeel, grondnootenolie en krijt, die per g. 24 I. E. vitamine-D bevatten.
Na ± 40 dagen bewaren werden deze op bovenbeschreven wijze onderzocht. Alle
groepen kregen ernstige rachitis en zoowel in het mengsel, dat 50 % organische
stof bevatte als in dat met 1.4% org. stof, scheen de vigantol onwerkzaam geworden
te zijn.

Volgens dit onderzoek zouden D-vitamine-kalkpraeparaten dus niet als vitamine-
bron beschouwd mogen worden en alleen door hun kalkgehalte gunstig kunnen
werken.

Door magnesiumarme rantsoenen kan men het bloedmagnesiumgehalte van jonge
kalveren zoodanig doen dalen, dat na langen tijd pathologische veranderingen
optreden. De voornaamste afwijkingen zijn afzettingen van kalkzouten in de elasti-
sche vezelen van endocardium, aorta, vena jugularis, grootere arteriën, diaphragma
en milt (kapsel en trabeculae).

Moore, Hallman en Sholl \') denken bij deze afwijkingen aan een mogelijke
verwantschap met arteriosclerose bij den mensch.

In aansluiting aan een mededeeling van Hippmann in hetzelfde tijdschrift over
een geval van suipestiferinfectie bij het rund, deelt Becker ^s) een en ander mede
over door hem waargenomen suipestiferinfecties gedurende de jaren 1927—1933
bij een 5-tal in nood geslachte runderen, bij één in nood geslacht kalf, bij een nood-
slachting van een paard en bij een noodslachting van een varken. Het bijzondere
van deze op het Elberfelder slachthuis waargenomen gevallen was, dat binnen een
week bij een 4-tal in nood geslachte runderen, afkomstig van éénzclfden stal, deze
infectie werd aangetroffen.

In de jaren 1927—30 Nov. 1938, zoo bericht Becker verder nog, werden in totaal
8372 gevallen bacteriologisch onderzocht en daarbij 239 maal vleeschvergiftigers
gevonden, waaronder in 8 gevallen of 3,3 % het bacterium suipestifer.

Beschouwingen over verschillende pH bepalingsmethoden en over de
beteekenis van de pH in de vleeschkeuring.

In het geheel werden 70 proeven, betrekking hebbende op 5 paarden, 30 koeien,
5 stieren, 5 ossen, 10 kalveren, 10 varkens en 5 schapen gedaan. Alle pH-bepalingen
(van elk monster werd de pH onderzocht volgens 8 verschillende methoden) ge-
schiedden 24 uur na de slachting.

Ofschoon de meeningen van verschillende autoren over de bcoordeeling van
vleesch bij een bepaalde pH niet overeenstemmen, komen zij toch weer in zoover
daarin overeen, dat in bepaalde gevallen de bepaling van de pH als een waardevol
hulpmiddel bij de vleeschkeuring kan worden gebruikt. Algemeen is bekend, dat
bij hetzelfde dier de pH van enkele spieren zeer sterk uiteen kan loopen. Schrijvers
wijzen in dit verband op de onderzoekingen van Postma bij het varken.

Hölzel en Mahr ³) kwamen bij hun proeven tot het resultaat, dat voor de ambu-
latoire vleeschkeuring van de 8 methoden, die met het WulfTsche indicatorpapier,

wegens de eenvoudige toepassing door het leggen van het papier tusschen het vleesch,
het meest in aanmerking komt. Vooral zou deze methode te gebruiken zijn voor de
praxis als men speciale indicatorpapiertjes laat fabriceeren met een pH wijdte van
5,6 tot 7,2.

Schrijvers zijn van meening, dat bij een pH van ten hoogste 6,2 het vleesch als
normaal is te beschouwen, bij een pH van 6,2 tot 6,8 als minderwaardig en tenslotte
boven de 6,8 als onbruikbaar voor menschelijk gebruik. Nadrukkelijk wijzen zij
er op, met welk feit trouwens ook in ons land reeds algemeen rekening wordt ge-
houden, dat de pH alleen niet doorslaggevend is voor de eindbeslissing en slechts
in bepaalde gevallen een waardevol hulpmiddel is, mits gewaardeerd in verband
met de andere eigenschappen.

Allereerst worden in dit artikel alle tegenwoordige toegepaste methoden voor hel
dooden van vinnen aan een kritische beschouwing onderworpen. Zoo begint Keller\')
met het noemen van het koken van het vleesch, dat, zooals bekend is, het zekerste
middel is om de parasieten te vernietigen ; verder bespreekt hij daarna de 21 dagen
durende afkoeling en het pekelen volgens von Ostertag, vervólgens het bevriezen
en tenslotte het koelen volgens de methode Terhorst, waarbij de koeltijd wordt
verlengd tot 23 k 25 dagen.

Keller wijst er vervolgens op, dat het niet algemeen bekend is, dat Glage reeds
in 1896 de elektrische stroom gebruikte voor het dooden van rundervinnen. Een
practische beteekenis hebben deze proeven echter toen niet gekregen. Evenzoo is
het gegaan met de nitralmethode volgens Bart uit het jaar 1922. Deze methode
was n.1. te samengesteld om in de praktijk van de vleeschkeuring een rol te spelen.

In 1935 kwam Bongert met het plan, om voor het dooden van de rundervin
koolzuurijs te gebruiken. Nog vóór deze bekendmaking had Keller reeds proeven
genomen over de beïnvloeding van de rundervin door koolzuurgas en zuurstofgas.
Hij maakte bij deze proeven gebruik van luchtdicht af te sluiten flesschen, welke
met het gas werden gevuld en waarin dan de vinnen werden gebracht. De druk
van liet gas in de flesschen kon, door het ontbreken van een manometer, niet nauw-
keurig worden geregistreerd. Dat echter bij de gebruikelijke vulmethode werkelijk in
de flesschen een overdruk aanwezig was, bleek uit het feit, dat bij het later openen
de koolzuur explosief ontweek.

De resultaten van zijn proefnemingen zijn in een tabellarisch overzicht samengevat.
Keller komt tot de volgende conclusies :

Een zuivere koolzuuratmospheer beïnvloedt de levensvatbaarheid van de runder-
vin niet gedurende een tijdsduur van 7 dagen bij 0 C. Na 9 dagen zijn echter, onder
overigens gelijke omstandigheden, de meeste vinnen afgestorven, terwijl bij een inwer-
king van minstens 10 dagen alle vinnen dood zijn. In een zuivere zuurstofatmospheer
bleek een groot aantal van de onderzochte vinnen na 9 dagen afgestorven. Na 13 da-
gen bewaren waren alle vinnen dood.

De belangrijkste gevolgtrekking uit deze proeven is wel, dat de rundervin, zoowel
tegen koolzuurgas als tegen zuurstofgas, een behoorlijke weerstand blijkt te bezitten.

In de rubriek „Allerlei Praktisches und Wissenswertes" geeft Henneberg ¹), als
antwoord op een aantal ingezonden vragen over dit onderwerp, een samenvatting
over het gebruik van het bloed van slachtdieren.

Allereerst geeft hij aan, hoeveel bloed een slachtdier gemiddeld heeft. Bij de groote
slachtdieren is deze gemiddelde hoeveelheid ongeveer 10—15 liter. Bij het paard
is dit iets meer. Bij varkens zijn deze cijfers ongeveer 3—3J liter en bij de kleine

1 \') Keller. Versuche über die Abtölung der Rinderjinne durch CO-Atmosphäre. Z. f. Fl.
und Milchhyg., Jg. 49, 1939, pg. 43.

slachtdieren i$—2 liter. Opgemerkt wordt, dat de wijze van slachten hierop
invloed heeft, als b.v. het steken van varkens in hangenden toestand.

Een belangrijke verbetering is vooral het bloedzuig- en roerapparaat van Meif.r.

De houdbaarheid van het bloed hangt verder vooral af van het bacteriegehalte
onmiddellijk na het opvangen, waarbij een direct koelen en een zorgvuldige reinheid
van gereedschappen van veel belang zijn. Bij een direct overbrengen van het opge-
vangen bloed naar het koelhuis kan dit ongeveer 8 dagen goed worden gehouden ;
na toevoeging van 3—5 % keukenzout zelfs dubbel zoo lang.

Henneberg vermeldt ook nog het toevoegen van citras natricus om de bloed-
stolling te voorkomen, waardoor tevens het z.g. kloppen voor de defibrinatie over-
bodig wordt. Het gebruik van 100 gram natriumcitraat op 6 liter bloed is dan ook
in Duitschland toegestaan. Een tweede voordeel hierbij is verder nog, dat dan ook
het runderbloed, evengoed als het varkensbloed, voor de fabricatie van bloedworst
kan worden gebruikt. Voor het conserveeren van bloed wordt verder ook nog een
drogingsmethode aangegeven.

Dat het slachtdierbloed niet alleen als voedingsmiddel voor den mensch, maar
ook als meststof te gebruiken is, wordt door Henneberg nader uiteen gezet. Ook
als dierlijk voedsel kan het worden aangewend. Bij het mesten van varkens kan zelfs
39 % van de totale eiwithoeveelheid in het voederrantsoen in den vorm van versch
slachtdierbloed worden gegeven.

Al deze verschillende mogelijkheden voor het gebruik van slachtdierbloed worden
door Henneberg uitvoerig besproken met opgave van literatuur.

In de voor een bacteriologisch vleeschonderzoek ingezonden monsters kunnen
aanwezig zijn pathogene, apathogene bederfveroorzakende en apathogene, geen
rotting veroorzakende anaërobe bacteriën. Het maken van een soortdiagnose is,
in de voor een bacteriologisch vleeschonderzoek vereischte tijdruimte, niet mogelijk.

Als deze anaërobe bacteriën in uitgebreide mate in het dierlijk lichaam aanwezig
zijn, heeft men te doen met ziekte- of rottingsbacteriën. De voor de vleeschkeuring
van belang zijnde anaërobe bacteriën komen hoofdzakelijk voor bij de volgende
dierziekten, als ziekten van geslachtsorganen, spijsverteringsorganen, peritonitis,
mastitis en traumatische pericarditis. Schoop en Lorenzen \') vinden het derhalve
noodzakelijk bij bovengenoemde ziekten steeds een anaërobe cultuur aan te leggen,
zoo mogelijk uit 2 spiermonsters en uit alle organen.

Worden bij dit onderzoek anaërobe bacteriën gevonden, dan zou men, aldus
Schoop en Lorenzen, de volgende richtlijnen voor de keuring in acht moeten
nemen.

a. anaërobe bact. in muskulatuur en organen — het geheele dier is ondeugdelijk.

b. anaërobe bact. in alle organen — de beoordeeling van hel dier moet dan voor-
zichtig geschieden, zeggen zij, daar het bekend is, dat de houdbaarheid van het
vleesch door het binnendringen van anaërobe bacteriën in de muskulatuur belangrijk
heeft ingeboet.

c. slechts enkele anaërobe bact. : — dit is in de meeste gevallen het gevolg van
een toevallige verontreiniging.

Door bovengenoemd Bureau, dat gevestigd is te Baarn en waarvan Directrice
is Prof. Dr. Joha. Westerdijk, is in samenwerking met het Laboratorium voor
Microbiologie van de Technische Hoogeschool te Delft, welk Laboratorium staat
onder leiding van Prof. Dr. A. J. Kluyver, uitgegeven een Lijst van Cultures 1939.

^l) Schoop en Lorenzen. Anaerobier in der bakteriolngischen Fleischbeschau. D. T. W.
Jg- 4⁶> \'93⁸> PS- ²°9-

Practische proeven met mestvarkens (III). Over het eiwitgehalte van
rantsoenen voor jongere en oudere baconvarkens. Uitgave Centraal Vee-
voederbureau in Nederland 1938. Gratis verkrijgbaar, zoolang de voorraad strekt,
bij het Secretariaat, Ir. J. H. j. v. Laarhoven te Boxtel.

Na een literatuuroverzicht over de in den titel genoemde kwestie, geeft Collega
Frens verslag van de proevenreeks, die over het eiwitgehalte van de meelrantsoenen
in 1933—1935 op verschillende bedrijven in Nederland voor het Centraal Vee-
voederbureau met de verschillende in ons land voorkomende varkensrassen, werden
genomen. Behalve de uitgebreide proefgegevens geeft hij een mathematische be-
werking ervan. Op grond van deze berekeningen komt hij tot het resultaat, dat voor
onze varkensrassen bij de baconmesterij de voedernormen van Nils Hansen goed bruik-
baar zijn. Bij de in ons land algemeen gebruikte methode om de mestperiode in twee
deelen te splitsen komt dit neer op een voer met een eiwitgehalte van ± 17 % eiwit,
tot een levendgewicht van 50 kg en van ^ 16 % in de gewichtsklasse van 50—90 kg
levend, gerekend dan met gebruikelijke voerartikelen, waarbij de Z.W. van het
mengsel in de periode tot 50 kg ongeveer 70 en daarna ^ 75 bedraagt. Voor
de proeven werden rantsoenen gebruikt, waarvan één vrijwel met deze eiwitnormen
overeenstemde, één bleef er wat beneden, terwijl er twee boven kwamen, waarvan
één zelfs aanzienlijk. De verschillen in de proefgroepen waren slechts zeer gering.
Met vrij groote zekerheid kon worden vastgesteld, dat de verlaging van het eiwit-
gehalte in de periode van 50—90 kg groeivertragend werkte. Tevens was er een
kleine aanduiding, dat voor de groei het rantsoen met het zeer hooge eiwitgehalte,
vermoedelijk iets boven het optimum ligt. Verder bleek dat de varkens, die nauwere
eiwitverhoudingen in hun rantsoenen gehad hadden, dooreengenomen wat dunner
spek gaven. De verschillen waren echter minimaal en verantwoorden niet de hoogere
kosten, die een ruimer eiwitvoeding onder normale omstandigheden meebrengt.

Voor de dierenartsen is tevens van belang, dat deze proeven duidelijk de meening
hebben bevestigd, dat varkens, ook jonge, bij een goede voedermethode een hoog
eiwitgehalte zeer goed kunnen verdragen. Zelfs bij het zeer eiwitrijke rantsoen
met 7^ % haringmeel 7i % diermeel in de periode tot 50 kg, werden bij de biggen
geen stoornissen waargenomen. (Duidelijk blijkt uit deze verhandeling, dat men
in de praktijk dikwijls te lichtvaardig de diagnose „eiwitvergiftiging" bij varkens
stelt. Ref.).

De vergadering werd bezocht door 31 leden. De gebruikelijke maatschappelijke
zaken leverden weinig commentaar. Notulen en jaarverslag werden goedgekeurd.
Wegens familie-omstandigheden was de penningmeester niet aanwezig, zoodat het
financieel verslag to»t de volgende vergadering werd uitgesteld.

Ook hetgeen de commissie voor Reglementswijziging naar voren bracht, werd
door de vergadering zonder eenige op- of aanmerking goedgekeurd.

Prof. Hartoc hield een lezing over : „Narcose en locale anaesthesie voor de
praktijk der groote huisdieren."

Alhoewel de narcose door onze practici reeds op ruime schaal wordt toegepast,
viel deze lezing bijzonder in den smaak. De puntjes werden nog eens even op de i
gezet. Vooral de demonstratie met biggen had onze levendige belangstelling.

Na een geanimeerde rondvraag over practijkvraagstukken sloot de voorzitter
met een woord van dank voor de opkomst de vergadering.

Het jaar 1938 heeft voor onze afdeeling een kalm verloop gehad. Schokkende
gebeurtenissen vonden niet plaats. Het ledental, dat op 1 Januari 52 bedroeg, nam
met één toe, n.1. collega K. Brandsma, toen te Warga, later te Menaldum.

In het Bestuur traden geen veranderingen op. Collega Hibma werd in de December-
vergadering als penningmeester herkozen, terwijl de afgevaardigde in het Hoofd-
bestuur, collega Kingma, zich een herbenoeming voor den tijd van drie jaren liet
welgevallen. Ook op maatschappelijk gebied gebeurde weinig belangrijks. Het
tarief voor pullorum-onderzoek werd eindelijk vastgesteld op 4 cent. De eventueele
reglementswijzigingen door de Algemeene Vergadering te berde gebracht, werden
op verzoek van de afdeelingsvergadering door het Bestuur beoordeeld.

Belangrijker was het rapport voor luchtbescherming, uitgebracht door de daarvoor
in 1937 benoemde commissie. Dit rapport heeft bij de daarvoor in aanmerking
komende autoriteiten een gunstig onthaal gehad. Verdere uitvoering werd reeds
gegeven door het verspreiden van voorlichtingsbrochures onder de collegae.

Op 7 Juli werd in de „Phoenix" te Leeuwarden ons jaarlijksch afdeelingsdiner
gehouden, hetwelk een zeer vlot en gezellig verloop had. Wij hopen in elk volgend
jaarverslag melding te mogen maken van herhaling van dit prettige gebeuren.

Waren op maatschappelijk terrein onze agenda\'s niet overvuld, dit kwam ten
goede aan het wetenschappelijk gedeelte. Vier keer vergaderde de afdeeling en wel
op 14 Jan., 10 Juni, 30 Sept. en 2 Dec. Er waren resp. 22, 22, 23 en 31 leden tegen-
woordig. In de Januari-vergadering sprak collega \'t Hooft over de mond- en
klauwzeerepizoötie 1937. Na afloop van de Juni-vergadering werd een excursie
gemaakt naar de grasdrogerij. Op 30 Sept. sprak Prof. Wf.ster over de psychologie
der dieren, terwijl Dr. Frenkel op 2 Dec. ons voorlichtte en zijn film vertoonde
over de nieuwere onderzoekingen bij mond- en klauwzeer. Van de leden zelf gaf
Dr. Veenbaas een toelichting over het grasdrogen ; Sante.ma wees op het gevaarlijke
van het steeds weer druppelen van positieve dieren, terwijl Terpstra een demon-
stratie hield over de practijk van het pullorum-onderzoek.

Hiermede is het voornaamste gememoreerd. Toch moet nog een droevig feil
worden vermeld, waarmee onze afdeeling indirect verbonden is. Het is het te vroeg
verscheiden van onzen oud-secretaris Zweers, die deze functie tot zijn vertrek naar
Utrecht in 1930 heeft waargenomen. Zwf.ers was ons aller vriend en zijn heengaan
heeft diepen indruk op ons gemaakt. Op zijn begrafenis werd onze afdeeling ver-
tegenwoordigd door den voorzitter.

Aanwezig zijn 15 leden van de Afdeeling en als gast Prof. Dr. J. H. Hartog,
terwijl de alg. secretaris A. van Heusden het Hoofdbestuur vertegenwoordigt.

De scheidende voorzitter heeft bericht gezonden van verhindering, zoodat de
officieele overdracht van den Voorzitterszetel wordt uitgesteld tot de volgende
vergadering.

De nieuw benoemde voorzitter G. v. d. Werf opent de vergadering en drukt
zijn spijt uit over de geringe opkomst.

Het lid W. Nieuwenhuys, die voor de eerste maal ter vergadering aanwezig is,
wordt hartelijk welkom geheeten. Ook richt de voorzitter een begroetingswoord tot
onze gasten Prof. Hartog en secretaris A. van Heusden.

De notulen worden ongewijzigd goedgekeurd, waarna de ingekomen stukken
worden afgehandeld. Uitvoerig wordt stilgestaan bij een ingekomen schrijven van
dierenarts M. den Hartog, betreffende de plaatsing van een artikel in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde. Onze afgevaardigde in het Hoofdbestuur wordt opdracht
gegeven om dit punt in bespreking te brengen op de eJc. Hoofdbestuursvergadering.

De secretaris brengt hierna het jaarverslag uit over 1938, hetwelk in het tijdschrift
zal worden geplaatst.

Eveneens wordt door den penningmeester het jaarverslag uitgebracht. Hieruit
blijkt, dat het batig saldo ƒ56,86 bedraagt (vorig jaar ƒ 78.16). In 1938 heeft onze
afdeeling een extra uitgave gedaan voor de aanschaffing van lantaarnplaatjes ten
behoeve van de leden van onze afdeeling. De kosten hiervan bedragen / 35.—.
Verwacht wordt, dat dit bedrag spoedig vereffend zal zijn door het uitleenen tegen
een bedrag van ƒ 2.50 per avond. (Aanvragen te richten aan den penningmeester).

De bescheiden van den penningmeester worden nagezien door de leden A.
Spierings, Valkenburg en Dr. Pulles. Bij monde van eerstgenoemde verneemt
de vergadering, dat alle bescheiden keurig in orde zijn bevonden en stelt voor décharge
voor het beheer van den penningmeester te verleenen, hetgeen geschiedt.

Bij de bespreking van de voorstellen tot wijziging van de Statuten en het Huish.
Reglement worden door de afdeeling de volgende candidaten genoemd voor het
event. vervullen van een Hoofdbestuursfunctie : J. Kirch, Kranenburg en Dr.

Uitvoerig wordt van gedachten gewisseld over de wijziging van het college van
den Centralen Raad en de instelling van een Raad van Beroep. Op een volgende
vergadering zal een definitief standpunt worden ingenomen. De aandacht wordt
gevestigd op het financieele risico, dat bij de instelling van Afdeelingsraden zal
ontstaan. Blijkens een mededeeling van den alg. secretaris zullen deze onkosten
nogal meevallen.

Hierna verkrijgt Prof. Dr. J. H. Hartog het woord voor het houden van zijn
voordracht „Grepen uit de chirurgie van het Rund". De vele vragen, die Prof.
Hartog na afloop krijgt te beantwoorden zijn het beste bewijs voor de groote be-
langstelling, die de toehoorders voor deze voordracht aan den dag leggen. Onder
applaus van de aanwezigen dankt de voorzitter den spreker voor zijn interessante
en praktische uiteenzetting.

Bij de rondvraag vestigt Dr. Pulles de aandacht op de werking van Ungt. Cantha-
rid. op de olifantshuid.

De Voorzitter dankt de leden voor de wijze, waarop zij hem de leiding van deze
eerste vergadering hebben vergemakkelijkt en sluit hierna deze bijeenkomst.

Afdeeling Zuid-Holland. Verslag van de vergadering gehouden op Zater-
dag 6 Mei 1939. in hotel „Atlanta" te Rotterdam.

Vanwege de vele agenda-punten van huishoudelijken aard, was voor deze ver-
gadering geen spreker gevraagd.

Een belangrijk deel van de vergadering werd gewijd aan de bespreking van den
gang van zaken bij de l.b.c.bestrijding, waaraan vele leden van de afdeeling in den
afgeloopen winter zoo intensief gewerkt hebben.

De vergadering vernam met genoegen, dat de provinciale vereeniging voor
t.b.c.bestrijding is overeengekomen, dat tusschentijdsche veranderingen van dieren-
arts niet meer toegestaan zijn en dat zeer veel aandacht zal worden geschonken aan
de isolatie der reactiedieren.

Omtrent kosten van oormerken en administratie is nog overleg met de provinciale
vereeniging gaande.

De moeilijkheden bij het opruimen der open lijders werden uitvoerig besproken.
Men zou dit gaarne spoedig geregeld zien en wel zoo, dat deze dieren aan bepaalde
adressen ter slachting gezonden konden worden.

De voorstellen van de commissie tot wijziging van statuten en reglement van de
Maatschappij werden door de vergadering aanvaard.

Als eventueele candidaten voor de uitbreiding van het Hoofdbestuur werden
genoemd : Dr. A. A. Overbeek, J. Kranenburg en E. Rutgf.rs.

Benoemd tot lid van de Koninklijke Nederlandsche Academie van
Wetenschappen te Amsterdam: Prof. Dr. G. Krediet te Utrecht.

De Redactie wenseht haren voorzitter van harte geluk met deze
welverdiende onderscheiding. Dank zij de verdiensten van Prof. Krediet
doet de diergeneeskunde hiermede haar intrede in die Academie.

Van 26—30 Juni a.s. zal te Wageningen de iode Ned. Landbouwweek gehouden
worden vanwege het Ned. Genootschap voor Landbouwwetenschap, den Studie-
kring voor de Geschiedenis van den Landbouw (Afdeeling van genoemd Genootschap),
het Centraal Veevoederbureau, den Kweekersbond en de Ned. Federatie van
Vereenigingen van Bedrijfspluimveehouders.

Dinsdag 27 Juni : De positie van den veredelingsarbeid, Rassenstatistiek, Over-
zicht van de verschuivingen in het Rassensortiment, Opbrengst en qualiteit, Een
jaar onderzoek en voorlichting ten dienste van vlasteell en vlasbewerking.

Donderdag 29 Juni : Vitaminen — Invloed van de voeding op de qualiteit van
het product.

Het volledige programma zal begin Juni verschijnen. Nadere inlichtingen worden
verschaft door het Secretariaat van de Ned. Landbouwweek, Hertenlaan 8, Benne-
kom.

Met ingang van 25 Mei 1939 zal bevroren vleesch bij invoer moeten
worden gestempeld. Dit stempel komt dan in de plaats van de bekende
blauwe label.

Bij Ministerieele Beschikking van 24 April 1939, No. 384, zijn voorschriften
gegeven, welke moeten worden opgevolgd bij invoer van bevroren vleesch. Daarin
wordt o.m. bepaald, dat bevroren vleesch bij invoer zal moeten worden voorzien
van een stempelmerk, beslaande uit een gelijkbeenige driehoek, waarvan de op-
staande zijden 57 mm en de basis 70 mm lang zijn. Langs de basis bevinden zich
de woorden „invoer bevroren", langs de rechter opstaande zijde het woord „goed-
gekeurd" en langs de linker opstaande zijde de naam van het eerste kantoor, alwaar
het vleesch is gekeurd. In een smalle rechthoek onder de basis komt dan verder
nog voor de datum, maand en jaar der keuring. Dit stempelmerk gelijkt dus veel
op dat voor ingevoerd versch vleesch.

Bovenbedoelde merken moeten worden aangebracht op de buitenvlakte van de
dij, midden van de rug, op de schouder, navelstreek, middengedeelte van de ribwand,
en, waar mogelijk, op de kop, en verder nog op die plaatsen, waar de rijkskeurings-
veearts zulks noodig oordeelt.

In deze ministerieele beschikking vindt men verder nog voorschriften betreffende
de grootte der letters van het stempelmerk en de samenstelling der stempelinkt.

De Commissie voor uitvoering van den vleeschkeuringsdienst in den kring Bar-
singerhorn, omvattende de Gemeenten Barsingerhorn, Gallantsoog, Oude Niedorp,
Nieuwe Niedorp, Schagen, Wieringerwaard, Winkel, Sint Maarten, Zijpe, Haren-

karspt-l en Wieringermecr, heeft besloten dezen niet-ambtelijken dienst niet ingang
san i Juli 1939 om te zetten in een vol-ambtelijken dienst.

Als directeur van den dienst is aangewezen de Heer P. de Boer te S< hagen, thans
keuringsveearts, hoofd van dezen dienst. H. J. O.

De 65e Kringavond werd gehouden 30 Maart j.1. Aanwezig waren 13 leden en
i introducé. Na voorlezing van notulen en behandeling van ecnige ingekomen
stukken, hield collega Dr. D. J. Kok een voordracht over : „De Klinische beteekenis
van de Pathologische Physiologie van het Centrale Zenuwstelsel". Spreker behandelde
op buitengewoon overzichtelijke wijze de eventueel verhoogde of vertraagde reflexen
bij verschillende ziektegevallen van de kleine huisdieren. Daarna demonstreerde
spreker de normale reflexen bij een poes, waarna hij liet zien hoe die reflexen zich
wijzigden toen het centrale zenuwstelsel tijdelijk was beïnvloed door een injectie
bulbocapnine. Door deze leerrijke voordracht heeft collega Kok de aanwezige
practici zeker een weg gewezen in dit voor velen onzer nog duister gebied.

Bij de rondvraag deelde collega Knigge nog mede, dat hij een patiënt als interes-
sant studiemateriaal aan de Kliniek voor Kleine Huisdieren had afgestaan. Eenigen
tijd later werd hij verrast met een rekening voor verpleegdagen. die ondanks cor-
respondentie hierover werd gevolgd door een dwangbevel. Een mededeeling, die
bij de vergadering wel verwondering wekte.

Nadat nog enkele interne zaken waren besproken, bracht de voorzitter dank
aan den spreker voor zijn belangwekkende voordracht cn sloot de bijeenkomst.

Wijziging in het Jaarverslag van den Veterinair Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid, belast met het toezicht op de uitvoering van de Vleeschkeuringswet,
Stbl. 1919, No. 524, over het jaar 1937 :

Blz. 59, 4e regel van boven : bevroren vet 60b. 1 1 i veranderen in 607.999 ; 6c regel
van boven 1.864.237 Veranderen in 1.866.125.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Maart niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer: bij 418 (bij 661) eig., waarvan in Groningen bij 36 (34) eig.;
Friesland bij 36 (56) eig.; Drenthe bij 40 (25) eig.; Overijssel bij 46 (25) eig.; Gel-
derland bij 101 (212) eig. ; Utrecht bij 3 (59) eig. ; Noord-Holland bij 15 (19) eig. ;
Zuid-Holland bij 6 (32) eig. ; Zeeland bij 20 (30) eig. ; Noord- Brabant bij 86 (148)
eig. ; Limburg bij 29 (20) eig.

Scabiës (sarcoptes en dcrmalocoptes) bij paard en schaap : 141 gevallen bij 10 eig. (1191
bij 48 eig.), waarvan in Groningen 1 gev. (17 bij 2 eig.) ; Friesland 34 bij 2 eig.
(40 bij 6 eig.) : Drenthe 47 bij 2 eig. (853 bij 9 eig.) ; Overijssel 1 gev. (64 bij 9 eig.);
Gelderland 34 bij 1 eig. (g bij 1 eig.) ; Utrecht (55 bij 6 eig.) ; Noord-Holland
22 bij i eig. (77 bij 5 eig.) ; Zuid-Holland 1 paard (75 bij 9 eig., waarvan 5 paarden
bij 4 eig.) ; Noord-Brabant 1 gev. bij paard (1 gev.).

Rotkreupel bij schapen : 143 gevallen bij 6 eig. (758 bij 56 eig.) : waarvan in Gro-
ningen i gev. (12 bij 2 eig.) ; Friesland (138 bij 14 eig.) ; Drenthe 12 bij 2 eig. (17
bij 2 eig.) ; Overijssel 3 bij 1 eig. (9 bij 2 eig.) ; Gelderland (1 18 bij 15 eig.) ; Utrecht
(39 hij 3 eig.) ; Noord-Holland 127 bij 2 eig. (368 bij 16 eig.) ; Zuid-Holland (57
bij 2 eig.).

Anthrax : 23 gevallen bij 21 eig. (1 gev.), waarvan in Groningen 2 bij 2 eig. : Fries-
land 3 bij 2 eig. (1 gev.) ; Gelderland 3 bij 3 eig. ; Utrecht 1 gev. ; Zuid-Holland
4 bij 4 eig., waarvan 1 gev. bij varken : Zeeland 5 bij 4 eig., waarvan 1 gev. bij var-
ken ; Noord-Brabant 3 bij 3 eig. ; Limburg 2 bij 2 eig.

Varkenspest : 1394 gevallen bij 119 eig. (1915 bij 108 eig.), waarvan in Groningen
69 bij 8 eig. ; Friesland 19 bij 3 eig. (53 bij 10 eig.) ; Drenthe 39 bij 8 eig. (65 bij

eig.) ; Overijssel 102 bij 15 eig. (62 bij 8 eig.) ; Gelderland 224 bij 36 cig. (142
bij 16 eig.) ; Utrecht 109 bij 10 eig. (347 bij 19 eig.) ; Noord-Holland 25 bij 2 eig.
(27 bij 2 eig.) ; Zuid-Holland 638 bij 16 cig. (1088 bij 28 eig.) ; Zeeland 50 bij
^{8 e}\'S- (39 bij 3 eig.) ; Noord-Brabant 114 bij 12 eig. (26 bij 5 eig.) ; Limburg 5 bij
i eig. (66 bij 8 eig.). A. v. H.

Door Rector en Senaat van deze Universiteit zijn voor de Faculteit der Veeartsenij-
kunde de volgende prijsvragen uitgeschreven :

1. Op grond van onderzoekingen een antwoord op de vraag, of tengevolge van
nematoden-infecties immuniteit tegenover deze parasieten ontstaat ;

2. Een onderzoek naar de mogelijkheid om door verschillen in de voeding ge-
durende het eerste levensjaar, de onderlinge verhouding der afmetingen van enkele
lichaamsonderdeelen van het rund willekeurig te beïnvloeden.

Dit Congres wordt gehouden van 2 tot 9 September a.s. te New-York City en
is georganiseerd door de Internationale Vereeniging van Microbiologen. Tot de
Nederlanders, die uitgenoodigd zijn om in een der secties van dat Congres een
voordracht te houden, behoort o.m. Prof. Dr. L. de Blieck.

De penningmeester van den D.S.K. verzoekt den buitengewonen leden van den
D.S.K., hun bijdrage 1938—1939 vóór den eersten Juli a.s. te storten op postrekening
No. 271994 (t n.v. Penningmeester D.S.K.). Na dien datum stelt de penningmeester
zich voor, over de bijdragen te beschikken.

Binnenkort is de publicatie te verwachten van een onderzoek over :
ENCEPHALITIS BIJ DEN HOND,
een vergelijkend pathologisch onderzoek naar de aeliologie van de z.g■ post infectieuze encepha/itides
uitgevoerd door den heer J. D. Verlinde, dierenarts aan het Instituut voor prae-
ventieve geneeskunde te Leiden, aan de tot stand koming van welk onderzoek door
bovengenoemde stichting steun kon worden verleend.

Gaarne zullen de beheerders der de jono-Stichting aan hen die in dit onderwerp
belang stellen een exemplaar dezer studie aanbieden. Hiervoor is nog een beperkt
aantal exemplaren beschikbaar.

Hun die deze studie wenschen te ontvangen wordt verzocht hiervan mededeeling
te doen aan den Secretaris-penningmeester der stichting Dr. H. J. van Nederveen,
Neuhuyskade 61, te \'s-Gravenhage. Voor zoover de voorraad strekt zal in volgorde
van ontvangst aan deze aanvragen worden voldaan.

Gaesing, Tierexperimentelle Untersuchungen über die vermehrte Ausscheidung
des Schilddrüsenhormons während der Schwangerschaft einiger Haustiere (Rind,
Pferd, Schwein). Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Görsz, Beiträge zur vergleichende Histologie der Muskulatur der Fische. Inaug.-
Diss. Hannover, 1939.

Hansen, Behandlungsversuche mit Prontosil bei der Bangbakterieninfektion der
Rinder. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Heidepriem, F\'urunkulose und Ekzembehandlung mit homöopathischen Mitteln.
Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Kothmann, Beitrag zur Frage der Beeinflussung der endokrinen Drüsen durch
Kastration und Verabfolgung von Hormonpräparaten aus Zirbel und Keimdrüsen.
Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Lehmann, Untersuchungen an zwei Handelspräparaten von Chloralhydrat.
Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Neumann, Untersuchungen über den Kaliumgehalt des Blutserums und Harns
von Pferden. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Weihermüller, Beiträge zur Kenntnis der histo-physiologischen Beschaffenheit
der endokrinen Drüsen bei der Traberkrankheit der Schafe. Inaug.-Diss. Flannover,

Falke, Die Lymphgefäsze des Verdauungsapparates des Meerschweinchens. 3.
Beitrag zum Lymphgefäszsystem von Cavia porcellus L. (Cobaya). Inaug-Diss.
Leipzig, 1939.

Steger, Die Artmerkmale der Milz der Haussäugetiere (Pferd, Rind, Schaf,
Ziege, Schwein, Hund, Katze, Kaninchen und Meerschweinchen). Inaug.-Diss.
Leipzig, 1939.

Wauer, Zur Anatomie des Atmungsapparates von Lepus tiinidus Schreb. (Erster
Beitrag zu den Artdifferenzen an den Eingeweidesystemen von Hase und Kaninchen).
Inaug.-Diss. Leipsig, 1939.

Götze, Ueber das Koagulationsband im Blutserum von Pferd und Rind und
seine diagnostische Verwertbarkeit. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Brause, Beitrag zum Vorkommen des Blutchlors und zu seiner Bestimmung.
Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

L\'oméopathie en médecine vétérinaire. These de Toulouse, 1938.
Sisson, The anatomy of the domestic animals. Third edition. W. B. Saunders
Company, Philadelphia and London, 1938. $ 12,00

Siebenga, Kunstmatige inseminatie bij runderen. Diss. Utrecht.
British breeds of livestock (1938). Sixth edition Min. Agric. Buil. No. 86. H. M.
Stationery Office. Sh. 4/6

Horse owners reference book (1939), Published by the National Horsc Association of
Great Britain, 12, Hannover- Square London, W. 1. Sh. 1/2

Everts, Hannoversche Springpferde und ihre Abstammung. Inaug.-Diss. Han-
nover, 1939.

Gerl, Ferkelhütten und Ferkelaufzucht. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.
Remmers, Erbliche bedingte Vordergliedmaszenvcrkrümmung des Rindes in
einer Schwarzbuntzucht Nordwestdeutschlands. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Schwyter, Der schweizerische Militär-Hufschmied : 6. Aufl. Verlag Stärnpfli u.
Cie, Bern, 1938. fr. 18,—

Jousselin, Sexe et cholestorol chez les gallinaces. Thèse de Paris, 1939-
Gurtis, Cottonseed mcal : origin, history, research. The Robert Curtis Publishing
Company, Raleigh, N. C., 1938.

Rüssel, Histological technique for intra-cranial tumours. Oxford U.P. Sh. 7.6
Lammert, Ein Beitrag zur pathologischen Histologie der Diplostreptokokken-
sepsis der Kälber. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Quabeck, Ueber das Vorkommen pathologisch-histologischcr Veränderungen
in der infektiösen Anämie in der Leber von Schlacht-Pferden aus den anämiefreien
Regierungsbezirken Köln und Aachen. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Wintersohle, Beitrag zur Kenntnis der primären Multiplizität von Geschwülsten
beim Hunde. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Grosze, Veränderungen am Kiefergelenk des Pferdes in Verbindung mit Zahn-
und Gebiszanomalien. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Courthaliac, Contribution à l\'étude des céruminomes chez le chien et le chat.
Thèse de Toulouse, 1938.

McCunn, Hobday\'s surgical diseases of the dog and cat. London : Baillière,
Tindall Cox. Sh. 21.—

Asselmann, Kaninchenimpfversuche mit Blut von sporadisch kranken, in der
Sublimatprobc positiv reagierenden Pferden. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Boren, Untersuchungen über den Zyklus der Stute. 1. Beitrag : Auszerc Rasse
und Scheidenbild. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Bookjans, Behandlungsversuche der Unfruchtbarkeit bei Rindern mit standardi-
sierten Weizenkeimöl (Vitamin E.). Inaug.-Diss. Hannover. 1939.

Drösemeier, Kasuistischer Beitrag zur Unfruchtbarkeit der Zuchtbullen. Inaug.-
Diss. Hannover, 1939.

Hölting, Untersuchungen iiber das Verhalten des Bilirubinspiegcls bei der Kolik
der Pferde nach Anwendung verschiedener zur Zeit gebräuchlicher Abführmittel.
Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Keyser, Untersuchungen über die Brauchbarkeit der „Abortus Bang-Testpaste"
nach Schönberg-Imig in der Praxis. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Kornau, Die Diagnose der ansteckenden lllularmut der Pferde mit Hilfe des
Impfversuches am sensibilisierten Meerschweinchen. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Küpper. Uebcr die Wirkung des Follikelhormonpräparates „Unden" auf dem
weiblichen Geschlechtsapparat des Rindes bei Anaphrodisie. Inaug.-Diss. Han-
nover, 1939.

Leo, Erfahrungen mit Prontosil ad us. vet. bei der Behandlung der Druse der
Pferde. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Mansholt, Vergleichende Versuche über die Behandlung des Panaritiums in
der Praxis. Inaug.-Diss. Hannover, 1939

Ullmann, Blutzuckerbestimmungen bei kranken Rindern unter besonderer
Berücksichtigung der Azetonurie. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Pante, Die Senkungsgeschwindigkeit der roten Blutkörperchen im Vergleich
zum Differcntialblutbild bei chirurgisch kranken Pferden. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Lange, Das zehlenmäszige Vorkommen von Vorder- und Hintcrcndlagen bei
unseren Haustieren. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Secoud, Le sondage naso-oesophagien chez les équidés. Thèse de Toulouse, 1938.

Paraf, La tuberculose du cobaye. Editeurs : Masson et Cic., Pair Paris, frs. 30,—

Moritz, Ist die Trichinose der Füchse auf Trichinelleninfection der Feldmäuse
zurückzuführen? Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Schumacher, Ein Beitrag zur Prüfung der Verwendbarkeit des Desinfektions-
mittels „Mefarol" in der Veterinärmedizin. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Stickdorn, Nachweis von Trematodeninvasionen mit Hilfe immunbiologischer
Methoden unter besonderer Berücksichtigung der Präzipitation bei Leberegelbefall.
Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Werner, Untersuchungen über prädisponierende Zusammenhänge zwischen
dem Kalkgehalt des Bodens und der Trichomonadenansiedlung im weiblichen
Geschlechtsapparat des Rindes. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Grzimek, „Krankes Geflügel". Handbuch der gefliigelkrankheiten. Verlag Fritz
PfenningsdorflT, Berlin, W 35, 1939. R.M. 3,—

THéLU, Le traitement de la maladie de Carré par le sérum homologue. Thèse
de Paris, 1939.

Hegner, Big fleas have little fleas. (Who\'s who among the protozoa). Williams
and Wilkins Co., Baltimore, 1938. S 3,—

Barger and Card, Diseases and parasites of poultry. Second edition. Published
by Lea and Febiger, Philadelphia, 1938. S 3,75

Whitlock, Practical identification of endoparasites for veterinarians. Burgess
Publishing Company, Minneapolis, Minnesota. § 1,25

Jürgens, Ueber den Wert der Zellanalyse in der Milch für die Beurteilung der
Marktmilch, gleichzeitig ein Beitrag für die Feststellung des BegrifTs-mikroskopisch
nachweisbarer Eiter" im Sinne des § 4,2 der ersten Ausführungsverordnung zum
Reichsmilchgesetz. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Granger, Les pseudo-mélanoses en inspection des viandes. La pseudo-mélanose
congénitale du poumon et du foie de veau. Thèse de Toulouse, 1938.

Hadi.ey, Principles of veterinary science. London : W. B. Saunders Company,
Ltd. Sh. 18.—

Couturier, Le chamois, Rupicapra rupicapra (L.). B. Arthaud. Grenoble-Isère,
>93ö.

Allef., Tlhe social life of animals. W. W. Norton and Co., Inc., New York, 1938.

Kinney, How to raise a dog in the city and in the suburbs. Simon and Schuster,
New York, 1938. $ 2,—

Benoemd : tot tijdelijk Gouvernements-veearts bij den Burgerlijken Veeartsenij-
kundigen Dienst N. O. I. : H. Berendsen, \'s Gravenhage.
tot bacterioloog bij den Veeartsenijkundigen Dienst te Buitenzorg:
Dr. E. de Boer te Utrecht.

Dr. 0. A. van Dorssen, van Oud-Milligen naar Remonte-Depot
Nieuw-Milligen, post Garderen.

De volgende Remedie tegen de Ziekte onder \'t Rundvee is aan Haar Hoog Mo-
gende de Staten Generaal gezonden, bij eene Missive geschreven te Barevth den
18 Augusty 1745.

„Onder een Schepel zout wordt gedaan een Maatje (zijnde de zestiende part
van een Schepel) van de Wortel Arnica (in \'t Nederlanduitsch Zwarte Nieswortel)
die alvorens met het Kruid gedroogt en vervolgens gepulveriseerd is, mitsgaders
een Maatje gepulveriseerde Geneverbezien : alles wel onder elkander gemengt
zijnde, giet men alle twee dagen \'s morgens, wanneer \'t Vee nocht nuchteren is,
een hand vol daar van den Beesten in de Keel. Dat is beproeft, drijft alle venijn uit
het Bloed en houd het Vee gezond.

N.B. Den dragenden Beesten moet men niet te veel daar van geven, anders zou
\'t Kalf daar door afgedreven worden."

„De Staten van Holland en West-Frieslandt hebben weder een Placaat wegens
de Sterfte onder \'t Rundvee na de respective Steden dezer Provintie doen afzenden,
behelzende : „Dat de gestorvene Beesten, gelijk bij \'t voorgaande Placaat gestatueerd
is, terstond zullen moeten begraven worden, zonder dat men iets daar van zal mogen
af- of uitnemen, als alleen de Huiden, mits het gedaan werde immediatelijk (onmid-
dellijk) na \'t afsterven en voor \'t begraven, al \'t welke binnen den tijd van 24 uuren
moet geschieden ; Verbiedende voorts een iegelijk eenig Vlees van zieke of gestorve
Beesten te nuttigen, of, hoe \'t ook zoude mogen wezen, te consumeren, ja zelfs eenig
smeer van dezelve te gebruiken, te kopen of te verkopen etc. (Regelt van het plak-
kaat).

De Commissie lol voorbereiding van de „Veterinaire Week" kan tot haar
voldoening mededelen, dat haar sombere voorgevoelens, die uitdrukking vonden
in haar publicatie in het Vorige nummer van het Tijdschrift, door de feiten zijn
gelogenstraft. De laatste dagen van de termijn, waarbinnen men zijn opgave-
formulier moest inzenden, brachten aanmeldingen in groten getale. Het doorgaan
van de „Veterinaire Week" is dus verzekerd, zij het ook dat het aantal deel-
nemers niet zó groot is als in 1936. De programma\'s zullen een der eerstvolgende
dagen worden verzonden.

In de agenda moet nog worden vermeld, dat onder de attracties van de avond-
bijeenkomst op Donderdag 8 Juni in hotel Heidepark te Bilthoven behoort een
demonstratie door leden van de Veterinaire Studenten Rijvereeniging „de Solleysel".

Ten slotte nog de mededeling dat de mogelijkheid tot deelname aan de
„Veterinaire Week" nog openstaat, mits men zich onverwijld opgeeft bij onder-
getekende.

De overbrenging van een ziekte door insecten noemen wij mecha-
nisch, indien geen ontwikkeling van de ziekteverwekkers in den tus-
schengastheer plaats heeft. De tusschengastheer is daarbij reeds direct
na het opnemen van de smetstof infectieus in tegenstelling tot die
gevallen, waar de smetstof een ontwikkeling in het overbrengende
insect doormaakt. Men heeft de mechanische transmissie soms verge-
leken met het gebruik van een spuit, in de canule waarvan bloedresten
zijn achtergebleven, welke bij een volgende injectie mede werden over-
gespoten. Deze vergelijking geeft echter, zooals wij zullen zien, een te
eenvoudig beeld van het probleem der mechanische transmissie.

In den loop der jaren is bij een vrij groot aantal ziekten vastgesteld,
dat een mechanische transmissie mogelijk is, o.a. bij verschillende
trypanosomenziekten, bij de recurrens, bij miltvuur, haemorrhagische
septichaemie, streptococceninfecties en bij enkele virusziekten. Waar-
schijnlijk hebben wij met de mogelijkheid van een mechanische over-
brenging rekening te houden bij al die ziekten, waarbij de verwekkers
gedurende het geheele ziekteverloop of in een bepaald stadium in een
niet te klein aantal in het periphere bloed aanwezig zijn. Daarbij moet
bovendien een voldoende groot aantal bloedzuigende insecten plaat-
selijk voorkomen.

Het probleem der mechanische transmissie is in ruimer opgezette
proeven bestudeerd bij surra, miltvuur, haemorrhagische septichaemie
en kippenpokken.

De surra is een trypanosomenziekte van onze huisdieren in het tro-
pische gedeelte van de Oriënt, welke uitsluitend door insecten wordt
overgebracht. Door de onderzoekingen van Rogers, Musgravf. en
Clegg, Fraser, Leese, Mitzmain, Cross en Patel, Kahan-Singh,
Kelser, Kunert en Krause en door eigen observaties konden tot nu
toe als overbrengers worden vastgesteld talrijke tabanidensoorten (be-
hoorende tot de geslachten Tabanus, Chrysops en Haematopota), musciden
(Stomcxys, bloedzuigende Musea, Glossina), muskieten (Armigeres, Ano-
pheles, Aedes) en vlooien, luizen en teken (onzeker).

Miltvuur is, zooals algemeen bekend, een bodeminfectie welke zich
geheel zonder medewerking van insecten verspreiden kan. Experimen-
teele overbrengingsproeven met positief resultaat werden door Schuberg
en Kuhn, Sch. en Böing, Bongert, Mitzmain, Morris en door mijzelf
gedaan en als mogelijke overbrengers daarbij vastgesteld vertegenwoor-
digers der geslachten Tabanus, Chrysops, Haematopota, Stomoxys, Lyperosia,
Musea, Melophagus, Ancpheles, Armigeres, Aedes en Janthinosoma.
LXVI 35

Bij de haemorrhagische septichaemie der buffels zijn de problemen onge-
veer dezelfde als bij het miltvuur. Door proeven van Kraneveld en
mij kon worden aangetoond, dat experimenteel verschillende soorten
der geslachten Tabanus, Chrysops, Lyperosia, Musea, Anopheles, Armigeres
en Aedes den ziekteverwekker kunnen overbrengen.

De kippenpokken tenslotte worden normaal door contact overgebracht.
De mogelijkheid dat ook insecten een rol kunnen spelen, werd aange-
toond door Schuberg en Kuhn, Kligler, Muckenfuss en Rivers,
Blanc en Caminopetros, de Castro, Matheson, Brunett en Brody,
Stuppy en vooral door Bos. Positieve resultaten werden bereikt met de
geslachten Stomoxys, Anopheles, Culex, Aedes, Theobaldia, Cimex, Argas en
Ornithodorus.

Wij willen trachten uit de resultaten van deze experimenten enkele
algemeene eigenschappen der mechanische transmissie af te leiden.

Surratrypanosomen, miltvuur- en septichaemiebacillen en het virus
der kippenpokken zijn zeer verschillende typen van ziekteverwekkers
en het is te verwachten, dat er verschillen in de overbrengingskansen
bestaan. In proeven met Tabanus rubidus waren op Java de overbrengings-
kansen van surra bij directe transmissie 1 : 2 (gemiddeld 2 exemplaren
noodig om een infectie over te brengen), na 3 uur 1 : 300, na 6 uur
i : 1000 ; bij miltvuur na 1—3 dagen 1:16; bij septichaemie na 1—5
dagen 1 : 3. De capaciteit van Chrysops, een ander tabanidengeslacht,
was na i uur bij surra 1 : 200, bij miltvuur 1 : 9 en bij septichaemie 1:1.
De kansen met Stomoxys waren bij surra door directe transmissie op kleine
proefdieren 1 : 30 en bij miltvuur 1:12, bij septichaemie na £ —24uur
i : 9 én bij kippenpokken na 10—20 dagen 1 : 3. Met Aedes aegypti (een
muskietensoort) waren de kansen met surra bij directe transmissie
i : 1000, bij miltvuur en septichaemie na 24 uur resp. 1 : 100 en 1 : 23,
terwijl bij kippenpokken de kansen tot 15 dagen praktisch 1 : 1 bleven.

Er bestaan dus belangrijke verschillen in de geschiktheid van ver-
schillende ziekteverwekkers ten opzichte van de mechanische trans-
missie. Men zou op grond van de experimenteele gegevens de kippen-
pokken als bij uitstek geschikt achten om mechanisch te worden over-
gebracht, de haemorrhagische septichaemie als zeer goed, het miltvuur
als goed en de surra als slechts matig of weinig geschikt. Deze indeeling
klopt echter in het geheel niet met de in de natuur werkelijk aanwezige
kansen, aangezien juist de surra uitsluitend op deze wijze wordt over-
gebracht, terwijl bij de andere ziekten de insectenoverbrenging hoogstens
een secundaire rol speelt.

Uit de opsomming der arthropodensoorten, welke experimenteel als
overbrengers werden vastgesteld, blijkt dat de geschiktheid om ziekten
mechanisch over te brengen, niet tot een klein aantal soorten beperkt
is. Waarschijnlijk alle tabaniden en tenminste de meeste musciden
en talrijke muskieten zullen daartoe in staat zijn. Soms kunnen ook nog
wandluizen, vlooien en luizen medewerken.

blijkt, dat bij de drie ziekten alle onderzochte tabaniden betere over-
brengers zijn dan musciden en culiciden. Tusschen de 3 tabaniden-
geslachten waren eveneens belangrijke verschillen aanwezig en wel
waren de resultaten met Tabanus-soorten altijd beter dan met Chrysops
en Haematopota. Er bestaan dus verschillen in de geschiktheid van in-
secten t.o.v. de mechanische overbrenging welke niet afhankelijk zijn
van de soort van den ziekteverwekker, maar van de systematische
positie van den overbrenger. Daarbij zijn de verschillen tusschen nauw
verwante soorten meestal klein. Bij surra b.v. varieerden de kansen
bij directe overbrenging met 11 Tabanus-soovVen tusschen 1 : 1 en 1 : 3
en bij 4 soorten, waarmede een groot aantal experimenten kon worden
gemaakt, slechts tusschen 1 : 1,9 en 1 : 2,3. Soortgelijke gegevens werden
in proeven met miltvuur en septichaemie verkregen.

Ook tusschen verschillende geslachten of groepen van geslachten
kan een hooge mate van overeenstemming bestaan, zooals blijkt uit
proeven met septichaemie en Stomoxys, Lyperosia, Musea, Anopheles, Aedes
en Armigeres of met kippenpokken en Anopheles, Theobaldia, Culex en Aedes.
Als typisch voor de mechanische transmissie kunnen wij dus beschouwen
het gelijkmatige resultaat van de experimenteele overbrenging met alle
soorten van een bepaald geslacht of van grootere groepen van ge-
slachten.

De overbrengingscapaciteit hangt van verschillende factoren af, waarvan
wij den invloed van den overbrenger en den ziekteverwekker reeds
genoemd hebben. Verder is de intensiteit van de bloedinfectie van den
smetstofdrager van bcteekenis en wel van veel meer belang dan bij
die overbrenging, waarbij een ontwikkeling en dus een multiplicatieve
vermeerdering van den verwekker in den tusschengastheer plaats heeft.
Ook de duur van het interval speelt een rol. Hoe langer of dit interval
wordt, hoe kleiner wordt de overbrengingskans en deze relatie tusschen
infectiekans en duur van het interval is eveneens voor de mechanische
transmissie karakteristiek. De overbrengingskansen kunnen reeds bij
een kleine verhooging van het interval sterk verminderen, zooals b.v.
in de proeven met Tabanus en surra, of de vermindering heeft slechts
zeer geleidelijk plaats. Soms worden de kansen zelfs door een interval
van 3 maanden nog weinig beinvloed, zooals dit in proeven met kippen-
pokken en muskieten vastgesteld werd.

De maximale duur der infectiemogelijkheid hangt hoofdzakelijk af van de
soort van den ziekteverwekker. Uit de ter beschikking staande gegevens
kan men concludeeren, dat hoe langer de vermindering van de over-
brengingskansen bij een verhooging van het interval op zich laat wach-
ten, hoe grooter ook de duur van de infectiecapaciteit is.

De langste tot nu toe experimenteel vastgestelde overbrengingsduur
is 210 dagen, volgens proeven van Bos met Anopheles maculipennis en kip-
penpokken. Bij bacterieele infecties werd een infectieduur van 14 dagen
door Francis en Mayne met tularaemie en Chrysops gevonden en van
6 dagen in eigen proeven in samenwerking met Kraneveld bij septi-

chaemie en tabaniden (geen werkelijke maxima). Bij trypanosomen
zal de maximale duur waarschijnlijk ongeveer 24 uur bedragen.

In het kort is nog te wijzen op den invloed, welke de soort van de
proefdieren op het overbrengingsresultaat kan uitoefenen. Met zeer
gevoelige dieren bij welke reeds een minimale dosis smetstof een infectie
veroorzaakt, zijn betere resultaten te verwachten dan met dieren,
waarbij slechts door een groote hoeveelheid ziektekiemen een infectie
is te bereiken. Ook andere factoren spelen blijkbaar nog een rol. In
proeven met Stomoxys en surra was het zeer moeilijk paarden te infec-
teeren. De kansen waren bij directe transmissie ongeveer t : 1000, terwijl
onder dezelfde omstandigheden de kansen voor kleine proefdieren
1 : 30 waren. Soortgelijke, echter minder duidelijke, verschillen werden
ook met Tabanus-soorten verkregen. Deze resultaten zijn tegelijk een
waarschuwing niet zonder meer uit proeven in het laboratorium
conclusies te trekken over de natuurlijke overbrenging, wanneer niet
dezelfde soort proefdieren is gebruikt.

Bij al deze proeven moet men met een vrij groot materiaal werken
om betrouwbare gegevens te verkrijgen. Men mag verder alleen dan
een overbrenging niet als mogelijk beschouwen, indien proeven met
zeer vele exemplaren negatief zijn gebleven, aangezien in de tropen
een kans van t : 1000 niet te verwaarloozen is bij een in groot aantal
exemplaren aanwezige insectensoort.

Wat de practische beteekenis der mechanische ziekteoverbrenging door insecten
betreft, is deze zonder meer duidelijk voor de surra b.v. waarbij alleen
deze infectiewijze voorkomt. Veel moeilijker is het een definitiefoordeel
te verkrijgen bij die ziekten, waarbij de mechanische transmissie slechts
een van de infectiemogelijkheden is. Wij mogen hierbij niettegenstaande
de soms buitengewoon hooge experimenteele overbrengingscapaci-
teiten van talrijke insectensoorten de beteekenis van de mechanische
overbrenging niet overschatten. Aan den anderen kant is een onder-
schatting der medewerking van insecten aan de ziekteverspreiding ook
niet gerechtvaardigd. Men moet een onderscheid maken tusschen
streken met een zwak of matig ontwikkeld insectenleven, zooals wij dit
hier in Europa kennen of b.v. in het droge gedeelte van Zuid-Afrika,
en streken met een zeer hooge insectenpopulatie, zooals vochtige
gedeelten der tropische landen met hun enormen rijkdom aan bloed-
zuigende insecten zoowel wat betreft het aantal soorten als het aantal
individuen. Ook in ons klimaat kunnen soms onder den invloed van een
weersgesteldheid, welke voor het insectenleven bijzonder gunstig is,
plaatselijk bloedzuigende insecten in een zoo groot aantal optreden,
dat zij een zekere beteekenis als ziekteoverbrengers kunnen bezitten.

De avondbladen van 16 Mei j.1. brachten het bericht, dat H.M.
de Koningin de benoeming had bekrachtigd van Prof. Dr. G. Krediet
tot gewoon lid der afdeeling Natuurkunde van de Koninklijke Neder-
landsche Academie van Wetenschappen. Wij vragen daarvoor de aan-
dacht van de lezers van ons Tijdschrift : niet alleen om collega Kre-
diet hartelijk geluk te wenscnen met deze zoo welverdiende eervolle
onderscheiding, maar tevens om de algemeene beteekenis dezer benoe-
ming nader uiteen te zetten. Krediet toch is de eerste die beseft, dat
deze benoeming uitgaat boven erkenning van zijn verdienste als onder-
zoeker en docent, maar dat zij den geheelen diergeneeskundigen stand
raakt.

Het is mij een aangename taak over dit laatste punt hier eenige
toelichting te geven.

Ieder ontwikkeld Nederlander weet, dat hier te lande het hoogste
college op wetenschappelijk gebied aangeduid wordt met den boven
aangehaalden naam. Maar over taak en opbouw van deze Akademie
is men minder goed ingelicht.

De oprichting dateert van het midden der vorige eeuw, maar juist
in Januari van dit jaar werden de naam herzien en de organieke voor-
schriften, die het leven der instelling beheerschen, aangevuld. Zoo
vinden wij in het aanhangsel tot het K. B. van 5 Jan. 1938 in Art. 1
zeer bondig medegedeeld:

,,Er is een Koninklijke Nederlandsche Akademie van Wetenschappen.
Zij is gevestigd te Amsterdam."

Die Akademie is bestemd tot raadgevend lichaam voor de Regeering
op het gebied der wetenschap in Nederland en de overzeesche gewesten,
tot het vormen van een band tusschen geleerden hier en in andere
landen en tot het bevorderen van wetenschappelijke onderzoekingen,
waarbij samenwerking van beoefenaars en steun van de Regeering
onontbeerlijk is.

Deze Akademie bestaat uit twee afdeelingen : één voor de wis- en
natuurkundige wetenschappen, bij verkorting genaamd de afdeeling
Natuurkunde en één voor de geschied- en letterkundige wetenschappen,
bij verkorting genaamd de afdeeling Letterkunde. Hiermede is de eenigs-
zins zonderling aandoende mededeeling verklaard, dat Prof. Krediet
lid werd der „afdeeling Natuurkunde".

Elk der afdeelingen telt ten hoogste vijftig gewone leden, 25 buitenlandsche
leden en 20 correspondenten benevens correspondeerende en rustende
leden.

„De gewone leden, de buitenlandsehe leden en de correspondenten
,,vertegenwoordigen zooveel mogelijk alle takken van wetenschap". Zij worden
door hun afdeeling benoemd.

Hoewel het dus mogelijk is dat een tak van wetenschap niet in dit
illustre college vertegenwoordigd zou zijn, kan men veilig zeggen,
dat de benoeming van een beoefenaar van een aldaar nog niet ver-
tegenwoordigde richting voor dit onderdeel van het menschelijke
arbeidsveld de officieële erkenning van haar wetenschappelijk karakter
inhoudt.

Met de benoeming van Krediet is dan ook. de Diergeneeskunde
in haar geheel officieel opgenomen in den kring der „takken van weten-
schap", die door dit hoogste college worden omvat. Dit is het logische
eindpunt der ontwikkeling, die begon bij de stichting der Rijks Vee-
artsenijschool, waarvan de wetenschappelijke ontplooiing dezer onder-
wijsinstelling, het tot stand komen der Veeartsenijkundige Hoogeschool
met het haar toegekende Jus promovendi en de incorporatie in de
Utrechtsche Universiteit de onontbeerlijke volgende stadia waren.

Behalve het verstrekken van advies aan de Regeering over zeer ver-
schillende aangelegenheden rakende de ontplooiing en de toepassing
der wetenschap, is een van de belangrijkste werkzaamheden der Aka-
demie het uitgeven van wetenschappelijke geschriften. Daarin worden
de uitkomsten openbaar gemaakt van onderzoekingen harer leden en
correspondenten (Proceedings), maar tevens bestaat gelegenheid, dat
verslagen van onderzoekingen van derden op voordracht van een dei-
leden in de „Verhandelingen" der Akademie worden opgenomen.

Het is te begrijpen dat deze „Verhandelingen" der afd. Natuurkunde
op zeer uiteenloopende onderwerpen betrekking kunnen hebben. Zij
zijn dan ook weer in twee reeksen ingedeeld ; de ie reeks of ie sectie
omvat publicaties op het gebied der Wiskunde, Natuur-, Schei-, Sterre-
kunde, Metcriologie, Kristallografie en Ingenieurswetenschappen.

In de 2e reeks of 2e sectie worden verhandelingen gepubliceerd over
onderwerpen uit de Plant-, Dier- en Delfstofkunde, de Geologie en
hetgeen ons dierenartsen meer na aan het hart ligt, de Ontleedkunde,
Physiologie, Gezondheidsleer en Ziektekunde.

Er zou natuurlijk ook ruimte kunnen zijn voor de zienswijze dat
collega Krediet niet als dierenarts, maar als anatoom in deze liooge
functie is benoemd. Echter evenals de vertegenwoordigers der genees-
kunst des menschen als zoodanig geacht worden te hebben zitting
genomen en niet alleen als beoefenaars van het door hen tot bovenge-
noemde reeks behoorende onderdeel, evenzoo bekleedt Prof. K. deze
functie in beide kwaliteiten. Het is niet onmogelijk, hoewel gezien
het beperkte aantal plaatsen en het groote aantal in aanmerking komende
takken van wetenschap onwaarschijnlijk, dat nevens onze eerste ver-
tegenwoordiger een andere tot dit hooge gezelschap zou worden ge-
roepen, welke dan b.v. de ziektekunde of de physiologie tot zijn ar-

beidsveld heeft gekozen. Ook deze zou niet alleen als vertegenwoordiger
van zijn onderdeel, maar zeker ook als representant van de diergenees-
kundige wetenschap in haar geheel dit hooge ambt vervullen.

Er is voor Prof. Krediet een dankbare en gewichtige taak in dit
college ten bate der diergeneeskunde, in overeenstemming met de al-
gemeene landsbelangen, te vervullen. Vele malen werd vroeger door
dierenartsen een beroep gedaan op de welwillende steun van Akademie
leden uit aanverwante wetenschappen, wanneer het gold diergenees-
kundige wetenschappelijke belangen te behartigen of ook wel mede-
deeling hunner onderzoekingen in de „Verhandelingen" geplaatst te
krijgen. Men zal begrijpen dat daarvan steeds met eenige schroom
en bescheidenheid gebruik gemaakt moest worden. En al zal ook nu
matiging geboden zijn, het contact tusschen het hoogste wetenschap-
pelijke college in ons land en de diergeneeskunde is veel gemakkelijker
geworden. De baten daarvan voor onze wetenschap en hare beoefenaren
zullen niet uitblijven.

Zonder twijfel behoort Krediet tot diegenen onder ons, die deze
functie met eere zullen vervullen. Hij moge in grooter of kleiner ver-
gadering niet als één der eersten van zijn meening doen blijken, zoodat
men vaak den wensch niet bevredigd ziet, eigen oordeel aan zijn inzicht
te toetsen, daartegenover staat dat, wanneer hij er toe komt zijn ziens-
wijze te formuleeren, de logische en sobere argumentatie den hoorder
treft, waarbij zijn impulsieve natuur hem — als anderen — slechts
een enkele maal parten speelt.

Ook wie het niet geheel met Krediet eens is, zal steeds het breede
inzicht en het weloverwogen betoog kunnen waardeeren.

In deze korte schets kan een woord tot de jongeren en jongsten
onder onze vakgenooten niet ontbreken. Zij zullen direct of indirect
cle meeste vruchten van den thans volgroeiden status der diergeneeskunde
plukken. Bedenken zij. dat deze ontwikkeling slechts tot stand gekomen
is dank zij de onvermoeide inspanning van verscheidene generatics
hunner voorgangers. Aan de jongeren de taak deze voordeelen te be-
houden en te verdiepen. Dit kan slechts geschieden door naast het da-
gelijksche werk tijd en arbeid beschikbaar te houden voor deelname
aan wetenschappelijke bijeenkomsten op aanverwant gebied. Zij onder
ons, die in deze een langen staat van dienst achter zich hebben, — on-
geteld cle opofferingen van finantieelen aard — betreuren het, dat men
zoo weinig jongere collegae ontmoet, die prijs stellen op het maatschap-
pelijk en wetenschappelijk verkeer in andere wetenschappelijke genoot-
schappen met daartoe geschikt karakter.

Zeker, niet voor allen ligt een maarschalkstaf in het verschiet als
thans aan Krediet is uitgereikt, maar op allen rust de plicht naar ver-

Hoewel de gecombineerde morphine-chloroform-aether narcose bij
den hond en de aether-narcose bij de kat, alleszins betrouwbaar zijn,
hebben ze in de dagelijksche praktijk steeds het bezwaar, dat men
moet beschikken over een geroutineerde kracht, die de inhalatienarcose
gedurende de operatie verzorgt. Daarom werd getracht, de narcose
voor hond en kat te vereenvoudigen, door vóór het begin der operatie
een narcose op te wekken, die voldoende lang aanwezig blijft en die
geen strenge controle gedurende de operatie vereischt.

Bij den mensch schijnt de evipan natrium narcose dit doel het dichtst
te benaderen, hetgeen de directe aanleiding werd, dat het klinisch
effect dezer narcose ook bij hond en kat uitvoerig in het experiment
en bij patienten werd bestudeerd.

Von Knebel was de eerste, die deze narcose bij honden toepaste. Ademhaling
en bloedsomloop werden niet beïnvloed, terwijl nierbeschadiging niet werd ge-
vonden. Bij paraveneuze injectie trad pijn, noch necrose op. Hij injicieerde intra-
veneus 0,3 cc 10% oplossing per kg en verkreeg dan meestal een roes, in enkele
gevallen zelfs volledige narcose. Een nadeel vond hij de urenlang durende ataxie
na het ontwaken.

Stf.ffens bracht 44 honden in narcose. De dosis optima lag bij 0.03—0.04 gr. per
kg hond. Hij spoot in met een snelheid van 1 cc per min. De narcose duurde 12-—15
min. Na injectie van 0.06 gr per kg duurde de narcose £—1 uur. De doodelijke
dosis ligt bij 90—100 mg per kg. Ook hij zag bij het ontwaken langdurige ataxie
en in 20% der gevallen zelfs sterke excitatie.

Heger siuit zich geheel bij de bevindingen van Von Knebf.l aan. Hij kon tevens
door gefractionneerde injecties de narcose zelfs tot 2J uur laten duren.

Ganslmayer bracht 26 honden in narcose. Vaak werden zeer heftige excitatie
verschijnselen gezien, benevens hevige spierkrampen. Hij raadt deze narcose voor
den hond zeer af.

Velu en Zottner verkregen bij honden na 0.055 g^r P^er kg ^een narcose, die 1 £ u
duurde en geen nadeeligen invloed uitoefende.

Achterlonie narcotiseerde met goed gevolg 14 honden ; ook hij zag na afloop
der narcose vaak heftige excitatie.

mogen aan wetenschappelijken arbeid ten algemeenen nutte en ter
eigen ontwikkeling deel te nemen.

Alleen dan kunnen zij in andere kringen op wederzijdsch waardeeren
en begrijpen aanspraak maken.

Moge het door Krediet gegeven voorbeeld den jongeren in deze
richting aansporen en ook op deze wijze der diergeneeskunde ten voor-
deel strekken.

Karger opereerde 64 honden onder evipan natrium narcose. Excitatie verschijn-
selen werden veelvuldig waargenomen.

Jakes gaf 38 keer narcose bij honden met doseeringen van 1—80 mg per kg intra-
veneus. 80 mg per kg bleek de doses letalis min. te zijn ; de meest gunstige narcose
dosis lag tusschen 30 en 40 mg per kg.

Lindsay beschreef een aantal patienten, welke hij narcotiseerde door een intra-
veneuze injectie van 0.4 cc evipan natrium per kg. Hij vond deze narcose alleen
geschikt voor een kort chirurgisch ingrijpen.

Velu, Zottner en I poustequy beschreven de evipan natrium narcose bij den
hond en prezen daarbij de eenvoud van toepassing en techniek. Bij weinig gevoelige
dieren gaven zij cocaïne om de narcose te verdiepen en te verlengen.

Necip en Zobu vonden de narcose goed ; over het verloop deelden ze weinig
mede. De intraveneuze injectie stuitte nog al eens op moeilijkheden.

Ojemann verkreeg na intraveneuze injectie van 0.3 cc 10% oplossing een narcose
van 15 min. ; na 0.4 cc duurde de narcose 20 è 25 min. ; 0.6 en 0.8 gaven een diepe
narcose, die 40 a 45 min. resp. 50 a 55 min. duurde.

Ook hij zag de excitatie verschijnselen, die vooral bij het ontwaken zeer heftig
waren. Spoot hij de honden eerst in met zoutzure morphine 1 £ mg per kg en na £ uur
vervolgens 0.4 cc evipan natrium per kg dan verkreeg hij een narcose, die 1 — 1 £ uur
duurde. De excitatie was nu afwezig, ook bij het ontwaken. Deze verhouding van
morphine en evipan natrium bleek het beste te voldoen ; gaf hij minder morphine,
dan was de kans op excitatie grooter en bij minder evipan natrium duurde de narcose
korter.

Mijnzig narcotiseerde 17 honden. De narcose duur bedroeg dan 10—30 minuten.
Het inslapen trad direct na de injectie op zonder excitatie ; het ontwaken ging
echter steeds gepaard met heftige excitatie verschijnselen, die enkele uren duurden.

Jorman en Abel gaven aan, dat de narcose verlengd kan worden door een tweede
intraveneuze injectie.

Hierover zijn de mededeelingen zeer spaarzaam, waarschijnlijk een gevolg van
de moeilijke techniek der intraveneuze injectie bij dit dier.

Na de pharmacologische proeven van Weese op katten verricht, bracht Csato
katten in narcose door intraveneuze injectie van 30—40 mg per kg. De narcose
trad direct na de injectie op, excitatie werd niet waargenomen. Schadelijke werking
op de nieren kon niet worden aangetoond.

Ojemann spoot de katten intra-abdominaal in met de 10% waterige oplossing
0.4 cc per kg, veroorzaakte na enkele minuten een slaaptoestand, waarbij de reflexen
aanwezig bleven.

Met 0.6 en 0.7 cc per kg werd een niet constante werking verkregen ; soms een
uur narcose, soms slechts een rustige slaap. Het bleek dat 0.8 cc per kg steeds een
i £ uur durende narcose gaf, waarbij het ontwaken vrij rustig was, uitgezonderd
enkele lichte spiertrillingen ; echter steeds een langdurige ataxie. De temperatuur
daalde tijdens de narcose 1 — 1 C. Hoogere doseeringen tot zelfs 1.6 cc per kg
toe hadden hetzelfde effect als 0.8 cc per kg.

Fouchet berichtte dat van de toegediende hoeveelheden evipan natrium bij de
kat, n.1. 2.5 en 3.26 gram, slechts 2 en 2.25% in de urine in veranderde toestand
werden uitgescheiden.

Kennedy en Narayana constateerden dat bij katten een intraveneuze injectie
van 50 mg evipan natrium per kg een duidelijke temperatuurdaling veroorzaakte.

Necip en Zobu wezen op de groote moeilijkheid, om bij katten een intraveneuze
injectie toe te dienen. Met evipan natrium gelukte het hun om bij deze dieren een
volledige narcose op te wekken.

Uit de literatuur betreffende den hond bleek dat door de verschil-
lende onderzoekers bij intraveneuze toediening zeer wisselende dosee-
ringen zijn gebruikt, n.1. 25—80 mg per kg.

Allereerst werd dan ook onderzocht, welke doseering het beste resul-
taat gaf. Hiertoe werden 15 honden intraveneus ingespoten met doses
varieerende tusschen 0.4 en 1.2 cc der 10% waterige oplossing. De
injecties hadden plaats in de Vena Saphena met een snelheid van
15—20 sec. per 1 cc vloeistof.

Van belang was vooral de snelheid, waarmede de intraveneuze
injectie geschiedde. Snelle injecties van 5 en 6 sec. bleken soms doodelijk
te werken. In eenige gevallen werden nog snellere injecties, niettegen-
staande gevaarlijke ademhalingsbezwaren verdragen. Een injectietijd
van 12—15 sec. bleek gevaarloos.

Op deze wijze is bij den hond meestal een spoedig intredende, kort-
durende narcose te verkrijgen met een doseering van 0.6—0.8 cc
per kg. Lagere doseering veroorzaakt veelal een excitatie-toestand
afgewisseld met diepe slaap. Hoogere doseeringen geven wel snel een
diepe narcose, maar zijn gevaarlijk door de beïnvloeding van het
ademhalingscentrum, waardoor ademhalingdiepte en -rhythme
ernstig worden benadeeld, hetgeen exitus letalis tengevolge kan hebben;
bovendien is het ontwaak-stadium te lang. Over het algemeen is echter
deze wijze van toedienen bij den hond niet aan te bevelen, aangezien
zoowel tijdens het inslapen als tijdens het ontwaken ernstige motorische
en psychische onrustverschijnselen meestentijds optreden.

Aangezien in de praktijk de intraveneuze injectie bij kleine honden
vaak groote moeilijkheden geeft, werd ook een onderzoek ingesteld
naar de werking van evipan natrium na intra-abdominale injectie bij
8 honden in doseeringen van 0.6—1 cc per kg. De intra-abdominale
injectie geschiedde door het op den rug en met het achterlichaameenigs-
zins hooggehouden dier, na wegknippen der haren en desinfectie in
het ventrale meso- en hypogastrium, ongeveer in de linea alba, in te
spuiten. De inspuiting kan zonder gevaar voor toxische beïnvloeding
van het ademhalingscentrum met een normale snelheid, dus niet ver-
traagd, geschieden.

De dieren werden te voren gewogen, bij kleine honden en bij katten
geschiedde dit door middel van een ulster, waaraan een mandje van
bekend gewicht was bevestigd.

Door intra-abdominale inspuiting van 0.6—0.8 cc evipan natrium
per kg werd meestentijds na enkele minuten een circa 20—40 minuten
durende matig diepe tot diepe narcosetoestand verkregen. Zoowel
het praenarcotische als het postnarcotische stadium was door psychische
en motorische onrust gekenmerkt; het laatste stadium was van langen duur.

Door de resultaten met deze methode verkregen, moet de intra-
abdominale applicatie van evipan natrium in dezen vorm voor prac-
tische toepassing ongeschikt worden geacht.

Aangezien de resultaten der intraveneuze en intra-abdominale
evipan natrium injecties bij den hond onvoldoende waren t.o.v. de
bruikbaarheid als practisch narcoticum, werd getracht bij 8 honden
door combinatie met morphine betere resultaten te verkrijgen.

Door intraveneuze injectie van 0.4 cc evipan natrium per kg vooraf-
gegaan door een subcutane inspuiting van 1.5 mg zoutzure morphine
per kg werd bij den hond een betrouwbare narcose verkregen, welke
veelal tijdens de injectie intrad, voldoende diep was, circa § uur duurde
en door een rustig pöstnarcotisch stadium doorgaans gekenmerkt was.

Vervolgens werd de intraveneuze injectie vervangen door de intra-
abdominale. Zoo werd door een intra-abdominale injectie van 0.6 cc
evipan natrium per kg, voorafgegaan door een subcutane inspuiting
van 1,5 mg zoutzure morphine per kg, een goede narcose verkregen,
welke enkele minuten na de injectie intrad, circa 1 uur duurde en zonder
motorische of psychische onrustverschijnselen in het postnarcofischè
stadium verliep.

In verband met de gunstige resultaten bij proefhonden verkregen
met de combinatie van 1.5 mg hvdrochloras Morphini subcutaan
toegediend, na een half uur gevolgd door een intraveneuze injectie
van 0.4 cc evipan natrium, werd bij een 1 o-tal patienten deze combi-
natie-narcose toegepast.

Hoewel bij één patiënt een onvoldoende narcose werd verkregen,
mag toch uit de verslagen der 9 andere patienten cle conclusie worden
getrokken, dat met de combinatie van 1.5 mg zoutzure morphine
subcutaan per kg na | uur gevolgd door een intraveneuze injectie
van 0.4 cc evipan natrium per kg een voor de practische chirurgie goed
bruikbare narcose kon worden verkregen. Excitatie werd nooit tijdens
de narcose en slechts een keer bij liet ontwaken bemerkt, behoudens
in één geval, waarbij psychische en motorische onrust in het post-
narcotische stadium aanvalsgewijze werd waargenomen.

Aansluitend aan de toepassing der intraveneuze inspuiting werd bij
5 patienten de chirurgische behandeling verricht na intra-abdominale
injectie van 0.4—0.6 cc evipan natrium, voorafgegaan door subcutane
injectie van 1 i mg zoutzure morphine.

Uit deze reeks bleek dat de gecombineerde methode der subcutane
injectie van 1.5 mg zoutzure morphine per kg en der intra-abdominale
injectie van 0.6 cc evipan natrium per kg een voor operatieve doel-
einden practisch bruikbare narcose waarborgde, die gevolgd werd door
een doorgaans lang en rustig postnarcotisch stadium.

Aangezien het onderzoek er op gericht moest zijn, te onderzoeken of
boven vermelde narcose voor de praktijk bruikbaar was, leek het

onnoodig proeven te verrichten, waarbij de evipan natrium intraveneus
werd toegediend, daar de intraveneuze injectie bij katten zonder een
deskundige fixatie der dieren door een geroutineerd helper in de praktijk
een bijna onoverkomelijke moeilijkheid oplevert. De intra-abdominale
toediening werd daarom gekozen, mede op grond van de gunstige
ervaringen in de literatuur vermeld.

Uit de proeven met verschillende doseeringen (0.2—1.2 cc per kg)
van evipan natrium bij 18 katten genomen, bleek, dat na intra-abdo-
minale injectie een snel intredende, gemiddeld 45 minuten durende,
narcosetoestand intrad bij een doseering van 0.8 cc per kg.

Kleinere doseering gaf geen of te korte narcose. Hoogere doseering
bleek niet toxisch voor het dier, doch gaf geen bijzondere voordeelen.
Een motorische en soms psychische overprikkelingstoestand werd
veelal in het postnarcotische stadium, dat lang duurde, waargenomen.
Door vermijding van sensorische prikkels, konden de bezwaren daarvan
echter worden vermeden.

In verband met de gunstige resultaten bij proefkatten verkregen met
een intra-abdominale injectie van 0.8 cc evipan natrium per kg werd
bij een 9-tal patienten deze methode toegepast. Voor absolute rust
tijdens en na het bijkomen werd zorg gedragen, waardoor het gelukte
de nadeelen van de motorische overprikkeling in het postnarcotische
stadium sterk te reduceeren of geheel te doen verdwijnen, terwijl de
verkregen narcose zich voor operatieve doeleinden volkomen leende.

Vast is komen te staan, dat zoowel bij den hond als bij de kat, bij de
eerste diersoort in combinatie met morphine, een voor klinische chi-
rurgie bruikbare narcose met evipan natrium is op te wekken.

De uitsluitend evipan natrium toediening is zelfs in relatief hooge
doseering niet in staat om bij den hond regelmatig een narcose op te
wekken ; bij de kat echter wel.

De morphine dosis, benoodigd voor de gecombineerde narcose is
1.5 mgr per kg en circa J van de gebruikelijke dosis voor praenarcose
bij het gebruik van inhalatie-narcotica.

De narcose treedt bij beide diersoorten uiterlijk na een paar minuten
op : bij de intraveneuze toediening meestal tijdens de inspuiting. De
narcoseduur met de aangegeven methoden is gemiddeld één uur.

Het postnarcotische stadium duurt vaak uren, het is veelal bij de kat,
doch soms ook bij den hond gekenmerkt door een motorische en psy-
chische gevoeligheid ; bij de kat bestaat daarbij meestal tremor muscu-
lorum ; door zintuigprikkels kunnen vooral tonische, soms ook clonische
kramptoestanden ontstaan. Door de patiënt na de operatie in zeer
rustige omgeving te plaatsen, worden deze prikkels vermeden en is de
nasiaap doorgaans rustig.

Het intoxicatie gevaar is klein ; aanzienlijk hooger, dan de voor
narcose aanbevolen doses, bleken ongevaarlijk te zijn. Gewaarschuwd
dient echter te worden tegen een te snelle intraveneuze injectie ; het
injicieeren mag niet sneller geschieden dan met 12 sec. per cc vloeistof,
daar anders de bloedconcentratie aan evipan natrium te hoog is en
het ademhalingscentrum te sterk wordt beïnvloed.

Tijdens de intraveneuze injectie is steeds controle der ademhaling
noodzakelijk ; meestal wordt tijdens de injectie een aanzienlijke ver-
langzaming, niet zelden zelfs worden perioden van ademstilstand
gezien, die echter nooit blijvende gevolgen hadden. Tijdens zulke
perioden moet met de inspuiting tijdelijk gewacht worden. Spoedig
na de injectie is de ademhaling normaler en rustiger.

Een belangrijke invloed ondergaat blijkbaar ook het warmte-regu-
leerende centrum, hetgeen tot uiting komt in de tijdens en vaak ook
11a de narcose intredende daling van de lichaamstemperatuur, die
dikwijls eenige graden beloopt. Het is daarom van belang, in het post-
narcotische stadium de dieren een warme ligplaats te verstrekken.

i Een subcutane injectie van 1.5 mg zoutzure Morphine per kg,
na een half uur gevolgd door een langzaam toegediende intraveneuze
injectie van 0.4 cc evipan natrium per kg.

2°. Een subcutane injectie van 1.5 mg zoutzure Morphine per kg
11a een half uur gevolgd door een intra-abdominale inspuiting van
0.6 cc evipan natrium per kg.

De promotor van het denkbeeld der benoemingen van een Gouvernements-
Dierenarts in Suriname was Baron A. J. Schimmelpenninck van der Oye in 1888,
o.a. voorzitter van ,,de Land- en tuinbouwvereeniging Suriname". Op de vergade-
ring van 16 December 1888 kwam hij met een voorstel om te komen tot het aanstellen
van een Gouvernements-Dierenarts. Volgens hem was er dringend behoefte aan
een dergelijken ambtenaar, die de veehouders zou kunnen voorlichten bij het be-
strijden van veeziekten en het verbeteren van de veeteelt. Hij haalde aan een epidemie
onder het rundvee in 1879 waarvan een door het Gouvernement benoemde com-
missie meende, dat er sprake was van miltvuur, evenals een dierenarts uit Cayenne
(Fransch-Guyana), die evenwel te kort aanwezig was om een afdoend onderzoek in
te stellen. Er was volgens hem voldoende vee in Suriname om voor een dierenarts
een werkkring te vinden ; z. i. zou een toelage van ƒ 3000.— per jaar en de gelegenheid
tot kosteloos reizen per Gouvernementsvervoermiddelen voldoende zijn voor een
fatsoenlijk bestaan.

Terwijl sommige leden van meening waren, dat de veeteelt meer gebaat zou zijn
met het heffen van een invoerrecht op slachtvee en het aanschaffen van buitenlandsche
goede fokdieren, meenden de meeste leden, dat zonder goede voorlichting t.a.v. de
soort van het in te voeren vee en de teelt daarmee, de uit den vreemde ingevoerde
dieren spoedig zouden sterven en de teelt mislukken.

De voorzitter kon niet inzien waarom het hebben van een geëxamineerd dierenarts
niet samen zou kunnen gaan met het importeeren van vee ; juist voor die import
was voorlichting van den dierenarts noodig. Hij handhaafde zijn standpunt, temeer
omdat de dierenarts op de Surinaamsche begrooting de eenige ambtenaar zou zijn
ten behoeve van landbouw en veeteelt. Nadat één van de leden nog had opgemerkt
dat het een schande was, dat er nog geen dierenarts aanwezig was, werd het voorstel
van den voorzitter aangenomen met op twee 11a algemeene stemmen.

Dit voorstel voerde niet direct tot het gewenschte resultaat, maar nadat in 1890
een veeziekte opnieuw vele slachtoffers maakte en de noodzakelijkheid van voor-
lichting daardoor nog weer eens duidelijk gedemonstreerd werd, kwam In Januari
1893 de eerste dierenarts in Suriname.

Dit was de eerste dierenarts, die zich in Suriname vestigde en bij
resolutie van 31 Januari 1893 werd hem verlof verleend tot het uit-
oefenen van de diergeneeskundige praktijk. Hij werd daarenboven
bedeeld met verschillende functies n.1.

1. Gouvernements-Veearts, waarvoor hij een toelage kreeg van ƒ 2.000.—
per jaar.

2. Keurmeester van het beestiaal te Paramaribo, later (na 1 Mei 1899)
tevens directeur van het Abattoir te Paramaribo. Als zoodanig keurde bij
het vee en vleesch te Paramaribo en werd daarvoor beloond met 2/3
van de keurgelden, die bedroegen voor runderen / 1.50 en varkens ƒ0.60.

die verkocht werden op de openbare venduën keurde en waarvoor hij
f ioo.— per jaar ontving.

Achtereenvolgens zullen wij nagaan wat alzoo voorviel op het gebied
van veeteelt, veeziekten en vleeschkeuring.

De veestapel was klein en kon niet voorzien in de behoefte aan
slachtvee. De veecijfers gaven ongeveer het volgende beeld : runderen
5.000—7.000; varkens 1500—2800; geiten 1000—1800; schapen
150—300; paarden 200—300; muilezels 100—150; ezels 300—400.

Vee werd gehouden op de plantages, door de creolen, de Hollandsche
boeren en de Britsch-Indiërs. Op de plantages, die vroeger, in de goede
jaren voor eigen gebruik groote veestapels hielden, verminderde de
rundveeteelt. De na de vrij verklaring van de slaven (1873) vrij ge-
komen creolen verlieten grootendeels de plantages, legden zich, voor
zoover zij den landbouw niet geheel den rug toekeerden, toe op de
cacao-cultuur en wat tuinbouw, maar hielden, behoudens in het district
Coronie, waar nogal wat varkens gehouden werden, niet veel vee.

De Hollandsche boeren, het overblijfsel van de mislukte kolonisatie
van 1845 aan de Saramacca rivier, hadden zich vanaf 1853 gevestigd
op enkele terreinen in de buurt van Paramaribo, waar ze melkvee
hielden en tuinbouwproducten verbouwden. Zij brachten het tot
eenigen welstand, hadden echter veel last van de slechte loozing van hun
terreinen. Daarenboven kregen zij steeds meer te kampen met de
moordende concurrentie van de Britsch-Indische kleine landbouwers.

De Britsch-Indiërs waren na de afschaffing van de slavernij onder
arbeidscontract aangevoerd (1873—1918) om te voorzien in het tekort
aan plantage-arbeiders. Na afloop van hun contract legden zij zich,
behalve op den rijstbouw, ook toe op tuinbouw en veeteelt en konden
door hun zeer sobere levenswijze met succes de concurrentie aanbinden
met de Hollandsche boeren, die voor een groot deel van de markt
werden verdrongen.

In 1893 werd begonnen met het maken van een gemeenschappelijke
weide voor het weiden van het vee van de kleine landbouwers in het
district Nickerie. Deze stalweide werd in 1894 in gebruik genomen ; een
dergelijke stalweide was in het district Coronie reeds aanwezig.

Voor zoover nagegaan kon worden, werden van Gouvernementswege
geen pogingen in het werk gesteld om door invoer van goed fokvee den
veestapel te verbeteren. Dergelijke pogingen, verricht door particulieren
met Europeesch melkvee (o.a. Friesch, Shorthorn, enz.) mislukten.

De wettelijke bestrijding van veeziekten in Suriname dateert van
1838, toen bij de „wet van den 5den Januarv 1838, bij amplicatie van
het bestaande Reglement op de Plaatselijke en Landelijke Policie, eene
voorziening tot wering van met aanstekelijke ziekten besmet Trek-,

Hoorn- en ander Vee" (Gouvernements Blad 1838 No. 1) maatregelen
werden getroffen. Deze wet werd in 1869 vervangen door „de Verorde-
ning van den 2den December 1868, houdende voorzieningen tot af-
wending van besmettelijke ziekten onder vee en trek- of huisdieren en
tot wering harer uitbreiding en gevolgen". (G.B. 1869, No. 27). De straf-
bepalingen werden later uit deze verordening gelicht en apart geregeld
(Verordening van den 20sten December 1878), terwijl bij Besluit van
den Gouverneur van den 17den October 1879 (G.B. 1879, No. 32)
nadere voorschriften werden gegeven. Aan de hand van deze bepalingen
werd van 18 Mei 1896 tot 10 Maart 1897 de invoer van vee uit Britsch-
Guyana verboden, wegens het voorkomen aldaar van miltvuur en konden
preventieve maatregelen (onderzoek van slachtvee bij aankomst, inspec-
ties van de veestallen en -verkoopplaatsen, quarantaine voorschriften)
bij invoer van vee genomen worden. Bij een lading vee uit Trinidad
(vermoedelijk afkomstig uit Venezuela) werden gedurende de quaran-
taine 2 gevallen van miltvuur waargenomen ; maar door de bovenge-
noemde maatregelen kon het binnensleepen in Suriname worden
voor-komen.

In Suriname zelf vermelde de Lange het voorkomen van de runder-
tuberculose, die ieder jaar in geringe mate op het slachthuis werd vast-
gesteld. (afgekeurde heele dieren per jaar 0.22—0.76 %). De meeste
tuberculose kwam voor in Coronie bij de dieren op de Gou vernemen ts-
stalweide. Bij Gouvernementsresolutie van 10 Januari 1900 werd den
Gouvernements-Dierenarts opgedragen er een onderzoek in te stellen ;
de resultaten van dit onderzoek zijn niet meer achterhaald kunnen
worden.

Verder werden nog waargenomen : een belangrijke sterfte onder het
vee in Coronie door langdurige droogte en gebrek aan goed drinkwater ;
sterfgevallen bij kalveren, enkele gevallen van echinococcosis, actinomy-
cosis en distomatosis.

De eerste vleeschkeuringsvoorschriften in Suriname waren gebaseerd
op „de Publicatie van den igden November 1828, bevattende Regle-
mentaire Bepalingen voor de Plaatselijke en Landelijke Policie" (G.B.
1828, No. 17). In de artikelen 38 en 39 werd de dubbele keuring ver-
plichtend voorgeschreven voor Paramaribo. De keuringen geschiedden
door den „Keurmeester van het Beestiaal" die daarvoor in rekening
mocht brengen voor een hoornbeest ƒ 1.—, een varken ƒ0.32 ; een
schaap ƒ 0.25 en een geit of cabriet ƒ 0.20. (Publicatie van den 30sten
December 1828 (G.B. 1828, No. 29).

Wat zijn ambtelijke positie betreft was de Keurmeester van het
Beestiaal ingedeeld in de laagste klasse (zevende) en van die klasse in
den laagsten rang (derde) ; een eer, die hij o.a. deelde met den brand-
spuitenmakersbaas, den doodgraver en den meter van de sterke dranken.

Bij zijn komst in Suriname nam de Lange de functie van Keurmeester
van het Beestiaal over ; de laatste keurmeester werd benoemd als zijn

assistent en vervanger. De tarieven werden gewijzigd en gebracht op
f 1.50 voor een rund en ƒ0.60 voor varkens, schapen en geiten. De
keuringen vonden tot 1 Mei 1899 plaats aan huis bij de slagers (i 8
runder- en 7 varkensslagers), die verspreid over de stad woonden. De
pogingen, die de Lange van het begin van zijn optreden af in het werk
stelde, om te komen tot een centraliseering van de slachtingen, werden
met de opening van het Abattoir op 1 Mei i8gg met succes bekroond.
De inrichting voldeed goed en was ook in geldelijk opzicht een succes.
Er werden 2 rechten geheven, waarvan het eene (het keurgeld) ten
goede kwam aan het keurend personeel (de Directeur 2/3 en zijn assistent
1/3) en het andere (slachtgeld) voor het gebruik maken van de inrich-
ting, aan het Gouvernement. Het keurgeld bedroeg voor runderen ƒ 1.50
en voor varkens, schapen en geiten ƒ 0.60 en het slachtgeld respectievelijk
ƒ0.02—ƒ0.025 P^er kg netto gewicht.

Het aantal slachtingen bedroeg ongeveer 1950 runderen en 1250
varkens met gemiddelde netto gewichten van resp. ^ 100 en 35—40 kg.
Van dit slachtvee werd ongeveer de helft vanuit het buitenland inge-
voerd.

Na het vertrek van S. de Lange werd zijn werk waargenomen door
de Gouvernementsgeneesheeren J. F. Nassy en L. T. Voet (Augustus
1901 tot half October 1902). Zij vermeldden het voorkomen van milt-
vuur bij een rund ingevoerd uit Britsch-Guyana en een miltvuurgeval in
Suriname op het land van Beekhuizen. Het zieke dier werd doodge-
schoten, besproeid met creoline, in een diepe kuil begraven ; de stal
gedesinfecteerd en de veehouders in de omgeving gewaarschuwd.

Dr. v. d. Schroeff werkte eerst onder dezelfde voorwaarden en met
dezelfde functies als de Lange. De functie van marktmeester werd
opgeheven, omdat de markt geen belangstelling meer trok en er geen
vee gebracht werd. v. d. Schroeff, die zeer terecht van meening was,
dat het innen van de keurloonen rechtstreeks van de slagers en het
verdeelen van de verkregen keurgelden met zijn assistent de onafhanke-
lijkheid van den directeur van het openbaar slachthuis niet ten goede
kwam, drong aan op een andere salarisregeling, die vanaf 1907 dan
ook tot stand kwam en waarbij de toeslagen van Gouvernements-
Veearts (ƒ 2000.—), keurmeester van het beestiaal tevens directeur van
het Abattoir te Paramaribo (2/3 van de keurgelden) en keurmeester
van de vendueën (ƒ 100.—) werden vereenigd tot een vast salaris van
ƒ 5000.— per jaar. De officieele titel, die tot heden is blijven bestaan,
werd ,,Gouvernements-Veearts, tevens Keurmeester van het Beestiaal te Para-
maribo en Directeur van het Abattoir".

Gedurende zijn ambtsperiode bezocht v. d. Schroeff Britsch-Guyana
en Trinidad. Vooral zijn bezoeken aan Trinidad zijn van belang ge-
LXVI 36

weest voor Suriname ; de verbetering van de veeteelt, die hij invoerde
waren v.n.1. gebaseerd op hetgeen hij daarvan gezien had op de Gou-
vernementsboerderij aldaar. Hij ressorteerde, evenals vroeger de Lange,
onder den Burgerlijken Geneeskundigen Dienst.

De veestapel ging wel vooruit maar was nog te klein om in de behoefte
aan slachtvee te voorzien. De veecijfers kwamen neer op : runderen
8000, varkens 3000, geiten 2500, schapen 150, paarden 250, muilezels
150 en ezels 500. Vooruitgang was eigenlijk alleen te merken bij de
rundveeteelt van de Britsch-Indiërs en varkensteelt van Coronie, terwijl
ook de Javanen, die onder arbeidscontract vanaf 1890 werden aange-
voerd, zich met rundveeteelt begonnen in te laten.

Op de zandsavannen in het binnenland werd, om den schralen
bodem, met dorre grassen begroeid en om den grooten afstand van de
stad, in verband met moeilijk transport, geen veeteelt beproefd, ook al
was v. d. Schroeff van meening dat een kleine proef, te nemen door
het Gouvernement, gewenscht was. (gezamenlijk rapport van den
Inspecteur van den Landbouw in West-Indië en den Gouvernements-
Veearts van 9 October 1906).

Een commissie benoemd om te adviseeren omtrent ,,de wijze, waarop
de verbetering van den veestapel en het paardenras in de kolonie
Suriname kon worden verkregen" (Gouvernementsresolutie van
16 December 1903, No. 13.531) bracht rapport uit en drong aan op
hel stichten van een Gouvernementsboerderij analoog aan de bestaande
op Trinidad. Alhoewel de Gouverneur in September 1905 een ontwerp
verordening tot oprichting eener Gouvernementsmodelhoeve aan de
Koloniale Staten aanbood, kwam dit plan niet tot uitvoering.

Het Gouvernement trachtte den rundveestapel, welke goede fokstieren
noodig had, te verbeteren door den invoer van stieren uit Trinidad,
aangekocht op de Gouvernementshoeve aldaar. Er werden een vijftal
3/4 Zebu\'s (de tweede generatie van een doorgaande kruising tusschen
Zebustieren en creoolkoeien) op verschillende plaatsen in de kolonie
gestationneerd. De Zebu\'s groot, sterk en tegen de klimaatsinvloeden be-
stand, doch geen goede melkgeefsters, deden het goed en de nakomelin-
gen waren zeer gewild. Behalve de Zebu\'s werden nog een halfbloed
Shorthorn, eenige halfbloed Guernsey\'s en Shorthorn-Holsteiners ge-
stationneerd. Deze dieren werden, behalve door de Britsch-Indische
veehouders, niet veel gebruikt, hun invloed op den veestapel is dan ook
niet groot geweest.

Ditzelfde kan gezegd worden van de particuliere pogingen op de
plantage Beekhuizen, waar gekruist werd met Zebu, Shorthorn en
Guernsey stieren, eveneens afkomstig van Trinidad en een Hollandschen
stamboekstier.

De eerste kruisingen (Fi) waren vrij goed, maar de verdere kruisings-
producten, behalve die met Zebu\'s, bleken al gauw veel minder goed
bestand tegen de gewijzigde omstandigheden, zoodat zij op den duur

De varkensfokkerij in het district Coronie, waar het cocosnootafval
het hoofdvoedsel voor deze dieren uitmaakt, nam toe. Het varkens-
vleesch vond, door het toenemend aantal Chineezen, een goeden afzet.

Wat de hoenderteelt betreft, werd op het Gouvernementshoenderpark
van Wolffenbuttel de Surinaamsche kip met verschillende rassen (Leg-
horn, Minorca, Wyandotte, Plymouth Rock) gekruist. Pogingen om
de rassen zuiver door te fokken mislukten. Al de verschillende kruisingen
maakten, dat er van uniformiteit geen sprake was.

De geitenfokkerij stond bij de Britsch-Indische landbouwers zeer in
aanzien. De paarden-, muildier-, ezel- en schapenfokkerij was van geen
beteekenis. Van een door particulieren ingevoerden Kentucky ezelhengst
werd weinig gebruik gemaakt. Een poging om de schapenteelt te ver-
beteren door invoer van goed fokmateriaal uit Britsch-Guyana, mis-
lukte.

De bestrijding en het weren van besmettelijke veeziekten waren in
den eersten tijd nog gebaseerd op de bepalingen van de Verordening
van den 2den December 1868 (G.B. 1868, No. 27). Deze verordening
werd vervangen door die „van den 4den Februari 1910 tot regeling
van de veeartsenijkundige politie (G.B. 1910, No. 20)", die grootendeels
overgenomen werd van de toen ter tijd in Nederland geldende voor-
schriften en die tot heden van kracht is gebleken. De ziekten, waarvoor
bepalingen werden vastgesteld waren: veepest, longziekte, mond- en klauw-
zeer, kwade droes, huidworm, schurft bij éénhoevige dieren en schapen,
schaapspokken, rotkreupel, vlekziekte, trichinose, miltvuur, hondsdolheid en
meningitis cerebro-spinalis bij paarden.

Bij den invoer van vee werd op dezelfde wijze opgetreden als in den
tijd van de Lange. Kwamen in de naburige koloniën veeziekten voor,
clan werd het overleggen van gezondheidscertificaten, gelegaliseerd dooi-
den Nederlandschen Consul voorgeschreven (heeft o.a. gegolden voor
Britsch-Guyana, Fransch-Guyana, Venezuela en Trinidad). Werden
geen gezondheidscertificaten overhandigd, dan gingen de dieren 10 da-
gen in quarantaine.

In 1905 werd een geval van miltvuur waargenomen bij een importdier
uit Venezuela ; de ziekte kon beperkt worden tot één stal, waarin nog
2 dieren bezweken.

In Februari 1905 werd vlekziekte geconstateerd bij de varkens van den
opzichter van het slachthuis. Nadat 8 dieren bezweken waren, werden
de overige varkens geslacht, de stal afgebroken en vernietigd en het
verder houden van varkens door den opzichter verboden. Zoo kon ook
uitbreiding van deze ziekte worden voorkomen.

In Suriname kwamen in 1906 en 1910 gevallen van meningitis cerebro-
spinalis bij éénhoevige dieren voor. De ziekte trad op in de zomermaan-
den, kwam vooral voor op de bedrijven van de Hollandsche boeren in
de omgeving van de stad en was naar alle waarschijnlijkheid dezelfde

ziekte, die in 1938 in denzelfden tijd van het jaar en op dezelfde bedrij-
ven voorkwam en toen gediagnostiseerd werd als een infectieuze encephalo-
myelitis.

Volgens de afkeuringen op het slachthuis kwamen verder in Suriname
voor: tuberculose bij runderen en varkens (v.n.1. in het district Coronie) ;
actinomycosis ; cysticercosis van het varken (cysticercus cellulosae) ; bloedziekten
bij runderen (anaemie, hydraemie, icterus, leucaemie) ; parasitaire aandoe-
ningen van de lever en nieren van het varken (vermoedelijk veroorzaakt
door stephanurus dentatus) ; maag- en darmstrongylosis bij rund, schaap, geit
en varken ; longstrongylosis bij het varken.

In den tijd van v. d. Schroeff werden de voorschriften voor het
Abattoir te Paramaribo gewijzigd. Er kwam een nieuw reglement ; de
verordening werd tweemaal gewijzigd en het tarief van de slacht- en
keurgelden werd in overeenstemming gebracht met de nieuwe salaris-
regeling van den Gouvernements-Veearts (het keurgeld werd nu ook,
evenals het slachtgeld gestort in \'s Lands kas). De keuring in de districten
werd opgedragen aan de districtsgeneesheeren.

Verschillende verbeteringen werden aangebracht ; zoo werden de
slachthallen vergroot ; een noodslachtplaats gebouwd ; de petroleum-
verlichting veranderd in gas ; de watervoorziening beter geregeld ; de
bedwelming van slachtdieren ingevoerd (pistool van Behr, daarna dat
van A. Stoff, percuteur van Pilet) ; een gedeelte van de werkkamer
van den directeur ingericht als laboratorium, dat voorzien werd van
de noodige instrumenten (microscoop, broedstoof, microtoom, enz.) ;
museumpreparaten gemaakt en een kleine bibliotheek aangeschaft.

Door salarisverhooging werd de positie van het personeel verbeterd.
Het personeel bestond behalve den directeur uit: 1 assistent-keurmeester,
1 opzichter en 2 knechten. Het slachthuis was geopend van 5.30 uur
v.m. tot 5.30 uur 11.m.

Het aantal slachtingen nam toe en bedroeg ongeveer : 2700 runderen
en 2300 varkens ; hiervan werden ongeveer 1200 runderen en 1200
varkens ingevoerd v.n.1. uit Britsch-Guyana en Venezuela.

Na het vertrek van Dr. v. d. Schroeff (25 Januari 1911) werden
de werkzaamheden van directeur van het Abattoir en keurmeester van
het beestiaal tijdelijk waargenomen, eerst door den toenmaligen assistent-
keurmeester R. J. Gravenberg (26 Januari 1911—Juni 1913) en daarna
door den geneesheer F. Corsten (Juni 1913—20 October 1913).

In Suriname was inmiddels een Departement van den Landbouw
(1909—1922), later uitgegroeid tot Departement van Landbouw,
Nijverheid en Handel (1922—1925) tot stand gekomen. De Directeur
van dit Departement drong in het jaarverslag van 191 1 aan op het
uitzenden van een dierenarts met als taak „onderzoek naar de middelen

om den veestapel in de kolonie uit te breiden, te verbeteren en te be-
veiligen".

Vanaf 20 October trad E. Vleming als Gouvernements-Veearts op
en werd als keurmeester van het beestiaal, tevens Directeur van het
Abattoir te Paramaribo, bij den Burgerlijken Geneeskundigen Dienst
en als Gouvernements-Veearts bij het Departement van den Landbouw
geplaatst. Tevens werd hem het uitoefenen van particuliere praktijk
toegestaan. Zijn salaris bedroeg ƒ 4000. per jaar, met 2 vierjaarlijksche
verhoogingen van ƒ 500.—.

Vanaf 14 September werd hem het onderwijs in veeteelt aan den
cursus tot opleiding van onderwijzers voor de acte landbouwkunde lager
onderwijs opgedragen, terwijl hij tevens tot lid van de examencommissie
voor die acte benoemd werd. 14 Juni 1917 werd hij lid van de ,,stal-
verbeteringscommissie"\' en in 1922 lid en voorzitter van een veeteelt-
commissie, die van advies moest dienen over de richting waarin en de
wijze waarop de veeteelt zou moeten worden verbeterd.

Gedurende de oorlogsjaren was hij lid en voorzitter van de sub-
commissie van vleesch en visch, welke was toegevoegd aan de algemeene
voedingsmiddelencommissie.

Vleming kreeg in de eerste helft van 1920 tot eind Juli 1921 verlof
naar Nederland en bezocht vanuit Suriname Britsch-Guyana. Geduren-
de zijn verlof werd hij vervangen door den Surinaamschen geneesheer
F. Corsten.

De veestapel ging, dank zij de Britsch-lndiërs en in mindere mate de
Javanen, flink vooruit. De vooruitgang werd bevorderd door de goede
prijzen, die de veehouders in de oorlogsjaren voor het vee konden maken.

De grootte van den veestapel bedroeg in 1913 : 7583 runderen, 258
paarden, 599 ezels, 216 muildieren, 176 schapen, 2840 geiten en 4662
varkens; in 1923 : 13.418 runderen, 203 paarden, 728 ezels, 202 muil-
ezels, 302 schapen, 3287 geiten en 5522 varkens.

(De betrouwbaarheid van de jaarlijksche veetellingen werd meer-
malen betwijfeld ; het zijn slechts benaderende gegevens).

In de jaren 191 7— r 921, toen de uitvoer uit Britsch-Guyana door het
Engelsche Gouvernement eerst aan banden gelegd en daarna verboden
werd, bleven de rundveecijfers en -slachtingen beide stijgen, in tegen-
stelling met de overeenkomstige varkens cijfers, die sterk schommelden.
Terwijl dus de rundveestapel, als het moest, aan de behoefte van versch
vleesch kon voldoen, was de varkensstapel nog niet heelemaal zoover.
Nadat de belemmerende bepalingen werden opgeheven, kon Britsch-
Guyana weer met voordeel leveren, doordat de prijzen van de slacht-
dieren in Suriname hoog waren. Om deze reden kon ook nog niet ge-
dacht worden aan de bereiding van pekelvleesch, dat steeds in groote
hoeveelheden werd ingevoerd.

Met de savanneveeteelt ging de houtvester J. W. Gongrijp, van de
afdeeling Boschwezen van het Departement van den Landbouw, zich

intensief bemoeien. Hij maakte in 1920 een dienstreis en bezocht toen
o.a. verschillende wild-veeteeltbedrijven in Venezolaansch-Guyana (om-
geving van de stad Ciudad-Bolivar aan de Orinoco). Hij kwam tot de
overtuiging, dat de savannen in Suriname in samenstelling en be-
groeiing vrijwel overeenkwamen met die uit Venezuela, waarop met
voordeel veeteelt wordt gedreven. Verschillende pogingen om particu-
lieren voor zijn plannen te interesseeren, beloofden succes ; toen het er
evenwel op aankwam vee op de savannen te brengen faalden ze alle.

Vleming probeerde al spoedig na zijn komst een modelstal in te
richten op Wolffenbuttel ; een daartoe gedaan voorstel werd tot zijn
groote teleurstelling niet aangenomen.

Na de oorlogsjaren werd in den Cultuurtuin begonnen met het maken
van een tropische boerderij, genaamd „Juliana boerderij", waar ook
fok- en voederproeven genomen zouden worden. Voor het aanschaffen
van goede fokdieren werd in 1920 bij suppletoire begrooting f 5000.
boven het beschikbare veeteeltsubsidie van ƒ 2050.— toegestaan. Door-
dat eerst laat in het jaar bericht ontvangen werd over de aanneming
van de begrooting in Nederland, kon van dit verhoogd crediet in 1920
nog slechts een zeer bescheiden gebruik worden gemaakt, terwijl het
voor 1921 niet meer beschikbaar was.

Met den aanleg van de tropische boerderij werd vol moed begonnen ;
toen in 1925 het Departement van Landbouw, Nijverheid en Handel
werd opgeheven, verdween daarmee eveneens de boerderij, die steeds
door gebrek aan credieten een lijdend bestaan had gehad en nooit tot
vollen wasdom was uitgegroeid.

Door gebrek aan credieten en het moeilijk kunnen koopen in het
buitenland, werden geen buitenlandsche stieren voor de verbetering
van de rundveeteelt, aangeschaft.

Vi.eming trachtte wat te bereiken door de beste inheemsche dieren
op verschillende plaatsen in de kolonie te stationneeren en door voor-
lichting de boeren te brengen tot het fokken met geselecteerd fokmateriaal
terwijl eveneens de veehouders werd gewezen op het groote nut van
bijvoeren van de dieren met para-gras, rijstzemelen, melasse, brood-
vruchten, enz. Door deze maatregelen kon wel eenige verbetering wor-
den verkregen.

In 1921 werd een verordening houdende beperking van het slachten
van fokvee in het leven geroepen, waarbij, behalve na verkregen dispen-
satie, verboden werd vrouwelijke runderen met minder dan zes brCede
tanden te slachten. De bezwaren van de veehouders, die de kunstmatige
toename van den rundveestapel voor dit kleine gebied met zijn weinige,
goede weilanden, ongewenscht achtten, hadden ten gevolge, dat in 1928
de verordening werd ingetrokken, ook al omdat de toename van den
rundveestapel toen bevredigend was.

Voor de verbetering van de varkensteelt werd door het Gouvernement
een proef genomen met het Duitsche Landvarken, ingevoerd uit Neder-
land. Met den invoer, die plaats vond gedurende het verlof van Vleming,

werd tevens de borstziekte, waaraan vele nakomelingen stierven, in
Suriname gebracht. Op plantage Beekhuizen werden proeven genomen
met Tamworth en Berkshire beeren, die uit Amerika werden ingevoerd.

Op de „Juliana-hoeve" werden eveneens proeven genomen met uit
Nederland ingevoerde stamboek bokken en-geiten (Toggenburger en
Sanen).

De bevordering van een goede pluimveeteelt werd voortgezet op
het Gouvernementshoenderpark eerst op Wolffenbuttel en later op de
„Juliana-hoeve". Gekruist werd met uit Nederland en Amerika inge-
voerde rassen (Leghorn, Barnevelder, Plymouth Rock en Orpington).

Van al de pogingen de Surinaamsche dieren te verbeteren met inge-
voerde volbloed rassen, kan gezegd worden : dat de volbloeddieren niet
bestand bleken tegen de gewijzigde omstandigheden, de kruisingen wel
wat beter resultaat gaven dan de oorspronkelijke Surinaamsche dieren
en door het wilde weg doorkruisen met al de verschillende rassen er van
uniformiteit geen sprake meer was.

Door mondelinge en schriftelijke voorlichting werd door Vleming
geprobeerd de veehouders betere begrippen bij te brengen. Zoo werden
enkele geschriften van zijn hand onder de veehouders verspreid. (Nut-
tige wenken aan varkensveehouders ; Korte mededeeling over het
nadeel, veroorzaakt door teken of couparies bij het vee ; Nuttige wenken
aan veehouders, toestand en middelen tot verbetering van den veestapel
en den Veeartsenijkundigen Dienst in Suriname) en schreef hij populaire
artikelen in het landbouwblad „West-Indië".

Alhoewel het nut hiervan niet betwijfeld kan worden, konden de
bereikte resultaten toch niet hoog zijn, omdat de meeste veehouders
de Hollandsche taal niet of onvoldoende beheerschten.

Gedurende de ambtsperiode van Vleming bleef de wettelijke bestrij-
ding van de veeziekten gebaseerd op de „Verordening van den 4den
Februari 1910 tot regeling van de veeartsenijkundige policie (G.B. 1910,
No. 20)". Het aantal wettelijk bestreden ziekten werd vermeerderd met
varkenspest, borstziekte der varkens en mal de caderas.

De invoer van vee uit het buitenland werd streng gecontroleerd,
zoodat het meestal gelukte de besmettelijke veeziekten te weren.

In 1913 werd bij 2 stalhouders mal de caderas bij paarden geconstateerd.
De diagnose, die gebaseerd was op de klinische verschijnselen en het
vinden van het trypanosoma equinum in het bloed, kon ook door proef-
dierentingen op konijnen, waarvan er 2 stierven na het vertoonen van
anaemische en paralytische verschijnselen en het verschijnen van de
trypanosoom in het bloed, worden bevestigd. Van de aangetaste dieren
werd er één afgemaakt ; de zieke en verdachte dieren werden geïsoleerd
en behandeld met een arsenikhoudend middel. Meerdere gevallen
kwamen niet voor.

In 1914 kwam een ernstige epizoötie van varkenspest, vermoedelijk inge-
voerd uit Britsch-Guyana, voor. De bestrijding was vooral in het

Para-district, waar de weinig ontwikkelde veehouders het nut van de
voorgeschreven maatregelen moeilijk inzagen, lang niet gemakkelijk.
Het varkensverkeer werd, behalve voor slachtvarkens, die onder politie-
geleide rechtstreeks naar het slachthuis mochten worden vervoerd en de
aangevoerde varkens uit Britsch-Guyana en Coronie, die vervoerd
werden naar een bewaakten stal op Oldenburg, geheel stop gezet.
Zoodoende konden de ziektegevallen in de omstreken van Paramaribo
tot een minimum beperkt worden; in het Para-district duurde het ver-
dwijnen van de ziekte langer en stierven veel dieren. Een gelukkige
omstandigheid was dat het varkensdistrict Coronie niet besmet werd.
In 1916 kwamen nog enkele gevallen in de Para voor, daarna werd de
ziekte niet meer vastgesteld.

In 1915 werden bij een ingevoerd varken trichinen in het vleesch
waargenomen. Door de betrokken stal onder politiebewaking te stellen
en te ontsmetten, werden geen andere gevallen meer waargenomen.

De besmettelijke borstziekte bij varkens werd in 1921 vanuit Nederland
ingevoerd, gedurende het verlof van Vleming. In het begin stierven vele
dieren; door verbod van uit-, in- en doorvoer op de besmette erven,
afzondering van zieke en verdachte dieren en ontsmetting der stallen,
konden goede resultaten worden geboekt in die stallen waar men zich
aan de voorschriften hield. Langzamerhand kwam deze ziekte nog
slechts sporadisch voor.

In 1922 werd bij een lading vee uit Brazilië veepest geconstateerd
(de wijze waarop deze diagnose werd gemaakt, werd niet vermeld);
alle aangevoerde dieren werden afgemaakt en vernietigd ; de invoer
uit Brazilië werd tijdelijk verboden.

Verder had Vleming te maken met de volgende niet wettelijk be-
streden veeziekten.

Piro- en anaplasmosis bij runderen. Het vinden van de Babesia bigemina
en de Anaplasma marginale worden voor het eerst vermeld respectievelijk
in 1914 en 1916. Door het verspreiden van populaire lectuur en het
propageeren van het geregeld wasschen en bespuiten van de dieren met
tekendoodende oplossingen werd getracht iets te bereiken. Behalve de
beide genoemde parasieten werden in het bloed van sommige runderen
trypanosomen aangetroffen.

Filariën werden aangetroffen in het bloed van éénhoevige dieren
(Setaria equina), runderen (Setaria labialo-papillosa) en honden (Dirofilaria
immitis).

De Stephanurus dentatus bij het varken kwam zeer veel voor en was
oorzaak van het afkeuren van bijna alle levers en nieren van de slacht-
varkens.

Na 1918 werd de cysticercus cellulosae bij het varken niet meer gevonden.
Den veehouders werd gewezen op het gevaar van het deponeeren van
menschelijke ontlasting op gras, dat door het vee gegeten wordt.

de parasitaire aandoeningen worden verder nog genoemd : Maag- en
darmstrongylosis bij runderen, éénhoevige dieren en varkens ; longstrongy-
losis bij rund en varken ; huidschimmelziekte anchylostomiasis bij honden.

Tuberculose werd aangetroffen bij runderen en varkens ; over het geheel
was het percentage afgekeurde geheele dieren minder dan i % van
de slachtingen. Op de Gouvernementsstalweide in Coronie werd in
1917 bij 25% van de runderen deze ziekte vastgesteld. Nadat eerst
pogingen in het werk gesteld werden om door verbetering van den
hygiënischen toestand het percentage te drukken, werd later aangeraden
al het vee van de stalweide af te slachten en de terreinen enkele jaren
niet voor veeteelt te gebruiken. Dit advies werd niet opgevolgd maar
had wel tot gevolg, dat het Gouvernement zich niet meer met het
beheer van de stalweide inliet en het overgaf in particuliere handen

Bij éénhoevige dieren kwamen herhaaldelijk gevallen voor van
tetanus, rheumatische myositiden en arthritiden.

Vermelden wij tenslotte nog het voorkomen van haemorrhagische
septicaemie bij kalveren (1921), verwerpen bij runderen (Vleming ver-
meldde niet het voorkomen van abortus Bang) en intoxicaties door planten
(bittere cassave water) en arsenicum (wasschen met en drinken van te
sterke oplossingen van het teekendoodcnd middel), dan zijn zoo goed
als alle ziekten waarvan Vi.eming melding maakte, opgesomd.

De eerste wijziging had betrekking op het aanstellen, ontslaan en
bezoldigen van het personeel (G.B. 1919, No. 65) en de tweede ver-
hoogde de tarieven, die gesteld werden op : Keurgelden, voor grootvee
ƒ2.50 ; kleinvee ƒ 1.— ; Slachtgelden resp. ƒ 0.035 ^en f °-°4 P^er kg netto ;
Extra slachtgeld (slachten buiten de gewone uren) resp. ƒ2.-- en ƒ 1.—
per stuk (G.B. 1922, No. 59).

In 1916 werden met medewerking van den Commissaris van Politie
verbetering gebracht in het vervoer van vleesch, dat niet anders dan in
gesloten wagens mocht vervoerd worden en werden eischen gesteld,
waaraan de vleeschwinkels moesten voldoen.

Ook Vleming werkte aan de verbetering van het slachthuis en bracht
verschillende veranderingen aan zooals : het verwijderen van de tusschen-
schotten, waardoor de runderslachthal verdeeld was in afzonderlijke
slachtkamertjes, zoodat een beter overzicht in de hal werd verkregen ;
betere verlichting en watervoorziening ; het maken van een vergaarbak
voor mest en afval en het plaatsen van confiscaat emmers in de hallen.
In de oorlogsjaren gaf het bedwelmen van de slachtdieren met het
pistool van A. Stoff moeilijkheden, omdat geen patronen beschikbaar
waren. Verder werd gezocht naar een oplossing van het vraagstuk van
de vernietiging van de afgekeurde cadavers en slachtdeelen. In den tijd
van v. d. Schroeff werden zij begraven in den tuin van het slachthuis.
Vleming liet de afgekeurde deelen genaaid in zakken en bezwaard met

steenen in de rivier zinken. Dit ging goed, totdat enkele cadavers boven
kwamen drijven en met den vloed in de stad aanspoelden. Getracht
werd de deelen te verbranden in de ovens van de Gasfabriek ; toen ook
dit niet bleek te voldoen, werden de dieren op een daarvoor aangewezen
plaats begraven.

Het aantal slachtingen bedroeg in 1913 : 2360 runderen en 2246
varkens, hiervan werden ingevoerd 1188 runderen en ongeveer 1200
varkens. In 1923 bedroegen de slachtingen resp. 2842 runderen en
1558 varkens, waarvan ingevoerd 956 runderen en 411 varkens.

Gedurende de oorlogsjaren en eenigen tijd erna werden veel minder
slachtdieren ingevoerd.

Na het vertrek van den Gouvernements-Dierenarts E. Vleming wer-
den zijn diensten waargenomen door verschillende Surinaamsche
Gouvernements-geneesheeren n.1. : A. Barend (Januari 1923- Juni
1923) ; J. de Miranda (Juni 1923—October 1923) ; D. L. Ellis (Octo-
ber 1923—October 1927). De Surinaamsche geneesheer F. Corsten
werd inmiddels in Utrecht opgeleid tot dierenarts.

In deze tusschenperiode viel de opheffing van het Departement van
Landbouw, Flandel en Nijverheid (1925) en kwam de diergeneeskundige
dienst weer geheel, dus ook voor veeteelt aangelegenheden, onder den
Geneeskundig-Inspecteur ; deze toestand is tot heden zoo blijven be-
staan. Met het opheffen van het Departement van Landbouw, Handel
en Nijverheid kwam er eveneens een eind aan het bestaan van de
,,Juliana-hoeve" en werden de veeteeltproeven gestaakt.

De veestapel was inmiddels zoodanig gegroeid, dat een afzet moest
worden gezocht voor de overproductie van consumptie melk ; particu-
lieren gingen over tot het bereiden van boter. Het Gouvernement
stuurde 2 dochters van Hollandsche boeren naar Nederland om het
kaas maken te leeren. De boter werd duur verkocht en had slechts een
zeer beperkte afzet ; tot kaas maken is het nooit gekomen.

De Surinaamsche Bauxiet Maatschappij, die in het binnenland
(Moengo) bauxiet, een aluminiumerts, begon te winnen, voerde uit
Nederland enkele Friesche stamboekdieren in. Deze dieren bleken
niet bestand tegen de veranderde omstandigheden en stierven in be-
trekkelijk korten tijd.

Voorbereidingen werden getroffen om, in verband met plannen tot
het stichten van een slachthuis in Nieuw-Nickerie, de bestaande vleesch-
keuringsvoorschriften te wijzigen. De keuring in de districten onderging
een wijziging in dien zin, dat voortaan behalve de Gouvernements-
geneesheeren ook andere, door den Gouverneur daartoe aangewezen,
ambtenaren ermee belast konden worden.

In een lange causerie behandelt Hamilton Kirk \'), M.R.C.V.S. specialist voor
kleine huisdieren in Londen de wijze, waarop z. i. de kleine huisdierpraktijk dient
te worden uitgeoefend. Op dit gebied is hij een gezaghebbende persoonlijkheid,
omdat hij wel de grootste kl. huisdier-praktijk in London exploiteert, annex een boar-
ding kennel en hospitaal. Kirk brengt in deze voordracht enkele punten naar voren,
die een overdenking voor ons, Hollandsche veterinairen en a.s. veterinairen, alles-
zins waard zijn. Hij had evengoed zijn voordracht voor een kring in een onzer groote
steden kunnen houden : hij zou er een aandachtig gehoor gevonden hebben. In het
algemeen zijn de punten, die hij behandelt, ook op Hollandschc toestanden van
toepassing. Ik wil er enkele noemen.

De practicus als persoonlijkheid : De indruk, die hij maakt op zijn omgeving, dikwijls
als eenige vertegenwoordiger van zijn wetenschap, is in staat, b.v. in een kleine plaats,
het beroep te verheffen of naar beneden te halen. Het geheel wordt vaak, al is het
ten onrechte, beoordeeld naar de gedragingen van den enkeling. Slecht verzorgd
uiterlijk, ruwheid in den omgang met dieren, gebrek aan goede manieren en om-
gangsvormen, zullen den dierenarts nimmer doen slagen als kl. huisdierarts.

Spr. veroordeelt terecht het in Engeland veel voorkomend gebruik van correspon-
dentiepapier mei hoofden, die den omvang en het karakter van reclameadvertenties
aannemen. Hij trekt van leer tegen de slechte, in Engeland vrij algemeene gewconte,
de woningen te versieren met omvangrijke reclameborden (lichtreclames zijn geen
zeldzaamheden. Ref.) of met naamborden van meer dan normale afmetingen.
Vermeldenswaard is, dal The Gouncil of the R.C.V.S. gemeend heeft zich met dit
misbruik te moeten bezig houden en haar waarschuwende stem af en toe laat hooren.

Den clinicus wordt er op gewezen hoe zijn patiënt, maar ook zijn cliënt, te be-
handelen. De cliënt is koning. Door vele behartenswaardige wenken voelt men aan,
met den geroutineerden practicus te doen te hebben.

Een nauwkeurig, uitgebreid, wetenschappelijk onderzoek voorop stellend, maant
hij tot voorzichtigheid in het gebruik van uitdrukkingen die de eigenaars(essen),
vooral wanneer zij voor altijd afstand moeten doen van hunne lievelingen, zouden
kunnen kwetsen.

Meer dan in Holland geldt in Engeland, het land van de talrijke patentgenees-
middelen, den gulden regel om geen enkelen cliënt de spreekkamer te doen verlaten
zonder geneesmiddel.

De Inrichting : Wachtkamer en behandelingskamer dienen in overeenstemming
te zijn met de waardigheid van een gestudeerd man. Op zindelijkheid, die nog al
eens te wenschen over schijnt te laten, wordt de nadruk gelegd. Instrumentarium
en verlichting dienen te voldoen aan hooge eischen. Voor alles moet worden gezorgd,
dat de eerste indruk van den cliënt is, dat bij den dokter met alle moderne hulp-
middelen van zijn ziek dier terdege nota genomen zal worden.

Het honorarium : Kirk zou geen 27 jaar praktijk en ervaring achter zich hebben,
wanneer hij dit onderwerp onbesproken voorbij liet gaan.

In aanmerking nemend, dat Engeland een in onze oogen vrij duur land is, zijn
de door hem genoemde honoraria wel in overeenstemming met de onze. Ref. krijgt
zelfs den indruk dat de tarieven vergeleken met de door Engelsche medici berekende
prijzen, aan den lagen kant zijn. Jammer dat spr. geen bedragen noemt voor het
verrichten van b.v. buikoperaties.

De verzekeringskwestie : Persoonlijk dient de Engelsche dierenarts verzekerd te zijn
tegen ongevallen en ziekte, een standpunt, dat wij met onze collega\'s in Engeland

Hamilton Kirk M.R.C.V.S. Some Thoughts upen the Conduct of a Canine Practice.
The Veterinary Record. March 25, 1939.

zullen deelen. Ieder behoort, zegt Kirk, lid te zijn van The National Veterinary
Benevolent and Mutual Defence Society.

Ter toelichting diene, dat het begrip aansprakelijkheid ruimer beteekenis heeft
dan bij ons te lande. Een onvoorzichtige uitlating, b.v. over patentgeneesmiddelen
(der groote Dog Cakes fabrieken, Ref.) of kwakzalvers, gedaan in bijzijn van derden,
kan den dokter voor den strafrechter brengen met alle financieele nadeelen daaraan
verbonden. Ook komen processen voor, waarbij de dierenarts beschuldigd wordt te
kort geschoten te zijn in bekwaamheid.

Als hoofd van een grooten Boarding Kennel annex hospitaal (de meeste kl. huis-
dierartsen in Engeland exploiteeren dergelijke inrichtingen), geeft Kirk nuttige
wenken hoe zich te vrijwaren tegen schade bij ziekte, sterfgeval of wegraken van
patiënten.

Het Consult : Bij de hierbij te volgen gedragslijn wordt verwezen naar het boekje
van Bullock : Handbook for Veterinary Surgeons, dat voorschriften bevat, zooals
wij die kunnen verwachten in de t.z.t. te verschijnen Code.

Kwade posten : Zijn voor de Engelsche Collegae-practici ook geen onbekenden.
De door wanbetalers toegepaste praktijken, om zonder betaling toch veterinaire hulp
te verkrijgen, zijn in wezen gelijk aan de hier te lande toegepaste methoden.

Kirk beveelt het aanleggen van z.g. zwarte lijsten aan (dit systeem voldoet bij
den Diergen. Kring Amsterdam zeer goed. Ref.), zoo noodig gerechtelijke vervolging,
al onderstreept hij de ook bij ons veel gehoorde klacht, dat praktisch alleen voor
zeer groote posten voor den rechter betaling is te verkrijgen.

Ook om de geanimeerde discussie die op deze causerie volgde en waaruit men
een indruk krijgt van de meening van andere practici, kan ik het lezen van dit
artikel ten zeerste aanbevelen.

Pas beginnende en aanstaande dierenartsen kunnen nog wel enkele suggesties
putten uit de hier neergeschreven meening van een ouderen, zeer geslaagden prac-
ticus over : ,,De kleine huisdierpraktijk zooals zij is". Het in de discussie door een
enkele uitgesproken verwijt, dal de geachte spreker de praktijk van een al te zakelijke
kant bekijkt, kan Major Kirk, die in zijn drukke praktijk toch nog kans heeft gezien
enkele werkjes te schrijven, gerust naast zich neer leggen.

De leucose bij het rund (waaronder men samenvat alle leucaemische ziekten, dus
lymphadenose, haemocytoblastose, myelose en lymphosarcomatose) komt blijkbaar
overal voor. Berichten over veelvuldig voorkomen kent Seifrif.d \') uit Amerika,
Italië, Finland, Estland, Bulgarije en Holland (hier zet ik een groot vraagtecken
achter, Ref.).

In Duitschland heeft de ziekte zich de laatste jaren sterk uitgebreid : 0,15—0,4%
van alle slachtrunderen lijden aan leucose. Vooral ten Oosten van de Elbe bevinden
zich gebieden, waar veestapels voorkomen, met 25 tot 30% zieke dieren. In Zuid-
Duitschland is daarentegen de leucose zeldzaam. Omtrent de oorzaak tast men nog
in het duister. Sommigen denken aan een infectie, anderen aan een proteïne-ver-
giftiging, nog weer anderen aan erfelijkheid. Tevergeefs heeft men getracht door
inspuiting van bloed, serum, lymphklierbrij of door implantatie van lymphklier-
materiaal de ziekte op proefrunderen over te brengen. Wel krijgt men enkele pro-
dromale verschijnselen na deze injecties (koorts, lymphocytenvermeerdering), maar
nooit het volledig klinisch beeld. Het is wel gelukt door maandenlang witte muizen
indol in te geven, een leucose op te wekken, soms in den vorm van een leucaemische
leucaemie, een andere maal als aleucaemische leucaemie of een lymphosarcomatose.

ook in tijden van voedselschaarschte en bij een eiwitarme voeding leucose zag op-
treden. Ten slotte heeft men opgemerkt, dat bepaalde families gepredisponeerd zijn
(erflijkheid?).

Het verloop der ziekte, die het meest 5 tot 8 jaar oude koeien aantast, is over het
algemeen chronisch. In het laatste stadium treedt dikwijls een acute verergering op,
terwijl bij kalveren een enkele maal een acuut verloop wordt gezien. Vermagering,
anaemische slijmvliezen, digestiestoornissen, zwelling der lymphklieren zijn de
bekendste symptomen. Paresen en paralysen kunnen het gevolg zijn van nieuw-
vormingen in het wervelkanaal. Verschijnselen van den kant van het hart kunnen
het gevolg zijn van druk door de klieren uitgeoefend of ook wel van leucotische
woekeringen in de hartspier.

Het bloedbeeld, dat bij de runderleucose wordt gevonden, varieert wel zoo sterk
als men zich maar denken kan. Dit blijkt ook wel zeer duidelijk uit dit verzamel-
referaat. Meestal treft men een anaemie aan, maar ook weer niet steeds. Het aantal
witte bloedcellen kan normaal zijn, maar ook verminderd, terwijl het in de meeste
gevallen sterk vermeerderd is. Procentsgewijs zijn de lymphocyten steeds sterk ver-
meerderd, ten koste van de polvmorphkernige (neutrophiele, eosinophiele en baso-
phiele) leucocyten. Meestal vindt men een groot aantal jeugdvormen van de lympho-
cyten (door anderen lymphoïdocyten, door 1\'appenheim indifferentie stamcellen
(haemocytoblasten) genoemd).

Men maakt op grond van deze bloedbevindingen een verdeeling in leucaemische,
subleucaemische, aleucaemische leucosen. Er bestaat blijkbaar verwantschap met de
leucose der kippen, de eveneens overentbare leucaemiën der caviae en de muizen
leucaemie.

Peter Christen ^x) heeft enkele onderzoekingen gedaan over de uierpokken bij
het rund, die hij in de buitenpraktijk van de veterinaire faculteit te Bern waarnam.
Hij komt tot de conclusie, dat de in de omgeving van Bern voorkomende uierpokken
geen echte pokken zijn, maar een abortieve vorm van deze. Soms treden zij sporadisch
op, een andere maal min of meer enzoötisch. De aetiologie is nog niet geheel zeker.

Schrijver zag tweemaal gelijktijdig met uierpokken op hetzelfde bedrijf mok onder
de paarden, vijfmaal kippendiphterie ; over het verband laat hij zich niet verder
uit. De erwt- tot boongroote blaasjes ontwikkelen zich uit speldeknop-groote puistjes;
in 10—30 uur zijn zij rijp.

Rondom het blaasje is steeds eenige roodheid te bespeuren. Met de inhoud van
een blaasje entte hij verschillende runderen. De uitslag was steeds negatief, ook
wanneer hij getracht had de virulentie te vergrooten door een driemalige passage
via konijnen-cornea of -huid.

Op 15 boerderijen met tezamen 115 koeien, waar een chronische recidiveerendc
pokkeninfectie bestond, werd met koepokken-lymphe gevaccineerd. Behalve op
één bedrijf, waar de uierpokken toegeschreven werden aan de plaats gehad hebbende
vaccinatie der kinderen, reageerden alle koeien op deze enting met koepokken, die
lateraal van de vulva geschiedde.

De uierpokken gingen terug en waren na 8 dagen genezen. Na 4—6 weken trad
echter recidive op, waarbij de eruptie evenwel minder sterk was dan de eerste keer.

Het gelukte niet bij 15 directe overbrengingsproeven de besmettelijkheid der uier-
pokken aan te toonen. Toch spreken de ervaringen uit de praktijk ten stelligste vóór
de besmettelijkheid.

Oppermann ¹) (Hannover) geeft een korte beschrijving van deze vooral aan de
lippen bij schapen en geit voorkomende huidaandoening, welke veroorzaakt wordt
door een filtreerbaar virus. Dit virus kan goed tegen indrogen (blijft eenige jaren

in droge korsten virulent) en is ook tegenover verschillende antiseptica nogal resistent.
Na een incubatietijd van 6—8 dagen ziet men aan de lippen eerst roodheid optreden,
daarna kleine verhevenheden, waaruit gele vloeistof te voorschijn treedt, die spoedig
opdroogt en tot kotsten aanleiding geeft. Door secundaire infectie met necrose
bacillen, etterbacillen etc. kunnen zich grootere puisten vormen. Ook het slijmvlies
van de mond, de tong, het gehemelte kan worden aangetast. Bij jonge lammeren
breidt het proces zich dikwijls uit op de onbewolde huidgedeelten (binnenkant dijen,
praeputium, scrotum). Men moet deze ziekte wel onderscheiden van de schaaps-
pokken, de door pyogene bacillen veroorzaakte stomatitis en de necrobacillose der
schapen (waar niet de lippen worden aangetast).

Lichte gevallen genezen van zelf; de meer ernstige worden met joodtinctuur
behandeld. Treedt de ziekte in een groote koppel schapen op, dan raadt Oppermann
een prophylactische enting aan. Men droogt eenige korsten 1—1 A dag boven zwavel-
zuur en verwrijft ze daarna met zooveel 50% glycerine, dat een dikke brij wordt
verkregen. De onderzijde van de staart wordt gescarificeerd en dan met deze brij
ingepenseeld.

Er ontstaan na eenige dagen hoogroode kersenpitgroote knobbeltjes, die zonder
complicatie genezen ; een voldoend lange immuniteit is dan verkregen.

In IJsland heeft men te kampen met een ziekte onder schapen, die aanv ankelijk
aan longwormziekte deed denken. De wormen die hierbij gevonden werden, waren
exemplaren van Muellerius capiltaris. Al spoedig echter bleek het aan Dungal, die
deze ziekte in IJsland onderzocht heeft, dat het aantal parasieten, dat bij de zieke
schapen gevonden werd, te gering was orn verantwoordelijk gesteld te kunnen worden
voor de oorzaak van dit longlijdcn. De Engelsche parasitoloog E. L. Taylor, die
op verzoek ter plaatse een onderzoek instelde, vond eveneens slechts Muellerius
capillaris, maar het aantal van deze parasieten was bij de schapen van de aangetaste
koppels niet grooter dan in andere koppels waar geen ziekteverschijnselen werden
waargenomen. Er was dus geen enkel bewijs om aan te kunnen nemen dat deze
parasieten in aetiologisch verband met de longaandoening van de schapen stonden.
Door uitvoerig histologisch onderzoek kwam vast te staan, dat men te doen had
met adenomatosis van de longen. Het microscopisch beeld kwam geheel overeen
met dat van de Zuid-Afrikaanschc Jaagsiekte. Uit onderzoekingen van Mc Fadyean
in 1938 is eveneens gebleken, dat de vroeger door hem in Engeland beschreven
gevallen van longstrongylosis identisch bleken te zijn met de Jaagsiekte in Zuid-
Afrika en met de in IJsland waargenomen ziekte.

Dungal \') onderzocht enkele praeparaten van wormtumoren uit Frankrijk, die
hem door Peyron ter beschikking waren gesteld, waarvan het histologisch beeld
volkomen overeenkwam met dat van de longen der zieke schapen in IJsland.
Dungal is dan ook overtuigd, dat, zoolang het tegenbewijs niet geleverd wordt,
men in IJsland, Frankrijk en Engeland met dezelfde ziekte te maken heeft.

Hij vermoedde, dat de infectie afkomstig was van schapen, die uit Duitschland
ingevoerd waren. De oorzaak van dit lijden is nog niet met zekerheid aan te geven,
maar zeker is het infectieus en een virus is niet uit te sluiten.

Olafsson ¹), van wiens hand eveneens een publicatie over deze longadenomatosis
in IJsland verschenen is, wijst er op, dat men eerst dacht te maken te hebben met de
besmettelijke longontsteking, die in IJsland bekend is onder den naam van Lunga-
pest.

1 ) A. Olafsson. Die seuchenhafte Lungenadenomatose und ihre Bedeutung für die isländische
Schafzucht. D. T. W. 47, No. 12, 1939, p. 184—185.

oorzaak van deze stertte onder de schapen was. Hij geeft een uitvoerige beschrijving
van de patholoog-anatomische veranderingen, die uitsluitend aan de longen en
niet aan andere organen werden waargenomen. Ook hij vermoedt, dat deze ziekte,
die een chronisch verloop heeft, uit Duitschland is ingevoerd, hoewel hij moet
toegeven, dat bij de meeste gestorven dieren een menginfectie met Lungapest
bestond, zoodat het sterftecijfer veel hooger was dan bij de Jaagsiekte, zooals deze
in Zuid-Afrika bekend is.

Mieszner *) neemt stelling tegen de uitspraken van Dungal en Olafsson. Het
betreft hier Karabulschapen. De fokkerij van deze schapen staat onder voortdurende
controle van de Kliniek der Veeartsenijkundige Faculteit te Halle. Nog nooit is
deze longadenomatosis onder deze schapen vastgesteld. Uit esn groot aantal secties,
die bij schapen, lijdende aan longstrongylosis, verricht zijn, zijn nooit afwijkingen
gevonden, die op longadenomatosis wijzen zouden. Volgens Mieszner is het niet
uitgesloten, dat de op IJsland gevonden adenomatosis verband houdt met de daar
inheemsch voorkomende ,,Lungapest", waardoor de adenomatosis een boosaardig
karakter gekregen zou hebben.

Ork ¹) geeft een overzicht van de literatuur, waarin de oorzaken van steriliteit
(besmettelijk verwerpen, hormonale stoornissen, ondoelmatige voeding en vaginitis)
beschouwd worden. Een klein deel der gevallen van steriliteit kornt op rekening van
vaginitis. In de literatuur zijn geen bewijzen te vinden voor een speciale oorzaak
ervan. Vaginitis granulosa infcctiosa komt zeer veel voor in kudden, die vrij zijn
van besmettelijke abortus, het is dus geen symptoom van deze infectie. Zij komt
zoowel voor bij individueel gehouden dieren, als bij die, welke in kudden worden
gehouden, zoowel onder het inheemschc vee als onder het vee van melkbedrijven.
Vaginitis contagiosa schijnt geen steriliteit te geven, zij komt n.1, voor bij dieren, die
geregeld werpen : het meer voorkomen van steriliteit onder doorgefokt vee berust
niet op het meer voorkomen van vaginitis. In den regel vermindert het lijden met
het ouder worden van de dieren. Het schijnt dat verschillende graden van immuniteit
ook de infectieproeven belemmeren. De rol, die de stier speelt bij het mechanisch
overbrengen, wordt sterk overdreven. Het voorkomen bij kalveren en geïsoleerde
dieren doet een alimentaire infectie vermoeden.

De knobbeltjes in het slijmvlies mogen niet verward worden met de gezwollen
follikels tijdens de bronst. Tevens moet men er op bedacht zijn, dat de oestrus het
optreden van mucopurulente of haemorrhagische uitvloeiing bevordert. Bij de niet
specifieke vaginitis kan men dezelfde verschijnselen aantreffen als bij de infectieuze.
De knobbeltjes zijn het specifieke kenmerk : wanneer zij uitwendig of bijna uitwendig
zichtbaar zijn, mogen zij niet als physiologisch voor de bronst aangemerkt worden.

Gezien de goedaardige natuur van het lijden is behandeling zelden noodig mede
in verband met het feit, dat ondanks de nauwkeurigste toepassing ervan, het resultaat
vaak slechter is dan zonder behandeling.

Baarmoederspoelingen zijn bij acute puerperale infecties vaak gevaarlijk en
blijven zonder veel resultaat, chirurgisch ingrijpen geeft kans op uitzaaiing. Een

1 ) \\\\ illiam Orr. Observations on contagious granular vaginitis in Southern Rhodesia.
The Vet. Journ. 1938, pag. 184.

2 ) 1\'rof. Dr. A. Verstraete. Behandeling van Puerperale Infecties bij kleine Huisdieren
met Sulfamiden. Vlaamsch Diergen. Tijdschr. 1938, pag. 272.

20-tal gevallen met duidelijke acute of sub-acute metritis werd behandeld met
prontosil (2—3 X om de 2 dagen 2—5 c.c. van een 2,5% oplossing intramusculair,
aangevuld 1—3 tabletten per dag per os). Hiernaast werden hypophyse-achterkwab-
hormoon en extractum secale cornutum toegediend. De resultaten met deze gecom-
bineerde therapie waren veel beter dan met enkel uterina ; van 13 patiënten genazen
er 10 met de gecombineerde therapie, met de andere van 7 slechts 3. (Bij lochiometra
en endometritis zijn de resultaten aan de kliniek voor veterinaire verloskunde en
gynaecologie met uterina zeer goed. Een septische metritis, waarbij dus alle lagen
van den uteruswand aangetast zijn, komt niet zoo vaak voor. ref.).

Differentieel-diagnostisch is tusschen pyometra en drachtigheid het Gefaszschwirren
van belang, dat bij de eerste ontbreekt; ook is bij pyometra de uterus meestal symme-
trisch vergroot, en kan de inhoud van de eene hoorn in de ander gestuwd worden ;
carunkels ontbreken. De diagnose is pas absoluut zeker, wanneer men, na de cervix
volgens de methode Albrechtsen naar achter te hebben gehaald, geen fetus voelt.
Tevens kan men dan de cervix bekijken, die bij pyometra bedekt is met bleek, glazig
slijm tot aan het orificium interna. Bij graviditeit is het slijm bruinachtig en dik-
kleverig. Voor de therapie kan de cervix, die meestal gesloten is, met een dilatator
verwijd worden, wat zeer gemakkelijk gaat, daar de cervix door het naar achter
trekken gestrekt wordt, zoodat de plooien het kanaal niet meer zoo bochtig doen
zijn. Vervolgens kan een gummibuis ingebracht worden, waardoor de inhoud afge-
heveld kan worden.

Bij een 9-jarige Belgische merrie trad na extractie van een dood veulen, gelegen
in rug-stuitligging, een heftige uterusbloeding op. Er werd een oplossing van 30 gr.
Na. citraat intraveneus en subcutaan 200 c.c. eigen bloed en 4 c.c. hypophyse-
achterkwab-hormoon toegediend, waarna de bloeding ophield. 22 uur later werden
de secundinae verwijderd, waarna geen bloeding optrad. Den volgenden dag was
het dier hoefbevangen ; dit werd behandeld door koudhouden en vervolgens cata-
plasma van de hoeven en subcutaan 500 mgr. arecoline. De uterus werd gespoeld
met een oplossing van Berkendyl (bevat chloraminc) terwijl subcutaan 20 gr Uréniel
werd gegeven. De hoefbevangenheid breidde zich uit tot alle vier beenen en werd
nu behandeld met een intraveneuze injectie van 40 gr CaCl₂ 4- 15 gr MgCl₂ opgelost
in 1000 gr water, terwijl aan iedere pijp subcutaan 2 c.c. cphédraline werd ingespoten.
Daar de temperatuur laag bleef werden nog 20 gr ureniel en 10 c.c. electrargol
subcutaan ingespoten. Den daarop volgenden dag was het paard icterisch, waarom
de uterus nogmaals gespoeld en electragol toegediend werd en per os igOgrbicar-
bonas natricus werd gegeven. Het dier is dank zij of ondanks alle medicamenten
genezen.

Een zeug, die den vorigen avond 9 biggen had geworpen, had hooge temperatuur,
versnelde ademhaling en sterke vaatinjectic op de cornea. Buikpalpatie was zeer
pijnlijk, de buik was gespannen. De diagnose peritonitis werd na slachting bevestigd.
In de buik lagen 4 voldragen biggen. In de uterushoorn was een oude ruptuur
van 5 cm, de wondrand was donker, verhard en verdikt ; de biggen hadden via de
navelstreng nog voeding genoeg om verder te groeien gekregen.
Ovariaalstroma en cyclus.²)

1 ) M. A. vanderbrigghe. Complications d\'un accouchement dystocique chez la jument.
Ann. de Méd. Vét. 1938, pag. 72.

2 ) E. Seiferle. Ovarialstroma und Ovarialzyklus. Schw. Arch, fur Tierheilk. 1938,
pag- 59-

en cysten ernstig beschadigd wordt, is groot. Dit vermogen is grootendeels aan het
bindweefselstroma toe te schrijven. Het bindweefsel heeft in verband met het zich
verplaatsen van de follikels hier veel belangrijker functie dan in eenig ander orgaan.
Vooral in de randsubstantie vindt men de celrijkdom kenmerkend voor geprikkeld
bindweefsel, syncytium ontbreekt echter. De cellen en vezelen gaan evenwijdig aan
de oppervlakte van het ovarium of follikels liggen. De eigenlijke actieve cellen van het
bindweefsel zijn de fibroblasten en fibrocyten. 15ij de tocht van de primair follikel
van de oppervlakte naar het centrum en weer terug naar de oppervlakte als tertiaire
follikel hebben de stromafibrocyten naast een beschermende ook een voedende functie.
Zoodra tusschen de zich deelende cellen van het follikelepitheel een holte begint
te ontstaan, beginnen de fibrocyten in de naaste omgeving over te gaan in de epitheel-
achtige cellen van de theca interna. Transport van vet in deze cellen naar de tunica
granulosa en de eicel zelf zijn aan te toonen. Ook oefenen zij, vermoedelijk door
middel van een histiolytisch ferment, een oplossende werking uit op het weefsel naar
de oppervlakte van het ovarium gericht, zoodat de follikel zich hier heen kan ver-
plaatsen.

Na de follikelsprong verkleint het elastische stromaweefsel de wond direct belang-
rijk. Daarna treedt fribiro-angioblastenweefsel van uit de theca folliculi op, waardoor
de wond gesloten wordt. Bij het ontstaan van het corpus luteum woekeren de tusschen-
cellen van de theca interna tusschen de woekerende granulosacellen. Zij geven
lipoïden af en gaan later weer over tot fibro- en histiocyten, zij helpen het bind-
weefselstroma van het corpus luteum vormen. Als het corpus luteum terug gaat,
gaan de bindweefselcellen woekeren, bloed en lymphecapillairen gaan oblitereeren, de
luteïnecellen degenereeren en verschrompelen. Het stroma om het corpus luteum
neemt ten deele de plaats er van weer in. Vooral bij multipare dieren (b.v. varkens)
nemen deze processen geweldige afmetingen aan. Het te gronde gaan van follikels
begint reeds tijdens het embryonale leven. 1,5%—15% der eicellen komt slechts
tot ovulatie. Zonder deze functies van het stroma zou het ovarium dus al zeer snel
een cvsteus ontaard orgaan zijn. Zoodra de secretie van follikelvloeistof ophoudt,
wordt de holte door de elasticiteit weer gelijkmatig gecomprimeerd, de cellen van
de theca interna gaan de cpitheelachtige gedaante aannemen en woekeren als
histiocytaire tusschencellen en macrophagen in het lumen en helpen het corpus
luteum atreticum vormen, waarvan de cellen spoedig vettig degenereeren en door
stromafibrocyten worden vervangen.

De samenvatting, waartoe de schrijvers \') van dit artikel, dat grootendeels uit
tabellen en grafische voorstellingen bestaat, komen, is de volgende.

Amnion- en allantoisvloeistof zijn van fetalen oorsprong, amnionvloeistof is
waarschijnlijk eerst transsudaat, later wordt er fetale urine aan toe gevoegd.

De kleur van allantoisvloeistof verandert van kleurloos waterachtig op het eind
van de ie maand via bleekgeel op het eind van de 2e en oranje op het eind van
de 4e tot barnsteengeel bij den partus. Gedurende de eerste 3 maanden is de kleur
van de amnionvloeistof hetzelfde, na het einde van de 3e maand gaat de kleur via
lichtgeel terug tot kleurloos.

De allantoisvloeistof is in de eerste maand helder om daarna meer of minder
opaliseerend te worden. Amnionvloeistof verandert gedurende de eerste 4 maanden
van een heldere tot een opaliseerende visceuze vloeistof.

De pH van allantoisvloeistof daalt na de 3e maand soms beneden pH 7, de amnion-
vloeistof heeft steeds een pH boven 7 en ook is deze steeds hooger dan die van allan-
toisvloeistof.

\') A. I. Malan, A. P. Malan, H. H. Curson. The Influence of Age in (a) Amount
and (b) Nature and Composition of the Allantoic and Amniontic Fluids of the Merino Ewe.
Onderstepoort Journ. of Vet. Science and Animal Industry, Volume 9, No. 1, July
\'937; Pag- 205.

De hoeveelheid allantoisvloeistof stijgt van 44 c.c. in de 2e maand tot 1140 c.c.
in de 5e maand, de hoeveelheid amnionvloeistof van 2,5 c.c. tot 930 c.c.

Betreffende de hoeveelheden anorganische en organische vloeistoffen, aschbestand-
deelen, stikstof, kalium, Ca, Na en Ph leenen de tabellen zich niet voor een referaat.

De functie van de allantoisvloeistof is bescherming van de vrucht en oprekken van
de vagina bij den partus, voor de amnionvloeistof komt hier nog de kwestie van glad-
maken van den geboortewcg bij.

ln 1937 werd voor de eerste maal in Denemarken Salmonella abortus equi infectie
bij paarden op een groot bedrijf vastgesteld. Alhoewel geen bijzondere bestrijdings-
maatregelen genomen werden was het aantal gevallen op dit bedrijf in 1938 geringer :
daarna deden zich geen gevallen meer voor. De merries aborteerden in de 9e, 10e
en 11e maand van de drachtigheid.

Karsten ¹) komt op grond van klinische waarnemingen tot de opvatting, dat in
stallen waar Brucella abortusbesmetting aanwezig is, het aantal gevallen van ver-
werpen toeneemt na mond- en klauwzeeruitbraken ; de oorzaak is niet het over-
brengen van Brucella kiemen tijdens de reconvalescenteserum-therapie, doch de
algeheele verzwakking na het doorstaan van mond- en klauwzeer, waardoor de
Brucella-infectie opflikkert.

In een voorloopigc mededeeling wordt melding gemaakt van het constateeren
van febris undulans bij een paard. Het bedoelde dier was lijdend aan influenza en
na behandeling met de vaccineproteine therapie ontstonden typische temperatuur-
curven voor febris undulans.

Door middel van agglutinatie constateerde Lafranchi²) inderdaad een brucella-
infectie, die na behandeling met vaccin tegen besmettelijk verwerpen bij runderen,
spoedig genas.

Daarna werden nog 38 paarden lijdend aan influenza onderzocht, waarbij bleek,
dat 10 stuks een negatieve en 19 »tuks een positieve reactie vertoonden, doch zonder
verschijnselen van febris undulans, terwijl 9 stuks een positieve reactie met verschijn-
selen van febris undulans vertoonden.

Schr. komt tot de conclusie, dat de verschijnselen veroorzaakt door de normale
neveninfectie door streptococcen, naast het filtrabele virus van de influenza, die van
de febris undulans bedekken en na verdwijnen van de neveninfectie van de influenza
zich eerst de febris undulans manifesteert.

Schr. acht het van belang steeds te denken aan brucella-infectie als mogelijke
neveninfectie bij influenza.

Pagnini ³) deelt mede, dat het tot nu toe zeer moeilijk was om in faeces brucella-
bacillen aan te toonen. Vooralsnog was het niet uitgemaakt of bijv. in faeces van

1 ) Dr. Karsten. Die Maul- und Klauenseuche als Hilfursache der Abortus-Banginfektion.
D. T. W. 47, 103, 1939.

2 ) Alessandro Lafranchi. Brucellosi nel cavallo. La febbre ondulante quale complieazione
della forma influenzal. La Nuaova Vet. No. 11, 15 Nov. 1938.

3 ) Prof. Ugo Paonini. SulVisolamento delle Brucelle dalle feci. Un metodo pratico ed
efficace. La Nuova Vet., No. 10—5 Ottobre 1938, pag. 281.

kalveren, die geïnfecteerd waren door brucella bevattende melk, de abortusbacil
met de faeces werd uitgescheiden. Brucella kan de maag niet levend passeeren omdat
het maagsap bactericide op deze bacillen werkt.

Methode : Bij een gezonde volwassen cavia wordt de rughuid geschoren en ge-
scarificeerd, waarbij wordt zorggedragen niet in de subcutis terecht te komen.
Wanneer schr. slechts een kleine hoeveelheid faeces ter onderzoek heeft (cavia,
vogels, konijn), dan wordt deze fijngemaakt in physiologische NaCl-oplossing tot
een weeke consistentie, daarna filtreeren door een of twee dikten gaas. De gefil-
treerde vloeistof wordt gebezigd of bij zeer weinig faeces zelfs de ongefiltreerde
emulsie. Beschikt men over veel faeces (bij groote dieren) dan wordt de emulsie ge-
maakt in het dubbele gewicht aan physiologische NaCl-oplossing en gefiltreerd door
gaas. Aan het filtraat wordt toegevoegd i % hoogagglutineerend serum, daarna
vier tot vijf uur in de broedstoof, een half uur centrifugeeren, bijna alle vloeistof
af pipetteeren, de vaste deelen verzamelen en mengen. Met het verzamelde materiaal
worden 2—3 caviae op de gescarificeerde rughuid door middel van een tampon
ingewreven.

Na eenigen tijd kan men uit de aldus geënte caviae kweeken, waarbij er aan
gedacht moet worden, dat reeds in de tweede maand na de infectie spontane genezing
optreedt.

Dr. Kremus en Prof. Seifried \'), die reeds eerder hun onderzoekingen over de
Laryngo-enteritis infectiosa der katten schreven, maakten een studie van een ziekte
bij waschberen, door voedering van zieke katten ontstaan. De ziekte was niet over
te brengen door contact of door tusschendragers. Ook werden geen infecties gezien
van waschbeer op waschbeer. Het ziekteverloop, de symptomen en de pathologisch-
anatomische afwijkingen kwamen overeen met die bij de kat. Anorexie en sopor
waren de belangrijkste verschijnselen. De dood treedt ongeveer na 4 dagen op,
de sectie vertoont catarrhale ontsteking, resp. diphtheroide beslagen in de keel en
maag en darm, met zwelling van darmlymphklieren. De ziekte is met orgaanbrij
van waschberen door indruppelen ih de neus en mond op katten over te brengen.
De daarbij ontstane verschijnselen zijn die van de laryngo-enteritis infectiosa.

Uitgebreide onderzoekingen in het gaslaboratorium te Bandoeng met diphosgeen
(perstof) bij cavia\'s veirricht, hebben doen zien, dat door onderhuidsche zuurstof-
injecties de longversch.ijnselen het gunstigst worden beïnvloed : het longgewicht
wordt laag door vermindering van longoedeem, zuurstofverzadiging van het bloed,
vermindering van mortaliteit, lange levensduur.

Continue toepassing van zuurstofinhalatie heeft deze gunstige invloed niet ;
zelfs treedt verzwaring van de longen op. Gecombineerde toepassing der beide
methoden geeft een minder goed resultaat, dan van de subcutane injectie alleen.

Baer gebruikte vliegenlarven bij de behandeling van wonden en zag daarvan
opvallend goede resultaten. Later werden steriele extracten van deze maden ge-
bruikt. Rorinson vond als werkzame principe hiervan het ureum.

Redenz \') gebruikte 10—20% ureumoplossingen als desodorans en voorts ureum
in zalf verwerkt als wondgeneesmiddel.

In de laatste jaren is gebleken, dat niet alleen de voor- en achterkwab, maar ook
de middenkwab van de hypophyse een hormoon afscheidt, intermedine genaamd.

Dit hormoon is in staat de oorspronkelijk fijnvertakte vorm van de pigment-
dragende cellen in de huid van dc kikvorsch (rana temporaria) te veranderen in een
meer ronden vorm, waardoor de kleur der dieren donkerder wordt. Deze proef
wordt gebruikt om dit hormoon aan te toonen.

Ook een andere biologische test is voor dit doel geschikt. Door n.1. het intermedine
in te spuiten bij een bepaalde vischsoort, de ellerling (phoxinus laevis), kan men bij
deze visschen een rood huwelijkskleed te voorschijn roepen (Zondek en Krohn).

De beteekenis van dit hormoon is nog duister. Het is onwaarschijnlijk, dat dit
hormoon een rol speelt bij de pigmentstofwisseling van den mensch. Wel is in enkele
publicaties vermeld, dat intermedine in zeer groote hoeveelheid is gevonden in hel
bloed van lijders aan melanomen. Daar in Indië vrij veel melanomen worden aan-
getroffen, heeft ten Seldam -) deze bevindingen getracht te contróleeren. Hij
stuitte op groote moeilijkheden doordat de ellerling vanuit Europa moest worden
aangevoerd en in het tropische klimaat slecht gedijt.

Toch heeft hij enkele, hoewel geringe, positieve resultaten gezien en hij spreekt
de hoop uit, dat bij meedere ervaring en verbetering der techniek de resultaten
zullen verbeteren.

De pH van de muskulatuur van 400 slachtvarkens, vooral van dieren,
die door het vervoer erg vermoeid zijn geworden of van zieke dieren.

Wewer ³) bepaalde in verschillende reeksen van proeven de pH van het vleesch
van gezonde en goed uitgeruste, alsmede van door transport vermoeide en zieke
varkens, door middel van de kolorimetrische methode volgens Miciiaelis-Walpole.

Onmiddellijk na de slachting bleek de pH-waarde belangrijke schommelingen
te ondergaan en zich te bewegen tusschen 6,3 en 6,8. Echter reeds 24 uur na de
slachting was de pH bij gezonde en goed uitgeruste varkens, die in het koelhuis bij
ongeveer 4⁰ C. bewaard waren, gedaald tot 5,7 a 6,2.

Bij door transport vermoeide varkens, 24 uur na de slachting, was dc pH 6,4
en hooger. Een duidelijk verschil in de pH bij dieren van een verschillend geslacht
kon Wewer niet vaststellen. Slechts bij 2 roezige zeugen werden hoogcre pH-
waarden gevonden dan werd vermoed.

Bij dieren met koortsverschijnsèlen, geelzucht, gezwollen lever en nieren zag
men een hoogere pH. Bij vlekziekte-varkens kon in het begin der ziekte eert normale
zuurgraad van het vleesch worden waargenomen, bij langeren tijd ziek gebleven
dieren werden hoogere pH-waarden (6,4—6,8) na 24 uur na de slachting, gevonden.
Bij slecht uitgebloede varkens trad meestal geen voldoende zuur worden op. Bij
varkens, die aan chronische ziekten leden, geen afwijkingen in de pH van beteekenis.

Samenvattend kan men zeggen, dat de pH-bepaling van het vleesch van zieke
en in nood-geslachte varkens een waardevol hulpmiddel is voor de beoordeeling
van deze slachtdieren.

Van geheel normale slachtrunderen stelde Krieger ¹) de pH langs elektrome-
trischen weg vast, totdat bederf optrad, teneinde na te gaan of de pH voor de vleesch-
keuring is te gebruiken.

Uit deze interessante proeven van Krieger kan men de volgende conclusies trek-
ken. Een grooter bloed-, vet- of peesgehalte van het vleesch geeft een hoogere pH.
Tusschen de verschillende spieren van eenzelfde dier bestaan geen groote verschillen
wat de pH betreft. Het best is voor de pH-bepaling te gebruiken de m. rectus femoris,
m. psoas en m. longissimus dorsi.

De pH tot op het tijdstip van den maximalen zuurgraad, d.i. ongeveer 4 dagen
na de slachting, geeft een indruk over het aanwezig zijn van materiaal, geschikt
voor zure gisting en maakt de eindbeoordeeling gemakkelijker. Na dit tijdstip kan
de pH-bepaling van geen nut meer zijn. Verder bleek het hem nog, dat een bepaalde
pH niet overeenkomt met een bepaalden graad van ontbinding.

Borchardt ²) bepaalde de pH bij verschillende worstsoorten en daarbij gelijk-
tijdig het aantal bacteriën en de bacteriesoorten.

Het bleek hem, dat het bacteriegehalte en de bacteriesoort geen houvast geven
over den toestand en de houdbaarheid van de betreffende worsten, terwijl juist de
pH-waarde wel een zekeren indruk geeft over de houdbaarheid van de worst ge-
durende korteren of langeren tijd.

Goede z.g. Dauerworsten, van vaste consistentie, geven een pH van ongeveer
5,3 ; kookworsten hebben een pH welke zich beweegt tusschen 6 en 6,4 ; z.g. Brat-
worsten van 6,1 tot 6,4, en bloedworsten van 6,4 tot 6,6.

In ranzige worsten nemen de pH cn het aantoonbare bacteriegehalte af. Bedorven
Dauerworsten hebben een pH van 5,8 tot 6,8, bedorven kookworsten van 6,3 tot
6,8 en bedorven bloedworsten van 6,7 tot 7,3.

Bij zure gisting ziet men een min of meer groote daling van de pH. Zure kook-
worsten vertoonen een pH van 6,1 tot 6,3, en zure bloedworsten van 5,8 tot 6,5.

De postmortale spierveranderingen bij het rund bij verschillende tem-
peraturen .

De verandering in de vastheid van het spierweefsel van het rund (n.1. de 111. semiten-
dinosus en semimembranosus en de m. psoas) gaat gedurende het z.g. tafelrijp
worden, dus gedurende het afsterven van het weefsel en de zich daaraan aansluitende
autolyse, bij verschillende temperaturen o°, 5⁰, 10° en 23⁰ C, als volgt :

Deze vastheid werd door Steiner ³) op deze manier nagegaan, dat op bepaalde
wijze gekookte spiermonsters in de lengterichting en dwarsrichting van de spiervezels
tusschen 2 met richels voorziene cylinders tot een volledig loslaten werden gekwetst
en gekneusd. Het apparaat schrijft zelf een diagram van het proces op.

1 ^x) Krieger. Zur Bewertung der WasserstoJJionenkonzentration für die Untersuchung des
Rindfleisches auf Grund elektrometrischer Messungen. Dissertatie Giessen, 1937.

2 ) Borchardt. Ueber den pH-Wert in Würsten und seine Bedeutung für die Haltbarkeit
derselben. Dissertatie Hannover, 193 7.

3 ) Steiner. Die postmortalen Veränderungen des Rindermuskels bei verschiedenen Tempera-
turen, gemessen an seinem mechanischen Verhalten. Archiv f. Hygiene, Bd. 121, 1939,
Pg- \'93-

Uit den vorm van deze diagrammen kan men, aldus Steiner, besluiten dat de
vermindering en de veranderingen in de vastheid van het spierweefsel tengevolge
van het bewaren daardoor ontstaan, dat de spiervezels onelastischer en breek-
baarder worden. Het collagene bindweefsel echter verandert niet meetbaar in zijn
mechanische eigenschappen.

De snelheid, waarmede bij gelijke temperatuur, de lijkstijfheid optreedt en de
aan deze rigor zich aansluitende autolyse verloopt, is in hooge mate afhankelijk
van ouderdom, geslacht en verdere individueele eigenschappen van het dier. Spieren
van oude dieren geven een langzamere rijping te zien dan van jonge dieren, terwijl
verder het vleesch vari stieren weer langzamer rijpt dan het vleesch van een koe.

De Geschiedenis der Veeartsenijkunde, door Prof. Dr. J. Wester. Drukkerij
Hoonte, Utrecht, 1939. Prijs j 9.—.

Voor de derde maal heeft Prof. Dr. J. Wester gevolg gegeven aan de verwezen-
lijking van zijn streven : ,,voor de Nederlandsche Veeartsen en de Vétérinaire
Studenten werken te doen verschijnen, bevattende Nederlandsche veeartsenijkunde
in de Nederlandsche taal". En thans heeft Wester de weemoedig stemmende
gelegenheid van zijn aftreden als Hooglceraar aangegrepen om dat afscheid niet
alleen voor ons wat te vergemakkelijken, maar ons daarbij tevens een heel wat rijker
geschenk te geven dan een afscheidscollege.

Wij mogen het oogenblik, dat Westf.r de goede ingeving had tot die voor ons
zoo voordeeligen ruil wel zeer prijzen, want inderdaad heeft Wester ons met zijn
derde boek ,,De Geschiedenis der Veeartsenijkunde" een groot en zeer waardevol
geschenk gegeven, waarvoor wij hem zeer dankbaar mogen zijn en hem tevens hulde
mogen brengen.

Door ons is herhaaldelijk de behoefte gevoeld een werk te bezitten, waarin die
geschiedenis in haar vollen omvang is beschreven. In die behoefte is thans door het
werk van Wester voorzien en wij kunnen na de lezing ervan tot de conclusie komen,
dat ons verlangen er volkomen door bevredigd is. Wester heeft ons die geschiedenis
gebracht en nog wel vanaf de Oudheid tot het jaar 1921 in een prettig leesbaar, vlot
geschreven boek, waarin alles, wat voor die geschiedenis van belang is om te weten,
is samengevat.

Zij, die zich op het gebied der geschiedenis van de veeartsenijkunde wel eens heb-
ben bewogen, weten uit ervaring hoeveel moeite en tijd aan het toetsen van soms een
enkel feit moet worden besteed en zij kunnen daardoor des te meer beseffen, hoeveel
moeite en tijd Wester zich heeft willen getroosten voor het nasnuffelen van de ar-
chieven, het opsporen van de gegevens, het rangschikken daarvan, enz., voor een
werk van een zoo groot en zoo veel omvattend geheel.

Wester toont zich in zijn werk hier ook als een goed geschiedschrijver, die de
feiten niet alleen opsomt en rangschikt, maar er ook een korte degelijke kritiek bij
geeft, welke kritiek vrijwel steeds gepaard gaat met de — ik mag ze zoo wel noemen
-— pittige, origineele WESTERsche opmerkingen.

Een enkele keer, zooals b.v. in de bldz. 200, 209, 210 en 524 heeft de schr. zich
laten verlokken tot een wat te pittige opmerking, maar wetende hoe moeilijk en
zwaar de er aanleiding toe vormende omstandigheden moeten zijn geweest voor den
schr., die zich steeds veearts en voor alles practicus heeft gevoeld en die voor de
veeartsenijkunde en onze wetenschap steeds zoo\'n warm hart heeft gehad, is die
te groote pittigheid verklaarbaar. Bovendien blijft de schr. ook dan overigens nog
geheel objectief.

De bespreking van een werk, zoo vol met feiten, is alleen doenlijk door de groote
lijnen te blijven volgen.

Wetenschap niet kan worden begrepen zonder iets van de geschiedenis der Genees-
kunde te kennen. Een novum zegt Wester daarvan in de voorrede van het boek,
maar een novum, waaruit overtuigend kan blijken de nauwe verwantschap tusschen
die beide wetenschappen. Dit nu aan te toonen is den schr. m. i. volkomen gelukt,
want overtuigend blijkt uit de vele hoofdstukken betreffende de geneeskunde en de
veeartsenijkunde door de eeuwen heen de wisselwerking tusschen die beide, hoe zeer
die wetenschappen elkaar hebben gediend (en nog kunnen dienen), hoe de zusters
met elkaar, wisselend in voorrang, opgingen.

Ik meen mij niet te vergissen door te zeggen, dat ook voor de artsen de door
Wester gegeven vergelijkende geschiedenis nieuwe feiten en gezichtspunten brengt.

De schr. heeft de vele stof goed en overzichtelijk geordend en het werk geeft blijk
van met groote kennis van zaken te zijn geschreven ; de verdeeling der hoofdstukken
maakt het naslaan heel gemakkelijk.

Ik acht het een groot voorrecht, dat wij thans beschikken over de volledige ge-
schiedenis van onze Alma mater, welke zoo interessante geschiedenis door Wester
zoo terecht voor de diverse directoraten, enz., afzonderlijk is beschreven. Vooral
hierdoor is het den schr. geheel gelukt iets oorspronkelijks met een eigen visie te
hebben gegeven. Wij beseffen na de lezing van deze hoofdstukken eerst recht welk
een moeite en strijd het heeft gekost, welk een onrecht er dikwijls is geleden. Hoe
juist wijst de schr. herhaaldelijk de gemaakte fouten aan (zie b.v. bldz. 154, alinea 4),
de als een totaal blokkeerende rem werkende fout van 1820, wreekte zich tot 1851
en ook lang daarna nog.

Bij de lezing van deze hoofdstukken voelt men zich weder terug in zijn studenten-
tijd, onverschillig welke periode men daarvan heeft medegemaakt. (De opmerking
omtrent Minister de Marez Oyens deed ref. b.v. denken aan de overreiking van den
Almanak aan dien Minister in 1905. Op den Almanak prijkte voor het eerst Vet.
Stud. Alm. Een veelzeggende blik, prompt gevolgd door een recht op het doel
afgaande vraag. Een even prompt antwoord, het bleef daar een staande receptie,
en wij kregen een klein kijkje in de moeilijkheden, die te wachten waren).

Een enkele kleine opmerking veroorloof ik mij bij deze hoofdstukken. Bldz. 184.
Het systeem van het rangnummer geven bij de overgangsexamens is ook na de
opheffing van het internaat in 1899 voortgezet. Ref. werd er in het jaar 1906 nog
mee bedeeld, bij zijn eindexamen in 1907 niet. Hij meent echter, dat er in dat jaar
en ook daarna nog wel rangnummers bij de overgangsexamens werden toegekend.

Met de slotopmerking van alinea r, bldz. 253 kan ik het niet geheel eens zijn.
Ook voor de veeartsenijkundige politie speelt de toepassing der maatregelen, enz.,
dus de eigenlijke praktijk van die politie, een zeer groote rol. Zeer veel dierenartsen
vervullen een ambtelijke functie bij de vleeschkeuring of anderszins. Mijn meening
in dezen is : De kliniek, therapie, enz. dus bij den leerstoel voor besmettelijke ziekten ;
de noodzakelijke maatregelen, de uitvoering daarvan, Wetskennis en in het kort aty
het z.g. ambtclijktyjienen echter te worden gegeven, door iemand, die met de praktijk
daarvan geheel op de hoogte is. Ook hierop is met een kleine variatie de zoo juiste
opmerking van den schr. in bldz. 457, in verband met onze opleiding, omtrent de
topzware geleerden, zonder vaardigheid voor de praktijk, volkomen van toepassing.
Ook voor deze praktijk is vaardigheid een eisch!

In 1939 nog geen Röntgen-installatie voor de groote huisdieren. (Bldz. 321).
Une mauvaise marqué!

De snelle vooruitgang van onze wetenschap in de laatste helft der 19e en vooral
in het begin der 20e eeuw wordt in de betreffende hoofdstukken uitstekend weer-
gegeven.

Daarna volgt de geschiedenis van de bestrijding van de besmettelijke veeziekten
en andere ziekten ; wij zien hieruit dat deze ziekten voor de ontwikkeling van onze
wetenschap een goed stimulans zijn geweest.

Een opmerking naar aanleiding van bldz. 393. Het K.B. van 1915, in zake de
pasteurisatie, beoogde ook de tuberculose.

Heel interessant zijn dan de volgende hoofdstukken over den veearts in de eerste
helft der ige eeuw, van 1850—1921, de strijd tegen het empirisme, de Burg. V. D.
in Ned. Indië, de Mil. Vet. Dienst in Nederland, de Mil. Diergen. Dienst in Ned.
Indië en de Veeartsen en de Vleesch- en Melkkeuring. Ook hierbij slechts een
enkele opmerking mijnerzijds.

Bldz. 469. Slotopmerking, betreffende de succesvolle bestrijding van de kwak-
zalverij door het eenige afdoende middel, volgens den schr.. meer vestiging ten
platten lande en het zelf verrichten van alles wat des veeaits is. Vergeet schr. hier
niet wat te veel, dat de economische omstandigheden sinds 1914, de mentaliteit
van de veehouders en vooral de onvoldoende wettelijke bescherming van ons beroep
een heel groote rol hebben gespeeld en nog spelen in de huidige hoogtijviering van
de kwakzalverij ? Ook in Friesland is dc kwakzalverij een gevaar geworden, ondanks
de m. i. voldoende vestiging ten platten lande en het alles doen wat des veearts is.
Is het in dit verband niet teekenend, dat b.v. de behandeling van aan Sarcoptes-
schurft lijdende runderen heel veel plaats heeft zonder de hulp van den dierenarts,
dank zij de in onbeperkte mate aan de markt komende geneesmiddelen en dc col-
portage daarvan ten platten lande. En dan meer vestiging ten platten lande, best,
maar wordt dan een behoorlijk bestaan verkregen, zoodat de gevestigden overeen-
komstig hun stand kunnen leven Ref. vreest, dat hier het middel erger zou zijn dan
de kwaal. Neen, dit vraagstuk heeft meer facetten.

Bldz. 525. Hierbij had m. i. nog gememoreerd kunnen worden de Beschikking
van den Minister van Landbouw, Nijverheid en Handel van 20 Juni 1918, No. 41402a
Afd. Crisiszaken, Bureau Volksvoeding, betreffende Slachtverbod, Vleeschkeuring
en Vleeschvervoer, welke beschikking tijdens het bewind van Min. Posthuma
ingaande 15 Augustus 1918 werd ingevoerd en waarmede dus feitelijk een algemeene
vleeschkeuring voor het geheele land werd ingevoerd.

Uit het laatste van dc 46 hoofdstukken blijkt overtuigend wat onze Maatschappij
voor ons steeds is geweest en heeft gedaan, ook ten opzichte van het onderwijs.

Ik wil het bij deze enkele grepen en opmerkingen laten. Ik ben reeds te veel van
de groote lijnen afgeweken, maar onwillekeurig komt men daartoe. Het 571 blad-
zijden bevattende werk, met zijn zoo grooten schat van gegevens, boeit sterk en bij
de bespreking ervan laat men zich door de zoo talrijke zinrijke opmerkingen van
Wester gemakkelijk verlokken tot een afwijking van de groote lijnen.

Gaarne heb ik voldaan aan het verzoek van de Redactie, het werk van Prof.
Wester te recenseeren, met nog meer genoegen beveel ik het werk, dat naar mijne
meening bij geen Nederlandschen dierenarts mag ontbreken, aan icdcren collega aan.

Moge het den schr. gegeven zijn, zijn in het begin van deze bespreking gememo-
reerd streven nog meerdere malen tot verwezenlijking te kunnen brengen.

Aanwezig 24 leden. Na opening en lezing notulen werden enkele kleine ingekomen
stukken afgehandeld.

Voor Voorzitter der Maatschappij werd candidaat gesteld : Prof. Dr. H. Schor-
nagel (aftredend).

Hierna kwamen in behandeling de voorstellen tot wijziging van Statuten en
Huishoudelijk Reglement der Maatschappij. Hoewel hier en daar enkele opmerkingen
werden gemaakt, kon men zich in het algemeen wel met deze voorstellen vereenigen.

Wat de contributie der oudere leden betreft voorzag men echter in de voorgestelde
wijziging allerlei moeilijkheden en gaf men verre de voorkeur aan ons oorspronkelijk
voorstel, n.l. om de verlaging te doen ingaan bij het begin van het kalenderjaar
volgende op dat, waarin den 65-jarigen leeftijd is bereikt.

Hierna kwam de „Georganiseerde Abortus-bestrijding" aan de orde, waarover
collega P. Sjollema eerst een inleiding hield, welke zeer in den smaak viel. Daarna
deed het bestuur verslag van de conferentie met het Dag. Bestuur van den Gezond-
heidsdienst voor vee in Gelderland op 17 April j.1. Binnenkort is een tweede bijeen-
komst te verwachten, vandaar dat het bestuur over verschillende punten (wat
organisatie enz. betreft) gaarne de meening der vergadering vernam.

Naar aanleiding van het verzoek van genoemd Dag. Bestuur om tarieven vast te
stellen, werd besloten, de entingen buiten het tarief te houden en voor het nemen
en verzenden der bloedmonsters te berekenen ƒ 0.50 per rund plus visite.

Bij de rondvraag bracht de voorzitter in herinnering het 75-jarig bestaan onzer
afdeeling in 1945. Voor een behoorlijke viering is geld noodig, hetgeen het best te
verkrijgen is door het stichten van een fonds. Besloten werd, dit punt op de volgende
agenda te plaatsen.

Op 31 December 1938 telde de afdeeling 6g leden (70 op 31 December 1937).
Gedurende 1938 traden 2 nieuwe leden toe, waarvan één na korten tijd meende te
moeten bedanken. Een collega bedankte wegens vertrek naar een andere afdeeling.
Helaas ontviel ons een jong collega door den dood.

Wegens periodieke aftreding, doch herkiesbaar zijnde, werd collega Heeg wederom
tot penningmeester herkozen.

In het afgeloopen jaar werden 4 vergaderingen gehouden, resp. bezocht door
16, 26, 23, 20 leden. Het vorig jaar 33, 27, 3 (., 17 leden. Over het algemeen is het
bezoek dus matig geweest.

Door allerlei omstandigheden, niet het minst pecunia causa, was het niet mogelijk
geweest voor alle vergaderingen een spreker te vragen. Voordrachten zijn gehouden
door Prof. Dr. J. Wester. die sprak over ,,Dc psychologie der dieren en haar be-
teekenis voor veeartsen" en door Prof. Dr. G. M. van der Plank over „De invloed
van de uitwendige omstandigheden op de vruchtbaarheid". Bovendien gaf Dr.
R. H. van Gelder een uitvoerig exposé inzake „De luchtbeschermingsorganisatie
door den veterinairen bril gezien".

Op de meeste vergaderingen gaf de tuberculose-bestrijding stof tot gedachten-
wisseling. Op die van Ortober werd tevens verslag uitgebracht inzake een conferentie
van de dagelijksche besturen der provinciale tuberculose-bestrijdingsvereenigingen
in Utrecht, Zuid-Holland en Noord-Holland met de voorzitters en secretarissen der
respectievelijke afdeelingsbesturcn. in die vergadering werden de tarieven voor de
campagne 1938---1939 Vastgesteld, terwijl meerdere wenschen en grieven omtrent
de t.b.c.-bestrijding ter tafel werden gebracht.

Bij de behandeling van de beschrijvingsbrief van de Algemcene Vergadering
werden nog een tweetal voorstellen ingediend, n.l. één beoogend het mogelijk te
maken dat een tusschentijds gekozen lid van het D.B. in plaats van 1 maal, 2 maal
herkiesbaar zou zijn en één om de financiën der Maatschappij zoo spoedig mogelijk
te saneeren door het feest-tekort weg te werken door een hoofdelijken omslag.

In verband met de jaarlijksche bijdrage aan het ondersteuningsfonds werd be-
sloten, de contributie met ƒ 1.— te verhoogen.

Het bezoek aan de vergaderingen was in het algemeen maar matig. Er is een
vaste kern, die steeds aanwezig is, wat vanzelf het bestuur genoegen doet. Het zal
echter aangewezen zijn, dat die kern in 1939 steeds grooter en grooter wordt. In
ons kleine corps dienen wij het contact zooveel mogelijk te bevorderen.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op Zaterdag 6 Mei 1939, n.m. 2 uur
in American, Amsterdam.

Deze vergadering werd door 30 leden bezocht. De alg. secretaris vertegenwoor-
digde de M. v. D.

Bij de opening herdacht voorzitter met enkele welgekozen woorden het verscheiden
van collega Goethals.

De voorstellen tot wijziging van Statuten en Huish. Reglement der Mij. leverden
veel stof tot discussie.

Men was er met groote meerderheid vóór, dat het D.B. 5, in plaats van 3 leden
zal tellen, evenwel met de beperkende bepaling, vastgelegd in het Huish. Reglement,
dat er minstens twee practici in het D.B. zullen moeten zijn.

Met algemeene stemmen was men vóór het Afd. bestuursvoorstel om bij de ver-
gaderingen van het Algemeen Bestuur ook de leden van den Centralen Raad en
Tijdschriftredactie uit te noodigen.

De kwestie Centrale Raad werd uitvoerig ingeleid en toegelicht door den voor-
zitter. Voorzitter bepleitte de wenschelijkheid, dat het H.B. de voorstellen betreffende
tuchtrechtspraak tot rijper tijd terug zou nemen. De overgroote meerderheid bleek
evenwel tegen uitstel. En zoo werd nu het instituut Afdeelingsraden besproken.
Voorzitter achtte ons corps te klein voor Afdeelingsrechtspraak.

Voorzitter had zich gedacht een vaste kern van 3 personen (drie leden van den
C.R.) en dan het recht voor aanklager en beklaagde, ieder een vertegenwoordiger
uit hun afdeeling aan te wijzen, zoodat dan een commissie van 5 personen het betref-
fende geschil zal behandelen. Deze gemengde arbitrage-commissie zou dan bemid-
delend optreden, terwijl daaruit hooger beroep zou zijn op te bouwen door den
C.R. daar voor aan te wijzen.

Dr. R. H. van Gelder nam dit idee van voorzitter over cn maakte er een voorstel
van. Bij de gehouden stemming bleek de meerderheid evenwel vóór het H.B. voor-
stel te zijn.

Wat betreft het principe of de C.R. het recht heeft zelf op te treden, dus opsporend
en praeventief te kunnen werken, bleek de vergadering bijna unaniem vóór het
H.B. voorstel te zijn.

Zoowel uit ideëele als wel uit financieele overwegingen was men tegen secretariaats-
vereeniging.

Na de pauze kregen wij Dr. Frenkel met een lezing, geïllustreerd door een film,
over „nieuwere onderzoekingen over het mond- en klauwzeer". In een zeldzaam
boeiend betoog heeft Dr. Frenkei. ons de nieuwste opvattingen over het virus-
vraagstuk i.h.a. en van het mond- en klauwzeer in het bijzonder uiteengezet. Zijn
philosophische beschouwingen, met een kwinkslag gelardeerd, waren au fond diep
ernstig en boeiden ons uitermate.

Het was reeds 6.15 toen voorzitter deze drukke algemeene vergadering sloot.
Voorzitter wees er op, dat de leiding hem deze keer niet gemakkelijk gevallen was,
doordien hem als secretaris van den C.R. verschillende détailleeringen bekend
waren, die hij niet naar voren mocht brengen. Ware hem dit geoorloofd geweest,
misschien zouden verschillende bezoekers een andere kijk op deze belangrijke
agenda gehad hebben. Hij hoopte evenwel, dat wat hier dezen middag besproken
was, in het belang van onze Maatschappij, dus in het belang van ieder onzer, zou
zijn.

Bij Koninklijk Besluit is aan Prof. Dr. J. Wester, hoogleeraar aan de Veeartsenij-
kundige Faculteit van de Rijks Universiteit te Utrecht, eervol ontslag verleend als
hoogleeraar met dankbetuiging voor de belangrijke in deze betrekking bewezen
diensten.

Dr. D. J. Kok, toegelaten als privaat-docent in de Faculteit der Veeartsenijkunde
aan de Rijks-Universiteit te Utrecht, om onderwijs te geven in de experimenteele
chirurgie, heeft op Woensdag 14 Juni 1939 een openbare les gegeven in het
Universiteitsgebouw te Utrecht.

Dr. E. A. R. F. Baudet, benoemd tot buitengewoon hoogleeraar in de Faculteit
der Veeartsenijkunde om onderwijs te geven in de veterinaire parasitologie en
parasitaire infectieziekten, zal zijn ambt aanvaarden op Maandag 19 Juni 1939
met het uitspreken van een rede: „Over het streven naar evenwicht tusschen
parasiet en gastheer", welke rede gehouden wordt des namiddags om 2 uur in
de Senaatskamer van het Universiteitsgebouw, Domplein, Utrecht.

Prof. Dr. L. de Blieck, hoogleeraar aan de Rijks-Universiteit te Utrecht, is
benoemd tot lid van de Kaiserl. Leopold. Carolin, Deutsche Akademie der
Naturforscher, als erkenning voor het baanbrekende werk door hem verricht op
het gebied van het onderzoek en de bestrijding van de infectieziekten der huis-
dieren.

De Redactie wenscht Prof. de Blif.ck van harte geluk met deze voor hem zoo
eervolle onderscheiding.

Tj. Bakker, Rotterdam, op een proefschrift getiteld „Het orgaan van Jacobson
bij onze huisdieren" ;

J. D. Verlinde, Oegstgeest, op een proefschrift getiteld : „Encephalitis bij den
hond, een vergelijkend-pathologisch onderzoek naar de aetiologie van de z.g. post-
infcctieuze encephalitides".

50-jarig jubileum op 24 Juli : D. Hubenet, Den Haag ; Dr. P. Ph. van der Poel,
Bandoeng.

40-jarig jubileum op 22 Juli : J. A. R. Avis, Den Haag ; Prof. Dr. I,. de Blieck,
Bilthoven ; D. C. Kruijmel, Bilthoven ; H. J. H. Sala, Venray ; Dr. D. G. Ubbels,
Leiden ; K. df. Vink, Den Haag ; J. Vlaskamp, Deventer.

In het verslagjaar werd het proefondervindelijk gedeelte van het onderzoek van
Dr. Schlemper te Utrecht over den z.g. „filtreerbaren vorm" van den tuberkelbacil,
dat in 1935 is aangevangen, afgesloten. Over de voorloopige resultaten werd door
Dr. Schlemper een voordracht gehouden voor de Tuberculose Studie Commissie,
in samenwerking met welke commissie de publicatie zal plaats hebben, wanneer het
volledig onderzoek van het sectiemateriaal zal zijn geëindigd.

Na eene gedane oproeping in de hiervoor in aanmerking komende tijdschriften
werd besloten gelden beschikbaar te stellen voor een onderzoek van den Heer

Verlinde, dierenarts verbonden aan het Instituut voor Praeventieve Geneeskunde
te Leiden, over „acute, niet-etterige encephalitides", welk onderzoek tevens in den
vorm van een proefschrift zal verschijnen.

Verder werd aan Dr. J. Mulder te Groningen eene toelage verstrekt ten behoeve
van diens onderzoek over influenza. De oorspronkelijke opzet, een vergelijkend
onderzoek te doen plaats hebben over influenza bij den mensch en bij het varken,
kon om practische redenen niet tot uitvoering worden gebracht.

Het aantal en het bedrag der vaste bijdragen bleven gelijk aan het vorige jaar,
terwijl de opbrengst aan rente nog eenigszins terugliep. Op het effectenbezit moest
een koersverlies van ƒ 143.13 worden afgeschreven, waarna het geheele bezit der
Stichting op 31 December bedroeg ƒ 18.11 7.62.

Dr. Van Nederveen, die met 1 Januari 1939 aan de beurt van aftreding was, werd
opnieuw benoemd, zoodat in het college van beheerders geen wijziging kwam en dit
ook voor 1939 bestaat uit de Heeren Prof. Dr. R. de Josselin de Jono, voorzitter,
Prof. Dr. W. C. de Graafe, Dr. J. van der Hoeden, Prof. C\'. F. van Oijen en
Dr. H. J. van Nederveen (Neuhuyskade 61, \'s Gravenhage) secretaris-penning-
meester.

Jaarbericht over de leg-contröles in Duitschland gedurende het seizoen
1937—1938. !)

In Duitschland behoort het leg-contrólesysteem tot een der onderdeelen van het
algemeene plan ter verbetering van het pluimvee. Men heeft hierbij twee systemen,
n.1. : ie. de ouderwetsche legwedstrijd, waarbij de kippen door den fokker zelf uit-
gezocht worden en waarbij van een toom van 7 kippen alleen de 5 besten voor de
beoordeeling in aanmerking komen en 2e. de leg-contróle, waarbij door een ambte-
naar van de plaatselijke landbouwvereeniging 7 willekeurige kippen uitgezocht
worden bij den eigenaar en welke alle 7 voor de controle beoordeeld worden. Daar-
door zullen dus de cijfers van de legwedstrijden altijd hooger zijn dan van de leg-
contröles.

Van 16 Oct. 1937 tot 30 Sept. 1938 (350 dagen) werden 4 legwedstrijden en 5 leg-
tröles gehouden.

In totaal werden 1739 hennen gecontroleerd, waarvan 78,8% Wit Leghorns,
13,2% Patrijs Leghorns, 5,2% Rhode Islands, 1,6% Zwarte Rijnlanders, 0,4%
Wit Wyandottes, 0,4 % Witte Rijkshoenders en 0,4 % Plymouth Rocks.

De voedering was voor alle dieren dezelfde. De gemiddelde productie bedroeg
op de legwedstrijden 216,8 ei van 57,9 gram en op de legcontröles 198,4 ei van
56,6 gram.

De gemiddelde lichaamsgewichten bedroegen op 16 Oct. 1937 : Wit Leghorns
1561 g., Patrijs Leghorns 1607 g., Rhode Islands 2135 g, Wyandottes 1659 g.,
Rijnlanders 1531 g.. Plymouth Rocks 2019 g., Rijkshoenders 1754 g-

De sterfte bedroeg in totaal 13,4%. De voornaamste doodsoorzaken waren
leukaemie, ziekten der urine- en geslachtsorganen en wormen.

De beste toom der legwedstrijden legde gem. 275,8 ei van 61,1 g., de beste toom
der legcontröles 234,7 ^e\' ^van 59,1 g.

Bij Koninklijk Besluit van 20 April 1939, Stbl. 848, is de datum van 1 Juni 1939,
tot welke de Minister aan een gemeente ontheffing kan verleenen van het bepaalde
in artikel 61, ie lid, van het Koninklijk Besluit van 5 Juni, 1920, Stbl. 285, n.1. dat
onbruikbaarmaking van vleesch en vleeschwaren moet geschieden door behandeling
in een destructor, gewijzigd in 1 Juni 1949.

Dr. K. Taijt. Jahresbericht über die deutsclien Legeprüfungen für Hühner, 1937—1938.
Archiv für Geflügelkunde, Vol. 13, 1939, No. 3.

Enkele voorstellen, de vleeschkeuringswet betreffende, op de agenda
van de a.s. 48e jaarvergadering van den Nederlandschen Slagershond.

Evenals elk jaar, komen ook thans op de agenda van de jaarvergadering van den
Nederlandschen Slagershond, welke 28 Juni te Zwolle wordt gehouden, eenige af-
deelingsvoorstellen voor betreffende de uitvoering van de Vleeschkeuringswet.

Zoo vragen zoowel de afdeeling Deventer als Zutphen aan het Hoofdbestuur,
bij de regeering aan te dringen op uniforme keurloonen voor het geheele land.

Evenzoo is er een voorstel van den Frieschen Slagershond met het verzoek, dat
er bij de regeering op wordt aangedrongen, dat de wijziging van de Vleeschkeuringswet
zoo spoedig mogelijk tot stand zal komen. Ook de afdeeling Rotterdam dringt
er bij het Bondsbestuur op aan allen invloed aan te wenden tot een spoedige herzie-
ning van de vleeschkeuringswet. Zij wijst er in dit verband op, dat de bestaande
vleeschkeuringswet aan het slagersbedrijf verschillende voorwaarden en eischen
stelt, waaraan levensmiddelenbedrijven en vleeschwarenzaken niet behoeven te
voldoen.

De afdeelingen Bevelanden en Zutphen verzoeken alle huisslachtingen onder de
gewone keuring te brengen en verder het samenslachten door particulieren te verbieden.

Benoemd met ingang van 1 Juni 1939 tot wederopzegging tot plaatsvervanger
van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst in het district Groningen
en Drenthe : Dr. H. ter Borg, Slochteren ; Dr. G. Geertsema, Borger en J. S.
Reinders, Appingedam.

De Voorzitter van den Gezondheidsraad Dr. N. M. Josephus Jitta, deelt ons
het volgende over het ingediende wetsontwerp betreffende de vaccinatie mede.

In de ochtendbladen van Vrijdag 2 Juni 1939 verscheen een résumé van het inge-
diende wetsontwerp inzake inenting tegen pokken, hetgeen uitvoerig ingaat op de
in de Memorie van Toelichting vervatte verklaring over dit ontwerp.

Het verslag van de Staatscommissie inzake de vaccinatie, dat gedrukt is bij de
Algemeene Landsdrukkerij, Fl. Burgwal, te \'s-Gravenhage, en aldaar verkrijgbaar
is¹), bevat de aanbieding van het rapport aan H.M. de Koningin en als bijlage 1
de wettelijke bepalingen betreffende de inenting met als bijlage II de Memorie
van Toelichting, zooals deze nu bij de Tweede Kamer der Staten-Generaal zijn
ingediend en als bijlage III het Rapport van de Medische Sub-commissie dat van de
205 bladzijden in het rapport 173 in beslag neemt.

De Commissie bestaat uit de heeren : Prof. Mr. C. P. M. Romme, Voorzitter,
Prof. Mr. P. J. M. Aalberse, Dr. C. van den Berg, Prof. Mr. Dr. G. van den
Bergh, Dr. F. S. van Bouwdijk Bastiaanse, J. P. Bijl, Prof. Mr. I. B. Cohen,
R. N. M. Eijkel, Prof. Mr. P. S. Gerbrandy, Prof. Dr. Th. L. Haitjema, Dr. J.
Hekman, Dr. N. M. Josephus Jitta, Dr. L. G. Kersbergen, Mr. J. Kruseman,
Dr. B. P. B. Plantenga, S. W. Praag, Dr. Mr. W. Schuurmans Stekhoven, leden,
Mr. J. van Andel Gzn., en Dr. H. F. Minkema, secretarissen.

De wettelijke bepalingen en de Memorie van Toelichting zijn door eene juridische
sub-commissie, onder voorzitterschap van Prof. Mr. P. J. M. Aalberse, ontworpen.

Het medisch rapport, waarvan de hoofdstukken bewerkt zijn door verschillende leden
van de medische sub-commissie, onder voorzitterschap van Dr. N. M. Josephus
Jitta, en dat daarop, na discussie, tot één geheel is verwerkt, bevat in XI hoofdstuk-

ken wel uiteraard beknopt, maar toch vrij volledig, een overzicht van het vaccinatie-
vraagstuk en de complicaties, die de vaccinatie kan medebrengen op dit oogenblik.
In dit kort bestek is het niet mogelijk dieper op den inhoud in te gaan en daarom
geeft eene opsomming van de hoofdstukken het beste den inhoud weer.

De conclusies zijn mede van belang, daar zij de richtlijnen vormden voor het
verdere werk der Staatscommissie.

De immuniteitsduur, zoowel wat den absoluten als den relatieven immuniteits-
duur betreft.

De afneming van de pokken in de laatste decenniën door andere factoren dan de
vaccinatie.

Is het noodzakelijk een minimum-immuniteitstoestand onzer bevolking te berei-
ken, zoo ja, welk minimum moet dan worden bereikt.

De gevaren, die ons bedreigen, indien een minimum immuniteitstoestand onzer
bevolking niet wordt bereikt.

Moet met het oog op de bestrijding van het pokkengevaar en van het voorkomen
van complicaties verandering gebracht worden in de koepokstofvoorziening van ons
land.

Maatregelen van anderen aard dan de vaccinatie, die kunnen en moeten genomen
worden om het pokkengevaar voor ons land te verminderen.

t. De pokken kunnen als epidemie bedwongen worden door de enting, door
Jenner aangegeven, en bij geregelde inenting en herinenting worden voorkomen.

2. Ofschoon de pokziekte zich in deze eeuw in West-Europa slechts sporadisch
of in een weinig gevaarlijken vorm (b.v. in Engeland) heeft voorgedaan, blijft het
gevaar bestaan, dat zij weer in ernstigen vorm zal optreden en voornamelijk in lan-
den, waarvan de bevolking niet voldoende is geïmmuniseerd.

3. Het is dringend noodig de immuniteit der Nederlandsche bevolking zóó hoog
op te voeren als met eerbiediging van bezwaren van geneeskundigen, religieuzen
en ethischen aard mogelijk is.

4. Aangenomen kan worden, dat de door vaccinatie verkregen immuniteit ge-
durende de eerste 10 jaar voldoende is, daarna in kracht vermindert en na 30 jaren
aanmerkelijk is gedaald.

5. De inenting kan een aantal verwikkelingen met zich brengen. Voor een deel
zijn deze van onschuldigen aard en te vermijden door een zorgvuldige selectie en
goede techniek.

Intusschen is er één complicatie, de encephalitis post vaccinationem en post
revaccinationem, waartegen slechts in beperkte mate kan worden gewaakt. Deze
aandoening komt na revaccinatie slechts zeer zelden voor, en bijna uitsluitend bij
personen, die zeer lang geleden ingeënt waren. Terwijl het oorzakelijk verband
dezer aandoening met de inenting vaststaat, is de aard van dit verband en het wezen
dier oorzaak tot nu toe geheel onbekend.

De hier te lande, in Nederlandsch-Indië en in vele andere landen opgedane erva-
ring leert echter, dat de encephalitis na inenting relatief slechts zelden bij kinderen
in het eerste en tweede levensjaar optreedt, alsook dat zij, indien zij zich dan voor-
doet, als regel niet den dood ten gevolge heeft.

6. Teneinde te voorkomen, dat in epidemietijd de kinderen op den relatief veel
gevaarlijker ouderen leeftijd moeten worden ingeënt, is het ten zeerste gewenscht,
dat de inenting in de eerste twee levensjaren plaats heeft.

7. In oorlogstijd staan, bij onvoldoende vaccinatie en revaccinatie, het leger en
de burgerbevolking bloot aan verhoogd gevaar voor het ontstaan van een pokken-
epidemie.

Een behoorlijk geïmmuniseerd leger, alsmede een voldoende immuniteitstoestand
der burgerbevolking is, mede uit militaire overwegingen, dringend noodzakelijk.
Het moet als uitgesloten worden beschouwd, uit militaire overwegingen, dat in het
begin van de mobilisatie het leger wordt ingeënt.

8. Van het grootste belang is de herkenning van de eerste gevallen. Daar de
gelegenheid om ervaring hierin op te doen hier te lande ontbreekt, is het wenschelijk,
dat eenige medici in de gelegenheid gesteld worden, zich deze ervaring in het buiten-
land te verschaffen teneinde als consulenten te kunnen dienen.

Bij het onderricht aan de medische studenten moet aandacht gewijd worden aan
de pokziekte en met name moet de techniek van de inenting worden onderwezen.

9. Daar een onvatbaarheid voor pokken tot 100 % van de bevolking nooit bereikt
kan worden, moeten zoodra de eerste pokkêngevallen zich voordoen en dus een epi-
demie dreigt, ook de volgende maatregelen worden genomen :

c. desinfectie waar noodig en toepassing van algemeene hygiënische voorschriften.

10. De middelen ter bestrijding van de pokken, die naast de immunisatie genomen
moeten worden, eischen een behoorlijke organisatie in rustige tijden, teneinde die
middelen onmiddellijk te kunnen toepassen.

a. het ter beschikking hebben van localiteiten om te kunnen enten (b.v. scholen) ;

b. het beschikbaar hebben van voldoende geneeskundigen en geschoold tijdelijk
personeel ;

c. het in voorraad hebben van een groote hoeveelheid vaccine en van de noodige
instrumenten en wat verder noodig is voor het vaccineeren.

11. Ter voorkoming van het binnenkomen van pokkengevallen in ons land,
moeten de quarantaine-bepalingen voor het land-, zee- en luchtverkeer nauwkeurig
worden nageleefd.

12. Het js gt-wenscht, dat de koepokstofbereiding op één plaats geschiedt van
Regeeringswege. l evens is een vereischte, dat wetenschappelijke onderzoekingen
systematisch worden verricht inzake de bereiding en de werking van de koepokstof,
alsmede op het geheele gebied der virusziekten.

De scherp gestelde 3e conclusie was aanleiding, dat gezocht werd naar een stelsel,
dat zonder te vervallen in een vaccinatie</wang, toch tot een beteren vaccinatie-
toestand voor het Niederlandschr volk kon voeren.

De Commissie meent deze gevonden te hebben in het stelsel van den z.g. wettelijk
geregelden individueelen drang. Dit stelsel komt hierop neer, dat aan de ouders, schriftelijk
via den burgemeester, wordt aangeraden hun kind te laten inenten, indien geen
medische bezwaren hiertegen bestaan en wel in het ie jaar. Is aan den oproep
geen gevolg gegeven in het ie jaar, dan moeten de ouders of voogd eene verklaring
afleggen waarom zij de inenting niet hebben doen plaats vinden. Deze verklaring
wordt aan den burgemeester gezonden. Indien er een medische contraindicatie
bestaat, is het gewenscht, dat een medicus eene schriftelijke mededeeling hier-
omtrent doel.

De burgemeester roept diegenen, die zulk eene verklaring hebben afgelegd op
tot eene bespreking, waarin de rede voor de weigering uiteengezet wordt en eventueele
bezwaren weerlegd kunnen worden. Ook daarna kan natuurlijk inenting geweigerd
worden.

Verplichtingen heeft hij, die de ouderlijke macht of de voogdij uitoefent en die
niet laat inenten wel, althans in zekeren zin, hij moet namelijk de reeds besproken
verklaring afleggen en als hij opgeroepen wordt voor den burgemeester verschijnen,
geschiedt dit niet, dan is hij in overtreding en wordt dit verzuim met straf bedreigd.

Dit is slechts in het kort een schets van de bedoeling van dit wetsontwerp en de
bijlagen van het rapport, dat gevolgd zal worden door nadere uitvoeringsbepalingen
die de geheele vaccinatiewet zullen vervangen.

Op 18, 19 en 20 Meij.1. werd herdacht het 60-jarig bestaan van het Nederlandsch
Tandheelkundig Genootschap, het 35-jarig bestaan van de Vereeniging van Neder-
landsche Tandartsen en het 25-jarig bestaan van de Maatschappij tot Bevordering
der Tandheelkunde. Deze jubilea werden herdacht met een serie voordrachten
op tandheelkundig gebied, waarbij speciaal een inzicht werd gegeven in de enorme
vooruitgang der tandheelkunde in de laatste decennia.

Het Hoofdbestuur ontving uitnoodigingen tot bijwoning van de vergaderingen
en feestelijkheden ; ons Hoofdbestuur kon alleen aanwezig zijn bij de plechtige
zitting in de Aula der Amsterdamsche Universiteit op 20 Mei ; hierbij was de voor-
zitter als vertegenwoordiger aanwezig. Voor een uitgelezen schare autoriteiten en
belangstellenden werden door woordvoerders der drie vereenigingen korte toespraken
gehouden, welke werden gevolgd door uitreiking van onderscheidingen, eerelid-
maatschap en Dr. dentz-medaille, aan verschillende buitenlandsche en binnen-
landsche voormannen op tandheelkundig gebied.

Tenslotte sprak de Minister van Sociale Zaken, die blijken gaf van zijn waar-
deering voor hetgeen door de vereenigingen is verricht, speciaal op het gebied
der sociale t^ndverzorging.

Mevr. Dr. J. Donker-Voet, Batavia, naar Hongkong, p a Netherlands
Trading Society.

Rede uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van Buitengewoon
Hoogleeraar aan de Rijks-Universiteit te Utrecht op den 19den Juni 1939

Mijne Heeren Curatoren, Dames en Heeren Professoren, Lectoren,
Privaatdocenten, Conservatoren en Assistenten, Dames en Heeren
Studenten en voorts Gij allen, die door Uwe tegenwoordigheid blijk
geeft van Uwe belangstelling.

De parasitologie is een wetenschap, die zich zoodanig ontwikkeld
heeft, dat het vrijwel onmogelijk is dat zij in haar geheel door één
persoon beheerscht kan worden.

Zij vereischt immers kennis der zoölogie en der botanie en als onder-
deel van beide de morphologie en de systematiek. De beoefenaar dezer
wetenschap dient zich verder bezig te houden met de biologie, zoowel
van plantaardige als van dierlijke parasieten, vooral wat betreft de
ontwikkeling en de omstandigheden, waardoor deze wordt beïnvloed.
Tevens is een voldoende kennis der chemie onontbeerlijk, terwijl wat
betreft de ziekten, hij zich bemoeien moet met de ziekteverschijnselen
en met at veranderingen, welke door de parasiet bij den gastheer
teweeg gebracht worden en ook met het vraagstuk der immuniteit,
dat in den laatsten tijd in het brandpunt der belangstelling staat.

Ten slotte wordt van hem verwacht, dat hij den door de parasiet
bedreigden gastheer onder zijn bescherming neemt en hem tracht te
bevrijden van zijn indringers. Om dit doel te bereiken is het niet alleen
noodzakelijk dat hij zich op de hoogte stelt van de therapie, maar
tevens van de kennis der hygiëne.

Immers wanneer het hem gelukt met behulp van hygiënische maat-
regelen een evenwichtstoestand te scheppen tusschen parasiet en
gastheer, waardoor een vreedzaam samenleven van beiden mogelijk
wordt gemaakt, dan kan hij met het bereiken van dit resultaat onder
bepaalde omstandigheden reeds zeer tevreden zijn.

Het streven naar den toestand van evenwicht kan men in de natuur
op elk gebied waarnemen. Ook in die gevallen, waar het bestaan van
dit streven niet aantoonbaar schijnt, kan men overtuigd zijn dat dit
aanwezig is. Immers op elke actie volgt een reactie met de bedoeling
het verbroken evenwicht, door eerstgenoemde veroorzaakt, te her-
stellen. De toestand, welke daarna ontstaan is en waarbij dus het
vereischte evenwicht verkregen is, blijkt dikwijls een geheel andere
te zijn dan die, welke oorspronkelijk bestond, maar het doel is intusschen
bereikt.

Wanneer men de verhouding tusschen parasiet en gastheer nader
beschouwt, dan komt men meer en meer tot de overtuiging dat boven-
genoemd streven inderdaad bestaat en dat het nimmer de bedoeling
van de parasiet kan zijn den gastheer te vernietigen. In dit opzicht
behoudt de meening, welke door van Beneden in 1876 reeds is uit-
gesproken haar volle waarde. Hij drukt zich als volgt uit : „Het doel
van de parasiet is ten koste van haar gastheer te leven en slechts voordeel
van hem te hebben, maar op voorzichtige wijze, zoodat het leven van
den gastheer niet in gevaar wordt gebracht. Zij is een armlastige, die
hulp noodig heeft, daar zij anders het leven verliezen zou. Zij houdt
echter streng aan het voorschrift de kip niet te dooden om de eieren
te bemachtigen". De grens tusschen parasiet en commensaal zou door
deze definitie minder scherp worden, daar de laatste als een tafelgenoot
is te beschouwen, die zich beperkt tot het nemen van het overtollige
voedsel van het wezen, waarin hij zich gevestigd heeft. De commensaal
brengt dus geen voordeel aan, maar zou ook geen nadeel berokkenen.

Naast commensalisme en parasitisme staan mutualisme en symbiose.
Bij het mutualisme is de verhouding tusschen beide wezens zoodanig
dat de bestaansvoorwaarden voor elkander vergemakkelijkt worden,
maar dat desnoods een onafhankelijk leven mogelijk is. Bij de symbiose
is dit laatste uitgesloten. Bij het parasitisme zou het min of meer be-
nadeelen van den gastheer een bestaansvoorwaarde zijn geworden.

Een roofdier doodt zijn slachtoffers met de bedoeling zich met hun
vleesch te voeden, de parasiet echter heeft er geen belang bij om te
dooden, maar profiteert van alle voordeelen, die de gastheer haar
biedt en dringt hem tevens haar tegenwoordigheid op.

Wanneer men zou willen vasthouden aan de door sommigen ge-
opperde meening dat een parasiet een plantaardig of dierlijk wezen is,
dat zijn leven of een gedeelte van zijn leven op of in een ander grooter
levend wezen doorbrengt, ten wiens koste het zich voedt en wiens
gezondheid het bedreigt en benadeelt, dan zouden alle levende ziekte-
oorzaken als parasieten beschouwd moeten worden.

Tot hen, die deze meening toegedaan zijn behoorde mijn oud leer-
meester wijlen de hoogleeraar de Jong. Deze vond het principieel
onjuist de levende ziekte-oorzaken, die men meer in het bijzonder met
de naam van smetstoffen aanduidt, omdat zij infectieziekten veroor-
zaken, naast of tegenover de parasieten te stellen. Volgens zijn op-
vatting bestaat er geen verschil tusschen een leverbot, die de lever
ziek maakt nadat haar cercariën met het voedsel zijn opgenomen en
den miltvuurbacil, die ziek maakt nadat zijn sporen met het voedsel
zijn binnengekomen.

Principieel is deze opvatting misschien juist, vooral wanneer men
de parasieten beschouwt als behoorende zoowel tot de dierlijke als tot
de plantaardige wezens. Mocht men neiging voelen om de infectie-
ziekten en de parasitaire ziekten van elkaar te scheiden op grond van
het feit dat verschillende parasitaire ziekten slechts ontstaan door

herhaalde infecties, terwijl bij infectieziekten een enkele besmetting
soms voldoende kan zijn om een doodelijke ziekte te verwekken, dan
stuit men onmiddellijk op de moeilijkheid, dat er onder de parasieten
verschillende bestaan waarbij na een enkele besmetting een dusdanige
vermeerdering in den gastheer plaats vindt, dat hierdoor diens leven
in ernstige mate in gevaar wordt gebracht, zoodat men op grond
hiervan zou willen betoogen dat men in deze gevallen met een infectie-
ziekte te maken heeft.

Als voorbeeld hiervoor kunnen dienen parasieten, die tot de Protozoën
behooren o.a. verschillende soorten van Trypanosomen. Men komt
dan weer voor het feit te staan dat een bepaalde Trypanosoom voor
sommige wezens zeer pathogeen is, terwijl andere hiervoor ongevoelig
blijken te zijn en dat de Trypanosoom zich in het laatste geval geheel
houdt aan de definitie van een parasiet, waarvan een der bestaans-
voorwaarden is, dat zij in den gastheer verblijft, zonder diens leven
te vernietigen. Ter verduidelijking hiervan denke men aan Trypanosoma
gambiense, een van de verwekkers van de slaapziekte bij den mensch,
waarvan bewijzen zijn dat dezelfde parasiet voorkomt bij verschillende
in het wild levende dieren zonder bij deze laatste maar eenig ziekte-
verschijnsel te veroorzaken. In dit opzicht verhoudt zij zich bij het
wild op gelijke wijze als Trypanosoma lewisi bij de rat en Trypanosoma
theileri bij het rund. Dergelijke voorbeelden, waarvan er verschillende
bestaan, zijn de reden waarom sommige onderzoekers de snel en
doodelijk verlooperide gevallen van parasitisme beschouwen als een
bewijs van een nog te kort bestaand verband tusschen parasiet en
gastheer, waardoor de gewenschte evenwichtstoestand tusschen beiden
nog niet verkregen is.

Om practische redenen neemt men thans vrij algemeen aan dat
het de voorkeur verdient de verwekkers van de parasitaire ziekten te
beschouwen als dierlijke wezens en hen onder te brengen bij de Pro-
tozoën en de Metazoën, terwijl de infectieziekten zouden worden
veroorzaakt door lagere plantaardige wezens, welke gerekend moeten
worden tot de Schizomyceten of splijtzwammen.

Bij deze indeeling komen dan afzonderlijk te staan de virus-ziekten,
en de ziekten welke door Fungi verwekt worden.

Deze laatste, de schimmels, behooren tot het plantenrijk, maar zijn
hooger georganiseerd dan de Schizomyceten. De eerste, de virusziekten
komen op den duur misschien in een geheel ander daglicht te staan
daar het immers gelukt is het agens van sommige dezer ziekten in een
gekristalliseerden vorm te isoleeren. Ik herinner U o.a. aan de be-
langrijke onderzoekingen van Stanley, die het virus van de mozaïek-
ziekte van de tabak afgezonderd heeft en dit beschouwde als een eiwit
in gekristalliseerden vorm, terwijl L. W. Janssen tot de conclusie
kwam dat het virus van het mond- en klauwzeer een phosphorhoudende
proteine zou zijn.

Denken wij thans even terug aan de definitie, die van Beneden
van een parasiet gegeven heeft, n.1. dat zij een armlastige is, die hulp
noodig heeft, daar zij anders het leven verliezen zou, dan vragen wij
ons af onder welke omstandigheden deze hulpbehoevende een eigen-
schap verkrijgen kan waardoor het leven van haar gastheer soms in
ernstige mate bedreigd wordt. Deze eigenschap, die wij gewoon zijn
aan te duiden met den naam van pathogeniteit, is aan zeer groote
variaties onderhevig en houdt ten nauwste verband met het aantal
parasieten, met haar woonplaats, met de omstandigheid of zij bepaalde
migraties in het lichaam van den gastheer doormaken, maar vooral
met de mate van aanpassing, die zich tusschen parasiet en gastheer
ontwikkeld heeft. Wanneer er een vermeerdering van het aantal para-
sieten in den gastheer plaats vindt, zonder dat herhaalde infecties
hiervan de oorzaak zijn, hetgeen wij kennen bij de Protozoën, dan
kan deze toename van parasieten een belangrijk gevaar zijn voor het
leven van den gastheer. Indien echter binnen niet te langen tijd een
voldoende mate van aanpassing tusschen parasiet en gastheer ontstaan
is, wordt hierdoor een evenwichtstoestand verkregen, die zoowel parasiet
als gastheer ten goede komt.

Het is niet de bedoeling U bezig te houden met een volledige opsom-
ming van de wijzen, waarop parasieten nadeelig voor den gastheer
kunnen worden ; als voorbeeld noemen wij het onttrekken van bloed
en lymphe, hetgeen door sommige darm- en huidparasieten geschiedt,
het zich voeden met weefsels van den gastheer, men denke o.a. aan
spoclwormen en aan larven van verschillende soorten van vliegen,
het veroorzaken van een mechanischen druk of van een verstopping
zooals wij dit kennen bij blaaswormen en spoelwormen.

Andere parasieten kunnen het ontstaan van gezwellen, soms van
kwaadaardige natuur bevorderen, o.a. Gongylotiema neoplasticum bij de
rat en Opistorchis felineus bij kat en mensch. Laatstgenoemde parasiet
kan de oorzaak zijn van het ontstaan van kanker in pancreas en lever
van den gastheer.

Ik wijs in dit verband op een van de conclusies in het proefschrift
van wijlen H. J. M. Hoogland, welke luidt: Opistorchis felineus komt
hierdoor, mede in verband met de ervaring van deze parasiet bij den
mensch, onder verdenking carcinogene eigenschappen te bezitten.

Het is verder bekend dat parasieten producten kunnen afscheiden,
die haar behulpzaam zijn bij de voedselopname ten koste van den
gastheer, terwijl andere afscheidingsproducten min of meer toxisch op
den gastheer werken zonder dat men van echte toxinen kan spreken.

Ten slotte willen wij de aandacht nog vestigen op de antidigestieve
enzymen, die door de parasiet gevormd kunnen worden en haar be-
schutten moeten tegen de afweerproducten van den gastheer.

Uit een brief, welken Bidloo in 1698 aan Antony van Leeuwenhoek
geschreven heeft „wegens de dieren, welke men zomtijds in de lever
der Schaapen en andere beesten vind", kan men het volgende over
de schadelijke werking van de parasieten lezen :

„Eerstelijken de deelen, waarin zy huysvesten, boven maaten
uytspannen, zoo door den aanwas van hunne licchaamtjens, als
door de vermeerdering van hun geslacht.

₂den_: Met in en door deeze deelen te bijten, aldus de zelve
te verbreeken, verliezende daar door die werktuygen hun gebruyk
in het geheel, of ten deelen.

3^den: Met in en door pijpen en plaatzen te booren en zich te
wringen, wier tedere zaamenstel hier door in lyen geraakt.

4^den: Door broeying der zappen, als zy, naamelijken, den
voort- en uytgang der zelve beletten en hinderlijk zyn.

5^den: Met de vochten, zappen en stoffen, welke ten voedzel
en wasdom, of bereiding en ten dienste van zommige deelen
geschikt zyn, tot hun voedzel en wasdom naar zich neemen.

6^den: Met hunne vuylicheden, eyeren, jongen, versturvene
licchaamtjens tusschen en in de deelen te werpen, wier beweeging
aldus verhinderd zynde, quaade gevolgen met zich sleept.

Hier waaren meerder wijzen van beschaadigen by te doen,
maar ik vertrouwe dat deeze genoeg zullen zyn, om een denk-
beeld van noch andere te maaken."

Het zal U hieruit wel gebleken zijn dat de inzichten in vroeger
tijden omtrent de inwerking der parasieten in groote lijnen overeen-
stemden met de tegenwoordige. Dat men thans door de vooruitgang
der wetenschap nieuwe gezichtspunten ontdekt heeft, waardoor ver-
schillende opvattingen gewijzigd zijn en tevens anders worden gefor-
muleerd, is begrijpelijk. Wat men destijds met den naam van „vuy-
licheden" aanduidde zal men thans waarschijnlijk liever nader
omschrijven als se- en excreta, maar voor den gastheer van den tegen-
woordigen tijd zal dit niet veel verschil maken.

Na dit alles vernomen te hebben zal misschien bij U de gedachte
opkomen dat de parasieten toch niet zoo onschuldig zijn als men in
verband met de definitie daarvan zou mogen verwachten. Inderdaad,
de parasiet benadeelt, maar wanneer haar aantal slechts beneden de
drempelwaarde blijft, is het mogelijk dat de gastheer een groot aantal
parasieten herbergt, zonder dat ook maar eenige ziekteverschijnselen
worden waargenomen.

een groot gedeelte door de drempelwaarde bepaald. Deze waarde is
aan groote schommelingen onderhevig en vooral bij die parasieten,
welke eerst na herhaalde infecties in aantal in den gastheer toenemen,
parasieten dus, die tot de Metazoën behooren en wel meer in het
bijzonder tot de Helminthen.

Tot op een enkele uitzondering na kunnen deze zich in den gastheer
niet asexueel vermeerderen, zoodat na het binnendringen in den gast-
heer van één parasietenei of -larve slechts één nieuwe volwassen parasiet
ontstaat. Bij de protozoën, waarvan vele zich na een enkele infectie,
bijna ongelimiteerd in den gastheer kunnen vermeerderen, welke wijze
van besmetting dus meer overeenkomt met die, welke wij bij de infectie-
ziekten kennen, hangt het ziek worden van den gastheer in de eerste
plaats af van de virulentie dezer parasieten. In de tweede plaats komt
dan hierbij het bereid zijn van den gastheer om ziek te worden, een
toestand, die van verschillende factoren afhankelijk is.

Ik mag hier nog wel even Uw aandacht vestigen op cle begrippen
virulentie en pathogeniteit. Bij virulentie denken wij eerder aan smet-
stoffen, waarmede wij bedoelen virus, bacteriën en protozoën. Deze
kunnen pathogeen zijn, zonder virulent te zijn. Als voorbeeld noem
ik U Pasteurella avisepticus, de bacil, die de oorzaak is van de cholera
bij vogels.

Dit zijn pathogene bacillen, die slechts ziekte verwekken wanneer
zij virulent zijn. Door bepaalde omstandigheden kunnen zij hun viru-
lentie verliezen, waarbij zij echter het vermogen tot vermeerdering
behouden. Niettemin zijn het dan toch pathogene micro-organismen.
In tegenstelling daarmede wijs ik U op de larven van Helminthen,
die eenmaal in het zoogenaamde infecteerende stadium gekomen, steeds
het vermogen bezitten een besmetting te veroorzaken. Hier heeft men
dus niet te maken met virulentie, doch uitsluitend met pathogeniteit.
Het levend zijn van deze larven is in het algemeen voldoende om in
bovengenoemd stadium een besmetting bij een bepaalden gastheer
te kunnen verwekken.

Bij de Metazoën, en ik wil mij kortheidshalve dan beperken tot de
Helminthen of ingewandswormen, hangt naar mijn meening het slagen
van een infectie geheel af van het aantal eieren of larven dat opgenomen
wordt en van bepaalde voorwaarden, waaraan de aanstaande gastheer
moet voldoen. Deze voorwaarden worden in hoofdzaak bepaald door
den leeftijd van den gastheer en diens algemeene conditie.

Het vrouwelijke exemplaar van den spoelworm bij mensch en varken,
Ascaris lumbricoides, welke in den dunnen darm leeft, deponeert dagelijks
enkele honderdduizenden eieren, die met de ontlasting van den gastheer
het lichaam verlaten. Ik mag hierbij terloops wel opmerken dat dus
blijkt dat de natuur er zorgzaam over waakt dat de kans voor de
instandhouding van het geslacht zoo groot mogelijk is. Onder bepaalde

voorwaarden ontwikkelen zich in deze eieren embryonen, die een zeer
lange levensduur hebben en zelfs onder ongunstige omstandigheden
jaren lang levensvatbaar blijven. De eenige voorwaarde voor een
mogelijke infectie van een nieuwen gastheer is, dat deze embryonen
levend en minstens eenigen tijd oud zijn. Of zij den gastheer zullen
ziek maken hangt niet uitsluitend af van het aantal geëmbryoneerde
eieren dat na één of meer infecties wordt opgenomen, maar vooral
van het bereid zijn van den gastheer om deze indringers een kans tot
ontwikkeling in voldoend aantal te geven. Deze kans bestaat in de
allereerste plaats bij jonge individuen, in dit geval het kind en de big,
daar hun darmkanaal geschikt is voor goede huisvesting en verderen
groei van de spoelwormen. Of zich hier een ziekteproces ontwikkelen
zal, houdt verband met de wijze waarop de jonge gastheer reageert,
en dit hangt af van zijn weerstand, welke bepaald wordt door de alge-
meene conditie van den gastheer. Dat deze algemeene conditie nauw
verband houdt met de voeding behoef ik nauwelijks nader te betoogen.
Immers zouden er voorbeelden te noemen zijn, waaruit blijkt dat men
door verandering van het voedsel de voorwaarden voor de ontwikkeling
van de parasieten begunstigen kan. Zoo heeft Hegner kunnen vast-
stellen dat door groote giften van koolhydraten aan het voedsel, het
aantal Trichomonaden in den darm van ratten aanzienlijk vermeer-
derde, terwijl door v-erhoogde toediening van bepaalde eiwitten een
vermindering dezer p.arasieten ontstond. Bij vogels zag hij ten gevolge
van het stijgen van he-t bloedsuikergehalte het aantal malariaparasieten
belangrijk vermeerderen. Een vermindering hiervan ging parallel met
de daling van het bloedsuikergehalte.

Het is bovendien bekend dat onze huisdieren soms van een ernstige
parasitaire darmbesmetting herstellen, uitsluitend door verstrekking
van rationeel voedsel, zonder dat daarbij steeds een vermindering
van het aantal parasieten plaats vindt. Als een van de vele voorbeelden
hiervan noem ik de onderzoekingen van Grashuis, die aantoonde dat
men biggen, welke aan spoclwormziekte lijdende waren, in normale
conditie kon brengen door een voedsel te verstrekken dat rijk was aan
mineralen.

Ook heeft men waargenomen dat het toedienen van bepaalde genees-
middelen, bedoeld om parasieten af te drijven, soms een zeer gunstigen
invloed op den gastheer uitoefenen zonder dat maar van eenige ver-
mindering van het aantal parasieten sprake was.

Ik wil hier wijzen op het gebruik van arsenicum-preparaten b.v. bij
veulens, die lijdende zijn aan een besmetting met Strongyloides westeri.
Ditzelfde kan men soms waarnemen bij lammeren, die ziek zijn ten-
gevolge van een besmetting van bepaalde darmparasieten en waarbij,
het toedienen van kopersulfaat, bedoeld om deze parasieten af te drijven
herstel brengt, zonder dat de parasieten verdwijnen. Het arsenicum,
zoowel als het kopersulfaat hebben dus uitsluitend door het verbeteren
van den algemeenen toestand van den gastheer het evenwicht tusschen

dezen en de parasieten hersteld, waardoor een samenleven mogelijk
wordt zonder dat parasiet of gastheer hiervan schade ondervinden.
Wij hebben dan het stadium bereikt, waarin de weerstand van het
dier ten opzichte van de parasiet zeer gunstig is.

Wanneer wij den weerstand van het individu trachten te verminderen
door het geven van deficient voedsel, dan zou men mogen verwachten
dat de kans van besmetting met parasieten verhoogd wordt en dat bij
een reeds besmet individu een bestaande evenwichtstoestand tusschen
parasiet en gastheer verbroken zou worden. Inderdaad zijn hiervan
verschillende voorbeelden bekend. Ik noem U de vermindering of de
onthouding van het vitamine A. Maar gelijktijdig staan hiernaast
experimenten met tegenovergestelde resultaten, waarbij deze onthou-
ding of vermindering van het vitamine A de kans op infectie niet ver-
hoogde. Zoo kostte het aan Clapham zelfs meer moeite om biggen,
die met een vitamine A-vrij dieet gevoed waren te besmetten met
Ascaris lumbricoides van het varken, dan die, welke normaal gevoed
waren. Volgens E. de Boer is er evenmin reden om aan te nemen
dat een vitamine A-arm dieet na een kunstmatige infectie de ontwikke-
ling van spoelwormen in den darm bij deze dieren zou bevorderen.

Gelijkwaardig zijn de uitkomsten van de experimenten van Kauzal,
die gedurende geruimen tijd lammeren op een deficient dieet stelde,
zoodat de normale groei zelfs ophield. Deze dieren bleken niet gevoeliger
te zijn voor een kunstmatige infectie met longwormen dan de contröle-
dieren, welke volwaardig voedsel kregen. Andere, ons niet bekende
factoren hebben deze dieren dus waarschijnlijk voor deze besmetting
beschut.

Dergelijke, schijnbaar tegenstrijdige uitkomsten, brengen ons soms
in vertwijfeling.

Wij moeten echter beseffen dat de ingewikkelde processen, waarvan
wij de uiteindelijke resultaten slechts kunnen vastleggen, met een
ongekende nauwkeurigheid in elkaar grijpen. Dat de uitkomsten soms
geheel tegenovergesteld zijn aan die, welke wij verwacht hadden,
moet geweten worden aan een tekortkoming onzerzijds wat betreft de
interpretatie van deze resultaten.

Uit het voorgaande zal U gebleken zijn dat onze huisdieren in het
algemeen op jeugdigen leeftijd en onder ongunstige omstandigheden
verkeerend het meest gevoelig zijn voor een besmetting met parasieten
en dat het voor eerstgenoemden het gunstigst is zoo spoedig mogelijk
in een toestand van evenwicht met hun indringers te komen. Immers
deze zullen zoo lang mogelijk van hun gastheer profiteeren, zij toonen
niet de minste neiging hun goed verwarmde woning, die ruim van
voedsel voorzien is, te verwisselen met de buitenwereld, waar zij een
gewissen dood tegemoet zouden gaan. Wij weten toch dat sommige
ingewandswormen jarenlang bij denzelfden gastheer een rustig bestaan

genieten en slechts wijken voor geweld in den vorm van door ons
toegediende geneesmiddelen. En mochten wij te doen hebben met
Helminthen, die een korter leven leiden, welnu dan zorgen de herhaalde
infecties, waaraan onze huisdieren bij hun verblijf in de weiden bloot-
staan zeker voor een nieuwen toevoer van darmbewoners, die er een
gastvrij onthaal zullen vinden, mits de wetten van de gastvrijheid niet
overtreden worden en de reeds eerder genoemde drempelwaarde
gerespecteerd wordt.

Indien dit laatste niet geschiedt, dan ontstaat er een reactie bij den
gastheer tengevolge van de verstoring van den evenwichtstoestand en
van de mate van deze reactie hangt het af of men al of geen ziekte-
verschijnselen zal kunnen waarnemen.

De drempelwaarde is voor elk individu verschillend en wordt door
factoren bepaald, die wij gewend zijn aan te duiden met den naam
van weerstand, zonder dat wij echter dit begrip scherp kunnen om-
schrijven.

Sprekende over weerstand gaan onze gedachten vanzelf naar het
vraagstuk der immuniteit, dat zich op het gebied der infectieziekten
tot een afzonderlijke wetenschap ontwikkeld heeft en aan de beoefenaren
daarvan steeds hooger eischen stelt. Door de parasitologen zijn vooral
gedurende de laatste jaren veel onderzoekingen op dit gebied verricht,
waarbij in de eerste plaats de aandacht gevestigd was op de mogelijkheid
dieren preventief te beschutten tegen parasitaire ziekten.

Ik wees U reeds op het feit dat de meeste parasitaire ziekten bij jonge
individuen voorkomen. Het is dan ook bekend dat de leeftijdsimmuni-
teit bij de verschillende diersoorten van zeer veel belang is en dat
bij het ontstaan hiervan automatisch de ziekteverschijnselen, welke door
de parasieten verwekt waren, verdwijnen.

Dit laatste sluit niet altijd in dat de parasieten daarbij den gastheer
verlaten, het lijkt er eerder op alsof beiden het nuttelooze van den
strijd hebben ingezien en daarom een non-agressie pact hebben gesloten,
zoodat zoowel voor parasiet als voor gastheer een behoorlijk bestaan
verzekerd is. Men komt tot deze overtuiging omdat, ingeval hee
darmparasieten betreft, er dan een enorme toename van productie vad
eieren is vast te stellen. De parasieten kunnen nu al haar krachted
besteden aan haar eigen huishouding en zij beginnen dus met het
voortbestaan van haar nageslacht te verzekeren. Deze vorm van leeftijds-
immuniteit, waarbij de gastheer parasietendrager blijft, is voldoendn
hem voor zijn verder leven te beschutten tegen zijn gasten, mits gezorgn
wordt, dat zijn levensvoorwaarden gunstig blijven, immers het isaltijt
mogelijk ook deze immuniteit te breken.

Dat een dergelijke evenwichtstoestand voor parasiet en gastheer zeer
bevredigend is, kan men zich voorstellen. Voor den parasitoloog, die
zich ook bezig te houden heeft met de bestrijding van Helminthen
bij de jonge dieren, zijn dergelijke voortdurende infectiebronnen een

ramp, immers het jonge dier, dat in de omgeving van zijn moeder
leeft, staat daardoor dagelijks aan een intensieve besmetting met eieren
of larven van parasieten bloot. Men krijgt hiervan een indruk indien
men weet dat een paard, in bovengenoemde evenwichtstoestand ver-
keerende, wat betreft een besmetting met darmstrongyliden, per etmaal
ongeveer 15-—20 milliocn eieren van deze parasieten met de ontlasting
kan deponeeren. Indien men nu aanneemt dat onder gunstige weers-
omstandigheden, wanneer moeder en veulen in de weide loopen, zich
uit elk van deze eieren een infecteerende larve kan ontwikkelen, die
in de vroege morgenuren of op regenachtige dagen langs het vochtige
gras omhoog kruipt, dan kunt U zich voorstellen aan welk gevaar
voor infectie het jonge dier dagelijks bloot staat, door het besmette
gras als voedsel tot zich te nemen.

Dat men onder deze omstandigheden zijn hoop gevestigd heeft op
preventieve besmetting der jonge dieren, met de bedoeling dergelijke
massale infecties te voorkomen, is te begrijpen.

Wij kennen gelukkig ook vormen van leeftijdsimmuniteit, waarbij
de gastheer bij het bereiken van een bepaalden ouderdom onherroepelijk
den toegang weigert aan sommige parasieten. Een sprekend voorbeeld
hiervan is Strongyloides wesleri, een uiterst klein wormpje, dat soms bij
duizenden in den dunnen darm van het veulen leeft en niet alleen
zijn gastheer veel schade berokkenen kan, maar dikwijls ook elke
medicamenteuze behandeling trotseert. Naarmate het veulen volwassen
wordt verdwijnt deze parasiet en bij volwassen paarden komt zij niet
meer voor. Hier is dus een ideale toestand bereikt, de gastheer vrij
van parasieten, zelfs zonder eenige hulp onzerzijds.

Bovengenoemde voorbeelden wijzen er dus op dat cloor de natuur
niet alleen evenwichtstoestanden geschapen worden, waardoor parasiet
en gastheer elkaar zonder zichtbare nadeelige gevolgen verdragen,
maar ook dat zich een immuniteit, zij het dan een leeftijdsimmuniteit,
ontwikkelen kan, die den gastheer volkomen beschut tegen het binnen-
dringen van bepaalde parasieten.

Een ander voorbeeld van dit streven naar een evenwichtstoestand,
dringt niet zoo direct tot ons door wanneer wij verschillende huisdieren
vreedzaam in een gemeenschappelijke weide zien grazen. Dit zal U
echter duidelijk worden indien U weet dat de verschillende ingewands-
parasieten van onze huisdieren aan een bepaalde diersoort gebonden
kunnen zijn. Wanneer zij dus gezamenlijk in een weide vertoeven en
dagelijks een hoeveelheid gras als voedsel tot zich nemen, verdwijnen
daarmede gelijktijdig de eieren en de larven van de verschillende
parasieten, die zich op de grassen bevinden. Paard, rund, schaap en
varken bewijzen elkaar dus wederzijds diensten door met het verteren
van dit gras gelijktijdig een groot aantal van bedoelde eieren en larven
te vernietigen. Hierdoor wordt de kans op infectie met te groote hoe-
veelheden van deze eieren en larven, die voor elk van deze dieren
afzonderlijk besmettelijk kunnen zijn, sterk verminderd.

Op deze wijze kunnen door dieren van een bepaalde soort ook
tusschengastheeren vernietigd worden, die larven bevatten, welke voor
dieren van een ander soort besmettelijk zijn. Als voorbeeld diene het
varken, dat een ware slakkenjager is. Met het verdwijnen van bepaalde
slakken, die de tusschengastheer van de longwormen van het schaap
zijn, wordt de besmette weide voor dit dier minder gevaarlijk, indien
men het varken vooraf de gelegenheid geeft, de daar aanwezige slakken
zooveel mogelijk te verdelgen.

Hierdoor zou dus een verstoring van den toestand van evenwicht
op eenvoudige wijze voorkomen kunnen worden.

Evenals bij de infectieziekten bestaat er ook een natuurlijke weer-
stand ten opzichte van parasitaire ziekten. Immers zijn sommige dier-
soorten ongevoelig voor een besmetting met een bepaalde parasiet,
terwijl andere soorten er het slachtoffer van kunnen worden.

Dit feit houdt zeer waarschijnlijk verband met de evolutie van het
parasitisme zelf. Men neemt aan dat oorspronkelijk verschillende
invertebraten dc kans gehad hebben gedurende vele generaties in nauw
contact te leven met groepen van hooger georganiseerde dieren, waaraan
zij zich langzamerhand hebben aangepast, zoo zelfs dat ten slotte hun
bestaan gebonden was aan deze hooger georganiseerde dieren. Dit
selectieve verband, dat zich gedurende ontelbare generaties ontwikkeld
heeft tusschen gastheer en parasiet, is de oorzaak dat bepaalde dier-
soorten slechts voor bepaalde parasieten gevoelig zijn, andere minder
gevoelig en weer andere een volkomen immuniteit bezitten. Het ont-
breken van de mogelijkheid tot aanpassing is wel een van de voornaamste
oorzaken van de natuurlijke immuniteit. Er zijn verschillende biolo-
gische factoren, die op deze aanpassing invloed kunnen uitoefenen en
men mag wel aannemen dat de biochemische factoren niet de minst
belangrijke zijn. Men denke hierbij aan de verschillende concentraties
en concentratieverhoudingen van metabolieten, welke in het organisme
der dieren kunnen bestaan, en aan de verschillende ionen zooals het
calcium-ion, het phosphaat-ion en het waterstof-ion.

Het is met name uit experimenten bekend dat de levensduur van
ingewandsparasieten ten nauwste verband houdt met de waterstof-ionen-
concentratie. Het is niet mogelijk deze vraagstukken zonder hulp van
een op dit gebied ervaren bio-chemicus op te lossen.

De verkregen immuniteit, welke zich na het doorstaan van sommige
ziekten ontwikkelen kan en die ook kunstmatig verwekt kan worden,
beschut het organisme tegen her-infecties. Het is begrijpelijk dat men
zich ook in de parasitologie ijverig bezig houdt met het vraagstuk of
een dergelijke immuniteit ten opzichte van parasieten te verkrijgen is,
en wel speciaal bij jonge dieren.

Bij de parasitaire ziekten heeft men rekening te houden met twee
vormen van immuniteit, n.1. die, welke den gastheer beschut tegen

de vestiging\' van parasieten en die, waarbij een aantal parasieten
wordt toegelaten, maar de gastheer beschermd wordt tegen de ziek-
makende werking van deze indringers. De grens tusschen dezen laatsten
vorm van immuniteit en de reeds eerder genoemde leeftijdsimmuniteit
is soms moeilijk te bepalen. Betreffende het vraagstuk der kunstmatig
verkregen immuniteit vindt men twee opvattingen tegenover elkaar.
Volgens de eene kan men dezen vorm van immuniteit tegen verschil-
lende parasieten verwekken en deze meening is gegrond op de resultaten
van experimenten, die niet alleen in het laboratorium, maar ook in
de praktijk verkregen zijn. Volgens de andere wordt een dergelijke
immuniteit ontkend. Een uitzondering wordt dan echter gemaakt
voor sommige protozoaire ziekten, waarbij zich slechts immuniteit
zou ontwikkelen, indien de gastheer parasietendrager blijft, zij het dan
in geringe mate.

Dit geldt dan voor sommige ziekten, die door bloedprotozoën ver-
wekt worden. Deze vorm van immuniteit, die men aanduidt met den
naam van premuniteit kent men ook bij infectieziekten, o.a. bij
tuberculose.

Volgens deze laatste opvatting wordt het bestaan van deze pre-
muniteit ten opzichte van ziekten, verwekt door Metazoën en speciaal
door Helminthen, niet aangenomen.

Een van de oorzaken, die her- en superinfecties zouden voorkomen,
wordt dan gezocht in de stofwisselingsproducten van de parasieten,
die belemmerend zouden werken op de ontwikkeling van nieuwe
parasieten, waardoor dus een mogelijk bestaande evenwichtstoestand
tusschen de aanwezige parasieten en den gastheer niet verbroken zou
worden.

Indien dit laatste toch het geval mocht zijn, dan zou dit verband
houden met de minder gunstige levensvoorwaarden van den gastheer
en niet met een al of niet bestaande immuniteit. Het is hier niet de
plaats om in deze kwestie stelling te nemen, evenmin wat betreft de
waarde van de immuniteitsreacties bij onze huisdieren. Wij zijn echter
overtuigd dat er zeer zeker praktische bezwaren zullen bestaan tegen
de preventieve besmetting van dieren, met het doel deze te beschutten
tegen ziekten, welke door Helminthen veroorzaakt worden.

Om een dergelijke mindere gevoeligheid ten opzichte van Helminthen
te bereiken, zouden één of meer geringe infecties met parasieten moeten
worden toegepast. Indien daarmede de gewenschte ongevoeligheid niet
zou worden bereikt, dan heeft men door deze kunstmatige infecties
slechts parasietendragers geschapen, hetgeen gezien het gevaar van
verspreiding door deze dragers, te verwerpen is. Bovendien is het zeer
lastig den juisten graad van infectie te bepalen, omdat de gevoeligheid
van de dieren ten opzichte van deze kunstmatige infectie zoo verschillend
is en men kans zou loopen het doel voorbij te streven, doordat men
op ziekte zou verwekken inplaats van te voorkomen. Indien het op
deze wijze echter wel mocht gelukken den gastheer te beschermen

voor een nieuwe infectie, dan hebben wij hier te maken met pre-
muniteit, een vorm van immuniteit waarbij de gastheer parasieten-
drager blijft. Er zou dan langs kunstmatigen weg een toestand van
evenwicht tusschen parasiet en gastheer tot stand gebracht zijn.

Alvorens deze preventieve besmetting toe te passen, zal dit vraag-
stuk van alle zijden nog uitvoerig bestudeerd moeten worden.

Uit het bovenstaande zal U wel gebleken zijn dat speciaal voor
onze huisdieren, waarbij, in verband met hun levenswijze, de kans op
het ontstaan van parasitaire ziekten zoo groot is, door den dierenarts
in de allereerste plaats gestreefd moet worden naar het bereiken van
een evenwichtstoestand tusschen parasiet en gastheer.

De therapia magna sterilisans, zooals wij deze bij de infectieziekten
gaarne zouden wenschen, is bij de parasitaire ziekten van onze dieren
moeilijk uitvoerbaar. Over de wijze, waarop een evenwichtstoestand
verkregen kan worden heb ik getracht U een denkbeeld te geven en
het zou verleidelijk zijn hierover verder uit te wijden. In mijn gedachten
komt echter het slot van de reeds eerder genoemden brief, door Biuloo
aan AntoMie van Leeuwenhoek gericht, hetwelk als volgt luidde :

„Ik zou wyder nu van de bovengeeyschte geneezmiddelen in het
algemeen en bizonder spreeken, vreesde ik niet alreeds de wet van
bescheidenheid, het opschrift van deeze verhandeling en de bepaaling
van een geschrift, atlleen tot eèn oogwit geschikt, overtreden te hebben:
houdende, naamelijken, UE: te lang van zyn bezigheden en met zaa-
ken op, welke eygentlyken tot zynne oefening niet behooren: rekken-
de de redenering langer, dan wel de naam van een brief vereischt."

Bij Koninklijk besluit ben ik benoemd tot Buitengewoon Hoog-
leeraar aan deze Universiteit. Het stemt mij tot groote dankbaarheid
door Hare Majesteit de Koningin tot dit eervol ambt geroepen te zijn.

Het getuigt van Uw vooruitzienden blik dat U reeds meer dan
tien jaren geleden de noodzakelijkheid hebt ingezien dat de veterinaire
parasitologie en de parasitaire ziekten een afzonderlijk leervak dienden
te vormen, met het gevolg dat ik belast werd met een onderwijsopdracht.
Zeer erkentelijk ben ik voor Uw onmisbare medewerking, waaraan
het te danken is dat deze leerstoel thans tot stand is gekomen. U kunt
overtuigd zijn dat ik de taak, die mij hierdoor wordt opgelegd, naar
mijn beste krachten zal trachten te vervullen. Deze nieuwe leerstoel
stelt nieuwe eischen en ik hoop in de toekomst op Uw zeer gewaardeerde
medewerking te mogen rekenen.

Ik ben overtuigd dat ik den steun, dien ik van U heb mogen onder-
vinden tijdens de periode, gedurende welke ik met een onderwijs-
opdracht belast was, thans nog minder zal kunnen ontberen. Indien
ik in het vervolg met wenschen in het belang van het onderwijs en
van de ontwikkeling van de veterinaire parasitologie tot U mocht
komen, twijfel ik er niet aan dat ik ook dan bij U een bereidwillig
gehoor zal vinden.

Door mijn langdurige werkzaamheid bij het veterinaire onderwijs
had ik reeds het voorrecht met verschillenden Uwer in nauwer contact
te treden en was daardoor in de gelegenheid van Uw kennis van het
onderdeel der wetenschap, door U beoefend, een nuttig gebruik te
kunnen maken. Het voorrecht thans in Uw kring te zijn opgenomen
en de welwillendheid, waarmede Gij mij zijt tegemoet getreden, worden
door mij met dankbaarheid aanvaard.

Mijn studententijd ligt reeds vele jaren achter mij, zoodat ik niet
tot Uw leerlingen heb behoord. Door de onderlinge samenwerking,
welke er tusschen alle medewerkers dezer Faculteit bestaat, heb ik
steeds ruimschoots van Uw veelomvattende kennis en zeer gewaardeerde
hulp kunnen profiteeren. Uit den aanvang van mijn rede is U wel
gebleken dat de parasitoloog zich op verschillend wetenschapplijk
terrein dient te bewegen en hij zonder Uw medewerking zijn doel
niet zou kunnen bereiken. Ik ben overtuigd dat ik in de toekomst
ook op Uw hulp zal mogen rekenen.

Met eerbied gedenk ik mijn oud-leermeester de Jong, die is heen-
gegaan. Zijn groote werkkracht, waardoor het hem mogelijk was
gedurende verscheidene jaren twee laboratoria te beheeren en tevens
het onderwijs in de vergelijkende pathologie te Leiden en in de
parasitaire- en infectieziekten te Utrecht te geven, hebben de bewon-
dering van zijn leerlingen opgewekt. Mijn herinnering aan hem is die
van een gestrengen en begaafden leermeester.

Meer dan twintig jaren heb ik als conservator onder Uw leiding
aan het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten gewerkt en ik
behoef U niet te zeggen dat zich gedurende dien tijd een hechten
band gevormd heeft tusschen het Instituut en mij. Het ontstaan van
dezen band is in de allereerste plaats te danken aan U, door de wijze
waarop U bij Uw medewerkers de lust tot wetenschappelijken arbeid
weet aan te kweeken.

Immers zoodra U overtuigd is dat zij bekwaam zijn hun werk zelf-
standig te verrichten, laat U hen vrij het onderzoek naar eigen inzichten
te voltooien. Dit geeft zelfvertrouwen, een onontbeerlijke factor voor
het doen slagen van eiken wetenschappelijken arbeid.

Sedert 1916 staat U aan het hoofd van ons Instituut en gedurende
deze periode heeft de wetenschap der parasitaire- en infectieziekten
zich dermate uitgebreid, dat er een oplossing noodig was om het onder-
wijs in deze vakken volgens Uw geest te doen geschieden.

Half werk wordt door U nimmer verricht en daarom zag U zich
genoodzaakt een deel van Uw onderwijs uit handen te geven. Mede
aan Uw volharding is het te danken dat deze nieuwe leerstoel tot
stand is gekomen en het stemt mij tot groote dankbaarheid dat U mij
waardig geacht heeft deze te bezetten. Ik twijfel er niet aan dat de
vriendschappelijke verhouding, welke er steeds tusschen ons geweest is,
ook in de toekomst zal blijven voortbestaan.

Van de vele jaren, gedurende welke wij aan het Instituut voor
Parasitaire- en Infectieziekten samenwerkten, heb ik de aangenaamste
herinneringen behouden. Uw origineele denkbeelden over de ver-
schillende wetenschappelijke problemen maakten het steeds tot een
genoegen met U hierover van gedachten te wisselen. Dat deze samen-
werking destijds door verandering van Uw werkkring een einde ge-
nomen heeft, is door mij ten zeerste betreurd geworden.

Dames en Heeren Lectoren, Privaatdocenten, Conservatoren en Assistenten der
Veeartsenij kundige Faculteit.

Met dezen dag wordt officieel een tijdperk van mijn leven afgesloten.
De vele goede herinneringen, die ik hiervan bewaren zal, zijn in de
allereerste plaats te danken aan de kameraadschappelijke geest en de
prettige samenwerking, welke er steeds tusschen U en mij bestaan heeft.

In het bijzonder denk ik hierbij aan U, waarde Nieschulz, Bos en
Jansen, van wie ik zooveel bewijzen van vriendschap mocht onder-
vinden. Ik ben ervan overtuigd dat deze aangename verhouding ook
in het vervolg zal blijven bestaan.

Dat ik het laatst het woord tot U richt houdt slechts verband met
een bestaand gebruik. Wij zijn geen onbekenden voor elkaar, daar ik
reeds meer dan tien jaar het voorrecht had de veterinaire parasitologie
en de parasitaire ziekten te doceeren. Mijn opvatting betreffende dit
onderdeel van Uw studie is U voldoende bekend. Het leeren van
feiten-materiaal heeft hierbij slechts betrekkelijke waarde. Uit hetgeen
ik hedenmiddag gezegd heb, zal U wel gebleken zijn dat het van

groot belang is U op de hoogte te stellen van de biologische vraag-
stukken, die zich op dit gebied voordoen. Door de oplossing hiervan
zal het beter mogelijk zijn tot een doeltreffende bestrijding der ziekten
in het algemeen en van de parasitaire ziekten in het bijzonder te
geraken.

In een beschouwing, die de hoogleeraar van Oijen kort geleden
over het diergeneeskundig onderwijs in Nederland gehouden heeft,
sprak hij den wensch uit dat aan den hoogleeraar in infectieziekten
en aan dien in parasitaire ziekten, naast research werk, ruim baan
gegeven zou worden voor practisch klinischen arbeid. Dat dit ook mijn
wensch is behoef ik U niet nader te betoogen. De vervulling hiervan
zou toch in de allereerste plaats het onderwijs en daardoor U ten
goede komen.

Manninger en Kotlan, voor U geen onbekenden, hebben zich nog
onlangs betreffende het voorkómen van parasitaire- en infectieziekten
als volgt uitgelaten : „Der Tierarzt hat in erster Linie im Dienste der
Vorbeuge zu stehen".

U zult deze uitspraak natuurlijk geheel kunnen onderschrijven, maar
het is goed hieraan nog eens herinnerd te worden evenals aan het
Latijnsche spreekwoord „Natura sanat, medicus curat", opdat U in
de toekomst hiernaar zult weten te handelen.

De Surinaamsehe geneesheer F. Corsten had reeds meermalen
nauwe aanraking gehad met den Diergeneeskundigen Dienst. Van
Juni 1913 tot October 1913 was hij wnd. directeur van het slachthuis
en daarna tot Juli 1917, assistent-keurmeester van Vleming, wiens
dienst hij gedurende zijn verlof 1920—1921 waarnam. Van 1922—1927
studeerde hij in Nederland voor dierenarts ; na het behalen van zijn
diploma werd hij in de gelegenheid gesteld nader kennis te maken met
de veeteelt in Nederland.

Volgens de salarisregeling 1925 (Resolutie van 10 Augustus 1925
No. 2416, G.B. 1925 No. 54) werd de Gouvernements-Veearts met den
Entomoloog, Landbouwscheikundige en Plantkundige ingedeeld in
schaal No. 26 van ƒ6000.— tot ƒ8000.— per jaar. Voor den Gouver-
nements-Veearts werd, voor het uitoefenen van particuliere praktijk,
een bedrag van ƒ 500.- - per jaar afgetrokken, dus gesteld op ƒ 5500.—
tot ƒ7500.—.

Alhoewel hier de dierenarts geplaatst werd in een schaal, waarop
hij volgens zijn vooropleiding volkomen recht had, was het aftrekken
van ƒ 500.— vreemd, temeer omdat een dergelijke bepaling voor gc-
neesheeren met praktijk niet tot stand kwam.

De gelijkstelling van de salarissen in schaal no. 26 bleef bestaan tot
1929, toen bij resolutie van 15 Augustus No. 2995 (G.B. >929 No. 60)
de entomoloog, de landbouwscheikundige en landbouwkundige, na
het genieten van de maximum bezoldiging gedurende een jaar, kwamen
in de hoogere schaal No. 30 van ƒ8000.— tot ƒ 10.000.— per jaar, en
de Gouvernements-Veearts in zijn oude schaal bleef. Deze voor den
diergeneeskundigen stand onbevredigende regeling werd tot heden
gehandhaafd.

Corsten ging in Suriname vol moed aan het werk maar overleed
helaas te spoedig om zijn plannen te kunnen verwezenlijken.

De rundvee- en varkensstapel bleven toenemen ; voor 1928 waren
de veecijfers : 13.784 runderen, 198 paarden, 1130 ezels, 168 muilezels,
184 schapen, 4150 geiten, 6026 varkens en 25 karbouwen.

Corsten drong aan op het aanschaffen van goed buitenlandsch
fokmateriaal. Hij wilde de melkproductie verhoogen door kruisingen
met Dairy Shorthorn en de massa van het trek- en slachtrund ver-
grooten met Zebu. Het houden van goede dekstieren trachtte hij te
LXVI 39

bevorderen door het geven van aanhoudingspremiën van ƒ 50.— per
jaar. Jaarlijks zouden de dekstieren gekeurd worden door een keu-
ringscommissie ; de toegekende premiën zouden worden uitbetaald
als het betrokken dier gedurende een jaar ter beschikking was gehouden.
Door zijn spoedig overlijden kwamen deze plannen niet tot uitvoering.
Het slachtverbod voor vrouwelijk vee met minder dan zes breede
tanden werd ingetrokken (1928).

De varkensfokkerij in Coronie nam toe ; het vervoer naar de stad
werd beter geregeld. Op plantage Beekhuizen werden proeven genomen
met Tamworthbeeren.

De geitenfokkerij bleef van weinig beteekenis ; het vleesch werd
door Britsch-Indiërs genuttigd ; geitenmelk echter weinig gedronken.
Voor eventueele verbetering werd gedacht aan het kruisen met Tog-
genburger bokken.

De pogingen om de Hollandsche boeren te brengen tot coöperatie,
schenen met het oprichten van de vereeniging „Ons Belang" te zullen
slagen. Al spoedig bleek, dat deze menschen het nut van coöperatie
niet konden inzien en het eigen belang steeds op den voorgrond stelden,
zoodat de vereeniging al spoedig moest worden opgeheven.

De veestapel kon vrijwel voorzien in de behoefte aan slachtvee,
zoodat de invoer uit het buitenland verminderde (1928—162 runderen
en 462 varkens). De invoer werd ook minder, doordat vanaf 1923 een
invoerrecht van ƒ7.50 voor een rund en ƒ 2.— voor een varken werd
geheven ; voordien was de invoer vrij.

Op 6 Februari 1929 werd aan boord van de „Prinses Juliana" miltvuur
vastgesteld bij een rund afkomstig uit Britsch-Guyana.

Bij de keuringen in het slachthuis werden meermalen gevallen van
borstziekte bij het varken waargenomen.

Van de niet wettelijk bestreden ziekten werden vermeld : tuberculose
(rund en varken) ; cachexie ; hyclraemie ; pyaemie ; anaemie (rund) ; para-
sitaire aandoeningen bij rund en varken ; cysticercosis (rund).

Door het verspreiden van een geschriftje „Korte mededeelingen
over het nadeel veroorzaakt door de teeken (couparies) bij het vee"
vestigde Corsten nogmaals de aandacht op het voordeel van een doel-
matige bestrijding.

Er werd hard gewerkt aan het wijzigen van de vleeschkeurings-
voorschriften in verband met het klaar komen van den bouw van
siachthuisjes in Coronie en Nicuw-Nickerie. De nieuwe verordening
op de Openbare Slachthuizen werd in 1929 door de Koloniale Staten
goedgekeurd. De in werking treding zou evenwel nog lang op zich
laten wachten (1 September 1936), omdat de belangstelling voor een
slachthuis in Nieuw-Nickerie bekoelde en het gebouw verhuurd werd
aan een Chineeschen winkelier.

schaffen van het penschiettoestel van Schermer. De cadavers en
afgekeurde slachtdeelen werden vernietigd door begraven en niet
meer door het laten zinken in de rivier.

Daar er geen gelden beschikbaar waren voor een koelhuis bij het
slachthuis, werd een regeling getroffen met een particuliere maat-
schappij, die enkele koelkamers bouwde en aan de slagers verhuurde.

De slachtingen bedroegen in 1928 : 3285 runderen, 1470 varkens en
8 geiten. Corsten klaagde herhaaldelijk over de slechte inrichting
van het slachthuis.

Na den dood van F. Corsten werd zijn dienst op het slachthuis
waargenomen door den Surinaamschen geneesheer D. L. Ellis (Decem-
ber 1929—Januari 1931).

De Directeur van het Landbouwproefstation trachtte het Surinaam-
sche kippenras te verbeteren door het kruisen met Rhocle Islands Reds,
betrokken uit Nederland en Amerika. Ook werd een stier (kruising
van Zebu met Friesch) uit Trinidad ingevoerd. Deze stier werd eerst
uitbesteed bij verschillende Hollandschc boeren, daarna verkocht aan
plantage Beekhuizen, die, toen bleek, dat het bevruchtingspercentage
te wenschen overliet, het dier al spoedig verkocht aan den slager.

De kruisingen van de Rhode Island Reds voldeden beter dan de
Surinaamsche kip ; de raszuivere dieren bleken niet bestand tegen de
gewijzigde omstandigheden. De fokkerij had te lijden van een bloe-
derige diarrhee bij kuikens (Pullorum of Coccidiosis ?).

Pogingen om het eendenras te verbeteren door kruisen met Khaki-
Campbell eenden hadden geen resultaat, omdat de belangstelling
voor eenden niet groot was en de verliezen door kaaimannen en water-
slangen soms aanzienlijk waren.

Frickers kwam uit op hetzelfde salaris als F. Corsten ; een poging
in Holland gedaan bij het Ministerie van Koloniën om zijn salaris te
brengen op het peil van de andere ambtenaren uit schaal no. 26, mis-
lukte, ook al omdat he\'t vertrek overhaast plaats vond en hij nog niet
voldoende op de hoogite was van de Surinaamsche toestanden.

Gedurende zijn ambtsperiode ging hij meerdere malen naar Britsch-
Guyana. Zijn verlof in 1934 werd besteed om een bezoek te brengen
aan en de veeteelt- en diergeneeskundige toestanden te bestudeeren
van Britsch-Guyana, Venezolaansch-Guyana, Trinidad en Cura^ao.
In 1936 maakte hij in opdracht van den Gouverneur van Suriname
en mede op verzoek van den Gouverneur van den Staat Para—Brazilië,
een reis naar Para-Brazilië en had toen tevens gelegenheid iets te weten
te komen over den dienst in Cayenne (Fransch-Guyana).

In zijn verlof naar Holland bestudeerde hij op de tropische afdeeling
van het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten te Utrecht enkele
bloedziekten (veroorzaakt door Babesia bigemina, Anaplasma margi-

nale en Trypanosoma viennei) van een meegebracht Surinaamsch
kalf. kocht enkele Friesche stamboekdieren, die met de Surinaamsche
stammen werden geïmmuniseerd, maakte plannen voor het verbeteren
van het slachthuis te Paramaribo en bezocht daarvoor verschillende
slachthuizen in Nederland, woonde als gedelegeerde van de Neder-
landsche Regeering het Internationaal Veeartsenijkundig Congres in
Zürich en Interlaken bij en was tevens in de gelegenheid het Inter-
nationale Congres voor Tropengeneeskunde en Malaria in Amsterdam
mee te maken.

Gedurende het verlof in 1934 werd hij vervangen door den hulp-
keurmeester H. C. Corsten ; in 1936 door den hulpkeurmeester J.
A. Wessels en den Surinaamschen geneesheer C. R. Bleno de Mes-
quita, terwijl toen mede door het uitbreken van een infectieuze en-
cephalo-myelitis bij eenhoevige dieren ook nog gebruik gemaakt werd
van de diensten van Dr. A. E. Wolff, hoofd van het laboratorium
van \'s Lands Hospitaal en den dierenarts F. H. Sardeman - - Cura9ao,
die, in verband met de ziekte, vanuit Cura$ao per vliegmachine werd
ontboden.

De dienst ressorteerde geheel onder den Openbaren Gezondsheids-
dienst en werd in 1938 bij de nieuwe Landsverordening van ₃ December
1938, regelende het Overheidstoezicht op de Volksgezondheid (G.B.
1938 No. 131) officieel bestempeld met den naam van „Diergenees-
kundige Dienst".

De veestapel bleef vooruit gaan, ondanks het feit dat de prijzen van
levend vee, vleesch en melk aanzienlijk daalden. Dc grootte van den
veestapel bedroeg in 1937 : 21.209 runderen ; 474 paarden, 1165 ezels ;
120 muilezels; 729 schapen; 4912 geiten; 7109 varkens en 48 kar-
bouwen.

De rundveestapel kon geheel aan de behoeften aan slachtvee en con-
sumptiemelk voldoen ; de invoer van varkens bleef de eerste jaren nog
bestaan, maar na de devaluatie van den gulden in September 1936,
hield ook deze op.

Alhoewel de invoer ophield, blijft vergrooting en verbetering van
den veestapel gewenscht, omdat het verschc vleesch nog te duur is
om een volksvoedsel genoemd te kunnen worden ; de prijs ervan ligt
in doorsnee nog boven dien van het ingevoerde zoute vleesch, terwijl
dat bij goedkoop vee ook in Suriname zelfgemaakt zou kunnen worden
en op den duur uitvoer naar Fransch-Guyana en Cura9ao niet tot de
onmogelijkheden behoort.

Het jaarlijks op de begrooting voor verbetering van de veeteelt
uitgetrokken bedrag van f 1000.— is te klein om veel te kunnen bereiken.
Het savannaveeteelt vraagstuk had de volle aandacht, nadat de wild-
veeteeltbedrijven in Venezuela (omgeving Ciudad-Bolivar) en Para-
Brazilië waren bezocht, werd ondanks de slechte ervaringen opgedaan

in Britsch-Guyana, een proef genomen door eenig vee af te staan aan
het Indiaansche dorpsbestuur van Powakka.

Eerst werden er een twaalftal runderen van het Surinaamsche
laagland heen gebracht en in April 1938 een vijftiental betrokken uit
Britsch-Guyana en afkomstig van de Rupununi savannen. Deze dieren
werden bijgevoerd met een volledig mineraal-mengsel.

Alhoewel de proef nog niet geëindigd is, kan al wel vastgesteld worden,
dat het houden van vee op de intermediaire savannen lang niet zoo
eenvoudig is als de beheershoutvester J. W. Gongrijp omstreeks 1920—
1922 wel meende. Aan de proef zijn als nadeelen verbonden : het
afstaan van het vee aan Indianen, die voordien nooit runderen gehouden
hadden en die niet steeds met evenveel zorg de dieren verzorgden en
de mineralen voerden en het er niet op brengen van het voor een
dergelijke proef meest geschikte Zeburas. Door gebrek aan financiën
kon de proef evenwel niet anders gedaan worden.

Vermoedelijk zijn de savannen veel dieper in het binnenland aan
de grenzen van Brazilië en Britsch-Guyana, evenals in Britsch-Guyana
en Brazilië het geval is, beter geschikt. Doordat deze gebieden van het
kustland gescheiden zijn door ondoordringbare oerbosschen en rivieren
met stroomversnellingen, zou een afvoer naar de kust groote bezwaren
met zich meebrengen en zouden met die proeven groote kapitalen
gemoeid zijn.

Aan het oprichten van een modelboerderij kon met een crediet van
ƒ 1000. per jaar niet gedacht worden. Om toch iets in die richting
te kunnen bereiken, werd met medewerking van den Directeur van de
inrichting voor zwakzinnigen op Wolffcnbuttel en den leider van de
Rijpere Jeugd, getracht de veebedrijven op Wolffcnbuttel en Oost-
huizen te verbeteren. Op Wolffenbuttel werd begonnen met het aan-
planten van snijgrassen (Tripsacum laxum en Ubariet), het bijvoeren
van een melkmeelmengsel, samengesteld uit het inheemsche rijstslijp-
meel en ingevoerde eiwitrijke vocdermiddelen en mineralen ; het
contröleeren van de melkgift en het kruisen met een Zebu-Friesch-
Hollandschen stier, ingevoerd uit Trinidad. De kosten van deze proeven
werden bestreden uit de gelden verkregen met het mesten van varkens
met het keukenafval van die inrichting. De bedoeling is om te gaan
kruisen met Friesche stieren, in Utrecht geïmmuniseerd met Suri-
naamsche babesia bigemina en anaplasma marginale stammen.

Op Oosthuizen werd v.n.1. aandacht besteed aan het kruisen van de
inheemsche varkens met ingevoerde Large Black beeren, welke kruising
ook voor Coronie werd aangeraden. Het eiwitgehalte van de voeder-
rantsoenen op Oosthuizen werd verhoogd met het bloed en slachtafval
van het slachthuis, terwijl mineralen bijgevoerd werden.

De runderen worden aldaar gekruist met een uit Trinidad inge-
voerden Zebustier. Door gebrek aan gelden konden geen buitenlandsche
Zebustieren worden aangeschaft oin in de veecentra te worden gesta-
tionneerd.

De verbetering van den Surinaamschen veestapel zal v.n.1. gezocht
moeten worden in het opvoeren van het Zebubloed. De kruising met
de Friesche stieren op Wolffenbuttel verkeert nog geheel in het stadium
van proefneming.

De door de R.K. Missie aan den Copyweg ingevoerde Maas-Rijn
en IJselstier heeft het enkele jaren goed gedaan. Ter plaatse waren
evenwel niet voldoende koeien om in den korten tijd, dat het dier
leefde, veel nakomelingen te kunnen krijgen.

De verbetering van de pluimveeteelt behoort bij den Directeur van
het Landbouwproefstation, die doorging met het kruisen met Rhode
Islands Reds. De resultaten met de zuivere rasdieren bleven niet gunstig ;
de kruisingen waren in vleesch- en eierproductie beter dan de Suri-
naamsche kippen.

De wettelijke bestrijding van de veeziekten bleef gebaseerd op de
oude verordening tot regeling van de veeartsenijkundige politie (G.B.
igio No. 20). Een voorstel om den invoer van vee strenger te regelen
overeenkomstig de bestaande bepalingen in Nederlandsch-Oost-Indië,
werd nog niet ten uitvoer gebracht. Een nieuwe verordening van 21
September 1934 (G.B. 1935 No. 39) ter voorkoming en bestrijding
van hondsdolheid (rabiës) in Suriname, werd op 1 September 1937
van kracht. Deze verordening regelt de maatregelen bij invoer van
honden, katten en apen overeenkomstig de bestaande bepalingen in
Nederlandsch-Oost-Indië (het overleggen van gelegaliseerde gezond-
heidsverklaringen en een verklaring van de plaatselijke autoriteit dei-
streek, vanwaar het dier afkomstig is, waaruit blijkt dat aldaar gedu-
rende de laatste vier maanden geen hondsdolheid is voorgekomen,
anders gaan de dieren, op kosten van den eigenaar, 4 maanden in qua-
rantaine of worden afgemaakt).

De maatregelen bij veeinvoer bestonden uit een, uit den aard van
de zaak, vluchtig, klinisch onderzoek van de dieren. Nadat gebleken
was, dat er in de naburige landen verschillende veeziekten voorkwamen
(miltvuur, mal de caderas, mond- en klauwzeer, rabiës, e.a.) werd al spoedig
overgegaan tot het eischen van gelegaliseerde gezondheidsverklaringen,
waarbij werd uitgegaan van het standpunt, dat de invoerder van vee
moest bewijzen dat zijn vee geen gevaar opleverde voor den Suri-
naamschen veestapel. Kon hij dat niet, dan werden de dieren als ver-
dacht van te lijden aan ziekte beschouwd in quarantaine gehouden
en geleidelijk afgeslacht. Voor dat de hondsdolheid-verordening was
afgekondigd, werd dit standpunt ook t.a.v. honden gevolgd en gaf
aanleiding tot moeilijkheden, die echter verdwenen toen bij de twee
eerste gevallen (uit Haiti en New-York) bij telegrafische navraag bleek,
dat in de plaatsen van herkomst inderdaad hondsdolheid voorkwam.

De invoer van vee uit Britsch-Guyana werd tijdelijk verboden
(voorkomen van miltvuur), die uit Trinidad eerst verboden (voorkomen
van rabiës) en later op de door den Gouverneur te stellen voorwaarden

voor fokvee weer toegestaan ; die uit Brazilië (voorkomen van miltvuur,
mond- en klauwzeer, hondsdolheid) verboden.

Door deze maatregelen kon het binnensleepen van veeziekten uit
het buitenland geheel worden voorkomen.

Gedurende het verlof van Frickers in 1938 kwam bij éénhoevige
dieren een infectieuze encephalo-meningitis voor. De diagnose werd gesteld
en de bestrijding geregeld door den Gouvernements-veearts uit Cura5ao
(F. H. Sardeman) ; het hoofd van het laboratorium van \'s Lands Hos-
pitaal (Dr. A. E. Wolff) en den assistent van den Gouvernements-
Veearts (den Surinaamschen geneesheer C. R. Bueno de Mesquita).

Over de niet wettelijk bestreden, besmettelijke veeziekten kan het
volgende worden opgemerkt.

Tuberculose werd geregeld in gering percentage bij de slachtdieren
aangetroffen. Bij een onderzoek in 1933 in Goronie, waarbij gebruik
gemaakt werd van de ophthalmoreactie op 2 achtereenvolgende dagen,
bleken van de 149 dieren er 77 (52 %) positief, 23 (16 %) dubieus en
49 (33 %) negatief te reageeren. Alhoewel gedacht werd aan een
bestrijding met B.C.G.vaccin, kon daar in verband met de afgelegen
ligging van het district niets van komen. Bij enkele melkveehouders
rondom de stad bleek ook tuberculose voor te komen, evenals in het
district Nickerie.

Besmettelijk verwerpen door Brucella Bang werd in 1932 geconstateerd
bij 2 veestapels, die v-ermoedelijk geïnfecteerd werden door runderen
uit Britsch-Guyana. De aandacht werd op deze ziekte gevestigd na het
voorkomen van een ge-val van febris undulans bij een opzichter van een
plantage. De diagnose werd gesteld op de klinische verschijnselen en
een positieve agglutinatie.

Tetanus werd bij paarden, ezels en muildieren vastgesteld ; gevallen
waarbij later kinderen zich in de stal infecteerden en stierven kwamen
voor.

Vogelpokken en diphtherie kwamen, ook reeds bij kuikens van 10—14
dagen, heerschend voor en gaven aanleiding tot belangrijke sterfte,
evenals Pullorum.

Verder werden nog vastgesteld septico-pyaemieën bij pas geboren dieren
(kalf, veulen), hondeziekte met vaak groote sterfte onder de ingevoerde
rashonden en de infectieuze gastro-enteritis bij katten, met eveneens een
zeer hoog sterftecijfer; deficiëntieziekten : (rachitis, osteo-malacie, osteo-
fibrosa) en rheumatische spier- en gewrichtsontstekingen.

Verschillende tropische en parasitaire ziekten werden onderzocht
met medewerking van de tropische en parasitaire afdeelingen van het
Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten van de Veeartsenijkundige
Faculteit van de Rijksuniversiteit te Utrecht (Prof. Dr. L. de Blieck
en zijn medewerkers Dr. E. A. R. F. Baudet, Prof. Dr. O. Nieschulz
en A. Bos).

somo. viennei werden in Utrecht nader onderzocht. Toen de eigenschappen
van de Surinaamsche stammen voldoende onderzocht waren, werden
4, naar Suriname te exporteeren stamboekrunderen, ermee geïmmu -
niseerd.

Een aanvang werd gemaakt met het verzamelen en determineeren
van de in Suriname bij huisdieren voorkomende parasieten. De volgende
parasieten werden reeds waargenomen (determinatie in samenwerking
met Dr. Baudet).

Paramphislomum cervi (rund) ; Gastrodiscus aegyptiacus (paard, ezel,
muildier) ; Diphylobathrium erinacei ? (hond) ; Anaplocephala perfoliata
(paard, ezel, muildier) ; Paranaplocephala mamillana (paard) ; Dipylidium
caninum (hond) ; Cyslicercus cellulosae (varken) ; Cysticercus tenuicollis (var-
ken, rund) ; Cysticercus inermis (rund) ; Echinococcus polymorphus (rund,
varken) ; Ascaris lumbriccides (varken) ; Toxocara canis (hond) ; Toxccara
mystax (kat) ; Parascaris equorum (paard, ezel, muildier) ; Ascaridia
columbae (duif); Ascaridia lineata (kip); Oxyuris equi (paard, ezel, muil-
dier) ; Slrongyloides papillosus-syn. ransomi (varken) ; Slrongylus equinus
(paard, ezel, muildier) ; Slrongylus vulgaris (paard, ezel, muildier) ;
Slrongylus edentatus (paard, ezel, muildier) ; Triondontophorus serratus
(paard, muildier) ; Trichonema. auriculatum (ezel) ; Oesophagostomum
dentatum (varken) ; Oesophagostomum columbianum (geit) ; Stephanurus
dentatus (varken) ; Ancylostoma caninum (hond) ; Necator suillus (varken) ;
Haemonchus contortus (rund, schaap) ; Metastrongylus salmi (varken) ;
Dictyocaulis filaria (rund) ; Diclyocaulis arnfieldi (paard, ezel) ; Diro-
filaria immitis (hond) ; Setaria equina (paard, ezel, muildier) ; Setaria
labiato-papillosa (rund) ; Habronema microstoma (paard, ezel, muildier) ;
Habronema megastoma (paard, ezel) ; Spirocerca sanguinolenta (hond) ;
Arduenna strongylina (varken) ; Oxyspirura mansoni (kip) ; Trichuris ovis
(rund) ; Macracanthorynchus hirudinaceus (varken).

Behalve deze parasieten en de door hen veroorzaakte aandoeningen
kwamen ook nog voor :

huidschimmelziekten (paard, rund, hond) ; Hyphomycosis destruens (paard,
ezel, muildier) ; vermineuse dermatitis (paard, ezel, muildier) ; demodicosis
(honden) ; scabiës (hond, kat, kip) ; argasidae (bij kippen) ; teeken (rund,
eenhoevige dieren, hond) ; micro-thrombidiën (paard, rund, hond, kat
vogels, enz.)\'; myiasen (door vliegenlarven); dermatobia (paard, ezel,
muildier, rund, hond) ; surcopsylla penetrans, vlooien, luizen, vliegen, taba-
niden, enz.

Bij resolutie van 22 Januari 1932 No. 285 (G.B. No. 7) werden de
openingsuren van het Openbaar Slachthuis te Paramaribo veranderd
en gebracht op 5.30—7.30 (8.30) en 9.30—13.—(14.—) uur.

Met ingang van 1 September 1936 werd de nieuwe verordening op
de openbare slachthuizen (G.B. 1929 No. 54) van kracht. Bij deze
verordening werd de mogelijkheid geschapen om in Suriname ver-
schillende slachthuiskringen, waarbinnen niet anders geslacht mocht

worden dan in .het centrale openbare slachthuis, vast te stellen. Bij de
uitvoeringsbesluiten van de verordening (van 14 October 1937 G.B.
No. i 15 en 116) werden slachthuiskringen voor Paramaribo en Nieuw -
Nickerie vastgesteld en reglementen voor de kringen en slachthuizen
gegeven.

Het gebouw te Nieuw-Nickerie werd voor de eene helft ingericht
als slachthuis en voor de andere helft als vleeschverkoopplaats met
verschillende halletjes voor de slagers.

In 1938 werden ook honden, die nogal eens door de Chineezen ge-
slacht werden, opgenomen als slachtdieren.

Een aanvulling van de verordening, waarbij eischen gesteld kunnen
worden aan slachterijen, vleeschwinkels, bewaarplaatsen van vleesch
enz. en de strafbepalingen worden uitgebreid, is thans bij de Staten
in behandeling.

De keuring buiten de slachthuiskringen bleef opgedragen aan de
Gouvernements-geneesheeren (G.B. 1929 No. 34). Voor het slachten
van een rund of varken in het district is vanaf 1934 (G.B. 1934 No. 1)
vergunning noodig van den betrokken Districts-Commissaris. Deze
regeling werd gemaakt om moeilijkheden te voorkomen in verband
met d.e godsdienstige opvattingen van de het Hindoeïsme en den Islam
belijdende ingezetenen.

Het slachthuis te Paramaribo voldeed niet aan eenvoudige hygië-
nische eischen. Een voorstel om een geheel nieuwe inrichting te bouwen
werd afgewezen ; geleidelijk werd echter overgegaan tot het verbeteren
van de slachthallen, de darmwasscherij, het kantoor, het laboratorium
en de stallen.

Er werd een nieuwe verwerkingsinrichting gebouwd (stoomketel
met autoclaaf en vetafscheider), zoodat aan het begraven van de cada-
vcrs en afgekeurde deelen een eind kwam. In de verwerkingsinrichting
kwamen een groote en kleine sectietafel. Het instrumentarium en de
bibliotheek werden geleidelijk uitgebreid. Door aansluiting bij de
waterleiding en het electrisch net werd de water- en lichtvoorziening
in overeenstemming met de eischen gebracht.

Alhoewel deze veranderingen groote verbeteringen genoemd kunnen
worden, blijft groote behoefte aan een koelhuis, verkleedlokaal voor
slagers en -knechts en een grooter laboratorium, dat tevens dienstig
kan zijn voor het onderzoek van in Suriname voorkomende veeziekten,
bestaan.

Het personeel bestond oorspronkelijk uit een directeur, een hulp-
keurmeester en 4 knechten. Door bezuiniging werden 2 knechten ont-
slagen, terwijl na het bouwen van de verwerkingsinrichting er een
nieuwe knecht bijkwam en vanaf 1 Januari 1938 een Surinaamsche
geneesheer werd toegevoegd als assistent van den Gouvernements-
Veearts.

Het maximum aantal slachtingen bedroeg 3390 runderen, 2259
varkens en 13 geiten. De eerste jaren werden nog slachtrunderen

ingevoerd uit Britsch-Guyana en Brazilië, de laatste drie jaren echter
niet meer. De invoer van slachtvarkens uit Britsch-Guyana wisselde
vóór de devalutie van den gulden (September 1936) van 184 tot 476
stuks per jaar ; na de devaluatie hield ook deze invoer op.

De inheemsche slachtrunderen waren v.n.1. afkomstig uit de om de
stad Paramaribo gelegen districten ; de varkens kwamen voor het
grootste deel uit Coronie, terwijl de laatste jaren de aanvoer uit Nickerie
toenam.

De opbrengsten aan slacht- en keurgelden wisselden van f 23.000,—
tot ƒ 28.000,— per jaar. Elk jaar werd een winst gemaakt van gemiddeld
ongeveer ƒ8.000,— tot ƒ 10.000,—.

Het versch vleeschverbruik per hoofd per jaar bedroeg in Paramaribo
ongeveer 8—9 kg, waarvan 6—7 kg rund- en 2 kg varkensvleesch. De
prijs van het versche vleesch was in doorsnee hooger dan dat van het
ingevoerde zoutevleesch, zoodat het versche vleesch nog niet tot een
echt volksvoedsel (zooals in Venezuela, Brazilië en Britsch-Guyana)
werd en nog groote hoeveelheden gezouten vleesch en spek werden
ingevoerd.

1. Jaarverslagen van de keuring van vee en vleesch te Paramaribo. (1894, 1896—1898).

3. Jaarverslagen van het Openbaar Slachthuis (Abattoir) te Paramaribo. (1900—1938).

4. Rapport van de Commissie om te adviseeren omtrent de wijze, waarop de verbetering van
den veestapel en het paardenras in de Kolonie Suriname kan worden verkregen. (G.R. van
16 December 1903 ; 2de afdeeling No. 13531).

5. Een en ander over veeteelt in Suriname, door Dr. H. J. van der Schroeff. (Veeart-
senijkundige liladen voor Nederlandsch-Indië. Deel 24, 1912 blz. 10—30).

6. Jaarverslagen van het Departement van den Landbouw (Landbouw, Nijverheid en Handel)
in Suriname. (1911 —1924).

7. Diergeneeskundige Dienst in Suriname door E. Vleming. (Tijdschrift voor Dierge -
neeskunde, deel 48, 1921 blz. 291—297).

8. Nuttige wenken aan veehouders. Toestand en middelen ter verbetering van den veestapel
en Diergeneeskundigen dienst in Suriname door E. Vleming. (Bulletin No. 38 Depar-
tement van den Landbouw in Suriname. December 1919).

9. Rapport van de Commissie om ten aanzien van eenige vragen, welke zich ten opzichte der
veefokkerij voordoen, van voorlichting te dienen, welke Commissie kan aangehaald worden
als „Veeteelt-Commissie\'". (G.R. van 18 Februari 1922, Afd. L. No. 610).

10. Rapport over de veeziekten en rundveeteelt op Trinidad, in de omgeving van Ciudad Bolivar
(Venezuela) en Britsch-Guyana. In opdracht van Zijne Excellentie den Gouverneur
van Suriname, uitgebracht door J. Frickers, Gouvernements-Veearts. (G.R.
van 13 Juli 1934, afd. La. G. Bureau No. 1318; No. 2214).

11. Verslag van een onderzoek ingesteld in opdracht van Zij^ne Excellentie den Gouverneur van
Suriname, naar den staat van het veeteeltbedrijf en den gezondheidstoestand van het vee
in den staat Para-Brazilië, door den Gouvernements-Veearts J. Frickers. (G.R.
^van 7 September 1936, afd. La. S. ; Bureau No. II, No. 2933).

^I2- Verslag van den Gouvernements-Veearts van Suriname, J. Frickers, over hetgeen hij
gedurende zijn verblijf in Nederland van 2 Mei tot 14 October 1938 in het belang van
den Surinaamschen veestapel heeft verricht. (Verslag uitgebracht aan Zijne Excellentie
den Gouverneur van Suriname (G.R. van 12 Februari 1939 No. 486).

Voor een behandeling eener mesalliance in de hondenfamilie wordt
de hulp van den dierenarts vrij vaak gevraagd. Meestal heeft de dekking
dan reeds i of meerdere uren te voren plaats gehad, zoodat een irri-
gatie met een oplossing van boorzuur of melkzuur weinig kans op
succes meer heeft. Plet is dan ook niet te verwonderen, dat men naar
andere behandelingsmethoden heeft gezocht, aangezien de partus in
deze gevallen nog al eens moeilijkheden geeft. Een hormonale behan-
deling van de teef ter voorkoming van drachtigheid zou dan ook een
uitkomst beteekenen.

Het is bekend dat castratie in het begin der dracht meestal een
abortus tengevolge heeft; wat is nu het hormoon dat hierbij wordt
verwijderd, zoodat de ontwikkeling der foeti niet langer kan plaats
hebben ? Het follikelhormoon kan dit niet zijn, aangezien bekend is
dat de follikels tijdens de zwangerschap zich praktisch niet ontwikkelen,
terwijl de placenta dan juist zeer groote hoeveelheden follikelhormoon
produceert. Fraenkel bewees reeds in 1910 dat het corp. luteum de
noodzakelijke factor- was voor de instandhouding cler zwangerschap.
Nam hij bij zwange-re konijnen uitsluitend de corpora lutea weg, dan
volgde een abortus. Door inspuiting van extracten uit het corp. luteum
kon hij echter de abortus niet voorkomen. De oorzaak hiervan was
dat zijn extracten geen werkzame stof bevatten, want in 1930 gelukte
dit wel aan Allen en Corner.

Ook velen praktiseerenden dierenartsen is het bekend, dat bij koeien
na het stuk knijpen van het corpus luteum een abortus optreedt. Het
corp. luteumhormoon veroorzaakt bij volwassen dieren een sterke
ontwikkeling van de klieren van het endometrium, bij infantiele dieren
gelukt dit echter niet. Pas nadat de uterus onder invloed van follikel-
hormoon voldoende ontwikkeld is, komt deze proliferatie der klieren
door het corp. luteumhormoon tot stand.

Heeft men een infantiele konijnenuterus met follikelhormoon voor-
bereid en spuit men het dier vervolgens in met corp. luteumhormoon
en zet men ook de follikelhormoon toediening in groote doses voort,
d.an ontstaat geen proliferatie van het klierweefsel en is dus de vast-
zetting van een bevrucht ei in de uterus onmogelijk. Staakt men de
follikelhormoon toediening dan treedt direct de corp. luteumreactie
weer op.

2° het follikelhormoon in groote dosis de werking van het corp.
luteumhormoon teniet kan doen,

komt direct de vraag naar voren : is dit follikelhormoon in groote
dosis niet te gebruiken bij een foutieve dekking om het vastzetten van
het ei en de zwangerschap te voorkomen ?

Uit de literatuur blijkt dat dit inderdaad in verschillende gevallen
is gelukt. Parkes en Bellerby spoten verschillende groepen muizen
in met follikelhormoon. Een iste groep muizen 2 dagen na de copu-
latie, een 2e groep 3—8 dagen na de copulatie en de 3e groep minstens
10 dagen erna. Ze werden gedurende 4 dagen eiken dag ingespoten.
Het bleek nu dat de dieren uit groep 1 geen van alle drachtig werden.
Hoe dichter bij den copulatiedag werd begonnen met de injecties,
des te minder bleek de kans op drachtigheid. Lukte het niet de zwanger-
schap te voorkomen, dan werden steeds volkomen normale jongen
geboren.

Smith lukte het door follikelhormooninjecties bij ratten op den
ien—2en dag na de copulatie de zwangerschap te voorkomen.

Ook Kelly en Maino slaagden met deze proeven respectievelijk
bij caviae en konijnen.

De Jongh bracht vrouwtjes- en mannetjesmuizen 14 dagen tezamen
en spoot de helft der vrouwtjes 2 X daags 50 Eenheden follikelhormoon
in. Na 14 dagen werden de mannetjes verwijderd en de injecties onder-
broken. Geen der ingespoten muizen werd nu zwanger, terwijl van de
10 controle-muizen er 9 zwanger werden. Een zelfde proef bij ratten
had hetzelfde resultaat.

Courrier en Raynaud spoten konijnen in op verschillende dagen
der zwangerschap met wisselende doseeringen follikelhormoon in olie
opgelost. Ze slaagden erin door dagelijksche injecties van 400 I.E.
gedurende de eerste 6 dagen na den coitus de nidatie te voorkomen.
Sartoris trachtte bij honden zwangerschap te voorkomen. Hij spoot
bij 11 honden de eerste 3 dagen na den coitus dagelijks 20.000 M.E.
follikelhormoon in en verkreeg een duidelijken invloed op de nidatie,
4—6 dagen na de injectie ontstond iets vloeiing uit de scheede. Den
laatsten tijd zijn door mij en enkele andere dierenartsen in Nederland
proeven genomen om door groote hoeveelheden follikelhormoon de
nidatie van het ei te voorkomen en dit is prachtig gelukt.

Hoewel nog niet kan worden vermeld, welke dosis nu minimaal
nog voldoende is, kan als praktische dosis voor de teef worden aange-
nomen : 3 injecties van 50.000 I.B.E. dimenformon, iedere 2 dagen
i injectie ; de eerste injectie zoo vroeg mogelijk na den coitus.

BESCHOUWINGEN BETREFFENDE HUIDAANDOENINGEN
EN GESLACHTSHORMONEN BIJ KLEINE HUISDIEREN.

Over dit onderwerp is in de literatuur de laatste jaren zeer veel
geschreven. In het kort komt het er op neer, dat vele dierenartsen
in praktijk en kliniek een duidelijke samenhang zagen tusschen het
ontstaan van eczemen en de zwangerschap en wel in dien vorm, dat
tijdens graviditeit en pseudograviditeit eczemen bij teven ontstaan
die niet reageeren op de normale uitwendige behandelingsmethoden,
maar die na beeindiging der graviditeit plotseling vlot genezen. Deze
klinische waarnemingen zijn een bron van beschouwingen geworden
op grond waarvan bij hardnekkige eczemen ook geslachtshormonen
als therapeutica werden aanbevolen.

De successen waren echter niet groot, op alle mogelijke manieren
werden hormonen toegepast ; bij vrouwelijke dieren vrouwelijke hor-
monen en bij mannelijke dieren mannelijke hormonen, ook gekruiste
hormoon toediening werd geprobeerd, maar steeds was het resultaat
niet zoo als men op grond van de theoretische beschouwingen mocht
verwachten. Toch komen ook nu nog steeds weer gegevens van klinici
in de literatuur voor over het typische samengaan van hardnekkige
eczemen met de graviditeit en het plotseling genezen na de partus.

De bedoeling van dit artikel nu is om op experimenteele gronden
een brug te slaan tusschen de klinisch waargenomen verschijnselen
en het mislukken van de theoretisch opgebouwde therapie.

Hierbij neemt een toevallige laboratoriumvondst een belangrijke
plaats in. Wanneer men caviae met een of ander ontharingspoeder
de haren der buikhuid afscheert, blijkt dat deze haren na enkele weken
weer aardig zijn aangegroeid. Doet men ditzelfde bij een zwangere
cavia, dan blijkt dat de haargroei veel minder vlot verloopt. Wel ont-
staat er tenslotte wat licht donshaar, maar geen normale haargroei ;
pas na de partus komt hierin verandering en zien we de normale haren
vlot verschijnen.

Bij een nadere beschouwing van dit verschijnsel werd gedacht aan
een remmenden invloed, die het corpus luteurn zou hebben op den haar-

groei. Daarom werd als proef een reeks caviae geschoren en, naast
enkele controle-exemplaren, groepsgewijze ingespoten respectievelijk
met gonadotroophormoon, follikelhormoon en corpus luteumhormoon.
Alle caviae verkregen na enkele weken weer normaal haar, behalve
diegene die met corpus luteumhormoon waren ingespoten. Bij deze
laatsten ontstond alleen wat dons en kwam de normale beharing pas
veel later, nadat ook de injecties waren gestaakt.

Extracten uit het corpus luteum hebben dus een remmenden invloed op den haar-
groei.

Beschouwen wij nu de klinische verschijnselen in de literatuur
vermeld nog eens opnieuw aan de hand van bovenstaande proef-
resultaten. Het is bekend, dat tijdens de graviditeit vele vrouwen
klagen over haaruitval. Ook bij dieren is dit bekend en worden deze
haren soms gebruikt bij het in orde maken van het nest. Voor de dieren-
artsen voor kleine huisdieren is het ontstaan van eczemen op grond
van pelswisseling een bekend verschijnsel, ze veroorzaakt een jeuk-
prikkel, waardoor de dieren gaan krabben en bijten.

Het is dus niet te verwonderen dat ook tijdens de zwangerschap
deze eczemen ontstaan. De controle van de genezing der eczemen
geschiedt meestal op 2 wijzen, i° naar het aspect van de huid en 2⁰ naar
het terugkomen van den haargroei.

Eigenaardig is nu, dat men bij goede observatie van degraviditeits-
eczemen ( !) waarneemt, dat het huidaspect door de gebruikelijke
uitwendige middelen wel verbetert, maar dat de haargroei niet terug-
komt.

Dit nu is steeds als een niet genezen zijn van het eczeem beschouwd,
maar dit is onjuist. De eczemen zijn genezen, maar de haargroei kan
zich niet herstellen zoolang het corp.lut. graviditatis nog aanwezig
is. Vandaar de snelle genezing ( ?) na de partus.

Conclusie voor de praktijk : Behandel de eczemen tijdens de graviditeit
ontstaan geheel als een gewoon eczeem, maar maak den eigenaar attent
op het feit dat de haargroei pas terug komt na de partus.

In de afl. No. io van Uw tijdschrift verschenen 15 Mei 1939, is opgenomen een
artikel van Dr. A. A. Overbeek:

„Wij hebben nu de wilde bestrijding of wil men die volgens Veenbaas en die
„met Rijkssteun".

„Bij de eerste jaarlijksche tuberculinalie, al of niet door dierenartsen, clinisch onderzoek
„der reactiedieren, verwijdering uit de beslagen der opgespoorde open lijders."

Cursief zijn gedrukt: de jaarlijksche tuberculinalie al dan niet door dierenartsen en het
woord verwijdering.

Ik neem dus aan dat aan deze deelen door den heer Overbeek bijzondere aan-
dacht is besteed en dat zij wel overwogen zijn neergeschreven.

zondheidsdienst in Friesland ontvangt en tegenover derden garandeert, gedekt zijn
door den voor dit werk verantwoordelijken veearts. Dat het werk naar den eisch
wordt uitgevoerd kan blijken uit het feit dat wij bij 210.348 onderzoekingen in
de periode ig37-\'38 slechts drie miswijzingen hebben kunnen constateeren, waarvan
eigenlijk nog twee dubieus. Dit jaar is de deelneming nog grooter en het aantal
reclames nog kleiner, maar de periode voor deze laatste acht ik nog niet afgesloten,
dus durf ik nog geen definitief cijfer noemen.

Een ander geval is het echter met het woord verwijdering, dat tegenover het woord
afslachting wordt gebruikt en dat dus aanduidt, dat de Gezondheidsdienst in Friesland
blij zou zijn en tevreden als slechts het dier lijdend aan open tuberculose werd
verwijderd en zijn smetstofverspreidende werkzaamheid elders zou kunnen voort-
zetten.

Ik zou heel gaarne, geachte redactie, willen weten uit welk van"ons uitgaand
stuk de schrijver dit woord — dat door hem speciaal bekeken woord — heeft gehaald.
Een verzoek om ingelicht te worden is in de laatste maanden bij onzen Dienst niet
ingekomen van den heer Overbeek. Ware die informatie gevraagd, en het lijkt
mij toch niet onredelijk dat van een schrijver, die als ernstig wil worden aangemerkt,
te verlangen, dan was dat woord waarschijnlijk niet gebruikt maar een ander,
want bij ons bezigen wij in dit geval het woord „afmaken" en dat lijkt toch wonder-
wel op afslachten in het uiteindelijk resultaat.

Wij gebruikten het woord en verrichtten de handeling die het aangeeft al 20 jaar
geleden. Door domme tegenwerking zijn ons zoo nu en dan wel eens dieren ontsnapt,
maar dat is niet specifiek voor onze bestrijdingsmethode, de Rijksdienst beschikt
in dit opzicht ook niet over sancties.

Ik hoop dat U voor het bovenstaande plaats in Uw tijdschrift zult willen inruimen
en daaraan twijfel ik niet want U en Uwe lezers zullen weinig prijs stellen op voor-
lichting waarin weloverdacht een te voorkomen zakelijke onjuistheid voorkomt:
een die de kern van het betoog raakt.

Erkentelijk voor de aandacht door den heer v. W. R. aan mijn artikel geschonken,
maak ik gaarne van de mij door de redactie geschonken gelegenheid op diens stuk
te antwoorden, gebruik.

Schr. meent blijkbaar, dat ik met „wilde bestrijding of die volgens Veenbaas"
(uitsluitend) op het oog had den Frieschcn gezondheidsdienst. Zeker niet. Ook
buiten Friesland vindt het systeem toepassing en Veenbaas e.a. hebben het daar
met succes gepropageerd.

De door mijn opponent vermelde cijfers van 3 geconstateerde miswijzingen op
210.348 onderzoekingen in 37/38 als bewijs dat het werk in Friesland naar den
eisch wordt verricht, zouden ook als bewijs voor het tegendeel kunnen worden
aangevoerd. Ze zijn z<\'ker niet de werkelijk voorgekomen miswijzingen.

Een eenvoudige enquête bij met tbc.-bestrijding belaste dierenartsen kan bewijzen,
dat het zacht gesproken nogal eens voorkomt, dat met-attest-van-tbcvrij- aange-
kochte runderen positief reageeren. Ter voorkoming van misverstand voeg ik hier
bij. dat dit niet alleen op Friesche runderen slaat en dat ik niet weet of verhoudings-
gewijs deze miswijzinigen bij Friesche dieren meer of minder voorkomen dan bij
andere.

Wel ben ik positief van oordeel, dat principieel tuberculinaties, evenals andere
diergeneeskundige onderzoekingen, het best worden toevertrouwd aan dierenartsen
en ik heb in mijn artikel eenvoudig betoogd, dat bij algemeen toegepaste intracutane
tuberculinatie dit bereikt kan worden.

Over leekenonderzoekers heb ik alleen geschreven dat in diergeneeskundige
kringen terzake geen eenstemmigheid heerscht, ten nadeele dezer lieden heb ik niets
bedoeld te zeggen, evenmin als van den Frieschen dienst, welks werk ik weet te
waardeeren.

Wat betreft de verwijdering uit de beslagen der opgespoorde open lijders het
volgende :

Het is mij uit de interessante verslagen van den Frieschen dienst en uit anderen
hoofde bekend, dat deze het afmaken der opgespoorde open lijders bevordert. De
rest van Nederland kan daarvoor erkentelijk zijn, want er is geen wet of wettelijk
voorschrift. Met de uitdrukking : „zekerheid daaromtrent is er echter uiteraard
niet" doelde ik daarop. Ook werd weer niet in het bijzonder aan Friesland gedacht.
De niet door zijn organisatie min of meer gebonden wilde bestrijder zal, vooral
als het onderzoek door niet-dierenartsen plaats heeft, veelal neiging hebben den
open lijder aan den meest biedende af te staan. Bij de Rijksbestrijding wordt o.m.
door controle vanwege den veeartsenijkundigen dienst, door tegemoetkoming in
de schade (bij de C.M.C. bovendien door extra-vergoeding), de naleving van het
voorschrift bevorderd. Er is dus nogal verschil.

Wil de heer v. W. R. betoogen, dat in het bijzonder bij zijn dienst beslist alle
opgespoorde open lijders worden afgemaakt, dan val ik hem zeker niet aan, omdat
ik geen reden heb te twijfelen.

De heer v. W. R. geeft aan, dat het in mijn stuk terzake tuberculinatie en open
lijders geschrevene blijkbaar de kern van het betoog vormt.

Geenszins. Ter verduidelijking, het scherper stellen dier kern, nog het volgende.

Bij meer dan 80% der tuberculeuze runderen zijn longen óf alleen, of in combinatie
met andere organen aangedaan. Bij clinisch onderzoek worden, over groote aantallen
en flink besmette bedrijven gerekend, van minder dan 1 tot enkele procenten open
iijders opgespoord.

Natuurlijk is het van beteekenis dat deze worden opgeruimd, het is echter zonder
meer duidelijk, dat daardoor het besmettingsgevaar der overige reactiedieren hoog-
stens kan worden verminderd en de kern van het betoog was, in verband daarmede
op het belang te wijzen der Isolatie.

De tbcbestrijder die zijn reactiedieren goed isoleert, kan zonder deze ontijdig te spuien in
korten tijd, d.w.z■ in den tijd, dat zij in verband met bedrijfseischen zijn opgeruimd, tbcvrij
worden ; hij die vertrouwt, dat na scherp clinisch onderzoek en opruiming der daarbij opgespoorde
open lijders, de overige reactiedieren geen gevaar leveren en ze niet afzondert en ook niet spuit,
komt er normaliter nooit uit.

Noch de heer Rengers, noch ik zullen den grooten stroom van vele duizenden run-
deren jaarlijks, ergo ook van heel veel tuberculineus geïnfecteerde dieren, van de
perifere gebieden van ons land naar het Centrum en het Westen kunnen of willen
keeren.

Deze stroom heeft echter in den loop der jaren mede veroorzaakt, dat het z.g.
consumptiemelkgebied het veruit met rundertbc meest besmette gedeelte van Neder-
land is.

De ouderwetsche boer hier, die de melk op eigen erf verwerkt en door eigen aanfok
in de veebehoefte voorziet, blijkt dikwijls, als hij zich bij de tbcbestrijding aansluit,
dadelijk voor 100% reactievrij; hij die nogal eens aankocht zit er gewoonlijk diep in.

Het is m.i. niet van heel veel beteekenis of uil den bedoelden stroom enkele tien-
tallen meer of minder open lijders worden verwijderd. De rest houdt altijd nog een
heel groot besmettingsvermogen.

Wie het groote verschil in positie met betrekking tot het tbcvraagstuk tusschen
de bedoelde streken ziet, zal moeten erkennen dat van veel grootere beteekenis,
dan de vraag of en hoeveel open lijders in de periferie worden opgeruimd deze is,
of en in welken tijd de ziekte in die periferie zal zijn uitgeroeid.

Ik vertrouw, dat de heer Rengers, in verband met een en ander, van mij wil
aannemen, dat ik het niet alleen voor Friesland, maar ook voor overig Nederland
van groote beteekenis acht, dat de Friesche veestapel binnen afzienbaren tijd tbc-
vrij wordt.

Wolf ¹) heeft een mond-inspectie gehouden over 485 paarden. Zij kwamen
van allerlei wapens en waren zoowel rij- als trekpaarden. Het bleek hem, dat er
126 bij waren met gebit-afwijkingen en 130 met wonden of litteekens in den mond.
Op elke 5 paarden was er dus één, die hulp noodig had. Hij komt dan ook tot de
conclusie, dat er veel meer aandacht aan den mond moet besteed worden dan tot
nu toe geschiedde. Hij gelooft, dat veel dressuurmoeilijkheden (steigeren, kop-
schuwheid, onwilligheid om het gebit aan te nemen, enz.) hun oorsprong vinden
in den mond. Verder gelooft hij, dat de voedingstoestand en de gezondheidstoestand
in het algemeen beter zou worden en dat er minder kolieken zouden voorkomen,
als er meer aandacht aan mond en gebit werd besteed. Hij meent, dat men eens
per jaar een algemeene inspectie en daarop volgende mond-behandeling moet houden.

Dünemann ²) heeft een 5-jarig paard behandeld, dat later bleek aan bovenstaande
fractuur te lijden. Het dier belastte in rust het r. a. been niet. In slap liep het,
hoewel traag, toch vierkant. De traagheid zat daarin, dat het aarzelde de lichaams-
last op het r. achterbeen over te nemen, maar was dat gebeurd, dan belastte het
dit been even sterk en even lang als het linker. Werd het been ontlast, dan hoorde
men crepiteeren in de heupstreek. Dit hoorde men ook, als het lidmaat rondge-
draaid werd en schr. dacht daarom aan een onvolkomen fractuur van de femur.
Hij gaf calcium lact. solub. door het voedsel en vigantol intraveneus. Er trad geen
herstel op. Toen het paard gedood werd bleek, dat de breuk toch volkomen was,
maar intracapsulair, zoodat de beursband en de lig. teres en accessorius de beide
breukdeelen bij elkaar hielden. Hierdoor waren de verschijnselen niet zoo erg als
wanneer de fractuur buiten de gewrichtskapsel gelegen ware geweest.

In het Zeitschrift für Veterinarkunde No. 11 van 1938 deelt Erler mede, dat
vele der Hongaarsche paarden, die voor het Duitsche leger geremonteerd zijn,
in den zomer bloedzweeten. Hij weet de oorzaak niet, maar zeker weet hij, dat
het geen parasitair lijden is.

ScHMin ³) komt nu vertellen, dat het wel door parasieten, nl. door fïlariae wordt
veroorzaakt. Niet steeds zijn deze tilariën in het periphere bloed te vinden. Vandaar
het negatieve resultaat van Erler. Het gaat hier om de filaria haemorrhagica.
Deze zit in het subcutane weefsel. Door het deponeeren van haar larven ontstaan
knobbeltjes, die bij doorbraak zoogenaamd bloedzweeten doen ontstaan. Het
onderzoek van de eerste bloeddruppeltjes geeft de meeste kans op de juiste diagnose.
Het verschijnsel wordt beschreven voor Japansche, Russische en Hongaarsche
paarden. Over de biologie van deze filaria-soort is niets bekend, zoodat het niet
te verklaren is, waarom het bloedzweeten in genoemde landen wel optreedt en
elders niet.

In het district Warmland (Zweden), met gemiddeld een 260-tal paarden, komen
jaarlijks verschillende sterfgevallen voor aan infectieuze anaemie. Naar aanleiding
van de vroeger door Sundberc, aanbevolen bestrijding dezer ziekte door intraveneuze

1 *) Dr. Wolf: Ueber die Notwendigkeit regelmässiger Zahnuntersuchungen bei Truppen-
pferden. Zeitschr. f. Veterinärk., April 1939.

2 ) Dr. Dünemann: Intrakapsulaire Femurhalsfraktur beim Pferde. Zeitschr. f. Vete-
rinärk., April 1939.

3 ) Dr. F. Schmid: Beitrag zur Aetiologie und Diagnostik der Hautblutungen ungarischer
Pferde. Zeitschr. f. Veterinärk., April 1939.

toediening van kaliumpermanganaat begon Gunnf.man ¹) in 1936 deze methode
toe te passen. Na clinisch onderzoek in het voorjaar vóór den weidegang, werd bij
81 paarden, die verschijnselen dier anaemie vertoonden, tweemaal, met een tusschen-
poos van 8 dagen, 400 c.c. eener 0.5 % kaliumpermanganaatoplossirig in de bloed-
baan ingespoten. Van deze 81 werd geen enkel dier ziek aan infect. anaemie ;
van de overgebleven 188 niet behandelde paarden werden 21 ziek met 6 sterf-
gevallen.

In 1937 werden 154 paarden, die op besmette gronden moesten gaan weiden,
éénmaal behandeld met 200 c.c. 0.5 % kal.permang. oplossing ; 43 van deze dieren,
die bij deze inspuiting verschijnselen van infect. anaemie vertoonden, kregen 10 tot
40 dagen later andermaal eene inspuiting met 200 c.c. dier oplossing. Van deze
154 trad de ziekte op bij 8 dieren, waarvan 2 stierven. 106 paarden, die op niet-
besmette weiden zouden gaan grazen, werden niet behandeld. Hiervan werden
9 dieren ziek aan infect. anaemie, geen sterfgevallen.

In 1938 werd geen enkel paard behandeld. Bij 14 trad infect. anaemie op, waar-
van 7 dieren stierven.

Samenvatting: Over 3 jaren werden 235 paarden behandeld; hiervan werden
8 (3-4%) ziek aan infectieuze anaemie met 2 (0.9%) sterfgevallen. Niet behandeld
werden 554 paarden, waarvan 44 ziek werden (8%) met 13 sterfgevallen (2.3%).
Schrijver leidt hieruit af, dat de behandeling met kaliumpermanganaat bij de
bestrijding der infectieuze anaemie we! een zekere waarde heeft.

Uit pus verkregen van een veulen lijdende aan purulente arthritis werd een
S.typhi murium gekweekt. Uit het onderzoek naar de antigeen-structuur bleek
dat factor V ontbrak. Deze stam was in zijn biochemische eigenschappen niet
identiek met andere door Henning en Clark \'-) onderzochte stammen.

Henning zal later dezen stam uitvoerig beschrijven. (In ons land zijn S.typhi
murium-stammen zonder V bekend, o.a. vooral bij de duif. Ref.).

Dit bekende gebrek, bestaande in de dislocatie der achterste spronggewrichts-
beenderen, welke door den achter-spronggcwrichtsband in positie worden gehouden,
werd destijds — en wordt misschien nog — op uiteenloopende wijze beoordeeld.
Terwijl er zijn, die er betrekkelijk licht over denken, maakt het voor anderen een
zwaar aan te rekenen fout uit.

Bij veulens, resp. nog jonge paarden, is het meermalen een tijdelijk schoonheids-
gebrek gebleken, waarvan na verloop van tijd niets meer overbleef. Wel meen ik,
dat een tevens zg. sabelbeenige stand geen aanbeveling is met het oog op beterschap.

Nu deed zich eenige jaren geleden op een hengstenkeuring het geval voor, dat
een aftandsch paard werd afgekeurd voor, zooals het schriftelijk afgegeven oordeel
luidde: „hazehak links achter" (de plaats, waar men dat gebrek had te zoeken,
was dus tevens duidelijk aangegeven !).

Nu zag ik dezer dagen een photo van dien — thans goedgekeurden — dekhengst
en kon daarop links achter geen spoor van hazehak meer ontdekken, hetgeen mij
aanleiding gaf, den eigenaar te verzoeken, eens nauwkeurig na te gaan of werkelijk
die hazehak totaal verdwenen was. Het antwoord luidde bevestigend.

Zijn er meerdere gevallen bekend, dat een op over den vierjarigen leeftijd ge-
constateerde en goed zichtbare hazehak alsnog verdwenen is ?

Op een boerderij waar een rund gestorven was aan miltvuur kregen de vijf
Barbarijnsehe eenden, die daar tusschen andere eenden en kippen liepen, eveneens
miltvuur. De andere eenden en kippen kregen de ziekte niet.

De verschijnselen waren: oedeem aan de keel, pericarditis, bloedingen onder
het epitardium, gezwollen milt en lever en haemorrhagische enteritis.

Bij injectie met een stam van coryza-bacteriën trad in het exsudaat der zieke
vogels ook altijd een cocco-bacil op. Door samenwerking dezer beide bacterie-
soorten ontstond een ander ziektebeeld dan door elk der bacteriesoorten apart.

Coccidiosis was tot 1937 in Australië alleen geconstateerd bij kuikens van ongeveer
10 weken oud. De oorzaak is Eimeria tenella.

Thans worden gevallen beschreven bij volwassen dieren, veroorzaakt door
E. necatrix.

Verschillende in het wild vliegende vogels, zooals vinken, musschen, maar ook
fazanten, kalkoenen, ganzen, eenden en duiven bleken gevoelig voor pullorum-
infectie. Wilde vogels zouden dus de besmetting kunnen overbrengen.

Beschrijving van gevallen van schurft bij een tortelduif en een kanarievogel.
De parasieten worden waarschijnlijk door insecten overgebracht.

Verschillende nieuwe soorten helminthen worden aan de hand van teekeningen
uitvoerig beschreven.

Sommige stammen van het leukose-agens veroorzaken leukaemia als zij intra-
veneus ingespoten worden en tumoren als zij plaatselijk ingespoten worden. Klaar-
blijkelijk wekken deze agenssoorten dus verschillende soorten van cellen op tot
een onbeperkte groei.

Actieve immunisatie van kippen tegen leucosis met een agens, ge-
absorbeerd door aluminium hydroxide ⁸).

Tien hennen en vijftien kuikens werden geënt met materiaal van aan leucosis
lijdende kippen, gebonden door aluminium hydroxide. Vier hennen en drie kuikens
bleken immuun geworden te zijn, terwijl 4 hennen en 4 kuikens een lichten graad
van immuniteit bereikten. Twee hennen en 4 kuikens werden niet immuun.

1 ) J. B. Nelson: Coryza of domestic fowl. Journ. of experimental Med., Vol. 67,
1938, p. 847.

2 ) L. Hart: Coccidiosis in adult birds. The Austr. Vet. Journ., Febr. 1939, p- 30.

3 ) s. Villani: Sulla recettività di alcune specie di volatili all\' infezione sperimantela da
B. pullorum. Profilassi, Vol. 10, 1937, p. 148.

4 ) A. Henry et J. Guilhon: Observations sur la gale déplumante des Oiseaux. Rcc.
de Méd. Vét., Vol. 115, 1939, p. 193.

5 ) E. Uhl: Active Immunisation of chickens against chickenleucosis with agent absorbed
by aluminium hydroxide. Acta path, microb. Scand., 1938, Suppl. No. 37, p. 544.
LXVI 40⁶

De eigenschappen van het etiologisch agens van vogel-leucose bij
electrophoresis

Nog steeds weet men geen weg om tot een zuiver overzicht te komen van een
groep ziekten, die bloed- en lymphcellen omvat en waarbij de een aanneemt, dat
leucose en verlamming op dezelfde oorzaak berusten (een filtreerbaar virus), terwijl
anderen de virus-theorie bestrijden en eveneens de oorzakelijke samenhang van
leucose en verlamming.

In de bovengenoemde proeven kon men door cel-vrije fikraten van het eene
type al de verschillende vormen der ziekte opwekken, zooals: neurolymphomatosis,
oogziekten, hemocytoblastosis, lymphoïde, erythroide en mycloide leukose. Het
agens gedroeg zich bij electrophorese als een virus. Het trekt naar de negatieve
pool bij pH-waarden van 4.01—6.01 en naar de positieve pool bij pH-waarden
van 7.01—9.01.

Het iso-electrische punt van het etiologische agens lag tusschen pH-waarden
van 6.01 tot 7.01.

Het heterophile antigeen van Forssman bevindt zich in groote hoeveelheid in
vogelsarcomen en in kleine hoeveelheden in bepaalde organen van kippen. In
het gezwel-weefsel kon geen specifiek antigeen aangetoond worden.

Het eene gtval betreft een vergiftiging met agrostemma. De zaadjes daarvan
bevinden zich vaak in graan-afval. De oesophagus was evenals de krop ontstoken,
de lever geel en de kip had pericarditis.

Het tweede geval betreft carbid-vergiftiging. Bij achteloos wegwerpen van de
resten uit carbidlantaarns kan het gebeuren, dat kippen deze oppikken. Dergelijke
carbidvergiftigingen zijn al meer beschreven. Bij sectie vond Mayall ³) de proven-
triculus bruin verkleurd en geërodeerd. De inhoud rook naar acetyleen.

Over de werking van arsenicum-houdende insecten-doodende middelen
op vogels ²).

Een onderzoek werd verricht naar de schadelijkheid voor los-vliegende vogels
van plantendeelen, die met insecten-doodende stoffen behandeld zijn. De vogels
krijgen dus van die middelen maar zeer weinig binnen en als zij de keuze hebben
eten zij ze niet. Calcium-arsenaat en lood-arsenaat bleken onschadelijk in de ge-
bruikte verdunningen. Alleen als met vliegmachines groote oppervlakten bestoven
worden, kunnen de vogels elders niet zoo gauw ander voedsel vinden en ondervinden
dan bezwaren als de concentraties van het vergif boven een bepaalde grens liggen.

Feldman ⁶) vond in de milt bij kippen, welke geen verschijnselen vertoonden
van tuberculose, virulente vogeltuberkelbacillen. Kippen uit plaatsen, waar tuber-
culose heerscht, kunnen dus tuberkelbacillen bevatten, zonder dat men bij macro-
scopisch onderzoek na slachting afwijkingen vindt.

De vleeschkeuring op de markt van Smithfield is op pluimveegebied snel toe-
genomen. In Maart 1937 werden 947 dieren afgekeurd, in Maart 1938 niet minder

1 ) Dr. E. Morelli: Ricercke preliminari sopra la specificitä sierologica dei tumori avian.
Biochimica e Terapia sperimentale, Vol. 26, 1939, p. 67.

2 ) Dr. M. Sy: Ueber die Wirkung arsenhaltiger Pflanzenschutzmittel auf Vögel. B. u. M.

dan 2985. Vooral tuberculose komt vaak voor. Over het algemeen schijnt de
vleeschkcuring in Engeland nog niet uniform te zijn voor verschillende plaatsen,
zoodat ook in dit artikel weer op uniformiteit aangedrongen wordt.

Van 250 kippen, die bij vleeschkeuring afgekeurd werden, wordt de reden van
afkeuring besproken. In 145 gevallen betrof het tuberculose. Betasten van de hals-
klieren heeft bij tuberculose weinig waarde. Deze „klieren" zijn stukken van de
thymus en slechts in 20 % der gevallen van tuberculose werden hierin veranderingen
gevonden.

Hoewel de infectieziekten bij pluimvee in de laatste jaren, dank zij de middelen,
welke de veterinaire wetenschap gevonden heeft, sterk gedaald zijn, is toch het
algemeene sterftecijfer gestegen. Over de geheele wereld vraagt men zich af wat
daarvan de oorzaken zijn en hoe men deze angstwekkende stijging der sterfte kan
tegengaan. Lubbehusen en Bf.ach ²) hebben, om de oorzaken der sterfte te kunnen
constateeren, gedurende vier jaren nauwkeurig alle gevallen van sterfte in een
groote pluimveekoppel onderzocht en ook sectie gedaan op alle dieren, die uit
deze koppels wegens ondeugdelijkheid voor den leg verwijderd werden.

In totaal onderzochtcen zij 3000 hennen van den leeftijd van 7—36 maanden
gedurende de jaren 1933 -36. De secties werden gegroepeerd naar den leeftijd
der dieren, die verdeeld werd in tijdperken van 6 maanden.

Op den leeftijd van 7—12 maanden waren lymphomateuze infiltraties verreweg
overheerschend. Zij veroorzaakten 45.3 % der sterfgevallen en 65.3 % der uitvallers.

De grootste sterfte trad op in de periode van 13—18 maanden. De ziekten der
legorganen overheerschten toen. De ziekten der spijsverteringsorganen veroor-
zaakten in alle leeftijdperioden ongeveer 17 a 18% sterfte, doch het aantal uit-
vallers tengevolge van deze ziekten steeg van 11.7 % tot 33.1 % in de laatste periode.
Vooral enteritis en leverdegeneratie (met verbloeding) eischten vele slachtoffers.

Op den leeftijd van 19—24 maanden was de sterfte aan ziekten der urine-organen
het hoogst.

Het bleek, dat slechte leg in de meeste gevallen door inwendige ziekten veroor-
zaakt werd. (Hier staan wij voor een interessante kwestie, want velen beweren,
dal de toenemende sterfte veroorzaakt wordt door de toenemende productie. l)it
is oin te beginnen niet waar, want de productie is gedurende de laatste tien 4 vijftien
jaren niet meer gestegen, doch wel de sterfte. Men kan integendeel zeggen, dat
een dier, dat in het eerste legjaar 200 eieren produceert, sterker is dan een dier,
dat weinig legt. Dit laatste komt uit voorzoover de slechte leg veroorzaakt wordt
door inwendige ziekten. De kwestie: ziekten en productie is veel ingewikkelder
dan zij oogenschijnhjk lijkt, te H.).

De kwaliteit en bewaarbaarheid der eieren hangt voor een groot deel af van
de hoeveelheid dik, taai eiwit, die zich in het ei bevindt. Als het dunne, waterige
eiwit, dat aan den buitenkant ligt, overweegt, worden de eieren voor consumptie
minder goed bruikbaar, de dooiers gaan spoedig los liggen en de eieren kunnen
slecht bewaard worden.

Dr. Knox³), geneticus van het Bureau of Animal Industry te Washington heeft
twee stammen van kippen gekweekt, waarvan de eene 68 % taai eiwit in de eieren
heeft en de andere slechts 45 %. De hoeveelheid taai eiwit schijnt dus op een erfelijke
factor te berusten.

1 *) E. G. White and A. A. B. Elles: Causes of cow-demnation by meat inspectors of
J\'owls of the ,,old hen\' class. The Vet. Ree., Vol. 51, 1939, p. 475.

2 ) R. E. Lubbehusen and J. R. Beach: Adult poultry mortality of non-infeclious origin.
Journ. Am. Vet. Med. Ass., Vol. 94, 1939, p. 209.

3 ) Dr. Knox: Hen inherits ahility to lay egg with thick white. Journal of the Am. Vet.
Med. Ass., Vol. 94, 1939, p. 160.

Door vermenging van de oppervlakkige lagen van den grond met bloem van
zwavel wordt in den grond zwavelig zuur gevormd, waardoor de grond sterk zuur
wordt. Planten groeien er dan niet meer op, maar evenmin de gastheeren van
verschillende pluimveeparasieten (slakken, wormen).

Mond- en klauwzeerbestrijding door inspuiting van reconvalescenten -
bloed in Frankrijk.

Chrétien ¹) (directeur des services vétérinaires de la Seine) en Thiéry ^j) (chef
de service au laboratoire national de recherches du Ministère de 1\'Agriculture)
beschrijven de bestrijding van het mond- en klauwzeer door inspuiting van recon-
valescentenbloed, zooals zij dat hebben toegepast in het „departement de la Seine"
en in een deel van ,,la Region parisienne".

Het met citraat behandelde bloed werd subcutaan ingespoten, de doseering voor
volwassen dieren was 2 cc per kg levend gewicht, voor jonge dieren 3 cc. Deze
hoeveelheid wordt op 1 k 4 plaatsen ingespoten waarna lichte massage volgt. Men
verzamelt alleen bloed van flinke volwassen dieren, die duidelijk mond- en klauw-
zeer gehad hebben, doch die niet aan secundaire infecties geleden hebben; zij
worden adergelaten tusschen den I2den en 20sten dag na de ziektesymptomen.
De techniek en apparatuur wordt uitvoerig vermeld (met afbeeldingen). Aan het
citraatbloed wordt, nadat het op steriliteit gecontroleerd is, iets sunoxol toegevoegd.
Ook werd plasma van het reconvalescentenbloed bereid. Zoowel van het citraat-
bloed als van het plasma werd de immuniseerende waarde bepaald op caviae;
deze waarde was van het citraatbloed en het plasma afkomstig van hetzelfde dier
gelijk. In de praktijk werd tot nu toe alleen citraatbloed gebruikt. Volgens Chrétien
en Thiéry waren dc praktijkresultaten zeer gunstig, zelfs zoo gunstig dat in ver-
schillende gebieden een gebrek aan goed doorgeziekte reconvalescente dieren,
geschikt voor aderlating, ontstond.

Dr. Haan en Dr. Maas ^s) hebben in Duitschland geënt tegen mond- en klauwzeer
met entstof, bereid door Waldmann en Köbe. Op grond van de resultaten verkregen
bij go.000 runderen blijkt dat de entstof ongevaarlijk is. Zij werkten met 3 ver-
schillend bereide entstoffen, nl. R-entstof bereid van virus verkregen van runderen,
K-entstof bereid van kunstmatig gekweekt virus en KR-entstof bereid van een
mengsel van deze twee.

Wordt in besmette omgeving geënt, dan kan een dier na de enting nog mond- en
klauwzeer krijgen; vermoed wordt dat een dergelijk dier in den incubatietijd ver-
keerde; het bleek evenwel dat dergelijke „Nachausbriiche" bij R-entstof na den
8sten dag niet meer voorkwamen, bij de K- en KR-entstof werden zij echter nog
tot den I5den dag waargenomen. In gebieden waar de ziekte heerschte werd 35 %
„Nachausbrüche" waargenomen, in bedreigde gebieden 3%. De beste immuniteit
werd verkregen met het R-entstof, de immuniteit ontstond snel en regelmatig;

1 ) Chrétien en Thiéry: Vhemoprevention contre la fièvre aphteuse dans le département
de la Seine et dans quelques exploitations de la Region parisienne. Bull, de l\'academie Vet.
de France. 12, 49, 193g.

deze immuniteit was soms den 3den dag reeds waarneembaar, na 10 dagen waren
alle dieren immuun tegen contactinfectie. In gebieden waar met R-vaccin ge-
ïmmuniseerd was geworden, bleek na 8 k 9 maanden 95 % der runderen nog
immuun te zijn tegen contactinfectie. De resultaten met K-entstof waren veel
slechter.

De proeven werden op groote schaal genomen, nl. op 11.443 bedrijven verdeeld
over 344 gemeenten; geënt werden 89.702 runderen, 4972 schapen en 2687 geiten.
De beschrijving die zeer uitvoerig is bevat vele tabellen en tevens vele kaarten
van de gebieden waarop het verloop van het mond- en klauwzeer staat aangeduid.

Gedurende de laatste mond- en klauwzeerepizoötie in Zweden was het aan
Magnusson \') mogelijk bij 4 personen het bestaan van mond- en klauwzeerbe-
smetting aan te toonen door overenting op caviae; in 4 andere gevallen met over-
eenkomstige clinische verschijnselen waren specifieke antilichamen tegen m.- en
kl.zeer in het bloed aanwezig, terwijl voor 3 verdere personen, met typische blaar-
vorming aan de handen, werd aangenomen, dat deze eveneens met mond- en
klauwzeer waren besmet. Bedoelde patiënten waren alle werkzaam op boerderijen,
waar mond- en klauwzeer heerschte; 8 van hen hadden koeien met blaren op de
tepels gemolken. Het virus was van het type O, hetzelfde dat uitsluitend in de
epizoötie der dieren werd gevonden. Alle gevallen waren van lichten aard; dit
in afwijking van het beeld der aphteuse stomatitis, waarvan eveneens materiaal
aan het laboratorium kwam en waarmede na enting bij caviae een herpes-reactie
werd verkregen, terwijl in het bloed der patiënten geen antistoffen tegen m.- en
kl.zeer werden gevonden. Hoewel bijna alle 11 personen keelverschijnselen ver-
loonden, meent schr. dat de besmetting is uitgegaan van wondjes aan de handen;
drinken van ongekookte melk heeft naar alle waarschijnlijkheid geen rol gespeeld.

Dat de mensch voor het mond- en klauwzeervirus slechts in geringen graad
vatbaar is bleek uit entproeven na scarificatie met van den mensch afkomstig
materiaal bij 3 personen; bij geen dezer werd ook maar een plaatselijke reactie
te voorschijn geroepen, terwijl enting met hetzelfde materiaal bij caviae een posi-
tieven uitslag gaf.

Lanfranchi ¹) geeft een uiteenzetting over de benaming van het mond- en
klauwzeer en stelt voor „febris aphthosa" in plaats van aphtha epizoötica.

Komend tot de aetiologie constateert hij, dat evenals by de influenza van paarden,
varkenspest, hondenziekte e.d. door filtreerbaar virus veroorzaakte infectieziekten,
ook bij m.- en kl.zeer secundaire infecties met andere bacteriën een groote rol
spelen, waarvoor bij m.- en kl.zeer in aanmerking komen: bovisepticus, cocco-
diplococcus, paramiltvuur, staphylococcen, bac. tetragenus, paradiphterie.

Schr. maakte systematisch bloedculturen en vond, dat bij goedaardig verloopendc
gevallen de haemocultuur negatief, bij kwaadaardig verloopende gevallen positief
uitvalt, terwijl niet alle dieren met positieve haemocultuur sterven.

Schr. onderscheidt daarom infectie uitsluitend met filtreerbaar virus naast een
infectie met virus gecombineerd met andere microörganismen, maar dit is niet
voldoende in dien zin, dat hij de meening is toegedaan, dat deze begeleidende
microörganismen het virus kunnen fixeeren; het filtreerbare virus leeft dan in
symbiose met de andere microörganismen en infecteert simultaan.

1 ) Alessandro Lanfranchi, Bologna: Esame di revisione di alcuni capitoli delle
febbre aftosa. La Nuova Vcterinaria No. 12—15, Dicembre 1938, pag. 331.

Het m.- en kl.zeervirus kan evenals elk ander filtreerbaar virus neurotrope ver-
schijnselen veroorzaken, doordat het zich fixeert in het verlengde merg en plotse-
lingen dood (hyperacute vorm) veroorzaakt, zonder dat zich blaarvorming voordoet,
wel te onderscheiden van den apoplectischen vorm die ontstaat door hartparalyse
tengevolge van myocarditis.

Verloopt de infectie langzaam, dan ziet men nerveuze verschijnselen van het
centrale zenuwstelsel soms met vorming van een primaire blaar; dit noemt schr. de
„droge vorm", zooals die ook voorkomt bij hondenziekte en varkenspest. Tusschen
deze beide vormen staat een derde, waarbij blaarvorming optreedt, dit zijn goed-
aardig verloopende gevallen.

Vervolgens komen gevallen voor waarbij, naast de infectie met filtreerbaar virus,
bacterieele complicaties optreden, doordat reeds aanwezige microörganismen de
resistentie van het lichaam overwinnen en met de door hen geproduceerde toxische
stoffen clinische verschijnselen veroorzaken. Dit zijn boosaardig verloopende gevallen
met sub-acuut verloop.

Ten derde doen zich gevallen voor van simultaaninfectie met virus en andere
microörganismen, waarbij de ziekte acuut verloopt en somtijds het vesiculair-
exantheem kan ontbreken.

1. zuiver aphtha-mfectie in de vormen: a. fulminante; b. met localisatie in
slijmvliezen, ondervoeten en uiers; c. de droge nerveuze vorm;

2. primaire aphtha-infectie en secundaire complicaties tengevolge van micro-
organismen, die de resistentie van het lichaam overwinnen; boosaardige vormen
met sub-acuut verloop;

3. gelijktijdig inwerken van filtreerbaar virus en microörganismcn met acuut
verloop, waarbij ook vesiculair exantheem kan ontbreken en de prognose on-
gunstig is.

Lanfranchi meent dat bij de groote meerderheid der runderen geen actieve
immuniteit ontstaat, doch slechts in zeer zeldzame gevallen.

Wel is het theoretisch mogelijk de dieren passief te immuniseeren door het toe-
dienen van een actief aphthae-serum, tegelijkertijd met toepassing van sanitaire
maatregelen. Het is echter een kostbaar middel. De bereiding van hyperirnmuun-
serum is niet zoo eenvoudig en het serum daarenboven niet altijd werkzaam, zoodat
wij practisch gesproken niet in staat zijn passieve immuniteit te verwekken.

Daarnaast bestaat een aspecifieke immuniteit, welke volgens de meening van
Lanfranchi veroorzaakt wordt door „proteïne-shock", welke immuniteit ongeveer
2 maanden duurt. Het is nl. nog nooit geconstateerd, dat bv. vaccinekalveren door
natuurlijke infectie m.- en kl.zeer krijgen.

Wanneer er werkelijk hyperimmuunserum bestond, ware het volgens Lanfranchi
niet noodig hoeveelheden van 200 en meer c.c. in te spuiten, maar zou een hoeveel-
heid bv. van 20 c.c. reeds voldoende zijn. Daarom meent schr. dat bij dergelijke
hoeveelheden serum de proteïne-shock aanwezig is, maar is de pathogeniteit van
het virus te groot, dan helpt ook deze aspecifieke immuniteit niets.

Schr. meent daarom, dat bij de toepassing van reconvalescentenbloed eveneens
de proteïne-shock een aspecifieke immuniteit opwekt, terwijl ter bestrijding van
de meestal aanwezige bij-infecties door combinatie van de proteïne-shock met
antiserum tegen deze bij-infecties, goede resultaten verkrijgbaar moeten zijn.

Daarom propageert schr. het door hem reeds sedert 1919 toegepaste serum-
proteine-vaccin, hetwelk prophylactisch zeker geen mindere resultaten geeft dan
andere methoden en therapeutisch bijzonder gunstige gevolgen te zien gaf.

Schr. beveelt aan het onderwerp der aspecifieke of derde immuniteit in studie
te nemen in verband met de kennis, die wij bezitten van de physisch-chemische
processen bij immuniteit van de antigenen, de hetero-antigenen en de waarde
van het gluco-lipoide complex ten opzichte van immuniteit.

De grondslag is de 50 jaar geleden voorgeschreven afzonderingsmethode van
Bang. Pas in de laatste jaren is de bestrijding, welke half vrijwillig is, weer krachtig
ter hand genomen. Denemarken is verdeeld in 1700 „meiereien", waarvan ieder
gemiddeld bestaat uit 118 bedrijven. Volgens Nielsen ¹) kan op kosten van de
gezamenlijke boeren iedere deelnemer op eigen verlangen éénmaal per jaar zijn
vee met tuberculine laten onderzoeken (indien reeds t.b.c.-vrij om de twee jaar).
Voor de melk van t.b.c.-vrije bedrijven wordt een hoogere prijs betaald. Ook hier
bleek dit de beste prikkel te zijn. De kosten worden door alle boeren, ook al doen
zij niet mede, gezamenlijk gedragen. Zoo is men op het punt gekomen, dat er in
enkele streken ongeveer 90% der bedrijven vrij is van t.b.c. De wet van 1932
maakt het dan mogelijk, dat deze laatste bedrijven met staatssubsidie gesaneerd
worden; nl. de nog overgebleven reactie-dieren werden geslacht; de kosten hieraan
verbonden worden voor die helft door den Staat en voor de andere helft door de
leden gezamenlijk gedragen. Met deze methode zijn reeds enkele eilanden t.b.c.-vrij
gemaakt. Verder is er sedert 1934 een fonds waaruit veehouders, die alle voor-
schriften van afzondering der reageerders in acht nemen, elk jaar 10 reageerders
of open lijders tegen een goeden prijs kunnen laten slachten. Een t.b.c.-vrije opfok-
centrale, uitgaande van den gezamenlijken bond der meiereien, maakt het mogelijk
voor eigenaars met veel reactiedieren, t.b.c.-vrij jongvee aan te fokken.

In 1937 begon Lilleengren ²) een onderzoek naar het type der bacillen bij
tuberculose van slachtvarkens in Zweden. Het materiaal — meestal bestaande
uit lymphcklieren (hals-, darmscheils-, portale- en bronchiale klieren) maar ook
uit organen — was afkomstig uit slachthuizen in verschillende deelen van het land,
waarbij geen rekening werd gehouden met de uitbreiding van het tuberculeus
proces bij de slachtdieren. In het geheel werden 128 gevallen onderzocht. Hieruit
werden afgezonderd: 107 maal bacillen typus bovinus, 9 maal typus avium, 1 maal
typus bovinus - - t. avium en 3 maal typus humanus. De bepaling van het type
geschiedde door het kwecken op Loewenstein en het enten van proefdieren (cavia,
konijn en kip). Van Nederveën.

Voorschrift voor het verrichten der tuberculine-reacties.
Tuberculose-Studie-Commissie, Ned.-Indië.

Teneinde een betere kennis te verkrijgen over de verspreiding der tuberculose
onder de bevolking van Ned.-Indië, heeft de bij Gouvernementsbesluit van 26 Octo-
ber 1935 ingestelde Tuberculose-Studie-Commissie een handleiding het licht doen
zien, waarin voorschriften worden gegeven voor het massa-onderzoek van tuberculine-
gevoeligheid volgens een uniforme werkmethode. De aanbevolen standaardmethoden,
bij welker keuze is uitgegaan van de volgende gezichtspunten: ie, dat zij het wer-
kelijk percentage der te eeniger tijd met t.b.c.-bacillen besmetten zoo dicht mogelijk
moeten benaderen; 2e, dat zij eenvoudig uit te voeren zijn, ook onder primitieve
omstandigheden te velde; 3e, dat zij zoo min mogelijk technische foutenbronnen
in zich dragen en 4e, dat zij aan de bevolking zoo min mogelijk overlast bezorgen,
zijn de intracutane volgens Mantoux f¹ /₁₀ c.c. verdunning 1 : 10.000 alt-tuber-
culine Bandoeng) op den eenen arm en gelijktijdig op den anderen arm die volgens
Pirquet met onverdunde alt-tuberculine. Aflezing na 3 X 24 uur. Een voelbaar
infiltraat van 5 mm of grooter, onafhankelijk van de roodheid, geldt voor positief;
alle andere reacties gelden voor negatief. Modellen van registratie-kaarten zijn
aangehecht. Bu.

1 \') F. Woldike Nielsen, Veterinär-inspektor: Die Bekämpfung der Rindertuberkulose
in Dänemark. D. T. W. No. 33, 1938.

Over de verdeeling der leptospira-stammen in groepen door middel
van de agglutinatie-lysis reactie.

Voor het onderzoek werden monovalente konijnensera gebruikt, die een titer
van 10.000—30.000 hadden. In Amsterdam werden 300 stammen onderzocht door
middel van 1400 reacties; deze stammen werden in 11 groepen ondergebracht,
(waarschijnlijk zijn het er echter 16; er zijn nog eenige stammen in onderzoek).

Verschillende stammen behooren tot één groep, als de agglutinatie-lysis reactie
met ten minste 1 antiserum van die groep tot den eindtiter gaat.

Specifieke reacties zijn de reacties met de antisera uit dezelfde groep — aspecifiek
met de antisera uit andere groepen. Bij sommige groepen is deze aspecifieke reactie
zeer klein, bij andere \'/₈—¹/_l0 van de titerhoogte.

Wat de specifieke reacties betreft, gaan in sommige groepen bijna alle reacties
tot de titergrens; bv. in de L. canicola en de L. icterohaemorrhagiae-groep. In
de Rachmat-Akiyami-groep komen de meeste lage specifieke reacties voor.

1. De stam ging met verschillende Rachmat-antisera herhaaldelijk tot den
eindtiter.

De groep Rachmat maakt den indruk van serologisch licht verschillende stam-
men te bevatten. Noodig is zeker met den Akiyami-A-stam een Castellani te ver-
richten.

Wat de aspecifieke reacties betreft, deze zijn meestal laag. In enkele gevallen
bereikten zij \'/s der titerhoogte; steeds kon echter het bewijs geleverd worden,
dat het inderdaad aspecifieke reacties waren.

Moet men nu op grond van deze hooge medereacties aan overgangen gaan denken ?
Dit komt den schrijvers *) onjuist voor.

Er bestaat wel eenige regelmaat in het medereageeren, echter is de hoogte der
aspecifieke reactie zeer inconstant.

Kan men nu een stam alleen door de agglutinatie-lysis reactie bepalen of moet
men nog andere reacties toepassen ?

Dit is afhankelijk, waar de stammen vandaan komen. Voor de stammen uit het
buitenland moet men de reacties met antisera van alle groepen toepassen. Voor
een stam uit Nederland zijn 2 reacties meestal voldoende, nl. met de L. ictero-
haemorrhagiae en de L. canicola.

Door de agglutinatie-lysis reactie alleen en dan nog met antisera, met levend
antigeen gemaakt, blijft het inzicht in de antigene structuur beperkt.

Welke antigenen zijn bij een reactie in het spel, groepsantigencn of individueele
van iederen stam ?

De antisera, bereid met gekookt antigeen, de z.g. ,,0" antisera, werden gebruikt
om te probeeren van de hooge mede-agglutinaties af te komen.

Enkele aspecifieke reacties waren iets lager met „O" antiserum. Hierop zijn
nog geen conclusies te trekken; het is goed dit onderzoek nog verder voort te zetten.

Ook de techniek van de Castellani-proef zal nog verbeterd kunnen worden.
Deze zal misschien een antwoord kunnen geven op de vraag, in hoeverre de differen-
tiatie van de stammen der Rachmat-Akiyami groep op een verschil in groeps- of
in individueele antigenen berust, etc., etc.

Deze beide laatste reacties, ,,0" antisera en Castellani moeten dus naast de
agglutinatie-lysis reactie toegepast worden. A. Asman.

In het Vlaamsch Diergeneeskundig Tijdschrift van Mei 1939, komt een artikel
voor over het vraagstuk der private slachterijen, overgenomen uit het verslag van
den Hoofdinspecteur Dr. G. Degryse, verschenen in het „Bulletin van Volks-
gezondheid" No. 4, 1939.

In deze beschouwing wordt het bestaande systeem van uitvoering van de vleesch-
keuring in België aan een nadere bespreking onderworpen en de wenschclijkheid
van abattoirbouw naar voren gebracht. Uit een vergelijkend oogpunt met de uit-
voering van de vleeschkeuring in ons land zijn deze beschouwingen zeer interessant,
waarom zij hier eenigszins uitvoerig worden weergegeven.

In België bepaalt de wet van 4 Augustus 1890 dat vleesch siechts mag worden
verkocht of te koop gesteld, nadat het gekeurd is en geschikt bevonden voor de
voeding. Deze keuring heeft plaats onmiddellijk na de slachting; bij de keuring
moeten vooral de inwendige organen van de geslachte dieren worden onderzocht.

De kosten van inrichting van den keuringsdienst worden gedekt door een recht,
ten laste van de belanghebbenden te innen en dat de kosten van het onderzoek niet mag
overtreffen. Het bedrag hiervan wordt van Rijkswege of door den gemeenteraad,
mits goedgekeurd door den Koning, vastgesteld.

Het Koninklijk Besluit van 23 Maart 1901, aangevuld bij dat van 29 October
1937 — waarvan de voorschriften in geheel België van toepassing zijn — vormt
het organieke reglement op de vleeschkeuring. Het kan als volgt worden samengevat:

Het onderzoek voor de slachting is niet verplicht. De aangifte van de slachting van
een dier, waarvan het vleesch al dan niet voor den verkoop bestemd is, is verplicht.
l)e keuring is slechts verplicht wanneer het vleesch voor de openbare voeding bestemd is.

De vlecschkeurdcrs worden benoemd, hetzij door den gemeenteraad, mits goed-
keuring van den Minister, hetzij, wanneer de gemeente in gebreke blijft, van ambts-
wege door den Koning.

In de gemeenten, waar geen openhaar slachthuis bestaat, zijn de door de regeering erkende
veeartsen er toe gemachtigd de wegens ziekte geslachte dieren, die zij zelf verzorgd hebben, te
keuren.

De keurder moet zoo spoedig mogelijk na de slachting tot de keuring overgaan.
Een ministerieel besluit bepaalt de gevallen waarin vleesch, vet, afval, enz. moeten
worden afgekeurd of waarin zij, na sterilisatie, voor de voeding mogen toegelaten
worden of slechts mogen worden goedgekeurd, nadat een bacteriologisch onderzoek
heeft uitgewezen, dat geen ziektekiemen aanwezig zijn.

Indien de belanghebbende zich niet bij de beslissing van den keurder neerlegt,
heeft hij 24 uren tijd om er beroep tegen aan te teekenen. In dit geval mag hij tot
een tegenkeuring, door een veearts zijner keuze, laten overgaan. Zijn de keurders het niet
eens, dan deelt laatstgenoemde veearts zulks mede aan den Veeartsenijkundigen In-
specteur van hel gebied, die dan als scheidsrechter optreedt.

Wordt het vleesch ongeschikt voor dc voeding verklaard, dan verwittigt de keurder
den burgemeester en deelt hem dc maatregelen mede, die met het oog op het dena-
tureeren dienen te worden getroffen. Dit vleesch wordt onder toezicht van de
plaatselijke politie geplaatst, tot op het oogenbiik dat het door het erkend vilbeluik ( ?)
wordt opgehaald of tot het, na het denatureeren, ondergedolven wordt.

In alle gemeenten moet dus, zoo vervolgt Degryse, een vleeschkeuringsdienst
ingericht worden, maar deze laatste is een gemeentelijke dienst. De gemeenten
mogen eischcn dat de dieren, bestemd om op hun grondgebied geslacht te worden,
een eerste maal onderzocht worden vóór de slachting. De gemeenten mogen vleesch,
vet en afval, dat op hun grondgebied gebracht wordt, aan een tweede keuring
onderwerpen. Deze tweede keuring moet kosteloos zijn. Invoerkeurloonen bestaan er
dus niet in België.

Buiten de keuring, die eenvormig geregeld is bij het algemeen reglement van
23 Maart 1901, zijn de gemeentebesturen bevoegd om toezicht op den vleesch-

verkoop uit te oefenen. Zij gaan de betrouwbaarheid en de salubriteit na van den
kleinhandel in eetwaren en beteugelen de inbreuken op de ter zake geldende
reglementen.

Het thans in België vigeerende algemeen reglement op de vleeschkeuring beval
een geheel van bepalingen, dat in niets moet onderdoen voor wat in het buitenland
op dit gebied bestaat. Bedoeld reglement geeft aan de regeering de noodige macht
om aan de keuring de noodige waarborgen te verbinden. Toch dienen er verbete-
ringen voorzien, leemten aangevuld en strafbepalingen verscherpt, zegt Degryse.

Het zou inzonderheid wenschelijk zijn een formule te vinden, waarbij de doel-
matigheid van de keuring gewaarborgd wordt in de gevallen, waarin de behandelende veearts
mag keuren. De behandelende veearts is een practicus en dus uit den aard der zaak
niet onafhankelijk, want hij heeft er alle belang bij zijn cliëntèle niet te verliezen.

Vleeschvergiftigingen komen, om zoo te zeggen, aldus vervolgt Degryse, nooit
voort van vleesch, dat uit onze slachthuizen komt en zeer zelden van vleesch, dat
door de keurders op de voorgeschreven wijze gekeurd is. Zij worden integendeel
meestal veroorzaakt door vleesch, dat aan de keuring onttrokken is of door vleesch,
afkomstig van in nood of wegens ziekte geslachte dieren en door den behandelenden
veearts gekeurd. Over het algemeen moet dan de schuld geworpen worden op
laatstgenoemden veearts, die een schijnbare keuring ,,proforma" gedaan heeft.

Dat keuringen door den behandelenden veearts mogen worden gedaan is, aldus
Degryse, in principe te betreuren. Zoo had men dan ook de gedachte opgevat
deze keuringen voortaan te verbieden. Een commissie, ingesteld door Minister
Carton de Wiart, heeft verschillende formules bestudeerd, maar het vraagstuk
is ingewikkelder dan het op het eerste gezicht lijkt, want de keurder, ofschoon
onafhankelijker, heeft ook zijn cliëntèle.

Men heeft de mogelijkheid onderzocht enkel beroep te doen op ,,full time" keurders
(bedoeld worden hiermede uitsluitend ambtenaren). Een dergelijk stelsel zou het
ideale zijn, volgens Degryse, maar het zou voorloopig in de praktijk niet kunnen
verwezenlijkt worden zonder verworven rechten te krenken. Dezelfde hinderpaal
rijst eveneens op waar het gaat oin een grondige reorganisatie, die er in zou bestaan
een zelfden keurder te belasten met de vleeschkeuring in alle gemeenten van een
bepaald gebied (kring).

Het onderzoek vóór de slachting is in België niet verplicht. Dit is een leemte, welke zou moeten
worden aangevuld, aldus Degryse. Ten bewijze hiervan haalt hij eenige uitspraken
aan, waaruit de noodzakelijkheid van deze levende keuring zou blijken. Deze
redenen hebben het Departement er toe aangezet het onderzoek vóór de slachting
te eischen, als de omstandigheden zulks toelaten. Dit streven moet onvermoeid
worden voortgezet, totdat het onderzoek vóór de slachting algemeen zal geworden
zijn. Ook de export zou daarvan voordeel hebben, daar de meeste vreemde landen
de keuring vóór en na de slachting verlangen. Het Departement heeft daarom
kort geleden een nieuw reglement op den vleeschuitvoer opgemaakt. Het bevat
een eerste proef van onderzoek vóór de slachting in de openbare slachthuizen.
In het ontwerp van wet op den vleeschhandel is verder de bepaling opgenomen,
dat de Koning ,,rond de openbare slachthuizen een zóne mag vaststellen, waarin
geen vergunning meer zal verleend worden tot het exploiteeren van private slacht-
huizen of slachterijen".

België bezit zeer weinig slachthuizen van recenten datum. De meeste bestaande
slachthuizen zijn vóór 1900 opgericht. Zij beantwoorden niet meer aan de huidige
behoeften van den handel en laten niet toe de meest elementaire regelen der hygiëne
in acht te nemen. Een der hoofdoorzaken van de ongeschiktheid dezer inrichtingen
ligt in het feit, dat zij bestaan uit eet verzameling van private slachterijen of van particuliere
slachtvloeren. Deze private inrichtingen zijn veel te klein en bovendien onzindelijk;
zij zijn onvoldoende verlicht en de ventilatie laat veel te wenschen over. Bij gebrek
aan ruimte worden de dieren dikwijls op de binnenplaatsen en niet in de inrichting
zelf geslacht (door mij zelf bij een bezoek in België opgemerkt. Ref.).

Deze betreurenswaardige toestand van de meeste onzer slachthuizen, aldus
Degryse, schaadt onze reputatie in het buitenland en de moreele en materieele
nadeelen, die wij daardoor ondervinden, zijn aanzienlijk.

Tevergeefs heeft het Departement gepoogd dezen toestand te verhelpen dooi-
er de aandacht van de gemeentelijke overheden op te vestigen. Deze oproep is
zonder gevolg gebleven en in 1937 werd dan ook besloten aan iedere gemeente,
die een nieuw slachthuis zou oprichten, een toelage te verleenen, gelijk aan ¹/₃ van
de oprichtingskosten (grond inbegrepen). Voor het verleenen dezer toelage is enkel
vereischt, dat de ontwerpen vooraf door het Technisch Comité van het Departe-
ment goedgekeurd zijn en dat toezicht op de werken mag uitgeoefend worden.
Men meende aldus het initiatief van talrijke gemeenten op te wekken. Deze tegemoet-
koming heeft echter niet het verwachte resultaat opgeleverd.

De oorzaak hiervan is het groote aantal private slachterijen. Eenerzijds vreezen
de gemeenten, dat deze particuliere slachterijen de bestaansmogelijkheid van nieuwe
gemeentelijke slachthuizen zullen beletten en anderzijds meenen de gemeenten
dat deze slachterijen, zij het dan ook maar op middelmatige wijze, kunnen volstaan
om in de behoeften hunner bevolking te voorzien, waardoor het mogelijk wordt
de belegging van kapitaal, noodig voor de oprichting van een nieuw slachthuis,
uit te stellen.

De conclusie van Decjryse is dan ook, dat de particuliere slachterijen een hinderpaal
voor de oprichting en de normale uitbreiding van openbare slachthuizen zijn.
Bijgevolg brengt de oprichting van gemeentelijke en intercommunale slachthuizen
mede, dat alle slachterijen binnen een kring rondom bedoelde slachthuizen dienen
afgeschaft.

De wenschelijkheid van centralisatie van slachtingen in openbare, gemeentelijke
abattoirs komt nog nader tot uiting in een aantal, door Degryse aangehaalde
uitspraken van deskundigen op dit gebied. Ook heeft men in Frankrijk de kwestie
van de afschaffing der particuliere slachterijen onder het oog gezien, daartoe zelfs
een commissie benoemd. De conclusies van deze commissie worden in het artikel
vermeld.

Degryse is van meening, dat hel Departement al zijn krachten moet inspannen
om de particuliere slachterijen te doen verdwijnen. Deze private slachterijen zouden
niet mogen worden geduld in de omgeving van een openbaar slachthuis of in een
groot centrum. Die, welke wel gebruikt zouden mogen worden, zouden slechts
voor de bevoorrading van een eigen verkooplokaal mogen gebruikt worden.

Als aanhang geeft Degryse nog een opgave van het aantal abattoirs en het
aantal slachterijen in België. Er bestaan heden 98 slachthuizen in België en in totaal
9811 particuliere slachterijen (jaar 1935).

Een snelle bepaling ter onderscheiding van carotinoid en galkleurstof
in vet van geslachte dieren.

In ons land heeft van Manen uit Amsterdam (diss. 1931) zich bezig gehouden
met het onderzoek van weefsels op galkleurstof ten behoeve der vleeschkeuring.
Rimington en Fourie ^l) wijzen op de gele kleur van het vet bij runderen, die veel
carotine hebben opgenomen uit het voedsel (gras, gele wortelen). Deze gele kleur
der slijmvliezen en huid heb ik destijds als pseudo-icterus aangeduid. Zonder
chemisch onderzoek is het niet mogelijk uit te maken of de gele kleur van het vet
veroorzaakt wordt door galkleurstof of door carotine.

Schrijvers hebben het onderzoek vereenvoudigd door 2 gram vet met 5 cc. 5
natronloog gedurende 1 minuut te koken. Na afkoeling tot 40 a 50 graden Celsius
wordt een half of een gelijk volume aether toegevoegd, voorzichtig geschud en
gewacht tot beide vloeistofTen zich hebben gescheiden.

De onderste (waterige) bevat de galkleurstof; de bovenste aetherlaag het carotine.
Hoe meer carotine het vet bevat, hoe geler de aether natuurlijk.

Inderdaad is het een zeer eenvoudige reactie, die echter in principe niet nieuw is,

want ik demonstreerde deze en dergelijke destijds in onze cliniek reeds voor Fourie
in serum; Hijmans v. d. Bergh beschrijft ze iets gewijzigd al ongeveer 25 jaar
geleden. Beijers.

Van het Departement van Economische Zaken, Directie van den Landbouw,
zijn ontvangen de volgende verslagen van Landbouwkundige onderzoekingen:

No. 44 (17) B. Bijdrage tot de kennis van knikgrond, door Dr. D. J. Hissink en
Dr. Jac. van der Spek, uitgegaan van het Bodemkundig Instituut te Groningen,
prijs ƒ 0.80.

No. 44 (18) A. Samenvattend verslag over de Staatsmijnproefvelden 1931—1935
en over een twintigtal stikstofsoorten-proefvelden in het Duurswold en Noord-
Drente, 1935, uitgegaan van het Rijkslandbouwproefstation voor den akker- en
weidebouw te Groningen, prijs ƒ 1.25.

No. 45 (1) C. Over de verteerbaarheid en de voederwaarde van versch gras,
gemaaid in verschillende groeistadia, door N. D. Dijkstra en E. Brouwer, uit-
gegaan van het Rijkslandbouwproefstation te Hoorn, prijs ƒ 0.60.

No. 45 (2) C. De stikstofbepaling volgens Kjeldaiil en volgens Ter Meulen
in melk en boter, door H. A. Sirks, uitgegaan van het Rijkslandbouwproefstation
te Hoorn, prijs ƒ 0.25.

No. 45 (3) C. Over het vitamine A en de carotine bij bewaring van melk en
room onder zuurstofdruk (zoogenaamd HoFius-procédé), door E. Brouwer,
E. A. M. Meyknecht en N. D. Dijkstra, uitgegaan van het Rijkslandbouwproef-
station te Hoorn, prijs ƒ 0.25.

Bij Kon. Besluit is de paardenarts ie klasse Dr. L. Gazenbeek, te Den Haag, be-
noemd tot dirigeerend paardenarts met den rang van majoor.

Aan Heeren dierenartsen, die naar aanleiding van mijn voordracht tijdens de
Veterinaire Week het Lyphan-papier wenschen te gebruiken, wordt medegedeeld,
dat de volgende nummers voor het onderzoek van de hierna te noemen substraten
kunnen worden gebruikt.

Methodiek : snel onderdompelen van het papier in en weer optrekken uit de
vloeistof, onmiddellijk (binnen 1 a 2 sec.) aflezen, in opvallend en in doorvallend licht.

Men zal er ook overigens goed aan doen nauwkeurig de voorschriften in acht te nemen, welke
binnenkort in dit tijdschrift zullen worden bekend gemaakt.

De gemeenteraad van Assendelft heeft met 7—4 stemmen opnieuw afwijzend
beschikt op het voorstel tot aansluiting bij het slachthuis te Zaandam.

De burgemeester gaf daarna als zijn meening te kennen, dat de gemeente door
de Kroon zal worden gedwongen zich bij het Zaandamsche slachthuis aan te sluiten.

Den I7en Mei 1939 werd het 15-jarig bestaan van de Vereeniging van Artsen-
Automobilisten, van welke vereeniging een groot aantal dierenartsen lid is, herdacht
met een wetenschappelijke vergadering in het Grand Theätre „Gooiland" te Hil-
versum.

Tot de gasten behoorden vertegenwoordigers van de Ministers van Waterstaat
en van Sociale Zaken, de consul-général van Frankrijk, de Burgemeester van Hil-
versum en vertegenwoordigers van verschillende bevriende en belangstellende
vereenigingen. Onze Maatschappij was vertegenwoordigd door haar Voorzitter.

Allereerst hield Prof. J. M. Lahy, uit Parijs, een voordracht over : „La Sélection
psychotechnique des Conducteurs d\'Automobiles". Prof. Lahy heeft zich reeds
sinds 1908 bezig gehouden met onderzoekingen over de psychische en physische
eigenschappen waaraan machinisten op spoorwegen dienen te voldoen. Door het
geweldig toegenomen verkeer met auto\'s, speciaal autobussen, ontstond behoefte
aan een systematisch onderzoek van chauffeurs van publieke vervoermiddelen.
In 1921 werd Prof. Lahy aangezocht als leider van een op te richten „laboratoire
de psychotechnique" ; dit „laboratoire" heeft zich ontwikkeld tot een groot, met de
meest moderne hulpmiddelen voorzien, Instituut. Behalve in Parijs zijn in een
aantal groote centra in Frankrijk soortgelijke Instituten.

Prof. Lahy besprak aan de hand van talrijke lichtbeelden de methoden van
onderzoek en de bereikte resultaten. De gunstige resultaten van het psychotechnisch
onderzoek der chauffeurs blijken wel uit de onderstaande getallen, welke betrekking
hebben op Parijs gedurende het tijdvak 1923-1938; psychotechnisch onderzoek
geschiedt alleen bij buschauffeurs.

Toename partic. auto\'s 218% ; toename aantal ongelukken 84%.
„ autobussen 200% ; vermindering aantal ongelukken 31%.

Daarna besprak Prof. E. M. P. Widmark uit Lund „Die Methodik und die kli-
nische Bedeutung der quantitativen Blutalkoholbestimmung bei der Beurteilung
von Verkehrsunfällen". Prof. Widmark besprak zijn micromethode, welke hij al
ongeveer 20 jaar geleden heefl uitgewerkt. Het voordeel dezer methode is, dat slechts
80—100 mgr. bloed noodig is en dat het bloed in het capillaire buisje, dank zij de
aanwezigheid van oxalaat en fluoride minstens 2 weken onveranderd, dus voor
onderzoek geschikt blijft. De foutengrenzen bedragen ± 0.2 pro mille. De verschil-
lende bezwaren en voordeden, verbonden aan deze methode van onderzoek werden
uitvoerig besproken. Bij bekend lichaamsgewicht kan berekend worden hoeveel
alcohol een „verdachte" bij een verkeersongeluk minstens gedronken heeft.

In Zweden zijn op alle politiebureaux en aan alle politieposten capillaire buisjes
aanwezig om zoo noodig bloedproeven te nemen ; dit geschiedt steeds door den arts.

Belangstellenden kunnen een uitvoerig résumé van deze voordrachten van den
Voorzitter ter leen ontvangen.

Na afloop der wetenschappelijke vergadering verecnigden zich de officieele ge-
noodigden aan een door het bestuur der vereeniging aangeboden diner.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i April nog niet waren genezen).

Mond en klauwzeer : bij 253 (371) eig., waarvan in Groningen bij 16 (19) eig. ;
Friesland bij 14 (57) eig. ; Drenthe bij 21 (21) eig. ; Overijssel bij 20 (21) eig. ;
Gelderland bij 76 (137) eig. ; Utrecht bij 2 (6) eig. ; Noord-Holland bij 5 (10) eig. ;
Zuid-Holland bij 11 (4) eig.; Zeeland bij 5 (13) eig.; Noord-Brabant bij 73 (63)
eig. ; Limburg bij 10 (20) eig.

Kwade droes en huidworm bij de eenhoevige dieren : 3 gevallen bij 2 eig. in Gelderland
(paarden uit woonwagenkamp).

Scabies (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 40 gevallen bij 4 eig. (562 bij
48 eig.), waarvan in Groningen (17 bij 2 eig.) ; Friesland 6 bij 1 eig. (59 bij 7 eig.) ;

Drenthe (179 bij 7 eig.) ; Overijssel 1 gev. (64 bij 9 eig.) ; Gelderland 32 bij 1 eig.
(43 bij 2 eig.) ; Utrecht (23 bij 4 eig.) ; Noord-Holland (94 bij 6 eig.) ; Zuid-Holland
i paard (81 bij 9 eig., waarvan 5 paarden bij 4 eig.) ; Noord-Brabant (2 bij 2 eig.,
waarvan 1 gev. bij paard).

Rotkreupel bij schapen : 71 gevallen bij 10 eig. (648 bij 43 eig.), waarvan in Gro-
ningen i gev. (11 bij i eig.) ; Friesland 15 bij 2 eig. (96 bij 9 eig.) ; Drenthe (16 bij

3 eig.) ; Overijssel 22 bij 4 eig. (10 bij 3 eig.) ; Gelderland (32 bij g eig.) ; Utrecht 22
bij i eig. (16 bij 1 eig.); Noord-Holland (435 bij 16 eig.); Zuid-Holland 11 bij 2 eig.
(32 bij i eig.).

Anthrax : 24 gevallen bij 22 eig. (4 bij 3 eig.), waarvan in Friesland 3 bij 3 eig.
(2 bij 1 eig.) ; Drenthe 2 bij 2 eig. ; Overijssel 2 bij t eig. ; Gelderland 2 bij 2 eig.
(1 gev.) ; Utrecht 1 geval (1 gev.) ; Noord-Holland 3 bij 2 eig. ; Zuid-Holland 5 bij
5 eig., waarvan 1 gev. bij varken en 1 bij schaap ; Noord-Brabant 3 bij 3 eig. ;
waarvan 1 gev. bij paard ; Limburg 3 bij 3 eig.

Varkenspest : 1650 gevallen bij 104 eig. (1590 bij 124 eig.), waarvan in Groningen
19 bij 3 eig. (64 bij 6 eig.) ; Friesland 74 bij 1 eig. (53 bij 11 eig.) ; Drenthe 144 bij
9 eig. (15 bij 4 eig.) ; Overijssel 68 bij 8 eig. (94 bij 12 eig.) ; Gelderland 119 bij
15 eig. (212 bij 29 eig.) ; Utrecht 272 bij 16 eig. (224 bij 17 eig.) ; Noord-Holland
51 bij 6 eig. (31 bij 3 eig.) ; Zuid-Holland 796 bij 28 eig. (801 bij 28 eig.) ; Zeeland

4 bij 4 eig. (2 bij 2 eig.) ; Noord-Brabant 103 bij 14 eig. (93 bij 11 eig.) , Lim-
burg (1 gev.). A. v. H.

Bremaud, Etude sur les propriétés diurétiques de la théophylline-éthilène-diamine
chez le chien néphrétique. Thèse de Lyon, 1939.

Barraud, Contribution à l\'étude de la pyothérapie aseptique dans le traitement
des broncho-pneumonies du chien. Thèse de Toulouse, 1939.

Lucas, Läszt sich mit Aloe in homöopathischen Dosen eine Wirkung auf den
Dickdarm nachweisen? Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

SiMic, Zur Anatomie des Karnivorenherzens (Untersuchungen an Feliden, Hyä-
niden, Caniden, Procyniden und Masteliden). Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Werner, Untersuchungen über den therapeutischen Wert der Sauerstoffschaum-
stäbe. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939-

Thuiller, De diverses influences sur la spermatogénèse chez le Cobaye. Thèse
d\'Alfort, 1939.

Koch, Hormone und Hormontherapie in der Tiermedizin. Verlag: Ferd. Enke,
Stuttgart 1939. R.M. 5.40

Schultz, Ueber die absolute und relative Querschnittsgrösze der Gyri olfactorii
communes beim Hund und bei der Katze. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Wiegener, Anleitung zum quantitativen agrikulturchemischen Praktikum.
Zweite neubcarbeitete Aufl. von Prof. Dr. H. Pallmann. Berlin, 1938. Verlag von

David, De l\'identification dans l\'élevage du chien ; sa technique ; son utilité ;
sa nécessité. Thèse de Paris, 1938.

Rochette, La race bovine charollaise dans le département de l\'Indie. Thèse
de Paris, 1939.

Prallet, Le cheval dans la Grèce antique. Thèse de Lyon, 1939.
Böttcher, Untersuchungen über die Verwendungsmöglichkeit von aufbewahrten
Bullensperma und von Samen trichomonadenkranker Tiere für die künstliche
Besamung. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Df.mmrich, Fütterungsversuche mit Adiposan an Kühen, Ziegen und Schweinen.
Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Lepretre, Contribution à l\'étude des rapports des avitaminoses et du parasitisme.
Thèse d\'Alfort, 1939.

Mf.ule, Les Chats: historique, caractères et races. Thèse de Lyon, 1939.
Erdogu, Ueber die Einwirkung hoher Schlämmkreidegaben auf Saürebasenhaus-
halt und Gesundheit aufgewachsener, nicht tragender Milchkühe. Inaug.-Diss.
Berlin, 1939.

Meier, Ueber den Einflusz des Calcivit auf Milchmenge und Milchfettgehalt
bei Kühen. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Frappat, Anomalies procédant des fentes branchiales. Thèse de Lyon, 1939.
Männel, Ueber Hämatome in der Niere bei Haustieren. Inaug.-Diss. Leipzig,
\'939-

Vasseur, Le thymus, ses fonctions et ses tumeurs. Pathologie générale et comparée.
Thèse d\'Alfort, 1939.

Schneider, Angiomatose Bildungen (Angiome und ihre Differentialdiagnose).
Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Reault, Les coliques d\'invagination chez les bovidés. Thèse de Paris, 1938.
Sigonneaui), Contribution à l\'étude de la mammite streptococcique de la vache.
Thèse de Paris, 1938.

Besson, Essais de traitement de deux affections chroniques des membres du cheval
par I\'auto-hémothérapie. Thèse de Paris, 1939.

Perret, Contribution à l\'étude du traitement général des maladies infectieuses
par pyothérapie aseptique. Thèse de Paris, 1939.

Kirk, Index of diagnosis (clinical and radiological) for the canine and feline
surgeon ; with treatment. Baillière, Tindall & Cox. Sh. 30.—

Nagel, Untersuchungen beim Rinde mit Hilfe der Bockschen Erythrozytometrie.
Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Hill, Das Differentialblutbild bei chirurgischen Erkrankungen. Inaug.-Diss.
Leipzig, 1939.

Lamy, Les chélo\'ides cicatricielles chez le cheval. Leur traitement. Thèse d\'Alfort,
\'939-

Quarante, Contribution à l\'étude des affections puerpérales et de leur traitement.
Essai par la carboxy-sulfamido-chrysoïdine. Thèse d\'Alfort, 1939.

Condemine, Contribution à l\'étude des cataractes du chien. Thèse d\'Alfort, 1939.
Tassel, Contribution à l\'étude de la nervodermite dorsolombaire du chien.
Son traitement par l\'hyposulfite de magnesium. Thèse d\'Alfort, 1939.

Hübner, Die therapeutische Beeinflussung von Gelbkreuz-Hautschäden durch
antivirus nach Besredka. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Manikowski, Hat das differenzierte weisze Blutbild des an „inneren Trauma"
erkrankten Rindes einen diagnostischen oder prognostischen Wert ? Inaug.-Diss.
Berlin, 1939.

Dickenschied, Untersuchungen über die Anwendbarkeit der Cubonischen
Reaktion zur Trächtigkeitsdiagnose beim Rind. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Franke, Beitrag zur Kenntnis der Erkrankungen des Schultergelenkes beim
Pferde. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Le Pennec, Contribution à l\'étude des ferments anaphylactiques pendant la
période de présensibilisation. Thèse de Paris, 1938.

Ataï, Contribution à l\'étude comparée des leishmanioses humaines et animales.

Chalumeau, Rôle des Ixodinés (Tiques), dans la transmission à l\'homme et aux
animaux des maladies parasitaires et microbiennes. Thèse de Toulouse, 1938.

Schropp, Beitrag zur Bekämpfung der Rindertuberkulose. Inaug.-Diss. Gieszen,
^!939-

Willmes, Die Grundlagen der auf dem Reichsviehseuchengesetz vom 26. Juni
1909 fuszenden veterinärpolizeiliche Masznahmen, ihre Auswirkung und augen-
blickliche Beurteilung. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Franken, Untersuchungen über Vorkommen und Bedeutung der Endoparasiten
beim Haushuhn im Ablauf eines Jahres. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Schützler, Läszt sich die Probe nach Triboulet zur Diagnose der Rindertuber-
kulose verwenden? Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Johann, Ueber Trichinen im allgemeinen sowie über ihre Verbreitung unter
den Füchsen der freien Wildbahn im speziellen. (Auf Grund von Massenunter-
suchungen im Kreise Sangerhausen). Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Mutel, Essais de traitement des staphylococcies du chien par l\'anatoxine staphy-
lococcique. Thèse d\'Alfort, 1939.

Lucas, Contribution à l\'étude de la toxicité de sérum bovin. Rôle du formol et
de la chaleur sur cette toxicité. Thèse d\'Alfort 1939.

Marquet, Recherches sur l\'étiologie de la paralysie des Volailles. Thèse d\'Alfort,
\'939-

Scheuer, Etude de la toxicité du sérum de chien. Sa détoxication par les agents
physico-chimiques. Thèse d\'Alfort, 1939.

Garion, Contribution à l\'étude de la microflore de sortie dans la maladie de
Carré. Thèse d\'Alfort, 1939.

Kienscherf, Befall thüringischer Wildkaninchen mit Entoparasiten und die
Beziehungen zu geologisch-klimatischen Verhältnissen des Herkunftgebietes. Tnaug.-
Diss. Berlin, 1939.

Hellmut, Zur Biologie der Taubenzecke Argas Columbarum. Inaug.-Diss.
Berlin, 1939.

Richter, Ist das Maul- und Klauenseuchevirus auf dem Allanto-Chorion von
Hühnerembryonen nach der Methode von Peragallo züchtbar? Inaug.-Diss.
Berlin, 1939.

Gerst, Desinfektionsversuche mit sporenhaltigem Milzbrandmaterial auf biolo-
gisch-chemischem Wege. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Keller u. Hauck, Wann liegt eine Ueberfüterung bei Schlachttieren vor ?
Sonderheft der Deutschen Schlachthofzeitung, Reihe 1 : Schlachthofwissenschaft.
Kirchhain. NL. 1939. Brücke-Verslag Kurt Schmersow. R.M. 2.—

Heiss, Die Aufgaben der Kältetechnik in der Bewirtschaftung Deutschlands mit
Lebensmitteln. Bd. A: Die Kühlkette. Das Gefrieren von Lebensmitteln. Heft 77
der RKDL.-Schriften. Berlin, 1939. Beut-Vertrieb G.m.b.H., Berlin SW 68.

Laurent, L\'engraissement et les odeurs anormales de la viande et des graisses,
Thèse de Paris, 1938.

Vis contint. L\'exportation des moutons algériens vers la France. Application de
la technique frigorifique. Thèse de Toulouse, 1938.

Rabenau, Praktische Versuche zur Entkeimung mit Fleischvergiftern behafteter
hölzerner Fleischmulden. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Müller, Zur Wasserstoffionenkonzentration des Schaffleisches und ihrer Bedeu-
tung für die Fleischuntersuchung auf Grund elektrometrischer Messungen. Inaug.-
Diss. Gieszen, 1939.

K.00P, Ueber den Einflusz der Seebeförderung von Schlachttieren auf den Ueber -
triti von Bakterien in die Blutbahn und in den Tier-Körper. Inaug -Diss. Gieszen,

Willweber, Ueber das Vorkommen von Keimen aus der Paratyphus-Enteritis-
Gruppe und von Uebergangsstämmen (Intermediusgruppe-Stämmen) im Kote
von gesunden Stubenvögeln. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Fuchs, Untersuchungen über die Zusammensetzung der preisgebundenen und
billigen Leberwurst aus einer südwestdcutschen Groszstadt. Inaug.-Diss. Leip-
zig. \'939-

Wilde, Ueber den Zellgehalt der Milch gesunderTiere. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Brasz, Untersuchungen über die Leberprobe nach Cattaneo und ein Vergleich
ihrer Ergebnisse mit denen der Wasserstoffionenkonzentration an krank- und notge-
schlachteten Tieren. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Vasseur, Inspection des viandes et polyarthrites chez le Porc. Thèse d\'Alfort, 1939.

Borowka, Untersuchungen gesund geschlachteter Rinder auf Bakterien der
Enteritis-Gruppe. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Harstmann, Ist Lebergewebe durch Einwirkung von filtriertem ultraviolettem
Licht zu charakterisieren? Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Müller, Untersuchungen über das Vorkommen von Bakterien der Intermedius-
gruppe in verschiedenen Organen kranker und gesunder Schlachttiere. Inaug.-Diss.
Gieszen, 1939.

Bock und Pigorini, Die Seidenspinner. Ihre Zoologie, Biologie und Zucht. Verlag :
Julius Springer, Berlin. R.M. 16,80

Hadley, Principles of veterinary science. Third édition. W. B. Saundcrs Co.,
Philadelphia, 1939. ? 4,00

Krollpfeiffer, Die Entwicklung der Pferdemaske bei den am Weltkriege be-
teiligten Staaten. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Jauffroy, Police sanitaire des maladies des Abeilles en France et à l\'étranger.
Thèse d\'Alfort, 1939.

Geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen de heeren: H. C. Bottelier,
H. J. Braak en F. Hiemstra.

"Michiel Verhul (woont) voor aan in de Lauwrierstraat (te Amsterdam)
NB (voorbij ?) (de) besteder.
NB blom van Swavel.

De grootete ganse of Swaane Veer in de mostert gedoopt en also in elk neusgat
van het paart een (in) ? gestoocke is seer goed om de droes te doen schieten.

heel Vars en Geyl soet bier met varsse ongesautte boter en wat raap olij
Saame gemengt en het paard warm in gegeeve is de beste purgaci
honing is goet voor (tegen) de droes

\') Grint (ook wet grinte) gewestelijk, t.w. in het ooste des lands (in de Graaf-
schap, in Twente) en veelal in varm grinte, eene benaming voor: het grove meel,
dat, de bloem, door het builen van de zemelen afgescheiden wordt enz."
(woordeboek der Nederl. taal, vijfde deel, bewerkt door A. Beete en J. M.
Muller pag. 785 en 786).

(zoogenaamde grint) als veevoeder verkocht." (Nieuws v. d. Dag van 20 Maart
1872) (Nieuwenhuis\' Woordeboek, deel 4 pag. 160 b)

„grind het tweede meel van boekweit (ook) gemalen doppen van rogge; (ook
fijne zemelen"

Dit geschreven recept komt voor in een exemplaar van : "Naamwijzer" waarin
vertoont worden de Naamen van Haar Ed. Gr. Achtb. de Heeren Regeerders
etc(etera) der Stad Amsterdam dezes jaars 1725
\'t Amsterdam

Bij Pieter van den Berge, ordinaris Stads Drukker op den Heijligen Weg,
in den groenen Berg.

Op den 2en Mei 1939 ontsliep te Middelburg na een langdurig,
doch geduldig gedragen lijden, Leonard Boogaert, in den ouderdom
van 73 jaren.

Boogaert werd op den 2₃en April 1866 te Driewegen (Z.-B.) geboren,
alwaar zijn Vildl 1 als medicus gevestigd was. Na aldaar de lagere school
te hebben dooiioopen, bezocht hij het toen ter tijd in Zeeland bekende
internaat „Scho" te Groede en deed van hier uit met goed gevolg
toelatingsexamen voor de toenmalige Rijksveeartsenijschool. In 1895
behaalde hij het diploma van veearts en vestigde zich te Ovezande
(Z.-B.), alwaar hij echter slechts korten tijd verbleef, daar hij hel
volgend jaar benoemd werd tot provinciaal veearts 2e klasse, standplaats
Axel. Reeds spoedig wist hij zich hier eene drukke praktijk te verwerven.
De succesvolle toepassing van de insufflatietherapie bij kalfziekte, als-
mede de aanwending van de kettingzaag volgens Paimans, droegen in
niet geringe mate bij om het algemeen vertrouwen der veehouders te
winnen. Daarnaast was iiij belast met de keuring van voor uitvoer be-
stemd vee te Sas van Gent, alwaar zich in het begin dezer eeuw eene
bloeiende veemarkt had ontwikkeld.

Boogaert was een zéér vooruitstrevend practicus. Hij was o.a. één
der eerste veeartsen, die zich bij het verrichten van castraties bediende
van de emasculateur volgens Blunck. Op verzoek van Prof. Poels
verrichtte hij in 1903 met goed succes een groot aantal simultaan-
entingen tegen de vlekziekte der varkens.

Voor de uitoefening der uitgebreide praktijk in het land van Axel
bediende hij zich van een tweetal goede dravers. Later schafte hij zich
een motorrijwiel aan en daarop een auto ; hij behoorde tot één dei-
eerste automobilisten in Zeeland. In zijne standplaats Axel was hij de
LX VI 41

Naast zijn drukke werkzaamheden wist hij jaren achtereen tijd te
vinden om cursussen te geven in paarden- en veekennis aan de jonge
landbouwers en cursussen aan de smeden ter verkrijging van het Rijks-
diploma als hoefsmid. l)e bekende hoefsmeden „Gebr. Schieman" te
Axel waren zijn leerlingen.

Boogaert was een groot vriend van den heer Ph. van Dixhoorn,
den bekenden eersten pionier op het gebied van de koudbloedpaarden-
fokkerij in Zeeland. Zijne waardevolle adviezen en aanwijzingen hebben
bijgedragen tot den roem van de vroegere „Stal van Dixhoorn".

Bij de invoering van de Vleeschkeuringswet werd Boogaert in
1922 aangesteld als keuringsveearts H. v. D. in de Gemeenten Axel,
Zaanslag, Boschkapelle, Overslag en Koewacht. De gecombineerde
praktijk en vleeschkeuringsdienst vergden echter te veel van zijn krachten,
zoodat hij zich in 1927 wegens gezondheidsredenen verplicht zag, zijne
ontslagaanvrage in te dienen en zich uit de praktijk terug te trekken.

Hetzelfde jaar vertrok hij naar Middelburg, alwaar hij als secretaris
van de Vereeniging van Dierenartsen op Walcheren en als adviseur
van de veeverzekering „Walcheren" een hem passende nuttige bezigheid
vond. In 1936 moest hij deze functies tot zijn spijt, wegens zi&kte,
neerleggen.

Op den 6en Mei werd zijn stoffelijk overschot toevertrouwd aan de
schoot der aarde. Aan zijn graf herdacht zijn trouwe vriend en studie-
makker Kraamer, te Koudekerke, in treffende bewoordingen zijn
arbeidzaam leven en zijne menschelijke deugden.

Met Boogaert is één der Zeeuwsche veeartsen heengegaan, die men
terecht tot de oude garde mocht rekenen.

Moge het voor zijne diepbedroefde weduwe eene troostvolle gedachte
zijn, dat Boogaert in zijn leven niet alleen heeft getoond een goed
maatschappelijk mensch, doch ook een liefdevol echtgenoot te zijn
geweest.

In de eerste helft van Maart ontvingen wij uit verschillende gedeelten
van het land, op twee achtereenvolgende dagen, drie gevallen van
acute pneumonie bij het rund. Het betrof in alle drie gevallen een kcop-
kwestie. De pneumonieën zijn acuut en de gevraagde antidatering is resp.
4 of 2i dagen, io dagen en ii dagen. Bij macroscopisch onderzcek
zonder meer zou er niet het minste bezwaar zijn om deze heftige long-
ontstekingen, welke een uitgesproken acuut beeld vertonen, voor jonger
dan de opgegeven termijnen te verklaren. Echter in alle drie gevallen
wordt gevraagd of de acute longontsteking niet kan worden beschouwd
als een exacerbatie van een reeds bij den koop aanwezige slepende
longaandoening. Deze vragen zijn minder gemakkelijk te beantwcoiden,
omdat de heftige acute verschijnselen eventueel aanwezige chronische
veranderingen kunnen bedekken.

Wij moeten voor de beantwoording dezer vragen de longen nauw-
keurig onderzoeken.

Macroscopisch geven de drie pneumonieën geen verschillen van
betekenis te zien. De top- en cardiale kwabben, alsmede de voorste en
onderste gedeelten der hoofdkwabben zijn, zoals vrijwel regel is, bijna
geheel pneumonisch ; de hoofdkwabben zijn grotendeels luchthoudcr.d
en, zoals wel vanzelf sprekend is, emphysemateus.

De pneumonische gedeelten vallen op door hun donker-blauwrcde
tot grauwrode kleur en hun grote volume, de pleura is plaatselijk bedekt
met fibrine. Bij palpatie blijkt de consistentie vast, leverachtig. Opvallerd
is, dat sommige pneumonische kwabben gedeeltelijk nog luchthoudend
zijn. De begrenzing ten opzichte van het luchthouclende longweefsel is
onregelmatig, in de grensgebieden liggen soms pneumonische en lucht-
houdende longkwabjes dooreen.

Het stugge pneumonische weefsel laat zich gemakkelijk snijden, het
„staat" voor hel mes; wij krijgen een mooie gladde sneevlakte. Deze snee-
vlakte vertoont een bont beeld, de lobuli geven allerlei kleuren iccd te
zien, licht en donker, helder en grauw, sommige kwabjes zijn vochtig,
glad en glanzend, andere dof en iets droger, enkele geven een iets
geelgrauwe of groenachtige kleur te zien, deze zijn vochtig en iets weker
van consistentie. Het interstitium is duidelijk verbreed en niet los zoals
normaal, maar vrij vast, vochtig en glanzend, de kleur is geelachtig.
Bloedingen ontbreken niet, zoomin in het alveolaire als in het interstitiële
weefsel. Het op den voorgrond tredende licht gekleurde interstitium
geeft aan het geheel een gemarmerd aspect. De bronchiën vallen niet

bijzonder op, ze bevatten een fibrino-purulent exsudaat ; de mucosa
is gezwollen en rood gekleurd.

Wanneer men van de sneevlakte exsudaat tracht af te strijken, dan
blijkt de oogst niet groot, wat bij de stevige consistentie niet behoeft te
verwonderen.

Het zijn alle drie fibrineuze pneumonieën. De stevige consistentie,
de bonte sneevlakte en vooral ook de vrij droge en fijn gekorrelde
sneevlakte — fibrinepropjes — van een groot aantalpne umonische lobuli
wijst hier op. Ook de brede, door plastisch exsudaat vrij stevige,
bindweefselstroken — liever bindweefselschotten — wijzen in deze
richting.

Wanneer wij tevens willen aangeven hoe de pneumonie zich in de
long heeft verbreid, dan moeten wij spreken van lobulaire ev. pseudolo-
baire pneumonie. Het maakt oppervlakkig wel den indruk, dat bepaalde
kwabben of gedeelten ervan in toto pneumonisch zijn, maar het is in
werkelijkheid toch een lobulaire of kwabjesgewijze verbreiding.

Echte lobaire pneumonieën, waarbij een longgedeelte gelijkmatig
veranderd is, met een scherpe scheiding ten opzichte van het normale
longweefsel, zien wij bij onze huisdieren maar zelden ; het mooiste bij
pasteurellose bij het kalf. Bij de huisdieren zijn het meestal lobulaire
pneumonieën, waarbij door grote uitbreiding over de aaneenliggende
lobuli soms een lobaire wordt gesimuleerd.

Overigens hebben deze namen wel veel van hun belangrijkheid
verloren. Men meende vroeger, dat lobulaire pneumonie identiek was
met catarrhale pneumonie, welke een bronchogene wijze van ontstaan
en verbreiding heeft, terwijl men aan de term lobaire pneumonie het
begrip fibrineus verbond met een haematogenen oorsprong. In het
laatste geval zou een bepaald longgedeelte haematogeen worden
geïnfecteerd en zou bij deze infectie tevens direct de omvang van de
ontsteking zijn bepaald. Deze laatste opvatting is vrijwel geheel verlaten.
Ook de typische lobaire, fibrineuze pneumonieën ontstaan bronchogeen,
hel kenmerkende is, dat in zeer korten tijd een gehele lobus of meerdere
lobi gelijkmatig zijn aangetast ; de verbreiding vindt endo- of peri-
bronchiaal plaats en ook via het interlobulaire bindweefsel. Is eenmaal
een bepaald gedeelte van de long ontstoken, dan is er geen neiging tot
verdere uitbreiding. Het klassieke voorbeeld van deze pneumonie is de
croupeuze bij den mens.

Bij een catarrhale pneumonie kan ook een bepaald longgedeelte snel
zijn aangetast, echter blijft het niet bij dit gedeelte, de ontsteking heeft
neiging zich steeds verder uit te breiden.

Bij fibrineuze of croupeuze pneumonie is dus met één slag a.h.w.
een flink stuk longweefsel ontstoken, bij catarrhale pneumonie begint
het proces meestal minder opvallend, om daarna steeds verder voort
te schrijden-

Bij onze dieren zien wij zoals ik reeds opmerkte zelden een uitge-
sproken lobaire fibrineuze pneumonie, wél zien wij fibrineuze long-

ontsteking, doch deze heeft als regel een lobulair ev. pseudolobair
karakter. De fibrineuze pneumonie bij de dieren verbreidt zich wel snel,
maar heeft niet de neiging om zich tot bepaalde kwabben of gedeelten
hiervan te beperken.

De fibrineuze of croupeuze pneumonie bij de dieren heeft dus wat de
pathogenese en verloop betreft een karakter, dat staat tussen de klassieke
fibrineuze pneumonie en de catarrhale pneumonie.

Ook wat het histologisch beeld der ontsteking betreft zien wij een
tussenvorm. Bij de klassieke croupeuze pneumonie volgen de stadia
van hyperaernie, rode en grauwe hepatisatie en resorptie elkaar regel-
matig op en zijn de veranderingen in het gehele ontstoken gebied op een
bepaald tijdstip gelijk.

Bij onze dieren is het verloop anders. In de eerste plaats ziet men op
een bepaald tijdstip verschil in ouderdom in de verschillende pneumo-
nische gedeelten en dus ook verschil in beeld. Verder zijn de verschillende
stadia minder karakteristiek. Over het algemeen is de fibrinevorming,
zelfs bij rund en varken de fibrinevormers bij uitnemendheid, minder
aanzienlijk, maar ook ziet men minder fraai, of in het geheel niet, de
beelden van hepatisatie en resorptie. Veelal treden al direct talrijke
leucocyten op en ziet men ook een uitgebreide epitheeldesquamatic.
Het is niet vreemd om in één gezichtsveld van het microscoop de meest
verschillende beelden te zien. Soms overheerst het haemorrhagische
karakter, dan weer het fibrineuze, catarrhale ofpurulente. Een klassieke
croupeuze of fibrineuze pneumonie zien wij zelden. Zelfs de vermaarde
longziekte bij het rund is geen echte fibrineuze pneumonie.

Wanneer wij bij onze dieren dan ook spreken van fibrineuze of crou-
peuze pneumonie, dan moeten wij ons er wel rekenschap van geven,
dat dit iets anders is dan de klassieke croupeuze pneumonie van den
mens. Wij spreken, juist omdat de beelden vaak zo gemengd zijn, liever
van fibrino-purulente pneumonie.

In de bronchiën zien wij het beeld van een fibrino-purulente ont-
steking, het losse bindweefsel rond de bronchiën, maar vooral dat tussen
de lobuli is aanmerkelijk verbreed door sereuze doordrenking, terwijl
fibrinevorming soms zeer op den voorgrond treedt ; hier en daar ziet
men celinfiltraten, terwijl de lymphbanen opvallend wijd zijn en als
regel talrijke leucocyten bevatten.

Een pneumonie als deze kan zich in korten tijd ontwikkelen, het is
een kwestie van enkele dagen.

Het microscopisch onderzoek van de in kwestie zijnde longen geeft
de bekende beelden van de fibrineuze ev. fibrino-purulente pneumonie
van het rund. Alveolen gevuld met bloedlichaampjes, soms overheersen
de rode, dan weer de witte, verder fibrine en epitheelcellen, een wis-
selend beeld ; de septa vertonen dikwijls tot berstens toe gevulde capil-
lairen. Het bindweefsel is verbreed door exsudaat waarin meestal
opvallend veel fibrine, hier en daar exsudaatcellen ; de lymphvaten
zijn zeer wijd en sterk gevuld met fibrine, homogene eiwitmassa\'s en

cellen. De bronchiën verkeren in ontsteking, desquamatie van epitheel,
verder veel exsudaat ook fibrine.

Bij een oppervlakkig onderzoek zijn er geen aanwijzingen voor oudere
processen waar te nemen.

Voor wij met een nader onderzoek verder gaan, moeten wij ons eerst
bezig houden met de aetiologische momenten, welke bij pneumonieën
een rol spelen. Een enkele maal\'hebben wij te doen met longontstekingen
ontstaan door verslikken of door inhalatie van schadelijke gassen of van,
in den vorm van fijn stof in de ingeademde lucht aanwezige, schadelijke
chemische stoffen. Lagere organismen spelen echter de hoofdrol.

In verband met de vrijwel algemeen gehuldigde opvatting, dat deze
pneumonieën bronchogeen ontstaan, moet men aannemen, dat óf
toevallig pathogene lagere organismen zijn geïnhaleerd of wel, dat
normale bewoners der voorste luchtwegen door een bijzondere constel-
latie een kans hebben gekregen. Deze voor het optreden van een pneu-
monie gunstige constellatie zal hoofdzakelijk gelegen zijn in een tijdelijke
verminderde resistentie van het organisme. Kouvatten speelt hier een
grote rol. Al weet men omtrent „kouvatten" nog niet veel af, toch weet
men wel dat door tijdelijke afkoeling, voorbijgaande veranderingen
optreden in verschillende organen, vooral circulatiestoornissen. Deze
schijnbaar geringe veranderingen zijn blijkens klinische ervaring en
dierenexperiment voldoende om een individu tijdelijk zeer vatbaar
te maken voor een bacteriële infectie.

Verder kunnen allerlei omstandigheden welke de resistentie vermin-
deren van belang zijn. (vermoeienis, partus enz.) Ook kunnen allerlei
ziektetoestanden bevorderend werken op het ontstaan van longontste-
king, wij denken hierbij b.v. aan varkenspest en vooral ook aan bacteriële
processen in neus-, mond- en keelholte.

Belangrijk is de toestand van het longweefsel vóórdat de ontstekings-
prikkel inwerkte, eventueel vóór het kouvatten of vóór de resistentie-
vermindering. Het is mogelijk, dat in de longen reeds een ontstekings-
proces gaande is, hetzij een weinig opvallend slepend proces, b.v .
een weinig betekenende bronchitis of bronchiolitis, of wel, een vroeger
doorstaan longproces is klinisch genezen, maar heeft morphologische
veranderingen achtergelaten, d.w.z. het longweefsel is minderwaardig
geworden.

Wanneer wij dus een geval van acute ontsteking voor ons hebben,
dan is het van belang om na te gaan of misschien naast de recente
veranderingen, ook oudere veranderingen aanwezig zijn. Het kan zijn,
dat men te doen heeft met een exacerbatie van een slepend, nauwelijks
of niet opvallend longlijden, dan wel dat de longen minderwaardig
waren en door de mindere resistentie een prooi zijn geworden van de
ontstekingverwekkers. Beide gevallen spelen nogal eens een rol bij
koopkwesties.

Nu is het vanzelf sprekend niet altijd gemakkelijk om aan te tonen,
dat de acute ontsteking a.h.w. gezeteld is op een chronisch proces,

vooral niet omdat casu quo de processen zich meestal in dezelfde long-
delen afspelen. Heeft het oude proces de gehele long veranderd, dan
kan men resten ervan vinden in het luchthoudende longweefsel, is echter
het oude proces gelocaliseerd in dezelfde longgedeelten als het acute,
dan moet men in het jong pneumonische weefsel de meestal weinig
opvallende oude veranderingen weten op te sporen.

Bij macroscopisch onderzoek heeft men slechts zelden succes. Bij
twee der gevallen was sprake van dampigheid, hierbij kan men als
regel bij macroscopisch onderzoek wel een voldoende diagnose stellen.
Deze dampigheid — bij het rund — berust op een chronische bronchitis
en bronchiolitis, vergezeld door emphyseem. Met het emphyseem, dat
overigens gemakkelijk te herkennen valt, moet men voorzichtig zijn,
het kan acuut zijn, ja, in den doodstrijd zijn opgetreden. Zijn de longen
emphysemateus en tevens opvallend stug en zwaar, dan heeft men te
doen met een chronisch proces. Natuurlijk mag het „zware" niet zijn
veroorzaakt door oedeem, groot bloedgehalte of andere afwijkingen.
Meestal is de gehele long vrij gelijkmatig veranderd. Wanneer men
nauwkeurig kijkt, dan ziet men in de longkwabjes eigenaardige bleke
figuurtjes, welke doen denken aan miniatuur druiventrosjes, dit zijn de
doorsneden van de allerkleinste bronchioli met hun blind eindigende
vertakkingen. Wanneer zij normaal zijn dan kan men deze fijne vormsels
niet met het blote oog waarnemen, het feit dat men ze kan zien, wijst
op een pathologischen toestand. Door chronische ontsteking zijn de
wandjes verdikt en is het complex zichtbaar geworden. Dit beeld is
niet zo erg zeldzaam, vooral niet na een mond- en klauwzeer-epidemie.

Een der drie, bij de aanvang genoemde longen vertoont dit beeld.
Het microscopisch onderzoek bevestigt de macroscopisch gestelde
diagnose. In het niet pneumonische longweefsel blijken de alveolairsepta
belangrijk verdikt, de alveolen zijn onregelmatig gevormd en meestal
veel te groot ; in de allerkleinste en kleine bronchiën treft men het
duidelijke beeld van een chronische ontsteking. De wanden zijn belang-
rijk verdikt, de lumina soms vernauwd, soms verwijd, opvallend is de
toename van glad spierweefsel, er is weinig ontstekingsinfiltraat. De
plaatselijke lyrnphocyten-ophopingen zijn een algemeen verschijnsel
bij chronische longirritatie, doch niet specifiek voor deze afwijking.

Deze weinig opvallende veranderingen zijn in het acuut pneumonische
gedeelte niet waar te nemen, wel echter in enkele lobuli die, binnen
het gebied der pneumonie, weinig of niet acuut zijn aangetast.

De beide andere longen geven bij macroscopisch onderzoek van de
gezonde en zieke gedeelten geen aanwijzingen voor oudere processen.
Indien oudere processen aanwezig mochten zijn is de kans groot, dat
deze gezocht moeten worden in de acuut ontstoken gedeelten. Niet
alleen is het dikwijls moeilijk zulke processen te onderkennen, maar ook
kan het zijn het zoeken van een speld in een hooiberg. Het kan wel zijn,
dat van een vroegere ontsteking nog maar geringe resten over zijn,
dat het acute proces veel groter longgedeehe omvat dan het oude en

dan is de kans groot dat men het oude proces, hoewel aanwezig, niet
kan aantonen. Wij nemen voor het microscopisch onderzoek dus een
groot aantal stukjes uit verschillende gedeelten van het acuut ontstoken
longweefsel, de trefkans wordt dan groter. En inderdaad in beide longen
hebben wij succes.

Long No. 2 geeft niet veel moeilijkheden. Te midden van de met
exsudaat gevulde alveolen trekken de grotere bronchiën de aandacht
door hun grillige vormen. De allerkleinste bronchiën vertonen niet veel
bijzonders, wel de grotere. Alle bronchiën zijn gevuld met exsudaat,
afkomstig van de acute ontsteking, dit is niets bijzonders. Bijzonder is,
dat de bronchiën abnormaal wijd en onregelmatig gevormd zijn ;
opvallend zijn daarbij sterke woekering en plooiing van de mucosa,
terwijl ook het submukeuze en peribronchiale bindweefsel sterk ver-
meerderd is. De muscularis vertoont duidelijk onregelmatigheden.

Hier is dus aanwezig een chronische bronchitis, welke macroscopisch
niet kon worden waargenomen, doch ongetwijfeld van veel betekenis
is in dit geval. Hier zijn evenals in het eerste geval minderwaardige
longen, met verminderde resistentie, misschien ook wel een opflikkering
van het oude niet genezen proces.

Long No. 3 geeft geen interstitiële pneumonie met bronchiolitis, te
zien, ook geen chronische bronchitis, zoals de beide andere. Aanvankelijk
\'lijkt alles acuut. Verschillende coupes worden onderzocht, doch zonder
succes. Eindelijk na langdurig doorzoeken van een groot aantal micro-
scopische preparaten, worden onmiskenbaar oude processen gevonden.
Hier en daar zien wij oude pneumonische gedeelten waar reeds met
zwakke vergroting opviel de onregelmatige bouw en het grote aantal
polymorphkernige leucocyten. Bij sterkere vergroting is het geval
duidelijk genoeg, het is een chronische purulente pneumonie met
chronische purulente bronchiolitis en bronchitis. Van de bronchiën en
bronchiolen is niet veel meer over, onregelmatige, onderling communi-
cerende ruimten groter dan alveolen, de wandjes bestaan hoofdzakelijk
uit onregelmatige stroken glad spierweefsel. Een typisch oud proces.

Resumerende is dus in alle drie gevallen een oud proces aanwezig.
In geval No. i een chronische interstitiele pneumonie met chronische
bronchiolitis, het beeld bij „dampige koeien" ; in geval No. 2 een
chronische bronchitis ; in geval No. 3 een chronische purulente broncho-
pneumonie.

Een geval zoals No. 1 is macroscopisch meestal wel te herkennen ;
geval No. 2 alleen, indien in het luchthoudende longweefsel ook bron-
chitis aanwezig is, wat hier niet het geval is ; het vinden van chronische
processen als in geval No. 3 is alleen te verwachten bij een zeer uitge-
breid microscopisch onderzoek.

Geval No. 1. 14 dagen na den verkoop constateerde de dierenarts van
den koper frequente ademhaling 60), benauwd ; ruw, dof baarkleed,
erg zweten ; temp. normaal ; bij auscultatie verminderd vesiculair

DE SAMENWERKING VAN VIRUS EN HOMOLOOG SERUM
BIJ DE ACTIEVE IMMUNISATIE VOOR DE ZIEKTE VAN

Sinds het tijdstip, waarop Carré de „Maladie du jeune âge" voor
het eerst toeschreef aan een filtreerbaar virus is, zoowel door de onder-
zoekingen van Puntoni en van Lebailly, welke in laboratoriumproeven
resultaten bereikten met een enting met door phénol of formaline
veranderd hersen- of miltvirus, als later door Dunkin en door Laidlaw
bij het onderzoek op fretten daarna op honden, de aetiologie van de
„hondenziekte" vast komen staan. Vooral de laatstgenoemde onder-
zoekers hebben verdienstelijk werk verricht door virus te gebruiken
voor de vervaardiging van immuunserum dat, in het bijzonder als
homoloog product, in het aanvangs stadium van de ziekte een sterke
werking vertoonde. Gunstige resultaten bereikten ook Felton, Wright,
Wilkinson, Sergent, Schulz en Drager, terwijl de dierenartsen in
verschillende landen de kracht van het immuunserum naar waarde
hebben leeren schatten. Maar ook negatieve uitkomsten worden ver-
meld. Bij het nauwkeurig onderzoek naar de omstandigheden, waaronder
de werking van het serum uitbleef, blijkt dan, dat het werd gebruikt
in een verder gevorderd stadium van de ziekte, waarbij reeds compli-
ceerende factoren hun invloed hadden doen gelden. Enkele van deze
factoren blijken ook afzonderlijk te kunnen voorkomen, zonder eigenlijke
„maladie du jeune age", zoo het verwarrende beeld van een gevorderde
hondenziekte te voorschijn roepend. Toch blijft het groote gevaar voor

ademgeruis ; spontaan hoesten. Enkele dagen later partus. De koe wordt
door den verkoper teruggenomen en sterft 4 dagen na aankomst bij
den verkoper aan een acute pneumonie.

Geval No. 2. 10 dagen na verkoop gestorven onder de verschijnselen
van heftige enteritis, 1 dag tevoren embryotomie, de koe was toen reeds
ziek, frequentie pols, T. 40.5. Sectie : hevige enteritis en pneumonie.

Geval No. 3. Volgens verkoper was de koe iets dampig ten gevolge
van mond- en klauwzeer ; 8 dagen na verkoop werd pneumonie gecon-
stateerd, 3 dagen later dood.

In de gevallen 1 en 2 was een chronisch longlijden aanwezig, dat de
longen zeer vatbaar maakte ; bij No. 2 is de slepende ontsteking ver-
moedelijk acuut geworden, bij No. 3 is dit zonder twijfel het geval.
In alle drie gevallen zijn de dieren bij koud, guur weer vervoerd ev.
ook gemarkt ; bij No. 1 en 2 speelt een partus enkele dagen na den ver-
koop wellicht ook nog een rol, door de hierbij optredende tijdelijke
verminderde resistentie.

den hond gelegen in de conditionneerende eigenschappen van de primaire
infectie.

Kan men door doelmatige voeding en verzorging de schadelijke
gevolgen van afzonderlijk voorkomende z.g. secundaire infecties voor
het grootste deel vermijden, voor de bescherming tegen het gevaar, ver-
bonden aan de bovengenoemde eigenschap van de virusinfectie, is men
aangewezen op een preventie van deze infectie. Het is hierop, dat
Dunkin en Laidlaw hunne onderzoekingen gebaseerd hebben. In
hoofdzaak zijn zij geslaagd de immunisatie voor het virus langs twee
wegen te bereiken: door voorbereiding met vaccin, gevolgd, na het
ontstaan van voldoende tolerantie, door besmetting met onverzwakt
virus en ten tweede, door z.g. simultaanenting van volvirulentie smetstof
en hoogwaardig serum.

Van beide, grootendeels door dezelfde onderzoekers voor de practijk
uitgewerkte methoden, heeft hier te lande de eerste, niettegenstaande
zij voor een richtige uitvoering langdurige isolatie van het te enten
dier vereischt, wel burgerrecht verkregen, terwijl de tweede weinig
wordt toegepast. Dit laatste staat misschien in verband met het feit,
dat de beschreven gunstige resultaten met het serum behaald, hoofd-
zakelijk voor de verschillende auteurs op het werken met nationaal
serum neerkomen, terwijl opgemerkt wordt, dat het Engelsche serum
in Nederland niet zou voldoen bij het gebruik in het aanvangsstadium
van de virusinfectie, hoewel VerliNde daarnaast mededeelt, dat door
kruisimmunisatie het Engelsche en Continentale virus identiek zouden
blijken te zijn.

Een en ander gaf mij aanleiding een proef in te stellen met een
Continentalen virusstam, daartoe welwillend beschikbaar gesteld dooi-
de laboratoria van de Behringwerkc te Eystrup, het z.g. Staupevirus.

De gunstige ervaringen, welke met het homologe z.g. Staupe-
Immunserum van dezelfde afkomst, in het vroege stadium van honden-
ziekte in de practijk door mij werden opgedaan, maakten het mij moge-
lijk, over mijn eigen honden, zoowel als die van anderen, met vol ver-
trouwen van de eigenaars te kunnen beschikken.

Uit de beschrijvingen door Laidlaw- en Dunkin, in Nederland door
Verlinde gevolgd, blijkt het hondenziekte-virus na contactinfectie met
een gemiddelde incubatie van 4 dagen een scherpe temperatuurstijging
te geven, welke ongeveer 24 tot 36 uur aanhoudt. Het geïnfecteerde
dier toont daarbij eenige tot sterke lusteloosheid, waterige uitvloeiing
uit conjunctivaalzakken en neus, exantheem. Enkele dagen blijft de
temperatuur vrijwel normaal om daarna, op den 7den tot gden dag
na de infectie langzamer te stijgen dan de eerste maal en langduriger
hoog te blijven. Tijdens den tweeden koortsaanval kunnen de eerderge-
noemde complicaties een rol gaan spelen. Wordt tijdig, dus vóór den
7den dag na de infectie, serum ingespoten, dan neemt de eventueel
aanwezige koorts af, de eetlust keert terug en het dier toont dan verdei
geen ziekteverschijnselen.

Wanneer het mij ter beschikking gestelde virus in hoeveelheden van
■2 ccm in dij- of lendenspieren werd toegediend, bleek op den derden
dag na de injectie de temperatuur van het dier snel te stijgen, gewoonlijk
reeds op den vierden dag door daling gevolgd. Met de temperatuur-
stijging ging lusteloosheid gepaard. Op den buik werd exantheem opge-
merkt, oogen en neus gaven een heldere, sterke uitvloeiing, de ontlasting
bevatte meermalen hoeveelheden slijm. De injectie in de lendenspieren
gaf geen plaatselijke verschijnselen, die in de dijspieren een enkele maal,
gedurende enkele uren, pijnlijkheid met lichte kreupelheid van geringe
beteekenis.

Een drietal Boxers van i o weken wordt, nadat op den derden dag na
een intramusculaire injectie van 2 ccm virus een verhooging van de
lichaamstemperatuur tot resp. 39.6, 39.5 en 40. i° C. is ontstaan, op den
vierden dag met 2 ccm Staupe-Immunserum per Kg lichaamsgewicht
subcutaan ingespoten. De verschijnselen verdwijnen in den loop van
een dag, de eetlust keert terug, ziekte treedt verder niet op.

Vier Cocker Spaniels en een Iersche Setter worden twee uur na de
virusinjectie met 2 ccm serum per Kg lich.gew. behandeld. Deze dieren,
tusschen 12 en 16 weken oud, toonen geenerlei reactie. Twijfel aan het
intreden van de immuniteit is hierdoor mogelijk. Om zekerheid te
verkrijgen, heb ik de drie Cockcrs samen opgesloten met een andere
spanielpup, welke met de volle dosis volgens Dunkin en Laiblaw
vervaardigd virus werd ingespoten. Dit diertje kreeg van den vierden
dag af een typisch temperatuurverloop, neus- en ooguitvloeiing, ge-
voelige en roode keel- en tracheaslijmvliezen, lichte hoestprikkel en
later diarrhoea. De drie geënte Spaniels werden niet ziek, toonden
zelfs geen enkele reactie op de ongetwijfeld sterke contactbesmetting.

Een drietal Spaniels, twee Gordon Setters, twee Fox Terriers, een
Poedel, een Duitsche Herder, een Greyhound, een Dalmatiner en een
Fransche Bulldogpup, alle tusschen 10 en 18 weken, worden met 2 ccm
Staupevirus i. m. besmet en op den tweeden dag na deze injectie met
slechts i ccm serum per Kg lich.gew. behandeld. De dieren krijgen dus
het serum juist voor de te verwachten primaire entreactie. Deze blijft
bij het grootste deel van de proefdieren uit, de poedel heeft op den
avond van den derden dag een verhooging tot 39.9⁰ C. en slaat twee
maaltijden over. Van de twee Gordon Setters, beide lijdende aan acne,
verspreid over het lichaam, heeft één een snelle, sterke temperatuur-
stijging, welke koorts na de serum-injectie iets daalt, echter eerst na
toediening van een groote dosis prontosil vrijwel normaal wordt. Deze
hond toont echter spoedig de in zijn familie gebruikelijke generali-
seerende acne necrotica, welke evenals bij enkele zijner genooten tot
pijnloos dooden noopt.

De drie Iersche Setters, welke reeds twee uur na de virusapplicatie
i ccm serum per Kg lich.gew. s.c. ontvangen, geven een afwijkend tempe-
ratuurverloop te zien. Van stonde af aan is hier een schommelende,
matig verhoogde temperatuur, gedurende 9 dagen, zonder verdere

ziekteverschijnselen. Het is niet mogelijk dit als een vroege entreactie
te beschouwen. Vermoedelijk bestaat er verband met het feit, dat de
dieren zijn geënt in een, zooals naderhand bleek, met leptospiren
besmette kennel, waar tijdens de proeven andere dieren een behandeling
met serum vereischten. In tegenstelling met een nestgenoote, welke
aan ziekte van Carré overleed, bleken de geënte dieren bestand te zijn
tegen de kwade kansen van het hondenleven.

Uit de laatste proeven blijkt, dat reeds een dosis serum van i ccm
per kg lich.gew. s.c. in staat is de entreactie belangrijk te reduceeren.
In verband hiermede zou twijfel kunnen rijzen aan de volledigheid van
de immuniteit van de met de dubbele dosis serum behandelde dieren.
De groep van drie Spaniels heeft aangetoond, dat voldoende weerstand
tegen contactinfectie bereikt was. Om de immuniteit voor het virus bij
kunstmatige infectie te kunnen beoordeelen, heb ik een van de Boxers,
welke evenals de twee andere Boxers, gedurende de 10 maanden na de
enting verloopen, geen ziekteverschijnselen heeft gehad, opnieuw 2 ccm
Staupevirus i.m. toegediend. Dit virus bleek bij den contrólehond weer
de typische virusreactie op te wekken, terwijl de Boxer geen
ziekteverschijnselen vertoonde. Een merkwaardige complicatie, welke
bij deze proef is opgetreden, wil ik niet onvermeld laten. Een niet
geënte Setter, die wegens loopschheid reeds enkele weken was geïsoleerd,
wordt gedurende twee uren bezocht door den Boxer op den derden dag
na de virusinjectie. Drie dagen na dit contact wordt de Setter lusteloos,
krijgt hij roode conjunctivae en een verhooging van de lichaamstempera-
tuur tot 39.6° C. Nadat een dosis serum van 1 ccm per Kg lich.gew. s.c.
toegediend is, verdwijnen de ziekteverschijnselen.

Samenvattend mag m. i. worden gezegd, dat het gebruikte Staupe-
virus in staat is de typische primaire hondenziekte op te wekken, terwijl
het met hulp van dit virus vervaardigde hoogwaardige immuunserum,
krachtig genoeg blijkt te zijn deze enthondenziekte te voorkomen, of,
indien juist opgetreden zijnde, snel te onderdrukken, waardoor bij
combinatie van virus- en seruminjectie tot een simultaanenting in een
tijdsverloop van 2 tot 48 uur, bij gezonde dieren geen of een onschuldige
entreactie intreedt.

Het aantal proeven kan klein worden geacht. Een omvangrijker
materiaal, zonder uitsluiting van ongewilde virusinfecties of reeds
bestaande immuniteit zou echter een lagere waarde hebben. Ook op
grond van dit materiaal, moet twijfel aan de identiteit van Engelsch
en Continentaal virus niet gerechtvaardigd worden geacht.

Door het gebruik van 2 ccm virus i.m., gevolgd door 1 ccm serum
per Kg lich.gew. s.c., treedt een langdurige immuniteit voor de natuur-
lijke en kunstmatige besmetting met hondenziektevirus op, waardoor
deze simultaanenting als een betrouwbaar preventief middel kan worden
beschouwd.

Verf. wandte bei verschiedenen Hunden Staupe-virus und Staupe-Immunserum
an (von „Behringwerke", Eystrup). Die Tiere, die nur Virus bekamen, zeigten eine
typische Impfstaupe, diejenigen, die mit Virus und Serum behandelt wurden, zeigten
keine oder nur sehr geringe Erscheinungen. In einer Dosis von 2 ccm Virus pro
Hund und i ccm Serum pro kg Körpergewicht, im. bzw. sc., können die Präparate
Hunde gegen natürliche und künstliche Infektion mit Virus der Krankheit von
Carrf. immunisieren.

The author mentions the use of canine distemper virus and canine distemper
immuneserum (from „Behringwerke", Eystrup).

The animals that only got virus, showed a typical inoculation distemper whilst
those that were treated simultaneously with virus and serum showed no or only a
very slight reaction.

Inoculation with 2 cc virus intramuscularly and icc kg body-weight serum sub-
cutaneously appeared to devellop an immunity against natural and artificial infection
with the virus of Carre\'s disease.

L\'auteur administra à plusieurs chiens du virus de la maladie du jeune âge,
ainsique du sérum hyperimmun (de „Behringwerke", Eystrup). Les animaux qui
ne reçurent que du virus présentèrent une évolution typique de la maladie d\'inocu-
lation, les animaux traités simultanément avec du virus et du sérum ne présentèrent
pas ou presque pas de symptômes. Il fut possible d\'immuniser les chiens contre
l\'infection naturelle ou expérimentale du virus de Carré avec des doses de 2 cc de
virus par chien et de i cc de sérum par kgr de poids vif, administrées respectivement
par voie intramusculaire et par voie sous-cutanée.

Uit de Afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.

In de laatste jaren wordt het doelbewust „doordroesen" der remonte-
paarden in het Nederlandsche Leger verlaten. Vandaar de wensch om
te geraken tot een meer afdoende bestrijding van den goedaardigen
droes. Alvorens echter het onderzoek naar een bestrijdingsmethode ter
hand te kunnen nemen, bestond de behoefte de aetiologie van deze
ziekte aan een nieuw onderzoek te onderwerpen, aangezien in het
buitenland gedurende de laatste jaren onderzoekingen zijn verricht en
hypothesen gesteld, die aan de aetiologische rol van Streptococcus equi
twijfel deden rijzen.

Zoo schrijft b.v. Richters (1935) : ,,Es war uns klar dasz der bisher allgemein
als Erreger der Kranklieit gellende Streptococcus equi allein oder durrh Vermittlung
von Toxinen diese schweren so verschiedenartig gestalteten Prozesse nicht bedingen
konnte".

Zoo is het hem dan ook gelukt in ernstige gevallen, die in Duitsche Remonte-
depóts werden waargenomen, behalve streptococcen dipbtheriebacillen te kweeken.
Ook PuscH trekt de .,Einheil!ichkeit^,, van de aetiologie van den goedaardigen droes
in twijfel.

Er diende daarom te worden nagegaan of de goedaardige droes wordt
veroorzaakt door Streptococcen (en welke), dan wel door een filtreer-
baar virus of door een combinatie van beide componenten of wel, dat
andere ziekteverwekkers een belangrijke rol zouden spelen.

In de literatuur treft men tal van infectieproeven aan, waarvan Zlatogoroff
c.s. (1930) een overzicht geven :

a. op het intacte neusslijmvlies met positief resultaat verricht door Schütz,
Gabritschewsky, Pfeiffer en Muller.

2. Infectie met etter of droesstreptococcencultuur op het gelaedeerde neusslijm-
vlies met positief resultaat verricht door Jensen, Pfeiffer en Müller, Sadowsky
en Richters.

3. Infectie met etter of droesstreptococcen per os (voeder of drinkwater) met
positief resultaat verricht door Bernbach, Pfeiffer en Müller en Richters.

Van deze proeven moeten in het bijzonder genoemd worden die van Pfeiffer
en Müller (1912), aangezien deze onderzoekers zich ook bezig gehouden hebben
met het zoeken naar een filtreerbaar virus. Met gefiltreerde droesetter en met
bloedserum van zieke paarden gelukte het hen niet gezonde paarden te infecteeren.
Daarentegen was de ziekte op te wekken met ongefiltreerde etter en met strepto-
coccencultuur.

\'Veulen 271 proef XIX, infectie met cultuur. Opname 4/4 \'37; abscessen van de
submaxillaire lymphklieren en in de keelstreek ; groot absces aan den borstingang.

Veulen 272 proef XX, infectie met cultuur. Absces van de mesenteriale lymph-
klieren ; ter vergelijking de milt.

Cultuur van Streptococcus equi (starn 28) op de chocoladeagarplaat van Warren
Crowe (Vergr. 18 maal). Onregelmatig geplooide kolonies.

Cultuur van ,,p" Streptococcen (stam [) op de chocoladeagarplaat van Warren
Crowe (Vergr. 18 maal), kegelvormige kolonies (iets ingedroogd).

onderzoekingen een fïltreerbaar virus te zullen aantoonen, aangezien volgens hen
een doorgemaakte droesinfectie, in tegenstelling met andere streptococceninfecties
uitgezonderd roodvonk, immuniteit zou verleenen. Ook bij roodvonk had Zlatogo-
roff een filtreerbaar virus aangetoond. Deze onderzoekers wekten met cultuur,
ingebracht op het geïrriteerde neusslijmvlies (irritatie met tandenborstel) steeds
droes op. Een filtreerbare component konden zij niet aantoonen ; het bleek trouwens,
dat passage door filtreerpapier een suspensie van etter (5%) al onwerkzaam maakte.
Vermelding verdient het eigenaardig feit, dat het meerendeel van de door hen
gefiltreerde etters afkomstig was van met cultuur besmette paarden.

Alvorens de plaats van Streploccccus equi in de systematiek aan te geven,
dient te worden vooropgesteld, dat er voor de streptococcen nog geen
algemeen aanvaard systeem bestaat. De belangrijkste systemen dei-
laatste jaren zijn wel die van Brown, van Warren Crowe en van
Thomson en Thomson. Alleen in het systeem van Brown is Streptococcus
equi genoemd.

Brown verdeelt zijn stammen naar het gedrag in de door hem aangegeven bloed-
plaat en wel in a (viridans , j8 (haemolytiseh), cd (geeft geen verandering) en j (groeit
grauw). Ter verdere indeeling gebruikt hij vergisting op de reeks van Houston en
Gordon (mannitol, lactose, salicine, saccharose, inuline en raffinose). Door de
gevonden eigenschappen op een assenstelsel uit te zetten wordt een cijfercode ver-
kregen. Streptococcus equi is in dit systeem ^3,1 dat wil zeggen haemolyse, geen ver-
gisting van mannitol, lactose, inuline en raffinose, wel vergisting van salicine en
saccharose.

Warren Crowe neemt als uitgangspunt van zijn systeem de oppervlaktegroei
op een speciale rhocolacleiigarplaat. Hierop worden 4 hoofdvormen onderscheiden :

Groep A koimt overeen met van Brown. Er wordt nauwkeurig achtgeslagen
op vorm en kleur van de kolonies. Verder worden gebruikt de reeks van Houston
en Gordon, het gedrag in melk, in bloedbouillon en de resistentie tegen verhitten
gedurende 20 min. bij 6o° C. De vergistingen worden in een speciaal aangegeven
medium verricht (recepten bij Grumbach).

Het systeem van Thomson en Thomson begint zijn indeeling evenzeer uitgaande
van den groei op een chocoladeagarplaat. Daarnaast wordt aandacht geschonken
aan de morphologie van de coccen. Bij deze systematiek behoort een uitgebreide
atlas met afbeeldingen.

Bloedagar volgens Brown. Deze bodem dient ter bestudeering van de haemolyse.
In i liter waterig extract van 500 gram kalfsvleesch worden opgelost 5 gram keuken-
zout, 15 gram agar en 10 gram pepton Witte (reactie 0,8 tot 1,2% N zuur t.o.v.
phenolphthaleïne). Deze agar bewaren in hoeveelheden van 12 ccm. Bij gebruik
opsmelten, brengen bij 45⁰ C, ²/₃ ccm gedefibrincerd paardenbloed toevoegen,
benevens een hoeveelheid entmateriaal in voldoende verdunning, gieten in Petri-
schaal van 9 cm diameter. Dit medium bevat 5% bloed terwijl de plaat 2 mm dik is.
Van de in de plaat gelegen kolonies wordt het gedrag t.o.v. het bloed bepaald.

Agar met bloed volgens Brown. Deze bodem dient om geïsoleerde streptococcen-
culturen te bewaren. Op het oppervlak van buisjes schuingestolde vleeschinfuusagar
laat men 2 5 3 druppels gedefibrineerd paardenbloed vallen. De buizen worden
daarna 48 uur in de broedstoof op steriliteit gecontroleerd. Naar mijn ervaring
verdient het aanbeveling daarna minstens 1 a 2 dagen bij kamertemperatuur te
controleeren. De buizen worden geënt vanuit het bloed en daarna 1 nacht bebroed.
De gegroeide culturen worden in de koelkast bewaard. Met het oog op uitdrogen

worden zij met stanniolcapsules over de wattenproppen afgesloten. Gewoonlijk werd
eens in de 2 a 3 maanden overgeënt.

Deze bodem dient ter bestudeering van de op de plaat gegroeide kolonies en van
de kleurveranderingen van de plaat om deze kolonies. Steriel opgevangen gedefibri-
neerd bloed (gebruikt werd paardenbloed) wordt door steriel neteldoek gegoten en
in het waterbad verwarmd tot ongeveer 55⁰ C., 2% peptonagar waaraan toegevoegd

1 % druivensuiker (pH 7,4—7,6) wordt gesmolten en op dezelfde temperatuur
gebracht. 3 deelen bloed en 1 deel agar worden nu gemengd en in Petrischalen tot
platen van 5 a 7 mm dik gegoten. Het deksel van de hiertoe gebruikte petrischalen
wordt voor het steriliseeren met filtreerpapier bekleed ter opname van condensvocht.
Na stolling wordt nu de plaat op 3 achtereenvolgende dagen 2 uren bij 80 a 90° C.
verhit. Met het oog op gasbellenvorming dient de verhitting in de Kochsche sterili-
sator te geschieden op een gazen bodem. De platen na afloop der bereiding 24 uur
controleeren bij 37⁰ C. Ze zijn in de koelkast te bewaren. Voor het enten (met spatel)
het filtreerpapier verwijderen. Bij de bereiding vormden zich soms klompjes agar
van hagelkorrel-grootte. Aangezien ze zich niet in het oppervlak bevonden, waren
ze niet hinderlijk.

Deze bodem dient voor het onderzoek van de vergisting der suikers, koolhydraten
en alcoholen. Aan 1 deel steriel gedefibrineerd paardenbloed worden 3 deelen acjua
dest. toegevoegd, en het geheel een half uur onder roeren tot kooktemperatuur verhit
en daarna door filtreerpapier gefiltreerd. Aan 1 deel van het filtraat worden 9 deelen

2 % peptonwater (pH 7,5) toegevoegd. Vervolgens voegt men toe per 650 ccm oplossing

3 ccm indicator van Andrade. Nu brengt men £ % van de te vergisten koolhydraten
in gesloten ampullen in de vloeistof en steriliseert gedurende 20 min. bij 115 a 120° G.
Vervolgens worden de ampullen met een steriele tang doorgeknipt en 11a oplossing
van de koolhydraten de voedingsbodem in buisjes in hoeveelheden van 2 a 3 ccm
afgetapt. Controle 2 X 24 uur bij 37° C. Bij positieve reactie wordt de gegroeide
voedingsbodem rood. Het andrade-reagens is een £ % oplossing van zure fuchsine
in aqua dest., waaraan 20 % normale soda-oplossing is toegevoegd.

Vele auteurs hebben in den loop der jaren Slreplococcusequi bestudeerd.
De eerste beschrijving van deze Streptococcus is van Schütz (1887),
terwijl Sand en Jensen (1888) den naam Slreplococcus equi eraan hebben
gegeven. Ook onze landgenoot wijlen Poels, heeft het organisme in
1888 beschreven.

Van Straaten (1912) bewerkte een proefschrift; waarin hij de droesstreptococcus
vergeleek met andere pathogcne streptococcen van het paard, speciaal de pneumonie-
streptococcen van de besmettelijke borstziekte. Hij vermeldt, dat droesstreptococcen
in tegenstelling met pneumoniestreptococcen kapselvormers zijn, dat droesstrepto-
coccen niet met het eigen bijbehoorende serum zijn te agglutineeren en dat zij op
serumhoudende voedingsbodems slijmig groeien.

Jones (1919), beschrijft Streptococcus equi als haemolytisch, lactose, raffinose, inuline,
mannitol en melk niet omzettend, salicine en saccharóse wel omzettend (systeem
van Brown) . Daarnaast nam hij waar in 3 gevallen van droes: Streptococcus pyogenes ;
zuurvorming in dextrose, lactose, saccharóse, maltose en melk, geen zuurvorming
raffinose, inuline en mannitol. Deze laatste soort isoleerde hij bij paarden ook uit
gevallen van influenza, uit wonden en uit de voorste luchtwegen van normale
individuen.

Klimmer en Haupt (1927) onderzochten 20 haemolytische stammen van paarden.
Negen stammen stolden melk, 11 niet. De stammen van de eerste groep vergistten
tevens sorbitol en lactose, die uit de 2e groep niet. De eerste groep was afkomstig uit
etteringen en abortusgevallen (Streptococcuspyogenes Hutyra), van de 2e groep (Strepto-
coccus equi Schütz) waren 10 uit droesgevallen doch 1 uit een absces, dat in geen
samenhang stond met droes.

Geweniger (1928) deed uitvoerig onderzoek naar de eigenschappen van Strepto-
coccus equi in vergelijking met andere van paarden afkomstige streptococcen. Zijn
50 uit droes verkregen stammen vergistten geen van allen dulcitol en mannitol, de
meesten vergistten evenmin arabinose, raffinose en lactose. Voor het grootste deel
werd zuur gevormd in maltose. saccharose, glucose, sorbitol en inuline. De niet
uit droesgevallen afkomstige stammen vergistten meerendeels lactose (7 exemplaren
niet). Overigens kon hij in vergistingseigenschappen geen onderscheid met de
stammen van de ie groep vaststellen. De droesstammen stolden geen melk ; wel
kleurden zij op 3 na de lakmoesmelk rood. De niet iit droes verkregen stammen
kleurden alleen de lakmoesmelk rood. sommige stolden deze tevens. Al de onder-
zochte stammen waren haemolytisch. In een aanvullende mededeeling (1932) geeft
Geweniger aan, dat met gebruikmaking van lactcsebouillon in plaats van Barsiekow-
oplossing van 94 droesstammen op 7 na alle de lactose omzetten, terwijl ze op 11 na
alle de lakmoesmelk rood kleurden en reduceerden.

Haupt (1931) blijft in tegenstelling met Richters Streptococcus equi beschouwen
als te zijn gekenmerkt door niet-vergisting van sorbitol en lactose en door het ont-
breken van zuurvorming in lakmoesmelk. Hij meent streptococcen uit etterige
ontstekingen van paarden, die lakmoesmelk onveranderd laten, als Streptococces equi
te kunnen beschouwen.

Een geheel afwijkende opvatting is te vinden bij Umf.no (1936). Deze onderscheidt
bij Streptococcus equi 3 kolonietypen. G. (granular), F. (flat), en C. (compact). De
pas geisoleerde culturen zouden alle G-stammen zijn, na langer kweeken zouden
C. en F.-typen ontstaan.

Verder groeien G. en C. niet op 10 % galagar, F¹, zelfs op 20 % galagar. G. en C.
overleven het verhitten gedurende 5 min. bij 65° niet, F. we).

Een zeer volledige beschrijving met uitvoerig literatuurov erzicht danken wij aan
Evans (1936). Volgens haar vergist Streptococcus equi salicine, terwijl daarentegen
lactose, mannitol, trehalose en sorbitol niet worden vergist. Er is geen groei op 10 °₀galbloedagar ; natrium hippuraat wordt niet gehydrolyseerd, er is geen of zeer
geringe groei in gewone bouillon, daarentegen wel in serumbouillon, snelle groei
bij 37⁰ C., langzaam bij 20° C. De groei in serumbouillon bestaat uit diplococcen
en korte ketens. Menschelijke fibrine wordt niet gelyseerd. De eind-pH in glucose-
bouillon is 5,2. Op bloedagar groeien waterige conflueerende kolonies, die snel uit-
drogen tot dunne vlakke kolonies. Verder bestaat er sensiviteit voor bepaalde in
haar onderzoekingen gebruikte phagen. Wat deze laatste eigenschap betreft, ver-
schillen bepaalde van haar stammen van den door haar gekozen typische stam 725.
Zij vermeldt, dat zij behalve echte Streptococcus c^ui-stammen ook culturen bezit,
welke uit materiaal van droespaarden zijn geïsoleerd, die afwijkende eigenschappen
hebben ; deze vergisten ofwel lactose dan wel trehalose of sorbitol. De mededeeling
van vroegere auteurs, dat Streptococcus equi geen agglutinatie geeft met serum, dat
beschuttend werkt, kon zij bevestigen.

Bij het orienteerend onderzoek werden 80 monsters neusslijm
en etter afkomstig van droespatiënten verwerkt, eensdeels afkomstig
van het Remontedepót te Milligen, anderzijds van de Interne Kliniek
van de Faculteit der Veeartsenijkunde en van practiseerende collega\'s.
Aan hen, die mij behulpzaam zijn geweest bij het verkrijgen van dit
materiaal breng ik hierbij mijn oprechten dank. In het meerendeel
van deze monsters kon reeds bij microscopisch onderzoek van uitstrijk-
praeparaten de aanwezigheid van streptococcen worden vastgesteld.
LXVI 42

Speciaal in de etter van klierabscessen konden herhaaldelijk de bekende
lange ketens worden aangetroffen. Niet altijd gelukte het uit monsters
neusslijm (kleine vlokjes slijm verkregen door middel van sondeering
van den neus) haemolytische streptococcen te kweeken, soms wel a
(viridans) streptococcen, waarschijnlijk zonder pathogene beteekenis.
Zoo min microscopisch als cultureel werden diphtheriebacillen aange-
toond of bacillen, die daarop geleken. Waarschijnlijk zijn echter de door
mij onderzochte gevallen geen van alle te vergelijken met de stormachtig
tot den dood voerende gevallen, waarbij Richters deze waarnam.

Bij een voortgezet onderzoek der geïsoleerde haemoly-
tische streptococcen bleken deze kennelijk niet alle in eigenschappen
met elkaar overeen te komen. Na vergelijking der verzamelde gegevens
konden tenslotte 2 duidelijk onderscheiden groepen worden gevormd,
hier aan te duiden met e en p.

De «-stammen vertoonden haemolvse in de bloedplaat van Brown, zij groeiden
slijmig op serumagar, diffuus in serumbouillon; in de serumbouillon werden korte
ketens gevormd, op de chocoladeplaat van Warren Crowe duidelijk slijmige of
ook onregelmatig geplooide kolonies (waarschijnlijk in verband met den vochtig-
heidstoestand van het milieu); lakmoesmclk bleef onveranderd, in de oplossing
volgens Warren Crowe werden vergist salicine, saccharose, glucose en maltose. niet
vergist werden mannitol, lactose, raffinose, inuline, dulcitol, sorbitol en trehalose.
In tegenstelling met wat door Evans wordt aangegeven voor Streptococcus equi bleken
de e-stammen allen te groeien in gewone vleeschbouillon. Echter groeiden van Miss
Evans ontvangen eigen stammen, waaronder haar typische stam 725, bij mij evenzeer
in dit medium.

De /i-stammen vertoonden haemolyse in de bloedplaat van Brown, zij gaven op
serumagar geen slijmvorming, in de serumbouillon vormden zij een sponzige vlok
onderin en lieten de vloeistof helder, de in de serumbouillon gevormde ketens waren
lang, op de chocoladeagarplaat van Warren Crowe groeiden kegelvormige kolonies,
soms omringd door een wal, de lakmoesmelk werd rood gekleurd, (soms gestold),
in de oplossing van Warren Crowe werden vergist lactose, salicine, saccharose,
glucose, maltose en sorbitol, niet vergist werden mannitol, raffinose (soms ) inuline
(soms ) en trehalose.

Zooals uit deze gegevens blijkt, komen dus de e stammen in eigen-
schappen overeen met Streptococcus equi Schütz en de /(-stammen met
Streptococcus pyogeties Hutyra. Met de zelf verkregen «-stammen kwamen
4 droesstreptococcenstammen van Prof. Richters (Berlijn en 4 stammen
van Miss Evans (Washington) overeen.

Nieuw is bij de door mij verrichte onderzoekingen het gedrag op de
chocoladeagarplaat van Warren Crowe, dat vooral voor den p-stam
zeer karakteristiek is gebleken. Ook de groei op serumagar en in serum-
bouillon en het gedrag t.o.v. lactose is zeer typisch.

Betreffende de herkomst van deze stammen diene het volgende over-
zicht van 60 volledig onderzochte haemolytische stammen :

Van de 25 uit abscessen geïsoleerde stammen waren 22 «-stammen
en 3/»-stammen. Van de 3/(-stammen bestaat de mogelijkheid, dat deze
als neveninfectie in reeds doorgebroken abscessen zijn aanwezig geweest,
daar deze 3 gevallen betrekking hebben op ingezonden materiaal, dat
misschien is verkregen uit reeds doorgebroken abscessen. Daar op het
oogenblik van isolatie nog geen onderscheid door mij tusschen e en p
werd gemaakt, is de gelijktijdige aanwezigheid van e in deze etters niet
uit te sluiten. De waarschijnlijkheid hiervoor is te grooter waar verschil-
lende malen beide soorten van stammen uit eenzelfde dier werden
verkregen (b.v. neusslijm p, abscesetter e).

Dat de /»-stam niet als degeneratieproduct uit oude culturen is op te
vatten, (vergelijk de F vorm van Umf.no) blijkt wel daaruit, dat in
verschillende gevallen direct uit het neusslijm op de chocoladeagarplaat
van Warren Crowe de kegelvormige kolonies werden geïsoleerd.

In 2 gevallen werd geënt uit den neus van Remontepaarden, welke
leden aan een ongecompliceerde rhinitis (Calarrhus narium a(utis). Uit
deze neuzen werden /»-stammen geïsoleerd.

De virulentie der e en p stammen t.o.v. kleine proefdieren is onder-
zocht op konijn en muis.

Met e cultuur werden 2 konijnen intraveneus besmet, beiden overleefden de
infectie. 12 konijnen werden intranasaal ing\'edruppeld met e cultuur, 1 stierf na
7 dagen (pericarditis, peritonitis, gezwollen milt, geïnjiceerde trachea; culturen
positief). De uit deze voorgaande proeven overlevende 13 konijnen werden subcutaan
besmet met e p cultuur en stierven tengevolge daarvan op 2 na (1 i 3 dagen
na de besmetting) aan een infectie met p cultuur (uit de cadavers werden rein-
culturen van p geïsoleerd). Verder gelukte het 3 X door intranasale infectie met
p cultuur een doodelijk ziekteverloop bij konijnen op te wekken (hyperaemische
trachea, gezwollen milt). Bij intraveneuze infectie met p cultuur werden beide
gebruikte konijnen ziek ; één stierf, de andere is hersteld.

Met e cultuur gelukte het, subcutaan geappliceerd, 38 muizen allen te dooden.
Met p culturen gelukte de infectie bij de muis in alle gevallen met doodelijk verloop,
zoowel subcutaan (4) als intrapharyngiaal (11).

Voor zoover dit uit deze proeven is af te leiden, zijn de e-stammen
weinig virulent voor het konijn, terwijl de /»-stammen daarvoor zeer
virulent zijn. Voor de muizen zijn beide groepen waarschijnlijk zeer
virulent.

De verdere beteekenis der e- en /»-stammen moge blijken uit de
infectieproeven bij jonge paarden. Zooals reeds is opgemerkt,
was het doel van deze proeven om te onderzoeken, of Streptococcus equi

nog steeds als oorzaak van den goedaardigen droes dient te worden
beschouwd, dan wel, dat hierbij andere componenten b.v. filtreerbaar
virus een noodzakelijke rol zouden spelen.

De proeven werden niet genomen in de schematische volgorde, maar
op zoodanige wijze, dat van elk proefveulen het meeste profijt kon worden
getrokken. De groepeering der proeven in de navolgende casuistiek zal
daarom proefdiersgewijs zijn.

Daar de proeven meerendeels werden verricht op een tijdstip, dat het
juiste inzicht in de beteekenis der e- en />-stammen nog ontbrak, zijn
sub c zoowel e- als /j-stammen gebruikt. Soms zijn hiervoor alleen p-
stammen gebruikt, zoodat deze proeven tevens een beeld geven van de
gevolgen van infectie met /i-stammen. Doordat alle gebruikte stammen
gedurende de onderzoekingen zijn bewaard, kon later de aard van deze
worden vastgesteld. Door dit aanvankelijk gebrek aan inzicht in den
aard der gebruikte culturen, werden de uitkomsten der eerste proeven
aanvankelijk anders geïnterpreteerd, zoodat het verschil in verloop van
de infecties met cultuur werd gezocht in het groeimedium. Het eerste
positieve resultaat (proef XI) werd verkregen met een cultuurmedium
bestaande uit gelijke deelcn serumbouillon, bloedbouillon en lever-
bouillon. Dit medium is daarom ook in de verdere proeven gebruikt.

Er werden gebruikt 11 veulens van enkele maanden oud, die minstens
14 dagen (dikwijls geruimen tijd langer) in quarantaine hadden ver-
toefd, alvorens te worden besmet. Gedurende deze quarantaineperiode
werd tevens reeds begonnen met het aanleggen van een temperatuur-
staat, zoodat een beeld van de normale lichaamstemperatuur van het
proefdier werd verkregen. Bij de verzorging der proefdieren werden
alle maatregelen genomen om ongewenschte contactinfecties te voor-
komen. De besmetting geschiedde meerendeels intranasaal. Bij deze
infectiemodus werd de rechterzijde van het neusmiddenschot met een
in het materiaal gedoopte tandenborstel geïrriteerd, waarna eventueel
het vloeibare materiaal in het rechterneusgat werd gegoten. Daar dit
aanleiding gaf tot verslikpneumonie is het bij de laatste proeven nage-
laten. De bijzonderheden van de daarbij gevolgde techniek vindt men
bij deze proeven aangegeven. Werd slijmig of etterig materiaal gebruikt,
dan werd dit met physiol. keukenzoutoplossing of met bouillon verdund.
Moest dergelijk materiaal worden gefiltreerd, dan werd dit eerst ge-
durende een uur in de schudmachine geplaatst tot een homogene
suspensie was verkregen.

Op i3"6-\'36 intranasale infectie verricht met filtraat van op 21-6 verkregen
neusslijm van de aan acuten goedaardigen droes lijdende inlandsche remontepaarden
734, 743, 744 en 755, gesuspendeerd in serumbouillon en gefiltreerd door Rerkefeld
N kaars¹). Ziekteverschijnselen werden niet waargenomen.

Op 24-7-\'36 intranasale infectie verricht met cultuur vanp streptocoecen (stammen
20 en 30) geïsoleerd uit op 21-7 verkregen neusslijm van de aan peracuten goed-
aardigen droes lijdende Iersche remonte 723 en de aan chronische neusuitvloeiing
lijdende Iersche remonte 804, gekweekt in leverbouillon en serumbouillon : van elk
der stammen 1 buisje leverbouillon en 1 buisje serumbouillon. Infectie in het rechter
neusgat, deels door inborstelen deels door ingieten. Vanaf 27-7 tot einde Augustus
werd beiderzijds mucopurulente neusuitvloeiing waargenomen. Uit het neusslijm-
\\ lies werd de p stam 2643 geïsoleerd. Temperatuurverhooging trad niet op.

Conclusie : In aansluiting op infectie met p cultuur werd ongecompliceerde
rhinitis waargenomen.

Op 17-12- 36 werd intranasale infectie verricht met neusslijm en etter. Hiertoe
diende op 16-12 verkregen neusslijm van aan goedaardigen droes lijdende inland-
sche remontepaarden 50, 59, 81, 83 en 93 en Iersche remonte 20, waaruit alleen
/»-stammen zijn geïsoleerd (stammen 60 t/m 65) en op 10-12 verkregen etter uit
een absces aan den borstingang van een droespaticnt van dierenarts De V. te S.
waaruit een e-stam is geïsoleerd (stam 59). Deze infectie werd gevolgd door voort-
durend contact met het op dezelfde wijze besmette veulen 266 en herinfectie met
etter van dat veulen.

N.B Met hetzelfde materiaal gelukte het veulen 266 droes te bezorgen (proef VII).
VEULEN 265.
inlander, bij aankoop op 2g-5-\'36 2 maanden oud.

Op 11 -6-\'36 werd geïnfecteerd met een door muis en konijn gepasseerde subcultuur
van stam 1, een />-stam, op 20-5-\'36 verkregen uit den neus van de aan acuten goed-
aardigen droes lijdende inlandsche remonte 714. Intranasale infectie na irritatie en
perorale infectie door het drinken, in totaal 2 buisjes leverbouilloncultuur. Ziekte-
verschijnselen werden niet waargenomen.

Op 22-7"\'36 intranasale infectie verricht met neusslijm van de aan goedaardigen
droes lijdende Iersche remonten 723, 729, 758, 707, 738, 842, 803, 822, 835 en 804
en met etter uit het submaxillaire klicrabsces van Iersche remonte 842, verkregen
op 21-7 (uit dit materiaal zijn de «-stammen 26 en 28 en de /i-stammen 20, 21,
25, 29 en 30 geïsoleerd). 20 ccm vloeistof werd intranasaal geappliceerd.

Van 27-7 tot 10-8 werd temperatuurverhooging waargenomen (hoogste tempera-
tuur 39,8 op 31-7). Op 1-8 werd zwelling van de retropharyngiale lvmphklieren
opgemerkt, gevolgd door een doorbraak in de keelholte met rijkelijke neusuit-
vloeiing op 8-8. Uit de neusuitvloeiing werd op 8-8 de />-stam 265 geisoleerd.

\') Van dit filtraat werden verder intranasaal ingedruppeld 2 konijnen, 2 fretten
en 4 muizen zonder resultaat.

Op 22-7 intranasaie infectie verricht met filtraat van hetzelfde materiaal, waar-
mede op denzelfden dag veulen 265 is geïnfecteerd met positief resultaat, zonder
dat filtratie was toegepast (zie proef V).

Filtratie geschiedde door Berkefeld V filter ; 20 ccm filtraat werd voor de infectie
gebruikt. In aansluiting op deze besmetting vertoonde het dier geen verschijnselen
van droes.

Op 17-12-\'36 intranasaie infectie verricht met hetzelfde materiaal, als waarmede
veulen 264 in proef III is geïnfecteerd.

Resultaat : Vanaf 21-12 verhooging voortdurend tot 5-2-\'37 ; vanaf 24-12 muco-
purulente neusuitvloeiing en zwelling der retropharyngiale klieren met doorbraak
naar binnen op 30-12 en naar buiten op 17-1. De neusuitvloeiing heeft voortgeduurd
tot 6-2-\'37. Dit dier is tengevolge van zeer slechte eetlust gedurende de ziekte sterk
vermagerd. Van dit geval zijn geen streptococcenstammen verder onderzocht. Uit
dieren, die met materiaal van 266 zijn geïnfecteerd, zijn echter zoowel e als/i-stanimen
geïsoleerd.

Op 25-ii-\'36 intranasaie infectie verricht met 4 buisjes serumbouilloncultuur
van den />-stam 55, geïsoleerd op 22-11 uit etter van een droespatiënt van dierenarts
R. te O.

Resultaat: Geringe glazige neusuitvloeiing van 2-12 tot 6-12, verder geen ver-
schijnselen.

Op i9-i2-\'36 intranasaie infectie verricht met cultuur van de /i-stamracn 62, 63
en 65 geïsoleerd op 16-12 uit het neusslijm van de inlandsche remonten 50 en 59
en de Iersche remonte 20; in totaal 7 buisjes serumbouillon. Ziekteverschijnselen
werden niet waargenomen.

Op 19-1 - 37 intranasaie infectie verricht met etter van de doorgebroken retro-
pharyngiale lymphklier van veulen 266.

Resultaat: Verhooging vanaf 24-1 \'s avonds. Op 28-1 beiderzijdsche neusuit-
vloeiing. Op 4-2 sterke zwelling der retropharyngiale lymphklieren (snorken), deze
klieren breken op 10-2 door naar de keelholte. De neusuitvloeiing duurt voort tot
10-3, de verhooging tot 8-3. De eetlust was gedurende de ziekte sterk verminderd
en een aanmerkelijke vermagering is opgetreden. Uit etter welke door den neus
na de doorbraak werd ontlast, is de f-stam 2672 geïsoleerd.

Op 19-1-\'37 intranasaie infectie verricht met cultuur van streptococcen geïsoleerd
uit etter van veulen 266 (proef X) ; primaire cultuur op gestold-serumplaat waarop
duidelijke slijmvorming was te zien. De cultuur waarmede werd geïnfecteerd was
gekweekt in gelijke deelen serumbouillon, bloedbouillon en leverbouillon direct
geënt van de serumplaat ; ongeveer 60 ccm werd intranasaal geappliceerd.

Resultaat: Vanaf 21-1 \'s avonds verhooging en neusuitvloeiing. Op 24-1 retro-
pharyngiale lymphklieren en submaxillaire lymphklieren sterk gezwollen, het dier

snurkt, eet en drinkt moeilijk, regurgiteert. Op 29-1 doorbraak van de submaxillaire
klieren. Op 2-2 sterke dyspnoe, 3-2 exitus letalis. Sectie : Purulente bronchopneu-
monie en pleuritis met verettering der regionaire lymphklieren. De retropharyngiale
lymphklieren waren bijna vuistgroot. De bij het leven uit de submaxillaire lymph-
klier geïsoleerde stam 2681 is verloren gegaan ; de uit den neus geïsoleerde stam
2682 en de stammen 2683, 2684, 2685 en 2687 geïsoleerd uit longen, hart en pleura-
holte zijn alle f-stammen. Uit de met de cultuur 2681 uit klieretter van veulen 268
geïnfecteerde veulens 270, 271 en 272 zijn echter alle «-stammen geïsoleerd.

Conculsie : Goedaardige droes, Pneumonie.
VEULEN 269.
hit, bij aankoop op 2i-io-\'36 circa 4 maanden oud.

Op 25-ii-\'36 infectie geheel als in proef VIII. Ziekteverschijnselen zijn niet
waargenomen.

Op ig-i2-\'36 infectie geheel als in proef IX. Ziekteverschijnselen zijn niet waar-
genomen.

Op 31-1 -\'37 intranasale infectie verricht met cultuur van streptococcen geïsoleerd
op 29-1 uit etter van de submaxillaire lymphklier van veulen 268 op gestold serum
waarop duidelijke slijmvorming en gekweekt in serum-, bloed- leverbouillon, waarvan
80 ccm werd gebruikt. Met deze zelfde cultuur gelukte het in proef XVIII veulen
270 te besmetten, waaruit zoowel een e als een p stam is geïsoleerd. Geen ziekte-
verschijnselen werden bij veulen 269 waargenomen.

Op i9"3-\'37 perorale infectie verricht met etter waarmede de veulens 271 en 272
bij het drinken het drinkwater hadden bezoedeld. Uit beide veulens zijn «-stammen
geisoleerd. Voor de besmetting had veulen 269 1 dag gedorst.

Van 5-i2-\'37 tot 28-!2-\'37 contactinfectie met veulen 273 waarbij waargenomen
is, dat herhaaldelijk etter (welke etter e streptococcen bevatte) is opgelikt. Geen
ziekteverschijnselen zijn waargenomen.

Conclusie : Geen reactie.
VEULEN 270.
hit, bij aankoop op 23-io-\'36 circa 4 maanden oud.

Op 30 en 31-12 intranasale infectie verricht met filtraat van etter van het proef-
veulen 266 (hetwelk met materiaal van spontane gevallen was besmet, zie proef \\ II)
Deze etter werd telkens op den dag zelf verkregen, gedurende circa 3 uren bij kamer-
temperatuur gefiltreerd door de Berkefeld N filter en onmiddellijk na beëindiging
van de filtratie gebruikt. Op 30-12 werd 20 ccm, op 31-12 40 ccm ingebracht.
Ziekteverschijnselen werden niet waargenomen.

Op 31 -1 -*37 intranasale infectie verricht met cultuur uit een doorgebroken sub-
maxillaire lymphklier van veulen 268 als in proef XIV.

Resultaat : Verhooging vanaf 1-2 (39,1), vanaf 3-2 zwelling van de retropharyn-
giale lymphklieren, 4-2 geringe neusuitvloeiing, frequente pols en ademhaling, eet
slecht. Op 9-2 exitus letalis. Sectie : Subacute pleuropneumonie van haardvorming
karakter, in de voorste longkwabben, overwegend purulent, doch plaatselijk necro-
tiseerend (Pathol. Inst. \'37 M 0021). Zeer uitgebreide pleuritis met fibrineus beslag

en circa 15 liter vocht in de borstholte. Retropharvngiale lymphklieren ruim juttepeer-
groot en veretterend, submaxillaire lymphklieren gezwollen met etterhaardjes. Uit
milt, pleura, longen en retropharyngiale lymphklieren zijn streptococcen geïsoleerd ;
de meeste van deze stammen zijn voor ze nader onderzocht zijn verloren gegaan.
De bij het leven uit den neus geïsoleerde stam 2701 is een « stam, de stam 2702 uit
de pleuraholte een p stam.

Op 7"3-\'37 werd infectie verricht met cultuur uit etter van het op 29-1 geopende
submaxillaire absces van veulen 268, (bewaard in de koelkast). Hieruit werd op
5-3 in bloedbouillon een reincultuur verkregen. Hiervan werd in kolf serum-,
bloed-, leverbouillon geënt waaruit werd geïnfecteerd. In den neus werd een weinig
cultuur met den tandenborstel ingeborsteld, waarna 50 ccm cultuur na vermenging
met lijnmeel door de haver werd gevoerd (vooraf £ dag vasten). Resultaat : Vanaf
9-3 zwelling der submaxillaire lymphklieren, vanaf 10-3 (avond) verhooging en neus-
uitvloeiing. Op 12-3 zijn de retropharyngiale lymphklieren merkbaar gezwollen,
op 17-3 breken ze door naar de keelholte. Op 17-3 worden de submaxillaire lymph-
klierabscessen geïncideerd. De neusuitvloeiing duurt voort tot einde Maart. Op
4-4 heeft zich een absces aan den hals voor den borstingang ontwikkeld (onderste
halslymphklieren). Dit absces werd op 6-4 gespleten. Op 4-5 wordt nog een absces
in de linker parotisstreek geopend. De verhooging duurt voort tot einde Mei, de
geopende abscessen reinigen zich slechts langzaam. Het dier is gedurende deze
ziekte zeer vermagerd, doch herstelt zich na de genezing spoedig. In de etter der
geopende abscessen werden streptococcen aangetoond, de nader onderzochte stam
2712 uit de submaxillaire lymphklier is een « stam.

Resultaat: Van 9-3 zwelling van de submaxillaire lymphklieren, tcmperatuur-
verhooging vanaf 10-3, neusuitvloeiing vanaf 15-3 tot 27-3. Op 19-3 zijn de sub-
maxillaire lymphklieren geïncideerd, evenzoo op 25-3 en 28-3. De retropharyngiale
lymphklieren zijn op 12-3 merkbaar gezwollen en breken op 19-3 naar de keelholte
door. Het dier vermagert geleidelijk zeer sterk, terwijl de temperatuur hoog blijft.
Op 10-5 exitus letalis. Sectie : In de buikholte gering etterig exsudaat. Peritonitis.
Absces van de mesenteriale lymphklieren, inhoud 18 liter, bloedingen onder het
epicard, milt normaal.

In de etter der geopende abscessen werden streptococcen aangetoond ; nader
onderzocht zijn stam 2722 uit de milt en stam 2723 uit het mesenteriale absces, beide
«-stammen.

Op 5-11 -\'37 infectie verricht met «en p culturen gekweekt in serum-, bloed-,
leverbouillon. Deze culturen waren : de e culturen : 2672, 2702, 2711, 2722 en de
p culturen : 2643, 265, 2682, 2683, 2684, 2687 en 2702, alle uit experimenteele
gevallen minstens 6 maanden tevoren geïsoleerd. De culturen waren herhaaldelijk
overgeënt en bewaard op agar met bloed volgens Brown. Vanaf dit medium was
van elk der buizen geënt in een groote kolf serum-, bloed-, leverbouillon.

Van de 24 uur gegroeide cultuur werd circa 2 ccm op het rechterneusmiddenschot
ingeborsteld en 50 ccm met lijnmeel vermengd door de haver gevoerd (na 24 uur
vasten).

der retropharyngiale en submaxillaire lymphklieren. In de submaxillaire lymph-
klieren ontwikkelt zich een absces, dat op 21-11 doorbreekt. De keelstreek slinkt
geleidelijk zonder abscesvorming. Neusuitvloeiing is niet waargenomen. Het veulen
is gedurende de ziekte sterk vermagerd.

N.B. Uit dezelfde kolf cultuur werden de reeds eerder genoemde 13 konijnen
ingespoten ; uit de tengevolge van deze infectie gestorven 11 konijnen werden
daarentegen alleen ^-stammen geïsoleerd.

Veulen 273 werd gebruikt voor contactinfectie met veulen 274. Vanaf 5-10 werden
de beide gezonde veulens ter observatie tezamen in een stal geplaatst, terwijl
2 X daags temperatuur werd opgenomen. Ziekteverschijnselen deden zich niet voor.
Op 3-11 werd veulen 274 verplaatst naar een anderen stal, waarin minstens in
2 jaar tijd geen paarden waren gestald geweest. In dezen stal werd op 5-11 de cul-
tuurinfectie verricht (zie proef XXI). Op 10-11 werd 274 weer naast 273 geplaatst.
Aangezien 274 geen neusuitvloeiing had, bestond besmettingskans echter pas na
de abscesdoorbraak op 21-11.

Resultaat : Vanaf 23-11 \'s avonds verhooging tot 11-12. Op 27-11 .zwelling der
retropharyngiale lymphklieren ; deze breken door op 5-12. Op 30-11 zwelling van
de submaxillaire lymphklieren, absces gespleten op 11-12.

Vanaf 1-12 tot einde December neusuitvloeiing. Uit de neusuitvloeiing is de «-stam
2734 en uit het submaxillaire absces de «-stam 2735 geïsoleerd.

Bij infectie met ongefiltreerde droesetter van spontane gevallen of
van met volledig materiaal besmette proefdieren is in de proeven V,
VII en X een positief resultaat waargenomen ; een negatieve uitkomst
werd verkregen in de proef III. Dit laatste dier had reeds eerder tenge-
volge van infectie met een /»-cultuur een tijdlang neusuitvloeiing gehad.

Bij infectie met gefiltreerd materiaal afkomstig van spontane gevallen
of van met volledig materiaal besmette proefdieren werd in geen enkel
geval (proeven I, VI en XVII) ziekte opgewekt. In 2 van deze proeven
(VI en XVII) is de pathogene werking van het uitgangsmateriaal
>ewezen (proeven V en X). De in de beide laatste proeven gebruikte
dieren waren blijkens proeven VII en XVIII gevoelig voor goedaardigen
droes.

Bij de proeven met streptococcenculUiren dient onderscheid te worden
gemaakt tusschen infecties met /»-stammen en infecties, waarbij ook
c-stammen werden gebruikt.

Infecties met alleen /»-stammen zijn verricht in de proeven II, IV,
VIII, IX, XII en XIII ; in de proeven II en VIII is een ongecompli-
ceerde rhinitis waargenomen, verder zijn geen ziekteverschijnselen
geconstateerd.

In de proeven XI, XIV, XVIII, XIX, XX en XXI is gebruik
gemaakt van cultuur van e- en /»-stammen. Verschijnselen van droes
zijn waargenomen in al deze proeven behalve in proef XIV. Pneumonie,
waarbij uit de borstorganen /»-stammen werden geïsoleerd traden,

waarschijnlijk tengevolge van verslikken, op in de proeven XI en
XVIII. Uit de typische droesabscessen van met gemengd cultuur-
materiaal geinfecteerde dieren zijn steeds «-stammen geisoleerd.

Ook als de streptococcen minstens 6 maanden tevoren geisoleerd
waren en herhaaldelijk overgeënt bleek het mogelijk goedaardigen droes
er mede op te wekken (proef XXI).

De met cultuur opgewekte droes bleek door contact over te brengen
te zijn (proef XXII). Dat dit in proef XVI niet gelukte, zal waarschijn-
lijk te wijten zijn aan een zekere natuurlijke resistentie van veulen 269.
De indruk wordt gewekt of voorafgaande infectie met /»-stammen
immuniteit geeft tegen daaropvolgende infecties met «-cultuur of droes-
etter (proeven III, XIV, XV en XVI) ; in de proeven IV en X werd
dit echter niet waargenomen. Daarom is het veiliger bij dit kleine
materiaal de beteekenis van deze onregelmatigheid in het midden te
laten en het vermoeden uit te spreken, dat de beide veulens 264 en 269
van nature resistentie tegen droes bezaten. Van veulen 264 dat nauwe-
lijks i maand oud is aangekocht, staat met zekerheid vast, dat het nog
geen droes had gehad.

Het feit dat geconcludeerd kan worden, dat iriet cultuur van e strepto-
coccen typische goedaardige droes is op te wekken, bevestigt de meening,
dat de e streptococcus Streptococcus equi is. De beteekenis van de/j-stammen
(.Streptococcus pyogenes Hutyra) in verband met ongecompliceerde
rhinitis en de eventueele beteekenis van deze laatste bij de praedispositie
voor droes is een vraagstuk, dat nadere bestudeering behoeft.

Uit materiaal van paarden lijdende aan Adenitisequorum zijn strepto-
coccen geïsoleerd, welke kunnen worden ondergebracht in 2 soorten :
Streptococcus equi Schütz en Streptococcus pyogenes Hutyra.

Streptococcus equi is gekenmerkt door haemolyse, slijmigen groei op
serum-agar, diffusen groei met korte ketens in serumbouillon, slijmige
ol\' onregelmatige geplooide kolonies op de chocolade agarplaat van
Warren Crowe, onveranderde lakmoesmelk, geen vergisting van lactose
en sorbitol.

Streptococcus pyogenes Hutyra is gekenmerkt door haemolyse, drogen
groei op serumagar, vlokkigen groei met lange ketens in serumbouillon,
kegelvormige kolonies op de chocolade agarplaat van Warren Crowe,
zure reactie van lakmoesmelk, vergisting van lactose en sorbitol in
den voedingsbodem van Warren Crowe.

In gesloten abscessen wordt als regel Streptococcus equi aangetroffen.
De goedaardige droes is op te wekken door infectie met etter van droes-
patiënten, niet echter met filtraat van dien etter. Met cultuur van
Streptococcus equi is een overeenkomstige ziekte op te wekken als met
den etter. Met Streptococcus pyogenes Hutyra is deze infectie niet op te
wekken ; wel is een ongecompliceerde rhinitis na besmetting met dit
microörganisme opgemerkt. Streptococcus equi Schütz kan dus worden

beschouwd als de verwekker van den goedaardigen droes. Bij de be-
strijding van deze ziekte dienen maatregelen tegen infeetie met genoemde
Streptococcus te worden genomen.

Aus Material von Pferden, die an Adenitis equorum erkrankt sind, wurden Strepto-
kokken isoliert, die man in 2 Arten einteilen kann: Streptococcus equi Schütz und Strepto-
coccus pyogenes Hutyra.

Streptococcus equi ist gekennzeichnet durch Haemolyse, schleimiges Wachstum
auf Serumagar, diffuses Wachstum mit kurzen Ketten in Serumbouillon, schleimige
oder unregelmässig gefaltete Kolonien auf der Schokoladeagarplatte von Warren
Crowe, unveränderte Lakmusmilch, keine Vergärung von Laktose und Sorbitol.

Streptococcus pyogenes Hutyra ist gekennzeichnet durch Hämolyse, trockenes Wachs-
tum auf Serumagar, flockiges Wachstum mit langen Ketten in Serumbouillon,
kegelförmige Kolonien auf der Schokoladeagarplatte von Warren Crowe, saure
Reaktion von Lakmusmilch, Vergärung von Laktose und Sorbitol in dem Nähr-
boden von Warren Crowe.

Iii geschlossenen Abszessen wird in der Regel Streptococcus equi angetroffen. Die
Druse lässt sich hervorrufen durch Infektion mit Eiter von Drusepatienten, jedoch
nicht durch Filtrat dieses Eiters. Mit einer Kultur von Streptococcus equi lässt sich eine
gleichartige Krankheit erzeugen wie mit dem Eiter. Mit Streptococcus pyogenes Hutyra
lässt sich diese Infektion nicht erzeugen ; jedoch hat man eine reine Rhinitis nach
Infizierung mit diesem Mikroorganismus wahrnehmen können.

Streptococcus equi Schutz kann also als Erzeuger von Druse betrachtet werden. Bei
der Bekämpfung dieser Krankheit muss man Massregeln gegen Infektion durch
diesen Streptococcus ergreifen.

From material of horses suffering from adenitis equorum two kinds of streptococces
are isolated, which can be divided into : Streptococcus equi Schütz and Streptococcus
pyogenes Hutyra.

Streptococcus equi is characterized by haemolysis, slimy growth on serum agar,
diffuse growth with short chains in broth, slimy or irregularly folded colonies on the
chocolate agar plate of Warren Crowe, unchanged litmus milk, nof ermentation of
lactose and sorbitol.

Streptococcus pyogenes Hutyra is characterized by haemolysis, dry growth on serum
agar, flocky growth with long chains in broth, conical colonics on the chocolate agar
plate of Warren Crowe, acid reaction of litmus milk, fermentation of lactose and
sorbitol in the medium of Warran Crowe.

In closed abscesses as a rule Streptococcus equi is found. Strangles can be evoked by
infection with discharge of strangles-patients, but not with a filtrate of that pus.

With a culture of Streptococcus equi one may set up a similar disease. With Strepto-
coccus pyogenes Hutyra this disease can not be set up; only an uncomplicated rhinitis
is seen after infection with this microorganism. Streptococcus equi Schütz may be there-
fore considered to be the cause of strangles. In the fight against Strangles masures
must be taken against infection with this streptococcus.

Du matériel provenant de chevaux atteints de gourme, l\'auteur isola des strepto-
coques, qui peuvent être rangés dans deux catégories: Streptococcus equi Schütz et
Streptococcus pyogenes Hutyra.

Caractères de Streptococcus equi : hémolytique, culture visqueuse sur gélose-sérum,
culture diffuse avec chaînettes courtes sur bouillon-sérurn, colonies visqueuses ou
irrégulièrement sinueuses sur gélose-,,chocolat" de Warren Crowe, pas de virage du
lait tournesolé, pas de fermentation du lactose et de la sorbite.

Caractères de Streptococcus pyogenes Hutyra: hémolytique, culture sèche sur gélose-
sérum, culture floconneuse avec chaînettes longues sur bouillon-sérum, colonie,
coniques sur gélose-,,chocolat" de Warren Crowe, réaction acide du lait tournesolés
fermentation du lactose et de la sorbite dans le milieu de Warren Crowe.

Dans les abcès fermés la présence de Streptoocccus equi est de règle. Expérimentale-
ment on peut reproduire la gourme avec du pus le chevaux gourmeux, mais non
pas avec les filtrats de ce pus. Avec des cultures de Streptococcus equi, on provoque une
maladie analogue à celle obtenue avec le pus. Pareille infection ne peut être réalisée
avec Streptococcus pyogenes Hutyra; cependant l\'auteur a observé une rhinite non com-
pliquée après infection avec ce microorganisme. On peut donc considérer Streptococ-
cus equi Schütz comme l\'agent étiologique de la gourme. Dans la prophylaxie de cette
maladie il est indispensable de prendre des mesures contre l\'infection par ce
streptocoque.

Brown, J. H., Monogr. Rockefeller Institute 9. 1919.
Evans, A., Jrl. Bacter. 32. 541, (1936).
Gewenicer, Zschr. Vet. kde. 40, 81, (1928).

Berl. tierärztl. Wschr. 1930, 793, 1935, 401.
Straaten, H. van, Die Spezifität der Drusestreptokokken. Thesis Bern 1912.
Thomson, D. en R. Thomson, Annals Picket-Thomson. Research. Lab. 3, 1927.
Umeno, S., Jrl. Jap. Soc. Vet. Sc. 15, 78, (1936), 16, 28, (1937).
Warren Crowe, H., Jrl. Path, and Bact. 27, 449, (1924).

Zlatogoroff, S., L. Kandyba, en J. Sadowsky, Zbl. Bact. I Orig. 118, 346, 354,
(>93°)-

Het zal misschien niet algemeen bekend zijn dat Prof. Fourie uit Onderstepoort
in 1936 een geval heeft beschreven van een congenitale porphyrinurie bij een koe,
een bevinding, die nog nergens ter wereld was gedaan. Met Riminoton ^j) (chemicus)
beschrijft hij thans een tweede geval. De meest treffende klinische verschijnselen
zijn de lichtroode kleur der tanden en eventueel de huidlaesies, welke optreden
onder den invloed van de ultraviolette stralen, tengevolge van de photosensibilisa-
torische werking van het porphyrine.

Deze symptomen werden waargenomen bij een koe van de Natalsche landbouw-
school (Cedaraschool of Agriculture). Bewuste koe is 20 Dec. 1930 geboren, ver-
wierp haar eerste kalf in 1933 en bracht eerst in 1937 een mooi normaal kalf ter
wereld. Moeder en grootmoeder der koe leven nog, de stier niet meer. Over de mo-
gelijke erfelijkheid zal later worden bericht. Nagegaan kon worden, dat de stier
afstamde van een beroemden Zuidafrikaanschen stier (Admiral Beatty), die weer

\') P- J- J- Fourie and C. R. Remington : A further case of congenital porphyrinuri
(fink Tooth) in a living grade Friesland cow in Soulh-Af\'ica (Cedara Case). The Onderste
poort Journal. Vol 10, Number 2.

als stamvader bad den bekenden Frieschen stier Jan (No. 3265 van het Friesche Rund-
veestamboek) .

Er is daarom vooral gelet op de afstamming, omdat de eerste gevallen in 1936
voorkwamen, na invoer van een bepaalden stier.

De tanden van de laatstbedoelde koe worden beschreven als roodachtig bruin,
maar niet zoo sterk gepigmenteerd als bij de gevallen van 1936. De urine is eveneens
roodbruin, vertoont absorptiestrepen bij 540, 577, 497 en 621. Gehalte aan copro-
porphyrine 0.8 mg en aan uroporphvrine 1.4 mg per 100 cc. urine. Ook de faeces
bevatten porphyrinen.

Foto\'s laten zien hoe de ongepigmenteerde huid op vele plaatsen de teekenen
vertoont van een genezen ontsteking. Het bloed geeft weinig afwijkends te zien ;
een geringe ariaemie en een eosinophilie (15—\'9%) kunnen mogelijk het gevolg
zijn van de distomatose, die bij dit dier werd vastgesteld.

Quantitatief onderzoek van porphyrine-excretie bij een koe met conge-
nitale porphyrinurie \').

Dit onderzoek heeft aan het licht gebracht, dat de porphyrine-uitscheiding zoowel
met de gal (faeces) als met de urine plaats heeft. Uroporphvrine wordt in het lichaam
door groeiend been geabsorbeerd. Een nauwkeurig verband tusschen de vorming
van het uro- en het copro-porphyrine is nog niet bekend. Er is geen verband tusschen
de hoeveelheid urine en het gehalte aan porphyrine, wel tusschen de hoeveelheid
coproporphyrinc en het gewicht der faeces. De totale hoeveelheid uitgescheiden
porphyrine varieert sterk van dag tot dag. Neemt men het gemiddelde over 5 of 6
dagen, dan krijgt men een tamelijk constant getal (maximaal 1.27 gram gedurende
24 uur). Methode van onderzoek wordt verder beschreven.

In 1923 beschreven Prof. Wester en ik een anaemia post partem bij het rund.
Spoedig kwamen meer berichten over deze aandoening, die blijkbaar in de Scandi-
navische landen al langer bekend was. Nikkelsen uit Denemarken en Wirth in
Weencn beschreven in 1924 gevallen, terwijl eenige jaren geleden Prof. Hjarre in
Stockholm een monographie erover het licht deed zien. Thans wordt ook uit Golorado,
Idaho en Utah deze nog in wezen raadselachtige ziekte door Farquharson en Smith ¹)
beschreven. Want wat de oorzaak is der haemoglobinurie en anaemie is ook door de
Amerikaansche schrijvers niet bekend geraakt.

Bij kalveren komt meermalen een septicaemie voor, veroorzaakt door diplococcen,
waarbij naast septische verschijnselen de milt sterk gezwollen en van een gummi-
achtige consistentie is.

Ubertini ²) beschrijft twee gevallen van een dergelijke infectie bij het wolwassen
rund. In het eerste geval vertoonde het dier 10 dagen na de partus ziekteverschijnse-
len ; het stierf acuut en bij sectie bleek naast een ontsteking van uterus en peritoneum
algemene sepsis aanwezig te zijn, waarbij één uiteinde der milt gummiachtig was
gezwollen.

In het tweede geval was het dier plotseling ziek geworden met hoge temp. en een
letaal verloop binnen 24 uur ; bij sectie vertoonde het een acute septicaemie met
sterk gezwollen, gummiachtige milt.

1 ) Farchiharson and Smith : Post-parturient haemoglobinuria of cattle. Journal of the
Amer. Vet. Med. Ass., Vol. 46, No. 1.

2 ) Prof. Bruno Ubertini : La setticemia diplococcica nei bovini adulti. La Clin. Vet.,
1939. No. 1, p. 6.

In beide gevallen werd uit alle organen een diplococcus gekweekt, die serologisch,
cultureel en wat pathogeniteit betrefl t.o.v. kleine proefdieren identiek was met
de pneumococcus van Frankel.

Onderzoekingen zijn gedaan over de microscopische afwijkingen bij de uieront-
steking van het rund, welke niet door bacteriën wordt veroorzaakt. Dit is een chronisch
verloopende mastitis, vooral gelocaliseerd in het onderste gedeelte van den uier.

Behalve de in iederen gezonden uier normaal voorkomende bacteriën konden
de onderzoekers ¹) geen micro-organismen vinden. Ook gelukte het niet blijvende
veranderingen aan de uiers bij proefdieren op te wekken door inbrengen van melk
van abnormale kwartieren of van weefselextract hiervan. De mogelijkheid wordt
opengelaten, dat een filtreerbaar virus in het spel is, ofschoon insluitsels in de cellen
zooals zooveel bij v irusziekten worden gevonden, niet konden worden aangetoond.

Vier gevallen worden beschreven van Roeckl\'s granuloom bij de zebu, waarbij
veel aandacht aan het microscopisch beeld word! besteed. Nieuwe gezichtspunten
omtrent de aetiologie worden niet geopend. In de weefselcoupes konden geen zuur-
vaste staafjes worden aangetoond, terwijl na enting van de nieuwvormingen bij
caviae geen tuberculeuze veranderingen ontstonden.

Barke ²) heeft de laatste twee jaren 188 honden met beenbreuken, door overrijding
veroorzaakl, behandeld. Het veelvuldigst kwamen fracturen van bekken en achtcr-
beenen voor ; breuken van de tibia en de phalangae kwamen veel minder vaak
vooi dan die van het bekken en de femur. Breuken van het acetabulum zijn prog-
nostisch ongunstig te beoordeelen. Door hem wordt hierbij, om meer rust te verze-
keren, van cellonaverbanden gebruik gemaakt. Een omwonden ijzeren band wordt
om het kruis langs de achterbeenen gelegd ; de beenen gestrekt en tot aan de knie
ingegipst en tusschen de achterbeenen een verbinding als dwarsstuk aangebracht.

Terecht wordt de behandeling van femurfracturen door hem moeilijk geacht;
operatief werd hierbij een enkele maal ingegrepen.

Er w\'ordt ten slotte op gewezen, dat de breuken en hare genezing röntgenologisch
beter dan klinisch kunnen worden nagegaan.

Ottone ³) geeft een beschrijving van een hond, die sterk vermagerd was, hoestte
en hersenverschijnselen vertoonde en waar bij sectie naast een uitgebreide tuber-
culeuze pneumonie miliairtuberculose van de hersenvliezen aanwezig was.

1 ) Verge, Buck, Drieux et Florence : Le granulome de Roeckl chez le zébu. Ree. de
Méd. Vét. Mai 1939, p. 257.

2 ) Barke : Knochenhrüche nach Ver kehrsurf allen bei Huilden. Dcutsch. Tierarztl. Woch.
1939 No. 1, S. 4.

3 ) Dott. Tomasoni Ottone : Su di un caso di meningo-encefalite probabile complicanza
della tubercolosi polmonare. I.a Ciin. Vet. 1939, No. 4, p. 227.

Een zestal jonge boxers hadden op een leeftijd van 4 weken verschijnselen van
bronchiaal catarrh. Het bleek, dat deze dieren toen in zeer hevige mate met spoel-
wormen besmet waren, welke met behulp van Ol. chenopodii (Kebal If) gemakkelijk
afgedreven werden. Wirth en Pommer schrijven deze verschijnselen van bronchiaal
catarrh toe aan de hevige migratie van de spoelwormlarven in de longen. Dit geval
is interessant, omdat de spontane infecties met spoelwormen zelden zoo hevig zijn,
dat daardoor waarneembare verschijnselen in de longen opgewekt worden (ref.).

Een dezer honden, die later op een leeftijd van 2 maanden weer ziek werd, bleek
toen weer veel spoelwormen te herbergen ; dit dier was tevens lijdende aan rachitis
en aan een luxatie van heup- en kniegewricht.

Neitz en Thomas ¹) vonden een infectie met Rickettsia canis bij een hond uit het
zuidelijk gedeelte van het Kruger National Park (Transvaal), waar waarschijnlijk
aan deze ziekte in de laatste jaren practisch alle tamme en vele wilde honden ten
gronde zijn gegaan. De ziekte is meestal met piroplasmosis gecombineerd en clinisch
zeer moeilijk te diagnostiseeren. Als verschijnselen worden opgegeven koorts na een
incubatietijd van 8—16 dagen, later gebrek aan eetlust, lusteloosheid, tenslotte
progressieve vermagering en anaemie. Het ziekteverloop was steeds letaal. Behandeling
met verschillende geneesmiddelen (o.a. Acaprin) was zonder succes. De pathologisch-
anatomische afwijkingen werden beheerscht door de gelijktijdig aanwezige piroplas-
mosis. De diagnose is alleen mogelijk door onderzoek van bloedpreparatcn of uit-
strijkjes van longpunctaat. In de monocyten en neutrophielen vindt men de rickett-
sien als groepen van kleine coccenachtige granula\'s.

Lavvrence ²) constateerde in Zuid-Rhodesia een geval van rickettsiosis bij een
hond met zware anaemie. In bloedpreparaten werden rickettsien in leucocyten
gevonden. Het onderzoek op piroplasmen was negatief. Acrapin werd subcutaan
gegeven en het dier herstelde zich later zeer langzaam.

In de provincie Pommeren werd in de jaren 1928 tot 1937 64.725 X bacteriologisch
vleeschonderzoek verricht, waarbij 1222 X (1,89%) paratvphusbacillen werden
gevonden. Hiervan behoorden 88,8% lot het Gartner-, 8,7% tot het Breslau-
(Aertrycke-) type, terwijl de overige in hoofdzeak suipestiferbacillen betroffen.
Het aantal verkregen Gartnerculturen was 10 X zoo groot als dat der Breslau-
stammen.

Aangezien bij alle, met koorts gepaard gaande, ziekten paratyphusbacillen kunnen
worden aangetroffen, verzetten Baare en Gliesch ³) zich tegen de Euitsche ver-
ordeningen, volgens welke bij mond- en klauwzeer, vlekziekte, varkenspest enz.
geen bacteriologisch vleeschonderzoek behoeft te worden ingesteld [§ 29 (2) a BB.A.]

In aansluiting aan een positieve bevinding bij het bacteriologisch vleeschonderzoek
werd in 200 bedrijven met tezamen 2308 runderen een onderzoek naar het voor-
komen van bacillendragers ingesteld. Hierbij werd zoowel van serologisch bloed-

1 ) W. O. Neitz en A. D. Thomas : Rickettsiosis in the dog. Journ. South Afric. vet.
med. Ass. 9, 166—174, 1938.

als van cultureel faecesonderzoek (dit laatste minstens 3 X met tusschentijden van
10 dagen) gebruik gemaakt. Er werden 40 z.g. ,,Dauerausscheider" (d.w.z. 3
achtereen in de faeces paratyphusbacillen aangetoond), 8 tweemalige- en 30 een-
malige bacillenuitscheiders gevonden.

De bacteriënuitscheiding bleek onafhankelijk van de agglutinatievvaarde van het
bloedscrum. Er werden bacillendragers met negatieve agglutinatie-reactie en om-
gekeerd vastgesteld. Volgens schr. kan men dan ook met het onderzoek van de faeces
volstaan. Wil men echter niet van het bloedonderzoek afzien, dan dient men de
titergrens waarbij de dieren verdacht worden verklaard, op minstens 1 : 50 terug
te brengen. Hierbij zullen dan echter nog verschillende bacillendragers met ge-
ringere of in het geheel geen agglutinatietiter aan de aandacht ontsnappen. Schr.
bevelen ter verkorting van het onderzoek aan een dier reeds als ,,Dauerausscheider"
te beschouwen, indien 2 X, met een tusschenpoos van 10 dagen, paratyphusbacillen
in de faeces worden gevonden. Voor negatieve dieren moet echter aan de eisch
worden vastgehouden, dat na 3 X onderzoek der faeces (met tusschenpoozen van
10 dagen) geen paratyphusbacillen kunnen worden aangetoond.

Aangezien ook bij kalveren bacillendragers voorkomen en de Gartnerinfectie
van rund en kalf dezelfde ziekte voorstelt, moeten bij het stalonderzoek ook deze
jonge dieren worden betrokken. Voor de bestrijding der genoemde infectie is eer.
grondige desinfectie van groote beteekenis.

Sedert 1935 zijn in Pommeren geen vleeschvergiftigingen voorgekomen. Behalve
aan een goed uitgevoerde vleeschkeuring en het bacteriologisch vleeschonderzoek,
moet dit tevens aan de overige bestrijdingsmaatregelen, zooals stalonderzoek en ver-
bod van uitleggen van bacteriënculturen, ter verdelging van ratten, muizen, enz.,
worden toegeschreven.

Een samenvatting wordt gegeven van de resultaten der onderzoekingen betrelfende
den samenhang tusschen de Breslau- (Aertrycke-) infecties der dieren en ziekten
bij den mensch.

Breslau-bakteriën komen sterk verbreid in de dierenwereld voor. Alle soorten
huisdieren (paard, rund, schaap, varken, hond, kat, gans, eend, kalkoen, duif,
papegaai, kanarie en kleine proefdieren, zooals cavia en muis) zijn gevoelig voor
een infectie met deze kiemen. Kippen schijnen het meest resistent te zijn, aangezien
infecties bij deze dieren zelden beschreven zijn, en aandoeningen bij den mensch
na gebruik van kippeneieren nauwelijks bekend werden.

Indien in een bedrijf bij een diersoort ziekten door Breslau-bacteriën optreden,
vindt men in ongeveer de helft (46,3%) der gevallen ook bij de andere aanwezige
diersoorten infecties met deze bacteriën. Vooral bij paarden en watervogels wordt
een langdurige bacillenuitscheiding met de faeces (bij het paard ook met de urine)
waargenomen. Deze bacillendragers vormen een gevaar voor mensch en dier. In
de buitenwereld kunnen de Breslau-bacteriën zeer langen tijd in leven blijven
met name in dc faeces. Voor de verspreiding der ziekte zijn de faeces van duiven
en muizen het gevaarlijkst, aangezien deze overal gedeponeerd worden. Terloops
wordt opgemerkt, dat van 6799 veldmuizen, uit alle deelen van Duitschland af-
komstig, slechts 0,12% met paratyphusbacillen was besmet.

Aangezien gedurende de laatste jaren vaak voedselvergiftigingen na gebruik
van eendeneieren voorkwamen, werden van deze laatste 332 stuks uit den handel
onderzocht, met als resultaat, dat in 5,72% hiervan Breslau-bacteriën werden
aangetoond. Ook meeuwen kunnen geïnfecteerd zijn, zoodat ook de eieren van deze
dieren een gevaar voor den mensch opleveren.

De indeeling der Breslau-bacteriën in verschillende typen, zooals deze door Hohn
en Hermann op grond van biochemische eigenschappen en groei op ammonium -
voedingsbodems is opgesteld, heeft slechts geringe waarde, aangezien de verschillende
typen bij ongeveer alle diersoorten voorkomen. Hierdoor verliest deze indeeling haar
beteekenis voor het opsporen der infectiebron bij het voorkomen van voedselver-
giftigingen bij den mensch.

Ten slotte behandelt Lerche \') de vraag, waarom voedselvergiftigingen bij den
mensch zoo vaak worden veroorzaakt door Breslau-baeteriën en zoo zelden door
andere vertegenwoordigers der paratyphusgroep, welke veel meer bij dieren voor-
komen. Het antwoord hierop luidt, dat, in tegenstelling met de laatste groep, de
eerstgenoemde bacteriën bij ongeveer alle diersoorten voorkomen, vooral bij water-
vogels, duiven en knaagdieren, dus niet uitsluitend bij aan keuring onderhevige
slachtdieren.

Baumann ¹) beschrijft een geval van uieractinomycose bij een geit, waarbij mi-
croscopisch en cultureel uitsluitend Micrococcus pyoger.es gekweekt werd.

Andere bacteriën werden niet gevonden. Merkwaardig is dat bij histologisch
onderzoek een typisch beeld van actinomycose gevonden werd, waarbij fraaie
,.Drusen" en kolven waargenomen werden. Door verschillende onderzoekers o.a.
Bongert, Ei ri ich, Hüi.pkers, Magnusson, Rader, Gunst e.a. wordt aangenomen,
dat staphylococeen uieractinomycose kunnen verwekken.

Ernst, Mundhe en Fricker hebben echter aangetoond, dat actinomycose
dikwijls door staphylococeen begeleid kan worden en in het actinomycotisch proces
secundair kunnen voorkomen.

Baumann is-van meening, dat eerst nog verschillende gevallen onderzocht dienen
te worden alvorens in deze kwestie een beslissing te nemen, temeer daar hij de
mogelijkheid niet uitsluit, dat de verwekker van de actinomycose, in dit geval
Actinobacillus lignieresi te gronde gegaan is en de staphylococeen, als secundaire infectie,
verkeerdelijk als de oorzaak van dit lijden beschouwd zijn geworden.

TaYLOR ²) heeft in kleine platte houten kisten, waarin gras gekweekt werd, onder-
zoekingen verricht met larven van verschillende soorten van Trichostrongylus van
herkauwers en me\' Strnngylus van het paard. Deze kunstmatige weidjes waren in
een groot aantal vakjes verdeeld, welke na voldoende met gras begroeid te zijn,
besmet werden met bovengenoemde larven. Door elke week een vakje te onderzoeken,
kreeg hij een overzicht over een lange tijdsperiode. Het gras was op gesteriliseerde
aarde gezaaid en door gaas beschermd tegen vogels, terwijl het geheel omgeven
was door een cementen goot, waarin een sterke zoutoplossing was gebracht om binnen-
dringen van slakken te voorkomen.

Taylor geeft een groot aantal graphieken, waaruit men gemakkelijk een over-
zicht verkrijgt omtrent den levensduur der larven. Gebleken is, dat kort na de infectie
van het gras meestal een groot aantal larven sterven, grootendeels omdat zij naar
de uiteinden van de grasstengels kruipen en daar verdrogen. Het is waarschijnlijk
dat de larven, die langer in leven blijven, zich in de buurt van den grond ophouden
en dat zij langs de stengels naar boven kruipen, wanneer deze laatste door dauw
bevochtigd zijn. Hij komt tot de conclusie, dat het aantal larven, dat sterft, het grootst
is gedurende de eerste weken na de infectie van het gras. Dit aantal vermindert
dan geleidelijk en slechts weinig larven leven langer dan de helft van den gemiddelden
levensduur. Bovendien was de levensduur van larven van verschillende soorten
wormen uiteenloopend. Die van S. vulgaris van het paard hadden meer resistentie

1 ) R. Baumann : Gibt es eine durch Staphylokokken hervorgerufene Euterakiiiornykose.
W.T.M. XXVI, 5, 1939, p. 129—134.

2 ) E. L. Tayi.or : Observations on the bionomics of Strongyloid larvae in pastures. The
Vet. Ree. Vol. 50, No. 40, 1938, p. 1265—1272.

dan die van Craphidium strigosum en van Trichostrongylus relortaeformis. Van praktisch
standpunt bekeken blijkt volgens Taylor dat, wanneer men een besmette weide
gedurende eenige weken vrij van vee houdt, het aantal infectcerende larven belangrijk
verminderd is. Dit heeft natuurlijk zijn voordeel, maar er blijven genoeg larven
over om nieuw vee, dat daar in gebracht wordt, weer geleidelijk te infecteeren (Ref.).

Variaties in het aantal eieren in de faeces van paarden, die met Strongy-
liden besmet zijn.

Het is bekend, dat het aantal eieren in de faeces van paarden, die lijdende zijn
aan Strongylosis, dikwijls niet overeenkomt met den graad van dit lijden. Britton \')
heeft regelmatig een aantal paarden gecontroleerd en kwam tot de conclusie, dat bij
negatief faecesonderzoek toch soms een groot aantal Strongyliden in den darm
aanwezig bleken te zijn.

Verschillende factoren, bv. gunstige voorwaarden voor de ontwikkeling van de
larven in de weiden, het aantal paarden, dat zich in een en dezelfde weide be-
vindt, zullen van invloed hierop zijn. Dat het aantal eieren soms daalt, zonder
dat het aantal Strongyliden verminderd is, houdt verband met het feit, dat de vrou-
welijke parasieten tijdelijk op kunnen houden eieren te deponeeren. De maximale
productie van eieren werd ongeveer 5 maanden na een kunstmatige infectie met
Strongyluslarven waargenomen.

Wetzel en Enigk ¹) waren in de gelegenheid een ezelsveulen van 83 dagen oud,
dat vrij was van spoelwormen, experimenteel te besmetten met geëmbryoneerde
eieren van den spoelworm van het paard. Daarbij is gebleken dat de praepatent-
periode, d.w.z. de duur van de ontwikkeling van het infectieuze ei tot aart de ge-
slachtsrijpe worm 81 dagen bedroeg.

Op grond van zijn statistisch onderzoek komt Gebauf.r ²) tot de conclusie dat de
melkproductie bij runderen, die door acute leverbotziektc zijn aangetast, met 86%
terugloopt. Door tijdige behandeling der dieren kan deze productie tril goede be-
invloed worden, maar dan moet zij ingesteld worden voordat ernstige ziekteverschijn-
selen ontstaan zijn. De veehouders dienen daarom in jaren, dat een uitbraak der
ziekte verwacht zou kunnen worden, tijdig voorgelicht te worden.

Gewezen wordt op de noodzakelijkheid den strijd tegen de tusschengastheeren,
de slakken, aan te binden, door vochtige en natte weiden droog te leggen.
Leverbotziekte bij reeën.

Dit lijden komt onder reeën in het district Stade in Duitschland in ernstige mate
voor. De infectie heerschte oorspronkelijk onder schapen en runderen, maar daar
dikwijls gemeenschappelijke drenk- en voederplaatsen bestaan, kan het wild gemak-
kelijk besmet worden. De graad van de besmetting bij de reeën was dezelfde als die
der schapen. Dit houdt verband met het feit, dat schapen zoowel als reeën kort
grazen, zoodat zij de meeste kans hebben de cercariën op te nenten, die zich meestal
aan het onderste gedeelte van den grasstengcl vastgehecht hebben. Bij de runderen,
die niet zoo kort grazen, was de besmetting in deze streken dan ook niet zoo hevig
als bij schapen en reeën. De ziekte werd veroorzaakt door Fasciola hepatica ; de kleine
leverbot Dicrocoelium lanceatum kwam hier niet voor. Lütje ³) geeft verder een beschrij-
ving van de pathologische anatomie.

1 ) R. Wetzel und K. Enigk : Die Entwicklungsdauer des Pferdespulwurmes (Parascaris
equorum) in Esel. D.T.W. No. 51, 1938, p. 806—807.

2 ) O. Gebauer : Statistische Beobachtungen über den Milchertrag während einer Leber-
egelseuche. W. T. M. Jhg. XXVI, 2, 1939, p- 33—38.

gangen, de lever en plaatsen builen de lever. Vooral bij infecties met een groot
aantal parasieten krijgt men ook de afwijkingen buiten de lever tengevolge van de
invasie van nog jonge leverbotten onder de scrosae van de buikholte, waarbij soms
uitgebreide peritonitis met fibrine afzettingen en rijkelijk sereus vocht in den buik
kan worden waargenomen. In dit exsudaat kan men gewoonlijk een ontelbaar
aantal jonge leverbotten vinden, dezelfde verschijnselen, die men dus ook bij jonge
schapen en runderen aantreffen kan. De groene kazige haardjes, die bij runderen
nog al eens in de lvmphklieren worden gevonden en die veroorzaakt zijn door jonge
leverbotten. werden bij reeën niet gezien ; men kan deze echter wel in de longen
opmerken. De klinische verschijnselen kwamen overeen met die van schaap en rund.
Maatregelen ter voorkoming van deze ziekte bij reeën en eventueele behandeling
zijn uitgesloten. Hoogstens kan het zieke wild geschoten worden, waardoor versprei-
ding van de ziekte geremd wordt.

Daar de infectie afstamt van onze schapen en runderen, zal men dus bij deze
dieren een krachtigen strijd tegen de leverbot moeten voeren, niet alleen door be-
handeling van aangetaste dieren, maar ook door strenge hygiënische maatregelen,
waarbij men volgens den auteur zonder wettelijken dwang nooit afdoende resultaten
zal kunnen bereiken.

Pegreffi \') geeft een uitvoerige beschrijving over het gebruik van CC1₄ en C₂CI₆en het resultaat der behandeling van runderen en schapen, lijdende aan leverdisto-
matose. De dosering van CC1₄ bedraagt bij het schaap $—i c.c. en bij het rund
4—j c.c., opgelost in neutrale olie. Na minstens 12 uur vasten wordt het aan de
schapen ingegeven in capsules of, wat practischer is, oraal met een recordspuit en
korte gummi-canule wordt het in de oesophagus gespoten, liij runderen wordt het
door de llank direct in de pens gespoten. Na de behandeling is hel nodig, dat de dieren
nog enige uren zonder voedsel blijven ; in dat geval worden geen noemenswaardige
intoxicatieverschijnselen gezien ; wel heeft de behandeling enige invloed op de melk-
secrctie, deze is n.l. enige dagen iets verminderd. De drachtigheid wordt niet beïnvloed.
Wel moet er zorg voor worden gedragen, dat bij schapen niets in de trachea komt.
want anders is liet vaak dodelijk. In de maanden Juni- November, soms nog tot
Februari, moet de behandeling plaats vinden ; in sterk besmette streken moet de
behandeling 11a 2—3 maanden nog eens herhaald worden.

CC1₄ heeft vooral een dodelijke werking op de volwassen parasieten, vooral van
Fasciola. minder van Dicrocoelium. Bij deze laatste is een drievoudige behandeling
om de 0 dagen nog niet voldoende, terwijl er dan intoxicatieverschijnselen optreden
in de vorm van koliek en diarrhee. Vindt men dan ook een besmetting met Dicro-
coelium, dan is het beter direct te gaan behandelen met C₂Cl_c.

Bij runderen wordt gegeven 20—22 g per 100 kg lichaamsgewicht per os in een
bolus met zeep. Intoxicaties komen niet voor, 3—4 dagen na de behandeling worden
geen eieren meer in de farces gevonden, terwijl bij slachting 24 uur na de behandeling
geen levende distomen meer in de lever worden aangetroffen. Bij schapen is C₂CI₆minder goed werkzaam.

Op Sardinië, waar 90"₀ der runderen en schapen waren aangetast, is dank zij
deze therapie het probleem der distomatose opgelost. Behandeld werden in totaal
anderhalf millioen schapen en geiten en ruim 10 duizend runderen.

Reeds hebben verschillende onderzoekers den invloed van allerlei chemicaliën
op Galba truncatula, den lusschengastheer van de leverbot bestudeerd en steeds
blijkt, dat met kopersulfaat de beste resultaten verkregen worden. Door labora-

toriumexperimenten van Ganslmayer *) is dit ook weer bewezen. Deze onderzocht
naast verschillende zuren ook kopersulfaat. Oplossingen van kopersulfaat in water
van i : 100, i : 200, i : 300 en r : 400 werken in 1—2 min. doodelijk. Tusschen
i : 500 en 1 : 900 is de werking na 3 min. doodelijk. Oplossingen van een sterkte
tusschen 1 : 3000 en 1 : 9000 werken binnen 5 min. docdend op de leverbotslakken
en een oplossing van 1 : 10.000 doet dit na 1 uur.

Ganslmayer heeft nog veel sterkere verdunningen onderzocht en komt ten slotte
tot het resultaat dat een oplossing van 1 : 100.000 tot 1 : 500.000 na 36—48 uur
doodelijk werkt op alle slakken ; in grootere verdunningen worden zij niet allemaal
meer gedood. De moeilijkheid was natuurlijk te weten met welke concentraties
men moet werken om terreinen, die met slakken besmet zijn, daarvan te bevrijden,
daar de bodemgesteldheid een voorname factor is. Deze proeven zijn nog niet
afgeloopen ; onderzocht wordt welke concentraties en welken vorm van bewer-
king van den bodem met kopersulfaat de beste resultaten zullen geven. Het spreekt
van zelf dat daarbij met de inwerking van het kopersulfaat op de vegetatie rekening
gehouden moet worden.

In Europa kennen wij alleen Paramphistomum cervi, een trematode, die in de pens
van het rund leeft.

Marotel en Gratecos ¹) kwamen in het bezit van parasieten afkomstig uit de
pens en de netmaag van runderen uit Frankrijk, waarbij het ziektebeeld aan distc-
matosis deed denken. Bij nader onderzoek bleken dit trcmatoden te zijn welke
door hen gedetermineerd werden als Amphistomum cotylophorum. Deze worm, die nc g
met verschillende namen in de literatuur wordt vermeld, ziet men tegenwoordig
veelal aangeduid als Cotylophoron cotylophoron. (Ref.). Het merkwaardige van deze
vondst is, dat deze parasiet tot nu toe niet in Frankrijk en ook niet in Europa werd
aangetroffen ; zij behoort thuis in Afrika, Azië en Amerika. De besmette dieren
kunnen een groot aantal parasieten herbergen en verwekken een ziektebeeld, dat
veel op dat van distomatosis gelijkt.

Deze parasiet leeft in de maag van het varken en is ook in ons land bekend. Clay \'■\')
beschrijft een uitbraak van hyostrongylosis in Noord Queensland bij varkens, die
ernstig door deze ziekte te lijden hadden, zoodat zelfs sterfgevallen voorkwamen.
Het sectiebceld is gekenmerkt doordat het maagslijmvlies met een dikke laag slijm
bedekt is. De laesies werden voornamelijk waargenomen in het fundusgedcelte ;
in enkele gevallen was het heele maagslijmvlies aangetast. Behalve uitgebreide hae-
morrhagische plekken en erosies op de plooien van het slijmvlies, zijn verder karak-
teristiek de diphtherische membranen. De aangetaste dieren waren ongeveer 5 maan-
den oud.

In 1928 is deze ziekte reeds in ons land door Hoogland en Seyfff.rs beschreven.
Tetrachloorkoolstof, dat als bestrijdingsmiddel door de Interne kliniek gebruikt
werd, gaf toen bevredigende resultaten.

Witte heeft deze ziekte met succes bestreden door gebruik te maken van een meng-
sel van Arsenicum en Kopersulfaat, dat 3 tot 4 maal met een tusschentijd van 4—5
dagen toegediend werd (T.R. No. 48, 1938, p. 786).

1 ) Marotel et Grateoos : Apparation soudaine en Prance, d\'une parasitose exotique,
l\'Amphistomatose bovine. Urgence de Venrayer. Revue de Méd. Vét. XC, 1938, p. 398—401.

In een populair artikel bestemd voor pluimveehouders beschrijven Mönnig en
Coles \') een aantal parasitaire ziekten bij kippen en vermelden daarbij de genees-
middelen. Tegen lintwormen en spoelwormen bevelen zij tetrachloorkoolstof aan ;
zij geven aan kuikens i cc en aan jonge dieren van 6 maanden 2 cc, gemengd met
afgeroomde melk of met paraffinum liquidum. Tetrachloorkoolstof is te prefereeren
boven tetrachlooraethylcen. Tegen spoelwormen kan ook Ol. chenopodii gebruikt
worden en wel 2 druppels per pond lichaamsgewicht. Dit middel wordt gemengd
met castorolie (i deel Ol. chenopodii op io deelen castorolie), zoodat 5 cc van dit *
mengsel 8 druppels Ol. chenopodii bevatte. Dit is ongeveer de dosis voor een kip
van 4 pond. De myten (Dermanyssus gallinae) worden met behulp van nicotine bestre-
den, door de zitstckken hiermede in den namiddag in te smeren. Dit is de gebruike-
lijke nicotine dip, die 40% nicotine in plaats van 7% bevat. Voor luizen wordt
fluornatrium of verdunde kwikzalf aanbevolen. Kalkpooten worden op voorzichtige
wijze met een petrolcumproduct behandeld, waarbij zorg gedragen moet worden,
dat dit middel niet met de huid in aanraking komt. Dit wordt voorkomen door de
huid met vet in te smeren.

De verandering van den geslachtsnaam Sarcoptes in dien van Acarus is destijds
geschied op gezag van Vitzthum en van Oudemans, beiden bekende acarologen,
omdat den door Linnaeus in 1758 gegeven naam Acarus siro de juiste voor Sarcoptes
scabiei zou zijn. De vroeger als Acarus aangeduide myten bevatten ook het geslacht
Demodex. Daardoor was het noodzakelijk geworden den soort- en familienaam te
veranderen. Deze naamsverandering werd ook door verschillende parasitologen
ingevoerd. Fif.bicer ¹) heeft den naam Acarus daarom ook in zijn laatste boek over
Tierische Parasiten aangenomen. Door verschillende zoölogen en parasitologen is
hij er echter op attent gemaakt, dat volgens de internationale nomenclatuur-commis-
sie de geslachtsnaam Sarcoptes Latreille 1802 en de soortnaam Sarcoptes scabiei in het
vervolg weer gebruikt moet worden,

Deze opvatting werd op het IX Internationale Zoölogisch Congres van 1930
te Padua nogmaals als juist geoordeeld. De vroeger gebruikte namen voor de sub-
familie Sarcoptinae en voor de familie Sarcoptidae worden daardoor weer in eere
hersteld. De naam Sarcoptes is als nomen conserrandum hierdoor weer vastgesteld
en die van Acarus komt te vervallen.

Spann en Pedretti ²) hebben de volgende middelen, waarvan een aantal als spc-
cialité\'s verkocht worden, onderzocht.

Derropheen (I. G. Farben), 4% oplossing, één behandeling, resultaat 95% (op stal 1
en 96.3% . (in Alpenstallen). Derropheen bevat 25% werkzame cxtractief stoffen
tegen runderhorzellarven en 6% rotenon.

Tutoderrol (4%) (Tutogecn laboratorium Dresden), één wassching, resultaat 86.5°₀.

Antassin (20%) (Chem. Fabr. Dr. Maag, Dielsdorf), één wassching, resultaat
88.2%.

Verschillende experimenten werden genomen met injecties in de worrnknobbels.
Waterstofperoxyde in concentraties van 12%, 14.5% en 30% doodde alle larven
van het ie en 2e stadium ; die van het 3e stadium werden dan alle gedood, wanneer
zij pas verveld waren en nog geen chitinepantser hadden. Deze laatste larven herkent
men aan de chitinehuid, die donker begint te verkleuren. In dit stadium zijn zij
niet meer gevoelig voor waterstofperoxyde, ook niet voor een 30% oplossing.

1 ) J. Fiebic.er : Allerlei praktisches und Wissenwertes. W.T.W. Jhg. XXV, 24, 1938,
P- 757—758-

Bij een groot aantal runderen werden de wormknobbels met oplossingen van 2%,
3°ó en 4°₀ Derropheen ingespoten. De resultaten waren uitstekend, reeds met de
oplossing van 2% werden meestal alle larven, ook die van het 3e stadium gedood.
Het duurt eenige dagen (5—6) voordat de larven dood zijn ; zelfs de rijpe larven
ontkwamen niet aan de doodende werking van dit middel.

Volgens de auteurs zou de behandelingstijd niet veel langer zijn dan bij de wasch-
methode, indien men slechts gebruik maakt van een automatische spuit : bovendien
heeft men veel minder Derropheen noodig dan bij de wasschingen met dit middel ;
\'de kosten van de behandeling per 100 wormknobbels bedragen slechts 1 Rpf.

Behandeling met zalven, van de Chem. l\'abriek Werner & Metz in Mainz,
welke preparaten aromatische mosterdolie bevatten, gaven niet zulke goede resul-
taten. Slechts 73-3°₀ en 66.4% van de larven werden gedood. Bovendien heeft de
behandeling met zalf veel bezwaar. Men moet vooraf de korsten van de worm-
knobbels verwijderen en de bewerking zelf is ook tijdroovend. Dit is ook de reden
waarom wij voor ons land deze wijze van behandeling ook niet meer propageeren (Ref.).

De mechanische therapie, waarbij uitsluitend gebruik gemaakt wordt van borstelen
met een gewone poetsborstel en de dieren gedurende 5 min. Hink over de met worm-
knobbels bezette rug geborsteld worden, werd nog eens gecontroleerd, maar gaf
geen bevredigende resultaten. Bij kleine wormknobbels werd een resultaat van 3i^ü0
bereikt, bij grootere 24% en bij de groote wormknobbels ook 24%. Deze laatsten
bevatten wel larven van het 3e stadium, maar zij waren nog niet volwassen. Wel
mag men aannemen dat het dagelijksche borstelen van het vee zeer zeker de ont-
wikkeling van de larven zal belemmeren, vooral omdat de nog heel jonge larven,
die pas onder de rughuid gekomen zijn, zeer gevoelig voor dit borstelen zijn.

til Queensland worden 5 soorten luizen bij runderen aangetroffen. Haemalof>inus
eurysternus is een van de meest bekende. Linognathus vituli komt in mindere mate voor.
Verder worden aangetroffen Haematopinus tuberculatus, Solenopotes capillatus en Houi-
cola bovis.

1).\' luizen worden gedurende alle jaargetijden waargenomen maar onder bepaalde
omstandigheden bereikt deze plaag een ernstigen omvang. Vooral is dit het geval
gedurende de wintermaanden en het voorjaar, wanneer de weiden droog zijn en
de dieren in slechte conditie verkeeren. Spoedig, nadat de regens ingezet hebben,
neemt de besmetting zoodanig af, dat zij praktisch verwaarloosd kan worden.
Gedurende de periode van droogte ziet men ten allen tijde hevige infecties, en verder
ook bij die dieren, die om een of andere reden in slechten voedingstoestand verkeeren.
Runderen, die opgestald zijn en niet behoorlijk gepoetst worden, kunnen ook hevig
besmet geraken niettegenstaande zij verder in uitstekende conditie zijn. Een droge,
afschilferende huid pracdisponeert voor de infectie. Een oplossing van nicotine-
sulfaat (4°₀ nicotine bevattend) in water is volgens Roberts en Lego *) een uit-
stekend middel om de luizen te dooden. De eieren worden echter niet voldoende
vernietigd. Gewenscht is twee behandelingen met een tusschentijd van 14 dagen
toe te passen, men kan dan op een succes van 100% rekenen. De sterkteconcentratie
van de wassching is een £ cc nicotinesulfaat per 4.5 1 (gallon) water.

M. Koffman ¹) geeft een overzicht van hetgeen in de laatste tientallen jaren
in Zweden op het gebied der parasitologie is verricht en van de vondsten, die
zijn gedaan bij kip, kalkoen, korhoen, vos, kat, hond, konijn, haas en cavia.

Tocotremo lingua). Cestoden (Mesocestoides lineatus), Ascariden (Toxocara canis
en T. cati), l\'ncinaria (U. stenocephala), Ancylostoma (A. caninum), Long-
wormen (Eucoleus aerophilus en Crenosoma vulpis) en Trichinen (Tr. spiralis).
Het uitvoerig artikel bevat talrijke afbeeldingen. v. N.

Deze proeven werden ingesteld om het vraagstuk op te lossen of de in mindere
kwaliteit visch aanwezige z.g. waterbacteriën door het rookproces gedood worden.

Leur & Grabowski ^x) vonden, dat in versche visch deze waterbacteriën, zij het
slechts in zeer geringe hoeveelheid, zijn aan te toonen. In minder kwaliteit versche
visch is de waterbacteriën-rijkdom belangrijk grooter en in z.g. slechte waar zijn deze
bacteriën in groot aantal aanwezig. Analoog zijn de verhoudingen bij versch gerookte
visch. Gerookte visch, uit versch materiaal verkregen, was kiemvrij ; niet al te versch
gerookte visch bleek zwak kiemhoudend en in uit bedorven rauw materiaal gerookte
visch kwamen zoowel waterbacteriën als coccen voor.

In bacterieel bedorven gerookte visch, uit versch materiaal bereid, kwamen over-
wegend coccen en grampositieve staafjes voor. In bedorven gerookte visch ,afkomstig
van niet al te versch materiaal, kwamen naast coccen ook colibacteriën en bacteriën
uit de mesentericus-subtilisgroep voor. Bedorven gerookte visch, uit beslist slecht
materiaal vervaardigd, bevatte vooral in de eerste plaats waterbacteriën.

Door op juiste wijze uitgevoeide proeven kon worden aangetoond, dat de water-
bacteriën het rookproces gemakkelijk doorstaan en niet n& het rooken van buiten
uit in de gerookte visch waren binnengedrongen.

De waarnemingen van Schönberg, dat het aantoonen van waterbacteriën in
gerookte visch op het gebruik van niet prima versche visch of zelfs op het verwerken
van bedorven visch zou wijzen, werden door de onderzoekingen van Lkhr en Gra-
bowski bevestigd.

Het narcotiseeren van, volgens Joodsche ritus geslachte dieren, door
inhalatie van stikstof en stikstofoxyde.

Op aandringen van den Hoofdrabbi in Denemarken gingen Christensen &
Krooh ¹) na, of het mogelijk zou zijn, door inhalatie van stikstof en stikstofoxyde
bij slachtdieren een voldoende bewusteloosheid te verkrijgen, zonder dat eenig
onbehaaglijk gevoel zou optreden. Persoonlijk en bij een aantal proefpersonen
werd deze bedwelmingsmcthode nagegaan, door geleidelijk het percentage zuurstof
in de in te ademen lucht te verminderen. Zelfs werd door 17 proefpersonen zuivere
stikstof ingeademd totdat volledige bewusteloosheid was ingetreden. Practisch
deelden alle proefpersonen mede, dat de verschijnselen, die zij ondervonden bij
inademing van zuivere stikstof, niet onaangenaam waren. In het begin van het
optreden der bewusteloosheid hoorden zij nog alle stemmen en geluiden. In een
verder stadium trad echter algcheele bewusteloosheid op en was elk gevoel van pijn,
enz. afwezig.

Bij toepassing van deze bedwelmingsmethode bij runderen, die direct daarna
volgens de Joodsche ritus werden geslacht, moet men 3 punten in het oog houden :

a) dat het hart gedurende een aantal minuten blijft doorkloppen, zoodat de dieren
geheel en al kunnen uitbloeden, nadat de halssnede is aangebracht, terwijl aan
den anderen kant het bijkomen vlug en snel plaats vindt, als men hel dier weer
normale lucht laat inademen ;

b) de ademhaling gaat, nadat bewusteloosheid is ingetreden, gedurende eenigen
tijd normaal door. Men kan echter deze vlugger doen ophouden door 4 a 5% kool-
zuur aan de stikstof toe te voegen.

c) geen enkele beschadiging aan eenig weefsel wordt toegebracht, zoodat er,
volgens de Mozaische wetgeving, geen bezwaar kan beslaan, deze bedwelmings-
methode toe te passen voordat de halssnede wordt aangebracht.

Bij proeven bij konijnen bleek het mogelijk binnen 1 minuut een algeheele narcose
te verkrijgen ; deze narcose kan men herhaalde malen bij hetzelfde dier toepassen.

Voor kalveren werd een geschikt masker geconstrueerd, met inademings- en uit-
ademingsventielen. Voor volwassen runderen, die dikwijls onhandelbaar bleken
bij het opzetten van zoo\'n masker, bleek het, volgens aanwijzingen van Sahlstedt,
noodzakelijk vóór de narcose in het begin stikstofoxyde te gebruiken en later stik-
stofgas met minder dan 1% zuurstof en 5% koolzuur. Voor deze groote dieren
werd een masker geconstrueerd in het model van een omgekeerden emmer, welk
masker door middel van een gummislang in verbinding staat mei een gascylinder
van stikstofoxyde en met een gascylinder, gevuld met stikstof, waaraan 5% koolzuur
en 1% zuurstof was toegevoegd. Gedurende \\ minuut bij een kalf of J—f minuut
bij een volwassen rund wordt allereerst stikstofoxyde toegevoerd, terwijl daarna
de stikstofcylinder wordt geopend. Bij een kalf treedt de totale bewusteloosheid op
binnen ij minuut, bij volwassen runderen binnen 2—3 minuten.

Deze methode is sinds Juli 1938 toegepast op het slachthuis te Stockholm, waar
per maand ongeveer 40 groote dieren en 75 kalveren werden bedwelmd en daarna
geslacht volgens Joodsche ritus. Voor een koe is noodig ongeveer 50 liter stikstof-
oxyde en 200 liter stikstof.

Volgens de vleeschkeuringsvoorschriften in Duitschland moeten, bij een matige
doorzetting van het vleesch met sarcosporidiën, deze deelen als minderwaardig
worden beschouwd. Deze toestand is slechts microscopisch aan te toonen. Praktisch
wordt echter een matig besmet zijn met sarcosporidiën, zoolang nog geen verkalking
van de parasieten is opgetreden, in den regel niet macroscopisch opgemerkt en der-
halve in deze gevallen ook geen beslissing daarover genomen.

Erdmann & Von Ostertag zijn daarom van meening, dat een beoordeeling
van het vleesch moet geschieden naar de macroscopisch zichtbare veranderingen,
welke een parasieteninvasie in het spierweefsel heeft veroorzaakt. De bij het trichinen-
onderzoek dikwijls gevonden zwakke invasie\'s van sarcosporidiën kunnen, volgen*.
von Ostertag, gevoegelijk onbesproken blijven. Daarentegen zijn de aangetaste
deelen minderwaardig, als de sarcosporidiën verkalkt zijn en zich als witte haardjes
duidelijk afteekenen. Is het vleesch hydraemisch of opvallend verkleurd, dan is het
zelfs ondeugdelijk.

Ff.ndler ^j) trachtte nu te preciseeren, wal men onder een matige infectie met
sarcosporidiën moet verstaan. Uit zijn proeven kunnen de volgende gevolgtrek-
kingen worden getrokken. Als een matige infectie moet men die besmetting beschou-
wen, waarbij men 56 of meer sarcosporidiën in 14 pracparaten ui\' de middenrif-
pijlers kan waarnemen. Verkalkingen moet men niet als een infectie van sarcospo-
ridiën beschouwen, maar meer als een gevolg.

Bij kalveren vindt men soms groene tot roodgroene haardjes in longen en lever,
waarbij microscopisch een ontstekingshaardje wordt gevonden met zeer veel eosino-
phiele cellen, terwijl een parasitaire oorzaak niet is te vinden.

Barboni ^l) beschrijft twee gevallen bij kalveren van omstreeks een halfjaar oud,
waarbij deze haardjes voorkwamen in longen en lever met hun corresponderende
Ivmphklieren, milt, nieren en beenmerg. Parasitaire noch bacteriële oorzaak werd
ontdekt. Verondersteld wordt, dat ze een gevolg zijn van toxische, toxisch-infectieuze
of immunologische factoren.

Prof. Dr. E. Gildemf.ister, Prof. Dr. E. Haagen und Prof. Dr. O. Waldmann,
Handbuch der Viruskrankheiten. Mit besonderer Berücksichtigung ihrer
experimentellen Erforschung. In zwei Bänden. Verlag von Gustav Fischer.
Jena. Preis ier Band: brosch. R.M. 40.—, geb. R.M. 42.50; 2er Band: brosch.
R.M. 44.—, geb. R.M. 46.50.

Dit voorjaar (1939) verscheen het ,.Handbuch der Viruskrankheiten" uitgegeven
door Prof. Dr. F. Gildemf.ister (Vize präsident des Instituts Robert Koch. Berlin),
Prof. Dr. F^. Haagen (Abteilungsleiter am Institut Robert Koch, Berlin) en Prof.
Dr. O. Waldmann (Direktor der Staatl. Forschungsanstalten, Insel Riems bei
Geifswald). Het werk dat zich in het bijzonder heeft gewijd aan het proefondervin-
delijke onderzoek, bestaat uit twee deelen.

Het iste deel is 652 bladzijden groot en bevat 63 afbeeldingen en 7 platen, het
2de deel is 768 bladzijden groot en bevat 105 afbeeldingen en 2 platen. Een zeer
groot voordeel van dit handboek is, dat 33 specialisten, waaronder vele dierenartsen,
aan de totstandkoming hebben medegewerkt.

Het gebied van het virus onderzoek is enorm uitgebreid ; de schrijvers hebben zich
eenigermate moeten beperken, vooral wat literatuur vermelding betreft ; het is m.i.
zeer juist gezien dat men deze literatuur beperking heeft gezocht door aan te sluiten
op de literatuur vermeld in het bekende Handbuch der pathogenen Mikroorganismen
van Koi.le, Kraus, Uhi.enhutii (1928—31), zoodat de nieuwste gegevens volledig
tot hun recht gekomen zijn. Door deze en andere beperkingen is niet zoozeer een
handboek ontstaan in dien zin dat alles, wat over de verschillende onderdeelen
der virusziekten bekend geworden is, daarin uitvoerig vermeld wordt, doch meer
een samenvattend geheel, waarin evenwel zeer veel stof overzichtelijk verwerkt is.

Het iste deel bevat de algemeene virusziekteleer (256 bladzijden) ; hierop volgen
de virusziekten elk apart, doch in bepaalde groepen ondergebracht, het eerste deel
bevat hiervan de „Fieberhafte Allgemeincrkrankungen".

In het tweede deel vindt men de virusziekten met localisatie in een bepaald ge-
deelte van het lichaam ; tenslotte is in dit tweede deel nog de aandacht gewijd aan
de virusziekten van de koudbloedige dieren, insecten en planten.

Besproken zijn nog : virus en tumoren, ziekten met virusachtige verwekkers en de
ziekten van mensch en dieren waarvan de virusaethiologie nog twijfelachtig is.

Het algemeene deel begint met een kort (15 bladz.) doch duidelijk historisch
overzicht van Gildemeister. Hierna wordt de morphologie uitvoerig behandeld
door Herzberg ; gewezen wordt op de mogelijkheid dat de magnetische electronen-
microscoop, de z.g.n. Uebermikroskop (van E. en H. Ruska) hier veel nieuws zal
kunnen brengen.

Voorts vindt men hoofdstukken over het filtreeren der vira : het virus in het
individu ; het virus buiten het individu ; het kweeken van vira en over de immuun-
biologie en de preventieve entmethodes. De meeste hoofdstukken zijn van vele

overzichtelijke tabellen voorzien. Men meene niet dat dit werk uitsluitend van
belang is voor hen di: zich op dit gebied specialiseeren ; hoofdstukken als dat van
Gins, over de immuniteit en de preventieve entingen, zijn voor iederen arts en dieren-
arts, en juist vooral voor den dierenarts, omdat die met zoo vele virusziekten te maken
heeft, van het grootste belang ; vooral in dit hoofdstuk blijkt hoe juist het is, dat men
de mate van aandacht voor een bepaald virus niet moeten laten afhangen van de
economische belangrijkheid der ziekte doch dat men begrijpt dat de bestudeering van
een klinisch weinig belangrijk virus als b.v. het herpes virus, de virulogie in het al-
gemeen veel beter doet begrijpen.

Op heldere wijze bespreekt Gins het doorzieken van het individu, het doorzieken
van een biologische gemeenschap, de natuurlijke resistentie, de beteekenis der
virulentie voor de immuniteit, de duur der immuniteit, de veranderingen ontstaan
in het bloedserum en de actieve immunisatie met levend, verzwakt of dood virus,
problemen die alle ook voor den practicus van het grootste belang zijn. Pokken
wordt behandeld in 4 gedeelten, nl. pokken van den mensch, van de zoogdieren, van
de vogels en nog de kanariepokken; elk gedeelte is door een aparten schrijver bewerkt;
hierbij doet zich het nadeel van een te ver doorgevoerde specialisatie even gevoelen,
er wordt m.i. nl. te weinig aandacht geschonken aan de besmetting van menschen
en dieren onderling.

De iste band bevat voorts de voor ons zoo belangrijke ziekten mond- en klauw-
zeer, runderpest, varkenspest, vogelpest en de pernicieuze anaemie der paarden ;
hiervan is vooral het hoofdstuk van Geioer over varkenspest uitstekend te noemen,
aan vrijwel alle problemen van het varkenspestvraagstuk is aandacht geschonken,
de prophylaxe wordt zeer uitvoerig behandeld, voortdurend gevoelt men dat hier
een zeer ervaren expert met veel eigen ervaring aan het woord is.

Het tweede deel vangt aan met virusziekten die hunne voornaamste localisatie
hebben in het respiratie-apparaat o.a. psittacosis, varkens-influenza en „Ferkel-
grippe", infectieuze bronchitis van het rund, influenza van het paard, borstziekte
van het paard en de infectieuze laryngotracheitis van de hoenders. Van de neuro-
trope virusziekten worden o.a. behandeld (Boecker) hondsdolheid en de ziekte
van Aujesky. Van het hoofdstuk over hondsdolheid is het gedeelte over ,.Prophylaxe,
Schutzimpfung" te onvolledig ; de ziekte van Aujesky had eveneens uitgebreider
beschreven kunnen worden. Met zeer veel goede afbeeldingen in den tekst behandelt
Zwick op uitvoerige en overzichtelijke wijze de B^rna\'sche ziekte en encephalomye-
litis der dieren.

Op dit fraaie hoofdstuk is slechts éér. aanmerking te maken nl. dat over de coryza
gangraenosa bovum veel te weinig wordt medegedeeld.

Voorts vindt men o.a. nog beschreven hondenziekle, de spring- of draaiziekte
van de schapen (in de F.ngelsche literatuur bekend als louping-ill) en de kippen-
verlamming. Hierna volgen de hoofdstukken over virusziekten der koudbloedige
dieren, insecten, planten, over virus en tumoren en de ziekten niet virusachtige
verwekkers waarin veel belangrijks verwerkt is o.a. een uitvoerige bespreking van
de bacteriophaag. Het werk besluit met ziekten waarvan de virusaethiologie nog
twijfelachtig is ; wat de dieren betreft (Kobe) wordt hierbij o.a. genoemd de goed-
aardige droes van het paard ; de voorspelling dat men hierbij een filtreerbaar virus
zal vinden, welke voorspelling grootendeels op de inzichten van Richters berust,
is misschien te gewaagd.

In deze boekbespreking is tut den aard der zaak op de dierziekten de aandacht
gevestigd, dit is nog aan te vullen met de in het handboek vermelde virusziekten bij
laboratorium-proefdieren (konijnen, fretten, caviae en muizen), wat de waarde
van het werk voor hen die in laboratoria werken nog verhoogt. Het spreekt vanzelf
dat de virusziekten van den mensch uitgebreid beschreven zijn, hierbij zijn er ver-
schillende die voor den dierenarts, uit vergelijkend oogpunt, van belang zijn.

Samenvattend moet van het Handbuch der Viruskrankheiten getuigd worden
dat het werk geslaagd is ; het is overzichtelijk, vermeldt de nieuwste inzichten
en is in het algemeen helder van betoog. Ik moge er nogmaals den nadruk op leggen

dat dit handboek, dat natuurlijk belangrijk is voor de wetenschappelijke werkers
op het gebied van filtreerbare vira, ook van groot nut kan zijn voor de practici,
zij zullen er zekere hun inzichten over virusproblemen mee verrijken, hun kennis
vermeerderen over hygiëne, prophylaxe en entmethodes.

Dr. A. Borchert. Krankheiten der Honigbiene, 5. Auflage, R.M. 5,40. Ver-
lagsbuchhandlung von Richard Schoetz, Berlin S.W. 65, Wilhelmstrasse 125.

In 1937 verscheen van het werkje van Borchert het 4e deel, nu het 5e. Deze groote
belangstelling voor bijenziekten kan een aanwijzing zijn van een versterkte aandacht,
welke aan het leven en den gezondheidstoestand van den bijenstapel wordt geschonken;
ze mag tevens als een indirect bewijs gelden van de toenemende erkenning, welke
dit diertje in zijn verschillende functies van bestuiver en honingproducent verdient.

Het doel van den schrijver is nog meer dan vroeger zijn werk aan te doen passen
aan de behoefte van de praktijk der bijenteelt, waarbij vooral de regeling van de
bestrijding der besmettelijke ziekten sterk op den voorgrond treedt.

Behalve de bacterieele, mycotische en door virus verwekte broedziekten, worden
de parasitaire ziekten der volwassen bij behandeld, alles aangevuld met de bevin-
dingen der laatste jaren.

Er blijven nog tal van open vragen in de pathologie van de bij en het bijenvolk.
Ook omtrent het verband tusschen het gebruik van giftige bespuitingsmiddelen
op vruchthout en bijensterfte is nog veel onopgehelderd.

Dat bijen lijdende kunnen zijn aan darmgezwellen en dat de koningin haar eigen
ziekten heeft, zal ook den niet-veterinair imker interesseeren.

Aan de techniek is veel plaats gegeven ; een ruim 500 literatuuropgaven besluit
het werk.

Het geheel is een mooi, zuiver wetenschappelijk werkje over een gebied, waaraan
men om haar talrijke interessante vragen niet tev ergeefs zijn belangstelling schenkt.

Verslagen en mededeelingen van de Directie van den Landbouw 1938,
No. 4. deel 1.

Verslag betreffende de lakken van dienst ressorteerende onder de Directie van den
Landbouw over 1937 en beknopte verslagen der Rijkslandbouwproefstations.

Voor zoover hierin voor onze leden belangrijke gedeelten voorkomen zullen deze
in het kort worden gerefereerd.

Dit verslag is met deel 2 verkrijgbaar bij de Algemeene Landsdrukkerij voor den
prijs van ƒ2.50.

Dr. \\led. Vet. R. Roller, Salz, Rauch und Fleisch, Theorie und Praxis
des Pökelns und Raucherns.

De Redactie ontving van een referaat van dit manuscript een afdruk, welke
afdruk voor belangstellende lezers bij het secretariaat voor inzage verkrijgbaar is;
het is niet in den handel.

Dit werkje, dat is samengesteld door Ir. Jacq. Timmermans, Rijksveeteeltconsulent,
handelt over het mesten van rundvee (volwassen rundvee, groeiend rundvee, mel-
kende mesten en kalveren mesten) ; het is verkrijgbaar bij de N.V. Zuid-Nederland-
sche Drukkerij, St. Jorisstraat 37, den Bosch tegen den prijs van ƒ0.10.

Sinds de vorige opgave is in dank ontvangen van Dr. H. A. V. M. een bijdrage
van ƒ 5.—.

Zending van een bijdrage kan geschieden door storting op giro No. 173327 van
ondergeteekende of door zending van een postwissel.

De leden der Maatschappij, die gebruik hebben gemaakt van de gelegenheid
hun contributie over 1939 in twee termijnen te betalen, worden er aan herinnerd,
dat de storting van de tweede helft dient te geschieden vóór x September a.s. (storting
f 12.—).

De leden der bijzondere afdeelingen doen dit aan den penningmeester hunner
afdeeling, de leden der algemeene afdeeling aan ondergeteekende door storting
op giro No. 1025 van de N.V. Twentsche Bank te Nijmegen.

het secretariaat van de Maatschappij worden waargenomen dooi
Prof. Dr. H. Schornagel, Mauritstraat 123, Utrecht;

het secretariaat van de Redactie van het Tijdschrift door Dr. R.
van Santen, Slachthuis, Nijmegen;

het directoraat van het Bureau voor plaatsvervanging door den
Heer J. H. ten Thije, J. van Scorelstraat 49, Utrecht.

Den leden wordt verzocht zich alleen in dringende aangelegen-
heden te wenden tot de personen, die zich voor waarneming bereid
verklaard hebben.

Geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen Mevr. H. F. C. Koens-van den
Nieuwenhuizen en de heer A. H. Heide.

Het office international des épizooties geeft in Tome 8, numéro 3 en 5, een zeer
uitvoerige opsomming over het voorkomen van infectieziekten in de verschillende
landen ; van elke ziekte worden de statistische gegevens voor ieder land afzonderlijk
vermeld. Zij die zich dus interesseeren voor verbreiding van een ziekte die hun be-
langstelling heeft kunnen zich snel een beeld hierover aan de hand van de vele tabellen
vormen.

Deze Vereeniging hield op Vrijdag 23 Juni j.1. hare jaarlijksche algemeene ver-
gadering te Assen.

Blijkens het verslag van den secretaris is ook in 1938 de sterfte aan tuberculose
in Nederland afgenomen. Wel is deze daling in de laatste jaren niet meer zóó sterk,
maar toch blijft zij opvallend gelijkmatig aanhouden zooals blijken kan uit de cijfers
over de laatste 6 jaren, welke de sterfte aangeven aan alle vormen van tuberculose
per 10.000 der gemiddelde bevolking. Over 1933 t/m. 1938 waren deze getallen
achtereenvolgend 5.98 — 5.45 — 5.25 — 5.01 — 4.80 en 4.54, met welke cijfers
Nederland in vergelijking met andere landen een der meest vooraanstaande plaatsen
inneemt.

Aan den secretaris-penningmeester, Dr. J. B. F. van Gils. die deze betrekking
lange jaren heeft vervuld, werd met ingang van 1 Juli 1939 op zijn verzoek eervol
ontslag verleend.

Na afloop der vergadering werd o.a. een bezoek gebracht aan het bedrijf der
V.A.M. (Vuil Afvoer Mij.) te Wijster, waar het straatvuil uit de gemeente \'s-Graven-
hage tot compost wordt verwerkt.

Van het bestuur van Unitas Studiosorum Rheno-Trajectina werd ontvangen
de 15de uitgave van de gids voor eerstejaars studenten. Deze gids bevat naast opgave
van colleges en practica aanwijzingen ter oriëntatie in Utrecht, zoowel voor de stu-
dentenwereld als daar buiten.

Het Utrechtsche Studenten Inlichtingen-bureau, gevestigd Lucas Bolwerk 8,
tel. 12262 geeft inlichtingen omtrent alles wat voor een aankomend student van belang
geacht kan worden, zoowel wat betreft studie als wat betreft studentenleven in het
algemeen.

Voor de faculteit der veeartsenijkunde hebben zich bovendien de studenten ) .E.\'I.
Lanoei.er, Burg. Reigerstraat $Qbis Utrecht, vacantie-adres Laren (Gld.) en A.
Rutgers, Homeruslaan 48, Utrecht, beschikbaar gesteld voor het geven van nadere
inlichtingen over de studie aan deze faculteit.

N.V. Koninklijke Pharmaceutische Fabrieken, v/h Brocades-Stheeman
& Pharmacia, Meppel.

De Redactie ontving van deze N.V. haar prijscourant van chemische producten,
laboratoriumbenoodigdheden en utensiliën, verschenen in Mei 1939.

De gemeenteraad van Schiedam besluit tot stichting van een openbaar
slachthuis in den Klein-Babberspolder.

Krachtens de gemeenschappelijke regeling, welke de gemeente Schiedam met
de gemeenten Vlaardingen, Maassluis, Vlaardinger-Ambacht en Maasland inzake
de uitvoering van de vleeschkeuringswet heeft getroffen, is zij verplicht een centraal
slachthuis te stichten in den Klein-Babberspolder of in de nabijheid daarvan. Sedert
de inwerkingtreding van deze regeling (begin 1938) werden de voorloopige plannen
voor den bouw van dit slachthuis verder uitgewerkt, terwijl intusschen de proeven
voortgang vonden om zekerheid te verkrijgen omtrent de vraag, of de grond in den
polder, welke na nauwkeurige overweging door de destijds door de provincie ingestel-
de commissie als plaats voor de stichting van het slachthuis was aangewezen, voor
dit doel wel geschikt was. Deze proeven, welke o.a. genomen zijn door middel van
proefheiingen hebben geruimer tijd in beslag genomen dan aanvankelijk was voor-
zien. Eerst in het laatste kwartaal van 1938 kon met zekerheid worden aangenomen,
dat dit terrein inderdaad voor dit doel geschikt was.

Bedroegen de stichtingskosten van het plan 1936 (slachthuis plus koelhuis) van
de provinciale commissie indertijd ƒ 655.000, thans zijn, volgens het aangenomen
voorstel van B. & W., de kosten geraamd op ƒ896.500. Hierbij dient men in het oog
te houden, dat, behalve invloed van de devaluatie en een belangrijke stijging van de
prijzen van het materiaal in het algemeen en van die van de machines, op deze
stichtingskosten ook van invloed is het feit, dat thans rekening wordt gehouden met
de rente tijdens den bouw en bovendien het terrein 0,1 ha grooter moest worden
genomen.

De aandacht wordt er op gevestigd, dat dit nieuwe slachthuis geen eigenlijk
koelhuis zal krijgen. Na een conferentie in Februari j.1. gehouden en waaraan,
behalve technici en andere deskundigen van de gemeente Schiedam, ook verschillende
deskundigen op vleeschkeuringsgebied deelnamen, bleek men eenstemmig van oor-
deel, dat het eigenlijke koelhuis kan worden weggelaten, mits maar gezorgd wordt,
dat het voorkoelhuis voldoende ruimte zal bieden, zoodat voor de gebruikers van het
slachthuis geen ongerief wordt veroorzaakt. De vooruitgang in de koeltechniek (vele
slagers hebben thans, in plaats van een ijskast, een electrische koelcel in of bij hun
winkel) is n.1. oorzaak, dat van de verschillende openbare koelhuizen van abattoirs
tegenwoordig slechts een gering gebruikt wordt gemaakt en een groot deel der
koelcellen niet meer wordt verhuurd, zoodat de bestaande koelhuizen thans doorgaans
met verlies werken.

De totale stichtingskosten worden als volgt gespecificeerd : vergoeding grondbedrijf
16.000 ca k f ro.—,ƒ 160.000.—; rente tijdens den bouw/13.100.—; eigenlijke bouw-
kosten ƒ 582.500.— ; lente tijdens den bouw ƒ 23.300.—; machinerieën f 1 15.300.—;
rente ƒ 2300.—. Totaal ƒ 896.500.—.

Dit voorstel van B. & W. werd door den gemeenteraad in haar vergadering
van 23 Juni j.1. aangenomen. De keurloonen zullen later definitief worden vast-
gesteld.

Gedep. Staten van Gelderland hebben hun goedkeuring gehecht aan het raads-
besluit der gemeente Rheden betreffende de aanschaffing van een nieuwe koelinstal-
latie voor het openbaar slachthuis.

De noodslachtplaats voor de gemeenten VVeesp. Weesperkarspel, Muiden, Nigte-
vecht en Nederhorst den B:*rg is op 23 Juni j.1. in gebruik genomen. De eerste slachting
had toen plaats.

In het Schweizer Archiv für Tierheilkunde Febr. 1939 deelt Dr. Unger Bosei.
een en ander mede over de nieuwe „Eidgenossische Fleischbeschauverordnung",
die i Juli \'39 in werking treedt. In dit staatsstuk vindt men bepalingen over
de organisatie van de vleeschkeuringsdiensten, de handel in vleesch en vleesch-
waren, het slachten en de inrichting der slachtplaatsen alsmede over de vleesch-
keuring zelve.

Door den Minister is de Regelingscommissie voor verbetering van het trekhonden-
ras in Drente opgeheven. In verband daarmede is o.m. aan Dr. J. Staai. te Assen
onder dankzegging eervol ontslag verleend als lid der commissie.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Mei nog niet genezen waren).

Mond- en klauwzeer : bij 406 (207) eig., waarvan in Groningen bij 8 (13) eig.;
Friesland bij 9 (18) eig.; Drenthe bij 27 (14) eig.; Overijssel bij 191 (8) eig.; Gelder-

land bij 82 (69) eig.; Utrecht bij 10 (3) eig.; Noord-Holland bij 8 (3) eig.; Zuid-
Holland bij 13 (8) eig.: Zeeland bij 13 (5) eig.; Noord-Brabant bij 37 (57) eig.:
Limburg bij 8 (9Ï eig.

Scabies (Sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 208 gev allen bij 9 eig. (439
bij 37 eig.), waarvan in Friesland 40 bij 2 eig. (48 bij 7 eig.) ; Drenthe (121 bij
5 eig.) ; Overijssel (15 bij 5 eig.) ; Gelderland 38 bij 2 eig. (68 bij 2 eig.) ; Utrecht
(23 bij 4 eig.) ; Noord-Holland 98 bij 2 eig.. waarvan 1 gev. bij paard (94 bij 6 eig.) :
Zuid-Holland 32 bij 3 eig., waarvan 1 geval bij paard (69 bij 7 eig., waarvan 3 paar-
den bij 3 eig.) : Noord-Brabant (1 paard).

Rotkreupel bij schapen : 344 gev allen bij 11 eig. (591 bij 39 eig.), waarvan in Gro-
ningen 4 bij i eig. (li bij i eig.) : Friesland 21 bij 5 eig. (88 bij 8 eig.) ; Drenthe
(16 bij 3 eig.) ; Overijssel (22 bij 4 eig.) ; Gelderland 15 bij 1 eig. (17 bij 4 eig.) :
Utrecht (22 bij 1 eig.) ; Noord-Holland 238 bij 2 eig. (404 bij 16 eig.) ; Zuid-Holland
7 bij i eig. (11 bij 2 eig.) ; Limburg 59 bij 1 eig.

Anthrax : 12 gevallen bij 12 eig. (4 bij 4 eig.), waarvan in Friesland 1 gev. (1 gev.) ;
Drenthe 1 gev.; Overijssel 2 bij 2 eig., waarvan 1 gev. bij varken ; Gelderland 2 bij

2 eig. (1 gev.) ; Utrecht 1 gev.; Zuid-Holland 1 gev.; Noord-Brabant 1 gev.; Limburg

Varkenspest : 1746 gevallen bij 103 eig. (2129 gev. bij 145 eig.), waarvan in Gro-
ningen 27 bij 5 eig. (14 bij 3 eig.) ; Friesland 22 bij 1 eig. (35 bij 5 eig.) ; Drenthe
41 bij 7 eig. (133 bij 5 eig.) ; Overijssel 49 bij 7 eig. (7g bij 18 eig.) ; Gelderland
187 bij 24 eig. (13g bij 20 eig.) : Utrecht 161 bii 12 eig. (365 bij 28 eig.) ; Noord-
Holland 120 bij 7 eig. (82 bij 9 eig.) ; Zuid-Holland 1 120 bij 35 eig. (1182 bij 41 eig.) ;
Zeeland 7 bij 2 eig.; Noord-Brabant 12 bij 3 eig. (100 bij 16 eig.).

I)r. J. A. Kaligis na terugkeer van verlof herbenoemd tot Inspecteur bij den
Burgelijken Veeartsenijkundigen Dienst met standplaats Medan.
H. G. van Waveren, gouvern. veearts geplaatst te Makassar.
B. Bonga 11a terugkeer van v erlof herbenoemd tot gouv ern. veearts met standplaats
Soekaboemi.

S. Loman, mil. paardenarts 2de klasse verplaatst van Tjimahi naar Malang.
Verhuisd : A. A. Elzerman, Maurik, naar Ginnekcn, Toxandrialaan 33.
Gevestigd : te Den Burg (Texel: Mevr. H. F. G. Koens-van den Nieuwenhuizen.

Hellhammer, Der Einflusz von Epiphysan, der Kastration und von männlichen
Sexualhormonen bei weiblichen Tieren auf die Körperentwicklung und den Knorpel
bei jungen Hunden. Inaug.-Diss. Hannover. 1939.

Heuer, Ueber den Gehalt des Pferdeharnes an Kreatin und Kreatinin. Inaug.-
Diss. Hannover 1939.

Krückeberg, Stufenphotometrische Untersuchungen über Kreatin und Krea-
tinin im Blut des Pferdes. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Zimmermann, Der Einflusz des Sperrkörpers sowie der Konzentration des Betäu-
bungsmittel auf Intensität und Dauer der örtlichen Betäubung. Inaug.-Diss. Han-
nover, 1939.

Schmaltz, Atlas der Anatomie des Pferdes. Teil II. Topographische Myologie.
Schoetz, Berlin. K.M. 28

Späh, Die Geschichte und Entwicklung des YViidponygestütes des Herzoges von
Croy zu Dülmen von der Gründung bis zur Neuzeit. Inaug.-Diss. Hannover 1939.

Müller, Lehrbuch der Hygiene, Teil II. Medizinische Mikrobiologie, Parasiten,
Bakterien, Immunität. J. F. Lehmanns Verlag, München 1939.

Buschermöhle, Ist der Millonsche Probe im Harn als Leberfunktionsprüfung zur
Diagnose von Lebererkrankungen beim Rinde anwendbar? Inaug.-Diss. Hannover,
\'939-

Vom Bovert, Ein Beitrag zur Frage der Alterserscheinungen am Pferdeauge.
Inaug.-Diss. Hannover. 1939.

Held, Ein Beitrag zur Therapie der Sommerwunden unter besonderer Berück-
sichtigung der Möglichkeit parasitärer Ursachen. Inaug.-Diss. Hannover 1939.

Jerzembeck, Untersuchungen über der Cholesteringehalt des Rinderblutes unter
besonderer Berücksichtigung des Bangschen Abortuserregers. Inaug.-Diss. Hannover,
\'939-

Kamieth, Die Verwendung der Hochdruck-Lokalanästhesie für den Veterinär-
offizier. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Lange, Die Behandlung der bei der Maul- und Klauenseuche auftretenden
Herzerkrankungen und Inanitionszustände mit Traubenzucker. Inaug.-Diss. Han-
nover, 1939.

Stübinger, Der Einflusz der Fütterung auf die Senkungsgeschwindigkeit der
roten Blutkörperchen bei Pferden. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Westermann, Ueber die Retentio secundinarum beim Rind und ihre Behandlung
mit Theragotin. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Röder, Haubners Landwirtschaftliche Tierheilkunde. 21. Auflage. Verlag Paul
Parey, Berlin. R.M. 15.80

Fröhner-Zwick, Kompendium der Speziellen Pathologie und Therapie für
Tierärzte. 5. Auflage. Verlag Ferd. Enke, Stuttgart. R.M. 25.—•

Führer, Untersuchungen über die Tenazität des Virus der ansteckenden Blut-
armut im Pferdeharn. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Gossmann, Verbreitung der Verkalbeseuchen (Trichomoniasis und Bruzellose)
in Kurhessen. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Hirth, Ueber den Wert der amtlichen Blutuntersuchung auf ansteckende Blut-
armutunddie Möglichkeiten einer Vereinfachung dieser Untersuchung. Inaug.-Diss.
Hannover, 1939.

Schade, Ueber Trichinen und andere Parasiten des Rotfuchses in Kurhessen und
angrenzenden Kreisen. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Schramm, Versuche an Kaninchen über die Beeinflussung des Virus der anstecken-
den Blutarmut des Pferdes durch das Wismutpräparat „Milanol". Inaug.-Diss.
Hannover, 1939.

Schwarz, Tierseuchenbekämpfung, Nachtrag I. Verlag für Verwaltungspraxis
Franz Rehm, München. R.M. 3.20

Hermes, Massen und Rehenuntersuchungen über das Vorkommen von Bakterien
der Enteritisgruppe in Harnblasen und Harn von Schlachtkälbern. Inaug.-Diss.
Hannover, 1939.

Hobigk, Zur Frage des Eigengeruches der Speicheldrüsen des Schweines und zur
Geruchsabweichung bei Binnenebern und Zwittern, geprüft an Auslandsschweinen ;
gleichzeitig ein Beitrag zur Beseitigung des Geschlechtsgeruches bei Schweinen.
Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Meijer, Untersuchungen über das Vorkommen der ansteckenden Blutarmut
bei Schlachtpferden aus dem Saarland. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Van Treeck, Ueber die Einwandfreie Feststellung des Geschlechtsgeruches bei
Ebern unter besonderer Berücksichtigung der Beeinfluszung des Geschlechtsgeruchcs
durch längeres Hängenlassen, Pökeln und andere Verfahren. Inaug.-Diss. Hannover,
\'939-

Herter, Die Biologie der europäischen Igel. Monogr. der Wildsäugetiere, Bd. 5.
Zentralblatt f. Kleintierkd. und Pelztierkd., Jg. 14, H. 6. Verlag Dr. Paul Schöps,
Leipzig. R.M. 9.—

Op blz. 695 van het nummer van 1 Juli j.1. is onder het referaat ,,Over de
uitvoering van de vleeschkeuring in België" weggevallen de naam „de Graaf".

Boven en behalven de Publicatien tegen het laaten loopen van Honden in
\'s Graavenhage en den omtrek van dien, gedaan door haare Koninglijke Hoogheid
de Princesse Gouvernante van haare, en den Magistraat van zijne zijde, hier voor te
vinden, zijn ook op last der Heeren Burgemeesteren aan alle Doctooren, Apothekers
en Chirurgijns ter hand gesteld, gedrukte Recepten, tegen de Beten van Dolle Honden,
ten einde daar van gebruik te maaken omtrent degenen die gebeten zijn of mogten
worden ; en zijn dezelven verzogt, t\'elkens wanneer hun iemand voorkomt die van
een raazend Dier gebeten is, daar van aanstonds (onmidelijk) aan den Magistraat
kennis te geeven. De Recepten luiden woordelijk als volgt :

Remedie, gebruykt bij Hijcke Botes, woonagtig tot Ferwert, in Vriesland, en door
Haar ingegeeven aan verscheidene Menschen, die van Dolle Honden, of andere Beesten
gebeeten of gequetst zijn. Dezelve bestaat uyt deeze volgende kruyden : Wilde
Kaarden, Honts Ribbe, wyn Ruit, Averuit, Waal-wortel, Steenruyt, of anders Duysent-Bladt
in de plaats, Huyslook, Wilde Kervel, Hanepoot of Driebladt genaamt.

Van deeze kruyden, neemt men min of meer, na dat men de Dranck grooter of
kleinder gedenkt te maken : Bij voorbeeldt ; men neemt van yeder van deeze kruyden
een klein handtje vol, en indien een van deeze Kruyden mogte manqueeren, dan
neemt men van een ander wat meer, byzonder van Wilde-Kaarden, of Huyslook. Dan
doet men deeze kruyden, groen en versch zijnde, in een Vijsel, of \'t geen nog beter
is, in een Mortier, en stoot die tot dat \'er een Sap uytkomt, welk Sap men dan
vermengt met 20 veel Wijnedik, dat men een part Sap, en bijna twee parten Wijn-
edik neemt, en \'t wel onder malkander vermengt. Dit dan onder malkander ver-
mengt zijnde, zal men de kruyden, en het vermengde Sap, door een Doek heen
parssen (persen) en nemen daar van 6 ordinaire (gewone) Lepels vol, die men dan
met een Loodt fijne Theriakel allenskens (gaandeweg) daar onder zal vermengen.

Deeze Remedie dusdanig gepraepareert, wordt in twee volgende dagen ingegeven,
en wel in diervoegen : dat men s\'avonds te voren vaste, en geen Spijse gebruyke,
endat men daar op s\'morgens drie Lepels vol, gepraepareert, als boven gemeld is,
koudt inneeme, en des anderen daags s\'morgens weer op dezelve manier nog 3
Lepels vol gebruyke, na dat men s\'avonds te voren ook insgelijks zal gevast hebben.
Na het inneeme s\'morgens van deeze Remedie, mag men wel een soopje Brandewijn,
jenever of Anijswater daar op gebruiken, en s\'middags ook t\'elkens wel matig eeten.
Hier mede eindigt deeze Kuure, zo veel het inwendige betreft : doch de Wonde zelf
is men gewoon met Wijn-edik uit te wasschen, en zuiver te houden, bedekkende die
daar na met een Pleister, Diachylum cum Gummi, genaamt. Indien een vrouwspersoon
gebeten zijnde, deeze Remedie zal gebruiken, moet men niet wel zooveel Theriakel
nemen, anderszins is het zelfde : als mede indien het is voor een jong Mensch of
Kindt, dan zal men na de jaaren of na de gesteltheit der Lighamen, zo wel van het
eene als het ander minder quantiteit nemen.

Deeze zelfde Remedie wordt ook ingegeven aan Koeyen, Paarden en Honden,
die voorsz : (egd) ongemak hebben, en wel op die manier, dat men aan de Koeyen
een en een half loodt Theriakel, aan de Paarden een loodt, en aan een Windt-Hondt
een half Loodt, doch een grootte Swaare Hondt of Dogge ook een loodt geve,
anderszins het zelfde : en daar op aan die Beesten wat Suur Bier na het innemen
van de Remedie geve te drinken.

N.B. Deze Remedie wordt best, en met hel meeste Succes gebruikt, voor de negen dagen van
het begin van hel ongemak.

(Nederlandsch Gedenkboek, of Europische Mercurius, Meij 1753, pags. 288,
289. D.V.).

In de Nederlandsche Staatscourant van 3 Juli 1939, No. 127 is ver-
schenen een „Beschikking van den Minister van Sociale Zaken" van
den 28en Juni 1939, No. 635 E. Afd. Volksgezondheid, houdende
nadere voorschriften over de ,,bijzondere" gevallen, waarin moet worden
afgekeurd of voorwaardelijk goedgekeurd. Het is dit staatsstuk dat wij gewcon
zijn in de wandeling aan te duiden als „Keuringsregulatief".

Stellen wij voorop, dat dit nieuwe regulatief in werking treedt op
i Augustus ig39, dus op den datum van het verschijnen van dit tijdschrift
en dat daarmede dus de overeenkomstige beschikking van 15 Juli 1920
komt te vervallen. De lezers zullen het derhalve op prijs stellen, dat
zij een afdruk van de nieuwe voorschriften als bijlage hierbij aantreffen.

Op dit oogenblik ontbreekt de tijd voor een gedetailleerd onderzoek
dezer nieuwe regels. Het is zeer verheugend dat de samenstellers in zeer
belangrijke mate rekening gehouden hebben met de voorstellen, die van
de zijde der Vereeniging van Slachthuisdirecteuren en later op voorstel
van de „Groep Kennis voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong"
uit onze Maatschappij zijn gedaan. Zoo werpen de talrijke vergaderingen
en gewisselde schrifturen ten slotte toch rijken oogst af.

Wij stellen ons voor, binnenkort een nadere studie aan dit voor alle
dierenartsen, die met de vleeschkeuring zijn belast, zoo belangrijke
staatsstuk te wijden. Volstaan wij hier met het vermelden van enkele
zeer belangrijke punten.

Men kan zeggen dat het begrip „noodslachting" bijna overal ver-
vangen is door „ontijreken van de keuring voor het slachten".

Bij cysticercosis mag niet meer worden „gekoeld", slechts invriezen
of\' pekelen mogen in plaats der sterilisatie treden.

De voorschriften omtrent de keuring van tuberculeuze slachtdieren,
houden, zoowel wat betreft d.e beoordeeling van geheele dieren, als wat
betreft die van organen en deelen volledig rekening met de caarover
bestaande nieuwere inzichten.

Besluiten wij deze korte aankondiging met de twee volgende opmer-
kingen. Ongetwijfeld zullen er ook nu nog onderdeelen zijn, die dezen
of genen deskundige niet bevredigen. Men moge de gemotiveerde critiek
daarover in de eerste plaats kenbaar maken aan de daarvoor meest
geroepen besturen b.v. van de Vereeniging van slachthuisdirecteuren
of van de „Groep" bovengenoemd. Ongetwijfeld zullen deze colleges
na gezette overweging gelegenheid vinden de gerezen bezw-aren ter
bevoegder plaatse te berde te brengen.

Maar bieden wij vooral onze gelukwenschen aan, aan den Hoofd-
inspecteur bij het Staatstoezicht op de Volksgezondheid Prof. Berger
en de ambtenaren der veterinaire inspectie, die aan d.e voorbereiding
LXVI 44

Uit de afdeeling Veterinaire Parasitologie en Parasitaire ziekten der
Rijks-Universiteit te Utrecht (Prof. Dr. E. A. R. F. BAUDET).

De humane dermatomycosen, waarbij wij ons thans beperken tot
microsporie, trichophytie en favus kunnen direct van mensch op mensch
overgaan, doch kunnen ook van dieren afkomstig zijn. Is een huid-
schimmel van dierlijke herkomst eenmaal op den mensch overgegaan,
dan kan de onderlinge besmetting van mensch op mensch gemakkelijk
verder gaan.

Dat een dergelijke infectie oorspronkelijk van dierlijke herkomst
is, wordt vastgesteld door den aard van het ziekteproces en verder door
het microscopisch en cultureel onderzoek.

Het verschil van meening, dat er somtijds bestaat tusschen den der-
matoloog en den mycoloog spruit daaruit voort, dat de geïsoleerde
schimmel dikwijls een geheel andere is dan die, welke men uit het
klinisch aspect van de huidaandoening verwachten zou. De dermato-
logen stellen hun diagnose meestal volgens het ziektebeeld en het micro-
scopisch onderzoek, de mycologen uitsluitend volgens de plaats, welke
de schimmel in het botanisch systeem inneemt. De classificatie van de
dermatophyten, die in de laatste jaren door verschillende mycologen
bestudeerd is, heeft daardoor belangrijke wijziging en vereenvoudiging
ondergaan.

Nemen wij als voorbeeld de microsporie van humanen en dierlijken
oorsprong bij den mensch, dan vindt men belangrijke verschillen in het
ziekteproces.

De humane microsporie tast bijna steeds het hoofd aan en wel voor-
namelijk bij kinderen. Dikwijls ontbreken hierbij ontstekingsverschijn-
selen, terwijl het proces niet zoo gemakkelijk te genezen is.

De uit de haren aangelegde culturen groeien betrekkelijk langzaam,
terwijl de experiinenteele infectie bij proefdieren tamelijk moeilijk tot
stand komt.

*) Naar een voordracht gehouden op het 27ste Ned. Natuur- en Geneeskundig
Congres te Nijmegen.

van dit Regulatief zooveel arbeid hebben ten koste gelegd. Zij zullen
het beste beloond worden door het streven van alle dierenartsen om
aan de nieuwe bepalingen zoo nauwgezet mogelijk de hand te houden.
Daardoor toch zal de uniformiteit bij de uitvoering der wet worden
gediend.

kelen zich meestal zeer weinig, zijn soms rudimentair of ontbreken
geheel. Pleomorphie van de culturen komt weinig voor en dan alleen
nog in oude culturen.

De dierlijke microsporie bij den mensch toont een heel ander beeld.
Hierbij worden ook volwassenen aangetast en wordt de behaarde huid
in het proces betrokken.

Veelal neemt men hierbij meer ontsteking waar, terwijl de genezing
sneller geschiedt. De culturen ontwikkelen zich overvloedig, terwijl
proefdieren gemakkelijk te besmetten zijn. Karakteristiek voor deze
culturen is het groot aantal spoelen dat zich daarin ontwikkelt. Juist
door de snelle ontwikkeling der culturen, kunnen deze vrij spoedig
in den pleomorphen vorm overgaan.

Er zijn een groot aantal humane soorten van Microsporum bekend.
De meest voorkomende is Microsporum audcuini (Gruby 1843, Sabouraud
1892), die voornamelijk de hoofdhuid bij kinderen aantast en soms
ook op de onbehaarde huid kan overgaan.

Van de Microsporumsoorten van dierlijke herkomst, die bij den mensch
zijn aangetroffen, kan in de eerste plaats genoemd worden Microsporum
canis Bodin 1902 (Syn. M. audouini var. canis Bodin 1900, M. lanosum
Sabouraud 1907, M. Jeiineurn Sabouraud 1907).

Sabouraud heeft vastgesteld dat ¹ /₁₀ van het aantal gevallen van
Microsporie bij den mensch door M.canis veroorzaakt werd. Deze
schimmel is ook bij paarden gevonden.

Bij het paard kennen wij verder Microsporum equinum Nicolas en
Lacomme 1906, welke ook in ons land bekend is. Het zijn meestal jonge
paarden, die aangetast worden. De besmetting kan overgaan op per-
sonen, die met dergelijke dieren omgaan. Het is dan weer voornamelijk
de onbehaarde huid, die aangetast wordt. Er zijn nog andere Micro-
sporumsoorten bij dieren bekend, die de oorzaak geweest zijn van besmet-
ting van menschen ; dit zijn echter sporadische gevallen, waarop hier
niet verder zal worden ingegaan. Terloops zij vermeld dat Langeron
en Milochevitch in de door hen samengestelde nomenclatuur den
naam Microsporum hebben vervangen door dien van Sabouraudites en
dat zij de verschillende Achorionsoorten, die de morphologie van
Microsporum bezitten in het geslacht Sabouraudites hebben ondergebracht.

De Trichophytie komt bij mensch en dier voor. Het microscopisch
beeld der aangetaste haren kan als bekend verondersteld worden. Het
onderscheid, dat Sabouraud beschreven heeft tusschen den Endothrix-
vorm, waarbij de mycelien in hoofdzaak in het haar en den Ectothrix-
vorm, waarbij zij om het haar gelegen zijn, is in de praktijk niet goed
doorvoerbaar gebleken, evenmin als de A^reo-endo!hrixvorm, waarbij de
infectie in het beginstadium zich tot het uitwendige van het haar
beperkt, doch daarna in een Endothrixvorm overgaat. Later heeft
Sabouraud dan ook zelf een nieuwe indeeling in 5 groepen gemaakt n.1.
Achorion, Microsporum, Endothrix, Microides en Megasporum. C. W. Emmons
heeft op grond van zijn uitvoerige onderzoekingen voorgesteld de

nomenclatuur der dermatophyten sterk te vereenvoudigen. Hij maakt
een indeeling in 3 geslachten n.1. Trichophyton Malmsten 1845, Epider-
mophyton Sabouraud 1907 en Microsporum Gruby 1843. Bij invoering
van deze indeeling zou een groot aantal soorten in synonomie vervallen,
hetgeen slechts toe te juichen kan zijn.

In het algemeen mag men toch wel aannemen dat de Endothrixworm
en de Xeo-endothrixvorm in hoofdzaak bij den mensch voorkomen.

De trichophytie bij dieren is echter meestal een Endo-Ectothrixvorm.
Hierbij onderscheidt men dan nog twee groepen, n.1. de kleinsporige
en de grootsporige Trichophytie.

De kleinsporige trichophytie is steeds van animalen oorsprong. Ver-
schillende diersoorten kunnen er door aangetast worden. Voor den
mensch is deze vorm van Trichophytie niet zoo besmettelijk.

Verschillende malen heeft men dit huidlijden bij dieren waargenomen,
zonder dat het op de menschen, die deze dieren verzorgden, was over-
gegaan.

In ons land namen wij een sterk verspreide infectie bij een groot
aantal paarden waar, veroorzaakt door Trichophyton granulosum.

Het verplegend personeel was echter van besmetting vrijgebleven.
Wanneer de microide Trichophytie op den mensch overgaat, is dit
huidlijden dikwijls moeilijker te genezen dan de humane trichophytie.

Een bij den mensch goed bekende microide Trichophyton is T. asteroides.
Deze wordt door sommigen identisch beschouwd met T. granulosum
van het paard, en ook met T. radiolatum en T. interdigitale.

De grootsporige Trichophytons, die bij onze huisdieren veelvuldig
worden aangetroffen zijn T. equinum, T. album, T. discoides en T. ochraceum.
Paard en rund worden in hoofdzaak aangetast. Verder is in ons land
bekend T. equinum waarvoor de mensch weinig gevoelig is.

Anders staat het met T. album, die in bijna alle onderzochte gevallen
de oorzaak van Trichophytie bij runderen in ons land bleek te zijn.
terwijl ook paarden en honden er door aangetast kunnen worden.

Deze schimmel gaat gemakkelijk op den mensch over, waarbij zij
oppervlakkige, doch ook diepgaande processen verwekken kan.

Wanneer een grootsporige trichophyton bij den mensch wordt aan-
getroffen, kan men aannemen dat deze oorspronkelijk van dieren af-
stamt.

Meestal gaan deze infecties echter direct van mensch op mensch
over. Daar waar een onmiddellijk contact met dieren is vastgesteld,
denke men echter aan een infectie van die zijde.

Favus wordt bij den mensch verwekt door Achorion Schoenleini.
Bij dieren spreekt men ook van Favus, maar alleen omdat gedurende
het ziekteproces soms scutula worden waargenomen, die karakteris-
tiek zijn voor deze ziekte bij den mensch.

Favus bij dieren wordt echter niet door Achorion, maar door Micro-
sporum veroorzaakt. Dit huidlijden is bekend bij hond, kat, muis en kip.

Op Maandag 20 Maart 1.1. werd mijn hulp ingeroepen bij een koe
van den veehouder D. K. te J. Uit de anamnese bleek, dat het dier
den vorigen dag, des middags tijdens het voeren plotseling was opge-
houden met hooi eten, was gaan steunen en dat het teekenen van pijn
vertoonde. Voordien was het dier steeds goed gezond geweest.

Bij onderzoek werd het volgende gevonden : Het dier is hoogdrachtig,
de temp. 38,9, pols 68, regelmatig, zonder bijzonderheden, geen ver-
snelde ademhaling, geen abnormale longgeruisehen, geen afwijkingen
aan het hart. De pens werkt zeer traag, is iets tympanitisch. Bij sommige
pensbewegingen steunt het dier en doet dit ook bij druk op de schoft,
echter niet bij druk op het xyphoid.

In verband met het hoogdrachtig zijn wordt nog gedacht aan een
torsio uteri, maar bij vaginaal en rectaal onderzoek blijkt dit niet het
geval te zijn. Nu wordt tevens geconstateerd, dat het kalf nog leeft.

De diagnose luidde : acute indigestie, met als mogelijke oorzaak
een vreemd voorwerp.

De behandeling bestond uit het voorschrijven van een diëet en het
verstrekken van bicarbonas per os.

Men zou den geslachtsnaam Achorion hier dus niet meer mogen ge-
bruiken, maar moeten vervangen door Microsporum of indien men de
nieuwe nomenclatuur van Langeron en Milochevttch wil volgen,
door dien van Sabouraudites.

Als besmettelijk voor den mensch zijn bekend Microsporum quinckeanum
van muis en kat en verder Microsporumgypseum van den hond. Het aantal
gevallen van AI. gypseum bij den mensch schijnt zich meer en meer uit
te breiden.

Microsporum gallinae van de kip daarentegen gaat spontaan niet zoo
gemakkelijk op den mensch over ; volgens Sabouraud gelukte de ex-
perirnenteele infectie bij den mensch, maar het proces is goedaardig
en geneest spoedig.

Uit het bovenstaande is dus gebleken dat de dierlijke dermatophyten
een belangrijke bron van infectie voor den mensch kunnen zijn. Ver-
schillende dezer schimmels hebben zich reeds zoodanig bij den mensch
aangepast, dat besmetting direct van mensch op mensch overgaat,
waardoor de oorspronkelijke infectiebron, in dit geval het dier, niet
meer op den voorgrond treedt.

normaal had gekalfd en een flink levend kalf ter wereld had gebracht.
Volgens den eigenaar was het dier „niks beter" en steunde meer dan
tevoren. Nu was het dier ook duidelijk pijnlijk bij druk op het xyphoid
en werd de diagnose „scherp" met grooter vrijmoedigheid naar voren
gebracht, maar toch besloten nog een paar dagen af te wachten, vooral
omdat het hart nog geen enkele afwijking vertoonde (pols 66).

Toevallig zag de eigenaar mij den volgenden dag, 25 Maart, voorbij
rijden en riep mij aan om de koe nog eens te zien. Het beeld was in 24
uur wel sterk veranderd. Het dier steunde doorloopend, stond met
gestrekten hals en vertoonde erge pijn bij druk op schoft en xyphoid
en durfde, volgens den eigenaar zich niet meer te likken, hoewel dit
zoo nu en dan wel geprobeerd werd. De melkgift bedroeg twee liter
per keer ; het dier nam zoo goed als geen voedel meer. De pols was
nog steeds regelmatig en niet frequent (72), de temp. 39,1.

De diagnose stond nu wel vast en toen de eigenaar hoorde, dat
zijn dier scherp in had, was hij onmiddellijk besloten het dier te doen
slachten.

Ik stelde voor om te probeeren het vreemde voorwerp te verwijderen
door middel van penssnede. Na overleg met de echtgcnoote stemde de
eigenaar hierin toe.

Onder locale anaesthesie werd bij het staande dier een huidsnede
in de linker hongergroeve gemaakt van ongeveer 30 cm lengte. De
spieren werden doorgesneden, waarbij een spuitend bloedvat moest
worden onderbonden en daarna de pens met een iets kortere snede
geopend en met twee arterietangen gefixeerd en daarna met eenige
hechtingen aan de huid vastgemaakt.

Met den rechterarm werd in de pens gegaan, terwijl met de linker-
hand de onderste wondrand werd gefixeerd (pens tegen huid).

Bij de tweede maal exploreeren werd in de netmaag, in een van
de plooien, een nog nieuwe spijker van 5 cm lengte gevonden, welke los
in de maag scheen te liggen. Misschien was hij bij de eerste exploratie
losgemaakt? Daarna werd nog een keer gezocht of er mogelijk nog
meerdere vreemde voorwerpen aanwezig waren, maar er werd niets
meer gevonden.

Het dier werd naar den stal gebracht, de wond werd opengelaten,
immers deze wonden genezen heel goed spontaan, zooals wij vaak zien
na penssnede bij tympanitis.

Den volgenden dag vertelde eigenaar mij dat „de kwaal genezen
was", het dier herkauwde en at eenig hooi en likte zich weer overal. Het
verloop van de wondgenezing is heel normaal geweest ; dezer dagen is
de wond geheel gesloten en het dier is gezond, geeft 24 liter melk per dag.

Op Zaterdag, 3 Juni werd mijn hulp ingeroepen bij een koe van
den veehouder J. H. te J.

De anamnese luidde : De koe heeft 21 Maart 1.1. een flink normaal
kalf ter wereld gebracht. De eigenaar had een tweeling verwacht,
maar na exploratie had hij geen tweede kalf waargenomen. De secun-
dinae kwamen na eenige uren af. Daarna heeft het dier een tijdje
eenige uitvloeiing vertoond, die iets op fluor albus geleek, maar zonder
behandeling genezen is. Nadien is het dier tweemaal tochtig geweest
met een tusschenruimte van 21 dagen en gaf tot gisteren (2 Juni)
25 liter melk per dag.

Volgens den eigenaar vertoont het dier nu weer verschijnselen
alsof er een kalf geboren zal worden (persen, trappelen) en gaf het dier
vanmorgen maar 7 liter melk, tegen normaal 13 liter.

Bij onderzoek zie ik een dier met een grooten buikomvang. Bij
stooten in de rechterzijde is het alsof men een harde massa (knlf?)
voelt. De banden en platen zijn als bij een niet-drachtige koe. Het
dier is onrustig, perst en trapt naar den buik.

Na vaginaal onderzoek blijkt een vrij sterke torsie van de uterus
naar links aanwezig te zijn, de cervix is vast gesloten. Rectaal blijkt
craniaal van de torsie een groote ronde massa aanwezig te zijn, waarin
geen deelen van een kalf worden gevoeld. Het dier wordt neergelegd
en gepoogd de torsie door wentelen op te heffen. Dit gelukt niet, ook
niet door uitwendigen taxis. Duidelijk wordt klotsen gehoord.

Geadviseerd wordt het dier te slachten. Dit gebeurt en met den slager
wordt afgesproken dat hij de buikopening niet zal doen voor ik aan-
wezig ben.

Bij de opening van de buikholte (waar coll. Wigersma en van Eck
ook bij aanwezig waren) zagen we het volgende : De uterus is gerup-
tureerd. De buikholte is gevuld met naar schatting 50 a 60 liter room-
kleurig, dunvloeibaar, niet stinkend vocht, waarin fibrinevlokken van
verschillende grootte, benevens enkele harde brokken, gelijkend op
hard geworden stopverf, ook van geelachtige kleur.

Een duidelijke torsie (270°) was aanwezig. Op de plaats van de torsie
was de uteruswand oedemateus en vertoonde sterke subsereuze bloe-
dingen. Na opheffen van de torsie, hetgeen heel gemakkelijk ging
omdat er geen vergroeiingen waren, bleek dat de rechter hoorn zoo
groot was alsof er een normaal kalf ingezeten had. De linker had de
grootte van een kokosnoot. Deze was gevuld met een bloedcoagulum,
terwijl de wand bedekt was met een netvormig fibrineus beslag. De
wand zelf was op sommige plaatsen papierdun. Het linker ovarium
was onvindbaar.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Aflevering Nr. 21 van 1 No-
vember 1938 bespreekt Dijkstra een bijzonder geval van tweeling-
drachtigheid bij het rund. Hij vindt daarbij gelegenheid vooraf een
paar algemeene opmerkingen te plaatsen betreffende de practische
verloskunde bij groote huisdieren. Deze opmerkingen zijn waard her-
haald te worden.

Dijkstra is in de eerste plaats van meening, dat de dierenarts zich
tot stelregel moet kiezen, geen begin te maken met een verlossing
in de buitenlucht. Ook al lijkt in het begin de verlossing gemakkelijk
te zullen verloopen, dan blijken later soms moeilijkheden op te treden

De rechterhoorn vertoonde een geheel ander beeld. Hier was de
wand overal verdikt, vooral bij den overgang naar het corpus uteri.
In deze hoorn zat een ruptuur, welke tijdens het leven was ontstaan
(haemorrhagische rand), terwijl in het lumen nog een restant van het-
zelfde vocht zat als hetgeen in de buikholte gevonden was.

De mucosa was zeer ongewoon ; cotvledonen waren niet meer aan-
wezig ; de geheele opp;rvlakte was korrelig en vertoonde een bont
aspect, veroorzaakt door een geel beslag van enkele mm dikte, dat op
vele plaatsen onderbroken werd door den sterk roodgekleurden uterus-
wand. Het linker ovarium was rood en oedemateus met vele kleine
follikels. Deelen van een vrucht werden niet gevonden.

Bij insnijden bleek de uteruswand sterk gelaagd van bouw te zijn.
Tusschen bindweefselplaten bevonden zich oedemateus gezwollen
spiervezels en sterk ontwikkelde bloedvaten. De holte in het corpus
uteri was zeer klein, de wand was sterk gezwollen, vooral aan de rech-
terzijde (ongeveer 10 cm dik), tengevolge van oedeem.

Vanzelf rijst nu de vraag hoe of een dergelijke uterus twee maanden
na een normale partus is te verklaren. Pyometra lijkt mij heel onwaar-
schijnlijk gezien het tweemaal tochtig zijn en het reukloos zijn van het
aanwezige vocht, benevens de goede melkgift.

Bij de geboorte van het normale kalf is in de uterus nog een tweede
vrucht, zeer waarschijnlijk een teratoom (mola !) aanwezig geweest.
Deze is bij exploreeren door een leek niet gevonden en is niet uitge-
dreven. Later is ze in aseptische ontbinding overgegaan en totaal
vervloeid. De groote vloeistofmassa heeft het mogelijk gemaakt, dat de
torsio uteri ontstond. Door het ontstaan van de torsie is het dier gaan
persen en is zoo de tweede-partus ingeleid.

en dan gaat men er niet meer zoo gemakkelijk toe over om het rund
binnen te laten brengen. Voor den operateur is dit van belang in de
allereerste plaats met het oog op zijn eigen gezondheid.

De tweede opmerking is niet minder belangrijk. De verdere toebe-
reidselen, aldus deze practicus, bestaan in het klaarmaken van een pap
van lijnmeel met een desinfectans. Bij het verrichten van een embryo-
tomie gebruik ik bij voorkeur een vrij dikke pap van lijnmeel. Het
spreekt vanzelf, dat ik die voorkeur niet uitstrek tot het lijnmeel van den
boer zelf, omdat de bewaarplaats daarvan meestal juist niet tot de
zindelijkste gerekend kan worden. Bovendien hebben vele veehouders
geen onvermengd lijnmeel meer aan de boerderij, wat des nachts op
een afgelegen hoeve tot moeilijkheden zou kunnen leiden. Dus zelf
lijnmeel meenemen.

De voordeelen van lijnmeelpap, die in hoofdzaak daarin bestaan,
dat zij zich moeilijker van de handen van den operateur af laat strijken
dan bijv. ung. acidi borici, worden tot een nadeel, wanneer men zich
zelf na de operatie zal reinigen. Bij de verlossing van een doode vrucht
valt een vergelijking van lijnmeelpap en ungt. acidi borici m.i. nog
eens extra in het voordeel van de eerste uit. De geheele oppervlakte
van de vrucht kan men er mee bewerken zonder de kans te hebben
het er telkens weer af te strijken bij een volgende exploratie. Men dient
er in een dergelijk geval niet karig mee te zijn. Tot zoover de opmer-
kingen van collega Dijkstra.

Wij zien hier al dadelijk voor ons de vaak moeilijke omstandigheden,
waaronder de verloskunde bij groote huisdieren moet verricht worden
en tevens, dat de dierenarts zich daarbij dikwijls van primitieve hulp-
middelen moet bedienen. De veeverloskundige techniek kan weliswaar
haar eigen desinfectie-middelcn voorschrijven, waarvan dan wellicht
het ungt. acidi borici de meest practische voordeelen biedt, het wil
toch wat zeggen, dat geschoolde en vooraanstaande practici naar het
lijnmeel teruggrijpen, het materiaal van den eersten den besten empirist.

Nu zijn er in de laatste jaren vooral tal van verbeteringen naar
voren gekomen, die den veeverloskundigen arbeid zeker aantrekkelijker
hebben gemaakt, doch daar tegenover staat weer, dat tal van primitieve
hulpmiddelen zijn gebleven. Men kan echter veilig zeggen, dat het lijn-
meel zal hebben afgedaan 1111 we de beschikking hebben gekregen over
een uitstekend vervangingsmiddel, namelijk Viscogela, dat in eigen-
schappen eigenlijk overeenkomt met het vruchtwater en een groote
aanwinst beteekent bij vertraagde geboorten, bij emphvseem van de
vrucht, alsmede bij rigide en uitgedroogde geboortekanalen, die de
verlossing toch reeds zoozeer bemoeilijken.

Het betreft hier namelijk een preparaat in poedervorm gefabriceerd
en in den handel gebracht van de chemische Fabriek Marienfelde en
ten onzent geïntroduceerd door de N.V. Koninklijke Pharmaceutische
Fabrieken v.h. Brocades-Stheeman & Pharmacia. Een van de belang-
rijkste eigenschappen van dit poeder is wel het frappante zwellings-

vermogen na vermenging met heet of warm water. Doch bovendien
is het zeer werkzame antisepticum „Chloramin Heyden" nog toegevoegd,
zoodat we met dit preparaat binnen enkele minuten een substantie
kunnen klaar maken, die al dadelijk twee groote voordeelen biedt.
In de eerste plaats geniet de verloskundige de noodige bescherming
tegen eventueele infecties, die toch altijd groot risico meebrengen in
de veterinaire praxis. En in de tweede plaats kunnen lastige verlos-
singen nu met meer vertrouwen worden ondernomen, omdat de infectie-
kansen voor het barende dier, bij een juiste toepassing van Viscogela,
ook veel geringer zijn geworden.

Het poeder wordt in stevige kartonnen strooidoozen, inhoudende
200 gram, in den handel gebracht. Bij de bereiding dient nog op de
volgende zaken gelet te worden. Het is namelijk gewenscht om een
gelijkmatige verdeeling van het poeder met de vloeistof te verkrijgen.
Daarom moet ongeveer 10 liter uitgekookt water worden genomen
van 40 tot 50 graden Celsius. Onder voortdurend omroeren wordt nu
het poeder regelmatig bijgestrooid. De opstaande wand van den emmer
moet daarbij niet bestrooid worden, want dan treedt gemakkelijk
klontering van het poeder op, wat weer een gelijkmatige zwelling van
de vloeistof verhindert.

De te verrichten verloskundige werkzaamheden bepalen, hoeveel
Viscogela-vloeistof zal moeten worden aangemaakt. In den regel is
bij groote huisdieren 10 Liter van deze slijmige substantie een geenszins
te overmatige hoeveelheid. Immers men kan er dan een ruim gebruik
van maken, wat de verlossing beter doet slagen. Zuinigheidshalve
kunnen ook niet gebruikte hoeveelheden van het aangemaakte preparaat
zonder bezwaar voor later gebruik bewaard worden. Volgens de ge-
bruiksaanwijzing wordt de pap dan nog wat dikker. Bij hernieuwd
gebruik moet zij weder tot lichaamstemperatuur verwarmd worden en
zoo noodig met water worden aangelengd. Het is ons echter bij practisch
gebruik gebleken, dat deze methode toch niet den juisten weg aangeeft.
Het meenemen van resteerende Viscogela-vloeistof stuit op practische
bezwaren. Het verdient in zoo\'n geval aanbeveling, minder vloeistof
aan te maken.

De bereiding moet zich toch al geheel naar het practisch gebruik
richten. Aan een enkel voorbeeld kunnen we dit duidelijk in het licht
stellen. Immers bij een uterus-prolaps van een koe hebben we juist
behoefte aan een ruime hoeveelheid slijmig materiaal met een vrij
vaste consistentie. We kunnen de omgestulpte baarmoeder dan goed
glad en glibberig houden. Er zijn echter ook tal van gevallen, waarbij
men de aangemaakte Viscogela-vloeistof met gummislang en trechter
naar binnen moet brengen. Bij het afnemen van de vruchtvliezen van
een veulenmerrie kwam ons namelijk een veel dunnere Viscogela-vloei-
stof goed van pas, omdat dit materiaal zich eenvoudiger liet inbrengen.
Wij regelen dus den aanmaak geheel naar behoefte en nemen slechts
het resteerende droge poeder in de strooidoos mee naar huis terug.

Wij waren pas half Maart, dus midden in het seizoen van de verlos-
singen, in de gelegenheid het middel op practische bruikbaarheid te
beproeven. Tot einde April kon het preparaat gebruikt worden bij
in totaal 27 verloskundige verrichtingen en wel 1 maal bij een geit,
3 maal bij zeugen, 4 maal bij schapen, 2 maal bij een merrie en 1 7 maal
bij runderen. Van dezen arbeid willen we het voornaamste hier kort
releveeren.

Het nuttigste gebruik kon wellicht van de Viscogela-vloeistof gemaakt
worden bij een driejarig rund, dat voor de tweede maal moest kalven.
Het dier was reeds den geheelen dag barende. Pas in de avonduren,
na afloop van de stalwerkzaamheden werd deskundige hulp ingeroepen.
Bij exploratie konden vier, niet goed ontwikkelde ledematen worden
afgetast. We hadden te doen met een Schistosoma reflexum. De klauwtjes
konden echter niet buiten de vulva worden gebracht.

Van vruchtvliezen viel niets meer te bekennen. De gelegenheid om
hier een flinke hoeveelheid Viscogela-vloeistof in te brengen, werd dan
ook ter dege benut. Hierna werd een aanvang gemaakt met de ontleding
van de misvormde vrucht. Het afnemen van de beide voorste extremi-
teiten leverde verder geen moeilijkheden op. Hierna werd getracht
door trekken de rest van de vrucht naar buiten te brengen. Bijgestaan
door twee helpers, moest deze poging echter spoedig gestaakt worden.
Wij hebben toen de rest van de Viscogela-vloeistof vrijwel geheel naar
binnen gebracht en zoodoende kunnen bewerkstelligen, dat de geboorte-
weg al heel weinig weerstand meer bood. Het preparaat verleende
ons daarbij wel zeer goede diensten, want bij een herhaalde poging
kon dc rest van het misvormde kalf nu in één stuk worden afgetrokken.

Slechts een paar dagen later volgde een mooie gelegenheid om het
preparaat andermaal te beproeven. Hier betrof hel een vijfde kalfskoe,
de uterus met inhoud in torsie naar den penskant toegedraaid. Door
eigenaar en goede huurlieden waren vergeefsche pogingen aangewend
om het kalf met vereende (trek) krach ten te doen geboren worden.
Ook aan de repositie moesten tijd en krachten zijn verspild, want bij
exploratie was het dadelijk al goed merkbaar, dat we hier met een zeer
vertraagde geboorte te doen zouden krijgen. In het „gesnoerde" ge-
boortekanaal bevonden zich dc voorste ledematen van het kalf. Bij
verder doordringen was ook het hoofd af te tasten. De binnenwand
van de scheede voelde reeds rigide aan, de vrucht moest reeds uren
dood zijn geweest.

Hier konden in drieërlei opzicht de groote voordeelen van de Viscoge-
la-vloeistof duidelijk naar voren komen. In de eerste plaats vergemakke-
lijkte een ruime hoeveelheid van dit gelei-achtige materiaal in niet
geringe mate het opheffen van de torsie. Daarna bewees de vloeistof
goede diensten bij het ruimer maken van de cervix, zoodat ook spoedig
genoeg het hoofd in de juiste positie kon worden gebracht. En tensiOtte
moest de doode vrucht nu met trekkracht van een paar helpers ter wereld

MEDEDEELINGEN BETREFFENDE HET GEBRUIK VAN
UTERUSSTAAFJES MARIENFELDE IN DE PRACTIJK

De chemisch-pharmaeeutische industrie lanceert de laatste jaren
voortdurend nieuwe middelen, welke als therapeutica voor verschillende
ziekten worden aanbevolen, doch die in de praclijk niet beter blijken
te zijn dan de tot dusver bekende medicijnen. En hoewel de gemakkelijke
toediening dezer nieuwe preparaten wel eens een vooruitgang moet
worden genoemd, is meestal voor de diergeneeskundige practijk de veelal
veel hoogere prijs een beletsel. Doch een enkele maal bevindt zich onder
dezen stroom van specialité\'s een preparaat, dat werkelijk als een
verbetering beschouwd kan worden. Omdat met een dergelijke nieuwe
vinding meer doeltreffend hulp kan worden geboden, dient daarop
de aandacht van belanghebbenden gevestigd te worden.

De behandeling van retentio secundinarum en endometritis eischt
nog steeds veel zorg en een intensieve behandeling. Desondanks is het
sterfte-cijfer hoog of, indien de dieren niet sterven, moet het letsel,
door genoemde ziekten toegebracht, tamelijk ernstig worden geacht.

De bekende navuilpoeders hebben, gesteund door een ontsmetting
van de uterus, dikwijls een . goede werking, doch meermalen staat de
dierenarts machteloos tegenover de hardnekkigheid dezer aandoe-
ningen. Irrigaties met desinfectantia moeten meermalen daags worden

worden gebracht, waarbij het geleiachtige materiaal deze werkzaam-
heden niet weinig deed vlotten.

Niet minder voordeel brengt het gebruik van deze vloeistof bij het
terugbrengen van geprolabeerde uteri, bij groote zoowel als bij kleine
herkauwers. Vier maal konden wij dit bij hel rund ondervinden en een
maal bij het schaap. Bij het terugbrengen van een uitgeschoven baar-
moeder hebben we juist in de Viscogela-vloeistof een prachtig antisep-
tisch hulpmiddel, dat den dierenarts wel zeer van pas komt. In het
algemeen hebben we bij deze werkzaamheden weinig tijd te verliezen.
Welnu, de hier bedoelde slijmvloeistof is in een minimum van tijd klaar
gemaakt en veel gauwer voor het gebruik gereed dan bijv. lijnmeel.

Het is verder echter vrijwel overbodig nadere aanwijzingen te geven
voor het gebruik van Viscogela in de verloskundige praktijk. De gemak-
kelijke aanwending is reeds een voordeel op zich zelf en de verdere
voordeelen komen door de practische toepassing wel aan het licht.

Onze slotconclusie luidt dan ook, dat de introductie van Visagela
als een groote verbetering is aan te merken ten aanzien van de ver-
loskundige werkzaamheden bij groote zoowel als bij kleine huisdieren.
April 1939.

toegepast en daarmede kan de dierenarts in een veerijke streek zich
uit hoofde van zijn drukke practijk niet altijd voldoende bezighouden.
Bovendien blijft er steeds een hoeveelheid vocht achter, die niet of te
laat wordt uitgedreven en die, na uitwerking van het desinfectans,
vermengd met afscheiding van het uterus-slijmvlies opnieuw als een
vloeibare voedingsbodem voor de bacteriën werkt. Men tracht dit
dan weer te genezen door middel van koolstaven, die als adsorbens
een gunstige werking ontplooien, doch niet steeds afdoende blijken
te zijn. Het zoo noodzakelijk uitdrijven van de smetstof kan hiermede,
evenmin als bij de behandeling van mastitis, niet worden bereikt.
In de vele crypten, plooien en wonden zitten de bacteriën verscholen,
zoodat het ziekteproces langen tijd blijft bestaan. Indien van het uiterste
puntje van den uterushoorn af alles zou kunnen worden uitgespoeld,
dan zou het uitdrijven der smetstof veel gemakkelijker gaan.

Met de uterusstaafjes Marienfelde is volgens mijn ervaring een der-
gelijke intensieve uterus-reiniging voor het eerst goed mogelijk geworden.
Deze staafjes lossen zeer gemakkelijk op en geven langzaam zuurstof
af. Dit gas verspreidt zich in de baarmoeder en komt naar buiten in
den vorm van schuim, waarmede de smetstof wordt afgevoerd. De
vermenging van dit preparaat met het vocht in de uterus brengt het
desinfectans in alle verborgen nissen. De zuurstof werkt sterk antisep-
tisch ten opzichte van de bacteriën, die zich onder de anaërobe ver-
houdingen in de uterus welig vermeerderen. Verder blijken de staafjes
krachtig desodoriseerend te werken, hetgeen niet van de andere gebrui-
kelijke desinfectie-middelen gezegd kan worden. Het residu der staafjes
is uiterst gering.

De diameter der Marienfelde-staafjes is veel kleiner dan die der
koolstaven, zoodat het inbrengen ervan ook bij een opsluitende cervix
weinig moeite geeft. Een enkele maal persen de uit den aard der zaak
veel terneer liggende koeien de uterusstaafjes terug. Met stuk breken
der staafjes vóór het inbrengen is dit echter voor een groot deel te onder-
vangen.

Meermalen kan de veehouder de staafjes niet door de cervix brengen
en moet de dierenarts de helpende hand bieden. Bij een nauwe cervix
blijkt het met een tang zeer goed mogelijk ze in te brengen.

Gedurende twee seizoenen heb ik de „Uterusstaafjes Marienfelde"
met veel succes gebruikt en meen als voorbeeld een greep uit de be-
handelde gevallen te mogen laten volgen. Daarbij zal den lezer blijken,
dat ook bij varkens dit middel met succes kan worden toegepast.

De behaalde resultaten met deze uterusstaafjes waren voor mij
aanleiding tot het doen van deze mededeeling. Wellicht vinden prac-
tiseerende collegae aanleiding het middel eveneens te beproeven.

Geval I. Rund heeft 3 dagen geleden 4e kalf geworpen, volgens eigenaar 14 dagen
te vroeg. De verlossing was nogal moeilijk gegaan, zoodat er door 3 menschen
stevig was getrokken. Koe lusteloos, suf, eetlust gering, herkauwt niet, 5 1 melk per
dag. Temp. 40.1, pols go, ademhaling frequent, penswerking sterk vertraagd en

oppervlakkig. Faeees te hard en stugge defaecatie. Vagina opgezwollen en ontstoken ;
blijkt te zijn ingescheurd. Heftig stinkende uitvloeiing. In de uterus is nog een ge-
deelte secundinae aanwezig.

Therapie. Antifebrine, kaliumpermanganaatspoeiing voor de vulva, sal. carolin
fact., rhiz. calami en rhizoma veratri voor het digestieapparaat, 3 staafjes Marienfelde
intra-uterien.

y dag. Toestand sterk verbeterd. Temp. 39.3, pols 50, melkgift 8 1, eetlust begint
terug te keeren. Herkauwen niet voldoende, 28 slagen. Defaecatie normaal. Vulva-
zwelling mindert, uitvloeiing nog steeds troebel, stinkt niet. Rest van de secundinae
is verdwenen. Uterus begint te contraheeren. 2 Staafjes Marienfelde.

6e dag. Temp. 38.3, pols 40, melkgift 15 1. Eetlust en herkauwen normaal. Pens-
werking normaal, vulva-zwelling bijna verdwenen. Cervix moeilijk te passeeren.
Uitvloeiing iets troebel met heldere slierten. Nogmaals 2 staafjes Marienfelde.

Geval II. Rund heeft 2 dagen geleden zonder moeite het eerste kalf geworpen. Wil
niet eten, secundinae zijn niet gekomen.

Temp. 39.8, pols 64, ademhaling 50, pens ligt volkomen stil, boekmaaggeruischen
niet waar te nemen. Faeees niet verhard. Secundinae nog aanwezig. Heftige stank,
i—2 1 melk.

Therapie. Antifebrine, sal. carolin. fact., rhiz. veratri, rhiz. calami. Manueel een
gedeelte der secundinae verwijderd. 3 staafjes Mf. Volgende dag 2 staafjes Mf. Koe
vertoont geen verbetering.

3« dag. Nog lusteloos, temp. 39.5, pols 58, ademhaling 52, eetlust slecht, pens-
werking gering. Faeees hard, melk 1 1. Alle secundinae worden thans verwijderd,
stank zeer verminderd. Rund is zeer gevoelig in de uterus, van ruptuur is niets te
bespeuren. Nader onderzoek van de buikholte levert geen verdere bijzonderheden op.
3 staafjes Mf., 400 g sulf. natr. exsicc.

5« dag. Eigenaar alarmeert des morgens vroeg, dat de koe nog heelemaal niet
goed is. en af en toe steunt. Temp. 39.7, pols 70, ademhaling zeer frequent en opper-
vlakkig. Pens ligt geheel stil. Tympanie. Uterus uitvloeiing stinkt niet en uterus
begint op te sluiten. Bij inwendig onderzoek kreunt de koe en probeert te slaan.
Bij duwen aan den buikwand en bij knijpen in den rug is het rund gevoelig. Mogelijk
traumatische gastritis of peritonitis. 2 Staafjes Marienfelde.

6« dag. Koe slecht. Sterk tympanitisch. Dit ontlast met trocart, koe slaat tegen de
buik. Pijnlijkheid van de buik neemt toe, speciaal achter in de buikholte. Peritonitis ?

9c dag. Koe geslacht. Peritonitis. Uterus geheel normaal, slijmvlies rustig, inwendige
inhoud van normale kleur en helder.

Geval III. Rund heeft een week geleden voor de 5e maal normaal gekalfd. Secun-
dinae zijn volledig uitgedreven. Thans eet het dier niet voldoende en de melkgift
bedraagt slechts 10 1. Temp. 38.8, pols 46, ademhaling 32, penswerking vertraagd,
lochien te troebel, weinig stinkend. Intra-uterien 2 staafjes Marienfelde. Na 2 dagen
nogmaals. Daarna is het rund geheel in orde.

Geval IV. Rund heeft zwaar gekalfd. De eigenaar heeft den volgenden dag de
secundinae eraf getrokken. Een dag daarna vindt hij, dat de koe minder goed is
en de uitvloeiing stinkt. Temp. 39.2, pols 38, penswerking iets vertraagd. Eetlust
is matig, herkauwen nog voldoende. Uitvloeiing stinkt heftig. 3 staafjes Marienfelde.
2 dagen later nogmaals 2 staafjes. Het dier eet 5 dagen later goed, pensbewegingen
normaal, melkgift sterk gestegen. Uitvloeiing normaal.

Geval V. Moeilijke verlossing van een varken, primipara ; 1 big is geboren, doch
er volgen gedurende 5 uur geen biggen meer. Zeug uitgeput met gezwollen vulva,
welke besmeurd is door de mest. Uitwendig gereinigd met Citopogeen en inwendig
met tampon met Citopogeenoplossing. Schoon stroo. Intraveneus 2 ampullen
pituglandol. 10 Minuten later volgt een big met behulp van de tang. Nogmaals

2 ampullen pituglandol. Daarna volgen nog 6 biggen. Secundinae komen tusschen-
tijds en na laatste big alle af.

De geboorteweg is echter sterk opgezwollen. Praeventief 2 staafjes Marienfelde.
Den volgenden dag nog een. Verder verloop was ongestoord.

Geval VI. Vorige dag is varken verlost door den „keuensnijder". Thans is het varken
„niet goed en heeft het vuur." Eet niet, neemt alleen iets karnemelk.

Zeug maakt zieken indruk. Suf, Temp. 41.3, sterk gezwollen vulva, stinkende
uitvloeiing. Inwendig is geen manueel onderzoek in te stellen vanwege de zwelling.
Met korentang worden 2 staafjes Marienfelde ingebracht. De biggen worden bij
andere zeugen ondergebracht. Volgenden dag temp. 40.6. Eetlust nog even slecht.
Indruk is evenwel niet zoo slecht als den dag tevoren. Wil echter nog niet opstaan.
Zwelling is toegenomen, stank iets minder. Nogmaals 2 staafjes Marienfelde, waarvan
het inbrengen met de tang nog moeilijk gaat. Inwendig antifebrine en uitwendig
frequente Burowi-wasschingen.

\\e dag. Zeug komt aan den bak en heeft melkstuwing. Eetlust zeer matig. Een
gedeelte der biggen daarom weer bij de moeder, wat met eenige moeite gelukt.
Temp. 39.8. Uitvloeiing veel beter, doch is nog te troebel. Stinkt niet. Nogmaals
2 staafjes Marienfelde, welke thans gemakkelijk kunnen worden ingebracht. Daarna
komt 2 dagen later het bericht, dat alles uitstekend gaat en dat de zeug hongerig
is. Alle biggen zijn weer bij de moeder terug. Het zog is echter onvoldoende. Dit
laatste wordt den 7en dag met een inspuiting van Prolan verholpen.

Geval VII. Varken, primipara, heeft den geheelen dag geperst, doch er zijn nog
geen biggen geboren. Tegen den avond wordt hulp ingeroepen. Bij onderzoek
blijkt er volkomen ontsluiting te zijn, doch de zeug is uitgeput. Met een inspuiting
van piton wordt ze weder opgewekt en kon een doode big worden gepakt. Een
nieuwe kan wel worden gevoeld, doch nog niet worden gepakt. Door regelmatige
inspuiting van piton worden in 1 J uur met hulp 11 biggen geboren. De laatste big
kan met zeer veel moeite ter wereld worden gebracht, doordat het slijmvlies zoodanig
is opgezwollen, dat een flinke trekkracht noodig is. De zeug is daarna volkomen
uitgeput. Het lijkt, raadzaam 3 staafjes in te brengen om mogelijke infectie direct
te bezweren. Uitwendig K Mn O4.

Volgende dag. Zwelling sterk verminderd, zoowel uitwendig als inwendig. De zeug
is nog slap, geringe eetlust, onvoldoende zog. Temp. 39.4. Nogmaals 2 staafjes.

Den 4en dag komt de eigenaar al vroeg vertellen, dat de zwelling verdwenen is,
de zeug is hongerig, de biggetjes krijgen voldoende te drinken.

Naar aanleiding van het artikel van Dr. A. M. Ernst : „Beschouwingen betreffende
huidaandoeningen en geslachtshormonen bij kleine huisdieren", voorkomende in
het Tijdschrift van t Juni, blz. 679.

De door Ernst beschreven haaruitval, gepaard gaande met eczemen, welke veelal
voorkomen bij drachtige honden, zou volgens hem onder invloed van den veranderden
hormoonspiegel, in casu een verhooging van het corpus luteum hormoon gehalte,
ontstaan.

2. afgeknipte haren groeien bij met corpus luteum hormoon behandelde caviae
vrijwel niet, in tegenstelling tot onbehandelde caviae. Op pag. 679 schrijft Ernst :
De successen waren echter niet groot, op alle mogelijke manieren werden hormonen
toegepast ; bij vrouwelijke dieren vrouwelijke hormonen en bij mannelijke dieren
mannelijke hormonen, ook gekruiste hormoontoediening werd geprobeerd, maar

steeds was het resultaat niet zooals men op grond van de theoretische beschouwingen
mocht verwachten.

Het blijkt dus dat mannelijke dieren ook aan deze ziekte lijden, hetgeen naast het
geringe succes van de hormoon-therapie weinig bemoedigend mag heeten voor de
theoretische verklaring van Ernst.

Het is bekend, dat een groot deel van de cystine uit het voedsel wordt gebruikt
voor de synthese van verschillende keratinensoorten, die gevonden worden in haar
en andere epidermale weefsels.

Lightbody en Lewis hebben gevonden, dat bij een cystinegebrek de haargroei
sterker vermindert dan de algemeene lichaamsgroei.

Prof. Sjollf.ma zag dat konijnen, die op een cystine-arm voeder waren gesteld,
gedeeltelijk kaal werden. Ook isoleucine speelt bij de vorming en instandhouding der
haren, zooals Prof. Sjollema wederom aantoonde, een belangrijke rol. Hij zag
n.1. bij isoleucine-vrij gevoederde ratten kaalheid en eczeem optreden.

In eigen rattenproeven kon worden aangetoond, dat een cystine- en isoleucine-arm
dieet aanleiding was tot haarveranderingen en kaalheid ; dit laatste v.n.1. tijdens de
drachtigheid.

Mogelijk zou de grootere behoefte aan deze aminozuren tijdens de drachtigheid
en de lactatieperiode bij honden aanleiding tot de door Ernst bedoelde kaalheid
en eczemateuze aandoening kunnen zijn.

Waar bovengenoemde aminozuren labiel zijn en gezien de dikwijls onvolledige
dieeten voor honden, leek mij deze theoretische verklaring niet onmogelijk.

Behoudens één reu, wiens geheele rug haarloos en eczemateus was en welke na
dieetverandering binnen korten tijd genezen was, heb ik geen bewijzen voor deze
theoretische beschouwing.

Mocht evenwel aangetoond kunnen worden, dat deze verondeistelling juist is,
dan zou zij hetzij door dieetwijziging, hetzij door toediening van deze aminozuren
in anderen vorm, dit lijden ook tijdens de drachtigheid kunnen genezen.

Glasser \'), bekend door zijn handboek over varkensziekten, houdt in het B.T.W.
eenige beschouwingen over de vroegere chronische borstziekte, de latere enzoötische
pneumonie, de tegenwoordige „griep" van het varken onder verwijzing naar de
laatste onderzoekingen van YValdmann en diens medewerkers.

De naam „Ferke!grippe" (biggengriep) (Ferkel = big) acht Glasser niet juist;
men moet spreken van varkensgriep, want ook loop- en mestvarkens blijven niet ver-
schoond van deze ziekte, die hier echter in den regel lichter verloopt.

Volgens Glasser treedt de varkensgriep hoofdzakelijk op in de groote (en middcl-
groote) bedrijven. Glasser beschrijft dan het voorkomen van het voortdurende
hoesten in een groot en een middelgroot bedrijf. Het blijkt, dat G. een grootere rol
toeschrijft aan de hygiënische verhoudingen dan aan een smetstof, zooals W. dit
doet, die voor Duitschland in een filtreerbaar virus, in verbinding met een „influenza-
achtige" bacterie de oorzaak ziet. Hierbij komen dan in het verdere verloop der
ziekte nog vaak neveninfecties met B. bipolaris, B. pyogenes, streptococcen e. a.

De benaming „Grippe" heeft zich, vooral door Waldmann, in Duitschland
ingeburgerd. Maar, zegt G., daaruit mag men nog niet besluiten, dat in de laatste

Veterinärrat Dr. Glässer, Hannover. Z^um Schweinegrippeproblem. D.T.W. 8 April
1939» No. 14, S. 209.

jaren in Duitschland een nieuwe varkensziekte is opgetreden. Deze ziekte, volgens
de beschrijving van Waldmann, is dezelfde als die, welke sedert ongeveer 1888 als
chronische varkensborstziekte (Schweineseuche) of chronische bipolarisbacillose,
ook wel pyobacillose en tenslotte als enzoötische pneumonie of „varkenshoesten" of
„biggenhoesten" is beschreven.

Opvallend is ook, meent G., dat bij de bestrijding met gebruik van de primitieve,
buiten opgestelde hutten voor de zeugen met biggen blijkbaar meer is gelet op alge-
meen hygiënische verhoudingen dan op het besmettingsgevaar. Immers de afstand
van J; 1.50 meter kan toch geen hindernis zijn voor een door hoesten vrij zwevende
uitgescheiden smetstof. (Men kan hierbij opmerken, dat in deze hutten geen hoesten-
de, maar gezonde varkens worden gebracht).

1. Het griepvirus leeft in voortdurend verband met de lichaamscellen, speciaal
met die, welke de ademhalingswegen bekleeden. Daar buiten kan het zich niet
vermeerderen en gaat het ook spoedig te gronde.

2. Het griepvirus bestaat uit meerdere soorten met varieteiten. Voor deze eigen-
schappen van het griepvirus zijn twee verklaringen.

De eene is deze, dat het virus behoort tot een groep van eigenaardige, uiterst
kleine wezens, welke in innige symbiose leven met bepaalde cellen, zoodat zij a.h.w.
één organisme vormen. Hierbij treden storingen in die cellen op, waarbij ook het
virus andere eigenschappen verkrijgt, o.a, grenzenlooze groei.

De andere „verklaring" is, dat, het griepvirus ontstaat uit anders normale, in de
stofwisseling der cellen -voortdurend werkzame molecuul-verbindingen met eene
fermentachtige werking welke parasitair worden na beschadiging der cellen, zooals uit
normale lichaamscellen onder bepaalde omstandigheden gezwelcellen ontstaan.

De verschillende aard der in aanmerking komende normale celfermenten zou dan
het onderscheid van de verschillende soorten van griepvirus verklaren.

3. Bij het uitbreken van varkensgriep kan zeer vaak een insleeping der ziekte door
aankoop van varkens niet worden nagewezen.

4. XJhlenhut e.a. konden bij een proef met gezonde varkens, door deze te plaatsen
in een kouden, vochtigen, donkeren stal, de verschijnselen en veranderingen van
varkensgriep kunstmatig te voorschijn roepen.

Glasser twijfelt niet aan het spontaan optreden van de griep en evenmin hieraan,
dat dc spontaan opgetreden griep de ziekte kan „overdragen" op overeenkomstige
gedisponeerde andere varkens. De varkensgriep, zegt G., staat tusschen de echte
infectieziekten en de ziekten, door levenlooze oorzaken verwekt, in.

En dan zegt hij : wie deze ziekte opvat als een zuivere infectieziekte moet ook de
bestrijding door wettelijke aangifte en bestrijdingsmiddelen willen. Maar dan vergeet
hij weer, dat juist dezelfde ziekte als chronische borstziekte der varkens zonder
eenig gevolg met deze middelen is bestreden. Wie deze opvatting deelt, moet zich
tevreden stellen met de meest uitgebreide hygiënische maatregelen.

„Er worden enkele beschouwingen (waarnemingen) gegeven over onze vroegere
„chronische Schweineseuche", de latere „enzoötische Pneumonie", de tegenwoordige
Grippe des Schweines, onder betrekking van de nieuwere onderzoekingen van
Waldmann en zijn medewerkers."

Deze vorm van actinomycose komt bij het varken zeer zelden voor. De gewone,
miliaire vorm, gepaard gaande met abscesvorming, wordt reeds spaarzaam aange-
troffen, maar de houttong, berustende op productieve celwoekering nog veel minder.

Dr. Lange ^j) beschrijft een geval, waarbij de tong 3 kilo woog, eene lengte had
van 60 cm, eene dikte aan de punt van 8 cm en eene breedte van 15 cm.

\') Dr. H. Lange, Landsberg (Warthe). Ein seltener Fall aktinomykotischer Holzzunge
beim Schwein. Tierärztl. Rundsch., No. 16, 1939, S. 30g.

De besmettingsweg werd niet gevonden, maar aangenomen werd, dat hier een
orale, traumatische infectie had plaats gehad.

Over het optreden van toxische leverdystrophie bij varkens tengevolge
van voeding van levertraan.

Over dit onderwerp is in de laatste kwarteeuw heel wat geschreven, zoodat er
reeds een vrij uitgebreide literatuur bestaat betreffende dit verschijnsel.

In het „Archiv" van 1938 komt nu een uitvoerig artikel voor van Nicolaus \'),
waar hij dit onderwerp nader beziet.

Hij stelde een aantal vragen betreffende ras, aanleg, hygiënische toestanden,
voedselrantsoen enz. en begon zijne proeven met 76 varkens. De tekst is verlucht met
acht fotoafdrukken en nogal uitgebrei.1, zoodat hier moge volstaan worden met eene
beknopte samenvatting.

Nicolaus komt tot het besluit, dat het optreden van deze leverdystrophie afhan-
kelijk is van een bepaalden aanleg der varkens, welke vooral voorkomt bij stammen
van het Duitsche witte edelvarken, waarbij waarschijnlijk deze factor vooral door den
beer zou worden overgeërfd. Verder is het gewicht (leeftijd) van invloed ; bij deze
proeven Irad het verschijnsel slechts op bij varkens tusschen 7.5 en 35 kg.

Ook werd het optreden begunstigd in het algemeen door alle middelen, welke het
glycogeengehalte van de lever doen dalen, o.a. thyroxine, insuline, hongerdagen, enz.

Maar het is onafhankelijk van het geslacht, van de aanwezigheid van den Welch-
Fraenkelschen bacil in de darmliora en van de hoedanigheid van de gevoerde lever-
traanemulsie en van den ouderdom ervan. Nicolaus beweert, dat de giftigheid dei-
emulsie altijd is aan te toonen. Het is van geen invloed, van welken leverancier men
het ook betrekt.

De veronderstelling, dat de wisselende vergiftwerking zou berusten op verschillend
giftgehalte van de traan, zou dus niet juist zijn. Ook zouden de voedermiddelen,
welke naast de traan gegeven worden, zonder invloed zijn.

Het schijnt alsof de lever bij bepaalde varkens de eigenschap heeft van het glyco-
geen bijzonder snel en tot een zeer geringe rest af te geven. Is deze aanleg slechts in
geringe mate aanwezig, dan kan eene aanleiding van buiten af (bijv. levcrtraanvoe-
dering) dit opwekken. Er wordt vermoed, dat de genoemde aanleg in samenhang
staat met de eigenschap van geschiktheid voor „snelmesting".

Bij de genomen proeven werd de ziekte in twee verschillende, klinisch en patholo-
gisch-anatomische vormen waargenomen, n.1. een peracule vorm (dood in 2 ii 12 uur)
en een chronische vorm.

De genomen proeven zouden dus hebber, doen blijken, dat de toxische lever-
dystrophie alleen ontstaat bij varkens, welke daarvoor een bepaalde aanleg (stof-
wisselingsstoornis ?) bezitten ; de hoedanigheid der levertraanemulsie zou (bij deze
proeven) zonder invloed zijn geweest.

Bij „hoestende" varkens, bij varkens, welke vermageren (Kiimmcrer), wil IIegyfli ¹)
levertraan en lever aanwenden. Hij wijt di ■ verschijnselen van het Kümmcrn aan
eene ziekte van het zenuwsystcem en aan stofwisselingsstoornissen. Voor eene aan-
doening der zenuwen zou de onrust der dieren pleiten. Hij zegt : „Terwijl de gezonde
varkens zich na de voedering rustig houden, zijn de aangetaste dieren voortdurend
in beweging en storen hun rustende makkers. Bij het voeren rennen ze van de eene
trog naar de andere, schrikken bij het minste gedruisch en wanneer iemand nadert
nemen zij óf eene offensieve houding aan óf kijken verschrikt op en draven wild weg.

1 ) Direktor Dr. Zoltän Hegyeli. Beitrage zur Anwendung von Lebertran und roher
Leber in der Tierärztlichen Praxis. Archiv f. wissensch. u. prakt. Tierheilk., 74 Band,
3. Heft, S. 216.

intraveneuze inspuiting van verschillende doses levettraan oriënteerende proeven
had genomen, waardoor verhooging van den weerstand werd verkregen, ging hij
verder. Parenteraal werd nu rauwe lever en levertraan aangewend, in navolging van
de toediening van lever in de humane therapie, waarbij goede resultaten zijn bereikt.

Behalve voorbijgaande zwellingen op de injectieplaats, i a 2 dagen minder eetlust,
versnelde ademhaling, etc., traden geen onaangenaamheden op.

Hegyeli is begonnen met meerdere honderden serumleverende varkens intramus-
culair in te spuiten. Tegenover niet-geënte dieren vertoonden deze varkens meer
weerstand tegen groote hoeveelheden pestvirus.

Ook nam H. bij zichzelf de proef door in de musculatuur van de dij 0.25 cc. lever-
traan te spuiten. Er ontwikkelde zich eene iets pijnlijke zwelling en warmte op de
injectieplaats, die na 4 weken weer was verdwenen. Na ongeveer 4 weken nam
de eetlust toe, zijn gewicht vermeerderde met 4 kilo, waarschijnlijk ook door bij het
ontbijt 20 a 30 gram leverpastei en leverconserven te gebruiken. De weerstand ver-
meerderde in zoover, dat dagelijksche 6-urige wandelingen beter werden verdragen
(minder vermoeid).

Hierna werd deze therapie aangewend bij Engelsche varkens lijdende aan catar-
rhale pneumonie, stofwisselingsstoornissen, cachexie, anaemie en huiduitslag en bij
Mangulvia-varkens met stofwisselingsstoornissen, ziekte van het zenuwsysteem
(„Kümmerern").

Bij zieke dieren werd eerst 10 cc. levertraan intraveneus, dan 7 a 10 dagen daarna
5 cc. onder de huid (oorhuid) ingespoten. Parallel met deze parenterale levertraan-
behandeling kregen de zieke dieren rauwe lever in het voer.

Hegyeli deed de ervaring op, dat groote hoeveelheden parenteraal ingevoerde
levertraan, tengevolge vermeerderde stofwisseling eene hypervitaminose opwekten,
welke door slechte verwerking van het voer en verminderde gewichtstoeneming zich
openbaarde. Maar door voedering van rauwe lever werd dit tegengegaan.

Inwrijving van de huid met levertraan is een goed middel tegen huiduitslag bij
varkens en schijnt ook een goede methode te wezen om A- en D-vitamine toe te voeren.

Hegyeli meent, dat zijne behandelingsmethode van beteekenis is ter voorkoming
en als therapie hij ziekten van jonge varkens. Hij spreekt van catarrhale pneumonie,
anaemie, stofwisselingsziekten, avitaminosen, cachexie, huiduitslag, etc. Aanbevolen
wordt 4 è fi weken oude varkens 1 cc. zuivere levertraan in te spuiten en dagelijks
20 A 30 gram rauwe lever te voeren.

De bekende „uitslag" der biggen zou prompt genezen na inwrijving van de
aangetaste huid met levertraan. B.

Een geval van erysipeloïd van liaker-Rosenbach en over het mogelijke
voorkomen van cle varkensvlekziekte in Indië.

Simons *) geeft een beschrijving (met duidelijke foto) van een geval van het erysipe-
loïd van Baker-Rosenbach bij een Europeesch meisje (handvormig, scherp begrensd,
violetkleurig erytheem op den rug van een der handen met locale hypersensibiliteit),
veroorzaakt, naar schr. vermoedt, door den bac. rhusiopathiae suis. Het feit, dat ge-
noemd lager organisme saprophytisch bij visschen zou kunnen voorkomen en op
allerlei dood vleesch zou kunnen vegeteeren, zou naar schrijvers meening dit geval
aetiologisch kunnen verklaren, omdat de patiënte inderdaad veel met visch en vleesch
in aanraking kwam. Diensvolgens doet Simons dan ook de uitspraak, dat „de varkens-
vlekziektebacil in Indië schijnt voor te komen, zij het slechts in dien vorm, dat hij
saprophytisch aanwezig is." (Constateerende, dat in Indië nog nimmer een geval
van vlekziekte bij het varken werd vastgesteld, dat algeheele identiteit van de uit
visch geïsoleerde erganismen met den vlekziektebacil nog niet is bewezen en dat
daarnaast in het onderhavige geval geen bacteriologisch onderzoek is kunnen worden

ingesteld, wil het mij voorkomen, dat het verband met den echten varkenspestziekte-
bacil vooralsnog op onvoldoend overtuigende gronden steunt. Ref.).

Volgens BerrXr, Manninger, Gmelin en Stock is maanblindheid een anaphylac-
tische aandoening van de uvea in een allergisch veranderd organisme, veroorzaakt
door eiwitafbraakproducten in den darm ; een locale dispositie van het oog komt
tevens daarbij (anaphylactische intoxicatie.) Woods en Ghf.sney nemen een
filtreerbaar virus als oorzaak van dit ooglijden aan, Tagliavini een aangeboren
dysfunctie van de schildklier. De schildklier is een orgaan van interne secretie, dat op
de stofwisseling en vooral ook op de leverfunctie een reguleerenden invloed uitoefent.

Ten gevolge van colloidstuwing in de schildklier wordt het increet niet in circulatie
gebracht, kan alzoo de in de lever van belang zijnde verbrandingsprocessen niet
aanzetten en komt het daardoor tot stofwisselingsstoornissen, die wederom maan-
blindheid kunnen doen ontstaan. De aangeboren dysfunctie van de schildklier is aan
bepaalde rassen, streken en voedingsvormen gebonden.

Kollonay zoekt de oorzaak van de aandoening in bacterien-toxinen. Bepaalde
microörganismen woekeren in het darmkanaal en slechts de door deze verwekte
giftstoffen komen in het weefsel van het oog.

Papp noemt als oorzaak giftstoffen (alcaloiden) van de op vochtigen bodem
groeiende planten.

De onderzoekingen van Berrar, Manninger en Guoth leerden, dat de maan-
blii dheid geen ziekte „an und für sich" is. Het lijden berust deels op anaphylactische
verschijnselen, deels zijn ze begeleidingssymptomen van talrijke ziekten. Guoth
schrijft o.a. : Die als Begleitkrankheit auftretenden Augenentzündungen entstehen
nicht immer auf metasiatischen Grunde, sondern im Zusammenhang mit Entzün-
dung- und Nekros?prozessen entstandene Eiweiszabbauproduktc geraten in das
Auge und bewirken hier beim Vorliegen einer Disposition eine Iridozyklitis.

In het gebied waar de embryonale lensvezelen bij elkaar komen (Nahtlinien)
werden door Ueberreiter ¹) bij het paard vaak aangeboren troebelingen gezien.
Deze kunnen verschillende vormen bezitten (Bayer noemde ze Y-staar ; Jakob
Nahtsternrcffexen).

Ook troebele ringvormen werden opgemerkt, alsmede Cataracta polaris anterioi
en Cataracta polaris posterior. De embryonale cataracten zijn scherp begrensd, gelijk-
matig troebel, liggen niet in de lenskapsel, maar subcapsulair in de corticalis (zulks
in tegenstelling met de symptomatische cataracten na Uveitis) en vertoonen geen
verschijnselen die op een afgeloopen ontsteking wijzen.

Onderzoek van de fundus oculi van het rund met den „Neukla" electri-
schen oogspiegel.

Ophthalmoscopisch werden door Hillmann ²) 406 runderen onderzocht met den
electrischen oogspiegel van Neumann-Kleinpaul, voorzien van een blauw daglicht-
gloeilampje. De volgende bevindingen werden door hem gedaan : Uit de papil
ontspringen meestal vier paren groote vaten ; de venen verlaten de papil nabij de
in het centrum gelegen, geoblitereerde art. hyaloidea ; de arteriën en kleinere vaten

1 ) Ueberreiter. Besondere Formen der Embrjionalkatarakt beim Pferd. W ien, lier-
ärztl. Monatsh. 1939, H. 5, S. 135.

2 ) Hillmann. Beiträge zur Kenntnis des mittels Neukla-Augenspiegels untersuchten Augen-
hintergrundes bei gesunden und kranken Rindern. Diss. Berlin 1937.

komen in den regel meer pcripheer uit de papil ; de art. hyaloidea is bij kalveren
tot den achtsten dag na de geboorte op de achterste lensvlakte vast te stellen ; in
zeven gevallen werden colobomen gezien en in één geval exophthalmus en stuwings-
papil ; bij atrophie van de nervus opticus zou geen bleeker worden van de papil
maar een intensiever roodheid daarvan voorkomen ; bij leucose werden geen fundus-
afwijkingen waargenomen.

Bardens beschrijft de keratitis infectiosa bij het rund, die de laatste jaren blijk-
baar in Amerika veel is voorgekomen, wat toegeschreven wordt aan het droge en
warme weer.

Uitstekende resultaten bij de behandeling werden verkregen door injectie van
mengvaccins. Meestal waren 2 inspuitingen voldoende. Toch waren de uitkomsten
blijkbaar niet zoo mooi, of schrijver had behoefte aan een middel voor locale behan-
deling. Dit heeft hij gevonden in het mercurochroom, een verbinding van fluoresceine,
broom en kwik en waarvan hij een 1—4 % waterige oplossing maakt.

Dcsverkiezende kan men het ook in zalfvorm (5 gr. mercurochroom in 5 cc. water
met 90 gr. lanolin. c. vaselin) voorschrijven.

Morpugo ¹) heeft de ogen van 400 runderen onderzocht en de loop nagegaan
der bloedvaten, die met de N. opticus in de retina komen en zich daar vertakken.
Gebruikt werden de ogen van geslachte dieren, waarbij een snede werd gemaakt in
de sclera op een J cm afstand van de cornea, waardoor het gehele voorste deel
van het oog met lens ineens verwijderd kon worden en macroscopisch de bloedvaten
te bekijken waren zonder fixatiemethoden. Hem bleek, dat er een grote variatie
bestond in aantal, lengte en vertakkingen. Meestal waren er 4 arteriën en 4 venen,
maar ook meerdere malen van elk drie. Het aantal vertakkingen varieerde sterk,
geen oog was gelijk, ook niet de ogen van het zeilde dier, al was er wel zoveel over-
eenkomst, dat met vrij grote zekerheid was te zeggen welke ogen bij elkaar hoorden.

Het hoofdsymptoom bij glaucoom is de verhoogde intraoculaire druk. Gelukt
het met de tot nu toe toegepaste onderzoekingsmethoden niet de oorzaak van deze
drukverhooging te onderkennen, dan wordt van primair glaucoom gesproken en
anders van secundair glaucoom. In tegenstelling met den mensch komt het bij dieren
ook op oudere leeftijden daarbij tot vergrooting van de bulbus.

Volgens Uebf.rreiter ²) zou bij den hond een pathologische drukverhooging
voorkomen, welke in klinisch, pathologisch anatomisch en histologisch beeld over-
eenkomt met het glaucoom van den mensch, met dien verstande echter, dat bij dieren
dan een bulbusvergrooting aanwezig is.

De oorzaak van het primair glaucoom bij den mensch is nog duister ; Ueberreiter
is van meening dat deze ook bij den hond voorkomt.

Grieder kwam op grond van zijn onderzoek tot de conclusie dat bij den hond
ieder glaucoom secundair is. Schleich kon dit niet beamen. Ueberreiter wijst er
op dat om zulks uit te maken, onderzoek in vroege stadia noodig is.

Ueberreiter heeft de laatste jaren 76 gevallen van glaucoom bij den hond waar-
genomen ; 20 oogen werden ook histologisch onderzocht.

1 ) Prof. Emilio Morpugo. Osservazioni sui vasi papilläre della retina nel Bos Taurus.
La Clin. Vet. 1939, No. 4, p. 199.

Om een verhoogden intraoculairen druk vast te stellen gebruikt hij de digitale
palpatie; exacter zou zijn de instrumentale bepaling. De tonometrie in zijn huidigen
vorm levert bij den hond evenwel geen juist resultaat op, waarom men zich bij dit
dier op digitaalonderzoek moet verlaten.

Differentiaal-diagnostisch komt keratitis en iritis ter sprake. De acute aanval
wordt vaak voor een keratitis gehouden. Met eserine is bij acute aanvallen vaak
goed resultaat te verkrijgen. Ueberreiter is bij den hond ook tot oogdrukverlagende
operaties overgegaan (o.a. iridectomie, cyclodialyse en trepanatie v. Elliot).

Een glaucoma chronicum simplex is bij den hond tot op heden niet met zekerheid
vastgesteld.

Imachi \') heeft in de nerv. opticus van den volwassen hond, behandeld volgens
de zilvermethode van Kimura, nieuwe eigenaardige, merglooze zenuwvezelen ge-
vonden, welke in gelijk aantal als de merghoudende opticusvezelen aanwezig zijn.
De vezelen verloopen evenwijdig met de opticusas, nu eens afzonderlijk, dan weer
in bundels en vermengen zich met de merghoudende. Omtrent de beteekenis van
deze bevinding zal later mededeeling worden gedaan.

Bij een zilvervos en een Duitschen herdershond werd door Groves -) achter het
derde ooglid nog een rudimentair ooglid opgemerkt ; verwijdering ervan vond
plaats onder locaalanaesthesie.

Deze operatie werd door Madden ¹) met goed resultaat verricht bij een drie jaar
ouden fox-terrier, bij wien een totale congenitale cataract was gediagnostiseerd.

Volgens Brücke ²) bevat de normale cornea een belangrijke hoeveelheid acetyl-
choline. Na doorsnijding van den eersten trigeminustak treedt vermindering van hel
acetylcholinegehalte op; deze vermindering verloopt ongeveer parallel met de
hevigheid van het hoornvlieslijden.

De hoeveelheid van de in de cornea aanwezige onveresterde choline wordt door
de zenuwdoorsnijding niet beïnvloed.

Bij twee gevallen van keratitis neuroparalytica kon door behandeling met acetyl-
choline in oplossing of zalf verbetering worden verkregen.

Schlothauer ³) zag bij dieren, ook bij den hond, veelvuldig myopie ; entropium
werd vaak bij chows-chows gezien (dezelfde waarnemingen worden door ref. gedaan).

Bij keratitis parenchymatosa en uveïtis worden intramusculaire injecties met
steriele koemelk toegepast (bij den hond i—5 c.c. ; bij paard 5—10 c.c. om de Iwec a
drie dagen).

Na hoeveel tijd kan atropine of eserine in oogen van het konijn gebracht
in het vocht van de voorste oogkamer worden vastgesteld ?

Teneinde zulks te kunnen nagaan, werd door Giannantoni ⁶) in de oogen van
konijnen om de twintig seconden één druppel van een 1 % atropine- of eserine-

1 ) Madden. Operation for congenital cataract in the dog. Journ. Am. Vet. Med. Ass.
1938, Nov. p. 330.

2 ) Brücke. %ur Kenntnis der Hornhautschädigung nach Trigeminusverletzung. Klin. YVoch.

3 ) Schlothauer. Some diseases of the eyes of lower animals ; methods of examination,
diagnosis and treatment. Journ. Am. Vet. Med. Ass. 1939, p. 404, No. 4.

⁶) Givnnantoni. Wicwiel ^eit ■ benötigen verschiedene Pharmaka zum Eindringen aus dem
Bindehautsack in die Vorderkammer. Ref. Zentralbl. ges. Ophth. 1939. S. 104.

oplossing gebracht, daarna na bepaalde tijden de conjunctivaalzak met physiolo-
gische keukenzoutoplossing uitgespoeld, vervolgens met een zeer fijne canule wat
kamervocht afgenomen en bij een ander dier in het oog gebracht.

Reeds na i minuut 33 seconden was voor atropine en na 2 min. 1 sec. voor eserine
de reactie op de pupil bij laatstgenoemde dieren positief.

Wanneer het hoornvliesepitheel tevoren was verwijderd, bleek het dringen van
deze stoflcn door de cornea nog sneller te hebben plaatsgevonden.

Prikkeling van de n. oculomotorius doet acetylcholine afscheiden en geeft ver-
nauwing van de pupil ; wordt evenwel veel acetylcholine gevormd, dan kan atropine
dit niet voldoende verdringen en onwerkzaam maken, waardoor geen of onvol-
doende mydriasis tot stand komt.

De laatste jaren is er opnieuw de aandacht op gevestigd, dat levertraan op de
wondgenezing een gunstigen invloed uitoefent.

Darraspen, Chei.le, Florio en Meymandi ¹) hebben daarom sedert enkele
jaren systematisch levertraan gebruikt bij verschillende oogaandoeningen (o.a.
hoornvlieswonden en hoornvlieszweren) van paard, rund, hond, kat en andere
kleine dieren. Vooral zijn perforeerende oogwonden ermede behandeld. Van
belang is voornamelijk hierbij of al of niet infectie zal optreden.

Opgemerkt: wordt, dat gevallen van xerophthalmie bij jonge honden geen zeld-
zaamheid zijn. Bij honden, die verschijnselen van hondenziekte vertoonden, werden
oogaandoeningen gezien, die op indruppelingen van levertraan in het oog gunstig
reageerden. De pijn zou er zelfs minder door worden.

De levertraan werd niet enkel locaal aangewend, maar tevens bovendien vaak
gelijktijdig per os toegediend.

Experimenteel werd voorts vastgesteld, dat vitamine A en D bevattende zalven
een minder goede werking bezaten dan de levertraanzalf.

De lichaamscellen bevatten een eiwitlichaam gluthation, dat het vermogen heeft,
eiwitten in gereduceerden staat te houden ; ook de vitaminen B., en C bezitten dit
vermogen. Vitaminen kunnen echter zoowel bij den opbouw als afbraak werkzaam
zijn.

Szent Györcy heeft aangetoond, dat lens, kamerwater en glasvocht veel vitamine
C bevat en dat dit mede aansprakelijk moet worden gesteld voor het helder houden
van het dioptrische apparaat van het oog door zijn stabiliseerende werking op de
eiwitten aldaar. Daarnaast is ook aangetoond, dat het licht de reductiepotentiaal
verhoogt. Fischer meent, dat de lens zelf vitamine C uit suikers zou vormen. Vitamine
C zou de lens voor cataract behoeden. Naarmate het ouder worden bevat de lens
minder vitamine C en bij de ouderdomscataract vindt men dit vitamine nog slechts
in de lenskapsel.

Bij vitamine A-gebrek ontstaat kcratinisatie en uitdroging o.a. van het hoornvlies-
epitheel ; het cylinderepitheel verandert eerst in plaveiselepitheel en verhoornt dan.

Verder zou het staafjesrood de verbinding zijn tusschen vitamine A en proteïne.
Het pigmentepitheel van de retina bevat veel vitamine A, dat dit afgeeft voor vor-
ming van het staafjesrood.

1 ) Darraspen, Chelle, Florio et Meymandi : Utilisations thérapeutiques de l\'huile
de foie de morue. L\'huile de foie de morue en opthalmologie. Rev. de Méd. Vét., Dec. 1938,
p. 680.

Bij hypoct. vitaminose treedt nyctalopie op ; soms is bij den mensch epidemisch
bij slechte voeding, vooral des winters, o.a. in gestichten en kazernes, nachtblindheid
voorgekomen. Bij leverlijders is de omzetting van carotine in vitamine A in de lever
gestoord.

Seifried *) heeft histologisch de veranderingen van de epilheliën van de lucht-
wegen en den digestietractus nagegaan bij kippen, die op een vitamine A-vrij dieet
werden gehouden. Gevonden werd dat hierbij het te gronde gaande oorspronkelijke
slijmvliesepitheel werd vervangen door een meerlagig verhoornd plaveiselepitheel.
Dit proces leidt tot beschadiging of verwoesting van de plaatselijke beschuttings-
middelen van het weefsel (werkzaamheid trilhaar-epitheel, bactericiede werking
van het slijm), tot gemakkelijk optreden van locale infecties en tot het optreden van
\\ irulente of avirulente infecties. Toediening van vitamine A in het voedsel bracht
bij deze kippen weer herstel ; het verhoornde plaveiselepitheel werd dan weer ver-
vangen door normaal epitheel.

Vitamine A is alzoo een epitheelbeschuttend vitamine. De therapeutische werking
van het vitamine A blijft tot een plaatselijke beperkt ; algemeene infecties worden
er niet door beïnvloed.

Cari.ström en Jonsson ²) trachtten de oorzaak na te gaan, waardoor caviae vooral
in den nawinter sterven aan verschillende infecties of onder verschijnselen van
krampen of verlammingen en brachten deze sterfte in verband met een geringer
weerstandsvermogen door het mogelijk bestaan van een of andere avitaminose. Bij
in die richting ingestelde proeven voedden zij caviae met hooi van verschillende
hoedanigheid tezamen met koolraap in die hoeveelheid, dat een lijden aan avitami-
nose-C als uitgesloten kon worden beschouwd. Enkele series proefdieren kregen
bovendien eene toevoeging van droge gist of levertraan. De uitkomsten hunner
proeven waren als volgt:

Na voeding met hooi van goede hoedanigheid met koolraap bleef de gezondheid
der caviae volkomen goed. Na voeding met koolraap en slecht hooi, dat arm was
aan vitamine-B!, ontstond eene aanzienlijke sterfte na krampen tengevolge van
avitaminose-B! of aan infecties. De aan krampen onderhevige dieren werden met
goed gevolg met aneurin*) behandeld. Toevoeging per dag en per dier van 1.5 gr
droge gist met hoeveelheid B_t van 60 Ï.E. per gr aan het gewone voedsel deed
de sterfte in den nawinter verminderen ; door toevoeging van levertraan verergerde
de toestand. De vitaminebepalingen geschiedden volgens de mcthode-SciiEUNERT.

Düring ³) meent met vit. B, (Betabion) gunstigen invloed te hebben gezien bij
myelitiden (verlamming bij takshonden), bij traumatische paraplegie, bij neuritiden,
bij encephalitis en bij neurogene dermatosen en met vit. G (Cebion) bij bloedingen
in parenchymateuze weefsels (ook bij enteritis, nephritis, cystitis), bij acanthosis
nigricans (aandoening bijnier daarbij ?) en bij diphtherie bij katten.

*) Seifried. Die geweblichen Grundlagen der Infectionsbereitschaf bei Vitamin A-mangel.
Experimentell-histologische l^ntersuchungen bei Hühnern. B. u. M.T.W. 1938, No. 47, S. 720.

³) Düring. Therapeutische Erfahrungen mit Betabion und Cebion. Tierärztl. Rundsch.
1939. No. 7, S. 136.

Urueella abortusbacillen en -agglutininen in melk van koeien die posi-
tieve bloedserumagglutinatie hebben.

Meyer en Huddleson \') onderzochten de melk van 705 koeien waarvan de
bloedserum-titer minstens 1 : 200 was. Bij 273 (38.7 %) waren geen agglutininen
in de melk aantoonbaar. Bij 88 (32.3 %) koeien werd Br. abortus uit de melk ge-
kweekt.

Het bleek dat melk waarin geen agglutininen aantoonbaar waren wel degelijk
Br. kan bevatten. Ook kan het dat Br. in de melk wordt gevonden bij dieren met
negatieve bloedserumreacties.

Onder dezen titel geven Plum en Russeff ¹) eene uitvoerige beschrijving van een
door hen bereid hapteen, dat zij aanduiden onder den naam „Brucellolysaat",
verkregen door behandeling van fijngewreven gedroogde bac. Bang met vloeibare
lucht en onttrekken van het in water oplosbare proteine met alkalisch water. De
bereiding dient te geschieden onder gebruikmaking van gasmasker. Het extract
bezit volgens de schrijvers zeer sterke antigene eigenschappen. Voor bijzonderheden
moge naar het oorspronkelijk artikel, dal in het Engelsch is geschreven, worden
verwezen.

Karkadinovsky verzamelde 34 ratten van drie boerderijen waar runderabortus
voorkwam, uit 11 werd Br. abortus gekweekt.

Fitch en Bishop ³) vingen op besmette bedrijven 66 ratten en kweekten 1 maal,
uit de milt, Br. abortus.

Ratten kunnen dus spontaan geïnfecteerd worden, de mogelijkheid bestaat dus
ook, dat zij de ziekte verspreiden.

Programma van de 88ste Algemeene Vergadering te houden
op Vrijdag 13 en Zaterdag 14 October 1939 in het Jaarbeurs-
gebouw te Utrecht.

Op 31 December 1940 treedt af de secretaris van de Maatschappij,
de heer A. van Heusden ; deze is herkiesbaar.

Op 31 December 1939 treden af de afgevaardigden van de afdeelingen
Groningen—Drenthe, Zuid-Holland, Zeeland en Mil. Paardenartsen,
de heeren H. Venema, J. Kranenburg, L. W. de Waardt en Dr.
J. G. C. van Vlooten ; allen zijn herkiesbaar.

De betrokken afdeelingen worden verzocht, reeds in de Septembcr-
vergadering in de ontstane vacatures te willen voorzien.

Op 31 December 1939 treden af van de Redactie van het Tijdschrift
de heeren Prof. Dr. G. Krediet en Dr. R. van Santen ; op 31 December
1940 de heeren Dr. J. A. Beijers en Dr. C. Bubberman ; allen zijn her-
kiesbaar. Eventuccle candidaten kunnen door de afdeelingen overeen-
komstig art. 75 van het Huishoudelijk Reglement bij het Hoofdbestuur,
dat de verkiezing verricht, worden opgegeven.

Op 31 December 1940 treedt af van den Centralen Raad de secretaris,
de heer K. Schuytemaker ; deze is herkiesbaar.

5. Verkiezing van een voorzitter van de Maatschappij wegens perio-
dieke aftreding van den tegenwoordigen, den heer Prof. Dr. H. Schor-
nagel ; deze is herkiesbaar.

Door de afdecling Gelderland-Overijssel is Prof. Dr. H. Schornagel
wederom candidaat gesteld.

6. Verkiezing van een lid van den Centralen Raad wegens perio-
dieke aftreding van den heer P. J. de Jong ; deze is herkiesbaar.

7. Verkiezing van een plaatsvervangend lid van den Centralen
Raad wegens periodieke aftreding van den heer Dr. J. A. Beijers ;
deze is herkiesbaar.

8. Voorstel van het Hoofdbestuur tot vaststellen van een Bindend
Besluit betreffende de levering van sera en entstoffen, het betrekken van
geneesmiddelen, sera en entstoffen en het verleenen van medewerking.

zal zijn de nn bestaande Bindende Besluiten ten opzichte van sera en
entstoffen in den bestaanden vorm te blijven handhaven.

De vaccinatie per os toch vindt vooral bij de paratyphusbestrijding
meer en meer toepassing. Dit is ook daarom het geval, omdat de sub-
cutane entingen daartegen bij jonge dieren, o.a. kalveren, zilvervossen
en duiven, vaak ongunstige gevolgen hebben en zelfs den dood kunnen
veroorzaken. Ook is het practisch onuitvoerbaar, dat het verstrekken
van die vaccins per os, wat op geregelde tijden moet geschieden, door
den dierenarts zou moeten worden gedaan. Dit zou bovendien voor
den eigenaar zooveel kosten medebrengen, dat het ook daardoor
onuitvoerbaar was.

De vaccinatie door inspuiting bij zilvervossen geeft vaak aanleiding
tot onaangename gevolgen, doordat een vreemde (de dierenarts) die
zou moeten verrichten. De vaccinatie bij duiven zou om economische
redenen alleen dan door dierenartsen uitvoerbaar zijn, wanneer die in
massa zou geschieden, wat in de meeste omstandigheden niet het geval
is. Ook de curatieve entingen bij duiven zullen vaak achterwege moeten
blijven, omdat die veelal bij slechts enkele dieren geschieden en daar-
door veel te hoog in kosten komen. Daarnaast is ook gebleken, dat nu
reeds b.v. in Indië, is overgegaan tot de toepassing van vaccins (anti-
virus) op de huid en op slijmvliezen o.a. bij een vaginitis infectiosa van
het rund.

Het D.B. was van meening, dat aan bovengenoemde bezwaren kon
worden tegemoet gekomen door aanbrengen van wijzigingen in de
bestaande B.B. Daarvoor zou dan noodig zijn dat van de dieren, in dat
besluit genoemd, zouden vervallen de zilvervossen, teiwijl het woord
„vogels" zou moeten worden vervangen door een ander woord of dat
hierop uitzonderingen zouden worden voorgesteld. Ook dient dan bij
de toepassing van het vaccin aangegeven te worden, d.at dit b.v. bij
aanwending per os of via de huid of de slijmvliezen wordt uitgezonderd.

In aansluiting aan bovenstaande was door het D.B. een nieuw B.B.
ontworpen, waarin aan bovengenoemde bezwaren werd tegemoet
gekomen. Tevens werd in dat ontwerp opgenomen het reeds bestaande
B.B. betreffende de levering van sera en entstoffen, welk besluit echter
omgezet werd in den vorm van een verbod.

Het door het D.B. ontworpen besluit is om advies gezonden aan den
Centralen Raad ; het daarop ontvangen schrijven luidt :

,,Dc door U voorgestelde wijziging inzake het B.B. sera en entstoffen
raakt vooral de toekomstige moeilijkheden bij het meerdere gebruik
van sera, vaccins en dergelijke per os.

Zeer zeker zijn er bezwaren, wanneer die persoonlijke toediening
per os uitsluitend moet geschieden door dierenartsen, maar ontheffing
van die bepaling zet de deur open voor iedere willekeurige overtreding
van het dan geldende B.B. voor de sera en entstoffen. Bovendien is het
thans voorgestelde niet alleen in strijd met het vroeger door de Maat-
schappij aanvaarde sera- en entstoffenrapport, maar ook in strijd met

cle thans geldende wettelijke bepalingen dienaangaande. Daarnaast
meent de C.R. dat het overweging verdient, voordat een dergelijke
ingrijpende wijziging in het B.B. sera en entstoffen wordt aangebracht,
het advies in te winnen van het Veeartsenijkundig Staatstoezicht, wat
ons in de toekomst ten opzichte van het gebruik van sera en entstoffen
te wachten staat.

Wat betreft de moeilijkheden bij inenting van vossen en konijnen,
waarbij, wanneer een ander dan den eigenaar in de omgeving van de
dieren zou komen, daardoor de moeder haar jongen zal dooden, is de
meening van den C. R. dat, wanneer aan de goede trouw van deze
bezwaren niet kan worden getwijfeld, er hier een noodzaak is geschapen
om door overmacht het B.B. niet te kunnen volgen. Daarvoor behoeft
het B.B. niet gewijzigd te worden, omdat hier dan de noodzaak aan-
wezig is.

Wat betreft de tweede moeilijkheden waar bij bepaalde inentingen
bij duiven sommige collega\'s hun medewerking niet zouden willen
verleenen en dus de collega, die die enting noodzakelijk acht, daartoe
de entstof direct aan leeken zou willen leveren, daar is hier naar het
oordeel van den C.R. het ongelijk aan de zijde van de niet hun mede-
werking verleenen willende collega\'s en zal de C.R., wanneer de namen
van die collega\'s ter kennis worden gebracht, zich daarover tot hen
wenden. Reden om daarvoor het B.B. te wijzigen bestaat er naar het
oordeel van den C.R. niet.

Resumeerende meent de C.R. U wijziging van het thans geldende
B.B. sera en entstofTen te moeten ontraden."

Bij de behandeling van het ontwerp in de vergadering van het
Hoofdbestuur, bleek dit accoord te gaan met de wijziging in zake de
toediening van vaccins per os, langs de huid of slijmvliezen, echter
onder voorwaarde dat die vaccins alleen verstrekt worden door den
dierenarts. Met de voorgestelde wijziging in zake voor wat verstaan
wordt onder „dieren" ging de meerderheid niet accoord.

Doordat het nu voorgestelde ontwerp-besluit toelaat, dat door dieren-
artsen verstrekte entstoffen door leeken op een slijmvlies worden aange-
wend, kan de oorspronkelijk bestaande uitzonderingsbepaling aangaande
tuberculine vervallen.

BINDEND BESLUIT betreffende de levering van sera en entstoffen,
het betrekken van geneesmiddelen, sera en entstoffen en het verleenen
van medewerking.

sera of entstoffen, bestemd voor gebruik bij dieren, te verkoopen,
ten verkoop aan te bieden, af te leveren, ten geschenke te geven, ten
gebruike te geven of in bruikleen te geven aan anderen dan :

b. dierenartsen, niet-leden van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, apothekers, apotheek-houdende artsen en erkende handelaren
in sera en entstoffen, die de schriftelijke garantie geven, dat deze sera
en entstoffen uitsluitend door dierenartsen zullen worden aangewend.

1. geneesmiddelen, sera of entstoffen te betrekken in eenigerlei vorm
of op eenigerlei wijze, direct of indirect, van, en

2. medewerking te verleenen bij de fabricage, de controle en de
aflevering van geneesmiddelen, sera of entstoffen, direct of indirect,
in den meest ruimen zin, aan :

personen of zaken, gedreven door een natuurlijk persoon, een ven-
nootschap, een vereeniging of stichting, die in Nederland sera of ent-
stoffen, bestemd voor gebruik en aanwending bij dieren, verkoopen,
ten verkoop aanbieden, afleveren, ten geschenke geven, ten gebruike
geven of in bruikleen geven aan anderen dan :

b. dierenartsen, niet leden van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde, apothekers, apotheek-houden artsen en erkende handelaren in *
sera, entstoffen en geneesmiddelen, die de schriftelijke garantie geven,
dat deze sera en entstoffen uitsluitend door dierenartsen zullen worden
aangewend.

Als „Dieren" worden voor de toepassing van bovenbedoelde verbods-
bepalingen beschouwd : eenhoevige en herkauwende dieren, varkens,
honden, pelsdieren, katten, konijnen en vogels.

Als „Serum" wordt voor de toepassing van bovenbedoelde verbods-
bepalingen beschouwd : bloedwei, welke redelijker wijze moet worden
geacht bestemd te zijn om bij dieren te worden ingespoten, ook indien
deze bloedwei is gedroogd en niet van bloedlichaampjes of fibrine, of
van beide, is ontdaan of indien daaraan chemische stoffen zijn toege-
voegd.

Als „Entstof" wordt voor de toepassing van bovenbedoelde verbods-
bepalingen beschouwd : elke stof, die redelijker wijze moet worden
geacht bestemd te zijn ter voorkoming, genezing of onderkenning van
besmettelijke ziekten bij dieren, door in het lichaam verweerstoffen op
te wekken.

ten aanzien van entstoffen, waarvan aanwending per os, op de huid-
of op slijmvliezen geschiedt; deze entstoffen mogen echter alleen worden
verstrekt op voorschrift van en door een dierenarts.

Dit bindend besluit is, met inachtneming van het bepaalde in art. 64
van het Huishoudelijk Reglement, van kracht van 1 December 1939
tot i Januari 1945.

g. Voorstel van het Hoofdbestuur om, zoo door de Algemeene
Vergadering bovenstaand Bindend Besluit wordt aangenomen en dit
bij referendum bekrachtigd is, in te trekken met ingang van i December
1939 de twee nu bestaande bindende besluiten betreffende de levering
van sera en entstoffen en betreflende het betrekken van geneesmiddelen,
sera en entstoffen en het verleenen van medewerking.

10. Voorstellen van het Hoofdbestuur tot wijziging van Statuten en
Huishoudelijk Reglement van de Maatschappij.

Deze voorstellen met hun toelichting zijn vervat in een afzonderlijk
bijvoegsel bij het Tijdschrift van 1 Augustus en zijn met dat Tijdschrift
aan alle leden toegezonden.

11. Voorstel van het Hoofdbestuur om, zoo bij inzending van de
Statuten voor goedkeuring mocht blijken, dat daarin een enkele
redactiewijziging moet worden aangebracht, dit te machtigen, tot
aanbrengen van die wijzigingen over te gaan.

Mocht bij inzending der Statuten blijken, d.at een enkele redactie-
wijziging noodig is alvorens tot goedkeuring zal kunnen worden over-
gegaan, dan zou zonder deze machtiging dat alleen kunnen geschieden
door de Algemeene Vergadering.

12. Voorstel van het Hoofdbestuur, om bij aanneming van de voor-
stellen tot wijziging van het bestuur van de Maatschappij reeds nu tot
benoemen van twee nieuwe leden in het nieuwe Hoofdbestuur over te
gaan.

Worden op de Algemeene Vergadering de voorstellen tot wijziging
van het bestuur van de Maatschappij aangenomen, dan worden deze
eerst van kracht nadat op de Statuten de Koninklijke goedkeuring ver-
kregen is. Dit zal vermoedelijk zijn Januari—Februari 1940.

Omdat het Dagelijksch Bestuur de uitbreiding van 3 tot 5 leden van
belang acht, zou het daartoe zoo spoedig mogelijk na de goedkeuring
der Statuten willen overgaan. Worden op deze vergadering die nieuwe
leden niet gekozen, dan zou daarmede öf gewacht moeten woorden tot
de Algemeene Vergadering van 1940 óf daarvoor een bijzondere Alge-
meene Vergadering moeten worden belegd.

Het Dagelijksch Bestuur heeft dan ook reeds in het Tijdschrift van
i April 1939 deze aangelegenheid onder de aandacht van de afdeelingen
gebracht en aan de afdeelingen verzocht dit in behandeling te nemen
en eventueele candidaten voor het vervullen van die plaatsen op te
geven. Als gevolg daarvan zijn door enkele afdeelingen de volgende
candidaten naar voren gebracht : de heeren S. Kingma Hzn., Menaldum,
J. A. J. M. Kirch, \'s-Hertogenbosch, J. Kranenburg, Klaaswaal, Dr.
A. A. Overbeek, Rotterdam, E. Rutgers, Vriezenveen en H. Venema,
Bedum.

Teneinde zekerheid te hebben dat tegen deze verkiezing geen be-
zwaren kunnen worden ingebracht, heeft het Dagelijksch Bestuur
daarover een juridisch advies ingewonnen. Volgens dit advies kan tot
die verkiezing zonder bezwaren worden overgegaan.

Van de afdeeling Utrecht is na behandeling in haar laatste vergade-
ring het volgende voorstel ingekomen :

Daar de afdeeling het voortbestaan van de Veterinaire Week zeer op
prijs stelde, kwam zij in verband met het fïnaricieele gedeelte van die
Week tot het volgende voorstel .

,,ie. Het Hoofdbestuur trekt jaarlijks een klein bedrag op de begroo-
ting uit, zoodat na drie jaar voldoende aanwezig is, om de Veterinaire
Week krachtdadig te steunen.

2e. Voor bezoekers van de Veterinaire Week stelle men een verplicht
lidmaatschap in van b.v. ƒ1.—."

Het Hoofdbestuur vindt geen aanleiding om aan het eerste verzoek
van de afdeeling te voldoen. Wordt over enkele jaren wederom tot het
houden van een Veterinaire Week besloten, dan vertrouwt het H.B.
ook dan wel, zonder het vormen van een fonds, aan een verzoek tot
fmancieelen steun te kunnen voldoen.

Wat het tweede verzoek betreft, hiertoe kan het H.B. niet overgaan ;
doordat de Veterinaire Week gegeven wordt door de Faculteit voor
Veeartsenijkunde geheel buiten de Maatschappij om, kan de Maat-
schappij geen voorwaarden stellen voor eventueele deelname aan die
Week.

14. Verslag van den toestand van de Maatschappij, van hare geld-
middelen, van het van EsvELüfonds, van het Ondersteuningsfonds en
van de Acta Veterinaria Neerlandica, waarvoor verwezen wordt naar
dit nummer van het Tijdschrift.

In de volmachten der afdeelings-afgevaardigden behooren niet alleen
het aantal, maar ook de namen van de leden, die op de afdeelings-
vergadering hun stem uitbrachten, te worden vermeld. Zijn niet alle
opgegeven leden bij de stemming over een bepaald agendapunt aan-
wezig geweest, dan behoort dit ook in de volmacht te worden vermeld ;
deze leden zijn dan gerechtigd bij dat punt nog op de algemeene ver-
gadering te stemmen.

De volmachten der afgevaardigden worden vóór de vergadering bij
den secretaris ingediend ; indien mogelijk verdient het aanbeveling
deze uiterlijk eenige dagen vóór de vergadering aan het adres van den
secretaris, In de Betouwstraat 30, Nijmegen, in te zenden.

Vrijdagavond ongeveer half zeven gemeenschappelijke maaltijd in
het Jaarbeursgebouw a ƒ3.— per persoon ; aangifte hiervoor kan ge-
schieden bij den secretaris, liefst vóór Woensdag 11 October.

Wetenschappelijke vergadering in de groote dinerzaal van het Jaar-
beursrestaurant.

3. Dr. J. G. C. van Vloten, Utrecht, over „Bescherming van dieren
tegen strijdgassen".

4. N.V. Nedigepha, Amsterdam. Vertooning van de geluidsfilm van
de „Behringwerke" over de „bestrijding van de steriliteit bij paard
en rund".

Rekening en Verantwoording van de Maatschappij voor Diergeneeskunde over het jaar 1938.

Aan contributies :
692 leden è ƒ 24.—
34 „ è - 20.—
20 „ & - 15.—
3 „ A - 12.—
30 cand.

Rekening en Verantwoording van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Deel 65. Jaargang 1938,

Subsidie Mij. v. Diergeneeskunde............................................................ƒ 9.000.—

Opbrengst abonnementen, verkochte exemplaren..................................- 1.577.96

Opbrengst advertenties iste h.j. ƒ390.96
Opbrengst advertenties 2de h.j. - 341.38

Ontvangst van derden................................................................................- 187.03

Rekening fa. J. van Boekhoven iste h.j. ƒ 4.197.92
Rekening fa. J. van Boekhoven 2de h.j. -4.516.56

Honorarium medewerkers ..........................................................................- 1.518.20

Honorarium vertalingen..............................................................................- 169.95

Verschotten ..................................................................................................- 268.90

Nadeelig saldo 1937....................................................................................- 7²7-\'8

FINANCIEEL VERSLAG VAN HET TIJDSCHRIFT VOOR DIERGE-
NEESKUNDE. Deel 65, Jaargang 1938.

Het jaar 1938 is voor het Tijdschrift, gezien uit een financieel oogpunt, gunstig
geweest. Hiertoe hebben verschillende omstandigheden bijgedragen.

De uitgave voor dezen jaargang was begroot op 84 vel. Deze is gebleven op 82^ vel
zonder dat daardoor artikelen of referaten langer dan onder gewone omstandigheden
hebben behoeven te wachten.

Bij de begrooting voor dit jaar was een post uitgetrokken van ƒ 600.— voor hono-
raria van Redactie en administratie. Doordat echter Dr. Vrijburg op 1 Juli aftrad
als lid en secretaris van de Redactie en nadien het secretariaat van de Redactie
verzorgd werd door het secretariaat van de Maatschappij, gaf dat een vermindering
van uitgaven van ƒ300.—.

In het algemeen zijn de uitgaven van de verschillende posten als honoraria mede-
werkers, vertalingen en typewerk gebleven onder de begrooting, wat voor een ge-
deelte zijn oorzaak vindt in het feit dat de uitgave bijna 2 vel kleiner is.

De post honorarium vertalingen is minder doordat Prof. Dr. Ö. Nieschulz zich
belangeloos beschikbaar heeft gesteld voor de vertalingen in het Duitsch, terwijl
nu het typewerk geschiedt op het secretariaat der Maatschappij.

De post verschotten is niettegenstaande de uitbreiding van de Redactie van 3 tot
5 leden ook nog ƒ 100.— gebleven beneden de begrooting.

Een tegenvaller in de uitgave was, dat in den loop van het jaar de velprijs voor
het Tijdschrift verhoogd is moeten worden van ƒ 90.— op ƒ 93.75, dit in verband
met het verhoogen van het uurloon in de typografie met 3 cent, hetgeen overeen-
komstig het loopende contract is. Daardoor is de rekening met de firma van Boek-
hoven ook iets verhoogd geworden.

Wat de inkomsten betreft is de post opbrengst abonnementen ruim ƒ 200.— lager
dan de begrooting, waar tegenover staat, dat de post opbrengst advertentiën dit
jaar voor het eerst sinds jaren een stijging heeft doen zien. Deze post is ruim ƒ 200.—
boven de begrooting. De post opbrengst van derden is ruim ƒ 100.— gebleven onder
de begrooting.

Een en ander heeft tot gevolg gehad, dat de exploitatie 1938 sluit met een batig
saldo van ƒ 504.88. Aangezien echter dit jaar begonnen werd met een nadeelig
saldo van ƒ 727.18 en door de Redactie besloten was, dit nadeelig saldo op nieuwe
rekening over te brengen, sloot de afrekening over 1938 nog met een nadeelig
saldo van ƒ222.30.

Ware die verhooging van den velprijs niet noodig geweest, dan zou dat nadeelig
saldo bijna geheel over dit jaar zijn ingeloopen.

De exploitatie van het Tijdschrift over de laatste 5 jaren geeft de volgende cijfers
te zien :

Niettegenstaande de verhooging van den velprijs is de „kostprijs per vel" toch
ongeveer hetzelfde gebleven als de beide voorgaande jaren.

Namens de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
De Penningmeester,
w.g.: A. van Heusden.

Subsidie Maatschappij voor Diergeneeskunde ..
Opbrengst abonnementen, verkochte exemplaren

Bij het indienen van de begrooting voor 1939 was door de Redactie aan het Hoofd-
bestuur voorgesteld om de tijdelijke korting op het honorarium voor medewerkers
van artikelen, welke korting 20% bedraagt, te laten vervallen, terwijl dan het hono-
rarium voor referaten zou gebracht worden van f 1.50 op f 2.- per bladzijde.
Het Hoofdbestuur had gemeend voor het jaar 1939 alleen te moeten overgaan
tot verhooging van het honorarium voor referaten, terwijl het voor het intrekken
van dc korting voor de artikelen nog wilde afwachten dc afrekening van de uitgaven
over 1938.

Nu deze afrekening niet ongunstig geweest is, stelt de Redactie aan het Hoofd-
bestuur voor om ook de 20% korting op de artikelen te doen vervallen. In verband
daarmede is de post honorarium medewerkers verhoogd tot f 1900. —.

De post kosten voor zetten, drukken, enz. is in verband met de verhooging van den
velprijs van ƒ 90.— tot f 93.75 verhoogd geworden met ƒ 275.—.

In verband met de uitkomsten over 1938 zijn de posten voor overdrukken, ver-
talingen en verschotten verlaagd. De post porti is verlaagd in verband met de sinds
i April 1939 ingetreden verlaging van het tarief voor drukwerk.

Doordat de post overdrukken verlaagd is, is bij de ontvangsten de post ontvangst
van derden ook verlaagd, terwijl de posten opbrengst abonnementen en opbrengst
advertenties gebracht zijn in overeenstemming met de uitkomsten 1938.

Bij een door de Maatschappij te verleenen subsidie van ƒ 8750.— vertrouwt de
Redactie op bovengestelde wijze voor 1940 de uitgave van een Tijdschrift groot 84 vel
te kunnen bewerkstelligen.

Namens de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
De Penningmeester,
w.g.: A. van Hf.usden.

Subsidie van de Maatschappij voor Diergeneeskunde..........................ƒ 700.—

Opbrengst advertenties ..............................................................................- 84.80

Opbrengst verkochte exemplaren..............................................................- 124.91

Totaal aan uitgaven ..................................................................................ƒ 9²7-43

Totaal aan ontvangsten..............................................................................9°9-7\'

Doordat enkele onderdeden iels uitgebreider geworden zijn, maar vooral doordat
in dit Jaarboekje opgenomen zijn de aangifte voor de inkomstenbelasting en een
gedeelte van het Rijksreisbesluit 1916, welke beide een vermeerdering van ³/₄ vel
geven, is het Jaarboekje ruim 1 vel grooter geworden dan begroot was. Dit in verband
met de verhooging van den velprijs door de verhooging van het uurloon in de typo-
grafie is oorzaak, dat de kosten van het drukken enz. ruim ƒ 80. boven de begrooting
gegaan zijn.

Daar tegenover staat, dat de opbrengst van advertenties en verkochte exemplaren
ongeveer ƒ 60.— hooger is dan hetgeen begroot was, zoodat het geheele tekort
beperkt blijft tot een bedrag van ƒ 17.72, in welk bedrag door de Maatschappij
voorzien is.

Daar de kosten van drukken enz. door de eenigszins grootere uitgave ƒ 85.—
hooger gesteld moeten worden, is de subsidie van de Maatschappij gebracht van ƒ700
OP ƒ 75°-—■

Terwijl gedurende dit verslagjaar geen wijzigingen optraden in de samenstelling
van Dagelijksch Bestuur en Hoofdbestuur, had de voorzitter op de eerste vergadering
van het H.B. toch nog enkele nieuwe leden te installeeren. Als nieuw lid in het
D.B. was met ingang van i November 1937 reeds opgetreden Dr. C. Brands te Mil-
ligen ; als nieuwe leden in het H.B. werden welkom geheeten Dr. J. Buitenhuis te
Almelo en Dr. R. van Santen te Nijmegen, afgevaardigden van de afdeelingen
Overijssel en Gelderland-Overijssel.

Het H.B. vergaderde dit jaar 4 maal en wel op 19 Februari, 30 April, 16 Juli en
14 October. Van deze vergaderingen is een kort verslag verschenen in de Tijdschrift-
nummers van 15 April, blz. 409, 1 Juni, blz. 576, 1 September, blz. 904en 1 December,
blz. 1239. Voor de bijzonderheden over hetgeen op die vergaderingen behandeld
is, wordt naar die nummers verwezen, terwijl toch ook nog verschillende van die
onderwerpen in den loop van dit verslag vermeld zullen worden.

Zoowel ter voorbereiding van de vergaderingen van het H.B. als ter afdoening
van verschillende loopende zaken vergaderde het D.B. meerdere malen. Daarnaast
hadden nog vaak besprekingen plaats tusschen voorzitter en secretaris.

Van de leden van het H.B. traden op het eind van het verslagjaar af de afgevaar-
digden van de afdeelingen Friesland, Utrecht en Limburg : de heeren S. Kingma
Hzn., J. H. ten Thije en H. J. H. Sala. Van dezen was alleen de heer Kingma
herkiesbaar, hetgeen ook geschied is. Voor de beide overige afdeelingen werden met
ingang van 1 Januari 1939 aangewezen de heeren Prof. Dr. G. M. van der Plank
en L. M. J. Flamand. Bovendien bedankte de afgevaardigde van de afdeeling
Overijssel, de heer Dr. J. Buitenhuis, aan het eind van het jaar omdat hij door
verandering van werkkring die afdeeling had verlaten. In zijn plaats werd aangewezen
de heer G. S. E. Vf.gter.

Een woord van dank voor hetgeen door de aftredende leden in het belang van de
Maatschappij, hetzij in hun langer, hetzij in hun korter lidmaatschap van het H.B.
gedaan is, is hier zeker op zijn plaats. Dit betreft in het bijzonder den heer ten Thije.
die eerst zitting had in het H.B. als afgevaardigde van de afd. Utrecht, daarna als
secretaris en tenslotte weder als afgevaardigde van zijn afdeeling. Een vergadering
zonder de gewaardeerde medewerking van den heer ten Thije is in vele jaren niet
voorgekomen.

Er werd dit jaar zooals gewoonlijk één Algemeene Vergadering gehouden. Deze
87e vergadering had plaats te Utrecht en wel op 14 October wat betreft het huis-
houdelijk gedeelte en op 15 October wat betref\' het wetenschappelijk gedeelte.

Op het huishoudelijk gedeelte werd de onder-voorzitter Dr. C. Brands, die door
tusschentijdsche verkiezing reeds weder aan de beurt van aftreden was, herkozen.
Dit zelfde geschiedde ook met het periodiek aftredend lid van den Centralen Raad,
den heer H. R. Wigersma.

Door het H.B. was ingediend een voorstel tot vaststelling van een bindend besluit
regelende de medewerking van en de afname door dierenartsen, leden van de Mij.,
bij verkoop enz. door personen of zaken van sera en entstoffen aan niet-dierenartsen.

Na het bekend worden van dit voorstel door opname in het programma van de
Algemeene Vergadering, waren er juridische bezwaren gemaakt tegen de samenstel-
ling van dit voorstel. Na overleg werd daarna op de Algemeene Vergadering dooi
het H.B. een nieuw ontwerp voorgesteld, dat aan die bezwaren in hoofdzaak tegemoet
kwam. Behoudens een kleine wijziging werd dit nieuwe ontwerp met algemeene
stemmen aangenomen, terwijl het bij het daarop gehouden referendum met op 2 na
der uitgebrachte stemmen werd bekrachtigd. Voor kennisname van dit bindend
besluit wordt o.m. verwezen naar het Diergeneeskundig Jaarboekje 1939, blz. 31.

Door de afd. Zuid-Holland waren een tweetal voorstellen ingediend. In het
eerste voorstel werd aan de Algemeene Vergadering gevraagd te besluiten om
aan het H.B. te verzoeken, vóór de eerstvolgende Algemeene Vergadering te komen
met voorstellen tot wijziging van Statuten en Huishoudelijk Reglement, zoodanig,
dat beslechting van geschillen zooals dit thans geschiedt door den Centralen Raad,

in het vervolg tevens, althans in eerste instantie, zal geschieden door gewestelijke
of afdeelingsraden.

Het tweede voorstel beoogde een wijziging van art. 36 van het Huish. Regl.,
waardoor het mogelijk zou worden het secretariaat van den Centr. Raad op te dragen
aan den algemeenen secretaris.

In het door het H.B. uitgebrachte prae-advies op het eerste voorstel vroeg het
H.B. aan de Algemeene Vergadering machtiging lot benoemen van een commissie,
waaraan zal worden opgedragen te onderzoeken of de artikelen van Statuten en
Huish. Regl., regelende de werkwijze en de bevoegdheden van den Centr. Raad,
nog onveranderd gehandhaafd kunnen blijven. Zoo niet, dan werd aan de commissie
verzocht een rapport uit te brengen, waarin eventueele voorstellen tot wijziging
en verbetering zijn vervat.

In het prae-advies op het tweede voorstel adviseerde het H.B., hangende de
voorstellen tot herziening, voor het jaar 1939 daarover geen beslissing te nemen,
maar den toestand te laten zooals die nu is.

De vergadering vereenigde zich met algemeene stemmen met de prae-adviezen
op deze voorstellen, door het H.B. uitgebracht.

Als leden dier commissie zijn door het H.B. verzocht: als voorzitter de voorziter
der Mij., Prof. Dr. H. Schornagel, als leden de voorzitter van den Centr. Raad,
de heer C. Tenhaeff, verder de heeren Dr. A. A. Overbeek en J. A. J. M. Kirch,
resp. voorzitter en secretaris van de commissie, die het nu bestaande reglement
ontworpen heeft. J. H. ten Thije als oud-secretaris der Mij. en als secretaris der
commissie de heer A. van Heusden.

Door den voorzitter der Mij. werd daarop voor de commissie machtiging gevraagd
om, zoo dit noodig mocht blijken, Statuten en Huish. Regl. in hun geheel onder
handen te kunnen nemen, welke machtiging werd verleend.

Met gebruikmaking van art. 51 van het Huish. Regl. was door de afd. Noord-
Holland een voorstel ingediend tot wijziging van alinea 4 van art. 27 van dat regle-
ment, waardoor het mogelijk werd, dat een lid van het D.B., dat verkozen was in een
tusschentijdsche vacature, in plaats van zooals nu slechts 1 maal, 2 maal herkiesbaar
zou zijn. De afdeeling achtte den zittingsduur in het eerste geval te kort.

Dit voorstel, dat voldoende ondersteund werd, werd met algemeene stemmen
aangenomen. Daardoor zal het in de eerste plaats mogelijk zijn, dat de op 31 Decem-
ber 1939 aftredende voorzitter nog 1 maal herkiesbaar is.

Bij de behandeling van de rekening en verantwoording van de Mij. was door
de afd. Noord-Holland een voorstel ingediend, hierop neerkomende, dat door de
Algemeene Vergadering besloten werd, het kapitaal van de Mij. onaantastbaar te
verklaren en als gevolg daarvan het voorstel om het nadeelig saldo, in 1937 ontstaan
in verband met de feesten bij de herdenking van het 75-jarig bestaan van de Mij.,
weg te werken door een hoofdelijken omslag.

Met groote meerderheid van stemmen werd het voorstel tot heffen van een hoof-
delijken omslag verworpen, terwijl uit de vergadering bleek, dat die zooveel ver-
trouwen stelde in het H.B., dat dit niet zonder groote noodzakelijkheid tot het aan-
tasten van het kapitaal zou overgaan.

De verslagen van den toestand van de Mij., van haar geldmiddelen en die van
het van Esveld-fonds, van het Ondersteuningsfonds, van de Acta Veterinaria Neer-
landica, allen over 1937, werden daarop goedgekeurd, evenals de ontworpen begroo-
ting voor 1939.

In den vooravond vereenigden verschillende leden der Mij. zich aan een ge-
meenschappelijken maaltijd, waarna gegaan werd naar een reünie, die door den
Diergeneeskundigen Studenten-Kring aangeboden werd aan de leden van de Mij.
en hunne dames. Op die reünie werd het eerste gedeelte verzorgd door den tandarts-
cabaretier Chiel de Boer, terwijl daarna gelegenheid bestond tot dansen. Vele
leden van de Mij. hebben met hunne dames van dit aanbod van den D.S.K. een
dankbaar gebruik gemaakt.

Op het wetenschappelijk gedeelte van deze vergadering, dat plaats had op 15 Oc-
tober, werden de volgende voordrachten gehouden :

Prof. Dr. A. Klarenbeek, Utrecht, over ,,De hedendaagsche geneesmiddelen-
voorziening" ;

Prof. Dr. L. de Blieck, Bilthovcn : ,.Welke methode van tuberculinatie moet in
Nederland worden toegepast?";

De rede van den voorzitter zoowel als de voordrachten van Prof. Klarenbeek
en Prof. Roos zijn in het Tijdschrift opgenomen.

Voor dc notulen van deze Algemeene Vergadering wordt verwezen naar het
Tijdschrift van 15 November blz. 1169.

Door het D.B. was op 12 Februari in het Jaarbeursgebouw te Utrecht een buiten-
gewone bijeenkomst belegd, waarop door Dr. H. S. Frenkel mededeeling werd
gedaan over de verrichte onderzoekingen in verband met het mond- en klauwzeer
en de daarbij bereikte resultaten. Na afloop werd door Dr. Frenkel nog een film
vertoond, die een duidelijk beeld gaf van de gevolgde viruskweekmethode. Deze
bijeenkomst was druk bezocht. Voor kennisname van den inhoud van de voordracht
en van de daarop gevolgde uitvoerige discussie wordt verwezen naar het Tijdschrift
van 15 Maart blz. 264.

Dc Mij. nam dit jaar een werkzaam aandeel aan de organisatie van de ge Neder-
landsche Landbouwweek, gehouden van 4 t/m. 8 Juli te Wageningen. Op den
8en Juli werd gedurende den voormiddag een voordracht gehouden door Dr. H. S.
Frenkel over de tot nu toe verrichte onderzoekingen in verband met het mond-
en klauwzeer en de daarbij bereikte voorloopige resultaten en een voordracht door
Prof. Dr. G. M. van der Plank over „Erfelijkheid en ziekte". Na afloop van de
eerste voordracht werd nog een film vertoond.

Door het H.B. is in den loop van de maand Juli de volgende prijsvraag uitge-
schreven : ,.Dc Maatschappij voor Diergeneeskunde vraagt een vergelijkend onder-
zoek van de economische gebruikswaarde van hel paard tegenover die van den motor".
Aan deze prijsvraag kan worden deelgenomen door Nederlandsche dierenartsen
en door studenten aan de Veeartsenijkundige Faculteit. Commissie van beoordeeling
zijn de heeren Prof. Dr. G. M. van der Plank, Dr. C. Brands en J. Kranenburg,
terwijl antwoorden moeten worden ingezonden bij het secretariaat der Mij. vóór
i October 1939.

Bij gelegenheid van de herdenking van het 75-jarig bestaan der Maatschappij
in 1937 was door den voorzitter der Mij. gewezen op de noodzakelijkheid van
aansluiting tusschen de Landbouworganisaties en onze Mij., door welke aansluiting
beider belangen zouden worden bevorderd ; door de Commissie voor onderzoek
en bestrijding der kwakzalverij was aan het H.B. het verzoek gedaan om ter uit-
voering\' van de in haar in 1934 uitgebracht rapport uitgesproken wenschen, zich
in verbinding te stellen met de D. B. van de Drie Centrale Landbouworganisaties.
Een en ander had tot gevolg dat, na een voorbereidende bespreking met den voor-
zitter dier organisaties, den heer J. L. Nysingh te De Wijk, een tweetal vergaderingen
zijn gehouden met dc Dagelijksche Besturen van de 3 C.L.O., het D.B. van den
Algemeenen Nederlandschen Zuivelbond (F.N.Z.) en het D.B. onzer Mij. Als resultaat
van dc besprekingen op die vergaderingen is besloten tot het oprichten van een
niet-officieele commissie van advies, bestaande uit 6 leden, waarvan door elk der
landbouwvereenigingen en door den F.N.Z. één lid en door onze Mij. twee leden
zouden worden aangewezen. Deze Commissie, de „Veterinaire Gezondheidscom-
missie", zal zich in het bijzonder bezig houden met het bespreken van aangelegen-
heden, die zoowel de belangen van den landbouw als die van de veeartsenijkunde be-
treffen. Zij is een zuiver adviseerende commissie, die alleen voorstellen zal doen
aan de besturen der samenwerkende organisaties, waarna deze zich eventueel tot
de bevoegde autoriteiten zullen wenden.

Voorzitter der Commissie is de heer J. L. Nysingh, secretaris de heer A. van Heus-
df.n. De Mij. is in deze Commissie vertegenwoordigd door voorzitter en secretaris.

Nadat door het H.B. bij schrijven aan den Minister van Binnenlandsche Zaken
gewezen was op de wenschelijkheid, dat er zou worden overgegaan tot het geven
van richtlijnen voor de bescherming van den veestapel tegen luchtaanvallen, werd
door dezen Minister, na overleg met den Minister van Economische Zaken, goed-
keuring gehecht aan een voorstel van den Inspecteur voor de bescherming van de
bevolking tegen luchtaanvallen, om voor het vaststellen van die richtlijnen een huis-
houdelijke commissie te benoemen, waarbij van den steun en de voorlichting van
onze Mij. een dankbaar gebruik zou kunnen worden gemaakt. In overleg met ge-
noemden Inspecteur heeft het H.B. een viertal leden, n.1. de heeren Dr. S. Ferwerda,
Dr. R. H. van Gelder, Dr. J. G. C. van Vloten en M. Karsemeijer, aangezocht
om deel van die Commissie uit t? maken.

Namens den Veeartsenijkundigen Dienst heeft de Adjunct-Directeur, de heer
E. J. A. A. Quaedvlieg, zitting in deze Commissie. De Commissie is in den loop
van dit jaar nog niet met haar arbeid gereed gekomen.

Hel D.F. van Esvcld-fonds zag de rente van zijn kapitaal door den verlaagden
rentevoet terugloopen tot ƒ 558.—. Daardoor blijft die rente onder de grens van
J 700.—, die gesteld was bij de laatste herziening van het reglement van dat fonds;
van de rente kan nu geen bijdrage meer worden gegeven in het Ondersteuningsfonds.
Zoolang dus geen herziening van dat reglement heeft plaats gehad en dit kan niet
geschieden vóór in 1943, zal dus de rente, behoudens dan voor uitgave voor onder-
steuning van wetenschappelijkcn arbeid, alleen gebruikt mogen worden voor kapitaal-
vorming.

Het kapitaal van het Ondersteuningsfonds ging nog ongeveer ƒ 1400.— vooruit
en gaat nu tegen de ƒ 14.000. . Nu dit fonds de eerste jaren de bijdragen van het
van Esveldfonds zal moeten missen, is er door het D. B. een beroep gedaan op de
verschillende afdeelingen van de Mij. om daarv an naast de bijdrage van de Mij. &
J 1000.- vrijwillige bijdragen te mogen verkrijgen. Met voldoening kan worden
geconstateerd, dat alle afdeelingen aan dat verzoek voldaan hebben. Hierdoor zijn
wel de persoonlijke vrijwillige bijdragen verminderd, maar het eindcijfer der vrij-
willige bijdragen toonde toch een behoorlijke vooruitgang.

Gedurende dit jaar werden wederom een tweetal ondersteuningen verleend tot
een gezamenlijk bedrag van ƒ 900.—.

Het fonds van de Acta Veterinaria Neerlandica ging door de opbrengst van enkele
verkochte nummers nog iets vooruit en bedroeg op 1 Januari 1939 ongeveer ƒ 350.—.

Het verslag van den Centr. Raad, uit te brengen door den secretaris van dien Raad,
zal afzonderlijk achter dit verslag worden opgenomen.

Door de Commissie voor Post-Universitair Onderwijs werden dit jaar geen cur-
sussen georganiseerd. Wel werd door haar ten dienste van de afdeelingsbesturen
een handleiding vastgesteld, bevattende een lijst van sprekers en onderwerpen,
waarover de afdeelingen zich rechtstreeks met de sprekers in verbinding kunnen
stellen. Deze lijst is opgenomen in het Tijdschrift van 1 October blz. 1006, terwijl
nog een aanvulling ervan voorkomt in het nummer van 1 November blz. 1121.

Door de Commissie voor onderzoek en bestrijding der kwakzalverij werden een
drietal vergaderingen gehouden, waarna verschillende onderwerpen bij het H.B.
in bespreking werden gebracht. Voorzoover van algemeen belang, zijn deze onder-
werpen vermeld in de verslagen van de vergaderingen van het H.B. Ook werd door
de Commissie samengesteld een leidraad voor de bestrijding van de kwakzalverij
in eigen boezem. De voorzitter der Commissie, Prof. Dr. G. Krediet, heeft zich
bereid verklaard, dit onderwerp na aanvrage in de vergaderingen der afdeelingen
te willen bespreken. Tot nu toe heeft nog slechts één afdeeling van dezegelegenh"id
gebruik gemaakt.

In den loop van het vorig jaar was door de Commissie, ingesteld voor het ontwerpen
van een Code voor dierenartsen, een ontwerp-code bij het H.B. ingediend. In verband
met de door het H.B. uitgebrachte bezwaren tegen dat ontwerp, besloot de Commissie,

na gehouden bespreking met het D. B., een nieuw ontwerp samen te stellen. Dit
nieuwe ontwerp is ook reeds bij het D. B. ingediend. In verband echter met de op
handen zijnde herziening van Statuten en Huishoudelijk Reglement, die in hoofdzaak
betrekking heeft op de rechtspraak in onze Mij. en daar dit onderwerp ook een
van de onderdeelen van de Code is, is besloten, met de afwerking van de Code
te wachten totdat die voorstellen tot herziening behandeld zijn.

Van den secretaris van de Groep „Kennis van menschelijke voedingsmiddelen
van dierlijken oorsprong", Dr. J. M. van Vloten te Rotterdam, werd over 1938
het volgende verslag ontvangen :

„Bedroeg het aantal leden der Groep op 1 Januari 1938, 74, aan het einde van het
afgeloopen jaar was dit aantal gestegen tot 104. Niet minder dan 31 nieuwe leden
traden tot de Groep toe, terwijl slechts voor één lid, wegens zijn vertrek naar Indië,
het lidmaatschap geen zin meer had.

In 1938 werden door de Groep twee vergaderingen belegd, welke behoudens
enkele huishoudelijke zaken, vrijwel geheel aan wetenschappelijke voordrachten ge-
wijd waren.

Op de eerste vergadering, gehouden op 5 Februari, werd uitvoerig het onderzoek
van vleeschwaren besproken. Hierbij traden als sprekers op Dr. R. van Santen over
Keuring van vleeschwaren, Dr. C. J. A. Kerstens over Microscopisch onderzoek
van vleeschwaren (met projectie), Dr. A. W. A. Bos over Bacterioscopisch en histolo-
gisch onderzoek van vleeschwaren (met projectie) en Dr. A. Clarenburc over Bac-
teriologisch onderzoek van vleeschwaren in blik. Deze vergadering, waarvoor
introducties op ruime schaal waren verzonden, leverde een oogst van 26 nieuwe leden
op.

De bestuurscompleteering, welke op de vorige vergadering wegens de aanwezig-
heid van slechts enkele leden was uitgesteld, vond thans plaats met het navolgend
resultaat: Dr. C. de Graaf, Utrecht, voorzitter, Dr. J. M. van Vloten, Rotterdam,
secretaris-penningmeester, Dr. Y. M. Kramer, Voorburg, Dr. J. Bosma, Leeuwarden.
L. W. de Waardt, Middelburg en Dr. A. W. A. Bos, Waalwijk.

De tweede vergadering werd gehouden op 12 November. Voor de eerste maal
werd deze najaarsbijeenkomst niet vastgesteld op een der dagen, waarop de alge-
meene vergadering samenkwam, omdat het meerendeel der betrokken bestuurs-
leden de meening was toegedaan, dat het gedeeltelijk samenvallen dezer vergade-
ringen de belangstelling voor de groepsvergadering schaadde. Ook deze bijeenkomst
mocht zich in een goede opkomst der leden verheugen en telde den Hoofdinspecteur
en verschillende Inspecteurs onder hare gasten. Als spreker trad op de heer J. P.
van der Slooten met als onderwerp „De voorbereiding van strafvervolgingen ter
zake van overtredingen der Vleeschkeuringswet". De vele schriftelijk gestelde vragen
over bovengenoemde materie deden de interesse der leden in dezen duidelijk uit-
komen.

De bestuursverkiezing, tengevolge van het periodiek aftreden van Dr. C. de Graaf
en Dr. J. Bosma had tot resultaat, dat eerstgenoemde bij acclamatie werd herbenoemd,
terwijl in de plaats van Dr. Bosma, die zich niet herkiesbaar stelde, de heer S. Stuur-
man werd gekozen. Gezien de omstandigheid, dat laatstgenoemde wegens drukke
werkzaamheden zijn benoeming niet kon aanvaarden, was er aan het einde van het
verslagjaar nog een vacature."

Bij het Bureau voor Plaatsvervanging had dit jaar een groote verandering plaats,
doordat de heer J. H. ten Thije had verklaard, door zijn vele werkzaamheden niet
meer in staat te zijn het directoraat te blijven verrichten ; hij zou dit ongeveer half
October willen overdragen. Dit was een groot verlies voor het Bureau, daar er nie-
mand dan collega ten Thije beter in staat was, doordat hij alle personen zoo goed
kende, als bemiddelaar tusschen de aanvragende collega\'s en de zich beschikbaar
stellende collega\'s op te treden. Noch de pogingen, ingesteld door het H.B. om den
heer ten Thije op zijn besluit te doen terugkomen, noch de pogingen gedaan om

daarvoor een anderen collega, verbonden aan de Faculteit, te vinden, hadden resul-
taat. Er bleef dus tenslotte niets anders over dan den secretaris van de Mij. te ver-
zoeken zich met dat directoraat te willen belasten.

Dat de verdiensten van collega ten Thije ook door de practiseerende dierenartsen,
die zoo vaak van zijn hulp gebruik gemaakt hebben in de 10 jaren dat hij het direc-
toraat verzorgd heeft, erkend werden, is gebleken uit de spontane huldiging die
geschied is door een groep van practiseerende collega\'s, bij welke huldiging als
dank een prachtig schilderij aangeboden werd.

Dat ook de Mij. den heer ten Thije dankbaar is voor het vele dat hij in deze
functie t.o.v. de leden heeft verricht, is gebleken uit de woorden, door den voorzitter
van de Mij. tot hem gericht in zijn rede, uitgesproken bij d-: opening van het weten-
schappelijk gedeelte van de Algemeene Vergadering.

Een verslag van de werkzaamheden van het Bureau zal nog gegeven worden door
den heer ten Thije, welk verslag afzonderlijk achter dit verslag zal worden opge
nomen.

Had het vorig jaar reeds een groote verandering in de Redactie van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde plaats gehad door het bedanken van Prof. C. F. van Oijen
en het uitbreiden van de Redactie van 3 tot 5 leden, dit jaar had wederom een groote
verandering plaats en wel door het bedanken van Dr. A. Vrijburg als lid, secretaris
en administrateur van het Tijdschrift. Al was het de Redactie bekend, dat Dr. Vrij-
burg al eenigen tijd met dat plan tot bedanken rondgeloopen had, toch was het
nog steeds gelukt dit tegen te houden. Nu bleek het echter onherroepelijk, zoodat
Dr. Vrijburg met ingang van 1 Juli afscheid nam van de Redactie.

Kennende de vele werkzaamheden, die door Dr. Vrijburg voor het Tijdschrift
verlicht werden, was het niet gemakkelijk voor hem een opvolger te vinden. Na een
door het H.B. ingesteld onderzoek werd besloten, het secretariaat en de administratie
van het Tijdschrift op te dragen aan den secretaris van de Mij., dien daarvoor dan
een administratieve hulp ter beschikking werd gesteld, welke oplossing ook uit
financieel oogpunt geen bezwaren meebracht. De werkzaamheden van Dr.Vrijburg
werden voor het gedeelte wat betreft het trachten te verkrijgen van referaten uil de
beschikbare ruiltijdschriften overgenomen door den voorzitter der Redactie, Prof.
Dr. Cr. Krediet, terwijl het overige gedeelte zou geschieden door den secretaris
der Mij.

Na het overnemen van deze werkzaamheden is eerst ten volle gebleken, hoeveel
werk door Dr. Vrijburg in het belang van hel Tijdschrift verricht is. Dat ons H.B
daarvan ook overtuigd was, is reeds gebleken uit de bij zijn 7oen verjaardag gedane
benoeming tot eerelid van de Mij. en uit de woorden, gesproken door den voorzitter
van de Mij. bij zijn rede, gehouden in de Algemeene Vergadering. Door de Redactie
werden in het Tijdschrift van 1 Juli woorden van dank en waardeering gesproken
voor het vele dat door Dr. Vrijburg in het belang van het Tijdschrift verricht was.

Ter aanvulling van de plaats van Dr. Vrijburg als lid van de Redactie werd door
het H B. verzocht Dr. C. Bubberman te Schiedam, die deze benoeming aanvaardde.

Het Tijdschrift verscheen dit jaar in een aflevering van 82$ vel. De exploitatie
sloot voor dit jaar met een batig saldo van ƒ 504.88 ; daar het jaar echter begonnen
werd met een nadeelig saldo over 1937, groot ƒ 727.18, sloot de exploitatie nog met
een nadeelig saldo van ƒ 222.30.

Doordat de toelage van de Mij. voor dit jaar nog ƒ 9000.— geweest was en doordat
door het bedanken van Dr. Vrijburg een gedeelte van het honorarium voor de ad-
ministratie niet uitgegeven was, kon dit voordeelig saldo op de exploitatie 1938
ontstaan.

Omdat bij het nieuw aangegane contract voor het drukken van het Diergenees-
kundigjaarboekje de velprijs verlaagd was, kon de toelage van de Mij. terug gebracht
worden tot ƒ 700.— , terwijl de exploitatie, dank zij de verhoogde opbrengst van ad-
vertenties en verkochte exemplaren, nog sloot met een voordeelig saldo van ƒ57.02.

Ook is er geen nieuwe uitgave verschenen van den catalogus van de Bibliotheek der
Vecartsenijkundige Faculteit.

Onze Mij. is dit jaar op verschillende plaatsen vertegenwoordigd geweest. Op
het 13e Internationaal Veeartsenijkundig Congres, dat gehouden werd van 21—27
Augustus te Zürich-Interlaken, was de Mij. vertegenwoordigd door haar voorzitter,
Prof. Dr. H. Schornagel. Door dezen is een verslag van dat Congres gegeven,
welk verslag opgenomen is in het Tijdschrift van 15 September blz. 934.

Eveneens heeft de voorzitter de Mij. vertegenwoordigd op het Vereenigd Inter-
nationaal Tropengeneeskundig en Malaria-Congres, dat van 26 September tot
i October gehouden is te Amsterdam en Rotterdam.

Het Nederlandsch Congres voor Openbare Gezondheidsregeling hield haar
42e bijeenkomst op 15, 16 en 17 September te Maastricht. In het bestuur van dat
Congres, waarvan onze Mij. medebesturende vereeniging is, wordt de Mij. vertegen-
woordigd door den heer J. P. van der Slooten, Utrecht, terwijl Prof. C. F. van
Oijen secretaris is van het congres. Op die bijeenkomst hield de heer P. J. \'t Hooft
P.Jzn., te Den Haag, een voordracht over „Bestrijding der tuberculose onder het
rundvee, mede met het oog op de belangen der volksgezondheid" ; het H.B. werd
op deze bijeenkomst vertegenwoordigd door den secretaris.

De Vereeniging van Artsen-Automobilisten hield haar 14e Algemeene Leden-
vergadering op 26 Mei te Maastricht. Op deze vergadering was de Mij. vertegen-
woordigd door den secretaris.

Het goe Nederlandsch Landhuishoudkundig Congres werd op 25 en 26 Augustus
gehouden te Meppel. Tot de sprekers behoorde o.m. de heer R. P. Sybesma te Heeren-
veen met de voordracht : „Moet de bestrijding van de sarcoptesschurft bij het rund
wettelijk of vrijwillig worden geregeld ?"

In verband met het gelijktijdig gehouden Internationaal Veeartsenijkundig
Congres was de Maatschappij op dit Congres niet vertegenwoordigd.

Op de Algemeene Vergadering van het Kon. Ned. Landbouw-Comité, gehouden
op 21 October te Den Haag, was de Mij. vertegenwoordigd door den voorzitter.

Bij de Nederlandsche Centrale Vereeniging tot Bestrijding der tuberculose, welke
vereeniging haar algemeene vergadering hield op 8 Juni te Vlissingen, was als
afgevaardigde van de Mij. aanwezig Dr. H. J. van Nedf.rveen te Den Haag.

Doordat het vorig jaar de in de gewestelijke afdeelingen bestaande bindende be-
sluiten inzake de tuberculose-bestrijding voor de meeste afdeelingen door het H.B.
voor den tijd van 5 jaren waren goedgekeurd, behoefde dit jaar alleen goedkeuring
te geschieden voor de afdeelingen Utrecht en Limburg.

De afd. Limburg vroeg de goedkeuring aan voor den tijd van 4 jaar, zoodat deze
dan gelijk met de andere afdeelingen zou komen. De afd. Utrecht vroeg deze goed-
keuring weder aan voor den tijd van t jaar. Beide goedkeuringen werden verleend.

Alle bestaande bindende besluiten t.o.v. de tuberculosebestrijding zijn opgenomen
in het Diergeneeskundig Jaarboekje 1939 blz. 31.

Door de afd. Noord-Holland werden bepalingen vastgesteld waaraan zieken-
fondsen, die zich in het werkgebied van de afdeeling willen oprichten, moeten
voldoen, willen zij de goedkeuring van het bestuur van de afdeeling kunnen verkrijgen.
Deze bepalingen werden door het H.B. goedgekeurd.

Door de afd. Groningen-Drenthe werd een bepaling vastgesteld, waardoor in
het werkgebied van die afdeeling geen abonnementen kunnen worden afgesloten,
wanneer de voorwaarden dier abonnementen niet door het bestuur van de afdeeling
zijn goedgekeurd. Ook deze bepaling werd door het H.B. goedgekeurd.

Niettegenstaande de in het vorig verslag uitgesproken hoop, dat de afdeelingen,
die nog in gebreke gebleven waren overeenkomstig het voorgeschrevene in art. 22a
van het Huish. Rcgl., bepalingen vast te stellen voor ziekenfondsen en abonnementen,
moet toch\'nog geconstateerd worden, dat er nog meerdere afdeelingen zijn, die aan
die verplichting nog niet voldaan hebben.

Van den heer Directeur-Generaal van den Landbouw werden wederom geregeld
ontvangen de verslagen van landbouwkundige onderzoekingen, uitgaande van de

verschillende proefstations. Na ontvangst geschiedt hiervan mededeeling in het Tijd-
schrift, waarna de leden deze verslagen tegen den daarbij vermelden prijs kunnen
aanvragen aan de Landsdrukkerij te Den Haag.

De Nederlandsche Genetische Vereeniging stelt de leden onzer Mij. in de gelegen-
heid zich te abonneeren op het tijdschrift „Erfelijkheid in praktijk" tegen den prijs
van ƒ 0.60 per jaar. Na opgave hiervoor aan het secretariaat van de Mij. kunnen de
leden dit bekomen : het aantal abonnementen is nog bescheiden.

Verschillende leden der Mij. werden dit jaar onderscheiden. Het eerelid Prof.
Dr. B. Sjollema werd ter gelegenheid van zijn aftreden als hoogleeraar aan de
Veeartsenijkundige Faculteit te Utrecht benoemd tot Doctor honoris causa in de
Landbouwkunde. Bij zijn promotie aan de Landbouwhoogeschool te Wageningen
op 27 October waren het D.B. van de Mij., afgevaardigden van enkele afdeelingen
en afgevaardigden van den D.S.K. aanwezig.

Het eerelid Prof. Dr. J. Wester werd ter gelegenheid van den verjaardag van H.M.
de Koningin benoemd tot Ridder in de Orde van den Nederlandschen Leeuw.

Het eerelid Prof. Dr. H. C. L. E. Berger werd door Z.M. den Koning der Belgen
benoemd tot Gommandeur in de Orde van I.eopold II.

Ter gelegenheid van den verjaardag van H.M. de Koningin werden voorts nog
benoemd de leden : Dr. S. Douma tot officier in de Orde van Oranje-Nassau ; Dr.
I,. Gazenbeek en L. A. Bom tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, de eerste
met de zwaarden.

Tevens werden nog benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau de leden:
A. H. Steenbergen en F. M. de Leur.

Aan Dr. K. Reitsma werd bij zijn afscheid als Directeur van het Slachthuis te
Rheden uitgereikt de zilveren medaille der Gemeente, terwijl Dr. J. M. R. F.
Beukers werd benoemd tot Chevalier de la C.roix de mérite agricole de la France.

In April had de Mij. het verlies te betreuren van haar eerelid Dr. H. J. Lovink
te Scheveningen. In de Algemeene Vergadering der Mij. is door den voorzitter her-
innerd aan de groote belangstelling, die Dr. Lovink als Directeur-Generaal van den
Landbouw toonde voor veterinaire aangelegenheden en aan het vele, dat door hem
in dien tijd in het belang van dc veeartsenijkunde is verricht, waarvoor hem oprechten
dank werd gebracht.

In den loop van het jaar traden 20 nieuwe leden tot de Mij. toe, waar tegenover
staat een verlies aan leden van 13, 11.1. 4 leden door overlijden, 8 leden door bedan-
ken en 1 lid door schrapping. Tot de overleden leden behoorden : J. Zweers te
Utrecht, G. J. Hoogland te De Bilt, H. Wolters te Groningen en J. G. Stüven te
Amsterdam. Bovendien zijn overleden de dierenartsen J. Crans te Den Haag, G.
Daams te Baarn, L. A. J. Deijer te Hoek (Z),Mr. J. L. van Eck te Den Haag, G. S.
Jf.ronimus te Den Haag, W. R. Knaap te Jogjakarta, C. C. Post te Heemstede,
Dr. E. A. L. Quadekker t.e Nijmegen, H. van Staa te Arnhem en D. G. de Vries
te Nieuw Namen, die echter allen korteren of langeren tijd lid van de Maatschappij
geweest zijn. Voorzoover reeds toen overleden, werden door den voorzitter in zijn
rede, gehouden op de Algemeene Vergadering op 15 October, de overleden
collega\'s herdacht en gewezen op de eervolle plaats ,die velen van hen in onze samen-
leving bekleed hebben, met welke woorden de vergadering zich geheel vereenigde.

Gedurende het verslagjaar was de samenstelling van den Centralen Raad : C.
Tenhaeff,Voorzitter ; H. R. Wigersma, W. ten Hoopen, P. J. de Jong, leden ;
K. Schuytemaker, Secretaris ; P. H. van Kempen, Dr.J. A. Beijers, E. Rutgers,

In het jaar 1938 trad af het lid Wigersma. Zijn mandaat is door de algemeene
vergadering met ongeveer algemeene stemmen hernieuwd. Wij verheugen ons daar
buitengewoon over, omdat wij in den Heer wigersma een zeer werkzaam lid van
den Centralen Raad hebben leeren kennen.
Er zijn in 1938 zeven vergaderingen geweest :

Adviseering over de samenvoeging der Secretariaten van de Maatschappij en den
Centralen Raad ;

verhoor van een collega, die de voorschriften der Bindende Besluiten bij de tu-
berculosebestrijding had overtreden ;

verhoor van twee collega\'s, die het tusschen hen bestaande geschil aan het oor-
deel van den Centralen Raad hadden onderworpen. Groote moeilijkheid werd hier
ondervonden door de tegenstrijdige verklaringen van de betreffende collega\'s en zeei
ernstig zijn beiden daarover door den Voorzitter van den Centralen Raad onder-
houden ;

verder werden eenige loopende zaken afgedaan en hadden huishoudelijke be-
sprekingen plaats.

De behandeling van een klacht, ingediend door een afdeelingsbestuur tegen een
collega, die zich bij de mond- en klauwzeerepidemie had bediend van leekenassis-
tentie ;

een klacht van een collega, dat zijn praktijkwaarnemer, aansluitende op een
langdurige vervanging wegens ziekte, zich in zijn praktijk gevestigd had. Dit is reeds
het tweede geval van dien aard en niet genoeg kan er bij de collega\'s op aan worden
gedrongen bij waarnemingen vooraf de verhouding tusschen partijen contractueel
vast te leggen. De Centrale Raad heeft in dit verband nog getracht van het Hoofd-
bestuur bij waarnemingen via het Bureau voor Plaatsvervanging door een reglements-
wijziging, gedaan te krijgen, dat partijen goed weten waar zij aan toe zijn. Tot nog
toe is dat helaas echter niet gelukt;

een klacht tegen een collega, die in andere functie in de praktijk van andere col-
lega\'s dringt en dan daar gewoon praktijk uitoefent;

enkele vragen door de Code-Commissie gesteld, werden beantwoord ;
het verhoor van een paar collega\'s, die de Bindende Besluiten bij de tuberculose-
bestrijding onvoldoende opvolgden ;

enkele loopende zaken werden afgehandeld en enkele huishoudelijke besprekingen
gevoerd.

De behandeling van een klacht tegen een collega, die zijn naam laat gebruiken
om reclame te maken voor een bepaald geneesmiddel. Het is niet gemakkelijk daar
iets tegen te doen, zoolang overdrukjes uit ons eigen Tijdschrift met vermoedelijke
reclamedoeleinden mogelijk reeds zijn geschreven en later door bepaalde firma\'s
worden verspreid. Het betreffende overleg daarover met het Dagelijksch Bestuur
van de Maatschappij wordt nog voortgezet;

advies werd uitgebracht over het voor te stellen Bindend Besluit betreffende sera
en entstoflèn. Er is nog over gesproken voor te stellen het Besluit ook uit te breiden
tot geneesmiddelen, maar verder initiatiefis daartoe nog niet genomen ;

advies is gegeven over het voor te stellen Bindend Besluit van de Afdeeling Gro-
ningen-Drenthe betreffende abonnementen ;

verder zijn nog eenige zaken behandeld, die zich door hun vertrouwelijkheid
moeilijk voor publicatie, zij het zelfs in uiterst beknopten vorm, zooals hierboven
steeds is geschied, leenen.

Verhoor van een collega, die beschuldigd werd van oncollegiale handelingen ;
verhoor van een collega, die zich bij het heerschen van mond- en klauwzeer had
bediend van leekenassistentie bij bloedinspuitingen ;

verschillende uitspraken in loopende zaken werden vastgesteld en eenige huis-
houdelijke zaken werden besproken, en

verhoor van een collega, waartegen de klacht reeds in de vorige bijeenkomst was
behandeld.

bespreking van de reglementeering van het Bureau voor Plaatsvervanging ;
behandeling van eenige correspondentie met het Hoofdbestuur over een uit-
spraak van den Centralen Raad ;

behandeling van een klacht van een collega, die een anderen collega beschuldigt
van oncollegialiteit;

bespreking van een paar uitspraken en de juridische beschouwingen daarover ;
besprekingen van de mededeeling van een collega, dat zijn waarnemer tijdens zijn
ziekte van plan is, zich in zijn praktijk te vestigen ;

eenige beslissingen werden vastgesteld en een drietal nieuwe zaken in behandeling
genomen, alle handelende over wrijvingen tusschen collega\'s in hunne praktijken.

twee verhooren van collega\'s, die meeningsverschillen hadden over praktijkaan-
gelegenheden ;

behandeling van verschillende huishoudelijke zaken en uitgaande stukken ;
conferentie met het Dagelijksch Bestuur met o.m. een bespreking over de verhou-
ding tusschen het Dagelijksch Bestuur en den Centralen Raad in de Maatschappij.
Noodzakelijk is toch, de onverkorte handhaving van de onafhankelijke positie van
den Centralen Raad als rechtsprekend lichaam zonder aan de bestuurstaak van het
Dagelijksch- of Hoofdbestuur te raken.

Volgens de thans geldende statuten en reglementen bevordert het Hoofdbestuur
de belangen van de Maatschappij, terwijl aan den Centralen Raad is toevertrouwd
ervoor te waken, dat de belangen van de leden en de Maatschappij niet geschaad
worden, door iets wat de Centrale Raad in strijd acht met de waardigheid van den
diergeneeskundigen stand. In de praktijk van de afgeloopen zeven»jaren zijn er uit
deze bepalingen nooit botsingen ontstaan, en de Centrale Raad meent ook, dat die,
waar ieders bevoegdheid voldoende scherp is afgebakend, zich in de toekomst niet
zullen voordoen.

Het Hoofdbestuur vreest echter die botsingen en zou reglementair aan den Centralen
Raad uitsluitend een rechtspraak volgens door de Maatschappij vast te stellen wetten,
willen zien toevertrouwd. Vele zaken echter, welke de Centrale Raad tot nog toe be-
handeld heeft, worden beheerscht door de wetten van het gewone burgerfatsoen.
Juist door bemiddelend en opvoedend op te treden is een der voornaamste functie\'s
van den Centralen Raad in de afgeloopen periode geweest. Door het volkomen ver-
trouwelijk karakter van alles wat de Centrale Raad doet, merkt het lid onzer Maat-
schappij daar niet veel van. Het is dan ook onmogelijk, dat alles in vergaderings-
besluiten vast te leggen. Het lidmaatschap van den Centralen Raad is en zal altijd
moeten blijven een vertrouwensfunctie van de eerste orde.

Naar het bescheiden oordeel van den verslaggever, begint er zich nu in de han-
delingen van den Centralen Raad meer een vaste lijn te ontwikkelen, dank zij het
nu meer stabiele voorzitterschap. Wat de toekomst zal zijn, daarover is straks het
oordeel aan de Algemeene Vergadering.

VERSLAG VAN HET BUREAU VOOR PLAATSVERVANGING EN
INLICHTINGEN OVER HET JAAR 1938.

Tot aan dc Algemene Vergadering van het jaar 1938 ben ik nog als leider van
het Bureau voor Plaatsvervanging opgetreden ; daarna is de secretaris onzer Maat-
schappij, coll. van Heusden, q.q. door het Hoofdbestuur met de leiding belast,
zodat deze sedert dien als hoofd van deze nuttige instelling optreedt. Omdat ik dus
nog gedurende het grootste deel van het jaar 1938 de waarnemingen heb geregeld
en ook in de voorbereiding van de assistenties bij de tuberculose-bestrijding ge-
durende de staltijd 1938—>939 een werkzaam aandeel heb gehad, kwamen coll.
van Heusdf.n en ik overeen, dat ik ditmaal nog het jaarverslag zou schrijven.

Zo\'n verslag zou zich tot een paar simpele regels kurinen beperken, waarin het
aantal waarnemers benevens de tot stand gekomen waarnemingen en assistenties
wordt vermeld. Het loont echter de moeite om aan deze simpele cijfers nog enkele
beschouwingen vast te knopen, omdat deze een kijk geven op de arbeidsmarkt
voor jonge collega\'s en op hunne kansen om in onze samenleving „aan den slag" te
komen.

Om te beginnen dan de getallen. Gedurende het verslagjaar 1938 waren in totaal
bij het bureau ingeschreven 25 vervangers ; zij kregen door bemiddeling van het
bureau 87 waarnemingen en 25 assistenties, deze laatste meestal bij de tuberculose-
bestrijding. Een paar malen werden assistenties tijdens de grote voorjaarsdrukte
tot stand gebracht.

Buiten de bemoeiingen van het bureau om kwamen nog 34 waarnemingen en
14 assistenties tot stand, waarvan we kennis kregen. Daarbij moet worden aange-
teekend, dat bij deze assistenties en waarnemingen buiten het bureau om ook de
„recidieven" worden meegeteld, waarbij een eerste relatie door mijn toedoen tot
stand kwam. Menigmaal komt het voor, dat een waarnemer, die gedurende eenige
tijd in het vacantieseizoen verving, meteen al besproken wordt voor een assistentie
in de staltijd en „overjarige" vervangers hebben zo hun vaste „clientèle" voor zomer
en winter. Zij worden, als men het zoo noemen wil, „self-supporting" en hebben het
bureau maar weinig nodig om hun jaarkalender voor het grootste deel met ver-
vangingen en assistenties gevuld te krijgen.

I)e grote vraag naar vervangers en assistenten was oorzaak, dat het vaak passen
en meten was om alles voor elkaar te krijgen en menigmaal moest een beroep op de
inschikkelijkheid der aanvragers gedaan worden. Ook moest verschillende keren een
aanvrager teleurgesteld worden en „uitverkocht" worden meegedeeld. Dit per-
manente tekort aan vervangers voert langzamerhand tot een activiteit in dc kringen
der practici om zich buiten het bureau om van vervangers en assistenten te voor-
zien al tijden vóórdat deze hun veeartsdiploma halen. Zo komt het voor, dat exami-
nandi reeds met vier of vijf aanvragen in hun zak rondlopen, maar nog geen toezeg-
ging hebben gedaan, omdat zij willen wachten met hun beslissing. In dc eerste
plaats wachten zij — terecht — op de uitslag van hun examen en in de tweede
plaats — ten onrechte — op de aanbieding, die hun het voordeligst is. Ik schrijf ten
onrechte omdat op deze wijze de arbeidsmarkt bedorven wordt door het prijsop-
bieden van hulp zoekende collega\'s tegen elkaar. Er blijven immers ook altijd
dierenartsen met een kleine praktijk met bescheiden inkomsten, die door ziekte of
door het nakomen van militaire verplichtingen gedwongen worden een plaatsver-
vanger te nemen en dan tegen een vergoeding, die hun eigenlijk niet convenieert.

Dit permanente tekort aan vervangers maakt dat deze doorgaans volop van aan-
vragen zijn voorzien en dus het bureau „niet meer zó nodig hebben" als het bureau
de vervangers. Door deze toestand wordt een verhoogde administratieve activiteit
van den leider van het bureau gevraagd, want verschillende vervangers verzuimen
nog al eens van al hun afspraken tijdig kennis te geven.

Toen ik dus in het begin van dit overzicht sprak van het aan den slag komen onzer
jonge collega\'s, zo kan op grond van het voorgaande worden getuigd, dat het ver-
vangersbestaan voor alle pas afgestudeerden een goede en lucratieve bezigheid is
om mee te beginnen. Ze doen practische ervaring op in de praktijken van oudere

collega\'s en zij kunnen een betere spaarpot maken, dan wellicht jarenlang, als zij
op eigen benen staan.

Niemand is echter vervanger geworden om dit jarenlang te blijven en zij, die
langer dan een jaar vervanger zijn, hebben als regel nog geen kans gezien om zich
in het vrije beroep als practicus te vestigen op een plaats met redelijke vooruit-
zichten.

Wanneer ik de lijst van rnijn 25 vervangers eens naga, dan blijkt dat er in het
kalenderjaar 1938 zes afgeschreven zijn, omdat zij een ainbtenaarsbaan gekregen
hebben, van twee van deze zes is dat slechts een bescheiden baantje zonder perspec-
tieven, dus slechts een tijdelijke werkkring.

E11 wanneer wij nu bezien, welke kansen de praktijk aan onze jonge collega\'s
biedt, dan kan ik meedelen, dat van de 25 vervangers slechts één, zegge en schrijve
één jonge dierenarts in het jaar 1938 de gelegenheid tot vestiging kreeg en zulks nog
wel doordat hij een plotseling overleden collega in diens praktijk kon opvolgen.
Vestigingen op een nieuwe plaats kwamen in het geheel niet voor. Dit is wel een
opmerkelijk feit in een jaar, waarin het de practici beter is gegaan dan in vooraf-
gaande jaren. Iemand, die zich gaat vestigen om een nieuwe praktijk te stichten,
is blij als hij het eerste jaar zijn onkosten goed maakt. Het is geen wonder dat
menigeen dan maar zijn vervangersloopbaan continueert.

Het ideaal voor iedere jonge collega, die de praktijk in wil, is natuurlijk een prak-
tijk met een fixum, als het kan een behoorlijk fixum. Dat fixum moet komen uit de
vleeskeuring en (of) de tuberculosebestrijding, voor zover men de revenuen uit de
tuberculosebestrijding dan als een fixum wil beschouwen. En het is zonder nadere
uiteenzetting duidelijk dat deze fixa al geblokkeerd liggen en daarmee is het ideaal
van een praktijk met fixum ook geblokkeerd. Nu weet ik wel dat wij voor de tuber-
culosebestrijding gelukkig nog zo iets als een vrije dierenartsenkeuze kennen, maar
het is toch een onlochenbaar feit, dat een jonge, zich vestigende dierenarts de tuber-
culosebestrijding pas krijgt van een veehouder, nadat hij deze voor de gewone
praktijk als cliënt gewonnen heeft. En de tuberculosebestrijding, die in handen van
de reeds gevestigde practici is, werkt voor den veehouder vaak als een rem om een
jongen dierenarts, die zich in zijn omgeving heeft gevestigd, bij een voorkomende
gelegenheid eens te consulteren.

In het bovenstaande ziet men een verklaring voor het feit, dat jonge dierenartsen
vrijwel geen kans krijgen zich inct behoorlijke perspectieven als practicus te vestigen.
Enerzijds zien wij dus oudere collegae, die het werk haast niet aan kunnen door
tijdsgebrek en die voor hun tuberculosebestrijding soms maandenlang assistentie
behoeven en anderzijds de jonge collegae, die zich door een langdurige waarnemers-
loopbaan klaar voelen voor de praktijk, maar die geen kans krijgen zich met succes
te vestigen. En wanneer men informeert bij hen, die zich toch in de laatste jaren
hebben gevestigd zonder enig fixum, dan blijkt het zeer zuinig aan te moeten en
meermalen is mij door zodanige jonge collegae vertrouwelijk verzocht in aanmerking
te mogen komen als voor een betere praxis een opvolger of associé werd gezocht.

Hiermee zou ik gevoegelijk mijn verslag kunnen besluiten, maar ik voel mij
gedwongen hieraan nog enkele regels toe te voegen omdat het tevens het verslag
is over het laatste jaar, dat ik het „bureau voor plaatsvervanging" onder mijn
beheer had. Het is mij niet mogelijk geweest dit werk te continueren. De taak van
de leiding is veelomvattender, wanneer men met een tekort aan vervangers werkt
dan wanneer men over een surplus beschikt van goede waarnemers. De omvang
van de administratie wordt gedemonstreerd door het totaal van 295 uitgaande en
374 ingekomen brieven alleen al over het tijdvak van 1 Jan. tot de Algemene Ver-
gadering. Daarbij komt, dat veel per telefoon wordt afgedaan, zodat de leider per-
manent de verspreiding zijner vervangers over het hele land en de duur hunner
verbintenissen in z\'n binnenzak, liever nog in z\'n hoofd moet hebben. Het hoogte-
punt bereikte het telefoongerinkel tijdens de politieke crisis in September 1938.
toen alle reserve-paardenartsen hun waarschuwing om zich gereed te houden had-
den ontvangen en velen opbelden om te horen of er eventueel een vervanger voor

hen beschikbaar was. Gelukkig ging de dreiging voorbij; aan slechts 10% der
aanvragen zou ik hebben kunnen voldoen.

Hiermee beëindig ik dit jaarverslag, maar niet zonder nog eens alle betrokkenen,
ingeschreven waarnemers zowel als de collega\'s, die een vervanger of assistent zoeken,
er op te hebben gewezen, dat zij door tijdig van alle gemaakte afspraken kennis te
geven de leiding van het bureau aanzienlijk kunnen vergemakkelijken.

De vergadering werd bezocht door 23 leden, terwijl van het Hoofdbestuur de
secretaris aanwezig was. Na een woord van welkom, in het bijzonder aan collega
van Heusden, opende Voorzitter Tenhaeff de vergadering.

De notulen werden na voorlezing onveranderd goedgekeurd, terwijl de rekening
van den penningmeester werd nagezien en geheel accoord bevonden.

De voorzitter deelde mede, dat aan de luchtbescherming in den loop van Juni-Juli
een aparte vergadering zal worden gewijd.

Collega van Zwol te Warga werd met algemeene stemmen als lid onzer afdeeling
aangenomen.

Bij monde van collega J. M. Dijkstra bracht de vlekziekte-enquête-commissie
haar rapport uit, waaraan door de zorg van deze commissie meer publiciteit zal
worden gegeven. Collega Dijkstra koppelde hieraan vast zijn ervaring op liet
gebied van de varkenspest.

Hierna bracht Dr. Siebf.nga verslag uit van het rapport der commissie, benoemd
om de mogelijkheid tot betere besteding van het rijksgeld voor luberculose-bestrijding
bij hel rundvee onder oogen te zien.

Het praeadvies omtrent de reglementswijziging, vooraf aan elk lid toegezonden,
vond algemeene instemming. Van collega Hibma, Terschelling, die niet ter vergade-
ring aanwezig kon zijn, was een schrijven ingekomen, waarin hij zijn bezwaren
tegen de voorgestelde wijzigingen goed gemotiveerd naar voren bracht. De secretaris
deed voorlezing van dit schrijven, waarna bleek, dat de afdeeling het ook met collega
Hibma eens was en zich dus eensgezind kantte tegen de cardinale punten van bedoeld
voorstel.

De definitieve voorstellen voor de a.s. Algem. Vergadering zullen we afwachten
en t.z.t. ons oordeel weer kenbaar maken.

Als candidaten voor een eventueele uitbreiding van het D. B. (c.q. H.B.) werden
door onze afdeeling gesteld de heeren S. Kingma te Menaldum en H. Venema te
Bedum.

Bij de rondvraag werd nog het eenheidstarief bij behandeling van Marechaussee-
paarden ter sprake gebracht. De belanghebbende collegae zullen dit onderling
regelen.

Nog even kwam de paratuberculose ter sprake, waarna de voorzitter met een woord
van dank aan de aanwezigen de vergadering sloot.

Vermeld dient nog, dat in de pauze een gemeenschappelijke koffietafel werd
gehouden, welke zeer geslaagd mag heeten. Van deze tafel werd een telegram
met wenschen tot spoedig herstel verzonden aan collega Veenbaas.

Verslag van de Buitengewone Vergadering op Vrijdag 30 Juni 1939 in de Staten-
zaal van het Gouvernementshuis te Leeuwarden.

Deze vergadering werd belegd ter afsluiting van de voorbereidende werkzaam-
heden om te komen tot een zoo goed mogelijke provinciale regeling voor de bescher-
ming van vee bij luchtaanvallen.

Namens het Bestuur van onze afdeeling werden alle in Friesland gevestigde
veeartsen door den Commissaris der Koningin in de provincie Friesland uitgenoodigd
deze vergadering te willen bijwonen, terwijl deze uitnoodiging nog werd geaccen-
tueerd door een verzoek van de Burgemeesters aan de keuringsveeartsen.

In zijn openingswoord heette onze voorzitter allen welkom en bracht speciaal
dank aan den Commissaris der Koningin, Staatsraad i.b.d. Mr. P. A. V. van Harinxsma
thoe Slooten, die door het bijwonen van deze vergadering van zijn belangstelling
in dit onderdeel van de luchtbescherming heeft willen blijk geven. Dr. J. G. C.
van Vloten hield hierna zijn inleiding over „Gassen" en bracht ons, na een helder
betoog, op de hoogte met het wezen en de uitwerking van gassen, de behandeling
van aangetaste dieren en de te nemen maatregelen bij gasgevaar.

Dr. Ferwerda gaf neg een korte uiteenzetting van de practische uitvoering
aan de hand van ons rapport. Het is nu tijd te beginnen, opdat we klaar zijn als
werkelijk gevaar dreigt. De Burgemeesters zullen uitvoerders moeten zijn en de te
nemen maatregelen zullen van hen dienen uit te gaan. Deze zullen moeten bestaan
in benoeming\' en opleiding van hulpploegen, waarbij de veearts als cursusleider
zal moeten optreden. Verder een eenvoudige outilleering van den dienst, terwijl
inschakeling in het groote verband zal moeten geschieden.

Bij de geanimeerde discussie bleek vooral dat mosterdgas en fosgeen in de praktijk
vele moeilijkheden zullen opleveren, die niet gemakkelijk op te lossen zijn.

De vergadering, die ruim 2 uren duurde, werd bezocht door 45 veeartsen, waarvan
44 leden en 1 niet-lid.

In zijn slotwoord dankte de voorzitter de aanwezigen voor hun aandachtig gehoor
en sprak de hoop uit dat ieder zijn taak naar behooren zal vervullen, terwijl speciaal
dank werd gebracht aan den Commissaris der Koningin voor zijn aanwezigheid
en voor het beschikbaar stellen van de Statenzaal als vergaderplaats. Met nog
een opwekking tot de collegae, hun beste krachten in te spannen, werd de vergadering
gesloten.

het secretariaat van de Maatschappij worden waargenomen door
Prof. Dr. H. Schornagel, Mauritsstraat 123, Utrecht;

het secretariaat van de Redactie van het Tijdschrift door Dr. R.
van Santen, Slachthuis, Nijmegen;

het directoraat van het Bureau voor plaatsvervanging door den
Heer J. H. ten Thije, p/a „de Wegereef", Coldenhoofscheweg,
Eerbeek, tel. 294.

Den leden wordt verzocht zich alleen in dringende aangelegen-
heden te wenden tot de personen, die zich voor waarneming bereid
verklaard hebben.

Op de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op 15 Juli 1939 zijn als lid
van de Maatschappij aangenomen de dierenartsen : H. C. Bottelier, Utrecht;
R. Gol, Havelte (Dr.) ; F. Hiemstra, Bloemendaal ; J. W. Jansen, Laren (G.) ;
E. L. Lansink, Wieringen en H. J. Vierdag, Utrecht.

Geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen : de heeren J. W. Jansen en
C. F. Lankamp.

Met ingang van 31 Mei 1939 is onder gelijktijdige eervolle ontheffing van
zijn beschikbaarstelling voor de provincie Midden-Java op verzoek eervol ont-
slag uit \'s Lands dienst verleend aan A. M. Huizinga, tijdelijk waarnemend
Gouvernementsveearts 2e klasse bij den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst
te Pati.

Verhuisd : Mevr. Dr. J. Donker-Voet, van Hongkong naar Batavia, N.V. Ned.
Handelsmaatschappij.

Dr. A. J. S. van Alphen, Rotterdam YV. naar Rotterdam C., \'s Gra-
vendijkwal 159^.

Vrijdag, 14 Juli, is Jacobus Verhoef, in leven veearts te Ovezande
(Z.), onder indrukwekkende belangstelling — indrukwekkend door het
aantal en de verscheidenheid van hen, die waren opgekomen en door
de oprechtheid hunner gevoelens — te Utrecht naar zijn laatste rust-
plaats geleid.

Deze plechtigheid werd een aangrijpend afscheid niet door uiterlijk
vertoon, enkel door aanwezigheid van al die getrouwe en talrijke vrien-
den, vooral uit het verre Zeeland.

Herdacht werd hij als liefdevolle Man, Vader en Broeder, als bekwaam
veearts, trouw ambtenaar en collega, doch bovenal als de hartelijke,
belangstellende kameraad en vriend.

Slechts korten tijd hebben wij kunnen profïteeren van zijne kalme,
scherpzinnige en tactvolle leiding als voorzitter van de Afdeeling Zee-
land van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Zijn helder verstand, zijn zich geven voor de zaak, die hem na stond,
doch vooral zijn zin voor rechtvaardigheid droegen er toe bij het ge-
stelde doel te bereiken.

Zijn aangeboren bescheidenheid liet hem nooit in den steek. Deze
overigens zoo voortreffelijke eigenschap speelde hem nogal eens
parten en is er ook de oorzaak van, dat onze Maatschappij zoo weinig
profijt heeft kunnen trekken van dit zeer beschaafd en nobel lid.

Slechts wie het voorrecht heeft gehad hem ook daar, tusschen de zijnen,
te kennen, kan eenigszins beseffen wat het beteekent „zijn gezin zónder
hem".

Zwaar beproefd rust thans op de schouders van zijn vrouw de moei-
lijke taak om vijf jonge kinderen op te voeden.

Moge zij hierin slagen en moge zij nog vele jaren lang het gave ka-
rakter van den vader hun voor oogen kunnen stellen !

Thans nemen wij, en ik denk hier vooral aan de Zuid-Bevelandsche
collega\'s, afscheid van hem.

Wij zullen hem zeer missen, maar naast en misschien boven deze
droefenis uit, hebben wij allen een gevoel van groote dankbaarheid
jegens den overledene voor al het goede en trouwe, dat we van van hem
mochten genieten.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1923 beschreven Prof.
Wester en ik een drietal gevallen van anaemie bij koeien na den partus.
Het komt mij wenschelijk voor, nu mijn ervaring over deze ziekte, die
steeds mijn interesse heeft gehad, sinds dien grooter is geworden, nog-
maals de aandacht er op te vestigen.

In bedoeld artikel legden wij den nadruk op twee feiten : ten eerste
de zeer sterke anaemie en ten tweede op het verband, dat er schijnt te
bestaan tusschen de meestal enkele weken tevoren plaatsgehad hebbende
partus en de anaemie. Niet vermeldden wij destijds het voorkomen van
haemoglobinurie en mede om die reden kom ik op deze aandoening
terug. Uit vragen van verscheidene practici is mij gebleken, dat zij niet
zoo erg zeldzaam is ; ik vermoed, dat ze dikwijls niet wordt gediagnosti-
seercl. Uit de literatuur blijkt langzamerhand, dat ze in verschillende
deelen der wereld bekend is. Het eerst schreven erover Ekelund en
Engfeld in het Zweedsch Tijdschrift voor Veeartsenijkunde (1918).
Naar aanleiding onzer publicaties maakte Mikkelsen melding van het
voorkomen der anaemia post partum in Denemarken, evenals Stenius,
Rasmussen (beide in Zweden), Reisingf.r in 1924 vanuit Oostenrijk,
terwijl ik de laatste publicatie erover in het Journal of the American Vet.
Med. Association van Juli 1938 las van de hand van Farquharson en
Smith (Colorado State College).

Deze schrijven daarin : The extent of the disaese (post-parturient
haemoglobinuria of cattle) is unknown. However it constitutes an impor-
tant problem on the eastern and western slopes of Colorado, northern
Utah and southern Idaho. In our experience the malady is confined
entirely to dairy breeds. It is a post-parturient disease of well-nourished
mature animals characterized by its sudden onset, and voiding of blood-
coloured urine". En verder : ,,after reviewing the vast amount of work
that has been done on haematuria, haemoglobinemia and haemoglobi-
nuria in the United States and in foreign countries, we find that very
little has been written on this particular condition".

Een uitvoerige studie is in 1929 verschenen van A. Hjarre, wien het
echter ook niet gelukt is, de aetiologie tot oplossing te brengen. Hij
heeft de ziekte genoemd puerperaal haemoglobinurie van het rund en
legt dus de nadruk op het symptoom bloedwateren, evenals de andere
Skandinavische schrijvers. Of dit juist geacht moet worden, zullen we
straks bespreken.

We zien de aandoening het eene jaar meer dan het andere, het meest
in de maanden Mei en Juni. Zoo frequent als in de Skandinavische lan-

den is ze echter hier bij lange na niet ; daar maakt b.v. een Zweedsche
veearts melding van 108 gevallen in zijn praktijk in één enkel jaar.

De anamnese, die wij meestal te hooren krijgen, is deze : de koe is
sedert één, hoogstens twee dagen ziek ,de eetlust is verdwenen, de melk-
gift verminderd, maar dikwijls nog zoo groot, dat de eigenaar er zich
over verwondert. Het dier is loom, beweegt zich ongaarne en loopt niet
zelden slap en slingerend. Herkauwen is niet waargenomen : soms heeft
de eigenaar diarrhee opgemerkt. De koe heeft eenige weken tevoren
gekalfd, de partus is normaal verloopen, de secundinae zijn op tijd af-
gekomen.

Als we het dier in dat stadium ter onderzoek krijgen, vinden we niet
zelden een verhoogde lichaamstemperatuur 40.5) ; dit koortsstadium
duurt slechts kort, zoodat een dag later b.v. de temperatuur reeds weer
normaal is en verder normaal blijft. Men kan zich dus heel goed ver-
klaren, dat sommigen van een koortsloos lijden spreken. Opvallend is de
intensief bleeke of geelbleeke tint van de huid van uier en tepels ; wij
vinden deze ook aan de zichtbare slijmvliezen. De ademhaling is nor-
maal of iets versneld. De pols zwak en zeer frequent. Onderzoeken we
het hart, dan worden we getroffen door den versterkten hartstoot, den
bonzenden hartslag en soms door een zwak anaemisch bijgeruisch. Het
hart is niet zelden over den geheelen linker borstwand te hooren, ja
soms over het heele lichaam. Ik heb het wel eens kunnen hooren, terwijl
ik de phonendoscoop op het kruis plaatste. Ook heb ik wel een enkele
maal een sterke pulsatie (van de aorta) waargenomen, als ik de hand op
de lendenwervels drukte. Overigens is de hartslag regelmatig ; stuwingen
ontbreken, een enkele maal is er iets tensie op de venae jugulares.

De polsfrequentie stijgt snel, b.v. van 120 op 160 of 180, als men de
koe zich enkele passen laat bewegen ; ook de ademhalingsfrequentie
wordt dan dadelijk hooger. Andere afwijkingen vindt men niet aan het
respiratieapparaat, evenmin als aan het digestieapparaat, behalve dat de
faeces soms abnormaal kunnen zijn (te dun ofte slijmig of te sterk rui-
kend). Het vaginaal en rectaal onderzoek levert ook geen bijzonder-
heden op. De urine daarentegen is rood of donkerbruin (tot koffiekleurig).
Het S.G. als regel normaal of iets te laag, de reactie alkalisch. Ze is goed
doorschijnend en bevat geen bloedlichaampjes of epitheelcellen.

Chemisch en spectroscopisch vinden we haemoglobine, resp. methae-
moglobine. De positieve eiwitreactie is waarschijnlijk alleen het gevolg
van de aanwezigheid der bloedkleurstof. Suiker, aceton, galkleurstof en
urobiline ontbreken. Sommige schrijvers maken melding van acetonurie;
de eersten, die melding van de ziekte hebben gemaakt (Ekelund en
Engfeld) veronderstellen zelfs, dat de oorzaak der haemoglobinurie
gelegen is in de vorming van de groote hoeveelheid acetonlichamen ten
gevolge van een abnormale vet- en eiwitafbraak. Hjarre vond 8 maal
wel, 10 maal geen acetonurie.

Persoonlijk heb ik deze acetonurie tot nu toe niet kunnen waarnemen,
waarschijnlijk het gevolg daarvan, dat ik de ziekte niet anders waarnam

dan tijdens de weideperiode, terwijl in Scandinavië het voornamelijk een
stalziekte is. Dat geen urobiline wordt gevonden kan het gevolg zijn van
de haemoglobinurie ; we weten immers, dat bloedkleurstof de Schle-
singersche reactie verstoort. Zoodra het bloedwateren voorbij is, vind
ik meestal wel urobilinogeen en urobiline. De haemoglobinurie duurt
dikwijls maar kort (i a 2 dagen), zoodat het heel gemakkelijk kan voor-
komen, dat men deze niet (meer) opmerkt. Dit is blijkbaar ook het ge-
val geweest bij onze in 1923 beschreven patiënten. Eenmaal (zie ziekte-
geschiedenis IV) had de eigenaar daags tevoren bloedwateren gezien,
vond ik bij aankomst in de kliniek normale urine en den volgenden dag
haemoglobinurie. Of het vervoer hier mogelijk invloed heeft gehad ?

De haemoglobinurie moet verklaard worden uit de haemoglobinaemie.
Zoodra het bloedwateren heeft opgehouden, constateert men ook geen
vrije haemoglobine meer in het serum ; haemoglobinurie en -aemie ko-
men steeds tezamen voor bij deze ziekte. De graad der anaemie is uiter-
aard verschillend, hangt ook af van het tijdstip, waarop men het dier in
behandeling krijgt. Bij alle gevallen, die ik in den loop der jaren gezien
heb, was de anaenlie steeds zeer sterk ; uiterst laag haemoglobinegehalte
en daling van het aantal roode bloedcellen tot 1.4, zelfs tot 1.2 millioen
per mm³. Ik ben geneigd dit laatste getal te beschouwen als limiet, waar-
bij nog herstel mogelijk is. Een koe b.v. waarbij ik des morgens bij aan-
komst 1.030.000 erythrocyten vond, stierf reeds des middags. Als regel
vind ik in den beginne een hyperleucocytose met linksverschuiving,
uitzonderingen hierop komen voor. Er zijn steeds alle verschijnselen van
bloedregeneratie te zien : reticulocyten, basophiel gepuncteerde erythro-
cyten, normoblasten, polychromasie, anisocytose. Veel cellen met Jolly-
lichaampjes, we wezen daarop reeds in 1923. Thijn beschreef kortelings
deze regeneratieve verschijnselen nog eens weer in dit Tijdschrift, zoo-
dat ik daarop niet verder behoef in te gaan. Steeds vindt men een groote
hoeveelheid bilirubine in het serum ; zoodra de haemolyse voorbij is,
kan men vaststellen, dat deze bilirubine van het indirecte type is. Hier-
uit kan men ook verklaren, dat men nooit bilirubinurie vindt. Immers de
drempelwaarde der nieren voor deze galkleurstof is hoog. Alles wijst erop
dat wij hier te doen hebben met een haemolytisch proces, met een haemo-
lytische anaemie, waarvan zoowel alle klinische symptomen als de post
mortale bevindingen het gevolg zijn.

Waardoor deze haemolyse ? We zijn met de oorzaak nog niets verder
gekomen dan in 1923, toen wij haar zochten in de baarmoeder. We deden
dat op grond van het feit, dat we een lichte endometritis vonden. Mik-
kelsen (Denemarken) sloot zich bij deze opvatting aan. Sedert dien heb
ik echter ook gevallen aangetroffen, waarbij ik geen enkele afwijking,
tenminste klinisch, van de uterus kon vinden. Bloedparasieten heb ik
nooit kunnen aantoonen ; het overbrengen van bloed op proefrunderen
gaf geen rusultaat. Allen, die de ziekte beschreven, wijzen op het feit,
dat steeds 1 a 3 weken tevoren de partus heeft plaats gehad. Legt men
den nadruk op het symptoom bloedwateren, dan is de benaming

puerperale haemoglobinurie dus wel te verdedigen ; met even goed recht,
zoo niet meer, kan ik den naam anaemia post partum handhaven. De
eerste naam alleen vindt men in de literatuur.

Hjarre vond de resistentie der roode bloedcellen tegenover hyper-
isotonische NaCl-oplossingen verminderd. Ik kan zulks niet bevestigen.
Noch de minimum resistentie, noch de maximum resistentie is duidelijk
veranderd. Hjarre geeft alleen de totaal haemolyse op (bij 0.48 - 0.54,
normaal bij 0.42 - 0.46).

Hjarre en anderen zeggen, dat alleen goede melkgeefsters in de beste
jaren der lactatie (derde tot vijfde kalfskoeien) de ziekte krijgen 1 a 3
weken na den partus. Ik heb onder onze patiënten ook magere koeien ge-
zien, of koeien met geringe productie, ook wel oudere koeien. Hjarre is ge-
neigd de oorzaak te zoeken in een tekort van het voedsel aan mineralen
en eitwit, want hij ziet de ziekte vrijwel steeds tijdens de wintermaanden
dus op stal en vooral in streken met armen bodem. Ook dit komt niet
met mijn ervaring overeen, want verschillende gevallen zag ik op de
beste kleiweiden langs den Ouden Rijn en juist de meeste in de maanden
Mei en Juni.

De postmortale bevindingen geven ons evenmin eenige aanduiding
in welke richting wij cle oorzaak moeten zoeken. Ze zijn alle op te vat-
ten als secundaire verschijnselen tengevolge der haemolyse en anaemie.

De lever is dikwijls iets vergroot, geel of bruingeel van kleur, op door-
snee fijn gegranuleerd door speldepuntgroote necrotische haardjes, die
bij microscopisch onderzoek centraal in de lobuli blijken te zitten en
soms excentrische uitbreiding rondom de centraalvene vertooncn. Hier
en daar ziet men verder een centrale degeneratieve vervetting. Rondom
de necrosehaardjes een smallere of breedere zóne waarin vet- en gly-
cogeen-infiltraten. In de nieren hier en daar vervetting (vooral in de
Henle\'sche lissen) en verder haemoglobine-pigment. Noem ik nu nog
de petechiën, die men o.a. onder het endocard vindt en het geringe
subcutane en intramusculaire oedeem, dan heb ik alle afwijkingen bij
sectie genoemd.

Hjarre maakt melding van haemorrhagische erosies in het pylorus-
gedeelte der lebmaag.

De baarmoeder is goed in involutie. Soms is het slijmvlies met een
grijze detritusmassa bedekt.

De prognose moet men stellen in verband met den algemeenen toe-
stand en de bloedbevinding. Zoolang de haemoglobinurie bestaat, is
m.i. geen voorspelling te doen. Immers men weet dan niet, hoe lang de
haemolyse nog zal duren. Is de haemoglobinurie voorbij, dan mag men
aannemen, dat ook het bloedverval tot slaan is gekomen en hangt het
ervan af, of het bloed zich snel genoeg kan regenereeren. Van veel be-
lang voor de prognose acht ik het feit of de koe spoedig weer eetlust
krijgt.

De therapie kan niet anders dan een symptomatische zijn. Ze moet
zich tot taak stellen, de krachten van het dier zooveel mogelijk te sparen

en de bloedregeneratie te bevorderen. In de eerste plaats is volkomen
rust noodig, alle inspanning moet vermeden worden. Verzet bij het
onderzoek b.v. kan al gevaarlijk worden. Ik heb het gezien, dat een koe die
zich verzette bij het insteken van de aderlaatcanule, neerviel en na enkele
oogenblikken stierf. Weidegang is ter wille van de rust dus verboden.
Treft men een patiënte aan achter in de weide, ver van huis, dan laat
men ze per as naar stal brengen. Men tracht het dier zoo intensief moge-
lijk te voeden ; goed hooi, melk, eiwitrijk krachtvoer. Van belang acht
ik bloedinjecties. Als het kan brengt men intraveneus eenige liters bloed
van een gezond rund in ; een subcutane injectie van een kleine hoeveel-
heid (ioo a 200 c.c.) tegelijk, kan mogelijk prikkelend werken op het
beenmerg. Ik ben een groot voorstander van intraveneuze injecties van
physiologische keukenzoutoplossingen (minstens 5 liter) bij groot bloed-
verlies en vochtverlies (diarrhee), maar bij deze patiënten zag ik hier-
van weinig succes, wat ook wel verklaarbaar is. Ijzer-toediening kan
nuttig zijn. Men kan volstaan met eenvoudige preparaten : sulfus fèr-
rosus, ferrum reductum. Geen ferri-verbindingen, sinds experimenten
der laatste jaren geleerd hebben, dat ferro-zouten beter werken dan
bloedvormende, beenmergprikkelende middelen. Wil men er een kleine
hoeveelheid koper (b.v. 1 gr. CuS0₄ per dag) aan toevoegen, best ! Arse-
nicum, liefst als subcutane injecties (atoxyl, aricyl) kan eveneens aan-
bevolen worden.

Soms zag ik, dat de eetlust minder werd na toediening van ijzer. Ik
hechtte dan meer waarde aan de goede voeding en liet het medicament
weg. De regeneratie gaat de eene maal veel sneller dan de andere. Soms
duurt het eenige maanden voor de bloedsamenstelling normaal is ge-
worden .Vooral dan hoort men klachten over slecht groeien en mindere
productie.

D? mortaliteit is blijkens mijn ervaring niet zoo erg groot. In Skan-
dinavië is ze blijkbaar zeer hoog. Daar is de ziekte economisch van be-
teekenis. Hier niet zoo zeer. Het lijkt mij niet onmogelijk, dat lichte ge-
vallen niet worden opgemerkt.

Doel van dit artikel was vooral nogmaals de aandacht der collegae op
deze ziekte te vestigen. Voor mededeelingen houd ik mij zeer aanbe-
volen.

Tenslotte laat ik hier enkele zeer verkorte ziekte geschiedenissen
volgen van patiënten, die ik in de maand Mei van het vorig jaar
onderzocht. Dit jaar, nu de Meimaand al voor tweederde is verstreken,
zag ik er nog geen enkele.

Anamnese : Koe is loom en eet de laatste dagen flauw. Geeft minder melk en heeft
een opgetrokken buik.

Sl. praesens : Pols 140, T. 38.2, A. 24. De koe maakt een zeer suffen indruk. Bon-
zende ie hartstoon, 2e hartstoon nauwelijks hoorbaar. Iets tensie van de v.v. jugulares.
Hart over een grooten afstand, ook rechts, te hooien. Slijmvliezen zeer bleek en geel.

Leucocytenformule : pol. neutr. leuc. 80% (waarvan 1 % jeugdv., 1 % myelocy-
ten, 6% staafkernigen en 73% segmentkernigen). Lymphocyten 18% ; eosinoph.
i % ; monocyten 1 %.

Verder in het natiefpraeparaat : poikilocytose met brillantcresylblauw zeer veel
reticulocyten.

Sectie : Bij sectie wordt behalve de zeer sterke anaemie, een oud absces aan de
netmaag, waarschijnlijk veroorzaakt door een vreemd voorwerp, gevonden. De
lever vertoont een lichte chron. hepatitis met kleine hypcrplasien. Neerslagen met
Turnbullsblau w-reactie.

Anamnese : Koe heeft 30 April normaal gekalfd. Is sedert dien erg gesleten en heeft
diarrhec.

Een vaak herhaald onderzoek op paratuberculose, waarvan het dier zeer verdacht
is, verloopt telkens negatief. Bij rectaal onderzoek voelt de baarmoeder wat vergroot
en iets te hard aan.

Urine: Koffiekleurig. S.G. 1015. Spectroscopisch methaemoglobine. Dit blijft
zoo gedurende de volgende 4 dagen.

Anisocytose en poikilocytose. Geen reticulocyten, etc.
In het serum vee! methaemoglobine en galkleurstof.

Serum als op dag van aankomst. Thans veel reticulocyten ; duidelijke Polychro-
masie ; geen bas. granulaties ; geen normoblasten.

Het dier wordt op 16 Mei geslacht, vooral omdat het sterk verdacht blijft van
paratuberculose. Bij sectie wordt in het Pathologisch Instituut macroscopisch geen
afwijking aan de darmen gevonden, maar microscopisch paratuberculose vastgesteld.
Lever gezwollen, hooggeel gekleurd met zeer veel ijzerhoudend pigment. In de
tubuli contorti der nieren worden eiwitneerslagen met positieve ijzerreactie gevonden.

Anamnese : Vorigen dag door den eigenaar opgemerkt, dat het dier bloedwaterde.
Eetlust was nog goed, de melkgift niet verminderd, ongeveer 3 weken geleden ge-
kalfd. Voor 14 dagen is van dezen eigenaar een koe doodgegaan met dezelfde ver-
schijnselen.

St. praesens : 5-jarige koe in vrij goeden vcedingstoestand. Pols 120, ademh. 44,
temp. 38.6. Slijmvliezen bleek, uierhuid dito. De urine en het serum bevatten bij
aankomst geen haemoglobine.

23 Mei : Polsfrequentie gestegen tot 140. Hartslag bonzend ; licht anaemisch
bijgeruisch. Temperatuur 40° ; ademh. 48.

23 Mei : haemoglobinaemie en bilirubinaemie, reticulocyten en polychromasie.
25 Mei : geen haemoglobinaemie, geen haemoglobinurie, wel bilirubinaemie.
27 Mei : Idem. Veel reticulocyten, normoblasten, bas. granulaties, polychromasie.
3 Juni : Scrum normaal. Uitstrijkje normaal.

De temperatuur is maar 1 dag 40 ⁰ geweest, daarna normaal geworden. De pols-
frequentie daalde na 2 dagen tot 110, was weer 3 dagen later 100, daalde geleidelijk
tot ze op den dag van vertrek (3 Juni) 68 werd.

Van 25 Mei af werd de eetlust beter ; bij vertrek was deze normaal.
Behandeling : ferr. reduct. De eerste dagen alcohol.

Anamnese : Koe heeft voor 14 dagen normaal gekalfd. Ze heeft van het begin af
te weinig melk gegeven. Vanmorgen heeft de eigenaar bloedwateren gezien.

St. praesens ■ Bij aankomst temp. 40.6, is in den loop van den dag normaal geworden
en verder zoo gebleven. Pols 138 ; na 2 X door de kliniek gestapt te hebben 180.
Ademh. 58. Hartslag zeer bonzend. Slijmvliezen geel bleek.

Faeces : Slijmig, stinkend met bilirubine en urobiline (Abnormaal bij een koe!).

Bloed : Bevat opgeloste haemoglobine en galkleurstof.
Haemoglobinegehalte 28.
Aantal erythrocyten 2.640.000.

Geen haemoglobinaemie en -urie meer. Veel reticulocyten, polychromasie.
Bilirubinaemie.

Geen afwijkingen meer in het uitstrijkje. Geen reticulocyten.
Behandeling heeft beslaan in het geven van coffeïn en alcohol gedurende de eerste
dagen, het inspuiten van bloed en het per sonde ingeven van melk en lijnzaad-
afkooksel. Na 3 dagen begon de koe weer te eten, de faeces werden normaal en op
3 Juni kon ze in zeer verbeterden toestand worden meegegeven.

Anamnese : Koe heeft voor 3 weken gekalfd, heeft toen misschien kou geval, heeft
eenige dagen diarrhee gehad, wat weer over is gegaan. Thans slijt ze volgens den
eigenaar, die hoopt op een verklaring van koopvernietigend gebrek (5 weken geleden
gekocht).

Sl. praesens : 6-jarige koe, suf, kreunt geregeld. Zeer bleeke uierhuid en bleeke
slijmvliezen. Pols 110. Temp. 38.8. Ademh. 28. De hartslag is bonzend. Ook rechts
zeer duidelijk te hooren. De frequentie loopt de volgende dagen op tot 140.

Urine : alcalisch, S.G. 1025, rood van kleur. Spectroscopisch haemoglobine be-
vattend.

In de vagina veel secretum, rectaal voelde de uterus te groot en te slap aan. De
faeces zijn stopverfachtig, slecht verteerd en stinkend. Volgenden dag is de haemo-
globinaemie en -urie over.

Na eenige dagen begint de koe te eten, zij kreunt niet meer en gaat geleidelijk
vooruit, zoowel wat aantal roode bloedcellen, haemoglobine, etc. als klinische
verschijnselen betreft. Na 14 dagen in goeden toestand vertrokken.

Anamnese : Koe is één dag ziek. De eetlust is weg en de melkgift is verminderd.
De defaccatie is normaal.

Sl. praesens : Het dier maakt een zeer lusteloozen indruk, is met moeite tot loopen
te brengen en vertoont dan een slingerenden gang. De temperatuur is 39.3, de pols

120, de ademhaling 30 per minuut. De hartslag is bonzend en over den geheelen
ribwand te hooren. De slijmvliezen zijn meer geel dan bleek.

Den volgenden dag blijkt het haemoglobine te bedragen 22, het aantal roode
bloedcellen 1.6 millioen, het aantal witte bloedcellen is 11.750. Het serum bevat veel
galkleurstof en vrije haemoglobine. In het bloeduitstrijkje veel normoblasten, cellen
met basophiele granulaties, polychromasie. De urine is sterk haemoglobinehoudend.

De gewone behandeling is ingesteld ; aangezien deze patiënte door mij op de
boerderij is onderzocht en niet in de kliniek, heb ik geen geregeld bloedonderzoek
kunnen doen.

Op 13 Mei is de haemoglobinurie geheel over ; het dier is zeer zwak, heeft geen
eetlust. De polsfrequentie is 140 en wordt na enkele passen loopen 180.

Op 19 Mei is de koe op het oog veel beter, de eetlust is geheel teruggekeerd, de
melkgift Hink toegenomen. De polsfrequentie bedraagt echter nog steeds 120. De
slijmvliezen zijn bleek. Haemoglobine en aantal roode bloedcellen zijn precies
gelijk als op 12 Mei, nl. resp. 23, 1.650.000. In het uitstrijkje enkele regeneratie-
verschijnselen. De eigenaar wil de koe gaarne in de weide doen, maar stelt dit op
mijn advies nog een week uit. Een week later is het haemoglobinegehalte 36, het
aantal roode bloedcellen 2.9 millioen.

Het dier wordt thans weer in de weide gebracht en bij latere informatie bleek
voedingstoestand en melkgift gedurende den zomer niets te wenschen over te laten.
(Over het algemeen hoort men de klacht, dat het zoo lang duurt vóór deze patiënten
weer geheel in orde zijn).

Doordien andere copie bij de Redactie binnenkwam, werd de plaatsing van dit
artikel twee maanden opgeschort. Ik geef als voorbeelden van haeinoglobinaemie,
die niet met het puerperium, maar waarschijnlijk met een chronische leveraandoening
in verband staan, nog de volgende ziektegeschiedenissen van patiënten, die deze
maand in behandeling kwamen.

Anamnese : De koe heeft in Januari j.1. het kalf verworpen en is sindsdien vermagerd.
Hoc t niet. Defaecatie en herkauwen normaal. In de weide in den beginne iets beter
geworden, maar al spoedig weer achteruitgegaan.

St f\'raesens : Magere koe, niet suf. Icterische slijmvliezen zonder petechiën. Het
rnonJslijmvlies is niet zoo sterk geel als het oogslijmvlies. Pols 60, Ademh. 20, Temp.
38.5 (zie verder curve).

Leverpercussie is iets vergroot (halve ribbreedte). Faeces te hard, slijmig en stin-
kenc. Rectaal geen afwijkingen.

U-ine : Kleur: donkerrood. Reactie: alcalisch. S.G. : 1015. Chemische reacties:
g.iHdeurstoffen in de urine sterk positief, haemoglobine positief, proef van Hay
negatief. Eiwit 1 ƒ4 °/₀₀, andere reacties negatief. Geen cellen in het sediment.

IVphritis ? Mede in verband met het persen zou men kunnen denken aan een
sentciovergiftiging (Jalving).

3 en 4 J^uni ^: Toestand precies dezelfde. Eetlust nihil. Voortdurende haemoglobi-
naemie en -urie. In bloedserum 14 eenheden bilirubine met indirecte reactie. Hae-
moglobine-gehalte 38.

5 Juni : In urine geen Hb. meer. Galkleurstoffen nog positief. Het bloedserum
is nog donkerbruin van kleur, met zeer veel galkleurstoffen, maar geen haemoglobine
Eiwit minder dan i/4°/₀₀.

Aantal roode bloedcellen : 2.04.0.000. Vrij veel reticulocyten. Geen andere rege-
neratieverschijnselen.

7 Juni : Eet niets, kreunt, zeer bleek uier (met gele tint) en bleekgele slijmvliezen
Pols 116, Ademh. 40, Temp. 38.8.

Met de maagsonde 11 l iter melk en water en lijnzaadafkooksel ingebracht.
Galkleurstoffen in bloedserum positief.

Urine\'. S.G. 1005. Reactie pH 6.6. Eiwit positief, minder dan 1/4 °/₀₀.
Sediment : veel bacteriën, geen cellen. Urobiline : positief. Galkleurstoffen :
positief. Andere reacties : negatief.
Bloed : Haemoglobine-gehalte 18.
Aantal roode bloedcellen: 1.970.000.
Aantal witte bloedcellen: 29.100.
Aantal thrombocyten : 980.000.
p. neutr. leuc. 73 jeugdv. 2

g Juni : Koe is moribund. Het serum bevat nog steeds veel galkleurstof, thans met
directe reactie. De urine stinkt, bevat veel bacteriën, weinig eiwit, geen cellen.

Sectie : Chronische hepatitis, cholangitis met sterk verwijde galgangen. Groote
galblaas. Klein kipei-groot concrement in de Duet. choledochus.

Afvoer van de gal naar de darmen is normaal. Sterke icterus en anaemie. Embo-
lische nephritis.

Uit de zeer geringe anaemie, die in den beginne werd gevonden, mag worden
geconcludeerd, dat de haemoglobinurie nog slechts korten tijd bestond. Uit de bij-
gevoegde curve ziet men duidelijk het stijgen der polsfrequentie bij het toenemen
van de anaemie.

Anamnese : De koe doet het minder goed dan het vorig jaar. De laatste dagen is ze
erg achteruitgegaan (sinds 30 Juni). De eetlust was voordien al niet goed, is nu nog
slechter. Is ook in de melk achteruitgegaan. Gaf 10 liter melk, nu minder. Het dier
urineert bloed. Ze perst. Enkele maanden geleden gekalfd. Koe is in slechte voedings-
toestand.

Sl. praesens : Pols 1 14. Temp. 3g.7° rectaal (open anus), 40° vaginaal. Ademh. 42.
Haarkleed dor, huid losliggend. Op den rug enkele plekken met korstig eczeem, op
enkele andere lichte mummificaties ; mogelijk dat de koe ingesmeerd is met vet,
want op andere plaatsen is de witte huid normaal. Klieren normaal; slijmvliezen
subicterisch, iets grauwbleek, kleur tepels en uierhuid normaal ; sclera geelgrauw.

Respiratie-app. : Ademh. 42, oppervlakkig, costo-abdominaal. Hoest niet spontaan.
Auscultatie : over het geheele longveld versterkt brommende inspiratie en de hartslag
te hooren. Percussie normaal.

Circulatie-app. : Pols 114, bonzend, regelmatig, krachtig, geen bijgeruischen, geen
oedemen, iets gezwollen venae jugulares. In de halsadergroeve is het pulseeren van
de carotis te zien.

Digestie-app. : Eetlust half rantsoen. Melkgift 8 1 per dag. Geen foetor ex ore,
geen mondafwijkingen. Geen pijn bij knijpen in den rug of druk op de nelmaag-
streek. Pens matig gevuld met een iets te vaste massa. Pensbewegingen : o—20 30—
25—25—40—15—35, 8 in de 3 minuten, krachtig. De koe perst. De faeces zijn goed
verteerd, niet stinkend. Microscopisch onderzoek negatief. Het leverpercussieveld
is sterk vergroot; de lever is achter de ribbeboog te palpeeren en ook benedenwaarts.
De buik is opgezet, geen horizontale dempingslijn te percuteeren. Na punctie komt
er geen vocht.

Urine: Donker, bloederig, reuk en viscositeit normaal. Eiwit positief 1 /i o °/oo>
reactie alcalisch, S.G. 1025, bloedkleurstof positief, urobiline sterk positief.

Sediment : enkele kleine epitheelcellen, enkele leucocyten, veel bacteriën, geen
erythrocyten.

Bloed : Na centrifugeeren is het serum bruinrood. Spectroscopisch : methaemoglo-
bine en haemoglobine. Na extractie met alcohol blijkt galkeurstof-proef zwak positief.

Haemoglobine-gehalte 25, aantal erythrocyten : 2.800.000, aantal witte bloed-
cellen : g.500. Geen reticulocyten of andere regeneratie-verschijnselen.

5 Juli: De koe perst minder. Urine vanmorgen vroeg: bloederig, om 11 uur :
niet, om 2 uur weer haemoglobine-houdend.

Galkleurstoffen in bloed zwak positief. Haemoglobine-gehalte 26, geen Hb. meer
in serum. De uier- en tepelhuid zijn geel (gisteren niet).

Urine van 11 uur: kleur minder roodbruin dan gisteren, alealisch,eiwit positief
0.1 °/₀₀, reuk en viscositeit normaal, S.G. 1024. Bloedkleurstof negatief, urobiline
sterk positief. Sediment : veel bacteriën, enkele blaasepithelien, enkele niercellen,
geen leucocyten.

Dus des morgens vroeg haemoglobinurie, om 11 uur geen haemoglobinurie
en — aemie; des middags 4 uur werd weer donkerroode urine gezien. Toen
is het bloed niet onderzocht, de koe ging naar het abattoir.

Diagnose: Hepatitis (levercirrhose ?), tuberculose longen, haemoglobinurie en
-aemie, ariaemie.

Sectie : Geringe tuberculose van de longen en de bronchiale en mediastinale klieren.
Lever minstens tot het drievoudige vergroot. Beeld van een perilobulaire cirrhose
met teleangiectasien.

Ekelund en E.ngfeld. Svensk Vet. Tidskr. 1918.
Wester en Beijers. Tijdschr. v. Diergeneesk. 1923.
Mikkelsen. Maanedskr. for Dyrlaeger. 1923.
Rasmussen. Svensk Vet. Tidskr. 1923.
Stenius. idem.

Reisinger. Wiener Tierarztl. Monatsschr. 1924, bladz. 67.
Hjarre. Tierarztl. Rundschau. 1929, bladz. 817.
Beijers. Tijdschr. v. Diergeneesk. 1933.

Farquharson and Smith. Journ. of the Am. Vet. Ass. July 1938.
Geertsema. Proefschrift Utrecht 1939.

Onder kunstmatige inseminatie verstaat men het inbrengen van
sperma met behulp van het daartoe aangegeven instrumentarium in
het vrouwelijk geslachtsapparaat. Veelal spreekt men hierbij van kunst-
matige bevruchting. De uitdrukking „kunstmatige bevruchting" is niet
juist, want bevruchten doet men niet, doch men neemt de taak van het
manlijk dier gedeeltelijk over door het deponeeren van het sperma in de
cervix. De bevruchting zelf, d.w.z. het indringen van de spermatozoid in
de eicel vindt zoowel na de „kunstmatige bevruchting", als na de coitus
op dezelfde wijze plaats. Het is dan ook volkomen juist, dat door de
Duitschers wordt gesproken van „künstliche Besamung".

Hoewel de uitdrukking kunstmatige bevruchting in het spraakge-
bruik reeds burgerrecht heeft verkregen, prefereer ik de betiteling kunst-
matige inseminatie. Voor het Engelsche insemination of het Duitsche
Besamung is mij geen passend Hollandsch woord bekend.

Volgens de literatuur biedt de kunstmatige methode het voordeel,
dat de zaadcellen met zorg in de cervix gedeponeerd kunnen worden,
zoodat aan een relatief grooter aantal de gelegenheid geboden wordt
den weg naar de uterus te nemen, waardoor de kans op bevruchting
toeneemt. Zelfs bij dieren, die herhaalde malen op normale wijze te-
vergeefs zijn gedekt, zou de inseminatie in vele gevallen tot succes voeren.
Een tweede voordeel zou zijn, dat van één ejaculaat meer bevruchtingen
mogelijk zijn, zoodat meer economisch gewerkt kan worden met sperma
van hoogwaardige dieren, van welker krachten in tijden van drukke
dekperiode te veel moet worden gevergd. Een derde mogelijkheid ligt
in de bevruchting over groote afstanden, zoodat het reizen met dieren
tijdens de bronst achterwege gelaten kan worden. Tenslotte wordt ge-
wezen op het vermijden van infecties van het geslachtsapparaat, waar-
van de besmetting door de vaderdieren wordt overgebracht.

Vroeger zijn door verschillende onderzoekers wel eens met succes
de kunstmatige bevruchtingsmethoden beschreven en toegepast, doch de
meeste geschriften komen van Russische zijde, waar Prof. Elie Ivanov
met zijn medewerkers zeer veel baanbrekend werk hebben verricht.
Ivanov mag dan ook met recht de pionier van de kunstmatige bevruch-
tingsmethode genoemd worden. De meeste onderzoekingen van hem
dateeren vanaf 1923 en worden gedaan aan het centraal proeffokstation
te Moskou. Sedert dien tijd worden in Rusland meerdere honderddui-
zenden kunstmatige inseminaties per jaar verricht, zoowel bij paarden,
runderen als schapen.

De inseminatie bleek een groote waarde te hebben voor het herstel van
de verwaarloosde paardenfokkerij in Rusland. Een klein aantal waarde-

volle hengsten was in staat een zeer groot aantal vrouwelijke dieren te
bevruchten. Vooral in streken met venerische ziekten (Dourine) bleek
men hierin een hulpmiddel te hebben ter voorkoming.

Van Prof. Götze te Hannover is het een verdienste geweest, dat hij
zich persoonlijk aan het Moskousche instituut op de hoogte heeft ge-
steld en in de Deutsche Tierärztliche Wochenschrift in 1933 daarover
een publicatie heeft gegeven. In Duitschland is dit probleem sedert dien
tijd vooral door Götze en Küst bestudeerd in verband met de bestrij-
ding der trichomoniasis. In Engeland zijn Prof. Hammond met zijn
medewerkers Walton en Edwards er mede bezig, die bovendien goed
werk doen door de biologie van het sperma te bestudeeren. Sedert het
voorjaar 1936 zijn door mij ongeveer 2400 inseminaties verricht zoowel
bij normale dieren als bij dieren, die leden aan steriliteit, aan de hand
waarvan mijn publicatie „Kunstmatige Inseminatie bij Runderen" is
verschenen.

Voor een goede toepassing der kunstmatige inseminatie is een volle-
dige kennis omtrent de gedragingen van het sperma onontbeerlijk, zoo-
dat ik hier enkele punten laat volgen :

Bij stieren beneden den leeftijd van 2 jaar bedraagt de hoeveelheid
doorgaans 1 - 2 -| ccm ; bij oudere gaat de hoeveelheid tot 8 ccm en in
enkele gevallen zelfs hooger. Bij veelvuldig ejaculeeren kan de quanti-
teit afnemen, doch dit herstelt zich na een korte rustperiode vrij snel.
De kleur is wit tot roomgeel, hetgeen afhankelijk is van de voeding.
Wordt alleen gras gevoerd, dan is in den regel de witte kleur aanwezig.
Bij wei-voedering b.v. wordt de kleur geel. Per cmm bevat goed bevruch-
tend zaad 400.000 tot 1.600.000 spermatozoïden. Het gemiddelde kan
men stellen op ongeveer 800.000. Is het aantal 200.000 of minder, dan
wordt het bevruchtingsvermogen twijfelachtig ; beneden 60.000 is be-
vruchting vrijwel uitgesloten. Volgens Küst ligt de pH van normaal
sperma onder het neutrale punt, dus in het zure gebied. Het is volgens
hem aan te bevelen voor de kunstmatige inseminatie sperma te nemen
met een pH tusschen 6,3 en 7,0, daar men meent te mogen aannemen,
dat er een tegengestelde verhouding bestaat tusschen de pH eenerzijds
en de spermienconcentratie en vitaliteit anderzijds.

De beweeglijkheid van de spermatozoiden is voor de bevruchting
een eerste vereischte, vooral de vooruitgaande beweging is van groot
belang. Door een klein druppeltje sperma op een voorwerpglaasje, be-
dekt met een dekglaasje, onder zachte verwarming microscopisch te
onderzoeken bij een 300-rnalige vergrooting, kan men een goeden indruk
verkrijgen van de individueele bewegingen der spermatozoiden. Het
is hierbij evenwel zeer moeilijk een grens aan te geven, waarbij het be-
vruchtingsvermogen van een ejaculaat vermindert of geheel ophoudt.

Het is mij gebleken, dat bij de beoordeeling bij ioo-malige vergroo-
ting (Zeisz AA, Leitz 3 met oculairen 2 of 4) een stroombeweging is
waar te nemen, waarbij wolken spermatozoiden in en uit elkaar gedreven
worden, zoodat donkere en lichte plekken elkaar snel afwisselen. Men

kan dit vergelijken met regenwolken, die door den storm in en uit elkaar
worden gejaagd. Bij herhaald onderzoek is mij verder duidelijk geworden,
dat in sperma, waar deze wolkenvorming zeer actief is, relatief weinig
abnormale cellen voorkomen, terwijl een goede vooruitgaande beweging
valt te constateeren.

Bij sperma met veel pathologische cellen of bij sperma, dat door langer
verblijf builen het lichaam de beweeglijkheid grootendeels heeft ver-
loren, is de wolkenvorming in veel mindere mate of in het geheel niet
waar te nemen. Bij scherp toekijken is macroscopisch in het ejaculaat de-
ze wolkenvorming ie zien als een vlokkerig aspect, dat zich langzaam
verplaatst. Voor de bestudeering van deze wolkenvorming neemt men
een klein druppeltje sperma op een voorwerpglaasje zonder clekglaasje
onder zachte verwarming. De beste temperatuur is 30 tot 32⁰ C.

Door mij is aan deze wolkenvorming speciale aandacht besteed met
betrekking tot het bevruchtingsvermogen van de verschillende ejacu-
laten, waarvan de resultaten hier volgen.

Het voert mij te ver in dit referaat een uitvoerige beschrijving te geven
aangaande de techniek der kunstmatige inseminatie en het instrumen-
tarium. Toch is het noodig even stil te staan bij de verzameling van het
sperma. Dit geschiedt met behulp van de kunstmatige vagina, welke
bestaat uit een hardgummie buis van 60 cm. lengte en 6i cm. door-
snede, waarbinnen zich een buis van zachte rubber bevindt, die aan de
uiteinden aan de eerste waterdicht verbonden is. Hierdoor ontstaat een
ruimte tusschen den hardgummie en zachtgummie wand, welke wordt
opgevuld met water van ongeveer 50° C., dat door een vuldop, die in
den buitenwand gevulcaniseerd is, naar binnen gegoten kan worden.
De binnenwand wordt ingevet met vaseline, het eene einde blijft open,
het andere wordt afgesloten met een opvangbeker.

Om bet sperma op te vangen springt de stier op een tochtige koe, het
instument wordt met een hoek van ongeveer 60° naar boven gehouden,
waardoor de wanden aan de ingevette opening samenvallen. De penis
wordt met een handige manipulatie aan den ingang van de ingevette
opening geplaatst, de nastoot wordt verricht en het sperma is verzameld
in den beker aan het andere uiteinde. Door deze methode is verontrei-
niging van het sperma uitgesloten, daar het niet in aanraking komt met
het vrouwelijk geslachtsapparaat.

Desgewenscht kan nu de hoeveelheid worden verdund met speciaal
daarvoor bereide verdunningsvloeistoffen bestaande uit glusose ver-
mengd met verschillende phosphaten en sulfaten. Deze vloeistoffen
oefenen bij lage verdunningen bovendien een activeerende werking op
de spermatozoïden uit.

Resultaten der kunstmatige inseminatie bij normale
dieren, die het betreffende seizoen niet eerder waren
gestierd.

bedroeg het bevruchtingspercentage bij 199 dieren 86,93%, d.vv.z., dat
na een éénmalige behandeling 86,93% d^er dieren dragend werden.
In deze rubriek werden dieren ingedeeld, die geenerlei afwijking ver-
toonden. Ook de mogelijkheid een dier met een of andere afwijking hier-
bij in te deelen werd vermeden door koeien, die geleden hadden aan
retentio secundinarum, prolapsus uteri, prolapsus vaginae, die hadden
geaborteerd, die eenigerlei anatomische afwijking vertoonden of die
behoorden tot bedrijven, waar endemische steriliteit berustende op
infectieuzen grondslag heerschte, in een andere groep te plaatsen. De
inseminatie geschiedde met onverdund sperma, waarvan een J tot 1
ccm in de cervix werd gedeponeerd.

Werd in een andere groep bij soortelijke dieren verdund sperma ge-
nomen, tot een maximale verdunning van 1 op 5, dan verschilden de
uitkomsten niet noemenswaard, ook niet als de geheele hoeveelheid niet in
de cervix terecht kwam, doch als een gedeelte in de vagina terugvloeide.
Vloeide evenwel alles in de vagina terug, dan daalde het aantal positieve
inseminaties zeer snel. Ook wanneer alles in de uterus terecht kwam
werkte dit ongunstig op de uitkomsten.

Het is vanzelfsprekend, dat bij voorkeur koeien werden behandeld in
de volle bronst, doch meerdere malen kwam het voor, dat het mij niet
mogelijk was op den dag der bronst te insemineeren, doch ik genood-
zaakt was tot den volgenden dag te wachten. Het viel mij op, dat bij
dieren, die längeren tijd geleden de eerste bronstverschijnselen hadden
vertoond, een verminderde slijmafscheiding was waar te nemen. Bij de
een hield die slijmafscheiding vlugger op dan bij de ander. Het bleek
mij, dat de bevruchting nog mogelijk was, als er nog een bepaalde hoe-
veelheid slijm in de cervix aanwezig was. Bij één dier was dit het geval,
waarbij de bronstighcidsverschijnselen voor 28 uur waren waargenomen.
In den regel zal bevruchting nog mogelijk zijn ongeveer 16 uur na het
begin van de bronst.

Zooals gemeld werden bevruchtingen verricht met sperma, dat werd
beoordeeld naar de intensiteit van de massabeweging, welke zich open-
baart in een meer of minder actieve wolkenvorming. Al naar de goede of
minder goede wolkenvorming van het sperma werden de gevallen in vier
groepen verdeeld. Het bevruchtingspercentage van de groep met de
goede wolkenvorming was over 206 dieren 84,46"„. De drie volgende
groepen vertoonden resp. percentages van 55,3%, 25% en 5,3%.

In de laatste rubriek waren de inseminaties ingedeeld met sperma,
waarbij geenerlei vorm van wolkenvorming viel waar te nemen. Hieruit
viel af te leiden, dat wanneer sperma bij ongeveer 30° C. een goede
wolkenvorming vertoont, de kans zeer groot is, dat men te doen heeft
met goed bevruchtend sperma, ook al is het meerdere uren oud. Is de
wolkenvorming minder duidelijk, dan wordt het bevruchtingspercentage
kleiner, terwijl sperma met zeer geringe of zonder wolkenvorming
ongeschikt moet worden geacht voor de kunstmatige inseminatie, daar
de bevruchtingskans dan zeer miniem is.

Resultaten der kunstmatige inseminatie bij onvrucht-
bare en van onvruchtbaarheid verdachte runderen.

De bestrijding der onvruchtbaarheid onder de runderen heeft reeds tal
van jaren de aandacht van vele onderzoekers getrokken. Men heeft die
bestrijding bij den endemischen vorm in hoofdzaak gezocht in curatieve
maatregelen. Deze hebben in de praktijk lang niet tot een bevredigende
oplossing van het vraagstuk geleid en de laatste jaren worden stemmen
gehoord, die er voor pleiten langs preventieven weg het doel te bereiken,
m.a.w. men wil de verspreiding voorkomen. Vooral bij de bestrijding der
steriliteit bij koeien ten gevolge van trichomonasinfectie, is deze op den
voorgrond getreden. Uit de mededeelingen van Küs r e.a. is duidelijk ge-
bleken, dan men de steriliteit ten gevolge van dit lijden, waarbij de over-
brenging door den stier zoo\'n voorname rol speelt, met succes kan be-
strijden door kunstmatige inseminatie toe te passen.

Onderzoekt men in Friesland steriele runderen, dan kan men in zeer
vele gevallen de verschijnselen van een endometritis constateeren. Op-
vallend is, dat het lijden zich heel vaak endemisch openbaart. Omtrent
de oorzaak van deze endometritiden bestaat nog lang geen overeen-
stemming. Ai.brechtsen zoekt de oorzaak in een infectie van den uterus
gedurende of na den laatsten partus. Ook anderen o.a. Hess zijn dezelfde
meening toegedaan. Velen hebben verband gezocht tusschen abortus
Bang en endemisch optredende steriliteit. Het is niet te ontkennen, dat
op stallen, waar besmetting met den abortusbacil van Bang heeft plaats
gehad, veelvuldig steriliteit voorkomt, terwijl geen abortusbacillen in
den uterus kunnen worden aangetoond. Daarnevens vindt men ook vele
stallen, die niet geïnfecteerd zijn met abortus Bang en waarop toch uit-
gebreide steriliteit zich openbaart.

Hoe moet men zich nu de uitbreiding van de endemisch optredende
steriliteit, berustende op een endometritis, op een stal verklaren. De
infectie kan door direct contact van dier op dier worden overgebracht,
maar het is ook mogelijk, dat de ziekte door den stier wordt verspreid bij
den coitus. Mijns inziens speelt de overbrenging door den stier een be-
langrijke rol. Herhaaldelijk heb ik waargenomen, dat bij het optreden
van endometritis in een bedrijf, gelegen tusschen andere, waar dit niet
voorkomt, dit lijden zich ook op deze laatste openbaart, nadat de koeien
gedekt waren door den stier, die op de eerste boerderij werd gebruikt.
Ik meen dan ook, dat men zonder bezwaar kan spreken van infectieuze
endometritis.

Op grond van mijn opvatting, dat de stier bij den coitus het agens
kan overbrengen, spreek ik van een geïnfecteerden stier, als die gebruikt
is of wordt in bedrijven, waar de endemische endometritis heerscht.

De diagnose catorrhale endometritis is niet steeds gemakkelijk te stellen.
De klinische symptomen zijn de volgende :

De uitwendige bronstverschijnselen zijn intensiever en duren langer
dan gewoonlijk ; de labiae zijn af en toe iets gezwollen. Bij inwendige
inspectie van de vagina en cervix blijkt de slijmafscheiding vaak aan-
LXVI 48*

merkelijk vergroot, hetgeen veelal reeds uitwendig te zien is, doordat
groote hoeveelheden slijm achter het dier liggen. De cervix is glad en
glanzend, terwijl zij meermalen een grooteren omvang heeft dan normaal:
soms is de cervix iets bleek, meestal is zij te rood. Tusschen de bronst-
pericden is de cervix niet geheel gesloten. Ook dan is er in den regel een
meer of mindere sterke slijmafscheiding aanwezig.

Bij de kunstmatige bevruchting bij dieren met catarrhale endome-
tritis bleek mij, dat het sperma zeer moeilijk in de cervix was te depo-
neeren, omdat het direct over het aanwezige slijm heen gleed en voor
een groot deel in de vagina terugvloeide. Dit verschijnsel kan een aan-
wijzing te meer zijn om in twijfelachtige gevallen aan de aanwezigheid
van een catarrhale endometritis te denken.

Daar de endometritis in vele gevallen latent voorkomt b.v. als bov en-
genoemde symptomen in geringe mate aanwezig zijn en zelfs tijdens de
bronst in het geheel niet te onderscheiden zijn, blijft steeds de veront-
rustende waarheid bestaan, dat niet met zekerheid is vast te stellen of
een dier al dan niet infectieus is. Een kleine onachtzaamheid kan een
nieuwen stier in korten tijd waardeloos maken. De zekerste wijze om
besmetting van den gezonden stier te verhinderen is, dat men hem niet
met de koe in directe geslachtelijke aanraking laat komen, doch dat men
de koe kunstmatig insemineert.

Bij de inseminaties in deze bedrijven zijn mij drie feiten duidelijk
naar voren gekomen.

ie. Dc kunstmatige inseminatie bij reeds geïnfecteerde dieren lever-
de geen succes op. Zelfs na herhaalcic behandeling bleef de bevruchting
uit en het duurde in den regel drie tot vier maanden na het laatste con-
tact met den stier eer de catarrhale endometritis van nature genezen
was. Dit feit wordt in de praktijk herhaaldelijk waargenomen, dat de
koeien, die in den zomer geïnfecteerd zijn in den regel tot de herfst
moeten wachten eer zij dragend worden. Wanneer hetzij reflectorisch,
hetzij door het omhoog gaan van het agens, de ovaria en het oviduct
bij de infectie betrokken zijn, laat de natuurlijke genezing langer op zich
wachten, zij het niet, dat die veelal uitgesloten is.

Met de medicamenteuze behandeling kan de genezingsduur aanmer-
kelijk worden yerkort. Ik maak bij voorkeur gebruik van de gecombi-
neerde methode : Solutio Lugoli in de uterus, bepensceling van cervix
en vagina met sterke jodiumtinctuur en ovarium behandeling
tijdens de bronst. Bij pinken, waarbij deze therapie niet mogelijk is, heb-
ben yatren-vaccin injecties een vluggere genezing ondersteund. Na 6
weken kon in den regel weer bevruchting worden verkregen. Gezien de
uitbreiding van de infectie over viijwel het geheele geslachtsapparaat,
zal van een vaginabehandeling met capsules of pyoplaatjes weinig zijn
te verwachten.

2e. Dieren, die nog niet waren geslierd, konden met succes kunstmatig
geïnsemineerd worden. De aanwezigheid van een catarrhale endometri-
tis kon slechts bij hooge uitzondering worden geconstateerd. Meerdere
gevallen zijn bij de eerste behandeling dragend geworden te midden
van een bedrijf, dat voor drie-vierde was geïnfecteerd. Men kan hieruit
concludeeren, dat bij de verspreiding van de catarrhale endometritis
het contact van zieke met gezonde koeien slechts bij uitzondering een
rol speelt en dat het agens door den stier wordt overgebracht.

3e. Aangaande de vraag of de smetstof wordt overgebracht door het
sperma of door het contact van den penis met het vrouwelijk genitaal-
apparaat is klaarheid gebracht, door gezonde dieren te insemineeren
met sperma van een z.g. geïnfecteerden stier. Van een vijftal besmette
stieren heb ik ruim 500 dieren geïnsemineerd, zonder dat daarbij noe-
menswaard een catarrh is opgetreden. Het bevruchtingspercentage ver-
schilde niet van de bevruchtingen met sperma van niet-geïnfecteerde
stieren. Het sperma van een stier behooiende tot een bedrijf, waar catarrhale
endometritis heerscht, is dus niet infectieus.

Voor de practiseerende dierenartsen zijn deze gegevens van zeer
groote beteekenis. Zij verschaffen hun een goed wapen ter bestrijding
van de steriliteit tengevolge van de endemisch voorkomende catarrhale
endometritis. Dit is toch een vorm van steriliteit, waarmee zij zoo vaak
te maken hebben. Goede voorlichting aan de veehouders is hier een zaak
van dringend belang. Zij dienen te weten, wanneer steriliteit op het be-
drijf aanwezig is. Over het algemeen kan men zeggen, dat er iets aan
het bevruchtingsvermogen hapert, indien enkele dieren achter elkaar
opbreken. Dan is het van groot belang, niet verder door te gaan met de
dekkingen, doch de oorzaak op te sporen. Bij een eventueel voorkomende
catarrhale endometritis dient direct ingegrepen te worden ; de reeds
geïnfecteerde dieren kunnen worden behandeld zooals boven is aan-
gegeven, terwijl de koeien, die niet zijn gestierd kunstmatig geïnsemi-
neerd moeten worden, desgewenscht met het sperma van den geïnfec-
teerden stier. Men verzuime natuurlijk nooit bij een steriliteitsgeval het
sperma van den gebruikten stier te onderzoeken.

Reeds eerder is er op gewezen, dat bij abortus Bang infectie de
toestand anders is. Bloedonderzoek is hiervoor het differentieel -
cliagnostisch middel.

Afwijkingen in den anatomischen bouw van deelen van het geslachts-
apparaat kunnen oorzaak zijn van steriliteit. Meerdere dergelijke af-
wijkingen heb ik kunnen waarnemen en wanneer de indicatie ervoor
bestond, de kunstmatige inseminatie toegepast als therapeuticum. Ab-
normaliteiten aan ovarium, oviduct en uterus kunnen uit den aard
der zaak buiten beschouwing gelaten worden.

Cervix afwijkingen : De cervix speelt een belangrijke rol bij het bevruch-
tingsproces, zoodat het voor de hand ligt, dat een abnormale bouw van

invloed is op het al of niet tijdig bevrucht worden. Met de cervixcoop
(een instrument, dan onontbeerlijk is bij de kunstmatige methode) is
men steeds in de gelegenheid het inwendige van de vagina en de cervix
te belichten, zoodat men daardoor routine verkrijgt in het beoordeelen
van een normale vagina en cervix. Men is dan ook in staat afwijkingen
te constateeren en de frequentie daarvan aan te geven.

Als congenitale afwijkingen kan men af en toe de cervixspangen waar-
nemen. Gedurende de ontwikkeling van de uterus uit de Müllersche
gangen is het mogelijk, dat volkomen versmelting tot één cervix en één
vagina niet steeds plaats vindt. Men krijgt dan een dubbele cervixope-
ning, die ieder voor zich verbonden is met een cervixkanaal en dit weer
met een uterus-hoorn (uterus-duplex). Heeft echter de versmelting
van de gangen iets vollediger plaats gevonden, doch nog niet geheel,
dan komt het voor, dat alleen het orificium externum in twee deelen is
verdeeld en het cervixkanaal en uterushoornen normaal zijn. In dat
geval spreekt men van een cervixspange, die zich als een min of meer
dikke streng, gelijk een brug over het orificium externurn uitstrekt.

In andere gevallen ligt de cervix niet centraal in het cavum vaginale.
Af en toe ziet men de ligging meer dorsaal, een andere maal meer cen-
traal.

Deze cervix afwijkingen waren oorzaak van steriliteit, die door de
kunstmatige inseminatie was te verhelpen.

De verkregen afwijkingen bestonden voornamelijk in lidteekencontrac-
tie tengevolge van een incomplete ruptuur van den dorsalen cervixwand
opgetreden gedurende den partus. De bovenwand van de cervix is ge-
contraheerd en het orificium externum is dorsaal omgebogen. Ook
kan de cervix geheel misvormd zijn tengevolge van een gangraeneus
proces, dat later door demarcatie genezen is. Verder werd een enkele
maal een cervixcyste aangetroffen.

Ook in deze gevallen, welke aanleiding hadden gegeven tot steriliteit
werd voor een groot deel door de kunstmatige inseminatie bevruchting
verkregen.

Vagina-afwijkingen : Evenals bij de ccrvixspangen is opgemerkt, zijn
ook de Fleischspangen in de vagina een overblijfsel van den wand tus-
schen de Müllersche gangen.

Deze Fleischspangen zijn bij belichting van de vagina bij pinken te
zien, als een streng iets oraal van de urethra gelegen en loopende van
den dorsalen naar den ventralen wand van de vagina. Ter plaatse van
de aanhechting aan den vaginawand is de streng in den regel breeder.
Deze strengen kunnen aanleiding geven tot onvruchtbaarheid, daar zij
de natuurlijke reiniging van de vagina tegengaan. Secretum blijft in de va-
gina staan, er ontwikkelen zich spermatoxinen, die de bevruchting be-
letten. Dat evenwel daarbij bevruchting bij de normale coitus mogelijk
is, blijkt uit de aanwezigheid van deze strengen bij den partus van pri-
miparae. Bij deze afwijking heeft de kunstmatige inseminatie uitste-
kende diensten bewezen.

Tenslotte komt het voor, dat bij oudere dieren, die een ingezakten rug
en een uitgezakten buik hebben, de vagina schuin naar voren gelegen is,
zoodat de cervix in de diepte ligt geheel begraven onder een hoeveel-
heid slijm. De natuurlijke reiniging van de scheede komt ook hier niet
tot haar recht. Zoo ook bij stricturen in de vagina tengevolge van ver-
wondingen tijdens abnormale verlossingen. Kunstmatige inseminatie
is bij eventueele steriliteit hierbij de indicatie.

Kunstmatige inseminatie bij dieren, die één of meermalen tevergeefs waren
geslierd en waarbij geen klinische afwijkingen werden waargenomen.

Iedere practicus ontmoet jaarlijks bij de bestrijding van de steriliteit
onder het rundvee gevallen, waarbij het hem niet mogelijk is, de oor-
zaak van het lijden vast te stellen. Noch door palpatie, noch door in-
spectie zijn afwijkingen aan het geslachtsapparaat waar te nemen, ter-
wijl ook de anamnese geen afwijkingen in den sexueelen cyclus aangeeft.

Vooral in den zomer, wanneer de dieren in een goede weide loopen,
is het zeer onwaarschijnlijk, dat gebrek aan mineralen of vitaminen als
oorzaak der onvruchtbaarheid moet worden beschouwd. Een groep van
181 van dergelijke dieren heb ik kunstmatig bevrucht met sperma van
goede kwaliteit. Na een eenmalige behandeling werden 61,32",, dra-
gend. Na een driemalige inseminatie werd dit percentage 74,58%.

Het spreekt van zelf, dat een gedeelte hiervan ook door den normalen
coitus had kunnen worden bevrucht, zoodat men daarbij niet van
steriliteit mag spreken. Vele veehouders in mijn omgeving hebben de
gewoonte de koeien, die zelfs eenmaal terug stieren, kunstmatig te laten
insemineeren.

Spermaverzendingen: Op kleine schaal hebben verzendingen
van sperma plaats gevonden van Oldeberkoop naar Gambridge visa-
versa, met daarop volgende bevruchtingen. Door omstandigheden
kwamen deze niet goed tot hun recht. Meerdere monsters kwamen
gebroken aan, terwijl ook de geïnsemineerde dieren zich niet leenden
voor een dergelijke proefneming. Het vond plaats in de onvrucht-
baarheidsperiode, zoodat meerdere dieren werden geinsemineerd, die
tijdelijk steriel waren. Een negental dieren werd dragend, waarvan één
ejaculaat 57 uur oud was.

Momenteel worden weer verzendingen naar Italië ondernomen.
De resultaten zijn nog niet bekend, doch de omstandigheden, waaronder
de experimenten plaats vinden zijn aanmerkelijk gunstiger.

Het is niet onmogelijk, dat het spermatransport nationaal en internatio-
naal een kwestie van economische beteekenis kan worden. Verdere ar-
beid op dit gebied verdient dan ook de volle aandacht.

Er is een periode geweest, dat men vrij algemeen overging tot het
oprichten van stierenvereenigingen, om voor gezamenlijke rekening

een stier te exploiteeren. Het doel was vooral, door samenwerking te
komen tot vooruitgang van den veestapel. Dit was mogelijk, omdat men
zich dan kon voorzien van beter mannelijk fokmateriaal. Een zeer
groot aantal vereenigingen zijn echter geliquideerd, als gevolg van de
veel voorkomende dekinfecties.

De voordeelen van de verbetering wogen niet op tegen de nadeelen,
veroorzaakt door de steriliteit ten gevolge van de dekinfecties, waardoor
het aantal stierenhouderijen en fokvereenigen de laatste jaren aanmerke-
lijk verminderd is. De meeste stieren, die tegenwoordig worden ge-
bruikt, staan buiten vereenigingsverband. De kwaliteit ervan is dus-
danig dat er twijfel bestaat, of zij door elkaar genomen in staat zijn,
om het gehalte van den veestapel te kunnen verbeteren, of zelfs het peil
op gewenschte hoogte te houden.

Het aantal dekrijpe stieren was in het jaar 1937 33-745, terwijl er
i.454.867 vrouwelijke dieren waren, ouder dan 1 jaar. Voor elke 43
dieren was dus een stier beschikbaar.

Maakt men een kostenberekening van het opfokken van een stier tot
den dekrijpen leeftijd, dan kan men hieruit afleiden, dat elk kalf bij zijn
geboorte reeds aan de veehouderij een bedrag aan geld kost, waar de
waarde van het jonge product in vele gevallen niet tegen opweegt.

Door de kunstmatige inseminatie is het mogelijk, het aantal stieren
aanmerkelijk te beperken en deze beperking dienstbaar te maken aan
de verbetering van de gemiddelde kwaliteit van het stierenmateriaal
door de minderwaardige dieren uit te schakelen. Het peil van den vee-
stapel kan met weinig kosten worden opgevoerd, omdat ook de kleine
veehouder zonder financieele bezwaren gebruik kan maken van een
beteren stier, terwijl bovendien de dekinfecties tot het minimum worden
beperkt.

Als een bezwaar zou kunnen worden aangevoerd, dat bij de fokkers
de prikkel vermindert, om stieren op te fokken, zoodat het materiaal,
waaruit geselecteerd wordt, kleiner zal worden. Dit is inderdaad niet
denkbeeldig, doch de vooraanstaande fokkers zullen dien prikkel on-
getwijfeld behouden, daar de kopstieren door de betere exploitatie een
grootere waarde zullen vertegenwoordigen.

Het duurt vrij lang, eer bij stieren gegevens bekend zijn over fok-
prestaties en meermalen komt het voor, dat een bestfokkende stier, reeds
vóór het bekend worden van die gegevens, is uitgevoerd of naar de
slachtbank is verwezen. Zoo is het bijna regel, dat een preferente stier op
het moment van de preferentverklaring niet meer in functie is. Wanneer
dit wel het geval is, dan wordt veelal zooveel van de dieren gevergd,
dat bevruchting en conditie er zeer onder lijden. De exploitatie van der-
gelijke dieren zou eerst dan tot zijn recht kunnen komen bij de kunst-
matige distributie van het sperma. De verdunningsmethoden blijken zoo
te zijn, dat de resultaten niet bij de onverdunde inseminaties achter
staan, zoodat met behulp daarmee het aantal nakomelingen van prefe-
rente stieren nog aanmerkelijk kan worden uitgebreid.

Reeds eerder is er op gewezen, dat als direct gevolg van het regelmatig
verzamelen van het sperma, genoemd mag worden de betere kennis
omtrent gedragingen van het sperma niet alleen, doch ook omtrent de
steriliteit van de stieren. Regelmatig spermaonderzoek van nieuw ge-
kochte en in bedrijf zijnde dekstieren is mogelijk geworden en zal moe-
ten worden gepropageerd.

Bij voorkomende steriliteit onder het rundvee, hetzij endemisch voor-
komende catarrhale endometritis of andere infecties van het geslachts-
apparaat, die door den coitus worden overgebracht (trichomonas), is
de kunstmatige bevruchting een krachtig hulpmiddel ter voorkoming
van de uitbreiding. Dit is een zaak van groote economische beteekenis.
Naast mond- en klauwzeer, besmettelijk verwerpen, mastitiden en
tuberculose, is de endemische steriliteit één der grootste plagen van de
veehouderij. Jaarlijks eischt zij groote sommen op wegens verminderde
melkopbrengst, verlies in fokwaarde, noodelooze voederkosten en ver-
pleging. Verder wordt het bedrijf ontwricht door het niet voortbrengen
van nakomelingen. De minder goede uitkomsten van het veehouders-
bedrijf noodzaken alle middelen te beramen, die kunnen meehelpen
de inkomsten ruimer te doen worden. Een planmatige steriliteitsbe-
strijding, met behulp van de kunstmatige inseminatie komt hiervoor
zeker niet in de laatste plaats in aanmerking.

Tijdens een mond- en klauwzeerinfectie is het verboden, vee te ver-
voeren vanaf het besmette of verdachte terrein, terwijl ook vervoer naar
dat terrein niet is toegestaan. Beschikt de veehouder, waarvan het ter-
rein is besmet verklaard, niet over een eigen stier, of moet hij gebruik
maken van zijn vereenigingsstier, die elders is gestationneerd, dan staat
in die periode bevruchting stil. Het zelfde is het geval met een vereeni-
gingsstier, die b.v. 150 koeien moet dekken en gestationneerd is op een
besmet verklaard bedrijf. Valt die periode, die minstens op zes weken
gerekend moet worden, juist samen met den tijd, waarop de meeste
dekkingen normaliter plaats vinden, dus in de maanden Mei, Juni en
Juli, dan is het voor de bedrijven zeer belangrijk, als het bevruchtings-
proces ongestoord voortgang kan vinden. De eenigste manier, waarop dat
in dergelijke gevallen kan gebeuren, is de kunstmatige bevruchting en
inderdaad zijn door mij daarbij vele succesvolle inseminaties gedaan.

Verder kan de kunstmatige bevruchting de helpende hand bieden aan
kleine veehouders, die niet kunnen beschikken over een eigen stier en
waarvan de boerderij zoo gelegen is, dat veevervoer bezwaarlijk is, b.v.
over water. Tijdens perioden van vorst is dan de normale bevruchting
eveneens uitgesloten. Bestaat er bovendien nog steriliteit in dat gebied,
dan worden de moeilijkheden van het vervoer dubbel gevoeld. Een mooi
voorbeeld hiervan is Giethoorn.

Door de dichtheid vari den veestapel in Nederland is de organisatie
van een bevruchtingssysteem eenvoudiger dan in gebieden, waar de
veestapels ver van elkaar verwijderd zijn. Hoe verder de afstand, hoe
hooger de onkosten per bevruchtigingsgeval zijn. Bovendien ondervindt
men bij groote afstanden tusschen de boerderijen het bezwaar van den
korten oestrus der koeien. Men is dan vaak niet in staat, tijdig genoeg op
de verschillende boerderijen aanwezig te zijn, om de inseminatie op het
gunstigste moment te verrichten. Met vervoer gaat dan te veel tijd ver-
loren.

Bij paarden zou de organisatie over groote afstanden gemakkelijker
kunnen zijn, daar hierbij de bronstperiode een veel langere is.

Het is te begrijpen, dat de stamboekfokkers met gemengde gevoelens
de kunstmatige bevruchtingsmethoden beoordeelen.

Ik heb mij tot nog toe afzijdig gehouden van de stamboekorganisaties,
daar de 90% van den Nederlandschen veestapel, die niet in de stam-
boeken is ingeschreven, mij stof genoeg bood en in de toekomst nog stof
genoeg zal kunnen bieden, dit probleem verder uit te werken en te con-
solideeren.

De vrees van de fokkers, dat er een verminderde afname van stieren
zal komen, is inderdaad niet denkbeeldig, doch het zijn juist de slechte
stieren, die zullen worden uitgeschakeld. Dit zijn in den regel dieren,
waarvan de verkoopprijzen kleiner zijn dan de kosten, die er aan be-
steed zijn. Zij gaan met verlies van de hand en daaraan heeft ook de
stamboekfokker geen behoefte.

Er zal steeds vraag blijven naar stieren van goede kwaliteit, terwijl
de kopstieren een veel grootere waarde kunnen vertegenwoordigen.
Er zal trouwens heel wat moeten gebeuren, eer het mannelijk fokma-
teriaal met 50% kan worden verminderd. Bovendien geldt voor den
stambockfokker toch ook in hooge mate het voordeel, dat een zeker
aantal fokkoeien, die anders als tijdelijk of blijvend „steriel" worden
verwijderd, door deze methode voor de fokkerij kunnen worden behou-
den.

Gezien het bovenstaande ligt het voor de hand, dat het de dieren-
arts zal moeten zijn, die zal worden belast met de kunstmatige insemina-
tie. Hij alleen is het, die geregeld nauw contact heeft met de veehouderij
en die een goed oordeel kan hebben over de steriliteit in al haar vormen
en schakeeringen. Daarentegen heeft de dierenarts ook de plicht, zich
dermate in het onvruchtbaarheidsvraagstuk in te werken, dat hij dit
werk ook waardig blijkt te zijn.

N.B. Door de vele aanvragen meen ik goed te doen er op te wijzen,
dat overdrukken van de dissertatie te verkrijgen zijn bij de N.V. Agra
rische Pers te Meppel.

De cornage-operatie, zooals die door Prof. Coquot *) (Alfort) wordt verricht,
bestaat in de exstirpatie van het zijdelingsche stemzakje benevens de rescclie van
het middengedeelte van den stemband, aan de linker zoowel als aan de rechter zijde.
Overigens wordt het voordeel bepleit van het brengen in de operatiewond van een
tubus (tubage) voor den duur van ongeveer een week, als voorzorgsmaatregel t.o.v.
een mogelijke dyspnoe, die tengevolge van een intralaryngeale zwelling zou kunnen
ontstaan. Deze tubus wordt op haar plaats gefixeerd door 2 paar elastieke banden.
Eén paar daarvan wordt geknoopt op de voorhoofdstreek en het andere paar op
den nek. (Referent acht deze tubage ook van belang : aan zijn kliniek wordt de tubus
evenwel op de plaats gefixeerd door hem vast te binden aan een hechting, die door
de wondranden wordt aangebracht).

Naarmate den graad van cornage wordt een 4-tal categorieën onderscheiden, n.1.
cornages légers, c. moyens, c. intenses en c. trés inlcnses.

Deze indeeling geschiedt op grond van de beoordeeling van de intensiteit van het
cornagegeluid alsmede naar den tijd waarin het geluid bij zekere beweging te voor-
schijn treedt en weer verdwijnt. Het meerendeel van de door C\'. geopereerde paarden
behoorde tot de 3de categorie.

Wat betreft de resultaten heeft de schrijver nooit een algcheele genezing gezien
van corneurs trés intenses, terwijl van de drie andere categorieën (corneurs légers,
moyens, intenses) een complete genezing in hoogstens 15% der gevallen werd
bereikt. Overigens werd in 70 % een meer of minder belangrijke verbetering waar-
genomen.

Naar het oordeel van den schrijver is de ventriculo-cordectomie wegens de alleszins
bevredigende resultaten voor de veterinaire chirurgie een kunstbewerking van
groote beteekenis.

Over de operatietechniek van de darmliesbreuk van het paard, in het
bijzonder wat betreft een doelmatig afbinden van den breukzak en een
splijten van den hals der vaginaalscheede.

Alvorens zijn operatietechniek Ie beschrijven geeft Weischer ²) de anatomische
gesteldheid van de breuk en een overzicht van de geschiedenis der liesbreuk-operatic.

Overigens wordt allereerst de operatietechniek van de beklemde liesbreuk weer-
gegeven. In een deel der gevallen zal, teneinde een taxis te verkrijgen, een splijten
van den beklemmingsring noodig zijn en dit geschiedt onder leiding van den vinger
inet een schaar in de richting voor-buiten. Zoodra de insnoerende ring is gespleten
volgt de reposilie onmiddellijk. De aldus verkregen snede in het scheedevlies wordt
met een doorloopende naad gesloten. Vervolgens wordt zoo hoog mogelijk een
stevige ligatuur chirurgisch aangebracht, waarvan de einden lang worden gelaten,
die in bencdenwaartsche richting om de zaadstreng worden gewikkeld tot aan den
bijbal toe. De geheele bewerking geschiedt in algemeene narcose, terwijl bovendien
de breukzak wordt geanaestheseerd door een inspuiting in het cavum vaginale. Bal
en bijbal worden niet afgesneden.

De schrijver ziet in het genoemde ,,Ligaturverfahren" het voordeel, dat het met
ligatuur omwonden deel van de zaadstreng als een drain werkt. Het zou een goeden
afvoer van het exsudaat begunstigen.

Omtrent de operatie van de niet ingeklemde lies/balzakbreuk wordt ook van de
bedoelde ligatuur gebruik gemaakt.

Wegens de omstandigheid, dat de aangeboren liesbreuk een erfelijk gebrek is,
acht W. de beiderzijdsche castratie van belang.

De castratie-methode betreft het percutane kneuzen van de zaadstrengen, waarbij
de tang volgens Burdizzo of van die volgens Kuhn (met kniebeugel) het meest wordt
gebruikt.

Bij runderen en schapen heeft Bittner \') met deze castratie-methode een gunstige
ervaring ; bij paarden niet. En op grond van die ervaringen komt hij dan ook tot
de mededeeüng, dat de onbloedige castratie bij stieren, rammen en bokken aan te
bevelen is. De bewerking is eenvoudig en zonder vreemde hulp uitvoerbaar, terwijl
ze voor het dier niet of weinig pijnlijk is, geen open verwonding geeft en geen nadeelige
gevolgen heeft.

Voor paarden acht de schrijver de methode wel uitvoerbaar, maar in het algemeen
niet geschikt om in de praktijk te worden toegepast.

Allereerst wordt een literatuur-overzicht van de bedoelde castratie-methode
gegeven, en overigens geeft von Guoth ¹) zijn eigen ervaringen daaromtrent ge-
durende de laatste 25 jaren. Uitvoerig wordt de castratie bij den staanden
hengst beschreven, (voorbereiding van het paard, narcose en eigenlijke operatie).

Aan het slot van zijn artikel merkt von Guoth op, dat de castratie bij het staande
dier beantwoordt aan de eischen, die men in het algemeen aan een castratie mag
stellen. Er mag niet worden ontkend, dat zich gevallen kunnen voordoen, die moei-
lijker kunnen worden beoordeeld dan bij de operatie aan het liggende dier, maar
daartegenover zijn er voordeelen. Deze zijn : weinig helpers zijn er noodig ; de
castratie kan in korten tijd geschieden en de gevaren van neerwerpen worden ver-
meden. Wel moet de operateur lichamelijk voor de operatie geschikt zijn en verder
moet hij over de noodige vakkennis alsmede over praktische en technische vaardig-
heid beschikken.

De schrijver wijst er op, dat hem nog nooit een ernstig ongeval is overkomen,
hoewel hij dikwijls bij een zijwaartsche beweging van het paard op den linker voet
werd getrapt en eenmaal door het paard tegen den muur werd gedrukt, waardoor
een lichte gewrichtsdistorsie ontstond.

Voor stieren wordt de castratie zeer geschikt geacht ; hier kan als verdoovings-
methode de zaadstreng-anaesthesie in toepassing worden gebracht.

In dit uitvoerig artikel geeft Silbersiepe ²) allereerst een beschrijving van eenige
castratie-methoden, zooals die aan de chirurgische kliniek te Berlijn gebruikelijk
zijn. Jaarling-veulens worden bij onbedekten bal met den emasculateur gecastreerd.
(Methode I). Twee è 4-jarige hengsten, i.h.b. koudbloeds, castreert men met den
emasculateur bij bedekten bal (Methode II). Hieraan wordt het voordeel toege-
schreven, dat postoperatief een prolapsus van het scheedevlies niet zal voorkomen.
De nadcelen t.o.v. methode I echter zijn. dat de operatie technisch moeilijker is en
langer duurt, dat de mogelijkheid van nablocding grooter is en dat dikwijls na eenige
dagen een sterke zwelling van het wondgebied wordt gezien, terwijl verder bij een
eventueele darmprolapsus tijdens of nè de castratie, deze toestand moeilijk te be-
handelen is. Voor oude hengsten en voor die met grooten balzak wordt de castratie
met houten klem bij bedekten bal gekozen (Methode III).

Wat betreft de wondgenezing en complicaties wordt er op gewezen, dat de meest
vlotte genezing tot stand komt bij veulens, die na de castratie spoedig in de weide
gaan, terwijl bij oudere hengsten en vooral wanneer deze volgens methode II en III
zijn gecastreerd, dikwijls een sterke zwelling van het scrotum en praeputium, ev. met
een prolapsus van de binnenste praeputiaalhuid, wordt waargenomen. Voor een

1 ) G. A. von Guoth. Die Kastration am stehenden Tiere. Tierärztl. Rundsch. 1938,
Jhrg. 44, No. 39 en 40, Seite 633 und 654.

2 ) Silbersiepe, E. Beiträge zur Kastration der Hengste. Tierärztl. Rundsch. 1938,
Seite 849; 1939, Seite 4 und 21.

dei-I moeten die zwellingen aan retentie van wondsecretum worden toegeschreven,
voor een ander deel zijn het phlegmoneuze ontstekingen, terwijl wellicht ook een
thrombose van venae oorzakelijk van belang is. Voor een teruggang dezer zwellingen
moet in het algemeen op eenige weken worden gerekend.

Overigens wordt van eenige andere postoperatieve mogelijkheden mededeeling
gedaan, zooals van doodelijke peritonitis, retroperitoneaal absces, cystevorming
in het scheedevlies, zaadstrengfistel en champignon.

Ten slotte merkt de schrijver op, dat aan iedere castratie van den hengst een zeker
gevaar is verbonden en dat men derhalve niet gerechtigd is deze bewerking als een
onschuldige operatie te beschouwen.

Omtrent de castratie van vrouwelijke biggen van 2 a 3 maanden oud beschrijft
Orr een tweetal methoden, zooals deze in Malaya en in de Straits Settlements
door Chineesche castreerders sedert vele jaren in toepassing zijn.

De ,,Cantonese Method * b( treft allereerst een bijzondere houding van het object.
Het dier wordt aan de beide achterbeenen met een touw aan het einde van een
plank vastgemaakt, zoodanig, dat de big met den rug op de plank ligt en verder
wordt de romp nog gefixeerd met een touw om het voorste gedeelte van de borst.
Dan wordt de plank bijna verticaal tegen een muur geplaatst, zoodat het dier met
den kop naar beneden hangt. In deze houding wordt de eigenlijke ovariotomie
verricht. Ook deze geschiedt op bijzondere wijze. Er wordt nabij het midden van
de onderbuikstreek een kleine dwarse huid-spiersnede gemaakt om vervolgens het
peritoneuin open te rijten. Op blijkbaar zeer handige wijze worden de uterushoornen
met de ovariën buiten de wond gedrukt en getrokken, zoodat het mogelijk is de
eierstokken door flink afknijpen te verwijderen. Na het reponeeren van de uterus-
cleelen is de operalie voltooid ; hechtingen worden niet aangebracht.

De „Hokkien Method" wijkt van de Cantoneesche methode af alleen in de fixatie
van de big. Hier wordt het dier op den grond in rugligging op een bijzondere wijze
bevestigd.

Omtrent het kapoeniseeren wordt een door Chineesche castreerders toegepaste
methode beschreven en wordt de voor de operatie ge.venschte houding van den
vogel alsmede het gebruikelijke instrumentarium afgebeeld. Het geheele artikel is
aangevuld met een 7-tal foto\'s, die het een en ander duidelijk weergeven.

In Silezië komt cryptorchidie bij varkens zeer veel voor ; het aantal binnenberen
aldaar per jaar wordt op ongeveer 3000 geschat. Dit feit is, oeconomisch bezien, een
schade en er is een actie gaande om die groote frequentie belangrijk te beperken.
Men tracht dat doel te bereiken door een stelselmatig doorgevoerde castratie der
jonge binnenberen : het is duidelijk, dat de grondslag der actie in de erfelijkheid
der cryptorchismus moet worden gezocht. Herhaaldelijk heeft men waargenomen,
dat onder de nakomelingen van cryptorchide vaderdieren steeds weer binnenberen
voorkomen.

Verschillende landbouw- en veeteeltorganisaties verleenen hun medewerking,
terwijl een aantal dierenartsen zich tot het verrichten der castraties beschikbaar
heeft gesteld. Daartoe zijn te voren betreffende de narcose en de eigenlijke castratie
eenige demonstratie-cursussen gegeven. De gebruikelijke narcose is de eunarcon-
narcose ; de castratie geschiedt op de gewone wijze door laparotomie in de flank.
Gedurende 1938 werden in Silezië 1019 binnenberen geopereerd. Hiervan stierven
er 76 met als doodsoorzaak : tengev. narcose 53 (69 %), tengev. peritonitis 16 (20 %),
tengev. andere ziekten en omstandigheden 7 (11 %). (Volgens het oordeel van refe-
rent is deze mortaliteit zeer hoog).

1 ) Doenecke. Iieobachtungen bei der in Schlesien durchgeführten „Binnenberaklion". Tier-
arztl. Rundsch. 1939. Jhrg. 45, No. 10, Seite 191).

Le Roux en Nguyen-Dinh-Lam \') bevelen de reseetie van de stembanden, ten-
einde het hinderlijke blaffen op te heffen, vooral daar aan, waar proefhonden wor-
den gehouden. De operatie geschiedt door huid-incisie en opening van de larynx aan
de ventrale halsvlakte, reseetie van de stembanden, waarna hechting. Het effect is
groot, al wordt soms een minder welluidende klank na de operatie in den vervolge
voortgebracht. Zelden traden complicaties op. Sommige dieren stierven tijdens de
operatie of direct daarna, zonder dat de oorzaak daarvan kon worden vastgesteld ;
in enkele gevallen trad suffocatie door haemorrhagie op.

Operatie om het blaffen bij honden op te heffen - incisie en excisie van
de stembanden.

Colson ²) heeft bij een groot aantal honden deze operatie met succes verricht. De
door hem gevolgde operatiemethode wordt uitvoerig medegedeeld ; op de gevaren
en complicaties, die zich er bij kunnen voordoen, wordt gewezen. Voor nadere bij-
zonderheden dient het artikel te worden geraadpleegd, daar het zich voor een refe-
raat niet goed leent. Veenendaal.

Een nieuwe knooptang en een gemodificeerde draaddragende vaatklem
voor diepe onderbindingen. ³)

Er wordt een tang beschreven en afgebeeld, n.1. een knooptang ten dienste van het
snel en betrouwbaar onderbinden van een vat in een wonddiepte, die niet of moeilijk
met de hand te bereiken is.

In dit uitvoerig artikel geeft Quoth ⁴) een overzicht yan verschillende methoden
van wondbehandeling alsmede van tal van chemische stoffen, die als wondmiddelen
daarbij min of meer gebruikelijk zijn. Voor de bijzonderheden wordt naar het
origineel verwezen. Hartog.

In een kort artikel vestigen Beckf.r en Vöeker ¹) nog eens de aandacht op aethcr als
narcoticum bij het paard ter verkrijging van een reflexlooze narcose. Met het door
jnst ontworpen toestel in eenigszins gewijzigden vorm (o.a. automatische electrische
verwarming van het waterbad en voorverwarming van het aether-zuurstof mengsei),
hebben de schrijvers de aethernarcose bij twintig proefpaarden toegepast. 15—20 gr.
chloralhydraat wordt als basis narcotium toegediend, terwijl het aether-zuurstof-
mengsel door een in de trachea ingebrachte neussonde wordt geïnhaleerd. In den
regel kan het tolerantiestadium in enkele minuten worden bereikt. Het ontwaken
duurt na toediening van analeptica ongeveer 30 minuten. Talrijke operaties zijn bij
de proefdieren zonder eenige pijnreactie verricht. Complicaties van den kant van het
hart of de ademhaling hebben de schrijvers niet waargenomen. Numans.

1 ⁶) E. Becker en R. Völker. „Die Aetherinsufflationsnarkose beim Pferd". D. T. W.
1938, 10 Sept.

Remete¹) onderzocht 42 gevallen van niertuberculose bij den mensch. Op vogel-
tuberculine reageerden 5 gevallen, maar entingen op kippen met nierwcefsel vielen
negatief uit.

Kunnen vogeltuberkelbacillen in vloeibare culturen gedifferencieerd
worden van andere tuberkelbacillen?²).

De groei in vloeibare media biedt geen afdoend criterium om vogeltuberkelbacillen
van andere zuurvaste staafjes te onderscheiden. De S-vormen zijn in dit opzicht
niet constant.

Gezonde kippen kunnen smetstofdragers zijn van cholerabacillen. Het fluorescente
type der cholerabacillen, dat uit het lichaam vrij spoedig heet te verdwijnen, kan ge-
durende 15 maanden in den neusgang van vogels in leven blijven. Hierdoor kunnen
plotselinge erupsies van cholera verklaard worden. Door inenting van duiven met
neusslijm van verdachte vogels is de diagnose het best te stellen.

Proeven zijn verricht op besmette bedrijven met gelijktijdige enting tegen cholera
en diphtherie. De resultaten waren gunstig. De beide vaccins moeten echter op ver-
schillende plaatsen van het lichaam ingespoten worden.

Stafseth ⁵) noemt de voordcelen op van de snelle bloeddruppel-methode bij
pullorum-onderzoek. In den staat Michigan wordt alleen deze methode toegepast
bij de bestrijding der pullorum-ziekte naast hygiënische maatregelen.

Beschrijving van een sterfte onder kalkoen-kuikens van 5 i 10 dagen oud, ver-
oorzaakt door pullorum-bacillen. De broedeieren bleken geinfecteerd te zijn.

Een algedood pullorum-vaccin, geprepareerd door het Bacteriologisch Instituut
te Landsberg, bleek waarde te hebben bij de bestrijding van pullorum.

Serum van normale paarden gaf goede resultaten bij de behandeling van kuikens
tegen coccidiosis.

Beschrijvingen van het bloedbeeld bij pasgeboren kuikens met eert tabel, welke
aangeeft het bloedbeeld bij normale hennen.

1 >) T. Remete. Lieber die Rolle des Geflügeltuberkulosebazillus bei der Tuberkulose der
Harn- und Geschlechtsorgane des Menschen. Z. Urol. Ghir., Vol. 43, 1937, p. 202. (Ref.
D.T.W., Vol. 45, p. 535).

2 ) G. Chiti. Gelingt es Tuberkelbazillen des Typus gallinaceus nach Wachstum in flmsiger
Kultur von anderen Säurefesten sicher zu unterscheiden ? Zentralbl. f. Bakt., I, Orig., Vol.
142, 1938, p. 313.

3 ) P. Nobrega and J. Reis. Sobre 0 reconhecimento de portadores na cholera aviara e a
persistencia da „pasteurella avicida" nesses animaes. Ref. Vet. Bull., Vol. 8, 1939, p. 371.

4 ) Dr. F. Popescu. Serumtherapie und Vakzination gegen Geflügelcholera gleichzeitig mit

5 ) N. J. Stafseth. The whole Blood Agglutination Test for Pullorum Disease. Vet. Med.,
Vol. 33, 1938, p. 6.

6 ) W. P. Blount. The blood picture at birth in the chick. The Vet. Journ., Vol. 95,
\'939. P- \'93-

Beschrijving van de thrombocyten bij kippen en hun ontstaan.
Kunstmatige bevruchting bij pluimvee. ¹)

Beschrijving van een geval van bronchopneumonie bij een kip, veroorzaakt door
luchtzakmijten.

Levine ³) heeft op kuikens een groot aantal wormmiddelen geprobeerd. In geen
enkel geval werden goede resultaten verkregen. Met areca werden enkele scolices
afgedreven, maar hiermede werden slechts twee kippen behandeld. Het bekende
middel 2% tabaksstof in het voer, noch 1 : 500 kopersulfaat in het drinkwater hielden
wormbesmetting tegen.

Br-smette slakken overleefden buiten een zeer strengen winter en hielden bij proe-
ven acht dagen lang een temperatuur van 3—5⁰ C. uit.

Pcrosis bij kuikens (losgeschoten hielepezen) kan genezen worden door voeding of
inspuiten met mangaan of voeding van rijstezemelen. In het bloed van kuikens met
perosis is het phosphatase-gehalte sterk verlaagd.

De voeding van mangaan en inositol weiken gunstig, waarschijnlijk door de vor-
ming van inositol-esters van phosphorzuur.

Atoxvl is bij kippen met succes tegen spirochaetose aangewend, doch in sommige
gevallen traden vergiftigingen op. Deze gevallen bleken steeds op te treden bij kippen,
die aan jicht leden. Bij dergelijke diereu vindt men na den dood verschijnselen van
jicht doch niet van arsenicum-vergiftiging. Toch bleek bij bovengenoemde onder-
zoekingen, dat het arsenicumgehalte der organen en spieren van de behandelde kip-
pen sterk verhoogd was. Jansch en Brachetka ⁵) denken, dat dit ontstaat tengevolge
van slechte uitscheiding van het arsenicum tengevolge van de jicht.

Een zeer belangrijke studie, die een nieuw licht werpt op een der brandende pro-
blemen in de pluimveehouderij. Bijna overal wordt gewaarschuwd, aanstaande fok-
dieren in den winter niet kunstmatig te verlichten, aangezien daardoor de kippen te
veel verzwakken en de eieren als broedeieren minderwaardig zouden worden. (In
Nederland verbiedt de Pluimveecentrale de verlichting van dergelijke dieren).
Bartsch ") nu heeft bij uitvoerige proeven aangetoond, dat door de verlichting
geen schadelijke gevolgen voor hennen of broedeieren of kuikens ontstonden. Als
elders eveneens dergelijke resultaten verkregen worden, zal de pluimveehouderij
daarbij zeer gebaat zijn, aangezien men door de verlichting meer eieren krijgt in den
lijd dat ze duur zijn.

1 -) R. O. Biltz. Artificial insemination of domestic Fcuit. The Vet. Journ., Vol. 95,
>939. P- \'99-

2 ) Dr. M. Seyfarth. Luftsackmilben als Krankheitserreger bei Hühnern. D. T. \\V.,
Vol. 47, 1939. p. 289.

3 ) P. P. I.evine. Studies on the Control of the Poultry (.estode Davaineaproglottina. Corn.
Vet., Vol. 28, 1938, p. 220.

4 ) A. C. Wiese, N. C. Johnson, C. A. Elvehjem and E. B. Hart. Phosphorus
metabolism of chicks afflicted with perosis. Science, Vol. 88, 1938, p. 383.

5 ) Prof. Dr. H. jansch und Dr. J. Bracheika. ^ur Frage der Todesfälle bei mit Atoxyl
behandelten Hühnern. W. T. M. Vol. 26, 1939, p. 289.

"j O. Bartsch. Die Beleuchtung der Hühner ; 2. Die Beleuchtung der Zuchttiere in ihrem
Einflusz auf die Brut und die Aufzucht der Kücken. Arch. f. Geflügelk., Vol. 12, 1938, p. 213.

Ter voorkoming van kannibalisme bij kuikens en kippen werken haverbasten even
goed als haver zelf. De asch van haver is echter waardeloos evenals mangaan-sulfaat.
De factor, welke het kannibalisme tegengaat zit dus wel in de haverbast, maar is
nog niet bekend.

Geurden en Willems -) hebben Lij kanaries een acute sterfte waargenomen. De
dieren zaten in elkaar, bewegt n zich traag en hadden een bemoeilijkte ademhaling.
Rondom de neusopening en de oogen ontstonden kleine korstjes; er bestond diarrhec;
de eetlust bleef tol het laatste goed; de dood volgde meestal na 3—gdagen. Bij de sectie
werd vastgesteld : lever- en milizwelling, enteritis, longafwijkingen met kleine, witte
necrotische haardjes en abscessen, soms ook necrotische haardjes en exsudaat in de
luchtzakken en soms aandoening van de nieren.

In enkele gevallen werd uit hel hariebloed een reincultuur van streptocoecen ge-
kweekt en werd daarom sulfanilamide door het drinkwater verstrekt. Daar experi-
menten met streptccoccen-culturen mislukten, is het de vraag of deze bacterie wel
de oorzaak van het lijden is geweest.

*) M. W. Miller and G. E. Bearse. The cannibalism preventing properties of oat-hulls.
Poultry Science, Vol. 17, 1938, p. 46G.

*) Geurden en Willems. Over z.g. Streptocccceninfecties der Kanarievogels. Vlaamsch
Dierg. Tijdschrift 1939, No. 2, biz. 25.

Eerste Jaarverslag van den Gezondheids- en Melkcontróledienst voor Vee in Zuid-
Holland te Gouda (Dienstjaar 1938).

Met dit verslag opent een nieuwe rij van onderzoekingsstations onder diergenees-
kundige leiding hare publicaties.

Wij heeten deze stichting gaarne welkom binnen den kring der inrichtingen, die
de veterinaire wetenschap dienstbaar willen maken aan het algemeen belang en
aan het bijzonder belang der veehouders.

Het bevorderen van een goeden gezondheidstoestand van het vee, verhooging van
de productiviteit van het vee en bevordering van een goede melkwinning, speciaal
in de provincie Zuid-Holland en aangrenzende gebieden.

Volgens tabel II waren in dit jaar 579 bedrijven hierbij aangesloten; er bleken
75 „tuberculose-vrije" stallen te zijn, 106 „open lijders" werden opgeruimd. Onder
de dieren ouder dan 2 jaar was het reactie-percenlage 42 % !

Er werd bij 92 dieren een positieve agglutinatie gevonden, ruim 2000 dieren
werden geënt.

Periodiek (1 maal per 3 weken) wordt de mengmelk en worden, bij positieve
bevinding daarin, de „Koemonsters" onderzocht. Als direct gevolg van deze onder-

zoekingen werden 82 runderen gevaccineerd en ondergingen 386 dieren een uier-
behandeling. De methode van onderzoek wordt niet beschreven. De beteekenis der
woorden „zeer verdacht" en „verdacht" in tabel XVI wordt niet nader toegelicht.

Bij de driewekelijksche productie-controle werd een bijzonder monster op vuil-
gehalte en reductase onderzocht. Het bleek, dat aan het in acht nemen der hygiëni-
sche maatregelen bij de melkwinning nog al wat ontbrak, maar dat na waarschuwing
en voorlichting wel belangrijke vooruitgang was waar te nemen.

Het is duidelijk, dat dit station hier het terrein betreedt der bestaande melk-
contróle-stations, die in het bijzonder toezicht houden op de deugdelijkheid der
afgeleverde melk. Wij zouden de bestuurderen dezer jonge instelling in het bijzonder
tot overleg met de oudere willen opwekken, opdat de te stellen eischen gelijkvormig
zullen zijn.

5. Het verstrekken van veevoederadviezen en algemeene adviezen het bedrijf betreffende
op verzoek der aangeslotenen. Hier heeft men de medewerking verworven van Ir. P.
Verhoeven, Rijksveeteelt-consulent in Zuid-Holland, en ten slotte :

6. Prodnctiecontróle (Hoeveelheid en Vetgehalte) volgens de voorschriften van de Pro-
vinciale Regelingscommissie voor de Rundveefokkerij in Zuid-Hollancl. Bijna 12.000
melklijsten konden worden afgesloten.

Met het bovenstaande gaven wij een beeld van het arbeidsveld dezer jonge instel-
ling, die haar ontstaan in bijzondere mate te danken heeft aan het initiatief van
collega Mr. J. Slager te Schoonhoven. Deze werd door den kring Gouda van prac-
tiseerende dierenartsen als Bestuurslid der Stichting aangewezen en is met het
secretariaat belast.

Tot Directeur werd benoemd collega A. A. Oskam te Lekkerkcrk. In de commissie
van advies vinden wij vermeld de heeren Prof. Dr. G. M. v. d. Plank (Utrecht),
I\'. J. \'t Hooft (den Haag), Dr. J. H. Picard (Hillegersberg) en K. de Vink (den
Haag).

Twintigste Jaarverslag (1 Mei 1938—30 April 1939) van den Gezond-
heidsdienst voor vee in Friesland.

Reeds drievierde der dieren, waarvan de melk aan de Coöperatieve zuivelfabrieken
in Friesland verwerkt wordt, vallen onder de maatiegelen tot bestrijding der tuber-
culose onder leiding van dezen dienst. Het zijn circa 230.000 dieren op bijna 10.900
bedrijven. Is het gewaagd te voorspellen, dat vóórdat deze dienst zijn zilveren feest
viert practisch alle daaronder zullen vallen ? Een trotsche lijst van bijna 8400 bedrij-
ven (circa 68 % der onderzochte) die vrij bevonden zijn van deze ziekte, vergezelt
dit verslag. Dit resultaat is voor het grootste deel te danken aan het inzicht en het
organisatietalent van collega Dr. Veenbaas. Met schrik leest men, dat zijn gezondheid
in de laatste maanden van het verslagjaar te wenschen overliet. Wenschen wij hem
van harte een spoedig, volledig herstel toe. Een nieuwe regeling houdt in, dat de
open-lijders op een door den dienst aangewezen slachtplaats geslacht worden. Men
streeft daarbij naar centralisatie. Waarborgen zijn bereikt, dat geen ander vee
(markten !) met deze dieren in contact komt. Een regeling is in voorbereiding,
waarbij den eigenaars ook bij afkeuring of sterilisatie een bepaald bedrag als minimum
opbrengst wordt gegarandeerd.

Twaalf veehouders tezamen in het bezit van 13 zulke koeien waren dit jaar niet
tot het opruimen der open lijders te bewegen. Vier van deze dieren werden in den
handel gebracht.

Het verslag zegt daarover : „Het is jammer, dat wij op dat moment zoo weinig
„doeltreffende maatregelen tegen deze veehouders konden nemen, wij moeten ons
„in dit opzicht echter maar troosten met het feit, dat men ook zelfs bij de Rijks-
,,bestrijding, tegenover dergelijke weigerachtige veehouders niets uit kan richten".

Indien deze mededeeling juist is wordt het tijd, dat onze wettenmakers toonen
evenzeer berekend te zijn voor hun taak als de praetisehe tuberculose-bestrijders.
Zij moeten een voorbeeldige straf stellen op het boven gesignaleerde vergrijp.

Het is zeer aanlokkelijk uitvoerig te eiteeren uit de belangrijke mededeelingen
over de daling van het reactie-percentage en de beteekenis van de toegepaste onder-
zoekingsmethoden. Bij het eerste beperken wij ons tot de mededeeling, dat dit
percentage (ondanks toeneming van het aantal onderzochte dieren) in de laatste
5 jaren daalde van 13. i tot 8.3. Voor 14 fabrieken, waarvan alle deelnemers reeds
sedert 1923 bij den dienst waren aangesloten, waren de.cijfers in 1923 : 33.3, \'937 \'•
7.7 en in 1938—39: ₃%. Inderdaad breekt voor zulke fabrieken de tijd aan om het
opruimen der reageerende dieren geldelijk te steunen, zoodat daar alleen melk van
t.b.c. vrije koeien verwerkt zal worden. Het vei slag zegt dan terecht, dat door samen-
werking van naast elkaar gelegen zuivelfabrieken in de naaste toekomst gebieden
zullen ontstaan, waar geen dieren met tuberculose meer voorkomen.

Terecht houdt Dr. V. voorloopig vast aan de ophthalmoreactie, waarmede toch
maar bovenstaande resultaten werden bereikt! Dat een ruimer plaats wordt inge-
ruimd aan het microscopisch onderzoek van sputa, zoonoodig ondersteund door
dierproef vermelden wij met voldoening.

Onze mededeelingen over dit verslag zouden te uitvoerig worden, wanneer wij
ook van alle andere onderwerpen gewag wilden maken. Wij verwijzen dus voor de
bestrijding der ziekte van Johne, van Bang en voor tal van andere onderwerpen
naar dit verslag.

Vermelden wij tenslotte, dat door den bacteriologischen dienst van den Bond van
Coöp. Zuivelfabrieken in Frieschland controle op de werkwijze in deze fabrieken
en op den hygiënischer! toestand der afgeleverde melk wordt uitgeoefend.

Evenals andere jaren vestigen wij de aandacht op het interessante verslag over de
werkzaamheden van bovengenoemd Instituut. Voor den dierenarts zijn in het
bijzonder van belang de mededeelingen over de bacteriologisch-biologische afdeeling.
Wij treffen hier uitvoerige mededeelingen aan over de methodiek van het cultiveeren
van tubercelbacillen en van de gevoeligheid dezer methoden vergeleken met de
cavia-proef. Wij vermelden voorts, dat bij 83 personen een positieve agglutinatie van
het bloedserum tegenover Brucella Bang werd vastgesteld.

Richten wij daarna onze belangstelling op de Veterinaire onderafdeeling, waarvan
de werkzaamheden zich regelmatig uitbreiden zoodat versterking van het personeel
noodzakelijk wordt geacht.

Bij het onderzoek van „vleesch" op steriliteit, vermeldt Dr. Clarenburg : In
verschillende gevallen (paratyphus rund en schaap, miltvuur rund en streptomycosis
veulen) werden de organen kieinhoudend, doch de ingezonden vleeschmonsters
kiemvrij bevonden. In een geval van paratyphus bij het rund werden de salmonellas
alleen in de lever, niet in de ingezonden monsters vleesch, milt cn nier aangetroffen.
Bij 5 kalveren mei paratyphus waren de nieren steriel. Dr. C. beveelt aan met het
bovenstaande rekening te houden bij de keuze van het materiaal voor het bacteriolo-
gisch vleeschondcrzoek.

In dit verslagjaar werden 3 maal Bac. Botulinus aangetroffen, waarover elders
uitvoeriger is gepubliceerd.

Wij kunnen hier niet stilstaan bij alle andere interessante bevindingen, die in dil
laboratorium bij de controle-onderzoekingen over voedingsmiddelen van dierlijken
oorsprong werden gedaan. Daarvoor moge naar het Verslag verwezen worden.

De „British Medieal Association", heeft in haar Londen\'s bureau een congres
bijeengeroepen (27—29 April 1939) om het verband te bespreken tusschen econo-
mische maatregelen met betrekking tot de productie van en de prijsregeling voor
voedingsmiddelen eenerzijds en de volksgezondheid anderzijds. In de Veterinary
Record (No. 22—23, Juni \'39) vinden wij een aantal dezer rapporten afgedrukt.

Hel blijkt daaruit, dat de in Engeland toegepaste maatregelen voeren tot prijs-
verhooging, verminderd gebruik en vergrooting van het aantal personen, die niet
in staat zijn zich van meer dan een minimum voedselhoeveelheid te voorzien. Wegens
den slechten invloed daarvan op de gezondheid der bevolking komt nu d^* medische
stand in het geweer. Verschillende maatregelen, als beschikbaarstelling van goed-
koopere melk voor schoolkinderen, moeders en zij die dit worden zullen, worden
aanbevolen.

Wm. C. Miller van het Royal Veterinary College te Londen bespreekt hetgeen
de dierenarts kan bijdragen tot een betere voedselvoorziening; bestrijding van be-
smettelijke ziekten, leiding bij zoötechnische maatregelen, toezicht op levensmiddelen van
dierlijken oorsprong, vormen de hoofdonderdeelen van zijn betoog.

Wij vestigen gaarne de aandacht op deze rapporten, waarin veel wordt vermeld,
dat ook voor Nederland behartigenswaard is. Inderdaad verdient de ,,British Medieal
Associoation" een compliment, dat zij haar stem eens op dit gebied heeft laten
hooren. C. F. v. O.

Uit de openingsrede van den voorzitter van de South-African Vet. Med. Associa-
tion ter gelegenheid van de Jaarvergadering van September 1938, v.dt op te maken,
dat de laatste paar jaren de gewone private praktijk zeer is toegenomen. Thans wordt
de particuliere praktijk niet meer alleen uitgeoefend door gepensioneerde ambtenaar-
dierenartsen, maar hebben verscheidene pas afgestudeerden er de voorkeur aan ge-
geven zich te vestigen als practicus, in plaats van zich in staatsdienst te begeven.
Als verheugend verschijnsel deelde de voorzitter mede, dat de practici ervan over-
tuigd zijn, dat alleen door een loyale samenwerking hun belangen het best gediend
worden en in dien geest is ook bv. door de practici te Johanncsburg een afspraak
gemaakt. Met het Departement van Landbouw is overeengekomen dat veeartsen
in dienst van den Staal geen particuliere praktijk mogen doen als er privaat-veeartsen
gevestigd zijn. Behalve uit streken waar geen practici wonen, worden geen dieren
aan de clinieken te Onderste-Poort behandeld zonder begeleidend schrijven van
een dierenarts. Beijers.

„Met ingang van 1 October a.s. is benoemd tot Leider van den technischen
dienst der Vereeniging tot Bestrijding der Tuberculose onder het rundvee en van
andere veeziekten in de Provincie Noord-Holland, collega H. Venema, Dierenarts
te Bedum. Diens practijk is overgenomen door collega J. H. Vierdag te Utrecht."

Het opleggen van een boete door den directeur van een slachthuis, bij
het niet nakomen van de door B. en W. vastgestelde voorschriften voor
het gebruik van een abattoir.

In het halfmaandelijksch tijdschrift „Gemeentebedrijf en administratie", uitgave
van de firma Samsom, van 5 Mei j.1., trof ik aan een beschouwing over de administra-
tieve boete als middel om de naleving van voorschriften van administratiefrecht
te verzekeren. Mr. Dr. H. J. Romeyn bespreekt hierin o.a. het geval, waarbij een
vordering tot terugbetaling van een onder protest betaalde boete door een gebruiker
van het Amsterdamsche slachthuis door den kantonrechter werd toegewezen.

Evenals bij alle abattoirs was in de door B. en W. van Amsterdam vastgestelde voor-
schriften voor het gebruik van de veemarkt en het abattoir de bepaling opgenomen,
dat hem, die handelt in strijd met de bepalingen van die voorschriften, die niet
voldoet aan de bevelen of aanwijzigingen door de dienstdoende ambtenaren gegeven,
die zich op het terrein of in de gebouwen aan wangedrag schuldig maakt of de orde
verstoort, door den directeur, voor wat betreft het abattoir, een boete kan worden
opgelegd van ƒ0.50 tot ƒ 10. —. Van de beslissing van den directeur staat binnen
3 dagen beroep open bij B. en VV. Bij niet-betaling der boete kan de toegang tot het
terrein en de gebouwen worden ontzegd, totdat de boete is voldaan.

De kantonrechter overwoog nu bij zijn uitspraak, dat de door B. en W. vastge-
stelde verordening in haar wezen is een strafverordening en dat de bevoegdheid tot
vaststelling van zoodanige verordening slechts aan den gemeenteraad is verleend.
Bovendien is z. i. de oplegging van boete, behalve krachtens overeenkomst of ter
uitvoering van disciplinaire of fiscale voorschriften, een daad van rechtspraak, welke
slechts kan worden uitgeoefend door de rechters, die de wet aanwijst. En daar niet
gesteld of gebleken is, dal in hel bedoelde geval disciplinaire of fiscale voorschriften
in het spel zouden zijn, noch dal de oplegging van boete geacht kan worden krachtens
overeenkomst te geschieden, achtte de kantonrechter de bepaling onverbindend.

Van dit vonnis, waartegen geen hoogere voorziening openstond, vorderde de
procureur-generaal cassatie in het belang van de wet. Deze cassatie is bij arrest
van den Hoogen Raad van 4 Januari 1935 uitgesproken.

Romeyn gaat nu eenigszins dieper in op de motiveering van het arrest en vermeldt
daarna tevens de afwijkende meening over deze motieven van den H. R. door prof.
Meyers. Hieronder volgen de voornaamste overwegingen van den Procureur-
Generaal en van den H. R. en de daartegen aangevoerde argumenten van Prof.
Meyers.

Dr H. R. overweegt ten aanzien van het door den Procureur-Generaal ingediende
middel :

1. dat de opgelegde boete niet is een straf, maar meer een afkoopsom, waardoor
de overireder zich van den eigenlijk tegen hem bedreigden maatregel, de toegangs-
ontzegging, kan bevrijden. Die maatregel is niet meer dan een administratieve
maatregel, noodig voor de handhaving der orde op het terrein, een zorg, welke
terecht bij de verordening aan B. en W. is opgedragen ;

2. dat degeen, aan wien de boete wordt opgelegd, daartoe niet verplicht is en op
geencrlei wijze tot betaling kan worden gedwongen, daar het niet betalen uitsluitend
en alleen ten gevolge heeft, dat hem den toegang tot het abattoir kan worden ontzegd ;

3. dat de gemeente als beheerster van het abattoir maatregelen heeft vastgesteld
in het belang en ter handhaving van de orde, aan welke maatregelen de bezoekers
zich hebben te houden ;

4. dat als zoodanige maatregel in bepaalde gevallen ook een boete kan worden
opgelegd ;

5. dat, al moge de eenzijdige oplegging van de boete bij gebreke van grondslag
in de wet geen verplichting tot betaling scheppen, de wilsovereenstemming, die
gelegen is in de betaling der boete om andere maatregelen af te wenden en de aan-
vaarding van die betaling door de gemeente op dezen voet, terugvordering van het
betaalde als onverschuldigd uitsluiten ;

6. dat het middel derhalve gegrond is en de kantonrechter ten onrechte de vorde-
ring heeft toegewezen.

In de „Nederlandsche Jurisprudentie", 1935, bldz. 761, wijst nu Prof. Meyers
er op, dat de H. R. in zijn arrest verder gaat dan bij vroegere gelegenheden, waarbij
hij besliste, dat een gemeente in het algemeen bevoegd is iemand den toegang tot
een inrichting (het abattoir) te ontzeggen, zoolang door dezen niet een bedrag
voldaan is en dat, indien dit bedrag betaald is om den toegang te verkrijgen, dit niet
als onverschuldigd kan worden teruggevorderd, door de gemeente als beheerster
van het abattoir bevoegd te verklaren in het belang en ter handhaving van de orde
boeten op te leggen, en zegt te dien aanzien :

1. Het is een eenigszins ongewone bevoegdheid, want de H. R. constateert, dat
de boe te-oplegging geen verplichting tot betaling schept en niet kan worden afge-
dwongen. Z. i. wordt, als dit het geval is, geen geldige boete opgelegd en kan men
ook niet van een bevoegdheid der gemeente tot boete-oplegging spreken.

2. De H. R. leidl het niet-verplicht zijn tot het voldoen der boete en het niet-
kunnen gedwongen worden tot voldoening af uit het feit, dat het eenige gevolg van
het niet-voldoen der boete de ontzegging van den toegang tot het abattoir is. D.iarin
ligt nochtans voldoende dwang tot nakoming, al is het een indirecte dwang. Bij
tal van verplichtingen is geen reëele executie, alleen indirecte dwang mogelijk en
dikwijls op veel minder krachtdadige wijze.

3. De gemeente was zeker bevoegd zonder een wettelijk voorschrift te overtreden
den betrokken persoon den toegang tot het abattoir te ontzeggen, maar hel opleggen
van een boete, gehandhaafd door de verbanning, lag buiten haar bevoegdheid.
Een verplichting is niet identiek met de sanctie op haar overtreding gesteld.

4. De gemeente kan thans op iedere handeling, die zij strijdig met het belang
der gemeentelijke huishouding of de openbare gezondheid acht, tot een ongelimiteerd
bedrag boeten stellen, mits zij op het niet-voldoen der boete geen andere sanctie
kent dan het intrekken van vergunningen of het opzeggen van contracten tot levering
van water, gas en electriciteit, enz., maatregelen, die meestal even krachtdadig
werken al de bedreiging met vervangende hechtenis.

Lit het bovenstaande blijkt, aldus Romeyn, dat Procureur-Generaal en H. R.
eenerzijds en Prof. Meyers anderzijds overeenstemmen in de meening, dat B. en W.
bevoegd zijn om onder de voorschriften voor het gebruik van een gemeentelijke
instelling bepalingen op te nemen betrettende de wijze waarop de gebruikers zich
hebben te gedragen, hetzij deze in de bepalingen zeifis omschreven, hetzij daarom-
trent aanwijzingen worden gegeven door de dienstdoende ambtenaren. Overeen-
stemming bestaat ook nog omtrent de bevoegdheid om bij niet-voldoening aan de
voorschriften den gebruiker den toegang tot de instelling te ontzeggen, verschil van
meening bestaat uitsluitend ten aanzien van de bevoegdheid in een dergelijk geval
boete op te leggen.

Romeyn merkt hieromtrent op, dat rechtstreeksche dwang tot betaling van een
boete zelfs in het strafrecht niet is voorzien ; hij kan volgens dat recht, niettegen-
staande wij hier met een vonnis van den bevoegden rechter te maken hebben, niet
worden geëxecuteerd ; een dergelijke executie kent het fiscale recht daarentegen bij
oplegging van een administratieve boete wel, daar in een dergelijk geval executie
ingevolge dwangbevel is toegelaten.

Is men echter van oordeel, dat de gemeente bevoegd moet worden geacht bij
niet-nakoming van haar voorschriften omtrent het gebruik van een gemeentelijke
instelling de betaling van een boete te bedingen, dan kan men niet zeggen, dat
daardoor geen verplichting tot betaling wordt geschapen ; zij zou, indien een dergelijk
geval zich doordeed, de betaling bij den burgerlijken rechter kunnen vorderen.
Dat dit in de praktijk niet noodig zal zijn, omdat zij beschikt over het zooveel krach-
tiger werkend middel van de toegangsontzegging, doet aan de theoretische mogelijk-
heid niet af. Men kan zich trouwens zeer wel het geval denken, dat de overtreder
door verandering van omstandigheden geen prijs stelt op een verder gebruik der
inrichting en dat de gemeente er belang in ziet, haar recht op de boetebetaling gel-
dend te maken.

WELKOMSTWOORD, GESPROKEN DOOR DEN VOORZIT-
TER VAN DE FACULTEIT, PROF. Dr. F. C. VAN DER KAAIJ,
BIJ DE OPENING VAN DE VETERINAIRE WEEK 1939.

Het is mij een voorrecht U namens de Faculteit der Veeartsenijkunde
van harte welkom te heeten bij den aanvang van de 2de Veterinaire
Week. Gaarne heet ik hier in het bijzonder welkom den Voorzitter van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde Prof. Schornagel, waaruit
blijkt de goede verstandhouding tusschen de Maatschappij en de Facul-
teit. Het College van Curatoren onzer Universiteit en zijn Secretaris
waren tot hun spijt verhinderd aanwezig te zijn. Prof. Berger, die
aanvankelijk zich voorgesteld had de opening bij te wonen, heeft door
verblijf buitenslands daarvan moeten afzien. Het verheugt mij de
vertegenwoordigers der Veterinaire Studenten hier in ons midden te
zien.

1936 iste Veterinaire Week, 1939 2de Veterinaire Week. Eenerzijds
is het een blijde verrassing, dat reeds 3 jaren na de eerste behoefte wordt
gevoeld aan een tweede, anderzijds vraagt men zich met verwondering
af (voor oogen houdende, dat het doel der Veterinaire Week is de
Nederlandsche Veeartsen door een reeks van korte voordrachten en
demonstraties afgewisseld door ontspanning in de gelegenheid te stellen
op aangename wijze kennis te nemen van den vooruitgang van die
deelen der Veeartsenijkunde, die hun in het bijzonder interesseeren,
terwijl daarnaast veeartsen, die in zeer verschillende functies werkzaam
zijn met elkaar en met het werk dat in de verschillende Instituten der
Faculteit wordt verricht in contact kunnen komen) was daaraan vóór
1936 dan geen behoefte, of bestond er geen gelegenheid toe? Zonder
twijfel kan hierop in bevestigenden zin geantwoord worden.

Er hebben wel degelijk in vroeger jaren soortgelijke bijeenkomsten
van veeartsen plaats gehad met hetzelfde doel als nu de Veterinaire
Week beoogt, maar onder geheel anderen naam en ik zeg het zeer
zacht, zonder dames.

De dierenartsen, waar hun werkkring ook lag op het uitgestrekte
terrein der veeartsenijkunde, hebben steeds de behoefte gevoeld om
door eigen studie en tevens ook door onderwijs na het behalen van hun
diploma, hun kennis op peil te houden en uit te breiden.

Om aan dit laatste verlangen tegemoet te treden ontstonden z.g.
vervolgcursussen, daarna het z.g. postuniversitair onderwijs en tenslotte
de Veterinaire Week.

Wanneer men deze drie nader beschouwt, dan is van allen het doel
steeds hetzelfde n.1. de ontwikkeling en de kennis van den practiseeren-
den dierenarts te vergrooten en te verdiepen, maar de wegen waar-
langs zij gaan om hiertoe te komen verschillen meer of minder.

de ontwikkeling van het vervolgonderwijs voor den practiseerenden
dierenarts mede te deelen.

Het programma voor de 44ste algemeene vergadering van de Maat-
schappij ter bevordering van de Veeartsenijkunde in Nederland in
September 1903 vermeldde onder punt 9 een voorstel van de afdeeling
Friesland, dat luidde:

De Maatschappij dringe er bij de Regeering op aan, dat deze ten
behoeve der veeartsen cursussen laat houden voor vervolgonderwijs.

Uit de toelichting moge ik vermelden, dat de afdeeling Friesland het
bekend achtte, dat de Veeartsenijkunde en haar hulpwetenschappen in
de laatste jaren zeer waren vooruitgegaan. Dien vooruitgang geregeld
bij te houden was voor de practiseerende veeartsen, die meestal een
lichamelijk vermoeienden en drukken werkkring hadden, ondoenlijk.
De meeste veeartsen waren dan ook niet meer op de hoogte van de
verschillende deelen en onderdeelen van hun vak. Aanvulling van de
kennis dier deelen en onderdeelen waarvan o.a. genoemd konden
worden, de vleesch- en melkhygiëne, bacteriologie, besmettelijke vee-
ziekten enz. was derhalve dringend gewenscht. Verder betoogde deze
afdeeling, dat, aangezien het in het belang van den Staat was, dat de
veeartsen volkomen op de hoogte waren van hun vak, de Staat ook de
gelegenheid tot het verkrijgen van meerdere kennis diende te openen.

Daarnevens achtte zij het noodig, dat deze cursussen op verschillende
centrale punten van het land zouden gegeven worden, omdat zij met
weinig tijdverlies en met niet te veel kosten voor de veeartsen bereikbaar
moesten zijn.

Uit het praeadvies, dat het Hoofdbestuur der Maatschappij naar aan-
leiding van dit voorstel uitbracht, bleek, dat dit in principe wel voor
het in het leven roepen van „vacantie-cursussen" voelde, maar dan
uitsluitend gehouden aan \'s Rijks Veeartsenijschool.

De Heer H. van Staa, afgevaardigde van de Afd. Friesland verklaar-
de, dat het Hoofdbestuur zijn afdeeling verkeerd had begrepen, want
vacantie-cursussen lagen geheel niet in haar bedoeling, zij had vervolg-
cursussen op het oog. Zijne afdeeling, zoo verklaarde spreker verder,
was op dit denkbeeld gekomen na een lezing, die de leeraar aan de
Veeartsenijschool de Heer M. G. de Bruin te Leeuwarden voor haar
gehouden had. Hij betoogde verder, dat bij de Friesche veeartsen en
waarschijnlijk ook bij vele uit andere deelen des lands behoefte bestond
op de hoogte te worden gebracht van den grooten en snellen vooruitgang
der veeartsenijkunde in de laatste jaren, een vooruitgang, die de prac-
tiseerende veeartsen anders geenszins konden bijhouden. Ten overvloede
wees hij er op, dat soortgelijke cursussen in het buitenland reeds be-
stonden en zeer gewaardeerd werden. Hij was overtuigd, dat ze ook hier
te lande groote waardeering zouden ondervinden, tenminste, wanneer
zij niet in den vacantietijd en niet aan de Veeartsenijschool gehouden

zouden worden, want naar zijn meening kwam het woord vacantie in
het vocabulaire van den veearts niet voor en tevens was Utrecht voor
velen te ver afgelegen. De verschillende vakken zouden moeten worden
gegeven door specialisten, zooals bijv. de vleeschkeuring door een
directeur van een slachthuis, de bacteriologie door een bacterioloog, de
besmettelijke veeziekten door een districtsveearts, terwijl men niet
mocht vergeten, dat de leeraren van \'s Rijks-Veeartsenijschool de gewilde
krachten zouden moeten zijn voor zoover het de vakken betrof, die zij
doceerden.

Enkele andere afgevaardigden erkenden het groote nut van soortge-
lijke cursussen, maar zij zouden ze niet willen doen uitgaan van de
„school", maar van de veeartsen zelf.

De meeste afgevaardigden sloten zich aan bij het praeadvies van het
Hoofdbestuur der Maatschappij.

Tenslotte merkte de voorzitter nog op, dat hij het nut van bedoelde
cursussen niet ontkende, maar dat hiervan alleen niet het heil te ver-
wachten was. Hij meende, dat de veeartsen door eigen studie er veel
toe bij zouden kunnen dragen om op de hoogte van hun vak te blijven,
cursussen zouden hoogstens de kennis van de vakken, die er behandeld
werden kunnen verruimen en het geheugen wat opfrisschen. Zelfstudie
moest zijns inziens de hoofdzaak blijven. Naar zijne meening zou het
nut eener cursus lang niet zoo groot zijn als de afdeeling Friesland zich
had voorgesteld.

Deze verklaring deed de deur dicht en het voorstel Friesland tot het
houden van vervolgcursussen werd verworpen met 79 tegen 14 stemmen
en 4 blanco.

Anno 1903. De Maatschappij ter bevordering der Veeartsenijkunde
in Nederland acht vervolgcursussen voor veeartsen van geen belang.

Dames en Heeren, U behoeft zich voorloopig nog niet ongerust te
maken. Brederode heeft niet voor niets gezegd „Het kan verkeeren".

En inderdaad, uit de rede van den voorzitter ter gelegenheid van de
46ste Algemeene Vergadering der Maatschappij in den herfst van 1905
bleek, dat een kentering bezig was zich baan te breken.

Omtrent vervolgcursussen voor veeartsen, deelde de voorzitter de
Heer H. M. Kroon mede, was door de Maatschappij in het afgeloopen
jaar uitvoerig van gedachten gewisseld. Kroon zette op de hem eigen,
heldere wijze in een uitvoerig, goed gedocumenteerd betoog uiteen,
dat vervolgcursussen voor veeartsen dienden te worden opgericht en
gehouden moesten worden op centraal gelegen plaatsen in de provincies.
Spreker was overtuigd, dat zij zouden slagen, omdat de ondervinding
reeds had geleerd, dat daar, waar iets soortgelijks gehouden was, de
waardeering voor het genotene nooit was uitgebleven en velen ervan
trachten te profiteeren. Als voorbeeld wees hij er op, dat zulk een groot
aantal veeartsen in den loop van 20 jaren den cursus in de bacteriologie
aan het militair hospitaal te Utrecht gevolgd hadden. Ook het bezoek
aan de cursussen in vleeschkeuring aan het abattoir te Utrecht liet nooit

te wensehen over en tevens wees hij op de belangstelling, die bestond
voor de voordrachten, welke de Heer de Bruin aan \'s Rijks Veeartsenij-
school voor veeartsen gegeven had en tenslotte bracht hij in herinnering,
dat het bezoek aan de algemeene vergadering eerst recht algemeen ge-
worden was sedert een geheelen dag gewijd werd aan wetenschappelijke
voordrachten.

Met dit alles voor oogen had het Hoofdbestuur het gewenscht geacht
het oordeel van den Directeur-Generaal van de Landbouw over deze
cursussen in te winnen.

Deze had te kennen gegeven, dat hij wel wat voor het nut van be-
doelde cursussen voelde en beloofde in overweging te zullen nemen of
reeds op de begrooting van 1906 een post ter bestrijding van de kosten
van één of twee bij wijze van proef te houden cursussen zou kunnen wor-
den gebracht.

U ziet de „verkeering" was wel zeer sterk. Het leek wel of de afge-
vaardigde van de afdeeling Friesland zijn pleidooi van 1903 herhaalde.

Bij schrijven van 6 September 1906 deelde de Minister mede, dat hij
gezind was te bevorderen, dat aan de Maatschappij ter bevordering der
Veeartsenijkunde in Nederland over het loopende jaar een Rijkssubsidie
van ƒ 720.— werd toegestaan, teneinde bij wijze van proefin twee harer
afdeelingen een vervolgcursus voor veeartsen te doen houden.

Van deze gunstige beslissing deed de Voorzitter der Maatschappij
mededeeling in de 47ste Algemeene vergadering en stelde daarbij voor
de eerste vervolgcursus te doen houden in de afdeeling, welke zich ten
aanzien hiervan zoo verdienstelijk had gemaakt. Friesland had over-
wonnen.

De eerste vervolgcursus werd gehouden te Leeuwarden in de maanden
Januari, Februari en Maart 1907. Zij bestond uit een 6-tal voordrachten,
waarvan er 4 verzorgd werden dooi- den Heer de Bruin, één door den
Heer Markus en één door den Heer Koning, apotheker te Bussum.

De eerstgenoemde sprak over mastitis, infectieuze abortus, puerperale
ziekten en het onderzoek van pathologische se- en excreta. De tweede
behandelde de chronische darmontsteking bij het rund, terwijl de derde
spreker als onderwerp had gekozen de melkhygiëne. Den deelnemers
werd een welvoorziene disch aangeboden en het verwondert ons dan
ook niet, dat we van de hand van den Heer H. Veenstra, secretaris
der afdeeling Friesland lezen, dat de eerste vervolgcursus in zijne
afdeeling een groot succes geworden was, terwijl men hoopte, dat op
den ingeslagen weg zou worden voortgegaan.

Wanneer ik mij omtrent de geboorte van dezen eersteling in verlos-
kundige termen moest uitdrukken dan zou ik zeggen, de conceptie
verliep niet zonder bezwaar, maar de partus had voor een primipara
een bijzonder gunstig verloop.

Nu het eerste schaap met zooveel succes over den dam was, zou men
met reden kunnen verwachten, dat de anderen spoedig zouden volgen.

Inderdaad, ze zijn gevolgd, maar of men mag spreken van spoedig,
laat ik gaarne aan mijn geacht auditorium over.

Bij schrijven van 19 September 1912 deelde de Minister mede, dat
gelden waren toegestaan voor vervolgcursussen en deze werden inge-
volge een door het Hoofdbestuur gehouden loting toegewezen aan de
afdeelingen Friesland, Groningen—Drente, Utrecht, Limburg en Zee-
land. Zij vonden plaats aan het einde van het jaar 1912 en in den loop
van 1913. Onderwerpen van zeer uiteenloopenden aard werden be-
handeld door de heeren Wester, Schornagel, Poels, de Jong, Koning,
Quadekker en Sjollema. Of de animo voor zulk een cursus in de af-
deeling Zeeland niet groot was, weet ik niet, maar wel staat vast, dat de
voor haar bestemde subsidie overging naar de afdeeling Zuid-Holland.

De subsidieering dezer cursussen door het Rijk blijkt niet zoodanig
te zijn geweest, dat deelname geheel kostenloos kon geschieden, want
ik vond vermeld, dat voor de afdeeling Utrecht de bijdrage per deel-
nemer op ƒ 5.—• was vastgesteld.

Tot nu toe werden alle vervolgcursussen georganiseerd door de Maat-
schappij ter bevordering der Veeartsenijkunde in Nederland met finan-
tieelen steun van het Rijk, terwijl zij in verschillende centraal gelegen
plaatsen in de provincie werden gehouden. Het oorspronkelijke voorstel
van de afdeeling Friesland werd dus gevolgd.

Hierin kwam vrij spoedig groote verandering. Toen de oorlog uitbrak
trok de Regeering de subsidie in, omdat zij meende, dat het belang, dat
de dierenartsen bij deze cursussen hadden groot genoeg was om hen de
kosten zelf te doen dragen.

In een der eerste nummers van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
van 1918 wees Klarenbeek er op, dat in de laatste jaren meer en meer
aandacht geschonken werd aan het nut van artsencursussen, welke het
doel hadden door voordrachten en demonstraties de kennis van collega\'s,
die niet in staat waren, geregeld de evolutie der medische wetenschap
bij te houden, wat op te frisschen. Ook voor veterinairen leek het hem,
dat een goed georganiseerde cursus in een leemte zou kunnen voorzien,
te meer daar er tusschen de dierenartsen onderling zoo weinig contact
bestond. Hij verzocht collega\'s, die instemden met zijn plannen om tot
het organiseeren dezer bijeenkomsten te geraken zich tot hem te wenden.
In aansluiting hieraan verscheen eenigen tijd later een mededeeling in
ons Tijdschrift van de Heeren Krediet en Klarenbeek, dat zij voor-
nemens waren om bij voldoende deelname van 9 t/m 14 September 1918 in
de localiteiten van de Veeartsenijkundige Hoogeschool een vervolgcursus
voor dierenartsen te organiseeren. De Hoogleeraren Wester en Hartog
en de Lectoren Schornagel en Bevers waren bereid gevonden voor-
drachten en demonstraties te geven. Als bijdrage in de onkosten werd
van iederen deelnemer ƒ 10.— verlangd.

Deze cursus heeft plaats gevonden en werd door 50 dierenartsen,
afkomstig uit alle deelen des lands, bezocht.

daarbij niet vergeten, dat we ons nog midden in den wereldoorlog
bevonden met de daaruit voortvloeiende abnormale omstandigheden.

Van Maandag 9 September t/m Zaterdag 14 September vonden
10 voordrachten plaats, de overige tijd werd besteed aan demonstraties
en practica. Alle dagen waren van 9—12 uur en van 2—5 uur bezet,
wij mogen hier dus wat den tijd betreft spreken van een „Veterinaire
Week". Uit het verslag aangaande dezen cursus in ons tijdschrift van
de hand van collega Sigling blijkt, dat de deelnemers zeer inge-
nomen waren geweest met het gebodene.

Schijnbaar was het enthousiasme voor vervolgcursussen weer veel
grooter geworden, want de agenda van de 62ste Algemeene vergadering
der Maatschappij voor Diergeneeskunde in September 1918 vermeldt
een voorstel van de afdeeling Utrecht om een onderzoek in te stellen
naar de wenschelijkheid van het organiseeren van vervolgcursussen voor
dierenartsen en om deze te doen plaats vinden bij gebleken belang-
stelling.

De Algemeene Vergadering benoemde een commissie bestaande uit
de Heeren Vermaat, Krediet en Veenbaas om deze zaak eens te
bekijken. Na overleg met het Hoofdbestuur bracht de commissie ter
kennis van de leden, dat er districts- en centrale cursussen georganiseerd
zouden worden. De centrale cursussen zouden eenmaal per jaar te
Utrecht gehouden worden. De kosten zouden gedragen moeten worden
door de deelnemers, aangezien aangenomen werd, dat het Rijk geen
subsidie meer zou verleenen en dat het Hoofdbestuur der Maatschappij
bij uitzondering om steun zou worden verzocht.

Vervolg-cursussen als de tot nu toe beschrevenen hebben niettegen-
staande dit van 1918 tot 1936 niet meer plaats gehad.

Als een magere, maar goed bedoelde en door de deelnemers ook zeer
gewaardeerde voortzetting dezer cursussen werden in de jaren 1931—
1932 door dc Heeren Krediet en Beyers z.g. klinische avonden georga-
niseerd. Helaas, ook deze is geen lang leven beschoren geweest. Moest
uit de verkregen ervaringen geconcludeerd worden, dat de veeartsen
vervolg- of postuniversitair onderwijs overbodig achtten ?

Zeer zeker niet en dit bleek wel ten duidelijkste toen ten slotte de
Maatschappij voor Diergeneeskunde in de jaren 1932 en volgende be-
sloot tot het in het leven roepen van het z.g. postuniversitair onderwijs.
De belangstelling hiervoor was van stonde af aan uitstekend.

Is er nu een verschil tusschen de plaats gehad hebbende vervolg-
cursussen en het postuniversitair onderwijs der laatste jaren ?

Zoowel de vervolgcursus als het postuniversitair onderwijs tracht de
dierenartsen verder te ontwikkelen. In de meeste gevallen zijn beide
gedecentraliseerd gegeven.

Het verschil, dat tusschen beide bestaat, is zeer gering. Het is slechts
een qualitatief verschil, een essentieel verschil heeft nooit bestaan. Bij

de plaats gevonden hebbende vervolgcursussen werden steeds vele en
zeer uiteenloopende onderwerpen behandeld, er vonden demonstraties
plaats op zeer verschillend gebied. Voor vogels van verschillende
pluimage was er veel te genieten. Bij het postuniversitair onderwijs werd
in den regel een bepaald onderwerp behandeld door verschillende
experts, die het ieder van hun zijde belichtten. Het eene onderwerp
trok vooral de belangstelling van dierenartsen werkzaam op het gebied
der kennis van menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong,
het andere onderwerp was vooral voor den practiseerenden dierenarts
van belang. De naam postuniversitair onderwijs is nog vrij nieuw, maar
onder anderen naam heeft het reeds veel langer bestaan en niet altijd
trad de Maatschappij als organisator op. Vanaf het begin dezer eeuw
zijn o.a. veelvuldig cursussen georganiseerd uitsluitend gewijd aan de
keuring van vee en vleesch, welke soms van Rijkswege gesubsidieerd
werden, o.a. deelde de Minister bij schrijven van 11 September 1906
aan de Maatschappij ter bevordering der Veeartsenijkunde mede, dat
aan de afdeeling Groningen—Drente een nader vast te stellen subsidie
zou worden verleend voor het organiseeren van een cursus in vee- en
vleeschkeuring voor veeartsen aan het Openbaar slachthuis te Gro-
ningen.

De Faculteit der Veeartsenijkunde was in 1936 en is nu ook nog van
oordeel, dat naast het gedecentraliseerde postuniversitaire onderwijs
in zijn huidigen vorm georganiseerd onder auspiciën der Maatschappij
voor Diergeneeskunde ook nog plaats was en is voor een door haar
georganiseerden gecentraliseerden vervolgcursus, die meer of minder
overeenkomst zou vertoonen met de vroeger plaats gehad hebbende.

Het gevolg hiervan was, dat in 1936 zulk één onder den naam van
„Veterinaire Week" werd georganiseerd; zij was bestemd voor dieren-
artsen van verschillende pluimage, de organisatie was op moderne leest
geschoeid, het geheel ging gelijken op een wetenschappelijk congres.

Naast een wetenschappelijk programma, verscheen er een voor ont-
spanning der deelnemers en deelneemsters. Want de dames der vee-
artsen waren ook tot deelname uitgenoodigd.

Nu moet gij niet veronderstellen, dat de faculteit daarbij de bedoeling
had ook voor de dames een vervolgcursus in de huishoudkunde of iets
dergelijks te organiseeren. Zoo hoog durfde zij niet te grijpen, maar
ook zonder dit leek het haar gewenscht de dames uit te noodigen mede
naar Utrecht te komen. Zij was van meening, dat het de deelname aan
de Veterinaire Week om meerdere redenen zeker zou stimuleeren. Zij
mocht verwachten, dat de dames het op prijs zouden stellen hunne
echtgenooten te kunnen vergezellen op hun driedaagsch uitstapje naar
Utrecht. Wellicht zouden zij zelf dit reisje zoozeer op prijs stellen dat
zij hun wederhelft zouden animeeren het te Utrecht gebodene te gaan
genieten. Zeker mocht worden aangenomen, dat ook zij gaarne eens
enkele dagen zouden willen toeven op de plaatsen, waar hun echtgenoot

En last but not least hoe zou de verstrooiing na gedanen ingespannen
arbeid van de deelnemers tot zijn recht hebben kunnen komen zonder
de aanwezigheid der vrouwelijke sexe ?

Ik geloof, dat de faculteit dit alles juist heeft beoordeeld, want 83
dames gaven aan haar oproep gehoor, maar tevens was zij er diep van
overtuigd, dat dit in de allereerste plaats te danken is geweest aan het
Dames-Comité, dat onder de voortreffelijke leiding van Mevr. Sjollema
voor haar een programma vol afwisseling samenstelde. Niet het minst
uit de foto\'s, welke uit die dagen stammen, blijkt, dat de dames met
opgewektheid de eerste veterinaire week hebben medegemaakt.

Was het aantal dames dat de iste veterinaire week naar Utrecht
bracht groot, het aantal heeren, dat zich geroepen voelde hun voorbeeld
te volgen overtrof de stoutste verwachtingen.

197 dierenartsen hebben korteren of langeren tijd de voordrachten
en demonstraties drie jaar geleden gevolgd.

De groote belangstelling, die de eerste veterinaire week trok, heeft
ons den moed gegeven nu 3 jaren later een tweede te organiseeren. De
faculteit doet dit met groot genoegen en weer nam zij de vrijheid een
tijdsbestek van 3 dagen met „Week" te bestempelen.

Zij biedt den deelnemers en deelneemsters gaarne zooveel mogelijk
aan. Bij voorkeur zou zij als een in alle opzichten onbekrompen gast-
vrouw willen optreden. Hierbij helaas, dames en heeren, ontmoet zij
vele voetangels en klemmen. De Faculteit is tot haar diep leedwezen
slechts in staat hare gasten geestelijk te verrijken, maar om als gast-
vrouw hen ook stoffelijke blijken van haar genegenheid te schenken
stuit op onoverkomelijke bezwaren, omdat zij evenals haar zusters
financieel tot de zeer slecht gesitueerden gerekend moet worden.

Alvorens dan ook iets te kunnen organiseeren met financieele conse-
quenties, moet zij eerst den bedelstaf ter hand nemen. Ook deze maal
heeft zij dit gedaan en het verheugt mij, dat het College van Curatoren
dezer Universiteit en de Maatschappij voor Diergeneeskunde bereid
gevonden werden haar te helpen.

Dank zij hun vrijgevigheid was het de faculteit mogelijk een Veteri-
naire Week te organiseeren met een programma zooals U dit bekend is.

Ook nu heeft de Faculteit gemeend de dames der dierenartsen te
moeten uitnoodigen met hen de Bisschopstad te komen bezoeken.

Het is mij een genoegen U te kunnen mededeelen dat 86 dames aan
deze uitnoodiging gevolg hebben gegeven.

Wanneer U het programma van deze en van de vorige Veterinaire
Week met elkander vergelijkt, dan zal het U opvallen, dat enkele wijzi-
gingen zijn aangebracht.

Van een opening der bijeenkomst in een der statievertrekken der
Universiteit met daarop aansluitend een thee is dezen keer afgezien.

De Faculteit meent, dat zulk een plechtigheid niet op zijn plaats is bij
den aanvang van elke Veterinaire Week.

Het Dames-Comité onder de voortvarende leiding van Mevr. Roos
breng ik gaarne den dank der Faculteit over voor de wijze, waarop het
zich beijverd heeft een programma voor de deelneemsters samen te
stellen.

Het wetenschappelijk gedeelte, waarvoor zich 160 dierenartsen
hebben laten inschrijven, heeft ook enkele veranderingen ondergaan.

Twee verschillende voordrachten op hetzelfde tijdstip komen niet
meer voor, dit heeft zonder twijfel voordeelen, maar bracht het nadeel,
dat niettegenstaande vroeger werd begonnen dan de vorige maal, het
aantal van 15 tot 12 moest worden teruggebracht. Telken male zult
gij tot de voordrachten geroepen worden door de bel, wier geluid de
ouderen onder U zal herinneren aan den tijd toen zij de lessen aan
\'s Rijks Veeartsenijschool volgden. Ook het aantal demonstraties is
beperkt, hierdoor en door herhaling van het gebodene is het nu mogelijk
geworden, dat iedere deelnemer ze alle kan bijwonen.

Dames en Heeren, ik hoop, dat ik er in geslaagd ben, zij het dan ook
slechts in vogelvlucht, U een indruk te geven van de ontwikkeling, die
het veterinair vervolgonderwijs in ons land heeft cloorloopen.

Moge de Veterinaire Week U allen brengen, wat gij ervan verwacht
en zoo mogelijk nog veel meer. Met dezen wensch uit te spreken, verklaar
ik de tweede Veterinaire Week voor geopend.

Zoowel de medicus als de dierenarts is door zijn klinische opleiding
geneigd meer het individu te beoordeelen, dan dit individu te bezien
als lid van een familie of een stam. Dit is volkomen begrijpelijk, daar het
toch in eerste instantie gaat om de genezing van een patiënt, hetzij
mensch of dier. Zoo gauw echter vermoeden of zekerheid bestaat van
een besmettelijke ziekte wordt het plicht, verschillende maatregelen te
nemen om de omgeving zooveel mogelijk te beschermen. Wij mogen
gerust zeggen : het wordt dan een vanzelfsprekende plicht. Voor den
dierenarts geldt het, in deze omstandigheden er aan mede te werken,
dat de besmettingskansen geringer worden en de economische schade
zooveel mogelijk wordt beperkt.

Ten opzichte van erfelijke afwijkingen heeft de dierenarts geen enkele
voorgeschreven wettelijke verplichting, hetgeen m. i. niet uitsluit, dat
hij evengoed als bij infectieziekten den eigenaar volledig dient in te
lichten over de gevaren van erfelijke gebreken, speciaal wanneer deze
eigenaar tevens fokker is.

Hoewel de gevaren, die de teelt van een diersoort bedreigen van de
zijde der infectieziekten, duidelijker in het oog springen door het acute
verloop van deze ziekten, kan het voortwoekeren van erfelijke afwijkin-
gen op den duur aan directe en indirecte schaden even nadeelig zijn. Het
eenige verschil in deze vergelijking is de factor tijd. Zoo gauw een af-
wijking gevonden wordt, die direct na de geboorte is te onderkennen
en in een bepaald gebied niet alléén staat, zal de practicus er aan
dienen te denken, dat erfelijke factoren daarbij een rol kunnen spelen
en moeten nagaan of de verwantschap van de afwijkende dieren een
zoodanige is, dat meer zekerheid verkregen kan worden omtrent de
erfelijkheid.

Gezien het feit, dat een groot aantal afwijkingen recessieve eigen-
schappen of kenmerken zijn, is het waarnemen en interpreteeren van
de eerste gevallen van de grootste beteekenis.

Immers wordt een geval niet als erfelijk onderkend, dan zijn minstens
50 % der halfbroers en -zusters van het betreffende dier heterozygoot
voor het lijden. Bij enkele diersoorten zijn afwijkingen bekend, die schade
berokkenen en reeds in een groot aantal families voorkomen. Waren
deze gebreken een tiental jaren geleden als erfelijke afwijkingen onder-
kend, dan zouden zij nu niet zoo sterk verbreid behoeven te zijn. Wij
moeten voorkomen, dat nieuwe erfelijke pathologische afwijkingen zich
zoo sterk verspreiden als enkele nu verspreid zijn. Daaraan kan door de
practiseerende dierenartsen medegewerkt worden door bij herhaling

Naar aanleiding van een voordracht in de Veterinaire Week, aangevuld met
een aanteekening over de discussie.

de fokkers en fokkersorganisaties te wijzen op de mogelijkheden van
uitbreiding bij de toegepaste teeltmaatregelen.

Bestaat de kans dat nieuwe afwijkingen optreden en zoo ja, waaraan
is dat toe te schrijven ? Bij deze vraag is een tweede te voegen : waarom
zien wij in cultuurrassen een sterke uitbreiding van erfelijke afwijkingen ?
De antwoorden op beide vragen zijn niet moeilijk te geven. Wanneer
men in een populatie van in het wild levende dieren (van insecten zijn
deze gevdlen het beste bestudeerd) gaat zoeken, dan kunnen steeds
afwijkende vormen worden aangetroffen, b.v. onvolledig ontwikkelde
lichaamsdeelen. Steeds schijnen genmutaties door tot nu toe onbekende
oorzaken op te treden. Nu zijn deze afwijkende vormen als regel minder
levensvatbaar, minder geschikt voor den strijd om het bestaan dan
normale vormen ; de kans tot voortplanting is kleiner dan die van nor-
male individuen, derhalve vermindering van het aantal afwijkende
dieren in volgende generaties. Wanneer althans niet wederom bij
normale individuen mutaties optreden. Bij cultuurrassen worden vaak
de dieren, die afwijken, toch voor de teelt gebruikt (wanneer om andere
redenen prijs gesteld wordt op hun behoud), terwijl bovendien onze
fokmethoden, waarbij de inteelt een zekere rol speelt, aanleiding zijn,
dat heterozygote dieren gepaard worden en daardoor het optreden
van afwijkingen wordt bevorderd. Zoolang nog weinig bekend is over
de oorzaken van genmutaties, blijft steeds de kans bestaan, dat wij
onverwacht komen te staan voor een tot dan totaal onbekend patholo-
gische afwijking, die erfelijk blijkt te zijn.

Tot nu toe is steeds sprake geweest van afwijkingen, die niet beïnvloed
worden door het milieu, waarin de dieren leven (althans niet door ons
bekende milieufactoren), b.v. onvolledige ontwikkeling van ledematen,
huiddefecten enz. Dergelijke factoren zouden direct-werkende genoemd
kunnen worden. Daarnaast hebben wij aandacht te schenken aan
indirect werkende factoren, nl.. die, waarbij het milieu een groote rol
speelt. Ik doel hier op b.v. erfelijke verschillen in resistentie tegen
infectieziekten. Op dit gebied reikt onze kennis nog niet ver. Algemeen
wordt aangenomen, dat ons M.R.IJ.-vee meer resistent is tegen t.b.c.-
infectie dan de zwartbonten. Goed statistisch materiaal is echter niet te
verkrijgen. Ook zal een groot aantal practici overtuigd zijn, dat de
ééne familie of stam runderen van eenzelfde ras in t.b.c.-gevoeligheid
niet op één lijn te stellen is met andere families in dit ras. Toch zijn er
geen positieve gegevens in deze richting. Om te trachten deze te ver-
krijgen, heb ik dank zij de medewerking van de collegae ten Hoopen,
Staal en Jalvingh een groot materiaal kunnen bewerken. Genoemde
collegae betuig ik ook hier mijn dank. Bij deze bewerking zijn de ge-
gevens der t.b.c.-bestrijding uit den aanvang familiesgewijze (naar de
vrouwelijke dieren) gegroepeerd. Met behulp van statistische berekening
moest ik echter tot de conclusie komen, dat tusschen de families geen
verschillen anders dan door het toeval waren aan te toonen. Dat zij niet
bestaan kan ik daarmede niet bewijzen, doch ik meen, mede op grond

van dit onderzoek, dat bij de t.b.c.-bestrijding practisch geen profijt
getrokken kan worden van foktechnische maatregelen. Collega \'t Hooft
deelde mij mede, dat in één provincie, vanaf het begin der t.b.c. -
bestrijding steeds nauwkeurig gelet is op eventueel voorkomende
familiaire verschillen, doch eveneens met negatief resultaat.

Kunnen wij dus voorloopig afzien van ziektebestrijding door fok-
technische maatregelen waar het indirect werkende factoren geldt, des
te meer vraagt de beperking van afwijkingen door direct-werkende
factoren onze aandacht. In het algemeen worden door de fokkers of
hunne organisaties nog weinig of geen maatregelen genomen om een
aantal bekende afwijkingen te bestrijden. Reeds meermalen heb ik
gewezen op het belang om door niet-opzettelijke proefnemingen (stam-
boekgegevens en controle van de nakomelingen) de manlijke dieren
aan te wijzen, die niet den factor voor de recessieve eigenschap bezitten
(dus de homozygoot-normalen). Wanneer uit de beste productie- en
exterieurstammen dergelijke dieren worden geselecteerd, wordt het
aantal dieren met de afwijking geboren snel kleiner.

Bij de discussie naar aanleiding van het voorgaande werd gesteld dat :
wanneer van de fokkerij uitgesloten worden alle lijders aan de afwijking,
automatisch het percentage gereduceerd wordt en uiteindelijk beperkt
blijft tot een zeer gering getal. Een vergelijking werd gemaakt met de
beperking van het aantal roodbonte kalveren in ons zwartbontras.
Inderdaad is de wijze van vererving van roodbont-zwartbont (althans
in de Nederl. zwart- en roodbonten) analoog aan die van het meeren-
deel der pathologische afwijkingen ; in de praktijk is m. i. echter het be-
perken van roodbonte kalveren eenvoudiger dan het limiteeren van
pathologische afwijkingen. Eén van de voornaamste verschillen is wel,
dat op kleur geselecteerd werd .en dit gemakkelijker kon worden toen
de vorming van fokfamilies en bloedlijnen nog niet den omvang had
aangenomen ais tegenwoordig. Verder is het te elimineeren kenmerk
(roode kleur) direct te onderkennen en is men al vroeg begonnen roode
stieren van de stamboeken uit te sluiten. Verschillende erfelijke afwij-
kingen zijn betrekkelijk lastig waar te nemen op jeugdigen leeftijd,
waardoor het mogelijk werd, dat nog stieren, behept met een patholo-
gische afwijking, geruimen tijd als fokdier werden en nog worden ge-
bezigd. Daarom lijkt het mij niet voldoende om een min of meer af-
wachtende houding aan te nemen en onze aandacht éénzijdig te beper-
ken tot de lijders.

In het volgende overzicht heb ik eenige mogelijkheden onder oogen
gezien. Verschillende methoden zouden toegepast kunnen worden :

2. a. van de fokkerij uitsluiten der lijders en tegelijkertijd een aantal
zeer goede (productie- en extérieur-) stieren testen op heterozygotie
voor den afwijkenden factor ;

Bij de gebreken als hier bedoeld, zijn de fokzuivere normale dieren door
N.N. voor te stellen, de fokdézuivere door Nn, de lijders door nn. Voor
de berekening van hetgeen er bij de methode onder ie. bedoeld ge-
beurt, gaan wij uit van de veronderstelling, dat in een bepaalde streek
de runderpopulatie als volgt verdeeld is : 25 % NN — 50 % Nn — 25%
nn en dat eenige generaties een Nn-stier gebruikt wordt, die telkens met
100 koeien gepaard wordt. Om de berekening niet te onoverzichtelijk
te maken, is met generaties gerekend en niet met jaren.

Wanneer nu uitgeschakeld worden de lijders, dus de 100 koeien
gekozen worden uit de phenotypische normalen dieren, wordt het
resultaat :

33.33 NN = 16.665 NN — 16.665 Nn
Nn X 66.66 Nn = 16.665 NN — 33-33 Nn—16.665 nn
F₂ 33-33 NN — 50.00 Nn—16.665 nn ⁼ \'6%

In de F₄ is het aantal lijders ongeveer 14%, in de volgende generaties
vermindert dit percentage slechts zeer weinig.

Dit voorbeeld, waarin steeds een enkele Nn stier gepaard wordt met
100 koeien, is niet in overeenstemming met de werkelijkheid. Immers
wanneer wij 100 (in plaats van 1) stieren per generatie nagaan, wordt
ook met iedere generatie de kans grooter, dat NN stieren gebezigd zullen
worden. Wanneer wij deze kansen in rekening brengen, dan wordt na
eenige generaties het percentage lijders slechts ^ 7. Gesteld n.1. dat
voor het verkrijgen van de F₃ een stier NN was gebruikt, dan was het
resultaat geweest :

dus geen afwijkende dieren en een belangrijke stijging van het NN-
percentage. Daartegenover staat, dat in ons voorbeeld het percentage
Nn dieren geflatteerd is voorgesteld ; in werkelijkheid zijn deze percen-
tages hooger, daar aan de fokkerij ook nog blijven deelnemen de dieren,
die reeds één of meermalen een kalf gebracht hebben.

Uit dit overzicht volgt, dat de vooruitgang door het gebruik van
NN-stieren buitengewoon groot is en de methoden onder 2b en speciaal
onder 2a genoemd, veel sneller tot resultaten voeren dan het uitschakelen
van de nn-dieren zonder meer. Aangezien het hier een zuiver economisch
vraagstuk geldt en de voorwaarden gesteld moeten worden, dat zoo min
mogelijk kostbaar fokmateriaal verloren moet gaan, meen ik den
meesten nadruk te moeten leggen op het onderkennen van dieren met
de formule NN. Overwogen zou kunnen worden om voorloopig in een
stamboek ingeschreven stieren pas definitief op te nemen, indien zij na
paring met b.v. 10 heterozygote koeien geen afwijkende kalveren geven.
Zou daardoor het aantal jonge stieren in een stamboek te gering worden,
hetgeen mogelijk is indien de afwijking sterk verspreid is, dan ware
een vermelding in het stamboek : „vrij van bepaalde erfelijke gebreken"
aan te bevelen. Preferente stieren zouden steeds van een normaal
genotype dienen te zijn. Aangezien een preferentverklaring eerst op
lateren leeftijd volgt, is er alle gelegenheid om hen in dit opzicht te be-
oordeelen. Moeilijkheden gaat dit onderzoek later opleveren, wanneer
het aantal heterozygote koeien terugloopt. Dan is het opzettelijk aan-
houden van dergelijke koeien noodzakelijk, wat zonder twijfel eenige
moeite en kosten medebrengt.

De fokkers kunnen dan zelf een beslissing nemen of de voordeelen
van een Nn-stier in andere opzichten zoo groot zijn, dat zij een derge-
lijken stier prefereeren boven één met de formule NN.

De kunstmatige bevruchting of beter gezegd de kunstmatige insemina-
tie is niets nieuws, in de 14e eeuw hield men zich er al mee bezig. In den
jongsten tijd is deze methode weer in het midden van de belangstelling
komen te staan. Het zijn na den wereldoorlog vooral de Russen o.a.
Ivanov geweest, die zich voor dit onderwerp interesseerden. Daarna
is van Engelsche (Hammond) en Duitsche zijde (Götze) de kunstmatige
inseminatie op den voorgrond gebracht. In ons land heeft Siebenga
deze methode op grooter schaal toegepast. Over het voor en tegen uit
veeteeltkundig opzicht zal ik niet verder uitwijden. Uit het oogpunt van
steriliteit is de kunstmatige bevruchting van groot belang, niet in de
eerste plaats, dat bij endemische steriliteit door kunstmatig te insemi-
neeren veel dieren bevrucht zullen worden, want ook de op deze manier
ingebrachte spermien moeten even goed de uterus passeeren en deze
is de plaats waar zich zelfstandig of naast vaginitis, cervicitis en ovarium-
afwijkingen ontstekingsprocessen zetelen, die noodlottig voor spermien
zijn. Bij afwijkingen aan vulva, vagina en cervix hetzij aangeboren of
verkregen, die de coïtus of het passeeren van de spermien onmogelijk
maken, kan kunstmatige inseminatie resultaat hebben, evenals bij koeien,
die opbreken, zonderdat hiervoor een afwijking gevonden wordt. Van
veel grooter nut is deze methode om verbreiding en uitbreiding van
dekinfecties, waarvan de oorzaak dikwijls nog volkomen onbekend is,
te voorkomen. In streken, waar trichomoniasis onder de runderen voor-
komt, is kunstmatige inseminatie een eerste eisch. Ook ter voorkoming
van besmettelijke ziekten, niet in het genitaalapparaat zetelende ,zooals
mond- en klauwzeer, in minder mate t.b.c. en abortus-Bang-infectie,
is het niet met elkaar in aanraking komen van de dieren van groot
belang. Naast deze kwesties komt ook nog de mogelijkheid 0111 veel
meer dieren met één ejaculaat te bevruchten en het verzenden van
sperma, waardoor dieren met sperma van een bepaald vaderdier be-
vrucht kunnen worden, wat anders zeer kostbaar, zoo niet onmogelijk
zou zijn.

Verschil in nakomelingen op deze manier of op de natuurlijke wijze
verwekt is er niet, de vrees, dat de nakomelingen minderwaardig zouden
zijn, is dus ongegrond.

De drie zeer belangrijke onderdeelen van de kunstmatige inseminatie
zijn : ie. het opvangen van het sperma ; 2e. het inbrengen van het
sperma in het vrouwelijk genitaalapparaat ; 3e. het beoordeelen van de
kwaliteit van het sperma.

ie. Het opvangen van het sperma kan op verschillende manieren
geschieden ; de meest bekende zijn het spontaan laten dekken van een

tochtige of nymphomane koe, waarna het sperma uit de vagina verza-
meld wordt, of waarbij het sperma, dat nog afloopt, als de stier van de
koe springt wordt opgevangen. Het uit de vagina gehaalde sperma is
verontreinigd door den inhoud van de vagina, wat vooral bij een
nymphomane koe nog wel eens purulent secretum kan zijn. Deze bij-
menging is nadeelig voor het sperma en ook voor de te insemineeren
koe. Sperma op deze wijze verzameld is al zeer slecht voor het doel
geschikt. Bovendien, wanneer één nymphomane koe voor meerdere
stieren gebruikt wordt, is de kans, dat dekinfecties overgebracht worden
verre van denkbeeldig. Het aldus opgevangen sperma leent zich ook
niet erg voor een juiste beoordeeling (hoeveelheid en aantal per c.c.).

Al deze bezwaren worden ondervangen, als men gebruik maakt van
de kunstmatige vagina ; het best bevalt de gummivagina. Deze bestaat
uit 2 gummi buizen, voor de buitenste kan men een stuk radiator-rubber-
buis van 7 cm diameter en 6o cm lengte gebruiken. Voor de binnenhuis,
die zacht en soepel moet zijn, kan men motorbinnenband (25 X 2J)
gebruiken. De binnenste band wordt aan de uiteinden om de buitenste
geslagen en gefixeerd b.v. met rubber ringen. De ruimte tusschen de
twee buizen wordt opgevuld met warm water van ^ 45° C. Dit water
wordt ingelaten en afgetapt door een goedsluitende schroefdop in de
buitenste buis. Alles moet goed afgesloten zijn, daar anders water bij
het opgevangen sperma kan komen en water is n.1. vergif voor sperma.
Aan het eene uiteinde wordt een „collector" bevestigd. Deze zijn
speciaal in den handel, ze hebben een wijde opening, die op de vagina
past en er onder een nauw reservoir, zoodat geen groote oppervlakte
met de 0₂ van de lucht in aanraking komt. Onder aan dit nauwe deel
bevindt zich een breede voet, zoodat de collector met sperma neergezet
kan worden. Men kan ook een gewoon bekerglas gebruiken, waaruit
men het sperma in een buisje van ± ^{10 c}-^c- inhoud met gummi stop
giet. Deze buisjes worden in houdertjes geplaatst, in hun eenvoudigsten
vorm kan men hiervoor een zwaar blok hout gebruiken, waarin gaten
geboord zijn, zoodat het sperma in het donker staat, het is dan niet
noodig bruinglas voor de buisjes te gebruiken. Door sommigen wordt
aanbevolen aan den anderen kant, dus daar waar de penis ingebracht
wordt, tusschen de harde en slappe buis wat sponsrubber aan te brengen,
zoodat de vorm van de vulva wordt nagebootst. Noodig is dit niet.

Voor het dekken wordt de vagina van binnen glad gemaakt met
neutrale vaseline, die tegen het warme gummi snel vloeibaar wordt.

Wanneer men sperma wil opvangen, gaat men aan den rechterkant
van de nymphomane of tochtige koe staan, de gummi vagina houdt men
in de rechterhand. De persoon, die den stier leidt, loopt aan den linker-
kant ervan. De stier laat men iets van links op de koe springen, waardoor
men zelf het beste ruimte heeft om het sperma op te vangen. Wanneer
de stier opspringt, pakt men met de linkerhand het praeputium en brengt
dit in de vagina, terwijl ondertusschen de stier uitschacht. De penis
moet men niet vastpakken, dan dekt de stier niet door. Als de stier nage-

stooten heeft, wordt de vagina van de penis gehaald en omgekeerd,
zoodat het sperma in de collector of bekerglas zakt. Gedurende het dek-
ken houdt men de vagina dus rechts van de koe ter hoogte van de tro-
chanters.

In het buitenland gebruikt men op verschillende plaatsen met succes
een phantoom, waarin men op de „natuurlijke" plaats de vagina heeft
gemonteerd. Vooral, wanneer men een stier eerst gewend heeft op deze
plaats een koe te dekken, gaat dit ook goed ; wel is het zaak, dat
de stier niet door andere koeien enz. wordt afgeleid.

Het sperma, hetzij dat dit voor kunstmatige inseminatie, hetzij dat
het voor onderzoek op vruchtbaarheid van den stier gebruikt moet
worden, moet nu zoo bewaard worden, dat schadelijke invloeden zoo
min mogelijk kunnen inwerken. Door een laagje parafine is het van de
lucht af te sluiten en door buisjes van bruin glas te nemen of door de
buisjes in het donker te plaatsen, is de invloed van het licht buitengeslo-
ten. Vooral direct zonlicht is zeer nadeelig. Verder zijn ook zeer toxisch
voor sperma: water, (gewoon en gedestilleerd), anorganische en organi-
sche zuren, basen (zeep), sommige zouten, vooral in sterkere oplossing,
desinfectiemiddelen en glycerine. Verder ook bacterieele verontreiniging,
bloed, etter en urine. Metalen werken ook doodend op sperma, zoodat
het te gebruiken instrumentarium, dus spuiten en canules, uil glas of
eboniet gemaakt moeten zijn. Het instrumentarium moet telkens zorg-
vuldig gereinigd worden, dil geldt zoowel voor de vagina als voor de
spuiten enz. Men kan dit doen met soda voor het grovere vuil en daarna
naspoelen met 70 % alcohol, waarna alles zorgvuldig gedroogd moet
worden. De canules kan men het best met een aanjager doorblazen,
desnoods kan men voor het gebruik de spuiten en canules nog even met
phys. NaCl-oplossing of een andere te gebruiken verdunningsvloeistof
voor sperma naspoelen. Voor het sperma is de reinheid van spuiten en
canules van belang, maar met het oog op over te dragen infecties mag
de vagina niet vergeten worden.

De temperatuur is van groot belang ; bij temperaturen van boven
40° C. of beneden het vriespunt wordt de houdbaarheid van sperma
zeer verkort, bij temperaturen tusschen 30° en 40° C. is de beweging
het best. Door de biologische processen zooveel mogelijk te remmen,
blijft het sperma het langst vitaal, bovendien groeien bacterieele ver-
ontreinigingen dan ook het minst. Door te bewaren bij een temperatuur
tusschen 3 en -j- 7⁰ C. kan sperma 10 dagen en soms nog langer
na verwarming op 30°—40° C. weer beweging vertoonen. Geleidelijke
afkoeling en weer verwarmen verdient de voorkeur. Met sperma, dat
gedurende 5 dagen op deze manier bewaard werd, konden nog 40 %
van de geïnsemineerde dieren bevrucht worden.

Van veel belang met het oog op het insemineeren van zooveel mogelijk
dieren met één ejaculaat is ook de vraag, hoe vaak en waarmee sperma
verdund kan worden. De waarde van verdunnings-vloeistoffen mag men
niet enkel en alleen beoordeelen naar de beweeglijkheid van de sper-
LXVI 50

miën, daar het niet zeker is, dat een sterke beweging het bewijs is van
goed milieu, het kan ook het gevolg van prikkeling zijn. Welke verdun-
ningsvloeistof de beste is, is nog niet voldoende uitgemaakt. Sommige
onderzoekers bevelen de van Russische zijde aangegeven glucose-
phosphaat verdunningsvloeistof aan. De beste zou zijn die, welke per
iooo c.c. H₂0 bevat 57 gram glucose; 34.1 g Na₂ HP0₄ H₂0₁₂; 1.4 g
KH₂ P0₄; 0.1 g CaHP0₄ ; 0.1 g M_g HP0₄ en 1.7 gr. Na₂ S0₄.

De phosphaten dienen als buffer. De pH van deze oplossing is 7.6.
De beste resultaten krijgt men door het sperma 5—8 X met deze vloei-
stof te verdunnen. Andere onderzoekers beweren met phys. NaCl-
oplossing even goede resultaten te verkrijgen. Het verdient aanbeveling
geleidelijk te verdunnen en niet eerder dan wanneer men het sperma
wil gebruiken.

Het sperma, dat bewaard of verdund is, moet voor het insemineeren
op het aanwezig zijn van goede beweging van de spermiën onderzocht
worden.

Voor het insemineeren heeft men een speculum noodig om de vagina
open te spannen, teneinde de cervix te bereiken en een spuit om het
sperma daar te deponeeren. Als specula komen in aanmerking het buis-
vormige speculum en het snoekbekvormige speculum. Het buisvormige
speculum brengt men in na het met parafïne glad gemaakt te hebben
en plaatst den mond om de cervix, het snoekbekvormige brengt men
gesloten in met de dwarsafmeting, die de grootste is, verticaal, draait
het een kwartslag en spant het open, zoodat de cervix zichtbaar wordt.
Bij pinken zijn vulva en diaphragma te nauw, zoodat het openspannen
niet voldoende mogelijk is, beter is hier een buisvormig speculum te
gebruiken, dat 30 cm lang is en een middellijn van 3 cm heeft. De cervix
kan men meteen beoordeelen naar zwelling, roodheid, het al of niet
aanwezig zijn van ettervlokjes en naar de hoeveelheid slijm, hoewel dit
laatste bij tochtige koeien erg kan varieeren zonder pathologisch ver-
meerderd te zijn. In de wei met goed licht kan men hiermee volstaan,
maar meestal en zeker op stal is kunstlicht noodig. Het gemakkelijkste
hiervoor is de spuit, waarop een lampje gemonteerd is. Deze spuit is
voor op een lange steel gemonteerd, waardoor tevens de zuigerstang
loopt met een stelschroef, die buiten de vulva te hanteeren is, zoodat
men niet met de hand in de vagina behoeft te komen. De ebonieten
canule is afneembaar en in gevallen, waar men overbrenging van smet-
stof vreest, kan deze verwisseld worden. De spuit heeft een inhoud van
5 c.c., zoodat sperma verdund of onverdund voor meerdere koeien in
eens opgezogen kan worden. De canule is 4,5 cm lang, men spuit
i i c.c. van de vloeistof in het caudale deel van de cervix. Hoewel bij
de natuurlijke inseminatie door den stier dit niet het geval zal zijn, is
dit bij deze methode, waarbij veel minder spermiën ingebracht worden,
aan te bevelen ; ze behoeven dan niet eerst den weg naar het orificium

externum af te leggen, ze loopen dan bovendien niet de kans door vagina-
afwijkingen of toxinen beïnvloed te worden. Een deel van het sperma
loopt dikwijls terug, soms krijgt men den indruk, dat alles terug loopt,
de cervix „pakt" het sperma niet. Dit ziet men vooral, wanneer deze
wat rood is. Ook dit schijnt nadeelig te zijn. Dat dit nu komt door den
langeren weg, die de spermiën dan weer vanuit de vagina moeten afleg-
den, is onwaarschijnlijk ; waarschijnlijk is de cervix en mede de uterus
niet geheel normaal. Het deponeeren van het sperma direct in de uterus
is evenmin aan te bevelen, volgens sommige onderzoekers missen de
spermiën dan de vitaliseerende werking van het cervixslijm. Volgens
anderen werkt een plotseling ingebrachte hoeveelheid vloeistof al is dit
dan maar i c.c. als een corpus alienum, dat door de opgewekte uterus-
contracties weer naar buiten wordt geperst.

In plaats van deze vrij kostbare spuit kan ook een lange ebonieten
canule (45 cm) met nauw lumen en een glazen spuitje gebruikt worden.

Voor verlichting dient het beste, vooral wanneer men over weinig
hulp beschikt, een „koplamp" of spiegel, men heeft dan de handen vrij.
Ook is wel aangegeven vaginaal exploreerende de canule in de cervix
te plaatsen. Of deze manipulaties in vagina en cervix aan te bevelen
zijn, is twijfelachtig ; in alle gevallen is de methode met specula ge-
makkelijker.

De méést geschikte tijd voor het insemineeren is het hoogtepunt van
de bronst. Als de bronstsvmptomen verdwenen zijn, kan nog met
gunstig resultaat geïnsemineerd worden, mits nog wat helder slijm
op de cervix zit.

Van bijzonder belang is, dat wij bij het kunstmatig insemineeren
weten, dat het sperma van goede kwaliteit is, dus dat wij zoo\'11 groot
mogelijke kans op succes hebben, daar anders de methode al gauw de
schuld krijgt, terwijl bij dekken volgens den natuurlijken weg het resul-
taat even onbevredigend zou zijn. Daar wij als dierenarts bovendien
de inseminatie toepassen, zijn wij in het belang van onzen stand verplicht
zoo zorgvuldig mogelijk te werken. Behalve dat het opvangen van sper-
ma met de kunstmatige vagina noodig is voor de inseminatie, is deze
methode ook van zeer groot belang bij het onderzoek van stieren op
steriliteit. Het sperma, dat vrij van de producten uit de vagina van de
koe wordt verzameld, kan beter bewaard worden en kan ook beter naar
hoeveelheid, kleur, consistentie en naar het aantal per c.c. beoordeeld
worden. Vroeger stelden wij ons voornamelijk tevreden met het maken
van een natiefpreparaat, waarin dan gekeken werd of een behoorlijk
aantal spermiën een voorwaartsche beweging maakte. De vorm kon
meteen nog wat bekeken worden. Cellen (zooals leucocyten), die aange-
troffen werden, konden zoowel van den stier als van de koe afkomstig
zijn. Leek dit alles vrij normaal, dan zou het met den stier wel goed zijn.

steriele stieren aangetroffen, dan men vroeger ooit vern.oedde dat
voorkwam. De kwaliteit van het sperma wordt naar verschillende eigen-
schappen beoordeeld. De eerste sprong is soms van zeer inferieure kwali-
teit, vooral wanneer de dieren in langen tijd niet gedekt hebben. Het is
daarom noodig een tweede ejaculaat op te vangen. Ook moet men voor
een betrouwbaar oordeel het sperma gedurende meerdere dagen onder-
zoeken. Het is gebleken, dat stieren een paar dagen sperma leveren van
goede kwaliteit, waarna dan plotseling een paar volgen met zeer slecht
sperma.

Deze varieert meestal tusschen 2—5 c.c., met als uiterste grenzen
ii en 14 c.c. Dikwijls levert de 2e. sprong, die 5 min. na de eerste
wordt opgevangen, meer ejaculaat.

Het aantal spermiën per c.c. kan hierin verminderd zijn, maar vaak is
dit ook vermeerderd.(Tabel I). Is de hoeveelheid sperma te gering, dan
behoeft dit nog niet direct op een pathologische afwijking te duiden ;
het kan n.1. zijn, dat de stieren te veel gedekt hebben, de anamnese is
dan van belang. Het vermogen tot sperma produceeren varieert sterk.
Siebenga kon van gezonde stieren boven 2 jaar gedurende geruimen
tijd 2 X per dag sperma verzamelen.

Bij steriele of minder fertiele stieren is de hoeveelheid sperma meestal
normaal al worden geen hooge waarden van boven 6 c.c. gevonden.
Door sommige werd maar zeer weinig sperma geëjaculeerd (%^c-^c0-
(Tabel II en III).

2e. De kleur van goed sperma is ondoorschijnend, wit tot lichtgeel,
roomachtig. Een enkele maal wordt eigeel waargenomen, terwijl het
sperma verder volkomen normaal is.

Hoe witter de kleur, hoe meer spermiën in het sperma aanwezig zijn,
de witte kleui zou n.1. berusten op lichtreflectie door de spermatozoïden.
Te gele kleur en vooral wanneer het sperma bovendien vlokkig is, wijst
op etter. Urine geeft ook een gele kleur. Helder waterig sperma bevat
geen spermiën ; hengstensperma is nog dik troebel door de eiwitten.
Soms ziet men in goed sperma kleine vlokjes, die zich bewegen en weer
verdwijnen, dit is de macroscopische zichtbare wolkvorming.

3e. De consistentie is meestal olieachtig, soms wat visceuzer. Helder,
waterig sperma al of niet wat geel gekleurd bevat geen of veel te weinig
spermatozoïden ; dit is dus sperma van zeer slechte kwaliteit.

4e. Het bewegingsvermogen kunnen wij onderscheiden in de indivi-
dueele beweging en de massale beweging. Voor het beoordeelen van de
beweging is het vooral in het winterhalfjaar noodzakelijk, dat de tempe-
ratuur voldoende hoog is, liefst van 30°—40° C. Hiertoe kan men een
warmwatertafel gebruiken of wat voor de praktijk nog gemakkelijker
is, het door Siebenga beschreven kastje, waarin de geheele microscoop
geplaatst wordt en dat door een kooldraadlamp verwarmd wordt. Door

de temperatuur tot -f io° C. te doen dalen, houdt de beweging geheel
op. Men mag niet op de beoordeeling van één ejaculaat afgaan. De
individueele beweging bestudeert men het beste door een klein druppeltje
sperma op een voorwerpsglaasje te leggen en dit tegen uitdrogen met
een dekglaasje te bedekken, (vergrooting 200 x) (Tabel I).

In een preparaat van goed sperma ziet men de groote meerderheid
van de spermiën voorwaarts bewegen, waarbij ze om hun lengteas
draaien. Trillende of ronddraaiende bewegingen zijn van geen waarde.
Soms ziet men overal plekken, waar spermiën met de koppen tegen
elkaar gaan liggen, samenklonteren ; welke waarde hier aan toegekend
moet worden, is nog niet bekend.

Bij steriele stieren ontbreekt beweging geheel of is sterk verminderd,
soms is alleen een ronddraaiende of trillende beweging aanwezig.
(Tabel III). Bij hypoplasie van de zaadbuisjes is de beweging sterk
geremd of ontbreekt ze geheel ; bij degeneratie is ze meestal verminderd,
maar noodzakelijk is dit niet. Onrijpe spermiën voeren een behoorlijke
beweging uit.

De gecoördineerde beweging van al de duizenden enkelingen in één
richting doet de z.g. wolkvorming ontstaan, ze zwermen te hoop en gaan
weer uit elkaar, gelijk een zwerm spreeuwen. Hierdoor ontstaat een
kolkende beweging in het preparaat, waarbij de spermiën op het eene
oogenblik op een bepaalde piaats in grooten getale liggen en het vol-
gende oogenblik weer verdwijnen. Dit verschijnsel kan men het best
waarnemen in een druppel sperma, liefst op een hol voorwerpsglas bij
een vergrooting van ± 40 X en een temperatuur tusschen 30° C. en
40° C. Bij goed bevruchtende stieren treft men deze bewegingen van het
sperma steeds aan. Goede wolkenvorming en goede individueele be-
weging gaan bijna altijd samen. (Tabel I). Het komt echter voor, dat
dit niet het geval is, een goede individueele beweging behoeft niet samen
te gaan met een goede massabeweging. Ook het omgekeerde komt voor.
Wat hier van de oorzaak is ? Bij steriele stieren ontbreken steeds een
goede individueele beweging en een goede wolkenvorming, soms ziet
men de spermiën enkel nog een trillende beweging uitvoeren. Het aantal
abnormale spermiën is in deze gevallen ook veel te hoog. Het sperma
van minder fertiele stieren voert de bewegingen meestal in mindere mate
uit. Een samengaan van slechte beweging met hooger percentage
abnormale spermiën is dikwijls, maar lang niet altijd aanwezig. Ook de
onrijpe spermiën hebben een goed bewegingsvermogen.

5e. Het aantal spermiën per c.c. is van belang als kenmerk voor de
kwaliteit van het sperma, want tenslotte is maar één spermatozoid noodig
voor de bevruchting. Bij goed vruchtbare stieren bevat het sperma meer
dan 200 millioen spermiën per c.c., komt het aantal hier beneden, dan
is de kans op bevruchting uitgesloten althans zeer gering. Het gemiddelde
aantal ligt tusschen 500 en 800 millioen per c.c. Lagerlöf noemt als

hoogste waarde 2000 millioen. Hier is als hoogste waarde 1820 millioen
gevonden.

Bij stieren van 1 i jaar oud vindt men deze waarden reeds. Bij den
2en sprong direct na den eersten kan het aantal wat minder zijn dan bij
den eersten, maar ook wel vermeerderd ; in het vas deferens en in de
bijbalstaart kunnen zich zeer veel spermiën ophoopen. Verscheiden
stieren kunnen geruimen tijd 2 X per dag dekken, zonder dat het aantal
vermindert, soms ziet men wat samenklonteren van de spermiën.

Bij stieren met verminderde fertiliteit kan het aantal beneden 200 millioen
dalen, maar dit zijn uitzonderingen, het kan zelfs nog boven 1000
millioen bedragen. (Tabel II). Zelfs bij steriele stieren kan dit het geval
zijn, alhoewel bij deze groep het aantal spermiën veelal sterk verminderd
is en beneden 50 millioen ligt. De hier onderzochte stieren gaven altijd
nog boven 25 millioen spermiën per c.c., hoewel het voorkomt dat
spermiën geheel ontbreken. (Tabel III).

Het voorkomen van abnormale spermiën moet ook weer. als het
waarneembare beschouwd worden, functioneel zijn de normale ook
minderwaardig als het aantal abnormalen verhoogd is. De vorm van
de spermiën kan ten deele in het natiefpreparaat worden beoordeeld,
al valt dit vooral in goed bewegend sperma niet altijd mee. Losse
koppen en protoplasmadruppels kan men hierin onderkennen. In
ouder sperma en ook onder invloed van NaCl laten deze druppels los,
zonderdat dan waarde aan deze bevinding is toe te kennen. De vorm
is beter te bestudeeren in gefixeerde en gekleurde preparaten, hetzij
dat men de omgeving kleurt (Touche, Bresslau\'s opaalblauw) of dat
men de spermiën zelf kleurt b.v. vlg. de methode van Williams.
De vorm van den kop van de spermiën verschilt bij diverse stieren,
deze is bij sommige wat korter en ronder, bij andere wat langer en
spitser, zoowel wat voor- als achtereinde betreft.

Als pathologische vormen komen voor ie. reuzen-sper miën en dwerg-
spermiën. De eerste komen sporadisch voor 1—3 % ; de laatste wat meer,
de koppen zijn meestal kort en breed.

2e. Koppen met 2 staarten. Voor de fertiliteit spelen ze geen rol.
Ze zijn zeer zeldzaam. Meer dan 2 staarten zijn nooit gevonden. Een
enkele maal ziet men alleen splitsing in het verbindingsstuk. Een heel
enkele maal treft men 2 koppen en 2 verbindingsstukken met 1 staart
aan.

3e. Afwijkingen in den vorm van den kop zijn van het meeste belang.
De meest voorkomende afwijking is de smalle kop, hetzij in zijn geheel
of alleen in het achterste deel (peervorm). Het voorste deel vertoont de
minste afwijkingen. De koppen kunnen ook zeer kort en breed of rond
zijn. Te smalle en vooral de peervormige kop is bij stieren met het oog
op de vruchtbaarheid funest. (Afb. 1.).

Abnormale vormen van de kop.
Abnormale affiniteit voor kleurstoffen,
protoplasmadruppels aan hals en ver-
bindingsstuk.

Protoplasmadruppeli aan hals en ver-
bindingsstuk, sommige staarten scheef
aan de kop bevestigd.

Omgevende slijm gekleurd met opaal-
blauw, [protoplasmadruppels aan het
einde van het verbindingsstuk en losse
druppels in het preparaat.

Photo\'s overgenomen uit: Morphologische Untersuchungen über Veränderungen im
Spermabild und in den Hoden bei Bullen mit verminderter oder aufgehobener Ferilität.

4c. Afwijkingen aan verbindingsstuk en staart gaan meestal gepaard
met abnormalen kopvorm. De meest voorkomende afwijking van het
verbindingsstuk is het niet in het midden bevestigd zijn aan den kop.
Williams neemt aan, dat één staart dan verdwenen is. (Afb. 3).

Het verbindingsstuk kan rond en opgezwollen zijn, wat zeer moeilijk
te onderscheiden is van stevig verbonden protoplasmadruppels. Volgens
LagerlöF kan het verbindingsstuk sterk opzwellen en barsten, waarna
een draderig geheel overblijft; beweging ontbreekt bij deze spermiën.
(Afb. 2.).

De staart ligt normaal recht of iets scheef achter den kop. Een recht-
hoekige knik in den staart is als kunstproduct te beschouwen, wat vooral
onder invloed van water optreedt. De staart kan opgerold zijn, soms is
hij geslingerd om de protoplasmadruppel aan het eind van het ver-
bindingsstuk. (Afb. 2).

Ook kan het voorkomen, dat de staart om den kop gerold ligt. De
op zich zelf staande afwijkingen van den staart zijn uit een oogpunt van
steriliteit van ondergeschikt belang, de kop heeft meestal tevens een
abnormalen vorm.

5e. Het kleuringsvermogen van de spermiën bij de methode van
Williams b.v. kan te gering of te sterk zijn. Dit kan gelden voor den
geheelen kop of voor een deel ervan. De contour van den kop kan vaag
zijn. Deze afwijkingen kunnen toevallig zijn ; indien ze van patholo-
gischen <iard zijn, is de staart tevens abnormaal gelegen. (Afb. 1).

6e. Losse koppen hebben meestal tevens den peervorm. In gekleurde
preparaten ziet men soms plotseling bijna uitsluitend losse koppen
zonder dezen afwijkenden vorm. Dit is dan een kunstproduct (het
natiefpreparaat geeft in deze gevallen natuurlijk geen afwijkingen te
zien). (Afb. 4).

7e. Onrijpe spermiën zijn gekenmerkt door protoplasmadruppels
voorkomende aan hals en verbindingsstuk. Volgens sommige onder-
zoekers doet de plaats, waar deze druppels zitten er niet toe. Lagerlöf
noemt ze alleen het kenmerk van onrijpheid, als ze nog aan den hals
zitten. Ze kunnen ook los in het preparaat liggen. Ze worden bij
levende spermiën gevonden en nooit bij doode. Bij goed bewegend
sperma is het dus noodig te letten op deze protoplasmadruppels. (Afb.
1. 3; 4)-

Uit het feit dat Lagerlöf veel onrijpe spermiën zag bij degeneratie
van den testikel met normalen bijbal, leidt hij af, dat onrijpe spermiën
het gevolg zijn van een stoornis in de spermiogenesis en niet van een
afwijking in den bijbal.

Al de bovengenoemde afwijkende vormen komen zoowel in sperma
van goed bevruchtende als van niet-bevruchtende stieren voor, alleen
hun aantal verschilt belangrijk.

Williams geeft op, dat boven 17,5 % abnormale spermiën de vrucht-
baarheid sterk verminderd of verdwenen is.

Lagerlöf vond gemiddeld 10—11 % abnormale vormen bij goed
fertiele stieren. Afwijkingen enkel van staart of verbindingsstuk vond
hij hierbij niet. Vooral bij dieren van i ¹2 j^aar varieerde het per-
centage sterk (van 3,6 % tot 18,3 %). Dit zou verband houden met het
feit, dat bij een aantal van deze dieren de spermiogenese nog niet vol-
ledig was. Het percentage abnormale spermiën is voor iederen stier vrij
constant. Het hoogste hier gevonden percentage varieerde tussichen
9,2 en 14 in de verschillende ejaculaten van een stier, bij de mieeste
lag het tusschen 5 % en 8 %. Bij een percentage boven 18—19 mag
men niet meer op bevruchting rekenen. Het is tevens van belang welk
soort afwijking voorkomt, de peervormige kop wordt als het ernstigst
beschouwd.

Bij goede stieren worden hoogstens 2—3 % onrijpe spermiën gevon-
den. Spermiën met den protoplasmadruppel aan het eind van het ver-
bindingsstuk komen wat vaker voor. Bij snel achter elkaar dekken neemt
het aantal onrijpe spermiën weinig toe, wel ziet men er meer met proto-
plasmadruppels aan het eind van het verbindingsstuk. Treft men deze
vormen aan zonderdat de dieren veel gedekt of geonaneerd hebben,
dan moet men ze van meer belang beschouwen.

Bij stieren met fibrosis of ontsteking van de testikels ontbreken sper-
miën in het ejaculaat.

Bij hypoplasie van de zaadbuisjes komen tot 42 % abnormale spermiën
voor, waarbij het abnormale kleuringsvermogen en losse en gedefor-
meerde koppen op den voorgrond treden.

Naast deze veranderde koppen ziet men vrij veel opgerolde staarten
en soms een opgezwollen of vervezeld verbindingsstuk. Onrijpe spermiën
komen tot 28 % voor, spermiën met den protoplasmadruppel aan het
eind van het verbindingsstuk komen zeer weinig voor. Het is ook moge-
lijk, dat spermiën bijna geheel ontbreken, de aanwezige spermiën
voeren dan geen beweging uit.

Bij degeneratieve processen treft men tot 16—37 % abnormale spermiën
aan, waaronder veel peervormige en losse koppen. Het aantal onrijpe
spermiën varieert sterk, bij snelle degeneratie en ook bij regeneratie
komen veel onrijpe spermiën voor.

Bij door ons onderzochte steriele stieren varieerde het aantal abnor-
male spermiën tusschen 20 en 70 %. (Tabel III).

Bij de stieren met verminderde fertiliteit ligt het percentage meestal
beneden 30 %, soms zelfs beneden 18 %. (Tabel II).

Wanneer men nu deze gegevens heeft aangevuld met de anamnese
en het klinisch onderzoek, dan kan men in veel gevallen tot een uit-
spraak komen, al is dit in sommige gevallen nog dubieus (zie stier No. 3).

Bovendien kan het sperma volgens het onderzoek goed zijn, terwijl
het niet bevrucht als gevolg van het feit, dat de secundaire geslachts-
organen niet goed functionneeren.

Het beeld van het sperma kan snel van goed slecht worden, 8—14
dagen zijn hiervoor voldoende ; het omgekeerde duurt veelal maanden,
al is de oorzaak van de steriliteit van belang. Bij een éénzijdige orchitis
door abortus Bang treedt snel degeneratie van de andere testikel op ;
hoe eerder men den zieken bal verwijdert, hoe eerder de andere herstelt
van de degeneratie.

Stier No. 2 (Tabel II) was lijdende geweest aan mond- en klauwzeer,
voordien tijd had de eigenaar geen klachten over de bevruchting. Hoewel
het sperma na 6 weken weer veel beter was, was ook na 6 maanden de
kwaliteit nog niet van het beste. Het is onbekend of het voor het uit-
breken van het mond- en klauwzeer beter was.

Vooral, wanneer een dier al maanden slecht sperma heeft geleverd,
is de kans op herstel gering en alleen bij goede fokdieren zal de eigenaar
het er voor over hebben het dier nog eens weer maanden te laten
loopen.

In streken waar trichomoniasis onder de koeien voorkomt, is het
noodzakelijk het sperma van den stier, die gebruikt w-ordt als sperma-
leverancier hierop te onderzoeken. Küst schrijft door dit te verzuimen
een groot aantal koeien te hebben geïnfecteerd. Dit onderzoek doet men
het best, door aan het sperma, dat men voor individueele beweeglijkheid
heeft onderzocht, een druppeltje water toe te voegen, waardoor de
spermiën afsterven en de zich bewegende trichomonaden direct opvallen.

Het is een teken des tijds, dat op een wetenschappelijk veterinair
congres een onderwerp behandeld moet worden, waarbij de maatregelen
worden besproken ter bestrijding van letsel aan het dier opzettelijk
toegebracht. Ieder dierenarts zal langzamerhand echter overtuigd
moeten zijn van de noodzakelijkheid, zich in te werken in de zo uitzonder-
lijke materie van de luchtbescherming en vrijwillig, of half gedwongen
door den autoriteit, die verantwoordelijk is voor de goede functionnering
van de Wet op de Luchtbescherming, de weg zoeken, om zijn kennis
op dit gebied te verruimen. Aan het vraagstuk der luchtbescherming
zitten voor hem daarbij verschillende kanten. Hij kan zich inwerken in
bestrijding van het totale luchtgevaar : scherf- en mijnbommen, brand-
bommen en chemische strijdmiddelen ; hij kan verder zich toeleggen
op de organisatie der veterinaire afdeling van de luchtbeschermings-
dienst of hij legt zich voornamelijk toe op bestudering van de zuiver
veterinaire zijde van het vraagstuk, dus therapie en desinfectie, terwijl
hij ook tevens keuring en ontsmetting van voedingsmiddelen tot onder-
werp van studie maakt. De door trauma of brand veroorzaakte laesies
zullen hier niet besproken worden. Zij eisen geen enkele specifieke
behandeling, die aan den dierenarts onbekend is. Ook het organisato-
rische gedeelte zal in deze voordracht niet worden behandeld, aangezien
in de leemte van de Wet op de Luchtbescherming, waarbij de dieren
vergeten zijn, binnenkort voorzien schijnt te worden door aanvullende
artikelen, welke door een commissie zijn samengesteld. Vooruit lopen
op de beslissing van deze commissie heeft hier daarom geen zin. De
bespreking van het onderwerp zal zich dus slechts bepalen tot het gevaar
der chemische strijdmiddelen. Ieder dierenarts is, evenals elk burger,
in staat kennis te nemen van de reeds uitgebreide literatuur, welke op
het gebied der chemische strijdmiddelen bestaat. Ook in ons land heeft
men verscheidene kleinere en ook grote werken en enkele periodieken,
die op plausibele wijze de chemische en practische zijde van dit probleem,
ook der ontsmetting, belichten. Ik meen dan ook daarnaar te kunnen
verwijzen.

Voor het dier zijn, evenals voor den mens, twee groepen oorlogs-
kassen" van overwegend belang nl. die der verstikkende gassen, waartoe
phosgeen, perstof of diphosgeen en chloorpicrine behoren en die der
blaartrekkende gassen met als voornaamste vertegenwoordiger, de
mosterdgasvloeistof.

Van veel minder belang zijn voor het dier de traan- en niesverwekken-
de gassen, waarvan de laatsten voornamelijk tot de arsinen behoren en
door het arseengehalte een enkele keer tot vergiftiging aanleiding geven
b.v. door gebruik van besmet hooi of ander voedsel.

Het ziektebeeld van de verstikkende gassen wordt beheerst door het
longoedeem, dat toegeschreven wordt aan het door hydrolyse gevormde
zoutzuur, zoals het volgende schema doet zien. (zie ook afb. i).

Het proces is zeer acuut en eist onmiddellijk ingrijpen. Een der beste
maatregelen is toediening van zuurstof per inhalatie en nog beter waar-
schijnlijk subcutaan. Immers bleek in het dierexperiment de invloed
op het longoedeem met zuurstofinspuiting groter te zijn dan per
inhalatie. (Zie afb. 2—3).

Het ziektebeeld der blaartrekkende gassen en wel van mosterdgas,
heeft vooral betrekking op de huidlaesies, die chronisch zijn, zeer lang-
zaam genezen en al naar de localisatie en eventueel optredende infecties
soms blijvend nadeel kunnen veroorzaken. (Zie afb. 4 en ook 5). Hier
zal de taak van den dierenarts zijn het beperken door ontsmettings-
maatregclen van de huiddefecten en van het gevaar voor omgeving en
voedsel. ¹).

i. Is hel gevaar voor dieren zo groot, dat een in het leven roepen van een
uitgebreide organisatie erdoor gewettigd is? Het gevaarzal van verschil-
lende omstandigheden afhangen : Van de vatbaarheid — individueel
en als diersoort tegenover het verspreide gas — ; van de plaats waar
het dier zich bevindt. In de wei zal het dier uitsluitend gevaar lopen in
gaswolken uit batterijen verspreid, dus indien het dier zich in de ge-
vechtszone zou bevinden, hetgeen vermoedelijk niet vaak zal plaats
vinden ; opgestald in gasdicht gemaakte ruimten zal het gevaar vooral
dreigen bij nabije of directe bominslag, waardoor de isolatie niet meer
functionneert. Men mag overigens veilig aannemen, dat gasgevaar voor
het dier buiten de gevechtsterreinen klein zal zijn. Organisatie der

1 Uitgebreidere gegevens zie mijn geschrift : ,,De betekenis der chemische
strijdmiddelen voor den dierenarts".

Normale long (r.) en long 5 uur na inademing van phosgeen (1.). Gewicht:
normale long 250 g ; phosgeen long 1250 g door longoedeem.

Experimentele diphosgecn-vergiftiging bij caviae. Het totale longgewicht van 10
met onderhuidse O_a-injecties behandelde dieren bedraagt 88.35 g ; van 10
niet behandelde, na dezelfde tijd gestorven dieren 126.60 g.

Experimentele diphosgeen-vergiftiging bij caviae. Mortaliteit en levensduur van
200 door diphosgeen vergiftigde caviae, waarvan 100 behandeld door middel van
zuurstof injecties. Op de horizontale as is het tijdstip aangegeven, waarop de dieren
te gronde gaan. Op de verticale as treft men het aantal gestorven dieren aan.

Tijdstip van de dood bij 100 phosgeen- en 100 mosterdgas-slachtoffers. Bij phosgeen
treedt de dood in 85 % jin de eerste 3- 4 dagen op (zware lijn). Bij mosterdgas
is de sterfte in den aanvang nietgroot; ze blijft enkele weken vrij constant (dunne lijn).

Chronische, 4—6 weken bestaande wonden en littekens door druppel mosterdgas
op de huid van een paard.

Afb. i en 4 uit : O. Muntsch, Leitfaden der Pathologie und Therapie der Kampf-
gaserkrankungen.

Afb. 5 uil : A. Klarenbeek, Mededelingen van de Commissie van Advies nopens
Chemische en Aanverwante Verdedigings-Vraagstukken. No. 2, 1937.

bescherming van het dier tegen het gevaar resp. der behandeling van
het getroffen dier is echter noodzakelijk om het nadeel tot een minimum
te kunnen beperken.

2. Is individuele bescherming mogelijk ? Op deze vraag is het antwoord
niet moeilijk, wanneer men bedenkt, dat gasmasker en gasdichte kleding
voor de bevolking nog onbereikbaar zijn. Bedenkt men verder, dat het
grote ademvolume van b.v. het legerpaard in actie zeer bizondere
eisen stelt aan filter- en ventilatie-inrichting en dat het reukdier, de
hond, (overbrenger van depêches), én zijn reukorgaan én zijn gezichts-
orgaan niét, respectievelijk onvoldoende, kan gebruiken, dan zal men
daardoor reeds overtuigd zijn van de problematische waarde dezer
prophylactische maatregelen, die bovendien onbetaalbaar zouden zijn.

3. Is slalbeschermitig mogelijk? Voor het doelmatig inrichten van gasvrije
stallen moet aan verschillende eisen worden voldaan : Afsluiten van
kieren en naden, zodat een hermetische afsluiting van de buitenlucht
ontstaat. Dit houdt verder in : aanbrengen van een ventilatieinrichting,
groot genoeg om de luchtverversing in de meestal betrekkelijk kleine
ruimten met de vele dieren te garanderen ; tevens aanbrengen van een
filterinrichting om de lucht te zuiveren. Dat al deze maatregelen, die
mogelijk moeten maken, dat dieren enige tijd in de ruimten verblijven,
in de meeste stallen niet afdoende zijn te treffen behoeft geen betoog.
Wel zal het mogelijk zijn te voren reeds geschikte grote gebouwen voor
het doel aan te wijzen en gereed te houden.

4. Bereikt men met ontsmetting resultaat ? Voor vele gassen b.v. phosgeen,
die gemakkelijk onschadelijk gemaakt worden door water en waarbij
wind en zon verder belangrijke hulpfactoren bij de vernietiging van het
gifgas zijn, geschiedt ontsmetting vaak reeds spontaan en snel. Een veel
groter betekenis heeft de neutralisering van blaartrekkende gassen als
mosterdgas. Het ontsmetten daarvan is noodzakelijk met het oog op de
besmetting van omgeving en ter beperking van huidlaesies. Dit laatste
heeft echter ten dele slechts succes, daar het in de huid gedrongen
mosterdgas slechts zelden meer te achterhalen is. Een grote betekenis
heeft verder de ontsmetting van voedsel, zowel voor diergebruik als
gras en hooi, als voor den mens (abattoir).

5. Wat kan de dierenarts nu reeds doen ? Kennis vergaren en over die
kennis populaire voordrachten houden. Verder meewerken, waar nodig,
tot uitoefening van de Wet op de Luchtbescherming, door leiding te
nemen van de veterinaire afdeling en het organiseren van oefeningen.

6. Wat kan de Maatschappij voor Diergeneeskunde verrichten ? Zij zal cur-
sussen dienen te organiseren, waarin het chemische, het veterinaire- en
het organisatorische deel van het vraagstuk worden besproken. Deze
cursus zal bij voorkeur centraal moeten zijn te Utrecht. In de eerste
plaats zullen er aan deel moeten nemen, zij, die de leiding op zich

nemen in de verschillende hoofdafdelingen, waarin ons land vermoedelijk
verdeeld zal zijn. Inschakeling van de inspecteurs van de Vee-
artsenijkundige Dienst, dient hier ernstig overwogen te worden.

Ook andere dierenartsen zullen echter de cursus moeten kunnen
volgen. Het vrijwillige element speelt daarbij een belangrijke rol.

7. Welk nuttig werk kunnen instituten en slachthuizen doen ? De verschillende
meest brandende practische vraagstukken behoren in studie te worden
genomen. B.v. wat met de onder de huid gebrachte zuurstof geschiedt en
de mogelijkheid om, inplaats van zuurstof, lucht onderhuids in te spuiten
ter beperking van longoedeem van het dier ; verder de onderkenning,
keuring, ontsmetting respectievelijk vernietiging van met gas besmet
vlees of ander dierlijk voedsel voor menselijke consumptie of van vee-
voeder.

De verhouding tussen dierenarts en luchtbescherming is hiermede
van verschillende zijden doch slechts zeer vluchtig, belicht. De bedoe-
ling, de diverse instanties te wijzen op het aandeel, dat van hen ver-
wacht mag worden is echter mogelijk bereikt. Dat de weg, die tot
oriëntering en practisch resultaat voert, in korte tijd dient afgelegd
te worden, behoeft geen nader betoog.

Bij het levende dier werd aangetoond hoe men met eenvoudige
hulpmiddelen, onder locaalanaesthesie, zonder al te veel moeite, het
doorspuiten van de ductus nasolacrimalis kan uitvoeren. Voor nadere
bijzonderheden kan worden verwezen naar de klinische les „Epiphora
en onderzoek naar de doorgankelijkheid van de traanafvoerwegen bij
den hond" opgenomen in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, deel 66,
Jaargang 1939, aflevering 10.

Bij het verrichten der intradermale tuberculinatie heeft men met twee
problemen te maken nl.

a. Wat het eerste punt betreft wijzen vele onderzoekingen der laatste
jaren er op dat de gezuiverde tuberculine de voorkeur verdient.

Volgens de oudste methode (Koch) wordt de tuberculine bereid van
ingedampte glycerine-bouillon cultures. Deze tuberculine bevat dus,
behalve de eigenlijke werkzame stoffen, ook ingedampte voedings-
bodem ; dit laatste kan storend werken door schijnbaar positieve reacties
op te wekken bij negatieve dieren ; daarom geven anderen de voorkeur
aan tuberculine welke bereid is door de specifieke stoffen, die in den
voedingsbodem ontstaan zijn, met ammoniumsulfaat neer te slaan.

Dit precipitaat wordt verzameld en daarna weer opgelost in glycerine-
water ; na filtratie door een bacteriekaars is dan het eindproduct gereed
nl. tuberculine zonder storende voedingsbodembestanddeelen. (B.v. tuberculine
bereid volgens Glover of volgens Dorset-Gi.ovf.r).

De tot nu toe verkregen ervaringen leiden tot het advies om voor de
intradermale tuberculinatie dergelijke gezuiverde tuberculine te gebruiken.

b. Wat de plaats der tuberculinatie betreft vindt men verschillende
opvattingen ; de intradermale reactie wordt o.a. verricht in een staart-
plooi, in een schaamlip, in de huid van den hals en in de huid van de
flank in de buurt van de liesplooi-lymphklier, dit laatste om het voordeel
te kunnen hebben van het medereageeren der lymphklier. W^relke plaats
de voorkeur verdient zal de ervaring op grond van goede statistieken
nog moeten leeren. ¹¹

Wat de bijzonderheden der intradermale reactie betreft zijn er nog
belangrijke details waarover men van opvatting verschilt, b.v. de
tuberculineffojw, het eenmaal of tweemaal inspuiten, het beoordeelen der
reactie. Op grond van de nieuwste literatuur en eigen ervaring is een
tweemalige injectie met 48 uur tusschentijd aan te raden. Men beoordeele
de reactie op grond van de toeneming der huiddikte en op het karakter der
zwelling.

Een eenigszins oedemateuze, diffuse, vastzittende, pijnlijke, warme
zwelling is typisch positief.

Moeilijkheden ontstaan indien de genoemde verschijnselen grooten-
deels ontbreken en de diktetoeneming gering is. Men vindt in de litera-

tuur vermeld, dat dergelijke geringe zwellingen met diktetoeneming
beneden 50 % als negatief te beschouwen zijn, daarentegen hoort men
mededeelingen van practici, die op t.b.c. vrije stallen niet de geringste
zwelling vinden en dus een geringe zwelling reeds als verdacht positief
beschouwen.

In de literatuur wordt de meening verdedigd, dat de intradermale
tuberculinatie beter zou zijn dan de conjunctivale methode.

De intradermale tuberculinatie heeft groote practische voordeelen,
zoodat deze methode terecht de aandacht vraagt van de practiseerende
veeartsen.

De door ons Instituut verrichte intradermale reacties werden volgens
onderstaand voorschrift gedaan :

1. huid met tondeuze over een oppervlakte van 4 cm bij 4 cm kaal-
knippen op het midden van de halsvlakte ;

5. na 48 uur meten en beoordeelen, indien nog negatief of dubieus,
opnieuw o. 1 c.c. inspuiten.

6. 24 uur na de injectie meten en beoordeelen, dubieuze reacties na
nogmaals 24 en 48 uur beoordeelen.

Voor het meten der huid zijn reeds vele verschillende instrumenten
in den handel. Hetzelfde geldt voor de injectiespuiten en canules. De
voorkeur voor bepaalde instrumenten hangt dikwijls sterk af van den
persoon, die ze gebruiken moet.

Mijns inziens voldoet de eenvoudigste apparatuur meestal het best,
in dit geval het goedkoope passervormige meetinstrumentje en een 1 c.c.
spuitje in tienden verdeeld, al dan niet voorzien van een greep en van
metalen versterking langs den glazen cylinder, met korte schroef- of
bajonet-canule, waarvan de opening of op het einde of aan de zijde zit.

Het is niet de bedoeling thans dieper in te gaan op den streng weten-
schappelijken grondslag der tuberculinaties in het algemeen noch op
de onderlinge vergelijking der waarde van de verschillende tuberculina-
tiemethodes ; hiervoor zij verwezen naar een binnenkort te verwachten
artikel van Prof. Dr. L. de Blieck.

Deze inleiding werd gegeven aan de hand van de projectie van een
aantal lantaarnplaatjes over tuberculinebereiding, injectiemethodes en
instrumentarium. Gedemonstreerd werden : een tuberkelbacillencultuur
op den voedingsbodem van Dorset, monsters gezuiverde en ongezui-
verde tuberculine, meetinstrumenten en spuiten.

Hierna volgde de demonstratie bij de stallen van 2 negatief reagee-
rende runderen en 3 positieve, verschillend in reactiegraad, nl. 1 sterk
positief, i matig positief en 1 gering positief.

Deze 5 runderen waren allen in het linker oog getuberculineerd, voorts
aan de linker halsvlakte intradermaal met tuberculine-glover en aan
den rechter hals en aan de rechter flank met tuberculine-Dorset-

Glover, bovendien was bij een enkel dier met tuberculine-DoRSET-
Glover ook nog de tuberculinatie in een staartplooi verricht, zoodat
velerlei reacties vielen waar te nemen. Gelegenheid werd gegeven tot
het doen van huiddikte metingen en het verrichten van intradermale
inspuitingen. De demonstratie werd door ruim 100 collegae bezocht.
Gedurende de discussie bleek, dat vele practici de neiging hadden de
techniek der intradermale tuberculinatie te willen bekorten (huiddes-
infectie overslaan, geen huidmetingen verrichten, inplaats van tweemaal
inspuiten en twee maal aflezen, eenmaal inspuiten en dan na 72 uur
aflezen enz.).

Men verrichte echter de intradermale reactie zooals aangegeven is, wil men
betrouwbare resultaten verkrijgen.

Donderdagmiddag werden twee demonstraties gehouden van niet-
tuberkuleuze organen, Vrijdagmiddag van tuberkuleuze organen. Na
een theoretische inleiding van ongeveer 45 minuten werden de deel-
nemers in de gelegenheid gesteld de organen van dichtbij te bezien,
hierbij was dan tevens gelegenheid tot het stellen van vragen.

Den eersten dag werd een 30-tal nieren, levers, longen, gedeelten
maagdarmkanaal enz. vertoond, o.m. waren hier fraaie beelden van
acute varkenspest en vele vormen van nephritis.

Vrijdags werden een 40-tal tuberkuleuze organen gedemonstreerd,
waaronder een 15-tal longen met verschillende vormen van tuberkulose.
Hierbij werd bij de theoretische bespreking vooral het zwaartepunt
gelegd op de betekenis der verschillende beelden voor de vleeskeuring.

De demonstraties werden met grote belangstelling gevolgd wat o.m.
bleek uit de talrijke vragen welke werden gesteld.

De demonstraties van de pathologische organen waren mogelijk door
de daadwerkelijke hulp van de directeuren der abattoirs in Rotterdam,
Amsterdam, Utrecht en Oss en het Hoofd van de keuringsdienst in
Woerden. Door hun medewerking beschikten wij over een hoeveelheid
verse pathologische organen, zoals wij nog nimmer bijeen zagen ; deze
medewerking was een belangrijke factor voor het welslagen der demon-
straties.

Na afloop dezer demonstraties was voor belangstellenden gelegenheid
tot kennismaking met de snelmethode-van de Bii.t voor het vervaardi-
gen van paraffinecoupes. Bij secties, operaties, maar speciaal ook bij de
vleeskeuring is het dikwijls nodig om in korten lijd te beschikken over
goede coupes. De meest gebruikelijke methode is het snijden met het
bevriesmicrotoom. Deze methode geeft niet altijd onberispelijke resul-
taten, vooral niet wanneer men weke of weinig samenhangende weefsels
moet snijden, ook weefsels met veel vet, slijm of gassen geven vaak
moeilijkheden. De technicus van de Bilt heeft in het Pathologisch
Instituut een methode uitgewerkt, waardoor het mogelijk is om binnen
ii uur uitstekende paraffinecoupes te maken, d. w. z. dat uur nadat
door ons weefselstukjes ter bewerking zijn gegeven coupes kant en klaar
voor onderzoek gereed zijn.

In het programma der 2e. Veterinaire Week staat vermeld, dat ik
U een en ander zal mededeelen omtrent de practische toepassing van
hormonen in de veeartsenijkunde. Dit is niet volkomen juist, want ik
acht me slechts competent met U te spreken over die hormonen, wier
gebied van werkzaamheid hoofdzakelijk in het vrouwelijk geslachts-
apparaat is gelegen.

Ik wil daarom de revue laten passeeren de gonadotrope hormonen,
het oestron en het progestron.

Zondek en P. E. Smith stelden onafhankelijk van elkander ongeveer
terzelfder tijd (1926) vast, dat na implantatie van de voorkwab der
hypophvsis cerebri bij infantiele knaagdieren belangrijke veranderingen
in de ovariën optraden. Na eenmalige implantatie traden follikelrijping
met aansluitende bronst, follikelbloedingen en corpora-lutea-vorming
op. Ook na het inspuiten van extracten uit de hypophyse was dit het
geval.

Gonadotroop hormoon bleek, zooals reeds spoedig werd vastgesteld,
niet alleen aanwezig t.e zijn in de hypophvsis cerebri, maar het werd ook
op andere plaatsen aangetoond.

In de urine van zwangere vrouwen komt zeer veel gonadotroop
hormoon voor, dat zooals later bleek niet afkomstig is uit de hypophysis
cerebri maar waarschijnlijk uit de placenta.

Dacht men oorspronkelijk, dat het gonadotrope hormoon uit de
hypophyse en dat uit de urine volkomen in hun invloed op het ovarium
overeenkwamen, reeds spoedig bleek, dat zij niet gelijkwaardig in hun
werking op het ovarium zijn. Het is hier niet de plaats om op deze
verschillen diep in te gaan, maar in verband met het hieronder volgende
moet ik er iets over mededeelen.

Het gonodatrope hormoon uit de hypophysis cerebri geeft een pro-
gressieven groei van het ovarium van infantiele knaagdieren ; hoe meer
men toedient, hoe grooter het ovarium wordt. Ook bij volwassen knaag-
dieren treden na toediening van hooge dosis zeer zware ovariën op.
Bij nadere bestudeering van deze ovariën kan men vaststellen, dat er
zich zeer vele kleine follikels en corpora lutea hebben ontwikkeld ; het
beeld van follikelrijping treedt op en degeneratieve verschijnselen van
de groot geworden follikels ontbreken. Er kan ovulatie op volgen.

Het gonadotrope hormoon, aanwezig in de urine van zwangere
vrouwen, geeft bij vrouwelijke infantiele knaagdieren slechts een be-
perkten groei van de ovariën. Ook bij de volwassen rat treedt deze op.
Slechts enkele follikels worden grooter, maar deze bereiken dan ook
een buitengewone grootte ; de gevormde corpora lutea zijn zeer groot.

Opvallend en van veel beteekenis is het feit, dat deze groote follikels
zeer vaak degeneratieve verschijnselen vertoonen ; de vergrooting van
de follikel is hier niet synoniem met rijping. Ovulatie vindt niet plaats.

Daarnaast is het bekend, dat het hypophysevoorkwabgeslachtshor-
moon gonadotroop werkt bij hypophyselooze wijfjes, in tegenstelling met
het gonadotrope hormoon uit de urine.

Als derde verschil geldt de groeibevordering door het gonadotrope
hypophysehormoon van de manlijke en vrouwelijke vogelgonade, het-
geen het urine gonadotrope hormoon niet doet.

Toen men eenmaal op de hoogte was van den grooten invloed, die
op het ovarium werd uitgeoefend door de gonadotrope hormonen, heeft
men natuurlijk getracht bij mensch en dier hiervan profijt te trekken.

Hoofdzakelijk heeft men klinisch gewerkt met het gonadotrope hor-
moon uit de urine van gravidae en niet met het gonadotrope hypophyse-
hormoon.

Het gonadotrope hormoon uit de urine van vrouwen is onder ver-
schillende namen in den handel verkrijgbaar o.a. Pregnyl (N.V. Organon
te Oss) en Prolan (Bayer).

Onder invloed van deze preparaten zijn de navolgende veranderingen
aan de Ovarien van honden, varkens en runderen proefondervindelijk
door mij vastgesteld.

Infantiele dieren : Een vrij groote dosis Pregnyl (6000—12.000 R.E.)
gefractionneerd toegediend in dagelijksche dosis van 1000 R.E. had geen
invloed op het follikelapparaat. Hoogstens werd er eenige hyperaemie
van de Ovarien vastgesteld en waren de intcrstitieele cellen iets vergroot.

Klinisch beeld : Met Pregnyl in een dosis varieerende van 1000 R.E.
tot 8000 R.E. konden veelvuldig bij honden oestrusverschijnselen worden
opgewekt. In den regel waren hiertoe enkele duizenden R.E. nood-
zakelijk. (Tab. i en 2).

Er ontstond meer of minder zwelling van de vulva, er trad in den
regel vrij duidelijk bloedige uitvloeiing uit de vulva op. Vaak trad
libido sexualis op en werden de dieren gedekt. Graviditeit volgde daarna
nooit. Ging men längeren tijd door met het geven van Pregnyl, dan
verdwenen de oestrusverschijnselen (corpora lutea vorming) (Tab. 3).
Honden, die met een groote dosis Pregnyl behandeld waren (20.000 R.E.
dagelijks 1000 R.E. gedurende 20 dagen), vertoonden binnen het half
jaar den normalen oestrus, werden gedekt en wierpen normale jongen.
Blijvende beschadiging van het ovarium treedt dus niet op.

Bij controle der Ovarien 1—5 dagen na de toediening van Pregnyl
werd het volgende gevonden :

I 10/12 t/m 20A2-\' 35 WONi.EN 10 X 1000-10000 R.B. PREGNÏL SUBCUTAAW
TOEGEDIEND.

v.r. 4/11-\'37 t/rr. I7/II-\'37 per dn-: IOOC \'..".Pr- 14000 U.K. iT.
::iir:lBch beeld:

Hond. Links, het linker ovarium voor de toediening van pregnyl, rechts het
rechter ovarium 5 dagen 11a de toediening van 2000 R.E. pregnyl.

Hond. Links, het linker ovarium 5 dagen na toediening van 8000 R.E. pregnyl,
rechts het rechter ovarium 13 dagen na de toediening van 8000 R.E. pregnyl.

Hond 27. Losmazige woekering der theca interna en inembrana granulosa in het
linker ovarium, 5 dagen na toediening van 8000 R.E. pregnyl.

1 Hond 27. Vorming van een corpus luteum in het rechter ovarium, 13 dagen na
toediening van 8000 R.E. pregnyl.

Kalf. Links, het linker ovarium voor de toediening van pregnyl, rechts het
rechter ovarium na de toediening van 18.000 R.Fj. pregnyl.

v.an Pregnyl (per dag iooo R.E.) aanzienlijk toe. Soms vermeerderde
hiet gewicht met 75%—100%. (fig. 1).

Microscopisch werd geen invloed waargenomen op de primaire follikels.
E)e secundaire reageerden wel. Het duidelijkste was steeds de reactie
a;an de tertiaire follikels, waarvan enkele, soms vrij veel, zeer groot
vwerden. Er traden eigenaardige woekeringen der membrana granulosa
ails plaatselijke verdikkingen, papillaire en „boomvormige" woekeringen
o>p, terwijl bij hoogere doses de woekeringen zeer losmazig van bouw
wverden (fig. 2). Soms was de membrana granulosa geheel verdwenen.
Biloedingen traden zoowel op in het interstitium der ovaria als in de
fcollikelholten. Bij matige dosis (3000—6000 R.E. Pregnyl) bleek de
tlheca interna eveneens een reactie te vertoonen (fig. 3). Op sommige
p)laatsen was de scheiding tusschen theca en membrana granulosa zeer
nuoeilijk te zien. Bij hoogere dosis werden de woekeringen der theca
dtuidelijker, terwijl in verschillende follikclholten de vorming van corpus
luiteum-achtig weefsel werd waargenomen. Bij 15.000—20.000 R.E.
wverden vele corpora lutea gevormd, (fig. 4). Sommige bevatten een
gtedegenereerde eicel (corpus luteum atreticum). Er was eenig verschil
tee zien wat cel-, kernbouw en bloedvatvoorziening betrof met onder
niormale omstandigheden gevormde coipora lutea.

Na het staken der pregnyl-toediening, werden ook na meer of minder
lam gen tijd veranderingen aan de ovariën waargenomen. Het bleek
hiierbij, dat bij lagere dosis pregnyl een volledig teruggaan der woeke-
riingen in de follikels en bij hoogere dosis (8000 R.E. en meer) corpus
luiteum-vorming optrad, (fig. 5, 6, 7). Tenslotte keerde het ovarium
w^eer tot zijn normale bouw en grootte terug.

Gedurende de graviditeit had een groote dosis pregnyl bij een hond
tooegediend noch invloed op den duur der drachtigheid, noch op den bouw
vran de ovariën.

Ook het uterusslijmvlies vertoonde duidelijke reactie in den vorm van
dee karakteristieke veranderingen behoorend bij den oestrus. Hieruit
nnogen wij concludeeren, dat in het follikelapparaat onder invloed van
prregnyl oestron gevormd werd.

Infantiele varkens : Bij deze dieren (leeftijd 28 dagen) treden ook na
grroote dosis pregnyl (10.000 R.E.) geen veranderingen in de ovariae op.

Ovariën : Onder invloed van Pregnyl ontstaan groote veranderingen
ini de ovariën.

Macroscopisch : het ovarium werd veel grooter, ook na betrekkelijk
klleine dosis pregnyl. Voor de toediening van 500 R.E. woog het linker

ovarium van een varken i gram, daarna woog het rechter ovarium
6,5 g. Bij een dosis van iooo R.E. en hooger werden deze verschillen
veel grooter (fig. 8).

Zeer vele groote follikels waren te zien, welke soms met bloed gevuld
waren. Na groote dosis (3000 R.E. en meer) en soms reeds na betrekkelijk
geringe dosis trad corpora luteavorming op.

Microscopisch : De primaire follikels waren niet veranderd. Het beeld
werd beheerscht door groote, tertiaire follikels. Alle follikels verkeerden
meer of minder sterk in atresie. Van follikelrijping was geen sprake.
Soms was in een follikel de membrana granulosa verdwenen ; het
gebeurde ook, dat deze woekerde. Nu en dan vond men follikels, waar-
van aan de eene zijde de membrana granulosa was verdwenen, terwijl
ze aan de andere zijde woekerde. Woekering der theca interna was ook
aanwezig. Vooral na groote dosis trad sterke woekering hiervan op,
maar ook na kleine was ze te onderkennen. Tenslotte was spoedig vor-
ming van corpus luteum-weefsel (corpora lutea atretica) te zien (fig. 9).
Zoowel in de follikels als in de corpora lutea waren bloedingen veel-
vuldig aanwezig. De ovariën waren sterk hyperaemisch, ovulatie werd
niet waargenomen.

De sterke veranderingen gingen, nadat de pregnyl-toediening was
gestaakt, zeer spoedig terug. Geringe woekeringen der membrana
granulosa en theca interna verdwenen, sterkere groeiden uit tot corpora
lutea atretica. Na 1—3 maanden is het ovarium weer geheel tot zijn
normalen bouw en grootte teruggekeerd (fig. 10).

Ook hierbij traden duidelijke veranderingen in de ovariën op na toe-
diening van pregnyl. Zij kwamen overeen met die, welke gezien werden
bij de juveniele dieren. Ook hier werden de follikels veel grooter, maar
ze waren alle atretisch. Vorming van corpora lutea trad op na groote
dosis pregnyl. In de sterk hyperaemische ovariën ook bloedingen in
de follikels.

In het uterusslijmvlies der varkens kwamen veranderingen voor den
dag, die karakteristiek genoemd konden worden voor den oestrus. Hieruit
bleek, dat pregnyl de vorming van oestron in het ovarium bevordert.

Kalf: Bij een 14. dagen oud kalf trad zeer sterke vergrooting van het
ovarium op na toediening van 18.000 R.E. Pregnyl. Er bevonden zich
in het ovarium één groote en 3 kleine blaasjes (fig. 11).

Microscopisch : De primaire follikels vertoonden geen veranderingen.
De groote blaas bleek een in atresie verkeerende tertiaire follikel te zijn.
Van de 3 kleine hadden er twee de verschijnselen van atresie. Woeke-
ringen van de membrana granulosa en (of) van de theca interna ont-
braken. Corpus luteumweefsel werd niet gevonden, ovulatie ontbrak.

Pink : Dit dier kreeg subcutaan 22.000 R.E. Pregnyl in dagelijksche
dosis van 1000 R.E.

Macroscopisch : terwijl het linker ovarium voor de toediening 3 gram
woog, bedroeg het gewicht van het rechter ovarium 2 dagen na de
laatste injectie 28 gram. Er waren enkele groote blazen aanwezig.

Microscopisch : de macroscopisch waargenomen blazen bleken tertiaire
follikels te zijn, waarvan de wand degeneratie-verschijnselen vertoonde
(atresie). Hier en daar waren bloedingen in de follikelholte opgetreden,
terwijl in enkele follikels in de theca interna woekeringsverschijnselen
te zien waren ; ovulatie ontbrak.

Uit het hierboven beschrevene blijkt, dat het gonadotrope hormoon
afkomstig uit de urine van gravide vrouwen ongetwijfeld veranderingen
te weeg brengt in het ovarium van verschillende huisdieren. De ovariën
worden zeer hyperaemisch, het kan komen tot bloedingen in de follikel-
holte en in het interstitium.

De ovariën worden veel grooter. Vele follikels nemen in omvang toe,
maar deze vertoonen alle in meerdere of mindere mate verschijnselen
van atresie. Er is geen sprake van follikelrijping. De membrana grariulosa
en de theca interna der vergroote follikels laten herhaaldelijk verande-
ringen zien, soms woekeringen ; dit laatste vooral bij groote dosis.

Bij groote dosis treedt corpus luteum-vorming op, bij het eene dier treedt
deze na kleinere dosis op (varken) dan bij het andere (hond). Bij het
rund is deze niet geconstateerd, horwei groote doses toegediend zijn.
Bij geen der dieren treedt ovulatie op.

Korten tijd na het beëindigen der pregnylinjecties verdwijnen de
opgetreden veranderingen in de ovariën geheel.

De veranderingen kennende, die onder invloed van pregnyl in het
ovarium van onze huisdieren optreden, mag men de hoop koesteren
functiestoornissen van dit orgaan te kunnen beïnvloeden.

ie. Door velen is getracht in gevallen van steriliteit, welke moesten
worden toegeschreven aan een onvoldoende functie van het ovarium
(ontbreken van oestrus) door toediening van gonadotroop hormoon
verbetering te brengen (activeering follikelapparaat).

2e. Men heeft getracht met behulp van dit hormoon bij normale
dieren de fertiliteit te verminderen en de dieren voor korteren of langeren
tijd te steriliseeren (corpus luteumvorming).

3e. In gevallen, dat verhoogde of verlengde bronst optrad, beoogde
men een gunstigen invloed met dit hormoon uit te oefenen (corpus
luteumvorming).

Bij paarden en runderen kan steriliteit optreden door uitblijven van
de bronst. Indien hiervoor door klinisch onderzoek in het geslachts-

apparaat geen enkele reden is te vinden, terwijl de hygiëne der dieren
in orde is, kan men trachten de werking van het ovarium met gonado-
troop hormoon in den vorm van Pregnyl of Prolan aan te zetten.

In de buitenlandsche literatuur is men tamelijk tevreden over den
invloed van deze middelen bij uitblijven van den oestrus. Onze erva-
ringen zijn niet zoo gunstig en slechts enkele malen w^ras het ons mogelijk
met kleine dosis de bronst op te wekken ; soms is dit gelukt met zeer
groote, in zeer vele gevallen zagen wij van beide geen resultaat.

1. Arabier. Het paard was uit Engeland ingevoerd, maar werd hier niet hengstig,
ook niet toen het 8 weken in de nabijheid van een hengst gehouden werd ; het liet
de dekking niet toe. Klinisch onderzoek bracht geen bijzonderheden van het geslachts-
apparaat aan het licht. In den loop van 22 dagen werd door ons 18.500 R.E. Pregnyl
toegediend. In de kliniek zagen wij gedurende dezen tijd en nog 4 dagen daarna
geen enkel teeken van hcngstigheid. Bij den eigenaar teruggekeerd, trad na 3 dagen
eenige hcngstigheid op, maar het dier liet zich eerst 2 dagen later dekken. Daarna
werd het dier om den anderen dag 3 maal gedekt zonder duidelijke teekens van
hcngstigheid. Na 3 weken werd de merrie wederom zonder duidelijke teekenen
van hengstigheid gedekt. Onregelmatig keerde de hcngstigheid gedurende ruim
2 maanden terug en 3 weken na de laatste hengstigheid sloeg de merrie af en later
bleek het dier drachtig.

2. 3-jarige merrie, welke niet hengstig werd. werd herhaaldelijk met Pregnyl
ingespoten. Gedurende 3 weken kreeg het dier 2 X per week 3000 R.E., daarna
werd nog enkele malen een groote dosis Pregnyl ingespoten. Hengstigheid is dit
jaar niet opgetreden. Er waren na de injecties ook geen veranderingen aan het
geslachtsapparaat vast te stellen.

3. Het paard had nog nooit geveulend en was een jaar eerder enkele malen
hengstig geweest : nu bleef hengstigheid achterwege. Na 2000 R.E. Pregnyl trad
binnen enkele dagen hengstigheid op.

Zoowel bij runderen, die gekalfd hebben als bij pinken komt het voor,
dat tochtigheid uitblijft zonderdat intra- of extragenitaal een oorzaak
is vast te stellen. Heel vaak ziet men daarnaast op denzelfden stal bij
dieren onder dezelfde omstandigheden wel bronst optreden. In deze
gevallen hebben wij herhaaldelijk getracht verbetering te brengen door
subcutane toediening van waterige oplossing van Pregnyl en Prolan.
De hiermede verkregen resultaten kunnen ons slechts matig bevredigen.
In het afgeloopen jaar hebben wij onderstaande gevallen behandeld.

1. v. L. te G. Geen tochtigheid na normale partus bij jonge in uitstekende conditie
verkecrende koe, welke in de weide liep. 3 X werd 500 R.E. Pregnyl ingespoten.
Bronst trad niet op maar het leek, dat toch eenige invloed op het ovarium werd
uitgeoefend, want het rechter ovarium werd grooter ; een corpus luteum kon uitge-
knepen worden. Na enkele weken wachten was geen oestrus opgetreden. Nog werd
een groote dosis Pregnyl geprobeerd (3000 R.E.) in één injectie. Bronst trad niet
op. Maanden later midden in den staltijd werd de koe plotseling spontaan tochtig.

2. L. te G. Normale partus April 1938. Eind Augustus was de koe nog niet tochtig
geworden. In het rechter ovarium werd een corpus luteum gevonden dat uitgedrukt
werd, terwijl 200 c.c. Sol. Lugoli 1 : 300 in den uterus gebracht werd. Een week
later is nog geen bronst opgetreden. 3 September werd 250 R.E. Pregnyl subcutaan

gegeven, 9 September was het dier nog niet tochtig. Nu werd 1500 R.E. Pregnyl
subcutaan gegeven. 12 September trad tochtigheid op, daarna trad ze niet meer
op voor 4 December. Nu werd het dier gedekt en werd drachtig.

3. M. te O. Koe heeft in Mei 1938 voor de derde maal normaal gekalfd. Tot
Janyari 1939 was geen tochtigheid opgetreden. 13 Januari kreeg het dier subcutaan
250 R.E. Prolan. Op 26 Januari was er nog geen bronst gezien.

4. S. te W. Koe had Mei 1938 normaal gekalfd. Tot December 1938 was het dier
nooit tochtig geweest. 9 December was een corpus luteum persistens uitgeknepen
en werd de uterus behandeld met Sol. Eugoli. 18 Januari 1939 was nog geen oestrus
opgetreden. 250 R.E. Prolan werden ingespoten zonder gewenscht resultaat. Op
25 Januari werd 1000 R.E. Pregnyl gegeven, ook nu trad geen bronst op.

5. G. te W. Pink. In December 1938 nog nooit tochtig geweest : andere dieren
uit dezelfde koppel waren reeds tochtig geweest en in den zomer gedekt. Op 18
Januari 1939 kreeg het dier 250 R.E. Prolan. Geen oestrus volgde. Op 25 Januari
werd 1000 R.E. Pregnyl ingespoten ; wederom geen bronst.

6. F. te W. Vaars. Juni 1938 normaal gekalfd, het dier was 1 X daarna tochtig
geweest, daarna niet meer. Op 10 Januari 1939 werd 250 R.E. Pregnyl subcutaan
toegediend ; geen tochtigheid trad op. Op 17 Januari 1939 werd 250 R.E. Pregnyl
subcutaan gegeven, wederom zonder gevolg.

7. T. te VI. Vaars. Soortgelijk geval als hierboven. Ook geen succes met 2 X
een injectie van 250 R.E. Pregnyl.

8. T. te VI. Koe. October 1938 gekalfd, tot Januari 1939 werd geen tochtigheid
gezien : op 10 Januari 1939 werd een corpus luteum persistens uitgedrukt en werden
250 R.E. Pregnyl subcutaan ingespoten. Tot 17 Januari 1939 was nog geen tochtig-
heid gezien ; op dien dag werd de injectie herhaald, maar ook nu zonder resultaat.

9. v. L. Gr. Na Lugolbehandeling van den uterus trad bij een koe geruimen tijd
geen oestrus meer op. Op 23 5—\'939 werd uit het rechter ovarium een vrij diep
liggende cyste verwijderd. Op 5 Juni was nog geen oestrus opgetreden en kreeg
het dier 500 R.E. Pregnyl subcutaan. Op 20 Juni nog geen oestrus, weer 500 R.E.
Pregnyl. 4 dagen later trad de bronst op.

10. W. te A. Pink I, oud 15 maanden, heeft nog nooit verschijnselen van bronst
vertoond. Aan de ovariën waren geen afwijkingen vast te stellen. De vagina werd
voor een zeer lichte ontsteking eenmaal behandeld met Tinct. Jodii. 15 Juni werd
500 R.E. Pregnyl ingespoten en 7 dagen later werd het beoogde resultaat bereikt.

Pink II, oud 1 J jaar, was in Maart 1939 tochtig, dekking heeft toen plaatsgevonden.
\'5 Juni werd vastgesteld, dat het dier niet drachtig was, hoewel het na de dekking
geen oestrus meer vertoond had. Beide ovariën waren iets te groot. Ook bestond
er een geringe vaginitis, welke eenmaal met Tinct. Jodii behandeld werd. Tevens
werd 500 R.E. Pregnyl subcutaan gegeven en op 24 Juni was het dier tochtig.

11. v. \'t Sch. H. W. Pink, oud 1 $ jaar, werd op 20 3 1939 onderzocht, omdat
geen oestrus optrad. In het rechterovarium bleek een corpus luteum aanwezig te
zijn. Het gelukte niet dit te verwijderen, slechts kon het gekneusd worden. Op
19/4 was nog geen oestrus opgetreden, in het rechter ovarium was geen corpus
luteum meer te voelen. Beide ovariën werden gemasseerd. 5 Juni was de toestand
onveranderd en werden 500 R.E. Pregnyl ingespoten, 14 Juni vertoonde het dier
duidelijk bronst verschijnselen.

Ook bij honden komt het voor, dat de bronst gedurende langen tijd
niet optreedt. Soms is het dier nog nooit loopsch geweest. In deze gevallen
hebben wij getracht met Pregnylinjecties den oestrus te doen optreden.
Onze resultaten waren soms bemoedigend ,soms niet.

ie. Enkele honden van edel ras, welke niet loopsch werden, kregen subcutaan
Pregnyl toegediend tot 3000 R.E. toe (per dag 1000 R.E.) ; slechts een enkele ver-
toonde geringe verschijnselen van loopschheid.

2e. Tackel, 4J jaar. De hond had 1 £ jaar geleden normaal gejongd, maar was
daarna niet meer loopsch geworden en was zeer dik. Na 5 X 500 R.E. Pregnyl
met tusschenpoozen van 2 dagen tusschen iedere injectie, vertoonde het dier roode
uitvloeiing, maar geen vulvazwelling. Eerst na 6500 R.E. Pregnyl bestond er naast
de bloederige uitvloeiing een licht gezwollen vulva en ook libido sexualis. Onder
deze behandeling was de hond, terwijl hij goed at, veel vermagerd.

3e. Cockerspaniël, 2 jaar. De hond was nog nooit loopsch geweest. 9 dagen na
2000 R.E. Pregnyl (4 X 500 R.E. op opeenvolgende dagen) was het dier loopsch.
Er bestond roode uitvloeiing, zwelling van de vulva en libido sexualis.

4e. Airedale-terrier werd 2 jaar geleden uit Engeland geïmporteerd en was sinds
dien tijd niet loopsch geweest; 9 dagen na 2000 R.E. Pregnyl (vier dagen achtereen
500 R.E.) werd het dier loopsch. De coïtus vond plaats, maar bevruchting trad niet
op.

Door sommigen wordt medegedeeld, dat bij paarden met normale
bronst en waarbij graviditeit na enkele dekkingen uitblijft, terwijl geen
afwijking aan het geslachtsapparaat wordt vastgesteld, conceptie spoe-
diger zou optreden na een kleine dosis Prolan (bijv. 250 R.E.). Ons is
omtrent deze gunstige werking nooit iets gebleken.

Het gemakkelijkste kan men een dier steriliseeren door de ovariën
weg te nemen, maar dat brengt vaak bezwaren met zich, n.m. het gevaar
van de operatie, het te vet worden en het lusteloos worden der dieren.
Daarom heeft men naar andere wegen uitgezien 0111 het dier steriel te
maken. Men meent dit met gonadotroop hormoon te kunnen bereiken
omdat dit aanleiding geeft tot vorming van corpora lutea. Zoolang deze
bestaan, treedt geen bronst meer op, omdat de ontwikkeling van follikels
wordt belet.

Op grond van bovenbeschreven experimenten zou men corpus
luteum-weefsel in het ovarium kunnen verkrijgen door een vrij groote
dosis in te spuiten en door voortdurende toediening. Practisch is dit niet
mogelijk. Daarom is door Koch aangegeven Prolan in olie gesuspen-
deerd in te spuiten; men maakt dan a.h.w. een depót, waaruit langzamer-
hand het prolan geresorbeerd wordt en zijn werking op het ovarium
kan uitoefenen.

Hij geeft aan dat met 2 tot 3 injecties van 250—500 R.E. Prolan
in olie gesuspendeerd bij katten en honden steriliseering mogelijk is.
Bij honden zou de behandeling 1 maand voor het te verwachten begin
der loopschheid ingesteld moeten worden. De bronst zou ongeveer J jaar
wegblijven.

Bij varkens, die gemest worden, zou men deze behandeling ook kun-
nen toepassen.

Onze ondervinding geldt slechts bij katten ; daar is door prolan in
olie 2 a 3 maand de bronst te onderdrukken, hetgeen vooral in de zomer-
maanden van belang kan zijn.

Verhoogde en langdurige bronst (nymphomanie) treedt bij paarden
en runderen niet zoo heel zelden op. In den regel wordt dit lijden ver-
oorzaakt door cysten in de ovariën. Cysten zijn blazen, die ontstaan
zijn uit tertiaire follikels. Meestal zijn zij veel grooter dan een normale
follikel, steeds is het ei verdwenen en is de wand in meerdere of mindere
mate gedegenereerd. Cysten, welke nymphomanie tengevolge hebben,
bevatten steeds oestron en veelal in een sterkere concentratie dan nor-
male follikels. Er komen ook cysten voor in de ovariën, die geen nympho-
manie geven, ze bevatten dan geen oestron en waarschijnlijk is de wand
nog verder gedegenereerd. Cysten zullen niet zooals rijpe follikels
spontaan barsten. Ook treedt er geen corpus luteumweefsel in op. Waren
wij in staat den cystewand zoodanig te beïnvloeden dat deze een corpus
luteum atreticum ging vormen, dan mocht verwacht worden, dat de
nymphomanie verdween.

Uit de bovenbeschreven proeven is gebleven, dat het gonadotrope
hormoon in staat is in de ovariën de vorming van coipus luteumweefsel
te voorschijn te roepen. Aldus is het te begrijpen, dat ook getracht is
door gonadotroop hormoon toe te dienen bij nymphomanie deze te
genezen.

Benson, Pi.um en Portman beschrijven gevallen van nymphomanie
bij koeien, welke door herhaalde injecties van waterige prolanoplossing
subcutaan toegediend in een hoeveelheid van te samen iooo R.E. zijn
genezen.

Koc.h heeft dit herhaaldelijk toedienen trachten te vervangen door
prolan opgelost in olie in te spuiten. Hij geeft bij nymphomanie van
koeien en paarden een of tweemaal 10 a 20 c.c. olie waarin aanwezig
is 5000—7000 R.E. Prolan. In meerdere gevallen was hij in staat de
dieren te genezen, zelfs werden enkele later weer vruchtbaar. Bij
anderen was de behandeling zonder of met gedeeltelijk succes. Door
ons zijn ook experimenten in deze richting genomen.

Bij een rund werd pregnyl in waterige oplossing toegediend in groote
hoeveelheid (33.000 R.E.), de nymphomanie verdween niet.

Bij 2 nymphomane runderen werd Prolan in olie toegediend, maai-
er trad geen verbetering in den toestand op, hoogstens kon een enkele
maal geconstateerd worden, dat de dieren enkele dagen zich niet zoo
gewillig lieten dekken.

Had dus deze behandeling bij runderen practisch geen resultaat
opgeleverd, bij paarden werd een enkele maal wel succes gezien.

Bij een circuspaard, dat reeds 2 jaar verschijnselen van nymphomanie
vertoonde n.m. hinneken, veel urineeren (speciaal onder het rijden),
voortdurend verschijnselen van hengstigheid, onhandelbaar in publiek,
werd een linker ovarium gevonden, dat eeniger mate te groot was. De
uterus vertoonde geen veranderingen, de cervix was te rood. Het dier
werd behandeld met 9 x 1000 R.E. Pregnyl subcutaan toe te dienen
terwijl in de uterus 1 X 500 c.c. Sol. Lugoli 1 : 300 werd gebracht.

In zijn oude omgeving teruggebracht vertoonde het dier weer dezelfde
verschijnselen. 7 dagen later werd weer 10 c.c. Prolan in olie toegediend.
Daarna is het dier volkomen normaal geworden.

Een tweede geval, ook bij een circuspaard, genas volkomen na 2
injecties van Prolan in olie gesuspendeerd.

Een derde geval betrof een hit, die ook alle verschijnselen van nympho-
manie vertoonde. Tweemaal werd het dier ingespoten met 20 c.c. Prolan
in olie gesuspendeerd, de toestand verbeterde eerst na enkele weken.

Het is niet bekend, waarom het eene geval veel gunstiger reageert op
deze therapie dan het andere. Het lijkt mij niet onmogelijk, dat de oor-
zaak gezocht moet worden in den wand van de cyste. Is deze te ver
gedegenereerd, dan ontwikkelt zich waarschijnlijk geen corpus luteum,
in andere gevallen nog wel.

Bij honden komt het voor, dat ze veel langer dan normaal loopsch
blijven, zij vertoonen al dien tijd libido sexualis en voortdurend treedt
er roode uitvloeiing op. De oorzaak wordt gevormd door het aanwezig
zijn van een persisteerende follikel in een der ovariën.

Met herhaalde toediening van gonadotroop hormoon konden Benesch
en Kostner deze verschijnselen doen verdwijnen.

Bij katten, die min of meer verschijnselen van nymphomanie ver-
toonden, hebben wij meermalen door toediening van Prolan in olie
verbetering in den toestand zien optreden. Toch kwam het nog te veel
voor, dat na 2 a 3 maanden van schijnbare genezing de verschijnselen
terugkeerden en tot ovariotomie overgegaan moest worden.

Uit het hierboven beschrevene blijkt, dat het mogelijk is met het
gonadotroop hormoon uit urine van gravide vrouwen invloed op de
ovariën van onze dieren ook onder pathologische omstandigheden uit
te oefenen, maar gaarne zou men nog veel meer ermede willen bereiken.

We mochten evenwel niet zoo heel veel meer verwachten, want wij
hebben gezien dat bij gebruik van gonadotroop hormoon wel follikel-
vergrooting, geen follikelrijping en dat nooit ovulatie optreedt. De
verschijnselen aan de ovariën onzer huisdieren zijn meerendeels van
degeneratieven aard. Hadden wij een gonadotroop hormoon, dat in
zijn werking meer die van de gonadotrope hypophysis-extracten
naderde, dan waren waarschijnlijk de resultaten veel beter.

Dank zij vooral de onderzoekingen van Amerikaansche zijde hebben
wij de beschikking gekregen over een gonadotroop hormoon, dat een
verrassend gunstigen invloed op de ovariën van kleine proefdieren en
ook op die van onze huisdieren schijnt te hebben. Dit is het gonado-
troop hormoon, dat voorkomt in het bloed van drachtige merries
(Hart en Cole).

lutea, terwijl de degeneratieve veranderingen in de ovariën achterwege
blijven.

Cole en Miller hebben experimenten genomen bij ooien gedurende
den anoestrus. Zij konden bij schapen, welke in den anoestrus verkeerden
door injectie van 50 R.E. of meer van dit hormoon ovulatie opwekken
bij 13 van 15 behandelde dieren. Deze ovulatie ging niet gepaard met
verschijnselen van oestrus. Merkwaardig is het feit, dat, wanneer zij
bij deze schapen 16 dagen na de eerste injectie een tweede toedienden,
beide n.m. ovulatie en oestrusverschijnselen optraden. Na dekking dezer
dieren volgde in zeer vele gevallen graviditeit .

Bij varkens en runderen bereikte men ook gunstige resultaten met
dit hormoon. Zoowel bij jonge als bij oude dieren kon de oestrus worden
opgewekt en trad na dekken bevruchting op.

Achttien honden, die reeds geruimen tijd in den anoestrus verkeerden
door het ontbreken van de normale ovariumwerking werden met dit
hormoon ingespoten. 14 honden werden loopsch na verloop van 2—6
dagen, twee na 17—19 dagen, 13 dieren, die een normale oestrus ver-
toonden, werden gedekt, waarvan er negen dragend werden en levende
jongen wierpen.

Het gronadotroop hormoon uit het bloed van drachtige merries is
nog niet gemakkelijk te verkrijgen.

Een kleine hoeveelheid heb ik gekregen en daarmede enkele voor-
loopige experimenten genomen. Drie honden werden ingespoten, alle
werden klinisch loopsch, twee werden gedekt, maar geen werd drachtig.

Het bronstverwekkend hormoon follikelhormoon, menformon of
oestron genaamd wordt gevormd in den wand van rijpende follikels,
waarschijnlijk hoofdzakelijk in de granulosacellen en komt voor in de
follikelvloeistof. Gedurende de graviditeit wordt het bij sommige dieren
in zeer groote hoeveelheden in de placenta gevormd en met de urine
uitgescheiden (paard).

Het oestron is verantwoordelijk voor de cyclische veranderingen in
het volwassen vrouwelijk organisme. Onder invloed van de hormonen
treden functioneele en histologische veranderingen in het vrouwelijk
geslachtsapparaat op, behalve in het ovarium.

Door toediening van dit hormoon kunnen gecastreerde dieren in den
oestrus gebracht worden. Het hormoon wordt klinisch met twee zeer
uiteenloopende doeleinden toegepast n.m.1. eenerzijds bestrijding van
de steriliteit en anderzijds vermindering van de fertiliteit.

Bij alle dieren, waarbij door onvoldoende functie van het ovarium
de bronst niet optreedt, kan deze opgewekt worden door toediening
van oestron.

enkele dagen na inspuiten van 50.000—150.000 M.E. Dimenformon
(Dimenformon is oestradiolbenzoaat en wordt door de firma Organon
in den handel gebracht).

Dekking gedurende deze bronst voert hoogst zelden tot graviditeit,
omdat het ovarium niet beïnvloed wordt en er geen ovulatie tot stand
komt. In den regel treedt de oestrus slechts eenmaal op.

Sommigen zijn van meening, dat de bronst daarna bij zulke dieren
zou terugkeeren, hetgeen men toeschrijft aan een bepaalden invloed
van dit hormoon op de hypophysis cerebri.

Persoonlijk heb ik dit niet kunnen waarnemen. In gevallen van
zwakke bronst kan kunstmatige toediening van het hormoon de bronst-
verschijnselen versterken.

Enkelen bevelen toediening van het hormoon aan in gevallen van
goede bronst zonder conceptie, terwijl aan de uterus geen afwijkingen
zijn vast te stellen.

Uit experimenten bij kleine proefdieren is gebleken, dat een groote
hoeveelheid oestron de ontwikkeling van het corpus luteum remt, waar-
door belet wordt, dat het uterusslijmvlies zich ontwikkelt tot dien
toestand, die vereischt wordt voor de ontwikkeling der eieren. Hiervan
kan prachtig gebruik gemaakt worden bij honden.

Bij honden, die tegen den wensch van den eigenaar gedurende de
bronst gedekt zijn, kon de ontwikkeling der vruchten belet worden door
toediening van oestron. Indien men zoo\'n dier niet te lang na de dekking
(24—-48 uur) 10.000 M.E. dimenformon subcutaan geeft en deze
injectie nog 2 X herhaalt telkens na 3 dagen, behoeft men geen vrees
te hebben voor ongewenschte nakomelingen.

Het corpus luteumhormoon wordt tot heden toe bij de dieren prac-
tisch niet gebruikt voor therapeutische doeleinden.

Ter gelegenheid van de Veterinaire Week heb ik een en ander mede-
gedeeld omtrent mijn ervaring over tepeloperaties, waarvan hier een
korte weergave volgt:

Eerstens heb ik gewezen op de belangrijkheid van deze „petite chirur-
gie", zoowel voor den veehouder als voor den dierenarts. Dat de eerste
zich gaarne — ook geldelijke — opofferingen getroost om zich hulp te
verschaffen voor runderen met tepelaandoeningen, zoodra het hem
uit ondervinding gebleken is, dat deze zoo serieus mogelijk worden be-
handeld, kan o.a. blijken uit het feit, dat herhaaldelijk koeien aan de
cliniek ter behandeling worden aangeboden, die over verren afstand
per extra gelegenheid worden aangevoerd.

Als veel voorkomende afwijking kennen wij de taaimelkschheid, die
aangeboren of verkregen kan zijn. Een enkele maal zag ik op één
boerderij al de vaarzen, afkomstig van één stier, lijden aan deze ver-
nauwing van het tepelkanaal. Sommigen prefereeren het gebrek op te
heffen door een kruissnede met het dubbelsnijdende tepellancet (Ameri-
kaansch model), anderen door met het Hug\'sche mesje radiaire
insnijdingen te maken in de Fürstenbergsche roset. Het laatste heeft het
voordeel, dat men uitwendig geen verwonding maakt, zoodat de kans
op infectie klein is, terwijl geen „spreiden" bij het melken gedurende
de eerste dagen na de operatie optreedt. Bij vaarzen met kleine spenen
doet men beter geen kruissnede, maar slechts een enkelvoudige snede
te maken, opdat geen lekspeen ontstaat.

Overigens kan men met beide methoden succes hebben. Het radiair
insnijden prefereer ik alleen boven de kruissnede, als ik de tepel wil
verwijden, wanneer deze vernauwd is geworden na verwonding. Men
krijgt dan dikwijls den indruk, dat er een bindweefselverharding aan
het boveneinde van het tepelkanaal is ontstaan. Opvallend is dan ook
het pijnlooze van deze insnijdingen. Ik heb gewezen op de onderzoekin-
gen van Hug (dissertatie Bern 1906) betreffende de wondgenezing van
deze radiaire insnijdingen. Tegenwoordig is het bij velen gewoonte
geworden (ook blijkens de buitenlandsche literatuur) om na de operatie
een wollen speenstift volgens Pulles in de tepel te steken en dit telkens
na het melken te herhalen gedurende de eerste dagen. Wij doen dit
nooit ; een bewijs, dat het niet noodig is, mag ik wel zeggen, want het
succes der operatie is vrijwel steeds goed. Ik kan geen voorstander zijn
van het inbrengen van een of ander lichaam in de tepel, als dit niet
persé noodig is ; bovendien moet men dit aan leeken overlaten en welke
gevaren hieraan verbonden zijn, weten we allen. Liever bewaar ik de
tepelstiften volgens Pulles voor de verwonde en betrapte spenen, die
nog wel, zij het met moeite, te melken zijn, maar die beter open te hou-
den zijn en sneller genezen bij gebruik van de wollen speenstiften,

geïmbibeerd met een desinfecteerende zalf. Ook in het buitenland
ontmoeten deze stiften veel waardeering (o.a. Saxinger, Tierarztl.
Rundschau, 1939, No. 13, waar verdere literatuur).

Men late zich nooit verleiden operatief in te grijpen bij verwonde
spenen, zoodra het tepelkanaal of het slotgat erin betrokken is. Het
loopt steeds op teleurstelling uit. Geeft de koe niet veel melk meer, is
de eigenaar zoo verstandig geweest zelf niets te doen en vertoont het
kwartier nog geen ontstekingsverschijnselen, dan is het beste advies
meestal, dit te laten „hangen". De tepel zelf behandelt men volgens
de regelen der chirugie (antiphlogistisch met Burow-verbandje, antiphlo-
gistine, zalf). Geneest de tepel spoedig, dan kan men soms (na een week
b.v.) nog weer het kwartier in lactatie krijgen door vaak melken.

Voor enkele andere tepeloperaties (atresie van het slotgat, papilloma-
teuze woekeringen op het cvsterna-slijmvlies, bijtepels) heb ik verwezen
naar het boek van Prof. Wester.

Besproken heb ik de gevallen, waarin men wél en niet de Amerikaan-
sche tepclrollcrs kan gebruiken. Nuttig gebruik kan men er van maken
als men gesteelde tumortjes uit de cysterne heeft te verwijderen of
fibrinestolsels of bloedcoagulae. Maar groote en op breede basis met het
slijmvlies vergroeide tumoren trachte men niet ermee te verwijderen.
Hoogstens kan men soms woekeringen door multiple insnijdingen ver-
kleinen en dan de losgemaakte stukjes door het tepelkanaal drukken.
Maar men hanteere deze tepelrollers steeds met zachte hand, nooit met
ruw geweld ; anders zijn hevig gekneusde en verwonde tepels het gevolg
van ons ingrijpen.

Mijn ervaringen met het hechten van penetreerende tepelwonden
tijdens de lactatie zijn niet zoo gunstig als blijkbaar die van vele practici.
Of ik al agraves bezig in plaats van speldhechtingen of knoophechtingen :
bijna steeds laat de hechting na een dag of vijf weer los. Ook zelfs als
de melk verwijderd wordt door een tepelbuisje. Tegenwoordig stel ik de
hechting dan ook bijna steeds uit tot de periode van droogstaan en pro-
beer met zalfbehandeling de wond zoo snel mogelijk te laten genezen
tot op de bekende fistelopening na. In de droogperiode gelukt het
sluiten van deze fistel steeds zonder bezwaren. Een mastitis ontstaat
vrijwel nooit, zoolang de melk goed kan afvloeien. Daarop is ook ge-
baseerd het veelvuldig gebruik dat ik maak van buisjes, die permanent
in de tepel blijven zitten en zeer geschikt zijn bij verwonde, gekneusde
en sterk gezwollen spenen (infectie, erysipelas). Een goed model is de
tepelcanule van Lf.bexhart, die ik iets heb laten veranderen (wat
langer gemaakt, geen schroefdraad en stift). Vooral in de laatste mond-
en klauwzeerperiode heeft ze ons goede diensten bewezen. Het eerst
stomp verwijden (oprekken) van het tepelkanaal met het instrumentje
van Paimans is dikwijls aan te raden. Zonder bezwaar kan men deze
buisjes eenige weken laten zitten, mits men maar zorgt dat ze niet
verstopt raken (eenige malen daags contróleeren ; zoo noodig de melk
door druk op het kwartier er even door persen). Is de tepel genezen, dan

moet men soms met radiaire-insnijdingen volgens Hug even de melk-
straal grooter maken.

Langeren tijd heb ik stilgestaan bij de geheel of gedeeltelijk afsluitende
klepvliezen in de tepels. Aan de hand van eenige lantaarnplaatjes heb
ik de verschillende vormen van deze afwijking besproken en de kleine
operatie, die, mits geen te groote en te talrijke woekeringen de afsluiting
veroorzaken, zoo\'n groot succes geeft.

Het beste gevolg ondervindt men natuurlijk van de radiaire insnijdin-
gen met het Hug\'sche mesje bij een dun vlies, maar ook bij het bestaan
van een flink dikken scheiwand is meestal blijvend resultaat te ver-
wachten.

Ik doe de operatie het liefst bij het staande rund ; de criteria, d?£ik
mijzelf stel, dat ik goed gewerkt heb, zijn : geen verzet van het dier
(raak ik het slijmvlies, dan heb ik te diep gesneden, geeft de koe pijn
te kennen), geen bloed zelfs in de eerste melkstraal en vlot kunnen
melken na de operatie. Minstens 4 maal per dag melken en de tepel(s)
aan het eind voldrukken met de laatste melk. Dit 3 dagen laten doen.

Merkwaardig is, dat ik deze scheiwanden bijna zonder uitzondering
zie nadat het tweede kalf is geboren. Soms heeft de eigenaar aan het
eind der eerste lactatie iets klachten gehad bij het melken, veelal niet.
Groote woekeringen aan het boveneind der cysterne, die deze bijna
geheel verstoppen, behandele men niet. Het succes is toch óf nihil óf
slechts van zeer korten duur. Ook probeere men geen verbetering te
krijgen bij vaarzen met zgn. verlamd rooster. Het dier heeft een präch-
tigen uier gemaakt, maar de tepels zijn klein en slap, het tepelkanaal is
open, maar er komt geen druppel melk. Bij sondeeren stoot men tegen
een vaste plaat. De mclkgangen zijn totaal afgesloten. Evenals bij de
boven besproken scheiwanden kan dit gebrek voorkomen aan één kwar-
tier, maar ook aan twee, drie of alle kwartieren.

Aan de nabespreking namen verscheidene collegae deel. Sommigen
konden mijn ervaringen geheel onderschrijven, anderen hadden b.v.
weinig of geen succes met het insnijden van de scheiwanden. Gevraagd
werd of het mogelijk zou zijn groote woekeringen te verwijderen na
splijting van de tepel. Ik heb hierop geantwoord, dat ik éénmaal in de
gelegenheid was, dit eens te probeeren. Ik kreeg door het lospraepareeren
der woekeringen een dergelijke en lang aanhoudende parenchymateuze
bloeding, dat na weder dichthechten van de wond de cysterne vol bloed
zat. Toen dit werd verwijderd, begon de bloeding opnieuw ; dit herhaal-
de zich de volgende dagen voortdurend. De tepelwond is weliswaar
genezen, maar de bloeding heeft zoolang geduurd, dat ik tenslotte het
kwartier heb moeten laten hangen. Het succes was dus allesbehalve
fraai .

Verslag van de voordracht en demonstraties in de Chirurgische Kliniek
t.g.v. de veterinaire week, op Vrijdag 9 Juni 1939.

Bij den aanvang van zijn voordracht gaf Prof. Hartog te kennen,
dat het de wensch was van eenige afdeelingen der Maatschappij, dat
tijdens de veterinaire week ook over de herniae der groote huisdieren
zou worden gesproken en dat zoo mogelijk klinische demonstraties hier-
omtrent zouden worden gegeven.

Het was spreker een genoegen te kunnen zeggen, dat hij aan het
verlangen naar klinische demonstraties kon voldoen, aangezien er in de
stallen der kliniek een 5-tal breukpatiënten aanwezig waren, die gedu-
rende den namiddag zouden worden besproken en geopereerd en dat
ook nog andere ziektegevallen operatief zouden worden behandeld.

Bij zijn voordracht moest spreker zich wegens den korten tijd, die
beschikbaar was een groote beperking opleggen en hij bepaalde zich
daarom tot een beknopte bespreking van de navelbreuk en van de lies/
balzakbreuk. De behandeling van de ventrale breuk, hoewel ook van
practisch belang, moest achterwege blijven en overigens zijn ook de
mogelijke complicaties, die bij deze of gene breuk kunnen worden
aangetroffen, buiten beschouwing gelaten.

Volgens de meening van Prof. Hartog ging de belangstelling van
zijn hoorders het meest uit naar de therapie van de genoemde herniae
in de gewone praktijk en daarmede rekening houdende, werd dan ook
voornamelijk over de behandeling dezer breuken gesproken. Dit werd
gedaan aan de hand van een aantal schematische teekeningen, die
epidiascopisch op het projectiescherm werden getoond.

3. lichtbeeld (schematische teekening) van de anatomische gesteld-
heid van de navelbreuk.

4. lichtbeeld (schematische teekening) van de onbloedige behandeling
van een navelbreuk (ligatuur om den breukzak).

5. lichtbeeld (schematische teekening) van de onbloedige behandeling
van een navelbreuk (klem-behandeling).

6. lichtbeeld (schematische teekening) van de bloedige behandeling
van een navelbreuk (ligatuur om de peritoneale breukzak).

7. lichtbeeld (schematische teekening) van de bloedige behandeling
van een navelbreuk (instulping van den peritonealen breukzak -f
hechting van de breukpoort).

8. lichtbeeld (schematische teekening) van de bloedige behandeling
van een navelbreuk (exstirpatie van den peritonealen breukzak —
hechting van de breukpoort).

io, ii, 12 en 13. lichtbeelden (foto\'s) van een lies/balzakbreuk van
den hengst.

14. lichtbeeld (schematische teekening) van de anatomische gesteld-
heid van de lies/balzakbreuk.

15. lichtbeeld (schematische teekening) van de operatieve behandeling
van de lies/balzakbreuk.

B. Chirurgische demonstraties gedurende den namiddag van 2—5 uur
door J. H. Hartog, G. J. Loran en S. R. Numans.

1. cornage-operatie bij een rijpaard ; 2. de operatie van een hernia
inguinalis bij een vrouwelijk varken (big) ; 3. de operatie van een hernia
umbilicalis bij een varken (big) ; 4. myectomie van den muscs. retractor
penis bij een stier ; 5. idem ; 6. demonstratie van het ziektebeeld van
de luxatio p.atellae dorsalis bij het rund en de operatieve behandeling
daarvan, n.1. subcutane tenotomie van den medialen rechter knieschijf-
band bij het staande dier ; 7. demonstratie van een eenige dagen tevoren
gecastreerden klophengst ; 8. onbloedige behandeling van een hernia
umbilicalis bij een veulen (klem-behandeling) ; 9. ligatuur-behandeling
van een navelbreuk bij een kalf; 10. radicale (bloedige) behandeling
van een navelbreuk bij een kalf.

Het doel van deze demonstratie had in de eerste plaats betrekking
op de te volgen keuringstechniek, zooals deze ook elders gebruikelijk is.

Voor wat betreft nadere bijzonderheden kan hier volstaan worden
met de mededeeling dat zulks binnenkort in den vorm van een proef-
schrift zal geschieden.

OVER DEN INVLOED VAN EEN EXTRA GIFT ORGANISCH
GEBONDEN MINERALEN OP DE STOFWISSELING VAN

Nadat door Muller (4, 5, 6, 7) op grond van theoretische beschou-
wingen gewezen was op de beteekenis van enkele chemische bepalingen
in de urine, teneinde een inzicht te krijgen in de stofwisseling van mensch
en dier en door hem en Kanitz (2) daarvoor een bepaalde methode
was uitgewerkt, is door Bickel (i) bij ratten en door Kunz (3) bij
rnenschen daarover vrij uitvoerig geëxperimenteerd.

Deze methode leek ons een groote aanwinst voor het beoordeelen van
voedersamenstellingen voor groote huisdieren, aangezien wij niet be-
schikken over de apparatuur om het respiratorisch quotiënt te bepalen.

Bickel gaat bij deze methode van de volgende redeneering uit : Om
verschillende redenen kan onderscheid gemaakt worden tusschen wat
hij noemt de „Betriebsstoffwechsel" en de „Baustoffwechsel". Laatst-
genoemde komt tot uiting in den groei en in de regeneratie der weefsels,
terwijl de „Betriebsstoffwechsel" de omzettingen in het lichaam, de
rest van de stofwisselingsprocessen omvat, waarvan de warmteproductie
en de orgaanfuncties de voornaamste zijn. Het voedsel is in het kader
van de „Betriebsstoffwechsel" warmteleverancier, maar tegelijk zijn
echter ook voor de „Baustoffwechsel" sommige voedselbestanddeelen
van belang als regulatoren voor bepaalde processen. Eenzelfde voe-
dingsstof kan naar behoefte zoowel voor den opbouw als voor de ver-
branding dienen, waarbij wij speciaal denken aan de eiwitten. Deze
dubbele beteekenis van het voedseleiwit kunnen wij op de volgende
wijze verduidelijken. Na een min of meer volledige afbraak bij de
vertering wordt een deel van de geresorbeerde eiwitderivaten in het
lichaam geresynthetiseerd, terwijl tegelijkertijd deze afbraakproducten
opgenomen en tenslotte, waarschijnlijk via het reserve-eiwit in soort-
specifiek protoplasma omgezet worden. Een ander deel van de geresor-
beerde voedseleiwitderivaten, dat zich met de uit de katabolische
stofwisselingsphase resulteerende afbraakproducten van protoplasma
en reserve-eiwit vereenigt, wordt in de „Betriebsstoffwechsel" onder
warmtevorming waarschijnlijk direct verder omgezet. Wij moeten nu
voor oogen houden, dat de urine-stikstof een doorsneebeeld geeft van
afbraak- en opbouwprocessen en dat onder bepaalde omstandigheden
intermediair op de afbraak van stikstofhoudende substanties een

Volledige gegevens, waaruit bij inleiding en demonstraties voor de Veterinaire
Week geput is.

ïresynthese kan volgen, welke dus niet uit de urinestikstof kan worden
aifgelezen.

De specifiek dynamische, d. i. verbranding verhoogende, werking van
ede eiwitten is zoowel afhankelijk van de qualiteit als van de quantiteit
dier eiwitten en der eiwitderivaten in het voer. De eerste opgave nu,
cllie Bickel zich stelde, was een methode te vinden om de verschillende
iinvloeden van een aantal eiwitsoorten op de „Betriebsstoffwechsel"
bieiter te bepalen dan tot nu toe mogelijk was. Daartoe werden in de
uirïne van ratten, gedurende 24 uur uitgescheiden en verzameld, bepaald:
koolstof, 2°. vacaatzuurstof, 3⁰. stikstof, waarbij onder vacaatzuur-
sttof met Müller wordt verstaan de hoeveelheid zuurstof, noodig om
die niet geheel geoxvdeerde stoffen der urine volledig te verbranden.

In de faeces worden tijdens de proefperiode het drooge stof- en het
st tilkstofgehalte bepaald. Bij uitscheiding van eenzelfde hoeveelheid kool-
sttO\'f en stikstof in de urine beteekent een hooge vacaatzuurstof (V.O.)
hdo<eveelheid een minder goede oxydatie in het lichaam. Door deeling
Vi\'ain de koolstof, respectievelijk vacaat-zuurstofwaarde door de stikstof-
wva.arde van de urine, verkrijgt men de gemiddelde 24 uurs waarde van

Bickel is van meening, dat wanneer de urinequotiënten veranderen
al.Is de qualiteit van het voedereiwit gewijzigd wordt, doch de rest van
hnet. rantsoen hetzelfde blijft, dan die verandering uitsluitend mag worden
tooetgeschreven aan het gewijzigde dieet.

Hij oppert de mogelijkheid, dat behalve door eiwitten ook door
anndere componenten in casu mineralen en vitaminen, de urinequotiën-
teen veranderd zouden kunnen worden.

Wij meenden deze methode te kunnen gebruiken, om den invloed
vaam een extra mineralen mengsel op de stofwisseling na te gaan en kozen
daaairtoe het ,,Algen-vigorgeen", hetgeen ons welwillend door de Fa.
Bóoinda te Rotterdam ter beschikking werd gesteld. Het leek ons namelijk
intiteressant te onderzoeken, of de organisch-gebonden zouten, welke
claaairin aanwezig zijn, inderdaad een gunstigen invloed op de stofwisse-
linng uitoefenen. Hoewel deze eerste onderzoekingen bij runderen in de
voolsgende stalperiode voortgezet dienen te worden, geven de verkregen
resisultaten aanleiding tot publicatie.

Techniek : Alvorens echter tot de proeven te kunnen overgaan was het
noooidig, een apparatuur te vinden, geschikt om faeces en urine van een
kooe quantitatief, gescheiden van elkaar op te vangen. Er bestaan daar-
vooor zeer goede apparaten, welke echter óf in onzen stal niet gemakkelijk
ziji jn in te bouwen, óf ons budget te boven gaan. Na veel experimenteeren
is t tenslotte een apparaat geconstrueerd, dat op de foto\'s 1—3 is afge-
beeelld : een breede ovale, dubbel concave, aluminium ring, welke de
vulilwa omsluit, wordt met de concave zijde, waarin een met een ventiel
ges;slioten rubberband is aangebracht, aan de koe, waarvan de staart naar

terzijde is gebonden zooals uit de photo blijkt, bevestigd door een viertal
banden en een singel. Twee leeren banden loopen over het kruis en den
rug; twee elastische rubberbanden loopen tusschen den uier en de bin-
nenvlakte van de dij onder langs den buik naar den singel. Laatstgenoem-
de elastische banden zijn op maximale rekking bevestigd, zoodat de ring
ook strak aangedrukt blijft, wanneer de koe bij het urineeren haar rug-
kromt. Tenslotte wordt om een betere afsluiting te verkrijgen en tegelijk
om drukkingen der huid te voorkomen, de gummiband, die als het
apparaat aan de koe bevestigd wordt ledig is, opgepompt.

Tegenover de vulva, in het midden van den ring, is een knievormig
gebogen buisstuk bevestigd, waaraan een lichte, van ballonstof ver-
vaardigde buis is vastgemaakt, die de urine quantitatief naar een alumi-
niumbak voert, zoodat de totale hoeveelheid, het S.G. en de pH (met
„Universal-indicator") bepaald kunnen worden. De faeces worden
in de goed gereinigde groep opgevangen en per 24 uur gewogen.

Het urinekoolstof-gehalte werd bepaald volgens Nicloux (5), welke
bepaling kortweg hierop neerkomt, dat de urine met een mengsel van
kalium bichromaat, zwavelzuur en zilverbichromaat nat verascht en
geoxydeerd wordt, waarna de ontstane hoeveelheid C0₂ te bepalen is.

De vacaatzuurstof-bepaling geschiedde volgens de door H. Muller
en R. H. Kanitz uitgewerkte methode. Het principe komt in het kort
hierop neer, dat de urine met een mengsel van kaliumjodaat en zwavel-
zuur geoxydeerd wordt, waarna de overmaat kaliumjodaat bepaald
wordt uit de hoeveelheid jodium, die vrij komt door toevoeging van
kaliumjodide, door met natrium thiosulfaat te titreeren. Nu verbruiken
echter naast de oxydeerbare organische stoffen ook de in de urine aan-
wezige chloriden jodaat. Deze moeten dus gelijktijdig door middel van
de titratie volgens Votocek (9) bepaald worden. Aangezien 1 mgr KJ0₃
0.1869 mgr zuurstof af kan geven, is de hoeveelheid vacaatzuurstof te
berekenen uit het verbruik aan KJÜ₃ bij de oxydatie, verminderd met
het verbruik door de chloriden maal 0.1869.

De koeien ontvingen als grondrantsoen een van de eetlust afhankelijke
afgewogen hoeveelheid hooi en een aantal melkveekoekjes, dat wisselde
naar de productie. Het hooi was van goede en constante qualiteit ; de
koekjes bestonden uit:

25 % maismeel ; 10 % grondnotenmeel ; 10 % soyameel ; 10 % mais-
gluten ; 15 % lijnmeel ; 10 % cocosmeel ; 10 % palmpitmeel ; %
melasse en 21% mineralen.

Het gehalte aan verteerbaar zuiver eiwit bedroeg 18J %, terwijl de
zetmeelwaarde werd opgegeven als te zijn 70.8.

Aan een dezer koeien, die 16 kg hooi en 20 melkveekoekjes, d. i. 2,3 kg
per dag, kreeg, werd op 1 Februari 1939 begonnen met dagelijks 200

gram Algen-vigorgeen te verstrekken als extra toelage, welke hoeveelheid
op 28 Februari verdubbeld werd.

curve is af te lezen, dat dit quotiënt schommelt om ^ 6, met een afwij-
kenden top op 7 Februari. Zooals blijkt uit de analysecijfers wordt dit
veroorzaakt door een sterke stijging van de vacaatzuurstof. Hoewel alle
analyses in duplo uitgevoerd werden, blijft een fout altijd mogelijk.
Misschien is deze top echter te verklaren uit een tuberculinatie (met
positief resultaat) op 4 Februari. Ook was deze koe op 2 Februari in
oestrus.

Aangezien van eenige reactie op de 200 gram toevoeging niets te
bespeuren viel bij de quotiënten, werd vanaf 28 Februari de dubbele
dosis mineralen toegediend. Na 16 Maart daalt dan het quotiënt
V.O.

diening van het algen-vigorgeen plotseling wordt gestaakt, begint na
26 April wederom een stijging in te treden tot op ongeveer dezelfde
hoogte als vóór de extra toevoegingen.

mogen zien, dat het extra (organisch gebonden-) inincralenmengsel
althans in een hoeveelheid van 400 gram per dag een belangrijken
invloed heeft op de stofwisseling en wel in gunstigen zin.

Merkwaardig was gedurende den proeftijd het verloop der lactatie-
curve, die geheel onafhankelijk van deze proef werd gemaakt. Van een
vijftal koeien werd namelijk gedurende December en volgende maanden
dagelijks de hoeveelheid geproduceerde melk gewogen. De getrokken
lijn geeft de lactatiecurve van de betreffende koe weer. Deze heeft
Augustus 1938 gekalfd, zoodat de maanden waarover het experiment
loopt, vallen in het dalende deel van de normale curve.

T\'usschen 1 Januari en 5 Febrauri is duidelijk de neiging tot dalen
der melkgift waar te nemen. Vanaf ongeveer 10 Februari zien we de
lijn duidelijk stijgen, hetwelk slechts toegeschreven kan worden aan de
veranderde voeding. Dat deze verhooging ook langzamerhand weer in
een daling overgaat, is in overeenstemming met het verloop van een
normale lactatie curve. Bij controle der melklijsten van andere koeien,
waarvan in curve II een voorbeeld is afgedrukt, valt deze verhooging
niet waar te nemen, zoodat andere invloeden (melker, temperatuur,
onbekende veranderingen van hooi- of voedersamenstelling) waren uit
te sluiten.

Overigens reageerde de melkproductie reeds op een gift van 200 gram
algen-vigorgeen, terwijl het — quotiënt pas duidelijk daalde 11a toe-

Op grond van deze waarneming, meenen wij tot een duidelijken
invloed van het algen-vigorgeen op de stofwisseling te mogen besluiten.
Wanneer wij bij herhaling van deze proef in den volgenden staltijd tot
dezelfde resultaten komen, zal naderhand dienen te worden nagegaan,
welk bestanddeel van het genoemde mengsel voor de beschreven ver-
schijnselen verantwoordelijk moet worden gesteld.

Er werd een apparaat beschreven, waarmee urine en faeces van koeien
gescheiden, gedurende 24 uur quantitatief zijn te verzamelen. Een onder-
zoek werd ingesteld, in hoeverre een extra gift van een mineralenmengsel
(algen-vigorgeen) aan runderen een verandering in de stofwisseling en
de productie zou teweeg brengen. Daartoe werd het door Bickel uitge-

, • • Ax ■ j • . C Vacaat O
werkte principe van Muller, om 111 de urine ae — en-----— quo-
tiënten te bepalen, beproefd.

De verkregen resultaten doen vermoeden, dat een extra gift van het
gebruikte mineralen-mengsel een gunstigen invloed in den zin van
Bickel op de stofwisseling uitoefent.

Ein Apparat wird beschrieben, mit dem Urin und Faezes der Kühen, getrennt für
eine Zeitdauer von 24 Std. gesammelt werden können. Untersucht wurde, inwieweit
eine zusätzliche Gabe einer Mincralmischung (Algen-V\'igorgen) an Rinder eine Ver-
änderung in den Stoffwechsel und in der Produktion hervorruft. Hierfür wurde
das von Bickel ausgearbeitete Prinzip von Müller ausprobiert, um in den Urin die

Die hierbei erhaltenen Resultate wiesen darauf hin, dass eine zusätzliche Gabe
des angewandten Mineralgemisches einen günstigen Einfluss im Sinne von Bickel
auf den Stoffwechsel ausübt.

An apparatus is described by means of which urin and stools of cows can be
separately collected during 24 hours.

In cows a research is made as to how far an extra dose of a mineral mixture (algen-
vigorgeen) would devellop a change in the metabolism and in the production.

Therefore the principle of Müller, worked out by Bickel, to estimate the —
Vacaat O

The obtained results make suppose that an extra dose of the used mineral mixture
exerts a favourable influence (in the sense of Bickel) upon the metabolism.

Les auteurs décrivent un appareil servant à receuillir séparément les quantités
d\'urine et de fèces des vaches émises pendant 24 heures. On rechercha en quelle mesure
une administration supplémentaire d\'un mélange de sels minéraux (algen-vigorgeen)
à des bovidés peut occasionner un changement dans le métabolisme et la production.
Dans ce but on se servit du principe de Müller mis au point par Bickel et

l.es résultats obtenus laissent présumer qu\'une administration supplémentaire
du mélange de sels minéraux employé, exerce sur le métabolisme une influence
favorable dans le sens indiqué par Bickf.l.

8. Nicloux (1927). Bull. Soc. de Chim. biol., 9, 639.
g. votocek. Maszanalyse II, P. 250, Kolthoff.

Evenals in het vorige artikeltje zal ik van de bespreking van dit
onderwerp op de Veterinaire Week een kort resumé geven.

Ik ben begonnen met te zeggen, dat ik waarschijnlijk niet veel nieuws
kon mededeelen, doch in hoofdzaak over enkele eigen ervaringen zou
spreken. Allereerst moet een juiste diagnose gesteld worden en hoewel
de clinische verschijnselen van den uier benevens het uiterlijk van de
melk, resp. het secretum ons dikwijls een- waarschijnlijkheids-diagnose
kunnen doen stellen, mogen wij toch nooit verzuimen een bacteriosco-
pisch onderzoek van het sediment te verrichten. In de meeste gevallen
zal een uitstrijkpraeparaat, gekleurd volgens een der bekende methoden
(Ziehl-Neelsen, Gram, Pick-Jacobson) voldoende zijn ; in enkele
gevallen is het aanleggen van een cultuur of het inspuiten van een cavia
noodig. Hoewel het niet dikwijls voorkomt, zag ik toch eenige malen
(5 X in totaal) een combinatie van streptomycose en tuberculose. Deze
gevallen zijn verraderlijk. Immers bij chronische streptomycose kan
de uier zoodanig veranderd zijn, dat men verhardingen, knobbels,
oedeem, die ons anders direct aan uiertuberculose doen denken, gemak-
kelijk aan streptomycose zal toeschrijven, wanneer men streptococcen
in het sediment vindt. Ook het onderzoek der lymphklieren brengt ons
niet veel verder ; bij tuberculose kunnen veranderingen der supramam-
maire klieren afwezig zijn of wel kunnen deze wel vergroot, doch niet
knobbelig zijn, zooals ook bij streptomycose voorkomt. Alleen bij
vergroote en verharde klieren moet onze gedachte dadelijk naar t.b.c.
uitgaan. Ik kan dus moeilijk aanwijzingen geven, onder welke omstandig-
heden men aan de mogelijkheid der gecombineerde infectie moet den-
ken, wil alleen waarschuwen om bij de minste verdenking op t.b.c. bij
een streptococcen-mastitis ook een onderzoek naar tuberkelbacillen in
te stellen.

Zelf ben ik er dit jaar ingevlogen, toen ik een koe met een mastitis
waarbij streptococcen werden gevonden, droog maakte door middel
van een entozon-infusie. Eenige weken na den partus kwam de eigenaar
met de volkomen gezond lijkende koe terug, omdat de melk niet deugde.
Ze bleek een flinke tuberculose van alle kwartieren te hebben !

Vroeger hebben wij dikwijls een mastitis geconstateerd, waarbij
microscopisch geen bacteriën werden gevonden. Omdat systematisch
niet door het aanleggen van cultures was bewezen, dat inderdaad het
secretum steriel was, konden wij niet met volkomen zekerheid een
bacterieele oorzaak uitsluiten. Later hebben wij dit wel kunnen doen.
In The Cornell Veterinarian van October 1938 vindt men een artikel :
„The Pathology of nonspecific mastitis and consideration of possible
etiological agents", waarin men een uitvoerig histologisch onderzoek
van deze abacterieele mastitis vindt. Den schrijvers (Peterson, Hastings

and Hadley) is het niet gelukt, door cultiveering, door enting van labo-
ratoriumdieren, noch door inspuiten van melk van de zieke kwartieren
in een uier van proefrunderen, pathogene micro-organismen aan te
toonen. Omdat het den onderzoekers niet gelukt is, door melk, ook niet
door extracten van het uierweefsel van de chronische mastitis, waarover
het in dit artikel gaat, de ontsteking over te brengen op gezonde uiers
(door infusie via het tepelkanaal), zijn ze geneigd, tevens een virus uit
te sluiten. Meer redeneerenderwijze komen ze later tot de conclusie,
dat toch een virus de eenige oorzaak moet zijn.

Dit jaar zullen velen Uwer, evenals wij, talrijke klachten over agalactie
hebben gehoord bij koeien, die in het vorig najaar geleden hebben aan
mond- en klauwzeer en dit voorjaar kalfden. Sommige dezer koeien
gaven absoluut geen melk, andere zijn na een dag of zes nog tot eenige
lactatie gekomen. De eenige therapie, die ik wist in te stellen, was veel-
vuldig uitmelken en massage. Ik ben niet in de gelegenheid geweest
sectie op een dezer dieren te doen. Of wij hier ook mogelijk met een
dergelijke chronische uierontsteking te maken hebben, waarbij de
alveolen plaatselijk verkleind zijn gevonden, de septa verdikt, het
alveolair epitheel gedegenereerd is, weet ik niet.

Een enkele maal hebben wij een acute mastitis gevonden, veroorzaakt
door Bac. pvogenes bovis, maar waarbij het secretum een geheel ander
uiterlijk vertoonde als wij van de pyogene mastitis gewend zijn. Een dun,
min of meer nog melk lijkend secretum met geen of hoogstens geringe
geur, herinnerend aan die van karnemelk. De cultures gaven een
reincultuur van Bac. pyogenes te zien. Zouden wij een dergelijke uier-
ontsteking behandelen met entozon, dan deden wij meer kwaad dan
goed ; ik heb niet kunnen waarnemen, dat entozon ooit gunstig resultaat
opleverde bij een andere dan door streptococcen veroorzaakte mastitis.

Betrekkelijk vaak ontmoeten wij een door staphylococcen veroorzaakte
mastitis ; de uier is gezwollen, hard en pijnlijk ; in meer chronische
gevallen kan zij aan tuberculose doen denken. Het secretum (dun, niet
stinkend, zelfs iets aangenaam aromatisch ruikend) bevat staphylococcen
in groote hoeveelheid en in reincultuur. Veel coccen vindt men gephago-
cyteerd in de leucocyten. Deze mastitisvorm neigt tot necrose ; komt er
een infectie met anaërobe bacillen bij, dan komt het zeker tot afsterving.
Het schijnt, dat vooral Cl. Welchii hier een groote rol speelt.

De prognose van de staphylococcenmastitis, ten aanzien van het
herstel van het dier, is dubieus te stellen, wat den uier betreft ongunstig.
Naast veel uitmelken behandele men het dier met analeptica (alcohol),
cardiotonica, antipyretica ; infusies van entozon, enz., baten niet. Gaat
het kwartier necrotiseeren, dan late men de natuur haar gang gaan ;
het spoedig willen verwijderen van het afgestorven uierweefsel is ernstig
te ontraden. Alleen, wanneer de huid intact is gebleven en dus de seques-
ter niet kan afvallen, moet men na het maken van een lange huidsnede

tenslotte het doode uierweefsel wegnemen, maar nooit eer dan nadat
het tot een volledige demarcatie is gekcmen.

Bij schapen en geiten heb ik meermalen met succes den geheelen
uier weggenomen. Men moet dan zoo gauw mogelijk tot die operatie
overgaan, want de sterftekans is voor de kleine herkauwers bij het ont-
staan van een staphylococcen -mastitis (al of niet in necrose overgaande)
groot. Voor schapen is de operatie economisch te achten, voor geiten niet.

Ongunstig is ook de prognose van een door diplococcen veroorzaakte
mastitis, die ik scmmige jaren meermalen, andere jaren zelden of in het
geheel niet zie. Dit is een zeer acute aandoening, waarbij het rund
dadelijk ernstig ziek is (hooge koorts, snelle pols, geen eetlust, verschijn-
selen van sepsis), het aangetaste kwartier in enkele uren zeer hard en
pijnlijk wordt en slechts nog enkele c.c. geel, niet ruikend vlokkig
secretum geeft. Men vindt hierin een reincultuur van diplococcen.
Meestal sterft het dier na i a 2 dagen. (Den laatsten tijd is bij kalveren
en runderen een diplococcen-septicaemie beschreven met gummiachtig
gezwollen milt, waarvan het beloop zeer acuut is, die steeds letaal
eindigt en waarbij men uit alle organen cle diplococcen heeft gekweekt.
Cultureel en serologisch kwamen deze overeen met de Frankelsche
pneumococcen).

Wat uitvoeriger heb ik stilgestaan bij de bespreking van de voor de
practijk zoo gewichtige streptococcen-mastitis en de zoo verschillende
resultaten, die men leest van de infusie der bekende acridine-derivaten,
(uberasan, parenchymatol, rivanol, de laatste 6 jaren wel haast uitslui-
tend van het entozon). Naast de enthousiaste voorstanders van de
entófeon-therapie, die bogen kunnen op 50 a 75 % genezingen, staan zij,
die maar zeer matig succes ermede kunnen verkrijgen, als zij trachten
willen een rund met streptococcen-mastitis zoodanig te genezen, dat
het niet te zeer in melkgift achteruit gaat en normale melk geeft en
blijft geven. En aan deze eisch moet toch m. i. een goede therapie vol-
doen. Ik behoort tot de categorie van minder tevredenen. Hoe is het
verschil te verklaren ? Waarschijnlijk daardoor, dat de eene groep alleen
afgaat op het vinden van streptococcen in de melk en dan dadelijk
overgaat tot de entozon-infusie, terwijl de andere haar bewaart tot die
gevallen waarbij duidelijk abnormale melk met clinische afwijkingen
aan den uier worden geconstateerd. Bij runderen, die weinig afwijkende
melk maar met streptococcen erin produceeren, kan men toch in de
helft der gevallen succes hebben met een consequent doorgevoerde
„uitmelk-therapie". Minstens 2 etmalen lang wordt iedere 2 uur de
uier schoon uitgemolken, daarna nog eenige dagen om de 4 uur. Ik
geloof, dat vele successen van de entozon-therapie geheel of gedeeltelijk
toegeschreven moeten worden aan het veelvuldig uitmelken, dat op de
infusie moet volgen. Ik kon met de voorgeschreven entozon-behandeling
bij macroscopisch afwijkende melk slechts zelden blijvend succes ver-
krijgen. Het een of tweemaal herhalen van de infusie deed tenslotte de

melkgift zoodanig dalen, dat moeilijk van een goed gevolg kon worden
gesproken. Uitstekend acht ik het droogmaken van streptococcen-
lijders met entozon, al kan ik ook hetzelfde bereiken door de bekende
behandeling met nitras argenticus (één op duizend).

Vergelijkingen kon ik maken, door b.v. twee kwartieren met entozon
en de andere twee van dezelfde koe met zilvernitraat in te spuiten.

Heeft men met de uitmelk-therapie geen succes, dan meen ik in het
algemeen aan te moeten raden, tot het „droogspuiten" over te gaan. De
resultaten bij de volgende lactatie zijn zeer goed te noemen.

Strableforth en Scorgie (The Vet. Record, Bd. 50) hebben onlangs
vergelijkingen gemaakt tusschen entozon en acriflavine. Bij latente
infecties kregen ze met het eerste in 71 % der gevallen succes, met het
tweede in 90 %. Bij duidelijke melkveranderingen waren deze cijfers
resp. 35 en 75 %. Het acriflavine wordt in een concentratie van 1 : 10.000
gebruikt.

Sommige collegae hebben nogal succes met vaccinatie, hetzij door
middel van „stockvaccins" of van stal-specifieke entstof. Zelf zag ik
daarvan geen resultaten. Saxinger (Tierartzl. Rundschau, 1939,
No. 13) nam kortelings proeven met een praeparaat ,,mastitex", dat
specifieke immuunstoffen tegen mastitisstreptococcen, een antivirus
volgens Besredka en onspecifieke „ReizstofTe" bevat. Hij bracht dit
praeparaat door de tepels in den uier, liet het een nacht zitten en liet
daarna om de 3 uur uitmelken. Het bleek weliswaar onschadelijk, maar
gaf geen volledig resultaat : slechts 10 van de 29 aangetaste kwartieren
konden ermede worden genezen.

Tenslotte heb ik nog even gewezen op een behandeling door middel
van een gasvormig middel, waarvan in het Schweizer Archiv van Jan.
1939 gewag wordt gemaakt. Mocht ik hiermede eigen ervaringen kun-
nen opdoen, dan deel ik het resultaat daarvan te zijner tijd wel mede.

Naschrift. Op denzelfden morgen, dat ik over mastitis zou spreken en
voornemens was op het verraderlijke van de gemengde infectie strepto-
coccen-tuberkelbacillen, te wijzen, kwam een veehouder met een koe
in de cliniek met het verzoek deze droog te spuiten, omdat de melk al
eenigen tijd niet deugde. Het uiterlijk der melk deed dadelijk denken
aan een streptococcen-mastitis ; op grond van de palpatie van den uier
vermoedde ik echter met tuberculose te maken te hebben. We gingen
met ijver de melk uit alle kwartieren op tuberkelbacillen onderzoeken,
omdat ik het wel prettig had gevonden, een dergelijk geval aan de deel-
nemers der Veterinaire W⁷eek te kunnen dernonstreeren. Toen wij echter
niet anders dan streptococcen vonden, ook het verdere klinische onder-
zoek op tuberculose negatief verliep, heb ik over het geval gezwegen
en is de koe met entozon ingespoten. Op 30 Juni, dus 3 weken later,
kwam dezelfde koe terug, omdat zij niet goed verdroogd was. Thans
vonden wij reeds in het eerste uitstrijkje vele tuberkelbacillen en bleek
de koe tevens te lijden aan open longtuberculose. De uier was iets, maar
niet veel grooter geworden, wel duidelijker verhard.

(Uit het Laboratorium van Medisch-Veterinaire Chemie der Rijks-
Universiteit te Utrecht).

OVER HET GEBRUIK VAN INDICATOR-PAPIER VOOR DE
BEPALING DER pH VAN URINE, FAECES, VOEDINGS-
BODEMS VOOR BACTERIOLOGISCH ONDERZOEK, MELK,
VLEESCH EN VLEESCHEXTRACT

Het meten van de pH van gekleurde, troebele (ondoorzichtige) of
niet-homogene (slijm bevattende) vloeistoffen van biologischen oor-
sprong leverde tot voor kort, zelfs indien deze bepalingen werden uit-
gevoerd in een behoorlijk ingericht laboratorium, velerlei moeilijkheden
op. Eerst het gebruik van de glaselectrode bracht hierin verandering.
Sedert het jaar 1933 werden in dit laboratorium honderden bepalingen
verricht in bloed, bloedserum (plasma), urine, melk, slijm, voedings-
bodems voor bacteriologisch onderzoek en andere vloeistoffen. Mits
bepaalde, reeds vroeger door mij aangegeven, voorzorgen ¹) nauwkeurig
in acht worden genomen, bereikt men met behulp van de glaselectrode
gewoonlijk een nauwkeurigheid van 0,02 pH. Onder bijzonder gunstige
omstandigheden kan de nauwkeurigheid zelfs tot ongeveer 0,01 pH
stijgen. Kleur en troebelheid der monsters storen bij deze bepaling niet.

Voor den dierenarts in de practijk is de electrometrische methode
echter te ingewikkeld en daardoor niet geschikt. Hier komen slechts die
werkwijzen in aanmerking, welke met eenvoudige hulpmiddelen — b.v.
indicatoren — kunnen worden uitgevoerd.

De bepaling van de pH is voor den dierenarts niet zonder belang. Naar
men weet, vindt reeds verscheidene jaren de colorimetrische pLI-bepaling
van spierextract toepassing in de vleeschkeuring. Den laatsten tijd be-
hoort verder de controle van den zuurgraad der urine van runderen,
welke gevoederd worden met (Finsch) kuilvoer niet tot de uitzonderin-
gen. Veelal gebruikt men voor dit doel lakmoespapier, waarmede men
inderdaad het bestaan van een abnormale reactie qualitatief kan aan-
toonen. Het mag van belang worden geacht, dat de dierenarts in staat
wordt gesteld een dergelijke controle op meer systematische en quanti-
tatieve wijze uit te voeren. Bij gastro-intestinale storingen in het alge-
meen lijkt eveneens een stelselmatige controle van den zuurgraad der
excreta — faeces en urine -—- niet zonder belang.

Deze en andere overwegingen zijn voor mij aanleiding geweest de
bruikbaarheid van indicator-papier voor de bepaling der pH van substra-
ten, waarvan het onderzoek voor den dierenarts van belang kan zijn,
na te gaan. Zooals verderop zal blijken, is, bij juiste toepassing der voor-

schriften, in de meeste gevallen de nauwkeurigheid der pH-bepaling
in de genoemde substraten voldoende te achten voor klinische doeleinden.
Daar bovendien het onderzoek slechts enkele seconden eischt en het ter
plaatse kan worden uitgevoerd, is de methode geschikt voor de praktijk.
Voor het onderzoek van bloed, bloedserum of -plasma zijn echter de uitkomsten van het
op deze wijze uitgevoerde onderzoek niet voldoende nauwkeurig, zoodat deze methode
voor dit doel niet mag worden toegepast.

Er moet met nadruk de aandacht op worden gevestigd, dat mij
slechts een beperkt aantal monsters voor het onderzoek ter beschikking
stond. Het mag om redenen, welke nog nader zullen worden uiteen-
gezet, niet toelaatbaar worden geacht het gebruik van indicator-papier
aan te bevelen voor het onderzoek van substraten van anderen aard of
met een aanzienlijk andere samenstelling dan die, welke in de bijge-
voegde tabellen zijn vermeld, tenzij voor deze soort van gevallen de
juistheid der methode door contrölemetingen voldoende is vastgesteld.

De pH-bepaling met behulp van indicator-papier berust op hetzelfde
principe als de colorimetrische bepaling der pH met behulp van ge-
kleurde vergelijkings-oplossingen. Een korte bespreking hiervan moge
aan de vermelding der uitkomsten vooraf gaan.

Zooals men weet, berust het principe der colorimetrische pH-bepaling
op het feit, dat oplossingen van bepaalde kleurstoffen geleidelijk van kleur
veranderen, bij verandering van de pH dier oplossingen. Deze geleide-
lijke verandering van kleur vindt haar oorzaak in de omstandigheid,
dat van de gebruikte indicatoren — welke zich in oplossing als zeer
zwakke zuren (of basen) gedragen — het molecuul der kleurstof een
andere kleur bezit dan het door ionisatie gevormde kleurstof-ion. Het
evenwicht tusschen de kleurstof-moleculen en de daaruit gevormde
ionen — en daarmede de verhouding: concentratie der kleurstof/con-
centratie van het kleurstof-ion — wordt bepaald door de waterstof-
ionenconcentratie der oplossing.

In deze verhandeling zijn de resultaten medegedeeld van 342 gevallen, waarin
de pH zoowel met de bolvormige glaselectrode, als met indicator-papier, telkens
in één en hetzelfde substraat, werd gemeten. Bovendien zijn nog 56 uitkomsten
vermeld van pH-bepalingen met indicator-papier op de snee-vlakte van runder-
spieren ; om technische redenen was hier de meting met de glaselectrode niet moge-
lijk. Buiten beschouwing blijft een aantal melkmonsters van normale runderen en van
dieren met uierafwijkingen, waarbij op de twee manieren de pH, zoowel in de
melk, als in de wei, werd gemeten. Hierover zal elders een mededeeling verschijnen.

Omgekeerd kan men uit de waargenomen meng-kleur van kleurstof-
moleculen en -ionen de waterstofioneneoncentratie en dus de pH-waarde
der oplossing afleiden. De bepaling der pH kan n.1. op zeer een-
voudige wijze geschieden, door vergelijking van de kleur der door toe-
voeging van den indicator gekleurde „onbekende" oplossing, met een
van een pH-aanduiding voorziene kleurenschaal, samengesteld met
behulp van een reeks oplossingen van denzelfden indicator, in vloei-
stoffen met bekende pH-waarden (gekleurde ,,buffer"-oplossingen).
Men stelt aldus de plaats van de kleur der onbekende oplossing in de
kleurenschaal vast en leest vervolgens de daarbij behoorende pH-
waarde af.

Bij het onderzoek van vloeistoffen, die een eigen-kleur bezitten, dient
deze gecompenseerd te worden. Indien de intensiteit van de eigen-kleur
der oplossing aanzienlijk grooter is dan die van den indicator, dan is
het noodzakelijk de te onderzoeken vloeistof vooraf te verdunnen. De
mogelijkheid de vloeistof te verdunnen, zonder dat de pH aanzienlijk
verandert, is afhankelijk van het z.g. bufferend vermogen van de te
onderzoeken vloeistof. Laatstgenoemd begrip zou men in dit verband
kunnen definieeren als het vermogen van de vloeistof om zuur of base
op te nemen, zonder dat een aanmerkelijke verschuiving van de pH
ontstaat. Het bufferend vermogen wordt voornamelijk bepaald door de
concentratie en de onderlinge verhouding der z.g. bufferstoffen (bepaal-
de zouten, eiwitten, etc.). Naarmate het bufferend vermogen grooter is,
is het in het algemeen geoorloofd het te onderzoeken monster sterker
te verdunnen. Zoo vonden wij b.v., dat bij runderurine een vijfvoudige
verdunning toelaatbaar is. (Urine van den mensch, waarin andere
bufferstoffen aanwezig zijn dan in runderurine, zou in den regel zonder
bezwaar tienmaal verdund kunnen worden). Zooals men weet, wordt
bij de pH-bepaling van vleeschextract het vleesch geëxtraheerd
en dus de oplosbare bestanddeelen der spiercellen verdund — door
toevoeging van ca. 10 deelen water.

Onder gunstige omstandigheden — o.a. helder (diffuus) daglicht,
geringe eigen-kleur der oplossing, een voor het oog geschikte kleur, de
juiste concentratie van den indicator, ervaring in de waarneming van
geringe kleurverschillen, enz. — kunnen met behulp van de indicator-
methode zeer goede uitkomsten worden verkregen. Men is b.v. in staat
de pH van bloedserum (plasma) langs colorimetrischen weg met een
nauwkeurigheid van 0,02 a 0,03 pH vast te stellen. Bij deze bepaling
doet zich de gelukkige omstandigheid voor, dat bloedserum (plasma)
een twintigvoudige verdunning verdraagt, zoodat, bij de compensatie
van de eigen-kleur der oplossing, de kleur van den indicator slechts
weinig wordt beinvloed.

Dit is vaak anders bij sommige sterk gekleurde vloeistoffen, vooral
wanneer een groote verdunning minder goed verdragen wordt, b.v. de
donker gekleurde urine van planteneters. Bijzonder ongunstig wordt
de toestand, wanneer de vloeistof bovendien nog troebel is, of wanneer

zich bij de verdunning slijm tegen de wand van buis of cuvet af-
scheidt. In deze gevallen is de nauwkeurigheid der pH-bepaling,
uitgedrukt in pH-eenheden, veelal niet grooter dan enkele tienden of
zelfs slechts ca. 0,5 pH.

Volgens mijn ondervinding bereikt men niet zelden denzelfden graad
van nauwkeurigheid als bij de colorimetrische methode en, in gevallen
als boven geno;md — waarbij, wegens de aanwezigheid van een zeer
sterke eigen-kleur of van troebeling, de colorimetrische pH-bepaling
in oplossing moeilijkheden oplevert — zelfs een grootere nauwkeurig-
heid, indien men gebruik maakt van indicator-papier. ¹)

Op van filtreerpapier vervaardigde strookjes is een voor een bepaald
pH-gebied geldende schaal van 5 tot 8 vergelijkingskleuren aangebracht,
opklimmend met intervallen van 0,3 of 0,2 pH. Ongeveer in het midden
van deze schaal bevindt zich een ruimte, welke geïmpregneerd is met
een hoeveelheid „neutrale" indicator. Een aantal opeenvolgende
strookjes bestrijkt het geheele gebied tusschen pH = 1 (sterk zuur) en
pH = 13,5 (sterk alkalisch). Bij het onderdompelen van het papier in
de vloeistof, waarvan men de pH wil leeren kennen, neemt de eertijds
„neutrale" indicator een kleur aan, afhankelijk van de pH der vloeistof.
Op deze kleur is echter gesuperponeerd de eigen-kleur der oplossing.
Daar dit laatste eveneens het geval is met betrekking tot de kleuren van
de vergelijkingsschaal, is men in staat, zonder dat men nog een bijzon-
dere kleur-compensatie behoeft toe te passen, terstond de plaats van de
onderzochte vloeistof in de pH-kleurenschaal vast te stellen. Het gelukt
na eenige oefening, zoowel in helder, diffuus daglicht, als bij goede
electrische belichting, kleur-intervallen overeenkomende met pH-
verschillen van ca. 0,1 pH te schatten.

4. Over bronnen van fouten bij de pH-bepaling met indicator-papier en over
de noodzakelijkheid van controle-metingen ter toetsing van de bruikbaarheid van
dit papier voor het onderzoek van verschillende substraten.

a. Een eerste vereischte tot het verkrijgen van zooveel mogelijk juiste
uitkomsten is helder (diffuus) daglicht of een goede electrische belich-
ting. Waarnemingen in minder goed licht zijn onbetrouwbaar. Naar-
mate de eigen-kleur van het substraat sterker is, moet de belichting aan
hoogere eischen voldoen.

1 ) Lyphan-papier, Dr. Gerh. Kloz, Chemisches Laboratorium, Friedrich-Karl-
Strasse 25, Leipzig N 22. Vertegenwoordiger voor Nederland : P. Bf.un, Plantage
Franschelaan 2, Amsterdam C.

Bij dit onderzoek werd gebruik gemaakt van de volgende papiersoorten : L 656
(pH 2.6—4.1), L 662 (pH 3.9—5.4), M 25 (pH 5.4—6.6), L 665 (pH 5.2—6.7),
L 631 (pH 5—8), L 669 (pH 6.6—8.1), L 671 (pH 7.5—8.7) en L 674 (pH 8.2—9.7).

b. Bij het exposeeren van het papier aan de luc.ht, nadat de onder-
dompeling heeft plaats gehad, blijkt niet zelden de „onbekende" kleur
te veranderen. De snelheid van deze kleursverandering kan zeer
verschillend zijn. Vermoedelijk hangt zij o.a. samen met het
bufferend vermogen der onderzochte oplossing. Bij de bicarbonaat
bevattende, alkalisch reageerende urine van planteneters is de snelheid
van verandering der kleur in vele gevallen vrij groot, waarschijnlijk als
gevolg van verlies van koolzuur tijdens de expositie aan de lucht. Het
is daarom aan te bevelen de vergelijking der kleuren zoo snel mogelijk
te doen plaats vinden. De volgende wijze van werken beviel mij het
beste : snelle onderdompeling en weder optrekken van het papier, onmid-
dellijke vergelijking der kleuren (binnen i a 2 seconden), in opvallend
en in doorvallend licht. Bij twijfel tusschen twee kleuren wordt met een
nieuw strookje van hetzelfde papier op dezelfde wijze gehandeld en de
aandacht speciaal op de twee in aanmerking komende kleuren gevestigd.
Het gelukt op deze wijze bijna steeds met zekerheid aan te geven tot
welke van de twee vergelijkingskleuren de „onbekende" het meest
nadert. Indien men op deze manier te werk gaat, dan ondervindt men
ook geen bezwaar van het „doorloopen" van de „onbekende" kleur,
d. w. z. het uitvloeien van de kleurstof in andere deelen van het filtreer-
papier. Bij het in deze verhandeling beschreven onderzoek werden de
kleuren steeds door twee personen beoordeeld.

Men verkrijgt bij deze snelle aflezing niet in alle gevallen de beste
overeenstemming met de langs electrometrischen weg bepaalde pH-
waarde : soms gaat de verandering der kleur bij de expositie aan de lucht
in de „goede" richting, zoodat het verschil met de electrometrisch be-
paalde pH-waarde na eenig wachten kleiner wordt. Dit is echter
geenszins regel, zoodat, terwille van de uniformiteit der uitvoering, steeds
de eerste aflezing als de beslissende werd gekozen.

Indien de pH eener oplossing blijkt te liggen nabij de bovenste of
benedenste grens van het indicator-papier — waar de kleurveranderin-
gen nog slechts relatief klein zijn —, dan is het noodzakelijk de bepaling
te herhalen met een strookje van een andere papier-soort, waarvan het
pH-traject ten deele over het traject van het eerste strookje valt. Van de
twee op deze wijze verkregen pH-waarden, die in den regel slechts
weinig uiteenloopen, kiest men het gemiddelde.

c. Behalve de bekende factoren, welke de kleur van een indicator in
oplossing beïnvloeden („zoutfout", „eiwitfout"), kunnen bij het indica-
tor-papier — waar de kleurvorm! ng aan het grensvlak papier-vloeistof
plaats vindt — nog grensvlakverschijnselen bij het tot stand komen van
de kleur een rol spelen. Laatstgenoemde invloed is afhankelijk van den
aard van het grensvlak, van de chemische en physische eigenschappen
van de kleurstof en het kleurstof-ion, zoomede van de samenstelling der
te onderzoeken vloeistof. Het is dan ook niet te verwonderen, dat
bij het onderzoek van één en hetzelfde substraat een groot verschil
in bruikbaarheid van de verschillende soorten indicatorpapier valt waar

te nemen, terwijl anderzijds, bij gebruik van een bepaald indicator-
papier, afwijkingen van verschillende grootte kunnen voorkomen, naar
gelang de samenstelling van het onderzochte substraat verschilt. Men
zie hiervoor de verderop vermelde uitkomsten, b.v. die van melk en voe-
dingsbodems. (De hier bedoelde invloed is dus verschillend van dien
van de eigen-kleur der oplossing, welke het waarnemen van de kleur
bemoeilijkt).

Omtrent de mate van beïnvloeding der kleur, d. w. z. de miswijzing
op de pH-schaal, kan niets met zekerheid worden voorspeld. Deze dient
derhalve voor ieder soort substraat steeds experimenteel, door controle-
metingen met de glaselectrode, te worden vastgesteld. Het is dan ook
onjuist te achten indicator-papier zonder voorafgaande controle-metingen te gebrui-
ken voor het onderzoek van substraten, wier invloed op de instelling van het even-
wicht kleurstof \'/kleurstof-ion aan het grensvlak papier-vloeistof onbekend is.

In de bijgevoegde tabellen zijn van elk monster de uitkomsten der
twee bepalingen, met het onderlinge verschil, zoomede eventueele
bijzonderheden, vermeld. De verschillen zijn in twee decimalen weer-
gegeven. Het is, in verband met de betrekkelijke onnauwkeurigheid der
indicator-methode, duidelijk, dat aan de tweede decimaal geen exacte
beteekenis mag worden toegekend. De vermelding ervan heeft slechts
ten doel aan te geven naar welke richting de afronding der pH-waarde
dient te geschieden ; b.v. —0,17 af te ronden tot op —0,2 ; 0,14 af
te ronden tot op -f0,1, enz. Het zal den lezer het gemakkelijkst vallen
een indruk te verkrijgen 011 trent de grootte der afwijkingen bij de
diverse substraten, wanneer hij de kolommen, waarin de verschillen zijn
weergegeven, nauwgezet nagaat.

Een voor de verschillende substraten uitgevoerde berekening van de
gemiddelde afwijking en van de strooiing in de betreffende reeksen,
heeft hier weinig beteekenis ; deze is derhalve nagelaten.

Bij de urine van den normalen mensch, zoomede bij urine met een
normaal uiterlijk, afkomstig van enkele normale en van een aantal
zieke paarden, runderen en honden, waren de afwijkingen, ten opzichte
van de electrometrisch bepaalde pH-waarde, nagenoeg steeds ten hoog-
ste ca. 0,2 pH. Onder de 77 gevallen van deze groep (Tabellen i tot 4)
werden nl. slechts 4 monsters aangetroffen, waarbij het verschil na
afronding ca. 0,3 pH-eenheid bedroeg. Er bleken afwijkingen naar
beide richtingen voor te komen, echter wijst, bij gebruik op de boven
beschreven manier, het indicator-papier in verreweg de meeste gevallen
iets te laag aan.

Bij het onderzoek van urine van hoogdrachtige schapen — ten deele
verontreinigd met faeces —, van één monster urine van een varken in
partu en verder van urine van paarden, runderen en honden met een

zeer abnormaal uiterlijk (34 gevallen, donker gekleurd, gedeeltelijk
afkomstig van patiënten) werd slechts bij aanwezigheid van gal in zuur
en alkalisch milieu en bij aanwezigheid van bloedkleurstof in alkalische
oplossing een verschil van —0,4 tot —0,6 pH waargenomen. Onder
de 31 overige gevallen van deze groep (Tabellen 5 en 6) kwam slechts
éénmaal een verschil van —0,3 pH voor, nl. bij aanwezigheid van bloed.
Overigens bedroegen de afwijkingen ten hoogste ca. 0,2 pH. In de
meeste gevallen wees ook hier het indicator-papier iets te laag aan.

Daar de faeces als regel te vast zijn om zonder toevoeging van water
onderzocht te worden, werden zij met zoo weinig mogelijk water tot een
half-vloeibare massa aangeroerd (Tabel 7) en na 15 minuten staan bij
kamertemperatuur onderzocht. Na het indompelen van het papier
wordt de zich op het oppervlak bevindende faeces-brij door licht af-
strijken tusschen duim en vinger verwijderd. Wegens de sterke eigen-kleur
van het substraat moet de belichting zeer goed zijn. Onder de 15 onder-
zochte gevallen, afkomstig van normale dieren en van enkele patiënten
met darmstoringen, werd slechts éénmaal een verschil van ca. —0,4 pH
vastgesteld. In de 14 overige gevallen was de afwijking hoogstens ca.
—0,2 pH. Het indicator-papier wees — één geval uitgezonderd —
steeds iets te laag aan.

Van de 24 onderzochte voedingsbodems (Tabel 12) bleek de afwijking
bij de 4 monsters 10 %-serumbouillon, welke afkomstig waren van ver-
schillende bereidingen, vrij groot te zijn, n.1. varieerende tusschen ca.
—0,4 en —0,6 pH. Deze afwijking kan niet veroorzaakt worden door de
eigen-kleur der oplossing, welke betrekkelijk zwak was, zoodat blijkbaar
de fout voornamelijk gezocht moet worden in oorzaken genoemd onder
„Bronnen van fouten".

Voor het onderzoek van lakmoesmelk bleek het papier L 665 onge-
schikt te zijn (afwijking ca. —0,4 pH). Daarentegen voldeed M 25 zeer
goed.

Bij de voedingsbodems : pepton-NaCl-melksuiker, vleeschbouillon,
glucose-bloedbouillon en aardappel-bloedbouillon bleken afwijkingen
van ca. —0,3 pH voor te komen.

Bij de overige voedingsbodems- was het verschil tusschen de met
indicator-papier en de met de glaselectrode bepaalde pH-waarde ten
hoogste ca. —0,2 pH. In nagenoeg alle gevallen wees het indicator-
papier een te lage pH aan.

Bij het onderzoek der melk in het pH -gebied tusschen ca. 5,6—ca. 6,6
bleek het papier L 665 onbruikbaar te zijn, wegens het ontstaan van een
aanzienlijk verschil in tint tusschen de „onbekende" — welke meer
blauw wordt — en de vergelijkingskleuren, welke meer paars zijn.

Daarentegen voldeed M 25 zeer goed. Bij sterke verzuring der melk
(zie ook de kolom „titratie-zuurgraad") bleek het papier L 662 meestal
bruikbaar te zijn. Evenals bij faeces-brij, dient in laatstgenoemde
gevallen, na de onderdompeling, het papier tusschen duim en vinger
afgestreken te worden.

Onder de eerste 37 in Tabel 8 vermelde monsters normale en ver-
zuurde melk bleek slechts éénmaal een afwijking van —0,2 pH voor te
komen. In alle andere gevallen was het verschil tusschen de twee metho-
den hoogstens ca. 0,1 pH. Er werden afwijkingen naar beide richtingen
gevonden, doch in de meeste gevallen wees het indicator-papier ook
bij melk iets te laag aan.

Zooals uit het onderzoek van de laatste 9 in tabel 8 vermelde monsters
melk blijkt, is het niet mogelijk de pH van alkalisch gemaakte melk
(pH ca. 6,9 tot 8,9), met behulp van indicator-papier vast te stellen.
De drie onderzochte papiersoorten : L 669, L 671 en L 674 vertoonden
nl. afwijkingen varieerende van ca. —0.4 tot —1,2 pH.

Behalve de 46 in tabel 8 vermelde melkmonsters, werden nog 30 andere
monsters onderzocht en wel drie groepen van 10, die ca. 4 uur, 28 uur
en 52 uur bij 22° C. bewaard waren. De met behulp van de glaselectrode
vastgestelde pH-waarden schommelden voor de drie groepen ongeveer
tusschen dezelfde grenzen als die, welke vermeld zijn in tabel 8 voor de
drie groepen van 12 monsters.

De pH bedroeg hier n.1. gemiddeld resp. na 4 uur 6,62 (18⁰), na 28 uur
6,36 (i8°), na 52 uur 4,52 (18—20°), terwijl de overeenkomstige
waarden voor den titratie-zuurgraad gemiddeld resp. 7,75, 9,06 en 34,29
bleken te zijn.

De monsters van deze proefreeks, welke ca. 4 uur en 28 uur waren be-
waard, werden met papier L 665 onderzocht: de reeds boven vermelde
afwijkende tint van de „onbekende" verhinderde een bij benadering juiste
vaststelling der pH. (Papier 631 gaf weliswaar een betere overeenkomst
in kleur, echter zijn hierbij de kleur-intervallen te groot.nl. 0,5 pH, waar-
door de nauwkeurigheid der bepaling te klein wordt).

Na 52 uur bewaard te zijn geweest, was in deze gevallen de pH zoover
gedaald, dat gebruik kon worden gemaakt van L 662. Van de 10 mon-
sters, bleek bij een achttal de afwijking ten hoogste ca. —0,1 pH te
bedragen, terwijl bij de twee overige een verschil van —0,2 pH werd
gevonden. Het indicator-papier wees steeds iets te laag aan.

Daar bij de keuring van het vleesch van runderen waarde wordt ge-
hecht aan de kennis der pH van het vleeschextract, was het doel van dit
deel van het onderzoek in de eerste plaats na te gaan, of de methode met
indicator-papier gebruikt kan worden voor het bepalen van de pH van
vleesch-extract. Dit met het oog op een eventueele vervanging van de ge-
bruikelijke colorimetrische methode, waarbij oplossingen van nitrophe-
nolen als vergelijkingsvloeistoffen gebruikt worden, door de eenvoudiger

methode met indicator-papier. In de tweede plaats werd de mogelijkheid
nagegaan de pH direct op de sneevlakte te meten, waardoor eventueel
een aanzienlijke vereenvoudiging van het onderzoek zou kunnen worden
verkregen. Hiertoe werd een snede scheef op de richting der spiervezelen
aangebracht en een met weinig gedestilleerd water bevochtigd strookje
indicator-papier een zeer kort oogenblik in de gevormde snede gedrukt,
zoodanig dat het papier aan beide zijden met het weefsel in aanraking
kwam. Terstond daarop werd de kleur in doorvallend en in opvallend
licht beoordeeld. Indien de aanraking met het vleesch slechts weinig
langer dan een kort oogenblik duurt, gaat een deel van de kleurstof in
het spierweefsel over, wat de vergelijking der kleuren zeer bemoeilijkt.
Deze neiging tot het onttrekken van kleurstof aan het papier neemt bij
het ouder worden van het vleesch toe. Dit verschijnsel is niet uitsluitend
te beschouwen als een gevolg van „uitdroging", want vleesch, bewaard
in een met waterdamp verzadigde ruimte, gedraagt zich bij het ouder
worden op dezelfde wijze. De oorzaak van deze verandering in het
bindingsvermogen voor water moet mede worden gezocht in de chemi-
sche veranderingen in de spier, welke bij het ouder worden optreden.
Het bleek verder gewenscht te zijn voor dit onderzoek smalle papiertjes
te gebruiken, verkregen door een strookje Lyphan-papier van de nor-
male breedte in de lengterichting te halveeren.

De in de tabellen 9, 10 en 11 vermelde uitkomsten stellen ons in staat
enkele reeksen cijfers met elkander te vergelijken.

king ¹), ten opzichte van de met de glaselectrode bepaalde pH waarden,
als volgt gevonden: 0,0 (17 x), 0,1 (12 x), —0.1 (2 X), 0,2
(3 X)> —°>² (! X)> —°.35 (! X)-

Door het onderzoek van een grooter aantal — ook ondeugdelijke — vleesch-
monsters dient te worden vastgesteld, of deze voorloopig bepaalde correctie-waarde
algemeene geldigheid bezit.

2. Bij de bepaling van de pH op de sneevlakte zijn L 665 en L 662 even
weinig bruikbaar als voor de pH-meting in de extracten (tabel 9).

Bij de beoordeeling van de bruikbaarheid van M 25 voor de bepaling
der pH op de sneevlakte doet zich de moeilijkheid voor, dat geen verge-
lijking mogelijk is met een langs electrometrischen weg bepaalde waarde,
gemeten op dezelfde plaats. Noch de bolvormige, noch de vroeger vaak
door mij gebruikte vliesvormige glaselectrode met klein oppervlak is
voor dit doel bruikbaar²).

Daar vergelijking met de electrometrisch bepaalde pH-waarde van
het extract reeds op theoretische gronden (o.a. wegens verschillende
verdunningsgraad, zie verder) niet juist is te achten, werd een midden-
weg gekozen. Het fijn geknipte vleesch werd in een mortier met weinig
water (30 vleesch \'O water) aangewreven tot een dikke „brij". Deze
vochtige massa werd om de bolvormige glaselectrode „gestapeld" en
zacht aangedrukt, teneinde een goed contact met het glasoppervlak te
verzekeren, waarna de meting der pH op de gebruikelijke wijze geschied-
de. In het perssap der „brij" werd bovendien de pH met behulp van
indicator-papier bepaald.

Dat bij de op deze wijze uitgevoerde electrometrische bepaling der
pH van vleesch-,,brij" een goed contact tusschen glaselectrode en sub-
straat, d. w. z. een constante instelling van den electrischen potentiaal
kan worden verkregen, werd aangetoond met de volgende proef. Mager
rundvleesch, betrokken van een slager, werd geknipt, in de boven
genoemde verhouding met water aangewreven en achtereenvolgens
vijfmaal om dezelfde glaselectrode „gestapeld". De 5 potentiaal-instellingen
bleken onderling niet van elkander te verschillen ³). In uitzonderingsgevallen,
n.1. bij zeer „droge" monsters, is de mogelijkheid van een minder goede
aanraking vanzelfsprekend niet uitgesloten. Enkele van deze gevallen
komen hierna nog ter sprake.

Beziet men nu de cijfers uit de tabellen 10 en 11, dan blijkt het
volgende. Bij de 4 spieren, afkomstig van normale runderen (tabel 10)
was 6 uur na den dood de met behulp van M 25 op de sneevlakte

1 \') Na afronding op de gebruikelijke manier, nl. tot ± 0.04 wordt o, tot ± 0.06
en ± 0.14 worden ± 1.0, enz.

2 ) Een naaldvormige glaselectrode, welke volgens enkele recente mededeelingen
wordt toegepast voor pH-meting in stroomend bloed, werd nog niet door mij voor
het gebruik op de sneevlakte van spieren onderzocht.

3 ) Er werd vijfmaal een potentiaal vastgesteld, overeenkomende met een pH-
waardc van 5.59, bij een temperatuur varieerend van I9°,8 tot 20°,2 C.

gemeten pH o, i—0,2 pH-eenheden hooger dan de met de glaselectrode
in de „brij" bepaalde pH. Bij het ouder worden der spieren — tot 126
uur na den dood — bleek de op de sneevlakte gemeten pH hetzij prac-
tisch gelijk of tot 0,4 pH-eenheden lager te zijn dan de met de glas-
electrode in de „brij" bepaalde waarde. (Wegens moeilijkheden bij de
bepaling der kleur wordt aan de pH-cijfers van de monsters na 174
en 246 uur bewaren geen waarde gehecht). Bij de 4 spieren, afkomstig
van een afgekeurd rund, bleken bij de 8 proeven de op de sneevlakte
bepaalde pH-waarden óf practisch gelijk te zijn aan, óf tot 0,4 pH-
eenheden hooger te liggen dan de met de glaselectrode in de „brij"
gemeten waarden.

In \'t algemeen verschillen de met M 25 in het perssap der „brij"
bepaalde pH-cijfers niet veel van de op de sneevlakte waargenomen
waarden.

Mede in verband met de reeds vermelde en de nog nader te bespreken
onzekerheid ten aanzien van de beteekcnis der met behulp van de glas-
electrode in de „brij" gemeten pH-waarden, is de interpretatie van de
door bepaling op de sneevlakte verkregen pH-cijfers thans nog niet
mogelijk. Op grond van de tot dusver verkregen resultaten, mag men
slechts zeggen, dat laatstgenoemde methode waarden levert, welke
hoogstens ter ruwe oriënteering bruikbaar kunnen zijn.

3. Vergelijking van de in de tabellen g, 10 en 11 vermelde pH-waarden voor
het extract en de „brij" — beide bepaald met de glaselectrode — geeft
aanleiding tot enkele vragen van principieelen aard.

Van 9 spieren, afkomstig van normale runderen en van 4 spieren,
afkomstig van een afgekeurd rund, werd in totaal de pH 56 maal in het
extract en evenveel keeren in de „brij" met de glaselectrode bepaald.
Van de beoordeeling dienen 4 bepalingen in de „brij", als zijnde niet
betrouwbaar, te worden uitgeschakeld, nl. de in de tabel 10 genoemde
monsters, die gedurende 246 uur waren bewaard en waarbij de massa
te „droog" was geworden. Er blijven dus van elke serie 52 monsters ter
vergelijking over. (Voor het aanbrengen van een correctie voor een
eventueel bestaand klein temperatuursverschil, werd afgezien : deze
correctie is te gering dan dat zij de strekking van het thans volgende be-
toog zou kunnen wijzigen).

In slechts 2 van de 52 gevallen bleek de pH van de „brij" 0,1 tot 0,3
eenheden hooger te zijn dan die van het extract. In één geval bestoni
er een afwijking 0,04 en in de 49 overige gevallen was de pH van d?
„brij" practisch gelijk aan of lager dan die van het extract. De groott^jder waargenomen verschillen was als volgt¹) : 0,3 (1 X), 0,1

Terwille van de overzichtelijkheid, afronding op de gebruikelijke wijze (zie
voetnoot blz. 919). In verband met de grootere nauwkeurigheid der electrometrisch;
pH-bepaling, nl. ca. 0.02 pH, heeft de afronding hier niet dezelfde beteekenis as
bij de cijfers, verkregen met indicator-papier. Zoo bestaat er dus b.v. een werkelijk
verschil tusschen waarden, die meer dan 0.02 pH verschillen en dus eveneens tu.¹-
schen de uitersten 0.04 en —0.04, welke waarden hier gemakshalve beide op o.)
worden afgerond. De specificatie van de 6 gevallen, waarbij afronding op o.)
plaats vond, is als volgt : 0.04, -f-0.02, 0.00, —0.03, —0.04, —0.04. (In één gevd
bestond hier dus een significant verschil in de positieve richting, in 2 gevallen naa:
de negatieve richting). Voor verdere specificaties raadplege men de tabellen.

(i x), 0,0 (6 x), —0,1 (15 x), —0,15 (3 x), —0,2 (15 x), —0,25
(1 X), —0,3 (8 X), —0,4 (1 X) en —0,5 (1 X).

In verreweg de meeste gevallen was dus de ,,brij" sterker zuur dan het
extract. De richting van de pH-verschillen tusschen extract en „brij"
toont reeds aan, dat deze in het algemeen niet kunnen worden verklaard
uit een — op zichzelf reeds onwaarschijnlijk — minder goed contact
tusschen de glaselectrode en de „brij". Een eenvoudige beschouwing
omtrent de wijze van het tot stand komen van den electrischen potentiaal
aan een glasoppervlak leert n.1., dat een minder goed contact juist een
(schijnbaar) pH-verschil naar de andere richting tot gevolg zal hebben.
Dit bleek b.v. het geval te zijn bij 3 van de 4 monsters, welke reeds van
te voren als „te droog" werden aangemerkt. (Zie tabel 10, de monsters,
welke 246 uur waren bewaard).

ie. of de pH van het op de gebruikelijke wijze bereide vleeschextract
onder alle omstandigheden een juiste maatstaf is voor den zuurgraad
in de spier, dan wel of bij het kneuzen der cellen, zooals dit bij het
bereiden der „brij" geschiedt, de samenstelling van de hierbij vrijko-
mende vloeistof en dus de verhouding tusschen de verschillende buffer-
componenten — waardoor de pH wordt bepaald — wellicht verandert;

2e. of de buffercapaciteit der vloeistof steeds voldoende groot is om een
tienvoudige verdunning met water, zonder aanmerkelijke verschuiving
der pH, mogelijk te maken.

Mede in verband met de wenschelijkheid de waargenomen pH-
veranderingen in de spieren op een zoo juist mogelijke wijze te kunnen
interpreteeren, is een diepere kennis van de chemische veranderingen,
welke na den dood in de spieren optreden, van belang. Het zal hierbij
noodig zijn, behalve de tot dusver onderzochte glycogenolyse, ook andere
chemische processen, welke den zuur-base-toestand in de spier kunnen
wijzigen, in het nog te verrichten onderzoek te betrekken.

Mits bepaalde voorzorgen in acht worden genomen, levert het gebruik van
lyphan-indicator-papier voor het pH-onderzoek van verschillende producten van
biologischen aard in de meeste gevallen uitkomsten, welke voor practische doel-
einden voldoende nauwkeurig zijn.

Voor het onderzoek van sommige, in deze verhandeling aangegeven, vloeistoffen
zijn echter verschillende van de thans verkrijgbare lyphan-soorten niet of
minder goed bruikbaar.

In 342 monsters van diversen aard werd de pH gemeten met de glas-
electrode en met lyphan-indicator-papier. Bovendien werd in 56 mon-
sters rundvleesch de pH met lyphan-papier op de sneevlakte bepaald.

Bij onderzoek van 111 monsters urine, afkomstig van mensch, paard,
rund, hond en schaap, waarvan er 34 zeer afwijkend waren van uiterlijk
en samenstelling, werd slechts bij aanwezigheid van gal in zuur en

alkalisch milieu en van bloedkleurstof in alkalische oplossing (samen
3 gevallen) met indicator-papier een verschil van —0,4 tot —0,6 pH
gevonden, ten opzichte van de glaselectrode. In 5 andere gevallen was
de afwijking i 0,3 pH, terwijl in de 103 overige normale en patholo-
gische urines de afwijking ten hoogste 0,2 pH bedroeg. In verreweg de
meeste gevallen wees het papier een lagere pH-waarde aan dan de glas-
electrode.

Onder de 15 onderzochte monsters faeces, afkomstig van normale
runderen en paarden en van enkele patiënten met darmstoringen, werd
slechts éénmaal een verschil van —0.4 pH vastgesteld. In de 14 overige
gevallen bedroeg de afwijking ten hoogste —0,2 pH. Het indicator-papier
wees in 13 gevallen een lagere pH-waarde aan dan de glaselectrode.

Van de 24 onderzochte voedingsbodems voor bacteriologisch onder-
zoek werd bij 10 %-serumbouillon regelmatig een afwijking vastgesteld,
varieerend tusschen —0,4 en —0,6 pH. Bij voedingsbodems bestaande
uit : pepton — NaCl — melksuiker, vleeschbouillon, glucose-bloed-
bouillon en aardappel-bloedbouillon was de afwijking —0,3 pH. Bij de
overige voedingsbodems, welke werden onderzocht, was het verschil ten
hoogste —0,2 pH. Het indicator-papier wees steeds een lagere pH-
waarde aan dan de glaselectrode. Voor het onderzoek van „lakmoes-
melk" bleek slechts het indicator-papier M 25 geschikt te zijn.

Bij het onderzoek der 76 monsters melk, bleek in het pH-gebied
5,6—6,6 slechts het indicator-papier M 25 bruikbaar te zijn. Beneden
pH = 5,6 kan ook papier van de L serie worden gebruikt. Onder de
37 op deze wijze onderzochte monsters kwam slechts éénmaal een
afwijking van —0,2 pH voor, in de overige gevallen was de afwijking
ten hoogste 0,1 pH. In de meeste gevallen wees hierbij het indicator-
papier een lagere pH-waarde aan dan de glaselectrode. In met behulp
van NaOH alkalisch gemaakte melk werden afwijkingen van —0,4 tot
—1,2 pH vastgesteld. In deze gevallen voldoet het lyphan-papier dus niet.

Voor het onderzoek van vleeschmonsters (in totaal werden 116 uit-
komsten, verkregen met de glaselectrode, vergeleken met cijfers gevonden
met indicator-papier), bleek slechts het papier M 25 bruikbaar te zijn.
In 36 monsters vleeschextract wees het indicator-papier steeds een te
lage pH-waarde aan. Volgens deze voorloopige proeven verkrijgt men
een bij benadering juiste pH-waarde voor het extract, door bij de met
M 25 vastgestelde pH-waarde 0,2 op te tellen.

Meting van de pH op de sneevlakte der spier met behulp van M 25
(56 gevallen) levert waarden, welke slechts ter ruwe oriënteering bruik-
baar zijn.

Een vergelijking van 52 uitkomsten der electrometrische pH-meting
in spier-extract en in een door kneuzing der cellen en aanwrijven met
weinig water bereide spier „brij" doet twijfel rijzen, of de pH van hei
extract onder alle omstandigheden een juiste maatstaf is voor den zuur-
graad in de spier.

Het is mij een behoefte dank te brengen aan allen, die mij, door de
verstrekking van monsters, in staat stelden dit onderzoek te verrichten.
Ook dank ik den Heer H. Hooghoudt, analyst, voor de hulp bij het
ehemisch onderzoek.

L\'auteur a mesuré le pH dans 342 échantillons de caractère différent avec l\'élec-
trode de verre et avec le papier-indicateur Lyphan. Au surplus on déterminait le
pH avec le papier Lyphan dans 56 échantillons de viande de vache au plan d\'inter-
section.

111 Échantillons d\'urine, provenant de l\'homme, cheval, vache, chien et mouton,
furent examinés, dont 34. étaient très anormals au point de vue apparence et compo-
sition. On ne constatait une différence de —0,4 à —0,6 entre le pH, déterminé
avec l\'électrode de verre et celui, indiqué par le papier Lyphan, qu\'en présence
de bile en milieu acide et alcalin et de haemoglobine en solution alcaline, ensemble
dans 3 cas. Dans 5 autres cas, la déviation était de ^ 0,3 pH ; dans les 103 urines
normales et pathologiques, qui restaient, la déviation ne dépassait pas 0,2 pH.
Dans la plupart des cas le papier indiquait une valeur de pH plus basse que l\'élec-
trode de verre.

Parmi 15 échantillons examinés de faeces, provenant de vaches et de chevaux
normals et de quelques patients avec des troubles intestinals, on ne constatait qu\'une
fois une différence de —0,4 entre les pH\'s, déterminés comme mentioné dans le
précédent ; dans 14 cas la déviation était au plus de —0,2 pH. Dans 13 cas le papier
Lyphan indiquait une valeur de pH plus basse que l\'électrode de verre.

Des 24 milieux nutritifs, comme on emploie pour l\'examen bactériologique, on
constatait régulièrement dans les bouillons de sérum de 10% une déviation, qui
oscillait entre —0,4 et —0,6 pH. La déviation était —0,3 pH dans les milieux nutri-
tifs, composés de : peptone-NaCl-lactose, bouillon de viande, glucose-bouillon de
sang et pomme de terre-bouillon de sang. Dans les autres milieux nutritifs qu\'on
examinait, le pH différait au plus —0,2 pH. Le papier Lyphan indiquait constam-
ment une valeur de pH plus basse que l\'électrode de verre. En ce qui concerne
l\'examen du „lait à tournesol", il en résultait que seulement le papier-indicateur
M 25 est utilisable.

L\'examen des 76 échantillons de lait prouvait, que dans le domaine du pH 5,6—
6,6 seulement le papier M 25 pouvait être employé. Au-dessous du pH = 5,6,
on peut utiliser aussi le papier Lyphan de la serie L. Parmi les 37 échantillons de
lait, examinés ainsi, il ne se produisait qu\'une seule fois une déviation de —0,2 pH ;
dans les autres (36) cas la déviation était au plus 0,1 pH. Dans la plupart de ces
échantillons le papier-indicateur donnait une valeur de pH plus basse que l\'électrode
de verre. Dans le lait, alcalinisé à l\'aide de NaOH, on constatait des déviations de
—0,4 à —j,2 pH. Dans ces cas le papier-Lyphan ne donne donc pas des résultats
satisfaisants.

L\'examen des échantillons de viande (on obtenait 116 chiffres en tout avec l\'élec-
trode de verre qu\'on comparait avec les pH\'s, obtenus à 1 aide du papier Lyphan)
éprouviat que seulement le papier M 25 était utilisable.

Dans 36 extraits de viande le papier-indicateur donnait constamment une valeur
de pH trop basse. Selon ces expériences provisoires on obtient une valeur de pH
de l\'extrait, approximativement juste, en augmentant la valeur de pH, déterminé
avec M 25, par 0,2.

En mesurant le pH sur le plan d\'intersection du muscle, on tenait valeurs de pH,
qui ne sont utilisable que pour une orientation approximative (56 échantillons).

La comparaison entre les 52 résultats du mesurage électrométrique du pH, dans
l\'extrait du muscle et dans une mixture de muscle avec de l\'eau, préparée par con-
tusio.\' des cellules et par mélange avec peu d\'eau, fait douter si le pH de l\'extrait

est dans toutes les circonstances une norme exacte pour le degré de l\'acidité dans
le muscle.

In 342 Proben verschiedener Art wurde das pH mit der Glaselektrode und mit
Lyphan-Indikatorpapier gemessen. Ausserdem wurde in 56 Rindfleischproben das
pH mit Lyphanpapier auf Muskelschnitt bestimmt.

In Iii Harnproben, welche vom Menschen, Pferd, Rind, Hund und Schaf her-
rührten, •—• von welchen 34 Proben sehr abweichend waren in Bezug auf Farbe
und Zusammensetzung — wurde nur bei Anwesenheit von Galle in saurer und
alkalischer Lösung und von Blutfarbstoff in alkalischer Lösung (zusammen 3 Fälle)
mit Lyphanpapier eine Differenz von —0,4 bis —0,6 pH gefunden, im Vergleich
mit der Glaselektrode. In 5 andren Harnproben war die Differenz ± 0,3 pH, in
den übrigen 103 normalen und pathologischen Harnproben zeigte sich eine Differenz
von höchstens 0.2 pH. Meistens zeigte das Papier einen niedrigeren pH-Wert als
die Glaselektrode.

Bei 15 Faecesproben, welche von normalen Rindern und Pferden, sowie von
einigen darmkranken Tieren herrührten, wurde nur einmal eine Differenz von
—0,4 pH festgestellt. In den 14 übrigen Fällen war die Differenz höchstens —0,2
pH. Das Indikatorpapier zeigte bei 13 Proben ein niedrigeres pH als die Glaselektrode.

Von 24 Nährboden für bakteriologische Zwecke wurde bei 10 proz. Serumbouillon
regelmässig eine Differenz festgestellt, schwankend zwischen —0,4 und —0,6 pH.
In Nährboden, welche Pepton-NaGl-Milchzucker, Fleischbouillon, Glukose-
Blutbouillon und Kartoffel-Blutbouillon enthalten, zeigte sich eine Differenz von
—0,3 pH. Bei den übrigen Nährboden war die Differenz höchstens —0,2 pH.
Das Indikatorpapier zeigte stets einen niedrigeren pH-Wert als die Glaselektrode.
Für die pH-Bestimmung in „Lackmusmilch" eignete sich nur das Papier M 25.

Für die Untersuchung der Milch (76 Proben) eignete sich im pH-Gebiet 5,6—6,6
nur das Papier M 25. Unterhalb pH 5,6 eignet sich auch das Papier der L-Reihe
für die pH-Bestimmung. Bei 37 in dieser Weise untersuchten Milchproben wurde
nur einmal eine Differenz von —0,2 pH festgestellt. In den übrigen Fällen war die
Differenz höchstens 0,1 pH. Meistens zeigte das Indikatorpapier ein niedrigeres pH
als die Glaselektrode. In mittels Natronlauge alkalisch gemachter Milch zeigten
sich Differenzen von —0,4 bis — 1,2 pH. In diesen Fällen eignet sich also das Indika-
torpapier nicht für die pH-Bestimmung.

Aus 116 Ergebnissen der elektrometrischcn pH-Bestimmung in Rindfleisch, im
Vergleich mit der pH-Messung mit Indikatorpapier, ging hervor, dass sich nur
das Papier M 25 für die Untersuchung eignet. In den 36 Fleischextraktproben zeigte
M 25 regelmässig einen zu niedrigen pH-Wert. Nach diesen vorläufigen Beobach-
tungen bekommt man für Fleischextrakt ein annähernd genaues pH, indem man bei
dem mittels M 25 festgestellten pH-Wert 0,2 aufzählt.

Die pH-Bestimmung mit M 25 auf Muskelschnitt — 56 Fälle — liefert
Werte, welche nur zur ersten Orientierung zu verwenden sind.

Der Vergleich von 52 Ergebnissen der elektrometrischen pH-Messung im Muskel-
extrakt und in einer durch reiben des zerschnittenen Fleisches mit wenig Wasser
hergestellten Masse, lässt es zweifelhaft erscheinen, ob unter allen Umständen das
pH des Extraktes einen richtigen Massstab bildet für die Säureslufe in der Muskel.

In 342 samples of différent nature the pH was measured by means of the glass
electrode and with lyphan indicator paper. In 56 samples of beef the pH was deter-
minated with indicator paper on the surface of muscle incision.

FYom 111 samples of urine originating from men, horses, cattle, dogs and sheep
— 34 samples being exceedingly abnormal concerning colour and composition —-
in 3 cases lyphan paper showed différences of—0,4 to —0,6 pH as compared witii
the glass electrode. These urines contained bile pigments in acid and alkaline solu-

tion and hemoglobin in alkaline solution respectively. In 5 other samples the
difference was found to be Jr 0,3 pH. In 103 normal and pathological urines the
difference observed did not exceed 0,2 pH. Generally the pH indicated by lyphan
paper was lower as compared with the glass electrode.

Among 15 samples of feces originating from normal cattle and horses and from
several patients suffering from intestinal disorders, 1 sample showed a difference
of —0,4 pH. In 14 cases the difference did not exceed —0,2 pH. In 13 samples the
pH indicated by lyphan paper was lower as compared with the glass electrode.

In 24 samples of culture media for bacteriological examination the samples con-
taining 10 percent serum broth always showed a difference of —0,4 to —0,6 pH.
In culture media containing peptone-NaCl-lactose, beef broth, dextrose-blood-broth
and potatoe-blood-broth the difference was —0,3 pH. In the other samples observed
the difference did not exceed —0,2 pH. In all cases observed the pH indicated by
lyphan paper was lower as compared with the glass electrode. ,,Litmus Milk" could
be tested only with lyphan paper M 25.

In milk between pH 5,6 and 6,6 lyphan paper M 25 could be used only, below
pH = 5,6 paper of the L series could be used too (76 samples observed). Among
37 samples examined in this way one sample showed a difference of —0,2 pH, in
the 36 other cases observed the difference did not exceed 0,1 pH. Generally the pH
indicated bij lyphan paper was lower as compared with the glass electrode. In milk
made alkaline by adding NaOH differences of—0,4 to —1,2 pH were found. So
in alkaline milk lyphan paper cannot be used.

The examination of beef revealed that only lyphan paper M 25 could be used
for this purpose. A number of 116 figures obtained electrometrically was compared
with the figures obtained by means of lyphan paper.

In 36 samples of extract of beef lyphan paper invariably showed a lower pH
value. According to these provisional observations a nearly exact value of the pH
of the extract can be obtained in supplementing 0,2 pH to the pH value observed
with lyphan paper M 25.

The results of pH measuring with M 25 on the surface of muscle incision — 56
cases — can only be used for approximate orientation.

A comparison of 52 pH values obtained in muscle extract by means of the glass
electrode, with 52 figures, obtained in the same way in mixtures of finely divided
muscles and water, makes it doubtful whether the pH of the extract under all cir-
cumstances is an exact norm for muscular pH.

!) Voor het onderzoek van de urine van mensch en dier bleken in den regel alle
op blz. 913 genoemde soorten Lyphan-papier bruikbaar te zijn.

Urine van hoogdrachtige schapen (ten deele verontreinigd met faeces) en van
een varken in partu (Nr. 13).

\') onderzocht na een nacht bewaren in vrieskast.
²) van hetzelfde dier, versch onderzocht.

Melk van normale runderen. Bepaling der pH Nr. i t3t 12: a ca. 4 uur, b 28 uur, c 52 uur
na het melken (bewaard bij 22° C.).

\') De monsters 136 tot 13i werden uit 13n bereid, door op 100 cm\' melk toe te voegen resp. 0.25, 0.50, 0.75,
1.00, 1.25, 1.50, 1.75, 2.00 en 2.25 cm\' 1 normaal natronloog. Na de toevoeging werden alle monsters gedurende
2 uur bij kamertemperatuur, afgesloten van de lucht, bewaard; daarna werd met de pH-bepaling begonnen.

*) ca. beteekent hier en in de andere tabellen eenige onzekerheid in de aflezing; ? beteekent ainzienlijke
onzekerheid.

\') 5 gram geknipt vleesch met 50 gram water, na 10 min. staan, zonder voorafgaande filtratie, onderzocht.

\') 30 gram geknipt vleesch met 10 gram water, in een mortier gekneusd; de pH-bepaling met Lypian-papier
vond plaats in enkele druppels uitgeperst sap.

*) snede scheef op de richting der spiervezelen aangebracht; het Lyphan-papier slechts een zeer kort oogenblik
met het vleesch in aanraking (zie text).

Vleeseh van een afgekeurd rund, de eerste 48 uur bewaard bij 5—8° C., de volgende

Na eenige aarzeling is dit punt andermaal op de agenda geplaatst, in
hoofdzaak omdat het gewenscht bleek zich rekenschap te geven van de
nieuwe feiten, die na de behandeling in de Veterinaire Week van 1936
bekend zijn geworden. Het onderwerp kan nu beperkter zijn, omdat
de toen ontwikkelde denkbeelden over de afkeuring van organen en
deelen (plaatselijke tuberculose) algemeen ingang blijken te hebben
gevonden. Men kan zich in dit uur dus uitsluitend bezig houden met de
beoordeeling van het geheele dier. Roept men zich voor den geest hoe
de stand van zaken in Juni 1936 was, dan blijkt, dat men deze als volgt
kan samenvatten.

1. Er zijn inderdaad gevallen, waarbij het gelukt tuberkelbacillen uit
het vleesch te kweeken.

1 De monsters serumbouillon en lakmoesmelk waren afkomstig van verschillende bereidingen.

2. De kenmerken, waaraan men deze gevallen meende te kunnen
herkennen, zijn niet alle deugdelijk. Door Willems (1932) was vast-
gesteld, dat de dieren met „uitgebreide verweekingshaarden" niet
geacht kunnen worden t.b.c. bacillen in het vleesch te bevatten.

3. De beteekenis der aanwezigheid van acute miliaire haarden in de
nieren als doorslaggevend kenmerk werd onderstreept door het werk
van van Endt (1935).

4. Het bleek echter noodzakelijk door histologisch onderzoek inder-
daad vast te stellen, dat de „vlekjes" die men in de nier ziet, „miliaire
tuberkels" zijn.

Ter vergadering werd door een gast Dr. Wundram Berlijn medege-
deeld, dat ook Prof. Nieberle, Leipzig zich met deze materie had
beziggehouden en tot bepaalde conclusies was gekomen. Het kon op dat
oogenblik niet worden vastgesteld in hoeverre de inzichten van Prof.
Nieberle en van spreker samenvielen of verschilden.

De nieuwe feiten, die zich sedert Juni 1935 hebben voorgedaan,
kunnen als volgt worden aangeduid :

ie. Mondeling overleg tusschen beide bovengenoemde onderzoekers
te Leipzig in 1937.

2e. De samenwerking tusschen hen, voerende tot een gemeenschappelijk
rapport voor het XHIe Internationale Diergeneeskundig Congres Aug.
1938 en de behandeling van dit rapport ten Congresse.

3e. Het verschijnen van het standaard werk van Nieberle „Tuber-
kulose und Fleischhygiene" October 1938.

Bij de bovenbedoelde gedachtenwisseling kwam vast te staan, dat de
denkbeelden door Nieberle nader ontwikkeld over de pathogenese
der tuberculose bij onze slachtdieren een goede basis vormen voor de
beoordeeling dezer dieren bij de keuring. Deze denkbeelden worden
wat de groote lijnen betreft gedeeld door de pathologen van het vaste
land van Europa. Ook Prof. Schornagel kan zich daarmede vereenigen.
Van Engelsche zijde is de instemming nog niet erg groot, maar de
critiek, die spreker las, was weinig gefundeerd.

Het moet als gerechtvaardigd beschouwd worden, dat zij, die zich
met de practische vleeschkeuring bezig houden, hunne beslissingen op
deze inzichten grondvesten. De in het boek van Nieberle neergeleg-
de denkbeelden mogen dan ook hier zeer beknopt worden herhaald.

1. Wordt een dier, dat nog niet aan tuberculose leed, met tuberkel-
bacillen besmet, dan zal het lijden zich, althans in den aanvang, be-
perken tot het orgaan, waarin deze bacillen geraakten, eventueel met de
vorming van één of enkele locale haarden in de bijbehoorendc lymph-
klieren. (Primair affekt).

2. In het nu daaraan aansluitende eerste stadium der ziekte kan het
komen tot verspreiding van tuberkelbacillen in de bloedbaan (genera-
lisatie) en omdat dit in het vroege stadium der ziekte geschiedt, spreekt
men hier van vroege-generalisatie. Behalve bovengenoemde locale

aandoeningen ziet men bij slachting op dat oogenblik bij die dieren geen
andere tuberculeuze afwijkingen. Wel kunnen, als de slachting kort
daarna geschiedt, eerst microscopisch, later macroscopisch waarneem-
bare miliaire tuberkels in nieren, milt, lever of lymphklieren worden
opgemerkt. Blijft het dier leven, dan vormen zich tuberculeuze processen
in andere organen (afgeloopen generalisatie van Ostertag), die in het
algemeen geen aanleiding tot afkeuring zijn.

3. Hiermede is echter het tweede (latere) stadium der ziekte aan-
gebroken. Door nog niet volledig bekende oorzaken kan het komen tot
een verergering van de ziekte waarmede vaak het leven van den patiënt
gemoeid is.

b. door het andermaal plaats grijpen van verspreiding der tuberkel-
bacillen in de bloedbaan (late-generalisatie; spatgeneralisation).

Nieberle concludeert dan ook terecht, dat het er bij de vleeschkeuring
in het bijzonder op aankomt de „generalisatie gevallen" sub 2 en 3
bedoeld te onderkennen.

Daarmede neemt ook deze schrijver als axioma aan, dat vleesch,
hetgeen tuberkelbacillen bevat of geacht moet worden te bevatten, in
geen geval als goedgekeurd vleesch in den handel kan worden gebracht.
De met eiken hvgienischen grondslag spottende opvattingen van Müller
(München) ie dat het aantal en cle virulentie dezer bacillen gering
zou zijn en 2e dat het bewijs ontbreekt, dat door zulk vleesch wel men-
schen zijn besmet, worden ook door Nieberle als onjuist verworpen.

In Nederland zijn in den laatsten tijd zooveel bijdragen geleverd tot
de pathogeniteit van den bovinen tuberkelbacil voor den mensch, dat
wij bij dit punt niet verder behoeven stil te staan.

De moeilijkheid is, dat wij de generalisatie als zoodanig (d. i. ver-
spreiding der bacillen in de bloedbaan) niet kunnen waarnemen, en dat
ons geen bacteriologische hulpmiddelen ter beschikking staan, om de
aanwezigheid zulker bacillen in het vleesch binnen den voor de keuring
beschikbaren tijd aan te toonen. Wij kunnen ons dus alleen oriënteeren
op, hetzij het karakter der tuberculeuze veranderingen of wel de gevolgen
der generalisatie, d. i. de vorming van acute miliaire tuberkels. Daarbij
moet overwogen worden, dat vóórdat deze laatste zichtbaar zullen zijn,
er ook stadia zijn waarin, hetzij slechts „losliggende" tubercelbacillen
in de weefsels van nier, milt of lever worden gezien ofwel slechts micro-
scopisch waarneembare haardjes kunnen worden opgemerkt. Dr. van
Endt is de eerste geweest, die hierop het volle licht heeft doen vallen.

Het behoeft na deze uiteenzetting geen verbazing te wekken, dat een
samensmelting van de inzichten van Prof. Nieberle en spreker zeer
goed mogelijk bleek en aanleiding was tot het in Mei 1938 verschenen
gemeenschappelijke rapport. Opgemerkt moge worden dat de redactie
der „keuringsvoorschriften" in dit rapport niet dien scherp omschreven

vorm had bereikt, die voor practische toepassing noodig. is. Het kiezen
van dezen vorm moet echter aan de autoriteiten van elk land, waarvoor
de voorschriften gemaakt worden, overgelaten worden.

Bij de behandeling van dit rapport in Zürich (Aug. 1938), kwam ook
dat van den derden rapporteur Dr. Cesari, Parijs ter tafel. Deze achtte
het oogenblik nog niet gekomen de voorschriften over de keuring der
tuberculeuze dieren ter hand te nemen, omdat daarvoor naar zijn
oordeel geen voldoende wetenschappelijke grondslag voorhanden was.
Eenerzijds deelde hij het argument van Müller, dat het bewijs der
infectiositeit voor den mensch van vleesch van tuberculeuze dieren niet
was geleverd, anderzijds vreesde hij, dat in dat van niet aan bijzondere
maatregelen onderworpen dieren toch nog t.b.c. bacillen aanwezig
zouden zijn. Wisseling in de voorschriften, waarbij dieren met uitge-
breide tuberculose, die volgens oude opvattingen worden afgekeurd nu
zouden worden goedgekeurd, zou bij leeken het vertrouwen in de keu-
ring schokken.

Omdat wij niet over voldoende gegevens beschikten, moesten wij de
zaak maar volgens de oude gewoonte voortzetten.

Deze denkbeelden werden aangewakkerd door Müller (Miinchen) ;
hij wenschte voorwaardelijke afkeuring (sterilisatie) van „zware" ge-
vallen en goedkeuring van lichte. Reeds ter zitting en later in geschrifte,
ried hij aan voor die indeeling in zware en lichte gevallen o.a. gebruik
te maken van de denkbeelden, welke door de heeren Nieberle en van
Oijen waren uitgewerkt.

Het is duidelijk, dat in zulk een heterogene vergadering geen beslissing
genomen kon worden. Er werd dus nadrukkelijk vastgesteld, dat geen
eindoordeel bij stemming zou worden uitgesproken.

Maar het is nu de tijd om het verworven inzicht voor Nederland in
scherp omschreven bepalingen om te zetten. Een poging daartoe is in
het onderstaande gedaan.

onvoldoende lijkstijfheid,
(kleverig vleesch, pH-bepaling)
sterke vermagering.
Voorwaardelijk goedgekeurd onder voorwaarde van sterilisatie, indien de

Opmerking I. De skeletspieren worden geacht tubercelbacillen te be-
vatten bij dieren met

gevolge van haematogene verspreiding van tubercelbaeillen zijn ont-
staan (nieren, vleeschlymphklieren, meningen) : of

3. exsudatieve (kazige ) tuberculose in een of meer organen (o.a. long,
uier, uterus, serosae) gekenmerkt door „grauwe" infiltratie en veelvuldig
haemorrhagische plaatsen in het tuberculeus veranderde weefsel en-
waarbij men bovendien aan de bij die organen behoorende lvmphklieren
opmerkt hetzij :

Opmerking II. Bij toepassing van de voorwaardelijke goedkeuring
worden afgekeurd alle tuberculeus veranderde deelen, alle ingewanden
van borst- en buikholte, alle beenderen en de uier.

Opmerking III. Voor het vaststellen van den tuberculeuzen aard der
miliaire haardjes in de gevallen bedoeld in Opm. I sub 1 is een histolo-
gisch onderzoek veelal geboden.

In vele gevallen bedoeld in Opm. I sub 2 of 3 worden niet alleen bij
macroscopisch onderzoek van de sub 1 genoemde organen, maar ook
bij histologisch onderzoek daarvan of van de lever, zeer jonge miliaire
haardjes opgemerkt.

Deze voorschriften behoeven slechts weinig toelichting. Bij de gevallen,
die voor afkeuring in aanmerking komen, zou men kunnen opmerken,
dat hvdraemie, resp. sterke vermagering, reeds zelfstandig als redenen
van afkeuring in het regulatief genoemd worden en dat het dus niet
noodig is ze hier te herhalen. Men moge ze dan als een nuttige herinne-
ring beschouwen. Het wordt betwijfeld of gevallen van algemeene spier-
tuberculose inderdaad voorkomen, zij zijn in elk geval zoo uiterst zeld-
zaam, dat het voor de practijk geen bezwaar ontmoet deze hier niet te
noemen.

Voorwaardelijk wordt dus goedgekeurd (ter sterilisatie) in die geval-
len, waarin het vleesch (de skeletspieren) geacht worden tubercelbaeillen
te bevatten. Bij de nadere omschrijving der gevallen, waarin zulks aan-
wezig wordt geacht, heb ik mij zooveel mogelijk onthouden van theore-
tische overwegingen en daarentegen die gevallen door hunne karakte-
ristieke kcnteekenen zoo nauwkeurig mogelijk aangeduid.

Beschouwen wij eerst de sub 2 genoemde. Hiermede worden bedoeld
de dieren met groote, zware, zeer vochtrijke longen, waar men in het
geheele longweefsel overal de zeer talrijke speldepunt tot speldeknop
groote miliaire haardjes aantreft. Zooals bekend worden zulke dieren
vaak uit nood gedood (ademnood) ofwel vallen zij bij de keuring voor
het slachten door klinische verschijnselen op. Heel zelden vindt men ze
als gewone slachtingen verwerkt.

Onder de sub 3 aangeduide gevallen tellen wij de „niederbruch\'s"
vormen, in den zin van Nieberle. Prof. Schornagel vestigde in zijn

voordrachten over dit onderwerp in het bijzonder de aandacht op de
„grauwe" kleur van het tuberculeus veranderde weefsel, al erkende
hij gaarne, dat bijna altijd het hevige karakter der tuberculeuze ont-
steking ziéh verraadt door sterk met bloed gevulde vaatjes in deze
ontstoken deelen (Blutpunkten volgens Nieberle).

Het lijkt daarom aangewezen beide criteria te noemen. Dit voorschrift
kan nu eenmaal geen handleiding voor de pathologische anatomie der
tuberculeuze organen zijn. Wij moeten er dus mede volstaan met te
memoreeren, dat wij deze gevallen moeten zoeken onder de „exsuda-
tieve" vormen der tuberculeuze ontstekingen, die wij in long, uterus,
uier of aan de serosae opmerken. Doch daarnaast moet het volle licht
vallen op de bijzondere veranderingen, die in de lymphklieren kunnen
worden opgemerkt. In sommige van deze gevallen, wanneer de ver-
ergering der ziekte slechts kort geleden plaats greep, wordt hier macro-
scopisch niets anders gezien dan een zich over de geheele klier uitstrek-
kende vochtige zwelling. Bij nader toekijken vindt men fijne verkaasde
streepjes, waarvan de tuberculeuze natuur bij microscopisch onderzoek
duidelijk blijkt (zeer talrijke t.b.c. bacillen los in het weefsel). Heeft het
proces zich verder ontwikkeld, dan zijn groote stukken dezer gezwollen
klieren aan de verkazing ten prooi gevallen ; zij worden op doorsnede
afgewisseld door strepen weefsel, dat nog in het stadium der vochtige
zwelling is. Zoo ontstaat het beeld, dat men reeds lang als „strahlige ver-
kasung" in de Duitsche literatuur vermeld vindt. Bij microscopisch
onderzoek treft ook hier de groote bacillenrijkdom. De doorsneden van
talrijke met bloed gevulde vaten (ontstekingsverschijnsel) verleenen
andermaal een bijzonder kenmerk aan deze afwijking.

De onderzoekingen van Meyn (Leipzig), die bij tal van zulke gevallen
de tuberkelbacillen uit het vleesch kon kweeken, rechtvaardigen de
maatregel van sterilisatie. Het zal de taak zijn der keuringsdierenartsen,
dergelijke beelden te herkennen en juist te beoordeelen.

Moet worden toegegeven, dat dit in bijzondere gevallen op moeilijk-
heden kan stuiten, dan staat daar tegenover, dat zij een verdere grond-
slag voor hun oordeel kunnen vinden in de aanwezigheid van miliaire
haarden in de nieren en bij microscopisch onderzoek niet alleen hier,
maar ook in milt en lever (zie v. Endt). Het ligt dus voor de hand in
twijfelgevallen dit onderzoek uit te voeren. Er wordt wel eens het be-
zwaar geopperd, dat dit in de practijk, vooral op het land moeilijk is.
Zulke bezwaren vernam men ook, toen de bacteriologische methoden
ten dienste van de keuring werden voorgeschreven. Het lijdt geen twijfel
of juist door toepassing van zulke onderzoekingsmethoden zal de positie
der dierenartsen als de deskundigen, aan wie de keuring in hoofdzaak
moet worden opgedragen, steeds meer erkenning vinden. Ook hier zal
men de werkwijzen moeten toepassen, die het voortgeschreden weten-
schappelijk onderzoek onontbeerlijk acht. Van één en ander is in op-
merking III gewag gemaakt.

rekenen, waar de beelden in 2 en 3 geschetst niet volledig te herkennen
zijn. Daarom is deze omschrijving als van de meest algemeene strekking
vooropgesteld.

Men kan op deze formuleering een tweezijdige kritiek oefenen. Men
kan de vraag stellen of inderdaad alle gevallen, waar bij t.b.c. bacillen
zich in het vleesch bevinden, door de maatregel van sterilisatie worden
getroffen. Het antwoord hierop moet in zooverre bevestigend luiden,
dat bij het experimenteele onderzoek niet gebleken is, dat er typische
andere categorieën van gevallen zijn, waar bij de caviaproef met vleesch -
sap of bij andere methoden tot het opsporen van tuberkelbacillen in het
vleesch positief uitvielen. Totdat dus verdere gegevens bekend worden
is er geen vrijheid andere gevallen hieronder op te nemen.

Men kan ook de stelling opperen, dat er in het bijzonder onder die
gevallen, waarop alleen het sub 1 genoemde van toepassing is, zullen
zijn, waarbij in het vleesch geen tuberkelbacillen worden gevonden.
Zulks is inderdaad juist. Echter ons ontbreken de middelen om hier een
scheiding aan te leggen. Waar wij de gevallen, waarbij wel de t.b.c
bacillen zich in de skeletspieren bevinden, zeer zeker niet mogen vrij
geven, rest ons geen andere mogelijkheid, dan ook de eerst bedoelde
in de maatregel te betrekken. Wij erkennen hier de juistheid der kritiek,
door césari bovengenoemd te berde gebracht. Maar wij vinden daarin
geen vrijheid om de maatregelen in anderen zin te formuleeren.

Ten slotte heeft opmerking II ten doel gelijkvormigheid te brengen
in hetgeen in de voorwaardelijk goedgekeurde gevallen moet worden
afgekeurd ; zij behoeft geen verdere toelichting al zou er aan toegevoegd
kunnen worden, dat waar het „vleesch" wordt gesteriliseerd, het vet
(losse deelen) dezen toestand bereikt door uitsmelten, nadat de tuber-
culeuze deelen (daarop of daarin) zooveel mogelijk verwijderd zijn.

Het zij mij vergund deze uiteenzetting te besluiten met de opmerking,
dat bovenstaande formuleering beschouwd kan worden als de vrucht
van een langdurige studie in samenwerking met tal van collegae zoowel
hier te lande als in het buitenlan.d Het zal ongetwijfeld de uitoefening
der vleeschkeuring ten goede komen, wanneer een regeling, gegrondvest
op deze denkbeelden, binnenkort een plaats zou mogen vinden in het
herziene keuringsregulatief. -¹)

Sedert bovengeplaatste voordracht werd uitgesproken verscheen de Beschik-
king van den Minister van Sociale Zaken van 3 Juli 1939 No. 127, tot wijziging
van het „KeuringsregulatieF\'. Wij konden met groote waardeering vaststellen,
dat daarin volledig rekening werd gehouden met hetgeen door ons in de voor-
drachten, gehouden bij gelegenheid van de „veterinaire week" van 1936 en van
1939 werd aanbevolen.

Bij de keuze van een onderwerp voor de veterinaire week had ik het
vermoeden, dat de biggeninfluenza U zeker zou interesseeren. Het
woord „biggeninfluenza" zal waarschijnlijk niet zoo goed tot U spreken
als „biggenpneumonie", omdat de influenza van varkens en ook die van
de biggen in ons land nog niet bekend zijn ; beide ziekten zijn hier nog
niet met absolute zekerheid geconstateerd. De biggenpneumonie, waar-
mede bijna iedere dierenarts ten plattelande te maken krijgt, is in
Nederland zeer verspreid. Wij kunnen zeggen dat de aandacht aller-
eerst erop gevestigd is door Poels, die uitvoerig de varkensziekten, in
het bijzonder ook de pneumonieën heeft bestudeerd en bacteriologisch
onderzocht. Zonder nu in finesses te treden kunnen we wel zeggen, dat
Poels de grootste beteekenis heeft toegekend aan Streptococcen als directe
oorzaak van de pneumonie. Daarnaast wijst Poels op praedisponeerende
momenten, welke een groote rol spelen en die gezocht moeten worden in
de huisvesting, verpleging en vooral ook de voeding van het dier.

Behalve Poels heeft ook ten Thije bijdragen geleverd tot onze kennis
der biggenpneumonieën; ten Thije vond vooral streptococcen als de
hoofdoorzaak. In 50 % van de gevallen konden streptococcen in reincultuur
uit de pneumonieën worden gekweekt. Bij dit belangrijke werk van ten
Thije zal ik niet langer stilstaan, doch alleen constateercn, dat zoowel
de onderzoekingen van Poels als die van ten Thije en misschien van
enkele anderen, welke minder uitgebreid zijn geweest, hebben geleid
tot de overtuiging dat wij te doen hebben met bacterieele ziekten.

De bestrijding der biggenpneumonieën is gericht in de eerste plaats
tegen de praedisponeerende momenten, in de tweede plaats tegen de
Streptococcus en eventueel andere bacteriën, zooals bijv. de Pasteurella,
daarnaast vooral niet te vergeten Salmonella, verder ook coli. De bestrij-
ding bestaat dan in het toepassen van vaccins of van sera. Op de beteeke-
nis daarvan zal ik niet ingaan.

Zoo is dus het standpunt en onze kennis van de aetiologie van de
biggenpneumonie in Nederland. In 1918 reeds, maar pas definitiefin
¹93°/\'3¹ i^{s ln} Amerika de aandacht gevestigd op het voorkomen van
„varkensinfluenza", een ziekte die clinisch, in haar verloop en patholo-
gisch-anatomisch met de „griep" van den mensch overeenkomst ver-
toont. Dit is onderzocht door Shope en daarbij is gebleken, dat men
ook aetiologisch met een ziekte te doen heeft, die verwant is aan de
influenza van den mensch. Varkensinfluenza wordt veroorzaakt door
een virus, gecombineerd met een ,,Haemophilus\'\\ den influenza bacil
van het varken, die echter in zijn eigenschappen niet veel afwijkt van

den Haemophilus of influenzabaeil van den mensch. Let wel, de influenza
van het varken is uitsluitend in Amerika waargenomen. Het virus alleen
geeft een lichte ziekte, de zgn. „virusfiltraatziekte".

Deze ziekte is uitmuntend onderzocht, zoowel in Amerika als ook met
overgebracht virus in Engeland en heeft een groot onderwerp van studie
uitgemaakt in de laatste jaren met het oog op de influenza van den
mensch. De verwantschap van deze twee ziekten, speciaal van die twee
virussoorten, is een zeer belangrijke kwestie, welke nog steeds in onder-
zoek is en waaromtrent het laatste woord nog niet is gezegd ; vooral
met het oog op de vraag of de varkensinfluenza afkomstig is van de
menscheninfluenza en of ook een mogelijkheid bestaat dat de mensch
zich besmet met varkensinlhtenzavirus.

Smith (Engeland) is tot de conclusie gekomen, dat het virus van de
varkensinfluenza en menscheninfluenza aan elkaar verwant zijn, maar
in antigeenstructuur verschillen. Ook bij den mensch komen verschil-
lende stammen van virus van influenza voor, die in antigeenstructuur
verschillen maar onderling niet zooveel als allen t.o.v. het varkens-
influenzavirus.

De varkensinfluenza is een ziekte van varkens van eiken leeftijd en
heeft een betrekkelijk kleine mortaliteit. In sommige boerderijen is de
mortaliteit wel eens grooter, vooral wanneer er secundaire infecties
bijkomen.

Deze ziekte nu heeft men in Europa nog niet waargenomen. Wel is
er eenige jaren later in 1933 door WaldmaNn en Köbe een ziekte
geconstateerd, zijnde ook een influenzaziekte, nl. bij de jonge biggen.
De ziekte was als „enzoötische biggenpneumonie" bekend. Het komt
hierop neer, dat Waldmann en Köbe tot de conclusie zijn gekomen dat
de streptococcen eigenlijk secundair zijn. De primaire oorzaak is een virus,
een influenzavirus gecombineerd met een bacil, den Haemophilus influenzae
suis.

Wanneer men vroegtijdig materiaal onderzoekt, dus in het begin
van het ziekteproces, vindt men in de longen uitsluitend virus met
Haemophilus.

Bij de laatste onderzoekingen in 1938 hierover is Waldmann met zijn
medewerker Radtke tot de conclusie gekomen, dat alle biggenpneumo-
nieën worden veroorzaakt door dat virus en dat pneumonieën, waarbij
men vindt Pasteurella, Salmonella, Streptococcen, primair zijn veroorzaakt
door het influenzavirus. Dit is het standpunt in Duitschland ; op het
eiland Riems is dit uitvoerig onderzocht. Verschillende onderzoekers in
Europa zijn gaan zoeken naar bedoeld virus, doch de meeste hebben
het niet kunnen vinden. Er worden Haemophilus gevonden, streptococcen
en andere bacteriën, maar dat virus niet.

Wij vinden steun voor het bestaan van het virus in Nederland door
het onderzoek van Terpstra in 1935 die precies hetzelfde heeft gedaan
als Waldmann en Köbe, nl. pneumonische longen genomen van jonge
biggen, gefiltreerd en daarmee andere jonge biggen besmet. Hij heeft

den Haetnophilus aangetoond en heeft ook de filtraatziekte weten op te
wekken. Eerst had hij te oude biggen genomen, maar met biggen van
4 tot 6 weken kreeg Terpstra positieve resultaten. Terpstra echter
vermoedde, dat hij werkte met verzwakt pestvirus en achtte het niet
onmogelijk dat Waldmann en Köbe eveneens met een verzwakt pest-
virus te doen hebben gehad.

Het is te betreuren dat Terpstra dit onderzoek niet heeft voortgezet.
M. i. heeft hij het virus wel in handen gehad. Pestvirus is uitgesloten
door verdere onderzoekingen, vooral door het onderzoek van Waldmann
en Köbe, die het influenzavirus geïsoleerd en gekweekt hebben en waarbij
bleek, dat het in staat was muizen te besmetten. Zulks doet het pestvirus
niet. Bovendien zijn immunisatieproeven genomen, die de zelfstandigheid
van het influenzavirus bewezen.

Gezien dit standpunt en gezien de aanwijzingen, die wij hebben in
ons land, heb ik mij in de laatste jaren ervoor geïnteresseerd, om met
zekerheid aan te toonen of het virus hier al of niet voorkomt.

Kort geleden is een onderzoek gepubliceerd van Deensche zijde, nl.
van H. C. Momberg-Jörgensen, die in Denemarken eveneens biggen-
influenza heeft geconstateerd en eenigszins een afwijkend standpunt
inneemt, nl. dat alleen met het virus, zonder den bacil, de ziekte in extenso
is op te wekken.

Resumeerende kunnen wij wel met groote mate van zekerheid zeggen,
dat biggeninfluenza als zelfstandige ziekte bestaat ; dat dit lijden
niet in alle opzichten en in Nederland nog zoo goed als niet is onder-
zocht.

De biggeninfluenza verschilt van de influenza van het varken. Het
is een ziekte die uitsluitend de biggen aantast. Het is niet met zekerheid
uitgemaakt of het virus van varkensinfluenza in Amerika en dat van
biggeninfluenza van Europa identiek zijn. Dit is door middel van neu-
traliseerende influenzasera te onderzoeken.

In de eerste plaats : geschikt materiaal, dat de practiseerende vee-
artsen kunnen leveren.

Ten tweede : een laboratorium waarbij over biggen van 2, 3 tot 6
weken voor infectieproeven beschikt kan worden.

Daardoor wordt het onderzoek kostbaar. Men heeft niet altijd ge-
schikte proefdieren voorradig als het materiaal wordt ingezonden.
De ziekte komt in alle jaargetijden voor ; de vraag is nu of zij in ons
land clinisch voorkomt. Ik zou zeggen ,,ja". Ik heb verschillende
gevallen bestudeerd in Zeeland en Utrecht en ben tot de conclusie ge-
komen dat een biggenziekte met het beeld van influenza in ons aan-
wezig is.

Als ik U nu kom vragen om mede te werken aan dit onderzoek, moet
U erop letten dat de ziekte bij voorkeur daar voorkomt, waar meerdere
fokzeugen op een bedrijf zijn, waar dus veel dieren geboren worden.
In kleine bedrijven zou het lijden minder bekend zijn.

Dit komt waarschijnlijk omdat door het voordturend fokken de
infectielijn wordt onderhouden, niet wordt afgebroken. Het zijn de
zeer jonge dieren die bij de moeder zijn en die reeds op ongeveer den
vijfden dag beginnen te hoesten. Ook nog in de tweede en vierde week,
maar later meestal niet. De mortaliteit is maximum 25 %. Veel hooger
dus dan bij varkensinfluenza in Amerika.

Daarentegen ben ik overtuigd dat het dikwijls voorkomt, vooral
wanneer de ziekte lang in het bedrijf is, dat er maar heel weinig dieren
dood gaan. Een paar misschien van de honderd, de rest blijft in groei
achter, hetgeen voor het bedrijf echter een groote schade is.

Als wij nu daar op letten, dus op dit: enzoötische hoesten dat gepaard
gaat met een catharale pneumonie, dan hebben wij de patiënten, die
voldoen aan het clinische beeld der biggeninfluenza.

Door het materiaal van de zieke longen, liefst van dieren die twee,
drie weken oud zijn, uit te persen ; het vocht wordt gefiltreerd door
watten en daarna door een kaars (Berkefeld).

Deze kaarsfiltratie blijkt dikwijls het virus tegen te houden en daarom
filtreert Momberg-Jörgensen het materiaal door een collodiumfilter
z.g. Gradocol membranen van een bepaalde poriënwijdte nl. ^ 0,94fx,
het virus passeert daardoor constanter. Men krijgt een bacterieel steriel
fdtraat, waarin het virus aanwezig is. Volgens Momberg-Jörgensen
is het niet noodig den influenzabacil erbij te doen. Wai.dmann en Köbe
zeggen dat de Haemo/jhilus wel noodig is om de infectie te doen aanslaan.
Wanneer men dit materiaal, ook ongefiltreerd longsap, in den neus van
een big van 2—4 weken druppelt, zal het dier na ongeveer 6 dagen
hoesten ; bij sectie is dan een pneumonie te vinden. Het is mogelijk met
dit virus de muis te infecteeren (enkele longen van muizen waarin de
veranderingen duidelijk zijn te zien worden gedemonstreerd ; het
influenzavirus was afkomstig uit Amerika). De muizen worden met hun
neus in de vloeistof gehouden zoodat zij het virus opsnuiven. Noodig
is dat de muizen vooraf met aether worden genarcotiseerd.

Den 4den dag na de infectie krijgt men een zeer duidelijke pneumonie
te zien. Het virus kan maandenlang bewaard worden door bevriezen.
Bij de muizen kan men het virus ook overbrengen zonder den bacil ;
hetzelfde geldt voor fretten.

U merkt wel op, dat ik U niet veel kan laten zien ; dit zal later mis-
schien beter gaan en zal afhangen van Uwe medewerking door het
bezorgen van het geschikte materiaal.

Ik geloof wel, dat wij de ziekte met zekerheid zullen vaststellen even-
goed als in Duitschland en in Denemarken.

De bestrijding van de ziekte wordt door Wai.dmann en Köbe en
anderen betrekkelijk eenvoudig geacht. Daarover hebben wij niet de
minste ervaring. Wij hebben ervaring over entingen van jonge biggen.
De resultaten zijn in het algemeen zeer wisselend, dan eens goed, dan
weer slecht. Wanneer ook werkelijk al die pneumonieën primair door
LXVX 55

een virus veroorzaakt worden, wat nog bewezen moet worden, zulbn
wij met onze vaccinatie niet heel veel bereiken. Wai.dmann beweert,
dat men alleen met hygiënische maatregelen de ziekte met succes km
bestrijden. In 1937 zijn publicaties verschenen die zeer overtuigend
zijn en welke hierop in het kort neerkomen, dat men de zeugen m<et
laten biggen in afzonderlijk gelegen hokken ; een eenvoudige hut van
hout met een uitloop is voldoende. De zeugen komen daar ongeveer
veertien dagen vóór het werpen. De stalletjes met uitloop moeten
geïsoleerd zijn en 1.50 m van elkaar liggen. Wanneer de biggen gespeend
kunnen worden, gaan de zeugen eruit en de biggen blijven er nog onge-
veer 8 weken in ; zij komen dan daarna ook in een anderen stal. Men
moet ervoor zorgen dat zij in een schoonen stal komen waar geen oudere
dieren liggen die virusdragers kunnen zijn. Door deze isolatie onder-
breekt men den geregelden infectiestroom. Verder moet men er voir
zorgen dat vooral jonge beeren en jonge zeugen worden aangekocit
van influenzavrije bedrijven. Beneden het jaar blijven de dieren lit
besmette bedrijven virusdragers, boven het jaar vindt men ze betrekke-
lijk zelden. Zoo noemt Waldmann verschillende groote bedrijven wair
men eerst bij de biggen 40 % verliezen leed en daarna o % tot 1

Wanneer wij dit aannemen, dan blijkt hieruit dat de hygiënische
maatregelen een belangrijke rol spelen en in staat zijn om de biggen-
influenza met succes te bestrijden en zou men geen vaccinatie noodig
hebben. Zooals de bestrijding der biggenpneumonieën op het oogenbl k
geschiedt, ziet men betrekkelijk weinig resultaat. Zeer opmerkelijk is
het standpunt dat de Duitsche onderzoekers innemen, dat men dc:e
ziekte moet bestrijden door voorlichting, hygiëne, stalverbetering, welle
kan geschieden door op eenvoudige manier bestaande stallen om ie
bouwen. Hier ligt een veld braak voor den dierenarts waarvan de be-
werking ongetwijfeld voor ons land van de grootste beteekenis is. Ik ben
er niet van overtuigd, dat wij door de bestrijding van de biggenpneumo-
nieën zooals dat nu gebeurt, het vertrouwen van de varkensfokkers hel-
ben. Langs den anderen weg zal 111. i. meer zijn te bereiken.

Ik verzoek U nogmaals mede te werken om het ons mogelijk te maken
het onderzoek voort te zetten.

Door projectie van lichtbeelden en een film, weergevende den gari*
van het onderzoek voor het aantoonen van het virus, werd het gespro-
kene verduidelijkt.

Wanneer men de omvangrijke literatuur der varkenspest van de laatste
tien jaren overziet, dan blijkt het dat de vermeerdering onzer kennis
niet op het gebied der klinische diagnostiek is gelegen. In dat opzicht
zijn wij nog even ver als vroeger. Wij kennen nog steeds geen methode,
die den practicus in staat stelt op doeltreffende wijze de varkenspest
te onderkennen. Nog steeds hebben wij pas met zekerheid de varkenspest
aangetoond, wanneer wij met gefiltreerd materiaal, dat de smetstof bevat,
een gezond varken de ziekte hebben bezorgd. Waarbij dan nog moet
worden opgemerkt dat alleen het positieve resultaat bewijzend is en een
niet-aanslaan van de ziekte bij een proefdier allerminst zeggen wil dat
er dan geen viruspest in het spel was. Deze methode kan bezwaarlijk
in het groot ten behoeve van de diagnostiek worden toegepast. Toch
eist de praktijk, vooral voor onderkenning van twijfelachtige gevallen
en voor het constateren van de eerste gevallen op een bedrijf, wanneer
men dus nog niet over voldoende epidemiologische gegevens beschikt,
het snel stellen ener diagnose. Deze diagnose moge dan wel niet onfeil-
baar zijn, zij dient toch de waarheid in een zo hoog mogelijk percentage
der gevallen te benaderen. Ik hoef er LJ wel niet op te wijzen hoe zeer
de belangen van den eigenaar gediend kunnen worden met een vroeg-
tijdige onderkenning der varkenspest, om van die van het Veeartsenij-
kundig Staatstoezicht nog maar niet te spreken. Het is juist nadat
sedert in 1937 de varkenspest tot de ingevolge de Veewet bestreden
ziekten behoort, dat ons ter beslissing van de vraag „aangeven of niet
aangeven" vaak een onderzoek gevraagd wordt van een cadaver of
organen, teneinde uit te maken of het dier had geleden aan varkenspest.

Uit het vorenstaande blijkt duidelijk dat hier het pathologisch-
anatomisch onderzoek naar voren komt, omdat bij de huidige stand van
zaken de patholoog-anatoom voor de grote massa der gevallen het snelst
en het dichtst de juiste diagnose benadert.

De inlichtingen, die de clinicus aan den patholoog-anatoom verschaft,
wisselen nog al. U allen kent de zeer hoge temperaturen en de ernstige
algemene ziekteverschijnselen ; lusteloosheid, veel liggen, niet eten,
aanvankelijk obstipatie of stijve faeces, later vaak gevolgd door diarrhee,
de slingerende gang in de achterhand, de bleke huidskleur, soms met
puntbloedingen of een pustuleus exantheem, bij vootkeur aan de onder-
zijde van het lichaam. Ook ziet men wel grote cyanotische huidplekken
aan oren en snuit en verder op het lichaam met een neiging tot een

oppervlakkige, leerachtige necrose. Andere malen ziet men nondc_;zwarte, necrotische plekken ter grootte van een kwartje tot een guJden ;
aan de schouder en aan de ledematen vindt men die bij voorkeur. Zij
komen nogal eens bij pest voor, maar ook bij andere ziekten.

Het is geen zeldzaamheid als de klinische inlichtingen helemaal niet
in de richting van het bestaan van pest wijzen, maar veeleer bij v. op
een ernstige enzoötische pneumonie eventueel de ouderwetse borstziekte,
waarbij dus de verschijnselen van een ernstige pneumonie meit een
algemeen ziek zijn gevonden worden. In dergelijke gevallen leve-rt de
sectie bij verrassing de diagnose pest op. Verschillende practici weten
U ook mee te delen dat varkens met pest, vooral in een verder stadium,
nogal eens de neiging hebben tot het eten van vreemde ingrediënten en
gier gaan drinken. Dat bij pest zowel oudere als jonge dieren aangetast
kunnen worden is maar al te bekend. Ook dat nu eens een groter a.antal
dieren vrijwel gelijktijdig ziek wordt en andere malen niet meer dan
één of twee dieren ziek zijn, maar het ziekteverloop zich over verschei-
dene weken uitstrekt. Heel vaak blijkt de ziekte op een bedrijf te zijn
opgetreden nadat een of meer weken geleden nieuwe dieren zijn aange-
kocht.

Ik stel mij voor in het kort de veranderingen, die men bij de sectie
vinden kan, de revue te laten passeren en dan nog even stil te staan
bij de waarde van de histologische afwijkingen van de hersenen
voor de diagnostiek der viruspest.

De afwijkingen, die men aan de huid vinden kan, noemde ik reeds
bij de klinische anamnese. Daaraan kan nog worden toegevoegd het
voorkomen van huidbloedingen, die in grootte kunnen variéren van
juist zichtbaar tot de grootte van een kwartje en soms nog groter en die
extra duidelijk zichtbaar zijn bij het geslachte varken, dat op de ge-
bruikelijke wijze gebrand en afgeschrapt is. Weliswaar zijn deze huidbloe-
dingen niet specifiek voor pest, maar zij geven vooral in de vleeskeuring
toch vaak een ernstige aanwijzing om verder nauwkeurig te onderzoeken
of pest aanwezig is. Heel zelden vindt men aan het rostrum of op de
tong mooie ronde diphtherische plekken, die, wanneer zij aanwezig zijn.
een goed kenmerk voor pest vormen. Men moet deze vooral niet ver-
warren met onregelmatige necrotiserende ontstekingen, die aan het
rostrum kunnen voorkomen in aansluiting aan het aanbrengen van
krammen en die men in de mond nogal eens ziet bij kleine biggetjes,
waarvan de eigenaar met een nijptang de hoektandjes heeft afgeknepen,
zoals in sommige streken van ons land gebruikelijk is. Terloops kan ik
er hier op wijzen, dat wij in het laatste jaar enige malen gestorven
biggen ter onderzoek toegezonden hebben gekregen, waarbij necroti-
serende processen, die in aansluiting aan dit afknippen van de hoek-
tandjes waren ontstaan, een porte d\'entrée hadden gevormd voor een
dodelijke infectie met coccen.

Opvallend is dat bij gevallen van acute pest de neiging tot vorming
van kleinere en grotere bloedingen op zeer veel plaatsen in het lichaam

een zeer uitgesproken karakter heeft. Hierdoor heeft zich vaak het beeld
ener haemorrhagische septicaemie ontwikkeld. Behalve op de huid
kunnen dergelijke bloedingen voorkomen op alle mogelijke serosae en
in verscheidene slijmvliezen en organen. Zo ziet men puntbloedingen
nogal eens in zeer groten getale in het dundarmslijmvlies en in minder
groten getale in het slijmvlies van de maag, de larynx en de trachea.

In de dikke darm worden de slijmvliesbloedingen als regel uitgebrei-
der, maar daarover straks nog wat meer. Op de serosae vindt men bij
voorkeur puntbloedingen subepicardiaal en onder de serosa van maag
en darmen. Minder vaak ziet met ze onder het endocard, de pleurae
en het pariétale peritoneum. Bij de slijmvliesbloedingen vindt men de
ernstigste in het pyelum, die daar vaak aanleiding gegeven hebben tot
het uittreden van bloed naar de pyelumholte, waarin men grote bloed-
coagula kan vinden. Ik zag\' dit nooit anders dan bij pest, zodat ik het
voor een uitstekend kenmerk houd. Jammer dat het bij pest zo betrekke-
lijk weinig voorkomt. Ook in het blaasslijmvlies kunnen behalve kleine
puntbloedingen soms zeer uitgebreid grote bloedingen voorkomen,
waardoor het blaasslijmvlies aanzienlijk is verdikt en zelfs bloed kan
uittreden naar het blaaslumen. Hierdoor en door het voorkomen yan
pyelumbloedingen kan de urine haemorrhagisch worden gekleurd.

Van de orgaanbloedingen moeten in de eerste plaats genoemd worden
de bloedingen in de nieren, de longen en het myocard. Ook in de
skeletspieren en de meningen en hersenen komen nog al eens bloedingen
voor evenals in de fascies.

Al deze bloedingen zijn op te vatten als uitingen van een haemorrha-
gische septicaemie, waarbij zich dus voegen de degeneraties van de
parenchymateuze organen, terwijl de miltzwelling even apart besproken
moet worden. Men vindt vaak dat de milt niet gezwollen is, maar om
aan te nemen dat de zwelling van de milt steeds wijzen zou op een
secundaire bacteriaemie, zoals in de literatuur wel wordt aangegeven,
is niet waar. Wij vonden meermalen bij gevallen van zuivere viruspest
een gezwollen milt, die cultureel steriel bleek te zijn. In de al dan niet
gezwollen milt komen wel eens omschreven bloedstollingen voor, die
soms in groten getale door de gehele milt: te zien zijn en die men in de
boeken als haemorrhagische infarcten vermeld kan vinden. Dat deze
infarcten in de milt evenwel „absoluut specifiek" zouden zijn voor
viruspest, zoals Geiger vermeldt, is onjuist. Wanneer men er zich
rekenschap van geeft op welke wijzen haemorrhagische infarcten tot
stand kunnen komen, beseft men aanstonds dat de viruspest onmogelijk
een monopolie voor het ontstaan van deze infarcten voor zich kan
opeisen. Wanneer wij in onze jaarverslagen de gevallen van infarct-
vorming in de milt van het varken opzoeken, dan blijken deze helemaal
niet uitsluitend bij viruspest voor te komen.

Ook in de lymphklieren komen bij voorkeur bloedingen voor en dan
gaarne op een zodanige wijze, dat de peripherie der afzonderlijke
kwabjes is doorbloed, waardoor de sneevlakte een gemarmerd aspect

krijgt. De lymphklieren zijn daarbij vaak sterk gezwollen. Necrose in
lymphklieren, die in de literatuur veelvuldig vermeld wordt, ziet men
zeer zelden.

De bevindingen aan het maagdarmkanaal geven vaak ook ernstige
aanwijzingen om aan pest te denken. Het voorkomen van omschreven
ronde necrotiserende ontstekingen aan de tong noemde ik reeds. Ook
verder in de mond kan men deze soms vinden. Op de tonsillen zitten
soms omschreven necrotiserende ontstekingen, die niet zelden een
kratervormige verdieping vertonen.

In de maag vindt men vaak een scherp omschreven haemorrhagisch ■
ontsteking in het fundusgedeelte, waarbij op het doorbloede slijmvlies
een dun fibrinemembraantje kan komen en andere keren de oppervlak!\'
der mucosaplooien een leerachtige necrose gaat vertonen. Enkele malen
ziet men in de maag hoe deze acute ontstekingsverschijnselen kunnen
ontbreken en men niet anders dan enkele omschreven ulcera of boutoin
aantreft.

l)e dunne darm vertoont als regel heel weinig veranderingen, behou-
dens dan de aanwezigheid van puntblocdingen zoals ik al eerder op-
merkte.

Zeer belangrijk zijn de bevindingen aan de dikke darm. In acute
stadia ziet men hier vaak uitgebreide bloedingen, die als haemorrha-
gische enteritis van de dikke darm kunnen worden geeliagnostiseerd
Bij deze bloedingen kunnen zich ook weer kleine fibrinemembraantje)
hebben gevormd op de mucosa.

Krijgt de ontsteking een slepend karakter, dan vindt men in de elikkt
darm vaker ontstekingen, die een grote neiging vertonen met nccrost
van de mucosa gepaard te gaan. Men ziet deze necrose bij voorkeu\'
uitgaan van de follikels. Gaarne zijn deze processen gelocaliseerd in hc
lymphoide weefsel, dat gelegen is op een plek van enige centimeten
lengte, die men onmiddellijk colonwaarts van de ileocoecale opening
vindt.

Ik moet er nog eens voor waarschuwen geen vergissingen te begaat
met de gele proppen, die men normaliter vinden kan in de fossulae vat
het slijmvlies van de ileocoecale klep.

Wanneer de ontsteking in de dikke darm wat langer bestaat, gaan d<
verschijnselen van de acute haemorrhagieën terug en houdt men dt
necroseplekken over, die zich gaan uitbreiden en dieper dan de mucost
kunnen gaan. Bekend zijn U allen de ronde boutons in verschillend«
grootte, die bij vorming van veel fibrine inderdaad ook als knopei
kunnen promineren naar het darmlumen, maar die in andere gevallei
niet boven de omgevende slijmvliesoppervlakte uitkomen en die som;
ook lager dan de omgeving kunnen liggen. In dit laatste geval, waarbi
dus kratervormige zweren zijn ontstaan met veel verval en afstoting, doei
men beter van ulcera en niet van boutons te spreken. Bekend is dat dt
boutons concentrisch gelaagd kunnen zijn en in het midden nog al een;
een apart necrotisch plekje vertonen, waarin men de oorspronkelijke

necrotischc follikel kan herkennen, waarvan de bouton uitging. Behalve
deze boutons ziet men ook nog al eens een vlakkere uitgebreide necrose,
bij voorkeur op de slijmvliesplooien en andere malen als grotere plak-
katen necrotisch weefsel. Soms blijkt het tussenliggende, niet-necrotische
slijmvlies vrijwel normaal te zijn, maar andere keren is het onregelmatig
verdikt en met een korrelige oppervlakte voorzien, waarbij men bij
microscopisch onderzoek een chronische slijmvliesontsteking vindt, zij
het ook dat deze niet met de vorming van necrose gepaard ging. Bij de
acute ontsteking in de dikke darm moet nog opgemerkt worden, dat er
soms bloed in het darmlumen uitgetreden is, waardoor de faeces bloederig
gekleurd zijn. Er moet nog voor worden gewaarschuwd, dat men
rekening er mede moet houden dat de meeste varkens met een hoge
temperatuur, ook wanneer een heel andere ziekte dan pest daarvan
oorzaak is, obstipatie vertonen, waardoor de faeces in de dikke darm
cloor waterverlies een sterkere indikking dan gewoonlijk ondergaan.
Hierdoor ontstaan extra harde faecesmassa\'s, die een irritatie van de
colonwand ter plaatse veroorzaken, waardoor rode plekken ontstaan
om deze faecesmassa\'s heen. Men hoede zich ervoor niet de fout te
maken deze rode plekken klakkeloos als de haemorrhagische enteritis
der viruspest te beschouwen, zelfs niet als op deze rode plekken enig
slijm of misschien zelfs een klein pseudoinembraantje gevonden wordt.

Men moet niet menen bij het zoeken naar veranderingen door pest
in de dikke darm genoeg gedaan te hebben, wanneer men een groter
of kleiner deel van de dikke darm heeft opengeknipt en de faeces wat
ter zijde heeft geschoven, zodat er wat van de mucosa zichtbaar komt.
Men dient de darm goed uit te spoelen en dan de mucosa af te zoeken.
Het gebeurt niet zelden, naar schatting wel één op de vier of de vijf
gevallen, dat de hele oogst van een nauwkeurig afzoeken van het
dikdarmslijmvlies bestaat uit het vinden van twee of drie boutons,
waarop niettemin de diagnose pest wordt gesteld. Hoe gemakkelijk zou
men die bij minder nauwgezet werken over het hoofd hebben kunnen
zien.

Uit het bovenstaande kan men zien dat de bevindingen aan de dikke
darm voor de diagnostiek der viruspest van de allergrootste betekenis
zijn. Het is daarom op zijn plaats hier enkele opmerkingen te maken,
die bij de bestudering der nieuwere literatuur bij mij opgekomen zijn.

Twintig jaar geleden was het nog een strijdvraag of het voorkomen
van necrotischc processen in het dikke darmkanaal toegeschreven moest
wordeu aan de werking van het pestvirus alleen, dan wel dat deze
necrosen aan de secundaire infecties te wijten zouden zijn. Volgens
sommige onderzoekers moest op rekening van de werking van het virus
alleen toegeschreven worden een haemorrhagische ontsteking, hoogstens
een allereerst begin van de vorming van een plastisch exsudaat (Ameri-
kaansche onderzoekers en von Hutyra). Andere onderzoekers meenden
dat een veel meer chronische ontsteking met vorming van boutons en
uitgebreidere necrose van het dikdarmslijmvlies nog aan de werking van

het virus moesten worden toegeschreven (Glasser e.a.). Dit strijdpunt
is thans vervallen. Men is het er algemeen over eens, dat ook de zeer
chronische veranderingen in het dikdarmkanaal met uitgebreide
boutonvorming en verdere necrosen aan de zuivere werking van het
pestvirus moet worden toegeschreven.

Een tweede belangrijke zaak is hoe men de veranderingen in de dikke
darm door viruspest kan differentiëren van andere oorzaken ener
necrotiserende dikdarmontsteking, eventueel van de bijkomende infecties
van viruspest. Vroeger kwamen in bepaalde streken deze infectieuze
necrotiserende dikdarmontstekingen, die met viruspest niets uit te staan
hebben, vaak veelvuldiger voor dan de viruspest zelf. Opmerkelijk is,
dat uit deze tijd dateert een groot aantal pogingen om een differentieel-
diagnostiek uit het patholoog-anatomische beeld der processen uit de
dikke darm op te stellen. Wanneer men deze beschrijvingen uit de
nieuwere literatuur nauwkeurig beschouwt komt men tot de conclusie,
dat verschillende onderzoekers van naam, die ieder voor zich een grote
ervaring bezitten inzake de varkenspest en aanverwante ziekten, elkaar
vaak tegenspreken. Onder deze secundaire infecties bij viruspest kan
men in alle handboeken in de eerste plaats genoemd vinden een salmo-
nella, welke paratyphus in de oudere boeken als de bacillus suipestifer
voorkomt. Deze mening gaat niet op voor de pest, die wij de laatste
jaren zien. Wanneer men uit de organen van een varkenspestcadaver
cultiveert vindt men niet meer in de eerste plaats salmonellae, maar
andere micro-organismen, waaronder coccen de voornaamste plaats
innemen. Verder vindt men pasteurellae, colibacillen en natuurlijk ook
nog wel eens paratyphusbacillen. Men zou nog kunnen aannemen dat
de paratyphusbacillen in de necrotische plekken in het darmkanaal
aanwezig zijn en daar locaal huisden zonder het lichaam in een bacteri-
aemic te overgroeien. Ook in deze locale darmprosessen vinden wij
ze in de laatste jaren zelden en aan het Instituut voor Parasitaire cti
Infectieziekten, waar men in het laatste jaar ook een aantal van de dikke
darmen uit onze varkenscadavers met pestveranderingen onderzocht,
worden de paratyphusbacillen ook slechts bij uitzondering gevonden.

Wij zien dus de oudere, secundaire bacillaire pest bij viruspest veel
verder terugdringen dan vroeger het geval was. Men doet verstandiger
tegenwoordig te spreken van secundaire infecties bij viruspest.

Wanneer men nu in de literatuur de differentieeldiagnostische ken-
merken opzoekt tussen de door pest- en andere infecties veroorzaakte
afwijkingen, zij het ook dat in de literatuur de bac. suipestifer nog altijd
als de voornaamste bijinfectie genoemd wordt, dan komt men op tegen-
strijdige bevindingen. In het algemeen worden de boutons toegeschreven
aan de zuivere viruspest en de meer vlak uitgebreide, grotere necrotische
plakkaten of wel de uitgebreide kruimelige necrose aan paratyphus.
In de nieuwe uitgave van het bekende handboek van von Hutyra-
Marek-Manninger staan op een fraaie afbeelding een darm met
boutons van varkenspest en een darm met uitgebreide necrose door

paratyphus onder elkaar. Dit mogen dan wel prototypen zijn, maar de
ervaring leert dat er ook nog gevallen voorkomen, waarbij de onder-
schriften verwisseld kunnen worden. Ook is het geen zeldzaamheid, dat
men op een afstand van enkele decimeters naast elkaar en door elkaar
aantreft beelden, die voor de zuivere pest zouden pleiten en die voor
paratyphus karakteristiek zouden zijn. Zoo schrijft Manningef. o.m.
dat de vlakke ulcera, omgeven door een dikke slijmvlieswal zouden
pleiten voor een paratvphose, terwijl Nieberle schrijft dat de vlakke
ulcera zonder een dikke slijmvlieswal typisch zijn voor een paratyphose.
Ongetwijfeld hebben beiden gelijk, maar waarschijnlijk alleen voor de
varkens, die zij gezien hebben. Of zich rondom een necrotisch slijmvlies-
deel al dan niet een dikke slijmvlieswal zal ontwikkelen, houdt verband
met de aard van het ontstekingsproces in deze allernaaste omgeving.
Ook bij zuivere viruspest ziet men de ene keer eens een walvorining
in de mucosa en de andere keer ontbreekt die. De wijze waarop het dier
op de ontsteking reageert is daarvoor van niet geringe invloed, evenals
het stadium waarin de ziekte zich bevindt. Geiger, die ook als een
zeer goede varkenspestkenner bekend staat, schrijft dat een haemorrha-
gische ontsteking in de laatste 10 of 20 centimeter van het rectum zeer
karakteristiek zou zijn voor pest. Wij hebben deze nooit gezien op deze
plaats. Wel kunnen wij hier de opmerking maken in de laatste maanden
te hebben aangetroffen gevallen, waarbij ulcereuze colitis niet in het
eerste gedeelte van het colon was gelocaliseerd, maar bij varkens te
vinden was in de tweede helft van het colon. Vaak zag men dan hoe de
ulcera geleidelijk ontstonden uit een folliculaire enteritis, die in de dikke
darm van het varken bij zeer verschillende infecties een vaak voorko-
mende bevinding is. Bij deze moeilijkheid van het diffentiéren van
veranderingen van de zuivere pest van veranderingen met een andere
primaire of secundaire oorzaak, is het een gelukkige omstandigheid, dat
wij in de laatste maanden maar heel zelden de infectieuze necrotiserende
dikkedarmontsteking vinden, die niet door viruspest wordt veroorzaakt.

Vroeger zag men ten onzent veelvuldig een secundaire catarrhale
pneumonie in lobaire uitbreiding als begeleidverschijnsel van viruspest ;
een z.g.n. „slappe hepatisatie". Tegenwoordig ziet men niet zelden een
hevige lobaire fibrineuze pleuropneumonie met een grote neiging tot
necrose, die bijna altijd een droge necrose is. Terwijl de pneumonie
vroeger altijd als gevolg van een secundaire infectie bij pest werd be-
schouwd, neemt men tegenwoordig wel aan, dat deze hevige pneumonie
veroorzaakt wordt door het pestvirus, niet het minst doordat deze
pneumonie in jeugdige gevallen bij cultureel onderzoek wel eens geen
bacteriën blijkt te bevatten. Bij enige ouderdom van de pneumonie
spreekt het vanzelf dat men er allerhande microörganismen in vinden
kan.

Ten slotte moet ik nog melding maken van de bevindingen aan de
hersenen, afgezien van de eerder genoemde bloedingen in de meningen
en hersenen. Jammer genoeg eist dit altijd een microscopisch onderzoek

van een aantal coupes, waardoor deze methode slechts aan een daarvoor
geoutilleerd laboratorium kan worden verricht. Verschillende onder-
zoekers zoals Seifried, Köbe, Röhrer, Salyi en anderen hebben deze
veranderingen in de hersenen onderzocht en beschreven. De resultaten
van deze onderzoekingen komen in grote trekken overeen. Het varkens-
pestvirus wordt beschouwd, evenals het virus van hondenziekte, als een
virus, dat zowel organotroop als neurotroop kan werken. Bij varkenspest
is een encephalitis aanwezig in 75 % a 85 % van de gevallen. Aan dit
hersenonderzoek is bij de diagnostiek volgens onze ervaring een vrij
grote waarde toe te kennen. Wel is waar komt een encephalitis ook voor
bij varkens, die aan iets anders dan viruspest hebben geleden. Maar dat
dit criterium bij de diagnostiek van de viruspest voor ons dus geen
waarde heeft, zooals ik in 1936 in een voordracht op de algemene ver-
gadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde beweerde, is toch
niet juist. Ik moet op mijn destijds gedane bewering weer terugkomen,
wat verklaard wordt door het feit, dat wij in den zomer van 1936 de
eerste grote verspreiding van viruspest meemaakten, nadat dit hersen-
onderzoek bekend was geworden. Nu sindsdien enkele jaren verlopen
zijn en onze ervaring uit een veel groter feitenmateriaal is ontstaan,
zouden wij niet gaarne het onderzoek der hersenen missen. Behalve het
microscopisch onderzoek der hersenen zijn ook verschillende andere
organen histologisch onderzocht, waarbij het lymphklieronderzoek ook
goede resultaten opleverde. Dit was echter niet zoo gemakkelijk te
gebruiken in een routinediagnostiek van een groot materiaal. De
verschillende onderzoekers waren het trouwens nog niet eens over de
resultaten van het lymphklieronderzoek. Zoo hecht Röhrf.r er alleen
maar waarde aan in acute gevallen, omdat de veranderingen terug
zouden gaan, wanneer de pest chronisch wordt. Seifried daarentegen
vermeldt bij chronische gevallen van pest o.a. voortschrijdende necrose
en induratie van de lymphklieren.

Het is hier niet de plaats om verder in te gaan op de beschrijving van
de details van het microscopisch onderzoek der encephalitis. Genoeg
zij het te vermelden dat deze encephalitis bij voorkeur gelocaliseerd is
in de omgeving van de laterale hersenventrikels, in de stam van de
kleine hersenen en in het verlengde merg. De meningitis, waarmede de
encephalitis als regel gepaard gaat, vindt men het duidelijkst aan de
kleine hersenen.

Het komt nu herhaalde malen voor dat ons een cadaver wordt ge-
zonden met de vraag of viruspest aanwezig is, welke vraag ontleend is
aan het feit, dat de dieren ernstig ziek zijn en het klinisch onderzoek,
eventueel de sectie door den practicus verricht, zoo weinig bevredigende
resultaten opleverde. Bekend is dat ten behoeve van het stellen van de
diagnose viruspest vaak het verrichten van meerdere secties een vereiste
is en dat men de verschillende afwijkingen moet combineren. Vooral
wanneer de eerste slachtoffers der infectie op een bedrijf vallen kan het
zijn, dat men nog geen mooie uitgesproken ziektebeelden vindt en dat

deze pas gevonden worden bij dieren, die later sterven en waar het dier
reeds enige tijd met de infectie heeft gekampt. Wanneer men nu in deze
eerste gevallen aanstonds een histologisch hersenonderzoek had verricht,
zou men vaak ervaren hebben de diagnose viruspest veel spoediger te
hebben kunnen stellen met alle voordelen, die aan het vroegtijdig stellen
van een diagnose zijn verbonden. Ook kan het hersenonderzoek voor
ons aanleiding zijn niet alleen een snelle diagnose te stellen, maar ook een
doorslag gevende diagnose in twijfelgevallen. De voorbeelden hiervan heb
ik voor het grijpen en ik wil er U enkele uit de laatste tijd noemen.

Een collega seceerde bij dieren, waarbij hij varkenspest vermoedde op
grond van het algemeen ziek zijn een jong dier en vond niets bijzonders.
Hij zond ons de uitgenomen hersenen toe, die wij de volgende morgen
ontvingen. Door een werkwijze, die ons enkele uren later goede micro-
scopische praeparaten verschaft, waren wij in staat dezelfde middag te
telephoneren dat het dier leed aan een duidelijke encephalitis zoals bij
varkenspest werd gevonden. Ten einde het verloop van de ziekte op dit
bedrijf verder te kunnen nagaan, vroegen wij ook om de volgende
eventuele sterfgevallen ie mogen ontvangen. Hierbij bleek dat een
volgende schram, die wij twee dagen later ontvingen, reeds een acute
haemorrhagische gastritis van het fundusdeel en een soortgelijke colitis
had met twee duidelijk necrotische follikels. Weer twee dagen later
kregen wij het derde gestorven dier van dit bedrijf ter onderzoek en dit
vertoonde een ontsteking in het maagdarmkanaal met dezelfde localisatic
als het vorige dier en ditmaal waren er fraaie pseudomembranen op de
haemorrhagisch ontstoken slijinvlicsdclen zichtbaar. Ook dit tweede
en derde geval vertoonde een mooie encephalitis. Op dit bedrijf was dus,
dank zij het feit dat de practicus met de waarde van het microscopisch
hersenonderzoek op de hoogte was, de viruspest onderkend vier dagen
voordat zij anders gediagnostiseerd zou zijn.

In een ander geval vond een collega met een grote varkenspractijk
onder een koppel varkens dieren met de verschijnselen van een enzoö-
tische pneumonie, maar met een algemeen ziek zijn, dat voor deze ziekte
veel te erg was. Hij zond ons het eerste slachtoffer toe en wij vonden bij
sectie slechts een catarrhale pneumonie van een cardiale kwab en verder
in het cadaver betrekkelijk weinig veranderingen. Deze oogst was dus
zeer onvoldoende om den dood van dit dier en de ernstige ziekte in dit
bedrijf te verklaren. Het was voor ons aanleiding tot het verrichten van
een microscopisch hersenonderzoek, waarbij wij een duidelijke encepha-
litis vonden. Wij waarschuwden de collega dat de mogelijkheid bestond
van een op dit bedrijf aanwezige viruspestinfectie en hij berichtte, dat
later een groot aantal dieren was opgeruimd met de duidelijke sectie-
bevindingen van pest.

Weer een andere practicus zag in zijn praktijk in de .laatste weken
verschillende gevallen van ernstige pneumonieën meteen hevig algemeen
ziek zijn verlopende en welke pneumonieën bij sectieonderzoek meestal
van fibrineus karakter bleken te zijn en neiging tot necrose vertoonden.

Geen enkele therapie tegen pneumonie had gevolg. Toen wij een paar
cadavers kregen bleek er een duidelijke pest aanwezig te zijn, die in één
geval zonder en in een ander geval met zeer ernstige darmverschijnselen
gepaard ging, maar wel was een duidelijke encephalitis aanwezig. Bij
een voortgezet onderzoek van meerdere sterfgevallen op verschillende
bedrijven, bleken ook dergelijke dikdarmveranderingen gevonden te
worden, zoodat het voorkomen van viruspest toen ook door secties in de
praktijk was uit te maken.

Wij zouden U deze gevallen gemakkelijk met een aantal kunnen
vermeerderen, waarbij wij tot de slotsom zijn gekomen, dat wij aan het
microscopisch hersenonderzoek een zeer voornaam hulpmiddel hebben
in het routineonderzock voor het stellen van de diagnose viruspest en
dan speciaal voor de twijfelgevallen en de vroegtijdige sterfgevallen,
waarbij het sectieonderzoek onbevredigend is.

Resumerende kunnen wij dus zeggen dat de afwijkingen in de dikke
darm en in de maag ons veranderingen kunnen laten zien, waarop men
de viruspest met een grote mate van waarschijnlijkheid kan stellen. Zijn
er tevens aanwezig lymphklierbloedingen en misschien ernstige pyelum-
en blaasbloedingen met uittreden van bloed naar het lumen, waarbij
ook de bloedingen in de huid genoemd moeten worden, dan wordt de
diagnose des te waarschijnlijker. Maar vindt men tevens een duidelijke
encephalitis, eventueel meningo-encephalitis, dan hebben wij hiermee
het beeld gecompleteerd, dat ons in een voor de praktijk afdoende wijze
de diagnose viruspest doet stellen.

(In het kort vermeld in de voordracht „Over de immunisatie tegen
varkenspest").

Zoowel het stellen der diagnose, als de bestudeering van een ziekte,
wordt vergemakkelijkt als het ziekte-verwekkende agens pathogeen
blijkt te zijn voor andere diersoorten dan die, waaronder de ziekte pleegt
te heerschen. De mogelijkheid bestaat, dat passage van het virus door
een andere diersoort tot een succesvolle entmethode kan leiden. Blijken
kleine diersoorten gevoelig te zijn dan beteekent dit, dat men op ruime
schaal kan experimenteeren zonder veel stalruimte, personeel en gelden
daarvoor noodig te hebben. Het ligt dus voor de hand, dat men ook bij
varkenspest naar gevoelige proefdieren heeft gezocht. Volgens Geiger (i)
is het aan vele bekende onderzoekers nooit gelukt andere diersoorten
dan het varken te besmetten. Uhlenhuth b.v. kreeg steeds negatieve
resultaten bij muis, rat, cavia, konijn, hond, kat, paard, ezel, schaap,
rund, geit, eend en gans. Ook anderen, Geiger, Graub en Zsghokke,
Zen-Ruffinen, Frohböse, Böhmer, Brockmann, Schubert, Opper-
mann, Lauterbach, Bornemann enz. is het nimmer gelukt. Geiger
zegt: „Empfänglich für das Virus der Schweinepest, und zwar gegen-
über der künstlichen und natürlichen Infektion, haben sich bisher nur
Schweine erwiesen".

Michalka (2) schrijft : „Die Schweinepest hingegen ist eine für das
Schwein spezifische Erkrankung, an der ausschlieszlicli nur Schweine
und sonst keine andere Tierart erkranken können."

Volgens Manninger (3) zijn andere dieren dan varkens niet gevoelig
voor het pestvirus „doch kann sich das Virus in damit angesteckten
Meerschweinchen 7, in Kaninchen 12, in weiszen Ratten 10 und in
Tauben 12 Tage lang ansteckungsfähig erhalten (Tenbroegk)."

Toch vindt men in de literatuur, zij het dan vergeleken met de velen,
die gevoeligheid bij andere diersoorten ontkennen, sporadisch de
meening, dat andere diersoorten wel gevoelig zijn voor het varkenspest-
virus. Geiger noemt in zijn overzicht Jacotot, die door subcutane
injectie het virus overgebracht zou hebben op duiven, paarden, runderen,
schapen, geiten, caviae, konijnen, honden, katten en apen.

Geiger zegt hierover echter „Seine (Jacotot) Behauptungen sind
bisher nicht bewiesen und bestätigt". Jezic (4) vermeldt de beweringen
van Jacotot niet te hebben kunnen bevestigen ; reeds jarenlang heeft
hij overbrengingsproeven verricht, doch steeds met negatief resultaat,
uitgezonderd echter de proeven op schapen ; bij deze dieren werd echter
een zeer bizondere infectie-modus toegepast, de schapen werden besmet
met schapenpokkenvirus waar varkenspest virus aan toegevoegd was,

na io passages was het varkenspestvirus nog aantoonbaar ; alleen
overbrengingsproeven waarin het pestvirus gecombineerd werd met het
schapenpokkenvirus gelukten, de proeven met pestvirus alleen vielen
negatief uit. Mijns inziens bewijst het aantoonbaar zijn van het varkens-
pestvirus in dit geval nog niet, dat het schaap gevoelig is voor het varkens-
pestvirus.

Le Chuiton, Mistral en Dubreuil (5) zeggen, dat ze varkenspest
overgebracht hebben op de cavia en de rat. Hunne publicatie overtuigt
echter niet. Door de caviae intracerebraal en intratesticulair in te spuiten
zouden de caviae iets ziek worden, de koorts zou na eenige passages
toenemen, doch, en dit is het wat aan de juistheid der beweringen van
deze auteurs doet twijfelen, reeds na 1 caviapassage is het virus niet meer
pathogeen voor het varken.

Met virus, ontvangen van Ganslmayer (Joego-Slavie), dat zeer
virulent voor varkens bleek te zijn, werden 7 Dec. 1932 8 muizen elk
met ¹/₂₀ c.c. intracerebraal ingespoten. Deze muizen (observatie tol
21 Dec. 1932) bleven geheel normaal.

Met virus ontvangen van Manninger (Phylaxia Budapest), dat zeer
virulent voor varkens bleek te zijn, werden uit 1 fleschje ingespoten :

De big was na 4 dagen reeds ziek (lichaamstemperatuur 40.8° C.) en
is 11 Januari 1937 aan varkenspest gestorven ; alle andere proefdieren
bleven klinisch gezond. Ze werden 7 December 1936 gedood, de inge-
spoten hersenen en testikels werden steriel verzameld, fijngewreven,
gemengd en gesuspendeerd in physiologische NaCl-oplossing. Hiervar
werd 7 December 1936 20 c.c. subcutaan ingespoten bij een 3 maanden
oud varken No. 640. Dit varken bleef volkomen gezond, de lichaams-
temperatuur kwam niet boven 40.o° C. Den 2gsten December werd
dit varken in contact gebracht met twee aan pest lijdende varkens waarna
het snel ziek werd aan viruspest, ook de sectie verricht op 19 Januari
1937 bevestigde deze diagnose; het bacteriologisch onderzoek was nega-
tief, zoodat bacterieele infecties uit te sluiten waren. De ingespoten
kleine proefdieren zijn dus na de besmetting niet ziek geworden en

15 dagen later was in hunne ingespoten organen geen varkenspestvirus
meer aantoonbaar.

Conclusie : Op grond van kritische literatuurstudie en de hierboven
genoemde proeven moet het varkenspestvirus beschouwd worden als
een virus, waarvan alleen voor het varken de pathogeniteit is vast-
gesteld.

Virulent varkenspestvirus werd intracerebral ingespoten bij muizen,
caviae, duif, kip, rat en fretten en bij caviae intratesticulair. Deze dieren
werden niet ziek. De ingespoten organen van deze dieren, ingespoten
bij een varken, verwekte bij dit dier geen varkenspestziekte noch
immuniteit.

Virulent swinefever virus was injected idtracerebrally to mice, guinea pigs,
one pigeon, one hen, one rat, ferrets and intratesticularly to guinea-pigs. These
aninals remained well. The infected organs of these animals injected to a pig
caused neither the disease nor immunity.

1. Geiger, W. Schweinepest. Handbuch \\ler Viruskrankheiten. Band I. 546,
(\'939)-

2. Michalka. Der heutige Stand der Diagnostik und Immunothérapie der Schwei-
nepest. Ergebnisse der Hyg. Bakt. Immun. Forsch, u. Experim. Therapie. 19,
\'27. (\'937)-

3. Manninger, R. Spezielle Pathologie und Therapie der Haustiere. Band I.
(\'938).

4. Jezic, J. La peste porcine est elle transmissible aux moutons? Recueil de méde-
cine vétérinaire. 114, 714, (1938).

5. Lf. Chuiton, F., Mistral, C. et Dubreuil, J. Transmission de la peste porcine
au cobaye avec passage en série. Perte de virulence rapide pour le porc des
le premier passage du virus au cobaye.

Varkenspest komt hier te lande in dusdanigen omvang nu en dan
voor, dat ook voor ons het vraagstuk der immunisatie van het grootste
belang is. Sinds de ontdekking van het varkenspestvirus door de
Schweinitz-Dorset en Dorset-Boi.ton-Bryde in 1903 en 1904, welke
bevinding in 1906 bevestigd werd door Poels, heeft men getracht de
varkenspest met entingen te bestrijden. Ook op dit gebied heeft Dorset
(gestorven 14 Juli 1935) met succes gewerkt. Niet alleen de literatuur
over het geheele varkenspestprobleem, doch ook die over het onderdeel,
dat de immuniteit betreft, is zoo omvangrijk, dat het te ver zou voeren
daarvan hier een uitvoerige bespreking te geven. De vele entmethoden
mogen in het kort even genoemd worden. Er zijn entstoffen bereid
geworden van virushoudend bloed door dit te verhitten ; de onderzoekers
verrichten deze verhitting dikwijls verschillend ; anderen passen een
chemische bewerking van het bloed toe, gebruikt zijn o.a. phenol,
sublimaat, chloroform, H_aO_a, antiformine, ureum, brilliantgroen en
kristalviolet. Ook kent men bereidingsmethodes, waarbij bloed gedroogd
en tevens chemisch bewerkt wordt. Voorts heeft men getracht bloed te
krijgen, dat verzwakt virus zou bevatten door het virus in te spuiten
bij van nature immune dieren als paarden, ezels en konijnen of bij
immune varkens ; ook poogde men het virus te verzwakken door toe-
voeging van varkenspestserum. Entstoffen van organen heeft men gemaakt
door toevoeging van glycerine, formaline, phenol, chloroform, toluol,
eucalyptusolie en saponine. Tenslotte kent men bij de pestbestrijding
de passieve immunisatie door pestserum in te spuiten en de actieve
immunisatie door middel van de simultaanmethode.

Vele der genoemde entmethodes zijn onbetrouwbaar gebleken. Uit
de literatuur werd de indruk verkregen, dat de simultaanmethode, de
formolvaccinenting en die met kristalviolet vaccin van meer of minder
belang konden zijn, zoodat wij ons bij onze proeven tol deze drie
methodes beperkt hebben.

De bedoeling van onze proeven was o.a. de genoemde entingen
onderling te vergelijken, iets wat tot nu toe te weinig is gedaan. Van de
verschillende formolvaccins werd niet het volgens Michalka bereide
vaccin gekozen, doch het volgens Lourens en df. Gier gemaakte, omda
dit vaccin in ons land reeds op groote schaal werd toegepast. Op he
verschil tusschen deze twee formolvaccins werd door een onzer reeds
eerder gewezen. (1)

Een simultaanentingsproef werd verricht met serum en virus ons ter
beschikking gesteld door Prof. Dr. H. Ganslmayer te Zagreb (Joego-
slavië). Ganslmayer publiceerde zijne resultaten met de simultaanenting
in 1933 (2) ; volgens hem is de immuniteit uitstekend, terwijl men bij
juiste toepassing geen entpest noch virusuitscheiders krijgt.

Reeds in 1932 konden wij ons van de goede immuniteit der simultaan-
methode overtuigen. 10 November 1932 werden 9 biggen van 1 zeug,
10 weken oud, gekocht van een bedrijf, dat vrij van varkenspest was ;
voor alle zekerheid werden zij ruim een maand in observatie gehouden.
De nummers 472, 476 en 469 werden simultaan geënt, deze dieren
werden 15 Dec. achter het eene oor subcutaan ingespoten met 2 cc
virus, achter het andere oor met serum (ruim 1 c.c. per kg lichaams-
gewicht).

Deze enting werd verricht in een stal, waarin bovendien nog de
nummers 468, 473 en 475 als contróle-dieren aanwezig waren.

In een anderen stal werden 3 varkens (471, 470 en 474) met virus
besmet, No. 471 werd 15 December subcutaan achter een oor met 2 cc
virus ingespoten, No. 470 op 20 December met 2 cc en No. 474 op
20 December met 5J cc. No. 471 was 19 December reeds traag, den
22sten December werd dit dier in zeer zieken toestand met No. 470
en No. 474 overgebracht voor besmetting naar den stal der geënte
dieren en de controles.

Het bleek, dat de 3 met virus besmette varkens allen ernstig ziek
werden aan pest, de temperatuurcurves toonen aan, dat de incubatietijd
van het gebruikte virus kort was.

De incubatietijd van het bij de simultaanenting te gebruiken virus
is van het grootste belang, hoe korter deze is des te beter, immers de
passieve immuniteit, in het dier gebracht met het serum, is het hoogst
kort na de inspuiting ; bij korten incubatietijd van het virus is dus deze
passieve immuniteit een belangrijke steun voor het lichaam om het virus
te overwinnen ; zou de incubatietijd lang zijn dan is het mogelijk,
dat de immuunstoffen van het serum reeds geheel of grootendeels ver-
dwenen zijn en is het lichaam misschien niet in staat om aanslaan der
virusinfectie te voorkomen.

De geënte dieren en de controles waren tot en met 22 December
klinisch geheel normaal gebleven, vergelijkt tnen de temperatuur-curves,
dan krijgt men den indruk, dat de geënte dieren misschien iets entreactie
hebben gehad. Na het contact met de zieke dieren (22 Dec.) werden
de ongeënte controles spoedig ziek, doch de simultaan geënte dieren
bleven volkomen gezond. De simultaan enting had hier dus een uit-
stekende immuniteit opgewekt, die na 1 week reeds groot genoeg was
om een zeer zware contactinfectie te kunnen weerstaan.

Het tijdstip van ziek worden der controles wijst er op, dat deze dieren
waarschijnlijk niet geïnfecteerd zijn door eventueele virusuitscheiding
der simultaan geënte dieren, doch door besmetting der zieke met virus
LX VI 56

ingespoten varkens. I11 Joego-Slavië werden volgens Ganslmayer
(1933) de varkens bij voorkeur geënt als biggen van 4 weken na het
spenen, of als loopvarkens tot 40 a 50 kg, ze krijgen 2 cc virus en 2 cc
serum per kg lichaamsgewicht.

Van groot belang is echter dat men gezonde varkens ent en dat de
varkens na de enting geen verzwakkende invloeden ondergaan. Zelf
hebben wij kunnen waarnemen, dat bij simultaan geënte dieren, die men
kort daarna een wormkuur (oleum chenopodii en ol. ricini) liet onder-
gaan, entpest onstond.

Teneinde de kansen op entpest te verminderen kan men de virusdosis
verminderen tot 1 cc, de ontstane immuniteit blijft, zooals uit de
andere proeven zal blijken, voldoende.

Teneinde een inzicht te krijgen over de immunisatorische waarde van
het in ons land bij duizenden varkens ingespoten formolvaccin der
Rijksseruminrichting, werden 12 November 1936 8 biggen, van 1 zeug
afkomstig, aangekocht op een boerderij, waar de laatste jaren geen
pest geweest was. Deze dieren waren allen vrijwel even zwaar en vol-
komen gezond. De varkens 631, 632, 633, 634 en 635 werden 25 Novem-
ber lege artis ingespoten met 15 cc formolvaccin en 5 December met
25 cc.

De geënte dieren werden met de ongeënte varkens 636, 637 en 638
in één stal ondergebracht. De dieren waren na de enting klinisch gezond
gebleven. 14 Januari 1937 werd een aan pest lijdend varken (No. 640)
voor contactinfectie in dezen stal geplaatst, hetwelk daarin tot 19 Januari
verbleef. Het gevolg hiervan was, gelijk uit de curves en de waargenomen

klinische symptomen bleek, dat geen onderscheid te bespeuren was tus-
schen de geënte en ongeënte dieren. Ook de sectiebeelden waren gelijk.
De secties toonden aan, dat alle dieren aan acute pest hadden geleden,
de organen waren bij alle 8 proefvarkens bacteriologisch steriel.

Uit deze proef werd dus de indruk verkregen dat het gebruikte
formolvaccin geen immunisatorische waarde t.o.v. een 5 dagen lange
contactinfectie bezit. Deze indruk werd door de volgende proeven
versterkt.

Teneinde op juiste wijze de simultaanmethode met de enting met
formolvaccin te kunnen vergelijken werd de volgende proef verricht.
8 biggen werden 24 November 1938 aangekocht op een pestvrij bedrijf.
Na een observatietijd van bijna 1 maand werden er 4 simultaan geënt
met serum en virus (Prophylaxia) ons ter beschikking gesteld door
Prof. Dr. R. Manninger (Budapest), deze enting werd verricht 22 De-
cember 1938 :

varken No. 42, 26 kg. 1 cc virus, 30 cc serum
,, „ 43. 24 ,, i cc „ 28 cc „

Zoowel de virusinjecties als de seruminjecties werden lege artis ver-
richt subcutaan aan de binnenvlakte van de dij. Klinische entreacties
werden niet waargenomen.

De andere 4 biggen werden, eveneens op 22 December, in een anderen
stal, geënt met formolvaccin der Rijksseruminrichting :

Het vaccin werd subcutaan achter het rechter oor ingespoten, ent-
reacties werden niet gezien. De 2de formolvaccininspuiting werd 3 Ja-
nuari 1939 verricht achter het linker oor subcutaan met daarvoor versch
ontvangen vaccin.

10 Januari werden beide groepen samen gevoegd in een stal. 13 Januari
werd een big van ongeveer hetzelfde gewicht, No. 46, lege artis subcutaan
achter het oor ingespoten met 2 cc virus. Hierna werd opdracht ge-
geven van alle 9 dieren de temperatuur dagelijks 2 maal op te nemen.
Varken No. 46 had 16 en 17 Januari reeds hooge temperatuur, waarna
dit dier niet meer gecontroleerd werd. Reeds 20 Januari waren er van
de geënte varkens twee met hooge temperatuur, wat dus bewees dat
varken No. 46 smetstof verspreid had. Om een zeer zware besmetting te
voorkomen werd No. 46 20 Januari uit den stal verwijderd en gedood,

het bloed van dit dier werd gebruikt voor het cristalviolet-vaccin in de
volgende proef. Varken No. 46 is dus 7 dagen bij de geënte dieren ge-
weest, waarvan de laatste 4 dagen als ziek dier.

De 4 met formolvaccin geënte dieren kregen allen zeer hoogc tempe-
ratuur, werden klinisch zwaar ziek en zijn allen gestorven ; de simultaan
geënte bleven klinisch geheel normaal. Uit de temperatuurcurves blijkt
duidelijk het groote verschil tusschen de twee groepen.

In deze proef blijkt dus, dat alleen de simultaanenting waarneembare
immuniteit heeft doen ontstaan.

De 4 simultaan geënte dieren werden 26 Januari 1939 met 1 %
natronloog gewasschen en samen met een ongebruikt varken No. 47
in een schoonen stal geplaatst teneinde na te gaan of de 4 geënte dieren
nog besmettingsgevaar opleverden. Varken No. 47 bleef klinisch geheel
normaal ; in de hierop volgende proef gebruikten wij dit dier om geënte
varkens aan besmetting bloot te stellen ; het werd hiervoor ingespoten
met i cc virus, uit het snel en zwaar ziek worden bleek, dat dit varken
niet immuun was, wat dus het niet verspreiden van smetstof door de
4 simultaan geënten nader bevestigt.

In een vierde proef werden de simultaan- en de formolvaccin-
methode nogmaals vergeleken met tevens de kristalvioletvaccinenting.

Het in proef III genoemde varken No. 46, dat 13 Januari geïnfecteerd
was door subcutane virusinjectie werd 20 Januari gedood voor de be-
reiding van het kristalvioletvaccin volgens Bryde en Cole (3).

Het varken No. 46 werd dus gedood op den 7den dag na de besmet-
ting, Bryde en Cole geven op den 7den of 8sten dag het bloed te
verzamelen.

Het bloed van No. 46 werd gedefibrineerd, waarna 5 % waterige
kristalvioletoplossing (1 % sterk) werd toegevoegd en tevens o. 1 % phenol.

Gebruikt werd hetzelfde kristalviolet als dat van Bryde en Cole nl.
„crystalviolet, Extra Pure, Du Pont."

Daarna werd het vaccin volgens voorschrift 14 dagen bij 37⁰ C.
geplaatst, waarna het op bacterievrij zijn gecontroleerd werd door
middel van onderzoek met den donkcrveldmicroscoop en door serum-
bouillon en leverbouillon te enten. Microörganismen konden niet aange-
toond worden. Voorzichtigheidshalve werd eerst 1 varken (No 48)
op 4 Februari 1939 met 10 c c kristalvioletvaccin subcutaan aan de dij
ingespoten, er ontstond geen entpest, de temperatuur bleef normaal.

Deze 4 varkens werden in een stal geplaatst. Met formolvaccin R.S.I
(Entstof tegen de viruspest 18.2.\'39) werden 21 Februari geënt in een
aparten stal :

No. 58, 20 kg. 20 cc. subcutaan aan de dij.
» 59\' 4° ^kg- ^{20 cc}- » » )> » •

Met serum en virus van Phylaxia, Budapest, werden 22 Februari
in een aparten stal simultaan ingespoten :

i i Maart werden de 4 met kristalviolet. geënten, de 2 formolvaccin -
dieren en de 2 simultaan geënten in één stal geplaatst. Voor besmetting
werd gebruikt varken No. 47. Dit dier werd 13 Maart met 1 cc virus
ingespoten en bij de 8 geënte varkens geplaatst ; op [6 Maart bereikte-
de temperatuur 40.o° C., op 17 Maart 41.7⁰ C., op 21 Maart werd dit
dier gedood.

De resultaten der entingen na 8 dagen contact met No. 47, dat sinds
den 4en dag koorts had, waren, dat de twee simultaan geënte dieren
normaal bleven, van de twee met formolvaccin geënte dieren is No. 59
27 Maart gestorven, (hoogste T 41.5⁰ G.), No. 58 werd 4 April wegens
zeer slechten toestand gedood (hoogste T 41.7° C.).

Van de 4 met kristalvioletvaccin geënte varkens is No. 54 ernstig ziek
geweest, dit dier at 21 Maart niet, was traag en bleef 22 Maart veel
liggen, den 2gsten Maart (temperatuur beneden 40 (!.) werd de eetlust
beter en is het dier hersteld, de andere drie (No. 55, 56 en 57) hebben
misschien enkele dagen iets te weinig gegeten, doch van duidelijk ziek
zijn aan pest was geen sprake.

De klinische waarnemingen stemmen overeen met de temperatuur-
curvcs. (Zie de curves op blz. 969).

Het allereerste met kristalviolet ingespoten varken No. 48 dat apart
gebleven was, werd 13 Maart evenals No. 47 ingespoten met 1 c.c virus,
dit dier is ziek geworden aan pest, doch is evenals de andere 4 met
kristalviolet geënte dieren volledig hersteld.

Vergelijkt men de curves van No. 47 en 48 dan krijgt men den indruk
(incubatietijd duidelijk verlengd en de temperatuur minder hoog), dat
No. 48 een zekere mate van immuniteit bezat, ook klinisch was No. 48
duidelijk minder ziek clan No. 47. (Zie de curves op blz. 970).

Op grond van onze vergelijkende proeven meenen wij de toepassing
der simultaanmethode te moeten aanbevelen ; de resultaten van de
kristalviolctvaceinmethode zijn van dien aard, dat het onderzoek naar
verbetering der bereidingsmethode dient voortgezet te worden. Het
formolvaecin R.S.I. gaf in deze laboratoriumproeven geen waarneem-
bare immuniteit.

Onze resultaten en opvattingen vindt men grootendeels bevestigd in
de nieuwste literatuur over varkenspest.

Michat.ka, deelt in een zijner uitvoerige publicaties (4) het volgende
over de simultaanmethode mede. Het was Dorset, die het eerst de
simultaanmethode, dus het gelijktijdig inspuiten van varkenspestserum
en virus, toepaste. Gebleken is, dat de incubatietijd van het virus kort
moet zijn n.1. 234 dagen ; de ingespoten proefbig moet binnen 21 dagen
sterven. Köves stelt als eisch, dat 0.0001 cc virus nog doodelijk moet
zijn voor een varken van 30 kg. Men gebruike dus alleen dan het virus
voor entdoeleinden, als het aan deze eigenschappen, korte incubatietijd
en groote virulentie, voldoet. De entmode, waarbij men werkt met virus
van het bedrijf waar pest heerscht, is dan ook onzeker en onveilig en
dus te verwerpen. De simultaanmethode virus en 1 cc serum per kg
lichaamsgewicht is goed, doch voor toepassing in de praktijk is het
veiliger eerst alleen serum in te spuiten en daarna virus en serum simul-
taan ; deze laatste methode is zeer betrouwbaar, doch te duur, vandaar
dat thans op groote schaal simultaan geënt wordt niet virus en ver-
hoogde serumdosis (meer dan 1 cc per kg).

Deze methode is zeer goed, de entverliezen zijn gering en slechts zeer
zelden ontstaan virusuitscheiders. De serumoverdoseering schaadt de
immuniteit niet. Bovendien kan men door de serumoverdoseering ook
reeds koortsende dieren enten, zoodat de simultaanenting met serum-
overdoseering niet alleen in gezonde, doch ook in besmette omgeving
toegepast wordt.

Michalka vermeldt dat op 38 bedrijven ii.211 dieren geënt werden,
hiervan stierven 42 (0.3 %) aan cntpest ; deze 42 dieren waren vrijwel
allen verzwakte varkens o.a. door catarrhale pneumonie, worminfecties,
avitaminose etc. Bij gezonde dieren is de enting practisch 100 % veilig,
entreactie merkt men niet, ook bij het mesten bemerkt men geen
storingen. Door zoogenaamde ringentingen wordt in een buurtschap
de varkenspest direct bedwongen ; in een gemeente waren 27 besmette
bedrijven, nu werd dit geheele gebied, in totaal 89 bedrijven (487
varkens) geënt ; in een andere gemeente waren 15 besmette bedrijven,
op 92 bedrijven werd geënt (899 varkens) ; de entverliezen waren 0.7
en 0.5 %. Op 181 bedrijven, waar de ziekte acuut optrad, werden 10.635
varkens geënt, er stierven 1566 (14.7 %) ; gered werd 85.3 %. De succes-
kansen loopen evenwijdig aan den graad der zickteverspreiding ; waar
b.v. 10 % ziek is, is het resultaat beter dan waar reeds 60 % ziek is, maar
Michalka zegt zelfs ,,in scheinbar hoffnungslosen Fallen lieszen sich
oft noch überraschend gute Erfolgen erziehen". Volgens hem kunnen
koortsende dieren, mits de eetlust nog goed is, met de simultaanmethode
bijna zeker nog gered worden (nagenoeg 100 %), van dieren die reeds
i a 2 dagen verminderden eetlust hebben 50 %. De prognose der ent-
resultaten wordt gemaakt op grond van den eetlust, niet van de lichaams-
temperatuur. „Die Simultanimpfung birgt wie jede aktive Immunisie-
rungsmethode, die Gefahr der Ausbildung von Virustragern in sich"

zegt Michalka ; dit zou zich echter zelden voordoen, bovendien zou
het uitgescheiden virus verzwakt zijn, men ziet n.1. de door virusuit-
scheiders besmette contrólevarkens niet ziek worden, doch zij blijven in
groei achter en zij blijken later immuun te zijn. In acuut besmette
milieus wordt alles simultaan geënt, dus ook drachtige en zoogende
zeugen. Van de drachtige zeugen aborteert 8 % ; de bigjes worden
geënt met 20 cc serum en 1 cc virus.

Meestal duurt de immuniteit levenslang, soms komt toch opnieuw
pest voor, volgens Dorset in 1.29 % der gevallen n.1. als een zeer zware
tweede besmetting plaats vindt.

Michalka bespreekt ook de andere entmethoden o.a. het formolvaccin
der Japanners en het formolvaccin van hemzelf, wat hij als goed beoor-
deelt ; de beste methode is volgens hem toch de simultaanmethode, hij
zegt (1937) : ,,In Ländern, in denen die Schweinepest in gröszerein
Umfange zu herrschen pflegt, und eine allgemeine Keulung aus diesem
Grunde nicht möglich ist, ist die Simultanimpfung im Verein mit
veterinärpolizeilichen Masznahmen die beste und sicherste Bekämp-
fungsmethode." Ook in een persoonlijk onderhoud, dat een onzer (J.)
onlangs (1939) met Michalka had, bleek, dat hij de simultaanenting
als de beste entmethode beschouwde.

Volgens MaNNiNger (5) zijn de resultaten der simultaanmethode
„sehr gleichmässig und günstig", door ongunstige omstandigheden kan
de simultaanenting soms entpest en virusuitscheiders doen ontstaan,
zoodat hij de enting uitsluitend toegepast wenscht te zien in besmette
en bedreigde gebieden. Ook Manninger legt er den nadruk op, dat
men virulent virus dient te gebruiken ; „Vorbedingung eines zufrieden-
stellenden Erfolges ist die Anwendung von hochvirulentem Schweine-
pestvirus".

Van het formolvaccin van Michalka zegt Manninger :,,Der Impf-
stoff soll sich in Fällen, wo nur massige Ansteckungen zu gewärtigen sind,
so bei der Impfung von Saugferkeln in chronisch verseuchten Beständen,
sowie von Mastschweinen, gut bewährt haben, gewährleistet aber keinen
derart aus geprägten Impfschutz wie die Simultanimpfung. Ähnlich
lauten auch die Erfahrungen in der Tschechoslowakei. Dagegen hat
Hupbauer die Formalinvakzineimpfung abfällig beurteilt und auch
die Laboratoriumversuche von HoffmaNN und Manninger und
Csontos in Ungarn und von Boynton in Nordamerika hatten kein
befriedigendes Ergebnis.

Auch Sarnowiec hat mit einer ähnlich zubereiteten Vakzine nur
einen relativen Impfschutz, nämlich die Verlängerung der Inkubations-
dauer festgestellt. Desgleichen blieben die Versuche von Zochowsky,
Walker und Benner zur Herstellung einer verlässlichen Formolvakzine
bisher erfolglos".

Manninger schreef ons: „Mit Formalinimpfstoff habe ich in meinem
Institut vor mehreren Jahren Versuche angestellt. Die Ergebnisse waren
nicht zufriedenstellend. Meine Erfahrungen lassen sich ungefähr dahin

zusammenfassen, dass Virus, das mit Formalin solange behandelt worden
ist, dass es seine krankmachende Wirkung verloren hat, auch seine
immunisierende Wirkung eingebusst hat."

Andere entmethodes worden zeer in het kort door Manninger opge-
somd, van het kristalvioletvaccin van Bryde en Cole zegt hij, dat men
nog niet over voldoende gegevens beschikt om de practische waarde van
deze methode te kunnen beoordeelen.

Geiger (6) geeft een zeer uitvoerig overzicht van vrijwel alle tot nu
toe bekende entmethodes. Het oordeel over de verschillende formol-
vaccins o.a. dat van Michalka luidt op grond van door hem genomen
proeven ongunstig. Het formolvaccin van Lourens en de Gier werd
ook onderzocht, waaruit bleek eene „absolute immunisatorische Wert-
losigkeit der holländischen Vakzine gegenüber der künstlichen Infek-
tion". De simultaanenting wordt uitvoerig besproken. „Die Simultan-
impfung ist in solchen Ländern, in denen die Schweinepest stärker
verbreitet ist und eine Tilgung durch Abschlachtung der Bestände nicht
möglich ist, im Verein mit veterinärpolizeilichen Massnahmen zur
Zeil die beste Bekämpfungsmethode." Over het kristalvioletvaccin heeft
Geiger eveneens zelf proeven verricht (7), de resultaten waren deels
slecht en deels gunstig, het laatste is voor hem een reden dat „mit Aus-
sicht auf Erfolg weiter gearbeitet werden kann." Hij erkent zelf, dat het
slechte deel van zijn resultaten vermoedelijk ontstaan is door reeds op
den 4.den en Jjden dag na de infectie het bloed voor de vaccinbereiding
te gebruiken, alhoewel Dorset aanraadt het bloed den 7den, 8sten of
gden dag te nemen ; bovendien was een vaccinpartij bacteriologisch niet
steriel, hiermede ontstonden de meeste gevallen van entpest. Ook wij
hebben kunnen vaststellen, dat te vroeg genomen varkenspestbloed, dat
bij bereiding tot kristalvioletvaccin door bacteriën verontreinigd wordt,
zeer gevaarlijk is, daar het entpest, in ons geval na verlengden incubatie-
tijd, doet ontstaan.

Graüb (8) kreeg met het formolvaccin van Lourf.ns en de Gier geen
gunstige resultaten „so dass die Anwendung in der Praxis nicht zu
empfehlen ist."

Hij maakte een kristalvioletvaccin volgens Bryde en Cole en ge-
bruikte ook hierbij het kristalviolet van Du Pont ; de resultaten hier-
mede waren gunstiger, eveneens als in onze proef bleek weliswaar geen
volledige, doch een zeer duidelijk waarneembare immuniteit aanwezig
te zijn.

Samenvattend meenen wij op grond van onze proeven en de gegevens
uit de literatuur de simultaanmethode te moeten aanraden, in combinatie
met veterinaire politiemaatregelen. Indien strenge veterinaire politie-
maatregelen, het vernietigen van zieke en verdachte dieren wegens reeds
te groote verbreidheid der ziekte om economische redenen onuitvoerbaar
is en het aantal gevallen eveneens reeds te groot is om een enzoötie te
kunnen voorkomen met serum alleen, passe men de simultaanmethode
toe in de besmette en bedreigde gebieden. Men zorge hierbij, dat geen

te zware virusdosis en een overdoseering van serum gegeven wordt ;
entpest voorkome men door de daarvoor van belang zijnde praedispo-
neerende momenten zooveel mogelijk op te heffen. Het bevreemdt ons,
dat gedurende de epizoötie 1936—\'37 in ons land de simultaanmethode
niet is toegepast.

De simultaanmethode heeft het bezwaar dat serum gebruikt moet
worden, wat geen goedkoop product is ; een kristalvioletenting, evengoed
als de simultaanmethode, zou dus van groot belang zijn ; dit vaccin
verkeert thans echter nog in een dergelijk ontwikkelingsstadium, dat het
gebruik ervan nog niet aan te bevelen is. In Amerika werden reeds vele
varkens met goed gevolg geënt, echter werden ook teleurstellende resul-
taten verkregen, de oorzaken hiervan moeten nog bestudeerd worden.

Het gebruik van formolvaccin R.S.I. meenen wij niet te mogen aan-
raden, immers de laboratoriumproeven hiermede verricht verliepen
ongunstig en overtuigende praktijkproeven in ons land ontbreken.

Natuurlijk is het niet uitgesloten te achten, dat nog andere entmetho-
des gevonden zullen worden of dat reeds bestaande methodes te ver-
beteren zijn, het eucalyptolvaccin van Boynton is in dit opzicht de
aandacht waard.

Een vergelijkend onderzoek werd ingesteld over de immuniteit, bij
varkens ontstaan, 11a enting volgens de simultaanmethode, enting met
formolvaccin der Rijksseruminrichting en enting met door de schrijvers
bereid kristalvioletvaecin volgens Bryde en Cole. In 4 proeven, waarbij
37 varkens gebruikt werden, bleek, dat na blootstelling aan contact-
infectie van de 9 simultaan geënte dieren 100 % immuun was, van de

11 met formolvaccin geënte dieren o %, de 5 met kristalviolet geënte
dieren werden van zeer gering tot vrij ernstig ziek, doch herstelden, de

12 controles kregen alle pest. Het gebruik van de simultaanmethode
wordt in bedreigde gebieden aangeraden. Voortzetting van onderzoek
der kristalvioletmethode wordt aanbevolen. Het gebruik van formol-
vaccin wordt afgeraden.

In einer vergleichenden Untersuchung über die Immunität, die bei Schweinen
gegenüber Pest entsteht, wurden Impfungen nach der Simultanmethode, mit For-
molvakzin des Reichsseruminstitutes und mit Krystallviolettvakzin gemacht, das
von den Verff. nach den Angaben von Bryde und Cole angefertigt worden war.
In 4 Versuchen mit 37 Schweinen zeigte sich nachdem die Tiere einer Kontaktinfck-
tion ausgesetzt worden waren, dass die 9 simultan geimpften Tiere für 100 % immun
waren, von den 11 mit Formolvakzin behandelten Tieren 0%. Die 5 mit Krystall-
violett geimpften Tiere erkrankten leicht bis schwer aber genasen später, während
12 Kontrolltiere alle Pest erhielten. In bedrohten Gebieten wird die Anwendung
der Simultanimpfung angeraten, eine Fortsetzung der Untersuchung der Krystall-
violettimpfung wird empfohlen, während die Anwendung von Formolvakzin abge-
raten wird.

A comparative research is made of the immunity to swine fever, caused in swine
after inoculation with the simultaneous method, with the formolvaccine of the
Government Serum laboratories and with a crystal-violet vaccine prepared by the
authors, according to the method of Bryde and Cole.

In 4 experiments in which 37 swine were used it appeared that after contact-
infection the 9 animals inoculated simultaneously were fully immunized, all swine
inoculated with formol-vaccine got the infection and the 5 animals inoculated with
crystal-violet vaccine got the disease in different degrees, whilst 12 control animals
all got swinefever.

The use of the simultaneous method is therefore advised. Continuation of the
researches about the crystal-violet method is recommended. The use of formol-
vaccine is discouraged.

1. Jansen, J. Phlegmonen bij varkens na inspuiting met formolvaccin tegen var-
kenspest. (2de mededeeling). Tijdschrift v. D. 64, 1440, 1937.

2. Ganslmayer, H. Mitteilungen aus dem Predovic. A.G. Serum Institut. No. 9
Janner 1933.

3. Brydf., C. N. en Cole, C. G. Crystal-Violet Vaccine for the Prevention of
Hog Cholera : Progress Report Journal of the American Veterinary Medical
Association. 89, 652, 1936.

4. Michalka, j. Der heutige Stand der Diagnostik und Immunotherapie der
Schweinepest Ergebnisse der Hyg. Bakt. Immun. Forsch, u. Experim. Therapie.
19, 127 1937.

5. Hutyra, F. v. ; Marek, J. ; Manninger, R. Spezielle Pathologie und Therapie
der Haustiere. Siebente Auflage. Erster Band. 1938.

6. Geiger, VV. Schweinepest. Handbuch der Viruskrankheiten. Herausgegeben
von Gildemeister, Haaoen, Waldmann. Erster Band. 1939.

7. Geiger, W. Versuche mil Kristallviolettvaccinc nach Dorset bei Virus Schweine-
pest. Behringwerk-Mitteilungen. Heft 9, 1938, bladz. 78.

8. Graüb. Versuche zur aktiven Immunisierung gegen Virus Schweinepest.
Mitteilungen des Eidg. Veterinäramtes. No. 42. 1937.

9. Boynton, W. ; Woods, G. ; Wood, F. Field application of hog cholera tissue
vaccine. Journal of the Amer. Vet. Med. Assoc. 93, 291, 1938.

Weer een paar dagen thuis zijnde, is het mij mogelijk geweest mij in
het gewone gareel te spannen en heb ik tegelijk gelegenheid gehad de
belevenissen wat te ordenen en wil ik probeeren een verslag te leveren
van de prettige dagen, doorgebracht in het Sticht ter gelegenheid van
wat wij noemen de Veterinaire Week, één van de groote momenten in
ons veterinair samenleven. Wie ééns deze gebeurtenissen heeft meege-
maakt, zal slechts noode een volgenden keer willen missen en vreemd
deed mij dan ook de mededeeling aan van den onvolprezen secretaris
van deze organisatie in het tijdschrift No. io, dat de inschrijvingen
onder de verwachtingen bleven. Wij weten evenwel, dat velen onzer
voor deze vacantiedagen een vervanger moeten hebben en waar deze
schaarsch zijn, voelden velen zich gedupeerd in hun vaste plannen. Ik
behoorde tot de gelukkigen, die reeds vroegtijdig in de vervanging had
voorzien.

En zoo kon ik mij onvoorwaardelijk en vroegtijdig opgeven, natuurlijk
met mijn vrouw die even dol op deze gebeurtenis is als ondergeteekende.
Reeds lang tevoren verheugen wij ons al op het vooruitzicht van het
weerzien van een groot aantal bekende gezichten en van de prettige
uren van ontspanning, die op de ingespannen dagen volgen. Denkt U
nu niet, dat deze ontspanning voor mij hoofdzaak is, integendeel het
hooren van nieuwere inzichten op allerlei gebied van de diergenees-
kundige wetenschap is voor mij de hoofdschotel en het is dan ook hel
programma der colleges, demonstraties en operaties, die ik hier de
revue wil laten passeerer. om niet den indruk te wekken, dat de feesten
voor mij hoofdschotel zijn ; daartussc.hen door kom ik dan nog wel
even op de genoegens, die zoo prettig met het leerzame worden gekop-
peld.

Dus eerst het programma der voordrachten. Reeds vóór tien uur
hadden vele deelnemers zich verzameld voor het chirurgisch instituut ;
handen werden geschud en oude herinneringen opgehaald. Klokslag
tien uur luidde de bel en ving Prof. van der Plank als eerste spreker
zijn voordracht aan over erfelijke afwijkingen bij huisdieren, waarin
wij onder anderen kennis maakten met de „gladde tong" een erfelijk
gebrek, dat hier en daar in ons land bij het rund voorkomt ; enkele met
deze afwijking behepte runderen waren in de stallen ter demonstratie
aanwezig.

De voordracht van Dr. Teunissen over kunstmatige inseminatie had
natuurlijk veel belangstelling. Ieder, die kennis heeft genomen van de
dissertatie van Dr. Siebenga of die zijn voordracht heeft gehoord, heeft
niet veel nieuws vernomen. Evenwel het vraagstuk staat in het middel-

punt van de belangstelling, niet het minst in veehouderskringen en zoo
hebben wij practici er voor te zorgen, dat wij op de hoogte zijn van het
laatste nieuws. De verwachtingen in veehouderskringen omtrent de
practische toepassing zijn in het algemeen hoog gestemd en als men de
literatuur volgt en de mededeelingen op het laatste congres in Zürich
heeft aangehoord, is dit te verklaren. Het enthousiasme onder de Hoi-
landsche dierenartsen is evenwel aan het bekoelen en velen hopen
voorloopig van de toepassing nog verschoond te blijven.

Een onderwerp, dat ook ons aller belangstelling vraagt is de lucht-
bescherming voor dieren. Prof. Klarenbeek behandelde op de hem
eigene duidelijke wijze de chemische strijdmiddelen, waarmede de
dierenarts te maken kan krijgen in tijden van oorlog. In het algemeen
ontbreekt er aan onze kennis op dit gebied practisch nog alles en het
was heel goed gezien om dit punt aan te roeren in de veterinaire week,
want of wij willen of niet, wij zullen, door de tijdsomstandigheden ge-
dwongen, ons moeten inwerken in dit vraagstuk om als voorlichters van
de veehouders op te treden als de nood aan den man komt, om dan te
redden wat te redden valt. Hij, die zich op het standpunt stelt, dat het
niet zoo\'n vaart zal loopen en zich niet inwerkt in het vraagstuk, laadt
een groote verantwoordelijkheid op zich. Gelukkig, dat de veterinaire
faculteit er anders over denkt en met enkele anderen als voorlichtster
voor ons dierenartsen dit moeilijke vraagstuk tot een zoo goed mogelijke
oplossing tracht te brengen.

Na de voordracht van Prof. Klarenbeek begaven wij ons allen naar
het anatomisch instituut, waar intusschen ook de dames deelneemsters
in groote getale waren verzameld. In de ruime hal wordt onder zeer
gezellige kout de lunch genuttigd, die door haar gesmeerde broodjes
een beetje kinderlijk aandeed en hier en daar in verstrekte hoeveelheid
wat te kort schoot. Dit moet niet opgevat worden als een aanmerking op
het beleid van de commissie van voorbereiding, doch hier schoot de
leverancier te kort. Alzoo had dit inconveniënt ook niet den minsten
invloed op de goede stemming en gingen allen zich, na de lunch, vol
verwachting verzamelen in de groote collegezaal van Prof. Krediet,
waar de voorzitter van de faculteit Prof. van der Kaaij, een welkomst-
woord sprak en in herinnering bracht het ontstaan en de ontwikkeling
van de veterinaire week, terwijl ondertusschen eenige beelden de toe-
spraak verduidelijkten. Het bleek, dat 86 dames en 160 dierenartsen
voor geheele of gedeeltelijke deelname hadden ingeschreven, hetgeen
ten duidelijkste de geweldige belangstelling demonstreerde.

Na deze officieele opening spoedden de dames zich naar de gereed-
staande autocars voor den eersten gezamenlijken tocht naar het kasteel,,De
Haar", waar ieder vol bewondering was voor de inrichting, doch bovenal
het hart van de Hollandsche vrouw getroffen werd door de opvallende
zindelijkheid, die het interieur kenmerkte. Door het schitterende zomer-
weer werd deze tocht een succes ; kennismakingen werden hernieuwd
en het ijs voor een verder gezellig samenzijn was totaal gebroken. De

heeren hadden zich intusschen verspreid over de verschillende instituten
om diverse demonstraties te kunnen volgen. De keuze hieromtrent was
van dien aard, dat men eigenlijk niets wilde missen en zoo was de
belangstelling overal even groot. De verzameling versche pathologische
organen trok ieders aandacht en was zeer leerzaam evenals de snel-
methode voor het vervaardigen van parafïinecoupes. De bespreking
over en demonstratie van de intra-dermale tubercuünatie stond natuur-
lijk in het middelpunt van de belangstelling. De noodzaak om de intra-
dermale injectie na twee dagen op dezelfde plaats te herhalen veroor-
zaakte een koude douche en het is de vraag of dit voor het massale
onderzoek van voldoende belang is, om dit dwingend voor te moeten
schrijven, tenzij in twijfelgevallen.

De kunstmatige inseminatie werd duidelijk gedemonstreerd en onder-
vond van de practici groote belangstelling, terwijl de specialisten op
het gebied van kleine huisdieren hun hart konden ophalen in het insti-
tuut van Prof. Klarenbeek, waar een bespreking van Röntgenfilms
plaats vond en doorspuiten van het traankanaal bij den hond werd
gedemonstreerd.

Hiermede was het dagrooster van Donderdag afgewerkt en verspreid-
den de deelnemers zich in de stad om den inwendigen mensch te ver-
sterken. Des avonds verzamelde het geheele gezelschap zich in het Hotel
Heidepark te Bilthoven, waar de veterinaire studentenrijvereeniging
„de Solleysel" ons vergastte op een keurige demonstratie, wat de voor-
zitter van de faculteit aanleiding gaf om aan de deelnemende dames
bloemen aan te bieden. Intusschen was het donker en koud geworden
en zocht ieder een goed heenkomen in de groote zaal, waar een handig
en fingerfertig goochelaar ons vergastte op onbegrijpelijke toeren. In-
tusschen zorgde een goed orkest voor dansmuziek, tengevolge waarvan
de dansvloer doorloopend bezet was. De stemming was ongedwongen
en prettig en uiterst voldaan keerden wij na middernacht stadwaarts.

Vrijdag waren wij om 9 uur weer present en werd de rij der voor-
drachten geopend door Prof. van der Kaaij over practische toepassing
van hormonen, een vraagstuk waarover wij ouderen vroeger ons hoofd
niet hebben behoeven te breken, doch dat latere jaren steeds meer op
den voorgrond treedt en dat nu ons aller belangstelling vraagt. In de
eerste plaats wel om door inspuiting drachtigheid te bevorderen, soms
om dit tegen te gaan zooals bij den hond. Een keur van lantaarnplaten
verduidelijkte de werking der hormonen op de ontwikkeling der
ovariae. Op overtuigende wijze is ons gebleken, dat het ondeizoek naar
de werking dezer hormonen en hun practische toepassing in de practijk,
bij Prof. van der Kaaij in goede handen is.

Vervolgens besprak Prof. Hartog op de hem eigen duidelijke wijze,
de herniae der groote huisdieren, welke voordracht ook al weer ver-
duidelijkt werd door een aantal schematische beelden. Evenals voor
deze voordracht bestond er veel belangstelling voor de tepeloperaties
van Dr. Beijers. Meer nog dan met herniae hebben wij in de practijk

te doen met het kleine lichaamsdeel van het rund, dat tepel heet ; de
moeilijkheden op dit gebied zijn dikwijls groot. De mededeeling van
Dr. Beijers dat een Dauer-Catheter in een gekneusde speen, die vooraf
verwijd is, zonder bezwaar vier weken kan blijven zitten, zal ons allen
een riem onder het hart hebben gestoken. Het tepelmesje van Hug
schijnt zoo langzamerhand wel de grootste rol te gaan spelen bij alle
operaties aan dit lichaamsdeel, hetgeen de practicus wel zal kunnen
beamen.

Na de lunch in de eerste plaats een zeer interessante voordracht van
Prof. Schornagel over de tuberculose, voornamelijk w^rat betreft de
nieuwere inzichten omtrent de verbreiding in het lichaam, verduidelijkt
door een keur van preparaten. Zeker niemand, die deze voordracht
had willen missen, speciaal ook niet in verband met een latere voordracht
van Prof. van Oijen over de keuring van tuberculeuze dieren.

Voor de operaties in de kliniek van Prof. Hartog bestond natuurlijk
enorme belangstelling ; het is dan ook een onverdeeld genoegen de voor-
bereiding tot en de modus operandi van dezen chirurg te volgen. De
omstandigheden waaronder wij bij het dier een operatie moeten ver-
richten zijn in het algemeen moeilijk en wekken bij medici dikwijls een
medelijdend schouderophalen, redenen waarom wij er steeds naar
moeten streven al het bereikbare voor honderd procent te benaderen.
Dit is ook het streven van Prof. Hartog en hij geeft ons daarvoor alle
dagen het goede voorbeeld. Welverdiend was dan ook de afstraffing
die de professor één der omstanders gaf, die meende te moeten opmerken,
dat men in de practijk hetzelfde kon bereiken door gebruik te maken
van een aardappelmesje in een absoluut onvoorbereid operatieveld.

Helaas heeft mij de gelegenheid ontbroken om de demonstratie over
keuring van pluimvee door Dr. Mol bij te kunnen wonen, terwijl ik
slechts ten deele de demonstratie over onderzoek van mineralen en
vitaminen door Prof. van der Plank heb kunnen volgen. Ook dit zijn
onderwerpen, waarmee wij in onzen studietijd niet werden geplaagd,
doch die in de latere jaren van zoo enorme beteekenis zijn geworden,
dat wij genoodzaakt zijn ons er in te werken. Uit ervaring weet ik, dat
de uitwerking van deze problemen bij Prof. van der Plank in zeer
goede handen is.

Terwijl de heeren alzoo hun dag goed hadden besteed, waren de
dames om tien uur voormiddags reeds gaan toeren door het Gooi; in
Hilversum werden A.V.R.O. studio en stadhuis bewonderd en werd
geluncht in Gooiland ; de thee werd geserveerd in Loosdrecht, waarna
men buitengewoon voldaan terugkeerde naar Utrecht. Er bleef nu nog
ruimschoots tijd om zich voor te bereiden op den grooten feestavond. In
een lange rij glanzend gepoetste auto\'s werd de tocht naar Nyenrode
aanvaard. Toen alle auto\'s in den tuin geparkeerd waren en het gezel-
schap zich verzameld had op het binnenplein van de stalgebouwen
bleek mij, dat er veel werk was gemaakt van het toilet. Keurige avond-
toiletten en mooie kapsels bij de dames, overheerschend smoking bij

de heeren. Het oog wil ook wat en in een dergelijke omgeving doet
avondkleeding toch prettig aan. De borrel werd genoten in de paarden-
stallen ; de namen der paarden, die hier vroeger gestald waren stonden
nog aan den wand vermeld. De bossen stroo zaten zelfs nog in de ruif.
Hoewel de borreltijd kort was, kwam de stemming er al in, vooral als
men ontdekt, zooals wij dat in onzen stal deden, dat er in het gezelschap
een jarige is.

De tafels stonden gedekt in het enorme wagenhuis ; een ieder had
spoedig zijn plaats gevonden. Prof. van der Kaaij, die zich aandiende
als slotheer van het kasteel heette allen welkom en gaf de leiding over
aan collega Schreinemakers, die zich ontpopte als een buitengewoon
geestig conferencier. Het menu was uitgezocht, de wijnen best, de be-
diening perfect, geen wonder, dat er een prettige stemming heerschte,
die nog aangewakkerd werd door een uitstekend en beschaafd orkest.
De kleur der faculteit was aangegeven door keurig gerangschikte slingers
en tuilen van paarse rhododendrons.

Na het diner volgde bezichtiging van het kasteel, dat met honderden
kaarsen was verlicht en daardoor een bijzonder sprookjesachtigen indruk
maakte. De koffie werd geserveerd in de keuken. Ieder was vol bewon-
dering over de inrichting van het kasteel en de schatten, die het her-
bergt. In opgetogen stemming volgden wij den slotheer, die met Hare
Genade, de Slotvrouwe (Mevr. Sjollema) den stoet opende en allen
gewapend met een fakkel trokken wij achter het muziekcorps door het
park. Geen wonder dat bij het schitterende weer deze stoet een feeërie-
ken indruk maakte. Intusschen was het wagenhuis weer geschikt gemaakt
voor een gezellig samenzijn en verzamelden allen zich in grootcre en
kleinere groepen om de dansvloer. Wij, aan onze tafel, hadden het
genoegen Mr. Roothaert den schrijver van ,,Dr. Vlimmen" in ons
midden te hebben. Blijkbaar voelt hij zich thuis in het milieu van
veterinairen ; ik ben ervan overtuigd, dat dit feest een goeden indruk
bij hem heeft nagelaten. Hier was het, dat de onvolprezen ijverige
secretaris van het comité, de heer ten Thije gehuldigd werd voor het
vele, dat hij voor de veterinaire week niet alleen, doch ten allen tijde
voor ieder onzer individueel verricht ; geen wonder, dat ieder blij
instemde met deze hulde en dat Mevr. ten Thije haar man, den stillen
werker met een omhelzing beloonde.

Het orkest was zeer actief en veel werd er gedanst. Het was vroeg in
den ochtend toen we noode doch volledig voldaan afscheid moesten
nemen van Nyenrode.

Na een korte nachtrust gingen wij den laatsten dag in met een voor-
dracht over mastitis-therapie van Dr. Beijers. Helaas, bleek ons, dat
er omtrent behandeling van streptococcen-mastitis „nichts Neues"
meegedeeld kon worden ; nog geen enkel specifiek middel, dat ons van
deze steeds zich uitbreidende plaag kan verlossen. De oude methode
van uitmelken alle twee uur gedurende twee etmalen bleek nog niet door
medicamenteuze behandeling overtroffen te zijn.

Vervolgens een voordracht van Prof. van Oijen, waarop ik in den
aanvang doelde, namelijk toepassing van moderne inzichten inzake de
pathogenese der tuberculose bij de keuring. Dit vraagstuk, dat op het
laatste veterinair congres te Zürich door Prof. van Oijen en Prof.
Nieberle tot een goed einde zou worden gebracht, werd in zijn oplossing
door Prof. Müller en eveneens van Fransche zijde bestreden, zoodat
tot uitstel van executie werd besloten. Wij allen hebben genoten van de
heldere voordracht van Prof. van Oijen, die precies paste in het kader
van de voordracht van Prof. Schornagel. Ook deze voordracht werd
door zeer demonstratieve versche tuberculeuze organen verduidelijkt.
Het is ons duidelijk geworden, dat door de gewijzigde opvattingen om-
trent de pathogenese der tuberculose de voorschriften in ons keurings-
regulaticf veranderd en daaraan aangepast dienen te worden. Een
prachtige voordracht.

Dr. Seekles behandelde en demonstreerde daarna een eenvoudige
voor de praktijk bruikbare methode ter pH-bepaling van gekleurde en
troebele vloeistoffen. Het bleek, dat hij door een groot aantal controle-
bepalingen er in was geslaagd een reactief-papier samen te stellen, dat
zonder belangrijke verschillen in een oogwenk de pH-waarde van boven-
bedoelde vloeistoften aangeeft. Inderdaad een mededeeling van zeer
groot belang, waar deze pH-waarde van steeds grootere beteekcnis
wordt. Wij kunnen Dr. Seekles dan ook niet genoeg dankbaar zijn
voor deze onderzoekingen.

Na de laatste gemeenschappelijke lunch nog een middag gewijd aan
varkensziekten. Eerst een zeer interessante voordracht van Prof. df.
Blieck over influenza bij biggen, gevolgd door een heldere voordracht
door ten \'I hije over de diagnostiek van varkenspest, welke nog steeds
niet zoo eenvoudig blijkt te zijn. En ten slotte mededeelingen van Dr.
Jansen over preventieve entingen tegen varkenspest met formolvaccin
en andere vaccins. Uit de discussies volgende op deze laatste voordracht
bleek er groot verschil van meening te zijn over de resultaten bereikt met
het Rotterdamsche serum en die met het formol-vaccin. Waar de resul-
taten van Dr.jansen berusten op een goed gefundeerd vergelijkend
onderzoek en die van de seruminrichting blijkbaar alleen berusten op
mededeelingen uit de praktijk, zal over deze kwestie nog wel niet het
laatste woord gesproken zijn. Trouwens voor ons practici van de zware
klei hebben deze varkensziekten alléén nog maar theoretische beteekenis,
want sedert de opzettelijke uitroeiing van dit diersoort op de kleigronden
komen wij geen varken meer tegen, laat staan varkensziekten.

Na deze laatste voordracht verzamelden alle deelnemers, dus ook
de dames, zich in de collegezaal van Prof. Hartog en als eerste voerde
hier het woord Mevr. Roos, die als presidente van het damescomité
den voorzitter van de faculteit dank bracht voor zijn medewerking en
hem een cadeau overhandigde. Prof. Schornagel bracht als voorzitter
van de Mij. namens alle deelnemers een woord van warmen dank aan
de organisatoren van de veterinaire week en aan de docenten en ten-

slotte trad Prof. van der Kaaij af als Heer van Nyenrode en sloot deze
zoo wel geslaagde bijeenkomst.

En nu mag ik nog een enkele algemeene beschouwing geven en wel
deze, dat gebleken is op hoe hoogen prijs door de dierenartsen deze
organisatie wordt gesteld, gezien de groote deelname en de groote en
onverflauwde belangstelling bij alle voordrachten en demonstraties.
Wij allen houden ons zoo goed mogelijk (de één meer de ander minder)
op de hoogte van den vooruitgang op het gebied van onze wetenschap
en toch hebben wij het noodig, dat af en toe eens de puntjes op de i
worden gezet en dan is het een onverdeeld genoegen door de voormannen
in onze wetenschap mondeling te worden ingelicht. Dit kost hun moeite
en inspanning doch wij zijn overtuigd, dat zij het allen met liefde doen
terwille van de verheffing van ons vak. Wij van onzen kant zijn hun zeer
dankbaar, gaan voldaan huiswaarts en geven hun de overtuiging, dat
wij de wijze lessen zoo goed mogelijk in toepassing zullen brengen. Zoo
is er een harmonische samenwerking tusschen de veterinaire faculteit
en de praktijk en voorziet de instelling van de veterinaire week in een
behoefte. Bovendien versterkt dit contact de onderlinge verstandhouding
tusschen de collega\'s, waartoe ook de aanwezigheid van de dames het
hare bijdraagt. Een bijzonder woord van dank moet ik nog brengen aan
Prof. Schornagel, die hoewel zelf geen deelnemer, namens hen heeft
gesproken, omdat hij dit wenschte te doen in zijn kwaliteit als voorzitter
van de Mij. Ook U Professor ons aller hartelijken dank voor Uw leer-
zame voordrachten en demonstraties. Verder een woord van groote
erkentelijkheid voor alle docenten en voor de organisatoren van de
veterinaire week, zoowel dames als heeren, die geheel belangeloos, geen
tijd en moeite hebben ontzien om een goed geheel tot stand te brengen,
tengevolge waarvan alles van een leien dakje is geloopen, zoodat elke
deelnemer in alle opzichten voldaan was.

En zoo kom ik dan aan het einde van het verslag van de tweede
veterinaire week die, daarvan ben ik overtuigd, in prettige herinnering
bij alle deelnemers zal blijven voortleven.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Juni nog niet genezen waren).

Mond- en klauwzeer : bij 778 (3331 eig., waarvan in Groningen bij 3 (4) eig. ;
Friesland bij 12 (13) eig.; Drenthe bij 4 (15) eig.; Overijssel bij 336 (138) eig.;
Gelderland bij 320 (89) eig. ; Utrecht bij 6 (12) eig. ; Noord-Holland bij 13 (6)
eig. ; Zuid-Holland bij 12 (13) eig. ; Zeeland bij 5 (3) eig. ; Noord-Brabant bij
52 (34) eig. ; Limburg bij 15 (6) eig.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoples) bij paard en schaap: 168 gevallen bij 6 eig. (603
bij 38 eig.), waarvan in Friesland (88 bij 9 eig.) ; Drenthe (119 bij 4 eig.) ; Over-
ijssel (2i bij 3 eig.) ; Gelderland 9 bij 1 eig. (106 bij 4 eig.) ; Utrecht 5 bij 1 eig.
(23 bij 4 eig.) ; Noord-Holland 152 bij 2 eig. (191 bij 7 eig.) ; Zuid-Holland 1 paard
(54 bij 6 eig., waarvan 3 paarden bij 3 eig.) ; Noord-Brabant 1 paard (1 paard).

Rolkreupel bij schaben : 669 gevallen bij 18 eig. (784 bij 38 eig.), waarvan in Gro-
ningen 2 gev. bij i eig. (11 bij 1 eig.ï ; Friesland 77 bij 3 eig. (129 bij 10 eig.) ;
Drenthe 335 bij 1 eig. (7 bij 2 eig.) : Overijssel 1 1 bij 2 eig. (7 bij 2 eig.) ; Gelderland
133 bij ti eig. (32 bij 5 eig.) ; Utrecht (22 bij i eig.) ; Noord-Holland 54 bij 3 eig.
(499 bij 13 eig.) ; Zuid-Holland 57 bij 2 eig. (18 bij 3 eig.) ; Limburg (59 bij 1 eig.).

Anthrax : 5 gevallen bij 5 eig., waarvan in Noord-Holland 1 gev. ; Noord-Brabant
2 bij 2 eig. ; Limburg 2 bij 2 eig.

Varkenspest : 1984 gevallen bij 149 eig. (2312 bij 120 eig.), waarvan in Groningen
(27 bij 3 eig.) ; Friesland 83 bij 5 eig. (52 bij 6 eig.) ; Drenthe 62 bij 7 eig. (146 bij
7 eig.) ; Overijssel 113 bij 10 eig. (54 bij 6 eig.) ; Gelderland 174 bij 26 eig. (129 bij
21 eig.) ; Utrecht 335 bij 18 eig. (263 bij 18 eig.) ; Noord-Holland 139 bij 10 eig.
(120 bij 7 eig.) ; Zuid-Holland 1009 bij 48 eig. (1517 bij 50 eig.) ; Zeeland 39 bij
21 eig. (1 gev.) ; Noord-Brabant 19 bij 3 eig. (3 bij 1 eig.) ; Limburg 11 bij 1 eig.

Ter besparing van onnoodig werk en incassokosten verzoekt ondergeteekende
dengenen, die hun contributie als lid van bovengenoemde Groep over 1939 nog niet
voldaan hebben, zulks zoo spoedig mogelijk te doen door overschrijving van f 1.—
op mijn girorekening no. 44861.

Benoemd tot Paardenarts 2e klasse bij het Kon. Ned. Ind. Leger A. J. Braak,
Utrecht.

Bovengenoemde Vereeniging stelt voor den cursus 1939—1940 opnieuw beschik-
baar een of twee studiebeurzen voor hen, die hun studie hebben voltooid aan
een der Nederlandsche of Nederlandsch-Indische Universiteiten of Hoogescholen
en deze wenschen voort te zetten door het bestudeeren van een algemeen micro-
biologisch, microbiologisch-ziektekundig of biologisch chemisch onderwerp in een
der laboratoria van het Instituut Pasteur.

De boursiers zullen gelegenheid hebben deel te nemen aan den bekenden
biologischen cursus, die telken jare begin Januari een aanvang neemt.

Sollicitanten gelieven zich, eventueel onder inzending van aanbevelingen,
schriftelijk aan te melden vóór 15 September e.k. bij den Voorzitter van de
Commissie van Rapporteurs, 1\'rof. Dr. L. de Blieck, Biltstraat ï68, Utrecht.

Dr. B. J. C. te Hennepe. Benoemd in de „Verdienstorden vom Deutschen
Adler 11 Stufe" Dr. B. J. C. te Hennepe. Deze benoeming is aan weinig
buitenlanders ten deel gevallen en is onzen collega gegeven ter eere zijner
„Verdienste auf dem Gebiete der internationalen Geflügelzucht!" Gaarne wenscht
de redactie Dr. te Hennepe geluk met de verleende eervolle onderscheiding.

Verhuisd: M. Gaakeer, St. Maartensdijk, naar Ovezande (7.. Bev.), Grintweg
A 137a.

H. Lubberts, Ede, naar Den Haag, Waalsdorperweg 203.
F. J. A. Bruins, Haarlem, naar Tempeliersstraat 20.

Geplaatst: H. J. Cu. v. d. Reest als Gouvernementsvccarts ter standplaats
Socrakarta.

Dr. E. de Boer als Bacterioloog bij den Veeartsenijkundigen Dienst te Buitenzorg.

Na een moedig gedragen zeer pijnlijk lijden, waarbij de hoop bij
hem steeds bleef leven om weer aan zijn geliefde werk te kunnen gaan,
overleed op 14 Juni j.1. te Naarden collega Buitenhuis.

Hij werd 30 Juni 1893 te Utrecht geboren, volgde de Rijks H.B.S.
en studeerde als veearts afin Februari 1917. Na eenigen tijd bij ver-
schillende collega\'s praktijk te hebben waargenomen, werd hij in Juli
1917 assistent bij de pathologische anatomie waar hij onder Markus
en Schornagel werkzaam was. Bij het overlijden van eerstgenoemde
werd hij in Maart 1919 onder Schornagel diens opvolger als prosector.
Hier kon hij zich in de rustige sfeer van het wetenschappelijke centrum
wijden aan zijn geliefkoosde richting, waarin hij al spoedig bij zijn
superieuren een uitstekenden naam verwierf. Nog steeds wordt in dit
Instituut met waardeering over zijn capaciteiten gesproken.

Daarna verplaatste het lot hem in 1921 naar een werkkring in Indië,
waar hij tot 1929 onder Stapensea als 2de gemeente-veearts verbonden
was aan den gemeentelijken veeartsenijkundigen dienst te Semarang.
Deze Indische jaren waren voor hem niet de meest bevredigende.
Wegens ernstige ziekte, die later in Holland als Indische spruw onder-
kend werd, volgde zijn afkeuring voor den dienst daar.

Nog ziek in het Moederland teruggekeerd, meldde hij zich na zijn
herstel in October 1930 bij den Amsterdamschen Vleeschkeurings-
dienst. En van dat oogenblik kreeg ik gelegenheid den studiegenoot
beter te leeren kennen en waardeeren. Die kennismaking was, ik durf
wel zeggen voor alle aan den Dienst verbonden collega\'s zoowel als
voor mij zelf, eeri buitengewoon prettige. Buitenhuis was aan het
bedrijf gezien, zoowel bij zijn collega\'s als bij het overige personeel
en evenzeer bij het publiek. Hij bezat de geschikte eigenschappen om
met een ieder te kunnen omgaan.

Tegenover zijn collega\'s was hij welwillend en behulpzaam, gaf geen
aanleiding tot wrijvingen, die over de kleine dingen van allen dag bij
LXVI 58

een groot corps allicht nu en dan kunnen voorkomen. Wij leerden hem
kennen als iemand die niet klein doch ruim was, daarnaast oprecht,
rustig en beheerscht. Hij oefende de keuring uit zonder aanzien des
persoons, serieus en in haar volle gestrengheid, doordat hij het juiste
verantwoordelijkheidsgevoel daarvoor bezat, zoodat zijn scherp onder-
zoek uiteraard wel eens door een deel van de belanghebbenden met
vrees werd afgewacht. Door den invloed zijner persoonlijke eigenschap-
pen echter ontstond nimmer wrijving met dezen. Men voelde dat hij
zijn werk deed met volle toewijding, naar zijn beste weten en onpar-
tijdig en legde zich daarom onvoorwaardelijk bij zijn beslissingen neer.

Buitenhuis bezat ook de prettige eigenschap om zich, zonder eigen
meening te verbloemen, opgewekt en zonder mokken te schikken naar
de richting, die bij een groot corps nu eenmaal moet worden voorge-
schreven — ook als deze richting niet strookte met zijn eigen opvat-
ting — en deze ook dan voor 100 % te volgen.

Het was een genoegen met hem over vraagstukken, welke zich op
ons gebied voordoen, van gedachten te wisselen. Daarbij bleek zijn
helder en breed inzicht in wetenschappelijke vraagstukken en zijn
onafhankelijk staan tegenover de doctrinaire wetenschap.

Buitenhuis werkte graag buiten zijn diensttijd en verschillende
belangrijke onderzoekingen van zijn hand zijn dan ook in dit Tijdschrift
vastgelegd. Hij stelde o.a. vast dat de polyarthritis bij varkens vrijwel
steeds door de vlekziekte-bacil wordt veroorzaakt en gaf zoodoende
een wetenschappelijke basis voor een strenger onderzoek en beoor-
deeling daarvan. Maar wel het meest trof mij zijn ruim en onafhan-
kelijk inzicht bij zijn onvermoeid speuren naar de jongste anatomische
verschijnselen van acute tuberculeuze infecties, een arbeid waarin de
dood hem het verder gaan heeft belet, doch die naar mijn stellige over-
tuiging tot de publicatie van verrassende gezichtspunten in dit netelige
vraagstuk zou hebben geleid.

Zijn stoffelijk overschot werd te Utrecht begraven. Het moge voor
zijn ouden vader, die steeds had geloofd in herstel, zoowel als voor zijn
huisgenoote en verdere intieme nabestaanden, wien dit droevige ver-
scheiden wel zeer hard moet zijn gevallen, in later dagen een troostende
gedachte blijven dat door enkele zijner Amsterdamsche collega\'s aan
zijn graf zoo van harte uiting kon worden gegeven aan de gevoelens
van dankbaarheid en erkentelijkheid voor hetgeen hij acht jaar lang
voor hen allen en voor zijn werk was geweest.

Op Zaterdag 29 Juli 1939 over-
leed in het Gemeente-Ziekenhuis te
\'s Gravenhage na een kortstondig
ziekbed in den ouderdom van 66 jaar
de Luit. Kolonel b. d. W. Folmer,
Oud-Chef van den Militairen Vete-
rinairen Dienst.

Willem Folmer werd geboren te
Garmerwolde, gemeente Ten Boer
op 27 Januari 1873, waar zijn Vader
een bekend en geacht medicus was.
Al vroeg voelde hij zich aangetrokken
tot de veeartsenijkunde en na het
voorbereidend onderwijs genoten te
hebben, begon hij in 1892 de studie
aan de toenmalige Veeartsenijschool, waarna hij in Juli 1896 het
diploma van veearts behaalde. Na enkele jaren als praktiseerend
dierenarts in Groningen werkzaam te zijn geweest, volgde op 9 Mei
1899 zijn aanstelling tot Paardenarts der 3de klasse, waarmede een
verdienstelijk officier zijn intrede in het Nederlandsche leger deed.
Na korten tijd in zijn eerste garnizoen Deventer te zijn geweest, diende
hij achtereenvolgens te Breda, den Haag, Nieuw-Milligen (Remonte-
depót), wederom Breda en Zutphen, van waar hij op t Augustus 1914
bij de algeheele mobilisatie naar het veldleger werd geplaatst.

Intusschen was hij op 3 Maart 1903 bevorderd tot Paardenarts der
2de klasse, waarna op g Mei 1909 zijn promotie tot Paardenarts iste
klasse volgde.

Na de eerste jaren met zijn regiment op verschillende plaatsen in
Noord-Brabant te zijn ingekwartierd, werd hij in 1917 benoemd tot
Divisiepaardenarts bij de lilde Divisie te Oudenbosch. De laatste
maanden van de mobilisatie en nog korten tijd daarna diende hij te
\'s Gravenhage, waar hij was toegevoegd aan den toenmaligen Diri-
geerend Paardenarts bij het Algemeen Hoofdkwartier, wijlen den Lt.
Kolonel L. J. M. Rynenberg.

Op i Mei 1919 vestigde hij zich in zijn nieuw vredesgarnizoen
Haarlem, waar hij onder de officieren van het Cavalerie-Paardendepót
weldra een zeer gezien veterinair werd.

Op 22 Augustus 1923 werd hij bevorderd tot Majoor Dirigeerend
Paardenarts en benoemd tot Chef van het Veterinair Hospitaal te
Breda. Slechts kort diende hij in dezen rang, want reeds met ingang
van 30 Juni 1925 werd hij bevorderd tot Luitenant-Kolonel, Chef van
den Mil. Veterinairen Dienst.

Ah Chef heeft Folmer voor zijn dienstvak veel en goed werk verricht.
Hij was een eenvoudige, hoogstaande en consciëntieuze man, die
immer op de bres stond, waar het de belangen van zijn dienstvak gold
en die den strijd-niet vreesde ; zijn helder verstand en zijn welversneden
pen waren hem daarbij niet te onderschatten wapenen.

In dienstverhouding was hij een streng maar eerlijk man, die onder
den oogenschijnlijk ruwen bolster een groote mate van goedhartigheid
verborg. Hij waardeerde immer het goede werk van zijn onderge-
schikten ; de vele koninklijke onderscheidingen, welke tijdens zijn Chef
zijn en op zijn voordracht in het kleine dienstvak werden toegekend,
getuigen hiervan.

Zijn groote gevoeligheid voor wat om hem heen gebeurde, stemde
hem vaak pessimistisch. Vooral de laatste jaren van zijn diensttijd,
waarin de talrijke bezuinigingen op de legerorganisatie ook zijn dienst-
vak niet ongemoeid lieten, brachten hem teleurstellingen, welke zijn
geest sterk beroerden.

Zijn verdiensten voor het leger werden bij Kon. Besluit van 24 Augus-
tus 1928 officieel erkend door zijn benoeming tot Officier in de Orde
van Oranje Nassau. Het onderscheidingsteeken voor langdurigen dienst
als officier met het cijfer XXX en het mobilisatiekruis sierden mede
zijn borst.

Met ingang van 1 November 1931 werd hem een eervol ontslag uit
den militairen dienst verleend, waarbij Harer Majesteits dank werd
betuigd voor de veeljarige en belangrijke diensten door hem aan den
lande bewezen.

Helaas heeft Folmer slechts 8 jaren zijn verdiende rust beleefd. Zijn
gevoelige geest, vooral het laatste jaar sterk geschokt door het ener-
veerende wereldgebeuren, ondermijnde zijn lichaam. Zijn in-gelukkig
huwelijks- en gezinsleven vermocht de fatale achteruitgang niet te
keeren. Het einde kwam op 29 Juli nog onverwacht.

Woensdag 2 Augustus werd hij op Oud-Eyk-en-Duinen ten grave
gedragen. Zijn uitvaart was even eenvoudig en sober als zijn persoon-
lijkheid was. Zoo had hij het ook gewild. In de chapelle ardente in het
Gemeente-Ziekenhuis sprak een zwager een kort afscheidswoord.
Als laatste hulde en groet aan den Oud-Chef bracht ondergeteekende
daar een krans namens de Officieren van den Veterinairen Dienst.
Op den doodenakker wachtten vele vrienden en kameraden den stoet
bij den ingang op en sloten zich aan.

Aan de groeve werd op verzoek van den overledene niet gesproken.
Met Folmer ging een goed en flink mensch heen. Zijn persoon zullen
wij immer in vriendschap en erkentelijkheid herdenken. In zijn gezin
laat hij een blijvende leegte achter. Moge zijn Echtgenoote en beide
zoons, die om zijn heengaan zoo oprecht treuren, troost vinden in de
herinnering aan het vele goede, dat hij in hun leven heeft gebracht.

STERILITEIT BIJ HET RUND, VEROORZAAKT DOOR
MICRO ORGANISMEN; PROPHYLAXIE EN
BEHANDELING. \')
Klinische les

Steriliteit, een tijdelijk of blijvend onvermogen om drachtig te worden
of een zichtbaar foetus voort te brengen, veroorzaakt door micro-
organismen, kan van drieërlei aard zijn, n.1. :
ie. Steriliteit als gevolg van een bacterieele infectie ;
2e. Steriliteit veroorzaakt door virus ;
3e. Steriliteit door een infectie met protozoën.

Mannelijk dier. Bij ernstige aandoening van den testikel en den bijbal
kan steriliteit van den stier optreden.

Vrouwelijk dier. Tuberculeuse aandoening van het genitaal-apparaat,
inzonderheid van den uterus, de ovaria en adnexa, kan steriliteit tot
gevolg hebben. Als regel zijn deze van secundairen aard, zij komen
vrij veelvuldig voor ; primair zijn tuberculeuse aandoeningen van de
genitaliën hoogst zeldzaam. Blijkens de statistieken van de slachthuizen
wordt bij 20—25% der aan tuberculose lijdende slachtdieren een tuber-
culeuse aandoening der geslachtsorganen gevonden.

Plum heeft de aandacht er op gevestigd, dat de drachtige uterus van
het rund een der praedilectieplaatsen is van aviaire tuberkelbacillen.
Na een infectie met deze bacillen kan abortus optreden. De bacillen
veroorzaken ontstekingsprocessen in de uterusmucosa; soms abscesseri
in de submucosa. Een gevolg hiervan is, dat steriliteit optreedt. In
Denemarken schijnt deze infectie niet zoo groote uitzondering te zijn.
Plum vond toch bij 162 gevallen van uterustuberculose in 6 gevallen
met zekerheid en in 1 geval twijfelachtig vogeltuberkelbacillen.

In Nederland is tot op heden slechts 1 geval van abortus door aviaire
tuberkelbacillen waargenomen, hetwelk in 1932 beschreven is door
van Heelsbergen. Ook in andere landen schijnt deze infectie niet of
althans zeer sporadisch voor te komen. De schade, welke zij berokkent,
is in elk geval niet groot.

Prophylaxie. In landen, waar bestrijdingsmaatregelen genomen
worden tegen de tuberculose bij het rund en waar als gevolg daarvan

^J) La stérilité d\'origine microbienne chez les bovins. Prophylaxie et traitement.
Session de Mai 1939. Office international des épizooties.

het aantal lijders aan deze ziekte vermindert, verdwijnt deze oorzaak
der steriliteit ook.

Zonder twijfel mag men de vraag stellen, welke schade bij een infectie
door Bruccllose Bang grooter is, die veroorzaakt door het verwerpen
of die der daarop volgende steriliteit van het rund.

Mannelijk dier. Volgens verschillende onderzoekers (Sjollema,
Richter, Christiansen, Lagerlöf, e.a.) komt Brucellose infectie van
den stier, met als gevolg een orchitis en periorchitis meer voor, dan wel
wordt vermoed. Het epitheel der zaadbuisjes wordt in die mate aange-
tast, dat azoöspermie optreedt (Christiansen). Lagerlöf geeft aan,
dat bij stieren met een eenzijdige abortus-orchitis ook de schijnbaar
niet aangetaste testis geen spermien meer vormt. De spermiogenese
komt eerst later langzaam terug, maar is in vele gevallen onvoldoende,
zoodat dieren, welke aan een Brucellose-orchitis geleden hebben, in
den regel voor de fokkerij geen waarde meer hebben (Richter).

Vrouwelijk dier. Bij de koe daarentegen ziet men in zeer veel gevallen
na een abortus steriliteit optreden. Zeker is, dat de door deze bacillen
veroorzaakte steriliteit meestal een tijdelijke is, doch voor de fokkerij
en inzonderheid voor de melkerij heeft deze steriliteit niettemin ernstige
schadelijke gevolgen. In aansluiting aan een abortus treedt in zeer veel
gevallen retentio secundinarum op, met de daarop volgende compli-
caties, als cndometritis, pvometra e.d. Albrechtsen en Witt meenden,
dat de besmettelijke abortus hoofdzakelijk de oorzaak der steriliteit
bij het rund was, terwijl Schmidt, Richter e.a. vaststelden, dat 35—
74¹\',, der steriele runderen positief op Bang reageerden. Zeer terecht
zegt Schöttler de steriliteitscurve volgt de abortuscurve. In Zuid-
Afrika komt volgens Quilan steriliteit bij runderen veel meer voor op
bedrijven, waar besmettelijke abortus heerscht, dan waar de runderen
een negatieve biologische reactie voor Brucellose hebben. Webster,
Löthe, Eenler e.a. hebben dezelfde waarnemingen gedaan.

Mc. Intosh wijst er op, dat in Amerika door de bestrijding van den
abortus de steriliteit bij het rund belangrijk verminderd is. Op de in
1938 te Salzburg gehouden ge vergadering van veeartsen ter bestrijding
van opfokziekten, heeft Marbach eveneens naar voren gebracht, dat
steriliteit bij het rund veel meer voorkomt op stallen met runderen,
waarvan het bloed positiefis, dan op andere stallen. Hieruit volgt wel,
dat men in de meeste landen de Brucellose Bang voor een groot gedeelte
als directe of indirecte oorzaak van de steriliteit van het rund be-
schouwt.

Ook in ons land zijn dezelfde waarnemingen gedaan en het staat wel
vast, wanneer als gevolg van den abortus geen steriliteit voorkwam,
dat de meeste veehouders aan de bestrijding dezer ziekte veel minder
aandacht zouden besteden dan thans het geval is.

De oorzaak van de steriliteit wordt toegeschreven aan een catarrhale
aandoening van het uterusslijmvlies, welke geruimen tijd blijft bestaan,
nadat de abortusbacillen niet meer in het uterussecreet zijn aan te too-
nen. Aangenomen wordt, dat een toxische stof wordt afgescheiden,
welke de oorzaak is, dat de spermatozoën of de bevruchte eicel spoedig
afsterven.

In de tweede plaats duurt na een abortus het involutieproces van den
uterus, ook wanneer geen retentio secundinarum heeft plaats gehad,
belangrijk langer dan na een normalen partus. Zoowel dit vertraagde
involutieproces als de reeds genoemde catarrhale slijmvliesaandoening
praedisponeeren in hooge mate voor het tot stand komen van allerlei
secundaire infecties. Hierdoor wordt dan ook verklaard, waarom op
stallen, waar abortus heerscht of geheerscht heeft, veel meer gevallen
voorkomen van endometritis veroorzaakt door streptococcen, staphy-
lococcen, pyogenesbacillen e.a. dan op andere stallen. In dit verband
zij verwezen naar de opmerking van Mc. Intosh, dat na de bestrijding
van den abortus metritiden veel minder voorkomen. Ook de recente
mededeeling van Marbach, dat het resultaat der ingestelde behande-
ling op abortusstallen belangrijk geringer is dan op abortus-vrije
s\'.allen, wijst in deze richting. Als gevolg van het veelvuldig optreden
van secundaire infecties, worden zonder eenigen twijfel vele gevallen
van steriliteit niet toegeschreven aan de primaire causa, n.1. de Brucella
Bang, maar aan secundaire causae, als afwijkingen van de ovaria,
salpingitis, endometritis, pyometra e.d., waarbij verschillende micro-
organismen bacteriologisch worden aangetoond. In chronische gevallen
is het zelfs aannemelijk, dat het proces reeds in het post-bacterieele
stadium verkeert en microörganismen bacteriologisch noch microscopisch
zijn aan te toonen.

Prophylaxie. Ter voorkoming van bovengenoemden vorm van steri-
liteit is bestrijding van de Brucellcse noodzakelijk. Dit kan geschieden
door hygiënische maatregelen alleen of door hygiënische maatregelen,
gecombineerd met inenting van de jonge dieren. Doordat het in Neder-
land in het algemeen praktisch niet uitvoerbaar is, zoowel op den stal
als in de weide de noodige hygiënische maatregelen, inzonderheid
afzondering van gezonde en zieke dieren, consequent door te voeren,
wordt op zeer vele bedrijven, naast deze maatregelen, immunisatie
van het jonge vee toegepast. Jaarlijks worden duizenden jonge runderen
op den leeftijd van 6—8 maanden geënt met levende cultuur. De
dekking vindt dan eerst plaats, wanneer zij 12 a 13 maanden oud zijn.
De inenting van jonge stieren verdient echter geen aanbeveling, omdat
bij deze het gevaar bestaat voor een infectie van het genitaal-apparaat.

Behandeling. Wanneer geen secundaire infecties zijn opgetreden
3 tot 4 maanden rust. Bestaan secundaire infecties, dan uitspoeling van
den uterus met licht adstringeerende en desinfecteerende middelen.

van steriliteit bij het rund. Dit jaar zijn in ons land op drie stallen resp.
met 38, 32 en 26 runderen gevallen waargenomen van abortus en steri-
liteit, waarbij uit de secreta van den uterus, welke uiterst gering waren,
paratyphusaehtige bacillen gecultiveerd werden. Volgens biologische
eigenschappen behoorden deze bacillen in de paratvphus B groep.
Serologisch was een nadere bepaling niet te maken, omdat zij met alle
sera, ook normale sera, samenklonteren. Op deze stallen was het onder-
zoek op infectieusen abortus Bang, alsook op trichomonas foetis, negatief.
Op twee dezer stallen bedroeg het aantal runderen, dat niet drachtig
was, ruim 80%. Andere verschijnselen van een paratyphose werden
bij deze runderen niet waargenomen.

Behandeling. Irrigaties met verdunde Lügolsche solutie en andere
desinfectantia, maar in hoofdzaak rust ; na 4 a 5 maanden waren de
meeste runderen drachtig.

D. Bac. pjosepticus, streptococcen, stapkylococcen, colibacillen, Bac. aerogenes
e.a.

Infecties met bovengenoemde microörganismen zijn dikwijls de oor-
zaak van min of meer heerschend optredende chronische endometritis
en pvometra, welke steriliteit tot gevolg hebben. Deze puerperale
infecties ontstaan dikwijls na verlossingen in sterk verontreinigde
stallen. Daarnaast treden zij op na verlossing door onbevoegden, door
het gebruik van besmette instrumenten en na retentio secundinarum.
In hoeverre het groote aantal gevallen van steriliteit door chronische
metritis, endometritis en pyometra moet toegeschreven worden aan een
primaire infectie door bovengenoemde organismen, is zeer moeilijk vast
te stellen. Zooals reeds hiervoor is opgemerkt, treden deze zeer dikwijls
secundair op na een infectie door abortusbacillen, alsook bij een tricho-
monas-infectie.

Prophylaxis. Hygiënische maatregelen bij de verlossing, n.1. speciale
afkalfstallen, het gebruik van steriele instrumenten, reine handen naast
meer deskundige hulp, vooral bij moeilijke verlossingen.

Behandeling. Uitspoeling van den uterus met zwakke desinfecteerende
en adstringeerende middelen. Daarnaast is wel aanbevolen Yatreen-
vaccin behandeling, alsmede inspuitingen met verschillende eiwitpre-
paratcn. Betreffende het resultaat dezer behandeling loopen de mee-
ningen echter sterk uiteen.

Sporadische soms meer heerschend optredende gevallen van onvrucht-
baarheid bij het rund na abortus, als gevolg van een infectie door
spirillen, worden in verschillende landen in de literatuur vermeld.
Als gevolg dezer spirillen-infectie zou een meer of minder ernstige
uteruscatarrh tot uterusontsteking optreden, welke de conceptie bij het
rund zou verhinderen.

Door sommige onderzoekers wordt de twijfel uitgesproken of er in-
derdaad causaal verband bestaat tusschen den abortus en vibrio foetus.
Deze schrijven aan het aantoonen dezer organismen dezelfde betee-

Het staat derhalve nog niet vast in hoeverre vibrio foetus beschouwd
moet worden als een primaire of een secundaire oorzaak van de on-
vruchtbaarheid bij het rund.

Reisinger en Reimann toonden aan, dat de oorzaak van de vaginitis
vesiculosa van het rund een virus is, hetwelk zoowel door een Reichl
porceleinfilter als door een Chamberlandbougie L. 3 gefiltreerd kan
worden.

In hoeverre deze vaginitis vesiculosa identisch is met de vaginitis
granulosa, ongeveer 50 jaar geleden door Isseponi beschreven en door
Erhardt, Hess e.a. beschouwd als een der oorzaken van de steriliteit
bij het rund, staat niet vast. Er wordt algemeen aangenomen, dat bij
runderen, lijdende aan acute of subacute vaginitis, zeer veel gevallen
van steriliteit voorkomen, waarvoor geen andere oorzaak is aan te
toonen.

Groot is het aantal publicaties, hetwelk over dit onderwerp ver-
schenen is en zeer uiteenloopend zijn de meeningen van de verschil-
lende auteurs over het causale verband tusschen deze aandoeningen
en de bestaande steriliteit. Door Abelein is zelfs de meening geopperd,
dat vaginitis granularis een symptoom zou zijn van trichomonadose.
Het is niet steeds duidelijk of men te doen heeft gehad met de vaginitis
granularis, dan wel met de vaginitis vesicularis. Ongetwijfeld vindt dit
zijn grond hierin, dat de clinische verschijnselen somtijds zeer veel
overeenkomst kunnen vertoonen, terwijl het, tot op heden, niet mogelijk
is aetiologisch vast te stellen met welke ziekte men te doen heeft, zelfs
niet of hel inderdaad twee verschillende ziekten zijn. Dit was dan ook
de reden, dat Kubesch en in navolging Diernhofer onder den neutralen
naam „Spezifischc Deckinfektion des Rindes" samenvatten alle dooi-
de dekking overgedragen geslachtsziekten van het rund, welke gepaard
gaan met exanthematische en catarrhale aandoeningen van het slijm-
vlies der geslachtsorganen en aanleiding geven tot verhindering dei-
conceptie of spoedig afsterven van de vrucht.

Exanthematische slijmvliesaandoeningen komen voor zoowel bij den
stier aan het praeputium en aan den penis als bij de koe in de vagina.
Zij worden overgebracht door de dekking, maar daarnaast vindt ook
infectie plaats op den stal en in de weide, dus door direct contact, want
zij komen ook voor bij jonge dieren, welke nimmer gedekt zijn.

Als oorzaak is eerst voor den granuleusen vorm door HECKERen
Ostertag aangegeven een gramnegatieve streptococcus. Bi.aha meende
de door Halberstaedler en voN Prowazek bij trachoom beschreven
chlamydozoën in met Giemsa gekleurde uitstrijkjes te hebben waar-
genomen. Bij den vesiculeusen vorm is gedacht aan een bepaalden vorm
van koepokken (Nocard en Leclaixche, later Graig en Kehoe).

Tal van andere onderzoekers hebben allerlei microörganismen ge-
vonden, doch velen beschouwen deze als van secundairen aard en als
primaire oorzaak wordt gedacht aan een virus. Hoewel Reisinger en
Reimann er in slaagden een filtreerbaar agens aan te toonen, hetgeen
ook door Witte bevestigd werd, zijn er anderen o.a. Zwick en Gminder,
aan wie dit niet gelukte.

1\'rophylaxis. Stieren, welke lijdende zijn, moeten geen gezonde
koeien dekken, terwijl aangetaste koeien niet bij een gezonden stier
mogen worden toegelaten.

Behandeling. Ter behandeling van deze aandoening worden alge-
meen aangegeven licht desinfecteerende en adstringeerende middelen.

In sommige landen o.a. Duitschland bestaat een verplichting tot het
doen van aangifte.

Naast dezen vorm van steriliteit neemt Veenbaas aan, op grond van
clinische waarnemingen, dat er een infectieuse steriliteit, een heerschend
opbreken der runderen bestaat, waarbij geen pathologisch-anatomische
veranderingen, noch tijdens het leven, noch bij de slachting, worden
waargenomen. Deze infectieuse steriliteit breidt zich uit over den
geheelen koppel. Zij kan verspreid worden door den stier, maar ook
van het eene vrouwelijke dier direct op het andere overgaan. Brengt
men een gezonde koe in een besmet milieu, dan wordt zij tijdelijk
steriel. Het onderzoek op abortus Bang is negatief, evenals het bacte-
riologisch onderzoek, zoowel bij het levende dier, als van de organen
na de slachting. Alhoewel het hem niet gelukt is zulks door filtratie-
proeven aan te toonen, gelooft hij niettemin, dat een virus in het spel is.
Wanneer de dieren drie maanden rust krijgen, zijn zij genezen en hebben
immuniteit verkregen. Dit in tegenstelling bij de vesiculaire vaginitis,
waarbij volgens Steinhoff, Zwick en Gminder en Witte geen immu-
niteit zou optreden.

In 1900 werden door Mazzanti trichomonaden waargenomen in
den uterusinhoud van onvruchtbare vaarzen. Ongeveer 25 jaar later
werden deze parasieten meer beschouwd als een der oorzaken van
enzoötisch optredenden abortus in de eerste maanden van de drachtig-
heid. Riedmüller gaf aan deze protozo den naam van trichomonas
foetus. Na 1925 zijn deze parasieten in vele landen van Europa, Amerika
alsook in Japan waargenomen en beschouwd als een der oorzaken
van steriliteit, abortus in het begin der drachtigheid en pyomctra bij
het rund.

In de laatste jaren is echter de vraag opgeworpen of deze flagellaten
inderdaad wel de primaire oorzaak zouden zijn van deze verschijnselen.
Voor deze hypothese bestaan meerdere gronden. De parasieten komen
n.1. in de natuur zeer verspreid voor en volgens W\'agner treft men ze
vooral aan op plaatsen, waar etter aanwezig is of weefseldestructie

plaats vindt. Verder vertoont de anatomische bouw van de trichomonas
foetus veel overeenkomst met de trichomonas intestinalis, welke normaal
in het darmkanaal van het rund aangetroffen wordt. Ook het ver-
schijnsel, dat de parasieten meermalen gevonden zijn in de vagina van
jonge runderen, welke nog nimmer gedekt waren, heeft de aandacht
getrokken. Voorts slagen vaginale infecties van gezonde runderen met
reinculturen alleen dan, wanneer groote doses toegepast worden.
Abelein, Küst, Riedmüller, v. d. Burg e.a. geven aan, dat voor het
aanslaan eener infectie een catarrhale ontsteking van het vaginaal-
slijmvlies moet bestaan. Reisixger meent zelfs, dat een infectie eerst
tot stand komt bij aan vaginitis vesiculosa lijdende runderen, hetgeen
door v. d. Burg echter betwist wordt. Diernhofer heeft aangetoond,
dat reinculturen van trichomonaden, gebracht in den uterus van een
niet drachtig rund, slechts weinig veranderingen teweeg brengen. In
verband hiermede wijst hij er op, dat niet bewezen is, dat bij het op-
treden van steriliteit naast deze parasieten geen virus aanwezig behoeft
te zijn, b.v. dat van de vaginitis vesiculosa.

Ook Geurden, Willems en Vandeplassche achten het niet uit-
gesloten, dat trichomonas foetus in symbiose zou kunnen voorkomen
met een virus, zooals Bac. suipestifer bij viruspest en Bac. influenza
bij biggengriep.

Voor deze opvatting zou ook kunnen pleiten de waarneming van
Abelein, v. d. Burg e.a., dat een besmette stier bij runderen van
bepaalde veehouders geen infectie met trichomonaden veroorzaakt,
alsook, dat bij den eenen veehouder veel meer runderen besmet worden
door denzelfden stier dan bij den anderen. Bovengenoemde waarne-
mingen zouden er op kunnen wijzen, dat naast de parasieten nog een
andere factor aanwezig moet zijn om een infectie tot stand te brengen.
Behalve een virus zou deze komponent ook gelegen kunnen zijn in de
constitutie en in de voeding, alsmede in de verpleging der dieren en
ook in gebrek aan bepaalde mineralen e.d., zooals dit door Sachweh
e.a. wordt aangenomen.

Omtrent de oorzaak van de optredende steriliteit door trichomonaden
stelde Abelein in 1930 de volgende hypothese op.

Na de coitis wordt het ei bevrucht,het zet zich vast aan den uteruswand
en een corpus luteum graviditatis wordt gevormd. De gelijktijdig met
de spermatozoën ingebrachte trichomonaden vermeerderen zich in de
uterusmelk en veroorzaken, hetzij zelfstandig of met andere micro-
organismen, een catarrhale ontsteking, waardoor loslating van de
vrucht plaats vindt.

Deze theorie is grootendeels bevestigd door de onderzoekingen van
Hogue. Ten einde na te gaan, welken invloed trichomonaden op het
weefsel van het genitaalapparaat van het rund uitoefenen en om den
graad van pathogeniteit van verschillende culturen dezer micro-
organismen vast te stellen, maakte zij gebruik van weefselculturen.
Voor het verkrijgen van weefselculturen werd materiaal van 8 dagen

oude kuikenembryo\'s genomen. Bij 3—5 dagen oude culturen met
goeden groei van epitheelcellen, fibroplasten en zenuwcellen werd een
reincultuur van trichomonas gevoegd. Na 24 uur bleek, dat de weef-
selcellen niet meer doorgroeiden en afgestorven waren. Om vast te
stellen, dat de trichomonas foetus een stof produceert, welke weefsel-
cultuurcellen doodt, werden proeven genomen met fikraten van 17
dagen oude trichomonasculturen. Het bleek, dat de weefselcultuur-
cellen nu even snel afstierven als na toevoeging van levende trichomo-
naden. Met fikraten van 13—14 dagen oude culturen waren de nieuw
uitgegroeide weefselcultuurcellen na 24 uur afgestorven, doch 48 uur
na de toevoeging ontstond weer nieuwe groei uit de explantaties. Het
fikraat van laatstgenoemde culturen was dus minder toxisch dan dat
van de 1 7 dagen oude cultuur.

Wanneer fikraat van jonge culturen, waarin nog weinig toxine
aanwezig is, wordt toegevoegd, wordt slechts een bepaalde hoeveelheid
weefselcultuurcellen gedood, de andere groeien door. Dit wijst er op,
dat de toxische stof gebonden wordt aan de cellen en de niet aangetaste
cellen zich in het dan ontstane toxinevrije medium verder kunnen
ontwikkelen. Bij toevoeging van levende culturen ziet men dit ver-
schijnsel niet, omdat dan voortdurend toxine gevormd wordt.

Culturen, gedurende 15 minuten verwarmd bij 55⁰ C., zijn even
toxisch voor weefselcultuurcellen als de levende trichomonas ; de
toxine is bij die temperatuur dus vrijwel stabiel. Gedurende 20 minuten
verhit op 60—62° C. oefent de toxine geen invloed meer uit op den
weefselgroci, was dus onschadelijk geworden. Fikraten 178 dagen
bewaard bij 12⁰ C. waren slechts zeer weinig verzwakt.

Voorts bestudeerde zij het effect van neutraalrood-oplossing op d^jcellen der weefsclcultuur en op trichomonaden en vond, dat de cellen
nog goed groeiden bij verdunningen, welke trichomonas doodden.

Op grond van de onderzoekingen van Hogue met kunstmatige weef-
selcultuur mag men wel aannemen, dat zoowel de spermatozoën als
de eicel, alsook de kiemaanleg, ontstaan uit samensmelting van beide,
de meest natuurlijke weefselcultuur, gevoelig zijn voor de toxine de-
trichomonaden.

Diernhofer heeft experimenteel aangetoond, dat 14 dagen na he
inbrengen van trichomonaden in den uterus het slijmvlies wemelde
van protozoën. Het aantal was grooter dan in een goed gegroeide
cultuur. Ter verklaring van het optreden van steriliteit of abortus ni
een infectie met deze parasieten is het dus niet noodig nog een virui
aan te nemen.

In vele voorheen schijnbaar met elkander in strijd zijnde waar-
nemingen in de praktijk, zoowel als bij het experiment, heeft men ooi
thans een beter inzicht gekregen. Zoo o.a. in de waarnemingen var
Gameron en Hugh, Schaaf en Möller betreffende runderen, welke

op tijd kalfden, waarbij niettemin trichomonaden in de vagina ge-
vonden werden. Uit hun mededeelingen blijkt, dat de infectie heeft
plaats gevonden eenigen tijd nadat de vrucht zich reeds gevormd
had ; de dieren waren drachtig. De gesloten cervix belette in deze
gevallen het binnendringen van de parasieten in den uterus. Ook voor
het verschijnsel van het optreden van abortus in de eerste maanden
der drachtigheid, kan men nu een verklaring geven. Worden bij de
coitis weinig parasieten ingebracht of parasieten, die weinig toxine
produceeren, dan kan men zich voorstellen, dat het jonge weefsel
van den kiemaanleg aanvankelijk geen nadeelige gevolgen hiervan
ondervindt. Neemt daarentegen het aantal parasieten langzamerhand
toe, dan zal ook de productie van toxine vermeerderen en zullen wel
nadeelige gevolgen kunnen ontstaan. De later optredende abortus
laat zich dan verklaren door de inwerking der toxinen op de cellen van
de cotyledonen.

Voor het tot stand komen van steriliteit moeten de protozoën in
den uterus dringen. Het is dus duidelijk, dat een kunstmatige infectie
beter zal slagen gedurende de bronstperiode, zoowel als bij het bestaan
van een vaginitis, dan bij niet-tochtige en gezonde dieren. Gedurende
de bronst is de cervix geopend, terwijl bij een ontsteking van de vagina
de afsluiting wellicht minder intensief zal zijn. In het laatste geval zal
de zelf reinigende werking in de vagina belangrijk verminderd zijn,
zoodat de parasieten zich daar gemakkelijker kunnen vermenigvuldigen.

Het verschijnsel, dat een infectie op een stal langzamerhand in
hevigheid afneemt en op den duur vanzelf verdwijnt, zal op het ont-
staan van een immuniteit berusten. De waarneming van v. D. Burg,
dat runderen, welke eens een intensieve infectie van deze parasieten
hebben ondergaan, een mindere gevoeligheid vertoonen, alsmede,
dat dieren, welke geaborteerd hebben of aan pyometra lijden, bij de
eerstvolgende dekking zelfs op den dag van den abortus drachtig worden
en op tijd kalven, is te verklaren door het optreden van verhoogd weer-
standsvermogen. Deze immuniteit is een antitoxische, welke de scha-
delijke werking der parasieten op den celgroei voorkomt.

In de zelfde richting wijst ook de waarneming van Riedmüli.er.
Hij merkte n.1. op, dat bij een infectie met trichomonaden, waarbij
alleen de vagina betrokken was, de complementbindingsproef negatief
verliep. Was daarentegen de baarmoeder in het proces betrokken,
d.w.z. bestond er een pyometra of had abortus plaats gehad, dan was
deze reactie positief.

Mannelijk dier. Onvruchtbaarheid van den stier treedt niet op door
een infectie met deze protozoën. In het acute stadium der ontsteking
neemt de libido sexualis af als gevolg van de verhoogde gevoeligheid
van het slijmvlies van praeputium en penis.

Vrouwelijk dier. De besmetting van de koe vindt volgens het meeren-
deel der onderzoekers in hoofdzaak plaats door de coitis. Al naar gelang
het ziekteproces bij den stier in een meer of minder acuut tot chronisch

stadium verkeert, zullen de gevolgen van de infectie verschillend zijn.
afhankelijk van het aantal en de vitaliteit der ingebrachte parasieten.
Worden veel en vitale trichomonaden ingebracht, dan ontwikkelt zich
in een paar dagen een catarrhale aandoening der mucosa van de
vagina en den uterus. De parasieten vermeerderen zich sterk en be-
letten de verdere ontwikkeling van de eicel. Het rund wordt dus niet
drachtig.

Bij de daarop volgende dekking is de kans op een bacteriëele infectie
van den uterus van de dan ontstoken vagina uit belangrijk vergroot.
Het uterusslijmvlies is hvperaemisch. Er bestaat weefselverval, ver-
hoogde vochtafscheiding en verminderde bactericide werking der
mucosa. Dit zijn alle factoren, die het optreden van pyometra sterk
bevorderen.

Worden weinig parasieten ingebracht, dan is de kans op snelle ver-
meerdering belangrijk minder. Er worden aanvankelijk slechts weinig
toxinen gevormd, zoodat een foetus zich kan ontwikkelen. Na verloop
van eenige maanden (i—4) is het aantal parasieten echter belangrijk
toegenomen en dientengevolge ook de toxine-productie. Dit heeft tot
gevolg, dat de cellen van de meest gevoelige deelen in den bevruchten
uterus n.1. de cotyledonen aangetast worden. Hierdoor laten de vrucht-
vliezen los en sterft de vrucht af. Wat er nu verder met de afgestorven
vrucht zal gebeuren, hangt van vele factoren af. Somtijds ontsluit
zich de cervix en wordt de vrucht uitgedreven. Dit is het gunstigst,
omdat nu de kans bestaat, dat de geïnfecteerde uterus zich snel kan
reinigen, waarbij de parasieten vernietigd worden. De mogelijkheid,
dat door een volgende dekking een normaal verloop der drachtigheid
optreedt, is niet uitgesloten. Ontsluit de cervix zich niet, dan kan de
afgestorven vrucht mummificeeren, terwijl in andere gevallen een min
of meer volkomen maceratie met vorming van een pyometra kan
optreden.

Het komt ook voor, dat zich een schijndrachtigheid ontwikkelt en
eerst na meerdere maanden, soms eerst op het tijdstip, waarop de
drachtigheidsduur zou zijn verstreken, fluor albus wordt waargenomen.
Niet onwaarschijnlijk zal al eerder eenige uitvloeiing plaats gehad
hebben maar niet zijn opgemerkt, omdat deze helder was. In dergelijke
gevallen sprak Abelein van myscometra. Ook v. d. Burg nam in
Nederland gevallen van schijndrachtigheid waar, waarbij myscometra
bleek te bestaan.

Wat betreft het verloop van een enzoötie heeft v. d. Burg den indruk
gekregen, dat zich een zekere immuniteit ontwikkelt, zoodat runderen,
welke een hevige infectie doorstaan hebben, een mindere gevoeligheid
vertoonen en de ziekte op den duur vanzelf verdwijnt. De mindere
gevoeligheid der vaarzen zou dan verklaard moeten worden door een
aangeboren verhoogd weerstandsvermogen.

Prophylaxie. Aangezien de besmetting door den coitis wordt over-
gebracht, moet ter voorkoming van verspreiding der smetstof zorg wor-

den gedragen, dat een besmette stier geen gezonde koe dekt. Omge-
keerd mag een gezonde stier geen besmette koe dekken,\'omdat dan
een nieuwe bron van verbreiding der ziekte ontstaat.

Door verschillende onderzoekers zijn bepaalde voorschriften gegeven
voor een georganiseerde bestrijding. Door Abei.ein zijn o.a. twee syste-
men aangegeven. Het eerste beoogt alleen dekking van gezonde koeien
door gezonde stieren. In het andere systeem wordt de bestrijding ook
mogelijk geacht door daarnaast de verdachte dieren door afzonderlijke
stieren te doen dekken.

Voor de bestrijding is noodzakelijk een intensieve medewerking van
de veehouders en een uitvoerige administratie betreffende de dekkingen,
den tijd van kalven enz. naast een regelmatig deskundig toezicht.
In elk geval wordt irrigatie van den stier na elke dekking noodzakelijk
geacht.

Mogelijk zal ook een kunstmatige bevruchting van verdachte dieren
of van alle dieren op besmette stallen een belangrijke rol kunnen spelen
in de bestrijding der ziekte.

Musill heeft proeven genomen met preparaten grootendeels reeds
door andere onderzoekers aangegeven, welke deze parasieten in de
culturen snel dooden. Tevens vestigde hij de aandacht er op, dat het
gewenscht was deze te gebruiken verwarmd tot 45 a 50° C., omdat de
parasieten zeer gevoelig zijn voor hooge temperatuur.

Als meest werkzaam noemde hij nilras argenti 0,01 %, chinosol 0,05%,
chloramin (desamin) 0,5%, natrium perborat 0,2%, sol. Lugoli
(1:2: 100) 2o"₍₎, sulfas zincicus 1%. Verder worden in verband met
hun slijm- en etteroplossende werking al of niet gecombineerd met
een der voorgenoemde middelen aanbevolen natrium carbonat 1%,
natrium bicarbonat 5%.

Dc mogelijkheid of met een oplossing van neutraalrood, hetwelk
volgens de onderzoekingen van Hogue de parasieten in weefselculturen
zeer snel doodt, bij de behandeling van besmette runderen succes te
verkrijgen is, dient nog te worden nagegaan.

Mannelijk dier. In de literatuur wordt aangegeven, dat het prak-
tisch zeer moeilijk is een geïnfecteerden stier vrij van parasieten te
maken. Wanneer de meening van Küst juist is, dat trichomonaden
in de diepere geslachtswegen bij den stier voorkomen, is zulks zeer aan-
nemelijk. Deze meening is echter nog niet als juist erkend. Algemeen
worct aanbevolen niet zeer waardevolle stieren voor de fokkerij uit te
sluiten.

Vrouwelijk dier. De behandeling van de geïnfecteerde koe zal moeten
bestaan in uitspoelingen van de vagina en den uterus, eerst met shjrn-
oplossende en vervolgens met parasietendoodende middelen. Bij ge-
sloten cervix zullen uterusspoelingen alleen gedurende de bronstperiode
kunren geschieden.

Wanneer myscometra of\' pyometra aanwezig is, is het noodig deze
eerst te behandelen, waarvoor de methode Albrechtsen het meest
aangewezen is. Daarna moet dan nog een trichomonaden-behandeling
ingesteld worden.

In verband met de onderzoekingen van Hogue, dat de schadelijke
werking der trichomonaden veroorzaakt wordt door toxische producten
(ecto-toxinen), welke in vitro gevormd worden, is het wellicht mogelijk,
dat op sterk besmette bedrijven door een vaccinatie met deze toxinen
een gunstige werking zou kunnen worden verkregen. Het verloop van
bepaalde enzoötien, waarbij de indruk verkregen wordt, dat runderen,
welke een infectie doorstaan hebben, een verhoogd resistentievermogen
verkregen, is hiervoor een aanduiding.

Alhoewel een dergelijke behandelingsmethode misschien niet zal
leiden tot een uitroeiing der ziekte, zou de economische schade, welke
zij in sterk besmette streken toebrengt, hierdoor kunnen worden be-
perkt.

Bij de bespreking van dit rapport was er nog gelegenheid de aan-
dacht te vestigen op enkele proeven, welke in de praktijk genomen
waren met irrigatie van den uterus en de vagina met een oplossing van
neutraalrood i : iooo. Het aantal behandelde runderen was te gering
om hierop een conclusie te bouwen. Er werden echter wel aanwijzingen
verkregen, welke het voortzetten der proeven in deze richting wettigen.

Prof. Nicoi.as vestigde de aandacht op Congorood en trypanrood,
twee kleurstoffen, welke gebruikt worden voor het dooden van para-
sieten in het bloed. Op grond hiervan achtte hij het van belang bij het
nemen van proeven aan deze preparaten eveneens de aandacht te
schenken.

Willems merkte op, dat trichomonaden wel gevonden zijn bij stieren
in slachthuizen, van welke stieren niet bekend was, dat zij deze ziekte
hadden veroorzaakt. Hiertegen werd opgemerkt, dat men in dergelijke
gevallen mogelijk te doen heeft gehad met saprophytische of althans
apathogene trichomonaden. Door middel van de door Miss Hogue
aangegeven methode is, zooals ook aan de Rijksseruminrichting ge-
bleken is, gemakkelijk aan te toonen of men te doen heeft met parasieten,
welke toxinen vormen. Verdere onderzoekingen zullen nu moeten doen
blijken of inderdaad op deze wijze de pathogene en de niet-pathogene
parasieten te onderscheiden zijn.

Verschillende andere bacteriën kunnen aanleiding geven tot spora-
disch voorkomende gevallen van steriliteit. Dit staat echter nog niet
vast voor een meer heerschend optreden dezer aandoening.

Het bestaan van een virus als oorzaak van een infectieuse steriliteit
bij het rund is niet met zekerheid vastgesteld. Het is gewenscht hiernaar
een uitgebreid onderzoek in te stellen. Mogelijk zal dan te gelijker tijd
komen vast te staan in hoeverre bepaalde bacteriën hierbij een rol
spelen.

Trichomonas-foetus is een oorzaak van steriliteit bij het rund. Onder-
zoekingen zijn noodig cm een specifiek trichomonasdoodend middel
te vinden. Daarnaast moet worden nagegaan in hoeverre een immuni-
satie met toxine door deze parasieten gevormd van belang kan zijn
voor de bestrijding dezer aandoening, eventueel de cconomische schade
op besmette bedrijven kan beperken.

La tuberculose et la bruccllose peuvent provoquer la stérilité chez les bovins.

Diverses autres bactéries peuvent donner lieu à des cas sporadiques de stérilité.
Ceci n\'est cependant pas encore fixé pour l\'affection enzootique.

L\'existence d\'un virus causant la stérilité infectieuse chez les bovins n\'est pas
encore établie avec certitude . il serait nécessaire de faire à ce sujet des recherches
approfondies. Il est possible qu\'il soit montré en même temps jusqu\'à quel point
certaines bactéries joueraient un rôle dans cette affection.

Le trichomonas-foetus est une cause de la stérilité et des recherches seraient néces-
saires pour découvrir une matière spécifique tuant ce parasite. Il devrait être aussi
examiné dans quelle mesure une immunisation avec la toxine formée par ces para-
sites pourrait être d\'intérêt pour la lute contre cette affection et serait à même
d\'atténuer la dommage causé par elle dans les établissements contaminés.

Verschiedene andere Bakterien können sporadisch vorkommende Fälle von
Sterilität verursachen. Dies trifft aber nicht zu fiir ein Auftreten dieser Krankheit
in grösserem Umfang.

Das Bestehen einer Virusart als Ursache einer infektiösen Sterilität beim Rinde
ist nicht mit Sicherheit festgestellt worden. Es wäre erwünscht, eingehende Unter-
suchungen hierüber auszuführen. Vielleicht könnte dabei gleichzeitig festgestellt
werden, inwieweit bestimmte Bakterien hierbei eine Rolle spielen.

Trichomonas foetus ist ein Erreger von Sterilität beim Rinde. Untersuchungen
sind notwendig um ein spezifisches die Trichomonas tötendes Mittel zu finden.
Daneben ist festzustellen, in welchem Masse eine Immunisierung mit von diesen
Parasiten gebildeten Toxinen von Bedeutung sein kann für die Bekämpfung und
möglicherweise eine Verminderung des wirtschaftlichen Schadens auf infizierten
Gehöften.

Different other bacteria may give occasion to sporadical occurring cases cf sterility,
but this is not yet definitively settled in a more prevalent occurring of this disease.

The existense of a virus as the cause of an infectious sterility in the cow is not
stated with certainty. It is desirable to make an extensive inquiry into this matter.
Perhaps it will be proved at the same time in how far certain bacteria play a part in it.

Trichomonas-foetus is a cause cf sterility in the cow. Researches are necessary
to find a specific Trichomonas-killing medicine.

Besides this it must be checked in how far an immunization with toxin, formed
by these parasites may be of importance to the fight against this disease and even-
tually how it is possible to reduce the economical damage on contaminated farms.

Abelein. Ti\'ichomonadcn in den Geschlechtsorganen des Rindes. M. T. W. 1930.
Abelein. Die Trichomonadenseuche des Rindes und das Scheiden-Katarrhproblem.
M. T. W. 1932.

Abelein. Zur Behandlung der Sterilität beim Rinde. M. T. W. 1933.
Abelein. Bekämpfung der Trichomonadenseuche, D. T. W. Bd. 42—1934.
Abelein. Die Bekämpfung der Trichomonadenseuche. B. T. W. B:l. 52 —1936.
BouRDéE. Les Trichomonas ; leur rôle dans l\'avortement précoce, le pvomètre
et la stérilité de la vache. Ree. de Méd. Vét. T. 112 -1936.\'

v. d. Bürg. Trichomonas foetus Riedmiiller in Nederland. Diss. Utrecht, 1938.
C.raig. Bovine sterility. Vet. Ree. Bd. 48—1937.

Diernhoeer. Die spezifische Deckinfektion des Rindes und ihre Bekämpfung.
W. T. M. Bd. 25 — 1938.

Euler. Besondere Beobachtungen in der Sterilitätsbekämpfung. D. T. VV. Bd.
45 — \'937-

Euler. Die Auswirkungen und Bekämpfung der Geschlechtstrichomonade in
einer groszen Ostpreuszischen Rinderherde.

Fröhner und Zwick. Kompendium der spezielle Pathologie und Therapie für
Tierärzte. 1938.

Geurden, Willems en Vandeplassche. Trichomonasinfectie bij runderen. VI.
D. T. Bd. 7 — 1938.

v. Heelsbergen. Vogeltuberculose bij het rund. T. v. D. Bd. 59 — 1932.
Mary Hogue. The effect of trichomonas foetus on tissueculture cells. The Amer,
journ. of Hyg. Vol. 28 — 1938.

Hutyra, Marek und Manninger. Spezielle Pathologie und Therapie der Haus-
tiere. 1938.

Ipolatow. Zur Frage des ansteckenden Scheidenkatarrhs der Rinder. Z. f. Infekt.
Kr. und Hyg. der Haust. Bd. 36.

1 sepponi. Beitrag zu den Ursachen der Unfruchtbarheit der Kühe.
Kubesch. Spezifische Deckinfektion (Trich. Abortusseuche) beim Rind. W. T. M.
Bd. 22 — 1935.

Küsr. Trichomonadenabortus des Rindes. D. T. W. Bd. 41 1933.
Küst. Die Übe rtragung der Geschlechtstrichomonaden des Rindes. D. T. VV. Bd.
43 — \'935-

Küst. Der Trichomonadensterilität des Rindes und ihre Bekämpfung. D. T. W.
Bd. 44 — 1936.

Marbach, ge Tagung der Fachtierärzte für die Bekämpfung der Aufzuchtkrank-
heiten. D. T. W. Bd. 46 - 1938.

Marek. Klin. Diagnostik d.i. Krankheiten der Haustiere. 1937.
Mussill. Untersuchungen über die Widerstandsfähigkeit der Rinder-Tricho-
monaden gegen physikalische und chemische Einflüsse. W. T. M. Bd. 24 — \'937-
Quilan. Observations on sterility in cattle in South-Africa. I2th Vet. Congr. 1934.
Reisinger. Untersuchungen über ein in Österreich gehäuft auftretende jedoch
nicht durch den Bangschen Bazillus verursachtes Verwerfen des Rindes. W. T. M.
Bd. 15 — 1928.

Reisinger. Trichomonaden Sterilität. W. T. M. Bd. 22 — 1935.
Reisinger und Reimann. Beitrag zur Ätiologie des Bläschenausschlages der Rinder.
W. T. M. Bd. i₅ — 1928.

Riedmüller. Uber die Morphologie, Übertragungsversuche und klinische Bedeu-
tung der beim sporadischen Abortus des Rindes vorkommenden Trichomonaden.
Z. f. B. & P. & Inf. Kr. Bd. 108 — 1928.

Riedmüller. Zur Frage der ätiologische Bedeutung der bei Pyometra und spora-
dischen Abortus des Rindes gefundenen Trichomonaden. Sch. Arch. 74 — 1932.
Richter. Die Sterilität des Rindes. 1938.

In aflevering No. 4, blz. 174, van het 66ste deel van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde, wordt door Prof. van Oijen als Voorzitter der
Commissie van Advies voor den Diergeneeskundigen Studentenkring
een uiteenzetting gegeven van de organisatie van deze nog jonge ver-
eeniging, waarhij speciaal bericht wordt over de door nieuwe over-
eenkomsten vastgelegde verhouding van D.S.K. tot de diergenees-
kundige faculteiten van het U.S.C. en U.S.R.

Hierbij komt ter sprake de plaats van den diergeneeskundigen
student in de Utrechtsche studentenmaatschappij en de organisatie
van het Utrechtsch studentenleven, onderwerpen ook behandeld in de
rede door den toeninaligen voorzitter van D.S.K., A. A. Oskam, uit-
gesproken tijdens de viering van het eerste lustrum van D.S.K. in 1937
en gepubliceerd op blz. 1396, aflevering No. 23 van het 64ste deel van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

In beide mededeelingen wordt door het slechts noemen van twee
studentenvereenigingen, nl. het U.S.C. en U.S.R., de indruk gewekt,
dat deze beide vereenigingen de geheele Utrechtsche studentenwereld
vertegenwoordigen, hoewel genoemde organisaties slechts ongeveer ¹\'₄van alle studenten te Utrecht omvatten.

Deze wijze van voorstelling, waarvan uitgegaan wordt wanneer
gesproken wordt over de plaats van D.S.K. in de Utrechtsche studen-
tenwereld, is onvolledig en heeft m.i. geleid tot niet geheel juiste be-
schouwingen.

Ten tijde van de oprichting van D.S.K. in 1932 bestonden in Utrecht,
evenals nog op heden, 5 algemeene studentenvereenigingen, d.w.z.
vereenigingen, welke het geheele studentenleven, dus ook het gezellig-
heidsleven, omvatten, nl. het Utrechtsch Studenten Corps (U.S.C.),
Unitas Studiosorum Rheno Trajectina (U.S.R.), Veritas, Societas
Studiosorum Reförmatorum (S.S.R.) en de Utrechtsche Vrouwelijke

Schüttler. Sterilität. I2ter Int. Vet. Congres. 1934.
Sjollema. Brucella Bang infectie bij stieren. T. v. I). Bd. 64 — 1937-
Veenbaas. Mededeelingen betreffende den gezondheidsdienst voor Vee in Fries-
land. 1920—1938-

Witte. Untersuchungen über den Bläschenausschlag (Exanthema pustulosum
ccitale) des Rindes. Z. f. Inf. Kr. & Hyg. der Haustiere. Bd. 44 — 1933-

Witte. Infektionsversuche an Rindern zur Klärung der pathogene Bedeutung
der Trichomonaden für die Sterilität und der Frühabortus des Rindes. B. T. W. Bd.
50 — <934-

Witte. Serologische Untersuchungen zum Nachweis der Trichomonaden Infek-
tion der Genetalien des Rindes. B. T. W. Bd. 50 — 1934-

Zürn. Die Bekämpfung des seuchenhaften Frühverkalbens (der Trichomonaden-
seuche). D. T. W. Bd. 44 —- 1936.

Studentenvereeniging (U.V.S.V.). Deze vereenigingen, waarvan Veri-
tas en S.S.R. religieus gefundeerd zijn, nl. de eerste Roomsch Katholiek
en de tweede Orlhodox-Protestantsch, zijn gekenmerkt door hun
verschillende grondslagen, wetten, statuten, gebruiken en instellingen
en zijn als zoodanig kristallisaties van de bonte schakeeringen in de
studentenmaatschappij.

Studenten, welke geen lid zijn van één dezer 5 „gezelligheidsver-
eenigingen" worden „nihilist" genoemd, hoewel velen hunner aange-
sloten zijn bij één der vele „niet-gezelligheidsvereenigingen" als de
Nedcrlandsch Christelijke Studenten Vereeniging (N.C.S.V.), de
Vrijzinnig Christelijke Studenten Bond (V.C.S.B.), enz.

Bij het behandelen van het probleem : de plaats van D.S.K. in de
Utrechtsche Studenten Maatschappij, kan dan ook niet volstaan
worden met slechts rekening te houden met het U.S.C. en Unitas.

Aan het U.S.C. waren in den tijd van oprichting van D.S.K. ver-
bonden de zg. faculteitsvereenigingen, waarvan automatisch lid waren
de leden van het U.S.C., doch welke ook opengesteld waren voor niet-
leden van het U.S.C. Ook Unitas kende dergelijke organisaties, doch
deze werkten in den tijd van oprichting van D.S.K. alleen binnen eigen
vereeniging.

Voor de oprichting van D.S.K. waren van de veterinaire studenten
dan ook bijna alle niet-Unitasleden lid van de diergeneeskundige
faculteitsverceniging van het U.S.C. en alle Unitasleden lid van eigen
faculteitsvereeniging.

In dezen ongewenschten toestand, welke scheiding bracht tusschen
de veterinaire studenten en waarbij de studiebelangen onvoldoende
behartigd werden door het gemis aan eenheid in organisatie, kwam
verandering, toen D.S.K. opgericht werd, welke alle diergeneeskundige
studenten vereenigde, hun studiebelangen behartigde en het contact
tusschen de veterinaire studenten onderling en tusschen de Maatschappij
voor Diergeneeskunde en de studenten bevorderde.

Na de oprichting van D.S.K. trokken dan ook alle niet U.S.C. leden
zich terug van de voor hen nu overbodig geworden diergeneeskundige
faculteitsvereeniging van het U.S.C. en algemeen was de verwachting,
dat deze vereeniging zich zou terugtrekken binnen eigen organisatie,
zooals de faculteit van Unitas altijd reeds gedaan had.

Blijkens de uiteenzetting van Prof. van Oijen is de gang van zaken
echter geheel anders geweest. Niet alleen heeft de diergeneeskundige
faculteitsvereeniging van het U.S.C. zich niet teruggetrokken binnen
eigen organisatie en heeft de faculteitsvereeniging van Unitas haar
poorten opengesteld voor niet-leden, maar ook heeft D.S.K. de houding
dezer vereenigingen gesteund door o.a. de verbintenis aan te gaan,
dat alle leden van D.S.K. zich moeten aansluiten bij één der „facul-
teiten".

Hoewel het zeer begrijpelijk is, dat het U.S.C. haar door traditie
enz. gevestigde superioriteitspositie gaarne den kwantitatieven steun

van het faculteitensysteem wil blijven geven en Unitas het U.S.C. wel
noodgedwongen op dezen weg moest volgen, niet geheel duidelijk zijn
de redenen, waarom de diergeneeskundige studenten zich voor deze
manoeuvres moesten laten gebruiken.

Waarom moeten diergeneeskundige studenten, die in D.S.K. een
faculteitsverecniging hebben, welke al hun belangen kan behartigen,
gedwongen worden ook nog lid te worden van de faculteiten van het
U.S.C. of U.S.R. ?

Over deze vraag wordt door Prof. van Oijen slechts zeer in het
algemeen gehandeld, als hij uitgaat van de stelling : het heeft maat-
schappelijk ongewenschte gevolgen, wanneer het bestaan van D.S.K.
zou leiden tot het verdwijnen der „Diergeneeskundige Faculteit" in
het Utrechtsch Studenten Corps, of der „Veterinaire Faculteit" in
Unitas Studiosorum Rheno-Trajectina" en dus volgens hem alles er
op gericht moet zijn deze organisatie een waardige plaats te doen
innemen tusschen hare zusters.

Onder „verdwijnen" dient in dit verband echter gelezen te worden,
„zich terugtrekken binnen eigen organisatie".

Op welke gronden Prof. van Oijen voorts tot deze stelling komt
wordt niet aangegeven. Tegenover bovengenoemde stelling van Prof.
van Oijen zou ik echter een andere stelling willen plaatsen, nl. deze :
een ieder, die medewerkt om in Utrecht te komen tot een absolute
scheiding tusschen gezelligheidsvereenigingen en faculteitsvereeni-
gingen dient daarmede een algemeen studentenbelang. Immers,
faculteitsvereenigingen, welke, zoo ze goed zijn, alle studenten van
een bepaalde faculteit omvatten, hebben door hun geheel andersoor-
tigheid niets van doen met gezelligheidsvereenigingen, welke, tenminste
in dezen tijd, altijd slechts bepaalde groepen uit de studenten vertegen-
woordigen.

In Groningen is dit o.a. reeds lang ingezien. Naast en los van de ver-
schillende gezelligheidsvereenigingen staan daar de faculteitsver-
eenigingen ; voor elke faculteit ét^;n en alle studenten van die faculteit
omvattende. M.i. hebben alleen dan de gezelligheidsvereenigingen
het recht zich ook met de studiebelangen van niet-leden hunner ver-
eeniging te bemoeien, wanneer deze zelf niet tot een goede organisatie
kunnen komen. En geconstateerd moet worden, dat deze toestand lang
te Utrecht heeft bestaan.

Wanneer dan echter blijkt, dat de studenten van een bepaalde facul-
teit, zelf, los van gezelligheidsvereenigingen, hun eigen weg willen en
kunnen gaan bij het organiseeren van algemeene faculteitsvereeni-
gingen, dan behooren de gezelligheidsvereenigingen zich op eigen
terrein terug te trekken.

Doen zij dit niet, dan kunnen hieraan slechts egoistische motieven
ten grondslag liggen en de nihilist, d.w.z. degene, die geen lid is van
een-zich-met-faculteitsvereenigingen-bemoeiende-gezelligheidsvereeni-
ging, doet goed zich hiervan terdege bewust te zijn.

i. Bij bescherming tegen oorlogsgas van eetwaren voor menselijk
of dierlijk gebruik, kan doorzichtig verpakkingsmateriaal (glycerine-
bevattende cellulose preparaten) uitstekende diensten bewijzen, aan-
gezien het één der zeer weinige stoffen is, die voor mosterdgas niet
doorlaatbaar zijn. Daar mij echter bij een onderzoek in 1935 ^J) reeds
gebleken is, dat niet alle handelssoorten bescherming bieden, hetgeen ook
ctoor het uitgebreide en systematische onderzoek van Visser aan het
Medisch Gas-Laboratorium te Bandoeng in 1939 (zie onder) be-
vestigd is, dient men bij aankoop het volgende in acht te nemen:
Goede bescherming biedt het product Cellophaan van de N.V. Ned.
Sidac. Mij. te Utrecht reeds in de dikte 0.09 mm. overeenkomende
met 125 gr. per M².

Het is in vellen van M² en in rollen in verschillende dikten ver-
krijgbaar. Hetzelfde resultaat biedt het minder stevige en gemakkelijk
scheurbare Transparit van de firma Wolff & Co. te Walsrode, terwijl

\') Ned. T. v. Gen. 81-1937-50-5905-5906. Bescherming der huid tegen mosterd-
gas met cellulosepreparaten.

Het is dan m.i. ook zeer verheugend, dat de zg. nihilisten onder de
veterinairen dit blijkbaar ingezien hebben en afwijzend staan tegenover
het aangaan van verbintenissen, als het gedwongen studielid worden
van een „gezel ligheidsvereeniging".

Zonder twijfel dienen op behoedzame wijze nieuwe wegen gezocht
te worden daar waar afgeweken wordt van historische lijnen, doch dit
waardeeren van het historisch gegevene mag nooit leiden tot stilstand
of achteruitgang. En dit laatste : achteruitgang, wordt m.i. gevonden
in de door D.S.K. nieuw aangegane verplichtingen.

Daarom verbreke D.S.K. deze verbintenissen, opdat zij niet mede-
werke aan het instandhouden van instellingen, welke voor de dier-
geneeskundige faculteit uit den tijd zijn en opdat zij als vereeniging,
welke het saamhoorigheidsbesef tusschen de veterinairen wil bevor-
deren, zelf geen scheiding brenge door eigen studenten over twee
concurreerende vereenigingen te verdeden.

het Triacel van de N.V. Fabriek van Chemische Producten te Vonde-
lingenplaat niet geschikt is.

Ontsmetting van deze preparaten is, doordat mosterdgas niet in
het materiaal gedrongen is, slechts een oppervlakte-ontsmetting en
is daardoor snel te verrichten; ze geschiedt gemakkelijk door afwrijven
met een mengsel van gelijke delen chloorkalk en magnesia, met
dikke chloorkalkbrij en desnoods met zeep en warm water.

2. Gegevens, die vooral voor de keuringsdiensten van belang zijn,
worden aangetroffen in de uitgave 1939 van No. 2 der „Mededelingen
uit de Gaslaboratoria van het Kon. Ned. Ind. Leger. Getiteld:
„Onderzoekingen over werking van mosterdgas op materieel en
levensmiddelen en over de betekenis der ontsmettingsvoorschriften".

Eveneens vindt men in dit opzicht veel nuttige gegevens in Richters
werk „Die Tiere im Chemischen Kriege".

Het ingezonden artikel van Dr. A. Herschel in het Tijdschrift van 1 Aug. 1.1.,
blz. 769, waarin hij enkele bemerkingen maakt op mijn artikel in het Tijdschrift
van 1 Juli, blz. 679, draagt de typische kenmerken van de critiek op een slechtgelezt n
publicatie.

Op blz. 769 schrijft Herschel : ,,de door Ernsi beschreven haaruitval, gepaard
gaande met eczemen, welke veelal voorkomen bij drachtige honden, zou volgens
hem onder invloed van de veranderde hormoonspiegel, in casu een verhooging van
het corp. lut. hormoongehalte ontstaan".

Dit nu is volkomen onjuist en is ook nergens in mijn publicatie te vinden. Ik con-
stateerde slechts het feit, dat tijdens de graviditeit vaak eczemen ontstaan, die na
de medicamenteuze behandeling\' wel verbeteren, maar dat de haargroei pas na de
partus herstelt. Dit slecht groeien van de haren alléén en niet het ontstaan van de
eczemen is duidelijk en cursief gedrukt in mijn publicatie aan het hooge gehalte
aan corp. lut. hormoon toegeschreven.

De tweede opmerking van Herschut, op blz. 770 : ,,Het blijkt dus, dat manlijke
honden ook aan deze ziekte lijden, hetgeen naast het geringe succes der hormoon-
therapie weinig bemoedigend mag heetcn voor de theoretische verklaring van
Ernst", is alleen daarom al eigenaardig, aangezien ik slechts geschreven heb over
eczemen bij drachtige dieren en de theoretische verklaring van het slechte haar-
groeiherstel ervan.

Wat verder de invloed van cystinegebrek betreft, sluit dit het idee betreffende
den haargroei, in mijn artikel vermeld, niet uit. De eczemen etc. kunnen best ont-
staan tengevolge van een niet voldoen aan een extra behoefte aan cystine tijdens de
dracht, maar daarnaast speelt dan toch volgens mij zeker het verhoogde corp. lut.
hormoongehalte een belangrijke rol.

De reeks normale caviae, die in de door mij beschreven proeven niet drachtig
waren, maar die met corpus luteum hormoon werden ingespoten, vertoonden toch
ook den slechten haargroei : hierbij zou dan toch slechts een grootere behoefte aan
cystine zijn opgetreden tengevolge van een verhoogd corp. lut. hormoongehalte.

Jaarverslag 1938 van den Provincialen Veeartsenijkundigen Dienst van
Oost-.Iava.

Deskundig personeel: i Hoofd, 7 Afdeelingsveeartsen (Europeesch diploma) en
17 Indische veeartsen (diploma Buitenzorg).

Veeziekten: Mond- en klauwzeer kwam op enkele uitzonderingen na in goed-
aardigen vorm voor.

Saccharomycosis (420 gevallen) had door onbekende oorzaak (vele regens,
hooge vochtigheidsgraad ?) een sterke uitbreiding.

Scabiës kwam vooral veel bij geiten voor; behandeling met 40% styrax-olie
gaf goede resultaten.

Surra werd met succes bestreden o.m. door Naganol-behandeling, zoowel prae-
ventief als curatief; in den dierentuin te Soerabaja bleken 3 herten te zijn geïnfec-
teerd, welke dieren genazen met 0,5 gr. Naganol.

De tuberculose-bestrijding bij het rund werd zeer krachtig doorgevoerd en
met goed succes; 86 gevallen, waarvan 85 afgemaakt met schadeloosstelling en 1
gestorven ; in een stal te Malang bleek het eenige geval te zijn veroorzaakt door het
humane type van den tb.bacil. Naast het klinisch onderzoek werden de ophthalmo-
en de intradermale tuberculinatie op groote schaal verricht ; het bleek, dat de intra-
dermale methode, mits met beleid en ervaring gehanteerd een zeer te waardeeren
hulpmiddel bij de bestrijding is.

Abortus Bang kwam zeer verbreid voor, behalve op Madoera, dat vrij is ;
een Indisch veearts is speciaal in opleiding genomen om de abortus-vaccinatie te
administreeren en in het algemeen de steriliteit te bestrijden.

Dierenbescherming : De oprichting van een Centraal dierenhospitaal te Soerabaja,
waar alle belangen op veterinair gebied van Provincie, Gemeente, dierenbescher-
ming, enz. worden vereenigd, kan eerstdaags tegemoet worden gezien.

1 \'eetee/t : Sterkte van den veestapel ruim 93.000 paarden, 4: 2.5 millioen runderen
(meer dan de helft van den geheelen Indischen runderstapel), 354.000 buffels, ±
i millioen geiten en 162.000 schapen. Aan Madoera, rrict een veedichtheid van
i rund op 3 menschen, waar in reinteelt wordt gefokt, wordt bijzondere aandacht
besteed [stierenprimeering, castratie, kerapan (stierenrennen\'. tentoonstellingen,
enz.]. Do fokkerij met van Overheidswege geïmporteerde B. itsch-Indische Etawah-
geiten werd vooral gecentraliseerd op het droge Madoera.

Door de Permanente Commissie voor de Internationale Veeartsenijkundige
Congressen zijn tijdens het Xllle Internationaal Veeartsenijkundig Congres, hetwelk
van 21--27 Augustus 1938 gehouden werd te Zürich—-Interlaken, drie vergaderingen
gehouden.

Op de ie vergadering bracht de Secretaris-Generaal van de Permanente Commissie
Prof. Dr. L. de Blieck (Nederland) verslag uit over de werkzaamheden van de Perma-
nente Commissie sinds de vorige vergadering.

De Permanente Commissie had met groote erkentelijkheid kennis genomen van
de beschikbaarstelling van den Budapest-Prijs door de Nationale Vereeniging van
Hongaarsche veeartsen, onder dezelfde voorwaarden als in 1934 te New-York.

Overeenkomstig de statuten werd de Commissie voor den Budapest-Prijs samen-
gesteld uit :

aan den auteur of aan de auteurs van een belangrijk werk over de veeartsenijkunde,

dat zal zijn verschenen gedurende de tien laatste jaren, wat de inhoud ook zij :
theoretisch of praktisch.

In een vergadering van deze bijzondere commissie werd na uitvoerige bespreking
besloten, dat het Comité aan het congres zou voorstellen den Budapest-Prijs toe te
kennen aan Prof. Leclainche (Frankrijk) voor diens werk ../.\'histoire de la médecine
vétérinaire".

In de vergadering van de Permanente Commissie van 24 October 1936 te Bern,
fleed Prof. De Blieck het voorstel den prijs van het Xlle Internationaal Veeartsenij-
kundig Congres der Vereenigde Staten van Amerika, ingesteld door het Organi-
seerend Comité van dit Congres, te bestemmen voor een studiebeurs voor uitwisseling
van veeartsen tusschen Amerika en Europa, daar het karakter van dezen prijs het-,
zelfde was als van den reeds bestaanden Budapest-Prijs.

Daar het bedrag ($ 3000.—) van bedoelden Amerikaansehen prijs niet lijdig was
opgevorderd, kon helaas aan het voorstel van Prof. df Blieck geen uitvoering worden
gegeven. Met Dr. Mohler werd besproken op deze uitwisseling van veeartsen terug
te komen.

Van verschillende landen waren bij het Secretariaat uitnoodigingen ontvangen
het XlVe Congres aldaar te doen houden, n.1. van de voormalige Oostenrijksche
Bondsregeering, van Duitschland. van Italié en van Californië.

F.en Commissie voor de samenstelling der congresresoluties werd verkozen, be-
staande uit de Heeren Eichhorn (Amerika), De Blieck (Nederland), Sven Wall
(Zweden), Du Toit (Zuid-Afrika) en Bisanti (Italië).

Besloten werd aan het congres ter aanvaarding voor te leggen wijziging der arti-
kelen 45 en 47 der congresstatuten.

Art. 45 zal dan luiden : ,.Les documents du Congrès organisé seront conservés par
la principale société vétérinaire du pays, dans lequel ce congrès aura eu lieu.

Lc Comité d\'Organisation remettra les dits documents au secrétariat de la société
sus-men tionnée".

lil behandeling werd genomen een nota van Dr. F. Kfllner-Seestadtl (Tsjecho-
slowakije) over de verdediging der beroepsbelangen van veeartsen tegenover de
agressiviteit der agronomen op veterinair gebied. Aan het voorstel -Kellnf.r werd
adhaesie betuigd door Prof. Stang (Duitschland) en door Ministerialrat Dr. Pfaff
(Tsjechoslowakije). Een voorstel van ongeveer gelijke strekking deed de ,,Sindacato
nazionale fascista dei veterinari" te Rome ; dit laatste werd evenwel teruggenomen.

Er ontspon zich in de vergadering een discussie over de vraag of aan standspolitiek
moet worden gedaan, waarop Bisanti (Italië) opmerkte, dat vroegere congressen
zich steeds met beroepsc|uaesties hebben bezig gehouden.

Besloten werd een commissie te benoemen, welke het rapport Kf.llner-Stang
en het voorstel van Pfaff zal bestudceren en welke aan de vergadering van de Per-
manente Commissie te Interlaken rapport zal uitbrengen.

In deze commissie werden benoemd de Heeren Stang (Duitschland), de Blieck
(Nederland), Pfaff (Tsjechoslowakije), Flueckiger (Zwitserland) en Mohler
(Amerika).

Naar aanleiding van het Xlle Internationaal Veeartsenijkundig Congres in
New-York was Prof dij 7\'oit (Zuid-Afrika) aangezocht een lijst van dierziekten te
willen samenstellen, overeenkomende met de lijst van ziekten bij den mcnsch.

Deze lijst, welke zeer omv angrijk en volledig is en een goede basis geeft voor be-
sprekingen ter nadere uitwerking in de verschillende landen, is door de Regeering
van de Unie van Zuid-Afrika gedrukt en gratis ter beschikking gesteld voor de con-
gres-leden.

Prof. I.eclainche (Frankrijk) dankt Prof. du Toit en zijne medewerkers voor
dezen voortreffelijken arbeid.

Besloten wordt, dat een voorstel tot wijziging van § 19 der statuten van de Per-
manente Commissie (onderhoudskosten secretariaat) door de Heeren de Blieck
(Nederland), Flueckicer (Zwitserland) en Graf.ub (Zwitserland) nader zal worden
besproken.

In de 2e vergadering van de Permanente Commissie werd besloten het volgend
congres in 1942 in Duitschland te doen houden.

Bij de resolutie-commissie waren in totaal 13 resoluties ingekomen, waarvan er
in totaal 10 werden aangenomen, n.m. :

1. Het Congres betuigt Dr. du Toit en zijne medewerkers te Onderstepoort zijn
erkentelijkheid en hartelijken dank voor het samenstellen van de lijst van dier-
ziekten.

2. Het Congres betuigt zijn bijzonderen dank aan de Regeering der Zuid-Afrikaan-
sche Unie, dat zij op zoo ruime schaal bedoelde lijst heeft gedrukt en ter beschikking
heeft gesteld voor de leden, die aan het Congres hebben deelgenomen.

3 Het Congres verzoekt de Nationale Comité\'s van de vertegenwoordigde landen
deze lijst gedurende de komende 4 jaren te bestudeeren, eventueel aan te vullen en
zoo noodig te veranderen.

Op het volgende Congres zal dan een alles omvattende samenstelling op inter-
nationale basis tol stand kunnen komen.

Om het alle landen mogelijk te maken, het Internationaal Veeartsenijkundig
Congres te ontvangen, zullen principieel alle drukkosten van het congres en de kosten
van het Bureau van de Permanente Commissie door de daarbij aangesloten landen
worden gedragen. De kosten zullen over de verschillende landen worden verdeeld
in verhouding van het aantal veeartsen, die bij de Nationale Vereenigingen van
veeartsen zijn aangesloten.

De Permanente Commissie zal in zijn volgende zilting een regeling hiervoor
vaststellen.

Ter bestrijding van het streven in sommige landen de veeartsen van medewerking
op het gebied der veeteelt uit te sluiten, heeft het XlIIe Internationale Veeartsenij-
kundige Congres besloten, de Regeeringen van alle landen onder overlegging van
grondige motieven, te verzoeken, den veeartsen de noodige medewerking bij de
veeteelt toe te kennen.

Het Congres besluit een Internationaal Bureau van veeartsen tot stand te brengen,
dat zich in het bijzonder met de vraagstukken der Zootechniek bezig houdt. Dit
orgaan zal de taak van de veeartsen op het gebied der veeteelt vergemakkelijken.

Het Congres besluit bij volgende Congressen de Vergelijkende Pathologie als
onderwerp van bespreking te maken.

a. Grondslag voor eene hygiënische mclkverzorging is, dat uitsluitend melk van
gezonde dieren als consumptiemelk wordt gebruikt.

I). De productie van consumptie-melk moet uitsluitend geschieden door hen,
die daartoe van de plaatselijke gezondheidsdiensten vergunning hebben gekregen
en moet onder toezicht staan van de veterinaire ambtenaren van de plaats, waar de
melk wordt gebruikt.

c. Bewerking der melk in de melkinrichting heeft alleen dan hygiënische waarde,
als zij geschiedt in de plaats, waarin de melk gebruikt zal worden en onder controle
van de plaatselijke overheid aldaar.

d. Een melkinrichting moet een inrichting zijn, die aan hygiënische eischen be-
antwoordt.

Door het Congres wordt aanbevolen, dat in alle landen de dieren vóór de slachting
zullen worden bedwelmd.

Het Congres besluit tot vorming van een sectie voor Pharmaco-therapie der huis-
dieren, welke met de sectie der veterinaire physiologie wordt verbonden.

Het sub-comité, dat het rapport Kellner-Stang heeft bestudeerd, is tot de
conclusie gekomen, dat de resoluties lil en IV voldoende de wenschen san Dr.
Kellner bevredigen, in verband waarmede dit voorstel wordt teruggenomen.

Bij nader inzien verklaart Prof. de Blieck \'Nederland) het wenschelijk te vinden
§ 19 der statuten onveranderd te laten. De vergadering ging hiermede accoord.

In de 3e vergadering van de Permanente Commissie werd medegedeeld, dat de
voorstellen en de resoluties, door de Permanente Commissie aan het Congres aan te
bieden, alle waren aangenomen.

Het Bureau van de Permanente Commissie werd samengesteld als volgt : (Secre-
tariaat, den Haag, Bezuidenhout 30K

Président : Pref. Dr. E. Leclainche, Directeur de l\'Office international des
Epizooties, 9 Averue Emile Acollas, Paris (Vlle).

Vice-Président : Dr. J. R. Möhler. Directeur du Bureau of Animal Industry,
Ministère d\'Agriculture, Washington.

Vice-Président : Prof. Dr. V. Stang, Professeur à la Faculté vétérinaire de l\'Uni-
versité, Hannoverschcstrasse 23. Berlin N.W. 7.

Secrétaire-général et Trésorier : Prof. Dr. L. de Bi.if.ck, Directeur de l\'Institut
des maladies parasitaires et infectieuses de l\'Université de l\'Etat, Utrecht.

2e Secrétaire : Prof. l)r. R. Manninger, Professeur à l\'Ecole supérieure de méde-
cine vétérinaire, Budapest.

terwijl als vertegenwoordigers der aangesloten landen werden benoemd :
Afrique du Sud : Pref. Dr. ,J. P. du Toit, Directeur des Services Vétérinaires, Onderste-
poort Laboratories, Pretoria.

Allemagne : Prof. Dr. V. Stang, Professeur à la Faculté vétérinaire de l\'Université,
Hannoverschestrasse 23, B rün N.W. 7.

Allemagne : Ministerialdirektor Dr. F. Weber, Unter den Linden 72, Berlin N.W. 7.

Allemagne : Prof. Dr. F. Muessemeier, Directeur du Service Vétérinaire, KIop-
stockstrasse 18, B-rlin N.W. 87.

Angleterre : D. A. E. Cabot, M.R.C.V.S., Chief Veterinary Officer, Ministry cf
Agriculture and Fisheries, Londres.

Australie : Dr. 1. Ci.UNtES Ross. International Wool Publicity and Research Secré-
tariat. Bush House, Aldwich, Londres W.C. 2.

Belgique : Prof. Dr. P. Rubay, Professeur-Recteur de l\'Ecole de médecine vétéri-
naire de l\'Etat, Cureghem.

Brésil : Prof. Dr. G. E. Hermsdorff. Assistant-Chef du Service Sanitaire Animal,
Rio de Janeiro.

Bulgarie : Prof. Dr. Stephan Angeloff, Directeur de l\'Institut d\'Etat de bacté-
riologie vétérinaire et de l\'Institut de bactériologie, sérologie et maladies infectieuses
de l\'Université, 3 rue Alabinska. Sofia.

Chili : Prof. Dr. H. K. Sievers Wicke, Directeur de l\'Institut de Recherches
vétérinaires, Santiago de Chile.

Cuba : Dr. Bern. J. Crespo y Garcia, Directeur du département des produits
biologiques de la compagnie Lykes Brothers. Habana.

Danemarck : G. Petersen, Chef du Serv ice Vétérinaire, Slotholmsgade 16, Copen-
hague.

Egypte: Dr. I. Fahme Salem Bey, Directeur du Service Vétérinaire au Ministère
d\'Agriculture, Caire.

Estonie : Dr. A. H. G. Herodes, Vice-Directeur de la section vétérinaire au Mini-
stère d\'Agriculture, Tartu.

Etats-Unis d\'Amérique : Dr. J. R. Mohler, Directeur du Bureau of Animal Industry,
Ministère d\'Agriculture, Washington.

Finlande : Dr. Vaino Kankaanpaa, Chef de la Section Vétérinaire au Ministère
d\'Agriculture, Helsingfors.

France : Prof. Dr. E. Lf.glainche, Directeur de l\'Office International des Epizoo-
ties, 9 Avenue Emile Acollas, Paris VII.

Hongrie : Prof. Dr. R. Manninger, Prcfesseur à l\'Ecole supérieure de médecine
vétérinaire, Budapest.

Indes Britanniques : F. Ware, C.I.E., F.R.C.V.s., Animal Husbandry Commissioner
Government of India, New-Delhi.

Irlande : Prof. J. J. O\'Connor, Principal of the Veterinary College of Ireland. Dublin.

Italie : Prof. Carlo Bisanti, Inspecteur-général vétérinaire du Ministère de l\'Inté-
rieur, Rome.

Japon : Prcf. Dr. O. Emoto, Professeur à la Faculté d\'Agriculture de l\'Université
Impériale à Tokyo.

Mexique : Dr. José Figueroa, Directeur du Service Vétérinaire, San Jacinto D.F.,
Mexico.

Nouvelle gelande: Dr. Chas. J. Reakes, Ex-Directeur-général de l\'Agriculture,
Wellington.

Pays-Bas : Prof. Dr. L. de Bt.if.gk. Directeur de l\'Institut des maladies parasitaires
et infectieuses de l\'Université de l\'Etat, Utrecht.

Pologne : Dr. K. Dobiasz, Ministère de l\'Agriculture et des Reformes agraires,
Varsovie.

Portugal : Dr. Josf. Miranda do Valf,, Professeur à l\'Ecole supérieure de Médecine
vétérinaire, Lisbonne.

Roumanie : Georges Ionf.sgo-Braila, Directeur-général des Services Zootechniques
et Sanitaires vétérinaires, Bucharest.

Suède : Prof. Sven Wall, Directeur de l\'Institut bactériologique vétérinaire ce
l\'Etat, Stockholm.

Suisse : Prof. Dr. G. Flueckiger, Directeur de l\'Office Vétérinaire fédéral, B iik.

Turquie : Dr. Mehmed Nouri Bf.y, Député de Mardin à la Grande Assemble •
nationale de Turquie, Ankara.

Union des Republiques Sovietistes Socialistes: Prof. K. I. Skrjabine, Directeur de
l\'Institut central Helminthologie, Staropansky Perenlok 3, Moscou XII.

Hierna volgde de verdere bespreking der bureaukosten. Tengevolge van d-
devaluatie van den dollar werd van het Uitvoerend Comité van het congres te New-
York in plaats van ƒ2500.— slechts ƒ 1459.13 ontvangen. Hierdoor is een tekort
ontstaan. Toezegging van bijdragen werden alsnog gedaan door Amerika (25 % ,
Zuid-Afrika, Duitschland, Frankrijk en de Scandinavische landen.

De Secretaris-Generaal zegt toe spoedig met de verschillende landen in correspon-
dentie te zullen treden over het bedrag, dat zij eventueel zullen hebben bij te dragen.

Tot slot deelt du Toit (Zuid-Afrika) mede, dat Pretoria (Unie van Zuid-Afrika
misschien in de gelegenheid zal zijn het congres voor 1946 uit te noodigen, waarop
Hermsdorff (Brazilië) de suggestie doet, dat hij zijn Gouvernement wil voorstellen
het congres in 1946 in Rio de Janeiro te doen houden.

Niets meer aan de orde zijnde, dankt de President de leden voor hunne mede-
werking en sluit de vergadering.

Milchkunde, mit besonderer Berücksichtigung der Milchhygiene und der
hygienischen Milchüberwachung von Dr. M. Klimmer und Dr. F. Schö.nberg,
B.-rlin Richard Schoetz, 1939. 3e druk, 272 blz., 12 M. geb. 13.60.

Uit het in 1929 versehenen bescheiden boekje van Klimmer, groot 121 blz., is
in 193c» bij den derden druk een flink boek van meer dan dubbele omvang en giooter
formaat gegroeid, waarbij de schrijver de medewerking van Schönberg verwierf.
Een en ander teekent de toeneming van het belang der dierenartsen bij het hygiënisch
toezicht op melk. Inderdaad wordt hier een voortreffelijk overzicht gegeven van
een aantal onderzoekingsmethoden, die bij de practische controle op de deugdelijk-
heid der melk van beteekenis zijn.

Het is wel merkwaardig, dat in dit werk een klacht vernomen wordt, die men
in ons land ook menigmaal kan hooren. Op blz. 27 citeert de schrijver uitspraken
van vooraanstaande hygiënisten, waaruit blijkt, dat in Duitschland wel voortreffelijke
voorschriften over de aan melk te stellen eischen zijn uitgegeven, maar desniettegen-
staande „Musz man zu dem Ergebnis kommen, dasz ein groszer Teil der gesetz-
lichen Bestimmungen, auf dem Papier stehen geblieben ist."

In dit boek worden in verschillende hoofdstukken voorstellen gedaan om deze
misstand op te heffen. Deze hebben betrekking op :

economische vraagstukken (betaling naar qualiteit), technische vraagstukken
(verkorting van den transportweg, verbetering van het transport),

wetenschappelijke problemen (verbetering van de conlróle-melhoden)
en bestrijding der besmettelijke veeziekten, die uit een melkhygiënisch oogpunt
van beteekenis zijn.

In hoeverre echter deze voorstellen reeds in practische daden zijn omgezet kan
men uit dil werkje niet vernemen. Men kiijgt den indruk, dat nog veel in wording
verkeert.

Voor den Nederlandschcn dierenarts, die zich op de hoogte wil stellen van mclk-
hygiënische onderzoekingsmethoden, is dit boek zeer zeker aan te raden, al zal men
steeds moeten bedenken, dat het niet voor Nederlandsche toestanden geschreven is.

In verband met den op het oogenblik bestaanden toestand is door
het Hoofdbestuur besloten de op 13 en 14 Oetober a.s. te houden
88e Algemeene Vergadering tijdelijk uit te stellen.

Zoodra een besluit over het houden dier vergadering genomen is,
zal hiervan aan de afdeelingsbesturen door aanschrijving en aan
de leden door middel van het Tijdschrift worden kennis gegeven.

Nadat het aan het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
bekend geworden was, dal de uitvoering van de tuberculose-bestrijding en de daarbij
bereikte resultaten niet volledig aan de verwachting hadden beantwoord, heeft
het H.B. besloten daarover een nader onderzoek te doen instellen. Het heeft toen
aan de verschillende afdeelingen van de Maatschappij verzocht, de uitvoering
der t.b.c.-bestrijding in haar geheelen omvang te plaatsen als punt van behandeling
op de eerstvolgende vergadering van de afdeeling en daarna daarover rapport uit te
brengen.

Voor de behandeling van dit onderwerp in de afdeelingen was door Dr. J. A.
Beijers op verzoek van het H.B. een leidraad gegeven voor het klinisch onderzoek,
welke leidraad aan alle practiseerende dierenartsen is toegezonden.

In bijna alle afdeelingen was Dr. Beijers bij de behandeling van dit onderwerp
aanwezig en werd door hem daarover een inleiding gegeven. De daarop van de
afdeelingen ingekomen rapporten hebben echter aan het Dagelijksch Bestuur niet
die aanwijzingen gegeven, die het daarvan verwacht had. Het D.B. had dan ook
besloten, aan het H.B. voor te stellen, voor de verdere afwerking van deze aange-
legenheid een commissie te benoemen.

Daarnaast was van de afd. Utrecht een schrijven ingekomen, waarbij aan het
H.B. verzocht werd, zoo spoedig mogelijk een commissie te benoemen die, in aan-
sluiting aan het werk van de commissie, die in 1924 rapport heeft uitgebracht over
de meest practische t.b.c.-bestrijding in Nederland, het vraagstuk zal bestudeeren
in hoeverre de tegenwoordige bestrijding voldoet aan de wetenschappelijke eischen
en of practische resultaten daarvan zijn te verwachten. Indien dit laatste niet het
geval mocht zijn, dan werd deze commissie verzocht aan te geven hoe de bestrijding
dan wel zal moeten geschieden. Verzocht werd, op zeer korten termijn daarover rap-
port uit te brengen.

In de vergadering van het H.B. van 4 Maart 1939 werd besloten tot het benoemen
van een commissie over te gaan, aan welke commissie een opdracht werd gegeven
als hierboven door de afd. Utrecht verzocht was. Als leden der commissie werden
verzocht de hceren Dr. J. A. Beijers, D. A. Oskam. R. Post, H. Venema en H. ƒ. H.
VuLLiNGHS, terwijl als secretaris der commissie werd aangewezen de algemeenc
secretaris der Maatschappij, de heer A. van Heusden.

Op de eerste vergadering der commissie werd Dr. J. A. Beijers aangewezen als
voorzitter. Op die vergadering werd door de Commissie besloten, haar bespre-
kingen te houden aan de hand van de in 1924 door de toen bestaande commissie
(bestaande uit de heeren : Prof. Dr. L. de Blieck, Th. Bosma, Dr. A. A. Overbeek,
P. H. van Kempen, Dr. A. J. Winkel en Dr. J. A. Beijers) vastgestelde conclusies.
Deze conclusies zijn definitief vastgesteld, nadat het door de commissie uitgebracht
rapport behandeld was in een bijzondere algemeene vergadering van de Maat-
schappij, gehouden op 14 November 1924. Voor belangstellenden zijn zoowel dit
rapport, de daarin voorkomende conclusies als de notulen van die bijzondere alge-
meene vergadering te vinden in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 1 Febru-
ari 1925, aflevering 3, welk nummer geheel aan de tuberculose gewijd is. De eind-
conclusies in dat rapport luiden :

1. De tuberculose-bestrijding onder het vee is noodzakelijk, zoowel uit een oog-
punt van hygiëne van den mensch, als om economische redenen. De bestrijding is
eveneens urgent, daar de ziekte in vele streken toeneemt.

2. De vrijwillige bestrijding, met volle medewerking der belanghebbenden, moet
op den voorgrond staan.

De bestrijding staat onder leiding en controle van het Veeartsenijkundig Staats-
toezicht, dat daartoe, mede met het oog op de bestrijding van andere besmettelijke
ziekten, in de richting van het hygiëne-consulentschap behoort te worden ont-
wikkeld.

3. De kosten der bestrijding komen in hoofdzaak voor rekening der belangheb-
bende veehouders, die zich onderling in tuberculose-bestrijdingsvereenigingen
dienen te organiseeren. De Staat erkent en subsidieert slechts die vereenigingen,
die voldoen aan de voorwaarden in ons concept-reglement aangegeven.

Het is wenschelijk de gelden van den keuringsdienst voor uitvoer van vleesch en
voor invoer, doorvoer en uitvoer van vee, voor zoover niet benoodigd voor dekking
der kosten van dien Dienst, voor de t.b.c.-bestrijding beschikbaar te stellen.

4. Het is gewenscht, dat krachtens artikel 45 der Veewet voor open t.b.c. van
het rund aangifteplicht (art. 17), verplichte afzondering (art. 20 sub a) en maat-
regelen ten opzichte van de melk, merken (art. 20 sub e) en vervoerverbod (art. 35)
worden ingevoerd.

5. Samenwerking met de ambtenaren van den Vleeschkeuringsdienst kan een
krachtige steun geven aan de t.b.c.-bestrijding in dien zin, dat ziektehaarden spoedig
bekend worden.

(3. Het blokkeeren of merken der reactiedieren is, hoewel gewenscht, voorloopig
niet aan te bevelen. Ze kunnen derhalve in het vrije verkeer niet geweerd worden
en de kooper moet zichzelf dus vrijwaren door garantie te vragen.

7. Onderzoekingen, betreffende immunisatie tegen t.b.c., en andere onderzoe-
kingen, met het tuberculosevraagstuk verband houdende, moeten krachtdadig
gesteund worden.

De commissie heeft twee vergaderingen aan de besprekingen besteed ; reeds op
de eerste vergadering werd de opmerking gemaakt, dat de termijn, binnen welke
het Hoofdbestuur het rapport wenschte te ontvangen, n.m. binnen de drie maanden,
te kort was om sommige onderdeelen zoo uitvoerig na te gaan, als de commissie
wel gaarne had gewild. Zoo had de commissie b.v. gaarne de resultaten, welke de
tegenwoordige t.b.c.-bestrijding opgeleverd heeft, uitvoerig willen nagaan en daarvan
een résumé willen geven. Dit was in dezen korten tijd onmogelijk.

De eerste commissie beantwoordde deze vraag bevestigend ; deze commissie
plaatst zich op hetzelfde standpunt. 7,ij brengt echter nog veel meer naar voren de
noodzakelijkheid van de bestrijding uit een oogpunt van het gevaar, dat den mensch
bedreigt door de besmetting met de bovine t.b.c. De onderzoekingen in het buiten-
land en die in de laatste jaren van Dr. Ch. Ruys, Dr. M. R. Heynsius van den
Berg, Dr. J. van der Hoeden, Dr. H. D. Boer, Dr. C. van den Berg, Dr. J. A.
van Krieken, Dr. J. A. Folpmers e.a. hebben op overtuigende wijze aangetoond
het groote gevaar voor besmetting met de bovine t.b.c. dat voor den mensch, vooral
voor kinderen, bestaat.

Op een vergadering, gehouden op 10 December 1938 door de Nederlandsche
Vereeniging van Tuberculose-Artsen, welke vergadering gewijd was aan de betee-
kenis van de runder-t.b.c. en haar bestrijding voor de humane geneeskunde, is door
Dr. Ruys een overzicht gegeven van een groot aantal gevallen van t.b.c. bij men-
schen, speciaal bij kinderen. Uit de gepubliceerde cijfers bleek, dat gevallen van
bovine t.b.c. bij den mensch op het platteland en in de kleine steden veelvuldiger
worden aangetroffen dan in de groote steden, terwijl bij kinderen de besmetting
voor een zeer groot percentage via het darmkanaal plaats vond.

Bovendien is de bestrijding noodzakelijk om economische redenen. De tuberculose
brengt groote directe schade aan onzen veestapel toe. Daar het zeer moeilijk is deze
in cijfers uit te drukken, meent de commissie te kunnen volstaan met het geven van
de navolgende opsomming :

4. het vroegtijdig opruimen van productiedieren. waardoor bovendien de fokkerij
zeer nadeelig beïnvloed wordt ;

Daarnaast zal de afzet van de zuivelproducten zeer ongunstig worden beïnvloed
door het veelvuldig voorkomen van runder-t.b.c. De zuivelproducten importeerende
landen stellen steeds hoogere eischen aan de ingevoerde waren, eenerzijds om betere
kwaliteiten te ontvangen, anderzijds om de volksgezondheid te beschermen. Nu als
zeker moet worden aangenomen, op grond van vele serieuze onderzoekingen, dat
verschillende vormen van zuivelproducten besmet kunnen zijn met levende t.b.c.-
bacillen en deze bovine bacillen den consument kunnen infecteeren, moeten maat-
regelen genomen worden deze gevaren te weren of althans tot een minimum te
beperken. Verschillende afzetgebieden zullen anders het gevaar loopen voor onze
producten gesloten te worden.

Eveneens zal de binnenlandsche consument, voorgelicht van verschillende zijden,
huiverig worden voor zuivelproducten, waarvan de garantie van onschadelijkheid
voor de gezondheid niet gegeven kan worden.

Om al deze bovenstaande redenen is de commissie van meening, dat de bestrijding
van de rundertuberculose met de grootste nauwgezetheid en uitgebreidheid dient
te worden aangepakt.

Uit het bovenstaande blijkt, dat de bestrijding der runder-t.b.c. van dermate
groot belang is, dat tot algemeene deelname over het geheele land geconcludeerd
zou moeten worden, zoo niet vrijwillig dan verplicht. Wanneer slechts een gedeelte
van den veestapel wordt onderzocht en daaruit de open lijders worden opgespoord,
dan blijft het andere gedeelte van den veestapel steeds een gevaar voor het onder-
zochte gedeelte ; dit niet alleen bij den bestaanden handel in vee, maar zelfs ook bij
het weiden van vee. Al is het gevaar in de weiden nu niet zoo groot, toch kan een vrije
veestapel besmet worden door tuberculeuze dieren, die verblijven in omringende
weiden.

De commissie ontveinst zich echter niet, dat tegen een verplichte bestrijding
momenteel finantieele en andere bezwaren bestaan en zij zou daarom geleidelijk
daartoe willen overgaan. Zij juicht het toe. dat door de consumptie-melk-centrale
(C.M.C.) een eerste stap in deze richting is gedaan, hetgeen de volksgezondheid
zeer ten goede zal komen.

Als overgang moet de vrijwillige bestrijding met klem worden gepropageerd,
vooral omdat bij vrijwillige deelname op de medewerking van de veehouders gere-
kend kan worden, wat niet direct gezegd kan worden bij een gedwongen bestrijding :
vele onwilligen zouden moeten deelnemen en dan zal zonder een zeer intensieve
controle en toepassing van dwingende voorschriften (met eventueele strafbepa-
lingen) weinig bereikt kunnen worden, omdat juist bij de tuberculose-bestrijding
de veehouder moet handelen naar door deskundigen gegeven aanwijzingen.

Is een veehouder eenmaal overtuigd van het groote nut van de t.b.c.-bestrijding,
dan zal hij ook zijn volle medewerking verleenen. Door die medewerking zullen de
resultaten van het in te stellen onderzoek belangrijk worden verbeterd. Vooral is
noodig toezicht te houden op de reageerende dieren : alle waargenomen verschijn-
selen, welke kunnen wijzen op verslechtering van den gezondheidstoestand, moeten
zoo spoedig mogelijk aan den dierenarts, die het t.b.c.-onderzoek verricht heeft,
worden medegedeeld, waardoor het waarschijnlijk mogelijk zal worden nieuwe
open lijders te achterhalen en daardoor uitbreiding van de besmetting te voorkomen.
Het is duidelijk, dat vooral gelet zal moeten worden op longverschijnselen (hoesten),
uieraandoeningen en uitvloeiingen uit de baarmoeder.

Om de veehouders van de noodzakelijkheid van een vrijwillige bestrijding te
overtuigen, was volgens de vorige commissie een nauwere samenwerking noodig

tusschen de landbouworganisaties en den Veeartsenijkundigen Dienst. Door dezen
Dienst is dan ook daarvoor de volle medewerking verleend, terwijl één der aan dien
Dienst verbonden Inspecteurs speciaal belast is geworden met de t.b.c.-bestrijding.
Deze Inspecteur heeft dan ook niets onbeproefd gelaten om de t.b.c.-bestrijding
te propageeren ; aan diens medewerking is het voor een belangrijk deel te danken,
dat nu in alle provincies óf gezondheidsdiensten öf bestrijdingsorganisaties bestaan.

Naast deze van den Veeartsenijkundigen Dienst uitgaande propaganda kunnen
ook de practiseerende dierenartsen veel bijdragen tot het bekend maken aan de
veehouders van de bepalingen van een vrijwillige bestrijding. Door hun geregelden
omgang met die veehouders kunnen zij daarop grooten invloed uitoefenen.

De vrijwillige bestrijding zou verder ten zeerste worden bevorderd als voor de
zuivelproducten, dus melk, boter, kaas, enz., afkomstig van t.b.c.-vrije bedrijven
een hoogere prijs bedongen zou kunnen worden dan voor producten, afkomstig
van de andere bedrijven. Door een energieke perspropaganda, waarbij het groote
publiek op de hoogte wordt gebracht van de ernstige hygiënische belangen, welke
gemoeid zijn bij de bestlijding der bovine t.b.c., moet de bevolking meer dan tot
nu toe vertrouwd raken met de gedachte dat een zuivelproduct, gewonnen volgens
de eischen der hygiëne, meer moet maar ook mag kosten. Een bescheiden stap op dit
gebied is in het wettelijk consumptiemelkgebied reeds gezet.

De billijkheid eischt, dat de producent, die zijn uiterste best doet om zijn zuivel-
product aan gerechtvaardigde eischen te laten voldoen en zich daarvoor ook dikwijls
belangrijke financieele offers getroost, daarvoor wordt beloond. De medewerking
der medici, wier belangstelling voor dit vraagstuk reeds bestaat, kan hierbij niet
worden gemist.

Ook een ruimere afgifte van extra kalverschetsen, b.v. bij het opruimen van open
lijders, zou de bestrijding zeer ten goede komen.

Wat de uitvoering van de bestrijding betreft, deze kan alleen geschieden door
dierenartsen, wier werkzaamheden onder controle staan van den Veeartsenijkun-
digen Dienst. Deze kunnen zich voor eenvoudige werkzaamheden als b.v. aan-
brengen van oormerken en sommige administratieve werkzaamheden ter zijde laten
staan door hulpkrachten. Voor een goede uitvoering van de bestrijding zal het nood-
zakelijk zijn, dat aan eiken dienst voor de technische leiding een dierenarts \\er-
bonden is ; deze moet de beschikking hebben over een laboratorium voor de noodige
onderzoekingen. Dit zal de eenheid in uitvoering en een snelle beoordeeling van het
te onderzoeken materiaal bevorderen.

De kosten aan de bestrijding verbonden kunnen thans moeilijk alleen door de
veehouders worden gedragen. Niet alleen dat de slechte financieele uitkomsten der
bedrijven zich verzetten tegen het opleggen van grootere financieele lasten der
veehouders, doch bovendien zijn bij de bestrijding meer algemeene belangen
gemoeid. Ook zullen de voordeden voor de veehouders uit \'de bestrijding voort-
vloeiende, pas later naar voren komen.

Evenals de vorige commissie is ook deze van meening, dat met de t.b.c.-bestrijding
een zoodanig belang gemoeid is, dat het in alle opzichten gerechtvaardigd is, om de
kosten der bestrijding zoo niet geheel, dan toch voor een belangrijk gedeelte, voor
rekening van het Rijk te nemen.

In 1924 stelde de toen bestaande commissie voor een gedeelte van het overschot
der keurloonen van de exportkeuring hiervoor te bestemmen. Op de bijzondere
algemeene vergadering der Maatschappij voor Diergeneeskunde, gehouden op
15 November 1924, bleek Prof. C. F. van Oijen van meening, dat het vooral de
melkverbruikers waren, die de kosten van de bestrijding moesten opbrengen en dat
de mogelijkheid van een door de Staat gesubsidieerde bestrijding wel van de hand
kon worden gewezen.

De sindsdien zoo sterk veranderde omstandigheden hebben geheel andere toe-
standen geschapen. De Staat heeft sinds 1928 de georganiseerde t.b.c.-bestrijding
LXVI 60

krachtig finantieel gesteund en telkens op de begrooting belangrijke posten daarvoor
uitgetrokken : op de laatste begrooting bedroeg dit ƒ 225.000.—. Daarbij zijn nog
gekomen subsidieering door de provincies, crisisinstellingen e.a., zoodat de com-
missie meent dat over de vraag, wie de kosten der bestrijding moet betalen, het
zwijgen kan worden gedaan.

Wel heeft de commissie besproken of het niet wenschelijk zou zijn de beschikbare
gelden eenigszins anders te verdeelen.

Het meerendeel van de leden der commissie meent, dat de subsidie van ƒ 0.40
per rund zou kunnen vervallen, althans lager kan worden, terwijl de dan vrijkomende
gelden besteed kunnen worden voor een hoogere vergoeding bij het opruimen van
open lijders en een eventueele opruiming van reageerders voor de slachtbank, in
die gevallen, waarin het reactiepercentage tot een bepaalde laagte is gedaald.

De minderheid der commissie meende dat, wanneer er per te onderzoeken dier
geen of een verminderde subsidie gegeven zou worden, dit de deelname aan de
t.b.c.-bestrijding sterk zou doen afnemen.

Verplichte aangifte door de veehouders, al dan niet aan tuberculose-bestrijding
doende, van runderen lijdende aan open t.b.c., is een belangrijk punt s an bespreking
geweest. Het toepassen van politiemaatregelen voor deze dieren heeft op het eerste
gezicht veel aantrekkelijks. Als men zich realiseert het gevaar, dat er thans bestaat
voor de verspreiding van de t.b.c. door de open lijders, die dikwijls vele malen van
de eene hand in de andere overgaan en op verschillende stallen dus aanleiding tot
besmetting kunnen geven, is men geneigd daaraan een einde te maken door wette-
lijke maatregelen. Hierbij is te denken aan aangifte (art. 17 der Veewet, sub e),
afzondering (art. 20, sub a), merken (art. 20, sub e) en vervoerverbod (art. 35).

De commissie acht het billijk de bestrijders te beschermen tegen de niet-bestrijders,
deze laatsten toch kunnen door het in het vrije bedrijf brengen van open lijders de
tuberculose verspreiden. Ongetwijfeld zou dan ook het onschadelijk maken van alle
bekende open lijders in sterke mate bijdragen aan de bestrijding der t.b.c.

Indien men echter overgaat tot de aangifteplicht, dan zal deze moeten rusten
zoowel op den veehouder als op den dierenarts, die het lijden geconstateerd heeft.
Voor den veehouder zou deze aangifteplicht reeds bij het verdacht zijn moeten
worden voorgeschreven. I)e commissie meent echter, dat de schade welke de vee-
houder al dan niet terecht zal lijden door zijne aangifte, hem er vele malen toe zal
verleiden deze na te laten.

Of strafvervolgingen veel effect zouden kunnen sorteeren, meent de commissie
bovendien op goede gronden te moeten betwijfelen, vooral omdat het naar haar
meening moeilijk te bewijzen zal zijn dat de veehouder voldoende grond had om te
besluiten tot het verdacht zijn van een of meer van zijn runderen van open t.b.c.

De moeilijkheden aan de aangifteplicht verbonden zijn hiermede niet uitgeput,
slechts bij een verplichte bestrijding is dit vraagstuk opgelost.

De commissie kan voorshands niet adviseeren tot de aangifteplicht van verdachte
dieren.

Deze samenwerking bestaat voor het oogenblik reeds in zooverre, dat aan de
Hoofden van Vleeschkeuringsdiensten gevraagd wordt, op hun maandelijksche of
driemaandelijksche staten te vermelden de gevallen van open t.b.c., die door hen
bij de vleeschkeuring onderkend worden. Tevens wordt daarbij gevraagd te trachten
te weten te komen van welken stal het betrokken dier afkomstig is. Het is de Com-
missie niet bekend, wat na het bekend worden van deze aangiften daarmee gedaan
wordt en of zij dienstbaar gemaakt worden aan de t.b.c.-bestrijding.

Op den vleeschkeuringsambtenaar zou de verplichting moeten worden gelegd
van elk geconstateerd geval van open t.b.c. direct kennis te geven aan den betrokken
Inspecteur, terwijl dan door dezen, zoo tenminste de plaats van herkomst van het

dier bekend is, getracht zou kunnen worden ter plaatse een onderzoek te doen
instellen. Op deze wijze uitgevoerd kan die aangifte practische resultaten opleveren.

Ditzelfde zou verzocht kunnen worden aan de ambtenaren, verbonden aan de
Warenkeuringsdiensten. Komen deze tot het resultaat, dat er melk geleverd wordt,
besmet met tuberkelbacillen, dan zou ook op dezelfde wijze kennis gegeven kunnen
worden aan den betrokken Inspecteur en op dezelfde wijze gehandeld kunnen
worden.

Effect van deze maatregelen is hoofdzakelijk eerst later te verwachten, wanneer
de bestrijding verplicht geworden zal zijn.

De commissie is unaniem van meening dat het merken der reactiedieren de toe-
name der vrijwillige bestrijding ten zeerste belemmert. Door het merken dezer
dieren zijn ze voor hun geheele verdere leven gekenmerkt en vooral de laatste jaren
sterk in waarde verminderd, zoodanig dat er een onevenredigheid ontstaat tusschen
de Rijkssubsidie (yo.40 per dier en ƒ 20. - per open lijder) en deze waardevermin-
dering.

Reeds eerder is opgemerkt dat het grootste deel der aangesloten veehouders de
subsidie niet kan ontberen, vooral in streken waar van andere zijde (landbouworga-
nisaties, zuivelfabrieken) geen bijdragen te verwachten zijn.

Waren zij voldoende finantieel krachtig, zeer zeker zouden zij tot de bestrijding
volgens het vrije systeem overgaan en wat het merken der reactiedieren betreft in
gelijke positie komen te verkeeren met deze bestrijders en degenen die in het geheel
niet aan bestrijding doen.

In vele streken ontstaat er onder de veehouders een stijgend verzet tegen dit
merken, welk verzet in sommige streken zoo groot is, dat daardoor de deelname aan
de bestrijding in de laatste jaren in plaats van toegenomen, verminderd is.

Den laatsten tijd worden bij vele bestrijdings-organisaties ter onderkenning van
de onderzochte dieren niet meer de signalementen van die dieren opgenomen, maar
worden de onderzochte dieren gemerkt met een oormerk. Het is dan ook wel alge-
meen bekend dat een dier, dat met een oormerk voorzien op de markt komt, onder-
zocht is op t.b.c. Het is aan het dier echter niet te zien of het onderzocht is volgens
het Rijmsysteem of volgens een vrij systeem. Is het volgens het laatste onderzocht,
dan is het niet gemerkt met het merk voor de reactiedieren en kan dus doorgaan
voor een niet-reageerder, terwijl het er in werkelijkheid wel één zijn kan. juist hierin
zit een groote onbillijkheid en ontstaat een groot nadeel voor de veehouders, die
wel bestrijden volgens het Rijkssysteem.

De commissie is ten zeerste overtuigd, dat bij een eventueele opheffing der ver-
plichting tot het merken der reactiedieren, de deelneming aan de t.b.c.-bestrijding
enorm zal toenemen.

Dan zal het echter verplichtend gesteld moeten worden, dat alle dieren, die
onderzocht worden, voorzien worden van een oormerk, terwijl het maken van sig-
nalementen achterwege blijft. Door het aanbrengen van die oormerken zal iedere
landbouwer precies op zijn stal weten, welk dier bij het onderzoek heeft gereageerd
en zal er daardoor geen verwisseling van al of niet reageerders kunnen plaats hebben.

De dierenarts, die de bestrijding verricht en de controleurs, die eventueel toezicht
houden op de verdere maatregelen bij de bestrijding, kunnen zich dan te allen tijde
er van overtuigen door het nazien van de lijsten, welke dieren wel en welke niet
gereageerd hebben.

Hebben runderen op een stal een ander oormerk, bijv. uitgaande van een Stam-
boek of van een fokvereeniging, dan is, omdat zij daaraan steeds te onderkennen
zijn, het aanbrengen van een tweede (oor)merk overbodig.

Om nu paal en perk te stellen aan den vrijen verkoop van reactiedieren, zal iedere
veehouder-bestiijder moeten medewerken door geen enkel dier aan te koopen,
zonder dat bij die aankoop een garantiebewijs van nietlijden aan t.b.c. wordt over-

gelegd. Dit is voor een kooper de eenige mogelijkheid om zich te vrijwaren voor het
aankoopen van reactiedieren.

Deze garantiebewijzen kunnen vanzelf alleen afgegeven worden door een dieren-
arts ; zij moeten gedateerd zijn en mogen om waarde te hebben, niet ouder zijn dan
6 weken, met uitzondering van in het hieronder genoemde geval.

De termijn van 6 weken geeft voor dieren, afkomstig van een niet-t.b.c.-vrije stal
wel geen ioo% zekerheid, dat zoodanig dier niet lijdende is aan t.b.c., omdat de
mogelijkheid kan bestaan, dat het bij het onderzoek reeds wel besmet was, maar
dat de besmetting nog niet zóó ontwikkeld was, dat het daardoor bij het onderzoek
reageerde.

De bovengenoemde uitzondering betreft dieren, die afkomstig zijn van een t.b.c.-
vrij bedrijf; in dat geval is de commissie van meening dat de termijn van geldig
zijn van het bewijs kan worden gesteld op 6 maanden, mits natuurlijk op het bewijs
duidelijk vermeld staat dat het dier rechtstreeks van zoo\'n bedrijf afkomstig is. Ter
bevordering van de uniformiteit in het afgeven van die bewijzen acht de commissie
het aangewezen dat de samenstelling van die bewijzen aangegeven wordt door de
Rijksbestrijding, terwijl het ter voorkoming van kans op verwisseling aangewezen
zal zijn de bewijzen voor 6 weken en die voor 6 maanden verschillend van kleur te
doen zijn.

De bij het onderzoek gevonden open lijders zouden dan wel gemerkt dienen te
worden. Ter voorkoming van verwisseling met de nu bestaande, gemerkte reactie-
dieren, waren deze open lijders te merken met 2 gaten in hel linker oor. Wanneer
echter voldaan wordt aan een verder gestelde eisch, dat elke gevonden open lijder
binnen 8 dagen naar de slachtplaats vervoerd moet zijn, is het gevaar van verwis-
seling van een open lijder met een nu bestaand reactiedier uiterst gering.

De commissie wil dan ook in het belang van de vrijwillige bestrijding en uit een
billijkheidsoogpunt adviseeren het knippen der reactiedieren voortaan achterwege
te laten en daarvoor in de plaats te stellen het verplichte merken door het aan-
brengen van een oormerk van alle te onderzoeken dieren. Bovendien worden dan
de gevonden open lijders gemerkt door het aanbrengen van 2 gaten in het linker oor.

Voorzoover het de Commissie bekend is, hebben de onderzoekingen over de
immunisatie tegen t.b.c. volgens de enting Calmette-Guérin nog geen definitieve
resultaten opgeleverd. In het jaarverslag, uitgebracht door den Directeur van den
Veeartsenijkundigen Dienst over ig3ti, wordt hierover gezegd, dat deze enting
toegepast wordt op meerdere bedrijven van fokkers in de provincies Groningen.
Drenthe, Friesland, Overijssel en Zuid-Holland. De toepassing geschiedt alleen op
bedrijven met een hoog of zeer hoog reactie-percentage. De resultaten blijken niet
geheel onbevredigend te zijn, doch nog niet van dien aard, dat er aanleiding bestaat
om de enting als bestrijdingssysteem te aanvaarden. Slechts in die gevallen, waarin
op de gewone wijze (combinatie systemen Ostertag-Bang) binnen afzienbaren tijd
geen resultaten mochten worden verwacht, werd de enting als steun bij de bestrij-
ding toegepast. Al had die enting dan toch nog geen afdoende resultaten opgeleverd,
toch kon in het algemeen worden geconstateerd, dat op de stallen waarop zij werd
toegepast, een verbetering in den gezondheidstoestand van de dieren opgetreden
was.

Het is daarom voor de Commissie nog niet mogelijk om over de resultaten van
deze enting een oordeel te vellen. Zij blijft echter met belangstelling uitzien naar de
verder te verkrijgen resultaten.

Na de bespreking van de conclusies van de commissie 1924 heeft deze Commissie
zich de vraag gesteld : hoe moet in verband met het tegenwoordige standpunt de

bestlijding geschieden en op welke wijze zal die bestrijding de beste resultaten
opleveren ?

De hoofdpunten voor die bestrijding meent de Commissie te zien in de volgende
6 punten :

Terwijl in het begin van de bestrijding de tuberculinatie in het algemeen ge-
schiedde door de ophthalmo-reactie, is men langzamerhand, gezien de onder-
vindingen in andere landen, er toe overgegaan te trachten deze te vervangen door
de intradermale methode. Aan deze laatste zijn verschillende voordeden verbonden :

a. Het aantal miswijzingen, dat bij elke methode voorkomt, is bij de intradermale
reactie veel kleiner dan bij de ophthalmo-reactie. Volgens gepubliceerde cijfers zou
het aantal miswijzingen zich hierbij bepalen tot 1 à 2%.

b. Het toepassen van deze methode kan een groote tijdsbesparing geven, wat
vooral, nu de bestrijding op veel ruimere schaal geschiedt, van grootere beteekenis
is geworden.

De Regcering schrijve in bijzonderheden voor op welke wijze de intracutane-
tuberculinatie en hare beoordceling moet geschieden. Wordt de Amerikaansche
methode gevolgd, éénmaal inspuiten en in het algemeen éénmaal controleeren na
3 maal 24 uur, dan geldt zeer zeker het motief van de tijdsbesparing. Volgt men de
Engelsche methode, dus bij negatieve of dubieus reageerende dieren ria 2 maal 24
uren nogmaals inspuiten, waarna een contrôle 24 uur later, dan kost de intradermale
methode evrnveel tijd als de ophthalmo-tuberculinatie, maar geefl dan het voordeel
der gfOOtere betrouwbaarheid.

De commissie meent te weten, dat van regeeringswege reeds voldoende hier-
over is geëxperimenteerd, zoo niet, dan kan de Veeartsen ij kundige Dienst rich ge-
makkelijk de noodige ondervinding verschaffen

c. Het gevaar van knoeien door den eigenaar is beperkt ; nu heeft men meer-
malen geconstateerd dat door den eigenaar getracht wordt door afwassching van de
afscheidingsproducten de beoordeeling van de reactie gunstig te beïnvloeden.

ii. De strijd over hel al of niet gebruik maken van een z.g. druppelaar heeft afge-
daan.

e. De intradermale reactie behoeft niet beslist op stal te geschieden, maar kan
ook in de weide worden toegepast. Daardoor kan veel vroeger met het onderzoek
begonnen worden en kan direct na het opstallen van de dieren het klinisch onderzoek
plaats hebben. In streken, waar de dieren op verschillende soms ver uiteenloopende
plaatsen geweid worden, zal dat onderzoek bezwaarlijk in de weide kunnen geschie-
den, er zijn echter streken, waar dat niet het geval is. Bedoeld voordeel is dus af-
hankelijk van plaatselijke omstandigheden.

Dit klinisch onderzoek omvat : het onderzoek van den voedingstoestand, de
ademhalingsfrequentie, eventueel de lichaamstemperatuur, den uier, desgewenscht
auscultatie van de longen. Een vaginaal- en rectaal-onderzoek worde ingesteld in
al die gevallen, waar ook maar eenige aanwijzing bestaat voor de mogelijkheid eener
t.b.c. der geslachtsorganen, b.v. de geringste uitvloeiing, onvruchtbaarheid, e.d.

Maar bovenaan staat het microscopisch onderzoek van de se- en excreta. met
name van het sputum. Dit wordt verkregen na zoo noodig eenige malen herhaald
neusdichthouden, in uitzonderingsgevallen door het dier tot hoesten te dwingen
door een iniratracheale injectie van water, benzine, enz. Desverkiezende kan men

gebruik maken van de tracheaaicanule. Bij een negatief verloopend onderzoek
van het sputum van een zeer verdacht dier wordt het onderzoek herhaald.

Meer dan tot nu toe worde gebruik gemaakt van het onderzoek van de se- en
excreta door middel van de cavia-enting : daardoor zullen ongetwijfeld meer open
lijders dan tot nu toe worden opgespoord : dit blijkt o.a. ook uit de in dit opzicht
verkregen ervaringen bij de Friesche Gezondheidsdienst (zie Jaarverslag 1937/1938).

Weliswaar verliest de caviaproef veel van haar waarde, wanneer men het onder-
zoek van sputum etc. met korte tusschenpoozen vaak kan herhalen, doch dit is in de
praktijk niet uitvoerbaar. De kosten aan de onderzoekingen door middel van de
cavia verbonden zijn weliswaar niet onbelangrijk, maar wegen toch ruimschoots
op tegen het groote voordeel. De commissie meent, dat hiervoor gemakkelijk een
regeling te treffen is, waarbij tevens voorkomen wordt dat noodeloos caviae worden
opgeofferd.

Het onderzoek van melk en van uiersecretum geschiedt het best van de laatste
stralen ; de tepels worden vooraf zoo steriel mogelijk gemaakt. Op sterk besmette
stallen, vooral waar ook jong vee in sterke mate reageert, kan men door middel van
de caviaproef b.v. vier maal per jaar, de mengmelk onderzoeken.

Dikwijls komt het voor, dat geen zichtbare uitvloeiing uit de scheede bestaat,
terwijl toch t.b.c. der geslachtsorganen voorkomt. Alleen een grondig vaginaal-en
rectaal-onderzoek, gepaard gaande met bacterioscopisch onderzoek van het baar-
moederafkrabsel, kan deze gevallen aan het licht brengen.

Het klinisch onderzoek dient op de meest verdachte bedrijven het eerst te geschie-
den. Bij sterk verdachte dieren moet dit in den loop van den staltijd meermalen
worden herhaald.

Een eerste vereischte voor het verkrijgen van resultaten bij de bestrijding is het
opruimen van de dieren, die blijken te lijden aan open t.b.c. Bestond tot nu toe de
verplichting deze dieren ,,zoo spoedig mogelijk" te doen afslachten, de Commissie
wil de verplichting stellen, dit onder alle omstandigheden binnen enkele dagen,
bijv. uiterlijk 8, te doen. Het oorspronkelijke ,,zoo spoedig mogelijk" heeft in meer-
dere gevallen wat lang geduurd.

Ter beoordeeling van den Inspecteur en onder door dezen te stellen voorwaarden
zou voor waardevolle hoogdrachtige dieren een tijdelijke uitzondering gemaakt
kunnen worden.

Bovendien moet de besliste zekerheid bestaan, dat deze dieren alleen worden
opgeruimd door slachting. Dit afslachten dient rechtstreeks te geschieden op een
openbare slachtplaats : verhandelen mag niet mogelijk zijn.

De Commissie stelt dan ook de verplichte slachting van open lijders binnen enkele
dagen als een gebiedende eisch. Adhaerent aan dezen eisch is natuurlijk het zoo snel
mogelijk opsporen van deze open lijders (zie opmerking betreffende het onderzoek
van se- en excreta).

Overigens heeft de Commissie g;een aanmerking op de tegenwoordige regeling
van de afslachting der open lijders. Alleen zou zij de controle op de sectie door de
Inspecteurs van den Veeartsenijkundigen Dienst sterk willen aanbevelen.

Een eenigszins centrale slachting, b.v. in elke provincie op één of enkele abattoirs,
zij aanbevolen. Maatregelen om te zorgen, dat de veehouder de werkelijke waarde
voor zijn dier krijgt, is weliswaar een kwestie, die in eerste instantie de Landbouw-
organisaties en de Gezondheidsdiensten dienen te regelen, maar welke toch indirect
van beteekenis kan zijn voor de neiging der veehouders, zich aan te sluiten. In som-
mige streken wordt b.v. sterk geklaagd over het feit, dat de open lijders zoo uiterst
weinig opbrengen.

Worden op een bedrijf nieuwe dieren aangekocht, dan zullen bij een goed uit-
gevoerde bestrijding alleen in aanmerking mogen komen die dieren, waarvan een

garantiebewijs dal zij vrij zijn van t.b.c., kan worden overgelegd. Zooals daar reeds
op gewezen is, moet dat bewijs afgegeven zijn door een dierenarts : voor een dier,
afkomstig van een niet-t.b.c.-vrije stal mag het niet ouder zijn dan 6 weken, voor
een dier. rechtstreeks afkomstig van een t.b.c.-vrije stal mag het niet ouder zijn dan
6 maanden.

Kan zoo\'n garantiebewijs niet worden overgelegd bij de aankoop, dan zullen de
nieuwe dieren afzonderlijk gestald moeten worden, totdat een nader onderzoek
heeft uitgemaakt, dat het t.b.c.-vrije dieren zijn. Dit onderzoek, waarbij tot nu toe
vaak alleen volstaan werd en mocht worden met een klinisch onderzoek, zal zoo
spoedig mogelijk, in elk geval binnen enkele dagen, moeten geschieden door middel
van de intradermale methode. Bij reageeren moei hel dier onmiddellijk van den stal
verwijderd worden.

De Commissie is van meening, dat, zoolang deze scheiding niet zorgvuldig wordt
toegepast, de resultaten van de bestrijding onbevredigend zullen blijven. Al is de
Commissie er van overtuigd, dat aan de toepassing van de scheiding vaak groote
bezwaren verbonden zullen zijn. toch kan met wat goeden wil heel veel bereikt
worden. Hel meest ideaal zou zijn wanneer de reageerende dieren in een afzonder-
lijke stalruimte geplaatst konden worden : dit zal echter veelal onmogelijk zijn.
Er kunnen echter meermalen door kleine veranderingen, door een kleinen ombouw
in den stal, wel zulke maatregelen genomen worden, dat die scheiding zooveel
mogelijk kan worden toegepast. Ook dienen zulke maatregelen genomen le worden,
dat er geen gevaar bestaat van besmetting van de niet-reageerende dieren in verband
met de drinkwatervoorziening.

Het is daarom noodig, dat bij nieuwbouw van stallen met die mogelijkheid van
scheiding rekening wordt gehouden.

Ongetwijfeld kan het Xederlandsch Instituut voor landbouwwerktuigen en ge-
bouwen nuttige aanwijzigingen ten deze geven.

Het zou aanbeveling verdienen, deze maatregelen le ondersteunen door het
verstrekken van een subsidie aan hen, die bereid zijn hun stallen zoodanig in te
richten, dat de verlangde scheiding kan geschieden.

Kan de scheiding van reageerende en niet reageerende dieren ook bij het beweiden
worden toegepast, dan zal dit, al is het gevaar van besmetting in een weide lang zoo
groot niet als op stal, zeer toe te juichen zijn.

Men late dus niets na om den veehouder te overtuigen van de absolute noodzake-
lijkheid. het reageerende van het gezonde vee te scheiden.

De Commissie heeft overwogen of het wenschelijk is, nu reeds dwingende bepa-
lingen ten dezen voor te stellen of zelfs zoover te gaan om aan veehouders, die geen
scheiding kunnen toepassen, de mogelijkheid te ontnemen aan de georganiseerde
bestrijding deel te nemen. Zij ontraadt zulks voorshands ; alleen zou ze wel dwingende
bepalingen wenschen voor die veehouders, die naar het oordeel van den dierenarts,
den controleerenden dierenarts of den inspecteur wel kunnen, maar niet willen afzon-
deren.

Voor de t.b.c.-vrije opfok van het jonge vee dienen voorschriften gegeven te
worden t.o.v. het gebruik van ondermelk, karnemelk en wei.

T.o.v. de beide eerste dient een beslist pasteurisatiegebod te worden gegeven.
In het algemeen geschiedde tot nu toe de pasteurisatie door een verhitting van
melk gedurende eenigen tijd op een temperatuur van ongeveer 6^° C. Dit blijkt
echter niet beslist afdoend te zijn om tuberkelbacillen, in melk voorkomende, te
dooden. Een verhitting gedurende i minuut tot 85" C\'. blijkt echter wel afdoend te
zijn.

Pasteurisatie van de wei op de boerderij blijft nog steeds op moeilijkheden stuiten.
Ten opzichte van die pasteurisatie van wei heeft de Commissie, evenals de Commissie

1924, zich in verbinding gesteld met den Heer Prof. Ir. B. van der Burg te Wape-
ningen, die daarover het volgende berichtte :

,,De zuivelfabrieken in Friesland, voorzoover deze kaas maken uit niet gepasteuri-
seerde melk, wat met het oog op de fijne kwaliteit van de kaas m.i.z. altijd nog het
beste is, verhitten de wei door inlaten van stoom tot i 6o° C. en houden ze dan ten
minste 4 uren op deze temperatuur. F.r is in die provincie geen enkele coöperatieve
fabriek, die de wei in een werktuig pasteuriseert.

In Noord-Holland is er maar één fabriek, waar de wei gepasteuriseerd wordt.
Men doet dit hier in een platenpasteur bij 82—85° C. ; de wei wordt afgekoeld en na
toevoeging van een weinig zuursel aan de boeren teruggegeven. Voor het meercn-
deel der fabrieken in die provincie zou een verplichte pasteurisatie zeer groote
moeilijkheden opleveren. Zij zouden de fabrieken moeten vergrooten en den inven-
taris uitbreiden. Het allergrootste bezwaar voor deze bedrijven is wel, dat de be-
staande stoomketels niet groot genoeg zijn. Zij zouden zich groote finantieele offers
moeten getroosten om zich voor de pasteurisatie van de wei in te richten. Slechts
enkele groote fabrieken in Noord-Holland zouden, zonder dat ingrijpende veran-
deringen in het bedrijf behoeven te worden aangebracht, tot de pasteurisatie van de
wei kunnen overgaan.

Sinds 1923 zijn verschillende fabrieken in de Oostelijke provinciën ook met het
maken van kaas begonnen. Deze fabrieken maken uitsluitend kaas uit hoog gepasteu-
riseerde melk, zoodat de pasteurisatie van de wei hier geen probleem is. Het is mij
echter bekend, dat sommige van deze fabrieken in den Iaatsten tijd met het oog op
de kwaliteit van de kaas gaarne zouden overgaan tot een minder intensieve pasteu-
risatie der melk, b.v. tot 73—75⁰ C. Het is dan natuurlijk de vraag of deze verhitting
met het oog op de tuberculosebestrijding nog wel voldoende is."

Nu echter den Iaatsten tijd kalveren opgefokt worden met gebruik van onder-
melk- en karnemelkpoeder, waardoor elk gevaar van besmetting van die zijde ver-
dwenen is, zal dit aan de t.b.c.-vrije opfok zeer zeker ten goede komen.

In de commissie is het denkbeeld besproken om de t.b.c. vrije opfok voor zwaar
besmette bedrijven te doen plaats vinden op enkele centrale vrije bedrijven, waarbij
gegarandeerd moet zijn dat deze dieren na terugkeer volkomen van de andere dieren
geïsoleerd worden gehouden ; noodig hiervoor zou zijn. dat dergelijke bedrijven hun
veestapel sneller zouden kunnen verjongen.

De grootst mogelijke meerderheid der commissie meent, dat zulks alleen voor
enkele bepaalde streken van het land en niet als algemeene maatregel mogelijk zal
zijn.

Het lijkt de Commissie aangewezen, dat de organisatie van de bestrijdingsver-
eenigingen zoo veel mogelijk provinciegewijs geregeld wordt en dat alle bestaande
of nog nieuw op te richten bestrijdingsorganisaties ondergebracht worden in een
provinciale vereeniging of gezondheidsdienst, die belast wordt met de centrale
regeling en het centrale toezicht bij de bestrijding in die provincie.

Zooals reeds in de meeste provinciale vereenigingen of gezondheidsdiensten het
geval is, maken de betrokken Inspecteurs van den Veeartsenijkundigen Dienst deel
uit van het bestuur of zijn zij als adviseur daaraan verbonden. Daardoor bestaat er
een geregeld contact tusschen den Veeartsenijkundigen Dienst en die vereenigingen.

Daarnaast zal het aangewezen zijn, dat bovendien aan elke organisatie wordt
verbonden een dierenarts, die belast wordt met de technische leiding van den dienst,
die controle uitoefent op de werkzaamheden van de aan de bestrijding deelnemende
dierenartsen en zooveel mogelijk actief deelneemt aan de werkzaamheden van die
dierenartsen.

Voor een richtige uitvoering van de werkzaamheden, speciaal het zoo snel moge-
lijk kunnen opsporen van open lijders door onderzoek van se- en excreta, zal het
noodig zijn, dat aan eiken provincialen dienst een laboratorium voor routine-
onderzoek ter beschikking staat.

Het onderzoek van de se en excreta beoogt toch het onderkennen van open lijders
en aangezien deze zoo snel mogelijk uit de koppel verwijderd moeten worden, zal
het ook aangewezen zijn, dat de resultaten van het onderzoek zoo spoedig mogelijk
bekend zijn.

Résumeerende meent de Commissie dat, zal de bestrijding der tuber-
culose zoo snel en zoo goed mogelijk tot het uiteindelijk gestelde doel
voeren, n.1. het uitroeien der ziekte, aan die bestrijding de volgende
eischen gesteld dienen te worden :

1. Alle rundvee van de aangesloten bedrijven boven den leeftijd
van 6 maanden wordt minstens éénmaal per jaar door middel van de
intradermale tuberculinatie onderzocht.

2. Alle onderzochte dieren worden van een doeltreffend merk
voorzien, zoodat besliste onderkenning steeds mogelijk is. Zooals de
stand van zaken tot nu toe is, zullen daarvoor de oormerken het meest
in aanmerking komen.

3. Nieuw aan te schaffen dieren mogen niet in den veestapel worden
opgenomen dan nadat zij intradermaal getuberculineerd zijn, waarbij
blijkt dat zij niet lijdende zijn aan tuberculose, of nadat uit een garantie-
bewijs gebleken is, dat zij vrij zijn van tuberculose. Dit garantiebewijs
moet afgegeven zijn door een dierenarts ; het mag, wanneer het dier
afkomstig is van een niet-tuberculose-vrije stal, niet ouder zijn dan
6 weken, terwijl wanneer het dier rechtstreeks afkomstig is van een tuber-
culose-vrije stal, het niet ouder mag zijn dan 6 maanden.

Het zal noodig zijn, dat dt\' inrichting van die garantiebewijzen aan-
gegeven wordt door de Rijksbestrijding, terwijl voor de beide soorten
van bewijzen een verschillende kleur vastgesteld wordt.

4. Zoo spoedig mogelijk na de tuberculinatie of, zoo deze in de
weide reeds heeft plaats gehad, zoo spoedig mogelijk na het opstallen,
heeft het klinisch onderzoek plaats van alle reageerende dieren en van
de niet-reageerende verdachte dieren.

5. Na het ontdekken van een open lijder moet deze spoedig, in elk
geval binnen 8 dagen, worden geslacht, terwijl hij in afwachting daar-
van afgezonderd wordt en gemerkt wordt met 2 gaten in het linker oor.
De standplaatsen en de omgeving daarvan moeten worden ontsmet.

6. De reactie-dieren worden geheel afgezonderd van de niet-reageer-
ders gestald. Indien de mogelijkheid bestaat, deze afscheiding ook in
de weide toe te passen, zal dat zeer zijn toe te juichen.

7. Zoo veel mogelijk worden de reactie-dieren bestemd om gemest
te worden, zoodat zij spoedig naar de slachtbank gebracht kunnen
worden.

Door één van de leden der commissie, dat zich niet geheel vereenigen kon met dit
rapport, is daaraan het hieronder volgend naschrift toegevoegd.

Aansluitende op het rapport over het tuberculosevraagstuk en verwijzende naai-
de opdracht, meen ik de aandacht te moeten vestigen op de volgende punten :

De noodzakelijkheid om de resultaten van de tuberculosebestrijding, in haar
verschillende variaties, aan haar practische bruikbaarheid te toetsen. Practisch
bruikbaar en verantwoord kan een methode alleen heeten, als zij, aangepast aan
de locale omstandigheden een zoo groot mogelijk effect sorteert (saneering van de
bedrijven en bescherming van de bevolking tegen bovine infectie). Er zijn m.i.
over het land verdeeld meerdere deskundige dierenartsen, die betrouwbare gegevens
kunnen leveren (als aanwijzing dat met succes bestreden wordt in sterk besmette
bedrijven, is o.a. te beschouwen het in jonger stadium verwijderen van open lijders
en een afnemend reactiepercentage onder de jongere dieren).

Zooals bekend is en, ten overvloede, bleek dit ook uit de discussie in de commissie
en uit de polemiek tusschen de H.H. van Welijeren Rf.ngers—Overbeek, zijn de
plaatselijke bestrijdingen in werkwijze dusdanig verschillend gegroeid, waartoe de
locale omstandigheden voor een groot deel voerden, dat van uniformiteit momen-
teel alleen in de doelstelling mag worden gesproken. In groote gebieden brengen
de heerschende omstandigheden ir.ee, dat noch aan t.b.c. vrije opfok, noch aan iso-
latie veel kan worden gedaan. Ik kan me dan ook niet voorstellen, dat nu al unifor-
miteit ware te bevorderen door de subsidieering afhankelijk te doen zijn van het
naleven der in de conclusies gestelde voorwaarden. Zal de subsidie het meest aan
haar doel beantwoorden, dan dient deze voorloopig hoofdzakelijk gericht te zijn
op de spoedige verwijdering van open lijders.

Hoewel hier en daar vele dieren middels de intradermale methode zijn getuber-
culineerd, meen ik, in afwijking met de overige leden van de commissie, dat ook het
onderzoek naar de hierbij te gebruiken tuberculines niet als afgesloten kan worden
beschouwd : blijkbaar doen zich nogal kenmerkende verschillen voor bij het aan-
wenden van hel diagnosticum van de Seruminrichting of\'van Gi over of van Dorsf.t.
In een Nederlandsch onderzoek, spoedig in te stellen, zal ook de tuberculine moeten
worden betrokken ; te meer is dit gewenscht omdat de stap van ophthalmotuber-
culinatie naar intradermale in vele bestrijdingen een sterke vermeerdering van werk
van den dierenarts en een kostenverhooging met zich meebrengt, die volkomen
verantwoord moet zijn.

Zeker moeten de desillusies als onjuiste aanwijzing en heterogene beslissingen
tot een zeer klein minimum beperkt kunnen worden.

Als het blijkt dat de intracutane methode om zijn vele voordeelen aangewezen
moet worden als de best-bruikbare, dan kan de subsidieering ook een andere richting
inslaan, n.1. een toeslag op de melk van vrije bedrijven en een beloonen van een
dalend reactiepercentage. Voor de sterk-besmette, om de groote steden gelegen,
bedrijven moeten hiernaast waarschijnlijk andere maatregelen getroffen worden
om saneering mogelijk te maken ; te denken ware hierbij aan het in Denemarken
gevolgde systeem. Eerst dan heeft aan die bedrijven ook een grootere toewijzing
van kalveren zin ; de aanbeveling van karnemelk- en ondermelkpoeder ten spijt
kan ik mij niet voorstellen, dat er controle op het gebruik van kaaswei mogelijk zal
zijn (bij een vrijwillige bestrijding zouden de op het bedrijf aanwezige varkens de
groote hoeveelheden moeten opnemen).

Resumeerende meen ik dat het uitgebrachte rapport als eerste mogelijkheid uit-
spreekt het, door vaak herhalen van klinisch onderzoek en daaraan vast het onder-
zoek van se- en excreta, met veel vaker gebruikmaking van de cavia, snellere ver-
wijderen van open lijders, terwijl een verhooging van subsidie hiervoor stimuleerend
werkt. Dat echter voor een efficiënter bestrijding noodzakelijk zijn het statistisch
bewerken van praktijkgegevens, het instellen van een volledig onderzoek naar de
intracutane methode en het treffen van krachtiger maatregelen geldende voor de
zwaar-besmette bedrijven.

Het Hoofdbestuur brengt ter kennis van de leden het hierboven staand tuberculose-
rapport. uitgebracht door de commissie aan wie verzocht was, na een ingekomen
schrijven van de afd. Utrecht, het vraagstuk te willen bestudeeren in hoeverre de
tegenwoordige bestrijding voldoet aan de wetenschappelijke eischen en of practische
resultaten daarvan zijn te verwachten. Zoo niet. dan werd aan de commissie verzocht
aan te geven hoe de bestrijding dan wel zal moeten geschieden, terwijl het rapport
op korten termijn gevraagd werd.

Het Hoofdbestuur verzoekt aan de leden van de Maatschappij, eventueele op-
en aanmerkingen op dit rapport te willen inzenden aan den secretaris van de Mij.
vóór i November a.s.

Sinds de vorige opgave is in dank ontvangen van de afd. Noord-Brabant een bij-
drage van f 49.— .

Zending van een bijdrage kan geschieden door storting op giro No. i 73327 ^vanondergeteekendc of door zending van een postwissel.

Op de vergadering van het Hoofdbestuur van 15 Juli j.1. heeft een bespreking
plaatsgehad in verband met een ingekomen verzoek tot vaststellen van een uniform
tarief voor het geheele land, te berekenen bij het te houden verplichte pullorum-
onderzoek. Na daarop ingewonnen inlichtingen bij enkele leden van de Maatschappij,
die veel dieren onderzocht hebben, heeft het Hoofdbestuur besloten aan de leden
van de Mij. te adviseeren, daarvoor te berekenen een tarief van f 0.04 per kip, terwijl
besloten werd het het vorig jaar vastgestelde minimumbedrag te doen vervallen.

II 1 Hoofdbestuur vertrouwt dat dr leden zooveel eenigszins mogelijk is zich
aan dit advies zullen houden.

Aanwezig 19 leden en als gast Dr. Grashuis, terwijl de alg. secretaris het Hoofd-
bestuur vertegenwoordigde.

Da voorzitter heette de leden hartelijk welkom en complimenteerde de leden
Dr. Lubberink en J. van Hal met hun zilveren dierenartsjubileum, waarna de
voorzitter de buitengewone leiderskwaliteiten van den scheidenden voorzitter J.
Kirc.h met woorden van oprechten dank memoreerde.

D • notulen van de vorige vergadering werden met een kleine bemerking van het
lid Koopmans onder dankzegging goedgekeurd.

Bij behandeling van de ingekomen stukken kon de afdeeling niet accoord gaan
met de zienswijze van het Hoofdbestuur betreffende de opname van artikelen van
een zekere firma in het \'tijdschrift voor Diergeneeskunde en besloot nogmaals bij
het Hoofdbestuur op weigering aan te dringen.

B -treffende het aftappen van bloed bij drachtige paarden zal door bemiddeling
van den vice-voorzitter een nadere tariefregeling met de betrokken firma worden
besproken.

Door de afdeeling werd dierenarts J. van Hal aangezocht om de functie van
deskundig leider bij de veterinaire luchtbescherming op zich te nemen, waartoe
onder zeker voorbehoud de toezegging werd gedaan.

De voorzitter deelde mede, dat door het Hoofdbestuur van de Mij. een uniforme
tariefregeling voor het pullorum-onderzoek is voorgesteld en wel ƒ 0.04 per kip.

een zeer interessante voordracht over het onderwerp : „Verbetering van de vitami-
nenvoorziening in den winter en de beteekenis van de vitaminen voor onze huis-
dieren".

Het aandachtig gehoor en de vele vragen na afloop gaven Dr. Grashuis het over-
tuigend bewijs, dat de leden van zijn voordracht hebben genoten.

Namens het Hoofdbestuur der Maatschappij was aan den Minister van Defensie
d.d. 29 Juli j.1. een schrijven gezonden in verband met den oproep van verschillende
dierenartsen als reserve-paardenarts bij een gedeeltelijke mobilisatie van het leger.
Hierop was het volgende antwoord ontvangen :

„In antwoord op Uw schrijven van 29 Juli 1939, Nr. 554 vH/L., deel ik U mede
dat het zeer moeilijk zal zijn bij de indeeling van reserve-paardenartsen rekening
te houden met de wenschen Uwer Vereeniging, vermits de meeste reserve-paarden-
artsen, die in aanmerking komen voor de functie van paardenarts bij een regiment
infanterie, de burgerpraktijk uitoefenen en het vrijwel niet doenlijk is om na te gaan,
welke van hen het gemakkelijkst en zonder te groote offers hun werkkring kunnen
verlaten. Ik moge U echter verzekeren dat, met inachtneming van de belangen van
den dienst, zooveel mogelijk rekening zal worden gehouden met de belangen van
de leden Uwer vereeniging."

Door het Dagelijksch Bestuur is dd. 4 September 1939 het hieronder volgend
schrijven aan de besturen der verschillende afdeelingen gezonden :

„Door de mobilisatie van een groot aantal collega\'s dreigen een aantal praktijken
te verloopen, dit beteekent een ernstige, blijvende financieele schade voor d ze
collega\'s, zij werden door de abnormale tijdsomstandigheden veel zwaarder getroffen
tfan zij die zoo gelukkig zijn thuis te mogen blijven. Niet alleen echter zullen de
gemobiliseerden persoonlijk schade lijden, maar het gevaar is zeker niet denkbeeldig,
dat door het entbreken van voldoende deskundige hulp de kwakzalverij weer hoogtij
zal gaan vieren. Deze toestand beteekent dus een gevaar voor alle practici en veior
de geheele veeartsenijkunde.

Plaatsvervangers zijn er slechts weinig beschikbaar, van het kleine aantal, dat er
in normale tijden is, zijn er ook eenige gemobiliseerd, nieuwe komen er voorloopig
slechts enkele bij, van de doctorandi is er slechts één beschikbaar Hier zijn dus geen
mogelijkheden om in veeartsenijkundige hulp te voorzien.

Het Dagelijksch Bestuur ziet in deze moeilijkheden slechts één oplossing en we!
een serieus doorgevoerde onderlinge samenwerking. Het moet bij ons toch mogelijk
zijn om door collegiale samenwerking de persoonlijke en algemeene schade zooveel
mogelijk te beperken. Wanneer buurtcollega\'s gedurende den tijd dat dit noodig
blijkt de praktijk van gemobiliseerden verzorgen, kunnen de schadelijke gevolgen
van den huidigen toestand tot een minimum worden gereduceerd. Hiervoor is orga-
nisatie noodig. In iedere Afdeeling moeten een of meer collega\'s zich beschikbaar
stellen om te trachten deze collegiale samenwerking te organiseeren en verder als
bemiddelaar op te treden, deze bemiddelaars moeten met de locale toestanden
op de hoogte zijn. Wanneer een samenwerking is tot stand gebracht, dan dient
dit in de plaatselijke bladen bekend te worden gemaakt.

Het D.B. noodigt Uw bestuur uit deze aangelegenheid ter hand te willen nemen
en in Uw Afdeeling één of meer collega\'s uit te noodigen deze onderlinge hulp te
organiseeren, spoed is natuurlijk gewenscht.

Naar de meening van het D.B. is het billijk te achten, dat de netto opbrengst van
de waarneming gelijkelijk wordt verdeeld tusschen den waarnemer en den gemobili-
seerden collega.

Dienst bestaat de mogelijkheid om in gevallen, waarbij het niet mogelijk is om
door samenwerking te voorzien in veeartsenijkundige hulp, door zijn bemiddeling
vrijstelling van dienst te verkrijgen. In dergelijke gevallen moeten de belanghebben-
den of de vertegenwoordigers daarvan zich richten tot den betreffenden Inspecteur
van den Veeartsenijkundigen Dienst."

Kort Verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op
Zaterdag 15 Juli 1939, des morgens om 10.15 uur, in Hotel Terminus
te Utrecht.

Na opening van de vergadering door den voorzitter Prof. Dr. H. Schornagel,
met een kort woord van welkom aan de leden, werd in verband met het uitgebreide
programma direct overgegaan tot behandeling van de notulen van de vergadering
van 4 Maart j.1.

1. In verband met het dezen winter plaats gehad hebbend verplicht pullorum-
onderzoek en de wijze waarop op sommige plaatsen dat onderzoek is geschied,
had de secretaris een onderhoud aangevraagd met den heer Ir. J. G. Tukker,
directeur van het Rijkspluimveeteelt-Instituut te Beekbergen. Hierbij bleek, dat ook
de heer Tukker zich niet vereenigen kon met de wijze waarop door enkele dieren-
artsen het onderzoek met behulp van leeken is gedaan. De heer Tukker staat op
het standpunt, dat het onderzoek óf door den dierenarts zelf óf onder zijn toezicht
door een hem bekende en vertrouwde hulp meet geschieden.

Overwogen zou worden of in de af te leggen verklaring niet zoodanige wijziging
kan worden aangebracht, dat het onderzoek door den dierenarts zelf zal moeten
geschieden. Tegen de wijze van uitvoering, zooals die op sommige plaatsen is geschied,
zullen door den heer Tukker, zoo dit weer het geval mocht zijn, maatregelen geno-
men worden zoo deze te zijner kennis komen.

2. De voorzitter deed nadere mededeeling aangaande de Veterinaire Gezondheids-
commissie. Door dc ziekte van Dr. A. II. VkENBAAS was vertraging ontstaan in het
inzenden van een rapport over de oprichting van gezondheidsdiensten. Toch is dat
rapport reeds ingezonden en besproken op een vergadering van de dagelijksche
besturen van de drie Centrale I.andbouw-Organisaties en de F.N.Z., waarbij ook
de Directeur-Generaal van den Landbouw aanwezig was. Onze Maatschappij was,
doordat de voorzitter toen in het buitenland was, vertegenwoordigd geweest door
den secretaris.

Op die vergadering is aan de commissie verzocht een brochure te ontwerpen,
welke aan den Landbouw zou kunnen worden verstrekt en die dan voor verdere
publicatie zorgen zal. De voorzitter zal zich met het ontwerpen van die brochure
belasten. De hoofdbedoeling ervan is om de landbouwers bekend te maken met de
voordeelen aan een georganiseerde bestrijding van veeziekten, doch vooral van het
mond- en klauwzeer, verbonden.

Het Hoofdbestuur bleek zich te kunnen vereenigen met de wijze waarop door de
vertegenwoordigers van de Maatschappij in de Veterinaire Gezondheidscommissie
gehandeld wordt.

1. Een dankbetuiging van Mevr. S. J. Goethals—Mazure en familie voor de
deelneming, betoond bij het overlijden van haar man, collega A. L. J. Goethals.

2. Een dankbetuiging van Prof. Dr. E. A. R. F. Baudet voor de gelukwenschen bij
zijn benoeming tot buitengewoon hoogleeraar aan de Veeartsenijkundige Faculteit.

3. Een dankbetuiging van Prof. Dr. G. Krediet voor de gelukwenschen bij zijn
benoeming tot lid van de Kon. Ned. Academie van Wetenschappen te Amsterdam.
In zijn dankbetuiging wees Prof. Krediet er op, dat hem wel de eer te beurt gevallen
is, de uitverkorene te mogen zijn, maar dat de grootste verdienste daarvoor toekomt
aan alle collega\'s in den lande, aan de werkers van de Faculteit en van zijn labora-
torium voor de wijze waarop zij de diergeneeskunde beoefend hebben.

De Kon. Acad emie is een adviseerend lichaam aan de Regeering over verschillende
aangelegenheden en over onderwijszaken. Was tot voor 2 jaar de veeartsenijkunde
in die Academie niet vertegenwoordigd, de laatste 2 jaar werd over aangelegenheden,
de veeartsenijkunde betreffende, advies gegeven door een tweetal professoren van de
medische faculteit. Door de benoeming van Prof. Krediet heeft de eerste veearts
zitting genomen in die Academie en treedt deze o.m. op als adviseur en vertegen-
woordiger bij alle zaken, de veeartsenijkunde betreffende.

4. Een dankbetuiging namens het Nederlandsch Tandheelkundig Genootschap,
de Vereeniging van Nederlandsche Tandartsen en de Nederlandsche Maatschappij
voor Tandheelkunde voor de vertegenwoordiging van onze Mij. bij hun jubileum-
feesten.

5. Een dankbetuiging namens de Faculteit der Veeartsenijkunde voor de finan-
cieele bijdrage ontvangen van de Mij. in verband met de door de Faculteit georga-
niseerde wetenschappelijke Veterinaire Week van 8—10 .Juni.

6. Een schrijven van Dr. R. van Santen te Nijmegen, waarin hij berichtte, dat
hij de financieele bescheiden van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde over het jaar
1938 en van het Diergeneeskundig Jaarboekje 1939 heeft gecontroleerd en de admini-
stratie in orde bevonden heeft, zoodat hij voorstelde den penningmeester hiervoor
te déchargeeren, welke décharge werd verleend.

7. Een schrijven namens het bestuur van de afd. Friesland, in welk schrijven
verklaard wordt, dat zijn onderzocht en accoord bevonden de rekening en verant-
woording van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, hei D. F. van EsvELDfonds,
het Ondersteuningsfonds en de Acta Veterinaria Neerlandica, alles over het jaar
1938, zoodat zij voorstelden den penningmeester hiervoor te déchargeeren. Ook deze
décharge werd verleend.

8. Een schrijven van den secretaris-penningmeester van de Prof. Dr. D. A. de
JoNG-Stichting, Dr. H. J. van Nedervf.en, waarin hij ingevolge art. 9 der Statuten
verslag uitbrengt over den toestand van die stichting over 1938. Uit dat schrijven
blijkt, dat de inkomsten hebben bedragen ƒ 1369.04, de uitgaven ƒ 1157.14 en dat
het bezit van de Stichting op 31 December groot was ƒ18.117.62.

9. Van de afd. Noord-Brabant was een schrijven ingekomen, waarin de aandacht
van het H.B. gevraagd werd voor een ingekomen schrijven van een lid van de afdee-
ling, waarin een klacht geuit werd tegen de Redactie van het Tijdschrift over de
opneming van een artikel in het nummer van 1 April 1939, omdat boven dat artikel
vermeld stond, dat het afkomstig was uit een laboratorium van een bepaalde handel-
maatschappij. De klacht ging niet tegen het artikel, maar tegen het bovenschrift.
Dit lid meende, dat door het opnemen van dat bovenschrift de schijn gewekl kon
worden, dat de Nederlandsche diergeneeskundigen in relatie stonden met die handel-
maatschappij.

Door het D.B. was dat schrijven om advies gezonden aan de Redactie van het
Tijdschrift. De Redactie berichtte, dat bij geen van de Redactie-leden bezwaar
bestond tegen vermelding van dat bovenschrift. De Redactie heeft in de eerste plaats
te beoordeelen de waarde van het artikel. Het artikel was van goed wetenschappelijk
peil en afkomstig uit een laboratorium, waarin onder leiding van een dierenarts en
een scheikundige wetenschappelijk werk verricht wordt. Bovendien was het de Re-
dactie niet duidelijk, waarom door de opname van dat bovenschrift de schijn gewekt
zou kunnen worden, dat de Nederlandsche dierenartsen in relatie zouden staan
met die handelmaatschappij.

Het H.B. kon zich met het door de Redactie uitgebracht advies volkomen ver-
eenigen.

10. Van een lid was een schrijven ingekomen, waarin hij verzocht om zoo mogelijk
in samenwerking met de artsen en tandartsen te ijveren voor een herziening\' van de
personeele belasting, zoodat ook wacht- en spreekkamers voor den grondslag huur-
waarde en meubilair worden vrijgesteld.

Na ontvangst van dat schrijven had het secretariaat zich in verbinding gesteld
met de Maatschappijen ter Bevordering der Geneeskunst en der Tandheelkunde.

Hierbij bleek, dat deze zich juist met een uitvoerig adres gewend hadden tot den
Minister van Financiën.

Hierop is namens het H.B. een adres in den geest van de beide genoemde Maat-
schappijen, maar gewijzigd naar onze omstandigheden, aan den betrokken Minister
gezonden.

li. Van den Inspecteur voor bescherming van de bevolking tegen luchtaanvallen
was een schrijven ingekomen, waarin deze mededeelde, dat de Ccmmissie voor de
Veterinaire Luchtbescherming tot de conclusie gekomen was dat het noodzakelijk
was, aan de Nederlandsche dierenartsen de kennis bij te brengen waardoor zij als
Hoofd van den Veterinairen Dienst nuttig werkzaam kunnen zijn.

In de eerste plaats zullen daarvoor door leden van de commissie enkele artikelen
geschreven worden met verzoek die te plaatsen in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde. Daarnaast werd echter de behoefte gevoeld, dat in iedere provincie minstens
één dierenarts aanwezig zou zijn die, dieper ingeleid, in voorkomende gevallen èn
leeraar èn v raagbaak van zijn collega\'s in die provincie zal kunnen zijn. Bij navraag
hierover bij den Minister van Economische Zaken heeft deze aan dit voorstel zijn
goedkeuring gehecht.

De commissie verzocht nu in dezen medewerking van ons H.B. Zij zou gaarne
zien, dat per provincie één dierenarts aangewezen werd, die bereid was een daarvoor
noodigen cursus te volgen en later de leerstof uit te dragen. Zoo\'n cursus zou voor een
gedeelte worden gegeven in de Militaire Gasschool te Gorinchem en voor de rest
in Utrecht aan de Universiteit, waarvoor Prof. Dr. A. Klarenbeek zou worden
aangezocht.

Als lid van de Maatschappij werden aangenomen de dierenartsen : H. C. Botte-
lier, Utrecht, R. Gol, Havelte, F. Hiemstra, Bloemendaal, J. W. Jansen, Laren
(G.), E. L. Lansink, Wieringen en J. H. Vierdag, Utrecht.

Door de afdeeling Utrecht was verzocht goedkeuring van haar reeds bestaande
bindende besluiten inzake de t.b.c.-bestrijding. In verband met het feit, dat door
de overige afdeelingen goedkeuring gevraagd was voor den tijd van 5 jaar, wat nu
echter reeds 2 jaar geleden was, werd door de afdeeling, om gelijk te komen met de
overige afdeelingen, goedkeuring gevraagd voor den tijd van 3 jaar. Deze goed-
keuring werd verleend.

Door de afd. Gelderland-Overijssel was aangenomen een aanvulling van art. 3,
waardoor het mogelijk was, een lid van de afdeeling te benoemen tot eerelid en een
aanvulling van art. 4, waarbij een eerelid vrijgesteld werd van de betaling van de
afdeelingscontributie. Deze aanvullingen werden goedgekeurd.

Van Prof. Dr. A. Klarenbeek was een schrijven ingekomen, waarin hij mede-
deelde dat hij zich genoodzaakt zag èn door zijn drukken werkkring èn door zijn
gedurende 3 jaar te vervullen plicht als voorzitter van de Faculteit te bedanken als
secretaris van de Commissie voor Post-Universitair Onderwijs.

Als opvolger van Prof. Klarenbeek werd benoemd Prof. Dr. G. Krf.diet, terwijl
besloten werd aan Prof. Klarenbeek een schrijven te doen toekomen, waarin dezen
dank gebracht werd voor de vele werkzaamheden, door hem in zijn functie van
secretaris van die commissie verricht.

In verband met een ingekomen schrijven van den Bond van Pluimveehouders
van den N.C.B. te Tilburg over aangeven van een tarief bij het verplichte pullorum-
onderzoek was door het secretariaat in het Tijdschrift een verzoek gericht aan die
leden die gepa;seerden winter op eenige schaal dat onderzoek gedaan hadden, om
te willen opgeven het tarief dat door hen het meest aangewezen geacht werd. Een
zevental leden had aan dat verzoek gevolg gegeven.

Daar een bindend tarief zonder bindend besluit niet kon worden vastgesteld en
het H.B. hiervan niet de noodzakelijkheid inzag, werd besloten, den leden te ver-
zoeken, zich zooveel mogelijk aan het door het H.B. aan te geven tarief te houden.
Als zoodanig werd aangewezen een tarief v an 4 ct. per kip, terwijl het het vorig jaar

aangegeven minimum per bedrijf, als zijnde vrijwel zonder practische beteekenis.
daarbij kon vervallen.

Vervolgens kwam in behandeling het door de door het H.B. ingestelde commissie
uitgebracht rapport inzake de t.b.c.-bestrijding. Bij de behandeling hiervan werc
er door een lid op gewezen, dat hij in het rapport miste een opname van ver-
schillende statistische gegevens, o.m. vastgelegd in de verschillende jaarverslagen
benevens de practische resultaten, in de onderscheiden gezondheidsdiensten ge-
durende tal van jaren verkregen. Dit lid meende, dat alleen op de basis van die
statistiek, daarbij in oogenschouw nemend de resultaten bij het onderzoek verkregen,
mogelijk zou zijn een systeem van t.b.c.-bestrijding op te bouwen, dat aan hooge
eischen beantwoordde.

Hoewel enkele andere leden ook die toevoeging gaarne gezien zouden hebben
was hel H.B. er toch van overtuigd, dat het voor de commissie in den korten tijd
die haar ter beschikking was gesteld, onmogelijk zou geweest zijn goede statistische
gegevens te verkrijgen ; tevens werd nog gewezen op de betrekkelijke waarde van die
gegevens, welke waarde voor een groot gedeelte afhangt van de wijze waarop de
cijfers gegroepeerd worden.

Besloten werd, het rapport ter kennis te brengen van de leden door opname in
het Tijdschrift van 15 September en daarbij dan aan de leden te verzoeken, hun
eventueele op- of aanmerkingen vóór een bepaalden datum aan het secretariaat
te doen toekomen, waarna een nadere beslissing over wat met het rapport zal worden
gedaan, genomen zal worden.

Tenslotte werd tot behandeling en vaststelling van het programma voor de 88e
Algemeene Vergadering der Maatschappij, welke gehouden zal worden op 13 en
14 October a.s., overgegaan. Aangezien dit programma met de daarbij behoorendc
voorstellen tot wijziging van Statuten en Huishoudelijk Reglement reeds opgenomen
zijn in of bij het Tijdschrift van 1 Augustus j.1., wordt voor kennisname ervan daar-
naar verwezen.

Dank zij de vlotte medewerking der leden kon de voorzitter toch nog om ongeveer
(5 uur tot sluiting der vergadering overgaan.

Ter gelegenheid van den verjaardag van H. M. de Koningin zijn aan leden van
de Maatschappij de volgende onderscheidingen verleend :

P. J. \'t Hooft P.Jzn., inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst, beiden
Officier in de Orde van Oranje-Nassau ;

Dr. J. M. R. F. Beckers, directeur van het slachthuis te Venlo, Ridder in de Orde
van Oranje-Nassau.

De Redactie biedt aan bovengenoemde dierenartsen haar gelukwenschen aan met
de verkregen onderscheidingen.

Benoemd tot gedelegeerde van de Nederlandsche Regeering bij het 3de internatio-
naal congres voor microbiologie, dat van 2 tot 9 September 1939 gehouden wordt
te New-York, o.m. Dr. H. S. Frenkel, directeur van het Staats Veeartsenijkundig
Onderzoekingsinstituut te Rotterdam.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan
die i Juli nog niet genezen waren).

Mond- en klauwzeer : bij 2479 (679) eig., waarvan in Groningen bij 15 (1) eig. ;
Friesland bij 10 (16) eig. ; Drenthe bij 9 (2) eig. ; Overijssel bij 813 (252) eig. ;
Gelderland bij 1375 (322) eig. ; Utrecht bij 2 (8) eig. ; Noord-Holland bij 10 (11)
eig. ; Zuid-Holland bij 14 (10) eig. ; Zeeland bij 2 (2) eig. ; Noord-Brabant bij
218 (46) eig.: Limburg bij 11 (9) eig.

Scabies (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 2 gevallen bij 1 eig. (637 bij 34
eig.), waarvan in Groningen 2 bij 1 eig. ; Friesland (71 bij 7 eig.) ; Drenthe (45
bij 2 eig.) ; Overijssel (21 bij 3 eig.) ; Gelderland (99 bij 4 eig.) ; Utrecht (25 bij
4 eig.) ; Noord-Holland (341 bij 8 eig.) ; Zuid-Holland (33 bij 4 eig., waarvan
2 paarden bij 2 eig.) ; Noord-Brabant (2 paarden bij 2 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 491 gevallen bij 13 eig. (1209 bij 50 eig.), waarvan in Gro-
ningen 3 bij 1 eig. (11 bij 1 eig.) ; Friesland 50 bij 2 eig. (196 bij 13 eig.) ; Drenthe
(342 bij 3 eig.) ; Overijssel (7 bij 2 eig.) ; Gelderland 9 bij 1 eig. (165 bij 11 eig.) ;
Utrecht 6 bij 1 eig. (22 bij 1 eig.) ; Noord-Holland 124 bij 5 eig. (332 bij 13 eig.) ;
Zuid-Holland 139 bij 2 eig. (75 bij 5 eig.) ; Limburg 160 bij 1 eig. ^59 bij 1 eig.).

Anthrax : 21 gevallen bij 20 eig., waarvan in Friesland 2 bij 2 eig.; Overijssel
2 bij 2 eig., waarvan 1 gev. bij varken ; Gelderland 4 bij 4 eig. ; Utrecht 1 gev. ;
Noord-Holland 2 bij 2 eig. ; Noord-Brabant 8 bij 7 eig., waarvan 1 gev. bij paard ;
Limburg 2 bij 2 eig.

Varkenspest : 2449 gevallen bij 186 eig. (2442 bij 145 eig.), waarvan in Groningen
2 bij i eig. ; Friesland 54 bij 10 eig. (91 bij 6 eig.) ; Drenthe 77 bij 9 eig. (159 bij
7 eig.) ; Overijssel 63 bij 7 eig. (117 bij 10 eig.) ; Gelderland 309 bij 44 eig. ( 186
bij 27 eig.) ; Utrecht 321 bij 20 eig. (374 bij 26 eig.) ; Noord-Holland 719 bij 35
eig. (170 bij 12 eig.); Zuid-Holland 763 bij 33 eig. (1336 bij 55 eig.); Zeeland
27 bij 3 eig.); Noord-Brabant 114 bij 24 eig. (1 gev.) ; Limburg (8 bij 1 eig.).

Binnenkort zal de derde publicatie, uitgaande van bovenstaande Stichting,
worden uitgegeven. De titel van deze publicatie zal luiden :
„ONDERZOEKINGEN OVER FILTREERBARE VORMEN VAN DEN
TUBERKELBACIL".

I. De filtreerbare vormen van den tuberkelbacil, door Dr. P. J. Schlemper
te Utrecht;

II. Microscopisch pathologisch anatomisch onderzoek van organen van caviae
behoorende tot de proefrecksen beschreven door Dr. Schlemper, door J. H. ten Thije,
Conservator aan het Veterinair-pathologisch Instituut te Utrecht.

Beheerders der Stichting zullen gaarne voor zoover mogelijk aan belangstellenden
in deze onderwerpen een exemplaar der publicatie toezenden. Aanvragen worden
ingewacht bij den secretaris der Stichting Dr. H. J. van Nederveen, Neuhuys-
kade 61, \'s-Gravenhage.

Koch, Hormone und Hormon-Therapie in der Tiermedizin. Verlag Ferd. Enkc,
Stuttgart, 1939. R.M. 5.40

Roumaillac, Anatomie topographique des viscères thoraciques et abdominaux du
veau. Modifications entraînés par la croissance. Thèse de Toulouse, 1939.

Mazel, Contribution à l\'étude de l\'anatomie topographique de la cavité abdo-
minale chez le mouton. Thèse de Toulouse, 1939.

Thuillier, De diverses influences sur la spermatogénèse chez le cobaye. Thèse
d\'Alfort, 1939.

Domenge, Contribution à l\'étude de la constante moléculaire simplifiée des laits
de mammites. Thèse de Lyon, 1939.

Rouviere, Anatomie générale des formes et des structures anatomiques. Masson,
Paris, 1939.

Bonnaud, Des parathyroïdes et de l\'insuffisance parathyroïdienne expérimentale
chez le cheval. Thèse d\'Alfort, 1939.

Df.chambre, Les hormones génitales du lobe antérieur de l\'hypophyse ; leur
emploi dans le traitement de la stérilité. Thèse d\'Alfort, 1939.

Schultz, Lieber die absolute und relative Querschnittsgrösze der Gyri olfactorii
communes beim Hund und bei der Katze. Inaug.-Diss. Berlin. 1939.

Maack, Derrilavol-Spezial bei der Läusebehandlung der Pferde. Inaug.-Diss.
Berlin 1939.

Fink, Die Einwirkung der Pernoktonnarkose auf die Phosgenvergiftung. Inaug.-
Diss. Berlin 1939.

Westhoff, Weitere Verdauungsversuche der Leber des Schweines mit Pepsin.
Inaug.-Diss. Berlin 1939.

Joester, Versuche über die Extraduralanaesthesie beim Schaf. Inaug.-Diss. Berlin
\'939-

Boteck, Untersuchungen über die normalen Harnquotienten bei Rindern und
Schafen mit Berücksichtigung einiger pathologischen Fälle. Inaug.-Diss. Berlin
\'939-

Sassen, Untersuchungen über die Widerstandsfähigkeit pigmentierten und unpig-
mentierten Hufthornes. Inaug.-Diss. Berlin 1939.

Lanz, Beitrage zur Kenntnis über die Entwicklung des Epoophorons und Paroo-
phorons bei Schweine-, Hunde- und Katzenföten. Inaug.-Diss. Berlin 1939.

Daudel. L\'exploitation du dindon en Sologne et ses obstacles. Thèse d\'Alfort,
>939-

I.ebailly, Contribution à la connaissance de l\'élevage du cheval en Allemagne
Thèse d\'Alfort, 1939.

Dochy, Les épis des bovidés, leur utilité dans le signalement. Thèse d\'Alfort, 1939.

E.rdocu, Ueber die Einwirkung hoher Schlämmkreidegaben auf Säurebasenhaus-
halt und Gesundheit ausgewachsener nicht tragender Milchkühe. Inaug.-Diss. Berlin,
\'939-

Mf.ier, lieber den Einflusz des Calcivit auf Milchmenge und Milchfettgehalt bei
Kühen. Inaug.-Diss. Leipzig. 1939.

Muenscher, Poisonous plants of the United States. The Mac Millan Company,
New York, 1939. $ 3.50

Vasseur, Le thymus, ses fonctions et ses tumeurs. Pathologie générale et comparée.
Thèse d\'Alfort, 1939.

Hesselbarth, Pleuraschwielen an der Lunge vom Hund. Inaug.-Diss. Leipzig,
■939-

Schneider, Angiomatose Bildungen (Angiome und ihre Differential-diagnose).
Inaug.-Diss. Leipzig. 1939.

Strube, Beitrag zur Frage der kongenitalen Tuberkulose des Kalbes. Inaug.-Diss.
Berlin 1939.

Prkssler, Zur Differentialdiagnose der Paratyphuskniitchen in der Leber der
Kälber unter besonderer Berücksichtigung von Nemalodenknütchen. Inaug.-Diss.
Berlin 1939.

Lamy, Les chéloïdcs cicatricielles chez le cheval. Leur traitement. Thèse d\'Alfort,
\'939-

Motel, Essais de traitement des staphylococcies du chien par l\'anatoxine staphy-
lococcique. Thèse d\'Alfort, 1939.

CoNDiMiNE, Contribution à l\'étude des cataractes du chien. Thèse d\'Alfort, 1939.

Tassel, Contribution à l\'étude de la nervo-dermite dorsolombaire du chien.
Son traitement par l\'hyposulfite de magnésium. Thèse d\'Alfort, 1939.

Quarante, Contribution à l\'étude des affections puerpérales et de leur traitement.
Essai par la carboxy-sulfamido-chrisoidine. Thèse d\'Alfort, 1939.

Hindemith, Schwangerschaftsvcränderungen im Eileiter des Rindes. Inaug.-
Diss. Leipzig, 1939.

Kauler, Untersuchungen über dem Chlorgehalt des Blutes beim gesunden und
kranken Hund. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Kirk and Schnelle. Index of diagnosis (Clinical and pathological) for the canine
and feline surgeon, with treatment. The Williams and Wilkins Co. Baltimore, 1939.

Bory, Clinique et pathologie comparée. Vénéréologie, cancéralogie, dermatose,
médecine générale, Phytopathologie. Masson et Cie., éditeurs, Paris, 1939.

Thomas, Contribution à l\'étude de la névrectomie du nerf grand sciatique chez
le cheval. Thèse d\'Alfort, 1939.

Waller, Clinical studies in lactation. Published by Heinemann, London and
Toronto.

Hübner, Die therapeutische Beeinflussung von Gelbkreuzhautschäden durch
Antivirus nach Besredka. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Manikowski, Hat das differenzierte weisze Blutbild des an „innerem Trauma"
erkrankten Rindes einen diagnostischen oder prognostischen Wert? Inaug.-Diss.
Berlin, 1939.

Dickenschied, Untersuchungen über die Anwendbarkeit der Cubonischen
Reaktion zur Trächtigkeitsdiagnose beim Rind. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Franke, Beitrag zur Kenntnis der Erkrankungen des Schultergelenkes beim
Pferde. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Hogemann, Ueber die Kastrationsmethoden unter Berücksichtigung der W\'und-
heilung. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Peters, Ueber den Reststickstoffspiegel im Blutserum kranker Pferde. Inaug.-Diss.
Berlin, 1939.

Hallwachs, Blutuntersuchungen und Bluttransfusionen beim Pferde. Inaug.-
Diss. Berlin, 1939.

Adamy, Untersuchungen über die Wirksamkeit von Calcimagon, Glukalzamid,
Malzkalzamid und Calziumglukonat bei der Myoglobinurie der Pferde. Inaug.-Diss.
Berlin, 1939.

Müller, Quantitative Bestimmung von Zitronensäure im Harn von Hund und
Schaf. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Throl, Ueber die rektale Auskultation des Uteringerausches beim Rinde. Inaug.-
Diss. Berlin, 1939.

Tuberculin tests in cattle, Agricultural research council special report series No. 4.
H. M. Stationary Office. Sh. 1.6

Gildemeister, Haacen und Waldmann, Handbuch- der Viruskrankheiten.
Erster Band. Verlag Gustav Fischer, Jena, 1939. R.M. 40.—

I.ebert, Gastérophilus inermis et son role pathogène. Thèse d\'Alfort, 1939.
Lucas, Contribution à l\'étude de la toxicité du sérum bovin. Rôle du formai et
de la chaleur sur cette toxicité. Thèse d\'Alfort, 1939.

Marqukt, Recherches sur l\'étiologie de la paralysie des volailles. Thèse d\'Alfort,
>939-

Leprêtrf., Contribution à l\'étude des rapports des avitaminoses et du parasitisme.
Thèse d\'Alfort, 1939.

Jauffrov, Police sanitaire des maladies des abeilles en France et à l\'étranger.
Thèse d\'Alfort, 1939.

Scheuer, Etude sur la toxicité du sérum de chien. Sa désintoxication par les agents
physico-chimiques. Thèse d\'Alfort, 1939.

Carion, Contribution à l\'étude de la microflore de sortie dans la maladie de Carré.
Thèse d\'Alfort, 1939.

Moreau, De la polyarthrite infectieuse des poulains : Traitement par le sulfarsénol
et essais d\'étude bactériologique en Bretagne. Thèse d\'Alfort, 1939.

Müller, Zur Biologie der Taubenzecke Argas columbarum. Inaug.-Diss. Berlin,
■939-

Gerst, Desinfektionsversuche mit sporenhaltigem Milzbrandmaterial auf biolo-
gisch-chemischen Wege. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Richter, Ist das Maul- und Klauenseuchevirus auf dem Allanto-Chorion von
Hühnerembryonen nach der Methode von Peragallo züchtbar? Inaug.-Diss. Berlin,
\'939-

Kelser, Manual of veterinary bacteriology. \'I\'hird édition, 1938. Williams and
Wilkins Cx, Baltimore. S 6.—

McCunn, Hobday\'s surgical diseases of the dog and cat. 4th édition. The Williams
and Wilkins Co., Baltimore, 1939.

Kienscherf, Befall thüringischer Wildkaninchen mit Entoparasiten und die
Beziehungen zu geologisch-klimatischen Verhältnissen des Herkunftsgebietes. Inaug.-
Diss. Berlin, 1939.

Meyer, Haben sich die vom Oberkommando des Heeres am 21 Dezember 1936
zur Bekämpfung der ansteckenden Blutarmut der Pferde erlassenen Bestimmungen
als ausreichend zur Tilgung der Seuche innerhalb der Wehrmacht erwiesen ? Inaug.-
Diss. Berlin, 1939.

Bauer, Serologische Untersuchungen über das Vorkommen der Abortus-Bang-
Infektion bei Hunden. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Kemper, Die Nahrungs- und Genuszmittelschädlinge und ihre Bekämpfung.
Verlag Dr. Paul Schöps, Leipzig. R.M. 17.—

Seelemann-Plock, Die Vorschriften über die Milcherhitzung und Ueberwachung
der Molkereien für beamtete Tierärzte, technische Sachverständige und Molkerei-
fächleute. Verlag Molkereizeitung Hildesheim. R.M. 7.20

Grebehahn, Ueber die Untersuchungstechnik des geschlachteten Schafes. Inaug.-
Diss. Leipzig, 1939.

Prinz, Ueber die Beeinflussung des Geschlechtsgeruches beim Schweinefleisch
durch das Pökeln. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Jepsen u. Madelung, Ueber die Phosphatasemethoden zur kontrolle dauer-
pasteurisierter und stassanisierter Milch. Sonderdruck aus ..Medlemsblad for Den
danske Dyrlaegeforening", 22 Jg., 1939, Nr. 4 u. 5.

Domenge, Contribution à l\'étude de la constante moléculaire simplifiée des laits
de mammites. Thèse de Lyon, 1939.

BorOWka, Untersuchungen gesund geschlachteter Rinder auf Bakterien der
Enteritisgruppe. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Horsimann, Ist Lebergewebe durch Einwirkung von filtriertem ultravioletten
Licht zu charakterisieren ? Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

TroIsgh, Das Vorkommen des liact. murisepticum (R. Koch) im faulenden Pferde
und Hundefleisch und Versuche diese Infektionsquelle für den Menschen auf veteri-
näranatomischen Präparierboden auszuschalten. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Wiesmann, Untersuchungen über die Wirkung der Unterbrechung der Kühlkette
bei Seefischen. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Paul, Untersuchungen Berliner Marktmilch auf Eiter- und Galtstreptokokken.
Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Schirrmeister, Studien über Veränderungen des Zellgehaltes der Milch im Stall
gehaltener Rinder während der Futterumstellung. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Tolzmann, Vergleichende Untersuchungen über den Zuckergehalt der Leber
(Leberprobe nach Cattaneo) und den pH-Wert der Muskulatur. Inaug.-Diss. Berlin,
1939-

Bindemann, Verringert sich der Blutgehalt des Schlachtrindes bei Zerstörung der
Medulla oblongata ? Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Kelch, Vergleichende Untersuchungen über die Haltbarkeit von Hackfleisch,
Schabefleisch und Wurstbrat nus Gefrierfleisch. Inaug.-Diss. Berlin, 1933.

Bürger und Zietschmann, Der Reiter formt das Pferd. Tätigkeit und Entwicklung
der Muskeln des Reitpferdes. Verlag M. u. H. Schapcr, Hannover, 1939. R.M. 8.—
Kühn, Grundrisz der Allgemeinen Zoologie. 6. Aull. Verlag G. Thieme, Leipzig.
1939. R.M. 10.—

Verhuisd : J. Boudeling, \'s Heer Arendskerkc, naar Heinkenszand (Z.), Clara\'s
pad, voorl. tel. 3a.

Uit het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten der Rijks-Universiteit
te Utrecht. Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

OVERZICHT DER ONDERZOEKINGEN VAN HET UIT DE
PRAKTIJK INGEZONDEN ZIEKTEMATERIAAL OVER 1938,

Het Instituut ontving in 1938 de hieronder in een tabel vermelde
hoeveelheid materiaal :

10.

11.
12.

\'3-
14.

\'5-
16.

\'7-
18.

\'9-

20.

21.

22.
23-
24.

25-

26.

27.

28.

Dit ingezonden materiaal bleek evenals de vorige jaren van groote
waarde te zijn voor het onderwijs, terwijl een deel er van leidde tot
nieuwere wetenschappelijke inzichten.

Overeenkomstig de nummering volgen hieronder eenige opmerkingen.
(Dit overzicht beperkt zich tot het ingezonden materiaal ; het in 1938
in het Instituut verrichte researchwerk blijft hier dus buiten beschou-
wing).

2 apen, ingezonden door i eigenaar, bleken lijdende geweest te zijn
aan tuberculose (longen, lever, milt en nieren waren aangetast). In
de gemaakte Ziehl-Neelsen-preparaten werden zeer weinig zuurvaste
bacillen gevonden. Deze infectie bleek te zijn van het humane type.

Zeven ingezonden apen van i eigenaar leden aan darmontsteking,
vooral van den dikken darm ; dit onderzoek, dat zich voortzette over
nog meer ingezonden apen in 1939, had tot resultaat, dat de diagnose
bacillaire dysenterie gesteld kon worden. Een Jlexner-bAcil werd
geïsoleerd en /kwr-agglutininen konden in het bloed van gestorven
en zieke apen aangetoond worden.

Ontvangen werden 138 inzendingen met in totaal 275 monsters.
Hiervan waren 56 afkomstig van het paard voor onderzoek op Brucella
abortus-, pyosepticus equi- en S. abortus equi-infectie. Alleen Brucella abortus-
infectie kon vele malen aangetoond worden door middel van een agglu-
tinatorisch onderzoek.

208 serummonsters waren afkomstig van het rund voor onderzoek
op Brucella abortus-, Salmonella- en streptococcen-iniecties. Vele positieve
Brucella aior/wj-agglutinaties en enkele positieve Salmonella-agglutina-
ties (S. enteritidis var. dublin) werden waargenomen.

Van een rund lijdende aan mastitis ontvingen wij bloed en melk
voor onderzoek ; de anamnese vermeldde, dat het dier 5 dagen ziek was,
de temperatuurschommelingen waren zeer groot ,,1 \\ dag gemiddeld
41.5⁰ C., een dag 39.3—39.8° C., daarna weer bij de 42 ⁰ C., een dag
normaal en thans gedurende 2 dagen weer zeer hoog 41.8° C". De
inzendende collega achtte het mogelijk, dat de mastitis de oorzaak der
hooge temperatuur kon zijn. Deze meening kon bevestigd worden,
zoowel uit de melk als uit het bloed werden streptococcen in reincultuur
gekweekt.

Enkele serummonsters afkomstig van het varken werden onderzocht
op Brucella-infectie met negatief resultaat. In het serum van een zeug,
waarvan de biggen gestorven waren aan b. pyosepticus equi-infectie, konden
geen agglutininen aangetoond worden.

In 2 van 5 monsters serum afkomstig van de duit\' kon collega A. Bos
2 maal S. typhi /rcunum-agglutininen aantoonen. Een enkel monster
serum van de kip werd onderzocht op S. pullmum-infectie. (Opgemerkt
zij, dat alleen in zeer bijzondere gevallen het Instituut kippenbloed op
S. pullorum onderzoekt, daar de practici dit onderzoek zelf kunnen ver-
richten.)

Hiermede zijn uitsluitend die brieven bedoeld waarin advies gevraagd
wordt betreffende ziektegevallen.

Een schimmelcultuur afkomstig van den mensch bleek na determi-
natie door Prof. Dr. E. A. R. F. Baudet te zijn : Microsporum lanosum.

Een cultuur van cocco-bacillus foetidus ozaenae van den mensch werd
ontvangen om na te gaan of deze cultuur pathogeen was voor kleine
proefdieren. Een cavia intraperitoniaal ingespoten stierf, de bacil werd
in reincultuur teruggekweekt.

Voorts werd onderzocht een cultuur van den mensch, waarvan
verzocht werd vast te stellen welk type van Salmonella ,,uit de z.g.n.
Gartnergroep" het hier betrof; dit onderzoek wordt besproken met het
onderzoek der cultuur uit den snoek.

Van het paard werd een cultuur ontvangen waarvan vermoed werd
dat het een b. pyosepticus ^«\'-cultuur zou zijn, dit vermoeden werd
bevestigd.

Van het rund werden eenige culturen ontvangen voor onderzoek
op miltvuur ; miltvuurbacillen waren echter niet aan te toonen.

Van een konijn werd een cultuur ingezonden met de mededeeling,
dat reeds vele konijnen gestorven waren. De cultuur bleek S. typhi
murium te zijn. Agglutinatorisch werd het lichaamsantigeen en het
specifieke geeselantigeen ,,i" aangetoond. Hierna werd het vergistingstype
op Simmonsbodems en in Hottingerbouillon nagegaan, hierbij bleek,
dat deze stam moeilijk dulcitol vergistte ; in Hottingerbouillon was de
eerste maal, dat een onderzoek ingesteld werd, de Hottinger dulcitol-
buis den ien dag onveranderd gebleven, daarna ontstond zuur en gas ;
de Simmons-dulcitol bodem bleef geheel negatief (4 dagen lang). Na
bewaren en eenige agarpassages werd de Hottinger-dulcitol buis ook
den eersten dag reeds omgezet, op den Simmons-dulcitol bodem bleef
evenwel omzetting uit. Het is dus een dulcitol trage stam. De stam
verschilt dus van de vier bekende S. typhi munum-vergistingstypen ; in
hoeverre deze vergistingsbevinding een toevallige afwijking van dezen
éénen stam is dan wel op een bepaald type wijst, zal uit het nagaan van
meer S. typhi murium-stammen uit konijnen en eventueel uit andere
dieren moeten blijken. Een eigenschap, die het agglutinatorisch onder-
zoek iets bemoeilijkte, was de neiging van spontane uitvlokking in
suspensies bereid met physiol. NaCl-oplossing ; deze uitvlokking was
zeer gering in bacterie-suspensies bereid met leidingwater ; met deze
suspensies waren de positieve agglutinaties duidelijk waarneembaar.
(Ondertusschen werd in 1939 een hiermede overeenkomende S. typhi
murium gekweekt uit een civetkat).

Van de eend afkomstig, werden 6 culturen ingezonden, gekweekt
uit eieren ; deze bleken te zijn S. enteritidis var. essen.

Ten slotte werd ontvangen van Prof. G. Kapsenberg (Groningen)
een cultuur gekweekt uit een gekookte snoek ; bij dit geval behoorde
de zooeven genoemde „essen" cultuur afkomstig van den mensch. De
anamnese, welke uitvoerig te vinden is in „Antonie van Leeuwenhoek,
Nederlandsch tijdschrift voor Hygiëne, Microbiologie en Serologie"

5,54 ¹93®> vermeldde, dat in een pas afgesneden bocht van een vaar-
water op een morgen talrijke visschen aan het oppervlak kwamen,
die gemakkelijk met een schepnet te vangen waren. Na het eten van
een daar gevangen snoek werden alle gezinsleden 12 uur later ziek ; de
verschijnselen waren : hevige diarrhoe, heftig braken, pijnlijke buik-
kramp. Uit de faeces en uit den gekookten snoek werd een Salmonella
gekweekt, die tot de titergrens door een „Gartnerserum" geagglutineerd
werd.

Beide culturen (van mensch en snoek) werden door mij nader onder-
zocht. (Voor uitvoerige beschrijving zie Antonie van Leeuwenhoek.
5,63, 1938). Op grond van de resultaten van een agglutinatorisch- en
cultureel-biochemisch onderzoek kon vastgesteld worden dat beide
culturen waren : S. enteritidis var. essen, dus het type, dat zoo bekend en
belangrijk is bij de eend. Behalve bij de eend en den mensch (in de tot
nu toe bekende gevallen is dan meestal de eend de infectiebron geweest),
is de S. enteritidis var. essen ook bij kippenkuikens bekend ; ik heb dit
n.1. twee maal kunnen vaststellen. Bij levende snoek is de „essen"
infectie nog nimmer aangetoond geworden ; de vraag of in dit geval
van „essen" infectie bij den mensch na het eten van bereide snoek,
de snoek tijdens zijn leven reeds geïnfecteerd was, is niet met vol-
ledige zekerheid te beantwoorden. Men handelt evenwel verstandig
door bij voedselvergiftiging door S. enteritidis var. essen behalve aan de
eend ook aan andere mogelijke infectiebronnen te denken b.v. aan de
kip en aan visch.

Bij de duiven, onderzocht door collega A. Bos, werden vrij veel gevallen
van S. typhi muriurn-infectie gevonden, welke infectie meestal arthritis
van een of meer vleugelgewrichten veroorzaakt. Voorts werd waarge-
nomen, trichomoniasis, Echinoparyphium-iniectie en jicht.

Drie gevallen van eendenkuikensterfte bleken S. typhi murium-mïccüc
te zijn ; deze diagnose werd ook bij eenige volwassen eenden gesteld
o.a. bij een woerd, waarbij uit de testikels, milt en faeces de bacil aange-
toond werd. Voorts werden nog de volgende gevallen waargenomen :
twee maal enorme tuberculose, streptococcosis, infectie door Polymorphus
boschadis, tumoren.

Faecesonderzoek, dat dierenartsen zelf kunnen instellen (b.v. onder-
zoek op wormeieren en zuurvaste bacillen) wordt door het Instituut in
het algemeen niet verricht. De ontvangen faeces, afkomstig van Orang
oetang, paard, rund, hond, zilvervos en vogels werden grootendeels
ingezonden voor onderzoek op paratyphus.

Vermeldenswaard is het onderzoek van een monster faeces afkomstig
van een rund, waaruit de gevaarlijkheid blijkt van herstelde para-
typhus-patiënten.

bloed en faeces ontvangen voor onderzoek op paratyphus. Het bloed-
serum gaf een positieve agglutinatie met S. pullorum-antigeen en een
negatieve reactie met S. typhi murium-antigeen, zoodat een 6¹. enteritidis
var. dublin-infectie vermoed werd. (S. enteritidis var. dublin is de bij het
kalf behoorende Salmonella, het lichaamsagglutinogeen is gelijk aan dat
van S. pullorum, vandaar dat de agglutinatie met pullorum-anligeen
verricht werd.) Het gelukte zonder eenige moeite via de voedingsbodems
van Muller en de Gassnerplaat een reincultuur te krijgen van een
Salmonella, die na determinatie (agglutinatorisch onderzoek en cultureel-
biochemisch onderzoek volgens Hohn en Herrmann) S. enteritidis var.
dublin bleek te zijn. De koe was zoo ziek, dat de prognose infaust gesteld
was, doch het dier herstelde. Het werd door het Instituut voor verder
onderzoek aangekocht ; hierbij bleek, dat de faeces zeer rijk aan Salmo-
nella bleven ; met eenige weken tusschentijd werden opnieuw faeces en
bloed onderzocht en tot heden (Mei 1939) is de agglutinatie van het
bloedserum nog steeds positief (1 : 320) en blijkt S. enteritidis var. dublin
gemakkelijk in groot aantal in de faeces aantoonbaar te zijn. Het behoeft
geen betoog, dat, indien deze klinisch herstelde koe terug was gezonden
naar den vorigen eigenaar, deze koe de oorzaak had kunnen zijn van
een paratyphus-uitbraak op zijn bedrijf of bij verhandelen van dit dier
op het bedrijf van een ander. Het komt mij van groot belang voor op
bedrijven, waar kalversterfte door paratyphus voorkomt, een onderzoek
van bloed en faeces op Salmonella-infectie der volwassen dieren in te
stellen. Mijns inziens dient deze ziekte door veterinaire politiemaat-
regelen bestreden te worden.

Bij de 419 kippen werd gevonden : 17 maal tuberculose; g maal
chronische morbus pullorum ; 1 maal S. gallinarum-infectie (Kleinsche
ziekte) ; 7 maal pokken-diphtherie ; 23 maal coryza gallinarum infec-
tiosa, 69 maal neurolymphomatosis gallinarum, 16 maal leucaemie ;
van de parasitaire infecties was davaineasis de belangrijkste ; 8 maal
werd deze infectie als de doodsoorzaak beschouwd ; coccidiosis werd
8 maal waargenomen, van de niet-parasitairc en niet-infectieuze ziekten
bleek salpingitis-peritonitis het meest voor te komen (96 maal), voorts
tumoren (30 maal) en jicht (11 maal). Op grond van deze bevindingen
en ook van de vorige jaren wordt de indruk verkregen, dat neurolympho-
matosis (verlammingsziekte) in ons land in belangrijke mate voorkomt
en hier en daar een ernstige bedreiging is voor de gezondheid op de
pluimveebedrijven ; deze ziekte zou in België volgens Prof. Geurden
(lezing te Utrecht 1939) weinig voorkomen en dus zou daar de schade
van geringe economische beteekenis zijn ; bovendien was daar de
ziekte slechts éénmaal bij een haan waargenomen. Hier werd de diag-
nose vrij dikwijls gesteld bij hanen ; van de 69 diagnoses neurolympho-
matosis waren er 12 gesteld bij hanen.

Ter toelichting volgen enkele sectie-notities : onderzoek No. 476 haan,
n. ischiadicus sinister verdikt, eveneens de plexus brachialis dexter, beide

oogen te nauwe pupillen ; onderzoek No. 502 haan, anamnese : verschijn-
selen van verlamming, nervi cervicales en nervus ischiadicus sin. ver-
dikt; onderzoek No. 840 : anamnese Friesche koekoekhaan, kon slecht
loopen, enorme verdikte vagustakken, uitgezette (verlamde) kliermaag;
onderzoek No. 856 anamnese : slecht loopen, verdikte zenuwen ; onder-
zoek No. 46 haan, enorme plexus brachialis sinister ; onderzoek No. 54
haan, verdikte n. ischiadicus dexter. Het is dus geenszins iets bijzonders
dat een haan lijdt aan verlammingsziekte. Deze ziekte werd 1 maal bij
kuikens van 3 maanden waargenomen.

Bij kuikens werd 52 maal S. pullorum-infectie vastgesteld, 4 maal
pokken-diphtherie, 23 maal coccidiosis, voorts worminfecties en rachitis.

11 maal pasteurellosis, 2 maal pseudotuberculosis rodentium, 14 maal
coccidiosis, voorts enkele gevallen van oorschurft (Psoroptes cuniculï) ;
vrij dikwijls worden cysticerci gevonden (c■yslicercus pisiformis).

Een koe werd onderzocht welke verschijnselen had die aangeduid
worden met den naam boosaardige kopziekte. De anamnese vermeldde,
dat op één boerderij reeds meer dieren aan deze ziekte gestorven waren.

Ook nu (1939) is opnieuw een ziek rund van dezelfde boerderij ont-
vangen en zijn dierexperimenten gaande om het virus der coryza
gangraenosa bovum aan te toonen. Vermeldenswaard hierbij is, dat bij
enkele secties een vermoedelijk secundaire infectie van de lever werd
waargenomen. De inzendende collega deelde mede, dat bij enkele
secties ter plaatse opgemerkt werd, dat de lever een sponsachtig voor-
komen had, n.1. gezwollen en knisterend als bij boutvuur. Ook hier werd
zoo\'n lever gezien. Na onderzoek van 2 levers bleek Clostridium novyi in
reincultuur te kweeken te zijn. Een dergelijke lever werd ook bij een
varken waargenomen. Meer en meer blijkt, dat deze pathogene anaërobe
sporenvormer secundair bij dierziekten kan voorkomen (o.a. ook bij
varkenspest).
Melk :

Zoowel in schapen- als in koemelk werden streptococcen aangetoond.
Bij de uit koemelk gekweekte culturen waren stammen, die op bloed-
platen haemolyse gaven en stammen, die een groene verkleuring gaven
(viridansgroep).

S. typhi murium-infectie werd vastgesteld. Het type werd bepaald door
vergisting van koolhydraten na te gaan : het bleek het voltype te zijn.
Bij enkele muizen werden tumoren gevonden, vooral in hals en nek, in
het Pathologisch Instituut (Prof. Dr. H. Schornagel) werden deze
tumoren als carcinoom gediagnostiseerd.

Een verworpen veulen werd voor onderzoek op S. abortus ei/ut-infectie
ontvangen ; dit onderzoek viel echter negatief uit, daarentegen werden
uit de organen streptococcen in reincultuur gekweekt.

Parasieten en Insecten werden voor determinatie onderzocht door
Prof. Dr. E. A. R. F. Baudet en Prof. Dr. O. Nieschulz.

Hierbij waren vele monsters pus afkomstig van het genitaalapparaat
van het rund, welke met deels positief resultaat onderzocht werden
door collega A. Bos op Trichomonas fetus. Een ander deel der pus en
sputummonsters werd ingezonden voor onderzoek op bacteriën. Opge-
merkt moge worden, dat het Instituut geen sputumonderzoek op zuur-
vaste bacillen doet, daar de collegae dit o.i. zelf dienen te verrichten ;
juist het bacterioscopisch sputumonderzoek d.m.v. een zuurvaste kleu-
ring is een belangrijk wetenschappelijk onderdeel van het onder-
zoek, dat de veearts zelf o. i. zooveel mogelijk moet behouden.

De urine-monsters waren allen afkomstig van honden, hieruit werd
gekweekt : 1 maal streptococcen, 6 maal b. coli, 4 maal een mengsel van
microörganismen.

Uteri ; werden meestal ingezonden voor onderzoek, verricht door
collega A. Bos op Trichomonas fetus, bij een deel kon deze flagellaat vast-
gesteld worden.

5 maal werd de diagnose pest gesteld ; secundaire, door bacteriën
veroorzaakte infecties werden niet waargenomen ; 4 varkens waren
gestorven aan streptococcen-infectie waarvan 1 met polyarthritis. Uit een
bigje van 24 uur oud werd uit alle organen b. pyosepticus equi in reincultuur
gekweekt, alle bigjes van deze toom stierven ; in het bloed van de zeug
waren geen agglutininen t.o.v. b. pyosepticus equi aantoonbaar.

Bij een big met symptomen, die wezen op een longlijden, werden na
sectie pneumonische longgedeelten gezien ; hieruit werd geënt op
bloedhoudende media ; hierop ontstond groei van enkele coccenkolonies
en zeer vele kleine kolonies, die vooral rijkelijk en iets grooter groeiden
om de coccen-kolonies heen. Door afenting werd een cultuur verkregen,
welke bleek te zijn een reincultuur van H. influenzae suis. Het aantoonen
van een eventueel aanwezig varkensinfluenza-ultravirus door middel
van dierexperimenten verliep negatief.

Voorts werden enkele gevallen van tuberculose waargenomen en
eenige castratieïnfecties.

Bij fasantenkuikens werd ernstige coccidiosis gevonden. Flamin-
go\'s werden ingezonden voor een lijden op den kop ; boven op den kop
werden abscessen gezien waarin geen microörganismen aan te toonen
waren, overbrengingsproeven op kippen, duiven en eenden mislukten.

Groen 1 ingen : Bij deze vogels werd een onderzoek ingesteld naar
de oorzaak der enorme sterfte onder een laboratoriumvoorraad van
150 stuks. Deze dieren waren ondergebracht in 3 kooien, met de voeder-

en waterbak in de kooi geplaatst, zoodat verontreiniging door faeces
plaats vond, wat de snelheid der ziekteuitbraak ongetwijfeld bevorderd
heeft ; de sterfte was 100 %.

Uit de organen van deze vogeltjes werd .S\'. typhi murium geïsoleerd, het
bleek het rhamnose-negatieve type te zijn. Van een ander laboratorium
werden gestorven vinken ontvangen, ook hier bleek het rhamnose-
negatieve S. typhi murium type de oorzaak te zijn. Dit type is vooral
bekend bij de eend en wordt wel het eendentype van S. typhi murium ge-
noemd ; deze kiem komt echter behalve bij den mensch ook bij andere
dieren dan eenden voor. Alhier werd dit type behalve bij de eend
(Anas boschas) gevonden bij de rat (Mus norvegicus), de stormmeeuw
(Larus canus), de zilvermeeuw (Larus argentatus), de spreeuw (Sturnus
vulgaris), de draaihals (Jynx torquilla), de kanarie (Serinus canarius L.) de
aap (Macacus rhesus) en thans dus ook bij de groenling (Chloris chloris) en
de vink (Fringilla coelebs).

Uit gestorven kanaries werd het S. typhi murium voltype gekweekt.
Streptococcen werden eenige malen uit kanaries geïsoleerd en i maal uit
een nachtegaal.

Bij een Nandoe werd tuberculose gevonden van darm, lever en
sereuze vliezen ; dit dier was bovendien zeer besmet met parasieten ;
Prof. Baudet vond go exemplaren van Dicheilonema rheae in de lichaams-
holte en in de luchtzakken en ruim 100 lintwormen in den darm (Hout-
tuynia struthionis) en enkele nematoden in den wand van de spiermaag.

De voornaamste ziekte was S. enteritidis var. </«6/j«-infectie (14 maal) ;
ook nu weer bleek de snelagglutinatie met S. pullorum-antigeen met
serum uit het harl een belangrijk diagnostisch hulpmiddel te zijn.
Streptococcen-infectie werd 1 maal vastgesteld.

Het Instituut ontving een aantal inzendingen, die niet onder een
bepaalde rubriek te rangschikken zijn, hiervan mogen de volgende
nog genoemd zijn :

Een door een leek verkochte ampulle vaccin om varkens te enten ;
de inhoud bleek te zijn een pathogene vlekziektecultuur.

Van het rund werd een oor ontvangen voor onderzoek op miltvuur,
de diagnose miltvuur had men gemeend te moeten maken en politie-
maatregelen waren genomen; in het oor bleken echter geen miltvuur-
bacillen aantoonbaar te zijn, wel werden eenige grove plompe staven
met sporen gezien. Het zijn vooral deze anaerobe bacillen, die nog al
eens ten onrechte de diagnose miltvuur doen stellen.

Van den mensch werd blaarwand uit den mond voor onderzoek op
mond- en klauwzeer ontvangen ; de met dit materiaal geënte caviae
bleven gezond.

In sputum van den mensch ontvangen voor onderzoek op tuberculose
waren geen tubercelbacillen te vinden (caviaproef negatief).

Van het overige organenmateriaal van Orang oetang, paard (pyosep-
ticus equi uit milt en nier), rund, schaap, varken (paraboutvuur na castra-
tie), vos (uit fetus streptococcen), tijger, varken, muis, hagedis enz. voor
onderzoek op parasieten en microörganismen zou de bespreking te ver
voeren ; een uitzondering moge gemaakt worden voor de vermelding
van q onderzoeken n.1. een van organen (paratyphus) van een rund
en een onderzoek van pokkenmateriaal van een rund.

Paratyphusmateriaal rund. De anamnese vermeldde, dat
op een boerderij eenige koeien waren gestorven aan bloeddiarrhee, eerst
in de weide, daarna op stal weer eenige. De ingezonden organen (milt,
lever, nier en darmen) maakten een eenigszins rotten indruk. De milt
leek gezwollen te zijn, de miltpulpa was te week ; aan lever en nier wer-
den macroscopisch geen afwijkingen gezien, het gedeelte dunne darm
was hyperaemisch, het gedeelte dikke darm was haemorrhagisch ont-
stoken. Allereerst werd van de milt een miltvuurpreparaat gemaakt ;
miltvuurbacillen werden echter niet waargenomen. Hierna werd de
darrninhoud en darmwand onderzocht op coccidiosis ; ook dit onder-
zoek verliep negatief. Uit de organen en faeces werd geënt, doch door
het overgroeien van microörganismen in het rotte materiaal werd geen
bekend pathogeen microörganisme verkregen. Met orgaansuspensie
(lever, milt en nier) werden subcutaan ingespoten een muis, cavia en
konijn ; een kalf kreeg per os een suspensie van darmmucosa. Zes dagen
daarna stierf de muis, uit de organen werd een reincultuur verkregen van
S. enteritidis var. dublin (deze diagnose werd gesteld door middel van
agglutinatorisch- en cultureel-biochemisch onderzoek) ; deze para-
typhusbacil komt spontaan bij muizen niet voor, het is de bij het kalf
veel voorkomende Salmonella. Dertien dagen na de injectie stierf de
cavia waaruit eveneens S. enteritidis var. dublin geïsoleerd werd. Het
koni jn bleef in leven, doch in het serum waren agglutininen aantoonbaar
t.o.v. S. enteritidis var. dublin. Het kalf kreeg den 3den dag koorts
40.9" C., die na den 5den dag weer verdween, overigens werden geen
afwijkingen waargenomen ; later kon ook in het serum van het kalf
agglutininen t.o.v. S. enteritidis var. dublin aangetoond worden ; in de
faeces, die eenige malen onderzocht werden, werd nimmer Salmonella
gevonden, ook niet in het konijn, dat later gedood werd. Op grond van
de resultaten verkregen met deze dierenexperimenten was het dus
gelukt toch de diagnose te stellen. Op de boerderij deden zich nieuwe
ziektegevallen voor, doch daar nu de diagnose bekend was werd direct
overgegaan tot het inspuiten van S. enteritidis var. dublin serum, boven-
dien werd een symptomatische behandeling ingesteld. Van zes dieren
(runderen en kalveren), die darmverschijnselen gehad hadden en
waarbij geen serumtherapie toegepast geworden was, werd het bloed-
serum onderzocht, tevens van het door ons besmette proefkalf, daar-
nevens als controle een ongebruikt proefkalf afkomstig van denzelfden
veehouder, die het gebruikte proefkalf geleverd had en 4 ingezonden
rundersera. De agglutinaties werden verricht met S. pullorum-antigeen,

zooals het gebruikt wordt voor de S. pullorum-agglutinatie, doch de reac-
tie werd verricht met verschillende (steeds afnemende) hoeveelheden
serum.

Door deze verdunningsmethode was de titer te bepalen in de ver-
houdingen: i : 25; i : 50; i : 100; 1 : 200 ; 1 : 400 ; 1 : 500 ; 1 : 1000 ;
i : 2000 en 1 : 4000.

Op grond van het bovenstaande is het dus vrijwel zeker, dat deze
6 dieren paratyphus hebben gehad. Getracht werd in de faeces van deze
6 dieren Salmonella aan te toonen, dit gelukte niet ; alle voedingsbodems
(de bodem van Müller en de Gassncrplaat) werden overgroeid door
baeullen die evenals Salmonella groeiden in den bodem van Müller,
bovendien groeiden ze evenals Salmonella geel op de Gassnerplaat ;
dezelfde bacillen bleken voor te komen in het slootwater en het pomp-
water der boerderij. Bij het onderzoek van de koe genoemd onder de
rubriek faeces, werd nimmer last van dezen bacil ondervonden en
gelukte het isoleeren van S. uit faeces steeds.

Het blijkt dus dat voor den praktiseerenden veearts het S. pullorum-
antigeen een belangrijk diagnostisch hulpmiddel is, hiermede is namelijk
op te sporen : S. pullorum-infectie bij kippen, S. enteritidis var. essen -
infectie bij eenden, S. enteritidis var. dublin-infectie bij zilvervossen en
S. enteritidis var. dublin-infectie bij runderen. De bestrijding der runder-
paratyphus is een vrij lastig probleem, daar het opsporen van dragers
moeilijk kan zijn, bovendien zal het economisch niet altijd doorvoerbaar
zijn deze dieren te slachten. Het vaccineeren dient met voorzichtigheid
te geschieden teneinde activeering van latente infecties te voorkomen.
Deze problemen zijn nog in onderzoek.

Het materiaal werd fijngewreven met 50 % glycerine en geënt op
kalveren, konijnen en caviae. De kalveren en konijnen, die op den buik-
wand geënt waren kregen op de scarificaties en daartusschen pokken.
De caviae werden geënt op de voetzooltjes der achterbeenen ; alle
caviae kregen op de entplaats pokken en bovendien pokken aan de
voorpootjes, lippen, neus en om de anus en uitwendige geslachtsdeelen.
Op de boerderij bleken alle runderen die samen in één weide liepen
aangetast te zijn ; een melker, ongeveer 15 jaar oud, had één pustel op
de bovenvlakte der hand, het overige personeel was vrij. De oorzaak der
ziekteuitbraak was niet op te sporen ; vaccinaties bij den mensch waren
op de boerderij en in de omgeving den laatsten tijd niet verricht ge-
worden. De boer had eenige runderen, voordat de ziekte bemerkt was,
verkocht naar een ander dorp ; deze runderen kregen pokken met als
gevolg dat daar al het rundvee deze ziekte kreeg. Een der melkers
(ongeveer 40 jaar) kreeg op beide handen pokken, een enkele pok aan
de binnenvlakte, een zestal aan den buitenkant. (Zie de afbeeldingen).

Gaarne hadden wij huidmateriaal van dezen persoon onderzocht op
proefdieren om met absolute zekerheid de diagnose te kunnen stellen,
doch de behandelende medicus heeft aan ons verzoek om materiaal te
zenden geen gehoor gegeven. Uit de anamnese bleek, dat op beide
boerderijen de dieren een maand geleden mond- en klauwzeer doorstaan
hadden wat er dus voor pleit, dat mond- en klauwzeer geen immuniteit
opwekt tegen pokken ; dit stemt geheel overeen met de hier verrichte
proeven over pokken en mond- en klauwzeer op caviae, waarbij bleek
dat geen wederkeerige immuniteit aan te toonen was. (de Blieck en
Jansen. Bestaat er wederkeerige immuniteit tusschen pokken en mond-
en klauwzeer? Tijdschr. v. Diergeneesk. 1933).

Een overzicht wordt gegeven van het ingezonden materiaal in 1938.
De voornaamste bevindingen waren de volgende : bij apen werd dysen-
terie gevonden veroorzaakt door een flexnerbacil. Bij 2 apen werd tuber-
culose van het humane type aangetoond. Uit een konijn werd een S.
typhi murium-stam gekweekt die dulcitol in Simmonssubstraat niet
omzette.

Onderzocht werd een cultuur van een mensch en van een gekookten
snoek, de mensch was ziek geworden na het eten van den snoek, beide
culturen bleken te zijn S. ent. var. essen. Uit een geval van catharrhale
pneumonie bij het varken werd H. influenzae suis aangetoond.

Bij groenlingen (Chloris chloris) en vinken (Fringilla coelebs) werd het
rhamnose negatieve S. typhi murium type aangetoond. Vermeld wordt
een S. ent. var. dublin-uitbraak op een boerderij en het gebruik van S.
pullorum-antigeen wordt bij dit onderzoek beschreven.

Pokken werd aangetoond bij runderen, die een maand te voren mond-
en klauwzeer hadden gehad, wat pleit tegen in de literatuur soms ver-

melde immunisatorische verwantschap van het pokkenvirus en het
mond- en klauwzeervirus.

Verf. gibt eine Uebersieht über das im Jahre 1938 zur Untersuchung einge-
schickte Material. Die hauptsächlichen Befunde waren die Folgenden: Bei Alfen
wurde Dysenterie gefunden, die durch einen ƒ/«nerbazillus hervorgerufen war.
Bei 2 Affen wurde Tuberkulose des humanen Typus nachgewiesen. Aus einen
Kaninchen wurde ein Stamm von S. typhi murium gezüchtet, der Dulcitol in
Simmonssubstrat nicht umsetzte.

Untersucht wurde eine Kultur aus einem Menschen und aus einem gekochten
Hecht. Der Mensch war nach dem Essen des Flechtes krank geworden. Beid-
Kulturen erwiesen sich als S. ent. var. essen. In einem Fall von katarrhaler Pneu-
monie beim Schwein wurde H. influenzae suis gefunden.

Bei Grünfinken (Chloris chloris) und Buchfinken (Fringilla coelebs) wurd*
der rhamnosenegative Typ von S. typhi murium nachgewiesen. Erwähnt wurd?
ein Ausbruch von S. ent. var. ilublin auf einem Bauernhof und die Verwendung
von S. pullorum Antigen bei dieser Untersuchung.

Pocken wurden bei Rindern beobachtet, die einen Monat vorher Maul- und
Klauenseuche gehabt hatten. Diese Beobachtung widerspricht der in der Literatu-
manchmal erwähnten immunisatorischen Verwandtschaft des Virus der Pocken
und der Maul- und Klauenseuche.

A review is given of material sent to the Institut in 1938. The principal finding!
were the following: In monkeys dysenteria was found caused by a flexner-
bacillus. In 2 monkeys tuberculosis of the human type was showed. From a rabbi
a Salmonella typhi murium strain was cultivated, that did not convert dulcitd
in Simmonssubstrate.

A culture procured from a man and from a cooked pike was examined. The mat
fell ill after eating the pike. Both cultures appeared to be S. enteritidis var
essen. From one case of catarrhal pneumonia of a swine H. influenzae sui
was isolated.

In green-finches (Chloris chloris) and ordinary finches (Fringilla coelebs
S. typhi murium, negative to rharrinose, was found. An outbreak of S. ent. var
dublin in cattle and the use of S. pullorum antigen in this research is described

Smallpox was shown in cattle, that suffered from foot and mouth disease on<
month ago, which tells against the immunisatory relationship of the smallpox
virus and the virus of mouth and foot disease as sometimes is mentioned in literature

Aperçu du materiel expédié au laboratoire en 1938. Les principales constatation
furent les suivantes: chez des singes on trouva de la dysentérie due au bacille di
flexner. Chez 2 singes on put démontrer l\'existence de tuberculose du type humain
On isola d\'un lapin une S. typhi murium qui ne fermente pas le dulcitol dans le miliet
de Simmons.

On examina une culture provenant d\'une personne et une autre d\'un brochet
cuit; la personne était devenue malade après avoir mangé du brochet. Les deux
cultures furent identifiées comme étant S. ent. var. essen. Dans un cas de pneu-
monie catarrhale chez un porc on put isoler H. influenzae suis

Chez des verdiers (Chloris chloris) et des pinsons (Fringilla coelebs) on put
isoler le type de S. typhi murium ne fermentant pas le rhamnose. On signale aussi
l\'extension dans une ferme d\'une infection due à S. ent. var. dublin ; on décrit
l\'emploi de l\'antigène à S. pullorum lors des recherches.

La vaccine fur constatée chez des bovidés qui un mois auparavant avaient été
atteints de fièvre aphteuse, ce qui ne plaide pas en faveur de relations d\'immunité
entre les deux virus, quelquefois signalées dans la littérature.

CONTROLE OP DE DOELTREFFENDHEID VAN PASTEU-
RISATIETOESTELLEN VOOR MELK, IN HET BIJZONDER
MET HET OOG OP HET PASSEEREN VAN LEVENSVAT-
BARE TUBERCELBACILLEN¹)

Het is bekend, dat er, ondanks de zeer groote literatuur, die ovei dit
onderwerp is verschenen, nog altijd ernstige twijfel bestaat over de
doeltreffendheid waarmede het pasteuriseeren van melk in de practijk
wordt uitgevoerd. Onder doeltreffendheid wordt dan hier in het bij-
zonder verstaan de zekerheid dat eventueel in de melk aanwezige ziekte-
kiemen en in het bijzonder tubercelbacillen ook inderdaad worden
gedood. Het groot aantal verschillende toestellen, dat voor deze bewer-
king wordt aanbevolen, draagt niet bij om het vertrouwen in het resul-
taat te verhoogen.

De lezers van dit tijdschrift zullen er mede bekend zijn, dat men
onder de verschillende „pasteurs" twee klassen kan onderscheiden.

ie. De z.g. „standpasteurs", waarbij de melk in een daarvoor geschikt
vat onder omroeren gedurende zekeren lijd verhit blijft op een te voren
overeengekomen temperatuur. Voorzichtigen zeggen, dat hier een
tijdsduur van een halfuur bij verwarming op 63 ⁰ C. als zekerheidsgrens
genomen moet worden. Andere schrijvers achten 20 minuten voldoende.
Verhit men hooger, dan zou naar verhouding ook de duur korter kunnen
zijn. Wij zullen ons in deze verhandeling met deze soort werktuigen niet
bezighouden, maar meer aandacht schenken aan het tweede type.

2e. De z.g. „doorstroomingspasteur". Hier wordt de melk door een
dikkere of dunnere buis gevoerd, die alzijdig tot zekere temperatuur
verwarmd wordt. De melk wordt volgens het „tegenstroomprincipe"
eerst voorverwarmd en dan, terwijl zij door het verdere deel van het
toestel stroomt, met heet water in den mantel op de gewenschte tempera-
tuur gehouden. De stroomsnelheid bepaalt dan den tijd gedurende
welken de melk daaraan is blootgesteld. Ook over den duur en de
temperatuur waarmede bij gebruik van zulke toestellen gewerkt wordt,
zijn nog meeningsverschillen. Steeds weer ontmoet men uitingen van
vrees, dat de melkdeeltjes die zich in het centrum van de buis voort-
bewegen niet hoog genoeg of althans niet lang genoeg aan de nood-
zakelijke temperatuur bloot staan om den dood van daarin aanwezige
tubercelbacillen te veroorzaken. Algemeen acht men echter een tempe-
ratuur van 8o° G. en hooger en een duur der verhitting van enkele

Een uitvoerige publicatie hierover verscheen in het Algemeen Zuivel- en
Melkhygiënisch Weekblad 1939 Nos. 19, 20 en 21.

minuten voor deze toestellen afdoende. Vele empirici zoeken dan nog
hun kracht in een zeer snelle afkoeling der melk op bijv. ca. 4° C.,
waardoor zij meenen, dat eventueel overgebleven kiemen (ook tubercel-
bacillen) den genadestoot zouden ontvangen. Ik heb geen enkele reden
om voor tubercelbacillen de juistheid daarvan aan te nemen.

3e. Nu heeft zich van dit soort toestellen een bijzondere vorm ont-
wikkeld, waarvan men in den laatsten tijd zeer veel hoort spreken. Deze
toestellen worden aangeduid met den naam „Stassano"- en „Voltana"-
pasteur e.a. Zij berusten alle op het principe, dat men de kolom melk,
die door de buis vloeit, in het „pasteurisatiegedeelte zoo dun
mogelijk maakt". Stassano heeft dit principe trachten te bereiken
door een buis te construeeren, bevattende twee concentrische mantels, die
slechts enkele millimeters van elkaar liggen. (Vliespasteurisatie).

Door de ruimten A en B stroomt heet water van de gewenschte
temperatuur ; door de spleet C wordt de melk gevoerd. Volgens dezen
uitvinder zou men nu kunnen volstaan met de melk slechts eenige secon-
den (1—3) op 75⁰ C. te houden om met zekerheid alle tubercelbacillen
te dooden. De ,,Voltana"-pasteur, die een Nederlandsche uitvinding is,
huldigt hetzelfde principe, maar heeft het buizensystcem verlaten en is
tot het platte vlak teruggekeerd.

In tegen elkaar liggende platen zijn zoodanige ribben aangebracht,
dat een labyrint gevormd wordt, waarbij het kanaal slechts enkele
millimeters hoog is, maar vrij breed (170 mm) en voldoende lang om de
doorstroome nde melk gedurende enkele seconden op de gewenschte
temperatuur, bijv. 75° C., te houden. Het geheele procédé voorwarmen,
pasteuriseeren en afkoelen duurt voor elk melkgedeelte slechts ongeveer
één halve minuut.

Het is mij in de laatste jaren mogelijk geweest een onderzoek in te
stellen naar het effect der pasteurisatie, in het bijzonder met het oog
op de in de melk eventueel voorkomende tubercelbacillen, en wel bij
twee verschillende typen van de toestellen, waarbij stroomend wordt
gepasteuriseerd.

Wij hebben voor het opsporen van tubercelbacillen in de gepasteuri-
seerde producten of wel de te pasteuriseeren melk in hoofdzaak gebruik
gemaakt van de caviaproef. Omtrent deze proefdieren deelen wij mede,
dat zij eenigen tijd voor het begin van de proef in afzonderlijke potten
werden gezet en eerst nadat tuberculinatie volgens Mantoux met nega-
tieven uitslag was geschied, in de proeven opgenomen. Deze tuberculi-
natie geschiedde als volgt.

De haren worden op de voor de bewerking geschikte plaats (ongepig-
menteerde huid) door een depilatorium verwijderd. In de huid (intra-
cutaan) werd nu ingespoten 0.02 cc tuberculine (Rijksseruminrichting)
verdund met 0.08 cc steriele physiologische NaCl-oplossing. Aflezing
der resultaten na 24 en 4,8 uur.

In den regel werden de dieren aangehouden tot 3 maanden na de
laatste inspuiting, dan gedood en nauwkeurig geseceerd. Werden
evident tuberculeuze aandoeningen gevonden, dan werd de diagnose
door histologisch onderzoek (Ziehl-Neelsen t.b.c. bacillen) bevestigd.
Bij enkele gevallen, waarin twijfel omtrent den aard der gevonden
afwijkingen bestond, werd een 2de cavia met een orgaan-emulsie
ingespoten. Deze proef leverde het uiteindelijk bewijs van den tubercu-
leuzen of niet-tuberculeuzen aard der in de ie cavia gevonden af-
wijkingen.

Het zij mij vergund in de eerste plaats uw aandacht te vragen voor
de resultaten van het onderzoek, verricht met gepasteuriseerde producten
uit den, mag ik het zoo noemen, ouderwetschen pasteur. De tempera-
tuur waarbij gewerkt werd is mij opgegeven te zijn 85° C. Zij wordt
gebezigd voor het pasteuriseeren van „room" ten dienste van de boter-
fabricage.

De vraag was gesteld of de karnemelk, welke na de boterbereiding
uit den gepasteuriseerden room werd verkregen, tubercelbacillen kon
bevatten. Er waren enkele aanwijzingen, welke hier niet ter zake doen,
die zulks waarschijnlijk maakten.

Daarom werd ons zoo geregeld mogelijk elke week een monster
(flesch van 300 cc) uit den voorraad van een willekeurigen dag ge-
\'zonden.

Van ieder monster werd ongeveer 80 cc afgemeten en met een over-
maat i N. NaOH geneutraliseerd tot een sterken omslag naar het rood,
waarbij phenolphtaleïne als indicator werd gebruikt. De gestolde
caseïne gaat dan weer in zoodanigen toestand over, dat zij bij het centri-
fugeeren niet als sediment wordt teruggevonden.

Daarna werd in twee cuvetten gecentrifugeerd gedurende 30 min.
met een toerental van 3000 per min.

De hoeveelheid aldus verkregen sediment is betrekkelijk gering
ofschoon schommelend. Dit sediment werd in den beginne met anti-
formine behandeld, een methode, welke echter naderhand werd verlaten.

Ten slotte werd het sediment tweemaal uitgewasschen met physiolo-
gische NaCl-opl., opnieuw gecentrifugeerd en intramusculair ingespoten
bij twee proefdieren.

De uitslag van mijn oudste proefnemingen kan ik in de volgende tabel
laten zien.

Het resultaat van deze proef zag er hoopvol uit. Het scheen alsof
inderdaad de pasteurisatie van den room op betrouwbare wijze was
geschied. Hoezeer werden wij van een andere meening overtuigd door
de volgende proef.

Hiermede kwam dus vast te staan, dat de pasteurisatie op onvoldoende
wijze was geschied en dat de karnemelk, verkregen na het karnen van
dca gepasteuriseerdcn room, levensvatbare t.b.c.-bacillen bevatte.

Het onderzoek werd in het jaar 1937 voortgezet, maar nu werd ook
de room, zooals hij voor het karnen zou dienen, daarin opgenomen. De
karnemelkmonsters werden behandeld als beschreven voor de proeven
van 1936.

100 cc worden geneutraliseerd met 0.1 N. NaOH tot een zwakke
omslag van den indicator (phenolphtaleïne) viel waar te nemen. Ver-
volgens werd hij 20 minuten in een waterbad van 40—45⁰ C. geplaatst.
Men krijgt daarbij het dunner worden van den room, die zich dan ge-
makkelijker laat centrifugeeren.

Daarna werd deze verwarmde room 30 minuten gecentrifugeerd met
een toerental van 3000 per minuut. Het aldus verkregen sediment werd
volgens Hohn behandeld met zwavelzuur en daarna uitgewasschen om
het zuurvrij te maken en ten slotte op de gebruikelijke wijze ingespoten.

Wij bevonden hier dus andermaal, dat de pasteurisatie onvol-
doende was. Zoowel in den te verkamen room, als in de daarvan
verkregen karnemelk werd de aanwezigheid van tubercelbacillen
onomstootelijk vastgesteld.

Een en ander was voor de bedrijfsleiding in deze fabriek aanleiding
om het toestel eens grondig te doen nazien ; er werden herstellingen aan
verricht. Daarna verzocht men mij het onderzoek weer ter hand te
nemen, hetgeen met ingang van 18 Juni 1937 geschiedde.

Het scheen aanvankelijk alsof de herstellingen doel hadden getroffen
en wij neigden al zeer sterk er naar om dit op zichzelf eentonige onder-
zoek te beëindigen. Tot aan de inspuitingen van 11 Maart 1938, dus
³/₄ jaar na het begin van de proef was geen tubercelbacillenhoudend
monster aangetroffen. Maar in de periode 18 Maart 1938 tot 10 Juni
1938 is er weer karnemelk geweest, die tubercelbacillen bevatte.

dat de aanwezigheid van door dierproef aantoonbare tubercelbacillen
kan worden vastgesteld :

a. in de karnemelk in de perioden: 7 Augustus 1936 tot 2
October 1936; 25 Februari 1937 tot 23 April 1937; 18 Maart 1938
tot 10 Juni 1938;

geen radicale verbetering in de wijze van pasteuriseeren werd aange-
bracht, heb ik de serie voorloopig onderbroken.

Ik wijs erop, dat niet getracht werd na te gaan of in de boter, door
deze fabriek afgeleverd, tubercelbacillen voorkwamen. Waar echter
een deel van deze karnemelk, juist omdat zij van gepasteuriseerden room
gemaakt werd, aan kinderen en zwakken werd verstrekt, meen ik, dat
deze feiten ernstig de aandacht vragen van hen, die belast zijn met den

strijd tegen de tuberculose onder de menschen. Ik onderzocht hier een
willekeurige fabriek, wier bedrijfsleiding zeer gunstig bekend staat. Hoe
zou de toestand zijn bij de talrijke andere ?

Voor de autoriteiten, die zich bezig houden met de bestrijding van
de tuberculose onder het vee, moeten de bovenvermelde feiten wel zeer
belangwekkend zijn. Het staat vast, dat groote hoeveelheden van deze
karnemelk den weg terugvinden naar de boerderij. Zij wordt daar niet
alleen gebruikt voor voeding van varkens, maar ook voor kalveren. Zou
hier een foutenbron aangewezen zijn, waardoor minder gunstige
resultaten bij de „tuberculose-vrije opfok" der kalveren verklaard kan
worden ?

Ten slotte merk ik op, dat, wanneer mocht blijken, dat de nieuwere
snelmethoden tot pasteuriseeren misschien ook niet volledig bevrediging
schenken, wij moeten bedenken, dat ook de oudere niet volmaakt zijn,
althans, dat daarmede in de practijk wel onbevredigende resultaten
verkregen worden.

Tot zoover mijn proeven over een pasteur van een reeds langer in
gebruik zijnd type.

Thans kan de beschrijving volgen van de proeven die verricht werden
met een drietal toestellen, waarbij het moderne principe der kortstondige
verhitting in uiterst dunne laag is toegepast.

Wij kunnen hier niet uitvoerig treden in de vraag waarom men zoo
gaarne de verwarming kort doet zijn en de temperatuur zoo laag
mogelijk wil houden. Daarbij worden motieven in het veld gebracht
ontleend aan de voedingsleer. De melk zou beter verteerbaar blijven,
zij zou haar gehalte aan geen enkele der vitaminen inboeten enz.
Andere argumenten worden aan de practijk ontleend, de melk zou
lekkerder blijven smaken, zij zou beter oproomen en dus door consu-
menten zoowel als zuivelbereiders verkozen worden. Voorts zijn er
oeconomische argumenten. Er is minder verlies door indampen ; kort
en laag verwarmen kost minder geld dan lang en hoog verhitten enz.

Er is in de praktijk dus een sterke neiging om dergelijke toestellen in
te voeren. Daarbij komt nu nog de moeilijkheid, dat zulke melk bij
biochemisch onderzoek (reactie van Storch) reageert als versche melk.
Of de pasteurisatie inderdaad geschied is kan men daar niet uit aflezen,
zoodat vrijwel elke controle ontbreekt.

Ik behoef hier niet te zeggen van hoe groot algemeen belang het
antwoord op de vraag is of door zulke toestellen de tubercelbacillen
inderdaad gedood worden. Met beide handen greep ik dus de gelegen -
heid aan om een onderzoek daarnaar in te stellen. Deze onderzoekingen
werden verricht aan een drietal Voltana-apparaten, opgesteld in even
zoovele melkinrichtingen in ons land. Zij worden dus genomen zooveel
mogelijk onder gewone bedrijfsvoorwaarden. Dit verdient m. i. verre

de voorkeur boven proefnemingen met „proefinstallaties" in „melk-
laboratoria", hoe schitterend deze ook mogen zijn ingericht.

A. Men kan zich bepalen tot het onderzoek der gepasteuriseerde melk
van een toestel dat gewoon in bedrijf is.

B. Men kan nevens de gepasteuriseerde melk ook de te pasteuriseeren
rauwe melk onderzoeken, ten einde vast te stellen, dat deze laatste
wel, de gepasteuriseerde geen t.b.c.-bacillen bevatte.

C. Men kan aan te pasteuriseeren melk tubercelbacillen toevoegen
en het effect bij verschillende temperaturen bestudeeren. Maar vele
lezers zullen weten, dat men dan verschil moet maken tusschen proeven
waarbij

II. melk afkomstig van koeien met open uier-t.b.c., die voldoende
t.b.c.-bacillen bevat, onder de te pasteuriseeren hoeveelheid wordt
gemengd.

Wij hebben al deze wegen bewandeld en zullen daarvan verslag doen.
Vermelden wij eerst wat over zulke proeven bekend is.

Voor zoover ons ter kennis kwam is met dit toestel al eens geëxperimenteerd
door Dr. Veenbaas, Directeur van den Gezondheidsdienst voor vee in Friesland.

„In 36 seconden wordt de vulling gebracht van 12⁰ C. tot ongeveer 8o° C. en
„weer terug op ongeveer 45⁰ C. 1000 liter centrifugcmelk werd gemengd met 1 liter
„melk van koe met uiertuberculose.

„op 74° C......................................................Cavia positief

„op 76° C......................................................Cavia negatief

„op 8o° C......................................................Cavia negatief

„op 84° C......................................................Cavia negatief

De hoeveelheid sediment of melk die per cavia werd ingespoten wordt door
dezen auteur niet vermeld.

Bij een tweede soortgelijke proef werd als materiaal genomen 400 liter centrifuge-
melk, waaraan 800 cc melk van een koe met uier-t.b.c. was toegevoegd en 200 cc
t.b.c.-uier-secretum, dat zich niet gemakkelijk door de melk liet mengen. Men
pasteuriseerde op 8o° C. en hooger, geen enkele cavia werd tuberculeus.

De toelaatbare grens voor deze toestellen zal dus tusschen 74⁰ C. en 76° C. of
bij deze laatste temperatuur liggen.

Hier moet worden opgemerkt, dat de „laag" melk in dit oud model toestel veel
dikker was, dan bij de thans in gebruik zijnde. Men mag deze resultaten, dus niet
voor deze nieuwere apparaten als beslissend aannemen.

Uitvoeriger onderzoekingen werden met een soortgelijk toestel „Stassano-
apparaat" verricht in het laboratorium voor zuiveltechniek te Hillerod (Directeur
Prof. N. Kjaergaard Jensen). De controleproeven, of tubercelbacillen in de ge-
pasteuriseerde melk aanwezig zijn werden uitgevoerd onder leiding van Prof.
Olaf Bang \').

Met deze proeven werd bewezen, dat in 1 cc melk vóór het pasteuriseeren een
doodelijke dosis t.b.c.-bacillen aanwezig was, terwijl zulks in 2 cc melk na het
pasteuriseeren niet meer het geval bleek te zijn.

In hoeverre echter bij onderzoek van grootere hoeveelheden gepasteuriseerde melk daarin nog
levensvatbare t.b.c.-bacillen zouden worden aangetroffen leeren deze proeven niet.

Er wordt niets vermeld omtrent duur en snelheid van het centrifugeeren, waar-
mede het slib verkregen werd, dat ook bij caviae werd ingespoten. Is deze be-
werking geschied in een gewone „centrifuge", ter bereiding van room, of voor het
„reinigen" van de melk, dan is er geen waarborg, dat bij zwakke infectie de tubercel-
bacillen daardoor uit de melk in het slib zullen geraken.

In latere jaren zijn deze proeven herhaald, mede omdat door technische ver-
anderingen aan deze toestellen de pasteurisatietijd werd verkort, zij het dat ook de
dikte van de laag werd verminderd.

Deze proeven zijn gepubliceerd in Maart—April 1939 *), dus nadat het door
mij verrichte onderzoek reeds was afgesloten.

In deze serie wordt bewezen, dat in J cc gebruikte melk nog een doodelijke
dosis tubercelbacillen aanwezig was en volgens Bang, dat zulks na pasteurisatie
op 70° C. resp. 73° C. niet het geval is zelfs in 5 cc melk. Het artikel vermeldt
niet hoe van de abscessen in de longen van een tweetal caviae is bewezen, dat
zij niet van tuberculeuzen aard waren. Indien hier geen overenting op een volgend
proefdier is verricht, moet dit resultaat der pasteurisatie als twijfelachtig worden
aangemerkt.

In 1933 werden nieuwe series proeven verricht, die lieten zien, dat de doodelijke
dosis t.b.c.-bacillen aanwezig in £ cc der rauwe melk niet wordt vernietigd bij
pasteurisatie op 65° C. Doch reeds bij 70°, en ook bij hoogere temperaturen tot
75⁰ C. veroorzaken hoeveelheden van 5 cc gepasteuriseerde melk geen t.b.c. bij
de proefdieren. Hoe dit resultaat zou zijn bij onderzoek van grootere hoeveelheden
melk wordt niet vastgesteld.

Ook in 1935 hadden proeven plaats met hetzelfde toestel. Het resultaat van deze
proef is moeilijker te beoordeelen. Eén cavia, No. 4, ingespoten met 2 cc gepasteu-
riseerde melk (75⁰ c.) stierf aan tuberculose. Prof. Bang deelt daarover mede:

2e. dat de cavia langs aerogencn weg zou zijn geïnfecteerd omdat het lijden
wel in de longen, lever en milt, doch niet aan de entplaats werd aangetroffen.

Ook al is de gevonden bacil van het humane type, dan nog kan zij uit de melk
stammen. Ook al worden geen afwijkingen bij de entplaats gevonden, dan nog
kan hier de infectie met de melk haar intrede hebben gedaan en alleen in verder
afgelegen organen tot uiting zijn gekomen.

Juist omdat telkens maar zulke kleine hoeveelheden melk werden onderzocht
moet hier de uitslag van de proef met de grootste reserve worden beoordeeld. Zij
eischt minstens herhaling, hetgeen niet werd gedaan.

Integendeel: in 1936 werd nog wel een proef genomen, doch nu met een ander-
maal gewijzigd toestel.

Daarbij werd de laagdikte verminderd (gunstige factor), maar de pasteurisatieduur
belangrijk bekort (ongunstige factor).

De auteur meent met deze proef het bewijs geleverd te hebben, dat pasteurisatie
bij 75⁰ en ook bij 73⁰ C., in zoo dunne laag reeds in 1.4 sec. op afdoende wijze
tot stand komt.

Mijn oordeel over deze proeven is, dat gezien de ervaringen in 1931 en 1935
zulks niet vaststaat. Men zal alleen dan tot het toepassen van deze toestellen mogen
besluiten, wanneer men uit eigen ervaring resultaten van inoculatieproeven met
het sediment uit grootere hoeveelheden melk (minstens 200 cc) onder verschillende
omstandigheden genomen, tot zijn beschikking heeft.

Met bovenstaande proef, waarin 2 maal 16 cc melk werden onderzocht, kan
men niet volstaan om een gefundeerd oordeel te vellen.

Ook met het Stassano-toestel, vooral in zijn meest modernen vorm, zullen proe-
ven genomen moeten worden als hierachter voor het Voltana-toestel worden
beschreven.

Hier moge aan de hand van de schematische figuur een overzicht
gegeven worden van de inrichting van de proeven.

In de tank I werd het mengsel bereid van ondermelk en tubercel-
bacillen-houdend materiaal. De pomp drijft de melk dan door een buis
in het „voorverwarmingsgedeelte" (B), vervolgens door het pasteurisa-
tietoestel A, dan in den mantel van het voorverwarmingsgedeelte, ver-
volgens naar de deelen van het toestel C en D, waar de melk weer
wordt gekoeld om in de tank II te worden opgevangen.

Wij zullen bij elke proef aangeven, hoe de besmette melk tot stand
kwam. Vermeld zij, dat in deze eerste serie proeven steeds „ondermelk"
werd gebezigd, dus melk waaraan door centrifugeeren vet was ont-
trokken. Daaraan werden culturen tubercelbacillen of uiersecretum
van een koe lijdende aan open uier-t.b.c. toegevoegd.

In den regel werd niet alleen van de aldus bereide rauwe melk één
of meer monsters onderzocht, maar werden ook van de gepasteuriseerde
melk verschillende monsters getrokken. Zoo werd er één genomen
van den eersten straal, die uit het toestel kwam (begin), dan nadat
het enkele minuten gewerkt had (midden) en ook wanneer de te pasteu-
riseeren voorraad op dreigde te raken (eind der pasteurisatie). Ver-
volgens werd uit den verzamelbak, waarin de gepasteuriseerde melk was
opgevangen, een monster genomen (tank). Daar waar reden was om
aan te nemen, dat de pasteurisatie onvoldoende was, werd de melk
andermaal bij hooger temperatuur gepasteuriseerd (proeven 4 en 5)
en ook dan uit de tank een monster onderzocht.

Ten slotte werd groote zorg besteed aan het reinigen van het gebruikte
toestel (uitspoelen, schrobben met heete soda-oplossing, uitstoomen
iio° C., naspoelen). Van dit spoelwater werd wederom een monster
getrokken en het sediment bij een cavia ingespoten. Steeds met negatief
resultaat.

Bewerking der monsters. De op verschillende plaatsen genomen monsters
bestonden uit literflesschen melk. Deze werden direct na afloop van
de proef naar het laboratorium gebracht en in bewerking genomen.
Zij werden eenige malen omgekeerd om een goede menging te krijgen.
Vervolgens werd 200 cc melk gedurende 30 minuten op 3000 toeren gecentrifugeerd
en het aldus verkregen sediment intramusculair bij caviae ingespoten.

Door microscopisch onderzoek overtuigden wij ons er van, dat in
het sediment der rauwe melk de tubercelbacillen in het Ziehl Neelsen-
preparaat te vinden waren. Dit gelukte in alle monsters. Zij het in
sommige na vrij langdurig zoeken.

Alvorens nu met de beschrijving der proeven te beginnen moeten
wij nog vermelden hoe de melk werd geïnfecteerd. In de proeven 1 tot
en met 5 van deze serie gebruikten wij culturen van een bovine-stam, welke
kort tevoren uit organen van een tuberculeuze koe was gekweekt. Deze
stam werd regelmatig verder geteeld op :

a. de z.g. malachietgroen variatie van den bodem volgens Loewen-
stein (zonder glycerine) ;

Van een flink aantal buizen (ongeveer 8—10) werden de bacteriën
met physiol. NaCl oplossing afgespoeld en verzameld. Daaraan werd
de inhoud van 2—3 kolven van 200 cc sub b. bedoeld toegevoegd.
Het geheel werd nu aangevuld met steriele physiol. NaCl tot circa
2 liter en zoo homogeen mogelijk gemengd.

In den melkbak werden eerst een tweetal bussen ondermelk uitge-
stort, vervolgens werd de bacteriecultuur daarin uitgegoten en ver-
mengd. Dan werden de volgende bussen ondermelk in den bak gestort,
waarbij uit den aard een flinke beweging en menging ontstond. Ten
overvloede werd met een geschikte roerder de bak nog duchtig omge-
roerd. Men kan dan ook zeggen, dat een flinke verdeeling der bacteriën

tot stand kwam. Trouwens in elk monster ongepasteuriseerde ondermelk
konden wij de tubercelbacillen terugvinden.

Voor de proeven 6 en 7 kon gebruik gemaakt worden van uier-
secretum van twee tuberculeuze koeien, welk materiaal door de wel-
willende medewerking van den dierenarts Breukink te Enschedé en
Dr. Beyers (Utrecht) ter beschikking werd gesteld. Dezen heeren zij
hierbij onzen dank gebracht voor de betoonde hulpvaardigheid. Over
hoeveelheid en verdunning wordt bij de desbetreffende proeven mede-
deeling gedaan.

Wij hebben ons niet bezig gehouden met het tellen van de aantallen
tubercelbacillen per eenheid in de melk. De techniek daarvan is zeer
tijdroovend en de uitslag weinig betrouwbaar. Het is waarschijnlijk, dat
deze aantallen in de verschillende proeven sterk uiteenloopen. Het
aantal t.b.c.-bacillen in het verwerkte uier-secretum was in beide ge-
vallen zoo groot en de verdunning zoo gering, dat wij den stelligen
indruk hebben, dat in deze mengmelk een buitengewoon groot aantal
t.b.c.-bacillen aanwezig was, zeker meer dan in de door ons met culturen
geïnfecteerde melk.

Wij treffen hier het bezwaar aan, dat het moeilijk is de temperatuur,
vooral bij het pasteuriseeren van kleine hoeveelheden melk, constant
te houden. Het toestel moet eerst met water of andere melk voorver-
warmd worden en dan moet plotseling door omschakeling van kranen
de geïnfecteerde hoeveelheid ingeschakeld worden. Voorts varieert
soms de toevoer van stoom, omdat elders in de fabriek hiervan gebruik
gemaakt wordt enz. Zoo zagen wij bij deze proef, dat de temperatuur
van de uitvloeiende melk eerst 75⁰ C. was, toen een oogenblik terugliep
tot 70° C., om weer op te stijgen tot 73⁰ C. en daarop te blijven.

De nummers geven de registernummers aan van de caviae die met
het betrokken monster waren ingespoten. Begin, midden en eind, geeft
het tijdstip aan waarop het monster tijdens de werking van het toestel
getrokken werd. Tank is het monster uit den verzamelbak, nadat de
melk was gepasteuriseerd.

Het resultaat is bevredigend en in overeenstemming met waarnemin-
gen aan soortgelijke toestellen van andere proefnemers. De met niet-
gepasteuriseerde melk geïnfecteerde caviae stierven ongeveer zes weken
na de injectie aan algemeene tuberculose. De andere met sediment van
gepasteuriseerde melk ingespoten dieren werden na drie maanden
geseceerd, geen tuberculose. Van één, No. 95, die een paar haardjes in
de longen had, werd zekerheidshalve een tweede cavia ingespoten met
emulsie daarvan ; geen tuberculose.

De tweede proef waarvan ik hier verslag doe, werd met hetzelfde
pasteurisatietoestel verricht, maar nadat het ongeveer een half jaar
langer in bedrijf was geweest. Zij werd iets anders ingericht, maar had
een even bevredigend resultaat.

Daarmede zou ik over dit onderdeel uitgepraat zijn indien wij behalve
deze twee proeven geen andere ervaringen hadden opgedaan en om te
beginnen in proef 3.

Men ziet, dat ook hier de met het sediment der rauwe melk ingespoten
caviae aan t.b.c. zijn gestorven. Van de zeven met sediment van gepas-
teuriseerde melk ingespoten dieren toonden 6 geen enkele afwijking.
Van de 7e, No. 76, werd het volgende sectieverslag opgemaakt.

Cavia door bedwelmen en verbloeden gedood ; goede voedingstoestand. Rechter
vangklier : sterk gezwollen en gevuld met etter.

Slechts kon een enkel zuurvast staafje microscopisch worden aange-
toond, daarom werd een orgaan-emulsie bij een andere cavia ingespoten,
nl. No. J14.

Deze cavia is gestorven 3-5-1937, en hier kon de diagnose : aigemeene
tuberculose, met gemak worden gesteld. Laat ik er nu bij vermelden,
dat dit eigenlijk de eerste proef was, die wij namen.

Waaraan is deze blijkbaar lichte infectie der gepasteuriseerde melk
te wijten? Een fout in de proefneming? Of werkelijk een doorslippen
van „levende" tubercelbacillen tijdens het gewone procédé.

Dit inderdaad weinig gunstig resultaat deed ons besluiten een nader
onderzoek in te stellen naar de temperaluurgrens, waarbij het toestel onvol-
doende functionneert.

Wij begonnen met een proef (No. 4) op 63—64° C. De bewerking
leverde in het geheel geen effect op. Wij verwachtten dat en hebben de
ondermelk andermaal door het toestel gevoerd, nadat de temperatuur
tot 80 ⁰ C. was opgevoerd. De t.b.c.-bacillen bleken nu gedood (Cavia 78).

Bij de vijfde proef was het resultaat evenmin bevredigend. Wij
hadden ons ten doel gesteld op ongeveer 68° C. te pasteuriseeren. In
het begin liep de temperatuur iets op (70° O), toen daalde zij op 65° C ,
maar daarna bleef zij vrijwel constant op 68° C.

De proefdieren, ingespoten met sediment der rauwe melk, stierven
aan t.b.c. Zes der dieren ingespoten met sediment van gepasteuriseerde
melk, op verschillende oogenblikken tijdens de bewerking van den uit
het toestel uitvloeienden straal genomen, bleven in leven. Maar de twee
met sediment van gepasteuriseerde melk uit de tank ingespoten dieren
gingen aan aigemeene t.b.c. te gronde. Ja zelfs één der twee dieren,
ingespoten met sediment van deze melk, nadat zij ten tweeden male op
75⁰ C. was gepasteuriseerd, deelde dit zelfde lot, zij het dat het iets langer
in het leven bleef dan de beide vorige.

Of het toestel werd niet op de juiste wijze gehanteerd of er zijn er
onder de tubercelbacillen, die aan deze verhitting weerstand bieden.

De fabrikant meende echter, dat wij het toestel niet goed gehanteerd
hadden. Onder zijn toezicht werd daarom proef No. 2 genomen, inder-
daad met een bevredigend resultaat.

Men zal echter moeten toegeven, dat de veiligheidsmarge niet groot
schijnt, wanneer het toestel bij ietwat minder deskundige hanteering
onbevredigende resultaten oplevert. Bij de controle op zulke inrichtingen
zal hiermede rekening gehouden moeten worden.

D. Proeven met aan ondermelk toegevoegde ,,melk"
van koeien lijdende aan uiertuberculose.

Wij dienen daarnevens ook te vermelden de proeven met melk, welke
met uier-secretum werd geïnfecteerd. Proef No. 6.

Hierbij hadden wij de beschikking over pl.m. 1500 cc melk, afkom-
stig van een koe in ernstige mate lijdende aan uiertuberculose, terwijl

rijkelijk tubercelbacillen in de melk werden gevonden. Deze melk werd
verdeeld over twee melkbussen gevuld met ondermelk (tezamen pl.m.
70 1). De eerste monsters werden na vermenging uit deze melkbussen
getrokken. Het sediment werd ingespoten bij proefdier No. 302 en
No. 303. Deze dieren zijn aan algemeene tuberculose te gronde gegaan.
Voordien werd nog een monster „onverdunde melk", d.w.z. melk-
secretum, afkomstig van het aan open uiertuberculose lijdende rund,
ingespoten bij No. 301. Dat laatstgenoemd dier aan algemeene tuberculose
is te gronde gegaan, behoeft geen verwondering te wekken.

Een volgend monster werd genomen tijdens het begin der pasteurisatie
en ingespoten bij No. 304 ; dit dier is gestorven aan algemeene tuber-
culose. Cavia No. 305 ingespoten met hetzelfde sediment vertoonde
echter bij sectie geen ziekelijke veranderingen.

Zoo ongeveer op het midden van het pasteurisatieproces werd
wederom bemonsterd en het sediment ingespoten resp. bij Cavia No. 306
en 307. Proefdier No. 306 is gestorven en vertoonde de volgende patholo-
gisch anatomische veranderingen.

Vangklieren niet veranderd, normale grootte, terwijl van een steekkanaal niets
te bespeuren is.

Milt: slechts weinig gezwollen en doorzaaid, evenals de lever, met talrijke haardjes.

Microscopisch waren zuurvaste staafjes niet te constateeren. Een
orgaan-emulsie werd ingespoten bij cavia No. 321. Bij dit proefdier kon
nadien bij sectie echter geen tuberculose worden gediagnostiseerd.

Een vijfde monster werd getrokken op het moment juist voordat het
pasteurisatieproces zou eindigen.

Het sediment van deze melk werd ingespoten bij de caviae No. 308
en No. 309. Beide dieren vertoonden bij sectie geen enkel verschijnsel,
dat op tuberculose zou kunnen duiden.

Een laatste monster werd getrokken uit de verzameltank nadat alle
melk was gepasteuriseerd. Het sediment hiervan werd ingespoten bij
cavia No. 310 en No. 311.

Het resultaat van deze pasteurisatie bij 75⁰ C. was dus wel zeer
onbevredigend.

Opgemerkt moet worden, dat hier een zeer intensieve besmetting der
melk aanwezig was. De proef toont echter duidelijk aan, dat de betrouw-
baarheid van deze wijze van pasteuriseeren bij 75⁰ C. niet absoluut is.
Wij vinden hier weer hetzelfde resultaat, dat door Veenbaas werd
geconstateerd.

Wij laten in het midden of dit ongunstige resultaat uitsluitend te wijten
is aan het groote aantal t.b.c.-bacillen, dat deze melk bevatte, dan wel
aan den bijzonderen toestand, waarin zij zich misschien bevonden
(inhulling in cellen of in slijmklompjes, etc.).

Ook voor deze proef stond ons pl.m. 1500 cc uier-secretum ter be-
schikking, dat stamde van een koe met zeer ernstige open uiertubercu-
lose. Ook nu werd deze hoeveelheid secretum verdeeld over twee melk-
bussen gevuld met ondermelk, pl.m. 70 1. Hiervan werd een monster
genomen en ingespoten bij de caviae No. 325, 324 en 322. Betrekkelijk
korten lijd na de inspuiting zijn deze dieren gestorven, er kon een zich
ontwikkelende algemeene tuberculose worden vastgesteld. Volgende mon-
sters werden zonder uitzondering getrokken uit den verzamelbak der
gepasteuriseerde melk en het sediment ingespoten bij caviae No. 326,
327, 328, 329, 330 en 331. Jammer genoeg zijn alle dieren, met uitzon-
dering van No. 328, vrij kort na de inspuiting, sommige zelfs direct,
gestorven. Bij deze dieren werd waargenomen : pneumonie, gezwollen
lever, miltzwelling. Het waren caviae, die wij, omdat wij op dat oogen-
blik in eigen stal geen geschikte dieren voorhanden hadden, van elders
hadden moeten bijkoopen. Door deze intercurrente sterfte, die niets
met t.b.c. te maken had, mislukte onze proef dus bijna geheel.

Echter zooals reeds werd opgemerkt bleef No. 328 lang genoeg in
leven. Zij is nadien gestorven aan een algemeene tuberculose.

Ik wil nu vooropstellen, dat soortgelijke proeven met andere pasteuri-
satietoestellen van vroegere modellen, maar ook berustende op het
,,doorstroom"-principe, weinig genomen zijn. Ik houd mij overtuigd,
dat men bij andere (oudere) toestellen soortgelijke ongunstige resultaten
zou boeken, wanneer een even intensief geïnfecteerde melk daarbij ter
pasteurisatie kwam.

Het heeft weinig nut na te gaan bij welke intensiteit der besmetting
het toestel t.b.c.-bacillen gaat doorlaten. Veenbaas vond het al bij

toevoeging van i i „tuberculeuze" melk op 100 1 ondermelk. De vraag
is maar, komen zulke omstandigheden thans in de practijk voor. Het
onderzoek dat wij daarnaar instelden, volgt onderstaand.

§ 4. Onderzoek naar de in de practijk met het Voltana-
toestel verkregen resultaten.

Wij waren in de gelegenheid daarnaar een onderzoek in te stellen
in een tweede zeer omvangrijke serie proeven.

Reeds vóór dat wij ons met in de vorige hoofdstukken beschreven
onderzoekingen bezig hielden werden van een andere fabriek, waar een
toestel van dezelfde soort was opgesteld, regelmatig monsters melk
onderzocht op de aanwezigheid van door dierproef aantoonbare t.b.c.
bacillen. Het onderzoek geschiedde als volgt :

De te onderzoeken flesschen werden door een ambtenaar van het
melkcontrólestation uit den voorraad genomen en mij toegezonden.
Zoowel heele als halve flesschen kwamen ter onderzoek.

Van elke flesch werd 100 cc melk genomen en gedurende 30 minuten
op 3000 toeren gecentrifugeerd. Van den room werd een halve cc,
vermengd met 1 c.c. phys. NaCl, intramusculair ingespoten. Na verwijde-
ring van de overige room en melk werd het sediment van 100 cc melk
opgenomen in 1 cc steriele phys. NaCl opl. en intramusculair bij een
cavia ingespoten.

Wij hielden één cavia aan voor room en één voor sediment van de
heele flesschen, voorts een derde voor room en een vierde voor sediment
der halve flesschen. De dieren werden wekelijks gewogen en maandelijks
getuberculineerd.

Cavia j6g. Sediment van 23 X 100 cc melk uit heele flesschen. Voedings-
toestand en gewicht bleven uitstekend, tuberculinatie steeds negatief.

Bij de inspuitingen met room uit de halve flesschen hadden wij met de
moeilijkheid te kampen, dat de cavia na dertien inspuitingen stierf. De
gewichtscurve was onregelmatig, doch er was geen ernstige vermagering.
In den aanvang een dubieuze reactie bij tuberculinatie, later vier vol-
komen negatieve.

Bij de sectie werden gevonden : haardjes in de gezwollen Lg. ingui-
nales, milt en rechter leverkwab.

Histologisch geen t.b.c., geen zuurvaste staafjes te vinden, dus geen
tuberculose.

B. In het jaar 1936 werden deze proeven voortgezet. Practisch elke
week werd van een heele en van een halve flesch sediment van 100 cc
melk een halve cc room bij een cavia ingespoten.

Geen enkel dier vertoonde ook maar de minste verschijnselen van
t.b.c. Wij hebben de secties zeer nauwkeurig verricht, doch geen enkele
pathologisch anatomische afwijking gevonden die op tuberculose wees.

De resultaten van deze anderhalfjarige controle kunnen in het
volgend staatje worden samengevat.

In geen enkel monster konden door dierproef aantoonbare tubercel-
bacillen worden opgespoord.

C. Tegen het einde van 1937 was er aanleiding deze proeven weer
op te nemen. Daarbij lieten wij de overweging gelden, dat het in boven-
staande proeven niet bewezen was, dat in de te pasteuriseeren melk
inderdaad t.b.c. bacillen aanwezig waren. Het was wel zeer waarschijn-
lijk, maar of zij er in zoodanige hoeveelheid in zouden zijn, dat wij ie
met de caviaproef konden aantoonen, stond niet vast. Daarom we:d
begin 1938 de proef zoodanig ingericht, dat ook met sediment van de
rauwe melk caviae werden ingespoten.

a. Uit den ontvangbak (tank), in elk geval vóór dat de melk am
eenige bewerking was onderworpen ;

b. nadat de melk in een centrifuge „gereinigd" was, d. i. bevrijd werd
van daarin zwevende deelen.

Sommigen zijn van oordeel, dat het mogelijk zou zijn met deze laatste
bewerking zooveel t.b.c. bacillen — die in etterklompjes, enz. zoudtn
zijn opgehoopt — te verwijderen, dat de aldus behandelde melk niit
meer infectieus zou zijn.

Er werd zorg voor gedragen de monsters nu eens aan het begin, d;n
weer in het midden en ook aan het eind te nemen van den tijd gedurende
welke het „Voltana"-toestel per dag in bedrijf was.

Bij aankomst aan het laboratorium der gesloten kistjes werd na gotd
schudden van elke flesch 100 cc bij een toerental van circa 3000 p-r
minuut gedurende een half uur gecentrifugeerd. Het aldus verkregm
sediment werd zonder eenige verdere bewerking (geen uitwassching, getn
zuurbehandeling) intramusculair bij de proefdieren ingespoten.

Wij willen hierbij aanstippen, dat wij geen enkele cavia intercurrent
aan „abscessen" verloren, ook niet van die welke met sediment van
„rauwe melk" werden ingespoten. Slechts één dier, ingespoten met
sediment van gepasteuriseerde melk, stierf nadat het 14 sediment-
injecties had ontvangen, nl. No. 355 op 3-4-\'38.

Het sectiebeeld gaf septische verschijnselen te zien met haardjes in
lever en milt. Histologisch bleken deze geen tuberculose te zijn. Ter
bevestiging dat hier geen „tuberculeuze" aandoening aanwezig was,
werd een getuberculineerde cavia met een orgaan-emulsie ingespoten.
Dit dier nadien geseceerd, gaf geen enkele pathologisch anatomische
verandering te zien. Cavia No. 355 was dus niet lijdende aan tuberculose.

Het onderzoek strekt zich uit over het heele jaar 1938 verdeeld over
een zestal perioden, het omvat 148 monsters ongepasteuriseerde melk en
153 monsters gepasteuriseerde melk.

Het geheele onderzoek werd in zes tijdvakken ingedeeld. Van de
uitvoerige tabellen, vermeldende de resultaten in elk tijdvak geven wij
er hier twee als voorbeeld.

De elf caviae die dienden voor het onderzoek van ongepasteuriseerde melk
gingen alle op één na aan algemeene tuberculose te gronde.

De acht caviae waarop de onderzoekingen voor de gepasteuriseerde melk
werden uitgevoerd hebben geen van alle eenig teeken van tuberculose
getoond.

i. In de door de bedoelde melkinrichting ontvangen melk komen
regelmatig levensvatbare tubercelbacillen voor.

2. Zij WORDEN ECHTER VOLLEDIG DOOR DE BEHANDE-
LING IN HET HIER BESCHREVEN VOLTANA-APPARAAT
GEDOOD.

I. Pasteurisatie der melk volgens het principe der zeer kort durende
pasteurisatie in zeer dunne laag in een „Voltana Pasteur" bij een
temperatuur van 75° C. blijkt in de practijk afdoende te zijn.

II. Het is gebleken, dat het bij oudere toestellen werkend volgens
andere systemen kan voorkomen, dat in de praktijk onbevredigende
resultaten bereikt worden.

III. Het is noodig de tuberculose onder het rundvee met kracht te
blijven bestrijden, opdat de concentratie der tubercelbacillen in de te
pasteuriseeren melk in elk geval zoo gering mogelijk zij. Een te hooge
infectie der melk zou het resultaat der pasteurisatie illusoir kunnen
maken.

IV. Het is noodig dat melkinrichtingen en zuivelfabrieken verplicht
worden zich te stellen onder toezicht van een contrölestation, waar
regelmatig door dierproeven de doeltreffendheid der pasteurisatie, in
het bijzonder met het oog op het gevaar van de aanwezigheid van tuber-
celbacillen, wordt gecontroleerd.

Mag het bovenstaande er toe bijdragen dat de melkcontrölestations
onder diergeneeskundige leiding zich ten deze ten volle van hun taak
bewust worden.

Wright ¹) doet mededeeling omtrent verschillende tandgebreken, welke hij bij
den hond heeft kunnen waarnemen. Het meest komen paradontale aandoeningen
voor ; caries is vrij zeldzaam. Ook hypoplasie der tanden wordt nog al eens gezien,
alsmede het blijven zitten van de melktanden na doorbraak van de ware tanden.
Traumatische laesie; (b.v. fracturen) en verder ontwikkelingsanomalieën (o.a. over-
tollige tanden, odontomata enz.) eischen niet zelden een behandeling.

Paradontale aandoeningen (alveolair pyorrhoea)\'zijn meestal het gevolg van tand-
steen afzettingen tij oudere honden op den overgang van kroon en wortel. Tand-
steenvorming komt het veelvuldigst voor aan de labiale zijde van de bovenhaaktanden
en kiezen, aan de linguale zijde van de snijtanden en rondom de basis van de onderste
haaktanden. Het tandvleesch raakt in ontsteking en bloedt gemakkelijk. Er treden

slijmvlieserosies op, de wortels en alveolairranden komen bloot te liggen. Daarop
volgt infectie van het periost van de alveolen (periodontaalmembraan) ; de tanden
gaan losstaan met wortelatrophie als gevolg. Het wangslijmvlies, dat aan de aan-
getaste tanden grenst, raakt mede in ontsteking en vertoont erosies. De haaktanden
worden niet zelden het eerst aangetast, maar raken evenwel niet zoo gemakkelijk los.

De aandoeningen treden eerder op aan de kiezen van de boven- dan aan de onder-
kaak ; vooral de veranderingen van de scheurkies en van de molare I geven niet
zelden aanleiding tot ontsteking van de rudimentaire sinus maxillaris. May Mellanby
toonde aan, dat de ontwikkeling, hoedanigheid en de microscopische structuur van
de blijvende tanden door het dieet op jeugdigen leeftijd sterk wordt beïnvloed. Vooral
het vitamine D zou daarbij een rol spelen. Een exces aan graanvoeding gedurende
deze periode heeft een nadeeligen invloed op de calcilicatie van de tanden. Ook het
vitamine A zou daarbij van invloed zijn. Gebrek aan vitamine A leidt tot hyperplasie
van het subgingivale epithelium en praedisponeert tot invasie met pathogene kiemen ;
gebrek aan vitamine D leidt tot defecten van het alveolairwandbeen.

Gray beschouwt het niet voldoende gebruiken van het gebit als één der hoofd-
zaken van tandgebreken.

Voorts wordt genoemd : invloed van de erfelijkheid op het gebit ; invloed van den
bouw van de kaken bij de verschillende rassen ; invloed van ziekte o.a. ziekte van
Carré (hypoplasie van het email, hondenziekte-gebit).

Uraemie geeft aanleiding tot ontsteking van de gingiva en tot uraemische foetor
ex ore.

Losse tanden moeten worden verwijderd ; hierbij dient men te zorgen, dat geen
fracturen optreden.

Caries ziet hij jaarlijks twee- of driemaal en wel het meest van M I en M II van de
bovenkaak (deze kiezen bezitten de grootste wrijfvlakte). Caries van de snij- en hoek-
tanden, van de praemolaren en de bovenscheurkiezen werden nimmer door hem
waargenomen. (Caries van M I wordt door ons nog al eens bij fox-terriers gezien).
Hoewel geleidingsanaesthesie volgens hem uitvoerbaar is, meent hij toch aan de
algemeene anaesthesie in de betreffende gevallen de voorkeur te moeten geven.
Omtrent het plombeeren en omtrent de toepassing van prothese wordt niets mede-
gedeeld.

Twee gevallen van vernauwing van den slokdarm bij den hond door het
ligamentum Botalli.

De vernauwing van het borstgedeelte van den slokdarm, veroorzaakt door een
streng, de ductus arteriosus (lig. arteriosum, lig. Botalli) berust volgens v. Mócsy \')
op een ontwikkelingsstoornis, waarbij de slokdarm en trachea komen te liggen tus-
schen aorta en art. pulmonalis en de ductus arteriosus, in plaats van over deze vaten
te verloopen zooals normaal het geval is.

De eerste verschijnselen treden ongeveer op den leeftijd van 6 4 8 weken op ;
alzoo korten tijd nadat de jonge dieren van de moeder zijn genomen. De diertjes
braken veel ; vooral het vastere voedsel wordt al spoedig uitgebraakt. De slokdarm
in het halsgedeelte en het voorste borstgedeelte raakt sterk uitgezet; de slokdarm-
vernauwing bevindt zich boven het hart (röntgenologisch na contrastvulling goed
waar te nemen). Vermoed wordt, dat bij andere jonge honden met braken wel meer
een dergelijke toestand zal hebben bestaan, zonder dat een juiste diagnose is gesteld
geworden.

(Von Mócsy schijnt de mededeelingen in de Amerikaansche literatuur omtrent
deze congenitale afwijking bij den hond niet te hebben gekend. Milks en Williams
hebben n.1. reeds in 1929 en 1935 in ..The Cornell Veterinarian" en „Veterinary
Medicine" bericht over „Persistence of the right instead of the left primitive aorta
in the dog incarcerating the esophagus and causing its dilatation". Ref.)

Klinisch is hieromtrent niet veel bekend. Gratzl beschrijft een geval bij een
barsoi van 9 jaar. Vastgesteld werden : defaecatiebezwaren, sufheid, slechte voedings-
toestand, verminderde huidelasticiteit, vuilroode conjunctivae, cyanose van het
mondslijmvlies. De art. femoralis was als een harde, dunne streng waar te nemen;
alleen aan het bovenste deel was een onduidelijke pulsatie vast te stellen, zoodat vaat-
kramp werd vermoed.

Bij de sectie werd gevonden : arteriosclerose ; thrombose van de beide art. iliacae
ext., art. femoralis, art. popliteae, art. hvpogastricae ; endocarditis van de bi- en
tricuspidalis ; litteekens in de musculatuur van het hart, infarctlitteekens in de nieren;
pyelonephritis ; cystitis; prostaatvergrooting.

Het tweede geval werd waargenomen bij een j. ouden takshond met nier-
lijden, myocarditis en plotselinge verlamming van het achterstel. De art. femoralis
was dun, de pols niet te voelen. De diagnose was thrombose van het einde van de
aorta abdominalis. Bij de sectie werd o.a. embolie van aorla abdominalis, zich voort-
zettende in de beide art. femoralis gevonden.

Deze aandoening komt bij honden niet vaak voor. Gratzl ¹) heeft drie gevallen
kunnen waarnemen. De tonsillen waren rood en gezwollen ; bij inspiratie vernauwde
zich de stemspleet: bij uitademing bewogen zich de niet gespannen stembanden
als slappe vliezen.

Daar de verlamming aan beide zijden voorkwam, was van het inzinken van de
arykraakbeenderen niet veel te merken. Het stenosegeruisch was als dat bij cornage
van het paard. De oorzaak van hel lijden was niet duidelijk ; vastgesteld werd
atropine van de larynxmusculatuur.

In 1850 werd in Stuttgart een epidemische ziekte bij honden waargenomen en als
Stuttgarter Hundeseuche beschreven. Fröhner gaf er den naam typhus canum aan,
omdat het klinisch beeld met de typhus van den mensch gelijkenis vertoonde. De
oorzaak \\an het lijden bleef intusschcn onbekend ; de therapie was symptomatisch.
Vastgesteld is nu wel dat een Ieptospira (spirochaeta canicola) de oorzaak van het
lijden is en waarbij vooral de nieren zijn aangetast. Als therapie in het beginstadium
wordt de behandeling met serum genoemd.

v. During en Herms ²) beschrijven het symptomeneomplex als volgt: acute gastro-
enteritis, nephritis; nephritis, recidiveerende enteritis; nephritis, myositis, neuritis;
nephritis, met hondenziekte gepaard gaande symptomen en haemorrhagische dia-
these (menginfectie?) ; icterus gravis; latente infectie.

Volgens Witsigmann ³) zijn in den ouderdom de met jeuk gepaard gaande eczemen
(seniele pruritus) bij reuen te beïnvloeden met testikel hormoon, bij teven met fol-
likelhormoon (b.v. 3—4 maal 5000 I.E.).

Wanneer gedurende de loopschheid en graviditeit huidstoornissen optreden, zou
met prolan soms iels te bereiken zijn en bij lactatio abnormalis en het persisteeren
van het corpus luteum spurium met grootere doses follikelhormoon, waarvan als
nadeel wordt opgegeven het soms optreden van loopschheidverschijnselen.

Tenslotte wordt vermeld dat Kostner in enkele gevallen bij eczemen met men-
formon goede resultaten kreeg.

1 *) Grtazl. Arteriosklerose, Thrombose und Embolie beim Hund. Wien. Tierärztl.
Monatsh. 1939, H. 1, S. 6.

^a) Gratzl. Stimmbandlähmung beim Hund. Wien. Tierärztl. Monatsch. 1939, H. 7,
S. 199.

2 ) v. Düring und Herms. %ur Diagnose und Therapie der Stuttgarter Hundeseuche. Arch.
f. Tierh. 193g, H. 2, S. 127.

3 ) Witsigmann. Sexualendokrin bedingte Dermatosen beim Hund. Tierärztl. Rundsch.
1939. No. 9, S. 171.

Henry en Guilhon hebben bij pyodermiën van den hond met vaccintherapie
niet het gewenschte resultaat verkregen ; het gelijktijdig toepassen van vaccin en
sulfanilamide gaf betere resultaten.

Balazs ¹) heeft een paar gevallen van absces- en fistelvormingen bij den hond
waargenomen, waarvan als oorzaak aartjes van hordeum murium werden vastgesteld.

Fox ²) heeft hieromtrent een voordracht gehouden en een en ander met lantaarn-
plaatjes verduidelijkt.

De oorzaak van den dood bij hond en kat na experimenteele intraveneuze
luchtinsufflacie.

Dif.no *) stelde vast dat de dood bij den hond daarbij het gevolg was van embolie
in de longen, die bij het konijn embolie in de hersenen.

De uiteenloopende conclusies waarbij men in het experiment gekomen was, zijn
alzoo te verklaren doordat verschillende diersoorten als proefdier zijn gebruikt.

Verstraete vervolgt zijn studie betreffende de rachitis met bespreking van het
röntgenbeeld van het klinisch rachitisch beschouwde skelet van den groeienden
hond. Hij wijst eerst op de onderlinge verschillen der normale beenderen bij deze
diersoort; verschillen gebaseerd op de raseigenschappen, zoowel als op zeer snellen
groei van den hond in vergelijking tot den mensch. Aan de hand der pathologische
röntgenbeelden onderscheidt hij daarna twee groepen, een, waar het skelet weinig
of geen laesies vertoont, doch waar de klinische diagnose toch zeer vast staat en één
waar duidelijke en zeer diepgaande laesies worden opgemerkt. Hij beschouwt het
vraagstuk der rachitis bij den hond nog als zeer duister ; nauwkeurig ontleden van
de klinische gevallen der skeletpathologie zal noodig zijn om een juister inzicht te
verwerven.

Een beschouwing wordt door Thoonen gegeven over osteodystrophische pro-
cessen, rachitis, osteomalacie en osteodystrophia fibrosa ; daarna worden de ver-
anderingen besproken bij rachitis van den hond aangetroffen. De osteodystrophische
afwijkingen vertoonen daarbij een gemengd beeld : sterke vorming van osteoide
weefsel naast osteoporose ; de hondenrachitis is daardoor een atypische vorm van
rachitis en van ostitis fibrosa.

Een hulpinstrument (aanzetstuk) te gebruiken bij het catheteriseeren
van teeven.

De door de firma H. Reiner te Weenen volgens de Wapplersche otoscoop gemaakte
vaginoscoop, waarover Kostner heeft bericht, kan door aanzetstukken als oto-,
ophthalmo-, vagino- en rectoscoop worden gebruikt.

Kuscher \') beschrijft een aanzetstuk, dat het catheteriseeren van teeven gemak-
kelijker maakt. Veenendaal.

1 ) Balasz. Durch Hordeum murinum erzeugte Dermatose beim Hund. Tierarztl. Rundsch.
1939. ^s- ^2I3> No. 11.

2 ⁸) Fox. Skindiseases occurring in both man and animals. Journ. Am. Vet. Med. Ass.
Ass. 1939, April, p. 398.

\') Kuscher. Ein Hilfsinstrument für den Katherismus bei der Hiindin. Wien. Tierarztl.
Monatsh. 1938, H. 23, S. 725.

I. F. C. Kraneveld en Th. E. W. Umboh. Het verspreiden van miltvuurkiemen door
het lichaam na intracutane injectie.

In een serie experimenten bij caviae gingen schrijvers na, hoe lang voor den exitus
miltvuurbacillen na intradermale enting in de periphere bloedbaan, milt en lever
zijn aan te toonen en bevonden, dat na de enting met een zeker doodelijke dosis de
kiemen reeds vele uren voor den dood aanwezig kunnen zijn. Het moment van
optreden der bacteriaemie bleek te worden vervroegd door cultuuremulsie in plaats
van sporenemulsie te gebruiken, door het aantal ingespoten kiemen te vergrooten of
door de dosis van het suspensiemiddel te verhoogen.

II. A. van der Schaaf en M. van Zwieten. De beteekenis van den tubercelbacil van
het humane type voor de bestrijding der tuberculose onder het rundvee.

Het feit, dat bij de t.b.c.-bestrijding in Oost-Java af en toe miswijzigingen waren
genoteerd in dien zin. dat bij sectie van reactors geen processen werden gevonden,
was voor schrijvers aanleiding om een nader onderzoek terzake in te stellen, een en
ander aan de hand van wat van elders bekend was over tuberculine-allergie na
infectie met niet-bovine zuurvaste organismen. Op een bedrijf, waar bedoelde „looze"
reacties nog al eens waren voorgekomen (reacties, welke indertijd door Bakker —
volgens schrijvers ten onrechte — aan worminfecties waren toegeschreven), werd
een rund, dat zoowel een dubieuze ophthalmo- als een dubieuze intradermale
reactie had vertoond, minitieus geseceerd ; in de linker bronchiale klier werden ver-
kaasde tubercels gevonden, uit welke een bacil van het humane type werd geïsoleerd.
De humane tubercelbacil is weliswaar niet zeer pathogeen voor het rund, maar bij
de bestrijding door middel van tuberculinatie kan hij moeilijkheden opleveren door
het verwekken van wat schr. noemen paraspecifieke (in tegenstelling tot onspecifieke)
reacties.

III. I*\'. C. Kraneveld en Raden djaenoedin. Onderzoek over de resistentie van met
het corynebacterium Preisz-Nocardi (ovis) geïnfecteerde caviae tegen miltvuur.

Bij een groot aantal caviae, welke voor een ander onderzoek ingespoten waren met
het corynrbacterium ovis en de typische verschijnselen dier infectie vertoonden,
controleerden schrijvers of een zgn. para-immuniteit bestond tegen een latere
miltvuur-infectie. Zij infecteerden hun dieren met 0,5 tot 5 maal de dosis letalis
minima certa van een miltvuur-sporenernulsie of miltvuurcultuur, doch konden bij
geen enkel dier een verhoogden weerstand tegen anthrax constateeren.

In analogie met zijn vroegere onderzoekingen over de weefselreactie bij infectie

met miltvuur en haemorrhagische septichaemie, bestudeerde schr. eveneens die
reactie bij infectie van konijnen, al dan niet vooraf geïmmuniseerd, met boutvuur
bacillen of hun cultuurproducten.

Het bleek, zulks in tegenstelling tot virulente anthrax- ens eptichaemiebacillen,
dat virulente boutvuurbacillen zoowel in normale als in immune konijnen en caviae
sterk worden gephagocyteerd, welke phagocytose door voorafgaande immunisatie
wordt verhoogd. In het cultuurfiltraat (Seitz) bleken agressinen aanwezig, welke
de phagocytose remden, terwijl er tevens een gif in kon worden aangetoond, dat
een sterk laedeerende werking op het vaat-endotheel bezat.

Boutvuurbacillen produceeren een thermolabiel, haemolytisch ferment; immuni-
satie verleent den bloedcellen weerstand tegen de inwerking van dat ferment.

Histologisch gezien komt naast een specifieke ontaarding der spiercellen (oplossing
van het sarcoplasma onder vacuolevorming) een secundaire coagulatienecrose voor
als gevolg der inwerking van bij het eerstgenoemde proces vrijkomende zuren.

Het kiemhoudend formolvaccin geeft een anti-bacterieele immuniteit, het cultuur-
filtraat een anti-agressieve, welke tegen de vermeerdering der bacillen in het organisme
is gericht. De anti-bacterieele immuniteit geeft een krachtiger beschutting tegen
infectie dan de anti-agressieve.

V. F. C. Kraneveld en Moii. Mansjoer. De miltvuurbacil in het digestieapfiaraat van
den Tabanus rubidus Wied.

Gezien het belang voor Ned.-Indië van het vraagstuk der insecten-overbrenging
van miltvuur, stelden schr. een onderzoek in door verscheidene exemplaren van een
der meest voorkomende tabaniden op met anthrax geïnfecteerde caviae te laten
zuigen. Het bleek, dat vele vliegen de kiemen tot aan den dood (maximum observatie
tot 13 dagen na de infectie) bleven uitscheiden met de faeces. Ook het onderzoek van
den darminhoud was daarmede in overeenstemming, terwijl in vele gevallen de kie-
men ook na dagen nog waren te isoleeren uit de zuigsnuit.

Het schijnt, dat de miltvuurbacillen zich in het darmkanaal van de vlieg niet
vermeerderen; een deel wordt als bacil uitgescheiden, een deel gaat te gronde en
een ander deel komt tot sporulatie. Uit cadavers van de gebruikte tabaniden konden
nog na 8 maanden anthraxbacillen worden geïsoleerd.

Wintrobe *) geeft een overzicht omtrent onze kennis van den bouw der leucocyten
en van de veranderingen, welke deze cellen ondergaan onder pathologische omstan-
digheden.

In de eerste plaats geeft hij een beschrijving van de levende cel, onderzocht volgens
de methode van Lewis (leucocyten ip een hangende druppel in autoplasma). De
neutrophiele leucocyten zijn de meest beweeglijke cellen, opgevuld met granula,
welke in voortdurende beweging zijn in het cytoplasma. De myelocyten zijn slechts
,,slow-moving" en de granula bewegen alleen maar in de rijpere cellen. De neutro-
phiele cellen zijn de microphagen. Ze scheiden ten behoeve hiervan verschillende
enzymen af nl. : proteolytische enzymen, amylase, katalase, trypsine en oxydase.
De eosinophiele cellen zijn minder beweeglijk. Ze spelen een rol bij de detoxificatie
van het lichaam en bij de afbraak en verwijdering van proteïnen van endogene en
exogene oorsprong. De lymphocyten bewegen even vlug als de neutrophiele cellen
(dit wordt niet algemeen aangenomen. Ref.). Hun functie is weinig van bekend.
Ook de monocyten zijn bewegelijke cellen. Dit zijn de macrophagen.

Daarna volgt een beschrijving van de indecling der cellen, zooals we ze zien in
het gewoon gefixeerde en gekleurde praeparaat. De methode van Arneth en het
haemogram van Schilling worden uitvoerig besproken. Ook andere haemogram-
methoden (o.a. de „filament-nonfilament" methode) worden kritisch bezien. Voor
de praktijk is het meest geschikt de methode van Schilling. Ook wordt de noodige
aandacht besteed aan de toxische veranderingen, welke in het bloedbeeld onder
bepaalde omstandigheden kunnen optreden, evenals aan de oversegmentatie (de
macropolycyt met 6—10 segmenten, zooals die typisch wordt gezien bij pernicieuze
anaemie).

Ook voor de lymphocyten kent men eenzelfde rijpingscyclus als voor de neutro-
phiele cellen. Dat de kleine lymphocyten steeds de oudere cellen zouden zijn, wordt
ook hier nog eens weer als onjuist aangegeven. Ook hierbij dient men voor de leeftijds-
bepaling vooral zijn aandacht te schenken aan kernbouw en plasmabasophylie.

Wintrobe wijst er op, dat men de gevonden waarden steeds wat kritisch moet
bezien, omdat bepaalde technische fouten en physiologische schommelingen (met
name genoemd) steeds hun invloed doen gelden.

In overzichtelijke tabellen worden de oorzaken opgesomd, waarbij men een neu-
trophiele leucocytose, een eosinophylie, een basophylie, een lymphocytose of een
monocytose kan verwachten. De diagnostische en prognostische beteekenis van het

¹) Wintrobe, M. M. Diagnostic significance of changes in leukocytes, Bull, of the New-
York Academy of Med. vol. 15, Nr. 4, 1939.

morphologisch bloedonderzoek wordt belangrijk genoemd. In een tabel worden de
verschillende factoren opgesomd, waarmee men rekening heeft te houden bij het
vaststellen van de prognose.

In zeldzame gevallen is de leucocytenreactie bij een bepaald lijden zoo hevig
dat het bloedbeeld gelijkt op dat, wat we zien bij een echte leucaemie. In zoo\'n
geval spreekt men van een ..leucaemoïd bloedbeeld".

Een uitgebreide literatuurlijst is aan dit zeer lezenswaardige artikel toegevoegd.

De Vries \') geeft een literatuuroverzicht en een beschrijving van de uitvoering
der supravitale techniek voor het onderzoek van de in het bloed circuleerende witte
bloedlichaampjes. Hij geeft een uitvoerige beschrijving van de beweeglijkheid, de
bouw, de kleurbaarheid en de inhoud der verschillende cellen welke onder normale
en pathologische omstandigheden in het perifere bloed voorkomen. De klinisch-
haematologische beteekenis van de methode wordt besproken. De waarde van de
methode ligt voornamelijk in de mogelijkheid om de verschillende mononycleaire
cellen te differentieeren. Het gebruik van de supravitale methode in het routine
onderzoek stuit op vele bezwaren, maar onder bepaalde omstandigheden kan deze
methode ons toch groote diensten bewijzen. In sommige gevallen, bv. bij septische
toestanden kunnen de verschillende cellen zulke atypische vormen aannemen, dat
het moeilijk, ja onmogelijk wordt de cellen te diagnostiseeren. De peroxydase-reactie
heeft hier dan slechts een betrekkelijke waarde. Dan kan de supravitale methode ons
helpen om de verschillende mononucleaire cellen met zekerheid te onderkennen.

Dit art. ¹) bevat alleen gegevens omtrent de samenstelling van het menschenbloed,
zoodat ik hier geen getallen zal overnemen, maar alleen op enkele algemeenheden
zal wijzen.

Alle roode bloedlichaampjes samen vormen het „erythron", hetgeen steeds onge-
veer hetzelfde volume behoudt bij eenzelfde individu, omdat het aantal RBLL. en
hun volume steeds ongeveer constant blijft. De erythrocyt heeft als eenige rol te spelen
de transport van de zuurstof en wel d.m.v. de haemoglobine. Elke cel is onder normale
omstandigheden verzadigd met haemoglobine.

Bij een anaemie daalt de haematocytwaarde, terwijl het totale bloedvolume in
den regel onveranderd blijft. Dus de massa erythron is verminderd. Het totale bloed-
volume is alleen verhoogd bij polycythaemia vera, waarbij het steeds grooter is dan
normaal.

De erythrocyt, de bouwsteen van het erythron, verandert steeds. Nieuwe cellen
worden gevormd en oude afgebroken. De leeftijd van iedere cel is ongeveer 3—4
weken. Dagelijks worden ongeveer 1 trillioen rbll. gevormd en afgebroken. Om
de nieuwe rbll. op te bouwen heeft het beenmerg, naast de gewone bouwsteenen,
die voor iedere cel noodig zijn, (wee specifieke stoffen noodig nl. het ijzer en de
,,erythrocyte maturing Factor" (E.M.F.), welke laatste geleverd wordt door de
lever. De eenige bekende stoffen, die van de rbll. terugblijven bij hun afbraak, zijn
de bilirubine en het ijzer. Deze blijven over als de eindproducten bij de haemoglobine
afbraak. Het ijzer, de anorganische bouwsteen die noodig is voor den opbouw van de
haemoglobine, wordt na zijn afbraak voor het grootste gedeelte (85 %) opnieuw
door het lichaam aangewend.

Bij ieder eenigszins volledig bloedonderzoek dient men te bepalen : 1. het aantal
rbll. per mm² bloed, 2. het haemoglobinegehalte, 3. de haematocrytwaarde, 4.
het aantal reticulocyten, 5. de gem. doorsnede der erythrocyten, 6. de geaardheid
en vorm der cellen in een bloedfilm, 7. de icterusindex, 8. de volumeindex, g. de
kleurindex.

1 ) Russell L. Haden. The diagnostic significance of changes in the red cells. Bull, of the

Hoe al deze onderzoekingen dienen te geschieden kan in dit korte referaat niet
worden aangegeven.

Op de basis der celgrootte en het haemoglobinegehalte per erythrocyt worden
de anaemieën ingedeeld in zes groepen. Klinisch onderscheidt men de anaemieën
in vormen met verhoogd bloedverlies en in vormen met een verminderde bloed -
vorming. Het uitsluitend tellen der cellen op een gegeven moment geeft ons geen
inzicht in den aanmaak en afbraak der cellen. Het geeft slechts de balans, zooals
die op een gegeven moment bestaat. Het tellen der reticulocyten geeft ons echter
een inzicht omtrent den aanmaak der cellen, de bilirubine omtrent de afbraak
der cellen.

Bij een deficiëntie van de E.M.F. zien we een macrocytose in het perifere bloed ;
bij een ijzerdeficiëntie een microcytose. Het typische beeld van een haemolytische
anaemie als gevolg van een toxischen invloed, is een anaemie met een verhoogde
icterusindex, een verhoogd aantal reticulocyten en een geringe toename van de
volumeindex. Bij de congenitale haemolytische icterus is het beeld heel anders.

Het bovenstaande vormt slechts enkele aanteekeningen uit het zeer mooie artikel.
Hem, die belang stelt in het bloedonderzoek kan ik de lezing van het origineel ten
zeerste aanbevelen.

Onder een polycythaemie *) verstaat men een toename van het aantal rbll. per
volume eenheid bloed boven een waarde, die men als normaal beschouwt. Voor
een dergelijken toestand bestaan veel oorzaken.

Harrop en Wintrobe onderscheiden een erythrocytose, in analogie met een
leucocytose. Hierbij zien wij dan een milde toename van het aantal cellen. Daarnaast
een erythraemie, in analogie met een leucaemie, waarbij wij dus een sterke toename
der cellen hebben. Van een physiologisch standpunt uit bezien, kennen wij : a. een
relatieve polycythaemie, waarbij een verlies van het plasma de oorzaak is van de
toename van het aantal rbll. per volumeeenheid ; h. een tijdelijke polycythaemie
bv. na een miltcontractie en c. een absolute polycythaemie, waarbij het totale aantal
cellen en het totale bloedvolume bij voortduring en aanmerkelijk zijn verhoogd.

De erythraemie is bekend onder den naam van polycythaemia vera of rubra.
Zij is in 1892 het eerst door Vaguez beschreven. De aethiologie, pathologie, sympto-
matologie en therapie worden verder beschreven.

Eigenaardige beelden in het uitstrijkje van paardenbloed lijdende aan
een progessieve anaemie.

Hillerbrand ^s) heeft in 1933 iets medegedeeld omtrent vormsels, die hij waarnam
in het uitstrijkje, op en tusschen de roode bloedlichaampjes van paarden, die lijdende
waren aan een ernstige anaemie en welke vormsels hij toentertijd opvatte als piro-
plasmen. Hij komt thans van deze laatste meening terug, maar verwerpt toch met
stelligheid de alom aangenomen meening, dat zijn waargenomen beelden kunst-
producten zouden zijn en wel vooral op grond van het feit, dat hij ze steeds weer
in een gelijken vorm kan aantoonen met bepaalde kleurmethoden (in het art. aan-
gegeven) en op grond van het feit, dat hij de vormsels kan doen groeien, het best
in cederolie. De vormsels doen zich voor als roode, lichtende kernen, omgeven door
een lichtblauwe hof. Ze hebben de grootte van een klein rood bloedlichaampje,
soms kleiner tot puntvormig en zelden ook grooter.

Een bevestiging van hetgeen hier beschreven is en een meer wetenschappelijk
onderzoek is gewenscht.

Wirth \') geeft hieromtrent een beschouwing. De haematopoetische orgaan-
systemen zijn bij de huisdieren niet geheel gelijk te stellen met die van den mensch.
Hiermede is vroeger te weinig rekening gehouden.

Zoo is b.v. een pernicieuze anaemie (Biermer\'sche anaemie) bij dieren nog niet
vastgesteld ; hetzelfde kan worden gezegd wat de haemophilie betreft. Volgens
Wirth zijn hierbij verworven en mogelijk ook aangeboren thrombocytopenieën
in het spel of er liggen alimentaire- of toxisch veroorzaakte stollingsstoornissen aan
ten grondslag.

De naam leucose zou bij de dieren beter te gebruiken zijn dan de bij den mensch
gebruikelijke naam leucaemie. De carnivoren hebben een neutrophiel gericht wit
bloedbeeld. Het valt voorts op, dat bij anaemieën van den hond vaak en in groot
aantal regeneratieve cellen van verschillende soort aanwezig zijn en verder dat bij
den hond met duidelijke klinische leucaemie, vaak een bloedbeeld voorkomt, dat
met dat van een eenvoudige neutrophiele leucocytose overeenstemt.

Bij den hond treden na bloedverlies sterke regeneratieve bloedbeelden en wel
erythroblastisch regeneratieve celbeelden op. zulks in tegenstelling met het paard.
Basophiele korreling wordt daarbij niet of slechts zelden in enkele cellen gezien.

Gedurende de laatste jaren worden, vooral in Amerika, meerdere gevallen bekend
gemaakt van voedingsmiddelvergiftigingen, veroorzaakt door staphylococcus
aureus. Kenmerkend voor deze schadelijke staphylococcen is, volgens de onder-
zoekingen van Chapman, Lieb en Dorcio, de vorming van een geel of oranjekleurig
pigment, verder de eigenschap van haemolyse te bezitten en het bloedplasma van
mensch en konijn te kunnen coaguleeren. de vorming van oranjegekleurde of donker-
violette kolonies op kristalvioletagar, alsmede de splitsing van manniet.

In de centrale voor misdaadonderzoekingen in Helsinki was ter onderzoek inge-
komen een stuk suikertaart met room, na het eten waarvan 17 personen onder ernstige
vergiftigingsverschijnselen ziek waren geworden. Een onderzoek op het aanwezig
zijn van chemische vergiften verliep negatief. Uit de room en de tusschenlagen
van de taart konden daarentegen in reincultuur haemolytische, gele staphylococcen
worden geisoleerd, die voedingspathogeen waren voor muizen. Later werd in de-
zelfde stad wederom een dergelijk vergiftigingsgeval geconstateerd, nu met 9 ziekte-
gevallen. Ook hier weer hetzelfde resultaat bij het onderzoek.

In beide gevallen werd in het uitgangsmateriaal, waarvan de taart en de room
waren gemaakt, niets gevonden. Misschien kan de schuld van deze vergiftigings-
gevallen, volgens Pikkarainen ¹), liggen bij een bakker, die aan een eczeem van
de handen leed en daarvoor onder doktersbehandeling was. Ook Bransfield
bericht uit Amerika van een door roomtaart veroorzaakte staphylococcenvergiftiging,
waarbij door een nader onderzoek in de neusholte van een der betrokken bakkers
deze zelfde staphylococcus werd aangetroffen.

Het vinden van vleeschvergiftigingsbacteriën bij mond- en klauwzeer
en haar naziekten.

Evenals Witte reeds vroeger een en ander heeft medegedeeld over Breslauinfecties
bij runderen, in aansluiting aan het voorkomen van mond- en klauwzeer, geeft

Müller *) in dit artikel een beschrijving van een 6-tal gevallen, waarbij 3 maal
Breslaubacteriën en 3 maal Gartnerbacillen konden worden aangetoond.

Rund 1. noodslachting wegens mond- en klauwzeer. Sectie: erosies op tong,
bovenlip, lebmaagontsteking, levernecrose en sterk overvulde galblaas. Breslau-
bacteriën, zonder anreicherung, uit milt, lever en gal.

Rund 2. noodslachting wegens panaritium. Breslaubacteriën uit lever, zonder
anreicherung.

Rund 3. noodslachting wegens panaritium. Breslaubacteriën uit nier, zonder
anreicherung.

Rund 4. noodslachting wegens naziekten. Lever en miltzwelling. Uit b;ide organen
Gartnerbacillen.

Rund 5. noodslachting wegens mastitis, na mond en klauwzeer. Lever en milt-
zwelling. Gartnerbacillen, zonder anreicherung, uit lever en leverlymphklier.

Rund 6. noodslachting wegens stijfheid na mond- en klauwzeer. Leverzwelling en
abscessen in bekkenmuskulatuur. Gartnerbacillen, zonder anreicherung, uit lever
en gal.

Conclusie : Ook bij dieren, die wegens mond- en klauwzeer of haar naziekten in
nood worden geslacht, steeds een bacteriologisch vleeschonderzoek verrichten.

Spierveranderingen, als complicatie van het mond- en klauwzeer, in de
vleeschkeuring.

In dit artikel vestigt Schauser ¹) de aandacht op de spierveranderingen, die men
zeer vaak kan aantreffen bij runderen, welke van het mond- en klauwzeer zijn ge-
nezen, echter aan de z.g. naziekten zijn blijven sukkelen en deswege door de eigenaars
worden opgeruimd.

Het uitvoeren van de vleeschkeuring bij dergelijke dieren moet met de noodige
zorgvuldigheid geschieden. Allereerst zijn van belang de anamnese en het resultaat
van de levende keuring, terwijl men bij de geslachte keuring vooral acht moet slaan
op geringe uiterlijke afwijkingen in de contouren van het slachtdier en op een even-
tueel hydraemisch zijn van het bindweefsel en de fasciën. Een lossnijden van de
achtervoeten, of zelfs ook van de voorvoeten, is steeds noodzakelijk. Dikwijls vindt
tnen dan abscessen, necrotische plekken en soms zelfs geheele phlegmonen in ver-
schillende spiergroepen. Tenslotte worden niet al te zelden etterige arthritiden
aangetroffen, vooral van het heupgewricht.

Al naar den graad en den omvang der veranderingen worden dergelijke dieren,
al of niet uitgebeend, nog onvoorwaardelijk goedgekeurd of voor de vrijbank bestemd,
dikwijls zelfs geheel en al afgekeurd.

(Niet alleen in Duitschland, echter ook in ons land, komen na elke mond- en
klauwzeerepidemie een groot aantal runderen ter keuring, waarvan, doordat de
veehouder-eigenaars te lang wachten met het opruimen, in vele gevallen niet veel
meer is te maken. Ref.).

De oorzaak van bombage van vleeschconserven in blik. in verband met
de pH-waarde van den inhoud.

Bij onderzoekingen naar de oorzaak van de bombage van vleeschconserven in
blik bleek het Giszke, *) dat de pH-waarde van den inhoud hierbij een groote rol
speelt. Zoo constateerde hij, dat een verlaging van de pH de groeikracht van de
bacteriën deed afnemen en ook een vermindering van de resistentie der sporen
tegenover kookhitte tengevolge had.

1 ) Walter Schauser. Muskelveränderungen als Komplikation der Maul- und Klauen-
seuche in der Fleischbeschau. Z. f. Fl. und Milchhyg. Jg. 49, 1939, pg. 294.

Bij een pH-waarde van 4,5 of minder konden de bombage veroorzakende anaërobe
bacteriën zich niet meer vermeerderen. Ook zag men bij een dalen van de pH van
7,2 tot 6,6 en zelfs 5,5, dat de tijdsduur voor het dooden van de anaërobe sporen
kon worden verminderd van 60 minuten in 15 minuten.

Volgens Giszke vormt de, in den regel in worstconserven waargenomen pH-
waarde van 6,4—6,8, welke het gevolg is van het verwerken van niet volledig doorge-
zuurd vleesch. juist voor de sporen van veel anaërobe microörganismen het optimum
van resistentievermogen.

Een volkomen stilzetten van de ontwikkeling dezer bombageveroorzakers door
het laten dalen van de pH is echter niet te bereiken, daar door de daarvoor nood-
zakelijke sterke aanzuring tot op een pH van 4,5 een zeer nadeelige verandering
optreedt van het conservenmateriaal. Wel neemt de bombage belangrijk af. Grooten-
deels moet dit het gevolg zijn van de vermindering van het resistentievermogen van
de bacteriesporen. de Graaf.

Walkiewicz *) beschrijft de resultaten, die met de door hem in 1936 aanbevolen
reactie kunnen worden bereikt en die tabellarisch als volgt kunnen worden voor-
gesteld.

De grondslagen, waarop de reactie berust worden niet nader toegelicht. De
resultaten met gezouten vleesch en vleeschwaren waren niet bemoedigend.

De methode lijkt Ref. niet geschikt de bij ons gebruikelijke pH-bepaling te ver-
vangen. Zij zou hoogstens als aanvullende methode toegepast kunnen worden.

Bij levende, versche zoetwatervisschen, aldus Freeriks ¹), bedraagt de pH onmid-
dellijk na het dooden, gemiddeld 7. Na enkele uren kan reeds het zuur worden van
de vischmuskulatuur worden aangetoond. Na 24—36 uren is het maximum bereikt,
dat echter, wat betreft zijn intensiteit, aan schommelingen onderhevig is. De intensi-
teit van dezen zuurgraad is, evenals bij de slachtdieren, afhankelijk van de omstandig-
heden onmiddellijk vóór den dood van de visschen (als aquarium, heftige beweging,
enz.).

1 ) Freeriks. Untersuchungen über die Wasserstoffionenkonzentration des Fischfleisches
mittels des elektrometrischen Verfahrens und die Brauchbarkeit dieses Wertes für die Feststellung
der Genusztauglichkeit von Fischen. Dissertatie Gieszen, 1938.

Na 2 dagen ziet men een stijgen van de pH, welke stijging in de volgende dagen
verder aanhoudt. De grenzen van het bederfliggen, op grond van de grofzintuiglijke
waarnemingen, tusschen de pH-waarden van 6,98 en 7,05. Bij de karper ligt de
grenswaarde bij 6,86.

Bij versche zeevisschen kan van een gelijkmatig verloop van de pH-kurve niet
worden gesproken. Een pH, welke het begin van bederf zou aanduiden, is niet
aan te geven.

Vischbederf verloopt zoowel onder zure als onder alkalische reactie. Temperaturen
van —5° en —io° C. hebben op het zuur worden van het vischvleesch geen invloed ;
hoogstens wordt het bereiken van het zuurmaximum iets vertraagd.

Het aantoonen van vischvleesch in worstwaren door middel van ultra-
violet licht.

Een onderscheiding van spierweefsel van warm- en koudbloedige dieren in het
gefiltreerde, ultra-violette is, naar uit de proeven van Hintersatz \') bleek, zeer goed
mogelijk. Voor de kleuring van het materiaal bleek zeer goed te voldoen een mengsel,
bestaande uit gelijke deelen diaminebruin en diaminezwart, in een verdunning van
i op 10.000.

Het spierweefsel van zoogdieren fluoresceert sterk en vertoont een groenachtig-
blauwe kleur, terwijl het spierweefsel van de zalm, verwerkt in leverworst, een
zwakkere fluorescentie gaf, met een bruin-roode kleur. Spierweefsel van haring,
eveneens aanwezig in leverworst, gaf een nog geringere fluorescentie, met weer een
bruin-roode kleur.

Nadat door Lücke enkele bezwaren waren genoemd tegen het gebruik van de
onderdompelingsmethode met 0,3 % waterstofsuperoxyde voor het versch houden
van zeevisch, werden door Metzner, Hütschenreuter en Öser ¹) nadere chemi-
sche en bacteriologische onderzoekingen over dit vraagstuk verricht bij zalmen van
verschillende kwaliteit. Een deel dezer visschen werd onderworpen aan de onder-
dompelingsmethode met H₂0₂, een deel met gewoon leidingswater, terwijl een
derde deel als controle onbehandeld bleef. De H₂0₂ behandeling gaf geen verbetering
van de visch, wel heeft deze vloeistof een bacteriëndoodende werking. Het water
spoelt gewoon de bacteriën af. Noch echter door water, noch door H₂0₂ is het mo-
gelijk, dat reeds bedorven visch zoo is op te knappen, dat men via onze zintuigen,
daaraan niets zou bemerken.

Verschillende voedingsbodems, die gebruikt worden voor het opsporen van
in de noot genoemde micro-organismen, worden vergeleken.

Burba ²) geeft de voorkeur aan een bodem bestaande uit gentianviolet, gal en
bouillon.

1 ) Metzner, Hutschenreuter & Öser. Z^ur Frischerhaltung von Seefischen. Vorrats-
pflege und Lebensmittelforschung, Bd. 1, 1939, pg. 613, Heft 10.

2 ) M. Burba. Vergleichende Untersuchungen der Nährboden zum Nachweis der Coli-aerogenes
Bakterien in der Milch. Higyena Produktow Zwierzecyck, 1939, blz. 33.. (Poolsch, met
Duitsch résumé).

3 ) W. Giltner. The training of veterinarians for milk hygiene. Journ. Am. Vet. Med.
Ass. Dec. 1938.

over melkhygiëne, zuivelbereiding en over de technische inrichting van de melk-
inrichtingen en zuivelbedrijven.

Er blijkt uit dit artikel dat wij in Nederland veel verder zijn in dit opzicht dan
onze Amerikaansche collegae, al is het door de spaarzame personeelsbezetting en
outilleering mijner afdeeling niet mogelijk hier alles te geven dat noodig zou zijn.

O. Röder und E. Berge: Chirurgische\' Operationstechnik für Tierärzte
und Studierende; 4te Auflage 193g, Verlag von Paul Parey, Berlin. Preis geb.
R.M. 8.80.

Deze vierde druk van het welbekende werkje van Röder-Berge is verschenen
4 jaren nadat de derde werd uitgegeven. En ten opzichte van dezen voorganger zien
wij de stof wederom uitgebreid. Allereerst is dit het geval met het hoofdstuk over
anaesthesie ; hiermede is op beknopte wijze een overzicht van de meest gebruikelijke
methoden van narcose en plaatselijke verdooving gegeven. Overigens vinden wij in
deze uitgave de operaties behandeld, die in de laatste jaren practische beteekenis
hebben verkregen : de exstirpatie van de glandulae submaxillaris en sublingualis
bij den hond ; de nekfistel-operatie bij het paard (resectie nekband met mediaan-
snede) ; de myectie van de aarsroedespieren bij den stier ; de tenotomie bij spastische
parese bij het kalf; dc podotrochlitis-neurectomie en eenige andere.

De geheele stof is op overzichtelijke wijze bewerkt, mede ook door de vele duidelijke
afbeeldingen die in den tekst zijn opgenomen. Het aantal dezer afbeeldingen be-
draagt 136.

Het boekje bedoelt een leidraad te zijn voor den dierenarts in dc praktijk zoowel
als voor den student; in dezen opzet zijn de schrijvers, evenals clat met de vorige
uitgave hrt geval was, volgens mijn oordeel wel geslaagd. De technische verzorging
van het werk is zeer goed.

Verschenen zijn de handelingen van bovengenoemd Congres, gehouden te Nij-
megen op 11, 12 en 13 April 1939.

Aangezien de op dat Congres in de geheele afdeeling der geneeskundige weten-
schappen en in de onder-afdceling voor diergeneeskunde gehouden voordrachten
reeds zijn of worden opgenomen in dil Tijdschrift, kan hiernaar verwezen worden.

Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting te Rotterdam is verschenen een uitgave
over de Nosema-ziekte en haar beteekenis voor de bijenteelt in Nederland, door
Dr. A. J. Winkel, welke uitgave verkrijgbaar is aan de Algemeene Landsdrukkerij
te Den Haag voor den prijs van ƒ 0.75.

Onder de voorwaarden, bedoeld in de Ministerieele beschikking 46728 N, besluit
van 28 Augustus 1939, is ook bepaald, dat de gevestigde veeartsen een bankgarantie
moeten stellen op de Amsterdamsche Bank, bijkantoor Leidschestraat te Amsterdam,

ten bedrage van ƒ 25.—, teneinde een juiste naleving van de verschillende bepalingen
te verzekeren.

Toen nu het Dagelijksch Bestuur van de Maatschappij op 15 September j.1.
vernam, dat zoowel de Mij. tot Bevordering der Geneeskunst als die voor Pharmaeie
in de gelegenheid gesteld waren, voor haar leden een collectieve bankgarantie te
stellen, heeft het secretariaat zich op dien dag zoowel telefonisch als schriftelijk met
dat Bureau in verbinding gesteld. Daarop werd d.d. 23 September het bericht
ontvangen, dat er geen principieel bezwaar bestond om de leden van de Mij. in de
gelegenheid te stellen, gebruik te maken van een collectieve bankgarantie, te stellen
door de Mij. Tevoren zou echter noodig zijn het zenden van een ledenlijst, opdat zou
kunnen worden nagegaan welke gevestigde veeartsen onder deze collectieve bank-
garantie kunnen vallen en welke niet. Aan het verzoek tot het zenden van een leden-
lijst is direct voldaan.

Er kan dus nog geen definitieve mededeeling over een algemeene door de Mij.
te stellen garantie ter vervanging van de persoonlijke worden gedaan.

Blijkens de Memorie van Toelichting op de Begrooting van Onderwijs voor het
jaar 1940 ligt het in de bedoeling van den Minister van Onderwijs, Kunsten en
Wetenschappen, de benoeming te bevorderen van Prof. Dr. G. M. van der Pi.ank,
thans buitengewoon hoogleeraar, tot gewoon hoogleeraar in de Veeteeltwetenschap
en de Gezondheidsleer van het vee.

De bewoordingen waarmede dit voorstel wordt toegelicht zullen in veterinaire
kringen en ook daarbuiten volledig instemming vinden. Zij luiden:

„Met het oog op de plaats, die dit voor onze veeteelt zoo gewichtig vak van
wetenschap inneemt en de ook in het buitenland erkende bekwaamheid van den
docent, acht de minister thans herstel van het gewoon-hoogleeraarschap wen-
schelijk."

De Minister heeft niet alleen het diergeneeskundig onderwijs met deze voordracht
aan zich verplicht, maar tevens recht doen wedervaren aan gegronde wenschen,
die in de diergeneeskundige kringen hier te lande werden gekoesterd. Da! zulks
mogelijk werd, zal niet het minst voortvloeien uit de voortreflijke wijze waarop
Prof. v. d. Plank de belangen der veeteelt en der diergeneeskundigen bij zijn onderwijs
en onderzoek heeft gediend.

Ik twijfel niet of ik spreek uit naam van een groote schaar van vrienden, wanneer
ik collega van df.r Plank toewensch, dat het voornemen van den minister in ver-
vulling zal gaan en dat hij dan van de zoo eervol verworven titel nog vele jaren
ten volle zal mogen genieten.

Zooals in de voorrede van zijn boek over de Geschiedenis der Veeartsenijkunde
is geschreven, wenschte Prof. Wester geen officieel afscheid bij het bereiken van den
70-jarigen leeftijd.

De oud-assistenten meenden echter, dat het hun toch niet euvel geduid kon worden
als zij op den dag, dat Prof. Wester heenging, samen kwamen om van hem afscheid
te nemen. Helaas konden velen door de mobilisatie onmogelijk komen, maar toch
hadden bijna 20 der oud-assistenten, onder wie Prof. Krediet als oudste, aan den
oproep gevolg gegeven. Zij vereenigden zich met het volledige laboratorium- en
stalpersoneel den i6en September j.1. des morgens in de kliniekzaal, waar Dr. Beijers

aan Prof. Wester vroeg, nog éénmaal in den bekenden stoel plaats te willen nemen.
Daarop richtte collega Schuytemaker namens de oud-assistenten zich als eerste
spreker tot den Heer Wester.

Hij zeide, dat het den oud-assistenten eri medewerkers niet had voldaan, Prof.
Wester te zien heengaan, zonder dat zij getuigenis hadden afgelegd van de dank-
baarheid jegens hem voor alles wat hij voor de Nederlandsche veeartsen heeft gedaan.
Hij wilde hier speciaal belichten de klinische vorming, die zij van Prof. Wester
hebben ontvangen en daarvan wel zeer in het bijzonder hun vorming als runderklinicus.
Indertijd heeft deze gesproken bij de verheffing van het Veeartsenijkundig onderwijs
tot Hooger Onderwijs van ,,de stille werkers uit de praktijk". De prophylactische
veeartsenijkunde moge den practicus wel meer in de publieke belangstelling hebben
geplaatst, de populariteit van den practicus, noodig om in de praktijk te slagen,
is nog onveranderd als voorheen te zoeken in het zijn van een uitstekend klinicus.
Dat waardeert de veehouder in de eerste plaats, dat heeft den Nederlandschen veearts
groot gemaakt en is geheel passend bij den hoogen trap van ontwikkeling van onzen
landbouw en veeteelt en de waardeering voor het dier als individu.

,,Gij, Prof. Wester, hebt ons een uitstekende klinische opleiding gegeven en zoo
den Nederlandschen veearts de positie verschaft, die hij thans inneemt. U kunt
daarop met groote voldoening terugzien. Moge het de regeering behagen als erkenning
voor, wat ik bijna zou willen noemen pionierswerk, ons Nederlandsche veeartsen,
als Uw opvolger een goed geschoold klinicus aan te wijzen, het zal den toekomstigen
practicus zeer ten goede komen, de praktijk in het algemeen en den landbouw in
het bijzonder ten zegen strekken en een dergelijke ontwikkeling zal zeer zeker Uw
levensavond tot Uw tevredenheid laten vcrloopen. wanneer U ziet, dat het door U
aangevangen werk wordt voortgezet. Dat het zoo moge zijn."

Hierna nam Dr. Bf.ijers het woord, om te spreken namens het geheele personeel
der interne cliniek. Hij wilde geen afscheid nemen van Prof. Wester als dienaar
der Veeartscnijkundige wetenschap, omdat hij ervan overtuigd was, dat de aftredende
hoogleeraar, dank zij zijn ongeschokte gezondheid en grooten werklust, de studie nog
niet vaarwel zou zeggen. Maar wel nam hij afscheid in zijn hoedanigheid als chef.
Ongetwijfeld is Prof. Wester vaak geen gemakkelijk chef geweest, mede door zijn
driftig karakter, maar aan den anderen kant had hij zoovele goede eigenschappen,
dat men ook veel van hem kon verdragen. Veel t an zijn ondergeschikten te eischen
was zijn goed recht, waar hij nog veel meer van zichzelf eischte. Wars van kleinzielig
gedoe was hij een eerlijk chef; men wist wat men aan hem had.

Toen de jaren des ouderdoms kwamen werd het oordeel over menschen en toe-
standen zachter en zoo kon spreker naar waarheid getuigen dat het geheele personeel
met de grootste waardeering voor prof. Wester als chef van hem afscheid nam,
in de wetenschap dat zij in hem een goeden leider verloren.

Zich met een zuiver persoonlijk woord tot den Hoogleeraar richtende, verklaarde
Dr. Beijers dat het hem ook vreemd te moede was op dit oogenblik. dat een einde
maakte aan een 27-jarige, naar hij meende, getrouwe medewerking. Hij dankte
Prof. Wf.ster voor het vele, dat hij aan deze kliniek had geleerd, aan de vrijheid
die hem in verschillende opzichten was gelaten, maar vooral voor de overtuigende
bewijzen van waardeering en genegenheid, die hij, niet het minst dit laatste halfjaar,
in zoo ruime mate had mogen ontvangen.

Prof. Wester lyvas niet zelden pessimist, ook over hetgeen hij voor het onderwijs
had bereikt. Met die gedachte mocht hij echter niet heengaan ; na geschilderd te
hebben de groote verdienste, die hij ook op dit gebied heeft gehad, verklaarde spreker
gaarne, indien hij daartoe in de gelegenheid zou worden gesteld, de clinische opleiding
der studenten in denzelfden geest te zullen voortzetten, omdat niemand meer dan
hij het met Prof. Wester eens is, dat de practische opleiding van den a.s. dierenarts
niet op den achtergrond mag komen, wil hij straks in het leven slagen en met succes
den strijd voeren tegen zooveel, dat den practicus bedreigt. ,,En dan zal ik zonder
twijfel nog vele malen Uw naam noemen en zullen onwillekeurig onze blikken zich
even naar boven richten, naar Uw beeltenis, die we hebben opgehangen boven den

stoel, waarop Gij zoo lange jaren hebt gezeten bij het geven van Uw klinisch onder-
richt. Ik hoop later er voor te kunnen zorgdragen, dat dit portret, van onverganke-
lijker materiaal dan papier vervaardigd, in deze kliniek de gedachtenis aan Uw
persoon zal levendig houden."

Daarna dankte Prof. Wester alle aanwezigen voor hun tegenwoordigheid, ook de
sprekers voor hetgeen zij hadden gezegd en riain hij met een handdruk van het ge-
zamenlijke personeel afscheid.

De oud-assistenten en medewerkers en amanuensis gaven gaarne gehoor aan de
uitnoodiging van Mevr. Wester om ten haren huize te willen komen ; hier viel
hun een hartelijke ontvangst ten deel. Onder het genot van een kop koffie en veel
ander lekkers werd nog menige herinnering uit den assistenten-tijd naar voren gehaald,
waarna men te één uur uit elkaar ging.

De Directeur van bovengenoemd bureau brengt ter algemeene kennis, dat het
telefoonnummer van zijn Bureau is: Amsterdam 83518.

De hoofdinspecteur van de volksgezondheid, in het bijzonder belast met het
toezicht op de naleving van de vleeschkeuringswet, Prof. Dr. H. C. L. E. Berger,
heeft ingesteld een commissie, met de opdracht hem op korten termijn van voorlich-
ting te dienen omtrent de aan de Nederlandsche destructoren gevolgde werkwijzen,
teneinde de verzorging der hygiënische belangen aan deze inrichtingen verbonden
en hun economisch rendement zoo mogelijk nog meer dan thans te vergrooten.

Tot lid en voorzitter dezer commissie is aangewezen de inspecteur van de volks-
gezondheid C. Te.nhaeff te Leeuwarden, tot leden Dr. L. F. D. E. Lourens te Rot-
terdam, Dr. A. Clarenburg te Utrecht, Dr. S. G. Zwart te \'s-Gravenhage, J. A.
J. M. Kirch te \'s Hertogenbosch, J. Vigeveno, voorzitter van den raad van beheer
der N.V. Thermochemische fabrieken te Amsterdam.

Laatstgenoemde is in de eerste vergadering der commissie tot secretaris benoemd.
Het secretariaat is gevestigd te Amsterdam C, Amstel 220. (Maasb.).

De coöperatieve centrale slachtplaats te Soest is, wegens de tijdsomstandigheden,
in een minder gunstige financieele positie gekomen, zoodat het bestuur van deze
vereeniging tot het gemeentebestuur van Soest het verzoek heeft gericht het aflossings-
bedrag en de rente der gemeentelijke hypothecaire leening te verlagen.

B. en W. hadden gadviseerd dit request af te wijzen, tegen welk voorstel, volgens
een bericht in de V. en VI.handel, twee raadsleden-slagers opkwamen. Het eene
lid wees op het sterk verminderde aantal slachtingen en zeide dat, indien het slacht-
huis niet meer zou rendeeren, de overname ervan door de gemeente een veel grootere
aderlating zou zijn dan de thans gevraagde tegemoetkoming. Het andere raadslid
stelde voor deze zaak aan te houden tot de begrooting 1940.

Nadat een der wethouders had opgemerkt, dat de hypotheek van ƒ 29.250.— al
veel te hoog en meer dan ²/_a van de waarde van het slachthuis was, werd het voorstel
tot aanhouding zonder hoofdelijke stemming aangenomen.

Zooals men weet hebben de slagers te Middelburg nog steeds niet de beschikking
over een gemeentelijk slachthuis, niettegenstaande er reeds jaren plannen hebben
en nog bestaan, aldaar een abattoir te stichten. Omstreeks 1900 werden reeds pogin-
gen in het werk gesteld om Middelburg aan zoo\'n inrichting te helpen. Deze,

evenals latere pogingen leden echter schipbreuk. In 1929 echter leek het er op, alsof
het slachthuis inderdaad tot stand zou komen. Middelburg en Vlissingen koesterden
toen n.1. het voornemen er gezamenlijk een te bouwen en te exploiteeren.

Toen de slagers in Vlissingen echter vernamen, dat het gemeenschappelijk slacht-
huis vlak bij Middelburg zou worden gebouwd, ontketenden zij een tegenactie, met
dit resultaat, dat de gemeenteraad van Vlissingen het beginselbesluit inzake samen-
werking met Middelburg introk.

Het gemeentebestuur van Middelburg heeft toen de plannen in portefeuille gelegd,
waar zij tot 1938 zijn gebleven. Daarna zijn ze weer te voorschijn gebracht. Daar
Middelburg zelf niet groot genoeg werd geacht om een slachthuis geheel alleen te
exploiteeren, zocht het gemeentebestuur verbinding met 6 randgemeenten, die met
Middelburg één keuringskring vormen. Na aanvankelijke moeilijkheden werden
de betrokken gemeentebesturen bereid gevonden een gemeenschappelijke
regeling in dezen te treffen, waarbij de randgemeenten een te stichten slachthuis
te Middelburg aanwijzen als openbaar en particulier abattoir voor haar ingezetenen.

In 4 gemeenten, n.1. in Nieuw- en St. Joosland, St. Laurens, Grijpskerke en
Meliskerke hebben de gemeenteraden de gemeenschappelijke regeling goedgekeurd ;
in Veere en in Arnemuiden zal dit vermoedelijk binnenkort geschieden. Daar Middel-
burg met het Werkfonds tot een accoord is gekomen over een leening wordt verwacht,
dat het slachthuis binnenkort zal worden gebouwd. (N. R. Ct.).

Nadat reeds door de gezamenlijke slagers- en grossiersvereenigingen in een request
aan Gedep. Staten van Zuid-Holland was verzocht het raadsbesluit betreffende den
bouw van een slachthuis te Schiedam niet te willen goedkeuren, hebben ook de
3 gewestelijke landbouworganisaties bezwaren tegen dit plan naar voren gebracht.

Verzocht wordt de plannen voor den bouw niet goed te keuren, of althans te
adviseeren dit plan zoodanig te wijzigen, dat hieruit geen verhooging van keur- en
slachtloonen zal voortvloeien.

Falke, Die Lymphgefäsze des Verdauungsapparates des Meerschweinchens. 3ter
Beitrag zum Lymphgefäszsystem von Gavia porccllus L. (cobaya). Inaug.-Diss.
Leipzig, 1939.

Steger, Die Artmerkmale der Milz der Haussäugetiere (Pferd, Schaf, Ziege,
Schwein, Hund, Katze, Kaninchen und Meerschweinchen). Inaug.-Diss. Leipzig
1939-

Wauer, Zur Anatomie des Atmungsapparates von Lepus timidus Schreb. (Erster
Beitrag zu den Artdifferenzen an den Eingeweidesystemen von Hase und Kaninchen).
Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Köhler, Untersuchungen über die milchtreibende Wirkung von Galega officina-
lis. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Bicker, Untersuchungen über den Eiweiszquotienten und über den Gehalt an
Rest- und Gesamtstickstoff sowie über die Alkalireserve von Schweinen. Inaug.-
Diss. Hannover, 1939.

Hellhammer, Der Einflusz von Epiphysan, der Kastration und von männlichen
Sexualhormonen bei weiblichen Tieren und von weiblichen Sexualhormonen bei
männlichen Tieren auf die Körperentwicklung und den Knorpel bei jungen Hunden.
Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Heuer, Ueber den Gehalt des Pferdeharnes an Kreatin und Kreatinin, Inaug.-
Diss. Hannover, 1939.

Krückeberg, Stufenphotometrische Untersuchungen über Kreatin und Kreatinin
im Blut des Pferdes. Inaug.-Diss. Hannover. 1939.

Zimmermann, Der Einflusz des Sperrkörpers sowie der Konzentration des Betäu-
bungsmittels auf Intensität und Dauer der örtlichen Betäubung. Inaug.-Diss. Han-
nover, 1939.

Dechambre, Les hormones génitales du lobe antérieur de l\'hypophyse et l\'hor-
monothérapie antéhypophysaire chez les femelles domestiques. Thèse de Paris, 1939-

Beck, Unter die Wirkung von Dichloraethylsulfid auf niedere Tiere. Inaug.-Diss.
München, 1939.

Berger, Der Einflusz von Aether und Chloralhydrat auf die atmungsbedingte
Herzunregelmäszigkeit (respiratorische Sinusarrythmie) des Hundes. Inaug.-Diss.
München, 1939.

Denzler, Untersuchungen über die Wirkung von Prolan auf den Eierstock von
Schafen. Inaug.-Diss. München, 1939.

Schmid, Ueber Erfahrungen und Ergebnisse mit Veatox in der Bekämpfung der
Maul- und Klauenseuche. Inaug.-Diss. München, 1939.

Schunck, Oberflächenspannungsmessungen am Blut von Schafen und Ziegen.
Inaug.-Diss. München, 1939.

Warnecke, Ueber den Grundumsatz weiblicher kastrierter Albino-Ratten.
Inaug.-Diss. München, 1939.

Sonnenschein, Ueber die Menge der ätherlöslichen Säuren im Magen- und
Darminhalt des Schafes. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Hölscher, Die Förderung der deutschen Traberzucht durch das Gestüt Elten
und seinen Begründer. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Späh, Die Geschichte und Entwicklung des Wildponygestütes des Herzogs von
Croy zu Dülmen von der Gründung bis zur Neuzeit. Inaug.-Diss. Hannover, 1939-

Simon, Versuche über die Wirkung des Follikelhormons auf die Brut der Hühner.
Inaug.-Diss. München. 1939.

Grosze, Veränderungen am Kiefergelenk des Pferdes in Verbindung mit Zahn-
und Gebiszanomalicn. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Fichtner, Untersuchungen über die Pathogenese tuberkulöser Veränderungen
in der Darmschleimhaut des Rindes. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Freye, Beiträge zur Pathologie des Uterus der Katze (Endometritis chronica
und Pyometra). Inaug.-Diss. Leipzig. 1939.

Fox, Chronic arthritis in wild mammals. University of Pennsylvania Press,3622
Locust St., Philadelphia. $ 2.—

Kraemer, Beitrag zum Vorkommen der primären Vulvatuberkulose. Inaug.-
Diss. München, 1939.

Stehle, Histopathologische Untersuchung der Sehbahn bei Erblindungen ohne
äuszerlich erkennbare Ursache (Amaurose). Inaug.-Diss. München, 1939.

Götze, Ueber das Koagulationsband im Blutserum von Pferd und Rind und
seine diagnostische Verwertbarkeit. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Pante, Die Senkungsgeschwindigkeit der roten Blutkörperchen im Vergleich zum
Differenzialblutbild bei chirurgisch kranken Pferden. Inaug.-Diss. Leipzig,1939.

Brause, Beitrag zum Vorkommen des Blutchlors und zu seiner Bestimmungs.
Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Lange, Das zahlenmäszige Vorkommen von Vorder- und Hinterendlagen bei
unseren Haustieren. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Förster, Untersuchungen über die Punktionsmöglichkeit des Lebmagens der
Schafe. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Dick, Die Takata-Reaktion. Ein Beitrag zur Diagnostik der Lebererkrankungen.
Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Hesse, Ueber den Hormongehalt der Hohlraumflüssigkeit in Ovarien nympho-
maner Stuten. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Buschermöhle, Ist die Millonsche Probe im Harn als Leberfunktionsprüfung zur
Diagnose von Lebererkrankungen beim Rinde anwendbar? Inaug.-Diss. Hanno-
ver, 1939.

Vom Bovert, Ein Beitrag zur Frage der Alterserscheinungen am Pferdeauge.
Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Heed, Ein Beitrag zur Therapie der Sommerwunden unter besonderer Berück-
sichtigung der Möglichkeit parasitärer Ursachen. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

(erzembeck, Untersuchungen über den Cholesteringehalt des Rinderblutes unter
besonderer Berücksichtigung des Bangschen Abortuserregers. Inaug.-Diss. Hannover,
\'939-

Kamieth, Die Verwendung der Hochdruck-Lokal anästhesie für den Veterinär-
offizier. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Lange, Die Behandlung der bei der Maul- und Klauenseuche auftretenden
Herzerkrankungen und Inanitionszustände mit Traubenzucker. Inaug.-Diss. Han-
nover, 1939.

Stübinger, Der Einflusz der Fütterung auf die Senkungsgeschwindigkeit der roten
Blutkörperchen bei Pferden. Inaug.-Diss., Hannover, 1939.

Westermann, Ueber die Retentio secundinarum beim Rind und ihre Behandlung
mit Theragotin. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Röder und Berge, Chirurgische Operationstechnik für Tierärzte und Studierende.
4. AuH. 1939- Verlag von Paul Parey, Berlin. R.M. 8.80

Berthelon, La chirurgie du bétail et des animaux de basse-cour. Editeurs : Vigot
frères, Paris.

Mutel, Essais de traitement des staphylococcies cutanées du chien par l\'anatoxine
staphylococcique. Thèse d\'Alfort, 1939.

Bauer, Weitere Beiträge zur respiratorischen Sinusarrhythmie des Hundes.
Inaug.-Diss. München. 1939.

Beinert, Die in württembergischen Schafbeständen herrschende gangränöse
Euterentzündung. Inaug.-Diss. München, 1939.

Korhf.rr, Untersuchungen über Harnsedimentfärbung mit Neutralrot zur Her-
stellung von Dauerpräparaten. Inaug.-Diss. München, 1939.

Roos, Klinische Ergebnisse bei vollständigen und unvollständigen Lähmungen
der Nachhand des Hundes mit besonderer Berücksichtigung der sog. Dackellähme.
Inaug.-Diss. München, 1939.

Tuchlinski, Klinische Untersuchungen über Beschaffenheit, Farbe und Ver-
änderung der Iris des Pferdes. Inaug.-Diss. München, 1939.

Weymar, Quantitative Phenol- und Indolbestimmungen im Darminhalt gesunder
und transportkranker Schweine. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Essing, Ueber den Magnesiumgehalt im Kot gesunder Haustiere und seine
Veränderung bei lecksuchtkranken Ochsen. Ianug.-Diss. Berlin, 1939.

Bollenrath, Beitrag zur klinischen Diagnose des Haubentraumas beim Rinde,
unter besonderer Berücksichtigung der Kehlkopf-Auskultation. Inaug.-Diss. Berlin,
\'939-

Führer, Untersuchungen über die Tenazität des Virus der ansteckenden Blut-
armut im Pferdeharn. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Goszmann, Verbreitung der Verkalbeseuchen (Trichomoniasis und Bruzellose)
in Kurhessen. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Hirth, Ueber den Wert der amtlichen Blutuntersuchung auf ansteckende Blut-
armut und die Möglichkeiten einer Vereinfachung dieser Untersuchung. Inaug.-
Diss. Hannover, 1939.

Schade, Ueber Trichinen und andere Parasiten des Rotfuchses in Kurhessen und
angrenzenden Kreisen. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Schramm, Versuche an Kaninchen über die Beeinflüssung des Virus der anstecken-
den Blutarmut des Pferdes durch das Wismutpräparat „Milanol". Inaug.-Diss.
Hannover, 1939.

da Rocha-Lima, Reis und Silberschmidt, Methoden der Virusforschung. Verlag
Urban und Schwarzenberg, Berlin und Wien, 1939. R.M. 22.—

Alkewitz, Uebertragungsversuche der Bornaschen Krankheit der Pferde auf
Hühner. Inaug.-Diss. München, 1939.

Eckert, Versuche über die Zuverlässigkeit der intrakutanen Tuberkulinisierungs-
methode beim Rind. Inaug.-Diss. München. 1939.

Zierer, Untersuchungen zur Frage der Uebertragbarkeit der Bornaschen Krank-
heit durch Stechfliegen und Pferdebremsen. Inaug.-Diss. München, 1939.

Hermes, Massen- und Reihenuntersuchungen über das Vorkommen von Bakterien
der Enteritisgruppe in Harnblasen und Harn von Schlachtkälbern. Inaug.-Diss.
Hannover, 1939.

Hobigk, Zur Frage des Eigengeruches der Speicheldrüsen des Schweines und zur
Geruchsabweichung bei Binnenebern und Zwittern, geprüft an Auslandsschwcinen;
gleichzeitig ein Beitrag zur Beseitigung des Geschlechtsgeruches bei Schwcinen.
Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Meyer, Untersuchungen über das Vorkommen der ansteckenden Blutarmut bei
Schlachtpferden aus dem Saarland. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Van Treeck, Ueber die einwandfreie Feststellung des Geschlechtsgeruches bei
Ebern unter besonderer Berücksichtigung der Beeinflussung des Geschlechtsgeruches
durch längeres Hängenlassen, Pökeln und andere Verfahren. Inaug.-Diss. Hannover,
\'939-

Gergen, Histologische Untersuchungen der in München hergestellten Leber-
wurstarten. Inaug.-Diss. München, 1939.

Lenartz, Ueber die Gewinnung einwandfreier Därme, insbesondere Saitlingen,
für die Dosenwürstchenfabrikation. Inaug.-Diss. München. 1939.

Schmidt, Ermöglicht die Wasseranwendung bei der Schlachtung von Rindern
eine bessere Reinigung des Fleisches als das Wischtuch? Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Kersten, Bakteriologische Untersuchungen an Seefischen über die Bedeutung
der Unterbrechung der Kühlkette durch die Auktion. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Lange, Die hygienischen Einrichtungen der F\'ischverkaufsläden in deutschen
Groszstädten. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Goedtke, Die fleischbeschauliche Beurteilung leukosekranker Schlachtrinder.
Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Hartnack, Common household pests of North-America. Hartnack Publishing
Co., Chicago, 1939. S 3.75

Op 5 September 1939 overleed te Amersfoort, waar hij zich na zijn
repatrieering gevestigd had, geheel onverwacht onze collega Dr. J. F.
C. Raabe.

Raabe werd op 20 Juli 1887 te Gouda geboren, waar hij lager
onderwijs genoot. Na in Utrecht de H.B.S. te hebben afgeloopen,
studeerde hij aan de toenmalige Rijks Veeartsenijschool. Het diploma
van veearts behaalde hij in Juli 1912.

Spoedig hierna werd hij als Gouvernements-veearts naar Ned.-Indië
uitgezonden en het was in het najaar van 191 2 op de veetentoonstelling
te Blitar, dat wij na onzen Utrechtsehen tijd elkaar terug zagen. Raabe
was toen toegevoegd aan het hoofd van den veeartsenijkundigen
ambtskring Kediri. Hij bleek weinig veranderd en nog dezelfde vroo-
lijke en geestige makker als in Utrecht te zijn, waar hij door zijn eigen-
schappen van hoofd en hart in den senaat van Absyrtus, de redactie
van den veterinairen studenten-almanak en de redactie van Communico
zijn rol had gespeeld.

Na Kediri volgden de standplaatsen Lahat en Malang, van welke
laatste plaats hij in 1921 met buitenlandsch verlof vertrok. Hij kwam
hier te lande aan juist toen de feesten ter herdenking van het too-jarig
bestaan van het veeartsenijkundig onderwijs in Nederland in vollen
gang waren. Op de hem eigen enthousiaste wijze kon Raabe later
van die feesten vertellen, waarvan hij zoo intens genoten had.

Tijdens zijn buitenlandsch verlof is Raabe aan de toenmalige
Veeartsenijkundige Hoogeschool gepromoveerd op een proefschrift
getiteld „Over de waarde van sulfoliquid als antiparasiticum en
antipruriginosum bij kleine huisdieren (hond en kat)".

In Indië teruggekeerd werd den thans ontslapene Medan als stand-
plaats aangewezen. Hier werd hij in April 1925 aangezocht om als
LXVI 65

ambtenaar voor de veeteelt op het hoofdkantoor van den burgerlijken
veeartsenijkundigen dienst te Buitenzorg te worden geplaatst. Raabe
accepteerde de aanbieding, welke ongetwijfeld een onderscheiding
inhield. De nieuwe functie heeft hem echter weinig voldoening ge-
schonken. Ofschoon Raabe een goed stylist was en ook andere admini-
stratieve eigenschappen bezat, kon hij moeilijk aan het bureauleven
wennen, reden waarom hij in het najaar van 1925 om terugplaatsing
naar den buitendienst verzocht.

Plaatsing te Makassar volgde, waar ik Raabe opnieuw ontmoette,
thans temidden van een gelukkig gezin.

In Maart 1928 werd de thans overledene bevorderd tot inspecteur
met standplaats Fort de Koek. Van hier uit ging hij in 1930 voor de
tweede maal met verlof naar Nederland.

In hetzelfde jaar in Indië teruggekeerd, werd hij als inspecteur ter
beschikking gesteld van de provincie Oost-Java. De functie van pro-
vinciaal diensthoofd heeft veel van Raabe\'s krachten gevergd. Moei-
lijkheden, welke voornamelijk het gevolg waren van zijn goede inborst,
zich o.a. uitende in te snel schenken van vertrouwen, dat somtijds
misplaatst bleek te zijn, zijn hem in Oost-Java niet bespaard gebleven.
Door die moeilijkheden was zijn gezondheid tenslotte zoodanig ge-
schokt, dat hij het in 1934 verstandig oordeelde pensioen aan te vragen.
Medio van dat jaar werd hem op verzoek eervol ontslag uit \'s Lands
dienst verleend.

Kort na de vestiging in Amersfoort overleed Mevrouw Raabe. Zij
die het gelukkige gezin gekend hebben en die weten hoezeer de moeder
daarvan het middelpunt was, zullen kunnen beseften hoe zwaar die
slag Raabe en zijn kinderen moet hebben getroffen. Gelukkig voor
hen vond Raabe in 1936 een tweede levensgezellin, die er in mocht
slagen het gelukkige gezinsleven te bestendigen.

Na zijn pensionneering is Raabe allerminst gaan rusten. Hij, die
in Indië altijd hard had gewerkt, was er de man niet naar om zijn tijd
in ledigheid door te brengen. Zoo assisteerde hij in 1935 aan het insti-
tuut van Professor Klarenbeek bij het onderzoek van mosterdgas,
was hij van November 1935 tot Augustus 1936 waarnemend directeur
van het slachthuis te Baarn en vervulde hij herhaaldelijk als vervanger
functies aan het abattoir te Amersfoort.

Met Raabe is een goed collega en nobel mensch heengegaan, een
dierenarts, die den burgerlijken veeartsenijkundigen dienst in Ned.-
Indië met eere heeft gediend. Moge het Mevrouw Raabe en den vier
nog niet volwassen kinderen tot troost strekken, dat vele vrienden,
zoowel hier te lande als in Indië, den overledene met weemoed nastaren
en hem met de beste gevoelens zullen blijven gedenken.

Tijdens het herstel van een in April 1939 ondergane zware operatie
overleed den ien October 1.1. te Leeuwarden, geheel onverwacht,
in den ouderdom van 55 jaar, Collega Dr. Anne Hanses Veenbaas.

Veenbaas werd den 6en Mei 1884 te Beneden-Knijpe geboren,
bezocht de R.H.B.S.-en te Heerenveen en Leeuwarden en behaalde
na een vlotte studie, waarbij hem bij elk examen het cum laude werd
toegekend, in het jaar 1907 het diploma van veearts. Hij vestigde zich
als praktiseerend veearts te Lemmer, vanwaar hij in het jaar 1911 naar
Wolvega vertrok ; in laatstgenoemde plaats bleef hij als praktiseerend
veearts gevestigd tot het jaar 1918, in welk jaar hij naar Leeuwarden
vertrok.

De klachten, die in de Afdeeling Friesland van de Maatschappij,
met betrekking tot het onvoldoende succes bij abortus- en steriliteits-
behandeling voorkwamen, waren aanleiding tot besprekingen met het
Friesch Rundvee Stamboek, welke besprekingen tot resultaat hadden,
dat Veenbaas den ien Januari 1918 werd benoemd tot Hygiëne-
consulent, in dienst van het genoemde Stamboek en met de opdracht

om in overleg met de praktiseerende veeartsen en veehouders de nood-
zakelijke maatregelen aan te geven.

In het jaar 1919 werd, op initiatief van Veenbaas, de bestrijding
van de tuberculose onder het rundvee ter hand genomen en daarmede
zijn functie omgezet in Directeur van den Gezondheidsdienst voor
Vee in Friesland (een Dienst gesticht door het Friesch Rundvee Stam-
boek en den Bond van Coöperatieve Zuivelfabrieken in Friesland).
Laatstgenoemde functie heeft Veenbaas tot zijn dood bekleed.

Reeds in zijn studietijd nam hij een vooraanstaande plaats in onder
zijn medestudenten en zoowel in ons Corps, als in tal van sub-vereeni-
gingen bekleedde hij bestuursfuncties. Hij was een goed en algemeen
gezien student, niet alleen door zijn uitnemende geestesgaven, zijn
groote kennis en zijn helder inzicht, maar bovenal door zijn prettig
karakter en zijn goede kameraadschap. Zijn studiegenooten zullen zich
nog zoo goed herinneren, welk een vroolijk en prettig makker hij was.

Van hem, die als student reeds zoo\'n staat van dienst had, werd voor-
later veel verwacht.

En na de beëindiging van zijn studie heeft hij onze verwachtingen
ook ten volle beantwoord. Veenbaas is inderdaad ook na zijn studie
een van onze vooraanstaande en beste figuren geweest.

Zoowel in Lemmer, als in Wolvega, waar hij zich groote praktijken
wist te vormen, bleek hij een goed prakticus te zijn en werd hij gezien
en geëerd bij alle veehouders.

De politiek, waaraan hij reeds tijdens zijn studietijd aandacht schonk,
bleef ook nadien zijn volle belangstelling houden. In Wolvega was hij
Raadslid van de Gemeente Weststellingwerf, in Leeuwarden werd hij
in het jaar 1927 Lid van de Provinciale Staten voor den Vrijz.-Dem.
Bond. Ook deze functie, alsmede het Voorzitterschap van de Afdeeling
Leeuwarden van dien Bond, heeft hij tot zijn dood bekleed.

Ook op Landbouwgebied had Veenbaas tal van functies. Hij was
Leeraar aan de Rijkslandbouwwinterschool te Leeuwarden, sinds het
jaar 1930, hij had zitting in diverse Commissies van de Friesche Maat-
schappij van Landbouw, als : Voorzitter van het Bouwbureau, van het
Veevoederbureau, van de Kui kommissie en Lid van de Commissie
voor kunstmatig grasdrogen.

Een indrukwekkend aantal functies, waaruit niet alleen blijkt welk
een grooten werklust en welke capaciteiten hij had, maar waaruit
bovenal moge blijken welke uitnemende diensten hij onzen stand buiten
onzen eigen kring heeft bewezen. Veenbaas was een harde werker,
die naast het vele werk, verbonden aan de vervulling van de hem bij
al die functies opgelegde verplichtingen, bovendien nog tijd wist te
vinden om de belangen van onze Maatschappij, van onze Afdeeling,
van zijn Collega\'s en van onze wetenschap te dienen en daaraan gaf
hij zich ook ten volle.

In onze Maatschappij, in onze Afdeeling en onder zijn Collega\'s
heeft Veenbaas steeds een eerste plaats ingenomen. In vele en wel de
meest belangrijke commissies en functies werd hij verzocht zitting te
nemen. Wij wisten, dat hij ons het beste zou geven. En dat deed hij
ook ; nog altijd ondervinden wij de voordeelen van belangrijke besluiten
en verbeteringen, die aan hem zijn te danken.

Wij willen van het vele slechts noemen de Commissie tot Reorga-
nisatie van onze Maatschappij, de Sera- en Entstoffen-Commissie,
de Veterinaire Gezondheidscommissie (in laatstgenoemde Commissie
had hij zitting namens de F.N.Z.).

Wat de Afdeeling Friesland betreft noemen wij uit al het vele slechts
het in het jaar 1926 uitgegeven Gedenkboek, hetwelk aan zijn initiatief
is te danken en aan de samenstelling waarvan hij zoo veel heeft bijge-
dragen.

Ook op wetenschappelijk gebied heelt Veenbaas heel veel gepresteerd;
tal van belangrijke publicaties zijn van zijn hand verschenen in ons
Tijdschrift en zijn groote studielust blijkt W\'el uit zijn proefschrift,
getiteld „Diagnostiek en bestrijding van de Abortus-Bang in Friesland",
waarmede hij op 51-jarigen leeftijd tot Dr. in de Veeartsenijkunde
te Utrecht promoveerde.

Wat hinderde het hem, die zoo vol werklust en energie was, na
de operatie neg gedwongen te zijn tot rust. Zijn ziekte en herstel
duurden hem veel te lang.

Zijn groote levenswerk is de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland
geweest, onder zijn leiding heeft die dienst een zeer groote vlucht
genomen en een buitenlandsche reputatie verkregen. Welk een tijd,
moeite en zorgen heeft hij aai, dien Dienst besteed. Zijn groote organi-
satorische talenten kwamen toen eerst goed naar voren en zulks vooral
bij het tot stand komen in het jaar 1937 van liet door hem ingerichte
zoo mooie, doelmatige Laboratorium.

Veenbaas was zoo bij uitstek geschikt voor zijn functie. Zijn vlotheid,
zijn prettige wijze van omgang met een ieder, zijn nimmer boos worden,
maakten, dat hij bij een ieder bereikte wat hij wilde. Wanneer hij zei
en dit gezegde bezigde hij altijd als dit noodig was — „het kan wel
anders", dan bleek dat later ook altijd juist gezien te zijn — het kon
inderdaad wel beter.

Zoo aangenaam en joviaal als hij met zijn Collega\'s omging zoo was
hij ook in den omgang met zijn personeel. Groot was dan ook de waar-
deering van het personeel voor hun Chef, die hun vriend was.

Wij, zijn Collega\'s, hadden eerbied voor al dit vele, door hem ver-
richte werk, maar bovenal omdat hij zijn gaven zóó wist te gebruiken.

Veenbaas was voor zijn Collega\'s echter nog veel meer, voor ons
was hij een prettig, bereidwillig, behulpzaam Collega, een goed vriend
en een vroolijk kameraad. Steeds was hij bereid ons dienstig te zijn
met zijn groote kennis, zijn ruime ervaring en zijn hulp. Nimmer was
hem dat te veel en nooit hebben wij in onze Maatschappij of in de

Heel veel heeft hij ons gegeven en dat deed hij op de hem eigen
wijze : Goed en altijd met zijn zoo kostelijken humor. Wij luisterden
graag naar hem en werden ook altijd gedwongen naar hem te luisteren ;
hij was een handig debater en hij had een strijdlustige natuur. Hij
hield van den strijd en daardoor heeft het in de Afdeeling Friesland,
waar de agrarische en de veterinaire zijden van het vraagstuk van de
tuberculosebestrijding wel eens niet voldoende dicht bij elkaar konden
komen en waar Veenbaas door zijn moeilijke positie tusschendoor
moest zeilen, wel eens gespannen.

Steeds w;aren het echter zijn persoonlijke eigenschappen, zijn goed
Collega zijn en de eerbied, die wij hem en zijn Dienst toedroegen, die
de spanning verminderden en ten slotte de gewenschte toenadering
en volldige samenwerking hebben gebracht.

Voor al dat vele, hetwelk Veenbaas ons heeft gegeven, zijn wij hem
grooten dank verschuldigd. Hoe gaarne hadden wij hem, dien zoo
benijdenswaardigen idealist, nog geruimen tijd bij ons gehad, voor
hemzelf om van het nieuwe Laboratorium, waarop hij zoo trotsch
was en waarin hij slechts zoo kort heeft kunnen werken, nog lang te
kunnen genieten — voor ons om met hem de verdere ontplooiing van
zijn werk, de verwezenlijking van zijn idealen te kunnen zien.

Groot was daarom onze ontroering bij het vernemen van zijn zoo
plotseling heengaan, waardoor dit werkzame, voor ons en onzen stand
zoo goed bestede leven zoo onverwacht is beëindigd.

Wij gevoelen een groote leegte in onze Maatschappij, in de Afdeeling
Friesland in het bijzonder en wij kunnen ons die Maatschappij en die
Afdeeling zonder Veenbaas nog niet voorstellen. Voor dit thans voor
ons nog niet te overziene verlies hebben wij onzen troost te zoeken in
de dankbare herinnering en het weten, dat wij zoo geruimen tijd zijn
uitnemende diensten, zijn hulp en zijn vriendschap hebben mogen
genieten.

Die dankbare herinnering en dat weten houden wij allen in hooge
eere. Veenbaas wordt niet vergeten.

Persoonlijk betreuren wij beiden, die zoo nauw met hem hebben
samengewerkt, het verlies van een allerbesten vriend, die zoo heel
veel voor ons is geweest en dien wij zoo noode zullen missen.

Den 5en October 1.1. had de teraardebestelling op het zoo vredige
kerkhof te Nijehorne onder buitengewoon groote belangstelling plaats.

Daar waren bijeengekomen het Bestuur en het Personeel van de
Stichting Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland, Besturen of Afge-
vaardigden van talrijke corporaties op het gebied van landbouw en
veeteelt, zuivel, politiek en diergeneeskunde, vele Collega\'s, studie-
genooten, vrienden en bekenden.

Na een door Ds. H. N. IJsbrandij te Grouw geleiden rouwdienst,
waarin deze Veenbaas op zoo juiste en gevoelvolle wijze schetste en
herdacht, bracht de indrukwekkende stoet, waaruit overduidelijk

bleek hoe gezien Veenbaas ook buiten onzen eigen kring was, hem
naar zijn laatste rustplaats.

Op verzoek van de familie werd aan de groeve slechts het woord gevoerd
door Dr. E. van Welderen Baron Rengers te I Jsbrechtum, als Voor-
zitter van het Bestuur van den Gezondheidsdienst en door den eerst-
ondergeteekende, namens de Maatschappij voor Diergeneeskunde en
de Afdeeling Friesland en als vriend.

Namens de familie dankte de schoonzoon de Heer G. J. Bouma te
Wageningen, die tevens getuigde wat Veenbaas voor zijn gezin en
familie was geweest.

Onze gedachten gaan in de allereerste plaats uit naar Mevrouw
Veenbaas, die na een ruim dertigjarig, zoo harmonisch huwelijk,
thans zoo zwaar wordt getroffen, alsmede naar zijn kinderen, die hun
zoo liefdevollen vader en vriend nu missen. Moge het voor hen allen
een troost vormen, dat zoo velen zoo oprecht met hen medegevoelen
en meetreuren om het verlies van dezen Collega en Vriend, die ook zoo
veel voor zijn Collega\'s en anderen is geweest.

Inleiding. Bij Koninklijk Besluit van 27 November 1936 werd de var-
kenspest opgenomen in de groep van besmettelijke veeziekten, vermeld
onder Art. 7 der Wet van den 2Östen Maart 1920 (S. 153). Volgens
Art. 17 dezer Wet moet, indien vee verschijnselen van een besmettelijke
ziekte vertoont, hiervan terstond door den eigenaar, houder of hoeder
kennis worden gegeven aan den Burgemeester der Gemeente, waar het
vee zich bevindt. Hiermede wordt beoogd zooveel mogelijk paal en
perk te stellen aan de verspreiding van smetstof. Wat de varkenspest
betreft is het een groot bezwaar echter, dat het dikwijls zeer moeilijk
is in korten tijd een goede diagnose te maken. Deze toch moet gesteld
worden op grond van de klinische verschijnselen, het verloop der ziekte
in den koppel, de pathologisch-anatomische bevindingen bij de sectie
en de dierproef. Tot op heden is het niet mogelijk langs bacteriologischen,
histologischen of biologischen weg met zekerheid gegevens te verkrijgen,
welke bij twijfelachtige bevindingen den doorslag kunnen geven. Ook
de onlangs aangegeven methode van Vechiu, bestaande in het intra-
cerebraal en intraoculair inspuiten van verdacht materiaal bij het
konijn, de cavia en het schaap, dient nog nader gecontroleerd te worden.

De in het voorgaande genoemde bezwaren wat het stellen van een
goede diagnose betreft, worden nog vermeerderd, wanneer de sympto-
men tijdens het leven en de bevindingen bij de sectie in de verschillende
jaargetijden soms belangrijk afwijken van de gegevens, welke men in
het algemeen vermeld vindt. Teneinde dit beter te doen uitkomen,
zullen wij een tweetal ziektegevallen en wel één voorgekomen in den
winter en het andere in den zomer, zoo uitvoerig mogelijk behandelen.

Op een bedrijf in de provincie Zuid-Holland wordt door den eigenaar
opgemerkt, dat in een pas aangekochten koppel van 18 varkens (levend
gewicht p.m. 30 kg) er enkele niet volkomen normaal schijnen te zijn.

Anamnese. Op de vraag ,,hoe lang de dieren in zijn bezit en van wien
ze afkomstig zijn" deelt de eigenaar mede, dat de varkens 2 clagen
tevoren voor eerlijk en gezond gekocht zijn op de markt te D. De voor
de dieren betaalde prijs was hiermede in overeenstemming geweest. De
verkooper (varkenshandelaar) is volgens overtuiging van den kooper

een alleszins betrouwbaar persoon. Ziekteverschijnselen had hij op de
markt niet bespeurd, hetgeen echter op een drukke markt, waar de
dieren in een betrekkelijk kleine ruimte zijn opgesloten, niet gemakkelijk
is. Aangezien de bewuste handelaar zelf geen varkens fokt, is de kans
groot, dat hij de dieren slechts zeer korten tijd in zijn bezit heeft gehad.
Zelfs bestaat de mogelijkheid, dat de betreffende koppel op de markt
eenige malen van eigenaar is verwisseld. De oorspronkelijke eigenaar,
evenals de plaats van herkomst der dieren, is hem niet bekend.

Bij navraag blijkt, dat de varkens met eigen auto, welke ook gebruikt
wordt voor het vervoer van melkbussen (behalve varkenshouder is de
man ook eigenaar van een melkfabriek) van de markt naar huis ver-
voerd zijn. Daar het van belang is te weten, wanneer de eerste ziekte-
verschijnselen zijn opgemerkt en welke deze waren, wordt den eigenaar
verzocht een zoo uitvoerig mogelijk verslag te geven. Uit zijn relaas
blijkt, dat direct na aankomst op het bedrijf aan de dieren voedsel is
verstrekt. Alle dieren kwamen oogenblikkelijk naar den voederbak en
begonnen te eten. Wel was toen al opgemerkt, dat een tweetal zich
vroeger van den voederbak verwijderde dan de andere. De gebruikelijke
veronderstelling, dat ze waarschijnlijk te gulzig gegeten hadden, was
voldoende geweest om aan het opgemerkte verschijnsel geen verdere
aandacht te besteden, \'s Avonds waren de dieren door een knecht
gevoederd, die er evenwel niet op gelet had of hetzelfde verschijnsel
zich had voorgedaan. In elk geval was er geen voedsel overgebleven.
Den volgenden dag waren alle dieren naar den voederbak gekomen,
doch toen waren er al drie geweest, die zich vroeger verwijderden.
Verder was opgevallen, dat de faec.es van deze dieren vaster van consis-
tentie en iets donkerder van kleur waren geweest dan van de andere.
Den geheelen dag was de toestand ongeveer gelijk gebleven, doch den
daarop volgenden dag was het aantal dieren, dat onvoldoende kwam
eten, nog vermeerderd. Er waren nu zelfs al dieren bij, die, als men
ze niet opjaagde, niet naar den voederbak kwamen.

Het ziek worden van meer dieren en de toename van de ziektever-
schijnselen w^ras aanleiding geweest, dat deskundige hulp werd ingeroe-
pen. Temeer was dit het geval, omdat de dieren pas gekocht waren en
de mogelijkheid bestond, dat een koopvernietigend gebrek in het spel
was. Aan het verstrekte voedsel kon de ziekte niet worden toegeschreven,
aangezien dit ook aan de andere dieren op het bedrijf, in totaal p. m.
60 stuks, was gegeven. Bij geen dezer dieren zijn tot nu toe ziekte-
verschijnselen waargenomen, hetgeen toch, wanneer schadelijke be-
standdeelen in het voedsel aanwezig geweest waren, niet te verklaren
zou zijn.

Na bovenstaande uitvoerige verklaring besteden wij nu meer aandacht
aan datgene, wat wij zelf kunnen waarnemen. Het blijkt, dat de ruimte,
waarin de varkens zijn ondergebracht, den naam van stal niet kan
dragen. In het midden is een gang, waarvan de vloer allesbehalve
waterdicht is, terwijl zoowel links als rechts hiervan vijf vakken gelegen

zijn. 13e afscheiding tusschen deze vakken is geheel onvoldoende en zoo
zien wij, dat jonge biggen gemakkelijk van het eene naar het andere
vak loopen en zich door de niet-afgesloten voederbakken door den
geheelen stal kunnen verplaatsen. Voor de bestrijding van een besmet-
telijke ziekte is een dergelijke toestand zeer ongunstig.

Ook de ligging van de vloeren van de vakken, waardoor de urine kan
afvloeien naar de gang tusschen de vakken van links en rechts, is
gunstig voor de verspreiding van smetstoffen.

Na de beschouwing van de inrichting van den varkensstal wordt nu
meer gelet op de dieren zelf. In het eerste vak rechts bevinden zich
11 vette varkens, die oogenschijnlijk volkomen gezond zijn. Het opvol-
gende (2e) is, evenals het 3e vak, ledig. De afscheiding van laatstgenoemd
vak en het daaropvolgende (4e), waarin 15 biggen van p.m. 10 weken
zijn, is echter dusdanig, dat de dieren zonder bezwaar van het eene in
het andere kunnen komen. In het laatste vak (5e) aan de rechterzijde
is een zeug met 7 jonge biggen ondergebracht. Wij hebben nu de ge-
heele rechterzijde bezichtigd en nemen vervolgens de linkerzijde.

Gemakshalve zullen wij de 5 vakken, evenals dit voor de rechterzijde
gedaan is, met cijfers aangeven. Het 6e vak, gelegen tegenover het 5e,
bevat een zeug met 7 biggen van p.m. 10 dagen ; in het 7e is een zeug
met 9 biggen van p.m. 6 weken en in het daarop volgende 8e vak zijn
twee oudere beeren en een zeug ondergebracht. Vak 9 herbergt 11 var-
kens van p.m. 3 maanden, terwijl in het volgende (10e) zich de aange-
kochte 18 varkens, waaronder ziekte is waargenomen, bevinden. Behalve
de hierboven genoemde zijn in een aangrenzende schuur, welke geen
verbinding met den bewusten stal heeft, 15 varkens van p.m. 10 weken
opgesloten. Verder loopen in een weide achter den varkensstal nog 4
zeugen en 2 jonge beeren.

Wellicht krijgt men den indruk, dat de toestand van den stal enz. te
uitvoerig weergegeven is. Oogenschijnlijk is dit juist, doch bij de prak-
tische uitoefening van de diergeneeskunde zal men herhaaldelijk voor
overeenkomstige gevallen komen te staan. Wanneer op een dergelijk
bedrijf een besmettelijke ziekte is uitgebroken, is de beslissing, die men
neemt omtrent den verkoop van slachtrijpe dieren, de afzondering van
zieke en gezonde en de in te stellen therapie, zoowel uit financieel als
uit een oogpunt van bestrijding der ziekte, van het grootste belang voor
den eigenaar. De opmerking zou men kunnen maken, dat het wellicht
verstandiger geweest was, alvorens den geheelen stal door te loopen,
eerst een onderzoek omtrent den aard van de ziekte te doen instellen.
De zieke varkens bevinden zich bij den ingang van den stal en de
eventueel smetstof bevattende urine vloeit, zooals reeds vermeld is, af
naar het pad. Vanzelfsprekend verplaatst men bij het loopen door den
stal dan smetstof. Hoewel de begane fout, wanneer althans een besmette-
lijke ziekte heerscht, niet te verontschuldigen is, zoo behoeven wij toch
in dit geval niet al te veel zelfverwijt te hebben. De biggen, die zich vrij
door den geheelen stal kunnen bewegen, zullen reeds voor de versprei-

ding van de eventueele smetstof een veel grootere rol vervuld hebben.
Deze komen en zijn wellicht reeds in veel nauwere aanraking geweest
met de andere varkens.

Voorloopig zullen wij hierop niet nader ingaan en met het onderzoek
van den koppel, waaronder ziekte voorkomt, aanvangen. Door het
geluid van de stemmen in den stal zijn de meeste varkens in beweging
gekomen. Dit is ook het geval in het vak, waarin zich de zieke dieren
bevinden. Het grootste gedeelte hiervan, n.1. iq stuks, loopt knorrend
langs den voerbak heen en weer, hetgeen een teeken is, dat ze behoefte
hebben aan voedsel. Dit verschijnsel, gecombineerd met de gezonde
huidkleur en de typeerende krul in den staart, vestigen den indruk, dat
ze nog goed gezond zijn. Verder merken wij op, dat 2 varkens wel naar
den bak gekomen zijn, doch in hun bewegingen minder levendig zijn.
Men krijgt zoo den indruk, dat de dieren minder opgewekt zijn, hoewel
ze nog een krul in den staart hebben. Ook de kleur van de huid is bleeker
dan die van de andere dieren, terwijl het zichtbare gedeelte van de
conjunctiva geïnjiceerd schijnt te zijn. In vergelijking met de andere
varkens is de buikomvang geringer. De overige 4 varkens zijn niet aan
den voederbak gekomen, doch gedeeltelijk verscholen onder het stroo
in het achterste gedeelte van het vak blijven liggen. Wij gaan nu niet
direct met het onderzoek verder, maar wachten eenigen tijd om te zien
hoe de twee schijnbaar zieke dieren zich verder zullen gedragen. Ons
wachten wordt spoedig beloond, want na verloop van enkele minuten
verwijderen zij zich van den bak en kruipen bij de reeds genoemde
4 varkens onder het stroo. Langzamerhand worden ook de gezonde
dieren rustiger. Dit is voor het verdere onderzoek van belang, want nu
kunnen wij het snuivende geruisch, h\'etwelk de zieke dieren maken,
beter waarnemen. Aanvankelijk is men geneigd te veronderstellen,
dat het geluid een gevolg is van de belemmeringen der ademhaling
door het stroo doch bij verder onderzoek zal blijken, dat dit niet het
geval is.

Wij betreden nu het vak teneinde de zieke dieren nader te onder-
zoeken en besteden voorloopig geen aandacht meer aan de 12 oogen-
schijnlijk gezonde varkens. De twee varkens, die wij onder het stroo
hebben zien kruipen, blijken een lichaamstemperatuur te hebben van
resp. 41.8° C. en 41.2° C. Tijdens de temperatuuropname kruipt een
der andere zieke dieren onder het stroo uit en begeeft zich naar dat
gedeelte van het vak, waar de dieren gewoonlijk hun uitwerpselen
deponeeren. Wanneer wij den gang van het dier gadeslaan, dan valt
ons op, dat deze min of meer onzeker is. De voorbeenen worden onvol-
doende opgetild, terwijl de achterbeenen af en toe vóór in plaats van
naast elkaar geplaatst worden. Een gevolg hiervan is, dat de achter-
hand een slingerende beweging maakt. Verder merken wij op, dat de
huid van dit dier eenigermate rood van kleur, althans afwijkend is van
die der gezonde dieren, de buikomvang geringer, de ademhaling fre-
quenter en gespannen, de staart niet gekruld, het zichtbare gedeelte

van de eonjunctiva sterk geïnjiceerd is en om en in de neusopeningen
zich ingedroogd secretuin, afkomstig van ontsteking van het neusslijm-
vlies, bevindt. Het reeds eerder opgemerkte snuivende geluid wordt
door laatstgenoemde bevinding nu meer verklaarbaar. Inmiddels heeft
het dier faeces en urine ontlast. De consistentie van de faeces is veel
vaster dan van de gezonde dieren, terwijl de kleur donkerder is. Een
overeenkomstig verschijnsel nemen wij waar aan de geloosde urine,
d. w. z. ook deze is donker van kleur. De oorzaak van dit verschijnsel
moeten wij toeschrijven aan de hooge lichaamstemperatuur van het
dier, die waarschijnlijk al eenige dagen heeft bestaan en thans 41.7⁰ C. is.
Door den koortstoestand worden aan de stofwisseling zwaardere eischen
gesteld. Het betreft voornamelijk de eiwitstofwisseling, hoewel ook de
andere benevens de vochtregulatie in dit proces betrokken zijn. Een
gevolg van een en ander is, dat de uitscheiding van afbraak- en stof-
wisselingsproducten met de urine toeneemt, waarvan een verandering
van kleur het gevolg zal zijn. Het laatstgenoemde wordt bovendien nog
bevorderd door de verminderde vochtafscheiding langs de nieren. De
regulatie van de lichaamstemperatuur staat n.1. in nauw verband met
de verdamping van vocht. Is de lichaamstemperatuur hoog, dan zal,
teneinde deze te doen dalen, een verdamping van vocht moeten plaats
hebben. Aangezien het hier niet de plaats is op deze kwestie dieper in
te gaan, zullen wij ons bepalen tot het onderzoek van de patiënt. Tijdens
de opname van de lichaamstemperatuur hebben wij gelegenheid de
huid nader te bekijken. De afwijkende kleur, welke wij straks reeds
hadden opgemerkt, blijkt veroorzaakt te worden door tallooze bloedin-
gen, waarvan de afmetingen zeer verschillend zijn. Op sommige plaatsen
bestaan ze uit één enkele petechie, terwijl op andere gedeelten van de
huid meerdere a.h.w. samengevloeid zijn. Het onderzoek van dit dier
is nu bijna geëindigd. Volledigheidshalve moest de pols en het aantal
ademhalingen per minuut opgenomen worden. Het dier verzet zich
echter tegen enkele dezer handelingen en dientengevolge laten wij het
verder met rust. Wij zouden bovendien bij dit onrustige dier toch geen
nauwkeurige gegevens verkrijgen.

Thans gaan wij over tot het onderzoek van de drie andere zieke dieren.
Deze schijnen nog zieker te zijn, ze blijven althans rustig liggen en hier-
door zijn wij in de gelegenheid het onderzoek vollediger te verrichten.
De bevindingen, die wij hierbij doen, stemmen vrijwel overeen met
de zoojuist weergegeven verschijnselen. De lichaamstemperaturen be-
dragen resp. 41.9⁰, 41.2° en 41.6° C., terwijl de kleur van de huid van
een der dieren iets rooder is. Het aantal ademhalingen van dit dier is
28 en dat van den polsslag 110 per minuut. Ook bij de beide andere
dieren w-orden gelijksoortige uitkomsten verkregen. Nadat wij met
de opname van pols, ademhaling en lichaamstemperatuur gereed zijn,
worden de dieren opgejaagd en blijkt ook de gang veel overeenkomst
te hebben met die van het eerst beschreven dier. Hiermede zijn wij
gekomen aan het einde van het klinisch onderzoek en staan wij voor

het moeilijkste gedeelte, n.1. een uitspraak te doen omtrent den aard
van de ziekte. Vanzelfsprekend is het voor den eigenaar van het grootste
belang, dat wij zoo vlug mogelijk een beslissing nemen. In de eerste
plaats heeft hij de 18 dieren eerst twee dagen in zijn bezit en zijn door
hem direct, nadat ze op het erf aangekomen waren, reeds ziektever-
schijnselen opgemerkt. Indien deze verschijnselen in verband staan met
een reeds voor den koop aanwezig geweest zijnde verborgen ziekte,
dan zou door hem wellicht een actie tot ontbinding van den koop en
zoo mogelijk schadevergoeding kunnen worden ingesteld. In de tweede
plaats is het voor hem, met het oog op de zeugen, biggen en andere
jonge varkens, van veel waarde, wanneer deze dieren op de een of
andere wijze voorbehoedend of anderszins behandeld kunnen worden.
In de derde plaats bezit hij 11 slachtrijpe varkens, die zoo vlug mogelijk
naar een slachtplaats vervoerd kunnen worden, wanneer een moeilijk
te bestrijden besmettelijke ziekte in het spel is. In de vierde plaats kunnen,
indien het laatsgenoemde het geval is, door hem maatregelen genomen
worden, opdat geen verdere verspreiding van smetstof plaats heeft.
Wanneer wij, alvorens een uitspraak te doen, de waargenomen ver-
schijnselen nog eens nader beschouwen, dan staat het wel vast, dat wij
hier met een ernstige ziekte te doen hebben. Een vergiftiging door het
gebruik van ondeugdelijk voedsel of andere oorzaak kunnen wij vrij
zeker uitsluiten. In een dergelijk geval is het verloop meestal veel meer
acuut, worden meerdere dieren tegelijk ziek, vindt men niet zulke hooge
lichaamstemperaturen en treden meer uitgesproken verschijnselen van
clen kant van het maag-darmkanaal op den voorgrond. Bovendien is
van het genuttigde voedsel ook aan de andere varkens gegeven en zijn
bij de verdeeling dezelfde voorwerpen gebezigd. Een oogenblik denken
wij nog aan de ratten en muizen, die in eiken varkensstal of de onmid-
dellijke omgeving hiervan leven. De mogelijkheid, dat het een of andere
middel ter verdelging dezer dieren toevalligerwijze in den betreffenden
voederbak of het vak is terecht gekomen, dienen wij toch nog wel na
te gaan. Bij navraag blijkt, dat in de laatste jaren geen giftige middelen
ter verdelging van ratten of muizen zijn uitgelegd. Aangezien het bedrijf
niet belend is door andere perceelen, behoeven wij hieraan verder geen
aandacht te besteden.

In het voorgaande is reeds eenige malen het woord „besmettelijke
ziekte" gebezigd. Laten wij hierop eens verder ingaan en de verschillende
besmettelijke ziekten, welke bij varkens voorkomen, nader in acht nemen.

Tot de voornaamste en in verband met de waargenomen verschijn-
selen hiervoor het meest in aanmerking komende, behooren: de vlek-
ziekte, de paratyphusinfectie, de borstziekte, de ziekte van Aujeszky,
de varkenspokken (variolae) en de varkenspest. Aan mond- en klauwzeer
behoeven wij niet te denken, aangezien de dieren niet kreupel loopen
en geen blaarvorming geconstateerd is, terwijl in zoo\'n geval de dieren
in den regel minder ernstig ziek zijn. Van de genoemde ziekten zijn er
vier, die wij op grond van bepaalde symptomen kunnen uitsluiten. Bij

een paratyphusinfectie zouden wij meer op den voorgrond tredende
verschijnselen van den kant van het maag-darmkanaal hebben gehad,
terwijl bij een infectie met Bac. suisepticus dit wellicht met de longen
het geval geweest zou zijn. Bij het klinische onderzoek is niet geconsta-
teerd, dat een der dieren hoestte ; wel was de ademhaling iets frequenter
en het type gewijzigd. Overigens heerscht er nog veel verschil van mee-
ning, of beide genoemde wel als zelfstandige ziekten mogen worden
beschouwd. Meer en meer wint de opvatting veld, dat zij als zuivere
secundaire ziekten moeten worden aangemerkt, die pas op den voor-
grond treden, wanneer de cellen van het organisme door de een of
andere oorzaak, welke deze ook zijn mag, een gedeelte van hun weer-
standsvermogen verloren hebben. De paratyphusbacil en de Bac. suisep-
ticus zouden derhalve saprophytisch levende microörganismen zijn, die
a.h.w. op een gunstige gelegenheid wachten om hun gastheer te kunnen
benadeelen. In hoeverre het voorgaande voor beide juist is, dient echter
nog uitvoeriger te worden nagegaan en door proeven bevestigd.

Wanneer wij de waargenomen ziekteverschijnselen vergelijken met
die, voorkomende bij de ziekte van Aujeszky, dan is er wel eenig verschil.
Bij laatstgenoemde is de lichaamstemperatuur in den regel niet zoo
belangrijk gestegen en worden verschijnselen van huidjeukte waarge-
nomen. Aandoeningen van de slijmvliezen of bloedingen in de huid treft
men bij hooge uitzondering aan, terwijl de dieren in den regel niet
zoo\'n zieken indruk maken. Om bovengenoemde redenen kunnen wij
de ziekte van Aujeszky dus wel uitsluiten. Eveneens is dit het geval
wat de varkenspokken (variolae) betreft. Gewoonlijk zijn de dieren in
den aanvang niet zoo ernstig ziek, terwijl de typische veranderingen
in de huid het meeste opvallen. Dit laatste verschijnsel was bij de
onderhavige dieren nu juist niet het geval.

Thans blijven er nog twee over, n.1. de vlekziekte en de varkenspest.
Bij beide treden veranderingen in de huid op, kruipen de dieren onder
het stroo, is de lichaamstemperatuur zeer hoog, de defaecatie in den
aanvang vertraagd en maken de dieren een zeer zieken indruk. Niette-
min is er toch wel eenig verschil in de veranderingen in de huid bij
beide ziekten. Bij een vlekziekte-infectie treft men n.1. niet zulke uitge-
sproken typische bloedingen in de huid aan. Wel kan de geheele huid
en in het bijzonder die van den rug, de onderbuik en de keelgang ver-
anderd van kleur, d. w. z. meer of minder rood zijn, doch de typische
puntbloedingen ziet men dan niet. Een andere huidaandoening bij de
vlekziekte, n.1. de urticaria, is zoo\'n typische afwijking, dat hieraan
uit een differentieel diagnostisch oogpunt geen verdere aandacht
besteed behoeft te worden. Verder komen bij de vlekziekte in het begin-
stadium der ziekte geen uitgesproken aandoeningen van de slijmvliezen
voor.

In het voorgaande hebben wij de verschillende infectieuze varkens-
ziekten, die in aanmerking konden komen in verband met de waarge-
nomen verschijnselen, besproken. De eenig overblijvende, n.1. de varkens-

pest, dienen wij nog nader te bespreken, waarbij blijkt, dat de waar-
genomen verschijnselen volkomen overeenstemmen met die voorkomende
bij een infectie met het virus van genoemde ziekte. Er zijn zelfs geen
symptomen gezien, die een tegenovergestelde opvatting zouden kunnen
versterken. Op grond hiervan komen wij dan ook tot de conclusie, dat
de dieren lijdende zijn aan varkenspest. De zoojuist gestelde diagnose
berust hoofdzakelijk op de klinische bevindingen en het verloop van de
ziekte. Zij zou misschien nog ondersteund kunnen worden door de be-
vindingen bij een eventueele sectie, het histologisch onderzoek, het
verloop van het microscopisch en cultureel onderzoek der organen, de
dierproef en de door Donatien en Lestochjard aanbevolen intracutane
reactie. In voorgaanden zin zijn geen al te positieve uitlatingen om meer
dan één reden gedaan. Wanneer men n.1. veelvuldig secties verricht
op dieren, die lijdende waren of gestorven zijn aan varkenspest, dan
doet men de meest wisselende bevindingen. Zoo kan het voorkomen,
dat men bij twijfel omtrent den aard van de ziekte toestemming van den
eigenaar verkrijgt een der dieren voor het onderzoek te doen slachten.
Vanzelfsprekend kiest men in een dergelijk geval het meest zieke dier.
Herhaaldelijk zal het dan echter gebeuren, dat men in de organen geen
of slechts zulke geringe pathologisch anatomische afwijkingen aantreft,
dat de onzekerheid omtrent de juiste diagnose blijft bestaan. Het tegen-
overgestelde kan natuurlijk ook voorkomen, n.1. dat bij een oogen-
schijnlijk niet ernstig ziek dier wel typische orgaanveranderingen worden
aangetroffen. Veel vaker dan het zoojuist vermelde is echter het eerst-
genoemde het geval en het behoort in het geheel niet tot de uitzonderin-
gen, dat een geheele stal uitsterft, zonder dat de typische orgaanver-
anderingen, zooals die in de handboeken zijn beschreven, bij de secties
worden aangetroffen. Nochtans kan de dierproef in dergelijke gevallen
positief verloopen, waardoor het bewijs geleverd wordt, dat er inderdaad
varkenspest in het spel is.

Wat het histologisch onderzoek van de organen van aan varkenspest
lijdende dieren betreft kunnen wij kort zijn. Men heeft indertijd ge-
meend, dat bepaalde veranderingen in de hersenen een aanwijzing
zouden zijn, dat het betreffende dier geleden had aan varkenspest.
Later is evenwel gebleken, dat overeenkomstige veranderingen in het
hersenweefsel ook voorkwamen bij andere ziekten. Uit een differentieel-
diagnostisch oogpunt bezit een dergelijk onderzoek weinig waarde.

Uit het voorgaande is gebleken, dat een eventueele sectie en het
histologisch onderzoek de twijfel omtrent den aard van de ziekte niet
hebben kunnen wegnemen. Evenmin behoeft dit het geval te zijn met
het verloop van het bacteriologisch onderzoek. Hierbij worden in zeer
veel gevallen geen microörganismen in de verschillende organen ge-
vonden. Hoe staat het er nu mede, wanneer wel bepaalde microörga-
nismen gecultiveerd worden ? Mag men in dergelijke gevallen een
infectie met het virus van de varkenspest uitsluiten ? Wat de para-
typhusachtige en de Bac. suisepticus betreft, zoo is hierover al het een

en ander in het voorgaande medegedeeld, waaraan echter nog het
navolgende kan worden toegevoegd. Meerdere malen komt het voo:
dat op bedrijven, waar een weinig virulente varkenspestinfectie heersch
of dieren in zoo\'n geringe mate aangetast zijn, dat de eigenaar geen
ziekteverschijnselen opmerkt, uitgezonderd misschien een minder snelle
groei en een eenigszins afwijkende huidkleur, zich een paratyphusinfectK
openbaart. Worden de verdachte en zieke dieren in zoo\'n geval inge-
spoten met paratyphusserum, dan treedt meestal herstel op of komen
er geen nieuwe patiënten bij. Sterven niettegenstaande de serum-
inspuiting de zieke dieren toch, dan treft men herhaaldelijk bij de sectie
pathologisch-anatomische afwijkingen in de organen aan, zooals bij
varkenspest voorkomen. Dit is somtijds ook het geval, wanneer de
oogenschijnlijk gezonde dieren geslacht worden.

Uit het voorgaande blijkt, dat in dergelijke gevallen de paratyphus-
infectie als een zuiver secundaire ziekte moet worden beschouw^rd, ont-
staan door de vermindering van het weerstandsvermogen van het die
door de varkenspest. Opgemerkt dient nog te worden, dat in dergelijke
omstandigheden het virus meestal weinig virulent is voor proefdieren
Was geen secundaire infectie met paratyphusachtigen opgetreden, dan
zouden de dieren wellicht geheel genezen en later ook weer goed ge-
groeid zijn. Veel van hetgeen gezegd is omtrent de infectie met para-
typhusachtigen, geldt eveneens voor de Bac. suisepticus. Ook deze
infectie treedt dikwijls, meer in het bijzonder in den winter, sterk op
den voorgrond, wanneer op een bedrijf varkenspest heerscht. Dat ge-
heele koppels, zoowel jonge als oudere dieren, sterven aan een pneu-
monie of pleuropneumonie, veroorzaakt door het genoemde micro-
organisme, is geen zeldzaamheid. Bij de sectie worden dan soms geen
afwijkingen in de organen aangetroffen die op varkenspest wijzen,
terwijl dit bij andere dieren van dcnzelfden koppel wel het geval is.
Met behulp van proefbiggen gelukt het dan wel het bewijs te leveren,
dat er varkenspest in het spel is. Verkrijgt men op dergelijke bedrijven
succes door het inspuiten van borstziekteserum, dan moet dit worden
toegeschreven aan de zeer geringe virulentie van het virus der varkens-
pest en de geringe afwijkingen, die reeds in de longen waren opgetreden

Wanneer nu in plaats van bovengenoemde microörganismen vlek-
ziektebacillen in dc organen of gewrichten gevonden worden, mag men
die dan beschouwen als de oorzaak van de ziekte en het sterven der
dieren ? De vlekziektebacil toch kan men praktisch gesproken uit elk
willekeurig gekozen varken cultiveeren, wanneer men zich daarvoor
de noodige moeite getroost. Op grond hiervan mag men aannemen,
dat de vlekziektebacil, wellicht in minder virulenten vorm, een sapro-
phytisch leven lijdt zonder schade aan den gastheer te berokkenen. Elke
oorzaak of handeling, waardoor het weerstandsvermogen van den gast-
heer verminderd of zelfs maar in geringe mate gewijzigd wordt, kan
tot gevolg hebben, dat het weinig virulente microörganisme meer aggres-
sief wordt en minder gewenschte gevolgen veroorzaakt. Een typisch

voorbeeld hiervan openbaart zich af en toe, wanneer volkomen gezonde
varkens gevaccineerd worden met het formolvaccin tegen de varkens-
pest. Enkele malen is hierbij waargenomen, dat 2 a 3 dagen na de eerste
vaccinatie de dieren urticaria-verschijnselen vertoonden, een zeer hooge
lichaamstemperatuur hadden (41.9⁰ C.) en ernstig ziek waren. Een
flinke dosis vlekziekte serum deed in die gevallen de dieren weer spoedig
herstellen. Omgekeerd is ook geconstateerd, dat na een preventieve
enting tegen de vlekziekte een sluimerende varkenspestinfectie geacti-
veerd werd. Behalve de zoojuist genoemde behandelingen, die wellicht
als meer ingrijpend zijn te beschouwen, kan ook een schijnbaar geheel
onschuldige handeling, zooals b.v. een wijziging in de samenstelling
van het voedsel, aanleiding zijn tot het activeeren van smetstoffen of het
optreden van ziekten. Op het laatstgenoemde zal hier niet verder worden
ingegaan, aangezien dit buiten het te behandelen onderwerp valt.

Thans zullen wij overgaan tot het bespreken van de dierproeven,
die eventueel gedaan kunnen worden, wanneer bij de sectie geen
positieve bevindingen ten opzichte van varkenspest zijn gevonden. Een
van deze proeven is, dat een hoeveelheid kiemvrije organen in fijn-
gesneden toestand door het voedsel van een proefvarken vermengd
wordt. Men kan ook een hoeveelheid zeer fijngemaakte eveneens kiem-
vrije organen subcutaan inspuiten. Verder kan, wanneer de organen
niet kiemvrij zijn, een Berkenfeld- of ander fïltraat subcutaan bij een
proefdier worden ingespoten. Bevat de gevoederde of ingespoten massa
het virus van de varkenspest, dan zal, indien de proefdieren vatbaar
zijn, na verloop van 4 a 5 dagen een stijging van de lichaamstempera-
tuur optreden. In zeer sporadische gevallen treedt deze stijging van de
lichaamstemperatuur vroeger op, doch ook zijn gevallen geconstateerd,
waarbij dit veel later gebeurde, ja zelfs pas na meerdere weken. Het
meer of minder vlug optreden van een reactie zal door verschillende
omstandigheden beïnvloed kunnen worden. Wij dienen n.1. niet uit
het oog te verliezen, dat voor de proeven gebruik gemaakt moet worden
van levende wezens, in dit geval varkens. Waar het nu voldoende
bekend is, dat het tot de groote uitzonderingen behoort, dat twee op
het oog geheel overeenstemmende proefdieren op gelijksoortige inspui-
tingen geheel overeenkomstige reacties geven te zien, zal het duidelijk
zijn, dat dit bij inspuitingen met smetstoffen, die zich eerst nog moeten
vermeerderen voordat zij in staat zijn hun werking te kunnen uitoefenen,
in nog veel sterkere mate het geval zal zijn.

Naast bovengenoemde factoren speelt ook de virulentie der smetstof
en de hoeveelheid hiervan, die in een bepaalde massa orgaanweefsel
aanwezig is, een groote rol. Over het bovenstaande zouden nog tal van
gezichtspunten naar voren gebracht kunnen worden, waardoor wij
evenwel te veel van het onderwerp zouden afdwalen.

Alvorens de bespreking van de verschillende dierproeven ter onder-
kenning van de varkenspest te beëindigen, dient evenwel nog de methode
van onderzoek, die in de laatste jaren van Fransche zijde, n.1. door
LXVI 66

Donatien en Lestoquard, gepropageerd is, vermeld te worden. Ten
behoeve van deze proef dient men de beschikking te hebben over tegen
varkenspest geïmmuniseerde biggen, benevens organen of bloed van
de verdachte dieren. Omtrent de waarde van de methode loopen de
meeningen sterk uiteen.

Over de resultaten van de proeven, die sinds eenigen tijd aan de
Rijksseruminrichting hieromtrent gedaan zijn, zal in een afzonderlijk
artikel het een en ander vermeld worden.

Uit het voorgaande blijkt voldoende, dat er gevallen kunnen voor-
komen, waarbij ook de dierproeven niet spoedig uitsluitsel geven omtrent
den aard van het lijden en men langen tijd moet wachten, alvorens met
absolute zekerheid aangetoond is, dat men inderdaad met varkens-
pest te doen heeft.

Wanneer wij nu overgaan tot de bespreking van de maatregelen, die
genomen moeten worden en de therapie, die wij kunnen toepassen, als
varkenspest gediagnostiseerd is, dan moet in de eerste plaats rekening
gehouden worden met de wettelijke voorschriften. Volgens art. 11 van
de Wet van 8 Juli 1874 tot regeling en uitoefening der veeartsenijkunde,
zijn wij verplicht bij het constateeren van besmettelijke veeziekten
hiervan zoo spoedig mogelijk aangifte te doen bij den Burgemeester
van de Gemeente, waarin het geval is waargenomen, alsmede bij den
Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst uit het betrokken
district. Naasj. bovengenoemd voorschrift moeten wij uit het oogpunt
van de bestrijding der ziekte en in het persoonlijk belang van den
eigenaar, die eveneens tot aangifte bij den Burgemeester van de Ge-
meente, waarin het geval geconstateerd werd verplicht is, nog tal van
maatregelen nemen.

Zooals reeds vermeld is, zijn de varkens vervoerd met een vrachtauto,
die tevens gebruikt wordt voor het transport van melkbussen. Nu gecon-
stateerd werd, dat de dieren lijden aan varkenspest, bestaat het gevaar,
dat met de auto, waarmede zij in dit geval vervoerd waren, verspreiding
van smetstof plaats vindt.Wel is volgens den eigenaar de auto na het
gebruik gereinigd, doch een ontsmetting heeft niet plaats gehad. Overi-
gens dient men met de opvatting, die men op vele bedrijven omtrent de
reiniging van voorwerpen enz. huldigt, uitermate voorzichtig te zijn.
Ook in dit geval blijkt dit zoo te zijn, want tusschen de openingen in
de planken van den bodem, die trouwens op meerdere plaatsen teekenen
van slijtage vertoont, bevindt zich nog een massa varkensfaeces. Nu is
het wel voldoende bekend, dat vele smetstoffen, maar vooral het virus
van de varkenspest, in rottende stoffen vlug vernietigd worden, doch
hier bestaat het gevaar, dat de faeces indrogen en zoodoende de smetstof
eenigermate geconserveerd wordt. Van veel grooter belang is echter
de volgende bevinding. Aan de zijwanden, die evenals de bodem niet
meer voldoende gaaf zijn, bevindt zich op meerdere plaatsen ingedroogd
bloed. Dit bloed is afkomstig van de verwondingen aan den neus der
varkens, die reeds voor den aankoop geringd waren geworden. Evenals

de faeces kan dit bloed en dan nog in veel sterkere mate een rol spelen
bij de verspreiding der smetstof. Uit meerdere proeven is n.1. gebleken,
dat het virus van de varkenspest lang levensvatbaar blijft in ingedroogd
bloed. Uit beide bovenstaande bevindingen blijkt, dat het noodzakelijk
is den vrachtwagen nog eens terdege te doen reinigen en ontsmetten.
Dit kan het beste geschieden door alles flink af te boenen met kokend
sodawater en daarna te begieten met een 2 a 3 % oplossing van natron-
loog.

Verder moet, indien dit althans mogelijk is, de koppel varkens,
waarin de ziekte voorkomt, uit den stal verwijderd worden. Doet men
dit niet, dan bemoeilijkt dit de bestrijding van de ziekte. Er heeft n.1.
voortdurend een groote productie van smetstof plaats, die een eventueele
behandeling, hetzij door een injectie van serum, hetzij door formol-
vaccin, ongunstig zal beïnvloeden. Het zich niet verder ontwikkelen
van een beginnende actieve of passieve immuniteit behoort in dergelijke
gevallen niet tot de uitzonderingen. Vanzelfsprekend moet de verzor-
ging van de afgezonderde zieke dieren worden gedaan door een persoon,
die niet in den varkensstal komt. Na de verwijdering van den besmetten
koppel moet de geheele stal en meer in het bijzonder het betreffende
vak benevens de gang terdege ontsmet worden met een oplossing van
2 "₀ natronloog. Wanneer bovenstaande handelingen nu alle verricht
zijn of in elk geval gedaan zullen worden, hoe kunnen wij dan de over-
blijvende dieren behandelen ? Met het oog op de waarde verdient het
aanbeveling de 11 vette varkens zoo vlug mogelijk, nadat toestemming
van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst verkregen is,
naar een slachthuis te doen vervoeren.

Verder kunnen de varkens in de weide en de dieren in den aparten
stal, welke alle, zooals uit de lichaamstemperatuur blijkt, nog volkomen
gezond zijn, ingespoten worden met het formolvaccin tegen de varkens-
pest. Tien dagen later moet deze behandeling, wanneer de dieren dan
nog gezond zijn, herhaald worden.

(Aangezien de beschrijving van het bedrijf en het ziekteverloop geheel in over-
eenstemming zijn met een werkelijk geobserveerd geval, kan hier terloops worden
medegedeeld, dat al deze dieren, in totaal 21 stuks, gezond gebleven zijn.)

Van de varkens in den stal kunnen wij de 15 biggen uit vak 4, de twee
beeren en de zeug van vak 8, benevens de 11 varkens van vak g, hetwelk
gelegen is naast het vak, waarin de zieke dieren geweest zijn, tweemaal
vaccineeren, aangezien de lichaamstemperaturen nog normaal zijn.

(Omtrent het verloop van deze behandeling kan het navolgende vermeld worden.
Reeds 4 dagen na de enting werden bij de varkens van vak g ziekteverschijnselen
opgemerkt, welke aan varkenspest deden denken. De dieren zijn toen zoo vlug
mogelijk uit den stal verwijderd en het betreffende vak is nogmaals goed ontsmet.
Geen der dieren heeft de infectie echter doorstaan. Bij de secties werden de navol-
gende afwijkingen aangetroffen : gezwollen donker gekleurde lichaamsklieren,
hevige pneumonie, gastritis, croupeuse enteritis (enkele malen boutons), petechiën
op de nieren en het slijmvlies van de blaas.

Het bacteriologisch onderzoek viel, uitgezonderd dat van de longen waarin
Bac. suisepticus werd aangetroffen, negatief uit. Van de overige behandelde dieren

is er maar één, 5 weken na de eerste vaccinatie, gestorven. Dit dier bleek geleden te
hebben aan een pneumonie. Langs cultureelen weg werd in alle organen Bac.
suiseptieus aangetoond.)

De resteerende dieren in den stal, n.1. de 3 zeugen en 23 biggen (vak-
ken 5, 6 en 7) kunnen het beste behandeld worden met varkenspest-
serum, terwijl de zeugen dan tegelijkertijd met formolvaccin ingespoten
kunnen worden. Door de inspuiting van het serum verkrijgen de dieren
slechts een passieve immuniteit, die evenwel met het oog op den leeftijd
der biggen van het grootste belang kan zijn. Tijdens deze beschuttende
periode kan het ingespoten formolvaccin bij de zeugen wellicht een
actieve immuniteit doen ontstaan. Aan het voorgaande kan nog worden
toegevoegd, dat jonge biggen alleen met het formolvaccin kunnen
worden ingespoten, zonder dat nadeelige gevolgen hiervan behoeven
op te treden. Misschien verdient het echter de voorkeur deze jonge
dieren dan tegelijkertijd serum in te spuiten. Volledigheidshalve zal
het verloop van laatstgenoemde behandelde dieren ook vermeld worden.

(De zeug uit vak 5 is vier weken na de eerste behandeling gestorven. Bij de sectie
werden orgaanveranderingen aangetroffen, zooals bij varkenspest voorkomen. Het
bacteriologisch onderzoek viel negatief uit, behalve dat van de pneumonische
longen, waarin Bac. suiseptieus werd aangetoond. De zeer jonge biggen van de zeug
waren reeds vroeger gestorven. De secties leverden, evenals het bacteriologisch en
cultureel onderzoek, negatieve resultaten op. Dergelijke bevindingen verkrijgt men
herhaaldelijk, wanneer jonge biggen aan varkenspest gestorven zijn. De andere
twee zeugen benevens de 16 biggen zijn gezond gebleven.)

Thans rest nog de bespreking van de eventueel in te stellen behan-
deling bij den koppel zieke en verdachte varkens, die uit den stal ver-
wijderd zijn. Zooals reeds vermeld is, waren er eenige bij, die hooge
lichaamstemperatuur hadden. Bij deze dieren zouden wij kunnen pro-
beeren of een injectie met serum nog resultaat geeft. Veel succes mag
men hiervan echter niet verwachten en wel meer in het bijzonder niet
bij die dieren, waarbij door het virus reeds veranderingen in het be-
kleedendc epitheel van de luchtwegen, het slijmvlies van het maag-
darmkanaal of in het weefsel van andere organen zijn opgetreden.
Heeft het virus nog geen verwoestingen aangericht, dan is het denkbaar,
dat wel een gunstige werking wordt uitgeoefend. De groote moeilijkheid
schuilt echter hierin, dat men bij het klinisch onderzoek geen juist
inzicht verkrijgt in de eventueele orgaanveranderingen, die reeds zijn
opgetreden. Dit is ook de reden, waardoor de werking van het ingespoten
serum zoo buitengewoon moeilijk te beoordeelen is. De nog koortsvrije
dieren dienen andermaal afgezonderd te worden van de zieke en de
eenige behandeling, waarvan bij deze dieren misschien nog eenig
resultaat te verwachten is, is een injectie van varkenspestserum plus
formolvaccin. Al te hoog mogen de verwachtingen ook hier niet gesteld
worden, want de kans, dat de dieren reeds besmet zijn, is uitermate
groot.

(De in het bovenstaande besproken behandelingswijzen zijn op de varkens van den
betreffenden koppel toegepast, d. w. z. de reeds zieke dieren zijn ingespoten met
varkenspestserum, terwijl de nog koortsvrije gelijktijdig met serum en formolvaccin

zijn behandeld. Het resultaat van deze behandelingen is echter niet gunstig geweest,
want alle dieren zijn successievelijk gestorven. De bevindingen bij de secties en het
verloop van het bacteriologisch en cultureel onderzoek stemden vrijwel overeen
met hetgeen hieromtrent vermeld is bij de gestorven varkens van vak 9.)

In het vorenstaande is het geheele ziekteverloop van de betreffende
varkens zoo natuurgetrouw mogelijk weergegeven. Zooals in den
aanvang reeds vermeld is, waren de 18 varkens, twee dagen voor het
onderzoek werd ingesteld, gekocht op de markt te D. Aangezien de tijd
tusschen de infectie en het zich openbaren van de klinische verschijn-
selen bij varkenspest minstens 4 dagen bedraagt, staat het vast, dat de
dieren reeds voor den koop lijdende waren aan deze ziekte. Bovendien
zal de ziekte voor den leek verborgen zijn geweest, aangezien de ver-
schijnselen ervan na de aankomst op het bedrijf in nog zeer geringe
mate aanwezig waren. Wij hebben hier dus te doen met een verborgen
gebrek, waardoor de koop ontbonden kan worden. Voor een vergoeding
van de schade, die op het bedrijf door den aankoop van de zieke dieren
aangericht is, zouden wij moeten bewijzen, dat de verkooper bekend
geweest was met het lijden. Dit is dikwijls buitengewoon moeilijk.

(In het onderhavige geval is dit ook niet mogelijk geweest. Het proces, hetwelk
over de ontbinding van den koop gevoerd werd, is voor den kooper gunstig ver-
loopen.)

In tegenstelling met het ziektegeval in den winter kunnen wij bij de
bespreking volstaan met het weergeven van de inrichting van den stal
en de ziekteverschijnselen Het betreffende bedrijf is belangrijk kleiner
dan het reeds behandelde. Wij hebben hier n.1. slechts drie vakken,
waarin varkens zijn. In het eerste vak bevinden zich 6 dieren van p.m.
70 kg, die alle ziek zijn ; in het tweede vak 15 varkens van p.m. 12 weken
en in het derde of laatste vak 2 vette varkens van p.m. 200 kg. De
varkens in beide laatstgenoemde vakken zijn nog volkomen gezond.
Volgens mededeeling van den eigenaar vertoonde een der varkens uit
het eerste vak 8 dagen geleden ziekteverschijnselen. In verband met
het warme weer en den tijd van het jaar meende de eigenaar, dat het
dier aan vlekziekte lijdende was. Dientengevolge had hij het zieke dier
den volgenden dag een hoeveelheid vlekziekteserum en tegelijkertijd
ook de 5 andere met dit serum ingespoten. Een andere spuit of naald
had hij niet gebezigd voor de behandeling van de nog gezonde dieren.
Op de injectie was echter geen herstel gevolgd en daarom had hij den
volgenden dag de behandeling herhaald, d. w. z. bij het zieke dier was
nogmaals een hoeveelheid vlekziekteserum ingespoten. In plaats van
een beperking der ziekte had echter juist een uitbreiding plaats gevonden,
want ongeveer 5 dagen na de eerste seruminspuiting waren ook de vijf
andere dieren ziek geworden. Naar aanleiding hiervan meende de eige-
naar met een andere ziekte te doen te hebben en werd deskundige hulp
ingeroepen. Hiertoe ging hij des te eerder over, omdat het hem niet
duidelijk was op welke wijze de dieren, wanneer zooals hij veronder-

stelde varkenspest in het spel was, besmet geworden waren. Gedurende
de laatste weken was geen varkenshandelaar, castreur of een andere
varkenshouder in den stal geweest. Evenmin was de eigenaar op een
plaats geweest, waar ziekte onder de varkens heerschte. Al de zoojuist
genoemde maatregelen waren genomen, omdat in het naastbijgelegen
dorp gevallen van varkenspest waren geconstateerd. Om de isolatie
van het bedrijf nog vollediger te doen zijn, had hij persoonlijk het voeder
voor zijn dieren bij zijn graanhandelaar gehaald. Gebruikelijk was, dat
het in den stal bezorgd werd, doch met het oog op het gevaar van ver-
spreiding der ziekte door genoemden handelaar had hij het beter ge-
vonden nu van deze gewoonte af te wijken. Een fout meende hij achteraf
bezien toch nog te hebben begaan. Het gehaalde voedsel was n.1. ver-
voerd in zakken, die reeds bij den graanhandelaar aanwezig waren en
dus niet in zakken, afkomstig van zijn eigen bedrijf. Ue mogelijkheid
dat de zakken afkomstig waren van bedrijven, waar ziekte heerschte,
was niet uit te sluiten.

Zooals uit het bovenstaande blijkt hebben wij te doen met een varkens-
houder, die waarschijnlijk cursussen heeft gevolgd of althans meerdere
beschrijvingen omtrent bestrijding van ziekten in zijn vakbladen heeft
gelezen. Niettegenstaande alle mogelijke voorlichtingen blijkt ook nu
weer, dat het resultaat ervan gering of in elk geval onvoldoende geweest
is. De oorzaak hiervan moet gezocht worden in de omstandigheid, dat
een niet ter zake kundige wel de hem bekende voorschriften toepast,
doch in veel gevallen de reden, waarom dit moet geschieden, niet vol-
doende begrijpt en dientengevolge onwillekeurig grove fouten maakt.
Voorts vernemen wij verder nog, dat geen wijziging in de samenstelling
van het voederrantsoen voor het ziek worden heeft plaats gehad, dat
aan alle dieren hetzelfde meel gegeven is en ook in of aan den stal geen
veranderingen zijn aangebracht. Aan een intoxicatie door het voedsel
of anderszins behoeven wij dus niet te denken. Voor het vaststellen van
de oorzaak der ziekte zijn wij dus aangewezen op de waarneembare
ziekteverschijnselen, al kan voor het opsporen van de herkomst der
eventueele smetstof de in het voorgaande vermelde wijze van vervoer
van het meel wel van eenigc waarde zijn.

Wanneer wij na voorgaande inleiding nu overgaan tot het onderzoek
van de zieke dieren, dan wordt ook in dit geval het eigenaardige snui-
vende geluid, veroorzaakt door het ingedroogde secretum om en in
de neusopeningen, weder waargenomen. Aan de huid der dieren is geen
roode verkleuring te zien. Zelfs is het tegenovergestelde het geval.
De kleur van de huid van de 5 dieren, die pas eenige dagen ziek zijn,
is n.1. veel lichter dan van het dier, hetwelk reeds langer ziek is. Een
afwijkende huidkleur heeft dit laatste dier echter niet ; ze stemt n.1.
volkomen overeen met die, welke bij normale dieren voorkomt. Punt-
bloedingen worden niet opgemerkt. De conjunctivae daarentegen zijn
sterk geinjiceerd, aan de oogharen bevindt zich ingedroogd secretum
en de lichaamstemperaturen blijken te liggen tusschen 41.4⁰ en 41.9° C.

Het aantal ademhalingen per minuut is, evenals dat der polsslagen,
verhoogd. Tijdens de temperatuuropname wordt tegelijkertijd gecon-
stateerd, dat de faeces vast van consistentie en donker van kleur zijn.
Het meest opmerkelijke ziekteverschijnsel, hetwelk bij deze 5 dieren
wordt waargenomen en waardoor wij tevens in de gelegenheid zijn het
klinisch onderzoek zoo goed te verrichten, is de ernstige aandoening
van het centrale zenuwstelsel. Tengevolge hiervan zijn de dieren zoowel
in de achter- als voorhand totaal verlamd. Zelfs met alle mogelijke hulp
gelukt het niet de dieren op de voor- en achterbeenen te laten staan.
Overigens schijnt het bewustzijn niet gestoord te zijn en nemen enkele
dieren, wanneer daaraan de noodige moeite besteed wordt, zelfs eenig
voedsel in den vorm van karnemelk tot zich.

In het vorenstaande hebben wij naast verschijnselen, die er op wijzen,
dat hier varkenspest in het spel is, een ander symptoom n.1. de totale
verlamming, waargenomen, hetwelk het vermoeden zou kunnen doen
ontstaan, dat wij met een neurotrope smetstof te doen hebben. Aange-
zien dergelijke ziekten bij het varken zeer sporadisch voorkomen en
eigenlijk alleen de ziekte van Aujeszky hiervoor in aanmerking komt,
kunnen wij deze veronderstelling wel uitsluiten. Dit is temeer het geval
omdat bij de ziekte van Aujeszky geen verlammingsverschijnselen en
niet zulke hooge lichaamstemperaturen worden waargenomen. Voor
het heerschen van varkenspest op het bedrijf pleit verder nog het opge-
merkte verschijnsel, dat 5 dieren p.m. 6 dagen na het behandelen met
vlekziekteserum ziek geworden zijn. Het overbrengen van de smetstof der
varkenspest bij hel preventief enten van varkens tegen de vlekziekte of het inspuiten
van enkel serum, is een zoo bekend verschijnsel, dat hier wel geen verschil van
meening meer over zal bestaan.

Wanneer wij nu de diagnose varkenspest gesteld hebben, op welke
wijze kunnen wij dan de nog gezonde varkens in den stal behandelen ?
De twee vette dieren kunnen hel beste zoo vlug mogelijk, nadat toe-
stemming van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst
verkregen is, naar een slachthuis vervoerd worden. De overige 15 jonge
dieren zullen wij, nadat zij in een andere schuur zijn ondergebracht,
inspuiten met formolvaccin. Wellicht kunnen wij hiervan eenig succes
verwachten, omdat de indruk verkregen is, dat de smetstof in den
bewusten stal weinig virulent is.

Bij de 6 zieke dieren wordt geen behandeling ingesteld. Van een
inspuiting met serum of formolvaccin is geen resultaat te verwachten.
Slachtwaarde bezitten de dieren evenmin, zoodat de eigenaar genood-
zaakt is het verloop van de ziekte rustig af te wachten.

(Volledigheidshalve zal ,evenals dit gedaan is bij het ziektegeval in den winter,
ook nu het een en ander vermeld worden omtrent het verloop van dit geval.

De 15 preventief geënte varkens van p.m. 12 weken zijn alle volkomen gezond
gebleven. Van de 6 zieke dieren zijn er 4 na verloop van tijd en een zorgvuldige
symptomatische behandeling genezen en later, nadat ze vet waren, naar de slacht-
bank vervoerd.

Twee dieren zijn p.m. 14 dagen na den aanvang van de ziekte gestorven. Bij beide
werden in sommige organen en lichaamsklieren afwijkingen aangetroffen, zooals
bij vai kenspest voorkomen. Opvallend was bij beide de ernstige aandoening van
de lcrgen en de pleur?. Het bacteriologisch onderzoek viel negatief uit, behalve
dat van de longvn, waari.i Ba^r. suisrpticus w^rd aangetroffen.)

Een vergelijkend-pathologisch onderzoek naar de aetiologie
van de z.g. post-infectieuze encephalitides.

Onder de virusziekten nemen de encephalitides in de pathologie van
den mensch een belangrijke plaats in. Men denke hierbij in de eerste
plaats aan twee ziekten die de laatste jaren veler belangstelling hebben
gewekt, nl. de kinderverlamming en de gevreesde complicatie na de
inenting met koepokstof, de postvaccinale encephalitis.

Tot de eerste groep behooren o.m. de poliomyelitis en de encephalitis
epidemica (lethargica), waarbij na een kort prodromaalstadium, ge-
karakteriseerd door algemeene ziekteverschijnselen, de nerveuze symp-
tomen het geheele ziektebeeld beheerschen. Histologisch is vooral de
grijze substantie aangetast, waarbij perivasculaire infiltraten, in hoofd-
zaak bestaande uit lymphocyten en plasmacellen en verval van gang-
liëncellen de voornaamste veranderingen zijn.

Tot de tweede groep behooren die encephalitides, waarbij aan de
cerebrale verschijnselen eerst een algemeene virusinfectieziekte is
voorafgegaan (b.v. griep, mazelen). Hiertoe rekent men ook de post-
vaccinale encephalitis ; immers het doel van de vaccinatie is niets meer
of minder dan het veroorzaken van een virusinfectieziekte. Hierbij is
vooral de witte substantie aangetast. Ook hier vindt men perivasculaire
celophoopingen, die echter niet uitsluitend uit lymphocyten en plasma-
cellen bestaan, doch voor het grootste deel uit gliacellen. Terwijl zich de
lymphocytaire infiltraten tusschen den vaatwand en de meso-ectoderm-
membraan bevinden, liggen de gliamanchons buiten deze membraan.
Naast deze gliareactie komt verval van mergscheeden en veelal ook van
ascylinders voor (demyelinisatie).

Intusschen is deze scheiding in twee groepen slechts tot op zekere
hoogte door te voeren en zoowel klinisch als histologisch komen over-
gangsvormen voor. Eenerzijds kan een post-infectieuze encephalitis soms
in het beloop van een uiterst lichte infectieziekte voorkomen, zoodat zij
den indruk kan maken idiopathisch te zijn. Anderzijds kan men soms
de algemeene ziekteverschijnselen, die aan een idiopathische encephalitis

voorafgaan, misschien beschouwen als een lichte infectieziekte, zoodat
de encephalitis dan in wezen een post-infectieuze zou zijn. Zoo gaan b.v.
veelal angina en enteritis aan poliomyelitis vooraf en tijdens poliomyeli-
tis-epidemieën komen ook veel gevallen van angina voor, zonder door
verlammingen gevolgd te worden. Men vraagt zich dus eenerzijds af,
of men te doen heeft met abortief verloopende gevallen van poliomy elitis,
die dus tot angina beperkt blijven, zonder verschijnselen van den kant
van het zenuwstelsel. Anderzijds bestaat de mogelijkheid, dat angina
de eigenlijke primaire infectieziekte is, waarna somtijds het beeld van
poliomyelitis optreedt, zoodat poliomyelitis dan als een post-infectieuze
encephalitis op te vatten zou zijn.

Ook in de dierpathologie kan men dezelfde groepen onderscheiden,
voorzoover men tenminste van een essentieel verschil mag spreken.
Volgens deze opvatting zijn dan b.v. hondsdolheid, Borna\'sche ziekte,
ziekte van Aujeszky, idiopathische, terwijl de encephalitides na de
ziekte van Carré, varkenspest, boosaardige catarrhaalkoorts, post-
inlectieuze encephalitides zijn.

De aetiologie is bij een deel der encephalitides wel, bij een ander deel
niet bekend. Bij de idiopathische encephalitides wordt gewoonlijk een
virus in het centrale zenuwstelsel aangetroffen, bij de post-infectieuze
in den regel niet. De enkele keeren, dat bij de laatste wel een virus
aangetoond is kunnen worden, was het steeds het virus van de oor-
spronkelijke infectieziekte (vaccinevirus bij post-vaccinale encephalitis,
virus van Carré bij den nerveuzen vorm van de ziekte van Carré).
Men heeft zich daarom afgevraagd of (leze zoo zelden in het centrale
zenuwstelsel voorkomende vira wel de oorzaak van de encephalitis
kunnen zijn. Bij de bestudeering van de postvaccinale encephalitis is
deze vraag de belangrijkste geweest en tallooze publicaties zijn versche-
nen en eenige theorieën zijn opgesteld om te trachten de oorzaak in de
pokstof dan wel in iets anders te zoeken. Hoewel hierdoor zeer belang-
rijke feiten aan het licht zijn gekomen, een alleszins bevredigende op-
lossing voor het vraagstuk van de aetiologie hebben zij niet gebracht.

1. het virus van de oorspronkelijke ziekte is de oorzaak (vaccine-
virustheorie).

2. een latent aanwezig encephalitogeen virus wordt geactiveerd door
de voorafgaande infectieziekte (activeeringstheorie).

De argumenten welke ten gunste van beide theorieën aangevoerd zijn,
kunnen hier buiten beschouwing blijven. Wel moge vermeld worden,
dat het nooit gelukt is het „latente" virus aan te toonen.

Vraagt men zich af waarom alle onderzoekingen niet tot het ge-
wenschte resultaat geleid hebben, dan kan te dezen opzichte wellicht
van beteekenis zijn, dat men steeds de menschelijke pathologie als uit-
gangspunt genomen heeft en het dier dus slechts voor experimenten
gebruikt is, omdat dat met menschen niet kan. Daar het encephalitis-

probleem zich niet tot de menschelijke pathologie beperkt, maar bij de
vergelijkende pathologie thuishoort, heb ik getracht iets te bereiken
langs een anderen weg. Hierbij is nu niet een menschelijke, doch een
spontaan bij dieren voorkomende ziekte als studie-object gebruikt. Het
dier waarbij een bepaalde ziekte spontaan voorkomt, is meteen ook het
beste proefdier daarvoor.

Als uitgangspunt is genomen de nerveuze vorm van de ziekte van
Carré, een post-infectieuze encephalitis met verschillende punten van
overeenkomst met menschelijke post-infectieuze encephalitides.

Gewoonlijk is men geneigd een bij honden voorkomende encephalitis
in verband met een voorafgegane ziekte van Carré te brengen, zelfs
nog wanneer de ziekte al maandenlang genezen is. In de literatuur
worden wel gevallen beschreven waarbij de encephalitis een jaar en
langer na de ziekte van Carré optrad. Dergelijke zeer langdurige
incubatietijden zijn niet in overeenstemming met de bij de menschelijke
post-inftctieuze encephalitides geldende begrippen. Bij de laatste is de
incubatietijd vrij constant en de encephalitis treedt niet op na, doch in
het belo( p van de primaire infectieziekte. Derhalve is de naam ,,para-
infecticus" beter dan „post-infectieus", doch laatstgenoemde heeft
zoozeer burgerrecht verkregen, dat ik die zal handhaven. In analogie
hiermee zou men alleen bij den hond van post-infectieuze encephalitis
mogen :-prcken, wanneer deze in het beloop van de ziekte van Carré
optreedt. Hiervoor pleit dat men in de hersenen van honden die leden
aan encephalitis in het beloop van hondenziekte, het virus van Carré
kon aantoonen. In de gevallen waarbij encephalitis volkomen onafhan-
kelijk van de ziekte van Carré optrad, gelukte het mij nooit dit virus
aan te toonen, noch in de hersenen, nóch in de organen van borst- en
buikholte. Bij 5 van de 12 onderzochte honden daarentegen kon een
zwak virulent virus in de hersenen aangetoond worden, dat na intra-
cercbrale infectie op gezonde honden was over te brengen. Dit virus
veroorzaakte alleen encephalitis en bleek geheel verschillend van het
virus van Carré te zijn. Het was niet mogelijk een infectie langs een
meer natuurlijken weg dan de intracerebrale te bewerkstelligen, ook niet
wanneer het centrale zenuwstelsel aan resistentie-verminderende
invloeden (narcose, cysterncpunctie) blootgesteld werd.

Nu werd bij de sectie van de spontane gevallen steeds een stuwing en
een albumineuze degeneratie van de lever gevonden. Uit onderzoekingen
van Silberstein is bekend dat honden, die na het aanleggen van een
EcK\'sche fistel met vleesch gevoed worden, soms encephalitis krijgen,
welke door intracerebrale infectie met hersenemulsie op gezonde honden
is over te brengen. De verklaring hiervoor zou dan zijn dat bepaalde
giftige intermediaire stofwisselingsproducten i.e. guanidine, welke nor-
maliter in de lever ontgift worden, bij aanwezigheid van een EcK\'sche
fistel in de circulatie blijven, de hersenen gevoelig maken voor de inwer-

king van een door Silberstein in de neuskeelholte van honden aange
toond encephalitogeen virus. Inderdaad is het mij gelukt met behulp
van subcutane injecties van guanidine een intranasale infectie met het
encephaiitisvirus te doen aanslaan. Controleproeven met guanidine
alleen verliepen negatief.

Het histologische beeld van deze experimenteel met het encephalitis-
virus opgewekte encephalitis, was identiek met dat van de spontane
gevallen van encephalitis, waarbij geen direct verband met de ziekte
van Carré was aan te toonen. Deze aandoening behoort tot de groep
van de idiopathische encephalitides, waarbij dus de sterkste veranderin-
gen in de grijze substantie gelocaliseerd zijn. Volgens het schema moet
deze encephalitis dus opgevat worden als een idiopathische en niet als
een post-infectieuze.

Klinisch is het echter niet altijd even gemakkelijk de idiopathische
encephalitis te onderscheiden van den nervcuzen vorm van de ziekte
van Carré, daar soms tegelijk met, of zelfs vóór de nerveuze symptomen,
ook catarrhale verschijnselen kunnen optreden, die sterk aan honden-
ziekte doen denken. Tonsillitis gaat n.1. dikwijls aan de encephalitis
vooraf. Zekerheid omtrent den aard van de encephalitis heeft men pas
na histologisch onderzoek en eventueele proefdierenting.

Het virus van deze idiopathische encephalitis is moeilijk te isoleeren.
Wanneer de hersenen direct na den dood in de hersenen van gezonde
honden worden ingespoten, slaat de infectie niet aan, wel nadat zij
eenigen tijd (i a 2 weken) in 50—80 % glycerine in de ijskast bewaard
zijn, een bevinding zooals ook waargenomen werd bij het herpes-encepha-
iitisvirus (Levaditi, Perdrau). Door herhaalde cerebrale passages bij
honclen ging bij een tweetal geïsoleerde virusstammen cle virulentie in
de vijfde, resp. tweede passage geheel verloren. Bij een derden stam nam
de virulentie toe tot de dertiende passage, doch daarna weer af.
Vermoedelijk hebben honden hersenen een sterk virulicide vermogen
t.\'t.v. dit virus (neuro-infection autostérilisable van Levaditi).

De verschijnselen, die optraden na intracerebrale infectie, bestonden
in hoofdzaak uit een slappe of spastische ascendeercnde paralyse. Eerst
wanneer tegelijk met de infectie (intracerebraal of intranasaal) guanidine
werd ingespoten, ontstond hetzelfde beeld als men bij cle spontane
gevallen ziet (epileptiforme aanvallen, convulsies, paralyse). De incu-
batietijd bedraagt gemiddeld 14 dagen (uitersten 6—30 dagen). De
gevonden histologische veranderingen zijn zoowel bij de spontane als
bij de experimenteele gevallen de volgende :

Hyperaemie, meningitis, vrij vaak bloedinkjes, meer of minder groote
perivasculaire infiltraten, verdikte en geïnfiltreerde vaatwanden,
neuronophagie, geringe tot matige gliareactie. De veranderingen zijn
het meest en het sterkst aanwezig in de grijze substantie van de groote
hersenen, veelal haardsgewijs.

hoewel een enkele maal in vervallen gangliëncellen vormsels gevonden
zijn, die er sterk aan doen denken.

Het virus was alleen pathogeen voor honden, niet voor fretten,
cavia\'s, konijnen en muizen. Bij een aap gelukte de intracerebrale
infectie in zooverre dat, hoewel geen nerveuze symptomen optraden,
toch het virus in de hersenen van het 13 dagen p. i. gestorven dier
aangetoond konden worden. Histologisch was een geringe encephalitis
aanwezig.

Het virus is filtreerbaar door Seitz E—K filters. Het is zeer weinig
resistent tegen physische en chemische invloeden. Alleen in glycerine bij
lage temperatuur is het i 2 maanden houdbaar.

Het virus is aangetoond in het centrale zenuwstelsel en in de neuskeel-
holte van eenige aan encephalitis lijdende honden, doch ook in de neus-
keelholte van een gezonden hond, die drie jaar achtereen een nest
jongen wierp, waarvan er steeds eenige encephalitis kregen op een
leeftijd varieerende van 3—12 maanden. Vermoedelijk heeft dit dier
dus haar jongen besmet doch tevens een graad van immuniteit meege-
geven, die na den zoogtijd is verdwenen, waarna, toen de omstandig-
heden daartoe medewerkten, de infectie manifest geworden is.

Ten aanzien van de aetiologie van den nerveuzen vorm van de ziekte
van Carré gelden dezelfde theorieën als die bij de aetiologie van de
humane post-infectieuze encephalitides, in dit geval dus de honden-
zicktevirustheorie en de activeeringstheorie.

Het feit dat zoo dikwijls encephalitis in het beloop van de ziekte van
Carré optreedt en de omstandigheid dat ook zonder klinisch waarneem-
bare cerebrale symptomen bij den catarrhalen vorm geringe afwijkingen
in de hersenen kunnen voorkomen, pleit voor de eerste theorie. Proeven
ter verdediging van de activeeringstheorie, n.1. gelijktijdige intranasale
infectie met het encephalitisvirus en het virus van Carré, verliepen
negatief.

De vraag deed zich dus voor, of het virus van Carré inderdaad
neurotrope eigenschappen bezit en onder welke omstandigheden het
dan de oorzaak van encephalitis kan zijn.

Het was reeds bekend dat in elk geval na intracerebrale infectie dit
virus encephalitis, gepaard met den catarrhalen vorm van honden-
ziekte, kon verwekken. Langs andere infectiewegen gelukte het nooit
naar willekeur een encephalitis op te wekken (Carré).

Nu werd nagegaan of hier misschien ook een praedisponeerende rol
aan guanidine toegekend kon worden en inderdaad ontstond bij 4 van
de 5 subcutaan of intranasaal geïnfecteerde en tegelijk met guanidine
behandelde honden een encephalitis. Steeds ontstond eerst de catarrhale
vorm van de ziekte van Carré, terwijl de encephalitis 8—12 dagen p.i.
volgde. Het virus van Carré was in de hersenen aan te toonen. Het
histologische beeld was volkomen gelijk aan dat, hetwelk men aantreft

bij de in het beloop van spontane honden/.iekte voorkomende encepha-
litis. In tegenstelling met de bij idiopathische encephalitis voorkomende
ontstekingsinfiltraten zijn deze bij den nerveuzen vorm van de ziekte van
Carré afwezig. Hoogstens zijn de vaatwanden geïnfiltreerd, maar
infiltraten óm de vaten worden niet gevonden. De gliareactie is sterker
dan bij idiophatische encephalitis, zelfs manchonvorming kan optreden.
In zeer sterke mate is verval van gangliëncellen aanwezig, waardoor
het geheele beeld een degeneratief karakter krijgt.

Men mag dus wel aannemen dat de oorzaak van de post-infectieuze
encephalitis van den hond het virus van de oorspronkelijke ziekte, i.e.
het virus van Carré is en dat ook hier de encephalitis na een constanten
incubatietijd optreedt. Er is geen reden om aan te nemen, dat bij de
humane post-infectieuze encephalitides het virus van de oorspronkelijke
ziekte niet de oorzaak is en tevens is het waarschijnlijk, dat ook bij den
mensch een bizondere factor aanwezig moet zijn om encephalitis te
veroorzaken. Mogelijk geldt dit niet alleen voor de encephalitides in
het beloop van een virusinfectieziekte, maar ook voor sommige z.g.
idiopathische encephalitides. Alleen is het lang niet zeker of de bizondere
omstandigheid in het vrij circuleeren van guanidine gelegen is, daar de
stofwisseling van den mensch niet gelijk aan die van den hond is.

Om het effect van guanidine bij dieren met een verschillende stof-
wisseling na te gaan, werd getracht een spontaan bij den mensch voor-
komende post-infectieuze encephalitis, n.1. de postvaccinale, met behulp
van guanidine op te wekken bij :

Bij deze dieren werd in de geschoren en gescarificeerde huid dermo-
vaccine gewreven, terwijl tevens guanidine-injecties werden toegediend.
Gewoonlijk treden dan na 5— 7 dagen pokken op, die eenige dagen later
indrogen. De konijnen reageerden hierop niet met encephalitis, doch
de aap en het ineerendeel van de honden wel. De gemiddelde incubatie-
tijd bedroeg bij de honden 11 dagen (uitersten 7 en 15 dagen), bij den
aap 14.

De klinische verschijnselen waren verschillend van die, welke bij de
idiopathische en bij de post-infectieuze encephalitis na de ziekte van
Carré optreden. Meningeale symptomen (opgebogen rug, opisthotonus)
traden hier op den voorgrond. De dieren waren somnolent, schrikachtig,
pijnlijk bij aanraken, atactisch, paretisch ; bij slechts één hond kwamen
epileptiforme aanvallen voor. De aap vertoonde paralyse van een
achterpoot.

Ook histologisch was een ander beeld aanwezig. In hoofdzaak was
de witte substantie aangetast. De gliareactie was buitengewoon sterk,
veelal met manchonvorming om de vaten. Een bij kinderen opvallende

afwijking, demyelinisatie, was echter niet of nauwelijks te zien, trouwens
ook bij de hondenziekte-encephalitis niet.

In i geval kon het vaccinevirus direct in de hersenen aangetoond
worden door intratesticulaire enting van een konijn. In eenige andere
gevallen vertoonden de konijnen na enting, hetzij cutaan of intratesti-
culair, geen reactie, doch bij na-enting met dermovaccine trad een
vroegreactie op, zoodat de dieren een zekere graad van immuniteit
bezaten. Vermoedelijk bevatten dus de hersenen zulke kleine hoeveel-
heden virus, dat ze geen locale reactie, doch wel immuniteit veroor-
zaken. Daarnaast werden steeds de proefdieren onderzocht op een
eventueele aanwezigheid van het virus van Carré en het encephalitis-
virus, doch met negatief resultaat.

Uit de proeven is gebleken, dat guanidine niet bij alle diersoorten het
centrale zenuwstelsel op dezelfde wijze gevoelig maakt voor de inwerking
van een virus. Het is dan ook niet uitgesloten dat er nog andere stoffen
zijn die dit kunnen doen, misschien afhankelijk van de diersoort en
van den aard van het voedsel. Het feit blijft evenwel belangrijk, dat
een infectie met een virus, dat onder gewone omstandigheden niet tot
het ontstaan van encephalitis aanleiding geeft, dit wel kan doen indien
een vergiftiging met een product der intermediaire stofwisseling plaats
vindt. Voor 3 verschillende virussoorten is dit hier aangetoond.

Op welke wijze cle guanidine het centrale zenuwstelsel gevoelig maakt
voor de inwerking dezer virussoorten is nog niet erg duidelijk. In hooge
dosis, 250 mg per kg lichaamsgewicht, is het doodelijk voor honden.
Zij sterven dan binnen 12 uur onder hevige cerebrale verschijnselen. De
proefdieren ontvingen echter dagelijks 50 mg per kg, een voor nict-
geïnfecteerde dieren op den duur wel toxische, doch geen cerebrale
symptomen veroorzakende dosis. Behalve hyperaemie veroorzaakt het
geen veranderingen in de hersenen. Het feit, dat bij de 3 onderzochte
encephalitides het histologische beeld zoo verschillend was, bewijst wel
dat de veranderingen specifiek voor het virus en onafhankelijk van de
guanidine zijn. In de lever ontstaat steeds stuwing en albumineuze
degeneratie.

Uit het voorgaande zal het duidelijk zijn, dat de strijd tegen dergelijke
ziekten niet alleen tegen het virus gericht moet zijn, maar mede tegen
de omstandigheden waaronder het virus de encephalitis doet ontstaan.

1. Bij de pathogenese speelt een intermediair stofwisselingsproduct,
dat tengevolge van een onvoldoende leverfunctie in het bloed circuleert,
een groote rol.

centrale zenuwstelsel voorkomen, die in sommige opzichten aan post-
infectieuze encephalitis doen denken (demyelinisatieprocessen).

D.-ze laatste worden gunstig beïnvloed door het specifieke anti-
anaemisch werkende preparaat pernaemon. Van deze stof mag ook
verwacht worden dat zij de insufficiënte lever in zekeren zin aanvult.

25 aan idiopathische encephalitis lijdende honden zijn hiermede
behandeld, waarvan er 13, dus 52 % volledig herstelden. Veel minder
gunstig zijn de resultaten bij hondenziekte-encephalitis, hetgeen niet
zoozeer te verwonderen is, daar hier behalve de encephalitis nog een
ernstige algemeene infectieziekte bestaat. Van de 11 behandelde honden
genazen er slechts 2, d.i. 18 "₀, terwijl nogrestverschijnselen achterbleven.
Tenslotte zijn op deze wijze nog 4 honden, lijdende aan experimcnteele
postvaccinale encephalitis behandeld, waarvan er 2 herstelden.

De beste resultaten worden verkregen met pernaemon forte en
dan nog wanneer de behandeling zoo vroegtijdig mogelijk wordt inge-
steld. In subacute en chronische gevallen is geen succes te verwachten.
Een vroege diagnose is daarom van veel belang. Een der eerste sympto-
men van een beginnende encephalitis is veelal een ontbreken van de
pupilreflex, spoedig gevolgd door atactische bewegingen.

Al naar den ernst van de symptomen en de grootte van den hond
worden dagelijks of om den anderen dag 1—2 c.c. pernaemon forte
intramusculair of subcutaan toegediend. Bij verbetering van den toe-
stand kunnen de injecties met grootere tusschenpoozen gegeven worden.
Hel is raadzaam de injecties niet te vroeg te staken, daar dan wel eens
instortingen optreden.

Naar aanleiding van liet gelijknamige artikel van collega Hoekstra in een vorig
Tijdschrift — waarmee ik volkomen instem —- verwijs ik naar mijn „Ingezonden"
in het nummer van 15 Maart j.1., waarin ik de wenschclijkheid betoogde van de
vorming van een neutrale, diergeneeskundige faculteitsvereeniging. Ondanks de
ongunst der tijden, welke ook haar invloed op het studentenleven doet gelden, zou
ik toch voor dit idee nogmaals de aandacht willen vragen.

Nog steeds tasten we in het duister omtrent de oorzaak en het wezen van koliek.
Wc weten niet, waar plotseling de pijn vandaan komt, waarom ze even plotseling
weer verdwijnt. Wakefield Ramey *) wijst erop, dat sommige axioma\'s in het
koliek-vraagstuk lang niet zoo vaststaan als algemeen aangenomen wordt. Hij
concludeert uit het feit, dat koliek alleen bekend is bij den mensch en het paard
en speciaal bij die paarden, die op stal zwaar gevoerd worden en hard moeten
werken, dat vermoeienis, overinspanning en irrationeele voeding de voornaamste
rol spelen. Koliek is volgens hem een ziekte, die als regel is te voorkómen. Op stallen,
waar regelmatig wordt gevoerd en de dieren niet te hard behoeven te werken,
komt weinig of geen koliek voor. In Zuid-Afrika had men vroeger lucernehooi,
dat inderdaad den naam hooi mocht dragen. Tegenwoordig kent men onder dien
naam ongefermenteerde, zeer groene, droge lucerne, wat heel iets anders is dan
hooi. Hij meent, dat later zal blijken, dat de oorzaak der pijn gelegen is in een
stoornis der cellen van de ingewanden onder den invloed van een abnormale om-
geving en verwacht veel van een nadere kennis der stoffen, die gevormd worden
aar de zenuwuiteinden van den parasympathicus en waarvan iets bekend is geworden
in de ontdekking van het acetylcholine. Wat in de leerboeken staat kan voor een
groot gedeelte de toets der kritiek niet doorstaan. Daarop komt zijn redeneering
neer. B.v. algemeen wordt aangenomen, dat een der oorzaken van koliek is een uit-
zetting der maag door gassen. Het is hem nog nooit gelukt, die ophooping door
gassen te bewijzen door het inbrengen van de sonde, want nog nooit heeft hij dan
gassen kunnen doen ontwijken. (Dezelfde ervaring heb ik ook. Ref.) Indien alleen
het uitzetten der darmen door gassen de oorzaak der pijn was, moest na punctie
die pijn onmiddellijk ophouden. Dat is ook niet het geval. De maag is dikwijls dooi
voedsel sterk uitgezet, zoodat ze scheurt. Een opgezette maag door gas heeft hij
bij secties nooit kunnen vinden. Dit zijn volgens hem allemaal aanwijzingen, dat
de opzetting door gassen wel het gevolg, maar niet de oorzaak is der pijn.

Daarna stort hij zijn gal uit over allen, die meenen, koliek met een of ander genees-
middel te kunnen \'genezen. In Engeland is een zeer veel gebruikt middel tegen
koliek terpentijn met lijnzaadolie of met een laxans. In het leger werd dit niet ge-
bruikt, maar gebruikte men aloë. D. w. z. dikwijls moest een soldaat dit ingeven
en vond men later de aloëbrok op den vloer liggen! In zijn vroegere Londensche
practijk gebruikte hij niet anders dan een half pond zout in twee gallons water (dus
186 gr NaCI in ruim 900 cc water) en had evenveel succes als die, welke andere
middelen gebruikten. Onlangs heeft Gunning sterk aanbevolen het gebruik van
acetylcholine, had met zijn behandeling slechts 15% dooden. Een heel gewoon
succes, dat Rainy met zijn onschuldig zoutwater ook bereikte.

Heftig gaat hij — en terecht — te keer tegen het gebruik van heroica en wil
liever de dieren in narcose brengen door een intraveneuze injectie van chloral-
hydraat, eventueel met morphine of morphine plus atropine (van dat laatste voorspel
ik hem niet veel pleizier. Ref.) Het uitspoelen van de maag, zooals aangegeven wordt,
is hem nooit goed gelukt.

Bij sterke gasophooping in de darmen steeds punctie doen op de meest promi-
neerende plaats, in de rechter flank, „without hesitation and without fear". Schrijver
gelooft hen niet, die zeggen, dat het gelukt om met zekerheid draaiing van het c< Ion
te diagnostiseeren en deze op te heffen door rectale manipulaties of door rollen.
Van morphine zag schrijver zelden succes als pijnstillend middel. Hij oefent scherpe
kritiek uit op hen, die zeggen een middel te kennen tegen koliek.

\') Wakefield Ramey. Equine Colic, The Journal of the South-Africa Vet. Med.
Ass. March 1939.

Ueberreiter *) kreeg een paard voor koliek in behandeling. Bij rectaal onderzoek
werd in de linker buikhelft bij de inwendige ring van het lieskanaal een pijnlijke
zwelling gevoeld. Verder 2 strengen waarvan de een naar boven en naar lateraal
ging en de ander naar beneden mediaal. Tusschen die beide strengen lag die pijnlijk
gezwollen massa, die uit gecontraheerde darmlissen bestond. U. dacht met een
inkarceratie van darmlissen te doen te hebben en heeft deze door een operatie
opgeheven. Het dier werd neergeworpen en het linker achterbeen uitgebonden.
Via het lieskanaal ging U. naar de buikholte. Het peritoneum werd met de wijsvinger
doorgestooten en de hand naar binnen gebracht. Het bleek, dat de plica ductus
deferentis was doorgescheurd. Een groote massa dunne darmen was door deze
scheur heen gedrongen en werd nu door de zaadbuis afgesnoerd. Hij kon de darmen
niet anders bevrijden dan door de ductus dubbel te onderbinden en dooi te snijden.
Hel bleek, dat de dunne darm wel over een afstand van 40 cm sterk haemorrhagisch
was geïnfiltreerd.

Over het voorkomen van weefselbeschadigingen na subcutane toediening
van Digipuratum bij paarden.

Gohde ¹) heeft 9 paarden, die aan koliek leden, met 5—10 cc digipuratum
behandeld. Hij spoot het subcutaan in. Den volgenden dag kregen de dieren sterke
zwellingen met stijfheid van voorhand en hals en zelfs versterf van weefsel. Hoewel
dit hartmiddel wordt aangediend als subcutaan te kunnen worden gebruikt, ont-
raadt hij dit sterk. Het digitoxin, dat het middel bevat, roept deze erge verschijnselen
te voorschijn. Alle digitalisglykoside bevattende geneesmiddelen kunnen volgens
schr. beter intraveneus worden g\'egeven.

Richter ^s) is erg enthousiast over hel gebruik van Colfin bij kolieken. Men
hoeft zich niet aan de dosis van 20 a 40 cc te houden, zegt hij. Hij heeft zelfs een
veulen wel 40 cc ingespoten en het diertje daarmee het leven gered. Ook spuit
hij paarden wel 40, 60 en soms wel 100 cc in. Hij raadt dit niet voor geregeld
gebruik aan, maar als het te bestrijden geval ernstig is, kan het gerust en werkt het
met meer succes dan kleinere doses. Hij zag bovendien dat grootere doses laxeerend
werkten, zoodat men dan, behalve van de bekende pijnstillende en de peristaltiek
regelende werking, ook nog van deze gunstige eigenschap profiteert.

Richter ²) breekt een lans voor het gebruik van atophanyl bij petechiaaltyphus.
Atophanyl wordt door de Firma Scherinc-Kaulbaum te Berlijn in den handel
gebracht in ampullen van 40 cc. Het bestaat uit gelijke deelen atophannatrium en
salicyl-natricus.

Schr. geeft lien gevallen van petechiaaltyphus weer, die alle vrij ernstig waren.
Het middel wordt intraveneus toegediend. Hij moest hel herhaaldelijk 2, 3 of meer-
dere malen inspuiten. Bij de eerste inspuiting nam hij de patiënt tevens 2 a 3 1 bloed
af. Schr. vindt, dat hij een duidelijk waarneembaar succes heeft met zijn therapie.

Ref. meent, dat dit succes niet blijkt uit een korteren duur of een milder verloop
van de ziekte. Misschien echter zit het in het feit, dat schr. geen gevallen met doodc-
lijkcn afloop heeft gehad, althans hij vermeldt ze niet.

1 ) Dr. Gohde. Ueber das Vorkommen von Gewebsschädigungen nach subcutaner Applikation
von Digipuratum bei Pferden. Zeitschr. f. Vet., Juni 1939.

2 ) Dr. Richter. Die Behandlung der Blutfleckenkrankheit des Pferdes mit Atophanyl.
Zeitschr. F. Veterinärk. Juli 1939.

Is dat het geval en mag dat toegeschreven worden aan het gebruik van atophanyl,
dan zit daarin een belangrijk voordeel, want met de toepassing van andere genees-
methoden heeft men die wel.

Bolz \') heeft verschillende gevallen van chloralhydraatnarcose doodelijk zien
afloopen. Hij zag het bij intraveneuze injectie van 20, 25, 30, 40 g en bij giften per
os van 50 a 60 g, terwijl de letale dosis van de eerste wijze van toediening bij 75 g
ligt en die der tweede bij 150 g. Aan de hoeveelheid heeft het dus niet gelegen. Ook
niet aan het middel zelf, daar vele paarden geen hinder ondervonden, alhoewel ze
van denzelfden voorraad hadden gehad. Ook lag het niet aan hart- of longafwij-
kingen, daar alle paarden eerst op hart en longen werden onderzocht en goed be-
vonden voor ze werden genarcotiseerd. Als proef heeft B. ook we! hartpatiënten
intraveneus ingespoten of per os behandeld, zonder nadeelige gevolgen.

Hij meent derhalve, dat chloralhydraat bij sommige paarden prikkelend werkt
op het vasomotorisch centrum der medulla oblongata. Hierdoor verslappen vooral
de venen, waardoor het bloed in de peripherie van het lichaam en in de groote
bloedrijke organen als lever en milt zich ophoopt en onvoldoende naar het hart
terugstroomt, waardoor de he:le bloedcirculatie in de war raakt en een soort kollaps
ontstaat. De ademhaling blijft stilstaan, terwijl het hart nog wat doorwerkt. Verloopt
dit snel, dan is het dier met enkele minuten dood, gaat het langzaam, dan treedt
de dood langzamer in of treedt nog langzamer — eerst na eenige uren — herstel op.

Men kan door onderzoek niet vaststellen hoe een paard zal reageeren op chloral-
hydraat, zoodat men bij een narcose steeds voor de verrassing staat of zijn patiënt
ooit weer zal opstaan of niet.

Ref. heeft precies dezelfde ervaring van deze narcose als B. Enkele paarden stierven.
Sommige hadden een a twee uur noodig om weer te kunnen opstaan. I)e meeste
ondervonden echter geen nadeel. Bij de gevallen met doodelijken afloop zag hij
spiertrillingen in de achterhand, loozen van urine, terwijl de tong slap naar buiten
bleef hangen. De dieren zuchtten een keer diep en waren gestorven. Toch gaf ref.
na zijn eerste slechte ervaring niet meer dan 25 g intraveneus.

B. heeft later een kwartier vóór de narcose zijn patiënten subcutaan ingespoten
met veritol. Paarden geeft hij 3—6 cc subcutaan, kleine dieren J 4 2 cc.

Sedertdien heeft hij 430 operaties verricht, zonder ooit een verlies door narcose
meer gehad te hebben. Hij meent daarom, dat veritol de bezwaren aan het gebruik
van chloralhydraat verbonden practisch geheel opheft.

Oeh.er ¹), die veterinair inspecteur is, heeft in zijn district, waar in 1937 ernstig
mond- en klauwzeer heerschte, enkele paarden aan deze ziekte zien lijden. De
verschijnselen beperkten zich tot de tong. Er ontstonden veel blaren, die later door-
braken en op ongeveer dezelfde manier genazen als bij herkauwers. De dieren
speekselden heel erg. Hoefaandoeningen traden niet op.

Brandt ³) beantwoordt het artikel van Oeller (No. 23 van hetzelfde tijdschrift),
dat bovengenoemd opschrift draagt. Hij zegt dat hij eens op een boerderij waar
mond- en klauwzeer heerschte onder het rundvee, verschillende paarden zag met
eveneens speekselvloed. De dieren hadden slijmvlieslacsies op de tong. Hij meende
ook met mond- en klauwzeer te doen te hebben bij deze paarden, tot hij er tenslotte
een zag met uitslag op de witte huid van het hoofd. Bij navraag bleek, dat er versche
Zweedsche klaver werd gevoerd, hetgeen nog al eens aanleiding geeft tot huiduitslag

1 ) Dr. Oeller. Erkrankung von Pferden an Maul- und Klauenseuche. B. u. M. T. W.,
9 Juni 1939-

en slijmvliesaandoeningen, evenals boekweit dat kan doen. Zijn vertrouwen in de
immuniteit van paarden tegen mond- en klauwzeer was toen weer minder geschokt
en hij eindigt met te zeggen, dat men eerst een herkauwer moet kunnen infecteeren
met mond- en klauwzeer door middel van een paard dat daaraan heet te lijden,
alvorens hij zijn geloof aan de immuniteit van paarden tegen deze ziekte opgeeft.

In December 1938 werden een 16-tal paarden op een Silezisch goed plotseling
ernstig ziek. De temp. steeg boven 40°, de pols tot 80, het aantal ademhalingen
tot 30. De dieren hadden in hevige mate diarrhee. Zij aten niet, dronken alleen
helder koud water en dan liefst veel. De conjunctivae waren geel tot donkerrood
en vertoonden soms petechieën. Een enkel paard kreeg bovendien verschijnselen
van hartsdilatatie en een ar.der werd hoefbevangen.

Eenige aanwijzing voor een bepaalde ziekte had Doenecke \') niet. Hij liet aan
verschillende instituten bloed onderzoeken. Sommige onderzoekers wisten zeker,
dat het geen infectieuze anaemie was, andere veronderstelden de mogelijkheid. De
verschillende secties gaven ook geen oplossing. Het meest opvallende was de bescha-
diging der nieren, vooral van de epitheliën der tubuli contorti.

Daar opzettelijke vergiftiging, door een ontslagen knecht, niet uitgesloten moest
worden, werd ook de maaginhoud steeds onderzocht. Niets werd gevonden van de
gewone vergiften als arsenicum, strychnine, phosphor enz. Daarom werd gedacht,
dat misschien een of andere kunstmest, op het riddergoed aanwezig, door het drinken
was gedaan. Hiervoor kwam in aanmerking „Montanin". Maar proefpaarden,
gedrenkt met water, vermengd met Montanin, dronken zelfs in drie dagen niet. Zoo
ook als het door het voedsel gedaan werd. Een proefpaard, dat kunstmatig Montanin-
oplossing ingegeven was, stierf. De klinische verschijnselen waren niet dezelfde. De
sectie-verschijnselen stemden sterk overeen. De eind-conclusie is, dat D. niet weet,
welke de ziekte-oorzaak geweest is. Het geheele beeld wees op een vergiftiging,
maar welk vergift het geweest is, is niet duidelijk geworden. Was het Montanin,
dan is weer niet opgelost, hoe het den dieren is toegediend.

SaLLERMan ¹) geeft eenige beschouwingen over droes, werpt er eenige vragen
over op en komt tot de conclusie, dat wij er weinig nog van weten. Toch wordt er
hard in gestudeerd, omdat deze ziekte groote economische nadeelen berokkent.
Hij wil 2 soorten onderscheiden, n.1. de lichte en de zware droes. Lichte gevallen
ziet men veel onder minder goed gevoede paarden, zoodat de meer of minder groote
lichamelijke weerstand niet de meerdere of mindere ernst van de ziekte bepaalt.

De streptococcus equi wordt aangezien voor de oorzaak. Toch wordt ook aan-
genomen, dat er een virus bestaat, dat de str. equi de gelegenheid geeft, pathogeen
te worden. Het virus alleen maakt dus niet ziek, de str. alleen ook niet, maar hun
combinatie is noodig, waarbij het virus de wegbereider is. Ook spelen toxinen een
rol volgens schr., hoewel hun samenstelling en werkingswijze niet bekend zijn. Toch
is het zeker, dat facialis-paralyse, cornage, kruislamheid, knieschijf-luxatie enz.
door toxinen worden veroorzaakt.

De behandelingswijzen, behalve de symptomatische, zijn tot nu toe ook van
weinig beteekenis. Het virus Besredka heeft afgedaan. Sommigen meenen van een
serumbehandeling succes gehad te hebben, anderen weer heelemaal niet. Zoolang
het serum uitsluitend gericht is tegen streptococcen en de oorzaak van de droes
virus 4- str. equi is, zal het serum weinig kunnen verrichten. Bovendien heeft men
verschillende stammen van de str. equi. Nu moet het serum eigenlijk bereid zijn
door middel van denzelfden stam, dien men wil bestrijden. Dat is natuurlijk steeds

1 ) Dr. H. Sallerman. Kritische Bemerkungen zur Druse-Frage. Veterinärmed. Nacht-
richten, No. 2, 1939.

slechts toevallig, zoodat de uitwerking van serum ook steeds heel wisselvallig moet
zijn.

Ook moet een serum komponenten bevatten tegen toxinen en fermenten, waarvan
zooals gezegd de samenstelling en werkingswijze niet eens bekend zijn. Duidelijk
is dus wel, dat er nog vele vraagstukken op te lossen zijn, waarvan wel het belang-
rijkste is het vinden van een juiste verklaring omtrent de aetiologie van de ernstige
droesgevallen.

Behandeling van de castratie-funiculitis bij het paard met een scherpe
inwrijving bij herhaling.

In een vrij uitvoerig artikel geven de Drs. M., M. et R. Pineteau \') hun ervaringen
weer van de behandeling met scherpe smeersels of zalven van de chronisch etterige
en tevens fistuleuze ontsteking van den zaadstreng bij het paard, welke aandoening
als gevolg der castratie meermalen wordt gezien. Gewoonlijk manifesteert het lijden
zich eenige weken na de castratie als een meer of minder pijnlijke verdikking van
een der zaadstrengen, terwijl de operatiewond zich als een sterk afscheidende fistel
verhoudt. Soms bestaat er eenige kreupelheid. In een deel der gevallen is een woeke-
ring van de zaadstrengstornp buiten de oorspronkelijke castratie-huidwond als
„champignon" aanwezig. De schrijvers verkregen goede resultaten met een scherp
inwrijven van de dikte 2 of 3 rnaal. Geleidelijk aan wordt de verdikking en de af-
scheiding minder en in het meerendeel der gevallen is gewoonlijk na verloop van
ongeveer een maand genezing verkregen. Hoewel de scrotaalhuid nogal dun is,
zijn van het herhaald scherp insmeren geen ernstige laesies te vreezen. De keuze
van het scherpe medicament is van geen belang.

De schrijvers gebruiken feu français, cantharidezalf of dubbeljoodkwikzalf. Wan-
neer extrascrotaal een champignon aanwezig is, wordt deze woekering door een
elastisch afbinden tot verdwijnen gebracht, alvorens met de epidermatische behan-
deling wordt aangevangen. Een operatief chirurgisch ingrijpen, dus een exstirpatie
van de zaadstrengstornp, is aangewezen wanneer een driemaal scherp inwrijven geen
succes heeft gegeven ; daarvan zijn dan uit te sluiten de gevallen, waar de funiculitis
ook intraabdominaal is vastgesteld.

Van een carpaalgewrichtsluxatie geeft v. Quoth ¹) een beschrijving naar aan-
leiding van een door hem waargenomen geval. Bij het hindernis-springen was het
betreffende paard zoodanig gevallen, dat dit ernstige letsel was ontstaan. Van een
behandeling kon geen sprake zijn ; het paard werd gedood. De sectie-bevindingen
waren belangrijke intra- en periarticulaire bloeduitstortingen, verscheuring van
gewrichtsbanden en pezen, en partieele fractuur aan het distale gedeelte van den
radius.

Bijdrage tot de erfelijkheid van de knieschijfgewrichtsontsteking bij het
veulen.

Bedoeld wordt de chronische ontsteking van het femuropatellair gewricht met
habitueele laterale subluxatie van de patella, die, zooals ook in ons land bekend is,
voornamelijk bij de koudbloedige veulens voorkomt. Het is de aandoening die in
Zeeland wel „klapmouw" wordt geheeten.

Er worden eenige opmerkingen gemaakt omtrent het voorkomen, klinische ver-
schijnselen en verloop der ziekte, maar hoofdzakelijk wordt een overzicht gegeven
van de beteekenis, die de erfelijkheid voor het totstandkomen dezer gewrichts-

1 ) Von Quoth. Vollständige Verrenkung im Vorderfusswurzelgelenk des Pferdes. (D. T. W.
¹939> Jahrg. 47, Nr. 28, S. 441.

aandoening heeft. Schaper \') is een hengst bekend, die onder zijn nakomelingen
minstens 10, maar waarschijnlijk veel meer mouwveulens heeft geleverd, terwijl hij
ook mededeeling doet van een anderen hengst, die 16 kniekreupele nakomelingen
heeft. En overigens nog van een merrie, die 2 van deze veulens heeft voortgebracht.

Het lijden moet dan ook als erfelijk worden beschouwd en in het belang van de
paardenfokkerij is het noodzakelijk, dat hengsten en merries waarbij de bedoelde
erfelijke belasting kan worden aangetoond, van de voortteling worden uitgesloten.

Naar aanleiding van het desbetreffende materiaal in de Giessen\'sche chirurgische
kliniek gedurende de laatste jaren, geeft de hoofdassistent Goebel ¹) een verhandeling
over de luxatio patellae dorsalis bij het paard. Deze betreft de aetiologie, de diagnos-
tiek en de therapi?, alsmede een casuistiek omtrent 17 gevallen uit de kliniek. De
schrijver komt tot de navolgende samenvatting : 1. D." dorsale luxatie van de patella
werd in het meerendeel der gevallen onder het beeld van een habitueele aangetroffen
(15 van de 17 gevallen). 2. Uit een stationnaire luxatie ontwikkelt zich dikwijls een
habitueele. 3. Omgekeerd kan zich uit een habitueele een stationnaire ontwikkelen.
4. in 15 van de 17 gevallen werd het lijden beiderzijds vastgesteld. 5. De habitueele
luxatie kan zeer geleidelijk ontstaan ; in het beginstadium is het paard dan eeniger-
mate stijf en bewegingskreupel. 6. Omtrent de aetiologie wordt aangenomen, dat
in het meerendeel der gevallen praedisponeerende factoren van het grootste belang
zijn. 7. In den regel kan de aandoening alleen door de tenotomie van den medialen
rechten knieschijfsband verholpen worden.

Aandoeningen van de teenstrekkers bij het paard komen slechts zelden voor
en daaromtrent vindt men dan ook in de literatuur slechts weinig vermeld. In het
onderhavige artikel geeft v. Quoth ²) een beschouwing over deze aandoeningen. Hij
schrijft, dat de ziekte van de ondervoetstrekkers bij het paard meestal door trauma-
tische insulten ontstaan. Een ruptuur van peesvezelen met als gevolg een ontsteking
is zelden. Tijdens de actieve functie namelijk wordt de pees vrijwel nooit boven de
clasticiteitsgrens gerekt. D;* door eenig traumatisch insult tot stand gekomen ver-
andering aan de pees is eigenlijk een contusie, die zich klinisch hoofdzakelijk door
een meer of minder belangrijke zwelling te kennen geeft. In het algemeen heeft deze
aandoening een gunstige prognose, althans wat betreft eert herstel van de gebruik*-
waardigheid van het paard. Hartog.

Geringe aandoeningen van de pezen der voorbeenen kom \'11 bij jonge, in africhting
zijnde remonten veel voor.

Hii.i.ebranu ³) heeft dit bij 177 paarden nagegaan. Soms waren zoowel kroonbeen
als hoefbeenbuiger beiderzijds aangetast, soms slechts aan één been, soms was
alleen een der pezen aangetast, kortom hij zag allerlei variaties. Er was verband
tusschen de ernst van de aandoening en de verschijnselen, die het dier in zijn gang
liet zien. Deze waren, vanaf een gebonden gang — waarbij de voeten wel gelijkmatig,
maar zonder veering werden neergezet — tot meer of minder erge kreupelheid.
Sommigen noemen dit een physiologisch verschijnsel bij de africhting. Hij noemt
het een pathologisch verschijnsel. Hij denkt, dat verschillende peesfibrillen gescheurd

1 ) Goebel. Die Luxation der Kniescheibe nach oben. Tierärtzl. Rundsch. 1939, Jahrg.
45; ^Nr- 28, Seite 537.

2 ) Von Quoth. Beiträge zu den Krankheiten der Zehenstrecker beim Pferd. Tierärztl.
Rundsch. 1939, Jahrg. 45, Nr. 30, S. 575.

3 ) Dr. Hillebrand. Untersuchungen über Empfindlichkeit der Beugesehlen bei jungen
Remonten. Zeitschr. f. Vet., Juni 1939.

zijn of te sterk uitgerekt zijn. Hij verklaart dit doordat hij vindt, dat de hoeven van
jonge remonten aan de toon te weinig worden ingekort, waardoor de buigpezen te
veel voor hun rekening krijgen. Althans heeft hij, na het aanbrengen van deze hoef-
correctie, bedoelde peesaandoeningen op den duur weten op te heffen, behoudens
bij paarden met ondergeschoven verzenen of met spitse hoeven.

Over het wezen, de diagnostiek en de therapie van de podotrochlitis
chronica van het paard.

Dit uitvoerig artikel van Prof. Westhues¹), waarin zijn onderzoekingen omtrent
het bedoelde en voor het rijpaard zoo beruchte hoeflijden zijn neergelegd en dat
van vele afbeeldingen is voorzien, geeft de navolgende samenvatting.

i. De podotrochlitis chronica ontwikkelt zich regelmatig uit een degeneratief
proces aan pees en straalbeen, dat op haar beurt weer een gevolg is van een overmatig
gebruik. De regel is : zonder voorafgaande degeneratie in de hoefkatrol geen podo-
trochlitis. 2. De met ontsteking en pijn verbonden toestand in de podotrochlea is
secundair. 3. De degeneratieve veranderingen aan pees en straalbeen zijn practisch
ongeneeslijk en daarom moet de podotrochlitis ook als een niet te genezen lijden
worden beschouwd. 4. De geleidingsanaesthesie aan den ramus vol. van den
nervus volaris is voor de podotrochlitis-diagnose onzeker, omdat ook takken van
den ramus dorsalis worden getroffen. 5. De hoefgewrichts-anaesthesie is het meest
zekere diagnostische hulpmiddel bij podotrochlitis. 6. De hoefgewrichtsinjectie is,
bij inachtneming van de aseptische voorzorgen, niet bijzonder gevaarlijk. 7. Het
anaestheseeren van de onderste gemeenschappelijke buigpeesscheede is ook bij
podotrochlitis positief. 8. Het dorso-volare en latero-mediale röntgenonderzoek
zijn waardevol en, hoewel niet noodzakelijk, toch aan te bevelen. 9. Ter behande-
ling komt bij wijze van proefcorrectie van het hoefbeslag in aanmerking. 10. De
definitieve behandeling van podotrochlitis beslaat in resectie van den ramus vol.
van den n. volaris, in de kootholte of aan het kootgewricht; hiermede blijft de
gevoeligheid van huid en wandlederhuid behouden. 11. De resectie van den ramus
volaris aan het kootgewricht geeft een meer omvangrijke anaesthesie. Wanneer na
een neurectomie in de kootholte de kreupelheid later weer mocht optreden kan deze
door een neurectomie aan de zijvlakten van den kogel worden opgeheven. 12. De
resectie van den ramus vol. moet slechts verricht worden wanneer na een vooraf-
gaande hoefgewrichtsinjectie de diagnose zeker is gesteld. 13. De bedoelde podo-
trochlitis-neurectomie heeft niet in alle gevallen een verdwijnen der kreupelheid
tengevolge ; deze kan later wel weer eens optreden. 14. Na de neurectomie van den
ramus volaris zijn bij 23 paarden gedurende een observatie van 1 £ tot 2 jaar geen
fracturen en ontschoenen waargenomen. Hartog.

Groeiverschillen bij jonge remontepaarden met betrekking tot geslacht,
ras en kleur na een africhtingstijd van negen maanden.

Rimane ²) heeft verschillende metingen gedaan bij in africhting zijnde jonge
remonten. Merries namen iets meer toe in schofthoogte en borstomvang dan ruins ;
ruins iets meer in pijpomvang. Brandenburgers, Mecklenburgers en Holsteiners
groeiden maximaal 1,4 cm in schofthoogte en 0,7 cm in pijpomvaEg meer dan Oost-
pruisen. Zoo waren er ook kleine verschillen in groei tusscjjen vos en schimmel,
waarbij de vos het won.

Het resultaat van het geheel echter was, dat in een africhtingstijd van 9 maanden
bij deze 4-jarige remonten geen beduidende verschillen in groei waren waar te
nemen tusschen de verschillende geslachten, rassen en kleuren.

1 *) Prof. Westhues. Ueber das wesen, die diagnostik und die Therapie der Podotrochlitis
Chronica des Pferdes. B. u. M. T. W. 1938, Nr. 51 und 52, Seite 781 und 797).

2 ) Rimane. Wachstumunterschiede beijongen Remonten nach einer neumonatigen Ausbildungs-
zeit in bezug auf Geschlecht, Rasse und Farbe. Zeitschr. f. Veterinärk., Juni 1939.

De slijmbeurzen in de nek- en schoftstreek van het rund en de ziekelijke
veranderingen daarvan.

Volgens Wernery *) komen in de nek- en schoftstreek bij het rund de volgende
slijmbeurzen voor : Dicht voor of op de schoft zeer vaak een subcutane bursa ;
onder den nekband op het doornvormig uitsteeksel van den eersten borstwervel
dikwijls een bursa subligamentosa (zelden op den 2den of 3den borstwervel) ; minder
dikwijls een diepgelegen bursa op den laatsten halswervel.

Chronische ontstekingsprocessen komen aan beide laatstbedoelde bursae meer-
malen voor. Daaromtrent werd in vier gevallen den inhoud, een slijmige fibrine
bevattende massa, op brucella Bang onderzocht. Eenmaal was dit onderzoek
positief.

De aandoeningen aan de schoft, die op een ziekelijke verandering van een slijm-
beurs en omgeving berusten, zijn niet alleen aan het paardengeslacht eigen. Ook
bij het rund kunnen deze worden aangetroffen.

Brooks ¹) toont in dit artikel andermaal de samenhang aan tusschen epidemieën
van „septic soare throat" en zelfs van „roodvonk" met het drinken van melk af-
komstig van koeien lijdende aan streptococcen mastitis.

Verschillende ondergroepen van haemolytische streptococcen worden als de ge-
meenschappelijke oorzaak van de ziekte bij mensch en dier aangesproken. Een
sprekend voorbeeld wordt aangehaald waarbij de melk van een koe eerst in Juli 1936
als oorzaak van een besmettelijke keelontsteking tij menschen werd aangewezen.
Door misverstand werd dit dier niet geslacht. Een halfjaar later werd zij op een
ander bedrijf aangetroffen. Zij had inmiddels droog gestaan en was een nieuwe
lactatie-periode begonnen. Op deze boerderij heerschte onder de menschen „scarlet
fever". Men dronk daar ongekookte melk van deze koe, die een slepende mastitis
had. Streptococcen werden bij microscopisch onderzoek van den uier in grooten
getale aangetoond.

Vermoedelijk was de koe primair besmet door een melker, die eveneens aan
„scarlet fever" leed.

Teneinde streptococcen mastitis zoo veel mogelijk te weren, kan men niet volstaan
met het uitschiften der klinisch zieke dieren ofwel die, welke afwijkende melk hebben,
maar moeten ook de dieren worden opgespoord, waarbij in de overigens normale
melk langs cultureelen weg de Str. agalactiae kan worden aangetoond.

Door Edwards ^:i) worden bacteriologische onderzoekingen beschreven, die ten
doel hadden een geëigenden voedingsbodem te vinden, waarin de mastitis-strepto-
coccen optimaal groeien, terwijl de overige flora wordt geremd.

Als zoodanig wordt glucose-bouillon beschreven waaraan is toegevoegd crystal-
violet en „natrium-azide". De medegedeelde onderzoekingen leenen zich niet voor
beknopte samenvatting.

1 ) Paul B. Brooks. Streptococcus Mastitis and Public Health. Journ. Am. Vet. Med.
Ass., Jan. 1939.

Na een kort algemeen overzicht, waaruit blijkt, dat Geurden \') de streptococcen-
mastitis beschouwt als een stalinfectie en uitsluitend veroorzaakt door de str. agalactiae
contagiosa, zoodat niet getracht moet worden een schifting te maken tusschen ge-
infecteerde en niet geïnfecteerde dieren en dus de behandeling zich moet uitstrekken
over al de dieren van eenzelfden stal, beschrijft hij de volgende door hem opgebouwde
besti ijdingsmethode :

1. Als besmet worde aangezien elke stal, waar bij minstens één dier symptomen
werden waargenomen van streptococcen-mastitis, bevestigd door bacteriologisch
onderzoek. De geheele stal worde behandeld zonder één enkele koe of vaars uit te
zonderen. De hygiënische maatregelen (eerste stralen wegmeiken in een antiseptische
oplossing, goed uitmelken) worden zoo streng mogelijk doorgevoerd.

2. De vaccinotherapie worde op al de dieren zonder onderscheid of ze klinisch
aangedaan zijn of niet, toegepast. Om de 5 dagen worden ze daartoe ingespoten met
resp. 5, 10 en 15 cc stal-ana-vaccin (dus een formaline-houdend stalspecifiek vaccin).
De streptococcen groeien veel beter en sneller op testikelbouillon, zooals Geurden
constateerde, dan op gewone bouillon.

3. Al de koeien worden tenminste één maand voor het einde der drachtigheid
drooggezet door middel van entozon-infusies. Enkele practici geven de voorkeur
aan infusies met zilvernitraat-cploss\'ng (1—2 per duizend).

4. Gelijkiijdig met de toediening van het vaccin worde telkenmale 5 cc sulfamide-
oplossing 5% (prontosil. Ref.) onderhuids geïnjiceerd (deze doses mogen ook aan-
merkelijk worden verhoogd).

Deze besti ijdingsmethode heeft hem bijna steeds algemeene voldoening geschon-
ken. Voor zoover hij niet te doen had met dieren, „welke dragers waren van onher-
stelbare letsels", heeft hij een klinische genezing kunnen waarnemen. ,,\\\\ij hebben
niet nagegaan of het hier ook een bacteriologische genezing betrof, eenerzijds omdat
mastitis-streptococcen niet schadelijk zijn voor den verbruiker en anderzijds omdat
hierdoor het beoogde economische doel werd bereikt, namelijk een normale productie
van normale melk".

(Ik moge enkele kantteckeningen bij dit referaat maken. M. i. is Prof. Geurden
niet geheel consequent in zijn artikel. Hij begint met den eisch, alle dieren in behan-
deling te nemen, waarschuwt voor bezoedeling van den stalvloer met de eerste
melkstralen, wil met vaccino-therapie en inspuiting met sulfamide ,,cen verhooging
krijgen der afweerkrachten van het organisme en de vorming van antistoffen be-
gunstigen. Doet dus alle moeite de streptococcen kwijt te raken, maar later bij het
beoordeelen van het resultaat kan het hem niet schelen of er nog streptococcen in
de melk zitten, omdat deze toch niet schadelijk zijn voor den mensch. Als hij niet
bewezen heeft, dat de streptococcen uit de melk der behandelde koeien verdwenen
zijn, heeft hij ook niet aangetoond ,,het beoogde economische doel, pl. een normale
productie van normale melk" te hebben bereikt. Zijn er wel streptococcen in, dan
zou de melk — al moge ze ook een „normaal" aspect hebben — toch niet volgens
Nederlandsche opvattingen en reglementen in consumptie gebracht mogen worden.

Hoewel ik gaarne toestem, dat een behandeling van alle koeien een gunstig effect
zal hebben, betwijfel ik toch of we daartoe (tenminste op groote stallen) kans zullen
krijgen, wanneer wij voor één koe met mastitis worden geroepen. Het meeste resultaat
verwacht ik — naast de hygiënische maatregelen — van het droogmaken als onder
3 aangegeven. De dosis sulfamide lijkt mij wel wat homoepatisch, maar mogelijk
heeft Geurden gelijk er een prikkelwerking van te mogen verwachten. Ref.)

SteCK \'), die reeds jaren zich bezighoudt met de streptoeoccen-mastitis, heeft in
het Schweizer Archiv in enkele artikelen zijn laatste bacteriologische onderzoekingen
medegedeeld. Over hetzelfde onderwerp is ook dit jaar een monographie van zijn
hand verschenen (Ein System der Tilgung des Gelben Galtes. Verlag Haupt, Bern
\'939)-

Hij onderscheidt: i. streptococcen, die niet uit den uier stammen (secundaire
melkstreptococcen) ; 2. streptococcen uit den uier, die weliswaar voor den uier
gevaarlijk zijn, maar zich anders dan gewone galtstreptococcen gedragen en daarom
ook op andere wijze bestreden moeten worden ; 3. streptococcen uit den uier, die
onschadelijk zijn ; 4. streptococcen uit den uier, die een hardnekkige infectie ver-
oorzaken en met chemische middelen bestreden kunnen worden (strept. agalactiae).
Men kan trachten ze morphologisch, biochemisch of serologisch uit elkaar te halen.
Het biochemische onderzoek der geïsoleerde stammen is momenteel nog het eenvou-
digste en goedkoopste. De Gal 1 verwekkers vergisten meestal saccharose, niet altijd ;
ze vergisten niet manniet, sorbiet, inuline. Vergistten ze al deze stoffen wel, dan bleken
zij in den regel geen uitgebreide infecties te geven. In de droogperiode zijn zij on-
schadelijk, bij melkgevende koeien moeten ze bestreden worden als Galtstreptococcen.

Onder de initialen V.D.W. wordt in ondervermeld tijdschrift -) een artikel gewijd
aan deze belangrijke groep van geneesmiddelen. De grote betekenis ervan komt wel
duidelijk ook tot uiting in de haast onoverzichtelijke massa benamingen, die de
talrijke fabrieken aan vaak dezelfde chemische substantie er aan hebben gegeven
en die door de merkenwet beschermd zijn. De Council 011 Pharmacy and Ghemistry
of the American Medical Association gaf aan het meest gebruikte preparaat de
naam sulfanilamide, welke ook hier burgerrecht heeft verkregen. Het verdient
aanbeveling, dat de Pharmacopee-commissie voor enige der meest gebruikte prepa-
raten gemakkelijke namen aangeeft.

Een overzicht der voornaamste middelen wordt gegeven. Alle deze hebben de
chcmotherapeutische eigenschappen, volgens Mietsch toekomende aan verbindingen,
die overeenkomstig het Prontosil album aan een aromatische kern een zwavel-
houdende groep en in de parastelling een stikstofhoudende groep bevatten.

Forapin is het gift der bijen. Bijengift veroorzaakt belangrijke zwellingen en
hyperaemie. Forster heeft getracht deze eigenschappen voor therapeutische doel-
einden te gebruiken. Hij heeft een methode gevonden om bijengift te bereiden en
heeft het daarna in vloeibaren vorm in 4 verschillende sterkten in den handel gebracht
(0,15 °/oi) — 0,45 °/oo — \',35°/oi) — 4°/oo)- Men kan het intraveneus, intraeutaan,
subcutaan enz. gebruiken. Wagner ³) nu heeft van het gebruik al veel vreugde
beleefd. Hij heeft het ingespoten bij honden met arthritiden, bij paarden met lumbago
en met schoftfistels of met andere door bindweefsel verharde drukkingen. Hij com-
pleteerde deze injecties vaak met massage met forapin-zalf. De aandoeningen en
de gevallen die hij mededeelt genazen allemaal en bijzonder vlug, zoodat hij tot
de conclusie komt, dat er met de forapin-therapie verder geëxperimenteerd moet
worden, vooral bij schoftfistels.

Een door Ernst ingesteld vergelijkend onderzoek wijst uit dat Auron A (goed
oplosbaar in water en in olie) onder bepaalde omstandigheden bij honden eosinophilie
opwekt. Auron B (niet oplosbaar in water of in olie) doet dit niet. Röntgenologisch
bleek ook, dat dit laatste praeparaat veel langzamer geresorbeerd werd dan het
eerste.

De therapeutische werking van Auron B bij de experimenteele tuber-
culose van de cavia.¹)

Subcutane inspuitingen van Auron B (in olie gesuspendeerd) bleken geen genezende
werking te hebben op tuberculeuze processen van met humane tuberkelbacillen
geïnfecteerde caviae. Tuberculeuze zweren van de huid genezen echter wel, na ze
herhaaldelijk te bedruppelen met deze stof.

Door Salomon ²) wordt de aandacht gevestigd op bovenvermeld dubbelzout.
Met behulp van proeven met konijnen werd vastgesteld, dat het nieuwe calcium-
dubbelzout in 11.5%-ige waterige oplossing (10 cm³ komt overeen met 0.1 g Ca),
intraveneus en intramusculair toegediend, goed wordt verdragen. De pH der oplos-
sing bedraagt ca. 7 (neutraal), terwijl het zout zeer goed oplost in water en mitsdien
geen neiging heeft tot kristalliseeren.

N. Ankarklo ³) spoot een koe, lijdende aan streptoc. mastitis — temp. 42.3\' C.,
sterke zwelling van een achterkwartier — naast eene plaatselijke behandeling met
entozon, in met 75 cc prontosil intraveneus. Na 3 uur was de temp. tot 39.5° C.
gedaald en was de algemeene toestand veel beter ; de melk werd weer normaal en kwam
op de gewone hoeveelheid. Later werd een 30-tal acute mastitisgevallen op over-
eenkomstige wijze in het algemeen met goed gevolg behandeld. Waar met plaatselijke
behandeling geen verbetering kon worden verwacht, werd dc hoeveelheid prontosil
opgevoerd tot 100—125 cc. Bij chronische mastitis waren de uitkomsten minder
gunstig.

Ook bij veulenziekte werden goede resultaten verkregen. Een veulen, dat den
dag 11a de geboorte verschijnselen dier ziekte vertoonde, kreeg 10 cc prontosil
intramusculair, welke inspuiting binnen 24 uur 3 maal werd herhaald. Den volgenden
dag stond het veulen te zuigen en was de bestaande zwelling aan het kniegewricht
verdwenen ; een recidief bleef uit. — 4 andere gevallen (één betrof een meer chronisch
geval met etterige ontsteking van het kroongewricht, waarbij 25 cc prontosil
intraveneus werd ingebracht) verliepen eveneens gunstig. Bij 2 veulens echter, die
reeds bij de geboorte ziek waren (hooge graad van zwakte, temp. verhooging en vuil
gekleurde slijmvliezen) liet behandeling met prontosil, naast toepassing van bloed-
transfusie, in den steek.

Ook J. G. Boehme Jaenson ⁴) prijst sulfanilamide als een werkzaam middel bij
de behandeling van veulenziekte. Hij paste sulfanilamide toe in den vorm van
tabletten van 1 gram, in een dosis van 2—3 gram per dag. Veulens, welke slap
tegen den grond lagen, stonden den volgenden dag op om te zuigen ; na 4—5 dagen
waren de zwellingen aan de ledematen teruggeloopen.

Behandeling van puerperale infecties bij kleine huisdieren met sulfa-
miden. ^])

Verstraete meldt zijn gunstige resultaten door behandeling dezer aandoeningen
met het sulfamide preparaat Prontosil solubile. Het effect van intramusculaire
inspuiting van 2 tot 5 cc der 2.5 % opl., soms gecombineerd met het sulfamide
per os (Prontosil album), 1—3 tabletten a 300 mg, acht hij veel grooter dan van
de spoelingen. Agranulocytose zag hij nimmer. Hoe eerder de behandeling wordt
begonnen, hoe beter ; liever grote doses dan kleine en niet te spoedig de behandeling
staken.

Aan de hand van verschillende gevallen beschrijft Faure-Brac ¹) de resultaten
der antimoniumtherapie met een nieuw preparaat, het Amino-phenyl. stibinaat van
methyl, glucamine, een pentavelente organische verbinding. Het blijkt goed ver-
draagbaar te zijn, intramusculair en intraveneus in doses van 200 mg pro kg toe te
dienen, terwijl de dosis antimonium, die kan worden werkzaam gemaakt aanzienlijk
groter is dan met de overige antimoniumpreparaten. Hij acht het middel een grote
aanwinst, aangezien vele patiënten werkelijk gesteriliseerd konden worden. In ver-
band met het gevaar voor besmetting van kinderen, het chronische verloop der
ziekte, het frequent voorkomen in grote gebieden, wordt de behandeling aanbevolen.

De warmteontwikkeling in dieper gelegen organen, de langdurig na bestraling
bestane hyperthermie van capillairen en arteriën, de verkregen gunstige resultaten
door Schliephake sinds 1929 en van vele anderen bij vele indicaties bij den mensch
zijn voor Karsten reden om de therapie met de korte en ultrakorte golf in de dier-
geneeskunde aan te bevelen. Hij zag bij paard en hond goede genezingen bij acute
septische processen, bij cocceninfecties. pneumonie.

Bovengenoemde behandelingsmethode bij traumatische gewrichtsaandoeningen
is ingevoerd door Leriche. Door reflectorische sympathicusprikkeling en door in-
werking van celrestenhistamine treedt vasodilatatie op ; dit geeft aanleiding tot
hyperaemie en transsudatie (oedeem). De therapie nu beoogt de zenuwuiteinden
van de gewrichtsbanden ongevoelig te maken en dus alle reflexen tegen te houden
Ingespoten wordt 10—40 cc van een 1 % novocaineoplossing (zonder adrenaline
bijvoeging) ; de inspuitingen worden om de twee a drie dagen herhaald.

Over het voorkomen van enteritisbacteriën bij varkens ; tevens een
bijdrage tot het vraagstuk der vleeschvergiftigingen.

Gedurende 15 jaren werden op het Staats Veterinair Onderzoekingsinstituut
te Stade 7778 varkens bacteriologisch onderzocht. Van elk dier werden minstens
3 organen (milt, lever en nieren) in onderzoek genomen. Onder deze 7778 varkens
waren 797 z.g. pestvarkens (met 552 gestorven dieren en 245 geslachte dieren)
en 6981 pestvrije varkens. Hiervan waren weer 3131 cadavers en 3850 geslachte
dieren.

1 ) Faure-Brac. La chimiothérapie aurait-elle vaincu la leishmaniose ? Bull. Acad.
Vet. XII, 1939, 1, blz. 64.

2 ) La thérapie a courtes ondes dans la médecine veterinaire. Rec. Med. Vet. (Alfort),
GXV, 1939, 3, blz. 159.

In totaal werden bij deze 7778 varkens in 235 gevallen enteritisbacteriën gevonden
(= 3\'¹ %) ^met de volgende typen : suipestifer Kunzf.ndorf 187 maal of in 80% ;
Gläser-Volldagsen 12 maal of 5,1 % ; enteritis Breslaviense 26 maal of 11 % ;
Gärtner Kiel 9 maal of 3,8% en Gärtner Danysz i maal of 0,42 °₀.

Bij nadere beschouwing van deze cijfers, aldus Lütje) ^l, valt allereerst op, dat bij
de gestorven dieren het percentage besmette dieren veel hooger is dan bij de gewone
slachtdieren ; b.v. van de pestvarkens bij 55 gestorven dieren en 6 geslachte dieren
en van de pestvrije varkens bij 126 gestorven dieren en 48 geslachte dieren, liij de
gestorven dieren heeft blijkbaar het ziekteproces zich geheel en al kunnen ontwik-
kelen en zijn de enteritisbacteriën in deze gevallen van uit het darmkanaal in de
bloedbaan overgegaan. Van belang is verder de waarneming, dat behalve het
suipestifertype ook de vleeschvergiftigers type Breslau en Kiel bij pestvarkens
kunnen voorkomen.

Verder werd bij 10 gestorven en 3 geslachte varkens met vlekziekte, behalve; de
vlekziektebacil, ook nog de suipestifer gevonden.

De positieve gevallen kwamen bijna uitsluitend uit zeer bepaalde gebieden, n.1.
de meststreken. Blijkbaar spelen de onnatuurlijke verpleging en voeding voor deze
besmetting een rol. Meestal werden de bacteriën in alle in onderzoek genomen
organen aangetroffen, terwijl gewoonlijk een sterk bacteriegehalte van deze organen
aanwezig zijn.

De suipestiferbacteriën werden bij 187 varkens waargenomen ; hiervan in 51
gevallen als secundaire infectie bij viruspest, 13 maal als secundaire infectie bij
vlekziekte en 123 maal als zelfstandige infectie. Vooral waren z.g. loopvarkens, met
een lichaamsgewicht van 30- 60 kg, met suipestifer besmet. Dat de suipestifer een
regelmatige darmbewoner van het varken is, bleek niet uit de waarnemingen ;
immers bij 736 varkens met viruspest werden geen suipestiferbac illen gevonden.

De enteritisbacil, type Breslau, identisch met de muizentyphusbacterie van
Loeffler en B. Aertryck, is geen dierlijk standaardtype, want ze wordt vrijwel
bij alle dieren gevonden (paard, veulen, kalf. rund, varken, big, kip, eend, gans,
muis, rat, cavia, konijn, haas, carnivoren). Eensdeels werd deze bacterie als bege-
leidingsbacterie gevonden bij varkenspest, anderzijds bleek een specifieke infectie
aanwezig te zijn met ernstige verschijnselen vanwege het darmkanaal ; n.1. fibrineuze
enteritis, met ulceraties in mucosa en eventueel peritonitis. Dikwijls hadden de
jongere dieren een vermoeiend transport, met voederwisseling, doorgemaakt. In
andere gevallen was een overmatige voedering met roggeschroot, eventueel met
gekiemde aardappels, de oorzaak. Provocatorische invloeden binnen het bereik van
het darmkanaal moeten blijkbaar aanwezig zijn.

De Gartnerbacillen, type Kiel, zoo bekend bij kalveren, werden door Lütje
waargenomen bij 9 gevallen van de 23 voedingsmiddelvergiftigingen. Bij de overige
gevallen waren 6 maal Breslaubacteriën, 5 maal suipestifer, 2 maal Gärtner Essen
en i maal Gärtner Danysz in het spel.

Uit vleeschkeuringsoogpunt valt uit deze onderzoekingen te concludeeren, dat,
behalve bacteriën van de suipestifergroep, bij het varken ook de bekende vleesch-
vergiftigers (Breslau en gärtner-type) kunnen voorkomen. Vooral is dit bij
varkenspest het geval. 0">k bij vlekziekte werden menginfecties met vleeschvergifti-
gers waargenomen. Uit een vleeschhygiënisch oogpunt zijn vooral ziekte van het
darmkanaal als verdacht te beschouwen.

Blijven noodslachtingen langen tijd hangen (ook in een koelhuis), dan vindt altijd
een min of meer uitgebreide anreicherung plaats van eventueel spaarzaam in hel
vleesch aanwezige bacteriën. Zoodoende is het mogelijk dat b.v. vleesch, direct
of binnen korten tijd nä de slachting geconsumeerd, tot geen vleeschvergiftiging

1 ) Lütje. Beobachtungen über die Häufigkeit des Vorkommens von Enteritisbakterien beim
SchwHn, zugleich ein Beitrag zum Kapitel der Fleischvergiftungen. D. T. W. Jg. 46, 1938,
Beilage Schlachthofwesen und Lebensmittelüberwachung, No. 25, pg. 798 en No. 1,
\'939, Pg- ¹3¹ •

aanleiding geeft, echter wel gehakt of pekelvleesch, van het zelfde dier afkomstig.

Lütje is daarom een tegenstander van de idee. het vleesch van noodslachtingen
te pekelen.

De houdbaarheid van vleesch is, volgens Grüttner \'), niettegenstaande de
ontwikkelde koeltechniek van tegenwoordig, slechts door een juiste behandeling
van slachtvee en vleesch te verhoogen. Onder normale omstandigheden komt het
tot de vorming van melkzuur, dat een stolling van de spiervezels en een opzwelling
van het vleesch tengevolge heeft. Door deze vleeschrijping wordt het laaie, onsmake-
lijke vleesch tot een aromatisch ruikend en goed smakend voedingsmiddel. Bovendien
wordt door het optreden van het melkzuur de besmetting en eventueele vermeerdering
van bacteriën tegengegaan en zoodoende bederf voorkomen.

In afwijking van dit normale verloop kan ook als het ware een verhaaste rijping
van het vleesch plaats vinden, waarbij dan een onaangename reuk. een veranderde
vleeschkleur en een zeer sponsachtige, poreuze consistentie kan optreden. Zoo\'n
proces, meer bekend onder den naam van ,,vleeschverstikking", ziet men in het algemeen
optreden in het vleesch van die dieren, waarbij niet tijdig het maag-darmkanaal
is verwijderd geworden en die, welke niet volgens de regels zijn gekoeld geworden.

Ook kan een onvoldoende melkzuurvorming optreden bij die dieren, welke,
tengevolge van ziekte, langen tijd vóór het slachten geen voedsel hebben kunnen
opnemen en verteren. Verder zijn voor de houdbaarheid van het vleesch buitenge-
wone inspanningen van de slachtdieren, onmiddellijk vóór het slachten, als opjagen
en draven, van veel belang. Daarom zijn dan ook in Duitschland de noodige voor-
schriften gegeven betreffende het vervoer van slachtdieren. Echter ook na het trans-
port tot aan de slachting moet alles worden gedaan om omstandigheden, welke
nadeelig kunnen zijn voor de houdbaarheid van hel vleesch, te voorkomen. Grüttner
wijst er in dit verband op dat er voorschriften bestaan, volgens welke het verboden
is dieren, gekccht op de slachtveemarkt, binnen 4 dagen te slachten, ofschoon hij
zelf toegeeft, dal de doelmatigheid van een zoo langen uitrusttijd nog uit nadere
onderzoekingen zou moeten blijken.

Melkveestallen, door H. J. van Houten (Rijkslandbouw-architect en Lector
aan de Landbouwhoogeschool).

Deze uitgave van de Nederl. Ver. tot bescherming van dieren (commissie A)
geeft in gecomprimeerden vorm een practische behandeling van de eischen waaraan
een melkveestal moet voldoen.

Ventilatie, watervoorziening enz. worden besproken. Voor cursussen in veehygiëne
een handig boekje.

Ook dit boekje is voor cursussen aan te bevelen. Vooral op de zeer practische
oplossing om een schoorsteen tevens te benutten als ventilator voor den stal vestig ik
de aandacht van de collegae.

De Vitamines. Een overzicht ten dienste van alien, die in onze voeding belang-
stellen, door Dr. J. J. Hoff, Apotheker en C. G. Hoff-Vermeer, arts, vijfde ver-
meerderde druk. Prijs ingen. ƒ i.—, geb. ƒ 1.25, Gorinchem. J. Noorduyn en Zn.,
>939-

Slechts ruim een jaar na den 4den verschijnt reeds een 5e druk van dit handige
werkje, dat in zeer bevattelijken vorm een overzicht geeft over den stand van de leer
van deze bijzondere stoffen. Sedert den 3den druk (\'37) vindt men een bijzondere
bespreking gewijd aan a-, hypo- en hypervitaminosen in hoofdzaak bij den mensch.

Voor elk der vele stoffen, die thans tot de vitamines gerekend worden, vindt men
talrijke gegevens, zeer overzichtelijk weergegeven.

Gaarne voldoen wij aan het verzoek van bovengenoemden bond, de aandacht
te vestigen op dit handige receptenboekje. Hier is een vorm van propaganda voor
vleeschgebruik tot stand gekomen, die zeer is toe te juichen. Men verzocht ons te
willen vermelden, dat men dit boekje kan bestellen door overmaking van 15 ct. aan
postzegels aan den Nederlandschen Slagershond, Slagersvakschoolgebouw te Utrecht
of door tusschenkomst van eiken slager.

Door het Hoofdbestuur is besloten de 88ste Algemeene Vergadering
te doen plaats hebben op Zaterdag 2 December 1939 des morgens
om 11.15 in het Jaarbeursrestaurant te Utrecht.

Op die vergadering zullen behandeld worden alle punten, zooals
die opgenomen zijn in het in het Tijdschrift van 1 Augustus j.1. voor-
komende programma van de te houden huishoudelijke vergadering.

Na afloop van de vergadering zal geen gemeenschappelijke maaltijd
plaats vinden.

In het Tijdschrift van 1 October j.1. werd vermeld, dat er nog geen definitieve
mededeeling kon worden gedaan over een algemeene door de Maatschappij te
stellen bankgarantie ter vervanging van de persoonlijke door de leden te stellen
garantie, overeenkomstig het bepaalde in de Ministerieele beschikking 46728 N,
besluit van 28 Augustus 1939.

Ook werd daarbij vermeld, dat direct aan de aanvrage, ingekomen 23 September,
om een ledenlijst van de Maatschappij te zenden, was voldaan, d.d. 3 October is
daarop van den Directeur van het Bureau bericht ingekomen, dat die ledenlijst
ontvangen was en dat gehoopt werd binnenkort te kunnen mededeelen, welk bedrag
ingevolge de inschrijving voor gevestigde dierenartsen, leden der Maatschappij,
als bankgarantie door de Maatschappij gesteld zal moeten worden.

Blijkens een in de dagbladen voorkomende mededeeling is door den Minister
van Sociale Zaken ter kennis van de bevoegde instanties gebracht, dat door de
mobilisatie vele veeartsen uit hun praktijk geroepen zijn om het land als militair
te dienen. Daardoor is in verschillende streken geen of zeer moeilijk veeartsenijkundige
hulp te verkrijgen, wat zoowel voor de volksgezondheid als voor de instandhouding
van den Nederlandschen veestapel een groot gevaar beteekent.

Een weg om aan de bezwaren tegemoet te komen, kan volgens den Minister
gevonden worden door de keuringsveeartsen-ambtenaar in de gelegenheid te stellen
tijdelijk de praktijk van een gemobiliseerden practiseerenden dierenarts gaande
te houden. De Minister is dan ook van oordeel, dat er voor het oogenblik, zoolang
de omstandigheden zulks noodzakelijk maken en de dienst het toelaat, geen over-
wegend bezwaar behoeft te bestaan tegen het buiten werking stellen van het verbod
voor die ambtenaren om de veeartsenijkundige praktijk uit te oefenen.

In de afd. Z.-Holland werden 11a kennisneming der betreffende circulaire van
het dagelijksch bestuur de moeilijkheden der gemobiliseerde collegae in het gebied
der afd. besproken. De bereidheid tot serieus doorgevoerde onderlinge samenwerking,
door het dagelijksch bestuur noodzakelijk geacht, was er. Ieder wilde ieder helpen.
Ook de sedert enkele jaren rustende collega Barendregt bood zijn diensten aan en
rijdt weer praktijk.

Het bestuur is, voorzien van de ter vergadering verkregen gegevens, met de
gemobiliseerden in correspondentie getreden. Enkelen waren reeds of worden nu
geholpen door een vasten vervanger. Een tweetal ging niet in op de aanbevolen
poging tot oplossing of vermindering der moeilijkheden.

Door vlotte medewerking van inspectie en autoriteiten kan hier en daar een
collcga»anibtenaar voor zijn gemobiliseerden plaatsgenoot of buurman praktijk
doen. Meerderen worden door een buurtcollega geheel of gedeeltelijk geholpen.
Helaas kon voor enkele praktijken van kleine huisdieren, waar de moeilijkheden
ook wel groot zijn, weinig worden gedaan.

Het geval Giskes Rotterdam gaf onverwachte bezwaren. Collega Crezee bood
aan de praktijk loopende te houden buiten diensttijd en zonder vergoeding. Een
eenvoudige en practische oplossing, waar Crezee in zijn oude praktijk, voor enkele
jaren aan Giskes overgedaan, nog wegwijs is.

Wel zeer verwonderlijk is bezwaar gemaakt om aan Crezee toestemming te ver-
leenen, ondanks zijn bereidheid zijn hulp te geven buiten diensttijd en zonder ver-
goeding, althans is deze toestemming nog niet afgekomen !

Het wel zeer breede gebaar van den Minister van Sociale Zaken krachtens hetwelk
keuringsveeartsen-volambtenaar zullen mogen helpen en welk gebaar heel wat
moeilijkheden zal kunnen verminderen of opheffen, als de door het dagelijksch be-
stuur verlangde geest er is, zal, naar ik vertrouw uiteindelijk ook het geval Giskes
in het goede spoor helpen.

Het is duidelijk dat alle bezwaren op verre na niet zijn opgelost. Hoogstens is er
wat verlichting gekomen.

Groote moeilijkheden zal zeker de t.b.c.-bestrijding blijven geven. Het bestuur
hoopt, dat althans koppeltuberculinatie en clinisch onderzoek zullen kunnen worden
verricht.

Collega de Ronde Delft deed voor zijn omgeving het denkbeeld aan de hand,
dat de gemobiliseerde in zijn verlofdagen van te voren getuberculineerde stallen
controleert en andere tuberculineert, welke dan na zijn vertrek naar de mobilisatie-
bestemming weer gecontroleerd zouden kunnen worden door den thuisblijver.
Door Overleg en hard werken kan er veel gebeuren.

medewerking in deze richting te geven en te beletten dat bestrijders van gemobili-
seerden op anderen worden overgeschreven. Vertrouwd wordt overigens dat geen
die thuis blijft, clientèle van een gemobiliseerde zal willen overnemen.

Het zal niet gesmeerd gaan, doch het bestuur hoopt dat er van gemaakt is wat
mogelijk was. Het blijf beriid, waar dat gevraagd wordt, moeilijkheden onder de
oogen te zien en zoo mogelijk een oplossing te helpen zoeken.

Bij Kon. Besluit is benoemd tot gewoon hoogleeraar in de Faculteit
der Veeartsenijkunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, om onderwijs
te geven in de bijzondere ziektekunde en geneesleer van de niet-para-
sitaire en niet-infectieuze ziekten, de gerechtelijke veeartsenijkunde,
de geschiedenis der veeartsenijkunde, kliniek en buitenpractijk Dr. J.
A. Beyers, thans conservator tevens lector aan de Universiteit.

De redactie van het Tijdschrift wenscht haar medelid van harte
geluk met deze benoeming.

Op 27 September 1939 werd bij den Staf van het IVe Legerkorps
de dirigeerend paardenarts, Majoor H. ter Beek, door den L. K.
Commandant, Generaal-Majoor A. R. van den Bent, gehuldigd in
tegenwoordigheid van eenige hoofdofficieren van den Militairen
Veterinairen Dienst en verschillende officieren van den Staf.

Op dien dag was het dertig jaar geleden, dat collega ter Beek
tot Paardenarts 2e klasse werd benoemd.

Uit hoofde van de omstandigheden droeg deze plechtigheid een
sober en besloten karakter.

Geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen de Heeren : D. Frieling, A. van
Houwelingen, A. E. M. J. Scharphuis en A. \'Stevens.

Voor het Doctoraal-examen veeartsenijkunde iste gedeelte de Heeren : F. J. ter
Beek en D. W. de Groot.

De oorspronkelijk op 29 September j.1. vastgestelde jaarlijksche algemeene ver-
gadering te houden in het Laboratorium voor de Gezondheidsleer te Leiden is
uitgesteld tot in de 2de helft van October, vermoedelijk 20 October.

Op die vergadering zal wat het huishoudelijk gedeelte betreft, moeten worden
overgegaan tot het benoemen van een voorzitter wegens het om gezondheidsredenen
bedanken van Dr. Josephus Jitta ; tevens zal worden overgegaan tot aanvulling
en wijziging van Statuten en Huishoudelijk Reglement.

In het wetenschappelijk gedeelte zullen mededeelingen worden gedaan over het
onderzoek naar de hygiënische gesteldheid van het zeewater in de nabijheid van
badplaatsen aan de Hollandsche kust.

Aansluitend aan de herdenking van den grooten geneeskundige Petrus Camper
te Groningen (29 April 1939) hebben tal van geleerden de veelzijdige kunde van
dezen geleerde belicht. Verscheidene hunner bespreken, zij het kort, Camper\'s
bemoeiingen met de diergeneeskunde.

Prof. Wester \') geeft hiervan een ietwat uitvoeriger exposé en laat zien hoe in
de 18e eeuw in tal van medische faculteiten de belangstelling voor de ziektekunde
der dieren toenam en tot zelfstandige waarnemingen aanleiding was. Wij bevelen
den diergeneeskundigen aan, dit artikel in originale te lezen.

Het Duitsche systeem berust er op van de gecontroleerde fokkerijen het pluimvee
onder de pluimveehouders te distribueeren. Vandaar dus dat getracht wordt het
materiaal op de fokkerijen zoo gezond mogelijk te doen zijn. Op deze manier kan
men ook de chronische ziekten beter bestrijden. Deze ziekten kan de dierenarts wel
diagnostiseeren (pullorum, tuberculose), maar niet genezen ; de fokker moet hier
medewerken om de besmette dieren op te ruimen. Zoodra hij ziet, dat daaraan
voordeelen verbonden zijn, zal hij hieraan gaarne medewerken.

In 1938 stonden 1300 stamboek- en vermeerderingsbedrijven met 800.000 vol-
wassen kippen onder toezicht van den Gezondheidsdienst. Deze beschikt over
22 diergeneeskundige instituten met laboratoria enz.

Het pullorumonderzoek geschiedt voor het grootste deel met de snel-methode.
In plaatsen waar geen dierenarts beschikbaar is, die deze methode kent, wordt
volgens de langzame serum-methode gewerkt. Tegelijk met het onderzoek op pullo-
rum wordt op den toestand der oogen en eventueele verlamming gelet. Gestorven
dieren moeten in daarvoor bestemde papieren zakken naar een onderzoekings-
instituut gezonden worden.

Worden ernstige ziekten geconstateerd, dan wordt de verkoop van dieren van het
bedrijf stop gezet. Koopers, bij wier aangekochte dieren sterfte optreedt, moeten
deze dieren eveneens laten onderzoeken. De pullorum-besmetting is door het
onderzoek in enkele jaren sterk gedaald.

In totaal werden van 790.955 volwassen hennen op de gecontroleerde bedrijven
er 12.965 geseceerd, dat is dus 1.64%.

De ziekten van het urogenitaal-apparaat veroorzaakten de meeste sterfgevallen,
daarop volgt de leucose. Deze ziekte schijnt zelfs in de fokkerijen toe te nemen. Ook
de entoparasieten vragen veel slachtoffers. Dit staat in verband met het feit, dat er
geen goede wormmiddelen voor kippen bekend zijn, evenmin als middelen om
uitloopruimten te ontsmetten. Jicht schijnt eveneens toe te nemen. De Mareksche
verlamming neemt nog niet af, ondanks streng onderzoek tijdens de pullorum-proef.

De bestrijding der coccidiose is meer een plaatselijk vraagstuk. Waar men versch
terrein beschikbaar heeft om kuikens op te fokken, komt zij niet voor.

blijkens een bericht in de N.R.Ct. is een rapport verschenen van de commissie
tot het instellen van een onderzoek naar een mogelijke reorganisatie van den keurings-
dienst voor vee en vleesch in het Westland. Het ruim 160 bldz. tellende boek omvat
5 hoofdstukken en vele bijlagen. Aan het slot van het rapport vat de commissie haar
conclusies als volgt samen :

!) Prof. Dr. J. Wester. Ned. Tijdschr. v. Gen., dl. 83 II, afl. 18, blz. 2138.
²) Dr. Weisgerber. Fortschritte des Geflügel-Gesundheitsdienstes im Jahre 1938- Die
neuen Wege chronische Z^uchtseuchen durch wirtschaftliche Massnahmen zu bekämpfen. B. u.
M. T. W., 1939, p. 526.

leiding van slachthuis- en keuringsdienst ondoeltreffend en inefficiënt. Financieel
wordt een afdoende verbetering met behoud van de scheiding tusschen slachthuis-
en keuringsdienst ontoelaatbaar geacht. Hieruit volgt reeds, dat een fusie van den
bestaanden keuringsdienst en de bestaande slachthuisdiensten mogelijk en nood-
zakelijk wordt geacht, terwijl de commissie van oordeel is, dat een volledige concen-
tratie van de slachtingen in één openbaar slachthuis wel wenschelijk is, doch niet
goed vatbaar voor onmiddellijke invoering.

De opneming van Hoek van Holland in den keuringskring Westland noemt de
commissie zeer wenschelijk.

Nu de hoogst wenschelijk geachte instelling van een beheerscommissie door een
wetsvoorschrift achterwege moet blijven, moet de instelling van een adviescommissie
en een nauw contact van deze commissie met het bestuur van de centrale gemeente
(in casu Naaldwijk) als geboden worden beschouwd.

In verband met dit rapport kan verder nog medegedeeld worden, dat de gemeente-
raden van Monster en Naaldwijk reeds dit rapport in een vergadering hebben behan-
deld en er zich mee hebben vereenigd.

B. en W. van Middelburg hebben den raad voorgesteld te besluiten tot het stichten
van een centrale slachtplaats met koelhuis en voor den bouw en inrichting en aan-
koop van terrein aan den Seisweg een crediet aangevraagd van ƒ 250.000.—. Dit
bedrag zal tegen een rente van 2}°ó geleend kunnen worden van den rijksdienst
voor werkverruiming.

Onder de bepalingen, welke in de gemeenschappelijke regeling tusschen Middel-
burg en de buitengemeenten zijn opgenomen, komt volgens de Middelburgsche
Courant o.m. voor, dat eventueele winsten van het abattoir zullen gescheiden blijven
van de inkomsten van Middelburg en zoo mogelijk gebruikt zullen worden om de
tarieven te verlagen, terwijl eventueele verliezen nimmer ten laste van de buiten-
gemeenten zullen komen. Bovendien zullen aan de slagers, die eenige schade zullen
lijden (kapitaalverlies), doordat hun slachtplaats (vooral als deze geheel volgens de
wettelijke bepalingen is ingericht) overbodig wordt, vergoedingen worden toegekend.

Blijkens een mededeeling van den Adjunct-Directeur van den Veeartsenijkundigen
Dienst heeft men slechts eenmaal in de 80 gevallen van oprichting van een abattoir
in ons land het betalen van deze vergoeding toegepast, n.1. te Zaandam. Volgens hem
heeft men alleen vergoeding toegekend aan de slagers, die hun slachtplaatsen geheel
in overeenstemming hadden gebracht met de wettelijke bepalingen. De in Middel-
burg voorgestelde schadevergoedingen zijn dus veel ruimer.

Volgens een bericht in de N.R.Ct. zal het nieuw te bouwen slachthuis voor de ge-
meenten Sittard en Geleen worden gebouwd op een terrein op de grens van de
beide gemeenten.

Het gemeentebestuur van Zaandam heeft eenigen tijd geleden krachtens art. 138
der Gemeentewet tot de Koningin het verzoek gericht, aan de gemeenten Zaandam,
Koog aan de Zaan, Zaandijk, Wormerveer, Krommenie, Assendelft, Westzaan,
Oostzaan, Wormer en Jisp een gemeenschappelijke regeling betreffende het gebruik
van het openbaar slachthuis te Zaandam op te leggen.

Namens den Minister van Binnenlandsche Zaken hebben Ged. Staten van Zuid-
Holland aan de besturen der betrokken gemeenten opgedragen, nader over een
gemeenschappelijke regeling overleg te plegen, doch dit heeft niet tot overeenstem-
ming geleid. De besturen van Westzaan, Assendelft en Jisp bleken niet tot de voor
gestelde samenwerking bereid ; andere gemeentebesturen stelden bijzondere voor-
waarden, terwijl Koog aan de Zaan, Zaandijk en Oostzaan zich alleen met de
voorgestelde regeling zonder meer konden vereenigen. Op grond van een en ander
handhaafde Zaandam zijn verzoek. Thans kwam deze kwestie voor den Raad van
State.

zich niet meer financieel kan bedruipen, omdat de kosten van de exploitatie moeten
worden gevonden in de opbrengst van de slachtgelden, welke door vermindering
van het aantal slachtingen is gedaald. De verliezen kunnen worden gedekt indien
alle omliggende gemeenten aan de gemeenschappelijke regeling bijdragen, hetgeen
per saldo ook in het belang van al die gemeenten is.

M.r. Donnf.r, namens de gemeentebesturen van Krommenie, Assendelft en Jisp
de bezwaren toelichtend, erkende gaarne, dat het een hartewensch van Zaandam
is, dat het centrale slachthuis door alle genoemde gemeenten wordt bekostigd, doch
achtte de financieele consequenties voor de 3 gemeenten, waarvoor hij optrad, te
groot, terwijl ook de lange afstand, waarover het vleesch naar die gemeenten moet
worden vervoerd, een bezwaar oplevert. De vraag is z. i. ook of het gewenscht is,
dat het slagersbedrijf in de kleinere gemeenten wordt teruggebracht tot een vleesch-
verkoopersbedrijf

De burgemeester van Zaandam merkte nog in repliek op, dat het financieele
risico voor Zaandam blijft gehandhaafd en dat het zeker niet de bedoeling van
Zaandam is, uit het slachthuis voordeel van financieelen aard te trekken. Door de
voorgestelde centrale slachting zullen de kosten van keuring e.d. in den buiten-
keurkring vervallen, terwijl het centrale slachthuis wat meer weeg- en stalgelden
zal ontvangen. Overigens heeft de ervaring geleerd, dat het slachten toch reeds hoe
langer hoe meer aan loonslagers wordt overgelaten.

De penningmeester van den Diergeneeskundigen Studenten Kring betuigt zijn
dank aan alle Buitengewone Leden van den D.S.K., die hun bijdrage 1938—1939
hebben voldaan en neemt deze gelegenheid te baat om diegenen, die zulks tot nog
toe hebben nagelaten, te wijzen op de mogelijkheid, om alsnog hun bijdragen te
storten op postrekening No. 271994 (^,en name van : Penningmeester Diergenees-
kundige Studenten Kring).

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i Augustus nog niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 12.766 (1031) eig., waarvan in Groningen bij 64 (8) eig. ;
Friesland bij 44 (11) eig. ; Drenthe bij 187 (4) eig. ; Overijssel bij 5058 (606) eig. ;
Gelderland bij 6398 (192) eig. ; Utrecht bij 9 (2) eig. ; Noord-Holland bij 33 (12)
eig. ; Zuid-Holland bij 51 (5) eig. ; Zeeland bij 26 (2) eig. ; Noord-Brabant bij 830
(176) eig. ; Limburg bij 66 (13) eig.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 503 gevallen bij 6 eig. (444 bij
23 eig.), waarvan in Friesland 248 bij 1 eig. (58 bij 5 eig.) ; Drenthe igo bij 1 eig.
(45 bij 2 eig.) ; Overijssel 1 paard ; Gelderland (47 bij 2 eig.) ; Utrecht 3 paarden
bij i eig. (17 gev. bij 3 éig.) ; Noord-Holland 55 bij 1 eig. (244 bij 7 eig.) ; Zuid-
Holland 6 bij i eig. (33 bij 4 eig., waarvan 2 paarden bij 2 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 186 gevallen bij 12 eig. (1105 bij 50 eig.), waarvan in Gro-
ningen 28 bij 4 eig. ; Friesland 25 bij 3 eig. (231 bij 12 eig.) ; Drenthe 7 bij 2 eig.
(3 bij i eig.) ; Overijssel (14 bij 3 eig.) ; Gelderland (101 bij 9 eig.) ; Utrecht (27 bij
2 eig.) ; Noord-Holland 126 bij 3 eig. (355 bij 15 eig.) ; Zuid-Holland (214 bij 7
eig.) ; Limburg (160 bij 1 eig.).

Anthrax : 18 gevallen bij 11 eig. (1 geval), waarvan in Friesland 5 bij 2 eig. (1 gev.) ;
Overijssel 7 bij 3 eig.; Gelderland 3 bij 3 eig., waarvan 1 gev. bij kalf; Noord-
Holland i gev. ; Zuid-Holland 1 gev. ; Noord-Brabant 1 gev.

Varkenspest: 5176 gevallen bij 523 eig. (3035 bij 191 eig.), waarvan in Groningen
47 bij 12 eig. (2 bij 1 eig.) ; Friesland 468 bij 72 eig. (117 bij 13 eig.) ; Drenthe
32 bij 4 eig. (26 bij 4 eig.) ; Overijssel 283 bij 36 eig. (53 bij 7 eig.) ; Gelderland

822 bij 113 eig. (226 bij 34 eig.) : Utrecht 739 bij 46 eig. (524 bij 31 eig.) ; Noord-
Holland 1449 bij 135 eig. (595 bij 28 eig.) ; Zuid-Holland 1095 b\'j 7° ^e\'g- (\'4²\'
bij 56 eig.) ; Zeeland 22 bij 5 eig. (11 bij 2 eig.) ; Noord-Brabant 195 bij 25 eig.
(52 bij 14 eig.) ; Limburg 24 bij 5 eig. (8 bij 1 eig.).

menselijk voedsel van dierlijke oorsprong en van water
Ontsmetting van stallen
Bescherming tegen chemische strijdgassen
Literatuuropgave.

De positie van den dierenarts in onze normale samenleving is belang-
rijk en veelomvattend. Aan hem is opgedragen de zorg voor de gezond-
heid van paarden en vee, waardoor hij te waken heeft over een groot
gedeelte van Nederlands kapitaal. Daarnaast is hem de beoordeling
van de deugdelijkheid van voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong
toevertrouwd, in welke functie hij ingeschakeld is in het apparaat der
sociaal-hygiënische verzorging van de bevolking.

Door deze beide functies is ook in oorlogstijd zijn taak uitermate
zwaar. Ingeschakeld — voor zover niet in actieve militaire dienst -
in de van hogerhand georganiseerde luchtbeschermingsdienst, zal hij
daarbij de leiding dienen te hebben van het onderdeel, waaraan de
zorg voor de veestapel zal zijn toevertrouwd. Eveneens zal aan hem
de beoordeling gevraagd worden van het al of niet schadelijk zijn van
het vlees der door gas ernstig aangetaste en gedode dieren. Hij zal de
maatregelen moeten kennen om voedingswaren van dierlijke oorsprong,
met gifgas besmet, zo mogelijk weer voor consumptie geschikt te maken
en eveneens zijn gezaggevend oordeel moeten uitspreken over de ge-
schiktheid van veevoeder, dat met gifgas in aanraking is geweest.

Om snel en doeltreffend maatregelen tegen gevaren te kunnen
nemen, dient men de gevaren te kennen. Het is daarbij beter ze reeds
bij voorbaat te doorzien, dan eerst, wanneer een directe dreiging
aanwezig is.

De kennis der bestrijding kan men verwerven door het raadplegen
van daarvoor geschikte werken uit de reeds veel delen bevattende
gifgas-literatuur ; verder door het lezen van periodieken, respectievelijk
door het volgen van cursussen.

Deze handleiding is samengesteld op een tijdstip, waarop de veteri-
naire organisatie tot afweer van het luchtgevaar nog wettelijk geregeld
moet worden en reeds in ver stadium van voorbereiding is, zodat
mogelijk reeds bij het verschijnen van dit artikel de richtlijnen der
veterinaire luchtbescherming vastgesteld en ter kennis van belang-
hebbenden gebracht zijn. Zij bevat, kort samengevat, de belangrijkste
gegevens, nodig voor een zaakkundig oordeel over de te nemen maat-
regelen ; een groot deel is gewijd aan de beschrijving van de gevaren
der afzonderlijke gifgassen en de prophylactisch, respectievelijk thera-
peutisch er tegen te nemen maatregelen.

De behandeling der materie in de hoofdstukken na de blaartrekkende
gassen is uitermate sober gehouden. Ik stel mij voor, daarover binnen-
kort nauwkeuriger gegevens te kunnen geven, gebaseerd op laboratorium-
onderzoek en onder medewerking van anderen voor de practijk uit-
gewerkt.

Zoals de titel reeds aanduidt, zijn brisant- en brandbom niet besproken,
daar verondersteld wordt, dat de dierenarts de te nemen maatregelen
tegenover trauma en thermisch letsel kent.

Het behandelde is in hoofdzaak een weergave van de colleges, die
in de gedenkwaardige Septemberdagen van 1938 aan de gezamenlijke
studenten werden gegeven, aangevuld met enige gegevens, die sindsdien
de zienswijze hebben veranderd of verruimd. Voor het verkrijgen van
een uitgebreidere kennis is het raadplegen der literatuur onontbeerlijk.

Onder deze benaming vat men samen gas, damp, rook, vloeistof en
zelfs vaste stof, die uit oorlogsvoerend oogpunt in de lucht of op het
land in zuivere gasvorm of in zeer fijn verdeelde vloeistof respectievelijk
als vaste deeltjes verspreid worden en organische schade aan mens
en dier brengen. (Muntsch).

De namen oorlogs-, gif- of strijd-gassen zijn onjuist, doch zijn algemeen
ingeburgerd.

De meeste der gebruikte middelen oefenen op slijmvliezen een prikke-
ling uit ; slechts enkele, o.a. mosterdgas, verwekken ook op de huid
een ontsteking.

Verspreiding van chemische strijdmiddelen vindt veelal plaats door middel
van gasbommen, met oorlogsgas gevuld, welke exploderen bij aanraking
van de grond. Ze worden door de wind voortgedreven ; bij enigszins
sterke wind treedt niet voldoende concentratie op voor het verkrijgen
van nuttig effect. Zware regens vernietigen vele gifgassen ; door grote
warmte stijgt de gaswolk te hoog, matige warmte verhoogt de verdam-
ping, waardoor het gevaar tijdelijk toeneemt.

Doel van het gaswapen is niet steeds het zelfde ; voor verschillende oog-
punten bedient men zich van verschillende gifgassen. Men kan ermede
bereiken : een direct massaal tijdelijk buitenwerking stellen b.v. met
traan- of niesverwekkende gassen ; een dodelijke longaandoening, zoals
met phosgeen ; een langdurende invaliditeit, zoals met mosterdgas ;
een beïnvloeding van het moreel achter het front en in bevolkings-
centra ; het desorganiseren van diensten door de overvulling der hospi-
talen ; een vergiftiging van vegetaties b.v. door mosterdgas.

Slechts weinige der bekende vergiftige stoffen bezitten alle eigen-
schappen, die nodig zijn om één der vermelde doelstellingen te ver-
wezenlijken ; soms worden de enkele niet aanwezige eigenschappen van
een bepaald gif aangevuld door het verspreiden van vergifmengsels.

Bij de meeste chemische strijdmiddelen is van groot gewicht, dat het
vergif zeer vluchtig is ; het kookpunt moet dus laag zijn. Daardoor
kunnen chloor en phosgeen in zuivere gasvorm worden verspreid,
mosterdgas echter slechts als druppeltjes worden verstoven. Verder is
van belang, dat het soortelijk gewicht hoog is, zodat er enige waarborg
door ontstaat, dat het in gas- of dampvorm als lage wolk op aarde blijft
hangen en niet te spoedig stijgt. Stoffen als mosterdgas dienen liefst
langdurig plant of voorwerp in de natuur te bedekken, moeten dus
moeilijk verdampen, om zo lang mogelijk een gevaar op te leveren bij
betreding.

De meeste giffen, welke voor chemisch strijdmiddel bruikbaar zijn,
zijn slechts weinig oplosbaar in water, goed in vetten en lipoiden. Het
zijn verder bijna alle organische verbindingen met halogenen chloor,
jodium en broom.

Regen en water in het algemeen, zijn de grootste vijanden van vele
gifgassen. In het organisme wordt het gif dan ook vaak in een waterig
milieu omgezet.

Deze indeling kent geen scherpe grenzen. Al naar de concentratie
kunnen de verschijnselen sterk uiteenlopen. Alle chemische strijdstoffen
verwekken een meer of minder heftige, locale prikkel van het slijmvlies.

1. Suffocantia. Longprikkelende strijdstoffen, ook wel verstikkende gassen
genoemd. Zij veroorzaken vooral longaandoeningen ; bovendien
prikkelen ze het slijmvlies van de ogen en van de voorste luchtwegen.

2. Sternugenia. Niesverwekkende strijdstoffen. Sensorium- : neus- en keel-,
verder ook oogslijmvlies-prikkelende gassen.

neus en bovenste luchtwegen. Prikkelen de sensibele zenuwen ook
van de huid. Er ontstaan jeukte, braakneiging, angst, verwarring,
(afwerpen van gasmaskers !)

Hiertoe behoren vele 3 waardige arsenicum- en antimonium ver-
bindingen, zoals de arsinen :

Clark I, diphenylchloorarsine.
Clark II, diphenylcyaanarsine.
Adamsiet, phenarsasinchloride.
Dick, aethyldichloorarsine.

Ze verwekken in verdunde concentratie een heftige tranenvloed ;
in sterke concentratie prikkelen ze ook de ademhalingsorganen. In hun
werking gelijken ze veel op de gassen der vorige groep.

Beschadigen in vloeibare vorm ieder lichaamsdeel, waarmede ze in
aanraking komen. Het belangrijkste is de caustische werking op huid-
cellen, waardoor blaarvorming en cttering ; verder op ademhalings-
organen en op slijmvliezen van oog, mond, enz.

geheten. S (CH₂.CH₂.C1)₂.
Broomlost, de overeenkomstige broomverbinding.
Lewisiet, chloorvinyldichloorarsine. C1.CH.CH.As.C1₂.

N.B. Koolmonoxyde, blauwzuur en nitreuze dampen behoren niet
tot de eigenlijke strijdgassen ; deze verbindingen kunnen wel tijdens
bombardementen ontstaan.

Een veel gebruikte indeling der gifgassen is die, welke de Duitsers
in de oorlog van 1914—1918 toepasten en welke gebaseerd is op de
kentekenen aangebracht op de gasbommen. Zij spreken daarom van
Gelbkreuz- (blaartrekkende), van Grünkreuz- (verstikkende) en van
Blaukreuz- (niesverwekkende) Kampfstoffe.

Deze indeling heeft eveneens practische betekenis, daar de aanduiding,
evenals de vermelde groepering, een scheiding maakt tussen de chemische
strijdmiddelen naar hun werking op het levend organisme. Ze wordt nog
steeds veel gebezigd.

De blaartrekkende strijdmiddelen dienen vooral om veel soldaten
gedurende lange tijd door het opwekken van langzaam genezende
huidontstekingen buiten gevecht te stellen, respectievelijk om bepaalde
zones gedurende enige tijd te besmetten en moeilijk doorgaanbaar te
maken. Ze veroorzaken een betrekkelijk geringe mortaliteit.

te weeg te brengen ; de irritantia (groep 2 en 3) dienen tot het noodzaken
van een langdurig dragen van een gasmasker, waardoor uitputting
onvermijdelijk is.

Voor bescherming tegen alle deze gassen is een masker nodig ; de
blaartrekkende gassen maken het dragen van een beschermende kleding
eveneens noodzakelijk.

Het is steeds van belang rekening te houden met de waarschijnlijk-
heid, dat meer dan één chemisch strijdmiddel tegelijk wordt verspreid.

De vatbaarheid der dieren werd reeds in de oorlog van 1914—1918
gedemonstreerd ; een groot aantal paarden stierf door phosgeen of door
ander verstikkend gas ; vele dieren leden ook aan mosterdgas laesies.

Sindsdien is de vatbaarheid van vele andere diersoorten experimenteel
vastgesteld en van sommige diersoorten b.v. de kat, welk dier veel
diende voor phosgeen onderzoek, is de intoxicatie nauwkeurig bekend.

Als algemeen geldende regel mag men aannemen, dat de vatbaarheid
der dieren niet veel geringer is dan bij de mens werd waargenomen ;
dat er diersoort- en individuele verschillen bestaan en dat sommige
diersoorten duidelijk meer vatbaar voor een bepaalde strijdstof zijn
dan andere diersoorten.

Ongunstig is de factor der onvoldoende besc.hermingsmogclijkheden
der dieren ; de meeste dieren zullen onvoldoende of in het geheel niet
beschermd door gasmasker of huidbedekking de aanval moeten trotseren.
Ook is de kans der orale besmetting met niet-ontsmet voedsel groter
dan bij de mens. Aldus wordt in deskundige kringen de mogelijkheid
groot geacht, dat het aantal dieren, dat aan chemische gasvergiftiging
te gronde gaat in een eventuele gasoorlog, groot zal zijn.

De hiertoe behorende gassen vormen een machtig aanvalswapen en
zullen daarom vermoedelijk ook veel gebruikt worden. Ze hebben de
eigenschap gemeen : de slijmvliezen te prikkelen, een caustische ver-
andering van het longweefsel met als gevolg longoedeem, te veroorzaken,
terwijl se door de veranderingen in het longweefsel, secundair de samen-
stelling van het bloed en dus de stofwisseling wijzigen. (Zie ook het
schema der phosgeenwerking op blz. 874 T. v. Dierg. 1939).

De prikkeling van het oogslijmvlies heeft ondergeschikte betekenis :
er treedt geen ernstige beschadiging op ; roodheid, lichtschuwheid,
traansecreet ; slechts zelden b.v. bij zeer langdurige inwerking cornea-
troebeling. Herstel der oogprikkeling treedt spoedig in.

Van deze groep zal chloor vermoedelijk weinig of niet worden toege-
past. Chloor en chloorpicrine zijn ook in hoge mate traanverwekkend ;
hun werking treedt direct op ; chloorpicrine geeft bovendien braak-
neiging. De inademing van phosgeen en diphosgeen kan ongemerkt

plaats hebben ; veelal ruikt men de geur van rottend hooi of van ooft.
De werking treedt eerst na uren op.

De caustische werking berust naar vrij algemeen wordt aangenomen,
voor een deel op de vorming van zoutzuur door hydrolyse en voor een deel
op de toxiciteit van het phosgeenmolecule zelf (800 keer zo groot als
van zoutzuur) :

Wordt een hoge concentratie ingeademd, dan ontstaat het beeld der
directe zuuretsing vooral ook der alveolairwand ; hierdoor ontstaat
snelle verstikking door verhindering der gasuiiwisseling. Een tevens
optredende bronchiale kramp bespoedigt en verergert het proces.

Wanneer slechts weinig gas wordt ingeademd, is de zoutzuurvorming
tevens gering ; niettemin kan verminderde doorlaatbaarheid van de
alveolairmembraan longbezwaren veroorzaken. Longoedeem kan ont-
staan, doordat de geprikkelde capillairen plasma (vocht) in de alveoli
afscheiden. Opvallend is daarbij, dat normale longvelden naast velden
met sterk longoedeem bestaan kunnen.

Het ademveld wordt er vaak aanmerkelijk door verkleind ; benauwd-
heid en snelle, oppervlakkige ademhaling.

Het uitgetreden plasma kan zeer aanzienlijk zijn : —J van het
totaal. Belangrijke verzwaring is het gevolg : tot 5—6 keer het normale
gewicht.

Een verder gevolg is de indikking van hel bloed, dat teer- of chocolade-
kleurig wordt en gemakkelijk stolt.

Een verhoging ontstaat o.a. van de stikstof afbraakproducten in het
bloed ; een verhoogde viscositeit van het bloed wordt veroorzaakt dooi-
de relatieve vermeerdering van de roode bloedcellen. De graad der
verhoging der hacmoglobinewaarden kan prognostische waarde hebben:
hoog Hb.gehalte wijst op aanzienlijk longoedeem.

Van de bloedgassen is het gehalte aan 0₂ verlaagd door de bemoeilijkte
uitwisseling in de alveolen ; het CO_a-percentage is minder gestoord :
CO_a diffundeert gemakkelijker ; een C0₂-ophoping treedt dus niet
spoedig OD, doch slechts in zeer ernstige gevallen. Door de stimulerende
werking van C0₂ op de ademhaling heeft het verschijnsel der toenemen-
de ademhalings-frequentie bij oppervlakkig ademen prognostische
betekenis ; het wijst enigszins op ernstig longoedeem en zeer bemoeilijkte
C0₂-diffusie.

Op het hart heeft het gifgas uitsluitend secundaire invloed : de
ernstige circulatiestoornis door het longoedeem, de verhindering van
de longenbloedsomloop, de bloedveranderingen, de gebrekkige ver
zorging met 0₂, veroorzaken verhoogde eisen bij verminderd prestatie-
vermogen, dilatatie, degeneratie, paralyse.

intoxicatiebeeld betrokken. De ontstane afwijkingen en functie-stoornis-
sen, hoewel van belang, zijn niet van primaire betekenis.

De crisis der ziekte treedt in hoogstens enkele dagen op. De afwijkingen
kunnen dan aanzienlijk verminderd zijn : de vloeistof in de alveolen
treedt in resorptie. Een langdurig ziekte-proces volgt meestal met vooral
de eerste tijd kans op bacteriele infecties, op de basis der toxisch bescha-
digde longen en verder op vorming van toxisch pneumonische haarden.

In deze groep neemt de chloorpicrine een afzonderlijke plaats in,
doordat ze niet — zoals phosgeen en perstof — hydrolyseerbaar is in
water. Daardoor blijft de stof vaak lang in de longalveolen, veroorzaakt
longoedeem, kan verder deels resorberen en organen direct beïnvloeden.
Ook met deze verbinding wordt echter het vergiftigingsbeeld beheerst
door het longoedeem, terwijl de overige afwijkingen, ontstaan in zenuw-
stelsel, hart en digestie-apparaat, van voorbijgaande aard zijn.

Alle huisdieren zijn voor vergiftiging met deze groep vatbaar. Vogels
zijn — vooral duiven — relatief weerstandskrachtig.

Hoewel een gaswolk in verschillende gevallen wordt waargenomen
door de stekend scherpe lucht en de in de mond optredende eigenaardige
smaak, kan iedere sensoriele prikkel in de aanvang ontbreken. Zelfs kan
na enkele uren ernstig longoedeem optreden, zonder dat een prikkel
van betekenis te voren opgewekt werd.

De klinische verschijnselen, berustend op de beschreven werking
dezer gassen, treden al naar de hoeveelheid ingeademd gas, steeds acuut
en in meer of minder ernstige vorm op : benauwdheid, waardoor schuim
op de mond, heftige onrust door angst, deels ook door pijn op de borst
(caustische werking), cyanose, circulatie bezwaren.

De prognose is steeds ernstig en slechts in weinig gevallen zal zijn
te voorspellen of het longoedeem na 3—4 dagen verminderd zal zijn ;
is dit het geval, dan is de prognose veel verbeterd.

De behandeling. De snelheid, waarmede de longbeschadiging optreedt,
maakt het noodzakelijk, dat onmiddellijk hulp wordt geboden. Het
eerste, dat dient te geschieden, is het verwijderen der dieren uit de gaszóne.

Ze worden in de frisse lucht, respectievelijk in goed geventileerde
ruimten gebracht ; eventueel nog aanwezig tuig wordt verwijderd,
waardoor de dieren vrijer kunnen ademhalen, ze worden zo mogelijk
toegedekt en beschermd tegen kouvatten. De aangetaste dieren mogen
voorzover het paarden zijn, niet onder den man weggevoerd worden.
Enig nut wordt verwacht van het afsluiten van de kop met een in water
gedrenkte jute zak, zolang het dier nog in de gasatmosfeer is. De meest
gebruikte verstikkende gassen, phosgeen en perstof worden door water
onschadelijk gemaakt.

Veeartsenijkundige hulp. Een causale therapie — directe vernietiging
van het ontstane zoutzuur — faalt tot dusver. De snelheid, waarmede
de intoxicatie tot stand komt, verhindert achterhaling van het gifgas.

keling is opgewekt ; verder tegen het longoedeem, de bloedindikking,
de hartbezwaren, die dreigen en het zuurstofgebrek.

Tegen de prikkelingsverschijnselen van de tgen kan gebruik gemaakt worden
van boorwater of van 2 % bicarbonas natricus oplossing, respectievelijk
van zinkzalf; mondspoeling geschiedt met waterstofsuperoxyde i % of
met een oplossing van permanganas kalicus i : 5000.

Bestrijding van het longoedeem berust op de eigenschap van enkele stoffen,
zoals calcium-verbindingen, celmembranen b.v. van de vaatwanden
minder doorlaatbaar te maken.

Voor het dier komen in aanmerking de gebruikelijke preparaten als
calciumchloride eventueel gecombineerd met magnesiumchloride, ten
einde de nadelen van calcium voor het hart te verhinderen ; verder
calcium gluconaat.

Proeven bij paarden en honden met kalkpreparaten en in het acute
stadium van de phosgeen-vergiftiging verricht, hebben blijkbaar geen
bevredigende resultaten gehad ; beter waren de ervaringen bij katten ;
onderhuidse inspuitingen van een 1% oplossing van chloretum calcicum
deed de sterfte met 30 % verminderen. Ook bij den mens zijn de erva-
ringen gunstig.

Gunstige werking wordt door sommigen verwacht van glucose (20%)
injecties b.v. 4 opeenvolgende dagen 500—600 cc (pd) of 50—60 cc
(hd). De werking wordt toegeschreven aan verhoging der osmotische
druk van het bloed door de geconcentreerde suikeroplossing, waardoor
oedeemvocht aan de alveolen zou worden onttrokken.

Een zelfde effect schrijft men toe aan aderlating : het resorberen van
oedeemvocht, waardoor het weder in de bloedcapillairen en in de
bloedstroom geraakt, wordt er mogelijk door vergemakkelijkt.

Ook ter vermindering der bloedindikking wordt de aderlating aan-
bevolen, daar niet alleen eventueel het oedeemvocht, maar met veel
grotere zekerheid ook een deel van het in de weefsels aanwezige vocht
ter vervanging van de afgetapte bloedhoeveelheid in circulatie wordt
gebracht, waardoor de bloedcelrijkdom, althans tijdelijk, geringer is.
Zo nodig herhaalt men de aderlating na 24 uur. Een belangrijke ont-
lasting van het circulatieapparaat en vooral van het hart wordt er
door verkregen.

Minder gunstig worden beschouwd de inspuitingen van physiologische
keukenzoutoplossing ; de werking wordt korter van duur geacht en blijft
soms geheel uit.

Ook in aansluiting aan de aderlating is toedienen van physiologische
zoutmengsels of van keukenzoutopl. minder op zijn plaats. Immers
verdwijnt daarmede het nuttige effect der ontlasting van het vaatgebied
(bloeddrukverlaging !) en vermindert de vochtstroom van de weefsel-
spleten naar de bloedbaan.

diersoorten) en waar de hartfunctie reeds sterk geleden heeft, kunnen
isotonische vloeistoffen toch nog van nut zijn. Ook door toevoeging van
6 % arabische gom aan de o.g °₀ keukenzoutoplossing, waardoor de
ingespoten vloeistof moeilijker uit de bloedbaan schijnt te verdwijnen,
worden goede resultaten verwacht. Deze vloeistof heeft een nagenoeg
gelijke colloidale osmotische druk en viscositeit als bloed. (Paard
i liter).

Ter beteugeling van de gevaren, die door de hartinsufficiëntie ontstaan
kunnen, kunnen zowel cardiotonica als excitantia worden gebruikt.

In het acute stadium, indien b.v. collaps zou dreigen, zal vooral van
de excitantia gebruik gemaakt kunnen worden : vooral coffeïne, verder
cardiazol, hexeton. Ook kamfer als kamferspiritus en kamferolie is
bruikbaar en nuttig ; het heeft bezwaren bij slachtdieren.

Coramine schijnt minder aan te bevelen te zijn ; men meent, dat
het de vaatwand der capillairen ongunstig prikkelt.

In een later stadium — wanneer het longoedeem zich heeft ontwik-
keld zullen de ioniserende hartmiddelen uit de digitalisgroep van
nut kunnen zijn en een hoogst gewenste regulatie der prikkels te weeg
kunnen brengen zoals digisol, (zie de Ned. Pharmacopee) het Neder-
landse digaleen. Voor een sneller effect kan strophantine dienen; beide
preparaten kunnen worden ingespoten.

Overigens kan gebruik gemaakt worden van de bekende en steeds
toegepaste hartmiddelen.

Een der meest zorggevende verschijnselen is het zuurstofgebrek, dat
onherroepelijk bij longoedeem optreedt. Men dient allereerst te zorgen,
dat het dier geen of zo min mogelijk lichaamsbeweging heeft, daar iedere
beweging zuurstofgebruik betekent. De absolute bedrust aan mensen
verstrekt, kan het dier niet worden gegeven ; zou men een zodanige
rustperiode door middel van narcotica willen verkrijgen, dan dient
men zich bewust te zijn van de gevaren, die door deze middelen elders
worden opgewekt (depressie van het ademhalingscentrum, invloed op
de hartfunctie, enz. Ook de rnorphine toediening is daarom niet zonder
bedenkingen !).

Van het hoogste belang wordt verder geacht het toedienen van
zuurstof, wanneer de cyanotische kleur der slijmvliezen op zuurstof-
gebrek duidt.

De zuurstof kan per inhalatie worden gegeven ; gewoonlijk verdwijnt
snel de cyanotische kleur. Geschiedt dit niet in 5 minuten, dan is verdere
toediening nutteloos, daar dan verwacht mag worden, dat de zuurstof
de bloedbaan niet bereiken kan. Herhaling der toediening geschiedt
naar behoefte.

Door de inhalatie verdwijnen angst en onrust. De ademhaling
verbetert ; de dyspnoe blijft echter.

Het moet als een technische fout zijn te beschouwen, wanneer gelijk-
tijdig met zuurstof ook koolzuur wordt toegediend : er is reeds een
beperkte koolzuurdiffusie. De gunstige werking der geïnhaleerde

zuurstof meent men grotendeels te kunnen verklaren door aan te nemen,
dat door de verhoogde zuurstofspanning in de alveolairruimten meer
zuurstof dan gewoonlijk aan de haemoglobine gebonden kan worden
en dat ook een deel van de zuurstof in het bloedplasma oplost. Eveneens
kunnen de longoedeemvrije alveolen, die, zoals histologische preparaten
uitwijzen, naast de aangetaste aanwezig kunnen zijn, meer zuurstof
doorlaten.

Ook onderhuidse toediening van zuurstof wordt door sommigen ten zeerste
aanbevolen vooral in die gevallen, waarbij mag worden gevreesd, dat
langs pulmonale weg slechts weinig der geïnhaleerde zuurstof in de
circulatie zal komen.

Verschillende proeven wijzen er op, dat een belangrijke verbetering
in de zuurstofvoorziening door het aanbrengen van een onderhuids
zuurstofdepót verkregen kan worden. Het effect wordt snel verkregen ;
het is zekerder en langduriger dan door zuurstofinhalatie.

Er zijn aanwijzingen, dat bij gelijktijdige toediening van de inhalatie-
methode het effect minder groot is.

De belangrijke proefnemingen in het Medisch Gas Laboratorium te
Bandoeng door Visser in dit verband verricht, mogen hier vermelding vin-
den. Di-phosgeen-proeven bij caviaegroepen gaven tot resultaat, dat een
nadelige invloed werd vastgesteld bij door dit gas vergiftigde dieren
door zuurstofinhalatie : het gewicht der longen (oedeemvochi) was
bij behandelde dieren groter, dan bij niet behandelde ; het histologisch
onderzoek der longen wees daarbij op ernstig longoedeem.

Een opmerkelijke verbetering, zich ook uitende in een duidelijke
daling der mortaliteit, werd verkregen door onderhuidse zuurstof-
toediening : het longgewicht daalde, de zuurstofverzadiging van het
bloed trad op.

Gecombineerde toepassing van beide methoden veroorzaakte geen
verbetering, in sommige gevallen integendeel een verergering.

Richters stelde eveneens bij door phosgeen vergiftigde dieren
verbetering door de onderhuidse inspuiting vast. De 20—25 liter 0₂bij paarden, de 2—3 liter bij honden, gaven een belangrijk depót,
waarvan de resorptie tussen 12—36 uur was beëindigd.

Eveneens is Richters voorstander van intraveneuze toediening van
zuurstof— volgens hem bestaat geringe kans voor embolievorming —
in gevallen, waar snel ingrijpen een levenskwestie is.

Aangeraden wordt in het algemeen : in het begin direct een zuurstof-
depót ; daarna bij herhaling en al naar behoefte zuurstofinhalatie.

Wanneer het stadium van het longoedeem doorstaan is en het vocht
in resorptie treedt, is het grootste en acuut dreigende gevaar voorbij.
Wel dreigen nog vele andere gevaren : bacteriele infecties der longen,
pneumonieën, chronische longafwijkingen en vooral ook hartzwakte,
waarvoor een langdurende herstelperiode nodig zal zijn en waarbij
de dierenarts de patiënten onder nauwlettende controle dient te houden.

In verschillende gevallen zal het aangetaste dier succomberen of gedood
dienen te worden.

Een enkel woord dient nog gezegd over de te nemen beveiligings-
maatregelen bij de behandeling der met verstikkende gassen besmette
dieren.

Deze gassen, waarvan phosgeen en diphosgeen vermoedelijk het
meest zullen worden gebruikt, zijn uitsluitend slijmvlies prikkelende
gassen. Het wegvoeren der dieren uit de gaszöne mag daarom niet
zonder maskers geschieden. Ontsmetting van het oppervlak van het
dier — de huid en vooral ook de vacht — alsmede van de kleren der
gasploeg geschiedt reeds door het blootstellen aan de lucht (kleren te
luchten hangen). Ook door watercontact (lauw warme douche en snel
drogen) is het gevaar der vergiftiging van de atmosfeer door verdamping
uit de haarvacht, respectievelijk de kleren niet meer aanwezig.

Men dient enige rekening te houden met de mogelijkheid, dat chloor-
picrine, uitsluitend, of in gasmengsels, gebruikt is ; door de veel geringere
hydrolyseerbaarheid wordt dit gas minder snel uit vacht en kleren dooi-
water verwijderd ; wel verdwijnt het spoedig door blootstellen aan wind
en warmte.

Inhalatie-vergiftigingen bij dieren door chloorgas zijn veelvuldig
beschreven ; de verschijnselen komen overeen met de reeds beschrevene;
daaruit blijkt, dat niet slechts zuur-afsplitsende, organische stoffen als
phosgeen, doch ook anorganische, zoals chloor, longveranderingen van
een karakteristiek type kunnen veroorzaken.

Tenslotte moet er aan worden herinnerd, dat ook nitreuze gassen
overeenkomstige longverschijnselen veroorzaken ; daarnaast treft men
echter de nitrietwcrking aan : vaatverwijding, bloeddrukdaling,
methaemoglobinevorming. Een voorbeeld dezer vergiftiging is de
meermalen waargenomen zelfontbranding van nitrocellulose. (1929
Ziekenhuis Cleveland, 126 doden door röntgenfilms).

Deze oorlogsgassen worden na explosie van de gasbom in kleine
vaste deeltjes, die in de lucht moeten blijven zweven, verstoven ; ze
dringen daarbij vaak bij niet nauwkeurig sluitende gasmaskers door de
ontstane kieren heen en geven dan onmiddellijk een zeer heftige senso-
riele prikkel op neus-, keel- en oogslijmvlies, waardoor niezen en
tranen worden opgewekt, bij langduriger inademen w^rorden ook diepere
delen van de ademhalingsorganen aangetast. Het gebruik van de
arsinen dezer groep berust op de onmogelijkheid gedurende enige uren
een gasmasker te dragen, waartoe deze prikkelende gassen kunnen
noodzaken, tevens op het stichten van verwarring, door het in angst
en benauwdheid afwerpen van gasmaskers, die het gas onvoldoende
hebben tegengehouden.

Hoewel ook andere gassen soortgelijke verschijnselen kunnen opwek-
ken zoals chloor en chloorpicrine — is de heftigheid der verschijnselen

met deze 3-waardige arsinen aanzienlijk groter en behoeft dus de con
centratie in de atmosfeer relatief niet groot te zijn.

Gemeld wordt b.v. van Clark II, dat reeds bij een concentratie van
\\ mg per m³ lucht prikkeling van slijmvliezen duidelijk is (Visser).

Intoxicatie met deze gassen met dodelijk gevolg is niet veel waarge-
nomen. Voor de verschillende huisdieren zijn deze strijdgassen betrek-
kelijk ongevaarlijk, hoewel ze tot grote onrust, hoesten, tranenvloed
en speekselen aanleiding geven. Aangegeven wordt, dat de hond
gevoeliger is dan de kat en dat de overige huisdieren nog resistenter
zijn. Het paard schijnt door deze gassen meer dan de andere diersoorten
een hinderlijke conjunctivale prikkeling te krijgen ; ook wordt bij dit
dier vermeld een oedemateuze zwelling van de huid van de kop, w^relke
echter zeer wel verklaarbaar is door de oedemen, door de directe slijm-
vliesprikkeling aldaar ontstaan.

Slechts in enkele gevallen wordt melding gemaakt van het gevaar
door larynxoedeem veroorzaakt. Ook ziektebeelden, deels berustend
op resorptie der toxische stoffen, deels waarschijnlijk ook op de samen-
werking met bacteriën, zijn sporadisch vermeld. Vermagering, gastroin-
testinale verschijnselen zoals bloeddiarrhee (likken?), atactische gang,
vervetting van organen zijn beschreven. Het ziekteverloop duurt
daarbij tot circa 3 weken. In hoeverre hierbij de arseenwerking een
rol speelt is niet bekend.

Behandeling. Het verwijderen uit de gaszöne is ook hier de eerste
maatregel. Daarnaast wordt het krachtigste tegengif genoemd : de
inhalatie van chloordamp, waardoor de sterk prikkelende 3-waardige
arsenicumverbindingen in onwerkzame 5-waardige kunnen worden
omgezet. Het bleek een uitstekende maatregel te zijn, wanneer de
patiënten in een vertrek werden gebracht, waarin zoveel chloor werd
ontwikkeld (door chloorkalk met zoutzuur te mengen), dat de chloor-
lucht juist merkbaar was.

De overige maatregelen bestaan uit neus- en oog- respectievelijk
mondspoelingen met 3 % bicarbonas natricus, 1—2 % boorwater,
physiologische keukenzoutoplossing ; overigens gebruik van verzach-
tende zalven : vaseline, boorzalf, zinkzalf; eventueel van anaestheserende
zalf: cocaïne (2 %).

In de meeste gevallen zijn de dieren na 1—2 dagen hersteld en
eventueel weer voor de dienst geschikt.

Speciale beschermingsmaatregelen behoeven bij het vervoer en de
behandeling der aangetaste dieren in den regel niet genomen te worden.
Slechts moet gewaakt worden voor een snel verspreiden respectevelijk
onschadelijk maken van het gas, dat in tuig of haren nog aanwtzig is.
Luchten is meest voldoende, zo nodig afwassen met een slappe (1 %)
chloorkalkoplossing. In sommige gevallen zal het dragen vai gas-
maskers voorzien van de gebruikelijke rook- en nevelfilters, nodgzijn,
totdat voldoende ontsmetting zal zijn verkregen.

De verbindingen, behorende tot deze groep, hebben een speciale
affiniteit tot het conjunctivale weefsel, vermoedelijk doordat ze gemak-
kelijk oplosbaar zijn in de vetachtige substanties van de conjunctiva.

Ze veroorzaken in de gebruikelijke verdunningen onmiddellijk een
zeer heftige prikkeling van de sensibele trigeminusvezels, waardoor
pijn, tranenvloed, zwelling en lichtschuwheid ontstaan. Deze verschijn-
selen zijn niet van lange duur ; de ogen worden niet blijvend beschadigd.
De prikkeling op andere slijmvliezen en op de huid is niet van ernstige
aard en dus niet hinderlijk. Onverdund traangas, zoals b.v. het broom-
aceton kan als krachtig causticum worden beschouwd met op mosterdgas
gelijkende werking op de huid, terwijl eveneens door kleine spatjes
reeds ulcera van de cornea kunnen ontstaan.

Het traangas vindt toepassing om de ogenblikkelijke gevechtswaarde
ter ondersteuning van een aanval gedurende korte tijd te verminderen,
verder ter beteugeling van opstanden,\'uiteendrijving van samenscholingen.

Van de huisdiersoorten is het paard het minst gevoelig voor deze
gassen. Gevoeliger zijn vocval de hond en de kleinere herkauwers.

Behandeling. Na het zo spoedig mogelijk wegvoeren uit de gasatmosfeer,
hetgeen wederom door personen met gasmaskers dient te geschieden,
worden de ogen gewassen en ingedruppeld met 3 % boorwater, respec-
tievelijk met lauw warm water en eventueel ingevet met boorzalf,
zinkzalf of vaseline. De dieren komen daardoor spoedig tot rust.

Wanneer langdurig traangas is ingeademd, of traangas van sterke
concentratie, dan kunnen longbeschadigingen als longoedeem met
secundair bronchitis en bronchopneumonie ontstaan. Voor de behande-
ling van deze, vermoedelijk zeer zeldzame gevallen bij het dier kan
verwezen worden naar hetgeen bij de phosgeenintoxicatie werd ver-
meld.

Door de werking op de huid èn tevens op de slijmvliezen, dus ook op
de inhaiatieorganen, hebben deze gassen grote betekenis uit oorlog-
voerend oogpunt.

Ze maken niet alleen noodzakelijk het dragen van een gasmasker,
doch tevens het beschermen van de huid met voor deze gassen imper-
meabele stof, waardoor de gevechtswaarde belangrijk wordt verminderd.
Van de tot deze groep behorende gassen is het mosterdgas het bekendste.
Het werd door v. Lommel en Steinkopf als oorlogsgas gepropageerd,
vandaar de naam Lost, waaronder het eveneens bekend is. Overige
synoniemen zijn Yperite (het eerst gebruikt werd mosterdgas door de
Duitsers bij de aanval aan de IJser), Senfgas, Musterdgas. Ook deze
strijdstcf is geen gas, doch een vloeistof, die helder en kleurloos is en een
zwakke knoflook reuk heeft. Het wordt in gasbommen als zodanig
vervoerd ; bij de explosie onstaan fijne druppeltjes en damp, ook wel

kleine vloeistofplasjes. Al naar de concentratie is de werking op huid
en slijmvlies meer of minder hevig. De eigenschap van mosterdgas, de
gebruikelijke kledingsstoffen, ook leer en in zekere mate zelfs rubber te
doordringen, zonder het materiaal aan te tasten, bestempelt deze stof
als een uiterst verraderlijk vergif, dat vaak ongemerkt de huid reeds
heeft aangetast, alvorens men maatregelen ter ontsmetting kan nemen.
Groot gevaar levert het ook op door besmetting der vegetaties, die deels
wel, deels niet daarvan de kentekenen dragen. Onder daarvoor geschikte
weersomstandigheden — niet veel wind, geen regen en niet warm —
kan de besmetting van planten en voorwerpen dagen lang een gevaar
opleveren.

Alle celprikkeling door mosterdgas veroorzaakt een functiestoornis
van lange duur, doordat het gif celdood veroorzaakt, terwijl de regene-
ratie uiterst langzaam tol stand schijnt te kunnen komen.

Over het chemisme der werking bestaan verschillende theorieën :
het mostergas dringt door zijn oplosbaarheid in vetachtige stoffen
gemakkelijk door de huid heen ; intracellulair ontstaat daarbij dan
langzame hydrolyse en splitsing in zoutzuur en thiodiglycol, waarvan
het zuur de caustische werking veroorzaakt ; een andere zienswijze is
de chemische binding der aminen van het celprotoplasma aan het
mosterdgas, waardoor de cclfunctie onmogelijk wordt ; een derde
theorie is gebaseerd op de gedachte, dat de fermenten der cel worden
vernietigd.

Nieuwere onderzoekingen wijzen verder uit, dat mosterdgas zich
niet, zoals men meende snel in de cel ontleedt, doch dat het nog uren,
zelfs 24 uur na het in aanraking brengen met de huidcellen, nog onver-
anderd in subcutis of diepere lagen kan worden aangetoond.

Alvorens de voornaamste verschijnselen, die door mosterdgas kunnen
ontstaan n.1. de huidontstekingen, te bespreken, zal eerst aandacht
worden besteed aan de afwijkingen, aan andere weefsels waargenomen.

De ernst der mosterdgasbeschadiging der slijmvliezen staat achter
bij die der huidlaesies.

Beschadiging van de respiratieorganen beperkt zich in vele gevallen
tot de perifere gedeelten, neus, keel, luchtpijp, doch kan zich ook
uitstrekken over diepere delen. Wordt veel mosterdgas ingeademd dan
kunnen de aandoeningen zeer ernstig zijn, ze bepalen zich niet tot
bronchitische afwijkingen, doch kunnen zich uitbreiden tot broncho-
pneumonieën, met pols- en ademfrequentietoename en vorming van
pseudomembranen, die soms als afgietsels van de bronchi kunnen
worden opgehoest. Bacteriele infecties en complicaties als longemphy-
seem en oedeem kunnen secundair ontstaan.

Als regel kan echter gelden, dat longaandoeningen weinig voorkomen
en dat de overige afwijkingen van de ademhalingsorganen meestal niet
van zeer ernstige aard zijn.

nevel in aanraking komen, ontstaat wel een acute conjunctivitis, doch
meestal geen keratitis ; ze gaat met de gewone verschijnselen van licht-
schuwheid, ooglidzwelling, tevens met secundaire ontsteking der
oogleden gepaard.

Het slijmvlies van het maagdarmkanaal kan eveneens de nadelige
invloed van mosterdgas ondervinden. Met gas besmette honden en
katten transporteren het gas met likken via speeksel naar de maag ;
herbivoren besmetten zich door het nuttigen van besmet voer als gras
of hooi. De verschijnselen zijn die van een ontsteking, door een causticum
opgewekt : verdwijnen van eetlust, braakneiging, diarrhee, vermagering.

Er zijn verschillende aanwijzingen, dat ook resorptieve verschijnselen het
ziektebeeld kunnen compliceren. Het is echter niet uitgemaakt, of deze
verschijnselen geheel (of gedeeltelijk) berusten op een direct vergift-
transport door het lichaam, dan wel dat de resorptie van vervalproducten
uit de necrotische haarden vooral van de huid, de soms waargenomen
sterke vermagering en de verhoogde uitscheiding der eiwitproducten
geeft. De vermagering gaat samen met atrophie der parenchymateuze
organen, eventueel met oedemen. In alle organen worden toxische
bloedingen gevonden, vooral in nier, maag, darm, hersenen.

Andere waarnemingen zijn : eiwit en bloed in de urine, anaemie,
hoesten, apathie.

De toxische korreling van het merendeel der leucocyten, die na
intraveneuze injectie optreedt en aan de directe celbeschadiging door
mosterdgas wordt toegeschreven, werd door Muntsch óók 3—4 uur
na besmetting der huid vastgesteld ; dit zou pleiten voor resorptie van
mosterdgas en zou dus ook als verklaring kunnen gelden voor de resorp-
tieve verschijnselen.

Wanneer een druppel mosterdgas op de huid geraakt, duurt het enige
tijd alvorens een prikkeling (pijn, branderig gevoel, jeukte, koude
prikkel, enz.) wordt waargenomen. Dit is met zekerheid bekend bij
den mens ; de gedragingen bij de dieren tijdens de proefnemingen
wijzen er eveneens op. De druppel blijft vaak geruime tijd (tot 30 minu-
ten) — welke tijd echter zeer uiteen loopt op de huid zichtbaar en
dringt dus ogenschijnlijk traag in. Desondanks is een deel van de vloei-
stof snel in de huid gedrongen, zodat het bij voor mosterdgas gevoelige
individuen na 1—3 minuten reeds niet meer mogelijk is, door middel
van chloorkalk de werking geheel te verhoeden.

De karakteristieke verschijnselen beginnen na ongeveer 2 uur ; een
omschreven rode, soms ook reeds dadelijk bleke, plek en enige huid-
verdikking als van een insectenbeet, ontstaan. Het proces kan enkele
uren scherp omschreven zijn ; er ontwikkelen zich uitsluitend bij den
mens en niet bij de verschillende diersoorten, in de randzóne overal
kleine blaasjes, die te zamen als parelsnoer worden betiteld. De blaasjes
confluenceren na enige tijd en na 2—3 dagen is de heldere inhoud
troebel.

de omgeving. Het onderliggende weefsel is blauwrood gekleurd :
weefselversterf, necrose.

Een zeer langzaam genezingsproces volgt, afhankelijk van de hoeveel-
heid van het af te stoten weefsel, van de plaats der laesie, van het al
of niet optreden van bacteriele infectie. Na afstoting van het necrotische
weefsel treedt een vaak opvallend langdurende periode van rust zonder
regeneratie in ; slechts langzaam vormt zich het nieuwe granulatie-
weefsel, zoals eveneens bij beschadiging door röntgen- en radiumstralen
wordt gezien. Het proces, ontstaan dus door één druppel mosterdgas,
duurt enige weken.

De verschillende diersoorten zijn niet even gevoelig voor mosterdgas.
Alle — althans de huisdieren — verschillen wat hun huidreactie betreft
met den mens, doordat het proces zonder de daar zo karakteristieke
blaarvorming verloopt. De processen verlopen bij de dieren meer onder
snelle en meer diffuse afscheiding van ontstekingsvocht, dat na ontlasting
spoedig coaguleert en de huid met korsten doet bedekken. Overigens is
het wezen der aandoening de zelfde : celvernietiging, moeilijke afstoting,
langzame regeneratie, chronisch verloop.

Het is gebleken, dat konijnen en cavia\'s en ook het rund minder
gevoelig zijn dan hond of paard ; dat de vloeistof bij het varken snel
indringt, doch oppervlakkig versterf geeft ; dat de wol bij het schaap
de huid belangrijk beschut ; verder dat het huidpigment de latente
periode verlengt, doch dat daarentegen het proces bij gepigmenteerde
of bezwete dieren meestal ernstiger en langduriger is ; dat de ene
diersoort (b.v. konijn) veelvuldiger algemene verschijnselen, verklaard
door resorptie, vertoont, dan de andere diersoort (b.v. de cavia) en dat
overgevoeligheid t.o.v. mosterdgas experimenteel kan worden opgewekt.

De prognose dezer verschijnselen hangt o.a. af van de plaats en de
intensiteit ; meestal kan op langdurige of partiele invaliditeit worden
gerekend.

Behandeling. Het wegvoeren der dieren uit de besmette zóne moet
met de grootste omzichtigheid geschieden.

Zowel gasmasker als beschermende kleding zijn vereisten. De dieren
moeten worden gebracht naar een plaats, waar de ontsmetting kan
plaats vinden en wel zodanig, dat het nog op de oppervlakte (huid,
haar, tuigdelen) aanwezige mosterdgas zo snel mogelijk onschadelijk
wordt gemaakt. Wanneer dit geschied is, worden de dieren weggeleid
naar de plaats, waar getracht wordt aan daarvoor in aanmerking
komende plaatsen — dunbehaarde en dus weinig beschermde huiddelen,
omgeving van de anus en de vulva, de kroon van de uier bij het rund,
de oren — het mosterdgas, dat reeds ingedrongen is, met geschikte
middelen te onttrekken. Tevens worden ogen, neus en mond gereinigd.
Ten slotte worden de dieren zo mogelijk op een zindelijke en rustige
plaats — tochtvrije stal — geplaatst.

Doordat de prikkelverschijnselen niet direct van ernstige aard zijn
en zelfs nog enige uren kunnen uitblijven, is het wegvoeren der dieren

en het behandelen ter ontsmetting gemakkelijker dan bij de b.v. met
phosgeendamp vergiftigde dieren, terwijl de oog-, neus- en mond-
reiniging slechts bestaat in het uitspoelen met veel vloeistof, zoals een
2 % bicarbonas natricus-oplossing of boorwater, gevolgd door invetten
(zie phosgeen), eist de rationele ontsmetting aanzienlijk meer zorg en
dient met de grootst mogelijke nauwkeurigheid te geschieden.

Een groot aantal onderzoekingen is gedaan om tot een doelmatige
— afdoende én goedkope ! — ontsmetting te komen. Daarbij dient
onderscheiden te worden het ontsmetten van het huid oppervlak van het
ontsmetten van het huid weefsel door het ingedrongen mosterdgas.

Ontsmetting van het huidoppervlak. De verwijdering der smetstof kan
theoretisch althans, door middel van mechanische en van chemisch
neutraliserende behandeling worden verricht. De eerste methode wordt
toegepast door eenvoudig afdeppen of afwrijven van het nog op de huid
aanwezige mosterdgas, respectievelijk door afspuiten of afspoelen van
de mosterdgasvloeistof met warm- of koudwaterstraal. De twede
methode geschiedt met oxyderende of chlorerende middelen als per-
manganas kalicus en chloorkalk, toegepast als zodanig, in vloeistof of
in zalfvorm en vaak in combinatie met de eerste methode, b.v. afdeppen
en afspuiten met chlooroplossingen. Vooral aan de ontsmetting door
middel van chloorkalk wordt bijna algemeen veel waarde gehecht.

Het blijkt echter uil uitgebreide proefnemingen, die ook in ons land
en kortelings ook in Bandoeng zijn genomen, dat men zeer critisch moet
zijn tegenover de resultaten, door toepassing met een dezer methoden
te verkrijgen. Wel staat vast, dat slechts enkele minuten nodig zijn,
om althans een zodanig deel van het mosterdgas te doen doordringen,
dat een huidlaesie ontstaat, die door oppervlakkige huidontsmetting
niet te voorkomen is. Dit geldt zowel voor de mensen- als de geschoren
dierhuid. Het is mogelijk, dat door de algemene beharing van het
dierlichaam de huidindringing wordt bemoeilijkt ; het is echter ook
zeker aan te nemen, dat dezelfde beharing de ontgassing van de huid-
oppervlakte bemoeilijkt.

Terwijl dus reeds een bezwarende factor bestaat in de snelle huid-
cloordringing van het mosterdgas, de twede hindernis is het gedrag
van mosterdgas tegen de toe te passen middelen : met afdeppen ver-
wijdert men slechts een deel van de vloeistof; met afwrijven brengt
men een groter huidoppervlak in contact met de vloeistof, waardoor
kans op uitgebreider ontsteking ontstaat ; met afspuiten en afspoelen
met water worden de fijne druppeltjes niet gemakkelijk van de huid
weggevoerd ; ze blijven bovendien geruime tijd als druppeltjes in de
wegstromende vloeistof en besmetten de omgeving ; de mogelijkheid
bestaat overigens nog, dat de door warm water direct opgewekte
hyperaemie verhoogde indringing veroorzaakt van het mosterdgas ;
het zelfde geldt in mindere mate voor gebruik van koud water, waarbij
eveneens tijdens of na het drogen hyperaemie optreedt.

chloorkalk (ook als caporiet) met heftige warmteontwikkeling gepaard
gaat, welke ontbreekt bij het veel duurdere chlooramine ; ook bleek de
neutralisering van mosterdgasdruppels door chlorerende en oxyderende
oplossingen slechts langzaam te geschieden, waardoor in verschillende
proeven (Visser) de met deze vloeistoffen afgewreven besmette huid
vaak ernstige huidaandoeningen vertoonde. Ten slotte konden geen
goede resultaten worden verkregen door het invetten van de besmette
huid (na afdeppen) met chloor bevattende zalven. Alles te zamen wet-
tigt de uitspraak, dat men in de practijk der toepassing bij dieren niet
op volledige ontsmetting, dus op uitblijven van ontstekingen, zal mogen
rekenen.

De te verwachten resultaten van een huidoppervlakte-ontsmetting
bij het dier onder de eveneens te verwachten uiterst moeilijke omstandig-
heden, zijn dus niet optimistisch te beoordelen. Met zeer grote zekerheid
kan echter worden voorspeld, dat zonder cntsmettingsmaatregelen in het
dier zelf èn de omgeving, groot gevaar lopen ernstige huidontstekingen op te doen,
afgezien nog van het gevaar, dat door de inhalatie der mcsterdgasdampen uit de
beharing ontstaat.

De behandeling zal bij het dier moeten bestaan in afwrijven van de
haren in de richting „met de haren mee" — met sterk adsorberend
materiaal ; zo mogelijk inwrijven van een door Visser aangegeven
mengsel van caporiet en magnesiumoxyde (1 : q), dat een actief chloor-
gehalte heeft van 23^ %. Dit mengsel mist de heftige warmtereactie
bij inwerking op mosterdgas.

Chloorkalk kan in plaats van caporiet dienst doen ; mits het vers is,
daar het gehalte aan actief chloor spoedig kan verminderen. Is deze
behandeling niet mogelijk, dan krachtig afspoelen met veel water zo
mogelijk warm water en zeep en nadrogeri.

Ontsmetting van het huidweefsel. Evengrote moeilijkheid wordt gevonden
bij het onttrekken van mosterdgas aan de huidlagen, nadat het inge-
drongen is.

Hiertoe zouden kunnen worden gebruikt mosterdgas neutraliserende
middelen, dus de oxyderende en chlorerende stoffen, verder uitlogende
middelen, die het mosterdgas oplossen en het uit het weefsel dus extra-
heren, terwijl ook middelen, die huidverweking tot stand brengen zoals
zepen, onder bepaalde omstandigheden nuttig kunnen zijn bij de ver-
wijdering van het gif.

Het is afdoende gebleken, dat met de neutraliserende middelen, dus
ook met chloorkalk, geen effect is te bereiken. Door de krachtige huid-
massage met warme zeepoplossingen gedurende een half uur werd het
huidproces wel beperkt, doch niet voorkomen. De behandeling van de
huid met uitlogende middelen gaf slechts resultaat, wanneer het middel
o.a. zelfde huid niet prikkelde. Het beste resultaat kon worden verkregen
met afwrijvingen gedurende 10 minuten met aceton. Ook aether en
alcohol zijn — hoewel minder — werkzaam. (Visser).

middelen zeker te kostbaar zijn ; mogelijk verdient hun toepassing aan-
beveling op de meest bedreigde huiddelen als de kroonrand, de uier,
de anaalomgeving, de kop. Vermoedelijk zal men aangewezen zijn op
meer elementaire ontsmetting ; hiervoor is het gebruik van zepen
aanbevelenswaardig.

Overziet men de huidontsmetting bij het dier, dan kan ze dus bestaan uit :
mechanisch verwijderen van mosterdgas aan het oppervlak (door
afdeppen) ; afspuiten met veel water en drogen ; uitlogen van de voor-
naamste delen met aceton, of desnoods alcohol, respectievelijk het gehele
dier met warm zeepwater krachtig inwrijven of borstelen, daarna
drogen.

In verreweg de meeste gevallen zullen zich de caustische huidontste-
kingen als gevolg der indringing van het mosterdgas openbaren en dient
de dierenarts zich tot taak te stellen ze zoveel mogelijk te beperken.

Wanneer hij zich voor ogen houdt, dat snel een versterf optreedt van
de oppervlakkige huidlaag, waardoor dit weefsel verhardt en minder
doorlaatbaar wordt, dat onder het gedode weefsel de cellen in hun
normale functie soms in vele lagen gestoord zijn evenals aan de rand
van het necrotisch proces, dan zal de behandeling dienen te bestaan in
het voorkomen van infectie, het mechanisch verwijderen van korsten
en wondsecreet, het aanbrengen, eventueel onder lichte massage, van
epitheliserende wondmiddelen.

De behandeling kan dus een symptomatische zijn en behoeft niet
specifiek te wezen ; alle wondmiddelen kunnen worden toegepast, naar
het juiste inzicht van den therapeut. Het voorkomen van littekens op
plaatsen, waar deze ernstig bezwaar kunnen opleveren, door massage,
respectievelijk beweging, verder de behandeling van slijmvliesontstekin-
gen (conjunctivitis-stomatitis) en van oogaandoeningen, behoren tevens
aan zijn klinisch inzicht te worden overgelaten.

Als goede middelen kunnen daarbij gelden, het in de Abessijnse oorlog
gebruikte en zeer goedkope looizuur, dat in 5—10 % waterige oplossing
op de huidlaesie gebracht, coagulatie van protoplasma en secreet
veroorzaakt en het geheel door de daarbij ontstane korst van de buiten-
wereld afsluit (minder kans op infectie) ; verder de epitheliserende en
ontsmettende, respectievelijk drogende wondzalven : boorzalf, zink-
ichthyolzalf (5 %), eventueel perubalsemzalf (5 %) en perubalsem-
zilvernitraat zalf (5:1: 100).

Met de bespreking van de in de voorafgaande hoofdstukken samen-
gevatte materie zou voor voorlichting aan dierenartsen kunnen volstaan
worden, indien zij niet ten nauwste betrokken waren bij problemen
van meer sociaal-hygiënische aard, waarvoor hun actieve hulp nodig
is. Zij zullen immers moeten kunnen oordelen over de al of niet bruik-
baarheid van door chemische strijdstoffen beroerde veevoeders, evenals

van dierlijke producten voor menschelijke consumptie aangewezen ;
zij moeten ook kunnen oordelen over de bruikbaarheid van cadavers
van dieren, die door deze strijdstoffen zijn aangetast geweest.

Kortom, zij zullen onderlegd dienen te zijn in de methoden ter
onderkenning der verschillende besmettingen ; zij zullen dus ook
moeten kennen de voor een ontsmetting noodzakelijke eigenschappen
der strijdstoffen.

Vrij zeker zal de in het leven geroepen algemene organisatie ter
bestrijding van het luchtgevaar hun ook een belangrijk onderdeel
toevertrouwen ; zij zullen daardoor de deskundige voorlichters moeten
zijn, die aan de eenvoudige, weinig onderlegde lieden, aan wie de
uitoefening van de dienst ten slotte wordt opgedragen, de kennis bij-
brengen, nodig voor een zo goed mogelijke functionnering van het stelsel.

Besmetting, ontsmetting en bruikbaarheid van veevoeder, van
menselijk voedsel van dierlijke oorsprong en van water.

Onder uitdrukkelijke verwijzing naar Richters, verder naar Hooge-
veen en Visser, door wie deze materie uitvoeriger wordt besproken, zal
hier de aandacht slechts worden gevestigd op enkele hoofdbegrippen,
waarvan de kennis bij de beoordeling en de ontsmetting van voedsel,
respectievelijk water nodig is. Over de resultaten der aan de gang
zijnde onderzoekingen zal later een publicatie verschijnen.

De gevarengraad van contact, respectievelijk gebruik van besmet
voedsel wordt beheerst door de aard van de chemische strijdstof, de
duur der inwerking en de concentratie van het chemische gif in de
atmosfeer.

De grootste gevaren leveren de vertegenwoordigers der mosterdgas-
groep en der arseen houdende niesverwekkers op. Het als fijne motregen
verstoven mosterdgas b.v. verdwijnt door de langzame verdamping bij
normale temperaturen zeer langzaam en vormt dan gedurende vele
dagen bij daarvoor geschikte weersomstandigheden : geringe wind,
geen zonwarmte, geen regen (hydrolyse), een ernstig gevaar als contact-
gif en als inhalatiegif; de arseenhoudende vaste deeltjes der niesver-
wekkers worden spoedig als zodanig onschadelijk gemaakt, maar de
omzettingsproducten zijn deels weer arseenhoudend en kunnen bij
voedering vergiftiging geven, indien de totale hoeveelheid arseen, welke
genuttigd wordt, daarvoor voldoende is.

De belangrijkste maatregelen ter ontsmetting levert de natuur zelf;
de grootste vijanden der chemische strijdstoffen zijn wind, zon en water,
waarbij ook de tijd een belangrijke rol kan spelen. In de practijk der
vegetatie-ontsmetting moet men de ontgifting der gewassen veelal
geheel aan deze factoren overlaten.

Besmetting met strijdstoffen uit de phosgeengroep — ook chloor-
picrine — kan snel en afdoende door luchten en zonnen worden te niet
gedaan ; respectievelijk door watercontact (hierbij uitgezonderd chloor-

picrine). Ook de traan-, respectievelijk de niesverwekkende strijdstoffen,
worden op deze wijze als inhalatie- of slijmvlies prikkelend gif onschadelijk
gemaakt. De blaartrekkende gassen zijn echter veel resistenter ; hun
ontsmetting op deze wijze geschiedt aanzienlijk langzamer ; dit staat
vooral ook in verband met de eigenschap van stoffen als mosterdgas,
talloze stoffen te doordringen ; wel geschiedt ontsmetting spoediger
door koken in water (versnelde hydrolyse, gevaarlijke dampen).

Het is duidelijk, dat chemische neutralisering met oxyaerende en
chlorerende stoffen voor voedsel niet aangewezen is.

Hoofdlijnen bij de ontsmetting zijn dus : zo mogelijk de besmette
voorraden blootstellen aan stromende, steeds verversende, liefst warme
lucht (zon en wind), zo mogelijk neutraliseren met water, indien nodig
koken en vernietigen.

De verschillende gifgassen kunnen hun sporen soms zichtbaar achter-
laten op de vegetaties ; ook hier speelt inwerkingsduur en intensiteit de
hoofdrol. Wanneer een phosgeenwolk langzaam vanuit batterijen sterk
geconcentreerd door langzame wind wordt meegevoerd, wordt het loof
der bomen, ook der pijnbomen, bruin en dor en draagt ook de lagere
vegetatie er de sporen van. Het zelfde geldt voor de druppeltjes mosterd-
gas ; ze kunnen weefselversterf en celdood, ook van de plantencel te weeg
brengen. De planten vertonen overigens tegenover de inwerking dezer
stoffen onderling grote verschillen in weerstand.

In de meeste gevallen zal de concentratie niet van een zodanige
sterkte zijn, dat men onmiddellijk door het oog op de aanwezigheid van
het gas opmerkzaam wordt gemaakt. Het reukorgaan kan dan betere
diensten bewijzen. Het leren onderscheiden van de geur van enkele
belangrijke strijdgassen, als mosterdgas en phosgeen, behoort dan ook
tot de opleiding van den gasverkenner.

Reeds uit het voorafgaande kunnen de voornaamste ontsmettings-
maatregelen worden gedestilleerd : het voedsel — hooi, haver, bieten,
koeken — wordt zo goed mogelijk uitgespreid en gelucht en gezond,
wanneer althans geen blaartrekkend gas is gebruikt. Het is dan spoedig
weer bruikbaar en heeft, althans bij phosgeen en perstof, geen bijsmaak ;
wel echter bij chloorpicrinebesmetting. Eventueel kan ook met water
ontsmet worden.

Wanneer mosterdgas of andere blaartrekkende gassen benut zijn,
bestaat contact-gevaar, zodat slechts met gasmasker én gaskleding
voorziene personen te werk kunnen worden gesteld. Bij lichte besmetting
van het voedsel met blaartrekkend gas kan langdurig luchten en zonnen
in dunne lagen — hooi en stroo — afdoende zijn ; het verdwijnen van
de karakteristieke lucht kan als voorlopig criterium voor de ontsmetting
gelden. Graansoorten en aardappelen dienen gedurende een uur min-
stens gekookt te worden ; het afgietsel moet met chloorkalk ontsmet
worden. Ook meelsoorten worden op deze wijze ontsmet. Zeer waterrijke

veevoeders als kool- en bietsoorten, gras, enz. zijn moeilijk te ontgiften ;
ze zijn beter te vernietigen.

Wanneer de besmetting met mosterdgas van ernstige aard is, zal
steeds tot vernietiging moeten worden overgegaan (chloorkalk).

Indien men overtuigd is, dat het voedsel gifvrij is, dan nog moet het
bewijs door een proefvoedering worden geleverd ; blijft het gevoederde
dier in leven, treden geen verschijnselen op, dan kan men tot vrije
voedering overgaan.

De vraag, die zich voor zal doen, of door gas besmette dieren, respec-
tievelijk besmet vlees, eieren of melk voor de consumptie geschikt zijn
dient beantwoord te kunnen worden. Minder dan ooit zal in oorlogstijd
voedselverspilling te verantwoorden zijn, zodat iedere mogelijkheid
om besmet voedsel weer consumptie-geschikt te maken, aangegrepen
en benut dient te worden.

In deze handleiding kan slechts sprake zijn van de dierlijke producten
voor menselijk gebruik : vlees, melk en eieren.

Vlees. Voorzover het vlees betreft kan als vaste regel gelden, dat besmet
vlees niet rauw mag worden gegeten. Het dient, na met phosgeen en
perstof te zijn besmet, gedurende geruime tijd aan de lucht (wind)
blootgesteld te worden en is dan ongevaarlijk ; geschiedde de besmetting
met arsinen (Blaukreuzgroep) dan moet de buitenste laag worden
weggesneden.

Veel ernstiger is de directe besmetting met de blaartrekkende strijd-
gassen. Door het indringen van de vloeistof wordt het vlees zodanig
besmet, dat zelfs door langdurig koken niet steeds voldoende ontsmetting
optreedt, terwijl de voedingswaarde onder de behandeling ernstig lijdt.
Besmetting door mosterdgasnevel behoeft geen blijvend nadeel te ver-
oorzaken ; door luchten wordt het vlees weer bruikbaar.

Bizondere voorzorgen moeten worden genomen bij het verwijderen
van de te voren afgewreven en met chloorkalk ontsmette huid der met mosterdgas
besmette slachtdieren. Niet alleen moet de persoon daarbij beschermd
zijn, ook dient er nauwkeurig voor gewaakt, dat het voor het gebruik
doorgaans geschikte vlees niet met de besmette buitenzijde der huid
in aanraking komt. Het ontsmetten van de huid door chloorkalk dient
daarna afzonderlijk te geschieden.

Een regel, die ten slotte voor alle slachtingen geldt, is de verwijdering
en vernietiging van de ademhalingsorganen ; immers bieden deze een
relatief grote kans nog smetstof te bevatten.

Melk. Wanneer druppeltjes mosterdgas in water vallen, zakken ze
naar de bodem en blijven daar lange tijd schijnbaar onveranderd, om
ten slotte gehydrolyseerd te worden, waarna ze onschadelijk zijn.

Valt mosterdgasvloeistof in melk, dan wordt een niet onbelangrijk
deel in het vet der melk opgelost, waardoor het, vooral als de melk
geschud wordt, over de vloeistof verdeeld kan blijven ; vandaar dat met

dit gifgas in aanraking gekomen melk vernietigd moet worden. Hoewel
andere chemische strijdstoffen een aanzienlijk geringer gevaar zullen
opleveren, zelfs geheel ongevaarlijk kunnen zijn door de snelle hydrolyse,
die zal optreden, bestaat toch zelden zekerheid, dat de melk voor
consumptie volkomen geschikt is gebleven : reuk en smaak en tevens
prikkelwerking van chloorgas, chloorpicrine, arsinengiftigheid der
niesverwekkers. Veelal zal dus vernietiging van de voorraad het ver-
standigst zijn.

Eieren. Voor eieren komt als gevaarlijke chemische strijdstof uitsluitend
het vloeibare mosterdgas in aanmerking. Ofschoon proeven oorspron-
kelijk hebben uitgewezen, dat deze vloeistof zo langzaam door de schaal
van de eieren heen dringt, dat het besmette ei na ontsmetting in chloor-
kalk voor de consumptie weer geschikt schijnt, kunnen na langdurige
besmetting van de schaal kleine kwanta mosterdgas toch doordringen,
zodat voorzichtigheid, ook na ontsmetting van de schaal met chloor-
kalk en koken van het ei, geboden blijft. \'\'Visser).

Het gevaar van vergiftiging door strijdgassen van water, bestaat
vooral na contact met chloorpicrine, arseen-houdende niesverwekkers
en mosterdgas, respectievelijk andere blaartrekkende gassen. De overige
oorlogsgassen zoals phosgeen en perstof, worden door het water onge-
vaarlijk. Met chloorpicrine besmet water heeft voor de slijmvliezen
prikkelende eigenschappen en smaakt onaangenaam, zodat de dieren
het ongaarne nemen ; de arsinen kunnen, indien de besmetting sterk
is, stilstaande wateren, respectievelijk reservoirs, door het arseen-
gehalte onbruikbaar maken.

Mosterdgas, dat langzaam slechts hydrolyseert, zakt grotendeels naar
de bodem en kan dan bij het doorwaden b.v. van ondiepe sloten contact-
nadeel doen aan de huid, respectievelijk kan het drinken van het besmette
water het maag-darmkanaal ernstig benadelen.

Het gevaar voor vergiftiging is in de natuur groter bij stilstaande
wateren van beperkte omvang, dan van stromend water ; het laatste
brengt echter gemakkelijk verspreiding mede.

Daar nevel van strijdbare gassen het water niet noemenswaard
beïnvloedt, en alleen druppeltjes, respectievelijk vaste deeltjes van
onverdunde strijdgassen tot vergiftiging van water kunnen voeren, be-
staat het gevaar uitsluitend in de nabijheid van geëxplodeerde gas-
bommen, die een regen van fijne deeltjes kunnen uitstorten in de naaste
omgeving. Voor zover het water in de vrije natuur betreft, wordt
ontsmetting veelal aan de zelf ontsmettende eigenschappen overgelaten.

Rekening houdende met de niet denkbeeldige mogelijkheid ener
besmetting met strijdgas van woningen en dus ook van stallen, zal het
aangeven van de maatregelen ter ontsmetting nodig zijn. Zij zullen

moeten geschieden volgens de door de luchtorganisatie aangegeven
methoden, waarbij grondig luchten door openzetten van ramen en
deuren een grote rol zal kunnen spelen en waarbij overigens, indien
mosterdgasdruppels over en in de stal zouden zijn uitgestort, grondige
reiniging met oxyderende en chlorerende middelen nuttig zou kunnen
zijn. Aangezien men practisch onmachtig staat tegenover b.v. de be-
smetting met mosterdgas van een stroodak, en tegenover overal elders
in materiaal gedrongen gas, zal zeer veel overgelaten moeten worden
aan de samenwerking tussen weersomstandigheden en de tijd, terwijl
bereikbare delen en losse voorwerpen — tuig, melkemmers, enz. — aan
grondige reiniging met chloorkalk, respectievelijk aan koken onder-
worpen kunnen worden. Rekening dient daarbij gehouden te worden
met het feit — niet alom bekend —, dat het mosterdgas niet spoedig,
zelfs langzaam in chloorkalkbrij en nog langzamer in dunne chloor-
oplossingen onschadelijk wordt gemaakt en dat mosterdgas en chloor-
kalkpoeder een chemische reactie met ontwikkeling van felle hitte —
schadelijk voor sommige materialen — geeft. Nadere gegevens zullen
in de richtlijnen der veterinaire luchtbescherming van overheidswege
moeten worden verstrekt.

Bescherming der dieren. De alom erkende moeilijke oplossing van het
probleem der bescherming der bevolking tegen dit deel van het oorlogs-
gevaar doet direct reeds gegronde twijfel ontstaan ten opzichte van
doelmatige prophylactische gevaarbestrijding bij het dier. De te nemen
maatregelen kunnen bestaan in : het brengen van de dieren naar
gasvrij te houden plaatsen, respectievelijk in het individueel beschermen
der dieren, die in de gaszöne moeten zijn.

De vraag doet zich voor, in welke mate onze veestapel in zijn geheel
gevaar loopt door chemische strijdgassen te worden bestookt. Ofschoon
de gang van zaken tijdens een oorlog niet vooraf te voorspellen is en een
scherp omschreven antwoord niet kan worden gegeven, daar talrijke zich
opwerpende factoren de direct te volgen acties zullen beïnvloeden, mag
toch wel als hoogst waarschijnlijk worden beschouwd, dat het vee uit de
oorlogslinies zelf zal zijn verdwenen en weggevoerd en dat buiten deze
zones over landerijen verspreid vee niet ernstig gevaar zal lopen, daar
het doel het middel niet voldoende zal wettigen. Vermoedelijk zal
daarom het vee in de Noordelijke provinciën, die althans aan de Oost-
zijde moeilijk of niet te verdedigen zullen zijn en dus spoedig in handen
van een eventuelen tegenstander kunnen vallen, slechts gering gevaar
lopen.

Een tweede vraag doet zich voor over de kansen van gasbesmetting
van dieren, verspreid over landerijen, respectievelijk in stallen onder-
gebracht. Daaraan moet worden vastgekoppeld de vraag, of onze
veestallen tot gasvrije schuilplaatsen zullen kunnen dienen en of niet het

ophopen van vee op één centraal punt niet weer andere gevaren — n.1.
een lonende aanval met brisant- of brandbommen — met zich brengen
zal.

Dit laatste zal zeker het geval onder bepaalde omstandigheden kunnen
zijn. Overigens dient wel overwogen, dat de bouw onzer stallen een vol-
doende afsluiting van alle kieren en naden in de meeste gevallen onmo-
gelijk zal maken en dat zeer hoge eisen zullen gesteld moeten worden
aan de ventilatie- en filterinrichting ter voorziening van het groot
aantal dieren van verse en van schadelijke bestanddelen bevrijde lucht.

Dieren, die niet in stallen zijn ondergebracht, zullen, voorzover ze
in de bedreigde zones op weiden voorkomen, uiteraard groot direct
nadeel kunnen ondervinden van gaswolken, terwijl het wegleiden en de
ontsmetting van de dieren waarschijnlijk met grote moeite gepaard
zal gaan.

Samenvattend kan de mening over de in dit opzicht te treffen maat-
regelen dan ook zijn : verspreid over die delen van het land, waar zulks
nodig wordt geacht, dienen stallen, respectievelijk daarvoor te gebruiken
gebouwen, aangewezen, die geschikt zijn voor gasvrije schuilplaats
voor vee.

Ook het vraagstuk der prophylactische bescherming van het dier als
individu heeft vele moeilijkheden, die schier onoverkomelijk zijn.
Om een dier zonder gevaar te laten verkeren in een met oorlogsgas
vergiftigde atmosfeer, respectievelijk op een bodem, besmet met blaar-
trekkend gas, is toch nodig een gasmasker en een beschermende omhul-
ling, die althans gedurende enige tijd voldoende beschutting b.v. tegen
het mosterdgas biedt. Het spreekt van zelf, dat deze maatregelen slechts
theoretische waarde kunnen hebben ; ze zouden kapitalen moeten
verslinden, terwijl hun waarde grotendeels problematisch zal blijken
te zijn.

Slechts in enkele gevallen zal het treffen der voorzorgsmaatregelen
echter aanbeveling verdienen, voor die dieren, die een actief aandeel
in de oorlogsvoering hebben n.1. paard en hond. De derde diersoort,
de postduif, komt voor prophylactische lichaamsbescherming niet in
aanmerking.

Reeds lang houdt men zich, in binnen- en buitenland, vooral in
militaire kringen bezig met het construeren van voor het paard en ook
voor de hond practisch bruikbare gasmaskers. Ofschoon verschillende
modellen bekend zijn en ook werden beschreven, is twijfel gewettigd
over de vraag, of ze ook practisch van groot nut kunnen zijn ; immers
de moeilijkheden b.v. veroorzaakt door het aanzienlijk grotere adem-
volume van het paard, zijn daardoor ook in vergelijking met de voor
den mens geschikte gasmaskers, eveneens zeer gestegen en beheersen
grotendeels het probleem der bruikbaarheid. Bij de hond heeft ieder
gasmasker het grote nadeel, het orienteringsorgaan, de neus, buiten
werking te stellen ; daarenboven wordt door het geringe zicht door het
vaak enigszins troebel geworden oppervlak van de beschuttende oog-

Voorlopig mag dan ook de uitspraak gelden, dat dit belangrijke
onderdeel der individuele gasbescherming van het dier nog onvoldoende
is. In sommige gevallen kan het onbeschermde dier bij ogenblikkelijk
gevaar nut hebben van een in water gedoopte zak, die, geheel over de
kop getrokken, strijdstoffen als phosgeen en perstof, respectievelijk enige
nies- en traanverwekkers, tegenhoudt, althans deels door hydrolyse
helpt vernietigen.

Wat de directe huidbescherming tegen blaartrekkende gassen aangaat,
worden de mogelijkheden in de eerste plaats beperkt door de voor het
dier geldende specifieke bezwaren en in de tweede plaats door de
uiterst geringe keus, die men heeft bij het zoeken naar een bruikbare,
beschermende stof.

Ook al denkt men zich de paarden in een kledij, die in uiterlijk veel
gelijkt op de feestelijke tooi uit de riddertijd, dan nog zal de bescherming
zeer pover zijn en niet geheel beantwoordend aan het doel, al zal een
belangrijk deel van het lichaam er inderdaad door beschermd kunnen
worden.

Het grootste gevaar lopen evenwel de onderbenen, vooral ook de
kroonrand. Terwijl de hoef krachtig weerstand biedt aan de indringing
van mosterdgas, kan bij het doortrekken van een besmette vegetatie
aanzienlijke schade aan het onderbeen worden uitgeoefend. Het be-
schermen dezer delen is met het oog op langdurige invaliditeit daarom
zeer urgent.

Van de talloze stoffen, die op hun doordringbaarheid door mosterd-
gas zijn onderzocht en waaraan verdere eisen zijn verbonden, dat ze
liefst goedkoop, licht, soepel, gemakkelijk te ontsmetten met oxyderende,
respectievelijk chloorbevattende stoffen en duurzaam zijn, blijken er
in het algemeen voor het doel der huidbescherming slechts weinige
geschikt. Met lijnolie doordrenkte, respectievelijk met sommige vernissen
behandelde stoffen kunnen, evenals in glycerine gedoopte adsorberende
of met glvcerine-gelatine mengsels behandelde stoffen, in vele gevallen
beschutting geven.

Een uitstekende bescherming geven ook de cellulose producten,
zoals cellophaan, die voor doorzichtige verpakking worden gebruikt
en zelfs in dunne laag een langdurig contact met mosterdgas doorstaan.
Ze zijn geschikt voor velerlei doeleinden, b.v. ter bescherming van de
ondervoeten onder gelijktijdige inzwachteling. Uitdrukkelijk moet er
echter op worden gewezen, dat niet alle in de handel zijnde producten
geschikt zijn voor dit doel (zie ook T. v. Dierg. 1939, No. 18).

Het beschutten van de huid met neutraliserende of mosterdgas
werende pasta\'s of zalven heeft in het algemeen weinig nut ; beweging
en temperatuur maken de afdekking meest geheel onvoldoende. Slechts
voor enkele huiddelen komen ze in aanmerking, zoals de uiers. Vooral
de amylum-glycerine pasta (96 : 4), waar mosterdgas niet doorheen
dringt, verdient belangstelling en toepassing.

Het vrijwaren van voedsel tegen gasbesmetting kan door verschillende
maatregelen plaats vinden.

Grote kwanta — b.v. vlees, vleeswaren, eieren, melk — kunnen door
overdekking met geoliede dekzeilen tijdelijk afdoend beschut worden ;
kleine hoeveelheden worden zo mogelijk verpakt b.v. in cellophaan ;
ook vlees kan in dit materiaal worden gehuld en vervoerd.

Ten slotte verdient het aanbeveling grote kwanta hooi, stroo en
ander daarvoor geschikt materiaal sterk geperst te bewaren, waardoor
slechts de buitenste lagen eventueel behoeven te worden vernietigd.

Het spreekt van zelf, dat overigens bij voorkeur het opslaan van alle
materiaal zo veel mogelijk moet geschieden in gasvrij te maken ruimten.

De literatuurlijst betreffende de chemische strijdmiddelen zou zeer lang kunnen
zijn, want sinds de wereldoorlog en nog meer sinds de oorlogsdreiging der laatste
jaren is de aanwas der publicaties bizonder groot geweest.

Het komt mij voor, dat ook hier door kortheid de zakelijkheid wordt bevorderd
zodat slechts enkele aanwijzingen zullen worden gegeven.

Het beste boek voor veterinaire oriëntatie is Richters ,,Die Tiere im chemischen
Krieg" : het behandelt uitgebreid de vele problemen. Een uitstekende gids over de
beschadiging van het dierlijk organisme alsmede over de in te stellen behandeling,
is verder „Leitfaden der Pathologie und Therapie der Kampfgaserkrankungen"
van Muntsch.

Experimentele gegevens verschaften de Mededelingen uil de gaslaboratoria van
het K.N.I.L. Nr. 1—2 van de hand van Visser en het werk van Büscher „Grün-
und Gelbkreuz".

Ook de periodiek verschijnende „Mededelingen van de Commissie van Advies
nopens chemische en aanverwante verdedigings vraagstukken" geven daarover
verhandelingen. (Klarenbeek, respectievelijk van der Lindf.n).

De commissie van advies der Ned. Mij. ter Bevordering der Pharmacie publiceerde
een artikel van Keilholz (Pharmaceutisch Weekblad 1937, 3 en 4) over genees-
middelen ter behandeling van gaszieken en van van Gü-fen en van Brcnkhorst
(Ph. Weekbl. 1937, 5) over ontsmetten van met mosterdgas besmette straten en
pleinen.

Ook een artikel van Hoogeveen (Chem. Weekblad 1938, 15) over levensmiddelen
en chemische strijdmiddelen geeft enige interessante aanwijzingen.

Het werkje van Gaf.rlandt en Helmstrijd „Aanwijzingen voor de organisatie
van een Gemeentelijke Luchtbeschermingsdienst" kan overigens van nut zijn.

Verder zijn er verschillende periodieken, waarvan het Duitse „Gasschutz und
Luftschutz" een der beste is ; ook bestaan enkele Nederlandse periodieke uitgaven
als de Gasspecialist, Luchtgevaar e.a.

Op een bedrijf, waar de verzorging der dieren zeer goed was, stierf 20 % der biggen
kort na het spenen. Van de zieken stierf 95 %. Het eerste symptoom was dat de ooren
gezwollen en spoedig violetkleurig werden ; de temperatuur was 40,5° C. a 42.5⁰ C.
De dieren werden suf, de ademhaling was te snel, spoedig werd diarrhee opgemerkt.
De biggen stierven na 1 a 3 dagen. De zieke dieren liepen waggelend op de achter-
beenen.

Bij sectie viel op het vinden van vele puntbloedingen en hyperaemische gezwollen
lvmphklieren. Uit alle organen werd S. cholerae suis var. kunzendorf gekweekt (de
beschrijving hiervan is door verwarring van namen en onvolledigheid niet geheel
duidelijk en overtuigend Ref.). Een formolvaccin werd bereid dat bij 10 dagen
oude bigjes werd ingespoten, 15 dagen later volgde een tweede injectie. De resultaten
waren uitstekend.

Later deed zich dezelfde ziekte voor bij zeer jonge nog bij de zeug zijnde bigjes ;
de vaccinatie werd daarna op nog jeugdiger leeftijd verricht nl. de dag na de geboorte
reeds, deze enting remde de nieuwe ziekteuitbraak. Serumtherapie werd ingesteld ;
niet met S. cholerae suis var. kunzendorf serum, doch met paratyphus A en B serum,
omdat men dat direct ter beschikking had ; de resultaten waren goed. De conclusie
van Saunie *) is, dat gebleken is dat de beschreven Salmonella, die bekend staat
als voor te komen bij varkensviruspest, zelfstandig ziekteoorzaak kan zijn.

(In verband met deze conclusie voelt men het als een gemis dat bij dit onderzoek
het aanwezig zijn van pestvirus (big inspuiten met filtraat) niet uitgesloten geworden
is. Ref.). Jac. Jansen.

Nu door de onderzoekingen van Chick c.s. is komen vast te staan, dat nicotine-
zuur ook voor varkens een onontbeerlijke voedingsfactor is, was het te voorzien, dat
binnenkort wel publicaties zouden verschijnen met de mededeeling, dat in de praktijk
pellagraverschijnselen bij varkens geconstateerd zijn. Inderdaad komen Madison,
Miller en Keith ¹) met een dergelijke waarneming. In N.W. Pennsylvania heerschte
sterfte onder biggen, die een rantsoen van mais, haver, tarwezemelen en diermeel
ontvingen en een beperkte hoeveelheid ondermelk. Bovendien kregen zij weidegang.
De dieren groeiden niet meer, hadden geen eetlust en leden aan diarrhoe en aan een
dermatitis op het lichaam en de ooren met sterke korstvorming. Daar de symptomen
op de door Chick beschreven varkenspellagra geleken, werd aan eenige der dieren
50 mg nicotinezuur per dag door het voedsel toegediend. Binnen twaalf dagen werd
een duidelijke verbetering opgemerkt; de dieren kregen weer eetlpst en de korsten
op den rug werden door den groei van nieuw, gezond haar opgelicht. Ook de rest
van de koppel werd nu behandeld en na zes weken was de geheele kudde van 36
dieren volkomen hersteld.

De schrijvers zijn van oordeel, dat de waargenomen verschijnselen waarschijnlijk
zeldzaam zijn. (Referent heeft ook reeds eenige malen getracht ,,zwart"-geworden
biggen met injecties van nicotinezuur te behandelen. Tot nu toe echter zonder
succes. Aan het Rijkslandbouwproefstation te Hoorn is verder het gehalte van een
aantal urines van zieke en gezonde varkens aan nicotinezuur 4- nicotinezuuramide
quantitatief bepaald.

Hierbij werden tot nu toe geen noemenswaardige verschillen aangetroffen, zoc dat
wij te Hoorn waarschijnlijk nog geen spontaan opgetreden gevallen van varkens-
pellagra onder oogen hebben gehad.) Frens.

Gaus *) beschrijft uitvoerig de histologische bevindingen van een door leucose
vergroot uier bij een zeug.

Ook in de spieren, die macroscopisch niet veranderd waren, werden celinfiltraten
gevonden langs de capillairvaten in het bindweefsel tusschen de spiervezels.

Nembutal (tetrachloorkoolstof) als algemeen anaestheticum bij varkens.
De techniek van partieele hepatectomie bij varkens. Spinale (epidurale)
anaesthesie bij varkens.

Wright \'■) heeft in \'37 en \'38 een aantal proeven genomen bij varkens met hocfd-
zakelijk doel om de pathogenese van experimenteele levercirrhose te bestudeeren.
W. geeft alleen het chirurgisch gedeelte ; de resultaten van het pathologisch onder-
zoek zullen later door White worden gepubliceerd.

Voor algemeene anaesthesie werd nembutal gebruikt, dat geen toxische werking
op de lever uitoefent. De algemeene werking werd gecontroleerd benevens het effect
bij castratie en partieele leverresectie.

Het is uit de genomen proeven gebleken, dat nembutal een bruikbaar anaesthe-
ticum is, dat langzaam intraveneus wordt ingespoten en in 3 a 4 minuten onge-
voeligheid veroorzaakt. Dosis ongeveer 29 mgr/kg. Dit geldt tot een gewicht der
dieren tot 90 kg ; bij zwaardere varkens is het misschien noodig een andere dosis
te nemen.

Voor lichte anaesthesie is het uitblijven van spierreactie een vrij goede gids.
Boven 100 kg is het veilig niet meer te injicieeren dan 20 mgr/kg. Te diepe anaes-
thesie is eenigszins gevaarlijk t.o.v. de respiratie.

Hoewel bij castratie ook de locale infiltratie van scrotum en ductus spermaticus
kan worden aangewend, is het hier ook vaak aangewezen, met het oog op aanwezig-
heid van hernia scrotalis, de algemeene anaesthesie te bezigen.

Verder werd nembutal aangewend bij partieele hepatectomie. Twee operaties,
n.1. het wegnemen van 10 4 20 % van het orgaan of kleinere deelen van 2 tot 5 gram.

Nadat algemeene anaesthesie was verwekt, werd het varken op een tafel in rug-
ligging gelegd met de beenen gestrekt gehouden door vastbinden. Het buikgcdeelte
werd gewasschen met heet water en zeep, geschoren, gedroogd en vervolgens afge-
wasschen met 90% alcohol. Daarna werd de buik bedekt met een katoenen doek.
Verder werd de operatie verricht onder steriele verhoudingen.

Over het geheel was de bloeding van de lever gering, de dieren doorstonden de
operatie goed en de wondgenezing geschiedde vlug.

Verder werd nog geopereerd bij epidurale anaesthesie. De dikte van de naald
was uitw. 1,5 mm ; bij dieren tot ongeveer 50 kg 8 cm lang en bij die van 70 kg 12 cm.

De injcctieplaats geeft W. als volgt aan : Met de vingers wordt de voorste grens
van het darmbeen gevonden. De verbindingslijn kruist het doornvorinig uitsteeksel
van de laatste lendewervel. Hierachter wordt de naald ingestoken, beneden en iets
achterwaarts gericht. Bij varkens van 30 tot 70 kg moet de naald 5 tot 9 cm indrin-
gen. Bij grootere varkens is de injectieplaats een punt ongeveer 15 cm vanaf de
staartbasis naar voren toe. Soms werd vooraf de huid nog locaal geanaestheseerd.
Er werd zooveel mogelijk steriel gewerkt.

In alle gevallen geschiedde de genezing per primam en naziekten werden niet
waargenomen. Op den morgen, volgende op de operatie, werd het voedsel normaal
opgenomen en verder ging de groei geregeld door.

Voor de proeven met epidurale anaesthesie werden slechts 4 varkens gebruikt,
resp. 32, 40, 49 en 70 kg. Bij de eerste drie werd na de injectie de castratie verricht,
het laatste varken was reeds gecastreerd. Het aantal dieren is te klein om een con-
clusie te trekken, maar Wright meent, dat deze methode het nemen van verdere
proeven waard is.

Latteur \') meent in aspidinol-filicinezuur een middel gevonden te hebben om
de larven van Strongylus vulgaris, die in de bloedvaten van het paard leven te kunnen
bestrijden. Voor zijn experimenten werden een aantal veulens gebruikt, waarvan
aangenomen kon worden, dat zij in gelijke mate met Strongyluslarven besmet waren.
Bij den aanvang van de proef waren de faeces van deze dieren vrij van Strongylus-
eieren. Latteur bracht dit in verband met het feit, dat de larven nog in het worm-
aneurysma waren en dus nog niet tot volwassen parasieten in den darm ontwikkeld
waren. De helft van het aantal veulens werd met 2 X 2 gram aspidinol-filicinezuur
behandeld en de overige dienden als controle.

Vijf dagen na de behandeling werden de dieren naar de droge weide vervoerd. Nu
werd gewacht totdat de eieren in de faeces verschenen. Deze faeces werden geduren-
de een inaand oin de 5 a 6 dagen onderzocht. Het bleek toen, dat bij de onbehandelde
dieren 8—12 eieren per gezichtsveld gevonden werden en bij de behandelde gemid-
deld 3 eieren in het geheele microscopisch preparaat. Ook voor het afdrijven van
volwassen Strongyliden bleek dit middel betere resultaten te geven dan de tot 1111
toe gebruikelijke stoffen, zooals Oleum chenopodii en tetrachloorkoolstof.

Het aspidinol-filicinezuur heeft het voordeel, dat het niet alleen zeer werkzaam
is in den darm, maar voor een groot gedeelte ook langs de lymphbanen geresorbeerd
wordt en dus zijn volle waarde behoudt ten opzichte van de parasieten, die zich in
de bloedbaan en in de weefsels bevinden.

Sergent ¹) geeft een beschrijving van de verandering van het ruggemergskanaal
bij een kalf van 8 maanden oud, tengevolge van een infectie door larven van Hvpoderma
bovis. Het ruggemerg zelf was onveranderd, maar de vliezen waren verdikt en bloedrijk.
In sommige gedeelten werd een groenachtige verkleuring waargenomen, die waar-
schijnlijk verband hield met hel ontstaan van biliverdine uit haemoglobine.

In het vet, dat de holte van het kanaal verder opvult, werden larven van het 2e
stadium gevonden. In de omgeving van het kanaal werden larven van het 3e stadium
aangetroffen. Sergent wijst er op, dat het voorkomen van deze larven in het rugge-
mergskanaal wel bekend is, maar hij heeft dit geval nog eens vermeld om hiermede
weer de aandacht te vestigen op de schade, die de runderhorzellarven aan den runder-
stapel veroorzaken.

Andrews ^s) heeft een aantal geiten en lammeren van 6 maanden oud met verschil-
lende hoeveelheden larven van Trichostrongyliden besmet, waarvoor larven van
Trichostrongylus colubriformis, T. vitrinus en T. axei gebruikt werden. Deze larven werden

verkregen door de eieren uit de volwassen wijfjes te verzamelen. De eieren werden
in steriele sehapenfaeces, welke met dierlijke kool gemengd was, tot infecteerende
larven opgekweekt. Uit zijn experimenten is gebleken, dat door deze infectie meestal
een profuse langdurige diarrhee verwekt werd. De faeces bevatten slechts weinig of
geen bloed. Het kleinste aantal larven, dat den dood der proefdieren ten gevolge
had. bedroeg bij de geiten 78.000 en bij de lammeren 115.000.

De jonge geiten bleken gevoeliger te zijn voor de infectie dan lammeren. Het leek
wel of herhaalde infecties van kleine hoeveelheden larven een zekere mate van immu-
niteit tegen latere infecties opgewekt hadden. Dit bleek uit de secties daar bij dieren,
die herhaaldelijk besmet waren, slechts 1.556% van de toegediende larven tot vol-
wassen parasieten ontwikkeld waren, terwijl bij dieren, die tengevolge van de be-
smetting gestorven waren 41.48% van de opgenomen larven tot volwassen wormen
ontwikkeld waren. Op zijn vroegst verschenen de eieren 17 dagen na de infectie in de
faeces. Het grootste aantal eieren werd 21—81 dagen na de besmetting waargenomen
en de hoeveelheid liep bij de verschillende proefdieren belangrijk uiteen. Het aantal
eieren per gram faeces bij dieren, die aan de infectie ten gronde gingen, varieerde
van o—54.000. Hieruit blijkt, dat doodelijke gevallen kunnen voorkomen voordat
de darmparasieten volwassen zijn, en dus nog geen eieren in de faeces konden wor-
den aangetoond. Voor hen, die de diagnose zouden willen stellen op de aanwezigheid
van eieren in de faeces is deze bevinding van groot belang (Ref.). De diarrhee
ontstond 13—59 dagen na de besmetting, afhangende van den graad van infectie.
Deze periode was korter na een enkele hevige besmetting en langer na herhaalde
kleine infecties.

Dieren, die aan trichostrongylosis gestorven waren, hadden geen anaemie, maar
wel was er een toename van het aantal leucocyten waar te nemen. Ongeveer 16—88
dagen na de eerste infectie kwamen sterfgevallen voor, meestal 3—53 dagen nadat
diarrhee ontstaan was. Het aantal wormen, dat bij de gestorven dieren geteld kon
worden, varieerde van 10.889 ^tot 117-756. In de darmen werden geen uitgebreide
afwijkingen gevonden, wel sereuze vloeistof in de buikholte, difTuse enteritis van
den dunnen darm, terwijl de lever meestal van zeer broze consistentie was. Slechts
bij een proefgeit werd oedeem in de keelstreek aangetroffen, echter niet bij de overige
proefdieren.

Andrews ¹) heeft de ontwikkeling nagegaan van Cooperia curticei, een van de vele
nematoden, die in den darm van het schaap parasiteeren. Bij kamertemperatuur
komen de eieren na 20 uren uit, negentig uur na het vrijkomen der larven uit het
ei, is het 3e stadium (infecteerende stadium) bereikt. Deze larven verliezen haar
beschuttende cuticula kort nadat zij in den gastheer gekomen zijn. Na 3 dagen
vindt men de larven tusschen de slijmvliesplooien van het voorste gedeelte van den
dunnen darm. Zij dringen nooit de mucosa binnen. Op den 4den dag na de infectie
maken zij de 3e vervelling door, nemen snel in grootte toe en gaan dan naar het
lumen van den darm, waar men haar op den 5en dag na de infectie kan aantreffen.
Op den gen dag ondergaan zij de 5e vervelling en 14 dagen na de infectie zijn zij
reeds geslachtsrijp, zoodat men op den I5en dag weer eieren in de faeces van den
gastheer kan aantreffen.

15ij lammeren, die dagelijks gedurende een lange periode met larven besmet werden
en verder ook bij een lam, dat het votig jaar met C. curticei geïnfecteerd was, werd
volgens Andrews een bepaalde weerstand tegen een superinfectie waargenomen.

Deze weerstand uitte zich door het ontstaan van nodula rondom de larven, die
zich in de oppervlakkige laag van het darmslijmvlies van den gastheer bevonden.

Niettegenstaande de lange winters, waardoor een groot aantal vrij levende larven
van de maag-darmparasieten vernietigd worden, heeft men in de streken waar

veel schapenteelt gedreven wordt, toch veel last van deze parasieten. De tamelijk
groote regenval en hooge temperatuur tijdens den zomer begunstigen de voorwaarden
voor de ontwikkeling van parasieten. Men had voornamelijk met parasieten van de
lebmaag te maken, o.a. met Haemonchus contortus en met Oesophagostomum columbianum.

Daar deze parasieten bij den gastheer gedurende de wintermaanden in het darm-
kanaal blijven kunnen, wordt de uitbreiding van de ziekte onder de schapen niet
direct beïnvloed door klimatologische omstandigheden.

Als geneesmiddel wordt door Swales ¹) aanbevolen 2 % kopersulfaal in een dosis
van ^ 60 cm³ voor volwassen schapen.

Toevoeging van 40 % nicotinesulfaat tot een totale concentratie van 1 J % ver-
hoogt de werking. Dit nicotinesulfaat wordt eerst onmiddellijk vóór de behandeling
aan het kopersulfaat toegevoegd.

Het kopersulfaat moet in kristalvorm gebruikt worden. Door het gebruik van
kopersulfaat is men tevens verzekerd van het sluiten van de slokdarmsleuf, zoodat
het middel direct in de lebmaag komt. Vasten voor de kuur is niet noodig. De dieren
worden gedurende de zomermaanden 2 tot 3 maal behandeld. Het is aan te bevelen
de moederschapen te behandelen onmiddellijk na het lammeren en voordat zij
in de weide gaan. Hierdoor wordt de besmetting van de weide tot een minimum
beperkt. De schapenfokkers worden door brochures van de samenstelling van dit
geneesmiddel en van de wijze van behandeling op de hoogte gebracht.

In Turkije worden door de Regeering uitgebreide maatregelen genomen voor de
bestrijding der distomatosis. Daar volgens Aygün en Baskaya ²) het faecesonderzoek
te omslachtig en daardoor te kostbaar zou zijn, hebben zij getracht door middel van
een allergische reactie het bestaan van distomatosis bij schapen en geiten vast te
stellen. Extracten van leverbotten werden met verschillende stoffen gemaakt en uit
hun experimenten is gebleken dat een aetherisch extract van vooraf gewasschen en
daarna gedroogde en gepulveriseerde leverbotten het beste voldeed.

Dit extract wordt intradermaal in een hoeveelheid van 0.25 cc aan de onderzijde
van de huid van den staart ingespoten. Bij een positieve reactie ontstaat roodheid
en een verdikking op de injectieplaats. Deze verdikking van de huid heeft een omvang
van 1 — 1,2 cm². Bij een positieve reactie blijft de roodheid ongeveer tot 4 uur
bestaan. Voor controle kan men aan de andere zijde physiologische keukenzout-
solutie en glycerine in gelijke hoeveelheid inspuiten.

Wanneer de roode verkleuring van de huid binnen 60—90 minuten reeds weer
verdwijnt, is de reactie als negatief te beschouwen.
Ancylostomiasis bij den hond in Amerika.

Ancylostoma caninum is een parasiet, die vooral bij jonge honden veel schade veroor-
zaken kan. Van de volwassen dieren blijken in sommige streken meer dan 40%
besmet te zijn, terwijl 25—40 % van de jonge hondjes er aan te gronde kunnen
gaan.

De aandacht wordt op de ziekte gevestigd door de anaemische verschijnselen,
bloederige ontlasting, dikwijls met slijm vermengd en ten slotte vermagering. Zeker-
heid krijgt men echter eerst door aantoonen der eieren in de faeces, daar deze bloe-
derige ontlasting ook bij coccidiosis van den hond voorkomt. De eiproductie van
de vrouwelijke ancylostomen is zeer groot, de getallen die hierover opgegeven
worden loopen echter uiteen. De grootste productie van eieren is wel in de eerste
maand van de infectie en deze kan per wijfje per dag 20.000—25.000 stuks bedragen.
Na dien tijd neemt het aantal sterk af. De beste ontwikkeling der eieren vindt plaats
in lichten, zandigen leembodem en op schaduwrijke vochtige plekken, die met planten-
afval bedekt zijn. De larven ontwikkelen zich daar tot het infecteerende stadium en

2 ) Aygün, S. T. und Baskaya, H. Anwendung der Allergie-Reaktion bei der Bekämpfung
der Distomatose. T. R. Jhg. 45, 20, 1939, p- 379—382.

voeden zich hoofdzakelijk met bacteriën. Mc Goy kon 22 verschillende soorten
bacteriën in deze larven aantoonen. Onder gunstige condities bereiken de larven
in 4—5 dagen het 3e stadium, waarin zij in staat zijn te besmetten. Zij kunnen
ongeveer 6 weken in de oppervlakkige laag van den bodem leven en kruipen liefst
naar boven, wanneer de oppervlakte der aarde vochtig en warm is. De infectie van
den nieuwen gastheer kan gaan via de huid en met het voedsel.

Ook is een praenatale besmetting mogelijk. De larven, die de huid zijn binnen-
gedrongen passeeren de longen via de veneuze circulatie en komen ten slotte in den
darm terecht, waar zij zich tot volwassen parasieten ontwikkelen. Ongeveer 14—16
dagen na de infectie vindt men weer eieren in de faeces van den nieuwen gastheer.

De larven, die per os worden opgenomen, schijnen zich direct naar den darm te
begeven, om zich daar tot volwassen parasieten te ontwikkelen. Dit is in tegenstelling
met de bevindingen van referent bij Strongyloides wesleri, waarbij gebleken is dat de
larven, die per os worden opgenomen, toch nog maag- of darmwand passeeren om
daarna via den bloedstroom naar de longen te trekken en dan langs trachea, oesopha-
gus in den darm terecht komen voor de verdere ontwikkeling.

De praenatale infectie gaat met het moederlijk bloed via de placenta. Door deze
wijze van infectie is het mogelijk dat jonge honden reeds 25 dagen 11a de geboorte
aan acute Ancylostomiasis sterven kunnen.

Volgens Landsberg \') is de anaemie bij ancylostomiasis uitsluitend het gevolg
van bloedverlies en ontstaat niet door toxinewerking op het beenmerg. Deze opvatting
wordt gesteund door de goede resultaten, die men bereikt met de ijzertherapie,
waarbij men in korten tijd het aantal erythrocyten en het haemoglobinegchalte tot
het normale ziet stijgen. Immers wanneer het beenmerg verlamd zou zijn door een
eventueel myelotoxine, waardoor een ernstige anaemie zou zijn kunnen ontstaan,
dan is het niet aan te nemen dat het bloedvormend systeem zoo snel op het toedienen
van ijzer zou reageeren. Wanneer echter de anaemie uitsluitend gebaseerd is op
bloedonttrekking aan den gastheer door de parasieten, waarbij het lichaam dus van
zijn ijzer beroofd wordt, dan kan men het snelle en gunstige resultaat van de ijzer-
behandeling gemakkelijk verklaren. Men kent 2 ziektebeelden. Het eene is het
chronische type, waarbij langzamerhand een daling van het aantal erythrocyten en
van het haemoglobinegehalte ontstaat met een stijging van het aantal reticulocyten
gedurende de eerste maand van de infectie.

Gelijktijdig met het dalen van het aantal erythrocyten ontstaat een toename van
het aantal eieren in de faeces. Vier tot zes weken na de infectie heeft de daling van
het aantal erythrocyten en het haemoglobine haar maximum bereikt en dan is er
een gelijkmatige stijging. In deze periode neemt het aantal eieren in de facces ge-
leidelijk af.

Bij de doodelijke gevallen, die zeer acuut verloopcn, is de onttrekking van bloed
aan den gastheer zoo snel, dat het bloedvormende systeem, niettegenstaande de
hooge mate van reticuiocytosis, niet snel genoeg compenseerend kan werken, zoodat
het dier tengevolge van anaemie sterft. Bij de behandeling van de ancylostomiasis
van honden is een doelmatig dieet van veel belang ; de afdrijving van de parasieten
is niet moeilijk; tetrachloorkoolstof, tetrachlooraethyleen en hexylresorcinol zijn
middelen, waarmede uitstekende resultaten te bereiken zijn. Wat tetrachloor-
aethyleen betreft, dat veelvuldig gebruikt wordt, kan men volstaan met een dosis
van 0.3 cc per kg lichaamsgewicht. De anaemie wordt bestreden door capsules,
die ijzer en ammoniumcitraat bevatten. Deze worden zoolang gegeven tot de anaemie
verdwenen is. De behandeling met deze capsules geschiedt na de voeding om even-
tueele irritatie van de maag door het ijzer te voorkomen.

Hygiënische maatregelen om de infectie der honden in de besmette omgeving
zooveel mogelijk te beletten, mogen niet achterwege gelaten worden.

Het bestrijden van parasieten bij pluimvee met behulp van zwavel in
de loopplaatsen.

Wanneer men bloem van zwavel mengt met het zand van de loopplaatsen, waarin
de kippen verblijven, dan ontstaat zwavelig zuur door de inwerking van de bodem-
bacteriën. De hoeveelheid zwavel, die men daarvoor gebruiken kan, zonder dat
deze schadelijk is voor het pluimvee, bedraagt 1.9 pond (Amerikaansch pond) per
100 vierkante voet. De zwavel wordt voorzichtig met een hark door het zand van
de loopplaatsen vermengd. Er ontstaat dan een zure reactie van den bodem en wel
in die mate, dat na verloop van 2—2 J maand een pH van 2—2.2 in de oppervlakkige
aardlaag bereikt wordt. Deze zuurgraad is in de zomermaanden hooger dan in
de wintermaanden. De zuurgraad varieert dikwijls en houdt verband met den
aard van den bodem.

De maximum zuurgraad bleef vaak meer dan een jaar behouden en zelfs dan
kon men nog vrije zwavel aantreffen, zoodat de vorming van zwavelig zuur zich
dan ook nog kon voortzetten.

Dit proces voltrok zich het beste op zandgrond, op andere bodemsoorten, waarin
veel bufferstoffen voorkomen, zal men de toevoeging van zwavel moeten herhalen
om hetzelfde resultaat te kunnen bereiken. Zoowel experimenteel als in kippen-
fokkerijen kon worden vastgesteld dat de met zwavel behandelde bodem een goed
hulpmiddel was bij de bestrijding van ingewandsparasieten. Door de zure reactie
verdwenen allerlei tusschengasthceren, zooals slakken (naakte- en huisjesslakken)
en aardwormen. De ontwikkeling van nematodeneieren werd op dergelijke bodems
belemmerd. Emmel ^j) vermoedt bovendien, dat pathogene bacteriën in de op deze
wijze behandelde bodems minder lang levend zullen blijven dan in normale aarde.
Hoewel deze zwavelmethode den bodem niet absoluut desinfecteert, vestigt Emmel
de aandacht erop, dat men van deze methode betere resultaten verwachten kan dan
van welke andere methode ook.

Schoenaers ¹) heeft de complementbindings- en de precipitatiereactie nagegaan
bij konijnen, die vooraf met een antigeen behandeld waren, bereid uit Heterakis
gallinae en uit Ascaridia galli. De op deze wijze behandelde konijnen gaven met be-
doelde antigenen een sterke positieve complementbindingsreactie. Het bleek, dat
men hier met een groepsreactie te maken had. Hetzelfde gold de precipitatiereactie.
Bij kippen, die intraveneus met deze antigenen behandeld waren, ontstonden even-
eens positieve reacties wat betreft complementbinding en precipitatie maar het
waren eveneens groepsreacties.

Bij een 34-tal wormvrije kippen en bij 28 kippen, die op natuurlijke wijze met
Ascaridia, Heterakis of met beide besmet waren heeft Schoenaers eveneens de com-
plementbindings- en precipitatiereactie toegepast. De resultaten van deze proeven
waren zeer onregelmatig, daar enkele gezonde dieren positieve reacties toonden,
terwijl er bij de besmette dieren een groot aantal negatieve serumreacties waar-
genomen werden. Schoenaers komt dan ook tot de conclusie dat bij een darm-
besmetting met A. gallinae en met H. gallinae, dus door parasieten, waarbij de ont-
wikkelingscyclus in het darmkanaal plaats vindt, de ontwikkeling van antilichamen
zeer inconstant is en men deze eerder verwachten kan bij die parasieten, welke in
nauwer contact met de weefsels van den gastheer leven.

Met goed resultaat behandeld geval van earcinoma planocellulare van
het onderooglid bij een paard.

Saral \') opereerde in 1938 een eendeneigroot ulcereerend gezwel aan het onder-
ooglid van een paard. De geopereerde tumor bleek een carcinoom te zijn. Recidief
trad spoedig na de operatie op. De behandeling vond nu met radiumstralen plaats
(intiadermale radiumtherapie). Enkele maanden daarna was volkomen herstel op-
getreden.

Besmettelijke conjunctivitis bij runderen in Frankrijk door Rickettsia
veroorzaakt.

Rossi en Detroyat ¹) doen daaromtrent mededeeling. Vermeld wordt het voor-
komen van epizoötieën van een besmettelijk conjunctivaallijden bij runderen in
bepaalde districten van Frankrijk, veroorzaakt door Rickettsia (Coles). De verwekker
komt in de epitheelcellen eerst voor in den vorm van insluitlichaampjes (initiaal-
lichaampjes) en heeft een typische intracellulaire evolutiecyclus met vorming van
polymorphe elementairlichaampjes en overgangsvormen, die door Donatien en
Lestocjuard zijn beschreven. De aandoening verloopt onder het beeld van een
acute, vaak éénzijdige, conjunctivitis, met spontane genezing in enkele dagen tot
enkele weken. Opvallend is de cytologische samenstelling van de conjunctivale
afscheiding in het verloop van het proces (in het begin vooral polymorphkernige
leucocyten ; aan het einde lymphocyten).

De gebruikelijke therapie (methylecnblauw en geelkwikpraecipitaatzalf) had geen
specifieke werking op de in het algemeen goedaardig verloopende aandoening.

Besmettelijke conjunctivitis bij runderen en schapen in de provincie
Corrientes.

Ac.osta ²) heeft in de provincie Corrientes een oogaandoening bij runderen en
schapen waargenomen, waarbij de conjunctiva en cornea waren aangetast, een
etterige afscheiding bestond en onbehandeld tot verval van het hoornvlies en tot
blindheid leidde. In het conjunctivale secreet werden micrococcen, staphylococcen
en bacillen vastgesteld. Overenting op konijnen lukte niet. Beschadiging van het
oog door zon, stof, wind en stuifmeel werkt praedisponeercnd ; de hypothetische
verwekker zou door vliegen van besmet op gezond vee worden overgebracht. De
aandoening zou door het inbrengen van een poeder, waarvan de samenstelling niet
wordt genoemd, te bestrijden zijn.

Oogcn van honden, waarbij de maag en vaak ook deelen van het duodenum,
welke de Briinnersche klieren bevatten, waren verwijderd, werden door Jensen ³)
histologisch onderzocht. Hoe langer de dieren de operatie overleefden, des te erger
waren de veranderingen. Alle vormen, van de z.g. Nisslsche primaire prikkeling
tot volledige degeneratie, werden in de gangliencellen van het netvlies gevonden.
Tigrolyse, verplaatsing der nog aanwezige tigroidlichaampjes naar den celrand,
vacuolenvorming, opzwelling van de kern, slechte kleurbaarheid van kerniichaampjes
en excentrische plaatsing van de kern werden waargenomen. In de enkele gevallen
waren de meeste gangliencellen verwoest ; de gliacellen waren talrijk. Ook de
bipolaire cellen vertoonden degeneratie. In de n. opticus trad behalve gliawoekering,
degeneratie van mergscheeden op. De oorzaak van de veranderingen is niet bekend ;

2 ) Acosta. Ansteckende Bindehautentzündung der Rinder und Schafe in der Provinz Cor-
rientes. Rev. Med. Vet. 1938, ref. Zentralbl. ges. Ophth. 1939, S. 384.

3 *) Jensen. Ueber Veränderungen der Retina nach experimenteller Gastrektomie bei Hunden.
Acta Ophth. Skand. 1938, Bd. 16, S. 649, ref. Klin. Monatsbl. f. Aug. 1939, S. 127.

het gaat om öf verlies van specifieke functies van de maag öforn verlies van resorptie
van bepaalde voor het zenuwstelsel onontbeerlijke stoffen (vitaminen).

Dit ooglijden was in Frankrijk nog niet beschreven. Robin en Gharton \') hebben
in enkele jaren een dertigtal gevallen kunnen waarnemen. Het lijden kwam vooral
bij oudere dieren voor.

Spontane opheldering, zooals door ref. een paar malen is waargenomen, werd
nimmer door hen opgemerkt. Zij bevelen aan de plek af te schaven met een gebogen
gilettemesje. De oorzaak van de kristalafzetting is ook hun niet duidelijk.

Lavergne, Kissel en Leichtmann ¹) maken melding van een regelmatig bij het
konijn optredende herpetische meningitis na een keratitis herpetica. De meningitis
vertoont zich 3—5 dagen na het begin van de keratitis en is na 10—15 dagen weer
aan het afnemen.

Een geval van acute conjunctivitis bij een dierenarts veroorzaakt door
streptococcus equi.

Hij een dierenarts, die een paard had behandeld, dat aan een door streptococcus
equi veroorzaakte sepsis leed, trad een acute, etterige conjunctivitis op. In het con-
junctivale secreet werden door Ochi ²) dezelfde streptococcen gevonden, zoodat
deze micro-organismen als de oorzaak van het lijden werden beschouwd.

De bovine t.b.c. komt bij den mensch vrij veel voor, zoodat de meening, alsof
bovine t.b.c. bij den mensch vrij zelden is en van niet zeer groote beteekenis, als
verouderd beschouwd dient te worden. Het is niet waarschijnlijk dat het bovine type
voor den mensch minder pathogeen is dan het humane type. Wanneer de bovine
tuberculose over het algemeen bij den mensch gunstiger schijnt te verloopen, dan
ligt dit aan de wijze waarop de besmetting plaats vindt. De humane bacillen infec-
teeren bij den mensch meestal rechtstreeks de longen, welke organen ten opzichte
van de tuberculose de ongunstigste organen zijn ; de bovine bacillen die per os
opgenomen worden komen terecht in organen, die voor de genezing van de tuber-
culose een betere prognose hebben. De opvatting dat de bovine bacil een bijzondere
neiging zou bezitten tot het veroorzaken van metastatische vormen van tuberculose
wordt als niet bewezen geacht. Ook iongtuberculose kan door het bovine type
veroorzaakt worden. Zoowel Huet ³) als Tobiesf.n stelden eenige malen de diagnose,
„primaire Ionghaard", terwijl later bleek dat men met het bovine type te maken
had ; de Ionghaard zal in die gevallen zeer waarschijnlijk dus niet „primair" geweest
zijn, want bij bovine infectie is het haast wel zeker dat de primaire haard in den darm
gezocht moet worden. (M. i. behoeft de porte d\'entrée van bovine infectie bij den
mensch geenszins altijd in den darm gezocht te worden. Inhalatieinfectie bij den
mensch in een stal met runderen met ppen long-t.b.c. zal ongetwijfeld voorkomen.
Ref.).

Dit bewijst, zoo gaat de schrijver verder, dat men voorzichtig moet zijn met een
haard in de longen als primair te beschouwen.

De schrijver vermeldt zijn bevindingen bij 19 gevallen van bovine Iongtuberculose

1 ) Lavergne, Kissel et Leichtmann. Constance d\'une méningite au cours de l\'évolution
de la kérato conjunctivite herpétique du lapin. Compt. Rend, de Biol. 1939.

2 ) Ochi. Ueber einen Fall von einem durch Streptococcus equi hervorgerufenen akuten Bindi-
hautkatarrh. Japansch. ref. Zentr. ges. Ophth. 1939, S. 414.

en vergelijkt zijn verkregen gegevens met wat hierover in de literatuur bekend
is ; vier overzichtelijke tabellen verrijken de inhoud van het artikel.

Uit reeds eerder genomen proeven was gebleken dat gedoode tuberkelbacillen
gemengd met olijfolie of paraffinum liquidum slechter immuniteit gaven dan BCG
vaccin vermengd met deze stoffen. De meest bemoedigende resultaten werden
verkregen met BCG gesuspendeerd in olijfolie, zoodat in deze richting verder ge-
ëxperimenteerd werd. Een proef werd opgezet met 27 drie à vier maanden oude
kalveren, afkomstig van t.b.c.-vrije boerderijen. Na aankomst werden ze direct
geïsoleerd en met op synthetisch medium bereide tuberculine volgens de dubbele
intradermale methode getuberculineerd. Deze en de later daarna nog herhaalde
reacties waren geheel negatief. Eenige kalveren stierven, zoodat men zich beperkte
tol het vormen van 2 groepen ni. a. : 7 geënten en 2 controles, die besmet zouden
worden 6 maanden na de enting en b. : 8 geënten en 3 controles, die besmet zouden
worden na het bekend geworden zijn van de resultaten van groep a.

Groep a : 2 verschillend sterke suspensies werden bereid nl. 5 mgr bacillen per cc
en 50 mgr per cc. De bacillen werden gekweekt op Herrold\'s eidooieragar met 2 %
glycerol (= glycerine) en na 8 à 10 dagen afgespoeld met een weinig 10% gummi
arabicum oplossing ; deze bacillen werden vermengd met een mengsel van 4 deelen
steriele olijfolie en 1 deel gummi arabicurn, zoodat tenslotte suspensies verkregen
werden waarvan de een 5 mgr bacillen per cc bevatte, de andere 50 mgr .

Drie kalveren kregen 5 cc van de 5 mgr suspensie en vier kalveren 5 cc van de
50 mgr suspensie subcutaan. De locale entreactie was vrij hevig, de plaatselijke
zwelling bleef soms eenige maanden bestaan. De na de enting verrichte tuberculina-
ties waren kort daarna sterk positief, de allergie nam later wel af, doch de tuber-
culinaties bleven positief.

Deze 7 geënte kalveren werden met 2 controles, per os besmet door toediening
van 5 mgr virulente bovine tuberkelbacillen in 2 cc physiol. NaCl.-oplossing.

De 2 controles, gedood 11a 173 en 184 dagen, hadden tuberculeuze processen
in de lymphklicren van het digestieapparaat. De 3 met de 5 mgr suspensie kalveren
werden 175, 177 en 183 dagen 11a de besmetting gedood, de sectiebevindingen waren
vrijwel gelijk aan die van de controles. De 4 met de 50 mgr suspensie geënte dieren
verschilden zeer duidelijk met de controles en de zoojuist genoemde 3 kalveren,
in slechts geringe mate was het hier tot een tuberculeus proces in een lymphklier
gekomen, bovendien was er verschil in karakter der veranderingen ; hij deze kalveren
waren de haarden bezig te verdwijnen door vorming van een dikke fibreuze kapsel.

Deze resultaten waren teleurstellend vergeleken met de vroeger genomen proeven
met intraveneus toegediende BCG gevolgd door orale besmetting.

Groep b. Van deze 8 kalveren werden 4 met de 5 mgr suspensie en 4 met de
50 mgr suspensie geënt ; op grond van de onbevredigende resultaten verkregen
in groep a werden ze 12 maanden later nog eens ingespoten met een verhoogde dosis.

Twee kalveren stierven (tympanitis, traumatische pericarditis), zoodat 6 geënte
dieren overbleven ; deze werden later met de 3 controles besmet als in de proef
groep a. Een der controles stierf vrij snel aan leverabscessen van niet tuberculeuzen
aard, de andere 2 controles werden 198 en 188 dagen na de besmetting gedood.
Beide dieren hadden tuberculose van de lymphklieren van het digestieapparaat.

Van de geënte 6 kalveren waren er 3 macroscopisch t.b.c. vrij, 2 hadden, verge-
leken met de controles slechts geringe t.b.c., één had even uitgebreide t.b.c. als de
controles. Vermeldenswaard is, dat juist dit dier de.geringste locale entreactie ge-
kregen had.

Buxton en Glover >) vinden de verkregen resultaten te weinig bemoedigend om
verder te werken met BCG gesuspendeerd in olie. Jac. Jansen.

De rol van vogeltuberkelbacillen bij de sensibilisatie van rundvee voor
tuberculine. \')

1. De vogeltuberkelbacil heeft slechts een geringe pathogeniteit voor runderen.
Als er laesies ontstaan dan zijn ze gelocaliseerd en klein en breiden zich niet uit.
Gevallen dat de ziekte zich generaliseerde zijn niet bekend.

2. Onder natuurlijke omstandigheden zijn de lymphklieren van het spijsverterings-
kanaal de predilectieplaatsen voor de vogeltuberkelbacillen.

3. Lymphklieren, die op het oog normaal er uit zien, kunnen tuberkelbacillen
bevatten.

4. Na een natuurlijke of kunstmatige besmetting met vogelbacillen treedt bij het
rund gevoeligheid voor vogeltuberculine op. Bij natuurlijke infectie is deze gevoelig-
heid slechts tijdelijk.

5. In sommige gevallen reageeren op natuurlijke wijze besmette runderen typisch
op zoogdier-tuberculine.

6. Het schijnt dat in de Vereenigde Staten de vogeltuberkelbacillen meer runderen
sensibiliseeren voor zoogdier-tuberculine dan men denkt. Waarschijnlijk zijn een
aantal z.g. reageerende dieren, die geen laesies vertoonen, bij slachting gesensibili-
seerd door vogeltuberkelbacillen.

7. In streken waar vogeltuberculose heerscht moet men daarop bij het tuberculi-
neeren van runderen dus wel degelijk letten.

Een tweetal koeien (droogstaand en melkgevend), welke niet op tuberculine
reageerden werden met vogeltuberkelbacillen in den uier geïnfecteerd. Er ontstond
geen mastitis.

De melkgevende koe had volgens de intradermale tuberculineproef zichzelf van
de infectie ontdaan na 107 dagen. De droogstaande koe gaf na 314 dagen nog een
positieve reactie op aviaire en bovine tuberculine.

Bij de eene koe konden alleen in de melk van het besmette kwartier tuberkel-
bacillen aangetoond worden. Bij slachting na 440 dagen konden geen macroscopische
veranderingen in den uier aangetoond worden. De tuberkelbacillen behielden na
passage in de koe hun virulentie voor kippen.

Tot nu waren velen van meening dat kleine proefdieren niet te infecteeren zouden
zijn met de paratuberkelbacil (Mycobacterium paratubcrculosis). Besmet men
b.v. caviae met paratuberkelbacillen gesuspendeerd in physiologische NaCl-oplos-
sing, dan slaat de infectie niet aan. Mohler ²) mengde de bacillen met paraffine
liquidum (1 deel bacillen 2 deelen paraffinum liquidum) en spoot 7 caviae hiermede
intraperitoneaal in (2 cc).

De 7 caviae stierven allen na 7 tot 32 dagen. Bij sectie werden kleine haardjes en
knobbeltjes gevonden op de lever, milt, longen en diaphragma ; sommige lymph-
klieren waren vergroot. Met suspensie van deze organen waren weer caviae en ook
konijnen te infecteeren, dit gelukte zoowel met suspensies bereid met paraffinum
liquidum als met suspensies bereid met physiol. NaCl-oplossing.

Dit laatste wijst er op dat na 1 passage de virulentie voor deze proefdieren reeds
belangrijk toegenomen is.

Een drachtige cavia, welke besmet was, bracht jongen ter wereld waarbij in de
levers de paratuberkelbacil aangetoond kon worden. 30 caviae werden ingespoten
met door verhitting gedoode paratuberkelbacillen; 17 dagen later werden ze met

1 ) J. F. Timoney. Avian tuberculosis in the cow. The Vet. Ree., Vol. 51, 1939, p. 239.

2 ) W. M. Möhler. Johne\'s Disease Infection of Laboratory Animals with Aid of Paraffin-
Oil. Journ. Americ. Vet. Ass. 94, 590, 1939.

3o controles intraperitoneaal ingespoten met een virulente paratuberkelbacillen-
cultuur. Het bleek dat de geënte groep gevoeliger was dan de ongeënte groep. Bij
andere experimenten bleek nog dat ook de muis te infecteeren is. Ook kuikens waren
te infecteeren, de johnine reactie in de lel werd positief terwijl de aviaire tuberculi-
natie negatief bleef; bij sectie werden in de kleine leverhaardjes de typische hoopjes
tuberkelbacillen gevonden. Ook gelukte het duiven te infecteeren.

Philupp Luyken \') (Anhaltisches Seruminstitut abt. Veterinärmedizin Dessau)
schrijft over de resultaten van Katusan bij actinomycose.

Katusan bestaat uit een suspensie van levende, apathogene, zuurvaste staafjes
van de Thimoteegroep en is sedert eenige jaren door verschillende Duitsehe collegae
met succes tegen actinomycose gebruikt. En welk een succes! Otto (1936) zag
in 90 % der gevallen (50 in totaal) herstel optreden door 2 X , soms 3 X met tusschen-
poozen van 10 dagen 5 cm³ Katusan in te spuiten. Later heeft deze de doseering
veranderd, door telkens om de 8—10 dagen 10 cm³ in te spuiten.

Luyken geeft een lijstje van 302 gevallen van halsklieractinomycose, waarvan
er 85% genazen, van 14 snurkers (57% genezen), 112 larynxactinomycose (66%
genezen), ig tongactinomycose (50% genezen) en 11 uieractinomycose, waarvan
90% genazen. Geen wonder dat sommigen schreven, dat Katusan bij actinomycose
„das Mittel der Wahl" is. Helaas had men in Hannover minder succes, want een
promovendus aldaar kon van 20 gevallen er maar 7 genezen. (Heeft men misschien
alleen daar de diagnose met zekerheid gesteld ? Want het komt mij vreemd voor
dat in korten tijd 302 gevallen van halsklieractinomycose kunnen worden verzameld.
Dan is dat wel een verschil met hier, waar, zooals bekend, we practisch nooit actino-
mycose der retropharyngeale klieren zien, maar steeds tuberculose of eventueel
een menginfectie. Onlangs zond de Heer v. d. Slooten ons retropharyngeale klieren
met inderdaad actinomycose, het tweede geval, zoover ik mij herinner, in bijna 30
jaar. Terwijl wij toch actinomycose van tong, larynx, kaken, enz. niet zoo zeldzaam
zien.

Door de veterinairen wordt vaak aangenomen, dat deze ziekte bijna uitsluitend
bij het rund voorkomt en bij de vleescheters zeer zeldzaam is. Veelal wordt bij
laatstgenoemde dieren van streptotrichose gesproken. Bij hond en kat worden
meestal etterige ontstekingsprocessen van het weefsel daarbij waargenomen.

Na een historisch overzicht van actinomycose bij carnivoren te hebben gegeven,
gaat Brion ¹) over tot beschrijving van zijn eigen onderzoekingen.

De subcutane actinomycose komt bij hond en kat nog het meest ter waarneming.
Er treden absces- en fistelvormingen op en wel aan ledematen, ooren, hals, abdomen
en staartstreek ; bij de kat vaker dan bij den hond. Vermoed wordt, dat door krab-
wondjes de smetstof geïnoculeerd wordt. De pus is soms grijs, meestal evenwel
roserood, niet zeer dik en bevat kleine, geelwitte of meer roodachtige korreltjes. Het
proces breidt zich vaak uit ; recidieven zijn niet zeldzaam. Joodkalium geeft soms
wat resultaat ; evenwel niet steeds. De locale behandeling is volgens Brion van meer
belang (ruim openleggen, penseelen met 1 % tinct. jodii).

1 ) Brion. L\'actinomycose du chien et du chat. Rev. de Méd. Vét., 1939, T. XGI, p. 121.

Actinomycose van de sereuze vliezen is minder veelvuldig. Na abdominaal-
punetie kan uitzaaiing in het subeutane weefsel volgen en den toestand verergeren.

Beenderaetinomyeose werd door hem tweemaal bij de kat waargenomen.
Actinomycose bij een hond.

Slavin \') heeft bij de sectie van een hond, die reeds enkele maanden ziek was
in lever en longen abscessen waargenomen, waarvan als oorzaak gram positieve,
op actinomyces gelijkende microörganismen, worden genoemd.

Wamsteker ²) geeft een overzicht over de wijze van ontstaan, kliniek en therapie
bij den mensch van deze door hem als een zeer ernstige aandoening geschetste
ziekte. Demonstratie van patiënten. Bij de discussie werd twijfel geuit of het kauwen
op strootjes enz. inderdaad wel ,,de" wijze van infectie is. Verschillende sprekers
nemen een zekere voorbeschiktheid aan bij patiënten. De frequentie dezer ziekte
onder menschen neemt toe.

Lange ³) beschrijft een geval van de bij het varken zeer zeldzaam voorkomende
glossitis actinomycotica diffusa. Klinische verschijnselen zijn niet bekend. Alleen
de tong is ter onderzoek gekomen.

Ze was 60 cm lang, aan de punt 8 cm dik en 15 cm breed en woog 3 kg. De basis
was normaal. De heele tongmusculatuur van het aangetaste gedeelte was verdwenen,
alles was één bindweefselmassa geworden van de hardheid van peesweefsel. Micro-
scopisch lagen tusschen het bindweefsel hier en daar verspreide koloniën van actino-
myces, omgeven door polymorphkernige leucocyten, terwijl hier omheen eosinophiele
cellen, lymphocyten en plasmacellen opgehoopt waren.

Over de indicatie van de passieve, simultane en actieve prophylactische
enting tegen tetanus.

Gelz ¹) geeft eerst een kort historisch overzicht van de onderzoekingen omtrent
de immunisatie tegen tetanus sedert de ontdekking van de bacil door Rosenbach
in 1886 en de cultiveering ervan door Kitasato kort daarna.

Behring en Kitasato waren de eersten (1890), die tegen de ziekte immuniteit
wisten op te wekken. In de Veeartsenijkunde was het Nocaro, die van 1895—97
met goed gevolg de prophylactische inspuiting tegen tetanus liet toepassen en sedert
dien is iedereen wel overtuigd van de uitstekende resultaten ervan.

In de humane geneeskunde is zij het eerst in de groote oorlog van 1914—18 op
groote schaal toegepast, eveneens met overtuigend resultaat. Sedert dien heeft men
niet opgehouden met te zoeken naar methoden om een nog betere immunisatie te
krijgen dan met serum. Ehrlich ontdekte dat in oude culturen de giftigheid van het
toxine afneemt, zonder dat dit zijn antitoxine-neutraliseerende werking verliest.
Hij noemde deze modificatie „toxoid". Later bleek door onderzoekingen van vele
bacteriologen, dat formaline eveneens ontgiftend werkt en gelukte het Löwenstei.n

om met dit formoltetanustoxoid muizen en caviae actief te immuniseeren. In 1915
werd het reeds gebruikt bij paarden voor de serumbereiding. In 1926 werd gevonden,
dat nog beter dan formaline aluin werkt om toxoiden neer te slaan, die bij inspuiting
een veel sterkere vorming van antilichamen te weeg brachten.

Voor de prophylactische inspuiting tegen tetanus kunnen wij dus op dit oogenblik
beschikken over : ie het bekende antitoxische serum ; 2e natief tetanusformoltoxoid ;
(niet gereinigd en niet geadsorbeerd) ; 3e gereinigd en met aluin neergeslagen
tetanusformoltoxoid.

Bij alle groote waardeering, die wij voor het serum mogen hebben, dient niet
vergeten te worden, dat dit slechts een passieve immuniteit geeft van hoogstens
20 dagen. Bij langdurige wondgenezing kan dit bezwaren geven. Bovendien is bij
den mensch waargenomen, dat tetanussporen zonder reactie van het lichaam kunnen
„einheilen" en dan nog jaren later tetanus kunnen veroorzaken. Moeten menschen
geopereerd worden in het gebied waar zij vroeger een granaatscherfwond, enz.
hebben gehad, dan dienen de patiënten vóór de operatie te worden ingespoten.

Voor de actief-passieve immunisatie is het tetanus-formoltoxoid minder geschikt
(daar dit door het serum wordt verzadigd). Beter is gebruik te maken van de door
aluin neergeslagen entstof; in Duitschland is deze verkrijgbaar onder den naam
Asid. Als hiervan 5 cm³ bij een paard wordt ingespoten en dit na 4 weken nog eens
wordt herhaald, wordt een immuniteit verkregen van minstens een jaar. Als na een
jaar nog eens dezelfde dosis wordt gegeven, kan gerekend worden op een levenslange
onvatbaarheid.

Deze actieve immunisatie is aan te bevelen voor streken, waar veel tetanus voor-
komt. Ook voor operaties, die op bepaalde tijden gebeuren, zooals castraties (5 cm³inspuiten 4 weken voor de castratie, dezelfde dosis op den dag der operatie). Ten-
slotte voor de legerpaarden, waarbij ook de kostenbesparing dan een rol speelt.

Actief-passieve immunisatie (serum plus toxoid) raadt Gelz aan bij die verwon-
dingen, waar het gevaar voor tetanus groot is en die eerst na langeren tijd zullen
genezen.

vöiiringf.r \') geeft een uitvoerig literatuur-overzicht van de verschillende be-
handelingsmethoden, die voor en na bij tetanus zijn beproefd. Hij rangschikt ze in
() groepen : Serum-therapie, narcose-therapie, chemo-thcrapie, niet specifieke
prikkel-lherapie, gemengde therapie (serum narcose etc.), homoeopathie. De
resultaten met deze verschillende behandelingsmethoden verkregen, worden in het
kort medegedeeld. Zelfheeft hij sedert 1935 in de kliniek te Jena de voorgekomen
gevallen behandeld met serum en chloralhydraat en intraveneuze injectie van bic.
natricus. Bij 3 van de 11 gevallen is geen serum gebruikt, van deze 3 paarden stierven
er 2 ; het derde, een zeer licht geval, genas. Van de overige 8 paarden, die dus serum
chloralhydraat bic. natricus kregen, genazen er 7. Inderdaad een mooie uit-
slag, vooral omdat men uit de beschrijving der patiënten kan afleiden dat het geen
lichte gevallen waren.

De hoeveelheid serum bedroeg 50.000—100.000 eenheden (100—200 cc antitoxine
van Schreiber, Landsberg) ; ze werd intraveneus gegeven. Eenige uren na de
seruminjectie werd, eveneens intraveneus, 15—30 g chloralhydraat (in 10% opl.)
en coffein (5 : 15) en 1000 cc 7 % bic. natricus ingespoten. Deze laatste inspuitingen
dus van chloralhydraat en bic. natricus, moeten telkens herhaald worden, bv. iederen
dag of om den anderen dag, al naar den toestand van de patiënt.

(De injectie van natrium bicarbonaat-oplossing is sedert een jaar of tien bij tetanus
aanbevolen, omdat men een binding van het melkzuur, dat in het bloed is opgehoopt,
ervan verwacht.

Men kan zonder bezwaar 1000—1500 cc van de 7 % oplossing intraveneus in-
spuiten. Men denke eraan, dat men bij de bereiding der oplossing geen kokend water
op het zout giet, daar dan het bicarbonaat ontleed wordt tot carbonaat. Het best

doet men, de bicarbonas natrieus (70—90 g) in een liters-flesch te doen, deze te
vullen met gedestilleerd water, haar goed af te sluiten met een gummikurk en deze
weer vast te binden op de wijze van een champagnekurk. Daarna steriliseeren in
een pan met water, die men aan de kook brengt (Weck-ketel is uitstekend). Een
gedeelte der flesschen springt.

De NAHC0₃-oplossing zou bovendien het voordeel hebben, dat door de verhoo-
ging der bloedalcalose de binding van het antitoxin aan het toxine gemakkelijker
geschiedt. Heim heeft in 1928 bij kinderen het eerst het NaHC0₃ met succes beproefd
(5 van 6 aan tetanus lijdende kinderen genazen door 40—70 cc eener 10 %oplossing).
In een drietal gevallen, dat ik het gebruikte, zag ik van bicarbonas natrieus alléén
geen verbetering. Een gecombineerde behandeling met serum als boven aangegeven,
raad ik aan en zal ik deze zelf ook voortaan probeeren. Ref.). Beijers.

Vögele *) heeft een paard met tetanus behandeld en genezen. Hij spoot eerst
tetanus-antitoxin in zonder succes. Na verloop van een paar dagen kon het paard
zich niet meer staande houden. Het viel en werd daarom in een broek gehangen.
Dit ter demonstratie van den ernst van het geval. Hij heeft het toen kunstmatig
gevoed per neussonde door het een paar maal per dag bijv. 5 I melk, £ pond suiker
en 5 eetlepels calc. chloratum te geven. Ook kreeg het hartmiddelen en van tijd
tot tijd een sedativum als het eens erg onrustig was.

Verder gaf hij het dier — en dit beschouwt hij als het voornaamste van zijn be-
handeling — intraveneus dagelijks minstens 100 cc van een 50% suiker-oplossing.
Een enkele keer vermengde hij dit met 10 cc van een 25 % magnesiumsulfaat-oplossing.

Reeds na enkele uren werd het dier iets beter. Deze beterschap is dagelijks toe-
genomen. Binnen drie weken had het geen enkel verschijnsel van tetanus meer en
binnen drie maanden deed het weer volledig dienst. H. Lubberts.

Bij twee patiënten met tetanus bleek de haard zich in het middenoor te bevinden.
Het beloop was gunstig, ingrijpende chirurgische behandeling behoefde niet te wor-
den toegepast. Tetanusbacillen werden microscopisch en cultureel aangetoond in
etterige uitvloeiing uit het oor. C. F. v. O.

Verslag van de werkzaamheden der Rijksseruminrichting over 1937
(Algemeene Landsdrukkerij 1938).

Afgeleverd werden 10.250 kg antiserum en entstof voor 2.391.000 dieren. Het
totaal aantal onderzoekingen bedroeg 63.249.

Abortus Bang. Op bedrijven, waar geen afdoende hygiënische maatregelen kunnen
worden genomen, is enting van jongvee, liefst op 8—12 maanden met respect. 10
en 20 cc virulente cultuur (tusschentijd 3 weken) de eenige rationeele behandelings-
methode. Dekking niet eerder dan 10 4 13 weken na de laatste injectie. Bij besmette
volwassen dieren kan enting onder zeer bepaalde condities nuttig zijn ter opvoering
van het resistentievermogen. Het nemen van hygiënische maatregelen blijft ten allen
tijde geboden. Ten aanzien der diagnostische waarde der agglutinatietiter beschouwt
de R.S.I. een titer lager dan 1 : 10 als negatief, 1 : 10 als dubieus en 1 : 20 en hooger
als positief.

1 ) Dr. J. van der Hoeden en Dr. F. L. J. Jordan. Ned. Tijdschr. v. Gen., dl. 83
II, afl. 21, blz. 2449.

Varkenspest. Een onderzoek is ingesteld naar de diagnostische waarde der methode
Donatien-Lestoquard betreffende de intradermale reactie met een van virus-
houdend bloed of organen bereid antigeen. De methode lijkt wel eenige waarde
te hebben.

Verlamming bij kippen. In een desbetreffende proef had behandeling van verlamde
kippen met tarwekiemolie geen succes.

Voetgezwellen bij kippen. Verschillende malen kon uit dergelijke gezwellen de bac.
pullorum worden gekweekt.

Miltvuur. Bij eenige prophylactisch met miltvuurserum behandelde, van besmet-
ting verdachte runderen, trad een chronische vorm van anthrax op (hooge temp.,
dunne faeces), welke ondanks herhaalde seruminjecties eerst genas na onthouden
van alle voedsel.

Ophoopen van zand in dikken darm bij varkens. Dit verschijnsel werd enkele malen bij
mestvarkens geobserveerd. Verondersteld wordt dat gebrek aan bepaalde stoffen in
het voedsel er de oorzaak van is. Dieetwijziging deed het verdwijnen.

Acute sereuze pleuritis, pericarditis, peritonitis, arthritis. Deze ziekte komt in de laatste
jaren bij biggen van 2—6 weken meer en meer voor. Zij kon tot dusver niet als
contagieus worden gequalificeerd en verloopt onder symptomen van hooge temp.,
respiratiestoornissen en arthritiden. Exitus heel vaak na 2—5 dagen. Bij sectie
sereuze vochtophoopingen in de lichaamsholten en fibrineuze beslagen op de serosae.
Het bacteriologisch onderzoek geeft geen aanwijzingen. Het zal interessant zijn na
te gaan, in hoeverre het in de buitenlandsche literatuur vermelde Gram-negatieve
staafje, dat uit dergelijke ziektegevallen is geïsoleerd, identisch is rnet den hier te
lande bekenden bac. haemophilus. Vermoed wordt, dat rasveredeling (kruising met
Deensch varken) en voedingsquesties in de aetiologie ervan een rol spelen.

Strongylosis bij paarden. Een ziekteuitbraak onder jonge paarden, vertoonende hooge
temp., dikke beenen en dunne ontlasting, bleek bij sectie te moeten worden toege-
schreven aan een sterke infectie van coecum en colon met trichonema-larven, in de
submucosa genesteld. Mogelijk dezelfde larven werden bij één paard ook gevonden
in het ondrrhuidsche bindweefsel der kootholte, in welk feit rapporteur (de Gier)
de mogelijkheid ziet, dal de larven primair in de huid der kootholtestreek binnen-
dringen en zich vandaar verder door het artieele stelsel verplaatsen.

Bijenziekten. Nosema en roerziekte kwamen in verslagjaar vrij veel voor, vooral
op de heide; acariosis was zelden. Een in 14 dagen doodclijk verloopende ziekte,
aangeduid als „zandlooperij", is in onderzoek ; de naam duidt op snelle beweging
met onvermogen tot vliegen. Gedacht wordt aan een verband met het opnemen
van giftige bestanddeelen uit insectenbestrijdingsmiddelen (arsenicum, nicotine,
derris, enz.). De meening van Bahr, dal het hier een paratyphose (paratyphus
alveï) zou betreffen, kon niet worden bevestigd.

Urine-onderzoek op drachtigheid bij de merrie. Hiervoor wordt aanbevolen de chemische
reactie op ovariaal-hormonen van Cuboni, welke vanaf de 4e maand een aanwijzing
kan geven. Vóór dien tijd is alleen het bloedonderzoek (dierenting van infantiele
muizen of jonge konijnen) bruikbaar.

Tuberculose. Voor het onderzoek op de aanwezigheid van t.b.c.bacillen werden
7581 monsters ziektestof ingezonden. Als vloeibaar materiaal voor inzending blijft
het meest geschikt een slijmig monster, waaraan een paar druppels water zijn toe-
gevoegd (geen boorzuur, alcohol of ander conservans).

Para-tuberculose. 22,1 % der 1650 ontvangen monsters waren positief. Er wordt
op aangedrongen om bij het inzenden van darmgedeelten ook steeds de bijbehoorende
lymphklieren toe te voegen. Een zestal proefrunderen werden van dag tot dag
gevolgd, waarbij bleek, dat ondanks een duidelijk clinisch beeld de faeces dikwijls
negatief zijn en dat, indien positief, het aantal groepjes bacillen meestal gering is.
In de werking van verschillende soorten Johnine met wisselend percentage phleum-
extract, konden geen typische verschillen worden opgemerkt. De werking der door
de R.S.I. bereide Johnine (cultuur op Sauton met 1—5% phleum-extract en dan
na 3 maanden ingedampt) was bevredigend. Prophylactische enting met het vol-

virulente vaccin Rinjard werd in 1936 bij 6 dieren verricht, voorloopig slechts met
het doel om de onschadelijkheid aan te toonen ; geen der dieren vertoonde na 2 jaar
observatie verdachte verschijnselen. Zooals bekend, neemt Rinjard aan, dat in een
besmet milieu reeds spoedig na de vaccinatie een gunstig resultaat ten aanzien van
verdere uitbreiding valt te constateeren. Genoemde methode verdient dus ook
h.t.1. ernstige aandacht, waarnaast natuurlijk bestudeering der hygiënische verhou-
dingen niet zal mogen worden vergeten.

Me/konderzoek. 1903 monsters melk, uiersecretum, enz. werden onderzocht. In de
daaronder begrepen 387 monsters uiersecretum werden in 75 % streptococcen, in
2.6 % staphylococcen, in 8.5 % pyogenesbacillen, in 1.5 % colibacillen en in 3.1 %
tubercelbacillen gevonden. 280 monsters melk kwamen ter onderzoek op agglutininen
voor brucella Bang, waarbij voor de bereiding van het melkserum met succes de
methode volgens Hall en Learmouth met chloroform als oplosmiddel voor het
vet werd toegepast. Een afzonderlijke verhandeling in het verslag van de hand van
Ir. A. F. van der Scheer handelt over het belang van het bacteriologisch onderzoek
van melk en uiersecretum in verband met mastitis. Schrijver wijst op het groote
belang van een spoedige onderkenning door middel van het bacteriologisch onder-
zoek, evenwel dienen voor het verzamelen van monsters alsdan bijzondere voor-
zorgen in acht te worden genomen en wel : ie tepels en omgeving van grof vuil
reinigen, 2e eerste stralen wcgmelken, 3e tepel horizontaal houden zooveel mogelijk
buiten de flank, 4c tepel en handen droog houden, 5e verzamelen in uitgekookt
(ook kurk) monsterfleschje met £ % boorzuur. Rekening moet worden gehouden
met het feit, dat streptococcen soms alleen bij tusschenpoozen in de melk verschijnen.
De bacteriologie der uierpathogene streptococcen is thans zoover uitgewerkt,
dat de betreffende soort steeds in het laboratorium kan worden onderkend. Dat
neemt niet weg, dat ook het microscopisch en chemisch onderzoek van het monster
eveneens van groot belang blijft.

Onderzoek voedermiddelen. 68 monsters werden onderzocht, van welke in 24 gevallen
een aanwijzing kon worden verkregen ten aanzien van schadelijkheid.

Geheimmiddelen. 21 van deze middelen kwamen ter onderzoek, waarvan 5 tegen
mond- en klauwzeer.

Wateronder zoek. 52 monsters werden geanalyseerd, waarbij interessante bevindingen
werden gedaan, zooals b.v. met betrekking tot pompwater, dat ernstige stoornissen
bij paarden bleek te hebben verwekt, doordat het verontreinigd was met benzine
en andere koolwaterstoffen, afkomstig van een nabij den stal gelegen automobiel-
bedrijf.

Bij gelegenheid van de herdenking van het 40-jarig bestaan van het openbaar
slachthuis te Paramaribo in Suriname op 5 Juni 1939, werd in een lezing door
Collega Frickers een en ander medegedeeld omtrent de vleeschkeuring en slacht-
veeteelt in Suriname. In verband met het van verschillende zijden geuite verzoek
deed hij deze lezing in druk verschijnen, aldus het doel der lezing, meer belangstelling
te wekken voor enkele belangrijke diergeneeskundige vraagstukken van Suriname,
bevorderend. Hieronder vindt men een en ander uit deze lezing vermeld.

Het eerste hoofdstuk behandelt de vleeschkeuring. Reeds vroeg heeft de Overheid
in Paramaribo het nut der vleeschkeuring ingezien, want reeds in 1828 werd de
keuring, vóór en na den dood, verplichtend voorgeschreven en opgedragen aan een
ambtenaar, den keurmeester van het Beesliaal. Na de komst van een dierenarts, in 1893,
werd deze functie aan hem opgedragen. Mede op diens aandringen, werd in 1899
op i Mei het openbaar slachthuis te Paramaribo geopend.

Na op het algemeen nut voor de gemeenschap van een slachthuis te hebben
gewezen, vestigt Frickers nog eens vooral de aandacht op de onderkenning van
veeziekten tijdens de keuring en de rol. die een slachthuis op deze wijze kan spelen

bij dc bestrijding van besmettelijke veeziekten. Zoo werden bij de keuring waarge-
nomen o.a. gevallen van miltvuur, vlekziekte, borstziekte, varkenspest, tuberculose,
actinomycose, enz. Enkele van deze ziekten werden door invoer van besmette
dieren in Suriname gebracht. Nu echter deze invoer van slachtvee niet meer noodig
is, acht Frickers het aangewezen, maatregelen te treffen om den inheemschen vee-
stapel tegen deze ziekten te beschermen en beter te beveiligen dan tot dusver is
geschied.

Wat de cysticercosis betreft, wordt vermeld, dat ook in Suriname, ondanks de
vleeschkeuring, het aantal gevallen de laatste jaren niet is afgenomen (gedurende
\'933—\'93^ werd 0,46 % der dieren besmet gevonden). Vóór 1917 werd nog al eens
de cysticercus cellulosae bij het varken aangetroffen. Na dat jaar werd een inten-
sievere ankylostomenbestrijding ter hand genomen, waardoor ook blijkbaar vele
taeniae solium werden onschadelijk gemaakt.

Ëchinococcosis komt betrekkelijk zelden in Suriname voor ; eveneens wordt de
trichinella spiralis sinds 1915 niet meer waargenomen.

Het slachthuis maakt een winst van minstens ƒ 7500— jaarlijks. Het zou zeer
gewenscht zijn deze winst, welke vanaf 1923 zeker meer dan ƒ 100.000.— heeft
bedragen, te gebruiken voor het bouwen van een kleed- en waschgelegenheid voor
de slagers en slagersknechts, een beter uitgerust laboratorium voor het onderzoek
van de slachtdieren en veeziekten en een koelhuis en werklokaal voor het besterven
en bewaren van het vleesch en bereiden van vleeschwaren. Ook hier dus nog vele
wenschen.

Wat het verschvleeschverbruik betreft, wordt medegedeeld in hoofdstuk 2, dat
dit gemiddeld per hoofd per jaar in Paramaribo 6—8 kg bedraagt. Het eigenlijke
volksvoedsel is in Suriname het zoute vleesch ; dit wordt dan ook in belangrijke
hoeveelheid ingevoerd. Toch neemt ook hiervan het verbruik af, eensdeels, doordat
zich onder de immigranten veel Hritsch-Indiërs bevinden, die geen of zeer weinig
vleesch gebruiken, en anderdeels, doordat het goud- en balatabedrijf afneemt en de
arbeiders in die bedrijven zeer moeilijk versch vleesch kunnen gebruiken, door de
afgelegen vindplaatsen van het product en het ter plaatse niet aanwezig zijn van
slachtdieren.

Frickers meent, dat de eigen veestapel heden ten dage in Suriname groot genoeg
is geworden, om in de verschvleeschvoorziening te kunnen voorzien. Ten slotte
breekt hij nog een lans voor verbetering en uitbreiding van de slachtveeteelt.

De gemeenteraad van Naaldwijk heeft onlangs enkele besluiten genomen, die de
concentratie van slachthuizen en keuringsdienst in het Westland voltooien. Tot
dusver is de toestand zoo geweest, dat de gemeenten Naaldwijk, \'s Gravenzande en
Monster elk een eigen slachthuis bezaten, terwijl de keuringsdienst, welke te Naaldwijk
zetelde, in dc slachthuizen te \'s Gravenzande en Monster geen zeggingschap bezat,
waardoor de noodige wrijving niet uitbleef.

Omdat deze werkwijze, aldus een bericht in de N. R. Ct., in den loop van jaren
ook zeer weinig efficiënt was gebleken, hebben de burgemeesters van de z.g. buiten-
gemeenten, Wateringen en De Lier, een rapport doen verschijnen, dat in een alge-
heele concentratie van de slacht- en keuringsdiensten in het Westland voorzag. De
verschillende gemeenteraden hebben de conclusies van het rapport bereids aan-
vaard.

Voortaan zal het Westland slechts één slachthuis bezitten, n.1. te Naaldwijk,
terwijl in dat slachthuis de keuringsdienst, gelijk ook elders het geval pleegt te zijn,
alle zeggenschap bezit. De slachthuizen te Monster en \'s Gravenzande zijn door de
gemeente Naaldwijk aangekocht, en de baten van het slachthuis te Naaldwijk komen
aan alle aangesloten gemeenten ten goede. Het slachthuis te \'s Gravenzande blijft
voorloopig leeg ; dat te Monster zal, eveneens volgens een kort geleden raadsbesluit,
verhuurd worden aan een exportslachterij.

Opmerking: Jn April werd een aanvang gemaakt met verbeteringswerkzaamheden van de runder
slachthal. Eind Juni was het werk voltooid. Verder werd het kleedlokaal der slagersgezelle
verbeterd. Vleeschverbruik bleef ongeveer gelijk aan dat van 1937

Opmerking: De toestand betreffende zindelijkheid en netheid was bij slagerijen 53 % zeer goed
35 % goed, 11 \'/g % minder goed en V₂ % onzindelijk. Bij vleeschwarenwinkels wa
69 : zeer goed, 27 V-z % goed, 3 % minder goed en ¹ j % onzindelijk.
Vleeschverbruik is vrijwel constant gebleven.

Opmerking: Bij de keuring van huisslachtingen in de gemeente Heerlen (1137 varkens en 1 schaap
werd gevonden bij varkens 2.72 ⁰„ t.b.c. en echinocc 15 gevallen.

Opmerking: Het destructiebedrijf Winterswijk, omvattende in totaal 9 gemeenten, verwerkti
7987 cadavers (370.376 kg) en 188.626 kg afvallen. Hieruit werd verkregen 142.050 k|
diermeel (25.41 % van de hoeveelheid verwerkt materiaal) en 49.232 kg technisch ve
(8.81 %). Bij 288 gestorven dieren werd op verzoek sectie verricht en menigmaal koi
een nuttig advies gegeven worden. Het nadeelig saldo bedroeg f 8.476.08.

De jaarlijksche algemeene vergadering van bovengenoemd Congres, waarover
reeds een mededeeling in het nummer van 15 October blz. 1142, zal nu gehouden
worden op Vrijdag 10 November te Leiden.

Bij voldoende belangstelling zijn Prof. Dr. A. Klarenbeek en
Dr. R. H. van Gelder bereid om in een nader vast te stellen
bijeenkomst in Utrecht vragen te beantwoorden, welke verband houden
met de veterinaire luchtbescherming.

Zij, die voornemens zijn deze bijeenkomst bij te wonen, worden
verzocht om zoo spoedig mogelijk, in elk geval vóór 15 November,
hiervan kennis te geven aan ondergeteekende.

Het zal op prijs worden gesteld indien eventueele vragen gelijktijdig
schriftelijk worden ingediend.

München. ,,Men ziet thans alhier eerie keurvorstelijke ordonnantie waarin een
middel tegen de beeten van dolle Honden, Katten en andere beesten wordt aange-
weezen, aan de zodanigen die met een diergelijk ongeluk mogten overvallen worden ;
en teffens gelast dat alle Apothekers enz. het kruid hier onder te noemen zullen
moeten planten en aankweeken, ten einde het overal bij de hand zij ; Zijnde de
inhoud van het bevel voornoemd, aangaande het bereiden van deze Medicijn, als
volgt : Men plukt \'s middags van 11 tot 12 uuren met steel en al het zogenaamde
Gauchheil, of Vogelkraut, met een roode Bloem, in \'t Latijn genaamd Anagallis flore
Phoenicio, en in \'t Hollands Guichelheil; daarna laat men dit kruid of Bloemen met
de steel in huys op eene bequaame (geschikte) plaats, niet vochtig zijnde, langzamer-
hand droogcn, en bewaard het verder in een digt Linnen Zakje ; wanneer zulks
nu in de Gevallen hier boven gemeld aan den Patiënt geappliceert word, die werkelijk
gebeten is, of met diergelijke Beesten omgaat, dan word zo wel Bloem als Steel
klein tot een Poeijer gewreven, en ter zwaarte van een half tot een heel Quint met
Gauchheil Water ingenomen, doch indien dat niet bij de hand is, met Thée of Soupe,
(Soep) ; ook kan daar van tot meerder Zekerheid na 6, 8 of 10 uuren weder een gelijke
Portie, en \'s anderen daags insgelijks een derde gebruikt worden ; aan Beesten, die
van anderen op de voornoemde wijze beschadigt zijn, kan men daarvan een quint
tot een half loot op Brood, Zout, Aluyn, in warme Drank, of ook wel met Water
ingegeeven ; zo dra het droog is, kan dit Kruyd gepulveriseert (gemalen) worden ;
doch men moet het zelve op eene drooge plaats, die niet te heet is, bewaaren ;"

(Maandelijkse Nederlandsche diercursus voor de Maand Augustus, ie stuk 1763,
pags. 42, 43.)

TIEN JAREN TUBERCULOSE BESTRIJDING ONDER HET
RUNDVEE OP HET EILAND TEXEL, MET RIJKSSTEUN

Voor een doeltreffende, georganiseerde bestrijding van ziekten onder
het vee kan een eiland een bij uitstek gunstig gelegen gebied zijn.

Een heel groot voordeel toch ten opzichte van het „vaste land" is wel
de geïsoleerde ligging, waardoor de verspreiding van besmettelijke
veeziekten tengevolge van intensieven handel op groote markten hier
lang niet zoo\'n rol speelt. Bovendien kan men trachten van de geïso-
leerde ligging een practisch gebruik te maken. Zoo kan men bijv. in
tijden, dat de veestapel aan den vasten wal geteisterd wordt door
mond- en klauwzeer, den invoer van herkauwende dieren en varkens
verbieden ; dit kan geschieden op grond van bepalingen eener gemeen-
telijke verordening, echter kan ook op grond van artikel 38 der Veewet
door den Minister deze invoer voor een zekeren tijd worden verboden.
Verder kan men den invoer van herkauwende dieren en varkens onder
bepaalde voorwaarden toestaan ; één der voorwaarden zal dan steeds
zijn, dat het vee bij aankomst op het eiland door een dierenarts moet
worden onderzocht. Treft men dan verdachte of zieke dieren aan, dan
kan men onmiddellijk de maatregelen welke geboden zijn, voorschrijven
en doen uitvoeren en de kans bestaat, dat zij hun gunstige uitwerking
niet zullen missen. Aangezien alle in te voeren dieren aan de haven
moeten worden gelost, is de controle op de naleving der voorschriften
goed door te voeren en behoeft geen enkel dier aan het onderzoek te
ontsnappen.

Het gemeentebestuur van Texel trof in verband met het heerschen
van mond- en klauwzeer in Nederland meerdere malen in dezen zin
maatregelen en, alhoewel door de veehouders zeer verschillend wordt
geoordeeld over de resultaten dezer maatregelen, meen ik toch, dat
het op zijn tijd zeer nuttig kan zijn wanneer zij worden genomen.

Het zal duidelijk zijn, dat ook voor een goed georganiseerde tuber-
culosebestrijding onder het rundvee de geïsoleerde ligging van Texel
niet uit het oog werd verloren. Toen na enkele jaren van bestrijding
bleek, dat het overgroote deel der Texelsche veehouders de bestrijding
wenschte, was de tijd gekomen om door een gemeentelijke verordening
den invoer van vee nader te regelen niet alleen, doch ook om het onder-
zoek op tuberculose voor iederen veehouder verplichtend te stellen
door te bepalen, dat al het op Texel gehouden vee minstens éénmaal
per jaar op t.b.c. moet worden onderzocht. Een dergelijke verordening
moge een buitenstaander een zeer drastischen maatregel lijken, zij is het
in werkelijkheid niet wanneer men bedenkt, dat de twee op het eiland
werkende zuivelfabrieken al eerder met algemeene stemmen op hun
LXVI 71

ledenvergaderingen hadden besloten het onderzoek voor leden en
losse-leveranciers verplichtend te stellen ; van belang is hierbij te weten,
dat bijna iedere veehouder bij één der beide fabrieken is aangesloten.
Hieruit kunnen wij zien dat een eiland als Texel naast zijn geïsoleerde
ligging nog een ander groot voordeel voor een doelmatige bestrijding
biedt en wel het feit, dat men zoo zeer op elkander is aangewezen. De
Texelaars beschouwen het eiland gaarne als het „hunne" en wanneer
er sprake is van het streven naar een bepaald doel waardoor de repu-
tatie van het eiland kan worden vergroot, dan wordt er eendrachtig
samengewerkt!

Zoo zijn wij van den aanvang der bestrijding af van meening geweest
dat het mogelijk was om het eiland vrij te maken van de runder-t.b.c.
en het is verheugend thans te kunnen zeggen, dat Texel inderdaad
practisch vrij is. In de volgende regelen wil ik gaarne uiteenzetten hoe
wij hier de bestrijding hebben gevoerd en hoe wij ons voorstellen
voortaan paraat te blijven, opdat de verkregen resultaten niet verloren
gaan.

Op 26 September 1929 werd namens de vijf Texelsche Landbouw-
organisaties, de Fok- en Controle-vereeniging en de beide Zuivel-
fabrieken, een vergadering der verschillende besturen belegd teneinde
te komen tot de oprichting van een vereeniging tot bestrijding van de
tuberculose onder het rundvee en van andere veeziekten. Deze vergade-
ring werd bezocht door Prof. Dr. Berger, wijlen den Heer Klauwers
en den Heer \'t Hooft, Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst
speciaal belast met de tuberculosebestrijding onder het rundvee in
Nederland ; tevens was het college van Burgemeester en Wethouders
met den Heer Gemeente-Secretaris aanwezig.

De Heer \'t Hooft zette op deze vergadering op zeer bevattelijke
wijze uiteen hoe de bestrijding volgens de Rijksvoorschriften dient te
geschieden. Het is niet de bedoeling in dit artikel deze voorschriften
op te sommen ; ongetwijfeld zijn zij voldoende bekend.

Op 30 October 1929 werd een openbare vergadering gehouden, welke
voor iederen Texelschen veehouder toegankelijk was ; de Heer \'t Hooft
voerde hier nogmaals het woord. Op deze vergadering werd de ver-
eeniging opgericht, het bestuur gekozen en de dierenarts aangesteld ;
het onderzoek kon dus nu een aanvang nemen.

De onderstaande cijfers geven een duidelijk beeld van den groei der
vereeniging en van den gang van zaken gedurende de tien verstreken
jaren. De reactie-dieren welke over het seizoen 1938—1939 worden
vermeld zijn op het oogenblik, dat dit artikeltje geschreven wordt, op
eenige exemplaren na verdwenen.

In verband hiermede kan het eiland thans „practisch-vrij van runder-t.b.c.\'¹genoemd worden.

Uit bovenstaande cijfers blijkt dat van het begin der bestrijding af
het aantal leden regelmatig toenam. Gedurende het seizoen 1935—-1936
zien wij, dat er 420 veehouders zijn toegetreden, welk aantal alle
Texelsche veehouders op één na omvat. Deze enkeling wenscht zijn
rundvee niet volgens de, Rijksvoorschriften te doen onderzoeken !

In verband echter met de bepalingen der gemeentelijke verordening
en ook krachtens het besluit der ledenvergadering van de zuivelfabriek
waarheen hij zijn melk vervoert, moet hij thans ieder jaar zijn veestapel
voor eigen rekening laten tuberculineeren. Dit geschiedt dan ook
inderdaad en gelukkig heeft hij al jaren een vrij bedrijf. Wij hopen,
dat de man nog eens van de dwalingen zijns weegs terug zal keeren
en als lid der vereeniging kan worden ingeschreven. Men zal wellicht
opmerken dat, alhoewel over het seizoen 1934—\'935 er minder leden
waren (386) dan gedurende het seizoen 1935—1936 (420), het aantal
dieren in het laatste seizoen (4582) kleiner was dan gedurende 1934—
1935 (4960). Dit is een gevolg van de crisismaatregelen ; de inkrimping
van den veestapel komt hier wel duidelijk aan het licht. Men ziet
verder dat het totaal aantal veehouders op Texel om de 425 schommelt ;
door opheffing van bedrijf en door het stichten van een nieuw bedrijf
kan dit aantal wel eens varieeren, doch een grooten invloed op het totaal
aantal bedrijven zal er niet door optreden. Wanneer men dus nagaat,
dat in het seizoen 1933—1934 bij niet minder dan 368 veehouders het
rundvee werd onderzocht, op welk aantal het reeds gememoreerde
besluit der beide fabrieken van invloed is geweest, dan zal men het
ongetwijfeld te verdedigen achten, dat het gemeentebestuur overging
tot het in het leven roepen eener verordening tot wering van tuberculeus
vee. Alhoewel de bestrijding van opzet een vrijwillige is, werd op Texel
het bewijs geleverd, dat de veehouders haar wenschten. Er was thans
dus alle reden om te trachten zoo spoedig mogelijk te komen tot een
t.b.c.-vrij-eiland en hiervoor is in de eerste plaats noodzakelijk, dat al

het vee, dat op Texel wordt gehouden, minstens éénmaal per jaar wordt
onderzocht ; dat daarnaast al het vee, dat op Texel van den vasten wal
wordt ingevoerd, direkt bij aankomst wordt getuberculineerd en dat
afdoende maatregelen getroffen kunnen worden voor eventueel reagee-
rende dieren.

Een betrekkelijk klein aantal veehouders diende zich dus thans te
richten naar de inzichten der overgroote meerderheid, iets dat dan ook
zonder eenige moeilijkheid geschiedde.

Het bestuur onzer vereeniging ging daarom over tot het richten van
een verzoek aan het College van Burgemeester en Wethouders om een
dergelijke verordening in het leven te roepen. Het Dagelijksch bestuur
onzer Gemeente zag het groote belang van ons streven zeer goed in en
op 25 September 1934 bereikte den raadsleden een ontwerp-verordening
tot wijziging van de Veeverordening voor de Gemeente Texel; opge-
merkt worde, dat B. en W. het gewenscht achtten de bepalingen op te
nemen in de reeds bestaande veeverordening, opdat de verschillende
bepalingen, op den veestapel betrekking hebbende, in één verordening
vereenigd zouden worden.

In het prae-advies zeggen B. en W. : „Voor eenigen tijd heeft ons
van de zijde van het Bestuur der Vereeniging Texel tot bestrijding van
de tuberculose onder het rundvee en van andere veeziekten het verzoek
bereikt bij Uw Vergadering voorstellen aanhangig te maken tot het
vaststellen van bepalingen met strafbedreiging ter ondersteuning van het
streven der vereeniging om den rundveestapel op Texel t.b.c.-vrij ie
maken.

De vraag, of het Gemeentebestuur in dit opzicht verordenende bevoegd-
heid bezit, is o. i. in bevestigenden zin te beantwoorden. Het bevorderen
van t.b.c.-vrije rundveebedrijven heeft toch een veel verdere strekking
dan het uitsluitend dienen van het particulier belang van de veehouders.
Het raakt een algemeen volksbelang en aangezien het Rijk deze materie
niet tot zich getrokken heeft, mogen de gemeentebesturen zich bevoegd
rekenen in dit opzicht regelend op te treden.

Hiertoe over te gaan achten wij mede gemotiveerd, omdat volgens de
ons verstrekte gegevens van de ongeveer 410 alhier woonachtige rund-
veehouders met rond 5400 runderen momenteel 368 veehouders met
een totaal van 4960 runderen tot de bovengenoemde vereeniging zijn
toegetreden. Door de maatregelen, van Uw vergadering gevraagd,
wordt dus als het ware voltooid, wat door het particulier initiatief is
gegroeid en kan worden voorkomen, dat het bereikte succes verloren
gaat.

Mede op grond van gevoerde besprekingen en gepleegd overleg met
den gemeenteveearts zijn wij tot de conclusie gekomen, dat de bepalingen
behooren te bestaan uit :

\') In verband met de inkrimping van den veestapel is dit cijfer thans te hoog;
het aantal bedraagt ongeveer 4700.

b. een verbod tot het hebben van rundvee op t.b.c. reageerende,
met de mogelijkheid van een tijdelijke ontheffing en een overgangs-
bepaling opdat de veehouders hun veestapel aan de verordening zullen
kunnen aanpassen."

Artikel gbis. Onverminderd het bepaalde in artikel 7 is het verboden in de
gemeente Texel een rund, ouder dan zes weken, in te voeren, tenzij de invoer gedekt
is door een schriftelijke verklaring, afgegeven door een veearts, waaruit blijkt, dat
het dier bij een uiterlijk een maand vóór den invoer ingesteld deskundig onderzoek
ouder was dan zes weken en niet lijdende werd bevonden aan eenigen vorm van
tuberculose.

Hij, die onder dekking van een verklaring, als bedoeld in het eerste lid van dit
artikel, een rund in de gemeente Texel invoert, is verplicht die verklaring aan de
ambtenaren, belast met het opsporen van overtredingen dezer verordening op hun
eerste aanvrage ter inzage te geven.

Van het verbod, vervat in het eerste lid van dit artikel, kan door Burgemeester
en Wethouders schriftelijk ontheffing worden verleend.

Burgemeester en Wethouders kunnen aan een door hen krachtens het vorige lid
verleend wordende ontheffing voorwaarden verbinden.

Artikel 9ter. Het is verboden een rund, ouder dan acht weken, binnen de ge-
meente Texel te hebben zonder in het bezit te zijn van een schriftelijke verklaring,
afgegeven door een veearts, waaruit blijkt, dat het dier bij een uiterlijk een jaar
geleden ingesteld deskundig onderzoek ouder was dan zes weken en niet lijdende
werd bevonden aan eenigen vorm van tuberculose.

Hij, die binnen de gemeente Texel een rund, ouder dan acht weken, heeft, is
verplicht een in zijn bezit zijnde verklaring, als bedoeld in het eerste lid van dit
artikel, aan de ambtenaren, belast met het opsporen van overtredingen dezer ver-
ordening, op hun eerste aanvrage ter inzage te geven.

Van het verbod, vervat in het eerste lid van dit artikel, kan door Burgemeester
en Wethouders schriftelijk ontheffing worden verleend :

a. ten aanzien van een rund, hetwelk smetstof van tuberculose uitscheidt, uiterlijk
voor den tijd van twee maanden, met dien verstande, dat de ontheffing alleen
verleend kan worden, als het dier ten genoegen van Burgemeester en Wethouders
behoorlijk wordt afgezonderd ;

b. ten aanzien van andere runderen dan onder a genoemd, die reageeren op de
tuberculine-proef, uiterlijk voor den tijd van tien maanden.

Burgemeester en Wethouders kunnen aan een door hen krachtens het vorige
lid verleend wordende ontheffing voorwaarden verbinden.

Het verbod, vervat in het eerste lid van dit artikel, geldt niet ten aanzien van
runderen, voor den invoer in de gemeente Texel waarvan door Burgemeester en
Wethouders krachtens het bepaalde in artikel gbis, derde lid, ontheffing is verleend
van het verbod van invoer gedurende veertien dagen, aanvangende met den dag
van invoer.

Artikel III. In artikel 10 worden de woorden „geldboete van ten hoogste vijf en
twintig gulden" vervangen door de woorden „hechtenis van ten hoogste twee maan-
den of geldboete van ten hoogste driehonderd gulden."

Overgangsbepaling. Het verbod, vervat in het eerste lid van artikel 9ter, wordt op
runderen, die bij de inwerkingtreding dezer verordening in de gemeente Texel
aanwezig waren, eerst van toepassing twee jaren na de inwerkingtreding dezer
verordening.

Slotbepaling. Deze verordening treedt in werking onmiddellijk na hare afkon-
diging.

Bekijken wij deze verordening nader, dan zien wij dat bepaald is dat
al het in te voeren vee bij aankomst moet worden onderzocht, tenzij
de invoer is gedekt door een veeartsenijkundige verklaring en dat
reageerende dieren binnen 14 dagen het eiland moeten hebben verlaten,
tenzij hiervan ontheffing is verleend. Verder is bepaald dat al het op
Texel gehouden vee minstens éénmaal per jaar moet worden onderzocht
en dat het verboden is reactie-dieren op Texel te houden na den in de
overgangsbepaling genoemden termijn van 4 jaar.

Wat de ontheffingen betreft zien wij dat letter a van art. 9ter voorziet
in het eventueel aanhouden van een hoogdrachtige koe welke lijdende
is aan open-t.b.c. waarvan de eigenaar gaarne het kalf wil aanzetten,
terwijl onder letter b de reactiedieren vallen die geen „open-vormen"
zijn en welke men om dezelfde reden gaarne wil aanhouden ; ook
mestvee, dat in het najaar wordt ingevoerd en in het voorjaar het eiland
weer verlaat valt hieronder.

Wanneer iemand dus vee wil invoeren zonder veeartsenijkundige
verklaring, dient hij bij den invoer onderstaande invoervergunning te
kunnen overleggen ; voordat hij dus naar den vasten wal gaat om vee
te koopen zal hij verstandig doen zich van een dergelijke vergunning
te voorzien.

ontheffing van het verbod in artikel 9bis der Veeverordening voor de gemeente,
Texel aan

a. De vergunninghouder is verplicht den gemeente-veearts tijdig te verwittigen
van dag en uur, waarop de invoer zal plaats hebben.

b. De vergunninghouder heeft zorg te dragen, dat toegelaten wordt, dat door
den gemeente-veearts op het dier de tuberculineproef wordt toegepast en dat
het dier daartoe aan de eerste oogdruppeling wordt onderworpen onmiddellijk
n& den invoer, binnen vijf dagen daarna aan de tweede oogdruppeling en dat uiter-
lijk 6 uur na deze druppeling de controle wordt toegelaten, of al dan niet reactie
is opgetreden. ^l)

Burgemeester en Wethouders voornoemd,
Namens Burgemeester en Wethouders,
De gemeente-veearts,

Onder de aandacht wordt gebracht, dat het ingevolge artikel 9ter der veeverorde-
ning verboden is een rund, ouder dan acht weken, ten aanzien van den invoer
waarvan ontheffing is verleend, vanaf den vijftienden dag na dien van invoer binnen
de gemeente te hebben, zonder in het bezit te zijn van een schriftelijke verklaring,
afgegeven door een veearts, waaruit blijkt, dat het dier bij een uiterlijk een jaar
geleden ingesteld deskundig onderzoek ouder was dan zes weken en niet lijdende
werd bevonden aan eenigen vorm van tuberculose.

„In verband met het feit dat thans de intracutane-methode wordt toegepast
zal het noodzakelijk zijn het onder b. genoemde te wijzigen en alleen te spreken
van onderzoek op tuberculose."

Ten aanzien van een ingevoerd reactiedier kan de volgende ontheffing
worden verleend :

behoudens recht van intrekking tot en met 31 Maart eerstkomende ontheffing van
het verbod in artikel 9ter, eerste lid. der Veeverordening voor de gemeente Texel
ten opzichte van rund , bekend onder volgno.

op de tuberculinestaten, aangehouden door de vereeniging Texel tot bestrijding van
tuberculose onder het rundvee en andere veeziekten te Texel, zulks onder de vol-
gende voorwaarden :

a. het genoemde vee mag niet worden gemolken en moet geïsoleerd worden
gehouden.

Burgemeester en Wethouders voornoemd,
Namens Burgemeester en Wethouders,
De Gemeente-Veearts,

Deze ontheffingen worden door B. en W. slechts verleend na ingewon-
nen advies van het bestuur der vereeniging. Voor een juiste uitvoering
der verordening bestaat er dus een nauwe samenwerking tusschen het
College van B. en W. en het Dagelijksch Bestuur der vereeniging,
waardoor men er van verzekerd kan zijn dat de soepelheid zooveel als
mogelijk is wordt betracht. De opzet van deze verordening toch is in
de eerste plaats om te komen tot een t.b.c.-vrij-eiland doch daarnaast
dient men rekening te houden met de financieele belangen der vee-
houders. Voor een juiste en succesvolle bestrijding der rundertuberculose
is een voortdurende voorlichting aan de veehouders en het overige
publiek noodzakelijk ; dat wij daarbij kunnen wijzen op de bestaande
verordening is bij deze propaganda een krachtig argument. Het is niet
zelden voor een veehouder een prikkel om de bestrijding met kracht
ter hand te nemen, wanneer hij weet dat de Overheid uiteindelijk een
en ander van hem kan verlangen ; deze wetenschap moge inderdaad
haar invloed uitoefenen, het is echter voor menigen veehouder ook de
waardeering, welke hij koestert voor de belangstelling der Overheid in
zijn werk, die hem prikkelt tot het verleenen van zijn volle medewerking.
Wij mogen hier dan ook met overtuiging verklaren, dat de gemeentelijke
verordening ongetwijfeld opvoedend werkt en dat zij onontbeerlijk is
om te komen tot een eiland, dat vrij is van de rundertuberculose.

Gedurende het eerste seizoen 1929—1930 werd door ieder lid aan
contributie een bedrag van ƒ2.50 betaald; daarna werd ƒ0.25 per
onderzocht dier voor de kas der vereeniging afgedragen. De bedoeling
was nu om voortaan voor iedere afgeslachte „open-vorm" nog een nader

te bepalen bedrag ter beschikking van den eigenaar te stellen, opdat
de schade welke toch steeds met het opruimen van deze dieren gepaard
gaat, zoo klein mogelijk zou zijn. De bedragen welke door de vereeniging
werden uitbetaald werden vastgesteld in de ledenvergadering, nadat
de afwikkeling van iederen ,,open-vorm"\' behoorlijk onder de loupe was
genomen. Op deze wijze vormden wij een bescheiden fonds, door middel
waarvan wij in staat werden gesteld nog meer de aandacht op de „open-
vormen" te vestigen. Natuurlijk werd geregeld in de plaatselijke pers
op het gevaar van ,,open-vormen" gewezen, terwijl het bekende werkje
van Dr. Picard tegen gereduceerden prijs ter beschikking van de leden
werd gesteld.

Hieronder volgen de open-vormen welke in de verstreken tien jaren
werden geslacht.

In totaal werden dus afgeslacht i ig open-vormen ; hiervan werden er
gy goedgekeurd, 6 gesteriliseerd en 16 afgekeurd teiwijl de totale
opbrengst bedroeg ƒ 16.280,go, in welke bedrag de subsidies van Rijk,
Provincie en Vereeniging zijn inbegrepen.

Uit het feit, dat er gy dieren werden goedgekeurd moge blijken, dat
de „open-vormen" tijdig werden opgeruimd, iets waarom de geheele
bestrijding draait.

Dit laatste dier vertoonde de typische verschijnselen van een tuber-
culeuze mastitis. Melkonderzoek was bij herhaling negatief, tuberculi-

natie ook. Toch vertrouwden wij de zaak niet en aangezien het hier een
bedrijf van 30 stuks rundvee betrof, werd het dier als verdacht geslacht;
collega Voorthuizen, die de sectie verrichtte, stuurde materiaal op
naar de Rijksseruminrichting waar bleek, dat er actinomycose in het
spel was.

Uit het bovenstaande staatje blijkt, dat er bij de 119 „open-vormen"
niet minder dan 111 maal open-long-t.b.c. werd gevonden. Hierdoor
wordt wel heel duidelijk bewezen, dat voor een doelmatige bestrijding het sputum-
onderzoek van iedere reactie-koe noodzakelijk is . Het is toch een feit, dat het

klinisch onderzoek heel vaak wat auscultatie en percussie der longen
betreft niets oplevert en dat men toch met open-long-t.b.c. te maken
heeft. Zelfs wanneer men een keer door sputumonderzoek weet met
een „open-vorm" te maken te hebben en men verricht het klinisch
onderzoek zoo nauwkeurig mogelijk, dan zal men vaak moeten erken-
nen, dat er niets te hooren is en dat percussie niets oplevert.

De wijze waarop men in de praktijk het sputum verzamelt is van
belang. Heel vaak wordt het opgevangen sputum in een fleschje ver-
zameld en zoodra men thuis gelegenheid heeft maakt men de preparaten.
Wanneer men nu slechts weinig sputum heeft kunnen krijgen, gebeurt
het niet zelden, dat men bij thuiskomst bemerkt, dat het geheel in het
speeksel is opgelost. Bovendien heeft men bij deze methode groote kans
op verontreiniging van het preparaat. Daarom prefereer ik het uit-
strijken op een voorwerpglaasje direkt op de boerderij. Wanneer men
thuis een preparatendoos vult met vetvrij gemaakte voorwerpglaasjes,
welke men van een etiquet heeft voorzien en men ledigt den sputum-
vanger op een schoon bord, dan kan men het kleinste stukje sputum
benutten. Het is gewenscht direkt twee preparaten te maken, één voor
eigen onderzoek en één om naar de R.S.I. te sturen : het oornummer
der koe wordt op het etiquet genoteerd. Melk, faeces, se- en excreta uit
de vulva worden zooveel mogelijk thuis onderzocht en doorgezonden
naar de R.S.I. ter controle van eigen werk.

De gemeentelijke verordening werd gemaakt toen de ophthalmo-
methode nog algemeen werd gevolgd. Daarbij ging men uit van de ver-
onderstelling, dat de eerste druppeling gemakkelijk aan de haven bij
aankomst van het vee kan geschieden, terwijl de tweede druppeling en
de controle op de boerderij kan plaats vinden. Het is dan noodzakelijk
het vee bij aankomst aan de haven te voorzien van een plombe in den
staart, welke plomben in serie genummerd zijn en voorzien zijn van
den naam der vereeniging.

Natuurlijk is ook gedacht aan een quarantainestal, welke dan aan de
haven moet zijn gelegen ; in een dergelijken stal zouden de ingevoerde
dieren enkele dagen moeten verblijven ; ze zouden hier moeten worden
onderzocht en de reageerende dieren zouden het eiland per eerste ge-
legenheid moeten verlaten. Afgezien van het feit, dat het aantal per jaar
in te voeren dieren vrij groot is (ongeveer 5—600) en een dergelijke
maatregel dus nog al kostbaar zou worden, meenden wij aan de thans
geldende regeling de voorkeur te moeten geven, omdat in een quaran-
tainestal de mogelijkheid van besmetting van gezonde dieren lang niet
denkbeeldig is. Indien zich onder het ingevoerde vee een dier bevindt
dat lijdende is aan open-long-t.b.c., dan staat het vrijwel vast, dat men
later op meerdere bedrijven waarheen het vee van veehouders die het

Het is mij gebleken dat het „ideale-oormerk" in werkelijkheid nog lang niet
„ideaal" is wanneer het vee in aanraking kan komen met draadafzettingen. Een
afdoend oormerk laat nog steeds op zich wachten.

invoerden is vervoerd, reactiedieren terug vindt, terwijl deze dieren
bij het onderzoek in den quarantainestal vrij bleken te zijn.

Alhoewel het opstallen in een quarantainestal slechts enkele dagen
zal duren, is deze tijd ruimschoots voldoende om bij de aanwezigheid
van een „open-long-vorm", verspreiding van smetstof re veroorzaken.
Op grond van deze overwegingen werd op Texel niet overgegaan tot
het bouwen van een quarantainestal.

Thans, nu de intracutane methode hoe langer hoe meer ingang vindt
en straks wellicht verplichtend zal worden gesteld, wordt het onderzoek
van het in te voeren vee niet alleen veel eenvoudiger doch ook veel
doeltreffender. Het is toch een feit, dat de ophthalmomethode bij
marktvee niet zelden miswijzingen geeft; dieren, welke bij koud weer
worden vervoerd of gemarkt en korten tijd daarna worden gedruppeld,
vertoonen nog al eens een etterprop, welke met reageeren niets heeft
uit te staan. Het is mij meermalen gebleken, dat dieren, welke sinds
jaren vrij zijn en uit een vrij bedrijf afkomstig waren, dergelijke afwijkin-
gen te zien gaven en dat de subcutane methode leerde, dat er van
reactie geen sprake was. Door handelsvee te onderzoeken volgens de
intracutane methode zal de dierenarts zich voor veel onaangenaam-
heden behoeden.

Zooals de stand van zaken op Texel thans is, is de invoer van
vee van overwegend belang met het oog op het vrij houden van het
eiland. De groote moeilijkheid hierbij is steeds weer het feit, dat bij den
aankoop van vee op de markten geen garantie voor het niet-reageeren
op t.b.c. wordt gegeven en daarom ook vrijwel nimmer wordt verlangd.
Het zou van groot belang zijn wanneer in de toekomst op iedere flinke markt
gelegenheid zou zijn t.b.c.-vrij-vee te koopen, welk vee dan op de z-g- t.b.c.-vrije-
afdeeling zou moeten worden gemarkt.

Wanneer men den gang van zaken op Texel nader beschouwt, zal
men wellicht de opmerking maken, dat, om een betrekkelijk klein
gebied als Texel vrij te maken, men heel wat jaren bezig is geweest.
Men dient hierbij echter te bedenken, dat één der voorwaarden om het
snelst uit de t.b.c. te komen, voor den veehouder niet verplichtend is
gesteld, n.1. het gescheiden houden van niet-reageerend en reageerend
vee ! Het feit, dat deze verplichting ontbreekt, is heel vaak het grootste
struikelblok om snel tot een vrij bedrijf te geraken. Alhoewel er door
iederen dierenarts tot in den treure toe op gewezen zal worden, ervaart
men maar al te vaak, dat dit advies in den wind wordt geslagen. Onge-
twijfeld is deze scheiding op vele bedrijven niet gemakkelijk door te
voeren en gaat zij met opofferingen van tijd en geld gepaard, doch waar
een wil is, is een weg. Ook op Texel zijn meerdere bedrijven aan te wijzen
waar het niet-opvolgen van dit advies tot groote teleurstellingen aan-
leiding heeft gegeven. Aangezien dergelijke tegenslagen levens gepaard gaan
met het gevaar, dat de bestrijding in discrediet geraakt, zou het zeer gewenscht zijn,
dat het isoleeren van reactiedieren verplichtend werd gesteld.

is voor den veehouder, doch tevens van groot gewicht voor de volks-
gezondheid wordt hoe langer hoe meer erkend. De wijze waarop men op
Texel de bestrijding voerde, moge dit ook illustreeren.

Zooals ik reeds opmerkte riep de Raad der Gemeente Texel een ver-
ordening tot wering van tuberculeus vee in het leven op grond van het
feit, dat het hier een algemeen volksbelang gold. Om de laatste reactie-
dieren van het eiland te doen verwijderen, gingen de besturen van het
Witte Kruis en van de Wijkverpleging, in welke besturen de plaatselijke
artsen zitting hebben, er toe over den veehouders met klem te adviseeren
om deze dieren op te ruimen, omdat zij gevaar voor den mensch konden
opleveren. Ook wordt het belang voor de volksgezondheid van een
goed opgezette t.b.c.-bestrijding onder het rundvee erkend door het
feit, dat de vereeniging tot bevordering van het vreemdelingenverkeer
alsmede het Gemeentebestuur in hun advertenties, welke moeten dienen
om de aandacht op Texel te vestigen als vacantieoord, vermelden, dat
Texel practisch vrij is !

Het zal duidelijk zijn, dat wij er op Texel ernstig naar gestreefd hebben
de rundertuberculose onder den duim te krijgen en ik geloof, dat dit
ook inderdaad is gelukt. Echter dienen wij nu ook alle pogingen in het
werk te stellen om het vrij te houden. Daartoe zullen alle runderen,
welke op Texel worden gehouden, minstens éénmaal per jaar moeten
worden onderzocht, alsmede al het ingevoerde vee ; alle reactiedieren
zullen het eiland moeten verlaten, zoowel die, welke onder het ingevoerde
vee worden gevonden als die, welke gevonden worden onder de run-
deren, welke op Texel worden gehouden. Want wij moeten er op
rekenen, dat wij ieder jaar toch nog een aantal reageerende dieren
zullen aantreffen. Nu gaat het verkoopen van dergelijke dieren hoe
langer hoe meer met grootere financieele offers gepaard ; dit is een
logisch gevolg van het feit, dat steeds meer veehouders tot de bestrijding
overgaan. Om nu de leden onzer vereeniging eenigszins tegemoet te
komen werd door ons bestuur een fonds gevormd, waardoor wij de
beschikking kregen over een bedrag van ƒ iooo.— per jaar. Zoowel het
Gemeentebestuur, als het Bestuur van T.E.S.O. (Texels Eigen Stoom-
bootonderneming) en de Besturen der beide Zuivelfabrieken gezamenlijk,
verklaarden zich garant voor een bedrag van ten hoogste ƒ 250.— per
jaar, terwijl de contributie voor onze leden met f 0.05 per dier werd ver-
hoogd, welke verhooging ook ongeveer een bedrag van ƒ 250.—opleverde.

Aangenomen werd nu, dat alle reactiedieren welke gedurende het
seizoen 1937—-1938 gevonden waren, op 15 October 1938 van Texel
verdwenen waren. Op verzoek van ons Bestuur werden alle leden nog-
maals door B. en W^r. herinnerd aan de bestaande verordening. Ons
Bestuur besloot nu het volgende :

a. Voor ieder reactiedier, dat na 15 October 1938 wordt gevonden en
dat nog niet als zoodanig ingeschreven staat in de administratie onzer
vereeniging en welk dier niet in de Gemeente is ingevoerd, wordt subsidie
uitbetaald indien de eigenaar er zorg voor draagt, dat de koe binnen een

door het Bestuur te bepaien tijdvak het eiland heeft verlaten en wel voor
een koe van jaar en ouder een bedrag van f 25.— en voor een koe
jonger dan ii jaar een bedrag van f 15.—.

b. Voor iedere ingevoerde koe welke bij een direkt na den invoer
ingesteld onderzoek blijkt te reageeren, wordt een bedrag van f 10.—
uitbetaald, indien de eigenaar er zorg voor draagt, dat het dier zoo
spoedig mogelijk, zulks ter beoordeeling van het Bestuur, het eiland
heeft verlaten.

Het komt dus hier op neer, dat de gevonden reactiedieren zoo spoedig
mogelijk het eiland verlaten en dat de schade, welke het verkoopen dezer
dieren met zich brengt gedeeltelijk te niet wordt gedaan door de subsidie.
Dat ook subsidie wordt verleend voor ingevoerde reactiekoeien is te
verdedigen op grond van het feit, dat de veehouders, die vee invoeren,
op dezen invoer zijn aangewezen ; hun bedrijf is daarop ingesteld.

De tuberculosebestrijding onder het rundvee is een zaak van de toe-
komst en wanneer men voortaan op Texel de aandacht weet te vestigen
als een gebied waar de runder-t.b.c. niet meer voorkomt, dan kan dit
voor de Texelsche veehouders van groot belang zijn. Het is toch niet
onmogelijk, dat in de toekomst een dergelijk eiland, gezien de gunstige
ligging ten opzichte van het vaste-land van Noord-Holland en haar
uitstekende bootverbindingen, waarbij nog komt het feit, dat tegen-
woordig het veevervoer geschiedt over groote afstanden met motor-
tractie, een gebied kan worden voor levering van t.b.c.-vrij vee. Dit
zal des te gemakkelijker werkelijkheid worden wanneer de Texelsche
veehouders thans de verbetering van hun veestapel eens ernstig ter hand
gaan nemen door het aankoopen van uitsluitend dieren van goede
afstamming.

Daarnaast is het voor de Texelsche veehouders zoo langzamerhand
zaak eens aandacht te schenken aan het feit dat zij nog steeds voor hun
t.b.c.-vrij slachtvee dezelfde premies voor opname in de verschillende
slachtveefondsen betalen als zij die geen vrij bedrijf hebben, terwijl toch
de rundertuberculose een belangrijke rol speelt bij het vaststellen van
de premies der fondsen. Reeds meerdere malen heb ik de bestuurleden
onzer vereeniging hierop gewezen en het ligt in de bedoeling thans in
deze richting werkzaam te zijn.

Naar mijn meening is het aangewezen dat de Besturen der verschil-
lende Provinciale vereenigingen tot bestrijding van de tuberculose onder
het rundvee een dergelijk streven steunen. Wanneer men hier een-
drachtig samenwerkt kan men wellicht vele veehouders, die thans een
t.b.c.-vrij bedrijf hebben, een financieel voordeel bezorgen waarop zij
recht hebben en men stimuleert de bestrijding bovendien.

Ten slotte moge ik hier een enkele opmerking maken betreffende de
wijze waarop de dierenarts wordt gehonoreerd voor zijn werkzaamheden
als de deskundige belast met het onderzoek. Thans is dit in de eene
provincie anders dan in de andere en alhoewel een uniforme regeling
voor de geheele Rijksbestrijding in Nederland ongetwijfeld ook haar

Uit de Afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.

Het preparaat „Citopogeen" vindt meer en meer toepassing in de
diergeneeskunde als uit- en inwendig desinfectans. Volgens mede-
deelingen van den fabrikant bestaat citopogeen uit een mengsel van
aetherische oliën, naphtaline-derivaten, zeep en alcohol. Onze vorige
proeven over het desinfecteerend vermogen van citopogeen hebben wij
voortgezet ten opzichte van andere pathogene microörganismen.

Van medische zijde bereikte ons het verzoek het desinfecteerend
vermogen van citopogeen op gonococcen na te gaan. Daar de gono-
coccen niet in bouillon groeien is gebruik gemaakt van suspensies van
culturen op bloedagar.

De gonococcen werden gekweekt op agar waaraan 5 % konijnenbloed
was toegevoegd. Na 24 uur gegroeid te hebben werd de cultuur afge-
spoeld met steriele physiologische natriumchloride oplossing. Deze
suspensie werd verdund totdat een dikte verkregen werd overeen-
komende met buisje No. 2 van de nephclometer van Mac. Farland.

Van deze gonococcensuspensie werd | cc gevoegd bij 4J cc citopo-
geenverdunning. De gebruikte citopogeenverdunningen waren 1, 2

bezwaren met zich zal brengen, meen ik toch dat getracht moet worden
in deze richting een oplossing te zoeken. Daarbij zou ik dan het tegen-
woordige systeem, waarbij het reactie-percentage der verschillende
bedrijven het honorarium bepaalt, vervangen willen zien door een
regeling volgens welke de dierenarts voor ieder onderzocht dier een
door het Provinciaal Bestuur vastgesteld bedrag ontvangt en bovendien
voor iederen gevonden open-vorm een door genoemd bestuur vastge-
stelde gratificatie. Ik ben er van overtuigd, dat een dergelijke regeling
nog meer open-vormen naar de slachtbank zal doen verwijzen dan nu
reeds het geval is en dat daardoor de bestrijding van de rundertuber-
culose slechts zal worden gediend.

Bovendien werden de geënte bloedagarbuizen nog microscopisch
onderzocht, eveneens met negatief resultaat. Er werd aan de mogelijk-
heid gedacht dat de tijdens de enting mee overgebrachte citopogeen
groeiremmend gewerkt zou kunnen hebben. Daarom werden de in de
proef gebruikte steriel gebleven buizen nageënt met dezelfde gono-
coccencultuurverdunning waarna in alle buizen groei ontstond.

Zekerheidshalve werd de iste proef herhaald, ook nu bleek dat
na inwerking van citopogeen geen levende gonococcen meer aan te
toonen waren.

De in bovenstaande proef gebruikte gonococcencultuur werd binnen
2 minuten door 1 %—3 % citopogeen gedood.

b. Het df.sinfecteerend vermogen van citopogeen ten opzichte
van Brucella abortus.

Begonnen werd met een vergelijkend onderzoek van citopogeen
en carbol op 4 Brucella abortusstammen.

Hierna werden dezelfde stammen nogmaals onderzocht ten opzichte
van citopogeen, therapogen en carbol.

Uit bovenstaande proeven volgt, dat citopogeen grooter doodend
vermogen bezit ten opzichte van Brucella abortus dan therapogen en
carbol. Van deze laatste twee was carbol het ongunstigst.

Alleen in de proef met de stam van het Instituut voor Parasitaire-
en Infectieziekten ontstond groei in de buis geënt uit i % citopogeen-
oplossing na 2 minuten.

De gebruikelijke 3 % oplossing is dus zeker als een uitstekend des-
infectans ten opzichte van Brucella abortus te beschouwen.

In een vorige mededeeling wezen wij er reeds op, dat citopogeen
een goede desinfecteerende werking heeft op Streptococcen, n.1. beter
dan carbol.

Men mag echter op grond van de gunstige resultaten bij de genoemde
microörganismen niet de conclusie trekken, dat citopogeen op alle
microörganismen snel doodend werkt. Wij onderzochten naar aanleiding
van onze streptococcenproeven de invloed van citopogeen en carbol
op staphylococcus pyogenes albus, -aureus en -citreus. De werking van
citopogeen bleek hier minder goed te zijn dan die van carbol. Dit
verschil in werking van citopogeen op Streptococcen en staphylococcen
bevestigt nog eens, dat er niet alleen verschil in rangschikking (keten-
en druiventrosrangschikking), doch ook verschil in chemische bouw
van strepto- en staphylococcen bestaat.

Het bleek ons onlangs, dat men soms voor of bij het gebruik des-
infectantia steriliseert door koken.

O. i. is deze handelwijze niet juist daar de mogelijkheid bestaat,
dat dooi deze verhitting de chemische structuur van het desinfectans
en dus ook de werking ervan verandert, eventueel vermindert. Alleen
dan kan men zulks doen, indien van te voren gecontroleerd is of door
de verwarming het desinfecteerend vermogen gelijk gebleven is. Op
grond van eenige vergelijkende proeven met onverhitte citopogeen
en 2 uur op ioo° C. verhitte citopogeen, bleek ons, dat het desinfectee-
rend vermogen nagenoeg gelijk bleef.

Citopogeen doodde een gonococcencultuur in 1 %—3%ige oplossing
reeds bim en 2 minuten.

4 Brucella abortus stammen werden door 1 % citopogeen allen
gedood behalve in een proef, waar na invloed van 1 % citopogeen
na 2 minuten inwerking nog groei ontstond ; de werking van therapo-
gen op dezelfde stammen was niet zoo goed als van citopogeen, de
werking van carbol was nog minder gunstig.

In tegenstelling met Streptococcen is de doodende werking van
citopogeen op staphylococcen minder goed.

Citopogeen tötet in 1—3 proz. Lösung eine Gonokokkenkultur bereits innerhalb
von 2 Min.

Vier Stämme von Brucella abortus wurden von 1 proz. Citopogeen stets getötet
abgesehen von einem Versuch, in dem nach Einwirkung von 1 proz. Citopogeen
während 2 Min. noch Wachstum auftrat. Der Einfluss von Therapogen war auf

Een ter behandeling aangeboden hond, waarbij de anamnese luidde :
„Het dier ruikt zoo verschrikkelijk, dat het niet in de kamer te dulden
is , deed niet direct een aandoening der anaalzakjes vermoeden. Daar
deze aandoening tenslotte toch aanwezig bleek te zijn, heb ik het
belangrijk genoeg gevonden mijn ervaring mede te deelen over deze
aandoening in het algemeen.

Embryonaal gezien is het rectale gedeelte van den darm van ektoder-
male oorsprong. Dienovereenkomstig vertegenwoordigt het bekleedende
slijmvlies een meerlagig plaveiepitheel, dat bij vleescheter en varken
specifieke klieren ontwikkelt.

Bij hond en kat komt bovendien een zich bilateraal van de anus
ontwikkelde zakvormige instulping van het slijmvlies voor : de anaal-
zakjes.

Deze anaalzakjes zijn zeer rijk aan sterk geslingerde tubuleuze
klieren, welke als talg- en zweetklieren zijn op te vatten en welke in
de uitmonding van het anaalzakje een gemeenschappelijke afvoerbuis
bezitten. Het komt meermalen voor, dat deze anaalzakjes zijn overvuld

dieselben Stämme nicht so gut wie der von Citopogeen und der von Karbol war
noch ungünstiger.

Im Gegensatz zu Streptokokken ist die abtötende Wirkung von Citopogeen auf
Staphylokokken weniger gut.

Citopogeen killed a gonococcus-culture in a solution of I—3% already within
2 minutes.

Of 4 Brucella abortus strains 3 were killed whilst one still showed growth after
action of a 1 % citopogeen-solution during 2 min. The action of therapogen on
the same strains was not so good as of citopogeen, the action of carbolic acid was
still more unfavourable.

In contrary to streptococces, straphylococces are not so quickly killed by citopogeen.

Une solution de citopogeen à i %—3 % tua une culture de gonocoques endéans
les 2 minutes.

4 souches de brucella abortus furent toutes tuées par une solution de citopogeen
à 1 %, excepté dans une expérience, dans laquelle, après une action du citopogeen
à 1 % pendant 2 minutes, on obtint encore une culture ; l\'action du thérapogen
sur les mêmes souches ne se révéla pas aussi bonne que celle du citopogeen, l\'action
de l\'acide phénique fut encore moins favorable.

A l\'encontre de son action sur des streptocoques, l\'action microbicide du citopo-
geen sur des staphylocoques est moins bonne.

Op een der vergaderingen van hoofden van keuringsdiensten in
Noord-Holland is mij gebleken, dat voor het onderwerp : wrakvee-
markten, belangstelling bestaat bij de dierenartsen, wat voor mij
aanleiding is om daarover eens enkele dingen naar voren te brengen.

De wrakveemarkt is een onderdeel van onze veemarkten, dat door
velen onmisbaar wordt geacht en door even zoo velen wordt veroor-
deeld. Degenen, die dit marktonderdeel onmisbaar achten, zijn van
meening, dat een veehouder, die een rund heeft dat door chronische
ongeneeslijke ziekte of chirurgische aandoening ,,wrak" geworden is,
gelegenheid moet hebben om ook dit soort dieren op de markt kwijt

met een zeer sterk walgelijk ruikend excretum. Men zegt met een
ontstoken anaalzakje te doen te hebben.

Indien men in deze gevallen — met vingercondome gewapend —
exploreert, dan zijn direkt voor de anus bilateraal knobbeltjes te voelen
ter grootte van een knikker. Bij hierop uitgeoefenden druk — tusschen
vinger en duim — waarbij de hand tegen besmeuring dient te worden
beschermd door een wattenprop, is het excretum meer of minder
makkelijk uit te drukken ; dit in verband met de wisselende consistentie
van dunvloeibaar tot brijig ; de kleur wisselt van roodbruin tot bleek-
rose. De pijn van het behandelde dier is ook zeer verschillend ; sommige
dieren reageeren zeer heftig, anderen trekken zich er niets van aan.

Wat de anamnese bij deze aandoening betreft, deze kan direkt in deze
richting wijzen. Zoo hoort men veel : „mijn hond is zoo pijnlijk bij de
defaecatie en het dier likt zich zooveel achter", of „mijn hond beoefent
het Schlittschuhfahren en verspreidt hierbij een ondragelijke lucht".
Veel minder vaak krijgen we te hooren : ,,de hond verspreidt een
walgelijke lucht", zonder dat er direkte aanwijzingen bestaan voor de
hier bedoelde aandoening der anaalzakjes.

Het geval in den aanhef van dit artikel genoemd betrof een 8-jarige,
zeer goed onderhouden teef. Tandsteenverwijdering en poetsen der
tanden gaven geenerlei verbetering. Ook flatulentie was uit te sluiten.
Tenslotte bleken de ontstoken anaalzakjes verantwoordelijk te zijn.
Na behandeling en reiniging der anaalomgeving waren de klachten
verdwenen.

Concludeerende kan worden gezegd dat bij alle honden, welke een
onaangename lucht verspreiden, aan een aandoening der anaalzakjes
dient te worden gedacht.

te raken. Weliswaar kan hij ook een handelaar of wrakveeslager
ontbieden en het dier thuis verkoopen, maar algemeen acht men de
op de markt te verwachten prijzen door concurrentie van de koopers
onderling hooger dan de op de boerderij te bedingen prijzen. Zoo
gezien is de leiding van de markt dus ten opzichte van haar „clientèle"
min of meer verplicht er een afdeeling voor wrakvee op na te houden.

Het vorenstaande is mijns inziens het eenige dat ten gunste van de
wrakvee-afdeeling naar voren is te brengen. Persoonlijk ben ik een
tegenstander ervan op grond van mijn ervaring op de Purmerender
veemarkt, waar een flinke aanvoer is van wrakvee. De volgende argu-
menten zijn ter verdediging van deze meening aan te voeren.

1. De wrakvee-afdeeling is, bezien uit aesthetisch oogpunt, niet fraai.
De veelal sterk vermagerde, soms kreupele dieren bieden den markt-
bezoeker geen prettigen aanblik.

2. De wrakveemarkt lokt een groep menschen aan, die men als markt-
bestuurder liever niet op het marktterein ziet. Hiermede bedoel ik
wrakveeslagers en -handelaars met hun aanhang. Feitelijk zijn deze
categorieën niet te scheiden, omdat de wrakveeslager meestal tevens,
indien hij de kans daartoe krijgt, optreedt als handelaar.

Zeer vaak worden door den boer chronische patiënten voetstoots
aan wrakveeslagers verkocht, welke deze, indien de dieren daartoe
geschikt zijn qua uiterlijk, voor goed en eerlijk weder op de markt
verkoopen. Het behoeft geen betoog, dat deze handelwijze leidt tot
ruzies en onaangenaamheden. Het aantal onaangenaamheden wordt
nog verhoogd door het feit, dat vele van de bedoelde lieden voor en
na niet voor verschillende andere vormen van bedrog terugdeinzen
(bij financieele transacties enz.), wat ook weer meeningsverschillen
veroorzaakt. Uit een en ander volgt, dat de wrakveemarkt een onrustige
afdeeling is, waar men vaak politie-assistentie noodig heeft.

Het voor goed en eerlijk verkoopen van wrakvee heeft nog een groep
personen in het leven geroepen en wel de z.g. tusschenpersonen. Waar
de wrakveehandelaar het beter oordeelt om niet persoonlijk minder-
waardige dieren voor goed te markten, draagt hij dit vaak op aan
tusschenpersonen, welke ter plaatse minder bekend zijn. Het behoeft
geen betoog, dat deze menschen bij de marktbezoekers in een zeer
kwaden reuk staan.

De onder punt 2 aangehaalde feiten dragen sterk bij tot mijn meening,
dat men tegenover de bonafide marktbezoekers er goed aan doet, de
wrakveemarkt te sluiten, omdat men daardoor een groep personen
afstoot, die de behoorlijke marktbezoekers in verschillende opzichten
tot last is.

3. De in den aanvang van dit artikeltje bedoelde concurrentie,
waardoor men op de markt voor wrakvee hooger prijzen zou maken
dan op de boerderij, is grootendeels fictief. De meeste wrakveehandelaars
vormen een soort belangengemeenschap op de markt en treden gezamen-

lijk op, hoewel dat door vele argelooze marktbezoekers niet gemerkt
wordt en vaak het tegendeel het geval schijnt te zijn.

Het van de hand doen van wrakke dieren is voor den veehouder een
lastig probleem. Eenerzijds wil men natuurlijk een zoo hoog mogelijke
opbrengst, anderzijds wenschen de meeste boeren, dat een chronische
patiënt verkocht wordt aan een dergelijk adres, dat zekerheid biedt,
dat het betreffende dier inderdaad geslacht wordt en niet wordt ge-
bruikt om derden mee te bedriegen. Immers : wat gij niet wilt dat U
geschiedt, enz. Betrekkelijk klein is de groep boeren, welke zich hiervan
niets aantrekt. Vaak wordt in deze advies gevraagd aan den veearts,
welk advies even zoo vaak vrij lastig is te geven. Het aantal goede
adressen is zeer klein.

4. De wrakveemarkt geeft gelegenheid tot het constateeren van vele
gevallen van dierenmishandeling. Indien men een ernstig kreupel,
sterk pijnlijk dier in plaats van direct naar een slachtplaats (zelfs ter
wille van den te bedingen prijs niet naar de dichtstbijzijnde), eerst ter
markt aanvoert met de bedoeling om daar een hoogeren prijs te maken,
dan maakt men zich naar mijn meening schuldig aan dierenmishande-
ling. Immers overschrijdt men hetgeen noodig is tot het bereiken van
een redelijk doel. Met een desbetreffend procesverbaal heb ik tot mijn
spijt zeer weinig succes gehad bij de rechtbank. Het valt steeds op hoe
weinig inzicht de meeste rechterlijke ambtenaren in dergelijke aange-
legenheden hebben.

5. De wrakveemarkt geeft aanleiding tot onnoodig versieepen van
allerlei ziektekiemen en infectieus materiaal.

Ten slotte rest de vraag wat men op de verschillende markten voor
maatregelen neemt. Op alle belangrijke markten is in de eerste plaats
voor het wrakvee een aparte afdeeling gereserveerd, waar men verplicht
is deze dieren te zetten.

Verder worden op de meeste markten deze dieren gemerkt, veelal
met een streep of kruis met roode verf over de lendenen. Over de
doeltreffendheid van deze maatregelen, die algemeen de instemming
van den boerenstand genieten, kan men van meening verschillen. Het
was naar ik meen Kerstens, die in een stelling de meening verdedigde,
dat deze maatregelen noch ten goede komen aan de volksgezondheid,
noch aan den algemeenen gezondheidstoestand van den veestapel. Dit
gaat m. i. wel wat ver. Intusschen geef ik toe, dat bij de keuring aan
den marktingang juist die chronisch zieke dieren, welke geschikt zijn
om later bedrog mede te plegen, omdat er relatief weinig aan te zien
is, ongemerkt zullen blijven.

De beste oplossing is deze, om op alle markten het wrakke vee den toegang te
weigeren. Slechts met dezen maatregel bereikt men, dat de hierboven
opgesomde euvelen uit de wereld geholpen worden.

Sedert ruim 26 jaar heb ik mij in bestuursfuncties onledig gehouden
met allerlei vraagstukken, waarvoor de „Dierenbescherming" zich
gesteld ziet en wel speciaal door mijn langdurig contact met het prac-
tisch werk van de grootste organisatie in ons land op dit gebied, de
Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming van Dieren, waarvan ik
de laatste tien jaren hoofdbestuurslid ben, heb ik het groote practische
en ethische belang dezer organisatie voor de samenleving mensch-dier
hoogelijk leeren waardeeren.

Ik onderschrijf dan ook volkomen wat ik dezer dagen las in een
artikel „Töten kleiner Tiere" van collega Dr. Dasch, Weenen, in het
B. T W. van 24 Febr. 1939 : „Es musz deshalb Ehrenpflicht sämtlicher
Tierärzte sein, die Tierschutzvereine in ihrem humanitären Wirken auf das
tatkräftigste zu unterstützen".

Daarom heb ik mij ook steeds geroepen gevoeld — en ik deed dit
ook reeds als student, met opoffering van persoonlijke belangen om
op de bres te staan voor het beschermen van dieren tegen ormoodige
ruwheid en mishandeling en ook in. i. ormoodige verminking.

Ik denk daarbij ook aan uitspraken van Prof. Dr. A. Klarenbeek
in zijn werk „Practische heelkunde van het kleine huisdier", welke m. i.
ook geheel toepasselijk zijn op het coupeercn van paarden : „De dieren-
arts moet gezond maken wat ziek is en niet omgekeerd" ; „Coupeeren . . .
is dierenverminking". „Hij (de dierenarts) coupeerc daarom slechts, indien
ten pathologisch proces hem daartoe dwingt" en tenslotte: „Als mode-
operatie veroordeele men de staartamputatie als onnoodige verminking".

En daarom heb ik liet steeds als een ethische plicht van den dierenarts
gevoeld, dat hij zich niet moet lcenen tot behandelingen c.q. operatics
van dieren, waarvan hij het redelijk nut niet vermag in te zien en dus
louter op aandrang van bezitters van dieren, die dit wenschcn.

Het feit, dat anderen (en dan leeken) dit, op grond van de nog steeds
m. i. onjuiste wettelijke bepalingen, dan wellicht toch zullen doen en
het dier dan nog minder goed af zal zijn, doet voor mij hieraan niets af.

Ik gevoel mij niet aansprakelijk voor wat anderen doen en kan mij
voor mijn persoon door deze overweging niet van het door mij inge-
nomen standpunt laten afbrengen.

Ter gelegenheid eener procedure in hooger beroep voor het Gerechts-
hof te Arnhem in 1927 inzake coupeeren, werd mij ook reeds van hoog-
geleerde zijde de meening gesuggereerd, dat het tenslotte beter was,
dat de dierenarts desgevraagd coupeerde, daar anders leeken op minder
zaakkundige wijze dit toch zouden doen.

Zélf heb ik dit argument in vergaderingen van dierenbescherming ter
verklaring en verontschuldiging van collega\'s gebruikt, maar hier wil ik
toch beslist verklaren, dat dit m. i. struisvogelpolitiek is. Want de leeken-
coupeerders op hun beurt zeggen natuurlijk : „waarom zouden wij niet
„hetzelfde" mogen doen, wat een dierenarts (die zij terecht als een
maatschappelijk hooger staand en wetenschappelijk mensch ten voor-
beeld nemen) doet?"

Het publiek volgt maar al te graag deze „logica", temeer, omdat
de dierenarts uiteraard duurder is dan de leekencoupeerder en ook
daar wordt geen verschil gevoeld in de „kunstbewerking" zelve.

Daarom is dit standpunt m. i. ethisch zoo gevaarlijk en voor het aan-
zien van de diergeneeskunde funest.

Wèl acht ik mij verplicht, waar mogelijk, anderen te waarschuwen
en voorlichting te geven en zoo heb ik niet slechts in kringen van collegae
en aanstaande collegae, als ik sprak over de ethiek in de diergeneeskunde
mijn opvatting medegedeeld, maar ook steeds op de vele cursussen,
welke ik heb gegeven aan hoefsmeden, die zich veelal nog leenen tot
coupeeren, op het ongewenschte van deze „gebruiksoperatie" gewezen
en ook de gelegenheid gehad gedurende mijn 20-jarige leeraarsperiode
aan de Kon. Mil. Academie aan alle aanstaande bereden officieren en
nu ook weder bij mijn lessen aan de S.R.O.B.A. aan aanstaande reserve-
officieren der bereden artillerie deze denkbeelden in te prenten.

Ik vlei mij met de hoop, dat ik op deze wijze — en ik heb daarvoor
wel vele bewijzen gekregen — iets heb mogen bijdragen om de „waan",
dat het coupeeren van den staart van hel paard een redelijke en doel-
matige operatie zou zijn, bij velen heb doen veranderen in de overtui-
ging, dat we hier slechts kunnen spreken van een onredelijke en zelfs
onverstandige verminking.

Het zal clan ook begrijpelijk zijn, dat ik het uitvoeren dezer operatie,
anders dan op medische indicatie, in strijd acht met de waardigheid
en het aanzien van den diergeneeskundigen stand.

Ook wanneer daarbij locale, lumbale of algemeene anaesthesie wordt
toegepast en dus het argument „pijn" nagenoeg vervalt, blijft deze
meening onaangetast, omdat de verminking, die voor het paard levens-
lang bezwaren oplevert, blijft bestaan.

Waanneer wij de argumenten nagaan, die ter verdediging van deze
gebruiksoperatie worden aangevoerd, dan blijken deze veelal zóó zwak
en onhoudbaar te zijn, dat het onbegrijpelijk is, dat menschen met goed
verstand deze kunnen en willen bezigen.

Zoo wordt beweerd, dat vooral de koudbloedfokkers met groote
financieele verliezen te doen zouden krijgen. Het zijn groote woorden,
die bewezen zouden moeten worden.

Ik meen, dat de staart mede een erfelijke factor is, die, bij afwezigheid,
een onvolledig beeld geeft van het fokdier.

Waar in den paardenhandel het coupeeren als truc bedoeld is, om
het extérieur van het paard schijnbaar te verbeteren, betreft het slechts

een individueele misleiding, maar bij fokdieren is deze „schijn" nog veel
bedenkelijker !

Tegenover de vage en niet te bewijzen bewering, dat de handels-
waarde van een koudbloed grooter zou worden tengevolge van het
coupeeren, heb ik de beschikking over verklaringen van Zeeuwsche
fokkers, die hunne paarden niet wenschen te coupeeren en daarbij nimmer
hebben gemerkt, dat ze — ook naar Duitschland — minder goed ver-
koopbaar zouden zijn. Maar ook al zouden er koopers te vinden zijn,
die wilden verklaren, dat zij voor hetzelfde paard b.v. ƒ 25.— meer
zouden willen geven, indien dit gecoupeerd was (aangenomen dat zulk
een gemakkelijk af te leggen verklaring inderdaad betrouwbaar zou
zijn), dan zou men daaruit m. i. nog niet mogen besluiten tot de oeco-
nomische noodzakelijkheid en zeker niet tot het ethisch-toelaatbare
van het coupeeren. Alleen zou zulks moeten leiden tot de voor de hand
liggende conclusie, dat zoowel verkoopers (fokkers) als koopers nog
vastzitten aan de betreurenswaardige gewoonte om zware paarden
alleen „mooi" te vinden als ze gecoupeerd zijn.

Het is dan ook niet onbegrijpelijk, dat bij de als zeer behoudend
bekend staande bewoners van ons vaderland (Zeeuwen en Groningers)
deze wanbegrippen zoo diep geworteld zijn en moeilijk te overwinnen.

Laten zij zich spiegelen aan het voorbeeld, dat van overheidswege
wordt gegeven, doordat de Minister van Oorlog reeds jaren geleden
voorschreef, dat voor het leger bij voorkeur langstaarten moesten worden
aangekocht. Zoo zijn de kortstaart-warmbloedpaarden in het leger niet
alleen vrijwel verdwenen, maar hebben wij ook vele zware trekpaarden
met langen staart ! Helaas worden ook nog wel gecoupeerde zware
paarden aangekocht en het komt daarbij menigmaal voor, dat de wond
dan nog etterend is en langdurige behandeling behoeft, voordat de
naweeën van deze „operatie" verdwenen zijn.

Ik ben overtuigd, dat, evenals dit bij het warmbloedpaard meer en
meer verdwijnt en ook in den vrijen handel de (wan-) smaak zich geluk-
kig wijzigt, ook bij de koudbloedpaarden het coupeeren geleidelijk zal
afnemen en dan is het te hopen, dat we daarmede niet te laat komen
en deze slechte gewoonte zullen hebben afgezworen, voordat de buiten-
landsche vraag ons daartoe zal dwingen en wij intusschen terrein zullen
hebben verloren. Want er dient te worden bedacht, dat de evolutie en
de beschaving, zélfs in dezen tijd, niet stilstaan en in meerdere landen
om ons heen het coupeeren niet toegelaten is of binnenkort zal zijn.
Foto\'s uit Amerika bewijzen ook, dat daar de smaak zich wijzigt en
zware paarden met lange staarten gepropageerd worden door hande-
laren.

Uit deze beschouwing moge tevens blijken, dat „Dierenbescherming"
heusch niet is een kwestie van sentiment alléén, maar steeds ook het
belang van den gebruiker van het huisdier in het oog houdt en het is
eigenlijk wel zóó, dat de eischen, welke men dezerzijds stelt, uiteindelijk
ook den mensch ten goede komen, niet slechts moreel doch ook finan-

tieel. Want het zal den lezers uit eigen ervaring wel bekend zijn, dat het
gecoupeerde paard door meerdere onrust, tengevolge van zijne wan-
hopige pogingen om op andere wijze zich te verdedigen tegen insecten,
zichzelf kan verwonden, den stal kan beschadigen, in minder goede
conditie kan komen en onnoodig energie en dus voedsel verspilt.

Over „smaak" valt niet te twisten, maar ik geloof, dat er wel zéér
weinigen zullen zijn die, objectief oordeelende, den gecoupeerden staart
mooier vinden dan de natuurlijke staartpluim. Behoorlijk toiletteeren
kan aan verschil in smaak en sommige practische bezwaren geheel
tegemoet komen !

Er zal m. i. een tijd komen, dat het coupeeren, evenals het destijds
in zwang zijnde „nicteeren" en het „mauseln", zal verdwijnen als
zijnde wreed, smakeloos en ondoelmatig.

Er zijn in de pers allerlei drogredenen, ook door collegae medege-
deeld, gepubliceerd en ook bij de onlangs weder gevoerde processen
gedebiteerd, welke ik nog in het kort in beschouwing wil nemen.

Zoo heeft een jurist voor de Rechtbank te Middelburg o.a. verklaard,
dat dezelfde dierenbeschermers, die tegen coupeeren zijn, er geen
bezwaar tegen hebben hun katers te laten castreeren, hetgeen dan toch
een veel ingrijpender operatie is . Men moge hierin het bewijs zien van
het volstrekt niet overdrevene van den eisch van „dierenbescherming",
die inderdaad — en de spreker had zich niet tot een andere diersoort
behoeven te wenden, want ook het paard wordt gecastreerd — het
ingrijpender castreeren als een toelaatbaren — immers in den huisdier-
staat noodzakelijke — operatie beschouwt.

Ook heeft men mij de meer spitsvondige dan verstandige vraag ge-
steld, waarom ik een paard had met afgeschoren manen, die toch óók
verdedigingsmiddelen zijn tegen vliegen.

Afgezien van het feit, dat, zelfs al zou mijn paard een gecoupeerden
staart hebben, ik daarom toch tegen coupeercn zou mogen zijn, is het
duidelijk, dat, vooral bij rijpaarden, het afscheren der manen — hoewel
het beter ware na te laten — niet te vergelijken is met het afsnijden van
den actief bewegelijken staart ! De ruiter kan zelf, beter dan de manen
dit (eenzijdig !) kunnen, de vliegen met zijn zweep, hand of teugels
verjagen .

Men heeft voorts kunnen lezen, dat de paarden vaak met den staart
de teugels vangen.

Ik geloof, dat dit zéér wordt overdreven, overigens zeer in de hand
wordt gewerkt door slecht mennen, slap laten hangen van de teugels
e.d. en wil opmerken, dat van deskundige zijde is gewezen op het doeltref-
fende middel, om bij zulke paarden de staartpunt met een riempje te
bevestigen.

Overigens zou het „teugelvangen" als volleerde ondeugd een motief
kunnen zijn om zulk een paard bij uitzondering en dan lege artis te
coupeeren.

nog meer gevaar oplevert, doordat het met de stomp, vooral als deze
niet al te kort is, den teugel veel sterker vast klemt, is door ter zake
bekende paardenliefhebbers medegedeeld, welke ervaringen uit de
praktijk dit argument wel héél erg op losse schroeven zetten ! En ook
hier geldt mijn eerder gemaakte opmerking, dat het toiletteeren (inkor-
ten van de staartharen) vooral bij ploegpaarden veelal geheel zal voor-
komen, dat de staart over de leidsels raakt.

En wat ten slotte te zeggen van argumenten als deze: dat paarden
met gecoupeerden staart nog beter dan langstaarten in staat zijn om
vliegen te verjagen ; dat bij vochtig weer de lange staart, bij ploeg-
paarden, onder de aarde komt te zitten en dan niet meer bruikbaar is
voor het doel, waarvoor hij bestemd is (dit doel wordt hier dus erkend !);
dat de langstaartige paarden veel meer met de beenen moeten werken
dan de kortstaartige om zich de vliegen van het lijf te houden ?

Deze argumenten vóór het coupeeren kon men lezen in een artikel
,,Het leven aan de Scheldeboorden" in de N.R.C. van 6 November 1938.

Arme ondeskundige keurmeesters ! De President der Rotterdamsche
Rechtbank merkte terecht leukweg op, dat het hem als leek voorkwam,
dat men den staart dan toch wel even opzij kon houden !

Neen, ik zal niet de overbodige moeite doen deze argumenten te
weerspreken, zij doen het wel voor zichzélf en zij bewijzen rn. i. hoe
zwak de zaak staat voor hen, die het coupeeren als noodzakelijke ge-
bruiksoperaiie voor het paard propageeren. Ik hoop, dat het schoone
woord van onze geliefde Koningin, dat in Nederland thans in een
daad wordt omgezet en allerwege leidt tot vernieuwing en verdieping
der geestelijke waarden, ook het dier ten goede moge komen.

Want tenslotte zien wij, dierenbeschermers, die ons verheugen in
het feit, dat H.M. de Koningin onze beschermvrouwe is, al onze be-
moeiingen als evenzoovele maatregelen in het belang der beschaving,
onder de leuze „dierenbescherming is menschenbeschaving".

Dat wij dit ook op het coupeeren toepassen, moge de voorstanders
van deze langjarige gewoonte niet verontrusten of irriteeren.

Wij hebben steeds een open oog voor alle redelijke belangen van
den handelaar, fokker of eigenaar en wij begrijpen zéér goed, dat het vaak
moeilijk is zich te ontworstelen aan een eeuwenlang gebruik. Wij be-
schouwen het als een gelukkig verschijnsel, dat vele, vooral warmbloed-,
maar ook koudbloedfokkers, gaan inzien, dat het paard zijn natuurlijk
verweermiddel behoort te behouden, afgezien van bijzondere gevallen
als gezwelvorming, staartbreuk, verlamming, enz., en wij vertrouwen
op de uiteindelijke zegeviering van onze beginselen. De erkenning van
de zijde van voorstanders van coupeeren, dat dit, „als het op onoor-
deelkundige wijze geschiedt, inderdaad den vorm van dierenmishande-
ling kan aannemen", is reeds een flinke stap in de goede richting !

Helaas is dit maar al te vaak het geval en de gevolgen blijven altijd :
verminking .

Moge spoedig algeheel met deze gewoonte gebroken worden en mogen
de dierenartsen in dit succes hun aandeel hebben !

Op de Algemeene Vergadering der Ned. Ver. tot bescherming van
Dieren te Middelburg, welke ik het voorrecht had op Zaterdag 20 Mei
te presideeren, werd mij een schrijven door de Afd. Enschede ter hand
gesteld van den Secretaris der Tierschutz-Verein te Münster (Westf.),
waaruit ik het volgende aan de vergadering kon citeeren en ook aan de
lezers van mijn artikel niet wil onthouden : „Auf Ihr Schreiben erwie-
dern wir höflich dasz das Verbot, einem Pferde die Schweifrübe zu
kürzen, erst ab 1 Januar 1940 in Kraft tritt. Nach Zukrafttreten dieser
Vorschrift ist das Kürzen der Schweifrübe bei Pferden nur in beson-
deren Ausnahmfällen, durch den Tierarzt unter Betäubung erlaubt.

Das Deutsche Reichstierschutzgesetz schicken wir Ihnen mit. Gemäsz
§ 2 der ersten Verordnung zur Ausführung des Tierschutzgesetzes dürfen
Betäubungen zur Vornahme Schmerzhafter Eingriffe nur vom appro-
bierten Tierarzt vorgenommen werden.

Das Verbot, Pferde die Schweifrübe zu kürzen, wurde hinausgeschoben,
weil das Ausland sich nicht so schnell daran gewöhnen konnte
unkupierte Pferde zu kaufen.

Die Einfuhr kupierter Pferde nach Deutschland ist (1-1-1940) verboten.
Die Tierschützer möchten am liebsten dasz die Tiere so bleiben wie
Gott sie erschaffen hat, aber das Gesetz musz eben für uns maszgebend
sein."

Dit laatste zoo aardig gezegde argument zal zeker bij ons volk óók
wel weerklank vinden.

Indien dit ambtelijke bericht juist is, zal dus op 1 Januari 1940 de
uitvoer naar Duitschland van gecoupeerde paarden ophouden. De
Nederlandsche koudbloedfokker zou dan, ongeacht de hulp van den
Nederlandschen rechter, die hem vrijsprak, leelijk op de koffie komen !
Men kan dan misschien precies uitrekenen hoeveel schade dit coupeeren
teweegbrengt! Men zij gewaarschuwd .

Het zij mij vergund, ook in Uw officieel persorgaan een bescheiden plaatsje te
verzoeken voor eene eveneens bescheiden opmerking naar aanleiding van het feit,
dat met name in den laatsten tijd menig dierenarts zich zag gemengd in het geven
van zijn deskundig oordeel inzake eventueele voor-, resp. nadeelen, verbonden
aan het coupeeren van den paardestaart.

Vooropgesteld een geboden respecteeren van ieders persoonlijk subjectieve meening
en afgezien van de mogelijkheid, dat in bepaalde gevallen bijzondere maatregelen
dienen te worden genomen, mogen we toch m.i. wel in het algemeen aannemen, dat
alles wat de natuur schiep, een doel zal hebben en dan ook die staart aan het paard
niet zal zijn gegeven om er den mensch hinderlijk mede te zijn.

Wat niet wegneemt, dat die staart onder bepaalde omstandigheden hinderlijk
kan worden. En dan wordt gaarne het slaan over de leidsels niet slechts als hinderlijk
doch zelfs als een gevaar aangenomen, teneinde daarin een redelijk doel te kunnen
vinden en dus het coupeeren niet strafbaar te achten en in dien zin te pleiten als
getuige-deskundige, opgeroepen in eene strafprocedure.

Nu zijn alle koetsiers, menschen van het vak dus, die in de praktijk van het dage-
lijksch leven omgaan met paarden, in staat door ondervinding en dus bij ervaring
te weten, dat bij z.g. „staartwerkers" het voldoende is, den staart z.g. op te steken
(vakterm voor er een knoop in leggen) of gebruik te maken van een z.g. staartriempje,
d.i. een eind leder, waarmede de lange staart verbonden — vastgelegd — wordt
aan een tuigdeel — in den regel de broek, zoodat aan het dier slechts vrijheid van
beweging wordt gelaten tot aan de grens, waar de kans van er mede over de leidsels
te kunnen geraken zou zijn bereikt.

Het is dan ook een vergissing, onlangs nog weder begaan door een overigens zeer
deskundig dierenarts, die tevens als lid van het hoofdbestuur eener vereeniging tot
bescherming van dieren eene leidende positie bekleedt bij elke gelegenheid, zoodra
het deskundig oordeel van Z. Ed.gestr. wordt gevraagd en wiens getuigenis in rechten
steeds op hoogen prijs is gesteld. En die vergissing bestond in het publiceeren in onze
grootc dagbladpers van diens oordeel dat een paard, hoewel dan vanzelfsprekend
lege artis geopereerd door een dierenarts, noodzakelijk zou dienen te worden gecou-
peerd indien het de gewoonte had, met den staart over de leidsels te slaan, subs. dus,
zooals het ook wel wordt genoemd, in tuigdeelen verward zou kunnen geraken.

Ik moge tevens van deze gelegenheid gebruik maken, er op te wijzen, hoe vreemd
het zoowel vakman als leek moet aandoen, dat nog steeds dierenartsen bereid worden
gevonden tot coupeeren over te gaan, gezien toch het voorbeeld om zulks niet te
doen reeds jaren lang gegeven is door Prof. Dr. Wester, in diens hooge positie
toch in zekeren zin vertegenwoordigend de Veeartsenijkundige Faculteit aan de Rijks-
universiteit te Utrecht, alsmede door mannen van even bekende als erkende bevoegd-
heid in dezen als de heeren Folmer en Sigling, beiden met dien hoogleeraar in den
regel opgeroepen als getuige-deskundige en steeds pleitend & charge tegen den volgens
hen overtreder van Art. 254 W. v. S.

Dat nog steeds te veel de klemtoon wordt gelegd op de pijn (welke immers door
locaal-anaesthesie kan worden voorkomen, resp. tot een minimum gereduceerd),
i.p.v. meer bepaald het element letsel naar voren te brengen, geeft nog altijd weer
moeilijkheden voor den rechter om eene beslissing te nemen.

Deze pijn, indien aanwezig, wordt immers nooit met opzet veroorzaakt, doch blijft
event. geheel bijkomstig en daarbij van te verontachtzamen waarde, vergeleken bij
het steeds — vanzelfsprekend trouwens — opzettelijk veroorzaakte letsel Niemand zou
toch immers in staat zijn, bij ongeluk een stuk van een paardestaart te verwijderen ?

Die pijn is en blijft dus óf denkbeeldig óf althans te veronachtzamen factor, terwijl
het onherstelbaar met voorbedachten rade, resp. opzettelijk, veroorzaakte letsel,
dat het dier levenslang beroofde van het eenig afdoende afweermiddel tegen de \\ lie-
genplaag, persé voldoende element is om tot een veroordeelend vonnis te kunnen
geraken in elke instantie.

In dit artikel wijst Wirth er o.a. op, dat men bij honden, die het verschijnsel
van het happen naar vliegen vertoonen, eventueel troebelingen van Cornea, lens
of corpus vitreum kan vaststellen. Hij schrijft nu verder : „Die im Gesichtsfeld da-
durch entstehenden dunklen Flecke werden vom Hundenhirn als „Fliege" bewertet,
daher schnappt er ganz automatisch danach, ohne dasz zur Erklärung ein Denk-
vergang notwendig ist".

Verschillende gevallen, dat honden zich eigenaardig gedroegen (b.v. naar muizen
zoeken, den staart vervolgen enz.) worden aangehaald. Volgens hem „gibt es Geistes-
krankheiten im Sinne des Menschen bei Haustieren nicht, ihr Vorkommen ist zu
mindest nicht beweisbar."

Wie er iets meer van wil weten wordt aangeraden het origineel na te lezen.
De stand van de vloeistof bij hydrothorax en hydropneumothorax in de
borstholte bij hond en kat.

Algemeen wordt aangegeven dat vloeistoffen in de borstholte zich in het laagste
deel van de pleuraholte bevinden, de bovenste vloeistoflijn horizontaal is, de vloei-
stofspiegel bij anderen stand van het lichaam verandert en röntgenologisch golf-
vormige beweging van het vloeistofoppervlak bij beweging waarneembaar zijn.
Omtrent de differentiaaldiagnose hydrothorax en hydropneumothorax wordt niets
vermeld. Rapió *) heeft nu röntgenologisch bij hond en kat nagegaan of onderlinge
verschillen bestaan. Hij stelde vast, dat bij kunstmatige en spontane liquidothorax
de bovengrens nimmer een horizontale lijn vormt. Kleinere hoeveelheden vloeistof
zinken niet naar de laagste plaats van de pleuraholte maar verbreiden zich in dunne,
lamellaire laag over de geheele holte. Bij een wat grootere hoeveelheid vocht bevindt
zich de vloeistof bij normale, staande houding van het dier in de ventrale en caudale
declen van de borstholte, vooral in de sinus costo-mediastinalis ventralis en sinus
phrenicocostalis. De bovengrens van de vloeistof loopt bijna parallel met het sternum
en de contouren van de middenrifuitbochting en stijgt tegen het middenrif tot aan
de wervelkolom. In de cardiale zóne stijgt het vocht in dunne laag, het pericard
omgevend, tot de bovenste grens van het hart. De vloeistof stijgt alzoo in steile
convexe boog, langs het middenrif caudodorsaal en in gering concave boog over het
sternum craniodorsaal.

Bij groote hoeveelheid vocht maakt het meest craniaal gelegen deel van de vloeistof
steil over de craniale grens van de pleuraholte een buiging naar de wervelkolom toe.

Hij vond alzoo dat de vloeistofoppervlakte bij liquidothorax nimmer een horizon-
tale is, terwijl bovendien röntgenologisch bij beweging geen golfbewegingen konden
worden vastgesteld. Behalve de wetten van de zwaartekracht doet hierbij zich gelden
de invloed \\an den negatieven intrapleuralen druk.

Bij een liquidopneumothorax echter is de bovengrens van de vloeistof wel horizon-
taal en verpliatst de vloeistof zich snel bij een andere lichaamshouding. Tevens zijn
hierbij golfb-wegingen van het vloeistofoppervlak te zien en beweegt het middenrif
zich paradoxaal. Bij inademing n.1. beweegt het diaphragma zich craniaal in plaats
van caudaal waarbij de vloeistofhoogte stijgt en bij uitademing daalt de vloeistof
en gaat het middenrif caudaal in plaats van craniaal.

Brownie ³! beschrijft een geval van totale paralyse van de extremiteiten bij een

zes jaar ouden fox-terrier. De aetiologie bleef duister. De behandeling bestond in
het uitdrukken van de urineblaas, het toedienen van zeepwaterclysma\'s, het subcu-
taan inspuiten van 20 cc calcium borogluconaat vermengd met 80 cc physiologische
keukenzoutoplossing, het intramusculair inspuiten van 5 cc 10% magnesium-
sulfaatoplossing en het geven van ijzer, koper en strychnine per os. Geleidelijke
verbetering en herstel volgde.

Brownie *) doet mededeeling van neusbloeding bij een fox-terrier. De oorzaak
hiervan kon klinisch door hem niet worden vastgesteld. Röntgenoiogisch onderzoek
stuitte af op bezwaren van den eigenaar. Tenslotte werd tot pijnloos dooden over-
gegaan. Bij de sectie werd in de middelste neusgang een kleine beensplinter
gevonden.

Vergiftiging bij honden door de beet van een reuzenschildpad (bufo-
marinus) ; behandeling met nembutal.

Deze pad bezit aan weerszijden van den nek een giftklier ; het gift bezit adrcnaline-
achtige werking. Turbet ¹) nam bij twee honden, die door deze pad waren gebeten,
vergiftigingsverschijnselen waar. De pupillen waren wijd, de kaken strak gesloten,
de spieren in tetanische kramp. Het beeld deed denken aan strychninevergiftiging.

Intraveneus werd nembutal toegediend — narcose trad op en zes uur na het
ontwaken waren de dieren weer hersteld.

Een hond van 9 jaar had geleidelijk in het verloop van twee jaren grootendeels
zijn haren verloren. Mc. Cunn ²) stelde een vergrooting van de testikels en onvol-
doende functie van de schildklier vast. Na castratie en inwendige behandeling van
een schildklierpraeparaat volgde herstel. Op enkele bijgevoegde foto\'s is het verloop
van de genezing te vervolgen.

Bij een driejaar ouden pekingees, met acute pijnlijkheid in de lendenstreek, werd
door Kirk ³) röntgenoiogisch verkalking van twee tusschenwervelschijven vastge-
steld.

Turnbill ⁴) heeft met goed resultaat bij een 9 maanden ouden terriër, waarbij
een invaginatie was vastgesteld, darmresectie en eind tot eind anastomose toegepast.

Slechts een enkele maal is in de literatuur een geval van fractuur van het os priapi
met stricturen van de urinewegen en urinebezwaren als gevolg, vermeld.

Door röntgenoiogisch onderzoek is de diagnose nu reeds vroegtijdig te stellen.
Penisamputatie wordt wel voorgesteld ; Frick heeft tevens daarbij castratie verricht.

Barke \'), die vijf honden heeft behandeld, laat castratie na. Na onderbinding
van de grootere bloedvaten (Art. en V. pudenda int. en ext.) wordt door hem de
geïsoleerde urethra craniaal van het scrotum met de huid zorgvuldig gehecht.

3 ) Hamilton Kirk. Calcification of the intervertebraldiscs. The Vet. Rec. 1939, No. 10,
P- 3¹5-

4 ) Barke. Die Amputation des Penis nach Fraktur des Penisknochen beim Hund. D.T.W .
>939, No. 24, S. 375.

Doorsnijding van de vier pezen van de musc. flexor digitalis pedis
superficialis bij een hond.

Crowther en Ring \') beschrijven een dergelijk geval bij een sealyham-terrier.
De pees van de musc. flex. dig. profundus bleek bij de operatie intact te zijn. Alle
vier peesjes werden gehecht en een cellonaverband aangebracht. Herstel trad op.

Methode om na repositie van een luxatio femoris bij den hond, het caput
femoris op zijn plaats te houden en recidieven te voorkomen.

Wanneer na een geslaagde repositie van een luxatio femoris niet voor voldoende
immobilisatie kan worden gezorgd, treden vaak recidieven op. Ukberreiter raadde,
om zulks te voorkomen, aan, ter piaatse ol. therebinth. en spir. camphor. aa in te
spuiten; gipsverbanden zouden niet voldoende zijn.

Katiier ¹) doet mededeeling van een practische en gemakkelijk toe te passen
fixatie van het heupgewricht, waarbij de huid van het dier wordt benut om een
elastischen druk op de trochanter uit te oefenen. De bij beweging optredende pijn
zorgt voor een rustig houden van het been.

De methode zou vooral bij oudere luxaties, wanneer granulatieweefsel zich reeds
in de gewrichtskom bevindt en het caput femoris reeds tijdens de narcose uit het
acetabulum glijdt, van nut zijn. Door de huid wordt ter plaatse van het gewricht
n.1. een ontspanningshechting aangebracht : de hechting blijft meestal 2 of 3 dagen
zitten. Met enkele foto\'s wordt de tekst verduidelijkt.

Daar het signalement niet steeds voldoende is om een dier te identificeeren, is
het maken van neusafdrukken bij rund en hond wel aanbevolen.

David ²) beschrijft de techniek zooals die daarvoor wordt aangegeven. Door hem
wordt drukinkt eerst in dunne laag op een gelatineplaat gebracht, deze op den neus
gedrukt en daarna hiervan een afdruk op papier gemaakt.

In Engeland heeft men de methode bij greyhounds toegepast maar in de praktijk
heeft deze geen bevredigende resultaten opgeleverd.

Van 21 kippen met verlamming, die met tarwekiemolie behandeld werden,
vertoonden er 15 geen verbetering. Vier kippen vertoonden gedeeltelijke of lijdelijke
verbetering. Slechts één kip genas. Van 14. verlamde kippen, die niet behandeld
werden ter controle genas er ook één. De tarwekiemolie had dus geen effect. (Over-
eenkomstige proeven eveneens met negatief resultaat zijn vermeld in het Verslag
der Rijksseruminrichting over 1937).

In vorige onderzoekingen heeft Gray ³) in de zenuwen van verlamde kippen
verschillende bacteriën gevonden (Streptococcus viridans, Staphvlococcus aureus
en Bac. pyocyaneus). Thans worden verschillende gevallen beschreven waar ver-
lamming voorkwam tezamen met coccidiosis. Gray vindt hierin bevestiging voor de
theorie van Emmf.l, die verlamming in verband brengt met verschillende para-
typhus-achtigen in den darm, wier toxinen het lymphoide weefsel prikkelen tot
abnormale celvorming.

1 ) Kather. Die Ruhigstellung des Hüftgelenkes nach Beseitigung der Luxatio femoris beim
Hund. D.T.W. 1939, No. 22, S. 342.

2 ) David. Identification in the rearing of the dog — its technique usefulness and necessity.
The Vet. Journ., 1939, p. 150, No. 4.

3 ) E. Gray. Further observations on Fowl paralysis. The Vet. Ree., Vol. 51, p. 754, 1939.
LX VI 73

Onderzoekingen omtrent verlamming ; een ziekte op osteopetrosis
gelijkende bij kippen.

In een fokkerij wordt het voorkomen van osteopetrosis beschreven. De ziekte-
verschijnselen worden in detail vermeld. De ziekte kon overgebracht worden door
kuikens, jonger dan een week, met suspensies van beenmerg in te enten.

Bijna alle dieren met osteopetrosis hadden ook verschijnselen van lymphatose ;
osteopetrosis kon ook veroorzaakt worden door inenting met materiaal van lympho-
cytische tumoren.

junohi-.rr en Landauer \') concludeeren uit hun proeven, dat het werkzame
agens zoowel osteogenetische als lymphogenetische eigenschappen heeft. Het agens
weerstond uitdroging gedurende 105 dagen.

Een overzicht van de literatuur over vogel-osteopathieën is aan het artikel toege-
voegd.

Het eiwit en de dooier van eieren gelegd door kippen die besmet waren met spiro-
chaeten werkte doodend op spirochaeten. Het bloedserum van kuikens, uit dergelijke
eieren gebroed, werkte evenzoo. Besmette kippen, die met neo-salvarsan behandeld
en genezen waren, herbergden toch nog spirochaeten in de hersenen.

Gebleken is, dat niet alleen teeken maar ook de gewone roode mijt (Dcrmanyssus
avium) de besmetting over kan brengen.

In de spiermaag van kuikens worden soms erosies waargenomen. Men spreekt
ook van necrotische plekken, doch de bedoelde erosies komen alleen voor in de
hoornachtige (dus doode) laag, welke uitgescheiden wordt door de kliercellen in
de spiermaag. Ze komen het meest voor bij kuikens van 2—8 weken oud, die binnens-
huis opgefokt worden. In Amerika, waar deze opfokmethode veel toegepast .wordt,
komen de erosies veelvuldig voor en schrijft men ze toe aan het ontbreken van den
een of anderen factor in het voer. Men heeft ze ook al in verband gebracht met het
ontbreken van het bloedstollingsvitamine N.

Uit de onderzoekingen van Blount ²) blijkt, dat hij deze afwijkingen in Engeland
in den laatsten tijd ook meerdere malen geconstateerd heeft. Hij schrijft ze toe aan
afwijkingen in de klieren, die de hoornlaag afscheiden en merkt op, dat bij hetzelfde
voer sommige kuikens in een koppel er meer last van hebben dan andere. Welke
factor afwezig is in het voer is hem niet gelukt te ontdekken. (Bij kuikens, ingezonden
aan de Rijksseruminrichting, wordt de afwijking een enkele maal geconstateerd,
doch heb ik haar nooit als doodsoorzaak beschouwd, te II.).

Aan Wit Leghornkuikens werd gevoerd een dieet, dat slechts 0.145 mgr jodium
per kg voer bevatte. Contróle-kippen kregen hetzelfde dieet met 5 mgr per kg.

Op den leeftijd van 6 weken wogen de schildklieren der proefkuikens 130 °₀zwaarder dan die van de contróle-kuikens, op 12 weken 240% ^cn °P weken
294%. In enkele gevallen wogen de klieren 20 maal meer dan normale klieren.

1 ) H. Kroo und J. G. Orbaneja. Ueber die ererbte Immunität bei der Hühnerspirochätose.
Zeitschr. Imm. Forsch., Vol. 86, 1935, p. 224.

H. Kroo und J. G. Orbaneja. Notiz über die Persistenz von Hühnerspirochäten im
Gehirn. Ibid., p. 229.

T. G. Hungerfcrd and L. Hart. Fowl Tick Fever (Spirochaetosis). Also transmitted
by common red mite. Agric. Gazette. New South Wales. Vol. 48, 1937, p. 59t•

2 ) W. P. Blount. Observations and experiments on gizzard erosion in poultry. The Vet.
Journ., Vol. 95, 1939, p. 301.

3 ) A. R. Pattgn, H. S. Wilcus and G. S. Harshfield. The production of goiter in

Histologisch onderzoek wees uit een gebrek aan colloid en hyperplasie van de groote
kliercellen.

Er wordt een geval van darmcoccidiose beschreven, waarbij oöcysten volkomen
ontbraken. In den bloederigen inhoud der blinde darmen werden echter een groote
massa merozoiten gevonden. Op grond van het histologisch onderzoek wordt aange-
nomen, dat de Schizogonie der Eimeria tenella in het klierepithelium begint. Pas als
de schizonten een zekere grootte bereikt hebben, doen zij de cellen uiteen springen
en blijven dan tot het einde hunner ontwikkeling in het interstitieele bindweefsel.
Het effect van sulfanilamide tegen coccidiosis.¹)

Sulfanilamide (0.3 gram per dag) had geen effect op infecties met Eimeria tenella.
De ontwikkeling van infecties met E. mitis en E. acervulina werd belemmerd, die
van E. necatrix niet. Sulfanilamide in het meelvoer toegediend (o. 1 %) werkte schade-
lijk op den groei van kuikens.

Besmetting met de gevaarlijkste coccidiën E. tenella en E. necatrix kon niet door
sulfanilamide tegengegaan worden. Het scheen dat de groei van coccidiënsoorten,
die in de oppervlakkige epitheliurniagen van den darm leven, wel beïnvloed kon
worden. Voorloopig blijkt dus sulfanilamide geen waarde te hebben tegen coccidiose.

Uitvoerige beschrijving van de anatomie en de physiologie van de geslachtsorganen
van hanen en hennen.

Warren en Conrad ³) hebben den groei van den dooier nagegaan door het
inspuiten van Sudan 111 in den bloedstroom. In de hard gekookte eieren kan men
na de injectie op doorsnede een rooden ring in den dooier vinden. Deze ring is
afkomstig van de op een bepaald moment ingespoten kleurstof. Hieruit blijkt, dat de
dooiersubstantie snel aangroeit vanaf den gen tot den 4en dag voor de ovulatie en
na den 3en dag voor de ovulatie neemt het snel af. Door voeding met veel eidooier
ontwikkelden de dooiers zich sneller, terwijl kamala de dooier-secretie belemmerde.

Na toediening van glucose en galactose volgt sterke toename van het bloedsuiker-
gehalte bij kippen. Levulose en sucrose hebben weinig effect. Lactose veroorzaakte
geen verandering. De kip vormt dus blijkbaar geen glucogeen uit lactose. Meer dan
de helft der lactose wordt onverteerd uitgescheiden. De rest der lactose wordt ver-
bruikt door bacteriegroei en omgezet in melkzuur. Het toedienen aan pluimvee
van producten rijk aan lactose is dus niet aan te bevelen.

Verschil in gevoeligheid van verschillende pluimveerassen voor vita-
mine B₁. ⁵)

De conclusie van Nichita, dat Wit Leghorns een grooter weerstandsvermogen
tegen een gebrek aan Vit. Bj hebben dan Rhode Islands, werd bevestigd.

Gestreepte Plymouth Rocks bleken nog minder weerstandsvermogen te hebben
dan Rhode Islands. De oorzaak dezer rasverschillen is niet bekend.

1 ) P. P. Levine. The effect of Sulfanilamide on the course of experimental avian coccidiosis.
The Corn. Vet., Vol. 2g, 193g, p. 30g.

2 ) E. A. Hewitt. The physiology of the reproductive system of the fowl. Journ. of the
Am. Vet. Med. Ass., Vol. g5, ig39, p. 201.

5 ) W. Lenkeit und M. Becker. Beitrag zur Verwertung des Milchzuckers beim Geflügel.
Zeitschr. f. Tierernährung und Futtermittelkunde, Vol 2, 1939, p. 15.

⁶) W. F. Lamoureux and F. B. Hütt. Breed differences in resistance to a deficiency of
vitamin B_l in the fowl. Journ. Agric. Research, Vol. 58, 1939, p. 307.

De reuk naar hooi, die zich soms voordoet bij eieren, die in koelhuizen bewaard
zijn geweest, blijkt niet uit het verpakkingsmateriaal afkomstig te zijn. Zij berust
op een infectie der eieren met een variëteit van Bact. cloacae. Deze bacil geeft in
culturen denzelfden hooi-reuk af en eveneens bij enting in eieren.

Er wordt vaak aangeraden de hokken bij coccidiosisbesmetting te ontsmetten
met een blaasvlam.

Horton-Smith en Taylor ²) hebben nagegaan in hoeverre dit doelmatig is.
Daar Chromobacterium prodigiosum ongeveer even gevoelig bleek voor de blaas-
vlam als de oöcysten, werd genoemde bacterie bij deze proeven gebruikt. Op gladde
oppervlakten werden oöcysten in r sec. gedood, maar op ruwe oppervlakten was
het resultaat minder goed. Om een vierkante voet mest op een plank uitgespreid
te desinfecteeren waren 70 seconden noodig ; om een hok van 6 bij 4 m te ontsmetten
zou ongeveer 16 uren duren en dit zou zeer duur uitkomen. De blaasvlam is dus
voor dit doel niet geschikt.

I. F. L. Huber. De nieuwe mond- en klauwzeervaccinatie in verband met
de laatste epizoötieën in Europa.

Na een inleidende beschouwing over den loop en den aard der uit Noord-Afrika
in Europa geïmporteerde mond- en klauwzeerepizoötie 1937—1938, behandelt
schrijver meer in het bijzonder de methode tot actieve immunisatie volgens VVald-
mann-Köbe, waarmede hij bij een persoonlijk bezoek aan het Instituut te Riems
nader kennis heeft kunnen maken. Het Instituut is ingesteld op een productie van
1000 liter vaccin per week. Men maakt 3 soorten van het vaccin, nml. R van lymphe
en aphtenwanden van kunstmatig geïnfecteerde runderen, K van cultuurvirus (huid
van runderembryoncn) en K. R., zijnde een mengsel van beide vorige. De bereiding,
welke vrij bewerkelijk is, geschiedt door de kiemvrij gefiltreerde virus-suspensie met
aluminium-hydroxyd te mengen en aan dit mengsel glycocol-buffer toe te voegen
in een concentratie, welke een pH van 9.0 garandeert. Na toevoegen van formaline
wordt de vloeistof 48 uur bij 25⁰ C. geplaatst en daarna op onschadelijkheid getest.

Practijkproeven op meer dan 600.000 runderen in Duitschland en Zwitserland
bewezen, dat het R-vaccin de meeste waarde heeft en een immuniteit verleent, welke
veelal na 3—5 dagen al tegen contact-infectie beschermt, in elk geval na 10—12
dagen volledig is. 95 % der geïmmuniseerde dieren bleek 8—9 maanden na de
vaccinatie nog immuun.

Schrijvers gingen in een tijdroovend experiment na, in hoeverre een hun ter
beschikking staande vogelpestvirus-stam (stam Brescia, afkomstig uit Zwitserland),
welke een licht beschuttende werking tegen pseudovogelpest vertoonde, door muizen-
hersenpassage zoo viel te wijzigen, dat hij mogelijk geschikt zou kunnen worden tot
bereiding van een entstof tegen laatstgenoemde infectieziekte. De pathogeniteit
voor muizen werd door de achtereenvolgende passages verhoogd, waarbij het zelfs
ook mogelijk werd de muis subcutaan te infecteeren. Ook retrograad kon het aldus
gewijzigde virus door kippen-passage weer minder pathogeen voor de muis worden

1 \') E. Hierony und J. Rodenkirchen. Untersuchungen über den ,,Heugeruch" von
Hühnereiern. Tierärztl. Rundsch., Vol. 45, 1939, p. 483.

2 ) C. Horton-Smith and E. L. Taylor. The efficiency 0/ the blowlamp for the destruc-
tion of coccidial oöcysts in Poultryhouses. The Vet. Ree., Vol. 51, 1939, p. 839.

gemaakt en verkreeg het vrij snel weder zijn oude pathogeniteit voor de kip terug.
Tevens werd aangetoond, dat na intracerebrale infectie van de muis het virus zich
door het geheele lichaam verspreidt en dus niet zuiver neurotroop is.

III. Jhr. Dr. W. Strick van Linschoten. Enkele gedeelten uit het Statistisch
overzicht der geneeskundig behandelde paarden van het K. N. I. Leger
over het jaar 1938.

De sterkte bedroeg 1983 paarden, verdeeld over 16 garnizoenen. Voorloopige
proeven met een lederen gasmasker voor paarden welke voor lichten arbeid werden
gebruikt, vielen niet ongunstig uit. Proeven hebben uitgewezen, dat voor mosterd-
gas-ontsmetting 200 gram Caporit-magnesium mengsel per groot paard noodig is.
Aan het geregeld voeren van krijtwit wordt het wegblijven van gevallen van osteopo-
rose toegeschreven. 76 paarden kwamen in behandeling voor goedaardigen droes
(geen sterfgevallen).

Paarden, welke aan de manoeuvres deelnamen, werden alle prophylactisch met
naganol ingespoten met het succes, dat geen geval van surra optrad. Het verlies-
percentage aan koliek (167 gevallen) bedroeg 4.79%. Bij 59 paarden trad maan-
blindheid op, waaronder 27 primaire gevallen en 73 recidieven ; over wezen en
ontstaan dezer aandoening tast men nog altijd in het duister.

In Juni 1939 had te Soerabaia de algemeene vergadering plaats. Ten aanzien
der positie-regeling van enkele veterinaire Overheidsambtenaren was de Vereeniging
diligent. De financieele toestand was niet ongunstig. Tot Voorzitter werd verkozen
Dr. S. Bakker. In het wetenschappelijk gedeelte der vergadering werden voordrach-
ten gehouden over mond- en klauwzeervaccinatie, steriliteit bij het rund in Ned.
Indië en werden over dit laatste onderwerp instructieve Bayer-films vertoond. Een
excursie naar Madoera, aangeboden door de Provincie Oost-Java ter kennismaking
met de veeteeltproblemen op dit in dat opzicht zoo belangwekkende eiland, besloot
de bijeenkomst.

In de Zuidelijke landen komen somtijds ook Br. melitensis-infecties bij het iund
voor. In voormalig Duitsch Z.YV. Afrika wordt onder het personeel der boerderijen
herhaaldelijk febris undulans waargenomen, zonder dat bij het vee abortus optreedt.
Uit de onderzoekingen van Karsten \') blijkt dat in deze gevallen steeds een Br.
melitensis-infectie onder de herkauwers voorkomt, een infectie die veelal zonder
symptomen verloopt en die ook blijkens het agglutinatieverloop meestal spontaan
geneest. Slechts enkele bacillen-uitscheiders (met de melk) blijven over bij het
rund, het schaap of de geit. De infecties bij den mensch moeten meestal aan contact
worden toegeschreven.

Wegens het toenemend gebruik van geënsileerd veevoeder leek het voor Lühr ¹)
van belang na te gaan den invloed hiervan op het verloop van de abortusinfecties.
Aan de hand van statistische gegevens toont hij aan dat het tijdstip van het optreden
der abortusgevallen samenhangt met het voorafgaande dekseizoen en niet met
alcalische (weideperiode) of zure voedering (stalperiode). Konijnen, aan welke
zuur, alkalisch of neutraal voedsel gegeven werd na een kunstmatige infectie,
vertoonden geen verschil in het verloop der agglutinatie.

1 ) Lühr : Zeitschr. für Infekt. Krh. u.s.w. der Haustiere 1938, Bd. 53, Heft 1,
Pg- 43-

Wanneer de bacil van Bang gekweekt wordt in een milieu waaraan tuberculine
is toegevoegd kan hij volgens Sarnowiec een zoodanigen vorm aannemen, dat hij
filtreerbaar is door de Chamberland kaarsen L₂ en L₃. Bij cavia\'s ingespoten ver-
oorzaakt deze vorm dezelfde laesies en dezelfde antilichamen als de gewone vorm.
Op agar werden kolonies verkregen, die hoewel ze zichtbaar waren, zich niet weer
lieten overenten en ook geen microscopisch aantoonbare bacteriën bevatten. Naast
de S en R vorm zou dus ook een filtreerbare vorm van Brucella Bang voor kunnen
komen.

Bij een groot aantal per os besmette ratten gelukte het Sandholm ¹) niet de bacillen
langer dan een paar dagen in de faeces aan te toonen. Hoewel hij de mogelijkheid
van overbrenging van de smetstof van de eene naar de andere boerderij niet uitsluit
acht hij de rol, die de rat bij de verspreiding der ziekte speelt gering.

In een zeer lezenswaardig artikel geeft Diernhofer ²) zijn inzichten hierover
weer, daarbij zich vooral tot de agglutinatieproef bepalende.

Een agglutinatie van bacteriën ontstaat wanneer de bacteriënoppervlakte met
voldoende agglutininen is beladen, hoe meer bacteriën in een vloeistof aanwezig
hoe meer agglutininen noodig zijn om de bacteriën in deze vloeistof tot agglutinatie
te brengen. Hoe dichter dus de agglutinatievloeistof hoe ongevoeliger. Door een
tweemaal zoo dicht antigeen wordt de titer van een bepaald serum tweemaal ver-
laagd, is het antigeen 10 maal zoo dicht dan 7J maal, is het 100 maal zoo dicht
dan 55 maal. De verhoudingsgetallen van de tot nu toe gebruikte antigenen in de
verschillende landen schommelen wat hun dichtheid betreft tusschen 1 en 8.

De bereiding van de agglutinatievloeistof is eveneens van groote beteekenis. Door
verwarming en ook tijdens het bewaren van bacteriesuspensies gaan de endotoxinen
in oplossing. Deze endotoxinen binden eveneens de antilichamen. Door eenige malen
afwisselend koken en wasschen zijn de endotoxinen te verwijderen, waardoor een
gevoelig en duurzaam gevoelig antigeen verkregen wordt. Niet-verhitte antigenen
gaan door de vrijkomende endotoxinen in gevoeligheid achteruit.

Stamverschillen bestaan, wanneer men S-vormen heeft, niet ; bereiding van
eenzelfde antigeen met constante gevoeligheid over de geheele wereld is dan ook
heel goed mogelijk.

Het gebruik van een dicht antigeen bij en de interpretatie van de agglutinatie-
proef als „positief diagnose" (d.w.z. een positieve uitslag wijst met zekerheid op
infectie) zijn in Duitschland oorzaak geweest, dat vrij veel onderzoekers, waaronder
zich nu ook nog Seeleman en Pfeiffer ³) hebben geschaard de Meinicke of Sachweh-
„Flockungs" reacties verkiezen boven de agglutinatieproef. Volgens Diernhofer
is dit ten onrechte ; deze reacties kunnen, hoewel de antilichamen waarop ze berusten
waarschijnlijk niet identiek zijn met de agglutininen, nauwkeurig op de agglutinatie-
proef afgesteld worden en de opgang dien ze gemaakt hebben, berust dan ook eigenlijk
op een niet goed uitvoeren der agglutinatieproef.

Scheibe ⁴) bevestigt de onderzoekingen van Glasser, waarin aangetoond werd,
dat door de aanwezigheid o.a. van sporenvormende bacteriën in de bloedmonsters
soms een aspecifieke agglutinatie op kan treden. Toevoeging van chinosol 1 : 10.000
aan de agglutinatievloeistof schakelt deze bron van miswijzingen uit. Chinosol

1 ) Sandholm : Zeitschr. für Infekt. Krh. u.s.w. der Haustiere. 1938, Bd. 53, Heft 3,
pg. 201.

3 ) Seelemann & Pfeiffer: Zeitschr. für Infekt. Krh. u.s.w. der Haustiere. 1938,

beschadigt echter bij langdurige inwerking de bacteriën, waardoor ze gauwer gaan
uitzakken.

In Duitschland wordt bij de abortusbestrijding naast het bloedserum veelal ook
het melkserum onderzocht. Het is Ehrlich \') gebleken, dat dit laatste gerust achter-
wege gelaten kan worden ; in slechts 0.3 % der gevallen werd er een positieve melk-
serum-agglutinatie gevonden, terwijl het bloedserum geen reactie vertoonde.

Rudolf ¹) geeft zijn ervaringen weer die met de „Schnellblutmethode" volgens
Diernhofer in de praktijk verkregen werden, vergeleken met die van de langzame
methode op het laboratorium. Er waren bijna 24 % miswijzingen ; pasten geoefende
personen in de praktijk deze methode toe, dan was dit aantal 13% ; pasten deze
zelfde personen op het laboratorium de snelmethode toe, dan klopten de uitkomsten
geheel. De snelmethode in de praktijk toegepast was dus lang niet altijd betrouwbaar
en kan de laboratoriummethoden niet vervangen.

In Amerika heeft Elder ³) ongeveer 12.000 monsters ter vergelijking met de
„snel"- en de langzame methode onderzocht. De resultaten in beide gevallen op
het laboratorium verkregen klopten goed, vooral wanneer in aanmerking genomen
wordt, dat vrijwel alle monsters uit de groepen negatief-verdacht en verdacht-
positief afkomstig waren. In ongeveer 90% der gevallen was de uitspraak dezelfde.

Toschkoff en Ilieff ⁴) hebben met een antigeen dat 4 milliard bacillen per cc
bevatte en waarvan 0.4 cc intradermaal werd ingespoten de beste resultaten ver-
kregen. Het antigeen bestond uit een suspensie van abortusbac. in phys. NaCl-oplos-
sing gedood door verhitting op 6o° C. en geconserveerd met £ % carbol. Een
dikker antigeen voor de oogreactie geprobeerd gaf te zwakke reacties.

De uitkomsten met de intradermale inspuiting bij het rund waren goed, er werden
meer positieve reacties gevonden dan bij de agglutinatieproef.

Soortgelijke uitkomsten zijn ook verkregen door Tomasec en Okljesa ²) bij
gebruikmaking van een dergelijk antigeen. De overeenkomst tusschen deze reactie
en de agglutinatieproef was bij cavia en schaap grooter dan bij het rund.

Russeff ^a) en zijn medewerkers, die in Rusland met deze reacties veel bij schapen
hebben gewerkt, meenen, dat als antigeen een bacillen-vrije brucelline genomen
moet worden, daar met corpusculaire antigenen wel eens aspecifieke reacties
worden verkregen, terwijl het dier hierdoor soms gesensibiliseerd wordt. Het brucel-
line van Burnett is goed evenals een door hen vervaardigd brucellolysaat (gedroogde
abortusbacillen met een alcalische NaCl-oplossing behandelen en daarna filtreeren).

Een isolatie op grond van de gegevens verkregen met het allergisch onderzoek gaf
veel beter uitkomsten dan een isolatie op grond van de agglutinatie.
Sulfanilamide en Brucellainfecties.

Huddleson en Hamann \') hebben dit, vooral bij streptococceninfecties zoo
bekende preparaat geprobeerd bij twee koeien, die met de melk abortusbacillen
uitscheidden. De eerste koe werd zoowel parcnteraal als per os sulfanilamide toe-
gediend. De opsonische index steeg aanmerkelijk, in de bacillenuitscheiding kwam
geen verandering. Bij een andere koe werd verschillende malen een 5 % op lossing
in het aangetaste kwartier gespoten, ook hier ging de bacillenuitscheiding door,
terwijl geen stijging van de opsonische index werd waargenomen.

Miller ³) e.a. gaven een paar van zulke koeien groote hoeveelheden sulfanilamide
per os (de ie dag 200, daarna 75—100 g per dag) waardoor het bloed en de melk

2 •) Russeff : Résumé in Bull. Off. Intern, des Epiz. 1938, Tome XVII, pg. 553.

\'5—¹ 5 ^mS sulfanilamide per 100 gram bevatten. Hoewel de dieren verminderde
eetlust en melkgift toonden, in lichaamsgewicht achteruitgingen, bleef de bacillen-
uitscheiding gelijk.

Mf.nefee en Poston \'), die voor de Brucellagroep de bacteriostatische werking
van het sulfanilamide in vitro aantoonden, vonden dat het preparaat, per os gegeven
aan met Br. melitensis geïnfecteerde cavia\'s, deze van de kunstmatige infectie deed
genezen. Van de 20 op deze manier behandelde cavia\'s werd bij één na verloop van
5 weken de Brucella nog uit de milt gekweekt, terwijl dit bij de controles in 19 van
de 20 gevallen nog gelukte.

Hoewel dus het sulfanilamide op de acute kunstmatige infecties der Brucellagroep
een gunstige werking schijnt te hebben, blijkt het bij de chronische infecties van onze
huisdieren vrijwel onwerkzaam te zijn, hoewel eerder gerefereerde proeven van
Montgomerie er op wijzen, dat Br. melitensis infecties (bij de geit), met meer kans
op succes behandeld kunnen worden.

Hoewel in vele landen enting met levende cultuur verboden is, meenen velen
toch dat een prophylactische enting bij een economische bestrijding van Abortus
Bang niet gemist kan worden, vooral ook omdat een bestrijding alleen met hygiëni-
sche methoden veelal practisch moeilijk uitvoerbaar is. Zoo wijzen Carroll *)
(Amerika), Albiston ²) (Australië) en Euler ³) (Duitschland) op het belang van
de proefnemingen die niet alleen in Amerika maar thans ook reeds in Duitschland
op beperkte schaal genomen worden met de z.g. calfhoodvaccination waarbij kal-
veren van ongeveer 5—6 maanden oud met levende bacillen worden ingespoten.

Volgens veler meening geeft een doode entstof geen goede immuniteit. Diern-
hofer ⁴) wijst er op dat in de praktijk met deze doode entstoffen veelal nog wel goede
resultaten verkregen worden, in goed opgezette proeven blijkt echter steeds weer
hun zeer geringe waarde. Zoo meldt Fritz Kresz \') zeer goede resultaten met zijn
formolvaccin, eveneens meldt dezelfde schrijver \') goede resultaten verkregen te
hebben met het abortotensis van Prof. Panek, een entstof die geen levende bacillen
of cellige elementen bevat.

Ook schijnt nu volgens de onderzoekingen van Velu en Zottner ⁵) de, van
Fransche zijde zoo zeer aanbevolen, entstof, waarbij de abortusbacillen verdeeld
worden in een mengsel van paraffineolie en lanoline, tot de z.g. doode entstoffen
gerekend te moeten worden. De abortusbacillen sterven door de inwerking van het
lanoline reeds spoedig, zoodat op het moment van inspuiting de bacillen practisch
steeds dood zullen zijn.

De onderzoekingen over de bovengenoemde calfhoodvaccination, die van Ameri-
kaansche zijde komen, zijn meer wetenschappelijk opgezet. Steeds worden hierbij
contróle-dieren genomen en (of) de betrokken dieren nauwkeurig op infectie met
bacillen onderzocht.

Onlangs gepubliceerde onderzoekingen van Cotton e. a.⁶), Hardenbergh ⁷) en
Haring ^u) toonen niet alleen de goede immuniseerende werking, maar ook de on-
schadelijkheid van deze enting aan.

Hardenbergh geeft in zijn artikel tevens weer het verloop der agglutinatietiters

6 ) Buck, Cotton & Smith : Techn. Bull. No. 6.58, Oct. 1938, U.S. Dep. of Agric.

7 ) Hardenbergh : Journ. A.V.M.A. Mei 1939, pg. 479.
") Haring : Journ. A.V.M.A. Juni 1939, pg- 587.

bij 625 dieren na de calfhoodvaccination. Hoe jonger de kalveren geënt worden
hoe vlugger de titer weer tot o is gedaald. Van de kalveren op den leeftijd van 4 maan-
den geënt, was bij 95 %, van die op den leeftijd van 8 maanden geënt bij 66% , na
verloop van een halfjaar de agglutinatietiter weer tot o gedaald.

Beach ¹) heeft door infectieproeven nog eens aangetoond, dat koeien die van een
doorgestane infectie hersteld zijn (agglutinatieproef weer negatief) grooten weerstand
tegen een nieuwe besmetting hebben. Een 19-tal van deze herstelde dieren, aan een
heftige besmetting blootgesteld, verwierpen geen van alle, terwijl slechts één een
tijdlang bacillen heeft uitgescheiden. Van de contröledieren verwierpen 75%.

Dat het principe, waarop de enting met levende cultuur van het jongvee berust,
juist is wordt hier nog weer eens opnieuw bewezen.

Beschouwingen over verschillende pH-bepalingsmethoden en het gebruik
van de pH-waarde bij de vleeschkeuring.

Daar de reactie van het vleesch bij de beoordeeling van zijn bruikbaarheid een
bepaalde rol speelt, zoekt men reeds lang naar methoden, volgens welke men langs
objectieven weg den zuur-, respectievelijk den alkaliciteitsgraad van het vleesch kan
bepalen. Talrijke methoden zijn in den loop der laatste jaren bekend geworden en
voor de praktijk der vleeschkeuring aanbevolen. Hölzel en Mahr ²) hebben nu
getracht de bruikbaarheid van verschillende methoden in talrijke vergelijkings-
proeven te onderzoeken. Zij gebruikten hiervoor blauw en rood lakmoespapier,
methylrood-indicatorpapier (pH 5,6—7), lymphanindicatorpapier (pH 5,4—6,6),
indicatorpapier volgens Dr. Wulff (2,6—9), broomthymolblauw (6—7,6), broom-
kresolpurper (5,1—6,7), kolorimetrische methode volgens Hellige en de electrome-
trische methode met chinhydronelectroden.

Het gebruik van rood en blauw lakmoespapier voor het vaststellen van den zuur-
graad van het vleesch is slechts van ondergeschikt belang, daar met deze methode
slechts kan worden onderzocht of een zure of alkalische reactie aanwezig is, terwijl
een quantitatieve bepaling van den zuurgraad niet mogelijk is.

Ofschoon verschillende onderzoekers het door Schönbero gemodificeerde methyl-
roodindicatorpapier volgens Höll aanbevelen, vonden Hölzel en Mahr bij hun
onderzoekingen dit indicatorpapier noch geschikt om het tusschen spierweefsel te
leggen noch geschikt voor het onderzoek van een waterig extract. Dit zou eensdeels
gelegen zijn in de geaardheid van den indicator zelf, anderdeels in de uitvoering van
de bijgevoegde kleurschaal, waarin gewichtige kleurwaarden als 6,2 en 6,8, ont-
breken. Bij de proeven kwamen dan ook niet zelden kleurschakeeringen voor, die
zelfs als tusschenwaarden niet in de vergelijkingstabel konden worden opgenomen.
Verder heeft het methylrood nog het nadeel, dat zijn alkalische overslaggrens ligt
bij een pH van 7.

Beter bleek het lyphanpapier te gebruiken. Bij 56 proeven week slechts één waarde,
met 0,4, van de vergelijkingswaarde met de jonometer af. Bij gebruik van vleesch-
extracten waren de resultaten nog gunstiger. De indompelingstijd is zeer kort. Bij te
lang verblijven van het lyphanpapier tusschen het vleesch of in waterige extracten
wordt de kleurindicator te veel uitgetrokken en verbleekt het papier. Het eenige
nadeel is de geringe pH-breedte, welke loopt van 5,4 tot 6,6.

De beste resultaten werden bereikt met Wulffpapier. Dit papier wordt dan ook ten
zeerste aanbevolen. Van broomthymolblauw en broomkresolpurper wordt aan de

2 ) Holzel und Mahr. Betrachtungen über verschiedene pH-Bestimmungsmethoden und
über die Verwertbarkeit der pH-Werte bei der Fleischbeurteilung. D. S. Z. Jg. 39, 1939,
Pg- 3\')-

laatste de voorkeur gegeven, daar de violette kleuromslag in sterkere mate te voor-
schijn komt dan de groene. Toch heeft het broomkresolpurper het nadeel, dat de
alkalische grens ligt bij een relatief lagen zuurgraad.

De pH-bepalingen door middel van het apparaat van Hellige en van de jono-
meter, zijn zonder twijfel de meest natuurgetrouwe. Een bezwaar vormt feitelijk
het feit, dat ze slechts in een laboratorium zijn uit te voeren.

In het algemeen zijn Hölzel en Mahr van meening, dat de pH-waarde voor
een juiste beoordeeling van vleesch, in samenhang met andere onderzoekings-
methoden, als b.v. het losmaken van spiergroepen, van groot belang moet worden
geacht en in vele gevallen de beoordeeling vergemakkelijkt.

Kan het verwerken van kalverdarmen tot leverworst aanleiding geven
tot het ontstaan van bacterieele levensmiddelenvergiftigingen ?

In verband met het feit, dat vele vleeschvergiftigingen veroorzaakt worden door
leverworst en men bij de fabricatie van deze worstsoort, behalve vleesch, vet, lever,
enz. in Duitschland ook kalverdarmen door de worstmassa verwerkt, werden
door Nieder ¹) proeven genomen, vooral daar door verschillende onderzoekers is
waargenomen, dat zelfs in pathologisch-anatomisch onveranderde kalfsdarmen van
klinisch gezonde dieren nog enteritisbacteriën kunnen voorkomen.

De verwerking van deze darmen geschiedt aldus, dat zij van hun aanhechtings-
plaats aan het mesenterium worden losgesneden, daarna opengesneden (gescheurd),
goed uitgewasschen en daarna gekookt. Het is daarbij gewoonte ze in warm, zelfs
kokend water te werpen en ze zoolang daarin te laten, tot ze sterk gekronkeld er uit
zien. Een te kort koken maakt de darmen kleverig en ongeschikt voor verwerken.
Deze gekookte darmen worden dan verkleind (gemalen) en aan de worstdeeg toe-
gevoegd. Deze leverworst wordt dan weer opnieuw gekruid.

Allereerst vond Nieder dat, als het koken van de darmen op de gebruikelijke
wijze en in voldoende mate plaats vond, dan alle eventueel nog aanwezige enteritis-
bacteriën (hij nam proeven met 10 op natuurlijke wijze besmette darmen en 12
kunstmatig besmette darmen) worden gedood.

Vervolgens deed Nieder proefleverworsten fabriceeren. In een deel der worsten
(11 stuks) werden gekookte en daarna weer opnieuw kunstmatig besmette darmen
verwerkt en in een ander aantal worsten (4) werd besmette lever verwerkt. Toen
nam hij waar, dat na het koken van de worsten in slechts 2 gevallen van deze 15 de
enteritisbacteriën nog in levensvatbaren toestand aanwezig waren.

Uit deze proefnemingen is derhalve te concludeeren dat, als de temperatuur van
het kookwater niet geheel en al tot in het binnenste van de worstmassa voldoende
is doorgedrongen, de kans, dat nog enteritisbacteriën aanwezig zijn, zeer groot is,
vooral als men de gewoonte in aanmerking neemt, dat de slagers dikwijls de lever
in rauwen toestand fijn malen en aan het worstdeeg toevoegen en dus de lever niet
eerst goed koken.

Ongeveer 70 % van het vleesch van de Smithfield-markt wordt ingevoerd ;
slechts 30% is afkomstig uit Engeland. De totale omzet bedroeg in 1937 469.917
ton. Ziekelijke afwijkingen worden slechts zelden waargenomen, dank zij de vleesch-
keuring in de exporteerende landen. Het wordt betreurd dat er geen uniforme
onderzoekingsmethoden bestaan voor ingevoerd vleesch.

Slechts van schapen en lammeren boven 42 pond wordt 5 % der dieren gedeeltelijk
ontdooid en de lymphklieren ingesneden, teneinde zoodoende de kazige lymphaaeni-
tis te ontdekken. Een bijzonder probleem is het onderzoek van het ingevoerde, uit-
gebeende vleesch. Geëischt wordt, daar onder dergelijk vleesch gemakkelijk zulks

1 *) Nieder. Ist die Verarbeitung von Kalbsgekröse zur Leberwurst eine Gefahr für die Ent-
stehung bakterieller Lebensmittelvergiftungen ? Tierärztl. Rundschau, Jg. 45, 1939, pg. 214.

2 ) Grace. Thoughts on meat inspection suggested by Smithfieldexperience. The Vet. Record)
Bd. 5\'i \'939. Pg- 478.

van zieke dieren verborgen kan worden, dat grootere quantiteiten van dit uitgebeend
vleesch voor bet onderzoek worden ontdooid.

Verder wordt hier het vraagstuk van den invoer van z.g. onrijp kalfsvleesch
besproken. Een bijzondere belangstelling wordt gewijd aan den invloed van de geur
van ooft en derg. op het vleesch, afkomstig uit booten met een gemengde lading.
Door ozoniseering kunnen de schadelijke gevolgen van deze ooftgeur worden ver-
minderd.

Bij de zeer uitgebreide verspreiding van pluimveeziekten (jaarlijks bedraagt de
schade, door deze ziekten in Engeland en Wales veroorzaakt, rond 4 millioen pond)
wordt een onderzoek van alle 1 tot 2 jaren oud slachtpluimvee (door het vrijleggen
van de lever door middel van een insnijding in de buikholte) geëischt. Op deze manier
werden in Maart 1938 zelfs 2985 stuks pluimvee in beslag genomen, voornamelijk
wegens tuberculose.

In dit overzicht, afkomstig uit het Staats-Veterinaironderzoekingsinstituut te
Königsberg, wordt de gang van het onderzoek van vleesch en vleeschwaren beschre-
ven. Van belang is de opmerking van Pohl¹), dat men bij de beoordeeling van
worst en vleeschmengsels in de kwartslamp steeds eenig voorbehoud moet maken.
De kwartslamp heeft z. i. niet aan de in haar gestelde verwachting beantwoord.

Wat betreft het schatten van het leverweefselgehalte in leverworst wordt opge-
merkt, dat, blijkens de proefnemingen van den Rijkscommissaris voor het Saarland,
een levergehalte van 7.5 % juist nog proefbaar is. Naast het resultaat van het histo-
logisch onderzoek, waarbij men niet in alle gevallen met absolute zekerheid het
leverweefsel kan terugvinden, wordt bij de schatting van het leverweefsel rekening
gehouden met het resultaat van de smaakproef door verschillende proefpersonen.

F\'outieve resultaten zijn ook bij deze leversmaakproef mogelijk tengevolge van
een bepaalde kruiding van de worst of een gering galligen smaak. De leversmaak
wordt verder verzwakt door rijkelijke vethoeveelheden.

Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek kunnen onder bepaalde omstandigheden
de z.g. intermediuskiemen door de noodzakelijke proefagglutinatie een sterke over-
belasting van het werk te weeg brengen. Deze bacteriën vertoonen een verdachten
groei, daar zij op de gebruikelijke, melksuikerbevattende voedingsbodems deze
melksuiker kunnen splitsen. Teneinde tot een besparing van arbeid te komen heeft
Bartel aanbevolen aan de bijzondere voedingsbodems, behalve melksuiker, ook
nog saccharose en salicine toe te voegen, daar de intermediusbacteriën in staat zijn
deze beide rcactiestoffen te ontleden. Als indicator werd dan het Gaszner kleurstoffen-
mengsel (metachroomgeel en waterblauw) aanbevolen.

Rasch ²) heeft nu dezen nieuwen voedingsbodem (de z.g. Lasz-Agar) oppractische
bruikbaarheid nagegaan. Van 152 onderzochte intermediusstammen vertoonden
117 op deze Lasz-Agar een typischen onverdachten groei en slechts 35 vertoonden
kolonies, welke op vleeschvergiftigers geleken. Bij 77% van de 152 stammen be-
hoefde derhalve geen proefagglutinatie te worden verricht.

(Bij het maken van deze Lasz-Agar is het aan te bevelen nutrose met 2 % pepton
te gebruiken).

Naar aanleiding van een vraag van een slachthuisdirecteur over het verschil
tusschen een niet drachtig geweest zijnd en een wel drachtig geweest zijnd varken
wordt in de vragenrubriek van het Z. f. Fl. u. M. melding gemaakt van het onderzoek

1 *) Pohl. Erfahrungen und Arbeitsweise bei der Untersuchung und Beurteilung von Zuberei-
tungen von Fleisch auf Nachmachen, Verfälschen, irreführendes Bezeichnen und im Rahmen
der Preisüberwachung. B. und M. T. W. 1939, pg. 302.

2 ) Rasch. Ueber die Verwendbarkeit des „Lasz-Agars" bei der bakteriologischen Fleisch-
untersuchung. B. u. M. T. Wschr. 1939, pg. 79.

van Richter over deze kwestie, waarvan hij de resultaten in een proefschrift
heeft vastgelegd. Richter zegt o.a. Het verschil tusschen juveniele en gravide ge-
wezen uteri bij varkens is met zekerheid door het onderzoek van de ligamentae lata
en de daarin verloopende arteriae vast te stellen.

Bij jonge, niet drachtig gewezen zeugen zijn de lig. latae teer, doorschijnend,
zonder dat de uterusvaten bijzonder naar voren treden. Bij gravide gewezen zeugen
daarentegen zijn deze lig. latae vast van consistentie, niet doorschijnend De arteria
uterina media en haar takken komen als strengen te voorschijn, met sterk gebogen
verloop, soms kluwens vormend.

Histologisch vertoonen deze arteriën van gravide gewezen zeugen een sterke
vermeerdering van de elastische elementen (graviditeitssklerose). De gewichtsverhou-
ding van juveniele tot gravide gewezen uteri is ongeveer i : i J a 2, kan echter voor
de diagnose van een plaats gehad hebbende graviditeit niet gebruikt worden.

(Ook ons keuringsveeartsen wordt weieens gevraagd, of een varken drachtig is
geweest of niet; wellicht kan het bovenstaande daarbij van nut zijn. Ref.).

Iri dezelfde rubriek worden ook de verschillen tusschen de geslachtsorganen
van kalf en koe medegedeeld, zooals deze door Dohm ²), eveneens in een dissertatie,
reeds in 1936, zijn bekend gemaakt. Hij deed zijn onderzoekingen bij 41 dieren van
2—3 jaar oud.

Kalf. Geen horenring. Klein uier, met 2—3 cm lange, basislooze tepels, waarvan
het kanaal door de subcutis geheel is afgesloten en voor de pink nog niet passeerbaar.
Gewicht van uterus, zonder ovaria en banden, 210—320 gram. Geen of slechts zwak
aangeduide, in de lengte verloopende groeven aandedorsalebuitenzijdevandenuterus.
Lengte der cervix 4J—cm; van het corpus uteri niet meer dan cm. Beide
uterushorens ongeveer even lang, in ieder geval geen lengteverschil boven de 2 cm,
aan de groote curvatuur gemeten. Van het orifïcium uteri interni tot aan de over-
gang in de eileider 22J—32 cm.

Kleur der uterusmucosa geelachtigroze-wit of grauwrood, slechts geringe plooien-
vorming. De gepraeformeerde karunkels speldenknop-linzengroot, vlak.

Rund, voor de eerste maal gekalfd : Gewoonlijk een ring aan de horenbasis. Grooter,
reeds bijna uitsluitend uit melkgevend weefsel bestaand uier, met langere, dikkere
en eenigszins conische tepels, waarvan het tepelkanaal door middenvinger of wijs-
vinger passeerbaar is. Gewicht van den uterus 330—540 gram, met duidelijke lengte-
groeven. Lengte cervix 8£—10J cm; corpus 1,5—2,25 cm. Horens asymmetrisch,
de drachtig gewezen horen 2,5—8 cm langer. Horenlengte aan de groote curvatuur
28—43,5 cm. Slijmvlicskleur bruingrijs, met dikkere plooien. De teruggevormde
karunkels nog als duidelijke verhevenheden, tot erwtgrootte, zichtbaar. Eventueel
nog een histologisch onderzoek naar graviditeitssklerose aan de bloedvaten van den
uteruswand.

Edmond Sergent. Rapport sur le fonctionnement de 1\'Institut Pasteur
d\'Algérie en 1938.

Gememoreerd wordt het overlijden in 1938 van Félix Mesnil als een groot verlies
voor het „Maison Pasteur".

Afgeleverd werden o.m. 1370 liter antisera voor medisch en veterinair gebruik,
benevens ^ 4640 liter vaccins.

Paludisme. De resultaten der op verzoek van de hygiënische sectie van den Volken-
bond ingestelde vergelijkende onderzoekingen aangaande de therapeutische en
prophylactische waarde van kinine en nieuwe synthetische malaria-medicamenten,
werden in een rapport neergelegd. Daarin is uitgesproken, dat kinine voorloopig
terzake nog de eerste plaats blijft innemen. De andere middelen (atebrine, plas-
moquine, enz.) vertegenwoordigen wel een mooi wetenschappelijk succes, evenwel
is hun toepassing met het oog op de toxiciteit steeds aan direct medisch toezicht
gebonden en zullen nog vele en uitgebreide proeven noodig zijn alvorens men hen
voor algemeene toepassing kan aanbevelen. In een zwaar besmet district is bij de
1878 bewoners met een infectiepercentage van 1 : 6 een systematisch epidemiologisch
malaria-onderzoek ingesteld.

De gezondheidstoestand kon in groote gebieden sterk worden verbeterd door
kininisatie der bevolking, petrolisatie van broedplaatsen, regelen van waterloopen,
uitzetten van larve-etende vischjes, enz.

Op kanaries, geïnfecteerd met vogel-malaria (plasmodium relictum) werden
experimenten genomen met betrekking tot de prophyiaxis door middel van diverse
medicamenten.

Een pleidooi wordt gehouden voor het algemeen invoeren van den naam „palu-
disme" (palus - moeras), welke den aard der betreffende infecties beter karakteri-
seert dan malaria, fièvres palustres, fièvres telluriques, enz.

Algemeene Pathologie. Rapporteur zet de beteekenis uiteen voor de parasitaire
bloedziekten in het algemeen van het clinisch symptomen-complex (accès clinique)
en de bloed-infectie (accès parasitaire), welke complexen elkaar niet altijd dekken,
terwijl wetenswaardige dingen worden gezegd over latente en actieve infectie.

Leishmaniose. De ontwikkeling van het beeld van algemeene leishmaniose bij den
hond kan lang duren, soms meer dan 1 jaar. Ten onrechte wordt onderscheid gemaakt
tusschen een acuten en een chronischen vorm, alleen wordt het verloop van den
laatste dikwijls door acute exacerbaties onderbroken. Vroege diagnostiseering van
deze op den mensch overgaande infectie is dus uit prophylactisch en therapeutisch
oogpunt gewenscht (serologisch onderzoek en microscopisch huidonderzoek, daarbij
vooral dat van de nagelbedden).

Spirochaetosen. Onderzoekingen werden gedaan over de morphologische en biolo-
gische eigenschappen van het sp. hispanicum, dat behalve door Ornithodores ook
wordt overgebracht door de hondenteek rhipicephalus sanguineus. Gevoelig voor de
infectie zijn behalve de cavia (bij caviae in lactatie wordt de parasiet ook met de
melk uitgescheiden), konijn, witte muis, aap, hond en kip. Het lijkt wel, dat serum
van reconvalescenten bij den mensch voor therapeutische doeleinden zal kunnen
worden gebruikt.

Rickettsiosen. Gewezen wordt op het steeds toenemend belang dezer bij mensch
en dier voorkomende groep van infecties [r. ruminantiurn (hartwater), r. conjunctivae
der herkauwers, r. psittaci der vogels, r. canis, bovis, ovina, conori en trachomatis
(trachoom)].

Tuberculose. Twee kinderen, bij de geboorte gevaccineerd met B.C.G. (een na
i jaar gerevaccineerd) stierven desondanks op een leeftijd van resp. 9 en 26 maanden
aan tuberculeuze meningitis. In beide gevallen bleek niet te zijn voldaan aan de
essentieele voorwaarde om het kind tot aan de volle ontwikkeling der praemuniteit
verwijderd te houden van den tuberculeuzen vader of moeder. De gekweekte stam was
van het humane type, zoodat het bovine B.C.G. vaccin niet de oorzaak der infectie
kon zijn.

Mycosen. Bij de kunstmatig met chenomyces mentagraphytes geïnfecteerde cavia
werden de bloedveranderingen(aantal en onderverdeeling der leucocyten)bestudeerd,
mede in verband met den allergischen toestand.

Reconvalescenten-sera. Sedert 1935 is in het Instituut gevestigd een centrale voor
verzamelen en distribueeren van reconvalescenten-sera van verschillende infectie-

ziekten van den mensch (mazelen, poliomyelitis, enz.). De vrijwillige „donors", die
daarvoor een vergoeding van 50—100 francs per keer krijgen, worden door de
ambtelijke en niet-ambtelijke medici over het geheele land uitgezocht. Tot eind
1937 kon aldus ± 73^ liter bloed worden verzameld, waarvan ± 30 liter serum
werd verkregen, hetwelk op aanvraag werd gedistribueerd, eenmaal zelfs bij nacht
per vliegtuig. Ook de veterinaire afdeeling verzamelde aldus reconvalescentenbloed
van mond- en klauwzeer.

Anti-schorpioenenserum. Jaarlijks sterven in Algerië en Marokko vele kinderen en
oude menschen aan de gevolgen van schorpioenensteek. Tegen deze intoxicatie
bereidt het Instituut een effectief serum, dat in een dosis van 10—50 cc wordt toe-
gediend.

Runder-piroplasmosen. Voor de praemunisatie tegen de 4 bekende piroplasmosen,
waaronder vooral de theileriose van belang is, wordt steeds met succes geënt met
de door het Instituut bereide virus-vaccins. Het verlies, eensdeels door te zware
entreactie, andersdeels door onvoldoende immuniteit, bedroeg respect. 0.1 en 1.2 %
tegenover een mortaliteit bij ongevaccineerde dieren van 30 % (gekruist inheemsch)
tot 100% (Europeesche rassen).

Varkenspest. De diagnostiek door middel der intra-dermoreactie geeft de mogelijk-
heid om de infectie snel en goed te onderkennen, evenals de methode ook kan worden
gebruikt om de antigene waarde van virus en de therapeutische waarde van anti-
serum te testen. Er wordt op gewezen, dat het met het oog op miswijzingen te
prefereeren valt, om de toepassing der methode alleen in terzake gespecialiseerde
laboratoria te doen geschieden.

In afwijking van het medegedeelde in het Tijdschrift van 15 October
jl., blz. 1140, zal de 88e Algemeene Vergadering, die gehouden wordt
op Zaterdag 2 December 1939 in het Jaarbeursrestaurant te
Utrecht, aanvangen des morgens om 10.30 (dus niet om 11.15).

Op die vergadering zal na afhandeling van de punten, vermeld
in het programma, dus in den loop van den middag, een voordracht
worden gehouden door:

Krachtens de Inkwartierings- en vorderingswet zijn bij een voorbereide vordering
o.m. vrijgesteld de auto\'s van veeartsen.

Bij een navordering of bij een niet-voorbereide vordering kunnen de betrokken
Militaire autoriteiten in bepaalde gevallen op verzoek vrijstelling verleenen. De
mogelijkheid bestaat echter, dat in dergelijke gevallen ook auto\'s van dierenartsen
worden gevorderd.

Teneinde dierenartsen voor eventueele moeilijkheden te vrijwaren kunnen door
bemiddeling van het Dagelijksch Bestuur bewijzen van vrijstelling van vordering
gratis worden verstrekt.

Leden der Maatschappij, die in het bezit wenschen te komen van bedoeld bewijs
van vrijstelling moeten zich vóór 22 November a.s. wenden tot ondergeteekende.

Gedurende de maand October zijn voor het Ondersteuningsfonds in dank ont-
vangen de volgende bijdragen: Dr. H. J. v. N. te \'s-Gr. ƒ60.—, afd. Groningen-
Drenthe ƒ67.—, afd. Limburg ƒ 28.— en afd. Gelderland-Overijssel ƒ 75.—, totaal

Zending van een bijdrage kan geschieden door storting op giro No. 173327 van
ondergeteekende of door zending van een postwissel.

De reorganisatie van den keuringskring Westland en de actie van de
verschillende slagersbonden.

In dit tijdschift is reeds eerder medegedeeld, dat, wat den nieuwen keuringskring
Westland betreft, het slachthuis te Naaldwijk tot centraal slachthuis van den geheelen
kring is bestemd en de slachthuizen te Monster en \'s Gravenzande aan den openbaren
dienst zullen worden ontrokken. De gemeente Monster heeft nu haar slachthuis
onder bepaalde voorwaarden ter beschikking gesteld van de firma Welling te Bor-
culo, die dit gebouw zal exploiteercn als grootslachtbcdrijf. De firma Welling
wordt daardoor in staat gesteld, groote kwanta runderen, kalveren en varkens tegen
gereduceerde tarieven te slachten, waardoor het slagers-kleinbedrijf de concurrentie
tegen dit bedrijf niet meer vol kan houden. Voor dit groot-bedrijf varieeren de
keurloonen per rund van ƒ 1.— tot ƒ 0.35, en per varken van ƒ 0.40 tot ƒ 0.25, terwijl
de slagers in het slachthuis te N. voor runderen ƒ8.— en voor varkens ƒ 4.25 aan
slachthuisrechten moeten betalen. Uit deze cijfers blijkt de zeer groote voorsprong,
welke het groot-bedrijf heeft op het gewone slagersbedrijf. In verband hiermede heeft
de Nederl. Katholieke Hanzcbond van Slagerspatroons een adres gericht aan Gedep.
Staten van Zuid-Holland, aan welk adres door den Nederl. Slagershond adhaesie
is betuigd.

In dit adres wordt o.m. gezegd, dat elke redelijke concurrentiebasis tusschen beide
bedrijfsvormen (groot- en klein-bedrijf) wordt ontnomen. Het klein-bedrijf zal na
eenigen tijd gedwongen worden zijn benoodigde vleesch van dat groot-bedrijf te
betrekken ; daardoor zal ook het laatste openbaar slachthuis in den keuringskring
Westland noodlijdend moeten worden, als dit grootbedrijf de slachtingen tot zich
zal trekken.

Omdat ook de slagers in den Haag veel vleesch van dit grootbedrijf zullen betrekken,
voelen ook de grossiers aldaar zich in hun bestaan bedreigd en heeft ook de ver-
eeniging „Vereenigde Haagsche Varkensvleeschgrossiers" zich met een adres tot
Gedep. Staten gewend, terwijl deze organisatie zich bovendien richtte tot den Minis-
ter van Binnenlandsche Zaken.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde op een proefschrift getiteld „Keuring
van gevogelte": de heer M. J. Mol, dierenarts te Utrecht.

Geslaagd voor het Doctoraal-examen in de Veeartsenijkunde (tweede gedeelte)
de heeren L. C. Baas en L. J. van der Vooren.

Indien hiervoor belangstelling bestaat is ondergeteekende genegen om op de
gebruikelijke voorwaarden voor de leden der verschillende afdeelingen der Maat-
schappij voor Diergeneeskunde op nader vast te stellen data een voordracht te
houden met lichtbeelden over Nederlandsch-Indië of Zuid-Afrika.

Op 24 November a.s. hoopt de Veterinaire Rijvereeniging „De Solleijsel" haar
eerste Lustrum te herdenken met een uitvoering in de Stads-Manege, Achter
Klarenburg, met daarop volgend bal in Hotel Restaurant Noord-Brabant.

Bovengenoemd Bureau is met ingang van 16 October 1939 tijdelijk overgeplaatst
van Heerlen naar \'s-Gravenhage, Alexanderstraat 19, tel. no. 182768.

Tot Directeur van bovengenoemden Dienst is als opvolger van wijlen Dr. A. H.
Veenbaas benoemd de Heer P. Sjollema te Leeuwarden.

Dücker, Vergleichende Untersuchungen über den Vitamin-C-Gehalt des Pferde-
harnes nach der Tillmanns\'schcn Titrationsmethode und der Schnellmethode.
Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Lohse, Der Blutsauerstoff bei Aetherinhaiation und Aethersauerstoffinsufflation.
Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Marienburg, „Bienenhonig-Lebertransalbe", bei der Wundbehandlung. Inaug-
Diss. Hannover, 1939.

Marthen, Ueber die Arterien der Körperwand des Hundes. Inaug.-Diss. Han-
nover, 1939.

Wutzler, Ueber die Beeinflussung von Streptokokkeninfektionen durch Prontosil.
Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Hösl, Experimentelle Untersuchungen über die analeptische Wirkung des Neospi-
ran. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Wilking, Versuche mit dem Schlafmittel Luminal bei peroraler Applikation
sonst gesunder Hunde. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Müller, Versuche mit dem Schlafmittel „Phanodorm" bei gesunden Hunden.
Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Frank, Versuche über die hypnotische Wirkung von Sommnifen bei peroraler
Verabreichung an gesunde Hunde. Inaug-Diss. Gieszen, 1939.

Troquereau, Le vin : ses indications en médecine vétérinaire. Thèse de Tou-
louse, 1939.

Barc, La sulfopyrétothérapie en médecine vétérinaire. Thèse de Toulouse, 1939.

Roger, Contribution à l\'étude des intoxications ictérigènes par la naphtaline et
le sulfate de cuivre. Thèse de Toulouse, 1939.

Bonnaud, Des parathyroides et de l\'insuffisance parathyroïdienne expérimentale
chez le cheval. Thèse d\'Alfort, 1939.

Dechambrf., Les hormones génitales du lobe intérieur de l\'hypophyse, leur emploi
dans le traitement de la stérilité. Thèse d\'Alfort, 1939.

Graviere. Essais sur la rupture de la barrière hémato-encéphalique. Thèse
d\'Alfort, 1939.

Albrich, Erbrechenverhindernde Mittel, besonders Eukodal. Inaug.-Diss. Wien,
1939-

Kobilyak, Die Tagesschwankungen des Blutwassergehaltes bei normal gefütterten,
gesunden Haustieren. Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Steinleithner, Untersuchungen über einige für die Behandlung akuter Endo-
metritiden empfohlene Mittel. Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Studnicka, Ueber den Einfiusz der Röntgenbestrahlung auf mit Rotlaufbazillen
infizierte Mäuse. Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Scheunert, Trautmann und Krywanek, Lehrbuch der Veterinär-Physiologie,
1939. Verlag Paul Parey, Berlin. R.M. 24.—

Fischer, Behandlung der Otitis externa parasitaria bei Hunden, Katzen und
Kaninchen mit Tetrachlorkohlenstoff. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Tharann, Untersuchungen über Targesin als Heilmittel. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Katz, Zoan und seine Anwendung als Dermotherapeutikum in der Kleintier-
praxis. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Leblanc, Essai de traitement et prévention de la broncho-pneumonie contagieuse
des veaux par les néoarsenobenzènes. Thèse de Paris, 1939.

Frielinghaus, Die Entwicklung der Zugleistungsprüfungen für Kaltblutpferde
und über die Verwertung der Prüfungsergebnisse. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Wittenberg, Ueber Wasseransprüche des Vogelberger Rindes. Inaug.-Diss.
Gieszen, 1939.

Mehnert, Stallhygienische Untersuchungen von Schafställen unter den intensiven
Wirtschaftsverhältnissen Mitleldeutschlands. Inaug.-Diss. Leipzig. 1939.

Daudei., L\'exploitation du dindon en Sologne et ses obstacles. Thèse d\'Alfort, 1939.

Lebailly, Contribution à la connaissance de l\'élevage du cheval en Allemagne.
Thèse d\'Alfort, 1939.

Dochy, Les épis des bovidés, leur utilité dans le signalement. Thèse d\'Alfort, 1939.

Tinet, De l\'éjaculation des oiseaux et de l\'insémination artificielle, principalement
par le procédé électrique. Thèse d\'Alfort, 1939.

Schmidt, Züchtung, Ernährung und Haltung der landwirtschaftlichen Haustiere.
Verlag von Paul Parey, Berlin, 1939.

Engeler, Die männlichen Erblinien der schweizerischen Braunviehzucht. Verlag
Huber u. Co. A.G., Frauenfeld und Leipzig, 1939.

Möller, Ueber das Vorkommen von Tuberkulose und Amyloidose in den inner-
sekretorischen Drüsen von Jungrindern und Kälbern. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Tillmanns, Beiträge zur Enchondrosis intervertebralis und den Wirbelkanaltumo-
ren des Hundes. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Gurdan, Ueber einen Fall von primärer, durch den Typhus gallinaceus hervor-
gerufene Darmtuberkulose beim Schwein. Inaug. Diss. Leipzig, 1939.

Thewes, Untersuchungen über die Tuberkuloseformen bei Schlachtrindern.
Inaug. Diss. Leipzig, 1939.

Dupin, Le cancer chez le chien .1 Etude anatomie pathologique. Thèse de Toulouse,
1939-

Caravena, Vergleichende Untersuchungen über die Fibrinfärbung bei Pferd,
Rind, Schwein, Hund und Ziege. Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Bajez, Untersuchungen an makroskopisch deutlich veränderten Eierstöcken
nymphomaner Stuten. Inaug. Diss. Wien, 1939.

Kulich, Ueber das Vorkommen von Hodengeschwülsten beim Hunde und deren
chirurgische Behandlung. Inaug. Diss. Wien, 1939.

Petters, Ovarialbefunde bei in November abgeschossenen Rehgeiszen. Inaug.
Diss. Wien, 1939.

Ackermann, Ueber die der Dämpfigkeit zugrunde liegenden Lungenveränderun-
gen beim Pferd. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Ackermann, Statistische Auswertung der in den Jahren 1936 bis 1938 in dem
Veterinär Pathologischen Institut der Veterinärmedizinischen Fakultät an der
Universität Leipzig ausgeführten Sektionen. Inaug. Diss. Leipzig, 1939.

Mme Salomon, L\'origine infectieuse des tumeurs et les virus cancérigènes en patho-
logie comparée; étude critique. Thèse de Paris, 1939.

Ruvéron, Les inclusions osseuses dans les lésions tendineuses. Thèse d\'Alfort, 1939.

Altmeyer, Ist die Takata-Reaktion eine brauchbare Leberfunktionsprüfung
beim Rinde? Inaug. Diss. Hannover, 1939.

Brunklaus, Therapeutische Versuche an Kaninchen über die Einwirkung des
Wismutpräparates ..Olbisol" auf das Virus der ansteckenden Blutarmut. Inaug.-
Diss. Hannover, 1939.

Friemann, Zur klinisch-anatomischen Unterscheidung juveniler und gravid
gewesener Schweineuteri. Inaug.-Diss. Hannover, 1939-

Schürer, Untersuchungen und Versuche zur Möglichkeit intraarterieller Injek-
tionen an der Hintergliedmasze des Rindes. Inaug.-Diss. Hannover, 1939-

de Gier, Untersuchungen über die Acetonurie beim Rinde nach dem Kalben.
Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Hauck, Untersuchungen über Entnahme und Vorbehandlung von Milchproben
zur Feststellung des gelben Galles. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939-

Oltmanns, Beitrag zur klinischen Erkennung steriler Ziegenböcke unter beson-
derer Berücksichtigung der Samenuntersuchung. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Schmitz, Ein Beitrag zur Diagnostik und Therapie des Spats. Inaug.-Diss. Gieszen,
\'939-

Hördeman, Ueber das Vorkommen von Galterregern in gesunden Kuheutern und
deren Bedeutung für eine spätere Erkrankung. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Schwöbel, Klinische Beobachtungen über die Ursachen des Festliegens des Rindes
vor und nach der Geburt. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Schaetz, Versuche mit Surfen in der Veterinärchirurgie. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Wolf, Untersuchungen an der Pulpahöhle der maxilaren Backzähne des Pferdes.
Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Kühne, Zur Diagnose der chronischen Bleivergiftung aus dem Blutbild bei unseren
Haustieren. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Doenecke, Beiträge zur Aetiologie, Diagnose und Therapie der Kolik des Pferdes.
Zweite Aufl., 1939. Verlag Gebr. BischofT, Wittenberge. R.M. 9.25

Berthelon, La chirurgie du bétail et des animaux de basse-cour. Vigot frères
édit., Paris, 1939. fr. 50.—

Pétrov, Les infections puerpérales à type gangreneux chez les bovins. (Charbon
symptomatique et gangrène gazeuse postpartum). Thèse de Toulouse, 1939.

Thomas, Contribution à 1 étude de la névrectomie du nerf grand sciatique chez
le cheval. Thèse d\'Alfort, 193g.

Tahon, Les plaies articulaires et l\'arthrite traumatique. Leur traitement par
l\'autopyothérapie. Thèse d Alfort, 1939.

Pitf.au-Mennerat, La gastro-entérite infectieuse du chat et son traitement par
les dérivés sulfamidés incolores. Thèse d Alfort, 1939.

Prunier, Contribution à l\'étude des sinusites chez le chavel. Thèse de Lyon, 1939.

Plane, Contribution à l\'étude de la stérilité d\'origine ovarienne chez la vache.
Essai d\'hormonothérapie. Thèse de Lyon, 193g.

Gilles, Contribution à l\'étude des arythmies chez le cheval. Thèse de Lyon, 1939-

Fischer, Das Klauenbeschneiden der Rinder ein wichtiger Zweig der Klauen-
pHege. 8 Aufl. Verlag M. u. H. Schaper. Hannover, 1939. R.M. 2.—

Kernreuter, Die Blutregeneration nach einer hämolytischen Anämie beim Hund.
Inaug.-Diss. Wien, 193g.

Müller, Ein Beitrag zur Frage der Akardier unter besonderer Berücksichtigung
eines Amorphus globosus samt Eihäuten beim Rind. Inaug.-Diss. Wien, 193g-

Pialf.k, Luxationen und Luxationsfrakturen des Sprunggelenkes beim Hund.
Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Reiterf.r, Veränderungen der Blutplättchen bei Erkrankungen des Pferdes und
Hundes. Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Sampöck, Blutviskositätsbestimmungen bei verschiedenen Haustierarien. Inaug.-
Diss. Wien, 193g.

Staniö, Die Alkalireserve des Hundeblutes bei Hauterkrankungen. Inaug.-Diss.
Wien, ig39-

Schreier, Reaktive Veränderungen im weiszen Blutbild bei chirurgischen Er-
krankungen des Pferdes. Inaug. Diss. Leipzig, 193g.

Hunault, Contribution à l\'étude des complications de la fièvre aphteuse ; les
abcès profonds. Thcse de Paris, 1939.

Barthel, Zur Diagnostik und Bakteriologie der Bruzellose. Inaug. Diss. Hannover,
\'939-

Möhlmann, Uebcr die Ausbrüche von Maul- und Klauenseuche in den ersten
14 Tagen nach der aktiven Immunisierung mit Vakzine nach Waldmann und Köbe.
Inaug. Diss. Hannover, 1939.

Sickendiek, Kutane Infektionsversuche mit dem Virus der ansteckenden Blut-
armut der Pferde an sensibilisierten Kaninchen. Inaug. Diss. Hannover, 193g.

Gelbert, Uebcr die gegenseitige Beeinflussung der Tuberkulose und der Bangschen
Krankheit. Inaug.-Diss. Gieszen, ig3g.

Reuter, Untersuchungen über die biochemischen und serologischen Eigen-
schaften des Bakt. abortus Ovis. Inaug.-Diss. Gieszen. ig3g.

Chf.vron, De la désinfektion des locaux par les brouillards antiseptiques. Thèse
d\'Alfort, 1939.

Moreau, De la polyarthrite infectieuse des poulains. Traitement par le sulfarsénol
et essais d\'étude bactériologique en Bretagne. Thèse d\'Alfort, 193g.

Aflf.nzf.r, Untersuchungen über den Einflusz der Mischfolge auf den Ausfall der
langsamen Agglutination bei Bruzellose. Inaug.-Diss. Wien, ig39-

Erian, Der Einflusz von Temperatur und Zeit auf den Ausfall der Agglutination
bei der Bruzellose des Rindes. Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Hammerler, Unfersuchungen über die Beziehungen zwischen Antigenmenge
und Agglutinationstiter bei der Bruzellose. Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Hehle, Die Flockungsreaktion nach Meinicke-Sachweh zur Diagnose der Tularä-
mie. Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Hrabik, Beiträge zur Frage der Standardisierung der Agglutination bei der
Bangdiagnose. Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Mühlböck, Beitrag zur elektiven Züchtung des Streptococcus agalactiae und
der Brucella Bang. Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Nemec, Untersuchungen über das Vorkommen der infektiösen Anämie in der
Ostmark mit einem vergleichenden histologischen Beitrag zur Diagnose. Inaug.-Diss.
Wien, 1939.

Reymann, Untersuchungen über den Einflusz der Hämolyse des Serums auf den
Ausfall der Agglutination bei der Bruzellose. Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Schollenbergf.r, Untersuchungen über die antigenen Eigenschaften verschie-
dener Körpersubstanzen der Brucella Bang. Inaug.-Diss. Wien, 1939.

Haines, Microbiology in the préservation of the hen\'s egg. Food Investigation
Special Report No. 47. His Majesty\'s Stationery Office. Sh. 2.6

Ghalmers, Bacteria in relation to the milk supply. A practical guide for the
commercial bacteriologist. Second édition. Edward Arnold and Co., London. Sh. G. .

Grüneklee, Systematische und eingehende Untersuchungen an zersetzten Kühl-
hauseiern mit besonderer Berücksichtigung der bakteriellen Ursachen. Inaug.-Diss.
Hannover, 1939.

Rode, Untersuchungen über die Zusammensetzung der im Stadtgebiet Grosz-
Hamburg im Handel befindlichen Fleischsalate. Inaug.-Diss. Hannover, 1939.

Möller, Untersuchungen über den Nachweis der Fleischfäulnis nach dem
Verlähren von Walkiewicz. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Eichmann, Die Verwertung des Mageninhalts der Schlachtliere an den deutschen
Schlachthöfen mit besonderer Berücksichtigung des Standes vom Jahre 1938 und
Untersuchungen über die Verwertung des Panseninhalts durch Komposticrung.
Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Kamphausen, Untersuchungen über die bakteriziden Eigenschaften katadyni-
sierten Wassersmit und ohne Beigabeeiweiszhaltiger Stoffe. Inaug. -Diss.Gieszen, 1939.

Oehler, Vergleichende Untersuchungen über die Feststellung der Fleischtempe-
ratur bei dem Einfrieren finniger Rinder. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Schreinert, Ueber Eigenschaften des Pergamentdarmes im Vergleich zum
Naturdarm. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Christ, Das Hohelied des Deutschen Amateursportes 1827 bis 1938. Verlag M.
u. H. Schaper, Hannover. R.M. 8.—

Billore, Du cerf et de sa chasse en forêt de Gompiègne. Thèse de Toulouse, 1939.

Bourçmjin, L\'enseignement vétérinaire en Grande-Bretagne, le rapport Loveday
sur sa réorganisation. Thèse d\'Alfort, 1939. Clarenburg.

Sedert de varkenspest in de Veewet is opgenomen en verschillende
bestrijdingsmaatregelen van toepassing zijn, worden in verband met
het al of niet doen van aangifte tal van gestorven varkens of organen
van deze ter onderzoek ingezonden, met het verzoek vast te stellen
of de dieren aan bedoelde ziekte geleden hebben. Aangezien men in
dergelijke gevallen aangewezen is op de pathologisch-anatomische
afwijkingen in de organen, het verloop van het bacteriologisch onder-
zoek en de event. dierproef, is het dikwijls buitengewoon moeilijk in
korten tijd een juiste diagnose te stellen. Dit is temeer het geval, wanneer
geen volledige beschrijving omtrent het ziekteverloop en de klinische
verschijnselen bij het ingezonden materiaal aanwezig is.

Een groote moeilijkheid is verder, dat de kleine laboratoriumproef-
dieren ongevoelig zijn voor het virus van de varkenspest. Hierdoor is
men aangewezen op het gebruik van biggen, waaraan evenwel even-
eens bezwaren verbonden zijn. Zoo heeft men b.v., wanneer dergelijke
biggen gekocht worden, nooit zekerheid, dat ze niet geboren zijn uit
zeugen, welke ziek zijn geweest of dat zij zelf niet besmet geweest waren
en dientengevolge een zekere immuniteit hebben verkregen. Om
laatstgenoemde redenen verdient het aanbeveling, dat de proefbiggen
afkomstig zijn van bekende bedrijven of door het Instituut zelf gefokt
worden.

Een ander bezwaar is, dat het soms zeer lang duurt, alvorens het
ingespoten of op andere wijze besmette proefdier reageert. Dit is
vanzelfsprekend niet bevorderlijk voor de bestrijding van de ziekte,
want voor het nemen van maatregelen ter voorkoming van verspreiding
van smetstof enz. dient men zoo vlug mogelijk bekend te zijn met den
aard van het lijden.

In verband met het bovenstaande en de minder gunstige resultaten,
verkregen met andere methoden ter vaststelling van de diagnose
varkenspest, is het alleszins begrijpelijk, dat men getracht heeft langs
biologischen weg het doel te bereiken.

In de laatste jaren zijn door Sarnowiec, Donatien en Lestoquard,
Chaveiro Rebelo e.a. mededeelingen gedaan omtrent een snelle
methode ter onderkenning van varkenspest. Deze methode bestaat in
het intracutaan spuiten van een bepaalde hoeveelheid bloed of orgaan-
brei bij hoog immune varkens. De mate van zwelling, die daarna
optreedt, zou een aanwijzing zijn voor het al of niet aanwezig /ijn van
virus in het gebruikte materiaal. Voor deze proef moet men de be-
LXVI 74

schikking hebben over hoog-immune varkens, waardoor het onderzoek
alleen kan plaats hebben in bepaalde instituten. Verder moet het te
onderzoeken materiaal een bepaalde behandeling ondergaan, alvorens
het bij dé hoog-immune varkens in de huid gespoten mag worden.
Een hoeveelheid bloed van een ziek varken of gemalen nier, lever of
miltweefsel, afkomstig van een gestorven dier, wordt met een gelijke
hoeveelheid ricinusolie vermengd, waarna vervolgens formaline wordt
toegevoegd tot een concentratie van 2 % . Het aldus verkregen mengsel
wordt gedurende 24. uur in de koelcel geplaatst, opdat de toegevoegde
formaline de eventueel aanwezige bacteriën kan dooden.

Volgens de onderzoekingen van Donatien en Lestoquard, welke
door proeven aan de Rijksseruirnnrichting bevestigd zijn, heeft de
formaline geen invloed op het virus.

Wanneer men ingezonden materiaal nu wil onderzoeken op de
aanwezigheid van virus, gaat men als volgt te werk :

Bij een tegen varkenspest geïmmuniseerde big wordt een hoeveelheid
serum (1 a 2 ccm per kg levend gewicht) subcutaan aan den hals
ingespoten en vervolgens 24 uur later in de huid aan de binnenvlakte
van één der dijen | ccm antigeen, bereid op de hiervoor aangegeven
wijze. Direct na de inspuiting wordt de ontstane zwelling, die hetzij
bijna rond of meer ovaal van vorm is, gemeten, d.w.z. de grootste
breedte en de grootste lengte. Schematisch kan men het als volgt voor-
stellen :

Vanzelfsprekend is een dergelijke meting niet geheel en al nauw-
keurig, daar de hoogte van de ontstane zwelling buiten beschouwing
gelaten wordt.

Vier en twintig uur na de intracutane inspuiting wordt de reactie
beoordeeld en worden wederom een tweetal metingen verricht. Hierbij
dient men er op bedacht te zijn, dat het eventueel om de zwelling ont-
stane oedeem van groote waarde is en bij de meting niet verwaarloosd
mag worden.

Schematisch voorgesteld krijgen wij het volgende, waarbij de hoogte
van de ontstane en oorspronkelijke zwelling buiten beschouwing gelaten
wordt:

Op grond van uitvoerige onderzoekingen mag men volgens Sar-
nowiec, Donatien en Lestoquard, van een positieve reactie spreken,

Van groot belang zijn de navolgende conclusies, welke zij uit het
verloop van hun proeven meenen te mogen trekken :

ie. Gezonde niet-geïmmuniseerde of aan varkenspest lijdende
dieren geven geen positieve reactie, wanneer virushoudend materiaal
intracutaan wordt ingespoten.

2e. Immune dieren (actief of passief) geven wel een positieve reactie
ten opzichte van virushoudend materiaal.

4e. Spuit men gezonde niet-geïmmuniseerde dieren of zieke dieren
van tevoren varkenspestserum in, dan verloopt de intradermale
injectie welke 4 dagen later verricht wordt, positief.

5e. De intradermale reactie verloopt negatief, wanneer organen
gebruikt worden van varkens, die geleden hebben aan influenza en
avitaminose of gestorven zijn tengevolge van een intoxicatie of andere
ziekten.

Verder zou volgens Donatien en Lestoquard de intradermale
reactie geschikt zijn voor de bepaling van de antigene werking van een
virus. Een virus, dat regelmatig en op den juisten tijd proefvarkens
ziek maakt, behoeft n.1. nog geen voldoende antigene werking te be-
zitten. De genoemde onderzoekers bevelen daarom dan ook aan alleen
een dusdanig virus te gebruiken, waarmede bij de intradermale reactie
een verhoudingsgetal grooter dan 3 wordt verkregen.

Omgekeerd zou men dan ook de waarde van een bepaald serum
kunnen bepalen, wanneer men een antigeen heeft, waarvan de antigene
werking bekend is. Het laatstgenoemde zou men op de navolgende
wijze kunnen doen. Een immune big wordt 1 a 2 ccm per kg levend
gewicht van het te onderzoeken serum subcutaan ingespoten en 24
uur later | ccm van het bekende antigeen. Verkrijgt men een verhou-
dingsgetal grooter dan 3, dan is het serum goed. Hoe hooger het
verhoudingsgetal is, des te sterker zou het serum zijn.

Wanneer het bovenstaande inderdaad allemaal juist is, dan zou de
intradermale reactie ten opzichte van de varkenspest een leer belangrijke
schrede voorwaarts zijn. Helaas hebben tal van andere onderzoekers
o.a. Quiroga en Schang, bij hun proeven niet dezelfde resultaten
verkregen. Zij kennen aan de intradermale reactie zelfs geen enkele
waarde toe. Het resultaat zou n.1. alleen in die gevallen positief zijn,
wanneer in de voor de antigeen-bereiding gebruikte organen Bac.
suipestifer aanwezig was.

Ook Chaveiro Rebelo heeft bij zijn proeven niet die gunstige uit-
komsten verkregen als Donatien en Lestoquard. Hij vermeldt althans,

dat de toename van de afmetingen der zwellingen niet zoo uitgesproken
was als door sommigen wel wordt beweerd.

Zooals uit bovenstaand verkort literatuuroverzicht blijkt, heerscht
omtrent de waarde van de intradermale reactie nogal verschil van
meening. Dit was de aanleiding, dat aan de Rijksseruminrichting
naast een oriënteerend onderzoek eenige proeven aangaande de
genoemde methode zijn gedaan.

Ten behoeve van het eerstgenoemde werd een negental geïmmuni-
seerde biggen, gemerkt 149 tot en met 157, gebezigd. Het antigeen
werd op dezelfde wijze bereid als door Sarnowiec is aangegeven.
Indien dit voor de proef gewenscht was, zijn de dieren 24 uur voor de
intradermale injectie met varkenspestserum a 1 ccm per kg levend
gewicht) subcutaan aan den hals ingespoten. De verschillende biggen
zijn als volgt ingespoten :

Dat in de voor de antigeen-bereiding gebezigde organen, volgens
het verloop van het microscopisch en cultureel onderzoek, geen
specifieke microörganismen, doch wel het virus van de varkenspest
aanwezig was, is gecontroleerd door besmetting van een tweetal biggen.
Beide dieren zijn ziek geworden en gesuccombeerd onder verschijnselen
als bij varkensoest worden waargenomen, terwijl ook de sectiebevin-
dingen op het aanwezig zijn van de genoemde infectie wezen. De door
de insDuiting van de verschillende stoffen ontstane zwellingen, alsmede

de bij sommige biggen ontstane toename hiervan, waren schematisch
voorgesteld als volgt :

Toelichting : In bovenstaande schematische voorstellingen zijn op de
horizontale lijnen de data van meting aangegeven, terwijl in verticale
richting het product van de grootste breedte en lengte (beide in mm)
op de betreffende dager, is weergegeven. Alle dieren zijn op ii/\'io
met de vermelde vloeistoffen of orgaanemulsie ingespoten. Uitge-
zonderd de Nos. 156 en 157, waren de proefbiggen den vorigen dag
reeds met serum behandeld.

flinke zwelling tengevolge gehad op den 6den dag na de inspuiting.
Behalve de belangrijke toename was de plaats van injectie sterk rood
gekleurd en pijnlijk bij betasten. Een gedeelte van de huid is necrotisch
geworden, hetgeen evenwel geen belangrijken invloed gehad heeft
op het genezingsproces.

De injectie van ricinusolie (big 150) of een mengsel van deze vloeistof
met formaline (big 151) had geen toename van de ontstane zwelling
tot gevolg. Den volgenden dag waren de afmetingen ervan al veel
verminderd en daarna zijn ze steeds kleiner geworden. Vergelijkt men
het verloop van de inspuitingen bij deze twee dieren met dat bij big
149, dan krijgt men den indruk, dat ricinusolie vlug geresorbeerd
wordt, geen prikkelenden invloed heeft en de caustische werking van
formaline doet verdwijnen.

Bij de biggen Nos. 152, 153 en 154, ingespoten resp. met formaline
-f- virushoudende organen, ricinusolie virushoudende organen en
formaline ricinusolie virushoudende organen, werden 2 X 24 uur
na de inspuiting der verschillende mengsels de grootste breedten en
lengten waargenomen. Het product hiervan was echter bij geen dei-
biggen 3 X zoo groot als dat van de genoemde afmetingen direct na
de inspuiting. Verder blijkt, dat de dieren niet gelijkmatig reageeren,
al zou men dit wellicht kunnen toeschrijven aan de ongelijksoortige
mengsels, die zijn ingespoten.

Gezien het verloop bij big 149 mogen wij den invloed van de forma-
line bij big 152 niet geheel en al uitsluiten, hoewel deze door de binding
aan de orgaandeeltjes veel geringer zal zijn dan bij een inspuiting als
zoodanig. In het laatstgenoemde geval moet het weefsel van het
betreffende proefdier voor de binding zorgen. De toename van de
afmetingen bij de biggen 153 en 154 kan men, gezien het verloop van
de inspuitingen bij de biggen 150 en 151, toeschrijven aan het virus,
aanwezig in de organen, al reageert de eene big (154) veel sterker
dan de andere (153). Dat wij het inderdaad mogen toeschrijven aan
het virus, blijkt nog duidelijker uit het verloop bij big 155, die met
formaline — ricinusolie organen van gezonde dieren is ingespoten.
Bij genoemd dier werden de grootste breedte en lengte van de zwelling
reeds 24 uur na de inspuiting waargenomen, terwijl dit bij de biggen
153 en 154 eerst na 2 X 24 uur het geval was. Indien bij alle dieren
de toename van de zwelling een gevolg geweest zou zijn van de inge-
spoten orgaandeeltjes, dan zouden ook bij big 155 op den tweeden
dag de grootste afmetingen gevonden moeten zijn. Dat de orgaandeeltjes
geen invloed uitoefenen, blijkt bovendien nog uit het verloop bij de
biggen 156 en 157. Deze beide dieren zijn van te voren, in tegenstelling
met de andere, niet met serum behandeld. Overigens zijn ze met
gelijksoortige mengsels ingespoten, al bevatte het eene mengsel boven-
dien nog het virus van de varkenspest. De invloed van het ingespoten
serum wordt duidelijk gedemonstreerd door het verloop bij big 154
te vergelijken met dat bij big 156. Beide dieren zijn met gelijksoortige

orgaanmengsels ingespoten, doch de eene big (154) was den vorigen
dag nog met varkenspestserum behandeld.

Zooals uit de uitkomsten van bovenstaande proef blijkt, werd in
geen der gevallen een zoodanige zwelling door het ingespoten virus-
houdende materiaal veroorzaakt, dat een verhoudingsgetal van 3 of
grooter dan 3 werd verkregen.

Als gevolg van bovenomschreven bevindingen, die niet in overeen-
stemming waren met de resultaten van de proeven, verricht door
Donatien en Lestoquard, is het onderzoek met een zevental immune
biggen, gemerkt van 158 tot en met [64, voortgezet.

Al deze dieren, uitgezonderd de Nos. 161 en 163, werden een dag
vóór de antigeen-inspuiting met varkenspestserum behandeld (1 ccm
per kg levend gewicht). Teneinde na te gaan, of er verschil bestond
tusschen een antigeen, bereid met bloed en een, bereid met organen,
werden de biggen 158, 159 en 160 tegelijkertijd aan beide achterbeenen
ingespoten en wel links achter met het bloedantigeen en rechts achter
met het orgaanantigeen. Vanzelfsprekend waren zoowel het gebezigde
bloed als de organen afkomstig van hetzelfde dier en is met behulp
van de dierproef nagegaan, of er virus in het gebruikte materiaal
aanwezig was.

Dc resteerende 4 biggen zijn ieder aan een achterbeen ingespoten
met antigenen, die ter vereenvoudiging van de beschrijving zullen
worden gemerkt met A en B. In beide gevallen waren de gebruikte
organen afkomstig van varkens, die ongetwijfeld, gezien het typische
ziekteverloop, de klinische verschijnselen, de bevindingen bij de sectie,
alsmede het negatieve verloop van het microscopisch en cultureel
onderzoek der organen, aan varkenspest geleden hadden. Hoewel er
omtrent den aard van het lijden geen twijfel bestond, is toch nog door
dierproeven bevestigd, dat het inderdaad varkenspest was.

Dc door de inspuitingen veroorzaakte reacties waren bij de biggen
158, 159 en 160, schematisch voorgesteld, als volgt :

Bij de biggen 161, 162, 163 en 164 werden, schematisch voorgesteld,
de navolgende uitkomsten verkregen :

In bovenstaande gevallen werd slechts bij één big (164), die van te
voren met varkenspestserum was ingespoten, drie dagen na de behan-
deling met het antigeen B een zoodanige zwelling van de injectieplaats
waargenomen, dat het verhoudingsgetal grooter was dan 3. Hier zou
men dus met een positieve reactie te doen hebben. Deze positieve
uitkomst wordt, wat haar waarde voor het stellen van de diagnose
betreft, echter belangrijk verminderd door de omstandigheid, dat het
antigeen B bereid was met organen, afkomstig van een dier, waarbij
de diagnose varkenspest reeds met behulp van de gebruikelijke onder-
zoekingsmethoden was vast te stellen. Van veel grooter waarde zou
een positieve uitkomst geweest zijn, indien het laatstgenoemde niet het
geval geweest was.

De invloed van het ingespoten serum wordt duidelijk gedemon-
streerd, — wanneer althans het reactievermogen bij beide biggen
gelijk is — door het verloop van de reactie bij de biggen 163 en 164,
die beide ingespoten zijn met antigeen B, met elkaar te vergelijken.
De opgetreden zwelling was bij de niet met serum behandelde big
(163) veel geringer dan bij de wel behandelde (164). Hiertegenover
staat echter, dat bij de biggen 161 en 162, die met het oogenschijnlijk
gelijkwaardige antigeen A waren ingespoten, haast geen verschil in
de reactie was te zien. Ook nu was één dezer biggen (162) van te voren
met serum behandeld en de andere (161) niet. Wel reageerde de met
serum ingespoten big (162) reeds na 24 uur, terwijl dit bij de niet-
behandelde (161) pas na 2 x 24 uur het geval was. DoNatien en
Lestoquard wijzen er op, dat de pathogene en de antigene werking
van een virus niet altijd gelijkwaardig zijn, mogelijk was zulks hier

het geval. Dit, zoowel als het ongelijkmatig reageeren van de proef-
dieren vermindert de waarde van de methode belangrijk als hulp-
middel voor het vlug onderkennen van varkenspest.

Aan het gebezigde serum kan men dit niet toeschrijven, aangezien
steeds op denzelfden tijd gelijksoortig serum is ingespoten. De moge-
lijkheid, dat eenerzijds de proefdieren en anderzijds het antigeen een
belangrijke rol speelt, is echter niet uit te sluiten. Wat de proefdieren
betreft kan verwezen worden naar de publicatie van Donatien en
Lestoquard. Zij vermelden althans, dat de proefdieren zorgvuldig
moeten worden uitgezocht en dat speciaal de huid zeer dun moet zijn.
Omtrent den invloed van het gebezigde antigeen op het ongelijkmatig
reageeren zal straks nog nader worden ingegaan.

Wat het verschil tusschen het bloed- en orgaanantigeen, ingespoten
bij de biggen 158, 159 en 160 betreft, kan het navolgende worden
opgemerkt. Het orgaanantigeen gaf bij 2 van de 3 inspuitingen reeds
na 24 uur de sterkste reactie te zien. Bij de derde was deze ook na
24 uur duidelijk, doch 5 dagen na de inspuiting werd het hoogste punt
bereikt, niettegenstaande in den tusschentijd een daling was ingetreden.
Wellicht is deze late zwelling toe te schrijven aan een bijkomstige
secundaire prikkeling. Het antigeen, bereid met bloed, vertoonde
slechts in één van de drie gevallen 24 uur na de inspuiting de grootste
reactie. Bij de beide andere geschiedde dit resp. na 2 en 3 dagen.

Men zou uit het verloop van deze proef voorts den indruk kunnen
krijgen, dat het antigeen, bereid met organen, beter is dan dat, gemaakt
met bloed. Het is echter ook denkbaar, dat het verloop der reactie
niet alleen afhankelijk is van de antigene waarde, maar eveneens
van de hoeveelheid virus, die aanwezig is in het antigeen. Is deze
meening juist, dan zullen met bloedantigeen, bereid van varkens welke
in het acute koortsstadium gestorven of geslacht zijn, betere resultaten
verkregen worden dan met een orgaanantigeen, afkomstig van dezelfde
dieren. Daartegenover zal het orgaanantigeen, afkomstig van dieren,
die reeds eenigen tijd ziek zijn, een beter resultaat geven dan het
bloedantigeen, daar in het bloed dan weinig of geen virus meer aan-
wezig is. Op deze wijze zou ook te verklaren zijn waarom bij chronische
gevallen van varkenspest het verloop der reactie niet duidelijk positief
is. In dergelijke gevallen zullen zoowel de organen als het bloed geen
of slechts zeer geringe hoeveelheden virus bevatten. In de landen,
waar de varkenspest als regel optreedt als een acuut verloopende ziekte,
zal de intradermale reactie derhalve een beter resultaat geven dan daar,
waar zij in een meer chronischen vorm voorkomt. De uiteenloopende
waardeering van de methode volgens Donatien en Lestoquard laat
zich, wanneer men het bovenstaande aanneemt, zeer goed verklaren.

Naar aanleiding van de publicaties van Donatien en Lestoquard,
Sarnowiec e.a., is de intracutane methode voor het aantoonen van

het virus der varkenspest in de organen of het bloed van verdachte
varkens nagegaan. De gebezigde proefdieren waren actief geïmmuni-
seerde biggen, die één dag voor de behandeling met het antigeen
ingespoten zijn met varkenspestserum (1 ccm per kg levend gewicht).
De bereiding van het antigeen heeft op dezelfde wijze plaats gehad als
door Sarnowiec is vermeld.

Aanvankelijk zijn eenige oriënteerende onderzoekingen verricht met
inspuitingen van formaline, ricinusolie en een combinatie van beide.
Verder is ook nagegaan welke de invloed was van de inspuiting van
een orgaanemulsie van gezonde dieren.

Even gunstige resultaten als door sommige onderzoekers volgens hun
beschrijvingen werden geconstateerd, zijn niet verkregen. Slechts
in één geval werd een verhoudingsgetal grooter dan 3 waargenomen.
In alle andere gevallen bleef dit hier beneden. De positieve uitkomst
werd slechts verkregen met een antigeen, bereid van organen, afkomstig
van een dier, waarbij de diagnose varkenspest reeds met de gebruikelijke
onderzoekingsmethoden, n.1. ziekteverschijnselen, ziekteverloop,
sectiebevindingen en cultureel onderzoek, was te stellen. Het is niet
uitgesloten, dat deze positieve reactie in verband stond met de aan-
wezigheid van veel virus in het materiaal, dat bij de antigeen-bereiding
gebruikt werd, terwijl dit bij de andere niet het geval was.

De aanwezigheid van virus in de gebruikte organen is gecontroleerd
door niet-immune biggen hiermede te besmetten. Sommige dezer
proefdieren succombeerden aan acute varkenspest, terwijl bij andere
het verloop meer chronisch was. Verder is geconstateerd, dat het
reactievermogen der proefdieren belangrijk kan verschillen, hetgeen
niet bevorderlijk is voor het onderzoek. Het gebruikte varkenspest-
serum was steeds van dezelfde partij. Hieraan kan men de geheel
verschillende uitkomsten derhalve niet toeschrijven.

De genomen proeven geven den indruk, dat slechts aan een positieve
reactie waarde kan worden toegekend, terwijl bij een negatieve uit-
komst niet de zekerheid bestaat, dat men niet met varkenspest te doen
heeft.

Auf Grund von den Arbeiten von Donatien und Lestoquard, Sarnowiec u. a.
wurde die intrakutane Methode zum Nachweis des Schweinepestvirus in den
Organen oder dem Blut verdächtiger Schweine geprüft. Die verwendeten Ver-
suchstiere waren aktiv immunisierte Ferkel, die einen Tag vor der Behandlung
mit dem Antigen mit Schweinepestserum eingespritzt wurden (1 ccm je kg Lebend-
gewicht). Das Antigen wurde auf die von Sarnowiec angegebene Weise hergestellt.

Zunächst wurden einige orientierende Untersuchungen gemacht mit Einsprit-
zungen von Formalin, Rizinusöl und einer Kombination von beiden. Ausserdem
wurde auch der Einfluss einer Injektion von Organemulsion gesunder Tiere unter-
sucht.

Ebenso günstige Ergebnisse, wie sie einige Autoren laut ihren Beschreibungen
feststellen konnten, wurden nicht erzielt. Nur in einem einzigen Fall wurde eine
Verhältniszahl grösser als 3 wahrgenommen. In allen anderen Fällen blieb diese
darunter. Das positive Ergebnis wurde nur erreicht mit einem Antigen, das aus

Organen eines Tieres bereitet war, bei dem die Diagnose Schweinepest bereits zu
stellen war mit den gebräuchlichen Untersuchungsmethoden, nämlich Krankheits-
erscheinungen, Krankheitsverlauf, Sektionsbefund und Untersuchungen von
Kulturen. Es ist nicht ausgeschlossen, dass diese positive Reaktion zusammenhing
mit dem Vorhandensein einer grösseren Virusmenge in dem Material, das zur
Antigenbereitung gebraucht wurde, während dies sonst nicht der Fall war.

Das Vorhandensein von Virus in den verwendeten Organen wurde durch Infek-
tion nicht-immunisierter Ferkel kontrolliert. Einige dieser Versuchstiere starben
an akuter Schweinepest, während bei anderen der Verlauf mehr chronisch war.
Weiter wurde festgestellt, dass das Reaktionsvermögen der Versuchstiere sehr
erheblich verschieden sein kann, wodurch die Untersuchung erschwert wird. Das
verwendete Schweinepestserum war von der gleichen Herkunft, sodass hierauf die
ganz verschiedenen Resultate nicht zurückgeführt werden konnten.

Die Resultate der Versuche machen den Eindruck, dass nur einer positiven
Reaktion ein Wert beigemessen werden kann, während bei einem negativen
Ergebnis nicht die Sicherheit besteht, dass Schweinepest ausgeschlossen werden kann.

Referring to the publications of Donatien and Lestoquard, Sarnowif.c. a.o.,
the author has checked the intracutaneous method of detecting the virus of swine-
plague in the organs or in the blood of suspected swine. The used test objects were
active immunized pigs that were injected with swine-plague serum (i cc on i kg
body weight) one day before treatment with the antigen. The preparation of the
antigen was carried out in the same way as mentioned by Sarnowiec.

At first some orientating researches were carried out by injecting formaline,
castor oil and a combination of both. The influence of injections with organic emul-
sions of healthy animals was examined too.

Equally favourable results as mentioned by some investigators (according their
descriptions) were not obtained. Only in one case a ratio greater than 3 was found.
In all other cases the ratio was smaller. The positive result was only obtained with
the antigen prepared from organs of an animal in which the diagnosis swineplague
already could be made by means of the usual methods of research viz. clinical
symptoms, progress of the disease, dissection and cultural researches. It may not
be excluded that this positive reaction was caused by the presence of much virus
in the material used to the preparation of the antigen, whilst this was not the case
in the other material.

The presence of virus in the used organs is controlled by infecting not immunized
pigs with this material. Some of those test animals died from acute swineplague
whilst others showed a more chronical progress. Moreover one has stated that
the reaction power of the experimental animals can differ considerably this not
being promotive of the research. The used swineplague serum always was of the
same stock. To this one can not ascribe the total different results.

The experiments give the impression that only value can be attached on the
positive reaction whilst a negative reaction does not give the certainty that one is
concerned with swine plague.

A la suite des publications de Donatien et Lestoquard, Sarnowiec, e. a.,
l\'auteur a contrôlé la méthode intradermique pour la mise en évidence du virus
de la peste porcine dans les organes ou dans le sang de porcs suspects. Il utilisa
comme animaux d\'expérience des porcelets immunisés activement et auxquels il
injecta du sérum antipesteux (1 ccm par kg de poids vif) le jour avant le traitement
avec de l\'antigène. L\'antigène fut préparé de la manière indiquée par Sarnowiec.

Au préalable l\'auteur fit quelques recherches directives en injectant du formol,
de l\'huile de ricin et un mélange de ces deux produits ; il contrôla de même l\'in-
fluence d\'injections de suspensions d\'organes provenant d\'animaux sains.

INTOXICATIE DOOR HET DRINKEN VAN MELK EENER
KOE, LIJDENDE AAN STAPHYLOCOCCEN-MASTITIS

De veehouder A. v. n. V. te H.O. merkte 12 Meijl., dat één zijner
koeien, die daags te voren was afgekalfd, ziek was en dat de melk uit
één of meer kwartieren niet deugde. Hij riep derhalve de hulp in van
een bekenden kwakzalver uit de buurt. Deze onderzocht denzelfden
dag de patiënte en gaf den eigenaar het advies, de koe een halven liter
brandewijn, waaraan toegevoegd 1 eetlepel peper, in te geven en den
uier in te smeren met warme olie, waarin een weinig spiritus. Den
volgenden morgen moest deze geheele behandeling herhaald worden.

Aldus geschiedde. Onze „deskundige" onderzocht des voormiddags
van den i3en Mei opnieuw de koe en bevond dat ze in erge mate ziek
was en ongeneeslijk en dat het dier voor den eigenaar weinig waarde
meer had. Zijns inziens diende het veefonds het over te nemen, opdat
het nog levend kon worden geslacht en misschien nog goedgekeurd.

Hij heeft toen een brief geschreven aan het bestuur van het veefonds,
waarop een vertegenwoordiger van dit fonds is gekomen en aan den
eigenaar heeft medegedeeld dat de koe zou worden overgenomen.
Deze is echter spoedig daarna gestorven.

De kwakzalver heeft den eigenaar op geenerlei wijze gewaarschuwd,
dat hij de melk (althans de verkeerde) apart moest houden en ver-
nietigen.

Waarschijnlijk gedreven door zuinigheidsmotieven, heeft de vrouw
dien dag de melk dezer koe (ook de abnormale) in de koffie gedaan,
waarvan toen man, vrouw en drie kinderen hebben gedronken, waarna

L\'auteur n\'obtint pas des résultats aussi favorables que certains expérimenta-
teurs ; dans un cas seulement l\'index obtenu plus grand que trois ; dans tous les
autres cas le chiffre fut inférieur. Le résultat positif ne fut obtenu qu\'avec un antigène
préparé au moyen d\'organes provenant d\'un animal, chez lequel le diagnostic de
peste porcine avait déjà été fait, d\'après les procédés courants : symptômes, évolu-
tion, autopsie, cultures. Il est possible que cette réaction positive fut en rapport
avec la présence d\'une quantité notable de virus dans le matériel utilisé pour la
préparation de l\'antigène, alors que tel ne fut pas le cas ailleurs.

La présence de virus dans les organes utilisés fut contrôlée par injection à des
porcelets non immunisés. Plusieurs de ces animaux succombèrent à une peste aiguë
alors que d\'autres firent une maladie à allure plutôt chronique ; d\'autre part on
constata que le pouvoir réactif peut différer énormément d\'un animal d\'expérience
à l\'autre, ce qui n\'est guère favorable aux recherches. Le sérum antipesteux employé
provenait toujours du même stock, de sorte que les résultats contradictoires obtenus
ne peuvent être imputés à cette cause.

Les expériences faites laissent l\'impression qu\'on ne peut attribuer de valeur
qu\'aux réactions positives, alors qu\'un résultat négatif n\'implique pas nécessaire-
ment l\'absence de peste.

ONDERZOEKINGEN OVER DE SEXUEEL-ENDOCRINE
ORGANISATIE VAN RHODEUS AMARUS ° EN DE
BETEEKENIS VAN DE LEGBUISTEST VOOR DE
ENDOCRINOLOGIE IN HET ALGEMEEN

(Autoreferaat van het door D. B. Centen\'s Uitgevers Maatschappij N.V.
uitgegeven proefschrift).

Van alle inheemsche visschen is er slechts één soort, die in den
paaitijd over een uitwendige legbuis beschikt : Rhodeus amarus
(Bloch), algemeen bekend onder den naam „bittervoorntje". Met
deze legbuis, die als een sterk verlengde urogenitaalpapil opgevat
moet worden, legt het vischje zijn eieren in zoetwatermosselen van het
geslacht Unio en Anodonta.

Buiten den paaitijd verkort de legbuis zich tot een wormvormig
stompje van slechts enkele mm lengte. Het is indertijd aan Fleisch-
mann gebleken, dat de legbuis buiten den paaitijd tot groei gebracht
kan worden, wanneer men het bij zoogdieren voorkomende bronst-
hormoon (folliculine) injiceert of aan het aquariumwater toevoegt.

ze allen direct vrij ernstig ziek zijn geworden (maagdarmverschijn-
selcn, braken, koorts). De behandelende geneesheer heeft wat van de
melk opgezonden naar Groningen, waar ze is onderzocht in het labora-
torium van Prof. Kapsenberg en waar men er Staphylococcus aureus
in vond.

De aandacht werd van deze zijde gevestigd op vermoedelijke aan-
wezigheid van de z.g. enterotoxinen van Jordan.

De heer Tenhaeff, die ook in het geval gemoeid werd, zond uier-
secreet op naar de Rijksseruminrichting te Rotterdam, waar men er
ook Staphylococcus aureus in aantoonde in groote hoeveelheden en
nagenoeg in reincultuur. Andere uierontsteking veroorzakende micro-
organismen of pathogene streptococcen werden niet gevonden en t.b.c.-
bacillen evenmin.

Eén der patiënten is nogal eenigen tijd ziek geweest, de anderen
waren vrij spoedig weer hersteld.

De heer Tenhaeff heeft tegen den kwakzalver proces-verbaal op
laten maken wegens het onbevoegd uitoefenen der Veeartsenijkunde.
Jammer genoeg heeft de Rechterlijke Macht den delinquent in de
gelegenheid gesteld om af te koopen (hetgeen ook prompt is geschied),
zoodat openbaarmaking helaas werd voorkomen.

Eenigen tijd later werd door Kanter c.s. de mededeeling gedaan, dat
de legbuistest een uitstekend zwangerschapsdiagnosticum zou zijn,
met groote voordeelen boven de reactie volgens Aschheim en Zondek.

Deze mededeelingen vormden in 1935 het uitgangspunt van mijn
onderzoekingen, waarvan het histologische gedeelte bewerkt werd door
den heer L. H. Bretschneider te Utrecht.

Om te beginnen werd de legbuistest ontwikkeld tot een quantitatieve
testmethode. Dit geschiedde, door na te gaan onder welke omstandig-
heden een zoo groot mogelijke reactie verkregen kan worden, na toe-
diening van werkzame preparaten, b.v. urine van zwangere vrouwen.
Er werd een practisch meetstelsel ingevoerd en langs mathematischen
weg werd nagegaan hoe groot het aantal proefvisschen per bepaling
dient te zijn, om tot reëele resultaten te kunnen komen. Omdat de
gevoeligheid der visschen in de verschillende jaargetijden uiteen loopt,
was het noodig eenige kunstgrepen te gebruiken (de zgn. afstomping
en sensibilisatie), waardoor een constant gevoeligheidsniveau ver-
kregen kan worden, althans voor de maanden September tot Mei.

Met behulp van deze testmethode kon nu nagegaan worden welke
hormonen een positieve reactie geven en ook of verschillende hormonen
event. verschillende reacties geven.

Positieve reacties bleken verkregen te kunnen worden met vrouwelijk
bronstverwekkend hormoon, mannelijk hormoon, corpus luteum-
hormoon (benevens de bij zoogdieren onwerkzame progesteron-deri-
vaten) en bijnierschorshormoon. Van de gonadotrope hormonen
waren het preparaat uit urine van zwangere vrouwen (Pregnyl) en
dat uit hypophysen van groote slachtdieren (Ainbinon) onwerkzaam
Het gonadotrope hormoon uit het serum van drachtige merries (Antex)
was een weinig werkzaam. Zéér werkzaam daarentegen was een waterig
extract uit karperhypophysen, zoodat aan een specifiek verschil in
structuur der verschillende gonadotrope hormonen gedacht ïr.oet
worden.

Omdat alle steroïde geslachts- en bijnierschorshoimonen een posi-
tieve legbuisreactie veroorzaken is de legbuisgroei als zoodanig geen
specifieke reactie op de bij zoogdieren voorkomende oestrogene, man-
nelijke of progesteron-achtige hormonen. Verrassend was echter, dat
de wijze waarop de reactie zich voltrekt (uitgedrukt door de legbuis-
groeikromme) voor deze drie groepen van hormonen wél specifiek
bleek te zijn. Zelfs voor een 27-tal, onder de genoemde groepen ressor-
teerende, steroïden, bleek er nog een zekere mate van specificiteit te
bestaan ! Hiermede was dus de mogelijkheid gegeven de legbuistest
te gebruiken voor de qualitatieve en quantitatieve aantooning van
bepaalde steroïden in organen, lichaamsvloeistoffen en urine.

Verwacht mocht worden, dat hierin een weinig testosteron en follikel-
hormoon voorkwam, voldoende om een reactie te kunnen geven. Met
de legbuistest werd echter een geheel andere reactie verkregen, die de
aanwezigheid van een ander, tot nu toe niet nader geïdentificeerd,
bestanddeel doet vermoeden. Misschien is dit bestanddeel identiek
met het hypothetische kiemepitheel-hormoon.

In een waterig bijnierextract werd een bestanddeel aangetoond,
dat niet overeenkomt met de tot dusver uit de bijnierschors geïsoleerde
steroïden corticosteron en desoxycorticosteron.

In het verregaand gereinigde bijnierschorsextract cortine „Organon"
werd nog een ander bestanddeel gevonden, dat waarschijnlijk over-
eenkomt met het therapeutisch werkzaamste, chemisch nog niet
geïdentificeerde cortex-hormoon(-complex).

Tot dusver was het voorkomen van progesteron-achtig hormoon in
follikelvocht nog niet bekend. Omdat de legbuistest zoo uitermate
gevoelig is voor progesteron (nl. 100 maal zoo gevoelig als de gebrui-
kelijke test volgens Allen-Corner of Clauberg, waarbij een konijn
als testobject wordt gebruikt), was het interessant te onderzoeken,
of de nog onontwikkelde membrana granulosa der intacte follikels,
reeds kleine hoeveelheden progesteron-achtig hormoon afscheiden.
Dit bleek inderdaad het geval te zijn !

Het heeft langeren tijd geduurd alvorens men het corpus luteum-
hormoon in menschelijke corpora lutea heeft kunnen vaststellen. Oor-
zaak hiervan is, dat men ongeveer 50 rijpe corpora lutea noodig heeft
om juist een positieve reactie bij één konijn te kunnen verkrijgen. In
verband met de groote gevoeligheid van de legbuistest voor het corpus
luteum-hormoon werd een poging gewaagd het progesteron-gehalte
van één enkel menschelijk corpus luteum te bepalen. Van de gynaecolo-
gische afdeelingen der universiteitsklinieken kon in den loop van
eenige jaren een 28-tal corpora lutea verkregen worden. Door rekening
te houden met den afstand tusschen ovulatie- en operatie-datum kon
de ouderdom van deze corpora lutea geschat worden. Geeft men
het verband tusschen progesteron-gehalte en leeftijd van ieder corpus
luteum grafisch weer, dan verkrijgt men een figuur, welke sterk doet
denken aan de uitscheidingskromme, welke door Venning en Browne
voor pregnaandiol, — als weerspiegeling der progesteronproductie -—,
gevonden is. Met andere woorden, er valt een zeker verband waar te
nemen tusschen progesteron-gehalte en progesteron-productie, hetgeen
ook te verwachten is.

Ofschoon van corpus luteum-vorming bij intrauterin gestorven
menschelijke vruchten nog geen sprake is, werd in het lipoïd-extract
van hiervan afkomstige ovaria een belangrijke hoeveelheid progesteron-
achtig hormoon gevonden.

Ook het progesteron-gehalte van menschelijke placentae kon nader
onderzocht worden. Het bleek, dat placentae van mannelijke en vrou-
welijke vruchten een evengroot progesteron-gehalte bezitten.

Het in de legbuistest werkzame bestanddeel uit menschelijke urine
komt niet overeen met een der reeds bekende hormonen. Dit bestand-
deel, dat voorloopig luteïdine genoemd werd, wordt bij normale
vrouwen cyclisch uitgescheiden. Bij gravide vrouwen wordt het luteïdine
niet cyclisch uitgescheiden en de gemiddelde uitscheiding blijft merk-
waardigerwijze in alle maanden der graviditeit gelijk. Omdat voor de
luteïdine-uitscheiding tijdens de graviditeit ongeveer overeenkomstige
waarden gevonden worden als tijdens de normale cyclus, kan de lute-
idine-uitscheiding niet als criterum gelden voor de aanwezigheid eener
graviditeit. De legbuistest is dus niet geschikt als zwangerschapsreactie.

Steroïden, welke niet tot de pregnaan-, androstaan- en oestraanreeks
behooren geven practisch geen legbuisreactie. De legbuisgroei van het
vrouwelijke bittervoorntje is dus specifiek voor die groep van steroïden,
waartoe ook de geslachts- en bijnierschorshormonen behooren. Dooi-
de qualitatieve en quantitatieve aantooning dezer stoffen (waarvan
er een aantal als tot nu toe onbekend beschouwd moeten worden),
kan de legbuistest belangrijke bijdragen leveren tot de endocrinologie.

De aspecten, die het bittervoorn-onderzoek ten aanzien van de
endrocrinologie der koudbloedige dieren biedt, zijn niet minder interes-
sant. Dit moge uit het volgende blijken.

Het bittervoorntje neemt de, bij zoogdieren voorkomende steroïde
hormonen door zijn kieuwepitheel uit het omringende water op. Wie
meent, dat deze steroïden, b.v. via de bloedbaan, direct op de legbuis
inwerken, vergist zich. Uitgebreide onderzoekingen, waartoe L. H.
Bretschneider op histologisch gebied zeer veel heeft bijgedragen,
hebben geleerd, dat de genoemde stoffen (misschien via den thalamus
opticus ?) op dc hypophyse voorkwab inwerken, waardoor luteïnisee-
ringshormoon wordt afgescheiden. Dit feit had nimmer geconstateerd
kunnen worden, wanneer het niet aan L. H. Bretschneider
gelukt was, voor het eerst bij een koudbloedig dier, het voorkomen van
échte corpora lutea in het ovarium aan te toonen. Omdat er bij de
koudbloedige dieren geen sprake kan zijn van een onderhouden van
zwangerschap, heeft men aan het mogelijk voorkomen van physiolo-
gisch actieve corpora lutea bij koudbloedige dieren nooit gedacht. De
ontdekking van deze secretorisch actieve ovariëele klieren kan in-
tusschen van de grootste beteekenis zijn voor de verdere ontwikkeling
van de sexueele endocrinologie der koudbloedige dieren.

Waartoe dienen nu deze, door het luteïniseeringshormoon gevormde,
corpora lutea ? Uit castratieproeven kon afgeleid worden, dat zij een
hormoon afscheiden, dat de legbuis doet groeien. Het corpus luteum-
hormoon is voor het bittervoorntje dus het legbuisgroeihormoon. Omdat
dit hormoon niet identiek is met het bij zoogdieren voorkomende corpus
luteum-hormoon (progesteron), werd het voorloopig oviductine
genoemd.

groei dus tot stand onder den invloed van de verhoogde secretorische
activiteit van de hypophyse voorkwab, waardoor het tot corpus luteum-
vorming komt. Deze corpora lutea scheiden een hormoon af dat de
legbuis doet groeien. De sexueel-endocrine organisatie van het bitter-
voorntje is dus principiëel gelijk aan die der warmbloedige dieren.

Tot nu toe is het niet gelukt uit de gonaden van visschen stoffen te
extraheeren, die bij het warmbloedige testobject oestrogene, androgene
of progesteron-achtige werkingen bezitten. De oorzaak hiervan is,
dat de bij visschen voorkomende hormonen waarschijnlijk geheel
andere werkingen op het warmbloedige dier hebben, of hierbij onwerk-
zaam zijn. Hoe het zij, hun werkzaamheid kan pas duidelijk aan den
dag treden, wanneer men zich van een adeaquate, d.w.z. passende,
testmethode bedient, dus met een visch als testobject.

Dat het juist is van dit standpunt uit te gaan werd bewezen door
de waarneming, dat bronstige bittervoornmannetjes in het aquarium-
water een stof afscheiden, die bij de wijfjes een krachtigen legbuisgroei
veroorzaakt. Uit het verloop der groeikromme kon afgeleid worden,
dat dit visschen-bronsthormoon niet identiek is met het zoogdieren-
bronsthormoon (fol liculine).

Ook de lipoïd-extracten van visschen-ovaria bleken een bestanddeel
te bevatten, dat legbuisgroei veroorzaakt.

Uit het voorgaande blijkt, dat de increten van de mannelijke en
vrouwelijke kiemklieren der koudbloedige dieren voortaan met een
adaequate testmethode aangetoond kunnen worden. Hierdoor is de
sexueele endocrinologie der koudbloedige (gewervelde) dieren voor
exact onderzoek veel toegankelijker geworden.

In dit referaat konden slechts eenige, van belang schijnende, punten
uit het groote onderzoekingsgebied naar voren gebracht worden. Wie
zich voor den onderlingen samenhang der verschijnselen en den orga-
nischen groei van de ter sprake gekomen onderzoekingen interesseert,
neme de origineele publicatie ter hand.

In de Mei-vergadering van 1936 van de afdeeling Friesland van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde werd door den Heer Dijkstra de wenschelijkheid betoogd
van een onderzoek naar het verband tusschen het optreden van vlekziekte en de
weersgesteldheid.

Naar aanleiding van het in deze vergadering genomen besluit het bedoelde
onderzoek in te stellen, werd door het afdeelingsbestuur 3 Juni d.a.v. een rond-
schrijven aan de leden gezonden.

In de vergadering op 15 Januari 1937 zijn de H.H. K. v. d. Laan, R. Kooistra
en J. M. Dijkstra benoemd tot leden van een commissie om de verzamelde gegevens
te bewerken, waarna in September 1937 door deze commissie nogmaals een schrijven
gericht is tot de verschillende dierenartsen in Friesland.

Alvorens nu een verslag van haar werkzaamheden uit te brengen wil de commissie
haar hartelijken dank betuigen aan de collega\'s, die zich de moeite getroost hebben
materiaal te verzamelen en ter onzer beschikking te stellen. Veel steun mochten
wij ontvangen van het Bestuur van de afdeeling Friesland van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde. Ook daarvoor willen wij onzen welgemeenden dank uitspreken.

De gegevens over de weersgesteldheid in de verschillende jaren, aangegeven per
dag, werden ons ter beschikking gesteld door het Koninklijk Nederlandsch
Meteorologisch Instituut te De Bilt. Wij zijn daarvoor zeer erkentelijk.

De gegevens over het aantal varkens in de verschillende gemeenten ontvingen
wij van de Landbouw-Crisis-organisatie voor Friesland. Ook voor de medewerking,
die wij van dien kant mochten ontvangen, betuigen wij gaarne onzen dank.

Teneinde veel vergaderen te voorkomen heeft de commissie vanaf den aanvang
een werkverdeeling toegepast, welke zij ook verder meende te moeten handhaven.

Het literatuuroverzicht is gegeven door den Heer K. van der Laan; de gegevens
van de jaren 1932 tot en met 1935 zijn gerangschikt door den Heer R. Kooistra;
de gegevens over de jaren 1936 en 1937 zijn bewerkt door den Heer J. M. Dijkstra.

De Heer Kooistra heeft zijn gegevens vastgelegd in een grafische voorstelling.
Het geringe aantal gevallen laat niet toe, dat er conclusies worden getrokken, noch
in de eene, noch in de andere richting.

Literatuuroverzicht. Vlekziekte is een acute septicaemische
infectieziekte, veroorzaakt door een fijne staafjesvormige bacterie, de
bacillus erysipelatis suis, welke bacterie in 1885 door Löffler werd
ontdekt (Kilt noemt den bacil : bac. rhusiopathiae suis).

In cultuurbacillen zijn fijne korreltjes te zien die (door Fedoro-
witsch en Rosenbach) voor een soort sporen werden aangezien. Het
zijn echter geen echte sporen, daar zij bij 6o° verwarming reeds sterven.
De bacil groeit op alle voedingsbodems, behalve op aardappel en
neemt bij kweeking verschillende vormen aan, vanaf rechte, korte,
fijne staafjes, tot lange draden met vertakkingen. De bacil plant zich
door deeling voort en is Gram-positief. De reactie der voedingsbodems
is van groot belang voor het kweeken en moet nauwkeurig worden
bepaald. De reactie moet zeer licht alcalisch zijn.

niet-sporenvormende bacteriën. Uit begraven cadavers van varkens,
die aan vlekziekte zijn gestorven, konden na 280 dagen nog virulente
bacillen worden gekweekt. Direct zonlicht doodt de bacillen in 12
dagen. In vochtigen bodem zou de bacil onbeperkt lang in saprophy-
tischen toestand kunnen leven en zich vermenigvuldigen. Sommige
bouillon-culturen sterven bij daglicht na 14 dagen af, andere na 6
maanden. Entculturen mogen voorzichtigheidshalve daarom niet
langer dan i 8 dagen worden gebruikt, omdat men daarna geen
zekerheid meer heeft, dat ze voldoende virulent zijn. Door verwarming
tot 70° sterven de bacillen in 5 minuten ; zouten en roo.ken doodt ze
zeer langzaam. Vaak is waargenomen dat in rookvleesch van 3 maanden
nog virulente bacillen waren aan te toonen. Voor desinfectiemiddelen
zijn de bacteriën vrij gevoelig en sterven spoedig.

Pathogeniteit. Reinculturen dooden na inspuiting subcutaan
muizen en duiven in 2—4 dagen. Herhaalde passage door varkens
verhoogt de pathogeniteit ; langdurig kweeken verzwakt de patho-
geniteit.

Voorkomen. In Europa komt de ziekte overal voor. Op Sardinië
werd tot 1937 nooit vlekziekte waargenomen, tot in dat voorjaar 2
gevallen bij het varken werden geconstateerd. De infectiebron bleek te
liggen bij gezonde varkens, bij welke uit tonsillen voor deze varkens
(voor 40 %) virulente vlekziektebacillen werden gekweekt.

Dat de vlekziektebacil in de natuur schier overal voorkomt, bleek
ook weer in Japan, waar in 1934 aan de kust veel vlekziekte voorkwam
bij varkens, die voor een groot deel met visch werden gevoerd. Het
gelukte toen (aan Sakai) de bacil te isoleeren van de huid van zee-
visschen. Deze visschen werden aansprakelijk gesteld voor de daar
heerschende vlekziekte bij varkens.

In 1937 vond men bij kalkoenensterfte in Amerika virulente vlekziek-
tebacillen.

Gewoonlijk komen in den winter en het voorjaar enkele sporadische
gevallen van vlekziekte voor. In den loop van voorjaar en zomer ziet
men meer gevallen, soms van een enzoötisch tot een epizoötisch op-
treden, waarna in den herfst de ziekte afzakt en nagenoeg verdwijnt.

Natuurlijke inïectie. Deze is als regel het gevolg van het opnemen
van virulente vlekziektebacillen door den digestietractus waar de
bacillen via het darmkanaal in de bloedbaan geraken. Uitgezonderd
bij den mensch ziet men de ziekte niet vaak na een wondinfectie.
Dragers der smetstof zijn gewoonlijk mest en urine, die op hun beurt
het voedsel verontreinigen ; ook kunnen gezonde varkens bacillendragers
zijn, die zoo de omgeving kunnen besmetten.

Ook de bacillen der muizen-septicaemie (bac. murisepticus), die
identisch zijn met vlekziektebacillen kunnen de omgeving waarin
varkens verkeeren, besmetten.

Dr. W. Freder (1935) acht vlekziekte geen infectieziekte, daar,
zegt hij, besmetting van dier op dier niet plaats vindt. Als primaire
oorzaak van vlekziekte beschouwt hij foutieve voeding, evenals een
voorafgaande ziekte van de hartspier. De dieren worden dan gevoelig
voor den vlekziektebacil, doordat het organisme verzwakt.

Bij de bestrijding van vlekziekte zou men vooral op deze primaire
ziekten moeten letten.

Volgens Hutyra en Marek zijn varkens van 3 maanden tot 1 jaar
het vatbaarst voor vlekziekte. Boven het jaar zouden varkens weinig
vatbaar zijn, daar zij meestal een infectie doorgemaakt hebben. Zij
beschouwen Engelsche rassen als het gevoeligst, Duitsche rassen als het
meest resistent tegenover den vlekziektebacil. Bij wilde varkens werd
tot nu toe geen vlekziekte vastgesteld.

Pathogenese. Komen veel virulente bacillen in het darmkanaal,
dan neemt de normale resistentie van het dier daardoor af, de saprophy-
tisch in den darm voorkomende bacillen nemen in virulentie toe, de
bacillen dringen in den darmwand en komen zoo in de bloedbaan. De
bacillen vermenigvuldigen zich snel in de bloedbaan, hoopen zich op
in de haarvaten en veroorzaken onder vorming van stofwisselings-
producten een verstopping van den vaatwand. Door sereuze trans-
sudatie ontstaan bloedingen in de huid, welke de roodheid vormen.
Bij chronische vormen hechten de bacillen zich graag aan de hart-
kleppen en door bacillenthrombose vormen zich de bekende woeke-
ringen op de kleppen. Ook vormen de bacillen toxinen in het lichaam.
In culturen heeft men deze niet kunnen vaststellen.

Immuniteit. Reeds voor 1880 zag men, dat varkens, die van vlek-
ziekte hersteld waren, niet voor de tweede maal de ziekte kregen. De
dieren hadden dus een natuurlijke, blijvende immuniteit gekregen ten
opzichte van den vlekziektebacil. Van dit principe ging Pasteur in
1882 uit, toen hij de eerste entstof tegen vlekziekte bereidde. Hij ver-
verzwakte cultuurbacillen zoodanig, dat varkens bij enting een mild
verloopende vlekziekte kregen, waaraan zij niet leden, spoedig her-
stelden en dan immuun waren. Het verzwakken van den bacil verkreeg
hij door konijnpassage. Deze bacillen werden gekweekt in bouillon,
hadden voor varkens een geringe virulentie. Bij veredelde rassen is deze
methode van enten te gevaarlijk en moet eerst serum w\'orden ingespoten.

Beter was de enkele jaren later door Lorentz en Leclainche toege-
paste serovaccinatie, waarbij hoog immuunserum eerder of tegelijk-
tijdig met virulente vlekziektebacillen wordt ingespoten, waardoor
een duurzame immuniteit wordt verkregen. Deze manier van enten
wordt nog algemeen toegepast.

In Amerika wordt de simultaan-enting niet toegepast, daar men
bang is de ziekte door het gebruiken van virulente bacillen te ver-
spreiden.

Passieve immunisatie, dus met hoogwaardig serum inspuiten van
varkens, heeft alleen zin in besmette koppels, waarop Wolff heeft

gewezen. Experimenteel is echter niet bewezen, dat deze dieren een
actieve immuniteit bekomen.

In den regel worden buitenlandsche sera en culturen aan de Rijks-
seruminrichting te Rotterdam op proefdieren gecontroleerd. Zoo zijn
verschillende entstoffen van commercieel georienteerde instituten
onderzocht. Deze instituten geven, op grond van het zeer hoogwaardig
zijn van het serum, meest kleine doses serum op om in te spuiten. Dit is
slechts ten deele juist, daar een te geringe hoeveelheid van, zij het dan
ook zeer hoogwaardig serum, vaak te spoedig uit het lichaam ver-
dwijnt en aanwezige bacillen het nog niet voldoende geïmmuniseerde
dier ziek kunnen maken, welke ziekte vaak een chronisch karakter
draagt (vlekziekte endocarditis of arthritis).

Wil men bij een te geringe hoeveelheid serum deze kansen niet
loopen, dan behoort daarbij een cultuur van geringe virulentie, met
als gevolg geringe onvatbaarheid. Bij de gecontroleerde sera is de titer
vaak voldoende (i6o-voudig), nimmer werd een hoogere titer aange-
troffen, wel een lagere.

Dat bij éénmaal cultuurenten de onvatbaarheid 6 maanden bedraagt,
is slechts relatief waar, daar de immuniteit het hoogst is na 2—3 weken
en dan langzaam gaat afnemen. De meest geschikte tijd voor preven-
tieve enting is Mei- Juni, wanneer er nog weinig vlekziekte is. De
duur der immuniteit is afhankelijk van de virulentie der cultuur, doch
ook van de heftigheid der epizoötie en de eigenschappen van het dier.

Een enkele maal komt het voor, dat bij éénmalige enting een zeer
korte immuniteit ontstaat. Waardoor dit komt is niet bekend. De vol-
ledige LoRENTZ-methode is hier aangenomen. Soms treedt 6—8 dagen
na de enting entvlekziekte op. Blijft dit bij een minder eten gedurende
enkele dagen, dan hindert het niet ; treden huidverkleuringen of
arthritis (stijfheid) op, dan moet spoedig een flinke dosis serum worden
toegediend. Entvlekziekte kan het gevolg zijn van groote, soms
individueele gevoeligheid, maar ook kan het zijn, dat de dieren bij de
enting niet volkomen gezond waren of direct na of voor de enting in
andere omstandigheden waren gebracht. Het aanwezig zijn van allerlei
latente bacillen (pest, ovale bacillen, coccen) bevordert het optreden
van entvlekziekte zeer. Vermoeienis na transport of veranderen van
voeding (op het hok leggen) bevorderen eveneens het optreden van
entvlekziekte.

Bij zieke dieren moet een snelle resorptie van het serum plaats hebben,
vandaar is het aangewezen serum op vele plaatsen in te spuiten, of intra-
veneus of intramusculair. Het is eveneens noodig het dieet der zieke
dieren te regelen. Doet men dat niet, dan wordt herstel vertraagd door
resorptie van toxische stoffen van uit het ontstoken maagdarmkanaal.

Samenvatting. Vlekziekte wordt veroorzaakt door den vlekziekte-
bacil, die saprophytisch voorkomt in de natuur, op de tonsillen en in
het maagdarmkanaal van varkens. Ook wordt aangenomen, dat de
bacil der muizensepticaemie de ziekte veroorzaakt. Andere invloeden

spelen echter een groote rol. Een enkele onderzoeker neemt zelfs deze
invloeden (voeding, andere ziekten b.v. hartaandoeningen) als primair
aan, terwijl de bacil op de 2e plaats komt. Van een verband van vlek-
ziekte met toestanden in de natuur, vochtigheid, hitte, temperatuur-
schommelingen, heb ik in de literatuur niets kunnen vinden.

Voor ons onderzoek is het van belang deze verdeeling te kennen.
Immers komen de maximale en minimale aantallen aangiften in de
verschillende deelen der provincie ongeveer gelijktijdig, dan geeft dat
een aanwijzing voor het bestaan van gemeenschappelijke factoren.

Opvallend is de zeer onregelmatige verdeeling van het aantal
gevallen. Terwijl wij in Westelijk Friesland een opéénhooping van be-
trekkelijk veel gevallen in een kleine periode zien, is de verdeeling
over de waarnemingsperiode in het Noord-Oosten en in het Zuiden
van de provincie veel gelijkmatiger.

Wij kunnen deze verschillen overzichtelijk door het aantal vlek-
ziektegevallen per maand aan te geven en deze dan te vereenigen tot
drie groepen. De indeeling van deze groepen is niet willekeurig,
doch zij berust op geographische en economische factoren. Wij zijn
ons wel bewust, dat één groep niet een geographische eenheid vormt,
evenmin bedrijfstypen van één bepaalde economische orde omvat.

Westelijk Friesland is vooral het kleigebied met extensieve varkens-
houderij. Noord-Oostelijk Friesland bestaat grootendeels uit zand- en
laagveengrond met veel kleinbedrijf; de varkenshouderij is minder
extensief. Het Overtjongersche Friesland bestaat uit zand- en veen-
gronden, waarop veel kleinbedrijf met intensieve varkenshouderij.

ie. Terwijl in 1937 in Westelijk Friesland weinig vlekziektegevallen
werden waargenomen in verhouding tot het jaar 1936, was dit aantal

2 3 4 5 6 7 8 9 1011 1213 141516171819 20212223 242526272829 30 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10111213 1415 1617 1819 2021 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1011 12131415161

Aantal geconstateerde vlekziektegevallen in 12 Friesche practijken
van i Juni t/m 31 October 1936, aangegeven per dag.

in het Overtjongersche extra hoog. In N.O. Friesland was het aantal
ongeveer gelijk.

2e. De sterke opéénhooping van gevallen in een kleine periode in
Westelijk Friesland in 1936, was in 1937 veel minder opvallend.

3e. De toppen in de verschillende groepen liggen op zeer verschillende
tijdstippen.

Deze laatste opmerking kunnen wij nog verduidelijken met een grafi-
sche voorstelling (Grafiek IV, Ven VI). Daarbij hebben wij voor elke
groep wekelijks het aantal gevallen aangegeven, zoowel voor 1936 als
voor 1937.

Wij dienen nog te vermelden, dat de gegevens van 1936 en 1937
betrekking hebben op dezelfde veterinaire practijken. Het is toevallig,
dat het aantal geregistreerde gevallen in beide jaren 407 bedroeg.

Voor het juist beoordeelen van deze feiten is het gewenscht tevens
de dichtheid van den varkensstapel te kennen. De volgende gegevens
zijn ontleend aan de inventarisatie van den varkensstapel in de week
van 17—22 Augustus 1937, verricht vanwege de Landbouw-Crisis-
Organisatie voor Friesland.

Als oppervlakte van de verschillende gemeenten is genomen, die,
welke vermeld staat in den provincialen almanak. Vermeld is het
aantal varkens, ouder dan 6 weken, per 100 ha.

Opvallend is de grootere varkensdichtheid in het Overtjongersche
en in Achtkarspelen. Dit correspondeert met een meer gelijkmatige verdeeling
van het aantal vlek.ziektegevallen over de waarnemingsmaanden.

1 Dit is berekend door de oppervlakte van Bolsward, Hindeloopen en Workum
te verwaarloozen. Het aantal varkens daarvan is n.1. bij het totaal van Wonseradeel
gevoegd en gedeeld door de oppervlakte van de laatste gemeente. Het juiste cijfer
is dus lager.

De gegevens zijn weer geregistreerd naar de drie groepen in het
volgende staatje.

Bij het totaal van de provincie valt het lage aantal aangiften op
Zondag en Vrijdag op. Het eerste is verklaarbaar doordat het een rustdag
is. Bij het tweede denkt men onwillekeurig aan den marktdag te Leeu-
warden. De hooge cijfers voor Maandag en Zaterdag in 1936 lijken
deze cijfers te compenseeren, doch voor 1937 met een laag Zondagsgetal
is de aangifte op Maandag slechts van gemiddelden omvang. Op grond
van deze cijfers alleen is het dus zeer gevaarlijk bepaalde conclusies te
trekken.

Beschouwen wij deze cijfers voor de districten afzonderlijk, dan
valt op, dat in 1936 de aangifte op Zondag in het Overtjongersche nog
boven het daggemiddelde ligt. In 1937 heeft zich dit abnormale ver-
schijnsel niet herhaald.

Het lage Vrijdagscijfer stamt, zoowel in 1936 als in 1937, speciaal
uit het Overtjongersche, waar men allerminst een dergelijken invloed
van de Leeuwarder markt mag verwachten. Trouwens, dan zou de
Woensdagmarkt te Wolvega daar een dergelijk verschijnsel moeten
vertoonen en dat blijkt niet uit de gegevens. De collega\'s uit het Over-
tjongersche konden ons desgevraagd geen verduidelijking geven.

Na deze ontleding van de gegevens zijn wij niet meer geneigd
beteekenis toe te kennen aan de markt te Leeuwarden waar het betreft
een lage aangifte op Vrijdag. De hooge getallen voor Zaterdag komen
voort uit alle districten ; zij zijn deels verklaarbaar uit het voorafgaan
aan den Zondag, deels uit een lage aangifte op Vrijdag.

Bij het samenstellen van weekcijfers hebben wij gemeend den Zondag
als eersten dag van de week te moeten nemen. De gegevens over 1936
hebben ons aanleiding gegeven tot de veronderstelling, dat vele ziekte-
gevallen van den Zondag pas den volgenden dag in behandeling zijn
genomen. Dit blijkt niet uit de gegevens over 1937.

Is er in de voorgaande jaren praeventief geënt in de stallen waarin thans vlek-
ziekte optreedt ?

Het verrichten van praeventieve entingen is zeer verschillend voor
de verschillende practijken. De persoonlijke invloed van den dierenarts
is hierbij niet te verwaarloozen. Conclusies laten deze gegevens verder
niet toe.

Het voorkomen van vlekziekte in voorafgaande jaren in de stallen, waarin
thans ziekte voorkomt.

Wij vermoeden, dat de collega\'s deze groepen niet op identieke wijze
hebben behandeld.

Alhoewel de classificatie van de hokken moeilijkheden opgeleverd
heeft voor diverse collega\'s, willen wij toch een enkele beschouwing
aan deze gegevens verbinden.

Opvallend is het, dat het aantal open hokken in Westelijk Friesland veel grooter
is dan het aantal gesloten ; in het Overtjongersche is dit juist omgekeerd.

Daarmee correspondeert, dat het aantal hokken met een doorlaat-
baren bodem in het Westen het grootst, in het Zuiden het kleinst is.

wij in Westelijk Friesland een extensieve, in het Overtjongersche een
intensieve varkenshouderij hebben. Noord-Oost-Friesland houdt het
midden hiertusschen.

Meerdere conclusies zijn uit deze gegevens niet te trekken. Het
gevraagde was trouwens ook te vaag.

Deze gegevens werden voor 1936 en 1937 gevraagd. Ook al nemen wij
aan, dat bij het invullen van de vragenlijst de werkelijke toestand niet
alle collega\'s meer helder voor den geest gestaan heeft, dan blijft toch
onze indruk, dat in Westelijk Fiiesland onze collega\'s veelvuldiger
waarnemen, dat er meerdere zieke dieren in een koppel zijn dan in de
overige deelen van de provincie. In het Zuiden schijnt dat tot de uit-
zonderingen te behooren, zooals kan blijken uit den volgenden staat.

Het is moeilijk hiervoor een eenvoudige oorzaak aan te geven.
Vermoedelijk speelt daarbij het meer of mindere intensieve van de
varkenshouderij een groote rol.

Er is echter nog een andere mogelijkheid. Uit gesprekken met diverse
collega\'s krijgt men den indruk, dat er ook anders nog verschillen zijn
aan te wijzen.

ie. Collega\'s uit Westelijk Friesland geven aan dat gewoonlijk
ernstig zieke dieren ook na herhaalde seruminjeetie zeer slecht genezen.
De collega\'s uit het Noord-Oosten meenen, dat de genezingskansen
daar veel grooter zijn.

2e. Collega\'s uit het Westen kennen meerdere jaren, waarin in alle
varkensstallen, waar niet praeventief geënt is, vlekziekte uitbreekt.
Dit komt in die mate niet voor in het Oosten en Zuiden van de provincie.

Mede op grond van deze mededeelingen en daarin gesteund door
de resultaten van deze enquête, grafisch voorgesteld in curve IV, V
en VI, zijn wij van meening, dat naast het verschil in intensiviteit
van de varkenshouderij er nog een verschil is in het verloop dei-
ziekte. Wij kunnen ook zoo zeggen, dat de verhouding van de
ziekteoorzaak tot het gevoelige dier door bepaalde, onbekende
factoren zoodanig beïnvloed wordt, dat het verloop van de ziekte in
West-Friesland kwaadaardiger is dan in het Oosten en Zuiden. In
hoever deze onbekende factoren in verband staan met intensiviteit
van de varkenshouderij, varkensdichtheid of aard van de grondsoort,
laten wij in het midden.

Teneinde het materiaal overzichtelijk te houden, hebben wij de
gegevens gerangschikt per week.

Verder hebben wij per week berekend :
gemiddelde maximum temperatuur in C° in een week.
„ minimum „ „ „ „ „ „

Grafisch voorgesteld vinden we dat terug in curve I tot en met
VI aangegeven voor 1936 en 1937.

Vergelijken wij de 3 curven onderling, dan geeft het den indruk,
dat de minimumtemperatuur van belang is. Het dalen daarvan tot beneden
10° C. gaat gepaard met een vermindering van het aantal vlekziektegevallen.

Voor 1936 krijgen wij het beeld van een slepende infectieziekte,
welke zich snel uitbreidt en daarna langzamerhand weer terugkeert
tot het oude niveau. In tegenstelling hiermede zien wij in 1937, in het
laatst van Juni en in het begin van Juli reeds een sterke uitbreiding,
waarna weer een inzinking volgt. Dat is in overeenstemming met
hetgeen wij boven gezegd hebben over de minimumtemperatuur
(curve II).

Onze meening wordt nog gesteund door het verloop der curven II
en III voor 1936 in begin October.

Wanneer wij de curve III ontleden in de drie curven IV, V en VI,
resp. voorstellende het aantal ziektegevallen per week in de reeds eerder
genoemde practijkgroepen, dan valt op, hoe totaal verschillend hun
verloop is. Uit den aard der zaak zullen deze curven door het geringere
aantal gevallen een minder regelmatig verloop hebben, maar de groote
verschillen hebben ons de meening gegeven, dat het onmogelijk is een

eventueel bestaand verband tusschen het aantal ziektegevallen en de
weersgesteldheid over betrekkelijk korte termijnen, b.v. van 3 dagen,
aan te toonen.

De bestudeering van de verkregen gegevens heeft ons de overtuiging
geschonken, dat het optreden van een vlekziekte-epizoötie van eenigen omvang,
afhankelijk is van het stijgen van de minimumtemperatuur boven io° C.

Doordat onze tijd te zeer in beslag genomen wordt door andere
werkzaamheden, zijn wij er niet toe overgegaan een correlatie-coëfficiënt
te berekenen.

Bij een kalkoenhaan werden verlammingsverschijnselen gezien overeenkomende
met de symptomen van neurolymphomatosis bij kippen. 10 April 1939 was het dier
nog normaal, op 15 April werd geringe paralyse van het rechter been waargenomen.
Eenige dagen later waren beide beenen en de vleugels verlamd. Den 28sten April
werd sectie verricht, de nervi ischiadi en de flexus brachiales waren verdikt. De
herkomst der besmetting kon niet nagevorscht worden. Jac. Jansen.

Bij drie koppels kalkoenen worden infecties met cap. contorta beschreven. Bevre-
digende resultaten bij behandeling werden verkregen door de toevoeging van 5 %
zwavel in het meelvoer gedurende een periode van drie weken.

Na voedering van leggende kalkoenen met levende cysten van Pr. macrorchie
hield de leg op en na den dood der kalkoenen werden de parasieten in grooten getale
in den eileider gevonden.

Daar kalkoenen zeer gaarne libellen eten, moet men voorzichtig zijn met het
loslaten van kalkoenen in de buurt van plaatsen waar zich veel libellen bevinden.

In een koppel kalkoenen stierven eenige exemplaren onder verschijnselen van
subcutaan emphyseem en oedeem aan den kop en een der dijen. Uit de organen
en het zieke weefsel werden gekweekt : Cl. septicum, Cl. welchii en Cl. sordellii.
De infectie ontstond waarschijnlijk door verwonding.

Bij kalkoenen in Oregon trad een ziekte op, veroorzaakt door vlekziektebacillen.
Zij trad op bij kalkoenen, die op terrein liepen waar eerst schapen gehouden waren.
Bij de schapen in Oregon komt erysipelas polyarthritis voor, doch onder de schapen,
die op het besmette terrein geloopen hadden, was geen polyarthritis geconstateerd.

Op een bedrijf in Illinois stierven ongeveer 10.000 jonge eenden aan een acute
septirhaemie. Uit de organen werden vlekziektebacillen gekweekt. Deze bleken
pathogeen te zijn voor duiven, muizen en eenden. Konijnen en marmotten bleken
ongevoelig te zijn. Ook volwassen eenden bleken ongevoelig voor besmetting. Be-
handeling met vlekziekteserum en vaccin leverde geen resultaten op.

Het gehalte aan mineralen in veeren van eenden, die lijden aan osteoma-
lacie. \')

De voornaamste Ca P-factor in veeren is niet Ca₃(P0₄)₂, zooals in beenderen.
De asch der veeren varieert aanmerkelijk in samenstelling gedurende de ziekte.

1 \') G. H. Andrews and R. E. Gi.over : A Case of Neuro-lymphomatosis in a turkey.
The Vet. Ree. 51, 934, 1939.

2 ) M. W. Emmel : Observations on capillaria contorta in turkeys. Journ. of the Am.
Vet. Med. Ass., Vol. 94, 1939, p. 612.

3 ) R. W. Macy : Disease in turkeys due to Prothogonimus macrorchis. J. of the Am.
Vet. Med. Ass., Vol. 94, 1939, p. 537.

5 ) A. S. Rosenwald and E. M. Dickinson : A report of swine erysipelas in turkeys.
The Corn. Vet., Vol. 29, 1939, p. 61.

⁶) R. Graham, N. D. Levine and H. R. Hester : Erysipelothrix Rhusiopathiae
associated wilh a Jatal disease in ducks. Journ. A. Vet. Med. Ass., Vol. 95, 1939, p. 211.

\') R. Salgues : La minéralisation de la plume au cours de l\'ostéomalacie. Compt. rendus
de la Soc. de Biol., Vol. 129, 1938, p. 751.

De activiteit van het H.,P0₄-ion in een biologisch medium is grooter dan van het
P0₄-ion in normale vogels, terwijl het bij vogels, die lijden aan osteomalacie juist
andersom is.

Bij fazanten in New Jersey werd een ziekte waargenomen, die veroorzaakt bleek
te zijn door het virus van de paarden-encephalomyelitis. De gewone huismusch bleek
ook zeer gevoelig voor dit virus te zijn, zoodat er op gerekend moet worden dat
deze vogels de ziekte kunnen overbrengen. Ook in Massachusetts en Rhodc Island
zijn dergelijke ziekten onder fazanten geconstateerd, gelijktijdig met encephalomy-
elitis bij menschen en paarden.

Tegen gaapwormziekte werd met succes jodium in den vorm van ,,iodinc
vermicide" (een preparaat van Merck in Amerika) aangewend.

Immunisatie tegen diphtherie bij kippen en duiven door virus gegroeid
op de chorion-allantois membraan van kuikens.²)

Het virus van duivenpokken en kippenpokken kan gedurende verscheidene
generaties gekweekt worden op het chorion-allantois vlies van hen-kuikens. Het
verliest slechts weinig van zijn virulentie en blijkt geschikt te zijn als entstof.

Bij een temperatuur van o—4⁰ C. bleef het virus enkele dagen levend op de
genoemde vliezen.

1. Arecoline, eserine en pilocarpine veroorzaken bij duiven een zeer typische
vleugelreactie. De duiven gaan op den grond zitten en spreiden de vleugels uit,
zooals kippen bij zomerhitte.

2. Deze biologische reactie der duiven kan gebruikt worden om de genoemde
alcaloiden aan te toonen.

3. De vleugelreactie werd veroorzaakt door arecoline bij 0.08 mgr, eserine 0.05
mgr, pilocarpine 0.8 mgr. Eserine 0.3 mgr werkt doodelijk.

4. Een speekselreactie treedt reeds bij kleinere hoeveelheden op dan de vleugel-
reactie.

5. De vleugelreactic ontstaat waarschijnlijk door prikkeling van het warmte-
regu la t ie -een trum.

Psittacosis in Amsterdam, opgespoord met behulp van de complement-
bindingsreactie. ⁴)

Behalve enkele op zich zelf staande gevallen van psittacosis werden in Amsterdam
gedurende het laatste jaar in een reeks gezinnen na verblijf van een partij vogels
uit Helmond (parkieten, goudspreeuwen, houthakkers, geelgorzen, kardinalen,
pas gevangen vinken) gevallen van een op zware of lichte influenza gelijkende
ziekte waargenomen, terwijl één patiënt aan pneumonie leed.

De complementbindingsreactie volgens methode Bedson bevestigde het ver-
moeden, dat deze patiënten aan psittacosis leden. Vermoedelijk was ook een andere
partij vogels in Amsterdam besmet. Uit 3 vogels (parkiet, rijstvogel en goudspreeuw)
werd het virus geïsoleerd. Slechts eenmaal werd meer dan één persoon in een gezin
ziek. In één geval was een besmetting van mensch op mensch waarschijnlijk.

De complementbindingsreactie werd bij één patiënt 5 jaren na het doorstaan
der ziekte nog sterk positief bevonden. te H.

1 ) J. P. Delaplane and H. O. Stuart : Use of Iodine for Gapeworms in Pheasants.
J. of the Am. Vet. Med. Ass., Vol. 94, 1939, p. 538.

In Oostenrijk nemen slechts 50 °\'₀ van de gedekte merries op, 60 % is zeer gunstig.
900 merries werden onderzocht. Een vroegtijdige drachtigheidsdiagnose is van
groot belang. Na 2 maanden was met de vaginale methode volgens Benesch \')
in 96 % de diagnose te maken, in 4 % moest rectale exploratie of bloedonderzoek
op H.A.H. geschieden. Slechts 13% van de gedekte dieren werd bij de eerste
hengstigheid na de partus drachtig. Bij 22,3 % van de guste merries werden geen
afwijkingen gevonden, het niet opnemen berustte bij deze dieren op mechanische
afwijkingen (onvoldoende openen van de cervix, stricturen of liggingsveranderingen
van het cervixkanaal), op tijdelijke overbelasting van den hengst en voornamelijk
op het niet op het juiste moment van de oestrus laten dekken. Bij 50 % werd een
catarrhale aandoening van het genitaalapparaat gevonden, die in de meeste
gevallen slechts gering was. Deze aandoening werd ook gezien bij dieren, die nooit
geveulend hadden. Deze paarden werden met goed succes behandeld met Preglsche
jodiumoplossing. Dieren die meer verschijnselen vertoonden, hadden zwaar
geveulend of aan retentio secundinarum geleden of veulens geworpen, die spoedig
aan Lähme gestorven waren. Sommige vertoonden enkel een gezwollen cervix of
bloedingen of Streptococcen in het uterussecretum, enkele leden aan een „droge
catarrh". Vaatinjectie van de vagina is dikwijls aanwezig. Jonge dieren kunnen
genezen, oudere zelden. De dieren met duidelijke symptomen (open cervix, muco-
purulent of schuimig secretum en rectaal de verschijnselen van chronische metritis)
waren evenals die met pyometra ongeneeslijk. Verder werden nog gevonden hyper-
plasie van ovaria en uterus, sclerose, subfunctie, tumoren (steeds links), carcinoom
van de Ovarien, Oophoritis en urovagina. Nymphomanie en anaphrodiasie komen
ook voor ; enkele nymphomane merries bleken gravide te zijn. Sommige dieren
waren hun heele leven niet hengstig geweest, andere na de partus niet weer.

Van 700 paarden waren er 64 gedurende 1—2 dagen hengstig, 108 gedurende
2—3 dagen, 84 gedurende 3—4 dagen, 88 gedurende 4—5 dagen, 142 gedurende
7—9 dagen, 7 tot 14 dagen, 16 voortdurend, terwijl er 12 nooit en 15 sedert de
laatste partus niet hengstig waren geweest; zeer heftig hengstig maar normaal van
duur waren er 38, zeer rustig en voortdurend 48. Van 58 was de duur onbekend,
terwijl er 20 bij de eerste hengstigheid na de partus gedekt werden.

De tusschcntijden waren bij 32 merries 6—9 dagen, bij 78 9—18 dagen, bij 36
10—12 dagen, bij 102 14 dagen, bij 31 2—3 weken, bij 252 3—4 weken, bij 35
4 6 weken, bij ito onbekend en bij 24 zeer onregelmatig.

Het komt nogal eens voor, dat dieren het eene jaar, als ze een veulen hebben,
niet willen opnemen, het volgende jaar zijn ze na den eersten sprong drachtig.
Rupturen van vulva samengaand met urovagina zijn zeer ongunstig. Door de
vulva operatief weer den normalen vorm te geven, zoodat deze weer goed sluit, kon
in sommige gevallen de steriliteit opgeheven worden.

In Midden-Duitschland is de steriliteitsbestrijding bij merries verplicht. Onder-
zocht moeten worden merries, die de laatste twee jaar gust gebleven zijn of geen
levend veulen geworpen hebben, merries van 5 jaar of ouder, die na 1 Augustus
van het vorige jaar aangekocht zijn en geen levend veulen gebracht hebben en
merries, die meer dan 2 maal opgebroken zijn.

De dierenarts met het onderzoek belast moet zeer veel ervaring bezitten. Hij moet
drachtigheid van de 7de week afkunnen vaststellen. De oorzaak moet hij snel kunnen

1 ) Dr. Krampe : Das obligatorische Sterilitätsbekämpfungsverfahren bei Stuten. D.T.W.

diagnostiseeren en de prognose stellen. Verder moet hij op de hoogte zijn van alles,
wat van belang is voor de fokkerij (voeding, verpleging, bloedlijnen enz.).

Niet toegelaten bij den hengst zonder verklaring van den dierenarts mogen
worden merries met ziekten van het genitaalapparaat, merries, die het veulen
verworpen hebben, die de laatste jaren niet opgenomen hebben, die meer dan

2 maal in het laatste seizoen opgebroken zijn of waarvan het veulen in de eerste
levensmaanden gestorven is. Een hengstenhouder, die zich hieraan niet houdt,
krijgt geen dekvergunning. Merries, die ongeneeslijk zijn, krijgen een brandmerk
(U) op de rechterhalsvlakte. Ieder dierenarts moet volgens schrijver van de 7e week
van de graviditeit af deze rectaal kunnen vaststellen. Practiseerende dierenartsen,
die voldoende kennis, ervaring en tijd hebben, mogen deelnemen aan de bestrijding
van de steriliteit.

De bestrijding onder het rundvee is vrijwillig. Als tijdelijk of blijvend niet geschikt
voor de fokkeiij worden beschouwd dieren, die algemeen ziek zijn, die afwijkingen
aan het genitaalapparaat vertocnen, die gedurende de laatste 3 maanden verworpen
hebben en die in het laatste kwartaal vaker dan 3 maal met tusschenpoozen van

3 weken tevergeefs gedekt zijn. De stierenhouders moeten toe zien op het naleven
van deze bepalingen. Propaganda is noodig. Vanaf de 5e week moet de dierenarts
de diagnose graviditeit kunnen stellen. Absoluut steriele koeien worden gemerkt,
andere behandeld en zoo nccdig onder controle gehouden. Trichomonadeninfectie
komt vrij veel voor, geïnfecteerde of verdachte stieren mogen den eersten tijd niet
dekken.

Bij de merrie treft men een enkelen keer als aangeboren oorzaak een persisteerend
hymen aan, ^ 1 cm voor de urethraopening. Bij runderen komt hermaphroditisme
als aangeboren afwijking voor, koeien van tweelingen, waarvan de ander een stier
was, zijn slechts in 5,7 % vruchtbaar. Deze dieren vertoonen het ossentypc.
Boenig ²) heeft een paar stieren aangetroffen, die afkomstig waren van een tweeling,
waarvan de ander een koekalf was, lijdende aan azoospermic. Dil kan toeval zijn.
Bij dieren met een cloaca, ontstaan bij een zware partus, kan men door middel van
een zacht stuk leer bevorderen, dal de stier niet in het rectum maar in de vagina
terecht komt. Als cervixafwijkingen komen voor zwelling en verhoogde secretie,
hoogroode lichtbloedcnde erosies, cysten van verschillende grootte, polypachligc
woekeringen, Fleischspangen en litteekenweefsel. Hier ligt de grens tusschen het
meerlagigc plavei-epitheel van de vagina en cylinder-epitheel van het cervixkanaal.
Ontstekingen van den uterus werden in 66,5% van de gevallen als oorzaak van
steriliteit gevonden. Als oorzaken hiervoor noemt de schrijver slechte hygiëne bij
de partus, verkeerde behandeling van afwijkingen na de partus, (spoelen of beter
gezegd vol laten Ioopen van den uterus), slechte voeding. De schrijver raadt aan
om bij steeds opbrekende koeien eenige dagen na het dekken 40—70 cc Lugol
i : 300 inden uterus te brengen, tevens wordt het genitaalapparaat rectaal gemasseerd.
Dit geeft tot g dagen na het dekken nog resultaat. Bij merries wordt dit 2—5 dagen
na het dekken aangevuld met vagina-irrigaties met 2 % waterige oplossing van
Jodium tinctuur.

Door geringe uterusinfecties kunnen de tubae verkleven en niet passeerbaar
zijn voor ei en spermatozoïd. Smith ³) blaast deze dan door, liefst met OO_a, omdat

1 ^x) Dr. M. Franzen : Sterilitälsbekämpfungsverfahren bei Stuten und Rindern der Lan-
desbauernschaft Saarpfalz■ D.T.W. 1938, blz. 707.

2 ) Dr. Boenig : Praktische Erfahrungen in der Sterilitätsbekämpfung bei Rindern und
Stuten. D.T.W. 1938, blz. 705.

3 ) W. A. Smith : Treatment of sterility in mares by insufflation of the Fallopian tubes.
Vet. Ree. 1938, pag. 1192.

dit gas in kleine eylinders samengeperst te verkrijgen is. Andere oorzaken voor
steriliteit moeten van te voren uitgesloten worden. Het instrumentarium bestaat
uit een metalen catheter, die door een gummistop loopt, deze moet de cervix
afsluiten. De CO., laat men langzaam inloopen tot een spanning van 150 mm kwik.
Daalt het kwik langzaam, dan zijn de tubae open. Is dit niet het geval, dan voert
men de spanning langzaam op tot maximaal 280 mm, hierboven ontstaat gevaar
voor ruptureeren van de tubae.

In Thüringen moeten de ter dekking aangeboden koeien aangesloten zijn bij de
georganiseerde bestrijding, uitgaande van de ,,Landesbauerschaft". De te onder-
zoeken koeien moeten 4 X per jaar op bepaalde plaatsen samen gebracht worden
waar een veearts ze onderzoekt.

Onderzocht moeten worden koeien, die 2 X opgebroken zijn, die verworpen
hebben, die afwijkingen (voornamelijk uitvloeiing) vertooncn en die nieuw aange-
kocht zijn als guste koe. Deze dieren mogen zonder toestemming van den veearts
na behandeling niet gedekt worden. Alle gegevens worden zorgvuldig genoteerd.

In totaal zijn 96000 bedrijven met 351000 koeien aangesloten. Hiervan werden
21 % ter onderzoek aangeboden in 1937. 27 % van deze aangeboden dieren waren
drachtig, 13% vertoonden geen afwijkingen. Van de overige 60% werd 4°₀als niet geschikt voor de fokkerij uitgeschakeld, 3\', % werd behandeld. Het resultaat
van de behandeling en waaruit deze bestond, wordt helaas niet vermeld.

Marbach ²) behandelt opbrekende koeien volgens de methode Hess-Albrechtsen.
Als vloeistof om in den uterus te brengen prefereert hij een oplossing van entozon-
granulaat boven Lugol. Door systematisch bloedonderzoek toe te passen wordt
veel vaker de latente vorm van Abortus Bang aangetroffen, dan men zou vermoeden.

De behandeling van steriele koeien geïnfecteerd met Abortus Bang gaf slechts
\'ⁿ 34% succes, van nict-gcïnfecteerde in 68%, de agglutinatie-titer was van geen
belang. Bloedonderzoek is dus ook bij steriliteitsbestrijding van groot belang. In
weinig geïnfecteerde bedrijven is het aan te raden reageerende dieren niet te behan-
delen, temeer daar deze dieren als uitscheider een gevaar voor den heelen veestapel
kunnen zijn. Daar het opruimen van alle positief reageerende dieren nog niet doen-
lijk is, moet de steriliteitsbehandcling in een geïnfecteerd bedrijf als noodzakelijk
kwaad worden beschouwd.

Tusschen de longitudinale en circulaire spierlaag verloopen lal van venae in los
bindweefsel, die als zweilichaam kunnen functionneercn. De belangrijke functies
zijn de opening tijdens de bronst en het sluiten tijdens de graviditeit, door middel
van de plica palmata, het zwcllichaam en slijmafscheiding. Bij dieren, met hooge
melkproductie kan de slijmafscheiding te gering zijn, door een vaginaal douche
zou de afscheiding bevorderd worden. De cervix en het caudale deel van de vagina
kan men het best bekijken na openspannen met een speculum. De vagina en cervix
kunnen te bleek zijn, vooral bij melkrijke dieren. Een normale cervix kan, wanneer
het dier niet in de oestrus verkeert, gepasseerd worden met een canule van 4 mm
middellijn. Opent de cervix zich niet tijdens de bronst, dan bestaat er een phlegmoon
van de plica palmata of sclerose van den cervixwand. Bij de eerste bronst na de partus
is de cervix nog te ver geopend als gevolg van onvoldoende sluiten van de plica
palmata. iNa de bronst kan men in het secreturn het best pathologische bijmengselen
onderkennen. Voor graviditeitsonderzoek strijkt Wille het orificium met den duim

flink af, om wat van het taaie slijm er af te halen. Als afwijkingen worden genoemd
subfunctie van het zweilichaam bij melkrijke dieren, insufficientie van de plica
palmata na zware partus b.v., catarrh als gevolg van infecties en sclerosa.

Het spermaverzamelen bij den hengst stuit nog op moeilijkheden; bij spontaan
dekken is het ejaculaat verontreinigd door vagina- en uterussecretum. Past men de
sponsmethode toe, dan gaat een groot deel van het sperma verloren, bovendien
zijn de spermiën gelaedeerd door het uit de spons persen. In de kunstmatige vagina
ejaculeeren maar slechts enkele hengsten goed. Het best bevalt de condommethode
De condom bestaat uit een wijd deel, dat ruim om de glans penis valt en een nauwer
deel, dat achter de glans aansluit. De vulva van de merrie wordt met vaseline glad
gemaakt daar anders de condom ruptureert. Zoodra de hengst opspringt fixeert de
helper de penis even, terwijl een ander de condom om de eikel brengt. Na het
ejaculeeren omvat de helper de penis weer en wordt de condom afgenomen, er gaal
nogal eens sperma verloren. Bovendien is kans op scheuren van het dunne rubber
vrij.groot. In 60% van de gevallen kan 50—100 cc ejaculaat verzameld worden.
Het sperma wordt eerst tot 25—30° C. afgekoeld en daarna tot 10—15⁰ C., het
wordt door paraffine van de lucht afgesloten. Het sperma blijft dan 1—5 uur zijn
bewegingsvermogen behouden. Voor de inseminatie is 30 cc onverdund sperma
noodig, in iedere uterushoorn spuit men de helft. Weet men in welk ovarium de
follikel gesprongen is, dan is dit niet noodig. Is de merrie 24—36 uur na de insemi-
natie nog hengstig, dan moet deze herhaald worden. Als instrumentarium heeft
men noodig een gummi catheter volgens Iwanoff en een glazen spuit van 50 cc.
Voor het systematisch doorvoeren van kunstmatige inseminatie van hengstendepóts
is de techniek voor het opvangen van sperma nog veel te onvolmaakt.

Voor den stier voldoet de uit 2 gummibuizen bestaande vagina, gevuld met
warm water zeer goed. Men kan deze vullen met phys. NaCl-oplossing, indien dan
een lekje aanwezig is, is dit niet gevaarlijk voor de spermiën. De collector voor het
sperma wordt door een gummi kap beschermd en gefixeerd.

Voor hel gebruik wordt de vagina glad gemaakt met wat vaseline. Water, zeep,
zuren, desinfectantia, metalen en licht zijn schadelijk voor sperma. In het phantoom
plaatst men de vagina voor eerst iets hooger, direct na den sprong laat men door
middel van een touw dezen kant van de vagina zakken, zoodat het sperma in de
collector loopt.

Voor de beoordeeling van de kwaliteit van het sperma moet men een paar ejacu-
laten achter elkaar opvangen. Een goed ejaculaat is grooter dan 2 cc. In meer dan
de helft van de gevallen zijn het 2e en 3e ejaculaat grooter dan het eerste. Voeding
en voedingstoestand zijn van belang. Goed sperma is ivoorkleurig en laat zich in
groote druppels druppelen. Het eerste ejaculaat kan waterig-dun zijn, terwijl de
volgende goed zijn. Het aantal spermiën varieert meestal tusschen 700 en 800 mil-
lioen, het ie ejaculaat is meestal dichter dan de volgende. Meer dan 20—30%
abnormale spermiën mogen niet aanwezig zijn. Het sperma kan 4—5 maal met
phys. NaCl-oplossing of met glucose-phosphaat verdunningsvloeistof verdund
worden ; de verdunning geschiedt druppelsgewijs, vooral wanneer de temperatuur
van sperma en vloeistof verschilt. Bij de inseminatie wordt de vagina opengespannen,
de canule wordt tot 3 cm ver in de cervix gebracht, zijn afwijkingen aanwezig,
dan 6 cm, zoodat het sperma (1 cc) in de uterus gespoten wordt. Bij schapen en
geiten kan men met een kleine kunstmatige vagina, als men de ram op een bronstig
en soms ook wel op een niet bronstig schaap laat springen, het sperma opvangen.
Beeren kan men op een phantoom laten springen en dan de 200—300 cc ejaculaat
opvangen.

\') R. Götze : Spermagewinnung. Spermaprüfung und künstliche Besamung bei den Haus-
tieren. D.T.W. 1939, blz. 194.

Het opvangen van het sperma met behulp van de uit gummi bestaande vagina,
voldoet aan de hoogste eisehen, die men mag stellen betreffende hoeveelheid en
reinheid, wat van het grootste belang is, daar urine en andere bijmengsels de levens-
vatbaarheid en het vermogen tot bevruchten sterk benadeelen. De vagina door
Küst gebruikt is 60 cm lang en heeft een middellijn van 7 cm. Aan de beide
einden is tusschen de buiten- en binnenhuis een 2 cm lange en [ cm dikke ring
van sponsrubber aangebracht om de penis meer tegendruk te geven. De temp.
wordt gebracht op 38°—40° C. Aan den eenen kant wordt een collector voor het
sperma bevestigd. De vagina wordt van binnen glad gemaakt met neutrale vaseline.
Men kan den stier op een nymphomane of een tochtige koe laten springen en de
penis in de aan den rechterkant gehouden vagina voeren, waarbij men het prae-
putium de goede richting al geeft bij het opspringen van den stier, maar vooral
mag men de penis zelf niet aanraken, de nastoot blijft dan uit. De vagina houdt men
in de rechterhand. Na den nastoot keert men de vagina om, het sperma loopt nu in
de collector. In plaats van op een koe kan men den stier ook op een phantoom laten
springen, waarbij de vagina op de „natuurlijke" plaats zit. Het is dan wel zaak, dat
de stier niet door koeien enz. wordt afgeleid.

De hoeveelheid sperma wisselt van 0,5—14 cc, meestal van 2—6 cc. Hij vlug
achter elkaar dekken neemt de hoeveelheid toe, maar de concentratie daarentegen
neemt af. Goed sperma is een dichte, ondoorzichtige, licht visceuze vloeistof, die
soms vlokken vertoont en een grauw witte kleur heeft. De kleur kan ook geelachtig
zijn. Urine, bloed enz. geven een ander aspect. Het aantal spermiën per c.c wisselt
^van 350.000 tot 2370.000.000. Bij virulente stieren kunnen de hoeveelheid en de
concentratie van het sperma stijgen. De pH ligt tusschen 6,0 en 7,0. Alkalische reactie
wijst op bijvoeging van urine. In goed sperma bewegen de cellen goed in voor-
waartsche richting, waarbij ze om hun lengteas draaien, de borende beweging om
in het ei te dringen. %—15% beweegt niet. Een goede beweging is nog geen
garantie voor goed bevruchtend vermogen. In gezond sperma treft men steeds een
aantal abnormale spermiën aan. Kromme staarten ontstaan dikwijls tijdens het
afsterven. De abnormale vormen mogen een bepaald percentage niet overschrijden.

Di reet zonlicht, zuren (an- cn organische), basen, zouten, desinfectiemiddelen
en glycerine en ook water zijn zeer schadelijk voor spermiën, evenals etter, bloed,
urine enz. Metalen en temperaturen boven 40° G. zijn nadeclig. Daarom moeten de
instrumenten uit glas en eboniet of hard gummi gemaakt zijn. Voor reinigen gebruikt
men sodaoplossing en daarna 65 % alcohol. Voor het gebruik kan men ze even
spoelen met phys. NaCl. Sol. Versch sperma behoudt afgesloten van licht en lucht
(parafine en bruinglas) en bij 3- io° C. dagen het vermogen tot bewegen bij
lichaamstemperatuur. Onder deze omstandigheden konden ze 48 uren oud 70 %
van de koeien bevruchten, 120 uur oud nog 40%. De lage temp. drukt de levens-
processen van de spermiën en den groei van de bacteriën. Zijn de bewegingen
opgehouden, dan brengen verdunningsvloeistoffen hierin ook geen verbetering.
Kust zag van de glucose-phosphaatverdunningsvloeistof geen betere resultaten
dan van de eenvoudige en goedkoope phys. NaCl.-oplossing. Hij verdunt 5 maal.
Voor de inseminatie prefereert Küst een buis-speculum en een spuit met een lang
handvat met een afstelschroef, waarop vooraan een lampje gemonteerd is, zoodat
meteen de vagina en cervix bekeken kunnen worden. 1 cc van de verdunde sperma-
vloeistof wordt in de nabijheid van het orificium externum gespoten. Moeten meer-
dere koeien geïnsemineerd worden, dan wordt de ebonieten canule afgeschroefd
en een schoone erop gezet, lnsemineeren op het hoogte-punt van de bronst geeft
de beste resultaten, in gunstige gevallen tot 90% bevruchting. Overbrengen van
infecties speciaal trichomoniasis, Abortus Bang, t.b.c., en mond- en klauwzeer
kunnen op deze manier voorkomen worden. Wel moet men er zeker van zijn, dat
de stier vrij is van infecties, door sperma te gebruiken van een chronischen lijder

aan trichomoniasis, zag Küst dit lijden over tal van koeien verspreiden. Bij afwij-
kingen aan vagina, vulva en cervix kan kunstmatige inseminatie met succes worden
toegepast. Uit zoötechnisch oogpunt is de kunstmatige bevruchting van belang,
temeer daar de vrees voor niet volwaardige nakomelingen geheel ongegrond is
gebleken.

In een voortreflijk beknopt artikel geeft S. S. \') een overzicht van de wijze, waarop
in de toekomst het toezicht op en de leiding bij de verbetering der melkwinning
dient te worden ontwikkeld.

Wij stemmen er volledig mede in, dat het niet het doel van de melkcontróle-
bureaux moet zijn een zoo groot mogelijk aantal „inspecties" door den „buiten-
dienst" te doen verrichten, of wel een zoo groot mogelijk aantal „laboratorium-
onderzoekingen" uit te voeren. Het doel moet zijn een harmonische samenwerking
te bereiken tusschen deze beide takken van dienst. Daarbij worden door hel labora-
torium-onderzoek de gebreken van de geleverde melk opgespoord en aan den buiten-
dienst doorgegeven. De beambten van dezen dienst zullen dan zoolang het betrokken
bedrijf onder bijzondere controle hebben te nemen, totdat de gebreken zijn hersteld.
Een bijzondere plaats nemen daarbij de ziekten van het vee in. Door den practisee-
renden dierenarts voor de melkvoorziening te interesseeren zal men een bijzonderen
„gezondheidsdienst" in het leven kunnen roepen die melkgebruiker en veehouder
ten nutte zal zijn.

Terecht besluit de schrijver dat de melk dan betaald moet worden „naar kwali-
teit", terwijl als factoren bij het beoordeelen van deze kwaliteit worden genoemd :

Justitieel ingrijpen op grond van de „Warenwet" wordt slechts als stok achter
de deur nuttig geoordeeld.

Ook op monsters van mengmelk passen Munchberc. en Quas¹) het onderzoek
naar de hoeveelheid cellen in de melk en naar de agglutinatie-titer tegenox er Brucella
Bang toe.

Voor de eerste proef wijzen zij op de noodzakelijkheid de melk te verhitten vóór
men ze centrifugeert. Zij verlangen zelfs verwarming tot 85° C., waarna 10 minuten
bij 3000 toeren wordt gecentrifugeerd.

Voor de bepaling der agglutinatie-titer van het melkserum wordt gebruik gemaakt
van de langzame en van de snelmethode volgens Diernhofer. De laatste zou beter
zijn dan de eerste, omdat deze meer miswijzigingen geeft door aspecifieke agglutinatie.

Controle-bepalingen aan kwartiermonster der melk van dieren, waarvan ook de
mengmelk monsters werden betrokken, ontbreken. Een en ander moet dan ook
wel aan een herhaald onderzoek worden onderworpen voor men ook hier te lande
tot toepassing zou kunnen besluiten.

1 ) Munchberg en Quas. Beitrag zur vétérinürhygiènischen Beurteilung roher Sammel-
milch-proben. Wiener Tierärztl. Mondschr. XXVI, blz. 419, 1939.

Notulen van het verhandelde in de dienstvergadering van Overheids-
veeartsen in Ned.-Indië. gehouden te Batavia op 14 t.m. 17 Juni 1939.

Uit dit zeer lijvige (396 pag.), in getypten vorm verspreide verslag, zij het volgende
aangehaald.

De openingsrede werd gehouden door den Directeur van Economische Zaken,
den Heer H. J. van Mook, die er, mede uit een oogpunt van oeconomische defensie,
zijn verheugenis over uitsprak, dat een groot deel der over den Archipel verspreide
veterinaire Overheidsambtenaren bijeen hadden kunnen worden geroepen ter
gemeenschappelijke bespreking van belangrijke onderwerpen ; ZHEdlgestr. zegde
zich voor te stellen dergelijke bijeenkomsten, ook voor den Landbouwvoorlichtings-
dienst en voor het Boschwezen, om de drie jaar te houden. Terecht wees de Heer
van Mook er op, dat geen der groote Overheidsdiensten werkt in oeconomisch of
technisch isolement, zoodat onderlinge coördinatie noodig is, gelijk deze nu reeds
in zekere mate bestaat tusschen den Burgerlijken Veeartsenijkundigen Dienst en den
Landbouwvoorlichtingsdienst op veeteeltgebied en gelijk er ook op het terrein
der ziektebestrijding samenwerking is met den Dienst voor de Volksgezondheid.

1. Dr. C. Kunst. De samenwerking van den Landbouwvoorlichtingsdienst en den Veeart-
semjkundigen Dienst. Een pleidooi voor de verbetering dier samenwerking ; onderwerpen
van gemeenschappelijke interesse liggen voor het grijpen en zijn nog veel te weinig
aangevat. Het is wenschelijk de bestudeering ervan te regelen door bemiddeling van
de Gouvernementeele of Provinciale instanties.

2. Dr. A. P. le Coultre. Maatregelen ter verbetering van den rundveestapel in het W. deel
van de Provincie Oost-Java.

In genoemd gebied met een sterkte van ± 918.000 runderen is gebleken, dat de
kruising met Ongole de beste resultaten oplevert ; men zij echter met het plaatsen
van zuivere Ongolerunderen voorzichtig (bodem, klimaat, bevolkingsaard) teneinde
mislukkingen te voorkomen. Met betrekking tot de mate van selectie en castratie
van stieren houde men rekening met de qualiteit van den stapel in de betrokken
streek.

Dank zij de Overheidsbemoeienis is door kruising met Etawah\'s een waardevolle
geitenstapel in genoemd onderdistrict (Res. Kedoe) ontstaan, welke zichzelf in de
naaste toekomst van volbloed Etawah-materiaal zal kunnen voorzien.

Op ongeregelde tijden pleegt het N. Ind. Gouvernement in Britsch-Indië geiten
aan te koopen ter verbetering van het in Ned.-Indië inheemsche ras. Bijzonderheden
worden gegeven over de terzake van belang zijnde Jumnapari- en Etawah-geit.

In genoemde streek is de eendenhouderij een goede bron van inkomsten voor de
bevolking. De eieren-uitvoer uit Tegal heeft een jaarlijksche waarde van/50.000.—.

Na een overzicht over de afstamming van het op Soemba inheemsche Sandelhout-
paard, wordt de import behandeld van hoogere paarden ("Arabieren, Australiërs),
gelijk deze voor kruisingsdoeleinden heeft plaats gehad door het Gouvernement
en door den bekenden Arabischen paardenfokker Aldjoefrie.

7. Dr. J. Merkens. De economische beteekenis van het paard in het verleden, het heden en
de toekomst.

De inheemsche paardenstapel van Ned.-Indië daalde de laatste decenniën steeds
in getalsterkte en zal naar rapporteurs meening nog meer achteruitgaan tengevolge
der mechanische trekkracht en grooter aanbod van transportrunderen voor vervoer
over korten afstand.

De Ongolefokkerij wordt op Soemba zuiver onderhouden, o.m. om te dienen
als voorraad voor export van fokdieren naar andere eilanden ; ook wordt voor
den slacht uitgevoerd. In 1914 begonnen met 612 fokkoeien, waren er in 1937 79¹7-

9- Samil. De rundveestapel op de kolonisatieterreinen in de Lampongsche districten.

Na een kort historisch overzicht over de ontwikkeling der kolonisatie in de Lam-
pongs, wordt medegedeeld, dat er al spoedig Ongole\'s voor ploegvee zijn heengezon-
den : helaas heeft door allerlei omstandigheden de toename van den runderstapel
geen gelijken tred kunnen houden met die der bevolking. Een pleidooi wordt ge-
houden om de verstrekking van vee met Overheidssteun krachtig te entameeren.

De runderstapel van de Vorstenlanden ter sterkte van 438.000 stuks is groot genoeg
om naast voldoende slachtvee voor eigen behoefte een belangrijk overschot te leveren
voor uitvoer. Het vee wordt meerendeels gehouden in kleinveebezit ; op de hellingen
der Merapi en Merbaboe, waar weidevelden zijn, komt vrij veel mesterij voor.

Na bijzonderheden over de eigenaardigheden van land, bevolking en veehouderij
n het sinds 1910 practisch gepacificeerde gewest Atjeh, wordt de belangrijke
uitvoerhandel besproken van vee naar Sumatra\'s Oostkust en naar het Maleischc
chiereiland.

Voor de bevolking van £ millioen van Groot Batavia worden jaarlijks ^ 26.000
runderen, 11.000 buffels, 36.000 schapen en 44.000 varkens geslacht. De runderen
speciaal moeten van elders worden aangevoerd (Midden- en Oost-Java, Madoera,
Baii).

De clandestiene slacht is op Madoera, welks veestapel in groote hoofdzaak voor
uitvoer als slachtvee is bestemd, een van ouds bekend euvel. Naast gebrek aan
voldoende controle, speelt de huidenhandel hierbij een groote rol. Maatregelen
ter bestrijding worden aangegeven (centralisatie) van den slacht, registratie van
slagers c.s., huidencontróle).

14. Dr. F. J. J. van Ri|n. De taak van den veterinair-hygiënist in de groote steden.

door een langdurig verblijf ter plaatse zich geheel in de locale verhoudingen kan
inwerken. Gewezen wordt op de noodzakelijke samenwerking van den hygiënist
met den medicus- en veterinair-ziektebestrijdcr, alsmede met den stedelijken
technicus. De controle ten aanzien van vleesch- en melkhygiëne in Semarang
wordt meer in het bijzonder besproken.

15. M. Soetisno. De behandeling van vinnig vleesch op plaatsen waar geen knel- of vries-
inrichtingen aanwezig zijn.

15—24% der in het ressort Palembang ingevoerde Bali-runderen is met cysticer-
cosis behept. Door het ontbreken aan koelhuizen wordt door rapporteur gepleit
voor het toepassen van het Oostcnrijksche systeem, d.i. den verkoop van zwak-
vinnig vleesch „unter Deklarationszwang", dus met opdracht aan den koopcr tot
goed doorkoken of doorbraden ervan.

Hoofdzakelijk aan de hand van het proefschrift van Le Coultre over cysticercosis
op Bali, waar de c. inermis bij 20 30% der runderen voorkomt, bespreekt en
becritiseert rapporteur de maatregelen, welke sindsdien ter beteugeling der infectie
met min of meer succes zijn genomen (latrines, verbod van defaeceeren in stroomend
water, voorlichting op de scholen o.m. door verspreiding van brochures in de
landstaal, lintwormkuren, 0.111. met „laboe merah \'pitten (semen cucurbitae),
propaganda door speciaal daartoe opgeleide mantri\'s.

Stelt men het ideaal om Indië self-supporting te maken betreffende de productie
van melk en melkproducten, dan is er een jaarlijksch tekort aan 40 millioen kg melk.
Toch zijn er plaatselijk overschotten, zooals b.v. op de Bandoengsche hoogvlakte,
alwaar dus de gelegenheid bestaat om iets in het groot te beginnen, speciaal uit-
breiding der thans met succes op beperkte schaal reeds toegepaste kaasbereiding

In enkele andere centra van melkwinning zou het oprichten van melkcentrales
met gedwongen aansluiting en verplichte pasteurisatie aanbevelenswaardig zijn.

Dit, ook voor Indic actueele onderwerp, wordt door rapporteur besproken aan
de hand van de volgende stellingen : ie. Publicatie van de resultaten van het melk-
onderzoek is wenschelijk, 2e. die publicatie moet een oordeel geven over de kwaliteit
der melk, 3e. het kwaliteitsoordeel moet berusten op samenstelling en toestand der
melk, 4e. het beoordeelingssysteein moet zijn eenvoudig en soepel, dit laatste in
verband met de in diverse ressorten zoo uiteenloopende toestanden. Bij het kwali-
teitsoordeel wege de toestand van het product zwaarder dan de samenstelling, liefst
in een verhouding van 2:1. Voor de samenstelling zij alleen vetgehalte en vetvrije
droogrest van belang, voor den toestand physische en bacteriologische reinheid
(veiligheid voor den consument en houdbaarheid), de laatste te controleeren door
de reductase-proef.

Rapporteur acht naast hel laboratorium-onderzoek op samenstelling en toestand,
de inspectie van het in werking zijnde bedrijf een zeer voorname aanwijzing voor
de beoordeeling van het product en wil de qualiteit dus uitdrukken in een beoor-
deeling van al die factoren. Een basis-systeem is noodig, dat uniform is en geldt
zoowel voor stad als platteland.

import dier diersoort uil Britsch-Indië en zal sedertdien vermoedelijk ook wel
onopgemerkt onder inhcemsche geiten voorkomen. De therapie zij een chirurgische,
ondersteund door een chemische (roode palmolie).

21. Dr. F. C. Kranevei-D. Pseudotuberculosis bij de geit (diagnostiek en immunisatie)■

Ook met allergische diagnostica werd geen resultaat verkregen. Proeven tot bereiden
van een specifiek vaccin mislukten, doch worden voortgezet.

Een overzicht van het shock-syndroom, zooals dit onder diverse klinische beelden
kan optreden. Bij buffels, onder welke het na septichaemie-vaccinatie in Indic
pleegt op te treden, ziet men longoedeem, welks omstaan door rapporteur vermoed
wordt te berusten op constrictie der coronair-arteriën van hel hart. Men neemt
tegenwoordig vrij algemeen aan, dat histamine de stof is, welke tot chock prikkelt.
De therapie moet berusten op een chemisch of physiologisch antidotum tegen
histamine en dat is adrenaline in kleine dosis bij uitstek. Daarnaast koude begie-
tingen en cardiotonica.

voor, met sterke uitbraken in bepaalde besmette gebieden. In de laatste jaren wordt
in die streken met succes op groote schaal praeventief gevaccineerd (Zuid Celebes
o.a.). Voor het ressort Batavia acht rapporteur die systematische entingen nog niet
urgent. Hij zegt niet te gelooven aan spontane explosies, maar neemt een verband
aan tusschen sporadische gevallen en zich daaruit ontwikkelende enzoötiëen. De
bewering van inleider, dat het niet zeker is, dat geregeld vaccineeren een vermin-
dering der ziektegevallen tengevolge heeft, wordt vanuit de vergadering met klem
tegengesproken (en m.i. zeer terecht. Ref.).

Is een pleidooi voor de bestrijding van brucellosis Bang in Ned.-Indië langs
wettelijken weg (scrologisch onderzoek, politiemaatregelen en zoo noodig prophy-
lactische vaccinatie). Uit de discussies kwam wel naar voren, dat het noodig is in
lndië onderzoekingen in te stellen aangaande het (de) daar voorkomende brucella-
type(n), ook ten aanzien der zgn. ,,dikke knieënziekte" ter Sumatra\'s Oostkust en
in Atjeh (br. suis?).

Rapporteur geeft als zijn ervaring, dat de dubbele intradermale tuberculinatie
ook in Ned.-Indië een belangrijke verbetering der t.b.c.-diagnostiek beteekent.
Wat betreft de reactie, is voorloopig als eisch gesteld, dat zij slechts positief mag
worden genoemd indien de zwelling 48 uur na de injectie 100 % of meer bedraagt
van de oorspronkelijke huiddikte en tevens de bijverschijnselen in meer of mindere
mate aanwezig zijn. De reactic is negatief indien de zwelling niet meer bedraagt
dan 60 % der oorspronkelijke huiddikte en ook de bijverschijnselen geheel of nage-
noeg geheel ontbreken. In de overige gevallen is de reactie dubieus te noemen.
Bij negatieve of dubieuze reactie wordt de injectie herhaald en vindt na 24 uur
een tweede beoordeeling plaats.

Animal Ureeding, bv Dr. A. L. Hagedoorn (priv. docent aan dc Universiteit
te Leiden). Uitgegeven bij Crosby Lockwood & Son Ltd., Stationers\' Hall Court
E.C. 4, 1939. Prijs: 15 S.

Dit boek over veeteelt (speciaal algemeene veeteelt) draagt een zeer persoonlijk
stempel • het geeft ons Nederlanders, die geregeld kennis kunnen nemen van schrij-
ver\'s opvattingen over verschillende veeteeltvragen, weinig nieuwe gezichtspunten.
Toch is het goed, nu meer als een aaneengeschakeld geheel die vraagstukken behandeld
te zien.

Het kan niet anders of dit boek van een schrijver, die zijn leveti gewijd heeft aan
de Genetica, moest in de eerste plaats theoretische, principieele punten behandelen.
Als zoodanig heeft het dan ook zeer zeker verdiensten. Méér waardeering zou den
schrijver nog ten deel vallen, wanneer hij zich voldoende gerealiseerd had, dat vele
van zijn rneeningen door fokkers en consulenten gedeeld worden, doch dat op vee-
teeltgebied slechts een geleidelijke evolutie mogelijk is.

Hij heeft zich laten verleiden om hier en daar te critiseeren op een wijze, die weinig
geschikt is om het groote vaderlandsche belang : ,,de ontwikkeling van den veestapel",
te bevorderen.

Wanneer b.v. op blz. 28, vrij vertaald, gezegd wordt : „het schijnt zoo voor de
hand liggend om de fokwaarde van een dier te beoordeelen naar de kwaliteit van zijn
nakomelingen, dat het absurd lijkt, dat de genetici hun uiterste best moeten doen
om den fokkers deze eenvoudige waarheid bij te brengen", dan wordt verward de
kennis der fokkers en voorlichters met de practische mogelijkheid om jarenlang bestaande
methoden te hervormen. Dat de schrijver er op hamert, de fokwaardebepalingen
uit te bouwen en te verbeteren is m.i. volkomen terecht, op dit gebied kan nog veel
gedaan worden.

Het is een feit. dat nog vaak aan den verschijningsvorm en de afstamming van
een individu te groote waarde wordt toegekend bij de selectie van fokmateriaal.
De rem behoeft echter niet altijd gezocht te worden in onkunde of persoonlijke
ijdelheden, doch ligt veelal in slechts geleidelijk te veranderen inzichten bij dc groote
massa of economische factoren. De klemtoon zal meer gelegd moeten worden op
de uitvoering der fokwaardebepalingen dan wel op een verandering in het systeem.

In het hoofdstuk, getiteld „het nucleus systeem", waarin de vorming bepleit
wordt van een kern van supérieure (genetisch) mannelijke dieren, loopt de schrijver
gemakkelijk heen over het beginpunt. Ook hierbij evengoed als in het vigeerende
systeem van preferentverklaring zal de groote moeilijkheid ondervonden worden
om een fokker te overtuigen, dat hij kalveren moet grootbrengen, die naar zijn eigen
inzicht door lichaamsbouw (misschien ook afstamming van moederszijde) minder-
waardig zijn.

Zelfs al ware dit inzicht volmaakt foutief, dan nog zou het groote moeilijkheid
geven een decenniënlang gehuldigde beoordeelingswijze uit te roeien. Dezelfde
factoren werken ook een uitbreiding van het systeem der preferent-verklaring tegen.
Pas wanneer de Staat of een groote organisatie de middelen ter beschikking stelde,
zou experimenteel voorgegaan kunnen worden.

Zoolang niet aangetoond is, dat de lichaamsbouw van een rund in geen enkel opzicht
in verband staat met physiologische eigenschappen, zoolang zal de fokker huiverig
zijn risico\'s te nemen. Toegestemd moet worden, dat selectie op b.v. melkproductie
en op bepaalde extérieurkenmerken oneindig moeilijker is dan die op productiefac-
toren alléén.

Sehr. stelt scherp tegenover elkaar het fokken voor shows (tentoonstellingen en
keuringen) en het fokken van werkelijke nutdieren voor het practische veehouders-
bedrijf. Het kan niet worden ontkend, dat in de veeteelt wel eens te veel waarde
wordt gehecht aan een individu (no. i op de keuring), dat in fokwaarde zelfs beneden
de middelmaat is.

Zeer bijzonder komt in dit boek op den voorgrond het kwantitatieve, het beschou-
wen en beoordeelen van een groep (ongeselecteerde nakomelingen) tegenover de
beoordeeling van een individu in zijn verschijningsvorm. In de plantenteelt was het
eenvoudiger om de beoordeeling van het individu volkomen uit te schakelen, wijl
dit als zoodanig een object van zeer geringe waarde is, vergeleken met een individu
in de veefokkerij, wat soms 10% van het geheele veebezit vormt.

Al blijkt uit deze bespreking, dat ondergeteekende in verschillende opzichten
met den schrijver van meening verschilt, toch erkent hij volgaarne de verdiensten
van dit werk. Verdiensten, die vooral gezien moeten worden in de duidelijke uiteen-
zetting van grondbegrippen, het hoofdstuk over erfelijke gebreken en meer andere
punten.

Ik acht dit een uitstekend boek voor hem die de stof kritisch kan verwerken en die
daarnaast voldoende bekend is met de praktijk der veefokkerij.

Prof. Dr. J. Hammond van het Instituut voor Animal Nutrition te Cambridge
schreef een aanbevelend voorwoord.

J. J. Duyvené de Wit. Onderzoekingen over de sexueel endocrine organi-
satie van Rhodeus Amurus O _en de beteekenis van de legbuistest voor de
endocrinologie in het algemeen (diss. Utrecht 1939).

De dissertatie van Duyvené de Wit is een lijvig boekwerk, d,at 269 bladzijden
telt en dat van meer dan 20 tabellen en meer dan 100 groei-ijkings-en concentratie-
krommen is voorzien. Het is een werk, dat den schrijver ontzettend veel arbeid
zal hebben gekost en dat door D. B. Centen\'s uitgevers Mij. N.V. te Amsterdam
keurig is verzorgd. Het verwondert mij geenszins dat de promotie van Duyvené de
Wit cum laude geschiedde, hij heeft dit eervolle praedicaat in alle opzichten verdiend.

Het is niet een boek, dat men in verloren oogenblikjes eens kan doorbladeren
om op de hoogte van den inhoud te komen, integendeel, het eischt een nauwkeurige
studie en het brengt buitengewoon veel belangrijk nieuws.

Deze plaats is niet de meest aangewezene om een uitvoerig overzicht van de
behandelde onderwerpen te geven, hoewel ze dit in alle opzichten verdienen. Ik
wil slechts zeer in het kort een en ander van den inhoud hier vermelden om U een
idee te geven van wat er in dit boek te vinden is.

Het vrouwelijke bittervoorntje is in het bezit van een uitwendige legbuis, welke
caudaal van de anus buiten het lichaam uitsteekt, maar welke buiten den paaitijd
zeer kort is en op een papil gelijkt. Bij het naderen van den paaitijd gaat deze papil
zich ontwikkelen en wanneer de eieren in de ovariën rijp zijn, is zij uitgegroeid
tot een streng, die soms 3 a 4 cm lang is en voor de aarsvin vrij in het water hangt.
Met deze legbuis brengt het bittervoorntje zijn eieren binnen de schelp van de mossel.
Na den paaitijd verdwijnt de legbuis nagenoeg geheel.

In 1932 stelden Fleischmann en Kann vast, dat ook buiten den paaitijd de legbuis

tot verlenging kan worden gebracht door follikelhormoon. In 1936 vond Kleiner,
dat legbuisgroei optreedt na toediening van manlijk hormoon, in 1938 stelde deze
onderzoeker vast, dat de legbuisreactie ook optreedt door bijnierschorshormoon
en Duyvené de Wit stelde in dat jaar vast, dat reeds met zeer kleine hoeveelheden
progesteron een sterke legbuisgroei optrad. Hieruit blijkt reeds, dat de legbuisreactie
als zoodanig niet specifiek is voor een bepaalde groep van geslachtshormonen. Opper-
vlakkig beschouwd zou haar practische bruikbaarheid hierdoor tot nul gereduceerd
worden, maar dank zij zijn uitgebreide proefnemingen kon de schrijver vast stellen,
dat de wijze waarop de legbuisgroei zich voltrekt specifiek is voor den aard van het toegevoegde
hormoon.

De legbuisgroei van vrouwelijke bittervoorntjes is specifiek voor die groep van ste-
roiden, waartoe ook de geslachts- en bijnierschorshormonen behooren. Deze stoffen
kunnen met behulp van de legbuistest zoowel qualitatief als quantitatief worden
aangetoond.

De legbuistest is t.o.v. progesteron (corpus luteum hormoon) 100 maal zoo gevoelig
als de konijnentest van Allen—Corner.

Met zijn testmethode kan Duyvené de Wit aantoonen, dat door manlijke visschen
een bronsthormoon wordt afgescheiden.

Met deze test kon bij vrouwen een tot nu toe onbekend hormoon aangetoond
worden.

Wie iets voelt voor de studie der hormonen, kan ik dit boekwerk zeer ter lezing
aanbevelen.

De heer lr. Jacq. Timmermans, Rijksveeteeltconsulent, heeft eenige opstellen
uit „De R.K. Boeren- en Tuindersstand" doen bundelen tot een brochure (No. 5
in de reeks „Moderne Veeteelt". Uitgave N.V. Zuid-Ned. Drukkerij te \'s-Hertogcri-
bosch, St. Jorisstraat 37. Prijs ƒ 0.10).

De titel luidt: „Hoe in deze tijden van weinig krachtvoer zoo goed mogelijk
voeren". De inhoud vormt een nuttig overzicht voor practische veehouders en zou
zeer geschikt zijn om te bespreken bij lessen of cursussen over veevoeding. Vele vee-
eigenaren zullen de artikelen gelezen hebben of zich dit werkje aanschaffen ; het
is daarom goed dat de practisecrende dierenarts er nota van neemt.

Een zin uit het boekje heeft mij bijzonder getroffen ; deze luidt (blz. 6) : „Ik zou
mij haast schamen om het te zeggen (maar het helpt goed) .... en een halve lepel
houtskool, mede om diarrhee te voorkomen". De toevoeging van houtskool wordt hier-
mede aanbevolen bij een rantsoen waarin veel suikerbietenbladen en -koppen. Deze
raad lijkt mij uitstekend, waarom dan de schaamte ? Vreest de heer T., dat het middel
reeds overbekend is ? Ik geloof dat hij dan geen kleur behoeft te krijgen. Tal van
veehouders zijn er nog niet voldoende mee bekend. Is hij huiverig een middel aan te
prijzen, dat eigenlijk geen voederstof is ? Laat hij dan kijken naar dc pluimveevoeders,
die bijna alle houtskoolpoeder bevatten.

Oorspronkelijk was ook ik van meening, dat een rantsoen voor kippen dusdanig
moest zijn samengesteld, dat de uitwerpselen der dieren van normale consistentie
bleven. Toen echter het eiwitgehalte dezer voeders werd opgevoerd, bleken steeds
eenige dieren in de toornen aan lichte diarrhee te gaan lijden. Bijmenging van
houtskool voorkwam dit ; vermoedelijk door adsorptie van toxische stoffen. Nader-
hand heb ik steeds ook de bijmenging van houtskool aanbevolen als een soort veilig-
heidsklep.

Zijn er dieren, die door hun aanleg neiging hebben bij bepaalde rantsoenen aan
diarrhee te lijden, dan wordt dit door de houtskool voorkomen, terwijl de toevoeging
voor de andere dieren niet schaadt.

weinig bekend, met uitzondering misschien van varkens. Bij de samenstelling voor
rantsoenen voor runderen denkt men er nog weinig of niet aan.

Het trof mij dezen zomer bij een bezoek aan de Universiteitsfarm te Cambridge,
dat daar zoodanig gevoerd of (in de weide) bijgevoerd werd, dat de uitwerpselen
der koeien veel vaster van consistentie waren. Enkele Engelsche onderzoekers meen-
den zelfs, dat de faeces van koeien; zooals wij die dikwijls in ons land zien, niet geheel
normaal zijn. Het ware dan niet ondenkbaar dat van voedselverspilling gesproken
zou kunnen worden.

Waarschijnlijk zal houtskool hier verandering kunnen geven. Speciaal in het
voorjaar, wanneer de dieren in het jonge gras komen, zou een toevoeging van houts-
kool te beproeven zijn.

Vooral in deze tijden van voedselschaarschte moet alles beproefd worden om het
nuttig effect ervan te verhoogen.

Er staan meer nuttige wenken in het genoemde boekje, waarom ik de aanschaffing
dan ook gaarne aanbeveel.

Zooals reeds aangekondigd werd, hebben de heeren Prof. Dr. A.
Ki.arenbeek en Dr. R. H. van Gelder zich bereid verklaard een
bespreking te leiden aan de hand van aan hen toegezonden vragen.
Een 15-tal vragen werd reeds ontvangen, terwijl de gelegenheid tot
inzending nog openstaat.

Deze bespreking is vastgesteld op Zaterdag 9 December om 10 uur
te Utrecht in het instituut van Prof. Ki.arenbeek. Aan hen, die de
bijeenkomst willen bijwonen wordt verzocht daarvan bericht te zenden
aan Prof. Ki.arenbf.ek vóór 6 December a.s.

De penningmeester der Maatschappij verzoekt den leden van het Hoofdbestuur,
den leden en plv. leden van den Centralen Raad en den leden van commissies,
ingesteld door het Hoofdbestuur, hun declaraties over 1939 te willen inzenden
vóór 20 December a.s., opdat deze nog dit jaar kunnen worden voldaan.

De leden en plv. leden van den Centralen Raad worden verzocht hun declaraties
in te dienen bij den secretaris van dien Raad, de overige leden worden verzocht,
dit rechtstreeks bij mij te doen.

Op de algemeene vergadering, gehouden op 21 October 1939 te Arnhem, waren
aanwezig 25 leden en 4 introducé\'s.

De voorzitter opende de vergadering en heette de aanwezigen welkom, in het
bijzonder den Voorzitter der Mij., Prof. Schornagel, den spreker Prof. Klarenbeek,
de permanent-introducé\'s de heeren Douma en Kirch en het nieuwe lid Dr. Hoede-
makf.r, waarna de notulen werden gelezen en onveranderd goedgekeurd.

In den afgeloopen zomer hebben een 3-tal leden onzer afdeeling hun zilveren
jubileum als dierenarts mogen herdenken, nl. de heeren Dr. J. Aukema, H. van den
Berg er. A. Hijink.

De aangebrachte wijzigingen in ons Huishoudelijk Reglement zijn door het Hoofd-
bestuur goedgekeurd.

De toegezegde tweede conferentie met het Dagelijksch Bestuur van den Gezond-
heidsdienst voor Vee in Gelderland ter bespreking van de abortus-bestrijding heeft
niet plaats gehad.

De hiervoor in de vorige vergadering vastgestelde tarieven zijn door genoemd
Dag. Bestuur vermeld in een circulaire, gericht aan de plaatselijke vereenigingen ;
hierbij was aanvankelijk „de visite" vergeten, welke fout inmiddels is hersteld.

Tot afgevaardigde, resp. plv. afgevaardigde naar de Algemeene Vergadering der
Maatschappij werden benoemd de heeren H. A. Dingemans en G. P. G. Dinkelaar
van Egmond.

Hierna kwam de beschrijvingsbrief in behandeling, hetgeen geruimen tijd in
beslag nam.

Voor het jaar 1939 werd wederom ƒ 75.— subsidie verleend aan het Ondersteu-
ningsfonds en f 25.— aan D. S. K., terwijl de contributie voor de afdeeling voor
het jaar 1940 werd gebracht op ƒ 3.—.

De oprichting van een jubileumfonds ter herdenking van het 75-jarig bestaan
der afdeeling in 1945 werd in verband met de tijdsomstandigheden aangehouden.

De periodiek aftredende Onder-Voorzitter (de heer H. A. Dingemans) werd als
zoodanig herkozen.

In verband met de pogingen tot oprichting van een Diergeneeskundig Ziekenfonds
„Gelderland-Overijssel" te Eist (O.B.) werd besloten, nimmer goedkeuring aan een
fonds te verleenen als niet volledig aan onze voorwaarden wordt voldaan, terwijl
de heeren te Eist, die in de toekomst meer dan ons werkgebied in hun arbeidsveld
willen betrekken, voor eventueele goedkeuring naar het Hoofdbestuur zullen worden
verwezen.

Hierna hield Prof. Klarenbeek zijn aangekondigde voordracht, welke met zeer
groote aandacht werd gevolgd en de woorden van den Voorzitter, die hem niet
alleen dankte voor zijn interessante mededeelingen, maar hem bovendien een spoedig
„tot weerziens" toeriep, werden met een krachtig applaus onderstreept.

De volgende vergadering zal plaats hebben te Zutphen. De dag (Zaterdag of Zon-
dag) werd in verband met de bijzondere tijdsomstandigheden aan het bestuur
overgelaten.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 9 November 1939 te Utrecht
in de Collegezaal van het Instituut voor Zootechniek.

Wegens vertrek bedankten als lid de heeren Jonker, Weertman en de Boer,
terwijl als lid werd aangenomen Dr. S. Koopmans te Utrecht, welke tevens als
secretaris werd benoemd wegens aftreden van den tegenwoordige. Tot afgevaardigde
en plaatsvervangend afgevaardigde naar de algemeene vergadering werden respec-
tievelijk benoemd Dr. G. de Graaf en B. Leopold.

Van de besprekingen betreffende de voorstellen van het Hoofdbestuur inzake het
huishoudelijk reglement had verzending plaats naar de verschillende afdeelingen
der Mij.

De tarieven voor de t.b.c.-bestrijding bleven voor het jaar 1940 gehandhaafd,
terwijl tevens werd besloten te berekenen voor de tuberculinatie van nieuwkoopen
ƒ 2.50 en voor elk rund, dat tegelijkertijd werd onderzocht j 1.—.

Prof. Dr. Beijers hield een voordracht over afwijkingen bij tuberculose bij paard
en rund aangaande hun klinisch, patholoog-anatomisch en bacteriologisch beeld.
Hij vergeleek tevens de verdikkingen in huid en subcutis van tuberculeuzen aard
met die welke in Amerika waren gevonden.

De lezing van Prof. Dr. v. d. Kaay werd wegens het late uur uitgesteld tot de vol-
gende vergadering.

Ofschoon in verband met de mobilisatiemoeilijkheden de terugzending van
antwoordkaarten zeer bevredigend mag worden genoemd (i 700), doet de
redactie van het Jaarboekje toch nog een dringend verzoek aan hen, die de
hun toegezonden kaart nog niet corrigeerden (eventueel) en postten. Ook in
verband met de vele gewijzigde telefoonnummers is een algeheele toezending dei-
kaarten zeer gewenscht.

Bij Kon. besluit is benoemd tot gewoon hoogleeraar in de faculteit
der Veeartsenijkunde aan de Rijks-Universiteit te Utrecht, om onderwijs
te geven in de medisch-veterinaire chemie Dr. L. Seekles, thans
conservator.

De Redactie van het Tijdschrift wer.scht Prof. Seekles van harte
geluk met deze benoeming.

Verschenen is het 2e supplement van bovengenoemde uitgave. De datum van
invoering daarvan is bepaald op 1 Januari 1940.

Op het oogenblik worden gelezen twee Hollandsche tijdschriften (Ned. T. v. G.
en Landb. W.) ; twee Duitsche (1). T. W. en T. R), twee Engelsche (Vet. Ree.
en Vet. J.), drie Fransche (Rev. Vet., Ree. de M. V. en Buil. A.V.) en een
Vlaamsch tijdschrift (VI. I). T.)

Aanmelding van nieuwe leden kan geschieden vóór 15 December e.k. bij
tweeden ondergeteekende.

De leden ontvangen in den loop van December een jaarverslag, waarin hun
tevens het bedrag der contributie over het volgend jaar zal worden medegedeeld

Op den 21 sten October 1939 vond bij het IVe Legerkorps de beëediging
plaats van den Reserve-Paardenarts der 2e klasse Stevens. Dit ceremonieel,
waarvoor van Militair-Veterinaire zijde veel belangstelling bestond, geschiedde
voor de opgestelde troepen van IV Z. S. A. Nadat door den Legerkorps-
Paardenarts bij IV L. K.., Majoor ter Beek, inspectie was gehouden over de
troepen van dit onderdeel, werd door den Commandant van IV V. Z. S.,
Kapt. Holsheimer, den eed afgenomen.

Bijzondere aandacht verdient het feit, dat dit de eerste maal is, dat bij den
Militairen Veterinairen Dienst een reserve-paardenarts door een paardenarts
beëedigd is geworden.

In het September-October nummer van het Vlaamsch Diergeneeskundig Tijd-
schrift, 8ste jaargang, 1939, vond ik vermeld „onderrichtingen voor de toepassing
van art. 6 van het Koninklijk besluit van 29 Oct. 1937", d.w.z. aanwijzingen omtrent

de wijze, waarop de geslachte keuring moet worden uitgevoerd. Het volgende is
hieraan ontleend.

Medegedeeld wordt o.m., dat de keurder zoo haast mogelijk tot de keuring moet overgaan.
Indien hij de gemeente niet bewoont, moet hij zich ten laatste binnen de 24 uren (nacht
inbegrepen) ter plaatse begeven. De gemeenten, die zelf den vleeschkeuringsdienst
regelen, zullen eventueel aan hun keurders een korter tijdsbestek voorschrijven,
dat beter overeenstemt met den afstand tusschen de gemeente en de woonplaats
van den keurder.

Het tijdsbestek van 24 uren gaat in, wat betreft zoowel de normale slachtingen
als de noodslachtingen, op het oogenblik van de slachting, dat door belanghebbende
noodzakelijk moet vermeld worden in de slachtingsaangifte, welke hij bij den daartoe
speciaal aangestelden gemeentelijken beambte moet doen. De aangever zelf is ver-
plicht aan den keurder te laten weten op welken dag en op welk uur het dier klaar
zal zijn voor de keuring ; indien hij in gebreke blijft het dier tegen den opgegeven
tijd klaar te maken, stelt hij zich bloot aan het betalen van bijkomende honoraria
en verplaatsingskosten aan den keurder.

In afwachting van de komst van den keurder mag de slachter het dier in 2 deelen
verdeelen, doch hij moet er zorg voor dragen, dat de milt vastgehecht blijft aan de linker-
helft, de lever, longen en het hart aan de rechterhelft.

Over het algemeen moet de huid niet aan het dier vastgehecht blijven, behalve
waar het eenhoevige dieren betreft. Indien er zich echter letsels voordoen die de
verbreking van den verkoop kunnen voor gevolg hebben, is het wenschelijk zekere
voorzorgen te nemen, teneinde alle mogelijke betwisting vanwege den kooper te
vermijden, betreffende de vaststelling van de identiteit van het dier. In dat geval
en over het algemeen in elk geval van ziekte, vooral wanneer er vermoeden bestaat
omtrent het voorkomen van miltvuur of houtvuur of tuberculose, is het nuttig de
huid aan den romp vast te laten.

De spijsverteringsorganen mogen onmiddellijk na het slachten ontdaan worden
van het omringende vet, alsmede van hun inhoud. Het darmschcil moet naast het
dier opgehangen worden. De nieren moeten uit het vetkapsel worden losgemaakt
en verder in de sublumbaire streek vastblijven.

Bij eenhoevige dieren moet dc huid en dc ademhalingsorganen (kop, luchtpijp, strotten-
hoofd) volstrekt vastgehecht blijven aan den romp : de kop moet overlangs doorgezaagd
worden, zoodat de slijmvliezen van de neusholten en de sinussen, waar de patho-
gnomonische letsels van kwade droes meest zichtbaar zijn, komen bloot te liggen.

Onder bepaalde voorwaarden en toelatingen, wat betreft de dieren geslacht in
erkende exportslachthuizen en in openbare slachthuizen, wordt ontheffing gegeven
van de verplichting de longen, hart, milt en lever aan den romp gehecht te laten.

De keuring moet bij daglicht geschieden, ten ware men in het lokaal over helder kunst-
licht beschikt. Is de verlichting onvoldoende, dan moet de keurder zijn onderzoek
tot den volgenden dag uitstellen.

De slachter is verplicht den keurder hulp te verleenen en hem de uitoefening
van zijn taak te vergemakkelijken; hij moet 2 volstrekt zindelijke messen te zijner beschikking
stellen. Een mes, dat bezoedeld werd door aanraking met zieke gedeelten van het
dier, mag slechts opnieuw gebruikt worden na reiniging en ontsmetting.

Bij de keuring moet methodisch te werk gegaan worden. Een eerste onderzoek
moet gaan over het algemeen uitzicht van het vleesch, van de spiergroepen, het
vet, de beenderen, de gewrichten, het middenrif, het borstvlies en het buikvlies.
Het onderzoek van het bloed, uit oogpunt zoowel van de kleur als van zijn strem-
baarheid, mag niet verwaarloosd worden.

Nader wordt er de aandacht op gevestigd, dat art. 1 van de wet van 1 Augustus
1890, wat betreft versch vleesch, bepaalt, dat de keuring moet gaan over de inwendige
organen der dieren, waarvan het voorkomt. Hieruit blijkt dus het groote belang
van het onderzoek der ingewanden om de deugdelijkheid van het vleesch te beoor-
deelen. Derhalve is het den keurder ten strengste verboden zijn stempel aan te brengen op het
vleesch van dieren, waarvan de ingewanden geheel of gedeeltelijk aan zijn onderzoek onttrokken zijn.

Wanneer dergelijk geval zich voordoet, moet de keurder daarvan onmiddellijk
bericht geven aan den burgemeester en den inspecteur. Procesverbaal dient opge-
maakt door den inspecteur tegen den overtreder en het vleesch dient verbeurd
verklaard.

Het ministerieel besluit van 30 Oct. 1937 bepaalt in zijn art. 10—14, tot welke
onderzoekingen, opsporingen en insnijdingen de keurder moet overgaan om met
kennis van zaken een oordeel te kunnen vellen (volgens de soort van het gekeurde
dier en ook naar gelang het normaal geslachte dieren of noodslachtingen wegens
ziekte betreft).

De insnijdingen moeten door den keurder zelf gedaan worden ; deze mag niet dulden
dat de slachter andere in- of uitsnijdingen doet dan deze, welke noodzakelijk zijn
voor het klaar maken van het dier.

Indien de keurder twijfelt over de deugdelijkheid van het vleesch mag hij eischen,
dat de slachter de wervelkolom van het dier in tweeën splijt.

Onder ,,in nood geslachte dieren" worden gerekend alle dieren, welke geslacht
worden wegens ongeval of ziekte, in onmiddellijk levensgevaar verkeeren of onmid-
dellijk gevaar opleveren voor de veiligheid van personen of goederen. Onder dezelfde
categorie dienen nog gerangschikt dieren, die uitgeput zijn door het werk, het zoogen
of eenige chronische ziekte, alsmede de dieren, geslacht voor den vleeschhandel en
die niet vooraf gevoed en verzorgd werden met het oog op deze bestemming.

Bovendien moeten nog gelijkgesteld worden met in nood gedoode dieren, deze,
welke niet vooraf het voorwerp hebben uitgemaakt van een slachtingsaangifte.

Onder de slagers in het Westland is nogal ontstemming gewekt door het feit,
dat aan de exportslachterij, welke te Poeldijk gevestigd zal worden, belangrijke
faciliteiten en reducties op de slachttarieven zullen worden toegekend. Uit protest
tegen deze faciliteiten zullen zij nu trachten een coöperatieve vereeniging van West-
landsche slagers te vormen, welke vereeniging dan alle slachtingen voor zich zou
laten verrichten aan het slachthuis te Naaldwijk. Daar het aantal slachtingen van
deze vereeniging zonder eenigen twijfel hoog zou worden, meent men, dat de keu-
ringskring Westland genoodzaakt zal zijn, ook op de slachtingen van de vereeniging
de uitzonderingstarieven toe te passen, welke de exportslachterij zal genieten.

Mocht de keuringskring hiertoe niet bereid zijn, dan zal een beslissing van rechter-
lijke instanties worden uitgelokt.

Burgemeester en Wethouders van de Bilt dcelen den raad mede, dat de met de
gemeente Utrecht terzake de uitvoering van de vleeschkeuringswet 1919 gesloten
overeenkomst vóór 1 Januari 1940 dient te worden vervangen door een gemeen-
schappelijke regeling. Deze wijziging, aldus B. en W\\, welke van zuiver formeelen
aard is, behoeft geen invloed uit te oefenen op de praktische uitvoering der vleesch-
keuringswet in deze gemeente, zooals deze tot dusver krachtens contractueele regeling
is toegepast. De thans geldende bepalingen kunnen vrijwel ongewijzigd worden
overgenomen in de te sluiten gemeenschappelijke regeling.

Bij de stadscontröle werden aangehouden 2274 kg vleesch, 1383 blikken vleeschconserven en 1404 k
andere vleeschwaren.

Het absolute vleeschverbruik bleef vrijwel stationnair, nl. 29.96 kg, tegen 30.59 kg in 1937, per persoc
der bevolking.

De invoerkeuring gaf in 81 gevallen aanleiding, den inspecteur in kennis te stellen van waargenom^
omissies in de keuring van de gemeente van uitvoer.

Door de eigen ophaaldienst voor gestorven vee werden in 1938 afgehaald 922 gestorven cn afgekeurd
slachtdieren.

Werd in het eerste exploitatiejaar van het nieuwe abattoir, 1937, een verlies geleden van ƒ 587.50, in 193J
werd een winst behaald van f 188.51. Ingevolge het bepaalde in art. 15 der verordening op de heffinj
van keur- en slachthuisrechten wordt 3 4 van het batig slot uitgekeerd aan de slagers. Over 1938 zoi
derhalve een bedrag van / 141.38 dienen te worden gerestitueerd. Daar dit bedrag te gering is voor eeij
terugbetaling (onder 42 slagers) zal het batig slot worden overgebracht naar den dienst 1939.

De besprekingen met Gedep. Staten en vertegenwoordigers van omliggende gemeenten, om te geraken
tot een reorganisatie van den keuringsdienst in de buitengemeenten, hadden geen verderen voortgang
Ook in Leiden daalde het vleeschverbruik.

Rund.	52,	waarv. 5 pos.
Grask.	: 2.
Vetk.:	14,	„ 2 ,,
N. K.	88,	„ 11 „
Paard.	14,	„ 1 ,,
Vark.:	27,
Sch.:	8,	„ 1 »,

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i September niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 19725 (4825) eig., waarvan in Groningen bij 178 (51) eig. ;
Friesland bij 64 (45) eig. ; Drenthe bij 1927 (175) eig. ; Overijssel bij 7519 (3506)
eig. ; Gelderland bij 8593 (822) eig. ; Utrecht bij 28 (4) eig. • Noord-Holland bij 87
(18) eig. ; Zuid-Holland bij 112 (47) eig. ; Zeeland bij 188 (24) eig. ; Noord-Brabant
bij 871 (78) eig. ; Limburg bij 158 (55) eig.

Scabiès (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 679 gevallen bij 18 eig. (796
bij 22 eig.), waarvan in FViesland (230 bij 6 eig.) ; Drenthe 643 bij 13 eig. (235 bij
3 eig.) ; Gelderland 5 bij 1 eig. (47 bij 2 eig.) ; Utrecht 20 bij 1 eig. (20 bij 4 eig.,
waarvan 3 paarden bij 1 eig.) ; Noord-Holland 11 bij 3 eig., waarvan 1 gev. bij
paard (233 bij 5 eig.) ; Zuid-Holland (31 bij 2 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 132 gevallen bij 15 eig. (1047 bij 58 eig.), waarvan in Gro-
ningen i gev. (23 bij i eig.) ; Friesland 57 bij 9 eig. (241 bij 15 eig.) ; Drenthe (7
bij 2 eig.) ; Overijssel 2 bij 1 eig. (27 bij 6 eig.) ; Gelderland 8 bij 1 eig. (50 bij 8 eig.) ;
Utrecht (27 bij 2 eig.) ; Noord-Holland 64 bij 3 eig. (427 bij 17 eig.) ; Zuid-Holland
(85 bij 6 eig.); Limburg (160 bij 1 eig.).

Anlhrax : 8 gevallen bij 5 eig., waarvan in Friesland 4 bij 1 eig. ; Overijssel 2 bij
2 eig. ; Gelderland 2 bij 2 eig.

Varkenspest : 5488 gevallen bij 688 eig. (5214 bij 483 eig.), waarvan in Groningen
57 bij 13 eig. (40 bij 9 eig.) ; Friesland 814 bij 154 eig. (478 bij 78 eig.) ; Drenthe
126 bij 15 eig. (16 bij 2 eig.) ; Overijssel 211 bij 32 eig. (235 bij 50 eig.); Gelderland
691 bij 122 eig. (731 bij 95 eig.) ; Utrecht 719 bij 40 eig. (996 bij 55 eig.) ; Noord-
Holland 1286 bij 95 eig. (1044 bij 82 eig.) ; Zuid-Holland 999 bij 64 eig. (1514
bij 91 eig.) ; Zeeland 98 bij 46 eig. ; Noord-Brabant 343 bij 93 eig. (143 bij 18 eig.) ;
Limburg 144 bij 14 eig. (17 bij 3 eig.). A. v. H.

Rieck, Die Beeinflussung der Gelbkreuzerkrankung des Hundes durch Omnadin.
Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Rausch, Untersuchungen über die Wirksamkeit eines neuen Kolikmittels
„Präparat 8217". Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Scholz, Kasuistische Beiträge zur Behandlung puerperaler Erkrankungen bei
Stuten und Kühen sowie der Fohlenlähme mit Prontosil-vet. (I. G. Farben).
Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Theiler, Therapeutische Versuche mit Tonophosphan in der Tiermedizin.
Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Bretschneider, Experimentelle Untersuchungen zur Frage der Lebertherapie
bei Anämie. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Thiel, Absolutkolorimetrie. 1939. Verlag Walter de Gruyter u. Co., Berlin, W. 35.

Ullmann, Das Gitschen (Jungmachen) der Pferde. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.
Lenze, Gummistollen als Gleitschutzbeschlag für Pferde. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.
Köhler, Ein Beitrag zur Frage der Verbrennung der Huflederhaut beim Beschlag.
Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Schmidt, Patow und Kliesch, Tierzucht, Züchtung, Ernährung und Haltung
ler landwirtschaftlichen Haustiere. 1939.

Petri, Die Ziegentuberkulose nach pathologisch anatomischen Untersuchungen
im Schlachthof zu Frankfurt a. M. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Schreiber, Histologische Befunde an anatomisch unveränderten Lebern und
Leberlymphknoten tuberkulöser Schlachtrindcrn. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Obiger, Untersuchungen an den Pulpahöhlen der mandibularen Backzähne
ies Pferdes unter besonderer Berücksichtigung der Ersatzdentinbildung. Inaug.-
Diss. Leipzig, 1939.

Beck, Beitrag zum Differentialblutbild bei innern Erkrankungen der Haustiere.
Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Fischer, Das Klauenbeschneiden der Rinder. Verlag M. u. H. Schaper, Han-
nover, 1939. R.M. 2,—

Rf.hmet, Versuche über die Alterbestimmung der Föten durch die fötale Elektro-
kardiographie. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Freise, Untersuchungen an Rindern über die Bedeutung des klinischen Befundes
im Orificium uteri externum für die Diagnose des Zustandes der Gebärmutter.
Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Langer, Beeinflussung der Rektal- und Vaginaltemperaturen durch Klystiere.
Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Ogilvie, Ueber den Reststickstoff- und Indikangehall des Blutes bei gesunden
und transportkranken Schweinen. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Honigmann, Beitrag zur Technik der Untersuchung von Tierharnen. Inaug.-Diss.
Berlin, 1939.

Schröter, Die Schwankungen des Blutzuckerspiegels bei kranken Pferden.
Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Langner, Ueber die Schmerzperkussion der Brusthöhle beim Rind. Inaug.-Diss.
Berlin, 1939.

Ayoub, Untersuchungen über die Höhe des gebundenen Blutzuckers bei Pferden
unter normalen und pathologischen Bedingungen. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Doenecke, Die Kolik des Pferdes. Beiträge zur Aetiologic, Diagnose und Therapie.
2 Aufl. Verlag Gebr. Bischoff, Wittenberge, 1939. R.M. 9,25

Röder u. Berge, Chirurgische Operationstechnik für Tierärzte und Studierende.
Verlag Parey, Berlin, S.W. 11, 1939. R.M. 8,80

Bellmann, Vergleichende Untersuchungen zur biologischen und chemischen
Schwangerschaftsfeststellung bei der Stute. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Glien, Beitrag zur Serum- und Frischblutagglutination beim Abortus Bang der
Rinder. Inaug.-Diss. Leipzig, 1939.

Müller Lehrbuch der Hygiene. Teil 2 : Medizinische Mikrobiologie, Parasiten,
Bakterien, Immunität, 1939. J. F. Lehmanns Verlag, München. R.M. 8,80

Kulf.nkampff, Die Nagana eine Auswertung des Schrifttums. Inaug.-Diss.
Berlin, 1939.

Vellisto, Die Bedeutung des Antigens für die Agglutinations-reacktion und
das „absolute Verfahren" der Agglutinationsprobe. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Polzin, Versuche über die Widerstandsfähigkeit der Sporen des bac. larvae
White. Inaug.-Diss. Berlin, 1939.

Bergey, Breed, Murray and Hitchens, Bergey\'s manual of determinative
bacteriology. ßth edition, 1939. Williams and Wilkins Col, Baltimore. $ 10,—

Nutrition and the Public health. Proceedings of a national conference on the wider
aspects of nutrition, April 27th--28th~-29th, 1939. London, British medical
association, B. M. A. House, Tavistock square, W.G. 1. Sil. 2.6

Klimmer und Schönberg, Milchkunde unter besonderer Berücksichtigung der
Milchhygiene und der hygienischen Milchüberwachung. 3. Aufl. Verlag Richard
Sehoetz, Berlin, 1939. R.M. 12,—

Nottbohm, Ueber die Brauchbarkeit und Wirkung verschiedener Reinigungs-
und Desinfektionsmittel im Molkereibetrieb unter besonderer Berücksichiigung
der Abtütung von Bruzella abortus Bang und Mycobact. tuberculosis. Inaug.-Diss.
Berlin, 1939.

Leuchter, Eignet sich das Katadynwasser zur Desinfektion ven Fleisch, Kühl-
häusern und Schlächtereien? Inaug. Diss. Berlin, 1939.

Fabritius, Kritische Untersuchung über die Organisation der Milchkontrolle
in Helsinki (Helsingfors) mit bezonderer Berücksichtigung der dem Kontrollsystem
angegliederten hygienischen Erzeugungskontrolle und deren Ergebnisse. Inaug.-
Diss. Berlin, 1939.

Hesse, Untersuchung von Wurst und Zucker auf Schleimbildner. Inaug.-Diss.
Berlin, 1939.

Rogai.sky, Ein Beitrag zur Beurteilung der Fleischgüte mit Hilfe der Fests.cllung
des Ausblutungsgrades durch Bestimmung des Haemoglobingehaltes der Muskulatur
von Schlachtrindern nach Sahli im Vergleich mit der Flieszpapiermethode nach
Schönberg. Inaug.-Diss. Gieszcn, 1939.

Laurisch, Vergleichende Untersuchungen über den Keimgehall verschiedener
Lymphknoten bei Krankschlachtungen und Normalschlachtungen von Rird und
Schwein mit besonderer Berücksichtigung der Frage nach der Bewertung des bei
der bakteriologischen Fleischuntersuchung festgestellten Keimgehaltes der Lymph-
knoten. Inaug.-Diss. Gieszen, 1939.

Müssemeier und Gaede, Veröffentlichungen aus den Jahresveterinärberichten
der beamteten Tierärzte Preuszens für die Jahre 1935 und 1936, 24 Jalrgang.
Berlin: Richard Sehoetz. 1. Teil R.M 9,—

von Eiselsberg, Lebensweg eines Chirurgen. Deutscher Alpenverlag Ges. n. b. H.,
Innsbrück, 1939. R.M 10,—

Volkmann, Guttmanns, Medizinische Terminologie, Ableitung und Erilärung
der gebräuchlichsten Fachausdrücke aller Zweige der Medizin und ihre! Hilfs-
wissenschaften. 29 Aufl. Verlag Urban u. Schwarzenberg, Berlin u. Wier, 1939.

Verhuisd : Mevr. A. Beuvery—Asman Utrecht, naar Maliebaan 1 15 tel 14884.
„ Mevr. Dr. J. Donker-Voet, Batavia, naar Bandjermasin, pa. Ned.

Weer verliet een collega van de oude garde de veterinaire gelederen.
Zooal niet de oudst gediplomeerde (er zijn nog enkele collega\'s van 1875
en Koster behaalde zijn diploma in 1876) was Koster toch waarschijn-
lijk de oudste in levensjaren. Hij scheen zich daarvan bewust en noteerde
het, eenige jaren geleden, op de teruggezonden antwoordkaart voor
het Jaarboekje. Wel is het een prestatie op het gebied van lichamelijk
uithoudingsvermogen een leeftijd van 90 jaar te bereiken voor iemand,
die nagenoeg een kwart van de vorige en een dito tijdperk van de
tegenwoordige eeuw op het platteland van Groningen, aanvankelijk
langs slechte wegen met de toen nog in gebruik zijnde, vrij primitieve
vervoermiddelen, een zware diergeneeskundige praktijk moest beheer-
schen.

Koster werd geboren 31 October 1849 te Finsterwolde als zoon van
een zeilschipkapitein. Aanvankelijk was het niet de bedoeling een
veterinaire opleiding te krijgen, ondanks het feit dat zijn grootvader
en zijn oom als empiristen een goede reputatie hadden. Na afloop van
de lagere school en die van meer uitgebreid lager onderwijs „Minerva"
te Veendam, waaraan verbonden was een opleiding voor stuurman ter
koopvaardij, volonteerde hij eenige jaren in den houthandel. Eerst op
19-jarigen leeftijd kwam de neiging, grootvader\'s spoor te volgen tot
uiting, doch dan op meer wetenschappelijke basis. Met behulp van
privaatonderwijs werd de kennis vergaard, noodig voor het toelatings-
examen der toenmalige Rijksveeartsenijschool, die hij in Juni 1876 als
gediplomeerd veearts verliet. In hetzelfde jaar vestigde Koster zich
te Beerta en huwde daar in 1878 met mejuffrouw Doornbos, welke
familienaam in Groningen ook door beoefenaars van de veterinaire
praktijk (zoowel door gediplomeerden als empiristen) gedragen werd. Tot
aan den dood van zijn vrouw in 1922 bleef Koster te Beerta praktiseeren
tot voldoening van de veehouders, die hem bij zijn 45-jarig jubileum
huldigden met het aanleggen van een luisterrijk feest, gepaard met het
aanbieden van fraaie cadeaux. Koster was ook werkzaam als plaats-
vervangend districtsveearts en op maatschappelijk gebied speelde hij
ook een rol als lid van den gemeenteraad en secretaris van de plaatselijke
hengstenvereeniging.

De Maatschappij voor Diergeneeskunde telde hem al spoedig na zijn
vestiging onder hare leden en in de afdeeling Groningen- Drenthe
vinden wij zijn naam op de presentielijsten gemeld in een tijdvak dat
de bijeenkomsten zeer slecht werden bezocht.

Na den dood van zijn vrouw vertrok Koster naar Heemstede, waar
ook zijn 4 kinderen (2 zoons en 2 dochters) gehuisvest zijn en overleed
daar 7 November 1939, terwijl het stoffelijk overschot 11 November
d.a.v. te Beerta ter aarde werd besteld. Kroes.

Uit de Afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.

Eeu aantal gestorven en ernstig zieke apen werd voor onderzoek
ontvangen. Dit onderzoek leidde tot de volgende waarnemingen:

Anamnese. De apen (Macacus mulattus Shaw = Macacus rhesus = Macaca
mulatta) waren rechtstreeks uit Britsch-Indië via Rotterdam ingevoerd.
In den apenhandel schijnt men altijd veel met sterfte te kampen te hebben
vooral bij import, vandaar dat de nieuw aangekomen dieren eerst
minstens 14 dagen in quarantaine gehouden waren. Gedurende deze
quarantaine en het geheele daarop volgende zomerseizoen deden zich
geen ziekteverschijnselen voor; de apen werden dien tijd in open
zomerverblijven gehouden, waarin ook hunne nachthokken geplaatst
waren. In den herfst, vooral na de overbrenging in de gesloten winter-
verblijven, begon zich ziekte voor te doen. De voeding bleek arm aan
vitaminen te zijn.

Symptomen. Het eerste wat waargenomen werd was, dat de dieren een
kouwelijken indruk maakten; ze zaten niet als gewoonlijk op de boom-
takken, die in hunne kooien geplaatst zijn, doch in een hoekje op den
vloer, in een troepje bij elkaar, het baarkleed was te iuig en nu en dan
werden rillingen gezien. Men kreeg den indruk alsof ze koorts hadden
en iets duizelig waren, ze bleven stil en lusteloos; eerst werd het brood
geweigerd daarna ook het andere voedsel; spoedig ontstond diarrhee,
de faeces werden te dun en te geel. Tenslotte werden de dieren zeer
suf, de laatste levensuren zaten ze meestal roerloos voorovergebogen
tot de dood intrad.

Sommige apen bezweken reeds binnen een week, andere leden langer.
Zoowel mannelijke als vrouwelijke dieren stierven. De meeste apen
waren jong (ongeveer 2 jaar). Merkwaardig was, dat vrijwel
uitsluitend Macacus mulattus Shaw apen stierven en niet andere rassen.
Links en rechts van de kooi, waarin deziekte heerschte, waren Java-apen,
Macacus cynomolgus (L.) gehuisvest, de afscheiding bestond slechts
uit gaas, zoodat de dieren contact met elkaar hadden; toch bleven ze
gezond. Achteraf bleek evenwel, dat onder de Java-apen een jaar tevoren
vermoedelijk dezelfde ziekte ook enkele slachtoffers gemaakt had, de
overlevende apen zouden dus immuun kunnen zijn; de ondertusschen
geboren jonge Java-apen bleven eveneens gezond.

Sectiebevindingen. Bij uitwendige inspectie kon vrijwel steeds sterke
vermagering en bevuiling door dun gele faeces waargenomen worden.
In vele gevallen werd na opening der buikholte opgemerkt, dat het
omentum een eenigszins ontstoken aspect had en verkleefd was met de

dikke darmen; bij verder onderzoek bleek een darmlijden te bestaan, dat
in het eene geval meer acuut, in het andere geval meer chronisch was.
De mesenteriale lymphklieren maakten steeds den indruk gezwollen
te zijn. Spoedig bleek, dat vooral de dikke darmen aangetast waren;
waargenomen werden o.a. darmen met roode gezwollen mucosa met
slijm bedekt, haemorrhagisch ontstoken darmgedeelten en idcera in
caecum, colon en rectum zoodat soms darmafwijkingen werden gezien,
die zeer sterk overeenkwamen met die van chronische varkenspest;
ook het histologische beeld kwam hiermede soms overeen.

Bacteriologisch onderzoek. Het bacteriologisch onderzoek had tot resul-
taat, dat uit de 2e en 4e ontvangen aap een rhamncse negatieve S. typhi
murium geïsoleerd kon worden. Voor determinatie van deze stammen
zie (1).

Het rhamnose negatieve type komt o.a. voor bij eenden. Bij navraag
bleek, dat de apen geregeld rauwe eendeneieren kregen.

De verzorgers der apen kregen de opdracht geen eendeneieren meer
te geven, de van Salmonella besmetting verdachte apen werden met
een auto-vaccin ingespoten. Hierna werd geen enkel geval van Sal-
monellose meer waargenomen. Uit de iste en 3de ontvangen aap was
geen Salmonella gekweekt, alhoewel uitvoerig geënt was, n.1. uit hart,
lever, milt, nier, mesenteriale lymphklieren en faeces.

De apen, die daarna ter onderzoek kwamen, werden steeds uitvoerig
op Salmonella-infectie onderzocht zoowel cultureel als serologisch; in
het bloedserum konden evenwel nimmer S. typ/li w«rm;«-agglutininen
en evenmin factor IX-(enteritidisgroep) agglutininen aangetoond
worden ; ook kon geen Salmonella meer gekweekt worden. Gedacht
werd dus aan dc mogelijkheid, dat bij de apen een ziekte heerschte,
waarbij weliswaar tweemaal een Salmonella geïsoleerd was, doch waarvan
de eigenlijke oorzaak nog niet was aangetoond; de Salmonella-infectie
zou, zooals bij andere ziekten bekend is, ook hier een secundaire infectie
geweest kunnen zijn. Faeces-onderzoek toonde aan, dat hierbij niet
gedacht behoefde te worden aan een oorzaak van parasitairen aard,
er werd o.a. gezocht naar wormen, coccidicn en amoeben, doch deze
werden niet gevonden. Het ziektebeeld en de genoemde bevindingen
deden in de eerste plaats bacillaire dysenterie vermoeden, zoodat een
onderzoek in die richting ingesteld werd.

Sectiebevindingen. Dc macroscopisch waargenomen afwijkingen geleken
op die van bacillaire dysenterie. Voortgezet histologisch onderzoek
(Prof. Dr. H. Schornagel was zoo welwillend dit te verrichten) leidde
tot resultaten, die geheel overeen kwamen met de bij bacillaire dysenterie
van den mensch bekende bevindingen; bovendien bleek uit dit onder-
zoek nog, dat amoebendysenterie uit te sluiten was.

Bacteriologisch onderzoek. Voor dc diagnose bacillaire dysenterie pleitten
reeds de eenigszins negatieve bacteriologische bevindingen van de or-

ganen van een aantal cadavers van pas gestorven of afgemaakte apen,
welke alle aan enteritis, vooral van den dikken darm, hadden geleden;
bij bacillaire dysenterie krijgt men n.1. geen septicaemische verspreiding
der dysenterie-bacillen, een enkele maal zijn ze in de mesenteriale
lymphklieren aan te toonen, doch in den regel blijven ze gelocaliseerd
in den darmwand. Men moet dus culturen aanleggen uit den verander-
den darmwand en uit de faeces. Reeds was een aanwijzing om een onder-
zoek in deze richting in te stellen verkregen, doordat het bloedserum
van een zieke aap een suspensie van Bact. flexneri (W-type) aggluti-
neerde, de agglutinaties met Bact. shigae en Bact. sonnei waren negatief.
Het te enten darmmateriaal werd gewasschen in physiologische NaCl
om een mechanische verwijdering der gewone darmflora te verkrijgen,
daarna werden de slijmvlokken en het ulcus materiaal uitgcspateld
op series Endopiaten en laktose-lakmoes-agarplaten. In de literatuur
wordt zoowel de Endopiaat aanbevolen b.v. door Ruge (2), als de lak-
tose-lakmoes-agarplaat. In dit onderzoek werden aanvankelijk beide
platen gebruikt; later alleen de lac.tose-lakmoes-agarplaat, die zeer
goed voldeed. Op de lactose-lakmoes-agarplaten werd groei verkregen,
welke geen kleuromslag van den voedingsbodem gaf.

Deze verkregen groei werd in reincultuur gekweekt; de volgende
eigenschappen werden vastgesteld: Bacilvorm, geen eigenbeweging,
Gram-negatief. Groei op de Endopiaat zonder kleuromslag van de plaat.
Groei op de lactose-lakmoes-agarplaat zonder kleuromslag van de plaat.
Rijkelijke groei op agar; bouillon gelijkmatig troebel. Neutraalrood
niet veranderd. Gelatine vervloeit niet. Uit glucose, mannitol en maltose
wordt zuur gevormd. Geen vergisting van lactose, saccharose, dulcitol,
rhamnose, xylose en sorbitol. (Deze vergistingen werden nagegaan in
Hottingerbouillon, bij lactose en saccharose werd soms zeer geringe
groenverkleuring gezien). Lakinoesmelk wordt eerst iets zuur, daarna
iets alcalisch. Indol wordt traag gevormd.

De genoemde eigenschappen komen overeen met wat Topley en
Wilson (3) opgeven voor Bact. flexneri. Van de uit verschillende apen
gekweekte stammen werden er 4 uitvoerig onderzocht, het resultaat
was, dat ze alle 4 volkomen gelijk waren n.1. de zoojuist genoemde
eigenschappen hadden.

Serologisch onderzoek. Snelagglutinaties met stam I op een voorwerp-
glas hadden tot resultaat:

Hierna werd met het polyvalente flexnerscrum, waarvan als titer was
opgegeven 1 : 250, de langzame agglutinatie in buisjes verricht; hierbij
bleek dat de apenstam volledig geagglutineerd werd, met opheldering
in alle buisjes. (De vergelijkende proeven met een bekende flexner W-
stam verliepen volkomen gelijk).

moed, daar met serum van eenige apen positieve agglutinaties waren
verkregen mety7ex«ersuspensies. Deze sera gaven uitsluitend uitvlokking
met y&tflgrcultuursuspensies, niet rr.et andere suspensies. De diagnose
luidt dus flexner-dysenterie.

Topley en Wilson verdeelen de flexnergroep serologisch in de typen
V, W, X, Y en Z (volgens Andrewes en Inman).

Een aantal oriënteerende agglutinaties wees reeds in de richting
van het W-type. De vier stammen werden allen gelijktijdig onderzocht
met sera betrokken van de „Mcdical research council (standards labo-
ratory, school of pathology, university of Oxford)". De sera waren
gedateerd 26 Juni 1939, als titer was vermeld 1 : 250. De agglutinaties
werden 10 Juli 1939 verricht, in verdunningen vermeld in de gebruiks-
aanwijzing n.1. i : 25, i : 50, i : 125 en i : 250.

De dikte der bacterie-suspensies kwam overeen met No. 3 van de
Mac. Farland nephelometer, na 20 uur bij 37°C. werden de agglutinaties
afgelezen. De gebruikte sera waren shiga-, sonne-, V-, W-, X-, Y- en Z-
serum. Stam III bleek gemakkelijk agglutinabel te zijn, zoowel het
W-, Y- en Z-serum gaven nog bij 1 : 250 volledige agglutinatie, de
andere sera gaven geringere of geen agglutinatie, zoodat op grond
van dit resultaat, bij dezen stam zonder meer geen type-diagnose te stellen
was. Stam IV werd weliswaar geagglutineerd in meerdere of mindere
mate door enkele andere sera, doch alleen met het W-serum ontstond
agglutinatie tot in de hoogste verdunning en alleen met het W-serum
ontstond volledige opheldering. Nog duidelijker wijzend in de richting
van het W-type was stam II, alleen het W-set umagglutineerde dezen
stam duidelijk tot in de hoogste verdunning (1 : 250) en alleen het W-
serum gaf volledige opheldering. Stam I gaf de volgende resultaten:

Dc bovenstaande vermelde resultaten wijzen er dus op, dat de dysen-
terie der apen veroorzaakt geworden is door het f/exnerW⁷-type.

Hiermede in overeenstemming waren een aantal positieve aggluti-
naties van apensera met flexner-W-suspensies. De agglutinatie van een
der apensera met den uit deze aap gekweekten stam had tot resultaat:

Toen deze diagnose vaststond kon, bij daarna nog te onderzoeken
apen, dysenterie vaak snel aangetoond worden, doordat met hartebloed-
serum dikwijls een positieve snelagglutinatie op een voorwerpglas met
flexner W-suspensie te verkrijgen was; den volgenden dag was dit dan
aan te vullen dooreen kleurlooze kolonie van een geënte laclose-lakmoes-
agarplaat te suspendecren en te mengen met flexner W-serum waarna
dan eveneens agglutinatie ontstond.

Ten overvloede zij nog medegedeeld dat andere ziekten, door bloed
van zieke apen bij apen, konijnen, caviae en muizen subcutaan en
intracerebraal in te spuiten, niet aantoonbaar waren.

Bespreking. Bestudeert men de literatuur over dysenterie dan blijkt
dat het aantal gevallen, beschreven bij apen, vrij gering is; bovendien
zijn de mededeelingcn vaak vrij onvolledig. Lentz en Prigge (4) vermel-
den in het door hen geschreven hoofdstuk „Dysenterie" in het „Hand-
buch der pathogenen Microörganismen" alleen, dat Kruse bij spontaan
ziek geworden Rhesus apen „pseudo-dysenterie bacillen" in de faeces
had aangetoond en bij een gestorven aap in de darmzwèren ; een bepaald
type wordt niet opgegeven. Topley en Wilson (3) noemen alleen het
voorkomen van „Bact. flexneri" bij in gevangenschap gehouden apen
beschreven door Loveli. in 1929. Lovell vermeldt geen bepaald type,
de stam werd gekweekt uit faeces van een mozambique aap. (5)

Gardnf.r (6) vermeldt in het door hem bewerkte hoofdstuk „Bacillus
dysenteriae (Flexner) Subgroup" van „A system of bacteriology" dat
apen en honden spontaan ziek kunnen worden aan f/exnerdysenterïe,
de apen blijkbaar alleen in gevangenschap, vooral in laboratoria.

Bepaalde gevallen en typen worden echter niet genoemd. Het bekende
veterinaire handboek „Spezielle Pathologie und Therapie der Haustiere"
7edruk 1938 (7) noemt infecties bij laboratoriumapen (zonder vermelding
van typen) en de mededeeling van Dold die shiga- en flexnerinfectie
vond bij jachthonden in China, die zich geïnfecteerd hadden van lan-
derijen, die met menschenfaeces bemest waren. De vier zoojuist ge-
noemde groote handboeken bevatten dus wel zeer weinig gegevens over
dysenterie bij apen, vooral wat de determinatie betreft.

Preston en Clark (8) vermeldden in 1938 een geval van flexner-
dysenterie Z-type bij Macacus mulattus Shaw; een uitvoerige determinatie
wordt echter niet vermeld. In hunne inleiding geven ze een samen-
vatting van bij apen vastgestelde dysenterie infecties uit de literatuur.

Overziet men de literatuur in zijn geheel dan krijgt men een chaoti-
schen indruk. Reeds in 1931 schreven Lentz en Prigge dat door
verwarring van namen ieder „der mit der Materie nicht ganz vertraut
ist, gerade zu vor einem Chaos steht". Mijns inziens is die chaos sinds
1931 nog verergerd.

Topley en Wilson zeggen „The subdivision of the Flexnergroup
of dysentery bacilly is also baised mainly on antigenic structure, though
here the differences are not so clear cut", ze noemen het voorkomen
van gemengde typen, behalve dus V, W, X, Y, en Z-tvpen ook VZ- en VVZ-
stammen; de „Medical Research Council" vermeldt in zijn reeds
eerder genoemde „Directions" bovendien nog Bact. dys. (Flexner) type
103 en Bact. dys. (Flexner) type P 119; vele stammen blijken echter
serologisch niet te determineeren te zijn, „coagglutination of the various
members of the Flexner group is so great that the serological type of
the infecting organism often cannot bc detcrmincd." Toch is de indeeling
volgens Topi.ey en Wilson „based mainly on antigenic structure".

DenisoN en Holi. fio) zeggen „Serological reactions are recognized
as offering the only basis for accurate classification", doch uit hunne
publicatie blijkt, dat een deel van bij kinderen geïsoleerde stammen
ook na toepassing van een zeer uitvoerige „absotption test" niet nader
te classificeeren zijn. Gardnf.r schrijft „the serological properties of
the bacilli are the only rcliable criterion for classification", doch ook hij
vermeldt de groote moeilijkheden die zich hierbij kunnen voordoen.
Dat vele auteurs niettegenstaande deze bezwaren van het agglutinato-
risch onderzoek, de typen toch serologisch willen indeelen, vindt zijn
reden hierin, dat de bezwaren van een indeeling gebaseerd op cultureel-
biochcmische eigenschappen nog veel grooterzijn. Flu (i i) 1936b.v. zegt:
„Houdt men stammen van het Flexnertype, welke dus manniet vergisten
en Shiga-Kruse bacillen die dit niet doen, langen tijd in cultuur en onder-
zoekt men daarna hun gedrag tegenover de suikers, dan blijkt, dat de
Shiga-Krusebacil alle eigenschappen onveranderd behoudt, terwijl die
van Flexner, Strong en Y varieeren." Wij moeten dus besluiten.

dat Flexner-, Strong-en Y-bacillen tot eenzelfde bacteriegroep behooren
en geen scherp omschreven soorten zijn. De differentieering met behulp
der suikers heeft dan ook geringe beteekenis."

Denison en Holl vermelden, dat vele afwijkingen in de cultureele
eigenschappen voorkomen. Topley en Wilson zeggen, dat de meeste
auteurs niet indeelen op grond van de biochemische eigenschappen
Bojlen (1934, Dysenterie in Denmark) evenwel heeft de flexnergroep
biochemisch in 10 groepen ingedeeld.

Prigge legde Maart 1939 op het 18de Duitsche Microbiologencongres
er den nadruk op, dat het voor indeeling op grond van biochemische
reacties noodig is den stam direct 11a isolatie te onderzoeken. (12) De ver-
schillende systemen van indeeling brengen mede een zeer verschillende
nomenclatuur; men vindt genoemd I, II, III enz. typen, A, B, C, D enz.
typen; V, W, X, Y en Z-typen en ook nog persoonsnamen voor ver-
schillende dysenteriekiemen, zoodat men inderdaad een chaotische
indruk over de dysenterieliteratuur krijgt.

In vele publicaties (zie b.v. 13 en 14) volstaat men mei de diagnose
„flexnergroep" of , flexner".

Therapie. De beste therapie bij bacillaire dysenterie is serumtherapie,
die uitstekende resultaten heeft, mits men op tijd veel serum inspuit (15);
is de darm reeds erg aangetast dan is men met de serumtherapie te laat.
Bij den mensch kan het nuttig zijn dat men eenige malen inspuit, b.v.
30 cc intraveneus en 70 a 170 cc. intramusculair. desnoods nog veel
grooter dosis. Men geve de patiënt, om intoxicatie te doen verminderen,
veel vocht. Over bacteriophaag-therapie hebben velen geen gunstig
oordeel; vermeldenswaard is, dat de kliniek te München zeer goede
resultaten bereikt heeft bij zuigelingen.

Daar slechts nog enkele apen overgebleven waren, werd in dit geval
geen therapie ingesteld.

Vaccineeren. Gebleken is volgens Prigge (12) dat, wat de Shigabacil
betreft, formolvaccins niet voldoen. Volgens Prigge krijgt men pas
na 3-malige inspuiting een waarneembare immuniteit. Dit zou dus ook
bij apen te probeeren zijn.

Gevaar voor den mensch. Prof. Dr. E. P. Snijders, wiens belangstelling
en tegemoetkomendheid ik zeer gewaardeerd heb, deelde mij mondeling
mede dat hij eenige malen bij zijn laboratoriumapen flexner W-infectie
heeft gehad; tijdens het onderzoek werden 2 van zijn medewerkers
zeer ernstig ziek aan dysenterie; uit faeces van deze patiënten werd
hetzelfde type gekweekt. De uitspraak van Ruys (13),,Bij de verspreiding
van dysenteriebacteriën, waarbij alleen de mensch bron van ziekte-
kiemen is" is dus niet juist. Op het 18de Duitsche microbiologencongres
te Weenen (1939) werd zoowel door David(9) als doorjANSEN(i6) gewezen
op de aap als infectiebron voor den mensch; uit de literatuur blijkt
bovendien nog, dat honden besmettingsgevaar kunnen opleveren

In een dierenpark heerschte sterfte onder apen. De diagnose bacillaire
dysenterie (flexner W-infectie) kon op grond van een uitvoerig bacterio-
logisch onderzoek gesteld worden.

De aandacht wordt gevestigd op het gevaar van dergelijke zieke apen
voor den mensch.

In einem zoologischen Garten traten unter Affen Todesfälle auf. An Hand einer
eingehenden bakteriologischen Untersuchung konnte bazilläre Dysentery (Flexner
W Infektion) als Diagnose gestellt werden.

F.s wird auf die Gefahr gewiesen, die derartig erkrankte Affen für den Menschen
bedeuten können.

In a zoological garden many monkeys died under same symptoms. The diagnosis
bacillar dysenteria (flexner W) could be made on account of an extensive bacteriolo-
gical research.

The author points to the fact thai such ill monkeys are a danger to man.
Résumé.

I.\'auteur décrit une mortalité parmi les singes d\'un jardin zoologique. Le diag-
nostic de dysentérie bacillaire (flexner W) put être fait à la suite d\'un examen bac-
tériologique approfondi.

L\'auteur attire l\'atlention sur le danger que présentent pareils singes pour l\'homme.

ziektemateriaal in 1937. Tijdschr. \\ DiergenS 65, 436 (1938).
■t. Rüge, Mühlens. Ziir Verth : kräiikliHicii und Ilygiene der Warmen Lander
(1938).

4. I.entz, O. und Prigc.i , R. : Dysenterit. Handbuch der pathogenen Mikro-
organismen, Band 3. deel 2, hl. 1377 (1931).

6. Gardner, A. D. : Bacillus dysenteriae (Flexner) Subgroup. A. system ol
bacteriology 4, 220 (1929 .

7. Hutyra, Fr. v., Marek, J., Manningir, R. : Spezielle Pathology und Therapie
der Haustiere. 2, 132 (19381.

8. Preston, W. S. and Clark, F. G. : Bai illary Dysenterie in the Rhesus Monkey.
The Journal of Inf. Diseases 63, 238 1938).

9 David, H. und Schiri, A. : Leber Ruhrerkrankungen bei Menschenaffen.
Zentralblatt, f. Bakt. I. Orig. 144, 43 (1939).

10. Denison, G. A. and Holl, G. in. : Bacillary Dysentery in Infants and Children.
The Journal of Inf. Diseases, 56, 124 (1935).

12. Prigge, R. : Bakteriologie, Immunbiol"gie und Epidemiologie der Bazillen-
ï\'uhr. Zentralblatt f. Bakt. I. Orig. 144, 4 (1939).

13. Ruys, A. Ch. : Over bacillaire dysenterie en paratyphus B (gastro-enteritische
vorm) te Amsterdam.

14. Haga, J. : De behandeling der acute bacillaire dysenterie bij jong en oud.
Geneesk. Tijdschr. \\ Ned. Indie 79, 982 (1939).

15. siegl, J. : Zur Klinik und spezitischen I herapie der bazillairen Ruhr. Zentral-
blatt f. Bakt. I. Orig. 144, 22 (1939).

16. Jansen, J. : Ueber Ruhrerkrankuneen bei Menschenaffen. Zentralblatt f.
Bakt. I. Orig. 144, 50 (11139).

Een driejarige koe, welke sinds eenige dagen geringe algemeene
ziekteverschijnselen (verminderde eetlust en melkgift) vertoond had,
begon op 27 Maart j.1. zeer snel en oppervlakkig te ademen. De slijm-
vliezen werden cyanotisch, er bestond een sereuze conjunctivitis en de
temperatuur bedroeg 41.6°. Twee dagen later was het dier duidelijk
dyspnoisch en klinisch was een beginnende pneumonie te constateeren.
Intusschen was het den eigenaar opgevallen, dat het dier pijn ondervond
bij het melken. De tepels waren opvallend rood en voelden warm aan.
De gewrichten en peesscheeden van de achterbeenen waren pijnlijk
en «enigszins gezwollen. De conjunctivitis was toegenomen; de sereuze
afscheiding was werkelijk overvloedig. De cornea begon een weinig
dof te worden. Op het mond- en vaginaalslijrnvlies waren talrijke
scherp omschreven donker blauwrooclc vlekken te zien, daags daarna
ook aan de tepels en op het nrusslijmvlies. De melkgift was intusschen
geheel opgehouden. De huid voelde op verschillende plaatsen zeer warm
aan en spoedig vielen daar de haren uit, waarna een droge necrotische
huid zichtbaar werd. Nu begonnen ook verschijnselen van den kant
van het centrale zenuwstelsel op te treden, n.1. sonmolentie. af en toe
onderbroken door lichte excitatieverschijnselen, geringe klonische
krampen van de beenen en opisthotonus. De vlekken op de slijmvliezen
waren intusschen blaasjes geworden, die spoedig doorbraken en veran-
derden in zweertjes met een blauwroodcn rgjid en necrotischen bodem.
Er was nu een duidelijke kerato-conjunctivitis met purulente exsudatie.
Uit neus en vagina vloeide aanvankelijk purulent, later fibrinopurulent
exsudaat. Op 1 Apiil w< rd het dier in nood gedood. Coll< ga de Graaf
te Noordwijk was zoo welwillend mij de sectie te laten bijwonen. Hierbij
werd het volgende gevonden :

Zweervorming en diphteritische beslagen op de slijmvliezen van mond-
en keelholte, vagina, neus. Talrijke petechiën op de sereuze vliezen van
borst- en buikholte en op de slijmvliezen van trachea en bronchiën.
Croupeus-pneumonische haarden, vooral in de voorste longtoppen.
In deze haarden was het bronchiaalslijmvlies bedekt met pseudomem-
branen. De pleurae zijn sterk gcïnjicicerd en ter plaatse van de pneu-
monische haarden is een serofibrineuze pleuritis aanwezig. Myode-
generatio cordis en endocarditis parietalis fibrinosa, vooral in de linker,
minder in de rechter ventrikel. Het endocard op de kleppen vertoont
geen afwijkingen. Het peritoneum is sterk geïnjicieerd. De lever is geel-
bruin van kleur, gezwollen, met sterk promineerende sneevlakte. Urine-

en galblaas zijn overvuld. De milt is gezwollen en er is veel pulpa van
de sneevlakte af te strijken. In verschillende lymphklieren bevinden
zich haemorrhagieën. De meningen zijn dof en hyperaemisch. De her-
senen zijn hyperaemisch en oedemateus. In de witte substantie bevinden
zich een groot aantal bloedpunten.

Het klinische en path.-anat. beeld rechtvaardigt m.i. de diagnose
„boosaardige catarrhaalkoorts\' volledig ; een niet-alledaagsche ziekte
in ons land. Volgens den 6en druk van Hutyra-Marek (1922) (1) is het
een acute, niet-contagieuze ziekte van runderen, waarvan de aetiologie
niet bekend is, doch waarbij waarschijnlijk coli-achtige bacteriën of
hun toxinen een rol spelen. Uit latere onderzoekingen is echter ge-
bleken, dat de oorzaak in een filtreerbaar virus gezocht moet worden.

Op grond van infectieproeven bi j konijnen, meenen Ernst en Hahn (3)
dat het virus nauw verwant, zooal niet identiek is met het virus van de
Borna\'sche ziekte. In de hersenen vonden zij ook lichaampjes van
Joest en Degen. Dezelfde onderzoekers willen ook verband leggen
tusschen boosaardige catarrhaalkoorts en enzoötische runderencepha-
litis. Het histologische beeld van deze drie cncephalitides schijnt dan ook op
hetzelfde neer te komen. (Dobberstein (7), Glamser (8).) VolgensJoEST (2)
rs zoowel de grijze als de witte substantie aangetast en deze afwijkingen
bestaan in dichte perivascuhiire infiltraten van lymphocyten en eenige
plasmacellen, gliahaardjes en degencraticve veranderingen van de gan-
gliëncellen.

Bij ck door mij onderzochte koe was de witte substantie overwegend
sterker aangetast dan de grijze, /ij was doorzaaid met gliahaarden,
gliamanchons en perivasculaire infiltraten, terwijl in de grijze substantie
slechts weinig en dan nog zeer kleine, perivasculaire infiltraten aanwezig
waren. In de hersenbasis en in sommige gedeelten van de groote hersen-
schors bestond hier en daar vrij sterke neuronophagie. Duidelijke
meningitis. Demyelinisatie is niet gevonden, evenmin als lichaampjes
van Joest-Df.gen

We hebben hier dus te doen met een acute niet-etterige encephalitis,
welke is opgetreden in het beloop van een acute virusinfectieziekte,
een post- of para-infectieuze encephalitis dus. Het betreft hier weel-
een spontaan bij dieren voorkomende infectieuze hersenaandoening,
die op één lijn te stellen is met de postvaccinale encephalitis. De aetiologie
hiervan bracht ik reeds eerder ter sprake, mede in verband met die
van den nerveuzen vorm van de ziekte van Carré (9).

Tevergeefs heb ik getracht een virus in de hersenen van dit rund
aan te toonen. In de noodslachtplaats, waarheen het dier vervoerd was,
ontbrak mij de gelegenheid de hersenen steriel uit te nemen. Bij gebrek
aan proefdieren van dezelfde soort, werden twee konijnen intracerebraal
geïnfecteerd met een door Seitz E.K. filters gefiltreerde hersenemulsie
en wel één dier met versche en één dier met hersenen welke 14 dagen
in glycerine bewaard waren. Beide hebben echter geen enkel ziekte-
verschijnsel vertoond.

Evenals bij de andere post-infeetieuze encephalitides staat men
weer voor de vraag of de oorzaak hiervan gezocht moet worden in het
virus van de oorspronkelijke ziekte of wel, dat een latent aanwezig
encephalitogeen virus geactiveerd wordt. Doordat het niet mogelijk
was een of ander virus aan te toonen, is deze vraag hier niet opgelost.

Beschreven wordt een geval van boosaardige catarrhaalkoorts bij
een rund. Behalve de symptomen en het macroscopisch pathologisch -
anatomisch onderzoek zijn de hersenen aan een histologisch onderzoek
onderworpen. Hierbij bleek een uitgebreide encephalitis, met de voor-
naamste afwijkingen in de witte substantie aanwezig te zijn. Een virus
kon in de hersenen niet aangetoond worden.

Beschrieben wird ein Fall von bösartigem Katharrhalfieber bei einem Rind.
Ausser den Symptomen und dem makroskopischen pathologisch-anatomischen
Bild wurde das Gehirn histologisch untersucht. Dabei war eine ausgedehnte Enze-
phalitis mit den hauptsächlichsten Abweichungen in der weissen Substanz festzu-
stellen. Ein Virus konnte im Gehirn nicht nachgewiesen werden.

The author describes a case of malignant catarrhal fever in a cow. Besides thi-
total macroscopical pathological anatomical examination, a histological examination
of the brain, was carried out. An extensive encephalitis with most important devia-
tions in the white substance appeared to be present. In the brain-tissue a virus
could not be shown.

Description d\'un cas de coryza gangreneux chez un bovidé. A part l\'observation
des symptômes et l\'examen anatome-pathologique, l\'auteur fit une étude histologique
des centres nerveux. Il trouva de l\'encéphalite étendue, dont les lésions principales
avaient leur siège dans la substance blanche. La présence d\'un virus ne put pas
être mise en évidence.

Bij het veelvuldig spermaonderzoek, dat door mij in de laatste jaren
is gedaan, komt het verschil in kwaliteit van de ejaculaten duidelijk
naar voren. Vooral in de mond- en klauwzeer jaren is het merkbaar,
dat het virus in meerdere gevallen een ongunstigen invloed heeft uit-
geoefend op de geslachtsorganen van den stier, waardoor de sperma-
togenese in de war is geraakt. In mijn practijk begint het metr en meer
gewoonte te worden, dat naast het tbc.-onderzoek van de aangekochte
stieren ook het spermaonderzoek wordt verricht, opdat bij een eventueele
afwijking, die op een algeheele of gedeeltelijke onvruchtbaarheid wijst,
zoo vlug mogelijk een actie tot koopvernietiging kan worden ingesteld.

Dit is van groot practisch belang, daar tot heden een onvruchtbaarheid
van een nieuwen stier eerst langeren tijd na den koop aan hel licht
kwam, waardoor vernietiging van dien koop niet meer mogelijk was.

De gangbare meening is: wanneer de verkooper kan bewijzen, dat
een stier den laatsten tijd bij hem nog één of meer dieren heeft bevrucht,
of hetzelfde heeft gedaan bij den nieuwen eigenaar, daarmee elke actie
tot koopvernietiging gecoupeerd kan worden. Dit kan niet geheel juist
zijn. Wanneer tijdens of kort na den koop blijkt, dal het sperma van minder-
waardige kwaliteit is, zoodat een verminderde vruchtbaarheid aangenomen kan
worden, is dit naar mijn meening als een koopvernietigend gebrek aan te merken.
De mogelijkheid bestaat, dat een degeneratief proces in de testes of
accessoire organen aanwezig is, waarvan de prognose zeer moeilijk of
vaak geheel niet is te stellen. Veelal dient men die aan den ongunstigen
kant te houden.

Dat de juiste beoordeeling ten opzichte van dit vraagstuk niet een-
voudig is, moge blijken uit het volgende voorbeeld:

Bij één der door mij onderzochte stieren kwam een afwijkend sperma-
beeld voor. Macroscopisch was het ejaculaat waterig en niet vlokkerig.
Het aantal spermiën per mm³ bedroeg 300.000 tot 400.000. Dit aantal
is niet bepaald pathologisch, doch er was weinig beweging en een ge-
ringe wolkenvorming. Ongeveer 40% van de cellen was morphologisch
afwijkend. Plet geheel maakte het bevruchtingsvermogen van de ejacu-
laten twijfelachtig en inderdaad gaven de dekkingen een verminderd
bevruchtingspercentage.

Toen de verkooper er zich op beriep, dat de stier bij hem wel enkele
dieren had bevrucht, werd de overeenkomst getroffen, dat het Friesch
Rundvee Stamboek in deze als arbiter zou optreden. Collega Veenbaas
werd hiermede belast en het resultaat is geweest, dat tot heden geen
definitieve uitspraak is gevallen noch te eener, noch te anderer zijde.

Prof. Wester en Prof. van der Plank hebben een ejaculaat toege-
zonden gekregen, zonder dat ook zij een uitspraak hebben gegeven.

Zooals gezegd, is rr.ijn meening, dat bij een dergelijk afwijkend
spermabeeld ongetwijfeld reden tot koopvernietiging aanwezig is.
Het feit blijft bestaan, dat men een minderwaardigen stier heeft aange-
schaft, niet alleen wat betreft het verminderde bevruchtingsvermogen,
doch waarbij ook rekening gehouden dient te worden met de mogelijke
vererving van dit gebrek. In den laatsten tijd blijkt, dat enkele fok-
families stieren voortbrengen, die een afwijkend spermabeeld vertoonen,
zoodat ook uit genetisch oogpunt voorzichtigheid geboden is.

Het is noodig, dat in verband met de jurisprudentie ten opzichte
van dit punt vaste lijnen worden uitgestippeld.

Een anderhalfjarige stier heeft na herhaalde dekkingen nog geen
koe bevrucht. De eigenaar consulteert mij om het dier op vruchtbaarheid
te doen onderzoeken.

Het blijkt, dat het dier een goed exterieur heeft en in verband met den
leeftijd ruimschoots voldoende is ontwikkeld. De testes zijn klein en
voelen week aan ; bok de epididymes zijn week en van geringen omvang.
Rectaal zijn de zaadblaasjes massief en knobbelig, terwijl ze eveneens
klein zijn (2 tot 3 cm). De prostaat is niet te voelen.

Het dier springt virulent en meerdere malen direct achter elkaar.
In den opvangbeker wordt telkens een kleine hoeveelheid waterig vocht
verzameld (ongeveer 1 tot 1 i cc.) Microscopisch zijn geen goed ont-
wikkelde spermatozoiden aanwezig. Slechts een enkele losse kop dwaalt
door het gezichtsveld. In verband met de slecht ontwikkelde weeke
testes was de prognose infaust.

Uit een opmerking van den eigenaar bleek de stier van een tweeling
te zijn, waarvan de andere van het vrouwelijk geslacht was. Deze was bij
de geboorte opgeruimd uit vrees, dat het een hermaphrodict zou zijn.

Eenmaal eerder ontmoette ik soortgelijk geval, waarvan nog niet
met zekerheid de tweelinggeboorte is bewezen. Ik denk aan de moge-
lijkheid, dat de oorzaak van de steriliteit van dezen stier is terug te voeren
tot het uterine leven van de eeneiige tweeling, waarbij het vrouwelijke
geslachtshormoon de specifieke mannelijke ontwikkeling heeft geremd.

Gaat men de literatuur over steriliteit bij runderen na, dan blijkt,
dat in de laatste 20 jaar geen verandering gekomen is in de zienswijze
van Albrechtsen, waarbij het ontstaan van catarrhale endometritiden
moet worden gezocht in onhygiënische omstandigheden aansluitende
aan den laatsten partus (abortus, retentio secundinarum, prolapsus
uteri, infecties na kunstmatige verlossingen e.d). Ook Richter is in zijn
laatste boek ,,Die Sterilität des Rindes" (1938) deze meening toegedaan
en hierin wordt met geen woord gerept over het infectieuze karakter
van de endometritis catarrhalis, zooals die zich in bepaalde gevallen

kan voordoen. In hel hoofdstuk „Die Prophylaxe der Sterilität" laat
hij den stier geheel buiten beschouwing. Zooals er reeds eerder door
mij op gewezen is, komt in Friesland wel degelijk een infectieuze catar-
rhale endometritis voor, zonder dat daarbij de Bangsche bacil in het
spel is. Dit verschil in zienswijze kan worden veroorzaakt doordat
inderdaad óf Friesland en mogelijk ook andere deelen van het land
een uitzonderlijk karakter innemen, óf dat de wetenschappelijke insti-
tuten het contact met de practijk dermate verloren hebben, dat de mee-
ning van Ai.brechtsen onvoorzien wordt nagevolgd. Voor het onderwerp
als het onderhavige is het een voorrecht door middel van de dagelijksche
practijk steeds contact te hebben met de bedrijven afzonderlijk en in
fokvereeniging-verband, terwijl bovendien het persoonlijk contact met
de veehouders van groote waarde is.

Over de verspreiding van de infectieuze catarrhale endometritis
is reeds gewezen in jaargang 1939 aflevering 16 van dit tijdschrift.
De behandeling bestaat uit de methode van Albrechtsen, welke bij
voorkeur tijdens de bronst wordt ingesteld. (In plaats van een spuit
wordt gebruik gemaakt van een clyso van gummie, wat het instru-
mentarium vereenvoudigt ; deze wordt met behulp van een slangetje
op de uterus-catheter geplaatst). Daar er vaak meerdere dieren op
een bedrijf besmet zijn, wordt door mij de minder omslachtige
methode gevolgd, door op een gegeven oogenblik alle daarvoor in
aanmerking komende dieren in behandeling te nemen ; dus er wordt
geen rekening gehouden met den oestrus.

Zijn toevallig koeien op een dergelijk bedrijf, die voor enkele dagen
gestierd zijn, dan worden die ook meteen geirrigeerd, aannemende,
dat deze dekking toch weer zonder resultaat zal zijn. Uit de enquête,
die elk jaar gehouden wordt om de resultaten van de steriliteits therapie
na te gaan, is mij gebleken, dat meerdere dieren, die werden behandeld
na de dekking toch drachtig waren. Dit kan als volgt worden verklaard:
De ontmoeting van de spermatozoid met de eicel vindt plaats in het
oviduct. Na ongeveer 5 dagen daalt de bevruchte eicel in den uterus
om zich daar vast te zetten. De steriliteit is blijkbaar het gevolg van de
moeilijkheden bij de vastzetting in de baarmoeder, terwijl de toxische
invloed van het uterusslijm op den spermatozoid niet dermate is, dat
deze afsterft op den weg naar het oviduct. Wordt nu tijdens het verblijf
van de geslachtscellen in het oviduct de uterus gereinigd met een licht
adstringeerende desinfecteerende vloeistof, dan kan de ontwikkeling
het normale verloop hebben. Vrij zeker ligt de reden, waarom deze
tijdelijk steriele koeien onregelmatig opbreken (na 4 of 5 weken), in
een mislukte vastzetting, waardoor de ovariaalcyclus wordt vertraagd.

Ook dit jaar wordt deze behandelingsmethode voortgezet. Het kiezen
van het juiste oogenblik van ingrijpen leverde aanvankelijk moeilijk-
heden op, doch dit blijkt volgens de resultaten te liggen tusschen twee
en drie etmalen na de copulatie. Een voordeel van deze therapie is het
verkorten van de steriliteitsperiode.

(Hoofd der Veterinaire Onderafdeeling van het Rijks Instituut voor de
Volksgezondheid, Utrecht).

Het vraagstuk der eendenparatyphose heeft gedurende de laatste
jaren de algemeene belangstelling getrokken, zoowel in wetenschappe-
lijke tijdschriften als in de leekenpers. De oorzaak hiervan is gelegen
in een groot aantal voedselvergiftigingen bij den mensch, verloopende onder
het beeld van een acute gastro-enteritis, welke door het gebruik van
eendeneieren is veroorzaakt. Reeds geruimen tijd was het bekend, dat
bij eenden paratyphus voorkwam. Aan deze ziekte, welke geen be-
langrijke economische beteekenis bezat, werd echter weinig aandacht
besteed. In verband echter met het gevaar voor de volksgezondheid
dreigt de afzet van eendeneieren aanzienlijk terug te loopen, waardoor
ernstige schade aan de eendenhoudersbcdrijven zou worden toege-
bracht. Het is derhalve noodzakelijk, dat in de eerste plaats aandacht
wordt geschonken aan de bestrijding van het gevaar voor den mensch.
Daarnaast dienen echter maatregelen te worden genomen, teneinde
deze ziekte onder de eenden zooveel mogelijk tegen te gaan.

De paratyphus der eenden is, evenals bij vogels in het algemeen, een
ziekte der jonge individuen. Het zijn vooral de jonge kuikens, welke
onder het beeld van een enteritis, soms in een groot percentage, hieraan
acuut ten offer vallen. Als gevolg van de optredende diarrhoe wordt
veel smetstof uitgescheiden, waardoor de ziekte kan worden verspreid.
In verband met een germinatieve besmetting der eieren, kunnen
embryonen afsterven of worden kuikens geïnfecteerd geboren. Deze
laatste hebben, in tegenstelling met de gezond geboren kuikens, een
onvoldoende geresorbeerde dooierrest. (Jansen).

Bij de sectie der gestorven kuikens kan een catarrhale enteritis als-
mede degeneratie der parenchymateuze organen worden waargenomen.
Door middel van een eenvoudig bacteriologisch onderzoek kan de
diagnose worden gesteld, aangezien uit alle organen de oorzakelijke
paratyphusbacillen in groot aantal kunnen worden gekweekt.

De volwassen eenden blijken een veel geringere gevoeligheid voor
een infectie met de betreffende paratyphusbacillen te bezitten, zoodat
de ziekte als regel een chronisch verloop neemt. Men kan hierbij
diarrhoe, vermagering en lusteloosheid waarnemen, doch meestal wor-
den in het geheel geen ziekteverschijnselen opgemerkt. Uit een oogpunt
van volksgezondheid is van bijzondere beteekenis :

1 Prae-advies samengesteld voor het 7de Internationale Congres voor Pluim-
veeteelt te Cleveland, Ohio, U. S. A. 28 Juli—7 Augustus 1939.

ie. dat bij deze dieren de paratyphusbacillen vaak gelocaliseerd in
het geslachtsapparaat voorkomen (bij de vrouwelijke dieren vooral
in het ovarium, doch ook in de eileider, bij het mannelijke dier in de
testikels), in verband waarmede de eieren germinatief kunnen worden
besmet ;

2e. dat met de faeces, ook door klinisch gezonde dieren, paratyphus-
bacillen kunnen worden uitgescheiden, in verband waarmede een
besmetting der eischalen mogelijk is.

Bij de sectie der volwassen eenden zien wij vaak als eenige afwijking
een chronische oöphoritis, waarbij naast normale eifollikels gedegene-
reerde vormen worden waargenomen Deze laatste hebben een onregel-
matigen vorm, een drogen, deegachtigen inhoud en zijn vaak door
een dun, lang weefselstrengetje met het ovarium verbonden. Bovendien
kunnen de dieren vermagerd zijn, een catarrhale enteritis vertoonen,
doch in vele gevallen ontbreken pathologische veranderingen geheel.
De genoemde ovariumafwijking is niet pathognostisch, aangezien deze
ook bij eenden wordt waargenomen, welke niet aan een paratyphus-
infectie lijdende zijn.

Door middel van een uitgebreid bacteriologisch onderzoek kan de
diagnose als regel wel worden gesteld. Meestal gelukt het echter slechts
de paratyphusbacillen in één of enkele organen aan te toonen, waarbij
dan nog van een ophoopingsmethode moet worden gebruik gemaakt.
Op 2 punten dient in dit verband de aandacht te worden gevestigd :
ie. Steeds moet het ovarium in het onderzoek worden betrokken,
aangezien veelal de paratyphusbacillen uitsluitend in dit orgaan worden
aangetroffen. Zoowel normale als gedegenereerde eifollikels moeten
worden onderzocht, daar eerstgenoemde eveneens paratyphusbacillen
kunnen bevatten.

2e. Met name bij gedoodc — doch ook bij gestorven dieren —
moeten groote stukken der organen bacteriologisch worden onderzocht.
Herhaalde malen is mij gebleken, ook bij het onderzoek van andere
diersoorten, dat de voedingsbodems, welke met weinig orgaanmateriaal
waren bedeeld (spateluitstrijk), steriel bleven, terwijl na enting van
een grootere hoeveelheid, groei van paratyphusbacillen viel waar te
nemen. Vermoedelijk komen deze bacillen vaak in gering aantal en (of)
onregelmatig verspreid in de organen voor.

Bij het levende dier komen voor het vaststellen eener paratyphus-
infectie allereerst serologisch bloed- (agglutinatie-reactie) en bacterio-
logisch faecesonderzoek in aanmerking. Met nadruk dient er echter
op te worden gewezen, dat ook na herhaalde toepassing van beide
methoden niet alle geïnfecteerde dieren worden onderkend. Hierop
werd ook reeds door andere onderzoekers de aandacht gevestigd
(Wanner e. a.). Daarnaast kunnen ook eieren worden onderzocht,
waarbij zoowel de inhoud als de schaal in het onderzoek dienen te
worden betrokken. De eieren van geïnfecteerde eenden zijn onregel-
matig met paratyphusbacillen besmet. Hierdoor verliest dit onderzoek
LXVI 7q

voor de praktijk een groot deel van haar beteekenis. Bij het onderzoek
van den ei-inhoud is een ophoopingsmethode noodzakelijk, aangezien
als regel slechts een klein aantal paratyphusbacillen hierin wordt
aangetoond. De geënte ophcopingsvloeistof moet ten minste 3 dagen
in de broedstoof worden geplaatst.

De paratyphusbacillen, welke bij eenden worden aangetroffen, behooren
v.n. tot het Aertrycke- en Gaertnertype. Daarnaast wordt in Amerika
S. anatum gevonden, welke tot dusver in Europa, voor zoover mij
bekend, niet is aangetoond. Deze 3 typen zijn alle pathogeen voor
den mensch. Het Gaertnertype komt in Holland, althans volgens mijn
onderzoekingen, in grooter fiequentie voor dan het Aertrycke type.
Vaak worden op hetzelfde bedrijf beide typen aangetroffen. Wat de
biochemische eigenschappen aangaat, zij opgemerkt, dat volgens
literatuuropgaven de Aertrycke-bacillen der eenden gekenmerkt zouden
zijn door hun rhamnose-negatieve eigenschap (Herrmann e a.), de
Gaertner-bacillen door een vertraagde dulcitolsplitsing (Müller en
Rodenkirchen, e. a.). Sommige onderzoekers (Edwards, Wanner,
Wesselmann) vermelden een rhamnose-positieve eigenschap bij het
betreffende Aertrycke-type. Door mij werd bij het onderzoek van
130 Aertrycke-stammen, op één uitzondering na, steeds een sterk
vertraagde rhamnose-omzetling (als regel na 4 dagen negatief, bij
enkele culturen na 3 dagen positief) en bij 70 Gaertner-culturen in
alle gevallen een vertraagde dulcitolsplitsing (na 24 uur negatief, na
2 dagen positief) waargenomen. In de weinige gevallen, waarbij een
afwijkend resultaat werd verkregen, bleken de betreffende stammen
niet rein te zijn. Tot dusver werden door mij bij Gaertnerbacillen,
gekweekt uit andere diersoorten (rund, kalf, varken, schaap, cavia, rat
en muis) steeds een snelle dulcitolsplitsing (binnen 24 uur) gezien,
daarentegen werd een vertraagde rhamnose-omzetting ook bij enkele
Aertrycke-stammen van een veulen en een schaap opgemerkt. Door
Jansen werden rhamnose-negatieve Aertrycke-stammen gekweekt uit
rat, meeuw, aap en enkele volière-vogels. Met de mogelijkheid moet
rekening worden gehouden, dat bij deze rhamnose-negatieve Aertrycke-
stammen de infectie der betreffende dieren door eenden is overgebracht.

Dit eenvoudige cultureele onderzoek is naast de serologische recep-
toren-analyse volgens Bruce-White-Kauffmann in verschillende ge-
vallen een waardevolle aanwijzing gebleken voor het opsporen van de
besmettingsbron bij voedselvergiftigingen. Bovendien levert zij een
bijdrage tot de kennis van de epidemiologie der eendenparatyphose.

Wat de frequentie der eendenparatyphose betreft, mogen wij, ofschoon
nauwkeurige gegevens hieromtrent ontbreken, op grond van de talrijke
publicaties in de verschillende landen, alsmede op grond van eigen
onderzoekingen, wel aannemen, dat de verbreiding vrij sterk is.

Het gevaar voor den mensch is bijna uitsluitend gelegen in het gebruik
van besmette eieren, waarbij dan volgens Lerche alleen de inwendige
besmetting van belang is, aangezien aan de besmetting der eierschalen

geen rol van bc-teekenis bij het ontstaan van voedselvergiftigingen
toekomt. Infectie door contact met zieke eenden (Charlotte Ruys)
is zeer zeldzaam, terwijl het vleesch der eenden hiervoor practisch niet
in aanmerking komt, aangezien de verwarming tijdens de bereiding
als regel zoodanig is, dat eventueel aanwezige paratyphusbacillen
worden gedood. Over het ontstaan van voedselvergiftigingen door
thermostabiele toxinen werd tot dusver geen mededeeling gedaan.

Hoewel nauwkeurige cijfers slechts door zeer omvangrijke onder-
zoekingen zijn te verkrijgen, mag op grond van literatuurstudie en
eigen onderzoekingen wel worden aangenomen, dat minstens / % dei
eendeneieren uit den handel inwendig paratyphusbacillen herbergen, terwijl ver-
wacht mag worden, dat het percentage der besmette eischalen belang-
rijk grooter is. Met het oog op het gevaar voor de volksgezondheid
moet derhalve met de besmette eendeneieren terdege rekening worden
gehouden, te meer daar één ei tot vele ziektegevallen aanleiding kan
geven.

In het gebruik van versche eendeneieren als zoodanig, is slechts een
gering gevaar gelegen, aangezien als regel slechts weinig bacillen
hierin voorkomen en ook op de schaal dit aantal gering zal zijn. De
ervaring heeft nl. geleerd, dat voor het ontstaan eener voedselvergifti-
ging over het algemeen een groot aantal paratyphusbacillen noodig is.
Aangezien eendeneieren, welke in kalkwater zijn geconserveerd, vaker
een groot aantal paratyphusbacillen bevatten, zullen deze gemakke-
lijker na gebruik als zoodanig tot het ontstaan van ziektegevallen
aanleiding kunnen geven. De oorzaak van den grooteren bacillen-
rijkdom is echter niet gelegen, zooals Lerche meent, in het indringen
van paratyphusbacillen via de eischaal gedurende het conserveeren,
doch veeleer in een vermeerdering der aanwezige paratyphusbacillen,
nadat de eieren uit de kalkputten zijn genomen. Uit recente proef-
nemingen is mij nl. gebleken, dat aan het hier te lande gebezigde
kalkwater een sterke desinfecteerende werking toekomt, waardoor
paratyphusbacillen binnen enkele uren worden vernietigd. Opgemerkt
zij, dat dit kalkwater een verzadigde oplossing is, welke steeds met
vast calciumhydroxyde in aanraking blijft. De kalkputten bevinden
zich onder den grond, waardoor een lage temperatuur gewaarborgd is.
Steeds wordt er op gelet, dat op het kalkwater een afsluitend vlies
gevormd is, hetwelk uit calciumcarbonat t bestaat.

Verreweg het belangrijkste gevaar is gelegen in het gebruik van
besmette eendeneieren voor de bereiding van spijzen, welke niet vol-
doende worden verhit om de paratyphusbacillen te dooden en waarin
gelegenheid bestaat voor vermeerdering dezer kiemen en mogelijke
vorming van toxinen. Reeds vele soorten voedings- en genotmiddelen
hebben aanleiding tot vergiftigingsgevallen gegeven (gebak, mayon-
naise, pudding, gehakt, enz.). De aandacht zij hier gevestigd op con-
sumptie-ijs, waardoor in Holland een uitgebreide vergiftiging (60 ziekte-
gevallen) is veroorzaakt, (de Koning).

Voor de bestrijding der eendenparatyphose is een regelmatige veterinaire
controle der eendenbedrijven noodzakelijk, waarbij naast hygiënische
maatregelen ten minste i maal per jaar serologisch bloedonderzoek
wordt toegepast en de reageerende dieren worden verwijderd. Hier-
mede wordt de kuikensterfte tegengegaan en het aantal geïnfecteerde
dieren verminderd. Bovendien kunnen faeces en eieren bacteriologisch
worden onderzocht.

Wat het serologisch bloedonderzoek betreft, merk ik op, dat het
instellen en de beoordeeling der agglutinatiereacties bij de verschillende
onderzoekers uiteenloopt. Steunende op de antigeenstructuur der
paratyphusbacillen, dienden bij dit onderzoek afzonderlijke reacties
met de verschillende in aanmerking komende O- en H-antigenen te
worden ingesteld. Voor zoover mij bekend, is dit tot dusver niet ge-
schied. Het ware echter gewenscht, onderzoekingen in deze richting
te doen, aangezien hierdoor de mogelijkheid wordt geopend voor een
meer doelmatige en uniforme methodiek.

Met de genoemde bestrijdingswijze worden echter vele geïnfecteerde
dieren niet onderkend, zoodat het gevaar der besmette eieren, hoewel
sterk verminderd, blijft bestaan. Dit bleek mij onder meer uit het
onderzoek van 600 eieren, afkomstig van niet-reageerende eenden,
waarvan er door mij 10 (1,7 %) inwendig met paratyphusbacillen
besmet werden bevonden. Bij 200 eieren van reageerende dieren, uit
hetzelfde bedrijf en van de vorige groep afgezonderd, bedroeg dit
aantal 12 (6 %). In verband hiermede behoeft het niet te verwonderen,
dat in de literatuur enkele voedselvergiftigingen worden vermeld,
ontstaan na gebruik van eieren uit een gecontroleerd bedrijf (Goertt-
ler). Nu wordt wel aanbevolen van de negatief reageerende dieren een
aantal eieren op paratyphusbacillen te onderzoeken (Zwanenburg).
Afgezien echter van ernstige practische bezwaren, is het de vraag of
met deze methode de vercischte resultaten worden verkregen.

Aangezien tot op heden met geen enkele methode de noodige garantie
kan worden gegeven, zijn wij ter beveiliging van de volksgezondheid
althans voorloopig aangewezen op maatregelen van Regeeringswege, be-
treffende den handel in eendeneieren. In ons land zijn hieromtrent bij 2
Koninklijke Besluiten van 13 Juni 1938, Staatsbladen 856 en 857,
afdoende voorschriften gegeven. Op grond hiervan mogen eenden-
eieren of deelen hiervan niet worden gebruikt bij de bereiding van
eet- of drinkwaren, noch ook aanwezig zijn in perceelen, waar deze
waren worden bereid. Bovendien moeten eendeneieren, welke voor
verbruikers verkrijgbaar worden gesteld, voorzien zijn van een duidelijk
leesbare en duurzame stempelaanduiding : „Eendenei, 10 minuten
koken".

Het spreekt vanzelf, dat voor de bereiding van producten, zooals
bv. beschuit, waarbij de zekerheid bestaat, dat een voldoende verhitting
wordt toegepast, ontheffing van bovengenoemde voorschriften kan
worden verleend.

Ten slotte vestig ik de aandacht op de eiproducien, welke in verschil-
lende soorten (bevroren „heel ei" d. i. een mengsel van eiwit en eigeel,
vloeibaar eigeel, enz.) en in groote hoeveelheden in den handel voor-
komen. Indien geen bijzondere voorzorgen tijdens de bereiding in acht
worden genomen, dreigt ook hierbij gevaar voor den mensch. Het
zou naar mijn meening ten zeerste aanbeveling verdienen, onder-
zoekingen in te stellen, welke er toe kunnen leiden, dat in bedoelde
producten de eventueel aanwezige paratyphusbacillen onschadelijk
worden gemaakt, zonder dat de bruikbaarheid eronder te lijden heeft.
Hiermede zou niet alleen een hygiënisch, doch tevens een groot econo-
misch belang worden gediend.

De paratyphus der eenden is in de eerste plaats van belang uit een
oogpunt van volksgezondheid ; het directe economische belang (sterfte
v.n. onder de kuikens, verminderde eierenproductie) is van secundaire
beteekenis. In tegenstelling met de jonge dieren bezitten de volwassen
eenden een zeer geringe gevoeligheid.

Uit een oogpunt van volksgezondheid is vooral van belang de locali-
satie der infectie in het ovarium en de uitscheiding van smetstof met
de faeces. Hierdoor kunnen de eieren zoowel in- als uitwendig met
paratyphusbacillen worden besmet.

Als oorzakelijke paratyphusbacillen voor de infectie der eenden
komen in hoofdzaak het Aertrycke- (S. typhi murium) en het Gaertner-
type (S. enteritidis var. essen) in aanmerking, terwijl in Amerika
bovendien S. anatum wordt gevonden. Deze 3 typen zijn alle pathogeen
voor den mensch. Het Aertrycke-type der eenden is gekenmerkt door
een negatieve of vertraagde rhamnosesplitsing, het Gaertnertypc door
een vertraagde dulcitolsplitsing.

De paratyphus komt onder de eenden vrij sterk verbreid voor. Ten
minste 1 % der eieren is inwendig met paratyphusbacillen besmet,
terwijl mag worden aangenomen, dat de eischalen in een grooter
percentage deze kiemen bevatten.

Het gevaar voor den mensch is bijna uitsluitend gelegen in de be-
smette eieren, vooral na gebruik van hiermede bereide spijzen, welke
niet of onvoldoende worden verwarmd.

Voor de bestrijding der ziekte onder de eenden komt in hoofdzaak
serologisch bloedonderzoek in aanmerking. Ter bestrijding van het
gevaar voor den mensch zijn wij, althans voorloopig, aangewezen op
wettelijke maatregelen, betreffende den handel in eendeneieren.

ie. Serologisch bloedonderzoek met gebruik van de onderscheidene,
in aanmerking komende, O- en H-antigenen.

GENEZING VAN HYPERSEXUALITEIT BIJ EEN RUIN
DOOR MIDDEL VAN EPIPHYSAN ,,GÉDÉON RICHTER".

In het voorjaar van 1939 omstreeks Paschen werd door den vee-
houder-paardenhandelaar C. E. uit mijn praktijkgebied een i 4?
jarige vosruin van gekruist Inlandsch-Belgisch type ter operatie aan-
geboden aan de Kliniek voor Veterinaire Chirurgie te Utrecht. De
eigenaar meende namelijk op grond van door hem waargenomen
verschijnselen bij bedoeld dier met een klophengst te doen te hebben.
Het paard werd geopereerd terug gezonden, maar vertoonde de ge-
slachtsdrift nog in onverminderde mate.

Persoonlijk was ik in de gelegenheid de hengstenmanieren van dit
dier waar te nemen, toen ik bij een koe van genoemden veehouder
in consult werd geroepen en deze den gewaanden klophengst in de
nabijheid van een merrie bracht.

Daar na eenigen tijd geen verbetering intrad werd het dier verkocht
aan een sleepersbedrijf in Heino. Tijdens behandeling\' van een paard
op dit bedrijf wist ik den eigenaar te bewegen, mij een therapie bij
de pseudo-cryptorchid te doen instellen. (Het dier was nl. verzekerd
op voorwaarde, dat alle risico\'s bij een eventueele behandeling tegen
de afwijkingen bij het dier voor rekening van den eigenaar kwamen).

Toen ik in Juli j.1. in Utrecht vertoefde, vernam ik aan de Kliniek
voor Vet. Chirurgie, dat bij het paard beide zaadstrengen ingekort
waren en dat de buikholte beiderzijds in de naaste omgeving van het
lieskanaal was afgetast, zonder dat eenige afwijking geconstateerd werd.

Wij kunnen dan ook gevoeglijk aannemen, dat wij hier te doen
hadden met een ruin, behept met hypersexualiteit.

Vrijdag 14 Juli werd voor de eerste maal een subcutane injectie
gegeven van 5 cc epiphysan G. Richter, een extract van de glandula
pinealis, dat volgens de beschrijving per ampulle van 5 cc de werkzame
stoffen van 0.5 g versche epiphyse bevat. De werkzaamheid van dit
preparaat berust evenals die van de epiphyse op een onderdrukking
van de normale of pathologisch verhoogde geslachtsfuncties. Bij het
dier was nog in zeer sterke mate de overmatige geslachtsdrift aanwezig,
want enkele dagen van te voren was een buurman met zijn merrie
aan komen loopen om te zien of deze ook afsloeg bij den pseudo-klop-
hengst, wat hem zijns inziens een reis naar het dekstation in een naburig
dorp kon besparen. De ruin probeerde nl. elke merrie, die in zijn naaste
omgeving kwam, te dekken en wilde ook herhaaldelijk op paarden
springen, die naast hem in het tuig gespannen werden.

Den volgenden dag, 15 Juli \'s avonds, werd weer 5 cc epiphysan ge-
injiceerd en toen vertelde de knecht, die dien dag met het paard gewerkt

had, dat het geen aandacht geschonken had aan een hengstige merrie,
welke in een weide nabij het werk liep.

Daar het dier \'s Maandags daaraanvolgende al aan den arbeid was,
toen ik het weer wilde inspuiten, werd deze manipulatie uitgesteld
tot den Dinsdag.

De eigenaar vertelde mij, dat het dier al veel handelbaarder was
en dat hij het zonder noemenswaardige moeilijkheden naast een merrie
ingespannen had, iets wat anders niet of pas na zeer vele wederwaardig-
heden lukte en dan nog aanleiding gaf tot verdere moeilijkheden.

Na de 3de en laatste injectie is het dier rustig geworden en tot op
heden gebleven. Als bijzonderheid valt nog te vermelden, dat het zich
normaal heeft gedragen bij het meeloopen in den koppel paarden, die bij
de vordering op 29 Aug. van Heino naar Dalfsen geleid moest worden.

Van de injecties werd geen nadeel ondervonden en geen enkele
ongunstige haard- of nevenreactie waargenomen.

Waar de hypersexualiteit bij dezen ruin aan toegeschreven moet
worden, kan ik niet verklaren, mogelijk dat het dier laat gecastreerd
is en wij hier te doen hadden met erotiseering van groote hersencellen
volgens Steinach, een verschijnsel, dat zou worden waargenomen bij
manlijke dieren, die op lateren leeftijd gecastreerd worden, misschien
dat wij moeten denken aan een verspringing van cellen met geslachts-
functies bij den aanleg van het sexuaalapparaat, die door de inspuiting
beïnvloed zijn geworden. Daar meerdere succesvolle resultaten bij
hypersexualiteit bij paarden door behandeling met epiphysan zijn
beschreven o.a. door Dr. med. vet. Carl Hutschenreiter, Wien, in
Tierärztliche Rundschau No. 46 en 47, Nov. 1937, 43. Jahrgang,
verdient het middel misschien meer aandacht.

Ook kan dit geval als een waarschuwing beschouwd worden tegen
het te lichtvaardig en op te bestrijden gronden afgeven van een attest
van koopvernietiging, daar men zich goed dient te overtuigen of men
met cryptorchismus of met hypersexualiteit te doen heeft en men
anders verstandig handelt, onderzoek en complex van symptomen in
het attest te noemen, zooals dit bij het niet met absolute zekerheid
vaststellen van de oorzaak van een lijden door Prof. Wester wordt
aangeraden. De antidateering kan in beide gevallen mogelijk opgelost
worden door getuigenverklaringen, de ongewenschte symptomen kun-
nen zoowel bij de ééne als bij de andere afwijking in meerdere of mindere
mate aanwezig zijn ; de aan de genezing van cryptorchismus verbonden
chirurgische therapie, met alle risico\'s van dien (welke voorshands nog
boven de onzekere en kostbare hormoontherapie te verkiezen valt) en
de onschuldige geneeswijze bij hypersexualiteit (die mogelijk in alle
gevallen ook niet tot genezing zal leiden) zullen evenwel met het oog
op aard en ernst van het lijden een punt van overweging dienen uit
te maken bij de rechterlijke uitspraak (actio redhibitoria of actio
quanti minoris).

Verf. berichtet über die Heilung eines Falles von Hypersexualität bei einem
Wallach durch Epiphysan „Gédéon Richter".

The author mentions a case of recovering from hypersexuality in a gelding treated
with epiphysan „Gédéon Richter".

L\'auteur communique un cas de guérison d\'hypersexualité chez un hongre,
obtenue au moyen de l\'épiphysan „Gédéon Richter".

De in de maandberichten der N.V. Aesculaap aangewende demonstratieve
reclames laat ik in den regel geheel voor wat ze zijn. Ik veronderstel ook, dat
de bezadigde veearts er eveneens niet door van zijn stuk zal worden gebracht.

ie. De Hauptner Dortmund pomp werd zeer aanbevolen, daar hiermee in
één middag 70 koeien konden worden behandeld. Ik kan zeggen, dat door mij
met een eenvoudige rubber clyso per uur 40 koeien worden behandeld.

2e. Als spermaspuit beveelt het maandblad de spermaspuit volgens Kust aan.
Als bijzondere aanbeveling dient het feit, dat deze bij de verloskundige kliniek
wordt gebruikt. Men zegt er niet bij, dat deze lastig te reinigen is en in hoeveel
gevallen dit instrument aan de faculteit is gebruikt. Een veel eenvoudiger methode
is de spermainjectie met de ebonieten canule en het 2 cc glazen spuitje. Hiermee
is met behulp van het door mij ontworpen speculum met eindverlichting in
enkele seconden de injectie verricht. Wil men per dag 20 tot 30 inseminaties
doen, zooals door ondergeteekende gedurende meerdere maanden is gedaan, dan
dienen de instrumenten zoo eenvoudig mogelijk te zijn en vooral is van belang,
dat de reiniging zonder moeite kan geschieden. (Geen schroefjes, slechts twee-
ledig en niet 12-ledig zooals de spuit van Küst.) Op dit gebied mag ik toch
wel van ervaring spreken, hetgeen aan de verloskundige kliniek nog niet het
geval is, wat ook wel bleek uit de lezing van collega Teunissen op de veterinaire
week.

Aan deze ziekte, waarover ik in het 15 Aug.no. een klinische les schreef, wijden
Madsen en Nielsen ¹) een uitvoerig artikel in het Journal of the Am. Vet. Med.
Association. Nieuwe gezichtspunten bevat het niet. Schrijvers vinden het S.G. der
urine verlaagd (onderzocht zijn 39 monsters, waarvan het S.G. varieerde tusschen
1015—1039, gemiddeld 1025. Ze vonden bij 5 koeien suiker in de urine (tot 5.4 g
per liter), maar niet constant; den eenen dag wel, den anderen dag niet. (Alleen
onderzocht met Benedict\'s reactie, dus hoogstwaarschijnlijk lactose. Ref.). Meestal
vonden zij een daling van het aantal roode bloedcellen tot 1.5 millicen, vóór regene-
ratie optrad. Eenmaal vonden ze 980.000 erythrocyten per mm²; toch herstelde
dit dier nog weer. (Ik heb geschreven, de grens, waarbij herstel nog mogelijk is,
te stellen op 1.2 mill.). Een tabel geeft de resultaten van een uitgebreid haematolo-
gisch onderzoek weer. De alkali-reserve is meestal normaal. Het Ca-gehalte van het
serum eveneens, maar hel P₂0₅-gehalte sterk verlaagd, vooral in het begin der
ziekte, wanneer er dus nog maar een geringe anaemie is.

Een koe b.v. had een phosphor-gehalte van 0.22 mg % toen het aantal erythro-
cyten nog 4.480.000 was. Zes dagen later was het gestegen tot 9.61 mg %, het aantal
roode bloedcellen gedaald tot 1.350.000. Ook deze onderzoekers zijn er niet in
geslaagd, iets naders omtrent de aetiologie te weten te komen. Onderzoek op bacteriën
en protozoën verliep negatief; over-entingen hadden geen resultaat; enterotoxinen
konden niet worden aangetoond.

Genezing van een gasphlegmoon van het genitaalapparaat bij een rund
met antiserum.

2 gevallen van gasphlegmoon van het genitaalapparaat worden vermeld. Het
eerste geval betrof een rund dat in de 8ste maand van de drachtigheid was, alleen
symptomatische behandeling werd ingesteld ; het dier stierf.

Het tweede geval deed zich voor bij een rund in de 7de maand van de drachtig-
heid ; behalve symptomatische behandeling werd antiserum bij herhaling zoowel
intraveneus als subcutaan ingespoten (gebruikt werd ,,le sérum bovin antigangreneux
de 1\'Institut Biologique Merieux de Lyon"). Het dier herstelde.

Een nauwkeurige bacteriologische diagnose werd niet gesteld doch het phlegmoon
was zonder twijfel veroorzaakt door een of meer microorganismen van de groep der
gasoedeem bacillen. Volgens Prat ³) behoeft de prognose indien men serum ter
beschikking heeft, niet meer zoo ongunstig gesteld te worden als velen meenen
te moeten doen.

Over immunisatie van runderen tegenover piroplasma-infecties in
Australië. ⁴)

In Queensland (Australië) komen Piroplasma bigemina, Babesia argentinum en
Anaplasma marginale voor. Van deze parasieten is B. argentinum de belangrijkste,

2 ) H. G. Lamont and W. R. Kerr. Aujeszky\'s Disease. The Vet. Ree. 51, 483, 1939.

3 ) J. Prat. Gangrène gazeuse d\'\'origine génitale chez la vache en état de gestation. Revue
de Med. Vet. 91, 305, 1939.

4 ) Legg, J. (1939). Recent observations on the primunization of cattle against tick-fevers
in Queensland. Austral. Vet. Journ. 15, 46—53.

terwijl P. bigemina en A. marginale slechts voor een relatief gering aantal sterf-
gevallen verantwoordelijk zijn.

Dragers van P. bigeminum zijn zeer resistent tegenover experimenteele infecties met
B. argentinum, maar kunnen indien zij in het veld aan teekeninfecties blootstaan,
vaak zwaar en doodelijk verloopende infecties met B. argentinum oploopen. Bij
waardevolle dieren, welke onder regelmatige controle konden worden gehouden,
werden goede immunisatieresultaten verkregen indien de dieren experimenteel
eerst met P. bigeminum geïnfecteerd werden en zoodra de reactie geëindigd was
met B. argentinum. Bij gelijktijdige injectie van beide bloedparasieteri komen zware
reacties voor, welke een doodelijk verloop kunnen hebben, indien geen behandeling
met Acaprin werd ingesteld.

Baumann onderzocht in Ankara (Turkije) infecties van schapen met Theileria
ovis. Van een kudde van 487 schapen waren binnen een maand 78 dieren aan deze
ziekte gestorven. Hiervan werden 14 geseceerd. In enkele gevallen was zwakke
icterus aanwezig. Oedemen kunnen in de subcutis van buik, borst en keelgang voor-
komen. Bloedingen zijn aanwezig, meestal in het epicard en vaak in het slijmvlies
van den blinden en dikken darm. De lymphklieren zijn altijd vergroot en oedemateus.
De milt is sterk vergroot en op de sneevlakte treden de Malpighische lichaampjes
naar voren. Een enkelen keer werd miltruptuur geconstateerd. De inhoud van de
urineblaas is gewoonlijk vrij van bloedkleurstof, terwijl bij de piroplasmose der
schapen zware haemoglobinurie optreedt. Histologisch vindt men vooral een alge-
meene hypcrplasie van het lymphatisch weefsel.

In een zeer oppervlakkig gehouden artikel wijst Witzigmann ¹) op het groote
nut van het bloedonderzoek voor het vroegtijdig stellen van de diagnose en prognose
bij verschillende ziekten.

Over de morphologie der cellen onder normale en pathologische omstandigheden
wordt niets medegedeeld. Iemand, die iets meer omtrent het bloedonderzoek wil
weten, vindt geen nieuws in dit artikel en mist er veel in.

Volgens W. kan men omtrent de krachtreservc van een dier (paard) een goeden
indruk verkrijgen, door het bepalen van de bloedreserve, die het dier ter beschikking
staat. Hiervoor bcpale men het aantal r. bl. 1. in rust en na een inspanning tot lichte
vermoeidheid. Des te meer het aantal r. bl. 1. na de inspanning is toegenomen,
des te grooter is de krachtreserve, dus het arbeidsvermogen van het dier. (Ik geloof
wel, dat dat een beetje erg simplistisch is voorgesteld. Immers des te meer men aan
sport doet, des te langzamer en des te geringer treden de veranderingen in het bloed
op. Ref.).

In veel bedrijven valt het op, dat een chirurgisch lijden b.v. : phlegmonen, tuig-
drukkingen, enz. zoo slecht genezen. Bij onderzoek blijkt dan vaak dat hiervan de
oorzaak gezocht moet worden bij een bestaande anaemie. Ook bij slecht genezende
andere ziekten blijkt vaak een anaemie te bestaan. W. beschouwt de anaemie dan
ook als een vaak voorkomende ,,basisziekte". (Men moet voorzichtig zijn op dit
terrein, want gemakkelijk kan men oorzaak en gevolg verwisselen. Ref.).

In de praktijk kan men het tellen van de r. bl. 1. vervangen door het meten van het
volume der r. bl. 1. Men zet citraatbloed in een gegradueerd buisje weg en leest
na 24 uur de verhouding plasma : r. bl. 1. af. Telt men daarnaast het aantal r. bl. 1.

1 ) J. Witzigmann : Die Bedeutung der Blutuntersuchung für die Krankheitserkennung.
Dtsch. Tierärztl. W.schr. Jg. 47, Nr. 33, 1939.

in de telkamer, dan kan men d. m. v. beide methoden het gemiddelde celvolume
bepalen, waardoor het omslachtige meten van de doorsnede der r. bl.1. achterwege
kan blijven. (Het schatten van het aantal r. bi. 1. uit de bezonken massa is zeer ruw,
inaar wanneer men d. m. v. het volume der bezonken r. bl. 1., zonder daarbij gebruik
te maken van een centrifuge, en het aantal getelde r. bl. 1. het gemiddelde volume
per erythrocyt wil bepalen, dan is dat veel te ruw. Bij het rund is het bovendien
onmogelijk. Bovendien kan het bepalen van het volume van een erythrocyt nooit
het bepalen van de doorsnede vervangen, omdat dat twee heel verschillende groot-
heden zijn. Rel\'.).

Tegelijk met het bepalen van het volume der hoeveelheid erythrocyten kan men
ook de bezinkingssnelheid der bloedlichaampjes bepalen. W. vond deze versneld
bij infectieziekten en anaemieën, vertraagd bij bloedindikking.

Verder wordt me! enkele woorden gewezen op het bepalen van het haemoglobine-
gehalte, het aantal witte bloedlichaampjes en op het nut van het maken van een
uitstrijkpraeparaat.

Speciaal wordt gewezen op het nut van het bloedonderzoek bij een parasitair
lijden en bij lymphadenose van het rund en den hond. Ook bij tetanus is het onder-
zoek van prognostische beteekenis.

Siceru Kikuti \') onderzocht het morphologisch bloedbeeld bij 54 gezonde veulens
van 5-—275 dagen oud. Hij vond :

1. Het aantal r. bl. 1. bedroeg gewoonlijk 7— 8 mill. De laagst en hoogst gevonden
waarden bedroegen 6.48 en 9.8 mill.

2. Het aantal w. bl. 1. bedroeg gewoonlijk 12—14.000. De gevonden uitersten
bedroegen 9.900 en 17.000.

3. Het aantal r. bl. 1. en het aantal w. bl. 1. was het hoogst kort na de geboorte
en nam daarna geleidelijk af.

4. Het percentage neutrophielen bedraagt 22.3- 75.5% ^en \'^s het hoogst op den
5den—7den dag na de geboorte. Op den 54-sten dag na de geboorte is het aantal
ly ongeveer gelijk aan het aantal neutr.

5. Het aantal lymphocyten bedroeg 20.0—71.7%. De verandering in hun aantal
verloopt omgekeerd aan dal der neutrophielen.

6. Het aantal eosinophiele cellen bedroeg 0.3— 8.4 %. Geen verband werd gezien
tusschen den leeftijd van het veulen en hel aantal eosinophiele cellen.

7. Het percentage monocyten en overgangscellen bedroeg 0.3—1-7%- Hun
aantal bleek het laagst te zijn kort na de geboorte.

Men heeft waargenomen, dat bij een wondgenezing zeer veel neutrophiele cellen
voorkomen in het wondvocht en in het omliggende weefsel. Deze waarneming heeft
er toe geleid, dat men aanneemt, dat deze polymorphkernige cellen een belangrijke
rol hebben te vervullen bij de wondgenezing. Lawrence, e.c. ¹) hebben nu nagegaan
0! deze veronderstelling juist is. Hiervoor verwekten ze bij cavia\'s een sterke neutro-
penie d.m.v. antileucocytisch serum (methode Chew, e.c.) en daarna brachten
ze onder aseptische omstandigheden o.a. perforeerende buikwonden tot stand. Uit
de beschreven proeven blijkt, dat de neutrophiele cellen op het essentieele deel der
wondgenezing, de fibroplasie, geen invloed uitoefenen en dat ze hierbij geen rol
hebben te vervullen. Wanneer ze echter de kunstmatig teweeg gebrachte wond
tegelijkertijd infecteerden met staph. aureus, dan bleek de toestand geheel anders
te verloopen en dan hadden de neutrophiele cellen wel een speciale plicht te vervullen.

1 ) Lawrence, J. S., Pearse, H. E. and Mider, G. B. : Effect of Experimental Neutro-
penia on the Healing of Wounds. Arch. o. Pathology 28, 1, 1939.

Bij de neutropenisehe dieren zagen ze dan in de geïnfecteerde wonden een belang-
rijke, diffuse ontsteking optreden met uitscheiding van een haemorrhagisch wond-
vocht. Bij de normale contröledieren daarentegen zagen ze steeds een neiging tot
localisatie van de ontsteking, de neiging tot de vorming van een absces, met in den
inhoud massa\'s leucocyten en er omheen een versterkte verdedigingszóne. De neutro-
phiele cellen schijnen dus bij de wondgenezing alleen maar een rol te vervullen te
hebben wanneer tegelijkertijd een infectie optreedt. De meening van vele histologen,
dat de neutrophiele cellen, door de opruiming van de fibrine uit de wonden, den
weg zouden effenen voor de fibroblasten schijnt dan ook niet juist te zijn.

In vele boeken der haematologie worden de oxydase- en de peroxydasereactie
der myelogene cellen beschouwd als eenzelfde reactie onder verschillende namen.
Een onderscheid tusschen beide enzymen wordt veelal niet gemaakt. Ook in het,
door de dierenartsen veelal nageslagen boek van D. Wirth worden beide namen
willekeurig door elkaar gebruikt (zie blz. 36). In het algemeen mag men wel aan-
nemen, dat de beide reacties in de myelogene cellen parallel verloopen, maar iden-
tisch zijn beide enzymen toch niet. Sato beschreef in 1924 bij bepaalde klinische en
experimenteele veranderingen aan den bodem van de Ill-ventrikel, circuleerende
myelogene bloedcellen, waarbij de peroxydasereactie volkomen negatief uitviel,
bij een normale oxydasereactie. Een dergelijk zeer zelden voorkomend bloedbeeld
noemt men het strtaire bloedsyndróom van Sato, zoo genoemd omdat Sato het
kunstmatig kon opwekken d.m.v. de zoogen. „peroxydase punctie", waarbij hij de
corpora striata vernietigde.

Kuribayashi ¹) heeft nagegaan hoe het met de peroxydase- en oxydasereactie
stond bij konijnen, waarbij kunstmatig de hersenhemispheren waren weggenomen.
Hij zag bij deze geopereerde dieren de peroxydasereactie zeer versterkt optreden bij
een normale oxydasereactie.

Sato en Kuribayashi ²) konden hetzelfde bereiken door de hersenhemispheren
te verlammen met een narcotiseerend alcaloid (morphine). Ook dan zagen zij bij
een bepaalde doseering, een versterkte peroxydasereactie bij een normale oxydase-
reactie. Een dergelijk bloedbeeld wordt door hen genoemd een „Contra-striatal
Blood Picture" of een „Anencephalic Blood Picture".

Kuribayashi ³) geeft nog een overzicht van het morphologische bloedbeeld bij
dergelijke konijnen, waarbij de hcmispheren zijn weggenomen. Hieraan is weinig
typisch te bespeuren, hetgeen ook niet valt te verwonderen bij een dergelijke zware
operatie, die door de dieren hoogstens 5 dagen (in 1 geval) wordt overleefd. In de
meeste gevallen (60%) zijn ze reeds binnen twee dagen gestorven.

Het cholesterine-gehalte van het bloedserum bij paarden met infectieuze
anaemie.

Wittfogel ⁴) heeft gedurende 3 maanden wekelijks het cholesterine-gehalte
van het serum bij 32 paarden bepaald, waarvan een gedeelte gezond, een ander
gedeelte aan chronische anaemie leed, nog weer andere pas geïnfecteerd waren.
Bij gezonde paarden bleek het cholesterine-gehalte sterk te schommelen, n.1. tusschen
30 en 113 mg %, de invloed van ouderdom en geslacht is klein. Bij de zieke dieren
werden geen afwijkingen gevonden, die diagnostische beteekenis hebben.

Verstraete ¹) vond dat een laag vitamine c-gehalte in de urine geen pathogno-
miseh teeken van een functioneele ol\'physio-pathologische carentie aan ascorbinezuur
is. Volgens hem kunnen bij klinisch gezonde patiënten, die in ieder geval geen caren-
tieverschijnselen vertoonen, ook physiologisch groote schommelingen in de vitamine
C-eliminatie optreden.

Als klinische syndromen van latente carentie aan vit. C worden vermeld : rachitis,
tandsteen met gingivitis en eventueel mondletsel, infectieuze- en postinfectieuze
aandoeningen, als ook neiging tot bloedingen (purpura). Opgemerkt wordt, dat de
hond normaal in zijn vit. C-behoefte voorziet.

Een latente hypovitaminose C kan bij ernstige vormen van rachitis bij den hond
een rol spelen ; de diagnose van deze vit. G-carentie kan echter moeilijk op zuiver
röntgenologischen grondslag worden gesteld.

Bij rachitisvormen met klinische verschijnselen van pijn bij beenderpalpatie en
zwelling der epiphysen, is een vit. C-behandeling, vooral bij een laag ascorbinezuur-
gehalte van de urine, aan te bevelen.

Of bij den hond een zuivere Möller-Barlow zonder rachitis kan bestaan, is niet
bewezen.

Hoewel vitamine C door den hond synthetisch wordt opgebouwd kunnen in de
kliniek nochtans talrijke syndromen van een latente C-hypovitaminose voorkomen.

Bij ernstige rachitis komen vaak lage eliminatiewaarden voor ; de vitamine C-
therapie geeft hierbij goede resultaten. Het röntgenbeeld laat echter niet de ken-
merkende laesies van humane Möller-Barlowziekte zien. Verder onderzoek bij
gevallen waar de vit. D-therapie spaak loopt, zou hier echter meer klaarheid brengen.
Bij tandsteen met gingivitis en lage vitamine C-uitscheiding, geeft behandeling met
ascorbinezuur goed resultaat.

Dat ook bij infectieuze toestanden de synthese van het vitamine-C deficiënt kan
zijn, bleek uit een geval van hondenziekte, chemisch, klinisch en therapeutisch.

Een oorzakelijk verband tusschen vitamine C-carentie en bepaalde gevallen van
purpura staat ook bij den hond vast. Nochtans moet bij purpura een grondig haema-
tologisch onderzoek geschieden. Het onderzoek van de capillaire fragiliteit van den
stollingstijd van het bloed en van hel vitamine C-gehalte van de urine is hier door-
slaggevend.

Of bij het purpurasyndroom door avitaminose C ook andere factoren zooals het
vit. P. v. Szent-György een rol spelen, is niet nagegaan.

Verschillende onderzoekers hebben de laatste jaren kunnen aantoonen, dat
vitamine A-gebrek bij tal van diersoorten met zenuwdegeneraties gepaard kan
gaan welke verlammingen veroorzaakt en ook wel blindheid door afwijkingen aan
de N-opticus. Verder zijn er gevallen van blindheid bij kalveren beschreven waarbij
een constrictie van de N-opticus voorkwam tengevolge van vernauwing van het
beenige opticuskanaal. Moore -) heeft nu kunnen bewijzen, dat ook deze afwijking
op vitamine A-gebrek kan berusten. Hij voederde een aantal kalveren tot den
leeftijd van go dagen uitsluitend met volle melk en een carotine-arm graanmeel-
mengsel en daarna met ondermelk en een daarbij passend mengsel. De dieren kregen
uit dit rantsoen 0.002 k 0.003 mg carotine per kg lichaamsgewicht. (Over hooi

1 ) Verstraete. Klinische beelden van C-hypovitaminose bij den hond. VI. Dierg. Tijdschr.
1939. ^No- 7—8, blz. 193.

of ander ruwvoeder, dat o. i. voor oudere kalveren slecht gemist kan worden, is
niets medegedeeld).

De proefdieren werden wekelijks ophtalmoscopisch onderzocht en op nachtblind-
heid gecontroleerd. Ook werd het carotinegehalte van het bloedplasma geregeld
bepaald. Het bleek nu, dat de dieren achtereenvolgens nachtblindheid, oedeem
van de papil en een permanente blindheid die gepaard gaat met constrictie van
den nervus opticus vertoonden. Het ontstaan dezer afwijkingen kon voorkomen
worden door bijvoedering van zuivere carotine, waaruit geconcludeerd wordt, dat
zij tot het ziektebeeld van het vitamine A-gebrek behooren. Waarschijnlijk zijn het
papillair oedeem en de stenose van het opticus-kanaal gevolgen van een verhoogden
intracranieelen druk die primair door het vitamine-gebrek zou ontstaan. Ook bij
volwassen dieren zou drukverhooging op te wekken zijn, maar hierbij wordt het
opticus-kanaal niet meer vervormd, zoodat geen blijvende blindheid volgt.

Nachtblindheid is een symptoom van vitamine A-gebrek maar staat los van het
papillair oedeem. Bij kalveren is keratitis of xerophtalmie geen vast symptoom van
deze deficiëntie. Nachtblindheid, oedeem van de papil en het verbleeken van het
tapetum lucidum der retina worden van belang geacht voor de diagnose van vitamine
A-gebrek bij runderen.

Voor de voorziening van het dierlijk organisme met de bouwsteenen der eiwitten,
de aminozuren, is het dier direct of indirect afhankelijk van de plantaardige eiwit-
stoffen. Daar echter deze laatsten in samenstelling verschillen van de dierlijke eiwitten,
moet het lichaam in staat zijn uit het plantaardig eiwit dierlijk eiwit te maken. Dit
kan geschieden door afbraak van het planten-eiwit tot aminozuren in den tractus
digestivus, gevolgd door opbouw van nieuwe eiwitmoleculen in het dierlijk lichaam.
Het is reeds lang bekend, dat niet ieder eiwit van plantaardigen oorsprong in staat
is te voldoen aan de normale behoeften van het dier. Het is n.1. gebleken, dat in
sommige plantenciwitten bepaalde, z.g. „onmisbare", aminozuren niet of niet in
voldoende hoeveelheid voorkomen. Omtrent de vraag welke aminozuren voor het
dier als „onmisbaar" moeten worden beschouwd, zijn geruimen tijd de meeningen
verdeeld geweest. De ontdekking, enkele jaren geleden, dat het eiwit in de voeder-
proef kan worden vervangen door mengsels van zuivere aminozuren, heeft onze
kennis op dit gebied in hoogc mate verrijkt. Marais ¹) geeft een overzicht van het-
geen hierover thans bekend is.

Het is gebleken, dat de volgende tien aminozuren onmisbaar zijn voor het tot
stand komen van den normalen groei : tryptophaan, histidine, phenylalanine,
methionine, lysine, leucine, isoleucine, valine, threonine en arginine. Tot de voor
den normalen groei niet-onmisbare aminozuren behooren : glycine, alanine, serine,
norleucine, asparaginezuur, glutaminezuur, oxyglutaminezuur, proline, oxyproline,
citrulline, tyrosine en cystine. (Deze laatste stof werd vroeger veelal als onmisbaar
beschouwd). Het is duidelijk, dat de behoefte van het dier aan aminozuren niet
onder alle omstandigheden gelijk is. Zoo kan men onderscheiden : de behoefte voor
den groei, voor onderhoud van het organisme, voor de voortplanting en voor melk-
productie. Omtrent al deze vraagstukken is onze kennis nog zeer beperkt. Wel is
het o.m. reeds gebleken, dat er een nauwe samenhang is tusschen het gehalte van
het voedseleiwit aan lysine en tryptophaan en de melkproductie, in dien zin, dat
een tekort aan genoemde bestanddeelen deze productie doet afnemen. Voor bepaalde,
zwavelhoudende aminozuren (b.v. cystine en methionine) is iets dergelijks vastgesteld.
Het spreekt vanzelf, dat verdieping van ons inzicht omtrent de bovengenoemde
vraagstukken, ook voor de diergeneeskunde, van groot practisch belang mag worden
geacht. Dat in dit verband een diepere kennis van de chemische samenstelling en de
biologische eigenschappen der voedingseiwitten onontbeerlijk is, is eveneens duidelijk.

1 \') J. S. C. Marais, Biochem. Section, Onderstepoorl, J. of the South African Vet. Med.
Ass. 10, 23, 1939.

Van het Departement van Economische Zaken, Directie van den Landbouw,
zijn ontvangen de volgende verslagen van Landbouwkundige Onderzoekingen :

No. 45 (5) C. Verteerbaarheid en voederwaarde van kunstmatig gedroogd gras,
door E. Brouwer en N. D. Dijkstra. Prijs ƒ 0.50.

No. 45 (6) C. De bereiding van silage zonder boterzuurgisting, door J. van Beynum
en J. W. Pette. Prijs f 0.25.

No. 45 (8) C. Prijsvergelijking van krachtvoedermiddelen met behulp van een
nomogram door A. M. Frens en E. Brouwer. Prijs ƒ 0.40.

No. 45 (9) C. Proefnemingen omtrent inkuiling met en zonder toevoeging van
wei en van mineraalzuur en suiker. V. door J. C. de Ruyter de Wildt. Prijs ƒ 0.40.

No. 45 (13) C. Verdere onderzoekingen over de bewaring van melk en room
onder zuurstofdruk door J. van Beynum en J. VV. Pette. Prijs ƒ 0.40.

No. 45 (4). A. De productiegang van mais door Ir. P. G. Meijers, Dr. Th.
B. van Itallie en Ir. ,J. J. Manschot. Prijs ƒ 0.35.

No. 45 (7) A. Bijdrage tot de kennis van den invloed van het magnesium op de
fosforzuurhuishouding, door Dr. F. van der Paauw en Dr. Th. B. van Itallie.
Prijs / 0.25.

No. 45 (10) A. Over stikstof bemesting op grasland. IV. Verslag van 12
maailijdstikstofhoeveelheidprceven door Dr. Ir. H. |. Frankena met medewerking
van Dr. M. P. Both. Prijs ƒ 0.45.

No. 45 (11) A. Over stikstof bemesting op grasland. V. Verslag van vier be-
handelingsproefvelden door Dr. Ir. H. J. Frankena. Prijs ƒ 0.45.

No. 45 (12) A. Over stikstof bemesting op grasland. VI. Verslag over zeven
proefvelden omtrent tijd van aanwending van stikstofmest in het voorjaar door
Dr. Ir. H. J. I\'rankema en Dr. M. P. Botii. Prijs ƒ 0.35.

Gedurende de maand November werden ten behoeve van het Ondersteuningsfonds
in dank ontvangen de volgende bijdragen :

Afd. Noord-Brabant (2e storting) ƒ 4.—■; afd. Overijssel ƒ 35.— ; ald. Noord-
Holland ƒ 60.— ; tezamen f 99.—.

Zenden van een bijdrage kan geschieden door storting op giro No. 173327 van
ondergeteekende of door zenden van een postwissel.

In de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op 1 December 1939, zijn
als lid van de Maatschappij aangenomen de dierenartsen :

Mej. M. W. ten Broek, Horst en de heeren A. H. Heide, Utrecht ; A. van Hou-
welingen, Andel; C. A. Kok, Soest ; H-J- Nooder, Zeist ; A. E. M. J. Scharphuis,
Amersfoort; C. H. Seegers, Gennep en A. Stevens, Ruinerwold.

Kort verslag der vergadering, gehouden op 25 November 1939 in het Oranje-Hotel
te Breda. Aanwezig waren 14 leden en 2 introducé\'s n.1. de collega\'s A. v. Heusden
en J. I. Terpstra.

Wegens afwezigheid van den voorzitter, G. v. d. Werf, die gemobiliseerd is, v/erd
de vergadering geopend door den vice-voorzitter J. Kirch, die op verzoek der leden
zich bereid verklaarde, gedurende de afwezigheid van den voorzitter diens functie
waar te nemen.

Onder de ingekomen stukken was o.a. een verzoek van Dr. A. W. A. Bos die
eveneens in militaire dienst is, om hem gedurende de mobilisatie van zijn functie
van secretaris te ontheffen. Er werd besloten een waarnemend secretaris aan te
stellen ; als zodanig werd gekozen Dr. G. L. J. Gooren te Tilburg.

De voorzitter J. Kirch gaf vervolgens een uitvoerige uiteenzetting van de stand
van zaken betreffende het aftappen van bloed bij paarden ten behoeve van de
Organonfabrieken te Oss en zijn bemoeiingen in deze.

Daarna volgde behandeling van het programma der algemene vergadering.
Vooral de voorstellen tot wijziging der Statuten en het Huishoudelijk Reglement der
Maatschappij, werden in de brede besproken.

Ten slotte deed de voorzitter nog enige mededelingen over de tuberculose-bestrij-
ding in het algemeen en meer speciaal over de toepassing van de intradermale
tuberculinatie, waarna de vergadering werd gesloten.

Dinsdag 28 November 1939 zal in het leven van de veterinaire studenten een van
bijzondere betekenis blijven. 29 Augustus werd een gedeelte, 50 man sterk, opge-
roepen om als adspirant reserve-paardenarts in het leger dienst te doen. Verspreid
over het gehele land hebben zij als veterinairen in de depóts en in de veldzieken-
stallen dienst gedaan en waren zij aan de regelmaat van hunne studie onttrokken
om het vaderland te dienen. De chef van den militair veterinairen dienst, Overste
Dr. Weekenstroo, heeft reeds in de eerste dagen moeite gedaan om hun hunne
werkzaamheden aan de Universiteit te laten voortzetten, opdat zij als paardenarts
in het leger waardevollere betekenis zouden krijgen dan zij thans als adspirant
bezitten. Ook van de zijde van de faculteit werden de voorbereidende maatregelen
getroffen om de studenten, die gemobiliseerd zijn, weer aan de Alma Mater terug
te krijgen. Al deze pogingen zijn met een gunstige uitslag bekroond. Zij hebben tot
gevolg gekregen, dat de gemobiliseerden als militair veterinaire studenten zijn
teruggekomen en als 11 de compagnie van het depót geneeskundige troepen in de
Kromhoutkazerne te Utrecht zijn ondergebracht. Twee van de jongelui die hun
doctoraal examen tweede gedeelte reeds met gunstig gevolg hadden afgelegd, werden
onmiddellijk in het genot van onbepaald klein verlof gesteld en mochten als burger
aan de Universiteit verder studeren. Onnodig te zeggen, dat zij hun uiterste best
zullen doen om binnen de daarvoor bestemde termijn hun einddiploma te halen.
Zij zullen dan de eersten zijn, die de bedoeling van den Overste ineer paardenartsen
te verkrijgen tot waarheid zullen maken. De andere 48 werden Maandag in de
Kromhoutkazerne in Gebouw E gelegerd en konden den volgenden dag, den 28sten
November hunne colleges beginnen. Onnodig te zeggen, dat zowel de docenten als
de studenten gelukkig waren allen weer terug te hebben. Op voorstel van het bestuur
van de faculteit werd besloten, dat zij allen om 1 uur in het veterinair-anatomisch
instituut aanwezig zouden zijn, waar het feit van hunne terugkomst zou worden
herdacht, maar waar zij tevens zouden worden toegesproken door militaire en onder-

wijsautoriteiten, die hen zouden wijzen op de eigenaardige plichten, die zij als
militair veterinair student hebben te vervullfcn.

Nadat de gemobiliseerden allen hadden plaats genomen, kwamen in volgorde
de overste Weekenstroo, de kapitein Blokhuis, commandant van het depót genees-
kundige troepen, de kapitein Van der Drift, commandant van de i ide compagnie
(veterinaire studenten), de kapitein Wierinoa, commandant van de geneeskundige
troepen (medische studenten) te Utrecht, Prof. Klarenbeek en Prof. Krediet
binnen.

Op commando van den oudsten veterinairen student waren allen opgestaan toen
de autoriteiten binnenkwamen. Daarna heeft Overste Weekenstroo de adspiranten
toegesproken en heeft daarbij het volgende gezegd :
Mijnheer de Voorzitter,

Toen in eind Augustus het Nederlandsche leger werd gemobiliseerd in verband
met de bijzondere tijdsomstandigheden, hebben naast vele dierenartsen ook de dpi.
studenten in de veeartsenijkunde hun plaats in de militaire gelederen ingenomen,
onbewust van wat van hen in het leger gevraagd zou worden, onbewust er van
hoe lang hun aanwezigheid in het leger wel zou kunnen duren.

Gelukkig kan ik op dit oogenblik herdenken, dat zij voor ernstige dingen gespaard
zijn gebleven en dat hun taak beperkt is gebleven tot het verleenen van hulp aan
het zieke legerpaard.

Met de herinnering aan de mobilisatie van 1914—\'18 heb ik al spoedig begrepen,
dat ook thans moest rekening gehouden worden met een langdurige mobilisatie
en drong zich de gedachte bij mij op reeds tijdig de mogelijkheid onder de oogen
te zien om de veterinaire studenten naar de Alma Mater terug te voeren ter voort-
zetting hunner studie. Deze aangelegenheid was immers ook voor het leger van
belang, teneinde de oudere adspirant-reserve-paardenartsen in de gelegenheid te
stellen vlug af te studeeren in verband met het incompleet aan reserve-paardenartsen.

Medio September kreeg deze gedachte een bepaalde vorm en ging al spoedig een
voorstel betreffende deze aangelegenheid aan den Minister van Defensie in zee.
Ik wil U niet vervelen met de ontwikkelingsgang van dit voorstel, wij weten dat
deze langdurig was, maar er zouden vele verzachtende omstandigheden te noemen
zijn.

Midden November kwam de gunstige beslissing van den Minister af en we willen
hier gaarne van onze dankbaarheid aan Zijne Excellentie getuigen, waar hel ons
thans mogelijk is in deze kleine plechtigheid te gedenken, dat de adspirant-reserve-
paardenartsen voor onbepaalden tijd weer aan de studie worden teruggegeven.

Als Chef van het dienstvak ben ik dan hier gekomen om deze overdracht te doen
plaats vinden en ik dank de organisatoren dezer plechtigheid, dat ze mij daartoe
de gelegenheid bieden.

Het is mij een genoegen U te kunnen zeggen, dat de houding, die ge deze 3 maan-
den in het leger hebt aangenomen, zeer te loven is geweest. Immer kreeg ik van Uw
Chefs en Commandanten te hooren dat zij tevreden over U waren en dat gij U met
liefde en ijver hebt gekweten van de taak, welke U op de schouders werd gelegd. Ik
dank U daarvoor hartelijk en het doet me voor de toekomst van U veel verwachten.
Ik wensch U een voorspoedige studie en het zal me immer een vreugde zijn, als ik
van Uw successen in de studie zal hooren. Weest er van overtuigd, dat ik de meest
aangename herinneringen houd aan Uw werkzaamheid in de afgeloopen maanden.

Als ik dan thans de adspirant-reserve-paardenartsen in hun positie van veterinair
student aan Uw wijze leiding overgeef, dan dank ik U beiden daarbij hartelijk voor
de medewerking, door U betoond om tot het succes van heden te geraken. Inzonder-
heid U, Krediet, wil ik zeggen, dat het mij steeds een genoegen was, U van dienst

te zijn bij het vele contact dat wij hebben gehad. Uw brieven begonnen wel eens
met „Je zult me wel lastig vinden" of iets dergelijks. In geen opzicht was dit het geval.
U hield als een terrier vast, ik mag dat. Maar daarnaast toonde ge een groote liefde
voor Uw studenten. Zij zullen U extra dankbaar zijn voor wat gij voor hen deed.

Ik houd mij er van overtuigd, dat de professoren der Veeartsenijkundige Faculteit
alles zullen doen om de geleden studieschade der laatste maanden zoo spoedig
mogelijk te herstellen. Ik troost mij met de gedachte dat de adspirant-reserve-
paardenartsen in het leger ook wel iets geleerd hebben, dat hun van nut zal zijn
in hun studie en in hun later leven.

U Kapitein Blokhuis, en ik betrek daarin gaarne Uw onderhebbende officieren,
ben ik zeer erkentelijk voor de vlotte en goed militaire medewerking, welke U be-
toonde, zoodra de beslissing van den Minister was afgekomen. Gij hebt U er extra
voorgespannen om onze studenten zoo spoedig mogelijk aan de studie te krijgen ;
ge hebt U zeer veel moeite gegeven om hen zoo goed mogelijk onderdak te ver-
schaffen ; ik dank U daarvoor hartelijk.

Ik draag U de adspirant-reserve-paardenartsen thans in hun positie van militair
over. Zij zijn nog geen beste militairen, dat kan ook niet, want voor hun militaire
opleiding was in de afgeloopen maanden geen tijd en ze waren ook niet bij een
opleiding geplaatst.

Ik wil U echter vragen : maak van deze jonge mannen echt goede militairen en
bedenk daarbij, dat hoe beter militair de reserve-paardenarts is, hoe beter paarden-
arts hij tevens is. Het is zeker dat een in militairen zin slecht opgeleide reserve-
paardenarts door een gevoel van militaire minderwaardigheid ook als veterinair veel
minder presteert. Door onbekendheid met de gebruiken en vorm voelt hij zich niet
op zijn plaats.

Aan U vertrouw ik hen in dit opzicht gaarne toe. Uw reputatie als officier en de
ondervinding welke ik met U opdeed zijn me daarvoor een waarborg.

Nadat de studenten aan hunne hoogleraren en aan de militaire commandanten
waren overgedragen heeft de kapitein Blokhuis het woord gekregen, die na enige
woorden tot de aanwezige militairen en professoren te hebben gericht, de jongelui
als volgt toesprak :

De iode November 1939 is voor U een datum van het meeste belang, want
dien dag besliste de Minister van Defensie, dat gij, de in werkelijken dienst zijnde
studenten in de veeartsenijkunde, Uwe studie aan de Universiteit alhier zult voort-
zetten in militair verband.

Deze beslissing is verkregen op voorstel van Uwen Inspecteur van den veterinairen
dienst, ingegeven door zijn groote belangstelling eenerzijds voor zijn dienstvak,
anderzijds voor U persoonlijk, omdat hij zich bewust is, dat indien de mobilisatie
geruimen tijd zou moeten voortduren, voor velen Uwer de toekomst ernstig bedreigd
wordt.

Heden dan zijt gij hier saamgekomen en ik neem aan, dat gij, elk voor zich, L)
voldoende gerealiseerd hebt, wat deze dag voor U beteekent en ik neem ook aan,
dat gij U hebt voorgenomen om met alle krachten, welke in U zijn, U aan Uwe studie
te geven, 1. om de verloren studieweken zoo spoedig mogelijk in te halen en 2. Uw
studie zoo mogelijk in een versneld tempo voort te zetten.

Deze studie wijkt in zooverre af met die van Uwe collega\'s, die niet in militairen
dienst zijn, dat gij in militair verband blijft. Daartoe zijt gij ingedeeld bij het mij
o. h. Depót. Dit militair verband legt U velerlei verplichtingen op, zal ook wel eens
hier en daar storend op Uwe studie inwerken, maar voor zoover dit mogelijk is,
zullen Uw Comp. Gt., de reserve-kapitein van df.r Drift en ik al datgene doen
om de remmende factoren weg te nemen, overtuigd als wij zijn, dat gij de kleine
moeilijkheden opgewekt zult aanvaarden.

opdat een overbrugging wordt verkregen tussehen de militaire eischen en Uwe
studiebelangen.

Gij zult echter ook wel met mij willen erkennen, dat het militair verband ook
bijzondere voordeelen biedt ten aanzien van Uwe vorming als Officier.

Gij toekomstige paardenartsen zult er U van bewust worden, wanneer gij straks
na beëindiging van Uwe studiën het voorrecht zult smaken te worden opgenomen
in het korps officieren van de Nederlandsche weermacht en dat dan van U, juist in
tijden van mobilisatie wordt verwacht, dat gij Uwe beste gaven van geest en hart
ter beschikking zult stellen van die weermacht, ten behoeve van Uw vaderland, in
dienst van H.M. onze geëerbiedigde Koningin. In dat leger zult gij dienst hebben
te verrichten èn als paardenarts èn als officier. In dit verband moge ik slechts ver-
wijzen naar een zeer donkere bladzijde in het boek der Nederlandsche historie en
we behoeven maar slechts enkele bladzijden terug te slaan, n.1. tot Februari 1933,
waarbij in ons mooie Indië H.M.s oorlogsbodem „de Zeven Provinciën" in handen
kwam van een aantal muiters. Misschien herinnert gij U, dat de geheele bemanning,
officieren en minderen voor de hoogste militaire rechtscolleges ter verantwoording
werd geroepen en daar eveneens de daden van de officieren van administratie en van
de officieren van gezondheid de non-combattanten dus — werden beoordeeld,
of wellicht deze groepen te kort waren geschoten in hun verplichtingen als officier.

Weet dan, toekomstige paardenartsen, dat Uwe verplichtingen als officier niet
alleen zijn samen te vatten in een aantal punten, welke gij maar in Uw geheugen
hebt te prenten, doch dat vele slechts zijn te leeren uit de praktijk. Gij voelt derhalve,
dat dit militair verband dus voor U bijzondere voordeelen biedt.

Welaan dan, in het besef, dat gij thans Uwe studie moogt voortzetten in een tijd,
waarin wij eiken dag betrokken kunnen worden in een ernstig conflict, waarbij gij
met inzet van Uw geheelen persoon, zoo noodig ten koste van Uw leven, in dienst
van Uw vaderland staat, ben ik ervan overtuigd, dat gij met ernst en volle toewijding
U aan deze studie zult geven, zonder dat Uwe militaire verplichtingen worden
verwaarloosd. Het Nederlandsche volk ziet ook naar U, ziet in Uwe emblemen, dat
gij een toekomstig officier zijt ; zorgt er voor, dat het Nederlandsche volk niet wordt
teleurgesteld.

Daarna nam de voorzitter der Faculteit, Prof. Ki.arenbeek, het woord, heette
de studenten op de dag hunner intrede in de stad hunner burgerlijke opleiding van
harte welkom, daarbij vertolkende de oprechte vreugde der Faculteit over het feit,
dat de zo lang schijnende periode der studieonderbreking beëindigd is. Hij wijdde
daarbij woorden van dank aan overste Weekenstroo, die bij herhaling ter bcvoegder
plaatse in het belang van de dienst, zowel als van de asp.-res.-paardenartsen deze
oplossing heeft bepleit, verder aan de kapiteins Blokhuis, Wieringa en van der
Drift, die in eendrachtige samenwerking ook met de F\'aculteit, de technische maat-
regelen te Utrecht hebben moeten treffen en ten slotte aan Prof. Krediet, die met
hen de besprekingen voerde en een gedeelte van zijn instituut ter beschikking tot
studie der voor-candidaten stelde. Prof. Ki.arenbeek wees erop, hoe men zich nu
weer kon richten op het eens gestelde ideaal: in zo kort mogelijke tijd een zo goed
mogelijk dierenarts te worden ; hoe de twee-slachtigheid dezer militaire studenten,
die men ook studenten-corveeërs zou kunnen noemen, moeilijkheden zou kunnen
opleveren, die echter, van welke aard ze ook waren, algemeen of persoonlijk, weten-
schappelijk of op ander terrein gelegen, uit de weg dienden te worden geruimd. Hij
stelde voor, uit het midden der studenten voor ieder studiejaar een vertegenwoordiger
te kiezen, waarmede de faculteitsleden de moeilijkheden zouden kunnen bespreken,
voorzover deze op het terrein der burgerautoriteiten zouden liggen. Uitdrukkelijk
wees spreker erop, dat ook de faculteit volkomen doordrongen is van het feit, dat
militaire voorschriften prevaleren boven de burgerlijke. Hij hoopte echter, dat de
studenten niet zullen vergeten, dat zij tegenover hun mede-gemobiliseerde studenten
een zeer bevoorrechte positie innemen. Hij wenste hun succes toe bij hun studie,
een succes, dal ten nauwste samenhangt met de mate, waarmede aangepast en aan-

gepakt wordt. Ten slotte dankte spreker de militaire autoriteiten voor hun aanwezig-
heid bij deze plechtige bijeenkomst.

Hiermede was de plechtigheid afgelopen. De studenten stonden weer in de houding
en de reeds genoemde heren verlieten de collegezaal.

Deze intieme plechtigheid, die voor den a.s. paardenarts van grote betekenis zal
blijken te zijn, moet in ons tijdschrift worden vermeld, opdat de historie, die later
van het veterinaire leven aan de Universiteit zal worden geschreven, van dit unieke
feit melding zal maken, daarbij demonstrerende de moeite, die de legerleiding
neemt om de nadelen, die de mobilisatie met zich medebrengt tot een minimum te
beperken ; de moeite, die gedaan wordt om den aanstaanden paardenarts tot een
goed militair op te leiden ; de samenwerking, die in dezen tussen de militair veteri-
naire dienst en de faculteit bestaat. Later zal hierover gesproken worden met dank-
baarheid voor de verziende blik, die het economische leven in ons land op een zo
hoog mogelijk peil heeft willen houden. Want niet alleen het leger, maar ook de
landbouwende bevolking zal van deze maatregel de heilzame gevolgen ondervinden.

Door overlijden van twee onzer leden liep het ledental terug van dertig tot acht
en twintig.

Er werden vijf gewone Kringavonden gehouden. Deze werden respectievelijk
bezocht door 8, 15, 10, 13 en 13 leden. Gemiddeld werden deze avonden bezocht
door ± 41 % van het aantal leden. Vorig jaar was dit percentage 45%, zoodat
wederom een teruggang in het vergaderingsbezoek geconstateerd moet worden.
Op de 3e en 4e Kringavond was beide keeren één introducé aanwezig.

24 November 1938 sprak coll. Dr. Kok over „Verdere onderzoekingen over de
levertraan wond-therapie".

26 Januari 1939 werd een voordracht gehouden door Dr. Hirschfeld, die als
onderwerp had gekozen „De voeding van den hond".

30 Maart 1939 hield coll. Dr. Kok een voordracht over „De klinische beteekenis
van de Pathologische Physiologie van het Centrale Zenuwstelsel".

25 Mei 1939 sprak coll. Dr. Mol over „Voorkomen en aantoonen van tuberkel-
bacillen in rauwe en gepasteuriseerde melk".

In December werd een extra Kringavond gehouden, waarop Dr. Waterman
sprak over „Algemeenc Physiologie van het Centrale Zenuwstelsel".

Eenige grieven van leden tegen handelingen van andere leden werden openlijk
besproken en zooveel mogelijk in goede banen geleid.

Een voorloopig onderzoek naar een vermeende ongeoorloofde toestand inzake
het leveren van entstof aan leeken kon door onvoldoende bewijsmateriaal niet verder
aanhangig gemaakt worden.

De waakzaamheid over de handelingen van het Dieren-ziekenfonds uit den Haag
werd overgedragen aan een commissie, bestaande uit de medewerkende collegae
van het „Blauwe Kruis".

Eenige kwesties van wanbetalers werden in den Kring besproken. In één geval
werd den bewusten persoon verdere diergeneeskundige hulp door Kr ingleden ontzegd,
terwijl in het andere geval bemiddelend werd opgetreden.

Verder zij nog vermeld, dat de onderhandeling met de Sophiaverecniging haar
beslag heeft gekregen. De oorspronkelijke opzet om verongelukte dieren voor het
vervoer een verdoovende injectie toe te dienen, werd verworpen, waarvoor in de
plaats is gekomen een fondsje, waaruit de collegae bij hulp op straat gehonoreerd
kunnen worden, wanneer geen eigenaar aanwezig is. Den praktiseerenden collega\'s
is voor hulpverleening een bepaald rayon toegewezen.

Tenslotte zij gememoreerd, dat slechts door drie collega\'s opgave werd gedaan
van wanbetalers.

Allereerst werd in dit verslag medegedeeld, dat in het begin van het jaar tot
stand gekomen was een bevredigende overeenkomst met het U.S.C. en met de U.S.R.,
wat een grondige wijziging in de positie van den D.S.K. temidden der Utrechtsche
studenten-vereenigingen met zich mede bracht. Dit was vooral te danken geweest
aan den krachtigen steun van den voorzitter van de commissie van advies, Prof.
C. F. van Oijen en den oud-voorzitter van D.S.K., den heer G. Grootenhuis.

Daarnaast werd gewezen op de versterking van den band tusschen de veterinaire
studenten onderling en op de goede verhouding tusschen de docenten van de Facul-
teit en den D.S.K.

Bij een 18-tal gelegenheden van verschillenden aard was de D.S.K. vertegenwoor-
digd geweest door één of meer leden van het bestuur.

Er werden een 6-tal huishoudelijke vergaderingen gehouden, terwijl op een 2-tal
buitengewone vergaderingen Prof. C. F. van Oijen werd geïnstalleerd tot lid van
verdienste en Prof. Dr. J. Westf.r tot eerelid.

Als plaats gehad hebbende lezingen werden genoemd die van Prof. Dr. L. Geurden
te Gent, Dr. J. van der Hoeden, Prof. C. F\', van Oijen, Dr. L. Seeki.es, Prof. Dr.
J. Wester en Dr. H. \'r Hoen.

Van een drietal gehouden excursies was één een driedaagsche, welke stond onder
leiding van Prof. Dr. G. M. van der Plank. Hierbij werden verschillende instellingen
in Groningen en Friesland bezocht.

Onder mededeeling, dat de tijdsomstandigheden oorzaak waren, dat er geen
buitenlandsche excursie en geen reünie gehouden konden worden, eindigde de
secretaris, de heer H. Barrau, zijn keurig uitgebracht verslag.

Het bestuur voor het jaar 1939—1940 heeft zich als volgt samengesteld : W.
Hiddema, voorzitter ; Mej. H. A. Hanm.ma, secretaresse ; F. Viguurs, penning-
meester ; H. Zantinga, 2e voorzitter; F,. J. S. Bron, 2e secretaris.

Dit redactioneele artikel wijst er op dat in den z.g. Oorlogs-Raad inzake pluimvee-
aangelegenheden geen dierenarts zitting heeft. Het rapport dat verleden jaar uitge-
komen is teneinde den weinig gunstigen stand van de pluimveehouderij in Engeland
te verbeteren, handelde voor een groot deel over de schade, toegebracht door allerlei
ziekten en verwachtte dan ook een groot deel van de verbetering in het vak van de
zijde der veterinaire wetenschap. De redactie van The Veterinary Journal wijst
er m. i. terecht op, dat het een groote fout is, thans, waar de grootste inspanning
van alle zijden gevraagd wordt, de veterinairen te passeeren. Het standpunt van
den (tegenwoordigen) Minister in dezen is, dat de dierenarts zich alleen tot ziekten
te beperken heeft. (Een hopeloos verouderd en zeer schadelijk standpunt voor eiken
tak der veehouderij, dunkt mij.)

„Ik wil er de aandacht op vestigen, dat het telefoonnummer van bovengenoemd
Instituut niet meer is 15428 doch veranderd is in 11994, waaronder alle af-
deelingen van de Faculteit der Veeartsenijkunde der Rijksuniversiteit te Utrecht
zijn aangesloten." de Blieck.

Opmerking: Wat het keuren van de noodslachtingen (totaal 504) betreft, wordt medegedeeld, dat bijna
alle noodslachtingen — uitgezonderd die van Etten en Leur — naar het slachthuis te Breda
worden vervoerd, aldaar gekeurd en eventueel in consumptie gebracht. Eveneens worden
alle cadavers (685) door een ophaaldienst op Breda geconcentreerd.

Opmerking: Per 1 Mei eervol ontslag aan den Heer Steenbergen, wegens het bereiken van den pensioen-
gerechtigden leeftijd. Nadien volgde centralisatie van den dienst. Voordien waren er 3 districten
voor aangifte, administratie enz. Verder werd een centrale slachtplaats ingericht, voornamelijk
voor het slachten ten behoeve van grossierderij, export en vleeschwarenfabricage, terwijl
een invoerkeuring in voorbereiding is.

Bij K. B. van 30 Augustus is bepaald, dat de gemeenten Bussum, Naarden, Laren,
Huizen en Blaricum gezamenlijk de uitvoering van den keuringsdienst van vee en
vleesch regelen, waarbij de gemeente Bussum wordt aangewezen als centrale ge-
meente. Een gemeenschappelijke regeling moet binnen 3 maanden na dagteekening
van dit besluit aan Gedep. Staten zijn voorgelegd.

Ter voorbereiding van de regeling zijn besprekingen gehouden tusschen vertegen-
woordigers dier gemeenten. Er werd overeenstemming bereikt, behalve ten aanzien
van de bepaling omtrent de verrekening van de kosten van den gemeenschappelijken
keuringsdienst. Wijl de tijd dringt, moet voorloopig genoegen worden genomen met
een regeling voor het jaar 1940.

Op grond van een voorloopig door Bussum opgemaakte begrooting zal, indien
de kosten worden omgeslagen naar inwonertal, voor Naarden en Huizen het aandeel
in die kosten hooger zijn dan de tegenwoordige kosten van haar dienst, voor de ge-
meenten Laren, Blaricum en Bussum daarentegen minder. Wat de opbrengst der
keurloonen aangaat, zullen de gemeenten Naarden, Laren, Huizen en Blaricum
een niet onaanzienlijke vermindering lijden, omdat de keurloonen voor ingevoerd
vleesch niet meer aan die gemeente doch aan Bussum zullen ten goede komen.

Bussum zal daaruit een niet onbelangrijk voordeel trekken. De voorloopige regeling
houdt in, dat Bussum aan de kringgemeenten een zoodanige uitkeering doet, dat
de gemeenschappelijke regeling voor die gemeenten voor het jaar 1940 geen financieel
nadeel oplevert in vergelijking met het jaar 1938.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i October niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 13.198 (7364) eig., waarvan in Groningen bij 464 (151)
eig. ; Friesland bij 309 (93) eig. ; Drenthe bij 3125 (1637) eig. ; Overijssel bij 3127
(3076) eig. ; Gelderland bij 4317 (129/) eig. ; Utrecht bij 42 (23) eig. ; Noord-
Holland bij 40 (91) eig.; Zuid-Holland bij 132 (111) eig. ; Zeeland bij 176 (140)
eig.; Noord-Brabant bij 1231 (617) eig.; Limburg bij 235 (128) eig.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 469 gevallen bij 14 eig. (1147
bij 35 eig.), waarvan in F\'riesland 212 bij 5 eig. (117 bij 5 eig.) ; Drenthe 84 bij
3\' eig. (663 bij 14 eig.) ; Gelderland (58 bij 3 eig.) ; Utrecht 23 bij 2 eig. (31 bij
3 eig.) ; Noord-Holland 121 bij 3 eig., waarvan 1 geval bij paard (247 bij 8 eig.) ;
Zuid-Holland 29 bij 1 eig. (31 bij 2 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 356 gevallen bij 11 eig. (763 bij 53 eig.) ; waarvan in Gro-
ningen i geval (23 bij 1 eig.) ; Friesland 51 bij 2 eig. (291 bij 22 eig.) ; Drenthe
18 bij i eig. ; Overijssel (g bij 2 eig.) ; Gelderland 20 bij 2 eig. (35 bij 5 eig.) ; Utrecht
(13 bij 2 eig.) ; Noord-Holland 30 bij 2 eig. (307 bij 15 eig.) ; Zuid-Holland 236
bij 3 eig. (85 bij 6 eig.).

Anthrax : 6 gevallen bij 6 eig., waarvan in Friesland 2 bij 2 eig. ; Gelderland 2
bij 2 eig. ; Noord-Holland 1 gev. ; Limburg 1 gev.

Varkenspest : 4980 gevallen bij 506 eig. (7042 bij 714 eig.), waarvan in Groningen
56 bij 7 eig. (75 bij 14 eig.) ; Friesland 439 bij 84 eig. (1123 bij 211 eig.) ; Drenthe
119 bij 15 eig. (103 bij 12 eig.) ; Overijssel 311 bij 39 eig. (192 bij 27 eig.) ; Gel-
derland 584 bij 108 eig. (321 bij 59 eig.) ; Utrecht 790 bij 39 eig. (1431 bij 64 eig.) ;
Noord-Holland 984 bij 83 eig. (1665 bij 120 eig.) ; Zuid-Holland 1367 bij 52 eig.
(1768 bij 91 eig.) ; Zeeland 121 bij 35 eig. (90 bij 43 eig.) ; Noord-Brabant 140 bij
39 ^e\'g- (227 bij 63 eig.) ; Limburg 69 bij 5 eig. (47 bij 10 eig.). A. v. H.

Voor het jaar 1939—1940 is het bestuur van bovengenoemde vereenigin;
samengesteld als volgt: W. Jonkers, voorzitter; H. Barrau, secretaris; Me.
C. W. A. N. Peperkamp, penningmeesteresse; A. Bakx, commissaris.

De in het Tijdschrift van 15 Octobcr j.1. blz. 1146 vermelde verhuizing van
G. A. M. de Monyf. is volgens eerst nu ontvangen mededeeling van tijdelijken aard.

Leeftijd foetus	Volume % zuurstof	Volume % koolzuur	Genomen uil
veneus	arterieel	veneus	arterieel
7 maanden	2.50	9.0	53-35	49-72	v. umb. en art. umb.
8 maanden	4.42	7.70	46.65	43-24	v. umb. en art. umb.
moederdier	8.87	12.40	40.21	34-77	a. carot. en v. utérin.
8^ maand	4.98	9.82	58.44	52.64	v. umb. en art. umb.

Leeftijd	Voldragen geboren	i maand te vroeg geboren door sectio Caesarea
bij geboorte	dicht bij moederlijk veld	ver naar links
4 dagen	maximaal naar links	op weg naar rechts
8 „	in moederlijk veld	weer naar links
\'4 ..	>, >> ,,	nabij moederlijk veld
20 „	>» >) >>	gedeeltel. in moederl. veld
29 »	>Ï >» >»	even binnen moederl. veld
		(links)

	Mannelijke lijders aan Actinomycose	Mannelijke lijders aan andere ziekten, in dezelfde kliniek verpleegd
	Werkelijk aantal	Omgerekend op totaal van 2000
In groote stad............. In kleine stad .............. In dorp of op land .........	4 6 38	>67 250 \'583	714 202 1084
Totaal ...........	48	2000	2000

	Aantal jaren	Actino- mycose	Totaal aantal chirurgische patiënten	Actinomy- cose peri000 chirurgische patiënten
Groningen	(Prof. Eerland) . .	30	80	62.634	\',27
\'s-Bosch	(lDr. Nu boer) ....	3	4	3-7IO	1,08
Leiden	(Prof. Suermondt)	20	23	± 23.000	1,00
Utrecht	(Prof. Laméris)...	3 ²	64	66.653	0,96
Rotterdam	(Dr. Remijnse)...	17	47	53-927	0,87
den Haag	(Dr. Kuijer) ....	2	3	3-605	0,83
Middelburg	(Dr. Koch)	15	6	7-324	0,82
Gouda	(Dr. v. Woerden)	10	3	5-44⁶	°>55
Amsterdam	(Dr. Kropveld)...	10	3	± 10.000	0,30
Amsterdam	(Dr. Krekel) ____	40	14	51.865	0,27
den Helder	(Dr. v. Driel)____	16	0	10.912	0,00
Eindhoven	(Dr. Jordans) ....	6	0	± 5-⁰⁰⁰	0,00
Maastricht	(Dr. Hanlo).....	4	0	± 6.000	0,00

	Over aantal		Totaal aantal
Slachtplaats	jaren	Actinomycose	geslacht	d. i. per 1000
Nijmegen ............	38	98	174.185	0,55
Groningen............	25	386	210.197	\'.83
den Haag...........	24	423	499 589	0,85
Utrecht..............	22	244	207.821
den Bosch ...........	22	56	66.265	0,84
Leiden...............	16	125	9°-9\'7	\'>37
Alkmaar .............	15	54	39.408	\'.4
Rotterdam ...........	\'4	1427	496.010	2,86
Zaandam ............	14	55	40.556	1.35
Leeuwarden...........	12	63	41.417	1.53
Gouda ...............	5	3	7-\'75	0,42
Almelo ..............	6	\'3	20.919	0,62
Middelburg ..........	—	48	37.410	1,28
Amsterdam...........	3/4	3°9	24.501	12.17
	Varkens.
	Over aantal	Actinomycose	Totaal aantal
Slachtplaats	jaren	geslacht	d. i. per iooo
Utrecht..............	22	"3	460.076	0,03
Rotterdam ...........	14	18	1.017.538	0,02
Zaandam ............	\'4	3	87.014	0,03
Gouda ...............	5	7	21.647	0.32
Amsterdam...........	3/4	11	3I-509	0,35

		Zuurstofverzadisinein%
Diersoort	Onderzoeker	art. umbil.	v. umbil.	Leeftijd foetus

Schaap	Cohnstein en Zuntz	\'5-4	42-3	bijna voldragen
Schaap	Barcroft	60	88	tot 139 dagen
Geit	Huggett	16.3	43-6	bijna voldragen
Geit	Keys	—	64.1	19 weken
Rund	Roos en Romijn	45	88	8J maand
Rund	Roos en Romijn	20	74	7 maanden
Mensch	Haselhorst en
	Stromberger	18	45	pasgeboren

Zuurstofdruk	Moederlijk bloed Verzadigingspercentage	Foetaal bloed Verzadigingspercentage
6 mm Hg	4	20
to „	5	40
20 „ ,,	16	74
4° .»	63	89

	Zuurstofdruk in mm Hg	Roolzuurdruk in mm Hg
	Geit	Rund	Geit	Rund
Bloedvat	htjcgett	Roos en	Huggett	Roos en
		Romijn		Romijn
	\'927	■938	1927	■93«
i. art. umbil.	\'5	5-5	61	50
2. v. umbil.	4\'	"•5	44	48
3. v. uterina	60	70	43	4\'
verschil tussch. (1) en (3)	45	64-0	18	9

Leeftijden	Man	Vrouw	Totaal
Onder 10 jaar....................	i	4	5
10—20 \|aar.......................	11	6	17
20—40 jaar.......................	36	12	48
Boven 40 jaar.....................	22	2	24
Totaal .............	70	24	94
TABEL 2.
	Man	Vrouw	Totaal
Onder 20 jaar....................	\'9	16	35
Boven 20 jaar.....................	109	29	138
Totaal.............	128	45	\'73

	Mannelijke	lijders aan
	Actinomycose	Mannelijke lijders aan

	Werkelijk	Omgerekend	in dezelfde kliniek
	aantal	op totaal	verpleegd
		van 2000
In landbouwberoep .........	19	792	208
Ander, onbekend of geen
beroep ...................	29	1208	\'792
Totaal...........	48	2000	2000

	Kop	Tong	Long	Uier	Buik- organen	Lymph- klier	Voet
Leeuwarden.....	30		27	3	2			_
Rotterdam .....	176		102	5	—	—	—	—
Utrecht........	75		69	5\'	7	10	3\'	1
Gouda.........	3		—		—	—	—	—
den Haag.....		4,8	2	1	i	—	—
	900	61	10	11	32	i

Keurings- dienst	Aantal buitengemeenten	P Keur perst Vee- artsen	ersonee ezettin ïngs- neel Hulp- keurm	ls- g ra O H	Aantal slachtingen	Winst	Verlies	Aantal slagerswinkels	Aantal vleeschwaren- winkels	Contrölebe Slagers- winkels	Eoeken Vleescl waren winkel
Leiden	9 Op	3 merking	X ; De 11 en varl	X groote Vlaart ie koel ensslac	abatt. 21070 buitengem. 6156 uitbreidings- en werd de verbouwde ruimte voor onderz hthuis, met hangr	exploitatie- overschot f 13.897.08 vernieuwir darmwassch jek van orgar limte, darmw	X gswerken v erij voor rune ien in gebrui rasscherij en	95 orderd ieren, i< geste stallen	264 ■n slee iet nie d. Op	2043 lts langzaam uwe gezellen 3 Mei het n	x j . Op okaal euwe
Groningen	5	4	X	X	48326	f 7.736.36	X	190 in ge- heele keu- rings- kring	X	17	53
Raarn	2	1	1	5	7934	X	f 1.289.49	X	X	X	X 1
Tilburg	X	3	5	23	19907	uitkeering a. d. Gem. f 41.529.74	X	186	X	13	72
Winterswijk	X	1	1	5	13700	\'X	f 4.369.60	X	X	470	x \|
Enkhuizen	6	1	1	■\' .x	6462	X	X	47	18	X
Arnhem	X	2	3	26	25580	f 23.058.68	X	118	281	1760	2204

Cysticercosis	Echinococ- cosis	Tuberculosis	Aantal bacteriol. vleeschonderzoe- kingsgevallen.	ra ra Si w > C V O u 0 £
c V <u -O G D 04	c V >	e 1 u — V Ö-S	k. c aj ^ w u > 3 "c3 z-*	c O « >	e V -g ra (2	c w a ra M O V)
afgest. 1511. . r, levend 30S^,lo/° r.k. afgest. 11/.,, levend 4 \\ ^/0	X X	54.2 % stieren 26.1 % koeien 55.5 ,,	2.8 %	0.4 %	0.2 %	20.2"_o	X	0.1 %	R. 63, waarvan 6 positief Gr.k. 7 Vt.k. 23 ,, 1 „ N.k. 78 ,, 17 ,, P. 15 V. 25 ,, 1 S. 12	17 waar- schu- win- gen 60
totaal 223, waarvan 25 positief Buiteng. 309, waarv. 62 posit.
afgest. 86 levend 6 r.k. afgest. 13 levend 1	R. 1.49% V. 0.35",, P. 5.2 "„ S. 0.045°,,	16.3 %	0.63%	1.5 %	X	6.5 %	X	X	R. 282, waarvan 8 positief P. 34 Gr.k. 15 „ 1 „ Vt.k. 4 N.k. 50 „ 22 „ S. 9 V. 80 ,, 16 „	25
totaal 4/4, waarvan 47 positief
afgest. 2.57 %	R. 1.76% P. 37 %	15.15 %	X	X	X	10%	X	X	R. 37 Gr.k. 1 Vt.k. 8 N.k. 9 P. 1 V. 7 S. 1	X
totaal 64
afgest. 26 levend 8 r.k. afgest. 3	R. 0.54",, P. 4 % V. 0.1 %	14.3 %	r<		X	2.2 %	X	X	R. 87 Gr.k. 2 Vt.k. 9 P. 18 V. 55	14
totaal 171, waarvan 25 positief
und afgest. 14	R. 32 gev. P. 8 „ V. 8 „	55 ge- vallen	25 ge- vallen	X	X	65 ge- vallen	1 geval	X	totaal 72	geen
r.k. afgest. 1	R. 1.2% P. 18",,	18.6%	X	2 ge- vallen	X	4.5 %	X	X	R. 40. waarvan 1 positief N.k. 52 „ 6 ,, K. 2 P. 7 V. 37 „ 1 S. 33 ,, 2 „ G. 7 ,, 1 „	4
totaal 178, waarvan 11 positief
afgest. 140/, -₀levend 23t t.k. afgest. 2 of 0.09 %	R. 0.46% P. 17",, V. 2.8 %	8.3 %	1.1 %	0.48	0.09	4.25%	0.5 %	X	R. 139, waarvan 7 positief G.k. 7 Vt.k. 32 „ 2 „ N.k. 56 „ 7 ,, V. 29 ,, 2 ,, P. 25 ,, 1 S. 8 totaal 296, waarvan 19 positief	10

8	Nov.	R	= 2.430000	Hb	= 20	Hb/e	=	14.2
9	j)	R	= 2.050000	Hb	= 17	Hb/e	=	14-3
10	33	R	= 1.990000	Hb	= 17	Hb/e	==	14-9
12	33	R	= 2.190000	Hb	= 22	Hb/e	=	17.4
13	33	R	= 2.500000	Hb	= 26	Hb/e	=	^!7-9
!5	33	R	= 2.900000	Hb	= 3°	Hb/e		\'7-9
20	33	R	= 3-39⁰⁰⁰⁰	Hb	= 36	Hb/e	-	18.4
26	33	R	= 3.760000	Hb	= 39	Hb/e	=	17-9
12	Dec.	R	= 4.420000	Hb	= 45	Hb/e	=	.7.6
	55	R	= 5.120000	Hb	= 45	Hb/e	=	!5-2
25	35	R	= 5.970000	Hb	= 46	Hb/e	=	¹3-3

Leef- tijd (jaren)	Algem. Praktijk	Algem. Praktijk en Vleesch- keuring	Vleesch- keuring	Kleine huis- dieren en Vleesch- keuring	Kleine huis- dieren (en paarden)	Paar- den	Amb- tena- ren enz.	Totaal
	i maal	meer- malen	1 maal	meer- malen	1 maal	1 maal	1 maal	t maal	1 maal	1 maal	meer- malen
20—30	7	0	I	O	0	i	0	0	0	9	0
30—40	21	3	i i	i	i	0	i	o	0	34	4
> 40	16	5	24	5	3	o	i	i	i	46	10
	44	8	36	6	4	i	2	i	i	89	\'4

	¹	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX
. stier ......	\' 75-36	143.16	143.16	81.76	57- \'6	64.04	63.76	63.88	224.04
koe.......	I55^cJ6	136.20	137.20	71.00	42.84	56-52	52.48	53 36	186.64
intersex ....	177	150	\'55	84	43	60	57	57	222

	stier	intersex		koe	intersex
I	\' 75-36	\'77	- - 1.64	155-96	\'77	-— 21.04
II	143.16	150	6.84	136.20	150	- 13-80
III	143.16	\'55	— 11.84	137.20	\'55	- 17.80
IV	81.76	84	— 2.24	71.00	84	- 13.00
V	57-\'6	43	14.16	42.84	43	— 0.16
VI	64.04	60	4-04	56-52	60	3.48
VII	63.76	57	6.76	52.48	57	— 4-52
VIII	63.88	57	6.88	53 36	57	3-64
IX	224.04	222	2.04	186.64	222	- 35 36

Koe- intersex	afwijking	standaard- afwijking	nivellering	kwadraat
I II III IV V VI VII VIII IX	- 21.04 13.80 - 17.80 - 13.00 — 0.16 348 4-52 3.64 35 36	3-45 2-59 2.81 2.18 i-94 1.56 \'•74 2.11 5.06	— 6.10 5-33 - 6.19 596 0.08 — 2.23 — 2.60 \'•73 — 6.99	= 37-2 1 28.41 38-32 35-52 O.OI * 4-97 6.76 2-99 48.86
203.05
Stier- in terscx	afwijking	standaard- afwijking	nivellering	kwadraat
] 11 III IV V VI VII VIII IX	1.64 6.84 — 11.84 2.24 14.16 4- 4-°4 6.76 6.88 2.04	5.02 3°5 3-79 2-94 3-⁶3 i .90 1.82 1.84 7-5°	- °-33 - 2.24 3.12 — 0.76 3-9° 2.13 3-7\' 3-74 0.27	0.11 5.02 9-73 0.58 = 15.21 4\'54 \'3-76 \'3-99 0.07
				63.01

Groep der dieren	Aard	Hoofdafdeelingen
v. h. onder-	I	II
^WIJ^S Ver	osk. Chirurgie	Inwendige Geneesk.
Groote huisdieren	klinisch	!j i	4^>4-4"4^>4"#^-4^-4^,4^>4^>4^>4^>4^>4^>4^>4\'4^>4\' 4\' 4 ■ 4 4* 4^ 4* 4- 4* 4\' 4- <r> \'y 4* 4*\' • • • <^_<j>4>4.4\'4>4>4-4-4-4^>4^>\'^;5^>4^>4^>4^>4^>4\' 4-4-4-4\'4>4>4>4>4>4>4>4>4>4>4-4>4>4>
-
CA U ------	= == = = ®®®®®®®®® = = = = = ®®®®®®®®® ==== ®®®®®®®®® = = = = ®®®®®®®®®	OOOOOOOOOOOOOOOO OO O O O oooooooooooooooooooo oooooooooooooooooo OOOOOOOOOOOOOOOOOOOO OO oooooooooooooooooo
Kleine huisdieren	1 klinisch Theor ggp	<xxxx ±±±±±±±±± ÖOQO< ±±±±±±±±± <xxXX ±±±±±±±±± <X>0<x ±±±±±±±±± <xxxx ±±±±±±±±± ■ •• - aasasassa	§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§ §§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§ §§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§5 §§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§ §§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§

Leef- tijd (jaren)	Algemeene praktijk	Algem. praktijk en Vleeschkeuring	JZ BC 3.3 J = >Ji	Kleine huisd. (en paarden)
Infectie van Koe	van Paard	van Hond	van	Koe	van Paard	van Hond	van Koe	van Hond	Paarden	Ambte- naren enz:	Totaal
	1 maal	meer- malen			1 maal	meer- malen				1 maal	meer mBlen
20—30	l6	4	0	0	O	0	0	0	1	I	0	O	I	23
30—40 > 40	12 16	4 3	I 0	2 i	4 7	2 6	0 1	0 1	1 i	I O	0 1	0 1	I O	28 38
	44	1 "			11	8				2	I
	55	I	3	19	I	i	3	3	I	2	89

Leeftijd	i maal	2 maal	3 maal	4 maal	5 maal	Herhaal- delijk	Totaal
20—30 jr.	22	i	0	0	0	0	23
30—40 jr.	52	17	2	0	i	2	74
> 4° J^r-	72	35	10	2	i	\'4	134
	146	53	12	2	2	16	231

,,Pustuleus (verloskundigen) eczeem".	Abscess en, Jürunkels.
Leeftijd	één-					Totaal
maal	malen	Totaal	maal	malen
20—30 jr.	\'3	16	29	11	0	11
30—40 jr.	>9	25	44	9	11	20
40 jr.	33	80	"3	24	36	60
			186			91

geen bact. gevonden.......	18	i
tot 10.000 bact...........	8	i
van 10.000—100.000.......	0	8
van 100.000—i.000.000 ....	i	10
van 1.000.000—40.000.000 .	i	2
ontelbaar ................	2	9

No.	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX
i	180	\'43	>43	80	56	66	66	65	228
2	176	\'47	\'47	85	50	63	62	64	217
3	178	\'44	\'44	82	62	66	66	65	232
4	\'79	142	142	84	60 •	66	66	64	234
5	176	146	144	80	58	63	64	66	223
6	170	142	141	81	55	63	62	66	219
7	\'73	\'42	141	81	64	66	64	64	230
8	i\'73	138	138	81	53	63	63	64	219
9	182	\'43	\'43	86	64	67	67	64	241
10	>79	\'45	\'45	83	55	66	63	65	221
11	\'73	138	138	77	58	61	62	61	216
12	166	\'43	\'43	80	62	65	65	64	226
\'3	180	\'45	146	81	55	63	62	63	218
\'4	176	146	146	84	53	64	63	64	225
\'5	168	\'43	\'43	79	57	62	61	63	217
16	169	\'47	\'45	79	54	63	63	61	215
\'7	>87	152	\'54	90	59	67	67	67	244
18	168	\'43	\'43	80	56	65	65	63	220
"9	172	140	140	79	5\'	59	60	61	215
20	179	141	141	82	61	63	63	62	226
21	176	140	140	83	53	64	64	65	223
22	.78	142	\'43	82	60	64	64	63	226
23	\'74	\'45	\'45	81	56	65	65	64	223
24	172	140	\'42	78	59	64	64	64	221
25	180	\'42	\'42	86	57	63	63	65	223
gem.:	I75-36	143.16	143.16	81.76	57-\'6	64.04	63.76 i 63.88	224.04

No.	¹	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX
i	158	136	136	73	46	59	55	52	\'95
2	\'54	\'34	\'35	72	45	58	54	52	190
3	156	136	136	73	44	60	56	57	192
4	\'55	\'33	\'34	70	42	55	5\'	52	184
5	\'49	130	\'3\'	60	47	56	52	50	190
6	.58	\'37	0=	72	45	55	5\'	5\'	\'9\'
7	\'52	136	\'37	69	44	55	50	5\'	182
8	\'54	136	138	70	43	56	52	52	186
9	\'53	136	\'37	69	43	56	52	55	181
10	158	.38	140	. 73	45	58	54	55	\'9\'
11	\'57	\'35	136	68	43	56	52	53	180
12	165	\'4\'	\'43	76	44	58	56	59	196
■3	\'54	136	138	68	40	55	50	52	.78
"4	\'52	\'34	136	69	42	57	53	53	18c
\'5	\'53	\'35	136	69	43	56	52	53	182
16	\'59	\'35	\'35	70	4\'	57	53	53	182
17	\'57	140	\'4\'	73	42	54	50	52	190
18	156	140	141	72	44	57	53	56	192
\'9	158	\'39	140	73	42	59	54	55	189
20	161	142	\'43	73	40	56	53	54	189
21	\'58	\'33	\'35	70	4\'	57	53	55	184
22	\'59	138	138	73	43	57	52	55	192
23	\'5\'	\'35	136	7\'	40	55	50	5\'	184
24	\'57	136	136	70	40	57	53	53	\'83
25	\'55	\'34	\'34	70	42	54	5\'	53	183
gem.:	15596	136.20	137.20	71.00	42.84	56-52	52.48	53 36	186.64

Datum.	Naam.	Titel van het proefschrift.
1918	22 Oct.	F.	W. K. de Moulin	Over de ontwikkeling, den bouw en de be- teekenis der menisci bij de huisdieren.
1918 27 Nov.	H.J. VV\'ef.kenstroo	Onderzoekingen betreffende de veranderin-
				gen aan de tanden van het paard op
				verschillende leeftijden en hun waarde
				voor de leeftijdsbepaling.
1920	18 Dec.	C	Bubberman	Bijdrage tot de kennis der microsporie, in het bijzonder bij de geit.
1921	19 Jan.	J-	B. Douwes	Bijdrage tot de kennis van enkele darm- protozoën der huisdieren, in het bijzonder bij schaap en varken.
1921	11 Febr.	N	R. Slof	Over de ekkoprotische waarde van subcutane en intramusculaire injecties van Sennatine en Peristaltine in verschillende doseeringen bij den hond.
1921	18 Mrt.	W	. F. van Beek	Microscopisch- en macroscopisch anatomisch onderzoek naar de ontwikkeling van het ovarium bij het rund.
1921	18 Mrt.	J-	K.ok	Het rund en de rundveeteelt op Madoera.
			Een zoötechnische studie.
1921	14 Juli	D	M. Hoogland	Een studie over familieteelt in de rundvee- fokkerij.
1922	21 Juni	J-	F. C. Raabf.	Over de waarde van sulfoliquid als antipara- siticum en antipruriginosum bij kleine huisdieren. (Hond en kat).
1922	21 Juni	J-	Stapf.nsea	Bijdrage tot de kennis der nieuwvormingen in den bijnierbast van het paard.

1922 28 Juni	J-	A. Gunst
1922	28 Juni	J-	v. d. Hoeden
1922	13 Oct.	J-	A. Kaligis
1922	2 Nov.	YV	S. G. A. van
			Leeuwen
1922	23 Nov.	C.	Brands
\'923	5 Mrt.	F.	Bromberg
1923 23 April	Raden Soeratmo
\'923	12 Juli	J-	M. P. Tap
1923	25 Sept.	J-	(\'. Stefels
\'923	5 Nov.	W	P. C. Bos
\'923	1 7 Dec.	J-	A. Beyers
>924	5 Febr.	F.	K. Waworuntu
\'924	10 Mrt.	J-	Witkamp
1924	i Mei	C.	P. A. Dieben
>924	8 Mei	H	van Vuuren
\'924	10 Juli	R.	van Santen
\'925	19 Mrt.	A.	Clarf.nburg
\'925	7 Mei	A.	Diemont
\'925	14 Mei	W	Treffers
\'925	18 Juni	VV	G. v. Rosmalen

Studiejaar.	Aantallen.
	Voor het eerst	Studeerenden. *)	Veearts-	Promoties.
	ingeschreven.	examen.
\'925—¹	40	\'52 (\')	\'5	4
1926—1927	69	\'95 (3)	16	7
1927—1928	27	\'94 (\')	23	6
1928—1929	27	\'85 (\')	21	4
1929—1930	12	\'74 (0	18	4
1930—1931	\'7	160 (1)	24	8
\'93\' —\'932	16	150	4\'	8
i932—>933	24	\'4\' (3)	23	5
\'933— \'934	12	128 (4)	22	5
\'934—\'935	22	\'3° (5)	23	7
\'935—\'93⁶	\'7	"9 (7)	. 25	5
\'93⁶— \'937	32	127 (10)	10	6
\'937—\'938	22	131 (10)	18	5
Gemiddeld	26	\'53	21-22	5-6

Varkens.	Jaar.	Friesland.	Groningen.	Drenthe.	Overijssel.	Gelderland.	Utrecht. 1	Noord-Holland.	Zuid-Holland.	Zeeland.	Noord-Brabant.	Limburg.
	1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 193° \'931 \'932 \'933 \'934 1935 ■93⁶ 1937	2.— 2.— 1.6 1.16 i .02 0.94. 0.65 0.37 0-35 0-59 0-5 0-53 037 0.38 0365	\'•5 \'■25 i.— 0.9 0.66 0.78 o.6g6 0.646 0.62 0.568 0.661 0.514 0.502 0.444 0.427	2.—• 1.6 1.27 \'•5 ..65 1.25 i .642 1.66 1.584 1.14 i .422 0.731 0.9 0.8 0.772	o-33 0.25 2.74 0.31 0.32 0-34 0.23 0.24 0.234 0.216 0.221 0.207 0.25 0.03 0.4	1-5 \'•37 1-5 1.1 1.04 0.87 0.87 0.66 0.685 0.80 0.84 0-995 0.90 0-795 0.7	0.6 0.68 0.58 0-57 0.88 0.787 0.123 0-397 0.477 0.277 o-337 0.117 0153 0.261 0.26	0.32 0.19 0.19 0.17 0.21 0.23 0.09 0.12 o.i i 0.07 0.09 0.06 0.08 0.064 0.089	0.17 0.25 0.22 0.215 0.23 0-365 0.245 0.4 0.15 0.165 0.185 ⁰¹95 0.27 0.125 0.185	0.21 0.38 0.46 0-3 0.4 0.27 0.48 0.26 0.22 0.24 0.22 0.12 0.13 0.11 0.21	0.26 0.42 0.4 0-35 0-345 0-34 0-255 0.28 1-015 0-435 0.48 o-175 0-34 0-255 0.425	\'•\'5 1.28 1.36 1-9 2-34 2.46 \'•15 \'•305 ¹ -¹5 1-015 1.17 0-925 1.005 1-255 0.865
Gemiddelde over 15 jaren	0.855	o-745	1.328	0.421	0-975	0-433	0.139 0.225	0.267	0.385	1-355
Gemiddelde van de eerste 3 jaren	..87	1-25	1.623	0.297\')	\'•457	0.62	0-233	0.213	0-35	036	1.263
Gemiddelde van de laatste 3 jaren	0-37\'	0.458	0.824	0.227	0.798	0.224	0.077	0193	0.15	0-34	1.041

Provincies	I Gemid- delde over de jaren 1923 t/m 1937	II Gemid- delde over de eerste 3 jaren	III Gemid- delde over de laatste 3 jaren	Dalingspercentage van III ten opzichte van: I ¹ II
Friesland.............	0.855	1.87	o-37\'	65	80
Groningen............	o-745	1-25	0.458	38	63
Drenthe .............	1.328	1.623	0.824	38	50
Overijssel ............	0.421	0.297	0.227	46	24
Gelderland ...........	0-975	\'•457	0.798	18	45
Utrecht..............	0-433	0.62	0.224	25	64
Noord-Holland .......	O.I39	0.233	0.077	44	67
Zuid-Holland.........	0.225	0.213	0-193	\'4	9-4
Zeeland .............	0.267	o-35	0.15	44	57
Noord-Brabant........	0385	0.36	0.34	11	5-5
Limburg.............	1-355	1.263	i .041	23	\'7-7

Provincies	Echinococcus- blazen-houdend materieel	Dalings- percentage
Friesland...............................	geen	80
Groningen..............................	142	63
Drenthe ...............................	33²	50
Gelderland .............................	446	45
Limburg...............................	688	\'7-7
Noord-Holland .........................	geen	67
Utrecht................................	38	64
Zeeland ...............................	68	57
Overijssel ..............................	127	24
Zuid-Holland...........................	31	9-4
Noord-Brabant..........................	312	5-5

	LEVERS
Farm	Vos No.	Ge- boren	Con- ditie	Qualiteit pels	Ge- wicht gr-	% droge stof	Fe gi"-/^kg	Fe gr./kg droge stof	Vit. A per 5 gr. natte lever
A	i 2 3 4 5	1938 \'938 \'938 1935 1938	prima goed goed goed goed	prima glans zwaar prima glans lang haar glans goed haar kort dof droog kort dicht dof droog iets bruin	108 112 >\'5-5 120 158	32-5 3\'-5 31.0 3\'-4 30.0	o-757 0.640 0.505 0.480 0.450	2-33\' \'•990 1.626 1.492 1.498	50 le 42 le 7 le 11 le li le
B	6 7 8 9	1934 1934 ■938 \'937	prima prima goed goed	prima prima slecht zeer slecht	93 126 93-5 102	34.0 32.0 33-4 32.0	0.670 0.840 0.470 0.390	\'■969 2.620 i .400 1.220	50 LE 13 le 14 LE 12 LE
C	.0 11 12 \'3	—	. matig matig matig matig	goed goed slecht slecht	71.2 "1-85 93-5 66.9	31.2 30.0 33-0 34.0	0.678 0.820 0.213 0.320	2.169 2.730 0.645 0.940	0.2 LE 0.2 LE 0.2 LE 0.2 LE
Herkomst onbekend.	\'4 \'5 16 \'7 18 \'9 20 21	—		goed goed goed goed goed slecht slecht slecht	\'59 \'43 239-5 192 153-3 247 87 \'94	29.1 30.2 28.1 29.0 30.0 30.0 33-0 32.0	0.700 0.850 0.630 0.610 0.806 0.380 0.276 0.360	2.401 2.830 2336 2.092 2.683 \' 265 0.836 1. 126	8 le 15 ^LE5 le 5 LE 10 LE 1 LE 10 LE 20 LE

Meelmengsel.	Korrelvoer.
40 kg gerstemeel plus maïsmeel	Maïs, tarwe, gerst en af en toe kleine
5 kg havermeel	hoeveelheden boekweit of zonnebloem-
kg erwtenmeel	pitten.
20 kg grondnoten plus cocos- plus soja-
meel
ro kg broodmeel
9 kg diermeel
6 kg vischmeel
2 kg geslibd krijt
^ kg levertraan
0.05 dohyfral

WOERDEN	EENDEN
	Juli	Sept.	Nov.		Juli	Sept.	Nov.		Aggl.
								Bact.
					P. S.						onderz.
	P. S.	P. S.	P. S.		P. S.	P.	S.		t.m.
	t.m.	t.m.	t.m.		t.m.	t.m.		t.m.
a.	39	--	--	Ï 1 ?	a.	47	--				3" 3- 38	—	—	Enkele abnormale follikels met min
														of meer ingedroogden inhoud.
b.	i	--	? ?	_ ?		48	--	--			3-\'2"\'37	— —	—	Enkele onregelmatige, verschrompel-
														de follikels.
	7	--	--	_ ?		5¹	--	—		?	11 - 2-\'38	—	—	Enkele follikels met geelwit kazigen
														inhoud.
	9	--	--	? ?		54	--	?		-f ?	3-\'2-\'37	—	—	In de buikholte droge dooierstukjes.
	11	--	--	? _		67	--	--			26- i -\'38	—	—	Eén follikel verhoogde viscositeit.
	17	--	--	_ ■>		74	--				26- i -\'38			Oöphoritis; één der follikels zeer
														groot en abn., hieruit „essen\' ge-
														kweekt.
	27	--	--	_ ■>		75	--	—		?	9- 3"\'3⁸			Eén kazige follikel, hieruit „essen"
														gekweekt.
	37					77				?	3-\'2-\'37	— —	—	Geen afwijkingen.
c.	2		? .			84					■4" 3" 38	—		Twee verschrompelde follikels, waar-
														van 2 kazig, hieruit „essen" gekw.
	3		? ³		b.	50			?		25- 4- 38	?		Geen afw.
	4	--		--		52			4- ?	—	10- 5- 38	?	—	i abnormale follikel.
	5	---	--	--		56			?	—	19- 4"\'3»	?		I harde en 1 kazige follikel.
	(1					58	--	?-			\'5- 7-"38	— —		Geen alw.
	!i					60		? —	?	?	10- 5-^-38		—	Geen afw.
	10		— —			63	— -—	>	?		io-i2-\'37	? ?		In de buikholte enkele ingedroogde
														dooierstukjes.

	64		?
	65 66 68 70 73 79	--	? ? — ? — ? — ? — ? —
	83 86 87 90	--	4- ? — ? ?
		■>_
c.	46 53 55 61 69 72 76 78 80 81
	--	? _ 3 _ 0 _
	85	--
	89 91 92 93 94	---	f _
	--	- -
	82 45	(woerd)

		12-	7-38				Geen atw.
		25"	5-3«		—		Geen alvv.
?		29-	4-38		—		Geen alvv.
?		6-	5-38	?	—	—	i bruine verschrompelde follikel.
-f- ?		6-	5-38	4- ?	—	—	i verschrompelde follikel.
?	—	3°"	3-38		—	—	Geen afw.
?		4"	5-38		—	—	Eenige follikels met te dikke, kazige
							inhoud.
—	?	9-	5-\'38	—	?	—	Geen afw.
—	?	21-	3-38		?	—	Geen afw.
■>		24"	3-38		—	—	i ingedroogde follikel.
?		25-	4-38	p			Enkele follikels kazig.
		\'3-	7-\'38				Geen afw.
		\'5-	7-38		—	—	Enkele slappe follikels.
		\'5-	7"\'3®	—	—	—	Geen afw.
		\'5-	7-\'38	?	—	—	Geen afw.
		\'3-	7-38	—	—	—	Geen afw.
		10-	5-38	—	—	—	Geen afw.
		5-	7 \'38		—	—	Eenige ingedroogde follikels.
	—	9"	7-38		—	—	Geen afw.
		\'3-	7-\'38	4-	—	—	Eenige ingedroogde follikels.
		\'5-	7-38	?	—	—	Geen afw.
		14-	2-\'37	?	?		Peritonitis, stukjes dooier i. d. buik-
							holte, enkele abnormale follikels.
—	—	■5"	7-38	?	—	( )	Geen afw. Uit faeces S.t.m. gekweekt.
—	—	30-	6-\'₃8	—	—	—	Geen afw.
—	—	\'3-	7-38		—	—	Geen afw.
—	—	6-	7-\'38	?	—	—	Eenige ingedroogde follikels.
—	—	\'3-	7-38	4- ?	—	—	i iets verschrompelde follikel.
—	—	\'3-	7-38		—	—	i iets verschrompelde follikel.
		4	-7-38				Geen afw.

Dagelijksche melkgift in liters	Aantal ccm vitamine-D- oplossing	Aantal eenh. vit.-D voor iedere liter geproduceerde melk
23—24	7i	3260—3125
23	8	3200
26—27		3270
28	9	3215

Stroomsterkte	Duur der	Ooglidreflex afwezig gedurende
doorstrooming	Kathode-zijde	Anode-zijde
85 mA	10 sec.	0 sec.	0 sec.
800 „	15 ..	22 ,,	7 ..
860 „	\'5 ..	20 ,,	7 ..
860 „	15 ..	17 ..	5 »
860 „	15 »	20 ,,	5 »

Proefreeks	Stroomsterkte	Duur der doorstrooming	Ooglidreflex aan katho- dezijde afwezig gedu- rende
i	300 mA 640 „ 780 „ 940 „	15 sec. \'5 .. \'5 ..	7 sec. 20 ,, \'5 ». 6 „
2	600 mA 900 „ 920 „	15 sec. \'5 » \'5 »	25 sec. 10 ,, 5 ..