Prof. Dr. G. KREDIET, A. VAN HEUSDEN, Prof. Dr. J. A.
BEIJERS, Dr. C. BUBBERMAN en Dr. R. VAN SANTEN.

Alphen, Dr. A.J. S. van — en Nieuwland, Ir. C. H. De sublimaattitratie, toe-
gepast op het bloedserum der verschillende diersoorten, aan de Rijksserum-

Dr. H. Verband tusschen de concentratie van
sulphanilamide in het bloed, de dosee\'ring en de

377. 380, 431, 441, 715, 831, 907
,, „ en Hartog, Prof. Dr. J. H. Traumatische gastritis.

Der Huf- und Klauenbeschlag. (Groszbauer-Habacher) .. 792
Die Ursache der Entstehung des Kropfes (Struma) und seiner Forme bei
Mensch und Tier mit Ausblicke auf rationelle Prophylaxie und Heilung.

Cysticerci, Massale infectie met vrij in de buikholte aanwezige — tenuicollis
bij een varken. (Vink) ,

Dijk, J. J. van —. Praktijkervaringen met formolvaccin en viruspestserum R.S.I.

Frederiks, H. H. J. Proeven over hormonale beïnvloeding van instructieve
gedragsuitingen; het zingen van vrouwelijke kanaries na inspuiting van

myelitis suum) een afzonderlijke ziekte of wordt ze
veroorzaakt door het virus van de varkenspest? . 695, 723

389, 427, 443, 504, 506, 547, 558, 606, 612, 649, 678, 684, 827, 905, 935, 1036
Grass-sickness, Beschouwingen naar aanleiding van functioneele stoornissen bij
het paard, bekend als — („Grass-disease") en ,,Forage-poisoning", mede in
verband met het vraagstuk der auto-intoxicatie bij groote huisdieren (paard

„Grass-sickness", Komen in Nederland —, „forage-poisoning", „auto-intoxica-

264, 316, 317, 322, 350, 374, 375, 539, 640, 693, 907, 923
„ „ Een inversio et anteflexio vesicae bij een merrie. . . . 187

Hf.nnepe, Dr. B. J. C. te....... 53, 151, 270, 324, 544, 597, 598, 929, 933, 972

Hormonen ..............................................................210, 211, 271, 537

Ingezonden stukken ...148, 209, 265, 493, 639, 717, 733, 900, 924, 966, 989, 1051
Inwendige ziekten.................................................7\'5> 97¹

Jaarverslag van den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst omtrent de
werkzaamheden van den V.D. en den gezondheidstoestand van den veestapel

,, ,, Shigella-equuli (B. pyo-septicus equi-infecties). Klinische les . . 687
,, ,, Overzicht der onderzoekingen van het uit de praktijk

H. Verband tusschen de concentratie van sulphanil-
amide in het bloed, de doseering en de wijze van

220, 276, 329, 387, 553, 646, 682, 821, 1041
Verslagen Hoofdbestuurs-en Algemeen Bestuursvergaderingen 158, 431, 608,

Necrologieën : Robert von Ostertag i ; M. J. H. Duysens 57 ; L. J. H. Bloemen
223 ; K. Frik 226 ; B. Jonker 391 ; Dr. H. A. Vermeulen 447, 455 ; K. T.
de Boer 559 ; Dr. J. S. Nauta 615 ; H. v. d. Nieuwenhuizen 831 ; N. H. M.

Over het gebruik van bloembollen als veevoeder.... 359
Vergiftigingsverschijnselen, veroorzaakt door onacht-
zaam omgaan met bestrijdingsmiddelen tegen planten-
ziekten en door andere toevallige omstandigheden .. . 804

Nieuwland, lr. C. H., Alphen, Dr. A. J. S. van — en. De sublimaat-
titratie, toegepast op het bloedserum der verschillende
diersoorten aan de Rijksseruminrichting gebruikt bij de

Ojemann, J. G............50. 95. ¹5¹ > \'52. \'58, 198, 210, 215, 270, 271, 275,

324, 326, 426, 427, 531, 541, 644, 734, 818, 898, 933, 990, 1035
,, ,, Een geval van metastasevormend paraganglioom bij het paard 198
,, ,, De klinische beteekenis der sublimaattitratie van het bloed-
serum bij onze huisdieren ............................................................531

Paratuberculose, Kort voorloopig verslag van het — onderzoek over 1200 gevallen
van chronische enteritis bij runderen gedurende de jaren 1936 t/m 1939

7>3. 925. 968, 990, 1031
Romijn, Dr. C., Roos, Prof. Dr. J. en. De gaskamer van het bebroede kippenei

Scheer, Ir. A. F. van der — en Lourens, Dr. L. F. D. E. Over het verloop
en de genezingskansen van de mastitis door streptococcus-dysgalactiae en

Seekles, Prof. Dr. L. Beschouwingen naar aanleiding van functioneele stoornissen
bij het paard, bekend als „Grass-sickness" („GrLss-disease") en „Forage-
poisoning", mede in verband met het vraagstuk der auto-intoxicatie bij

Sjollema, P. Onvruchtbaarheid. Enzoötische steriliteit bij het rund. Klinische les 507
Slachthuisbedrijf, Een tweetal opmerkingen naar aanleiding van het artikel

Sulphanilamide, Verband tusschen de concentratie van — in het bloed, de
doseering en de wijze van toediening. (Mevr. Beuvery-Asman, Klarenbeek

,, ,, Twee weinig voorkomende spierveranderingen bij het rund. 811
,, ,, Een onderzoek naar het voorkomen van nierafwijkingen bij

Teschener Krankheit, Is de — (Schweinelahme — encephalo-myelitis suum) een
afzonderlijke ziekte of wordt ze veroorzaakt door het virus van de varkenspest ?

Varkenspest, Enkele ervaringen met formolvaccin en -serum bij —. (Joling) 249
Varkenspest, Praktijkervaringen met formolvaccin en viruspestserum R.S.I.

Vergiftigingsverschijnselen, veroorzaakt door onachtzaam omgaan met bestrij-
dingsmiddelen tegen plantenziekten en door andere toevallige omstandigheden.

Op den 7den October 1940 overleed in den ouderdom van 77 jaar
de grondlegger der systematische keuring van voedingsmiddelen van
dierlijken oorsprong, prof. dr. R. von Ostertag. Het is goed gezien,
dat zijn ter aaide bestelling in den grootsten eenvoud plaats had, omdat
elke huldiging slechts onvolledig de hooge beteekenis zou hebben weer-
gegeven van zijn leven en werken voor zeer talrijke groepen van de
menschelijke samenleving.

Het heeft von Ostertag trouwens niet ontbroken aan openbare
bewijzen van waardeering voor zijn arbeid. Hij was niet alleen Dr. h.c.
in de Diergeneeskunde, maar ook in de Natuurfilosophische en in de
Landbouwkundige Faculteit; voorts voerde hij den titel Dr. Med. Hooge
ridderorden vielen hem ten deel, verscheidene luisterrijke wetenschap-
pelijke genootschappen telden hem met trots onder hunne leden.

Men heeft wel de opmerking gemaakt, dat hij op zijn weg steeds den
wind mede had. Hij kwam tot de rijpheid des levens in een tijd van
ongekende voorspoed (i8go—1914), toen de toenemende bevolkings-
dichtheid van zijn vaderland en de intense industrialisatie maatregelen
op het gebied der openbare gezondheidsregeling allerwege noodzake-
lijk maakten. De talrijke ontdekkingen op het gebied der pathologische
anatomie, der parasitologie cn der bacteriologie maakten het mogelijk
het keuren van slachtvee te verheffen van een op empirische gronden
steunende handeling tot een op wetenschappelijke grondslagen rustende
doelbewuste bescherming der consumenten. Onder de dierenartsen
was von Ostertag een der eersten, die zich de beteekenis dezer feiten
ten volle bewust werden. Maar, wie kent niet de kloof, die het nieuw
verworven, heldere inzicht scheidt van de doeltreffende en harmonische
toepassing in de harde, meedoogenlooze werkelijkheid.

Aan het overbruggen van deze kloof heeft von Ostertag een leven
gewijd van gestagen, rusteloozen arbeid. Begiftigd met een ijzeren
gestel, een onvermoeibare werkkracht, een helder verstand en groote
menschenkennis heeft hij zijn taak met volledig succes volbracht. Men
schatte echter de inspanning, die zulks zelfs een man van zijn formaat
gekost moet hebben, niet gering. Bijkans op elk onderdeel uit het
veelomvattende gebied van dit deel der toegepaste natuurwetenschap
moesten de grondslagen door von Ostertag worden gelegd. Om het
even of het gold de techniek van het handwerk (slachthuiswezen), het
vastleggen van voor de beoordeeling van slachtdieren, vleesch of vleesch-
waren belangrijke gegevens (hand- en leerboeken over vleeschkeuring)
of wel den wetgevenden arbeid, welke het verlangde toezicht mogelijk
moest maken (Reichs-Fleischbeschaugesetz), overal was von Oster-
tag raadsman en wegbereider.

W as het wonder, dat hij zijn vakgenooten, die hem aanvankelijk
slechts aarzelend volgden, eerst verre vooruit streefde en dat hij in
latere jaren slechts moeizaam van het door eigen arbeid verworven
LXVIII i

standpunt afstand kon doen. Toch bezat v. Ostertag de breedheid
van blik, die erkent, dat hetgeen in zijn tijd en in zijn land als volkomen
doeltreffend was opgebouwd, in andere tijden en andere landen niet
steeds als de meest aangewezen oplossing behoefde te gelden. Bij meer
dan een gelegenheid mocht ondergeteekende tegenover hem een voor
Nederland gekozen zienswijze verdedigen, die van zijn inzicht afweek.
Veelal eindigde dan het debat, met een opmerking van den senior, die
ook het onvolkomene van des junior\'s inzicht belichtte, al werd de
grondgedachte van hetgeen laatstgenoemde bepleitte ten slotte door
den eerste als deugdelijk erkend.

Het is reeds bij verscheidene gelegenheden in het openbaar gezegd,
dat von Ostertag de bevolking van vele landen aan zich heeft ver-
plicht door de groote verbeteringen bij het toezicht op levensmiddelen
van dierlijken oorsprong, die op zijn initiatief zijn ingevoerd. Maar
onvolprezen zijn von Ostertag\'s verdiensten voor de diergenees-
kunde en hare beoefenaren, in het bijzonder voor diegene, die in ambte-
lijken werkkring met den keuringsarbcid zijn belast. Onze Duitsche
collega\'s in engeren zin eerden in von Ostertag den man, die tot in
de hoogste colleges van staat en wetenschap hun waardige vertegen-
woordiger was. In het Zeitschrift für Fleisch- und Milchhygiene, door
hem opgericht en rnet ongeëvenaard succes geredigeerd, was hij gedu-
rende een halve eeuw voor alle dierenartsen ter wereld een leermeester
en een voorlichter, prijzend hetgeen tot stand was gebracht, afkeurend
hetgeen den toetst van zijn scherpe critiek niet kon doorstaan.

Zeker niet het minst onder de Nederlandsche dierenartsen, die zich
den keuringsarbeid tot levenstaak hebben gekozen of die daaraan als
nevenfunctie medewerken, zal von Ostertag\'s leven en werken blijvend
op hooge waarde worden geschat.

Aan het stompe einde van het kippenei bevindt zich evenals bij
andere vogeleieren een gaskamer, die meer algemeen als luchtkamer
wordt aangeduid. Haar ontstaan werd reeds ongeveer een eeuw ge-
leden door Coste toegeschreven aan de afkoeling, die het ei onder-
gaat bij het verlaten van het oviduct. Tengevolge hiervan krimpen
de weeke deelen in, waardoor ruimte ontstaat tusschen het uit- en in-
wendige schaalvlies. Lataste motiveerde deze wijze van ontstaan door
te herinneren aan de eieren van reptielen, waar de gaskamer zou ont-
breken, doordat het zachte omhulsel de verplaatsing van den inhoud
kan volgen. Ofschoon dit argument, ontleend aan koudbloedige dieren,
waar de afkoeling dus minder groot is, niet geheel overtuigend is,
speelt bij het kippenei de afkoeling ongetwijfeld een rol. Is het ei een-
maal gelegd, dan zal waterverdamping vergrooting van de reeds ont-
stane ruimte bevorderen.

Het kan niet bevreemden, dat gedurende het bebroeden, hetzij door
de hen, hetzij in de broedmachine, volumevermeerdering van de gat-
kamer optreedt. Reeds meer dan een eeuw geleden werd door Dulk
dit feit vastgesteld en latere onderzoekers hebben het verloop dezer
volumeverandering gedurende den broedtijd meer nauwkeurig onder-
zocht. De vraag echter, of deze veranderingen in de gaskamer van be-
teekenis zouden kunnen zijn voor het zich ontwikkelende embryo,
vormde nooit een onderwerp van onderzoek. Reeds de geweldige vo-
lumetoename (zij neemt gedurende den broedtijd toe van ongeveer
J cc tot io cc en zelfs meer) doet het vermoeden rijzen, dat de foetus
voor zulk een verandering van zijn onmiddellijke omgeving niet on-
verschillig zal zijn.

Tevens interesseerde ons de samenstelling van het gas. Was dit at-
mosferische lucht en zoo niet, welke veranderingen onderging het ge-
durende het bebroeden ? Vervolgens vormde de druk van dit gas een
onderwerp voor onderzoek.

Ter verzameling van het gas uit de gaskamer maakten wij gebruik
van de in Fig. i afgebeelde opstelling.

Het ei, dat in den beker (C), met glasparels en kwik gevuld, dooi-
den ring (R) op zijn plaats wordt gehouden, is met het stompe einde
naar boven gekeerd. Wanneer met behulp van de boor (B) een opening

in de schaal en het schaalvlies is gemaakt ontwijken de aanwezige gas-
sen in den trechter (F) en worden op de gebruikelijke wijze via de
verbindingsbuis (t) in het gasanalysetoestel gebracht, waarvan alleen

het bovenste gedeelte in de figuur is aangegeven. Tevoren waren trech-
ter, buis en analysetoestel geheel met kwik gevuld. Nadat het volume
gas bij kamertemperatuur en atmosferischen druk bepaald is wordt
het koolzuur, vervolgens de zuurstof door chemische binding eruit
verwijderd. Door de volumeafname telkens te meten bepaalt men de
volumina dezer gassen bij dezelfde temperatuur en denzelfdcn druk.
Deze metingen werden bij 4 reeksen eieren verricht, elk omvattende
25—50 stuks.

Gemiddelde veranderingen van het volume der gaskamer gedurende den broedtijd,
berekend per 100 gram ei.

weergegeven. Wij geven in Fig. 2 voor eiken broeddag 1 punt, dat ver-
kregen werd als het gemiddelde der op dien dag verrichte metingen.

Reeds spoedig bleek namelijk dat het niet mogelijk is, uit een of
enkele waarnemingen per dag een conclusie te trekken, omdat de onder-
linge verschillen te groot zijn. Deze zijn voor een deel het gevolg van
gewichts- en vormverschillen der eieren. Daarom berekenden wij de
gegevens, in Fig. 2 in beeld gebracht, voor 100 gr. ei. Doen wij dit
laatste niet, dan wordt een grafiek verkregen, zooals in Fig. 3 wordt
afgebeeld.

Veranderingen van het volume van de gaskamer gedurende den broedtijd.
• bevruchte eieren. O onbevruchte eieren.

De in Fig. 2 en Fig. 3 aangegeven volumina zijn alle gereduceerd
op o° en 76 cm kwikdruk.

De vraag of de ontwikkeling van den foetus bij de volumeverande-
ring een groote rol speelt werd beantwoord, door een serie onbevruchte
eieren op geheel dezelfde wijze als de bevruchte in de broedmachine
te houden gedurende 21 dagen en op geheel dezelfde manier te be-
handelen. Zoo werden zij dagelijks gekoeld en gekeerd. De hier waar-
genomen volumeveranderingen verschillen weinig van die bij be-
vruchte eieren, zooals uit Fig. 3 blijkt.

Behalve grootte en vorm van het ei bleken permeabiliteitsverschillen
van de eischaal een groote rol te spelen, ook al neemt men, wat de
afkomst der eieren betreft, alle mogelijke voorzorgen. Wij betrokken
onze eieren van hetzelfde hoenderras en van hetzelfde bedrijf, waar

de dieren onder dezelfde omstandigheden wat voeding en houding
betreft hadden verkeerd. Desondanks bleek, dat de volumetoename
van de gaskamer, evenals het gewichtsverlies van het ei, niet alleen
door het gewicht van het ei bepaald wordt. Om een voorbeeld te geven:
het kleinste van een zestal eieren, op een dag onderzocht, gaf het groot-
ste gewichtsverlies te zien en een luchtkamer, grooter dan die van een
ander ei, dat 10 % zwaarder was. Omgekeerd gaven eieren van de-
zelfde grootte belangrijke verschillen waar te nemen tusschen volume-
toename van de gaskamer en de gewichtsverliezen.

De samenstelling van het gas uit de gaskamer werd door verschil-
lende onderzoekers reeds onderzocht. Aggazzotti ging in 1914 de
veranderingen gedurende het bebroeden na en verkreeg resultaten,
die wij in Fig. 4 tot een grafiek hebben vereenigd.

Fig. 4 laat zien, dat in het versche ei een zuurstofpercentage aanwezig
is, dat niet veel van het atmosferische verschilt. Gedurende de eerste
weck ondergaat het weinig verandering om daarna, zij het met vrij
groote schommelingen, op den i8den dag bij ongeveer 15J % terecht
te komen. Vooral in de laatste broedweek neemt het zuurstofgehalte
sterk af. Het koolzuurgehalte in de gaskamer trok reeds de aandacht
van Aggazzotti, doordat het tot 1.4 % en zelfs tot boven de 2 %
kan gaan bij het versche ei en dus tot 50 maal zoo hoog als dat van de
atmosferische lucht. Het verminderde dan snel gedurende de eerste
paar broeddagen om daarna, van den 4den dag af, eerst langzaam en
naden ioden vrij snel te stijgen. Op den i8den dag van het bebroeden,
(Aggazzotti vervolgde zijn proef niet verder), was het tot boven 4 %
gestegen.

In Fig. 5 geven wij een overzicht van de resultaten, in een onzer
series verkregen. Zij stemmen geheel overeen met die bij de andere
proefreeksen. Het zuurstofgehalte van de gaskamer blijkt gedurende
de eerste 10 dagen slechts weinig te dalen; daarna gaat het sneller
en op den 20sten dag is nog ongeveer 12% zuurstof in de gaskamer

aanwezig. Het betrekkelijk hooge koolzuurgehalte, dat in de eerste
dagen tot 2 % oploopen kan, daalt spoedig om dan tot ongeveer den
loden dag weinig te veranderen. Daarna stijgt het snel en bereikt aan
het einde van den broedtijd een maximum, hooger dan dat van Ag-
gazzotti, nl. bijna 6 %.

Uit deze resultaten blijkt allereerst, dat het juister is van een gas-
kamer te spreken dan van een luchtkamer. Immers reeds bij het versche
ei bestaat de inhoud niet uit atmosferische lucht, want er wordt door
de schaal, die dezelfde koolzuurspanning heeft als in het oviduct be-
stond, een belangrijke hoeveelheid koolzuur aan toegevoegd. Verder
geven de krommen in Fig. 5 te zien, dat belangrijke verschillen kunnen
bestaan tusschen eieren op denzelfden broeddag. Om deze reden is het
onderzoeken van slechts één ei per broeddag, zooals door Aggazzotti
geschiedde, niet gewenscht. Doch er blijkt tevens uit, dat ook de door ons
gevolgde methode niet in staat is een zuiver beeld te geven van de ver-
anderingen, die zich in een bepaald ei voordoen. Dat onze eindcijfers
van die van Aggazzotti verschilden, vindt voor een deel haar ver-
klaring in het feit, dat wij het onderzoek tot den 20sten dag voortzetten.

Een onvolkomenheid is verder hierin gelegen, dat de eieren voor
het gas verzamelen ondergedompeld werden door Aggazzotti in een
zoutoplossing, door ons in kwik. Hoezeer men zich ook beijveren mag,
om zoo spoedig mogelijk het gas in het analysetoestel te hebben ver-
zameld, er verloopt eenige tijd voor het aanboren, het openen van

kranen en andere kleine manipulaties. Gedurende dezen tijd gaat de
stofwisseling van den foetus door en daar de ventilatie via de schaal
geheel is opgeheven zal, vooral aan het eind van den broedtijd, beïn-
vloeding van de gassamenstelling hiervan te verwachten zijn.

Teneinde genoemde bezwaren te voorkomen werd een methode
ontworpen die het mogelijk maakte, bij een en hetzelfde ei de veran-
deringen in de gaskamer gedurende den broedtijd vast te stellen, zonder
het ei onder te dompelen. Deze maakte het mogelijk, op elk gewenscht
oogenblik een gasmonster uit de broedkamer te nemen, zonder dat het
embryo in zijn verdere ontwikkeling werd gestoord. Dit geschiedde
met behulp van een boortoren: een dun buisje, dat op het stompe einde
van het ei werd vastgekit, de schaal perforeerde en in verbinding kon
worden gebracht met een klein reservoir, waarin het gasmonster werd
opgezogen. Tusschen de bemonsteringen in werd de buis door een kraan
afgesloten. Het verdere onderzoek van het gas geschiedde op de ge-
wone wijze in het gasanalysetoestel.

Zes eieren werden op den ioen broeddag van zulk een boortoren
voorzien, waardoor de veranderingen in de gaskamer continu konden
worden gevolgd. Het embryo ontwikkelde zich ongestoord. Eerder
dan den toen dag bracht het plaatsen van het torentje bezwaren voor
de ontwikkeling van den foetus mede. De resultaten, bij 2 der eieren
verkregen en die geheel met de overige overeenstemmen, worden in
de volgende tabel weergegeven.

In Fig. 6 zijn de bij deze 2 eieren verkregen resultaten grafisch voor-
gesteld.

De geschiedenis, die zich in de gaskamer afspeelt, blijkt een geheel
andere te zijn als Fig. 4 cn 5 hadden doen vermoeden. Het meest op-
vallende verschil is dit, dat de veranderingen zoowel de zuurstof als
de koolzuur betreffende, zich niet continu ontwikkelen. Op den iyden,
i8den en igdcn dag blijkt er een stilstand te bestaan wat beide gassen
betreft. De krommen geven op deze dagen een plateau te zien. Na den
igden dag stijgt het koolzuurgehalte vrij steil tot 9 % en zelfs meer,
terwijl de zuurstofkromme een steile daling te zien geeft, zoodat op
den 20sten dag nog slechts 8 % zuurstof aanwezig is.

Deze samenstelling is in verschillende opzichten verrassend en mo-
tiveert de vraag, welke gevolgen de foetus hiervan ondervinden zal.
Het meest opvallende is wel het bijzonder hooge C0₂-gehalte, dat
zelfs het zuurstofgehalte overtreft. Wij hebben in de grafiek van Fig. 6
den 2isten dag op ruimere schaal geteekend, om het gebeuren nauw-
keuriger te kunnen aangeven. Als regel werd het gasmengsel op dezen
dag elk uur onderzocht, totdat het kuiken de schaal doorboorde.

Bij nader onderzoek bleek dat, alvorens de eischaal geperforeerd
wordt door den snavel, de bodem van de gaskamer reeds eenigen tijd
doorbroken is, zoodat het diertje in onmiddellijke aanraking met den
gaskamerinhoud kwam en hieruit inhaleerde. Het foetale leven is dan
dus goeddeels beëindigd. De allantois-circulatie is sterk teruggegaan

en het kuiken voorziet in zijn bloedventilatie geheel of in elk geval
gedeeltelijk door pulmonale ademhaling. De atmosfeer, waarin dit
geschiedt, is wat haar samenstelling betreft wel zeer merkwaardig.

In Fig. 7 wordt deze parafoetale toestand afgebeeld. Het ei, ruim
20 dagen bebroed, staat bijna verticaal met het stompe einde naar
boven, terwijl de gaskamer is geopend door een deel van de schaal
erboven te verwijderen. De lezer ziet dus op den bodem, die fijn ge-
plooid is en door den snavel is geperforeerd.

Ei op den 21 sten broeddag. Het kuiken piepte. De schaal boven het stompe einde
is gedeeltelijk verwijderd. De basis van de gaskamer, die door den snavel
doorboord is, is zichtbaar. G = gaskamer ; S — snavel.

Dat de longventilatie gedurende de parafoetale periode de allantois-
functie geheel of gedeeltelijk overgenomen heeft, blijkt o.m. uit het
piepen, dat gedurende den 2oen of 21 en dag bij het meerendeel der
bebroede eieren is waar te nemen, zonder dat van beschadiging door
aanpikken van de schaal sprake is. Deze parafoetale toestand vindt
men bij het overgroote meerendeel der eieren. Wij schatten het per-
centage, waarbij men dit kan waarnemen, op minstens 85 %. Bij de
overige 15 % heeft doorbreking van de schaal plaats, zonder dat eerst
de gaskamer van binnenuit werd aangepikt. Dit wil echter niet zeg-
gen, dat deze kuikens den invloed daarvan niet ondervonden, daar
immers de allantois-bloedvaten ook tegen de basis der gaskamer aan-
liggen. Fig. 8 geeft de basis van de kamer te zien, nadat de schaal er-
boven voor een deel is verwijderd en het kuiken via het spitse einde is
weggenomen. Men ziet dan de allantoisvaten zeer fraai bij doorvallend
licht, zoowel de arteriën als de venen.

•dier geheel of gedeeltelijk geventileerd wordt door een gasmengsel,
waarin 200 maal zooveel korlzuur aanwezig is als in de atmosferische
lucht, moet wel een toestand van anoxaemie bevorderd worden die,
daar hij gedurende uren aanhoudt, zonder twijfel gevolgen met zich
moet brengen.

Welke deze gevolgen zijn is nog niet te overzien. Wel mag in elk
geval worden aangenomen, dat vanaf den i4den of den i5den broed-
dag, dus gedurende de laatste broedweek, de physiologische beteekenis

Bodem van de gaskamer met allantoisvaten, vanuit de gaskamer gezien, a = arterie,
v= vene, E.s. = eischaal, O = opening, ontstaan door aanpikken door het kuiken.

van de gaskamer toeneemt. Immers heeft zich dan de allantois zoodanig
ontwikkeld, dat zij met haar bloedvaten de basis dier kamer bedekt.
Deels heeft dus de bloedventilatie van dit oogenblik af door de gas-
kamer plaats, die dan een volume van 6—11 cc bezit. Het
allantoisgedeelte, dat aan de gaskamer grenst, bedraagt 10—20 %
van het geheele respiratorische oppervlak van het ei. Men moet ver-
wachten, dat aan het einde van de laatste week haar beteekenis toe-
neemt, doordat eensdeels de allantois-bloedvaten in ontwikkeling terug-
gaan, andersdeels na het aanpikken van de gaskamer rechtstreeks uit
deze ongewone atmosfeer geïnhaleerd wordt.

Verder dient in dit verband te worden gewezen op de onderzoe-
kingen, in 1938 verricht door Windle en Barcroft. Zij brachten het
bebroede ei in atmosferen van verschillende samenstelling, o.a. met

een verhoogd C0₂ gehalte en gingen den invloed na op de bewe-
gingen van het kuiken. Zij vonden o.m. een versnelling van alle be-
wegingen en een verhooging van de prikkelbaarheid, benevens een
algemeene toename van den spiertonus, met versterking der adem-
bewegingen, een en ander als gevolg van den veroorzaakten anoxae-
mischen toestand. Het zou dus mogelijk zijn, dat deze aanleiding geeft
tot de bewegingen, waarvan perforatie van de gaskamerbasis, en in
een kleiner aantal gevallen van de eischaal, het gevolg is. Is door
het aanpikken van de gaskamer de parafoetale periode ingeluid, dan
zou in de laatste 24 uur de verdere regeling van het ademrhythme en
de algemeene spierwerkzaamheid verder kunnen worden ontwikkeld.

Teneinde de drukvariatie in de gaskamer te leeren kennen werd
op het stompe einde van eenige eieren een boortoren geplaatst, die
permanent verbonden bleef met een manometer. Het geheel bevond
zich in de broedmachine en de verbinding tusschen ei en manometer
was met behulp van een beweeglijke as zoodanig, dat het ei regelmatig
gekeerd kon worden, terwijl de manometer bleef staan. Op den 8sten
broeddag kon reeds het meetinstrumentarium zonder bezwaar voor
de ontwikkeling van het kuiken worden aangebracht.

Het resultaat der metingen was, dat gedurende den broedtijd de
druk in de kamer zeer weinig boven den atmosferischen stijgt. Als
maximum vonden wij een overdruk van 3 mm water. Hij mag dus
als vrijwel atmosferisch worden beschouwd.

Bij het bebroede kippenei werden volume, samenstelling en druk
van de gassen in de gaskamer onderzocht. Samenstelling en druk wer-
den doorloopcnd bij eenige eieren gevolgd met behulp van een appara-
tuur, die op het stompe einde aangebracht was. De kuikens ontwik-
kelden zich op normale wijze.

Waaneer het kuiken het ei verlaat heeft het gedurende eenigen tijd,
tot 24 uur toe, den foetalen staat reeds verlaten, en heeft het in het
meerendeel der gevallen (85 %) uit de atmosfeer, die de gaskamer
biedt, pulmonaal geademd. Gedurende dezen tijd, de parafoetale
periode, heeft de longademhaling de allantois-respiratie geheel of
gedeeltelijk vervangen. De merkwaardige samenstelling van deze at-
mosfeer, waarin het koolzuur tot boven de 9 % kan stijgen, werd be-
sproken, evenals haar gevolgen voor de foetale ontwikkeling. Het zuur-
stofgehalte daalde tot 9 % en zelfs lager.

Während der Brütezeit wurden Volum, Zusammensetzung und Druck der Gase,
die sich im Gasraum des Eies befinden, untersucht. Die Zusammensetzung und
der Druck wurden continu controliert mittels eines Apparates, welches mit dem
stumpfen Ende des Eies verbunden war. Die Entwicklung des Kuckens wurde
nicht gestört, und es entwickelte sich normal.

Wenn das Tierchen die Eischale verlässt hat es schon während einer Zeit, die
bis 24 Stunden dauert, das foetale Leben beendet. In der grossen Mehrzahl der
Fälle (in 85%) hat es schon pulmonal geatmet in der Atmosfere, welche von dem
Gasraum gebildet wird. In dieser parafoetalen Periode hat die Lungatmung die
Allantoisrespiration gänzlich oder zum Teil ersetzt.

Die merkwürdige Zusammensetzung dieser Atmosfere, in welcher der Kolsäure-
gehalt bis über 9% ansteigt und der Sauerstoffgehalt bis unter 9% gefallen ist,
wurde besprochen ebenso wie die Bedeutung, welche diese Uebergangszeit für das
junge Tier in physiologischer Hinsicht hat.

Volume, composition and pressure of the gases, contained by the air space of
the egg of the hen, have been studied by the authors. Composition and pressure
were examined continually by using an apparatus which had been fixed on the
blunt end of the egg. This procedure did not impair development of the chick
in any way.

When the chick leaves the egg, it has terminated its foetal state up to 24 hours
previously. In far the more cases (85 %) it respired already by its lungs from the
atmosphere, presented by the airspace. In this parafoetal period pulmonary breathing
has replaced allantoic respiration completely or for a part.

The striking composition of the gas in the air space, which may contain more than
<) % carbon dioxide, whilst the oxygen percentage has fallen to 9 % and less, was
discussed. Attention has been put to the importance of this parafoetal period for
the young animal, from a physiological point of view.

Le volume, la composition et la pression des gaz, qui se trouvent clans la chambre
à air de l\'oeuf du poule, ont été examinés pendant la couvaison. La composition
et la pression ont été etudiées continuellement par l\'appliquation d\'une apparature,
qui fut montée sur le bout obtus de l\'oeuf. Le développement du poussain ne fut
pas gêné par ce procédé et le poulet se développait tout à fait normal.

Quand le jeune animal quitte la coquille il a déjà terminé son état foetale depuis
quelques heures, jusqu\'à 24 heures au plus. Dans le plus grand nombre des cas
(85%) il a déjà respiré dans l\'atmosphère, que la chambre à air présentait. C\'est
dans cette période parafoetale que la respiration pulmonale a remplacé complète-
ment ou partiellement la respiration par les vaisseaux de l\'allantois.

Les auteurs ont discuté la composition remarquable de cette atmosphère, qui
contient COj jusqu\'à 9%, tandis que la concentration de l\'oxygcne est tombée
jusqu\'à 9% et même plus bas.

L\'importance de cette atmosphère pour le développement physiologique du
poussain a été discutée.

Daartoe aangespoord door de Redactie van ons tijdschrift en even-
eens door de besturen van de afdeelingen van onze Maatschappij om
ook als practiseerend dierenarts eens copie te leveren voor ons tijd-
schrift, meen ik hieraan voor een enkele maal gehoor te moeten geven.

Merkwaardige gevallen uit de praktijk mogen veler belangstelling
trekken, ik geloof, dat in dezen tijd kwesties van meer algemeenen aard
op sociaal-economisch gebied, die toch ook in ons tijdschrift moeten
worden besproken, in de eerste plaats ter sprake dienen te worden
gebracht.

Artikelen in de laatste afleveringen alsmede verslagen van afdeelings-
vergaderingen, wijzen er reeds op, dat deze zaken onze volle belang-
stelling hebben. Zoo zou ik gaarne de aandacht willen vestigen op wat
ik zou willen noemen „veterinaire voorlichting ten behoeve van onze
veehouders".

Wij zijn ten plattelande reeds lang vertrouwd geraakt met den voor-
lichtingsdienst uitgaande van de Rijks-landbouw- en veeteeltconsulen-
ten, die met een staf van personeel voortdurend gereed staat, om de
landbouwers van voorlichting te dienen; vooral in streken, waar, door
allerlei omstandigheden, dc bedrijven nog op een lagere trap van ont-
wikkeling staan en verre ten achter komen bij andere deelen van ons
land. In eigen omgeving heb ik gezien, dat deze voorlichtingsdienst
uitstekend werkt en, naar ik meen, zich in de naaste toekomst nog zal
uitbreiden.

Te betreuren is het echter, dat deze dienst zich ook gaat bemoeien
met aangelegenheden, die eigenlijk geheel liggen op het terrein van
den dierenarts, hetgeen niet in het algemeen belang is en zeker niet
in dat van ons beroep. Als voorbeelden wil ik aanhalen de voorlich-
ting op het gebied van de veevoeding.

Wij allen hebben grooten eerbied voor hetgeen collega dr. J. Gras-
huis op dit terrein heeft tot stand gebracht; (prof. Sjollema vergeet
ik natuurlijk niet en zou hem ook gerust „één der onzen" willen noe-
men); verschillende collega\'s hebben zich de moeite gegeven om zich
door het volgen van cursussen en lectuurstudie op de hoogte te stellen.

Hieraan hebben we in de praktijk zeker wel iets gehad, maar van
leiding geven of adviezen uitbrengen in het algemeen, is toch heel
weinig terecht gekomen. Dit ligt niet aan den goeden wil van den dieren-
arts, maar wel aan het feit, dat hem daartoe in zijn praktijk dikwijls
de tijd ontbreekt en dat een andere goed georganiseerde voorlichtings-
dienst door de veehouders eerder wordt geraadpleegd.

zuiver veterinaire aangelegenheid waarmede ook bovengenoemde
voorlichtingsdienst zich bemoeit.

Dat deze dienst zelfde rundhorzelbestrijding beschouwt als te liggen
op het terrein van den dierenarts, bleek mij o.a. dezen winter, toen mij
gevraagd werd of ik een lezing en demonstratie over de bestrijding
wilde geven, en in April, toen mij gevraagd werd mede te werken aan
de georganiseerde bestrijding over een vrij groot gebied.

Het was toen reeds te ver in den tijd om daartoe over te gaan, maar
men zal er wel op terug komen.

Nu is de runderhorzelbestrijding vrijwel overal een mislukking gewor-
den; moet men de oorzaak daarvan niet zoeken in een te weinig „geor-
ganiseerd" zijn der bestrijding?

Thans dringt men van den kant van den georganiseerden landbouw
aan op dwingende bepalingen. Daarmede is men er echter nog niet,
gezien de ervaringen in Engeland volgens een referaat van prol\'. Baudet
in een laatste aflevering van ons tijdschrift. Ik stel mij voor dat deze
runderhorzelbestrijding wel succes zou hebben gehad, wanneer een goed
georganiseerde veterinaire voorlichtingsdienst deze zaak had aangepakt.

Door het houden van lezingen en instrueeren van helpers in bepaalde
gebieden en ten slotte als stok achter de deur de verplichte bestrijding,
zou men in enkele jaren de runderhorzel hebben uitgeroeid.

Zeker, we hebben onze georganiseerde tuberculosebestrijding; maar
staart men zich daarop niet een beetje blind, zoodat men het andere
dreigt te vergeten ?

Dit zijn maar enkele voorbeelden die ieder gemakkelijk kan aanvullen,
zooals de bestrijding van leverbotziekte, strongylosis bij veulens, schurft
bij verschillende dieren enz.

Deze laatste aandoening, waarover indertijd collega Kirch een inte-
ressante lezing heeft gehouden, welke later in het tijdschrift is gepubli-
ceerd, is ook volgens mijn eigen ervaring bij een koppel schapen van
ca. ioo stuks, het best te bestrijden in gascellen.

Bezwaren zijn daartegen gerezen, omdat deze methode die alleen
was toe te passen bij groote veestapels of groote koppels schapen, voor
afzonderlijke gevallen te omslachtig en te duur zou worden. Ook bij
deze bestrijding zou een goed georganiseerde dienst van groot belang
kunnen zijn.

Van onze zijde wordt zoo dikwijls geklaagd, dat wij niet gekend
worden in adviezen over stalbouw enz., wat vooral ook bij de tuber-
culosebestrijding tot uiting komt en waarmede zich ook reeds verschil-
lende adviseurs benoeien en zich ook dan op het terrein van den dieren-
arts bewegen.

Ik twijfel niet, cf wij zouden daarin meer worden gekend, wanneer
andere instanties wisten, dat er een veterinaire voorlichtingsdienst
bestond, die zich ook daarmede bemoeide.

seurs en ik weet, dat sommige inspecteurs zich zeer veel moeite getroos-
ten door het houden van lezingen en door persoonlijk contact, voor voor-
lichting zorg dragen, doch hun ambtsbezigheden zijn echter van zoo\'n
grooten omvang en hun administratieve werkzaamheden zoo uitge-
breid, dat zij zich daaraan nooit geheel kunnen geven.

Ook verschillende collega\'s zorgen voor voorlichting door het geven
van cursussen, het houden van lezingen en door hun dagelijksch contact
met de veehouders, maar nooit kan men daarvan zooveel resultaten
verwachten, als van een goed georganiseerden dienst, die voor de be-
strijding van sommige ziekten alleen doeltreffend over een groot gebied
kan werken.

De dienst zou natuurlijk moeten ressorteeren onder het Veeartsenij-
kundig Staatstoezicht en zou contact moeten hebben met de rijks-
laboratoria; de practiseerende dierenartsen zouden, waar dat mogelijk
was, ingeschakeld moeten worden. Dat een dergelijke dienst eenmaal
tot stand zal komen, ligt dunkt mij voor de hand.

De landbouw ontvangt van alle zijden de noodige voorlichting; men
wil het platte land zooveel mogelijk steunen, omdat daar een groot
deel van de volkskracht van ons vaderland gevonden wordt; door hen
te helpen, verrichten wij niet alleen sociaal-economisch een nuttig
werk, maar verrichten wij tevens een daad van vaderlandsliefde.

In een veel bewogen tijd, zooals deze, en vooral nog later, zullen,
nog meer dan na den vorigen wereldoorlog, vele maatregelen op sociaal-
economisch gebied moeten worden getroffen.

Na den vorigen oorlog is de algemccne vleeschkeuringsdienst in wer-
king gesteld. Hoe goed deze dienst ook werkt in het belang van de
volksgezondheid, toch zullen enkele fouten, die daaraan kleven en waar
alle deskundigen het over eens zijn, verbetering behoeven, als b.v. het
slachten van wrak vee in een primitief ingerichte slagerij in plaats van
in een abattoir; het niet bedwelmen van huisslachtingen en het niet
keuren daarvan (ca. 300.000 per jaar voor ons land), het nog onthuiden
van gestorven dieren, bestemd voor destructie, wat op sommige plaatsen
nog steeds geschiedt met alle daaraan verbonden ongewenschte gevolgen.

En zou het opruimen van voor het bedrijf on-economische dieren
(ik heb hier in het bijzonder het oog op die dieren, die lijdende zijn aan
een of andere niet in de Veewet genoemde ziekte) ook niet georgani-
seerd kunnen worden, zooals dat toch reeds in sommige streken b.v.
Groningen en Brabant geschiedt ? Misschien zal na dezen oorlog een
goed georganiseerde veterinaire voorlichtingsdienst tot stand Wioetenkomen.

Een uit gemeenschapsgevoel gezien dankbaar werkgebied voor vele
dierenartsen, ook voor de jongere collega\'s, die na het beëindigen van
hun studie niet direct een vaste standplaats vinden.

Veel nuttig werk zou nog kunnen worden gedaan, in het belang
van de gemeenschap en in dat van den diergeneeskundigen stand.

Nadat — tot 1919 — voor verschillende voedingsmiddelen de be-
palingen van den Codex Alimentarius hebben gegolden (echter het
toezicht op de naleving dezer bepalingen niet uniform en ten deele
zelfs in het geheel niet plaats vond), is in genoemd jaar de eerste Waren-
wet tot stand gekomen.

Onder den dwang tot bezuiniging op de overheidsuitgaven zijn wijzi-
gingen in de keuringsgebieden en o.a. andere bepalingen voor de ver-
deeling van de kosten verbonden aan de tenuitvoerlegging der wet
vastgesteld, en is aldus op 28 Dec. 1935 de ,,oude" Warenwet ver-
vangen door de „nieuwe", wier „technische bepalingen" echter in
hoofdzaak gelijkluidend zijn aan die van haar voorgangster.

De Warenwet regelt, gelijk bekend is, het toezicht op „waren" (waar-
onder dan verstaan worden eetwaren, uitgezonderd vleesch en vleesch-
waren, voorzoover de keuring daarvan is van niet-scheikundigen aard,
drinkwaren, benevens gebruiksartikelen, welke worden gebezigd voor
de bereiding, vervaardiging, samenstelling en de bewaring van eet-
en drinkwaren, en de artikelen welke bij algemeenen maatregel van
bestuur worden aangewezen, een en ander voorzoover zij voor den
handel bestemd of in den handel gebracht zijn).

Krachtens deze wet worden met het toezicht op de naleving harer
bepalingen belast een zestiental Keuringsdiensten van Waren, aan
elk waarvan een gedeelte des lands als werkgebied is aangewezen. De
taak dezer diensten ligt deels op chemisch, deels op hygiënisch terrein.
Hun personeelsbezetting enz. wordt geregeld bij K.B. van 15 April
1936 (Stbld. 850) ter uitvoering van de art. 13—30 en 33 der wet.
Het is opvallend, dat waar aan elk der diensten de benoeming van
een directeur-scheikundige en die van één of meer wetenschappelijk
geschoolde scheikundigen verplicht is gesteld, aan de veterinairen slechts
facultatief, aan de medici in het geheel geen plaats is ingeruimd. Was
bij de oude wet de benoeming van één of meer dierenartsen nog ver-
plicht, en kón daarvan vrijstelling worden verleend, op het moment
zijn de zaken juist omgekeerd. De ongerijmdheid van deze regeling
springt in het oog, als wij in gedachten houden de zeer belangrijke
taak op voedingshygiënisch gebied, welke de keuringsdiensten hebben
te vervullen.

Art. 14 der wet bepaalt dat, hetzij in het belang der volksgezondheid,
hetzij in dat van de eerlijkheid in den handel, bij algemeenen maatregel van
LXVIII 2

bestuur eischen kunnen worden gesteld omtrent de aanduiding van
waren, in verband met hun aard en samenstelling, terwijl art. 15 de
mogelijkheid opent om — in het belang der volksgezondheid — bij alge-
meenen maatregel van bestuur nadere eischen te stellen aan de wijze
van bereiding, verpakking, bewaring enz. van waren, en voorts aan
de gemeenteraden toe te staan nadere eischen te stellen met betrek-
king tot een bepaalde waar.

Voorts bepaalt art. 6 der wet, dat elke gemeente gehouden is af te
kondigen een Keuringsverordening, waarbij verboden is de verkoop
van waren, welke in ondeugdelijken toestand verkeeren of welke on-
deugdelijk van samenstelling zijn, dan wel bij gebruik overeenkomstig
de bestemming schadelijk kunnen zijn voor het leven of de gezondheid.
Deze gemeentelijke keuringsverordening is van kracht voor al die
waren, ten aanzien waarvan nog geen speciale eischen zijn gesteld in-
gevolge art. 14 en 15 der wet.

Tenslotte is nog een z.g.n. algemeen besluit (ex. art. 15) afgekondigd,
dat — kort gezegd — bepaalt, dat de bereiding enz. van waren moet
geschieden op voldoend zindelijke wijze, in een voldoend zindelijke
omgeving, zóó, dat geen kans bestaat op besmetting van den consu-
ment met ongewenschte of schadelijke agentia.

Ten aanzien van de melk, welke wij nu allereerst zullen gaan be-
spreken is -— ingevolge de beide genoemde wetsartikelen — tot stand
gekomen (on ^Februari 1929, sindsdien herhaalde malen gewijzigd) het

dat wij in zijn tegenwoordigen vorm dus hebben op te vatten als de
kristallisatie van hetgeen de overheid heeft gemeend in het belang der volks-
gezondheid (en in dat van de eerlijkheid in den handel) ten aanzien van het
voedingsmiddel melk te moeten bepalen.

Om een inzicht te krijgen, in hoeverre dit K.B. ■— bij de tegenwoor-
dige uitrusting der Keuringsdiensten — beantwoordt aan zijn opzet,
zullen wij allereerst nagaan:

A. Welke eischen moeten in het belang der volksgezondheid wor-
den gesteld aan het voedingsmiddel melk ?

B. Welke bepalingen in het belang van den eerlijken handel in dit
artikel zijn daarnaast ev. noodig ?

Wij zullen vervolgens bezien hoe deze eischen in de tegenwoordige
regeling tot uitdrukking komen, en op welke wijze het bestaande con-
troleapparaat toezicht houdt (resp. kan houden) op de navolging ervan.

De melk is voor kinderen, zieken en zwakken dikwijls hoofdvoedsel
— en voor vele volwassenen in ieder geval een zeer belangrijke bij-

voeding, hetzij rechtstreeks, hetzij in den vorm van een der vele uit
haar te bereiden producten. Redelijkerwijs mag dus worden ver-
langd, dat

2e zij is van een zoodanige samenstelling, dat zij haar belangrijke
rol als diëetfactor kan vervullen,

3e zij is smakelijk — niet weerzinwekkend — door herkomst en/of
behandeling.

ad A. ie. Ten aanzien van mogelijke schade voor de menschelijke
gezondheid zullen wij achtereenvolgens noemen de factoren, welke
hierop van invloed kunnen zijn, het zijn:

a. De melkkoe; het is bekend, dat verschillende bij het rund voor-
komende contagieuze ziekten via de melk oorzaak kunnen worden
van gelijksoortige aandoeningen bij den mensch (noemen wij hiervan
tuberculose, abortus Bang- en Maltakoorts, sore throat, mogelijk ook
aphtae, miltvuur, para-typhus, colibacillose, enz.).

b. De melker; is deze verspreider van de verwekkers van typhus,
paratyphus, tuberculose, roodvonk, enz., dan is het gevaar niet denk-
beeldig, dat via de melk een verspreiding van deze ziekten plaats
vindt; het is dan ook bij herhaling voorgekomen, dat melkconsumenten
langs dezen weg werden geïnfecteerd.

c. Incidenteele besmetting van melk door al of niet pathogene kiemen,
welke niet rechtstreeks afkomstig zijn van koe of melker (typhus door
verontreinigd spoelwater, toxinen door banale kiemen uit mest, stal,
melkgerei enz. gevormd.) (Zomerdiarrhee van kinderen).

d. Aanwezigheid van schadelijke stoffen van niet-bacterieelen oorsprong in
de melk (zoo bijv. lood afkomstig van spoelwater of ondeugdelijk vaat-
werk, voorts conserveerings- en kleurmiddclen, en ook nog stoffen
afkomstig uit de voeding der koe (diarrhee bij kinderen door gebruik
van melk van dieren, die bijv. een te groot rantsoen bietenbladeren,
of raapkoeken krijgen).

De melk wordt wel eens „universeel voedsel" genoemd, wijl zij is
van een zoodanige samenstelling, dat zij zeer veel van de hoogwaardige
bestanddeelen noodig voor den groei en de instandhouding van het
menschelijk lichaam in een gemakkelijk opneembaren vorm bevat.
Melk van normaal gezond vee vertoont op een tijdstip, dat niet al te
dicht na het kalven of vóór den droogstand ligt, binnen vrij ruime
grenzen een tamelijk constante verhouding in de samenstellende be-
standdeelen, welke ongeveer op het volgende neerkomt: c.a. 88 % water
en 12 % vaste stof, welke laatste dan weer te verdeelen valt in plm.
25 % botervet, 37^ % lactose, 22| % caseine, verder in fracties glo-
buline, albumine, div. zouten en vitaminen.

In het belang van een gelijkmatigen toevoer van voedingsstof mag
dus worden verlangd, dat de consumptiemelk binnen bgn. grenzen

van constante samenstelling is en niet door toevoeging van waarde-
looze, of onttrekking van waardevolle bestanddeelen is vervalscht.
Deze overweging geldt in de eerste plaats in het belang van het op-
groeiend geslacht, maar voorts vooral ten aanzien van hen, wier be-
perkte financieele middelen hen doen uitzien naar de beste voeding
voor den laagsten prijs, dus naar melk en haar producten, en die bij
een onvoldoende reserve in de rest van hun dieet, door een te laag
gehalte der melk aan voedende stof gevaar zouden kunnen loopen
te geraken in een toestand van ondervoeding.

Naast een voldoende samenstelling mag dan bovendien nog worden
verlangd een zekere mate van houdbaarheid.

De melk staat in vrij belangrijke mate bloot aan invloeden, die haar
— zooal niet schadelijk voor de gezondheid, dan toch ongewenscht
kunnen doen zijn als consumptieartikel — omdat bij hare winning
en/of behandeling niet die voorzorgen zijn getroffen, die voor den ge-
middelden consument het begrip „smakelijkheid" vertegenwoordigen.
Ik noem hier bijv.: het op onzindelijke wijze melken der koeien, het
melken in onzindelijke omgeving, het bijmelken van etterhoudende
melk, het melken door personen die lijden aan eczemateuze aandoe-
ningen, het gebruik van zeer onzindelijk melkgereedschap, on-hygië-
nische bewaring der melk, enz.

Daar de volksgezondheid bij het vraagstuk der melk primair moet zijn dient
bij een wettelijke regeling op dit gebied dus in de eerste plaats aandacht te worden
geschonken aan de factoren hierboven kort uiteengezet. Hoewel natuurlijk zoo-
veel mogelijk rekening moet worden gehouden met historisch gegroeide
toestanden, en met het belang van producent of handelaar, nooit
mogen hun belangen uitgaan boven, of zelfs maar gelijkgesteld worden
aan die van den consument, cl.i. het geheele Nederlandsche volk.

a. De verhouding van den individueelen handelaar tot den consu-
ment. Winstbejag zou voor den eerste aanleiding kunnen zijn aan laatst-
genoemde te leveren een product gelijkende op melk, en door een leek
hiervan niet te onderscheiden, dat nochtans niet voldoet aan een der
in A. ie t/m A. 3e genoemde eischen. Naast de kans op schade voor de
gezondheid is hier aanwezig het element bedrog, waartegen de wet-
gever den consument moet beschermen.

b. De verhouding tusschen de melkhandelaren onderling. Concur-
rentie-zucht kan oorzaak zijn van ongeoorloofde handelingen (ver-
koopvan een in eenig opzicht minderwaardig product). Het is de taak
van den wetgever de concurrentiezucht in zooverre binnen de perken
te houden, dat de melk er niet onder lijdt; dus stelle zij minimum-

eischen aan deze waar, alsook aan de inrichting der bedrijven en zorge
voorts dat door een stelsel van bedrijfsvergunningen ten allen tijde
bij haar bekend zijn allen, die melk verhandelen.

Aan het hoofdstuk „eerlijkheid in den handel" zullen wij verder
geen bespreking wijden, nademaal de eischen die ten deze gesteld
mogen worden mede ten volle bevrediging vinden in de ten bate der
volksgezondheid gegeven of nog te geven voorschriften.

Hiermede hebben wij aangegeven — zéér in het kort — alle factoren
waarmede de overheid in den handel met melk rekening dient te hou-
den. Wij zullen nu bezien, in hoeverre aan de genoemde eischen ter
zake van de volksgezondheid is voldaan in de tegenwoordige regeling
(het Melkbesluit). Daarna zullen wij in een beschouwing treden of
en zoo ja welke aanvulling deze regeling behoeft en of deze bij de
tegenwoordige personeelsbezetting door de controleerende instanties
(de Keuringsdiensten van waren) is (resp. ware) uit te voeren, resp.
of het gewenscht ware het ambtelijke hygiënisch toezicht op de melk
los te koppelen van de bemoeienis dezer diensten en het op andere
wijze te gaan organiseeren.

Het is opmerkelijk dat ten aanzien van de ambtelijke controle op
de voedingsmiddelen vleesch eenerzijds en melk e.a. anderzijds, hoewel
zij beide gevaren voor de volksgezondheid kunnen inhouden, een ge-
heel verschillende gedragslijn wordt gevolgd.

Zien wij m.b.t. de ambtelijke vleeschcontróle een sterk gedecentra-
liseerd, preventief werkend, met voldoende deskundig personeel en
technische middelen uitgerust keuringsapparaat, t.a.v. het toezicht
op melk e.d. moeten wij ons tevreden stellen met een zeer sterk gecen-
traliseerd repressief toezicht, uitgeoefend door diensten, welker leiders
niet, als de dierenarts, een belangrijk gedeelte van hun studietijd aan
alle met het vraagstuk der hygiëne van mensch en dier samenhangende
vraagstukken hebben moeten geven, en die bovendien in de meeste
gevallen de deskundige diergeneeskundige voorlichting op dit gebied
moeten ontberen (aan de 16 bestaande diensten zijn in totaal ver-
bonden 5 dierenartsen-volambtenaar). Dit verdient des te meer de
aandacht, wijl in de practijk èn het toezicht dezer diensten, èn het
aantal getrokken monsters vnl. liggen op het terrein der melk en andere
„hygiënisch belangrijke" waren.

Dat de controle op het voedingsmiddel melk niet preventief kan zijn
in dien zin, als zulks bij de vleeschkeuring het geval is, is duidelijk als
wij bezien het enorme aantal winnings- en distributieplaatsen van dit
artikel. De aan den consument te geven waarborgen kunnen geen andere
zijn, maar mogen dan ook niets minder omvatten dan:

ie. Geregelde veterinaire controle van den veestapel op voor den
mensch schadelijke ziekten,

3e. geregelde controle t.a.v. de factoren drink- en spoelwater, banale
infecties, enz.

Terwijl dan tenslotte — wijl bij elk repressief toezicht steeds kans
bestaat dat bepaalde zaken ofwel aan de aandacht ontsnappen, ofwel
te laat worden ontdekt — als extra-veiligheidsmaatregel een zoodanige
behandeling en distributie der onder bovengenoemde voorwaarden
geproduceerde melk dient te zijn voorgeschreven, dat deze kwade
kansen tot nul worden gereduceerd.

Hoewel bij de vigeerende bepalingen, in theorie althans, aan een
gedeelte dezer voorwaarden wordt voldaan, in de practijk is het hygië-
nisch nut dat de ambtelijke melkcontrôle afwerpt, zooals wij zullen
zien, problematiek en komt het nog steeds daar op neer, dat de over-
heid niet de risico kan dragen, welke zij krachtens het Melkbesluit
pretendeert wel te kunnen aanvaarden (althans — de consument ver-
wacht, m.i. geheel ten rechte, dat — nu er een Melkbesluit is — hij
zich geen enkele zorg meer hoeft te maken); men verlaat er zich op,
dat de consument de melk wel zal koken.

Het is wel eigenaardig, dat ten aanzien van de melk geen bezwaren
worden gemaakt tegen een dergelijken gang van zaken, vooral, nu de
overheid aan de vleeschcontróle zooveel meer zorg besteedt, terwijl het
vleesch toch doorgaans ook behoorlijk verhit wordt genuttigd. Waarom
zouden bepaalde pathogene kiemen en andere schadelijke agentia
in het vleesch van zóó veel belang zijn, dat hun aanwezigheid aan-
leiding geeft tot afkeuring, sterilisatie, enz., en waarom laat men in de
practijk melk met diezelfde soort kiemen rustig in handen komen van
den consument, die ze naar believen (rauw of onvoldoende verhit
ev.) kan nuttigen ? Waarom in dit geval niet zorg gedragen, dat de
melk althans met zekerheid onschadelijk wordt gemaakt?

art. 25 lid 2 van het Melkbesluit verbiedt het afleveren door den vee-
houder van melk, afkomstig van dieren welke lijden aan mastitis,
enteritis met diarrhee gepaard gaande, fluor albus, open tuberculose
en wonden, waarbij wondsecretum of etter in ernstige mate uier, tepel
of melk kunnen verontreinigen.

art. 2 lid 2 sub i en 7 zegt voorts: streptococcen (typisch — niet „masti-
tis-streptococcen") mogen niet in belangrijke hoeveelheid aanwezig
zijn, pathogene micro-organismen moeten afwezig zijn; de melk moet
verkregen zijn door het volledig uitmelken van dieren welke niet lijden
aan een der in art. 25 2e lid genoemde ziekten. Op deze, op zich zelf
nuttige voorschriften bestaan 2 controlemiddelen:

Houden wij in het oog, dat ons land is verdeeld in 16 keuringsge-
bieden elk gemiddeld groot c.a. 70 gemeenten; in deze 70 gemeenten
treft men behalve tientallen zuivelfabrieken en melkinrichtingen hon-
derden melkhandelaren en duizenden melkveehouders aan. Hoewel
de verkoop van rechtstreeks in consumptie gebrachte melk in de dichter
bevolkte gebieden belangrijker is dan in de andere (waar industriëele
melkverwerking meer op den voorgrond treedt), een scherpe scheiding
is niet te maken, te meer niet wijl in tijden van melkschaarschte melk
uit de industriegebieden wordt ingevoerd in de consumptiegebieden.
Het Melkbesluit kent dan ook geen onderscheid tusschen consumptie-
en industriemelk.

Voor de veterinaire controle van het vee van al deze veehouders
beschikken 3 (zegge drie) keuringsdiensten over één diergeneeskundig
ambtenaar, terwijl 2X2 andere diensten voor gezamenlijke rekening
één dierenarts hebben aangesteld. De overige 9 diensten, waaronder de
allerbelangrijkste des lands, ontberen elke diergeneeskundige voor-
lichting en hulp, tenzij zij leentje-buur gaan spelen bij vleeschkeurings-
diensten etc. (wat echter sporadisch voorkomt).

Het zal duidelijk zijn, dat zelfs in die gebieden waar de meest gunstige
omstandigheden heerschen, van den dierenarts — die bovendien nog
meestal opdracht heeft voor veel andere controle- en laboratorium-
werkzaamheden — bij geen benadering verwacht mag worden, dat
hij een ook maar eenigszins doeltreffend toezicht uitoefent. Dit des te
meer niet, omdat de reeds eerder genoemde bezuiniging bij verschil-
lende diensten aianleiding is geweest tot een beperking in het gebruik
van snelle vervoermiddelen, waardoor het bezwaar van de veel te
groote rayons en het veel te groot aantal te controleeren veehouders
zich nog sterker doet gevoelen. In de practijk blijft dan ook (zie de
jaarverslagen) de plaatselijke controle door de dierenartsen van de
keuringsdiensten van waren in den regel beperkt tot uitzonderings-
gevallen. Onder deze omstandigheden is het toezicht ter plaatse van de winning
der melk door de keuringsdiensten uitgeoefend, zooals reeds eer werd opgemerkt,
van betrekkelijk geringe waarde.

Nu zijn wel langs half-ambtelijken en particulieren weg pogingen
in het werk gesteld om aanvullend te werken. Dit in dien zin, dat in het
zgn. „wettelijk aangewezen consumptiemelkgebied" de melkcontróle-
stations optreden, die hunne bevoegdheden ontleenen aan de regelingen
ingevolge de Landbouwcrisiswetgeving, en die zich, voor wat aangaat
de veterinaire controle van den veestapel hebben verzekerd van de
hulp van de practiseerende dierenartsen. Daarnevens treden in het
„buiten-wettelijk" gebied op de op zuiver vrijwilligen grondslag wer-
kende gezondheidsdiensten voor het vee en de organisaties tot bestrij-
ding der tuberculose onder het rundvee.

In beide gevallen gaat dit optreden — óók administratief — geheel
buiten de keuringsdiensten om, welke evenwel uitsluitend en alleen,

de ambtelijke verantwoordelijkheid dragen voor de richtige uitvoering
der controle van de melk over de geheele linie. Wel wordt er door de
keuringsdiensten bij de producenten steeds aangedrongen op het door
dezen zelf ter hand nemen van de veterinaire controle, maar ook maar
eenige verplichting ten dezen opleggen kunnen zij niet.

De melkcontrôlestations zijn oorspronkelijk niet opgericht ter be-
scherming van de consumentenbelangen, maar zijn ontstaan uit een
streven van den melkhandel en de melkveehouders, om zoo min moge-
lijk last te ondervinden van de in het Melkbesluit gestelde bepalingen.
Zij zijn sinds de totstandkoming van de crisisconsumptiemelkregeling
officieel ingeschakeld met de bedoeling, werkzaam te zijn op het ge-
bied der qualiteitsverbetering der melk, zijn dus min of meer half-
ambtelijk geworden, doch bezitten geen enkele politioneele bevoegd-
heid. In hun werkgebied is de prijsbepaling voor de melk dienstbaar
gemaakt aan het afdwingen van den maatregel van veterinaire con-
trole van de veehouders.

Voor diegenen buiten het wettelijk gebied, die vrijwillig tot dezen
(en anderen) vorm van eigen bedrijfscontrôle overgaan ontbreekt elke
kans om zich hierdoor een extra-bclooning te verwerven.

Inplaats van ofwel naast de controle ter plaatse, kan men een labo-
ratoriumonderzoek toepassen, waarbij van elk monster melk wordt
nagegaan, of het dier- of mensch-pathogene kiemen bevat. Aan een
ieder, die in deze materie eenigermate thuis is, is het volkomen duide-
lijk, dat een zoodanig onderzoek zeer tijdroovend en betrekkelijk kost-
baar is, technisch dikwijls onmogelijk en in elk geval nooit als serie-
onderzoek voor duizenden of tienduizenden monsters kan worden toe-
gepast. In de practijk blijft dan ook van de contrôle op het in art. 2
lid 2 sub i en j bepaalde alleen over het microscopisch onderzoek op
mastitisstreptococcen; in vele gevallen geschiedt dit niet door een dieren-
arts, maar door een ambtenaar, wicn kennis van histologie en dier-
pathologic ontbreekt.

Daarnaast geschiedt op sommige der keuringsdiensten, aan welke
een dierenarts verbonden is, periodiek een onderzoek van de in het
district verkochte gepasteuriseerde melk in flesschen op de aanwezig-
heid van levende tubercelbacillen, door middel van de caviaproef.

Ook de laboratoriumcontrôle is in de practijk dus slechts een povere afspiegeling
van wat een goede veterinair-hygiënische melkcontrôle zou moeten zijn.

Deze vindt niet plaats. Wel is het ingevolge art. 26 van het melk-
besluit verboden melk (en melkproducten) te verkoopen, indien de
kans bestaat dat zij is besmet met typhusachtigen (door lijders, smet-
stofdragers, contactpersonen, enz.), tenzij zij is gesteriliseerd. Boven-
dien kan, ingevolge art. 27 door den geneeskundigen inspecteur der

volksgezondheid of den plaatselijken medicus ten aanzien van personen
lijdend aan aandoeningen van hoofd, handen of huid worden ver-
klaard, dat zij zich niet met de behandeling der melk mogen bezig-
houden. Aan het bepaalde in art. 26 wordt vrij goed de hand gehouden,
in verband met de verplichting tot aangifte dezer ziekten. Beslissingen
ingevolge art. 27 ontmoet men practisch nooit.

In het bizonder moet hier worden opgemerkt, dat het niet verboden
is, dat lijders aan besmettelijke vormen van tuberculose en andere
contagieuze ziekten de melk behandelen of verkoopen.

Ten aanzien van pathogene kiemen afkomstig van den mensch kan dus ook
niet een afdoende garantie voor hun afwezigheid in de melk worden gegeven.
Voor de mogelijkheid van laboratoriumonderzoek van melkmonsters zie hierboven.

ad. 3. Geregelde controle t.a.v. de factoren drink- en spoel-
water en banale infecties.

Ingevolge art. 34 Melkbesluit moet in elk melkverkoopersbedrijf
een deugdelijk middel van watervoorziening aanwezig zijn. Het is
een vaste regel dat, alvorens een vergunning tol den verkoop van melk
wordt afgegeven, in het betrokken bedrijf een chemisch en bacteriolo-
gisch wateronderzoek plaats vindt, voorzoover tenminste het bedrijf
in kwestie zijn water niet uitsluitend betrekt van een openbaar water-
leidingsbedrijf.

Men zal echter tevergeefs in het M.B. bepalingen zoeken voor de
deugdelijkheid van gebruikswater voor de veehouders. Bijgevolg kan,
tenzij in flagrante gevallen van onzindelijkheid, niet worden opgetre-
den bijv. bij gebruik van ondeugdelijk putwater, slootwater (boenen
op de stoep) enz. In theorie kan men ook hier natuurlijk weer door
laboratoriumonderzoek ongewenschte bacterieele verontreinigingen
trachten op te sporen. Verwijzen wij voor de mogelijkheid hiervan weer
naar het voorgaande.

Infecties met niet-pathogene (daarom nog niet steeds onschadelijke)
kiemen kunnen een gevolg zijn van een besmetting der melk door aller-
hande oorzaken (toestand van stal en vee, wijze van melken, reinheid
melkgereedschap, idem verpakkingsmateriaal, ondoelmatige koeling,
enz.).

Ter voorkoming van deze infecties zijn verschillende voorschriften
in het M.B. opgenomen.

art. 24 regelt de wijze van winning en bewaring der melk door den
veehouder, in het kort als volgt:

tijdens het melken moeten uiers en omgeving rein zijn; melken, be-
waren en behandelen moeten op zindelijke wijze geschieden; onmiddel-
lijk na het melken moet de melk uit den stal worden verwijderd, moet

zij doelmatig worden gefiltreerd en moet zij in een stankvrije omgeving
worden bewaard.

Al deze voorschriften zijn nogal vaag. Ondertusschen stuit een inten-
sieve controle ter plaatse ook weer af op de bezwaren ,,te groote distric-
ten en te weinig deskundig personeel".

art. 31 en 32 regelen de voorwaarden waaraan de inrichtingen van
melkverkoopers moeten voldoen. Aan den eenen kant zijn deze veel
te eenvoudig (art. 31 bijv. eischt geen koelgelegenheid), anderendeels
zijn zij overdreven (art. 32 eischt een winkel). Nergens is de verplich-
ting tot doelmatig koelen vastgelegd. Bovendien zijn er dan nog aller-
hande uitzonderingsbepalingen voor zgn. parlevinkers, melkveehouders
welke minder dan 20 L daags afleveren, hotelhouders, enz.

Art. 37/40 verbieden zeer onzindelijke wijzen van vervoer, ont-
trekken van melk aan vaatwerk op den openbaren weg anders dan
via kraan of schenktuit, en geven voorschriften omtrent de reinheid,
de sluiting en den toestand van maten en vaatwerk.

art. 2 geeft dan weer de middelen voor de laboratoriumcontröle op
al deze voorschriften; o.m. dat de zuurgraad der melk niet hooger dan
9° S.H. mag zijn, dat kjeur, reuk, smaak en consistentie normaal moe-
ten wezen, dat bij het koken geen schiften mag optreden en bij toepas-
sing der rcductaseproef de methyleenblauw niet binnen 2 uur mag
worden ontkleurd.

Afgezien van het feit, dat bij het laboratoriumonderzoek niet regel-
matig al deze zaken plegen te worden onderzocht (m.n. niet de reduc-
tasetijd), vormen al deze onderzoekingsmethoden, zooals ik in mijn
proefschrift heb aangetoond, geen deugdelijke middelen om uit te
maken of de winning en behandeling der melk inderdaad zijn geweest
overeenkomstig de gestelde bepalingen en overeenkomstig hetgeen een
juiste toepassing der melkhygiëne vraagt. Men kan aan de hand van
een onderzoek op genoemde wijze alleen met vrij groote zekerheid
uitmaken, of een bepaalde melk is zéér slecht, dan wel of zij behoort
tot een klasse, waarin vallen zoowel de minder slechte als de matige
en de goede melk. M.a.w. het niveau van dit onderzoek ligt te laag.

Dat neemt niet weg, dat deze wijze van onderzoek als overgangs-
maatregel te aanvaarden is, indien slechts de personeelsbezetting der
keuringsdiensten zou toestaan, dat in alle gevallen, waarin afwijkingen
bij dit onderzoek werden aangetroffen, inspecties ter plaatse konden
geschieden. Zelfs dit is nog bezwaarlijk uitvoerbaar, en dientengevolge
heeft het optreden van de keuringsdiensten ook op het gebied der banale infecties
slechts een zeer betrekkelijke waarde.

Ook op dit gebied, meestal genoemd qualiteitsverbetering der melk,
zijn naast de keuringsdiensten de melkcontrölebureaux en andere instan-
ties werkzaam. Ook hierbij moet weer een onderscheid worden ge-
maakt tusschen het Westen van het land, waar de prijsregeling is dienst-
baar gemaakt óók aan de qualiteitsverbetering en de overige gebieden.
In het Westen moet dientengevolge elke consumptiemelker zich de

controle van een der bureaux laten welgevallen en wordt de qualiteit
der melk, en daarmede automatisch de prijs, door de m.c.s vastgesteld.

Mede dank zij dezen onontbeerlijken stok achter de deur zijn de
bureaux er in geslaagd veel nuttig werk te doen.

In het overige deel des lands zijn — meestal ook weer op aandrang
van de keuringsdiensten — ook wel pogingen in het werk gesteld om
te komen tot qualiteitsverbetering. Voorzoover hier iets gebeurt ge-
schiedt zulks geheel vrijwillig, althans wettelijk geheel onverplicht.
In de meeste gevallen blijft deze vorm van bedrijfscontröle beperkt
tot de melkinrichtingen en zuivelfabrieken, welke in deze gebieden vnl.
op coöperatieven grondslag zijn gebouwd. De goeden hieronder niet
te na gesproken, kan worden gezegd, dat in de groote meerderheid der
gevallen deze eigen bedrijfscontröle zooal niet geheel een wassen neus,
dan toch maar een bloedarme verschijning is. Hiervoor zijn verschil-
lende omstandigheden als oorzaak aan te wijzen. Allereerst hebben
vele zuivelfabrieken, daarbij gesteund door hunne organisaties en door
sommige zuivelconsulenten, nooit willen weten van eenigen dwang
in dezen, er zich op beroepende, dat verbetering slechts te verkrijgen
is door opvoeding van den boer. Helaas duurt deze opvoeding (melkers-
cursussen enz.) nu al tientallen van jaren, zonder dat belangrijke ver-
betering is te bespeuren. Men is er daarbij steeds angstvallig op be-
dacht geweest, het tempo en den aard der verbetering zelf aan te geven.
Bovendien is de rechtspositie van vele leiders der hier genoemde be-
drijven slecht geregeld. Velen, die gaarne zouden willen medewerken
zien zich daardoor nolens volens gedwongen minder straf en actief
te zijn dan zij zouden wenschen, ten einde niet de risico te loopen, dat
de leveranciers zich legen hun directie keeren, of hun melk gaan leveren
daar waar met de controle meer de hand wordt gelicht. Verbetering
in dezen toestand is slechts te verwachten door wettelijken dwang.
Aan den anderen kant moet een wettelijke regeling behalve politie-
maatregelen ook inhouden een behoorlijke prijszetting voor de melk.

ad. 4. Controle op vergiften en niet gewenschte stoffen van
niet-bacterieelen aard in de melk.

Op dit gebied zijn de bestaande voorschriften tamelijk beknopt.
Nu moet worden gezegd, dat het gevaar dat van deze zijde dreigt —
althans voor wat aangaat de toestanden hier te lande — aanzienlijk
geringer is dan de risico\'s die uit anderen hoofde aan het gebruik van
melk verbonden zijn. Tot de regeling dezer materie dienen o.m. de
navolgende artikelen van het M.B.

art. 2 lid 2 sub e bepaalt, dat kleur, reuk, smaak en consistentie der
melk normaal moeten zijn,

art. 2 lid 2 sub h verbiedt toevoeging van schadelijke stoffen, kleur-
stoffen en conserveermiddelen,

art. 24 sub d en e schrijft voor, dat de melk onmiddellijk na het
melken uit den stal moet worden gebracht, en in een stankvrije omgeving
moet worden bewaard,

art. 31 lid 1 sub h en i geeft bepalingen voor de bewaring van melk
bij verkoopers zóó, dat er geen kans is op contact met stoffen als petro-
leum, carbol, enz.,

art. 34 geeft dan nog eischen voor het gebruikswater bij verkoopers,
terwijl in art. 37/40 nog eenige aandacht wordt geschonken aan ver-
voer, verpakking enz., welke voorschriften wij reeds eerder noemden.

Speciale analyses ter opsporing zijn alleen gegeven voor enkele con-
serveermiddelen en kleurstoffen. Een verbod tot het gebruik van bepaal-
de voedermiddelen (zooals dat in Duitschland bestaat voor die bedrij-
ven, die kindermelk produceeren), is in het M.B. niet opgenomen.

Wij merkten hiervoren reeds op, dat ondanks het strengste repressieve
toezicht, er altijd kans op verrassingen blijft bestaan en dat men deze
verrassingen bij een hygiënisch juiste wijze van melkvoorziening moet
trachten te voorkomen door een reeks aanvullende maatregelen, waar-
door mogelijk toch nog aanwezige schadelijke agentia worden vernie-
tigd (pasteurisatie) en tevens wordt voorkomen, dat het oorspronkelijk
goede product aan ongcwenschte besmetting bloot staat (verkoop van
melk in flesschen). In hoever bestaan op dit oogenblik op dit gebied
wettelijke voorschriften ?

Het is eenigszins teleurstellend, dat wij in het geheele melkbesluit
tevergeefs eenige bepaling zoeken, waarbij pasteurisatie van de gewone
consumptiemelk verplicht is gesteld (zulks in tegenstelling met het
buitenland).

Wel zijn ook hier te lande plaatselijk pogingen in het werk gesteld
om, met gebruikmaking van de facultatief geldende bepalingen (n.1.
art. 15 der warenwet, en art. 17, 18 en 30 van het M.B.) te komen tot
centralen melkaanvoer, doeltreffende fabriekmatige behandeling en
distributie in flesschen (plannen tot stichting van een gemeent. mclk-
bedrijf te Amsterdam 1923 — plannen van den heer Penning c.s. te
Arnhem 1930/31), maar tot heden hebben al deze pogingen schip-
breuk geleden op de klippen der ambtelijke bedachtzaamheid en poli-
tiek opportunisme, alsook op de tegenwerking uit de kringen van den
melkhandel.

Practisch is de toestand dus op dit moment nog zóó, dat den controleerenden
instanties niet alleen de middelen ontbreken voor het geven van een afdoenden
waarborg voor de qualiteit der melk in hygiënisch opzicht, maar dat zij tevens
moeten toestaan, dat deze melk den consument bereikt, zonder dat deze door OF
ONDER TOEDICHT van de overheid van hare schadelijke eigenschappen is ontdaan.

Nu wordt — vooral in de grootere bevolkingscentra — wel een be-
langrijk gedeelte van de consumptiemelk geheel onverplicht alweer)
zgn. voorgepasteuriseerd. Verschillende inrichtingen houden er tot
dit doel een volkomen doeltreffende apparatuur op na, maar in vele
andere geschiedt deze bewerking met volmaakt onbetrouwbare toestel-
len. Bovendien wordt - behoudens in enkele gemeenten — de aldus
behandelde melk zgn. los verkocht. Onderzoekt men deze los ver-
kochte melk, dan is het vaak bedroevend te moeten constateeren, dat
het effect der „pasteurisatie" vrijwel nihil is en dat zij ofwel haar doel
niet heeft bereikt, ofwel dat haar effect naderhand door herinfectie
ongedaan is gemaakt. Wij zullen hier verder maar zwijgen over de
doelstelling die er vaak bij deze voorpasteurisatie voorzit, n.1. een
slechte qualiteit melk oogenschijnlijk iets beter te maken, door haar
houdbaarheid door middel van verhitting een weinig te verhoogen.

Een uitzondering moet hier worden gemaakt voor die melk en/of
melkproducten, welke als „gepasteuriseerd" (of gesteriliseerd) — onder
het mom dus van een bijzondere betrouwbaarheid — worden verkocht.
Op deze melk enz. is tenminste een vrij behoorlijke bacteriologische
controle van toepassing, zij het ook, dat die in de meeste gevallen
beperkt blijft tot een technisch-microbiologische. Art. 13 M.B. schrijft
voor, dat de aanduiding gepasteuriseerd alleen mag worden gebruikt
voor die melk en -producten, waarbij in 5c.c. geen kweekbare B. coli
is aan te toonen, die voorts per 1 cc niet meer bevatten dan 25.000
kiemen en in wier sediment geen staafvormige bacteriën in ongewoon
aantal worden aangetroffen. Voorts moeten deze producten dan natuur-
lijk nog voldoen aan de in art. 2 enz. voor melk enz. gestelde eischen.

Deze gepasteuriseerde melk e.d. worden — door den eenen keurings-
dienst systematischer dan door den anderen — regelmatig chemisch
en technisch-bacteriologisch gecontroleerd. Daarnaast houden som-
mige dezer diensten zich door regelmatige inspecties door wetenschap-
pelijk geschoold personeel nauwkeurig op de hoogte van het fabricage-
proces en gaan zij tijd en wijle na de aanwezigheid van tubercelbacillen
in deze melk door middel van de caviaproef. Alleen ten aanzien van
de wijze van pasteurisatie kunnen zij geen dwingende voorschriften geverr, zij
kunnen er dus niet tegen optreden, wanneer het een klein melkslijtertje belieft,
in een Weckketel flesschen melk te gaan pasteuriseeren, en voor de temperatuur-
controle gebruik te maken van een overeenkomstig betrouwbaren thermometer. En
— zooals bekend mag worden geacht — is juist naast de qualiteit der
gebruikte melk de wijze van pasteurisatie van doorslaggevende betee-
kenis voor de betrouwbaarheid van het eindproduct. (Men zie hiertoe
de onderzoekingen van de Boer c.s., die in gepasteuriseerde flesschen-
melk in het Westen des lands in een vrij groot percentage levende tbc.
bacillen aantrof).

Zonder twijfel is, bij een technisch juiste toepassing van de pasteuri-
satie en bij gebruik van behoorlijk gewonnen melk voor het product,
dat in de flesch wordt verkocht, een volmaakte garantie te geven.

Onjuist en in sociaal opzicht volkomen onverantwoord is het evenwel
om, zooals tot op heden geschiedt, deze garantie hoofdzakelijk te doen
toekomen aan de beter gesitueerden, die zich kunnen veroorloven de
duurdere flesschenmelk te koopen, terwijl de man met de smalle beurs
is aangewezen op de losverkochte melk en zelf maar moet zien, dat hij
deze ,,safe" krijgt. Het is dan ook m.i. volkomen ontoelaatbaar, als
van overheidswege, gelijk in 1933 een oogenblik dreigde, getracht wordt
te komen tot een „prima-melk besluit", dat uit de voorhanden waar
een bepaald gedeelte (tegen bepaalde voorwaarden natuurlijk) erkend
wil zien als beter dan de rest en daarvoor dan ook het verwerven van
een beteren prijs in het vooruitzicht stelt. Voor mijn gevoel geeft een
overheid, die aldus handelt, zich zelf een testimonium van onbekwaam-
heid i.z. de zorg voor de volksgezondheid. Zij moet toch onder alle
omstandigheden de volle verantwoordelijkheid kunnen nemen.

Men heeft wel een vergelijking willen treffen met andere koninklijke
besluiten ingevolge art. 14 en 15 der warenwet. Dit gaat echter niet op,
wijl in deze gevallen, bijv. het Jam- en limonadebesluit, dat naast jam
huishoudjam kent, het verschil in qualiteit niet samengaat met een
verschil in hygiënische betrouwbaarheid.

Art. 2 van het M. B. geeft nauwkeurig omschreven eischen t.a.v.
de samenstelling, waaraan de melk in ieder geval moet voldoen.

In tegenstelling met de controle op de in het M. B. gegeven hygië-
nische voorschriften, is het toezicht op de naleving der onderhavige
bepalingen tamelijk afdoende te noemen, al komen voor en na nog
gevallen van melkvervalsching voor, en al treft men zoo nu en dan
ook nog wel zeer „arme" melk aan. In groote lijnen heeft het melk-
besluit ten dezen zijn doel bereikt en kan de burger er zich van over-
tuigd houden, dat hem, in het algemeen gesproken geen op belangrijke
wijze vervalscht of minderwaardig voedingsmiddel in handen wordt
gespeeld.

De bestaande legislatuur houdt zich tot op zekere hoogte bezig met
den zgn. smakelijkheidsfactor. In vele opzichten loopen de in dit opzicht
te stellen eischen parallel met de eischen in het belang der volksge-
zondheid. Van deze laatste zagen wij al, dat ze nog verre van volmaakt
zijn, en dat het op dit oogenblik nog niet mogelijk is er een doeltref-
fende controle op te houden.

1. Het is in het belang van de volksgezondheid gewenscht, méér
dan tot dusver aandacht te schenken aan het vraagstuk der daadwerke-
lijke hygiënische melkcontröle.

3- De bestaande ambtelijke controleerende instanties hebben een
te groot werkgebied en een té zwakke personeelsbezetting, om een doel-
treffend toezicht op het nakomen zelfs van de nu bestaande, onvol-
ledige hygiënische voorschriften en eischen van het melkbesluit te
kunnen garandeeren. Hun controle m.b.t. de chemische samenstelling
der melk daarentegen is tamelijk wel afdoende gebleken.

4. De naast en gedeeltelijk onder invloed van de keuringsdiensten
opgekomen half-ambtelijke melkcontrólebureaux verrichten in het W.
des lands goed werk en zijn op het terrein der melkverbetering op de
boerderij intensiever werkzaam, dan de warenkeuringsdiensten kunnen
zijn. Zij hebben het nadeel, dat zij politioneele bevoegdheden missen
en financiëel rechtstreeks afhankelijk zijn van gecontroleerden. Boven-
dien berust niet bij alle de leiding in handen van wetenschappelijk
geschoolde krachten. Enkele hebben voorts ten aanzien van de bepa-
ling van hun werkgebied een zucht tot te groote expansie niet kunnen
onderdrukken en alle zijn oorspronkelijk niet in de eerste plaats opgericht
ter bescherming van consumentenbelangen.

5. In het zgn. buitenwettelijk gebied bestaat tot dusver geen enkele
mogelijkheid, om een bcdrijfscontröle, zooals in het W. des lands af
te dwingen. Bovendien leert de practijk, zoo deze al, door goedwillen-
den wordt toegepast, dat de wijze van uitvoering door verschillende
oorzaken dikwijls te wenschen overlaat.

Wij hebben nu dus den status praesens opgenomen, en de diagnose
gesteld; rest ons het bespreken van de therapeutische mogelijkheden.

Verbetering in den bestaanden toestand zal mogelijk langs verschil-
lende wegen zijn te verkrijgen. De gedachten gaan daarbij in de eerste
plaats in de richting van uitbreiding van het aantal keuringsdiensten
van waren en van hun personeel, en van inlassching van aanvullende
bepalingen in het bestaande Melkbesluit.

Naar mijn overtuiging is evenwel een meer logische oplossing deze
dat men uitgaat van het beginsel, krachtens hetwelk ook de vleesch-
keuring is geregeld. Men make dus een zooveel mogelijk volledige scheiding
tusschen de keuring van niet-, en die van wel scheikundigen aard.

De laatste is het eenvoudigst te regelen. Haar doelstelling moet zijn,
den consument te waarborgen, dat hij een niet-vervalscht voedings-
middel krijgt. Voldoende is dus, dat de voor den verkoop aan het
publiek voorhanden waar regelmatig op haar scheikundige samenstel-
ling wordt getoetst t.o.v. de vastgestelde minimumeischen. Dit blijve
de taak der bestaande keuringsdiensten van waren, welke op dit gebied reeds
succesvol zijn werkzaam geweest. zouden dus met hunne bemoeiingen niet
verder dienen te gaan, dan zij op het oogenblik doen t.a.v. de keuring van vleesch-
waren. Uitsluitend scheikundige controle dus, nadat het product de plaats waar
het werd gewonnen enjof toebereid heeft verlaten. Dit komt dus ongeveer neer
op een regelmatig onderzoek of de verkochte waar voldoet aan de
eischen gesteld in de navolgende bepalingen van het bestaande M.B.:

art. 2 lid i, art. 2 lid 2 sub b-c-d-f en h, en voorts in de art. 4-5-
7-8-9-io-iobis., 11 en 11bis, voorzoover in deze artikelen sprake is
van de scheikundige samenstelling van de in deze art. genoemde soorten
melk- en melkproducten (resp. taptemelk, chocolademelk en -onder-
melk, room en koffieroom, karnemelk, papsoorten, yoghurt en melk-
yoghurt, taptemelkyoghurt, kindermelk en ijscompositie).

Mogelijke standaardisatie blijve daarbij buiten beschouwing, zoo-
lang aan de gestelde minimumeischen wordt voldaan.

Het toezicht van niet-scheikundigen aard is veel meer omvattend
en dientengevolge veel moeilijker te regelen. Men kan er over discus-
sieeren of hier een uitsluitend ambtelijke bemoeiing op haar plaats is,
of dat daarnaast een meer of minder groote plaats moet worden inge-
ruimd aan het initiatief van gecontroleerden.

Naar mijn overtuiging verdient — waar het hier een kwestie geldt
de volksgezondheid betreffende — in principe de voorkeur te worden
gegeven aan de volledige ambtelijke controle. Om echter — mede met
het oog op de groote mate van onafhankelijkheid, waarop de melk-
en zuivelwereld steeds getoond heeft prijs te stellen — onnoodige wrijf-
punten te vermijden, zou overwogen moeten worden, of en zoo ja
in hoeverre er bezwaren bestaan tegen erkenning, resp. inschakeling
van reeds bestaande of nóg op te richten eigen bedrijfscontróleinstan-
ties, indien voor deze laatste streng geformuleerde eischen zouden
worden gesteld en het geheel zou worden geplaatst onder het perma-
nente oppertoezicht van de hier na te noemen gemeentelijke veteri-
naire instanties.

Er kunnen zich voorts nog moeilijkheden voordoen, doordat de toe-
standen in de dichtbevolkte centra geheel verschillend zijn van de
wijze, waarop ten plattelande de melkvoorziening geschiedt, hetgeen
weer een belangrijk verschil maakt t.a.v. de eischen en de practische
mogelijkheden m.b.t. de controle.

Tenslotte moet men er dan nog rekening mede houden, dat in tijden
van melkschaarschte tot dusver de in de zgn. industriegebieden gewon-
nen melk haar weg vindt naar de consumptiemelkcentra.

Rekening houdend met vorengenoemde factoren, zal een nieuw te
scheppen regeling uniform moeten zijn voor het geheele land. De ten
uitvoerlegging van de wettelijke maatregelen ware, als bij de vleesch-
keuringswet, op te dragen aan de gemeenten, met vermijding van de
fouten, welke bij de laatste zijn begaan (bevoorrechting grootbedrijf,
ongelijkheid van keurloon etc.).

Beginnen wij met de mogelijkheden, welke in de grootere centra
voorhanden zijn. Het is gewenscht en practisch volkomen uitvoerbaar,
voor de voorziening met melk (en melkproducten) in deze plaatsen,
het navolgende vast te stellen:

en vervoerde — melk mag uitsluitend rauw worden aangevoerd aan
een of meer centrale inrichtingen.

c. Aan deze inrichtingen vindt pasteurisatie der melk plaats op
nader aan te geven wijze.

d. De aldus behandelde melk wordt op nader te bepalen wijze afge-
tapt in flesschen. (Insgelijks melkproducten, die gemakshalve verder
niet meer afzonderlijk zullen worden genoemd).

e. Ze wordt uitsluitend gedistribueerd, door diegenen, wier bedrijfs-
inrichting aan nader vast te stellen eischen voldoet.

f. Zij moet aan nader te formuleeren voorwaarden van bacterio-
logischen en hygiënisch/aesthetischen aard voldoen.

Het toezicht op de naleving dezer eischen legge men in handen van
volambtelijke gemeentelijke veterinaire diensten, waarvan er dus voor elke
gemeente (ev. in combinatie met enkele kringgemeenten) één zou
moeten zijn.

Het ware in principe niet onmogelijk deze veterinaire diensten te
doen samenvallen met die door collega Meier in zijn „proeve van wet"
geprojecteerd.

De kosten dezer diensten zou men kunnen vinden, hetzij door deze
geheel te nemen voor rekening der gemeenschap, hetzij deze te putten
uit een van de gecontroleerden te heffen retributie, gelijk bij de vleesch-
keuring het keurloon wordt betaald. Deze kosten zouden in het laatste
geval natuurlijk in den verkoopprijs der melk verdisconteerd moeten
worden; deze zal dan (niet belangrijk overigens) hooger moeten worden
dan hij op het oogenblik is. Dit is mogelijk, doordat als gevolg van de
genoemde bepalingen concurreerende instellingen van buiten niet zoo
gemakkelijk kunnen optreden als prijsbedervers (zooals tot op heden
zoo dikwijls gebeurt); verder kan regeling van den verkoopprijs op
redelijken grondslag in onderling overleg tusschen gemeentelijke over-
heid en belanghebbenden tot stand komen.

Ten platten lande, waar dikwijls de plaatselijke zuivelfabriek een
zéér geringen consumptiemclkverkoop heeft — dezen soms niet eens
ambieert — en veehouders en slijters de mclkvoorziening verzorgen,
treffe men de volgende regeling:

Is (zijn) de zuivelfabrick(en) ter plaatse bereid geheel te voldoen
aan de voorwaarden, die voor de groote centra zijn genoemd, dan
schrijve men ook ten plattelande voor distributie van uitsluitend gepas-
teuriseerde melk in flesschen.

Is een zoodanige regeling voor de betrokken fabriek(en) financieel
onaanvaardbaar (in verband met een te verwachten zeer geringen
omzet b.v.), dan verbiede men haar den verkoop van melk enz. in
welken vorm ook. Alsdan zal de melkvoorziening moeten worden ter
hand genomen door zelfslijtende boeren of handelaars (slijters) in rauwe
melk, die zich dan zullen hebben te onderwerpen aan een volledig
toezicht door of vanwege een veterinair-hygiënischen dienst. Het is
natuurlijk een bezwaar, dat in dit geval (wij veronderstellen hier een
LXVIII o

oogenblik, dat invoer van „flesschenmelk" van elders te veel bezwaren
met zich brengt) de pasteurisatie uitvalt. Ook is het bijkoopen van onge-
controleerde melk moeilijk na te gaan.

Rest nog een bespreking van de zuivere zgn. industriemelkfabrieken,
en van de zelfkarnende en -kazende boeren.

Bij de zuivere industriefabriek gaat het voor een belangrijk deel om
zuiveltechnische problemen, tot welker beoordeeling de zuiveltechnicus
bij uitstek competent is. De volksgezondheid dient hier natuurlijk niet
in het gedrang te komen, evenmin als de gezondheid van den veestapel
(voedering met afval- en restproducten). Naar mijn gevoel kan men
zich op dit terrein echter beperken tot het geven van voorschriften m.b.t.
de wijze van verhitting der aangevoerde melk en tot een controle dei-
eind- en afvalproducten door middel van stelselmatig uitgevoerde
caviaentingen, enz.

Daar, waar geen gemeentelijke melkcontrölediensten bestaan, drage
men deze werkzaamheden op aan den localen vleeschkeuringsdienst.

Aan de zuivere industriemelkfabriek dient, zooals reeds eer werd
aangegeven, de verkoop van consumptiemelk enz. uitdrukkelijk te
worden verboden.

Zelfkanten; een algeheel verbod tot verkoop van zgn. boerenboter
en -karnemelk is in het belang der volksgezondheid te verdedigen.
Een wezenlijk boerenbelang wordt daarbij niet getroffen, daarvoor
zijn deze artikelen geleidelijk aan te onbelangrijk geworden. Anders
is het echter gesteld bij de zelfkazende boeren; de verkoop van boeren-
kaas is in vele streken nog van eminente beteekenis en boeren- en han-
delsbelangen eischen dan ook voorloopig nog het instandhouden van
dit bedrijf. Men zal dus het zelfkazen moeten blijven toestaan, legge
echter den betrokken veehouders de verplichting op, zich te onder-
werpen aan de controle van een ambtelijken veterinair-hygiënischen
dienst. Aldus wordt zoo goed mogelijk ondervangen het bezwaar,
dat het product wordt bereid uit onverhitte melk.

Naar mijn meening doet een wettelijke regeling, gebaseerd op de
bovengenoemde grondslagen recht aan al die vele en uiteenloopende
factoren en belangen, die bij de melkvoorziening in het geding zijn.
Over de juridische en technische redactie van een dergelijke regeling
ware nader te discussieeren. Ik geef hieronder enkele voorname punten,
waarmede in ieder geval rekening zou moeten worden gehouden.

a. De stal moet behoorlijk geventileerd en licht zijn en zindelijk
worden onderhouden.

b. Het vee moet behoorlijk verpleegd zijn en mag niet worden gevoerd
met voedermiddelen, welke aan de melk ongewenschte eigenschappen
kunnen verleenen.

c. Winning en behandeling der melk moeten geschieden overeen-
komstig hetgeen daaromtrent op melkerscursussen wordt onderwezen.

d. Melkgereedschap en transportkannen moeten zijn van goede
kwaliteit naadloos vertind plaatijzer. Zij moeten vóór elk gebruik ther-
misch of chemisch zoo goed mogelijk worden ontsmet.

e. Er moet zijn een zindelijke gelegenheid voor bewaring en doel-
matige afkoeling der melk (z.m. een zgn. ribbenkoeler met Norton-
waterdoorstrooming).

g. De veestapel moet regelmatig worden onderzocht op voor den
mensch schadelijke kwalen; van dieren welke hieraan lijden mag geen
melk worden afgeleverd, c.q. worden deze uit het bedrijf verwijderd.

h. Het transport der melk naar de centrale bedrijven geschiede doel-
matig, tijdig en vlug, in gesloten geplombeerde bussen.

i. Van bedrijven, waar een lid van het gezin lijdt aan, of verspreider
is van de smetstof van een ziekte, voor welke aangifteplicht bestaat of
van tuberculose, mag de melk alleen worden ontvangen, indien daar-
tegen geen bezwaren worden geopperd door den behandelenden medi-
cus en/of den geneeskundigen inspecteur der volksgezondheid. Voor-
zoover noodig, geve de genoemde inspectie den medici aanwijzingen
omtrent de wijze, waarop dergelijke ziektegevallen ter kennis dienen te
worden gebracht van de melkeontrólediensten.

Voorwaarden, waaronder de aldus gewonnen melk moet worden
geschikt gemaakt voor distributie.

a. Vooraf geschiede centrifugale reiniging (ev. filtratie door moderne
filterapparaten).

b. Daarna moet volgen verhitting in gesloten systeem en niet auto-
matische zelfregistreerende temperatuuraanwijzing. Toegestaan zijn
de doorstroompaisteurisatie, waarbij de melk in een laag tot hoogstens
5 mm dik tusschien dubbelwandige buizen of platen wordt verhit door
middel van heet water of stoom op minstens 74—8o° C. afhankelijk
van den aard den" gebruikte apparaten en de standpasteurisatie, waarbij
de melk gedurende minstens 30 minuten wordt verhit in apparaten
met roerwerk op minstens 63^° C.

c. Beide wijzen van pasteurisatie worden gevolgd door afkoeling
tot beneden 8° C. in gesloten systeem en opslag der melk in dubbel-
wandige geëmailleerde of roestvrij stalen tanks, tot op het moment
van aftapping der melk in de flesschen. De betrokken bedrijven moeten
beschikken over volautomatisch werkende flesschen-spoelmachines,
waarbij na de reiniging nog een sterilisatie, dan wel een ontsmetting
der flesschen met een chloorafsplitsende oplossing volgt. Het aftappen
der melk in de flesch mag alleen volautomatisch geschieden, evenals
de capsuleering. Bewaring der flesschen geschiede beneden 8° C.
Uitgifte voor consumptie mag op zijn laatst daags na de bereiding
plaats vinden. Materiaal van leidingen en toestellen moet door melk
of reinigingsmiddelen niet worden aangetast. Door gebruikmaking
van moderne centrifuges beperke men het gebruik van melkpompen

tot het uiterste. Reiniging van leidingen, toestellen en flesschen moet
zéér nauwkeurig geschieden en regelmatig bacteriologisch worden gecon-
troleerd.

Verkoopers van flesschenmelk hebben, voorzoover niet in dienst
van een centrale, de beschikking over een koelgelegenheid, waarin
de melk moet worden bewaard beneden 8° C. Tijdens het uitventen
moeten de flesschen zijn verpakt in geïsoleerde bakken.

Verkoopers van losse rauwe melk ten platten lande moeten beschik-
ken over een uitsluitend voor de bewaring en/of den verkoop van melk
bestemd, geheel steenen, luchtig lokaal, waarin alleen melk mag en
moet worden voorhanden gehouden bij een temperatuur van hoogstens

Èn voor de centrales, èn voor de distributiebedrijven, worde de
eisch gesteld, dat het personeel, minstens éénmaal \'s jaars worde onder-
zocht op het voorkomen van infectieuze ziekten.

Waar de in zwang zijnde controlemiddelen (vuilproef, reductase-
gistingproef enz.) onvoldoende zijn, om uit de uitkomsten te kunnen
concludeeren tot de zuiverheid van winning en behandeling der melk,
mogen deze alleen gedurende een zekeren overgangstijd worden toege-
past en streve men voor de toekomst naar het vaststellen van bacte-
riologische normen, waaraan elke zindelijk gewonnen melk redelijker-
wijs kan voldoen. Aannemelijk zou zijn voor ie klasse melk af boerderij
als maximum toelaatbaar te achten melk met hoogstens 50.000 kiemen per
cc en waarin coliachtigen tot hoogstens in de 2e verdunning kunnen
worden aangetoond. Een onderzoek in dezen zin vinde minstens 1 x
per 14 dagen plaats volgens een der gebruikelijke routine-methoden.
Voor de in consumptie gebrachte gepasteuriseerde melk in flesschen
stelle men als maximaal toelaatbaar kiemcijfer vast 10.000/cc, terwijl
in l cc geen coliachtigen mogen aanwezig zijn.

Daarnaast moet worden geëischt afwezigheid van alle soorten dier-
of menschpathogene kiemen. Het controlemiddel op dit laatste is,
naast het veterinair toezicht op het vee, eerstens een routineonderzoek
op mastitisstreptococcen op het laboratorium; daarnaast in gevallen,
die daarvoor in aanmerking komen (ik noem bijv. stallen met een hoog
reactiepercentage, of zulke, waar abortus Bang, kalverparatyphus etc.
veelvuldig voorkomen), onderzoek op andere microörganismen door
middel van cultuur en/of dierproef.

a. Het leiden van vorenbedoelde veterinaire controle van den vee-
stapel in het ambtsgebied; het inroepen van geregetden technischen
bijstand door dierenartsenpractici blijve bij dit onderzoek mogelijk.

Eerstens, omdat zulks tot op heden te doen gebruikelijk is en goed heeft
voldaan, tweedens, wijl bij de grootere vleeschkeuringsdiensten in dit
opzicht een precedent bestaat (abattoir te Amsterdam b.v.) dat in de
practijk zijn bruikbaarheid heeft bewezen, derdens, omdat aanvankelijk
het beschikbare aantal geroutineerde vol-ambtenaren onvoldoende
zal blijken. Deze veterinaire controlewerkzaamheden dienen voor het
geheele land uniform te zijn geregeld, terwijl regionaal nieuw op te
richten, onder auspiciën van het Veeartsenijkundig Staatstoezicht
werkende- hygiëneconsulentschappen (s. gezondheidsdiensten) desamen-
bindende factor en beroepsinstantie zouden kunnen worden. De con-
troledienst beslist op grond van de bij onderzoek ter plaatse, dan wel
op het laboratorium verkregen gegevens, omtrent ontoelaatbaarheid
van melkaflevering, c.q. afslachten van infectieus vee en geeft daarvoor
bindende voorschriften. Voor af te slachten dieren worde de gebruiks-
waarde vergoed.

b. Het systematisch herhaalde kwaliteitsonderzoek der melk als
boven omschreven, en het voorschrijven van de betaling van de aange-
voerde melk op de basis van de uitkomsten van dit onderzoek.

d. Inspectie van en het verstrekken van bedrijfsvergunningen aan
centrale inrichtingen en distributiebedrijven.

e. Regelmatige bacteriologische controle van de uitkomsten van
het fabricageproces en van de gedistribueerde melk, mede door syste-
matische toepassing van de in aanmerking komende cultuur- en dier-
proeven tot het aantoonen van pathogene microörganismen.

f. (Het verrichten van andere onderzoekingen en inspecties, voor-
zoover deze liggen op aanverwant terrein (ik noem bijv. consumptie-
ijsbereiding toezicht op eethuizen, automaten etc.) voorzoover deze
door den wetgever zouden worden opgedragen. Ook voor dit toezicht
geldt, dat een locaal werkende dienst efficiënter kan werken, dan een
met een groot ambtsgebied).

De Redactie heeft besloten, zoo mogelijk in ieder nummer van
ons Tijdschrift een foto met korte toelichting op te nemen van
waargenomen gevallen in praktijk, kliniek, slachthuis of laboratorium,
die der vermelding waard geacht mogen worden. De Redactie vleit
zich met de hoop, dat het op deze wijze gelukken zal waardevolle
casuistische mededeelingen te verkrijgen, die anders verloren gaan.
Een korte toelichting (liefst niet meer dan 20 regels) zal meestal
voldoende zijn, zoodat geen enkele lezer van ons Tijdschrift zich
excuseeren kan, dat hem de inzending te veel tijd of moeite kost. Na-
tuurlijk zal het wel eens voorkomen, dat iets ingezonden wordt,
dat van niet genoegzaam belang geacht moet worden, om de kos-
ten van het cliché te motiveeren, maar de Redactie verwacht, dat
daarover niemand zich gebelgd zal toonen. Het lijkt ons toe, dat
er materiaal te over is. De verschillende afdeelingen onzer Faculteit
hebben hare medewerking reeds toegezegd en verder rekenen wij
op de algemeene medewerking van al onze lezers.

Ik wil deze rubriek openen met de mededeeling van een geval
van koliek bij een veulen van 2 dagen" oud, dat ons door collega
Hendriksc werd toegezonden. Spoedig na de geboorte vertoonde
dit dier koliekverschijnselen, perste op de faeces, rolde in den stal,
wilde nog wel zuigen. Collega Hendrikse dacht aan een aangebo-
ren (?) strictuur van den darm, paste een laxans toe en gaf een
clysma zonder resultaat, waarop het diertje naar de kliniek werd
gebracht. Bij aankomst maakte het veulen geen zieken indruk en
wilde nog gaarne zuigen. De temp. was 39° C.; de buik was opge-
zet; de borborygmi waren luid; de percussietoon te tympanitisch. In
het rectum waren met den vinger geen faeces te voelen; een langen
hoornen lepel kon slechts ongeveer 20 cM. worden ingebracht. Het
veulen kromp telkens in elkaar, steunde daarbij; soms rolde het zich
in den stal. Nogmaals werd een laxans gegeven (100 gr. Ol. ricini);
des nachts stierf het dier. Bij sectie bleek een scheur in het meso-
rectum aanwezig, hierdoor was het linker ovarium gezakt, waarna
dit met het uitgerekte mesovarium zich tweemaal om het rectum
had geslingerd, dit laatste aldus volkomen afsnoerende. Het ovarium
was door stuwing sterk vergroot. Waardoor de scheur in het scheil
van het rectum is gekomen, is niet opgehelderd. Behalve wat long-
oedeem werden geen verdere afwijkingen gevonden.

In de eerste helft van dit jaar zijn er in buitenlandsche tijdschriften twee artikels
verschenen, welke handelen over een huidziekte, die veel gelijkt op pokken of daar-
mee geheel overeenkomt, ook in aetiologisch opzicht.

„Huiduitslag" bij varkens komt ook in ons land in sommige tijden vrij veel voor
en heeft, zooals ieder practicus kan weten, niet steeds dezelfde beteekenis. Het lijkt
mij de moeite waard om van beide geschriften een referaat te geven in ons tijdschrift.

Het eene artikel (van Manninger e.a.) verscheen in Januari, het andere (van
Shope) in April 1940. Van elk volgt hier nu een afzonderlijk referaat, naar
den tijd van verschijnen, het eerst dat van prof. Manninger, getiteld :

Nog steeds is de aetiologie van de pokken bij varkens niet geheel opgehelderd.
Prof. Manninger \') te Boedapest zegt : ,,Wat in de literatuur (bij varkens) als pok-
ken wordt aangeduid is in Hongarije meer dan 30 jaren bekend, maar een algemeen
aangenomen ziekteoorzaak is er nog niet."

Dit is de reden geweest, dat hij met Csontos en Salyi een onderzoek heeft inge-
steld. In de eerste plaats werd getracht de ziekte op gezonde varkens over te brengen.
Dit gelukte steeds cn eveneens de verdere enting in langere series. Hierbij bleek
tevens, dat de biggen van die zeugen, welke in hare jeugd de ziekte hadden door-
staan, een tijdelijke immuniteit hadden ontvangen. Deze immuniteit duurt, evenals
dit bij varkenspest regel is, ongeveer 6 weken.

Nader onderzoek van het virus leerde, dat het behoorde tot die groep van ultra-
virussoorten (filtreerbare), welke Lipschütz „strongyloplasmata" noemt. Over-
brenging op schaap, cavia en konijn gelukte niet.

Zeer gemakkelijk ging het in de epitheelcellen van het allanto-chorion der kuiken-
cmbryonen.

Bij nader onderzoek der histologische veranderingen in de aangetaste varkens-
huid bleken deze volkomen overeen te stemmen met die veranderingen, welke als
karakteristiek worden beschouwd voor pokken bij mensch en verschillende zoog-
dieren.

De verwekker der ziekte wordt door luizen van zieke op gezonde varkens overge-
bracht, terwijl onder natuurlijke verhoudingen de uitslag slechts ontstaat op de
plaats, waar de luis steekt.

M. neemt aan. dat de smetstof in het lichaam van de luis minstens 3¹/₂ maand
virulent blijft.

Het is bekend, dat huiduitslag vaak bij biggenziekten wordt waargenomen. Hier-
van zegt Manninger het volgende : ,,Het is verkeerd aan te nemen (zooals dit veelal
het geval is), dat de „pokkenachtige uitslag" een regelmatig verschijnsel is als ge-
volg van zekere ziekten, als paratyphus en varkensgriep (katarrhalisch-eiterige Lun-
genentzündung)." Tegenover dit inzicht plaatst M. de volgende ervaring : In 5
jaren, 1934—1938, werd door hem paratyphus gevonden bij 525 varkenscadavers,
in 34, gevallen (63,7 %) samen met catarrhale of „katarrhalisch-eiteriger" long-
ontsteking. Daarbij kwam de „pockenartiger" uitslag echter slechts bij 130 cadavers
(23,5 %) voor. Hieruit volgt, dat eenerzijds de pokkenachtige uitslag in de aetiolo-
gie van paratyphus en „katarrhalisch-eiterige Lungenentzündung" in het meeren-

\') Prof. Dr. R. Manninger, Dr. J. Csontos und Dr. J. Sälyi. Lieber die Aetiologie
des pockenartigen Ausschlags der Ferkel. Arch. f. wissensch. u. prakt. Tierheilk., 75. Band,
3. Heft, 26 Jan. 1940, S. 159.

deel der gevallen ook middellijk, als predisponeerende factor, geen rol speelt en ander-
zijds de „pokkenachtige uitslag" ook niet als een gevolg (para-infectieuse huidont-
steking) kan worden opgevat.

Deze laatste conclusie trouwens volgt reeds uit het feit, dat is vastgesteld geworden,
dat „pokkenachtige uitslag" door een specifiek virus wordt veroorzaakt.

Hierdoor wordt echter niet de mogelijkheid ontkend, dat, als gevolg van verschil-
lende ziekten, nu en dan huidaandoeningen kunnen optreden, welke kunnen ver-
wisseld worden met dezen uitslag.

Hierna komt M. tot de vraag in welke verhouding deze „pokkenachtige uitslag"
der varkens slaat tot de koepokken en of men niet kan spreken van varkenspokken.

Het bleek, dat enting met virus van koepokken bij alle varkens positieve resultaten
gaf en wel in een vorm, die noch in klinisch, noch in pathologisch-histologisch op-
zicht afweken van de „pokkenachtige uitslag". Ook hierbij speelden luizen dezelfde
rol. Evenwel werd ook geconstateerd, dat het virus van de koepokken niet beschut
tegen de „pokkenachtige uitslag" en evenmin omgekeerd. M. zegt dan ook, dat
indien in de praktijk bij varkens een door koepokkenvirus veroorzaakte ziekte voor-
komt, zij in elk geval in Hongarije niet identiek is met de daar voorkomende „pokken-
achtige uitslag", hoewel zij, afgezien van de dierproef, daarvan op geen enkele wijze
is te onderscheiden.

De pokkennatuur van deze uitslag is echter hiermee niet weerlegd. Wij weten
immers, dat ook andere pokkenvormen (bijv. schaapspokken) van immuunbiologisch
standpunt zich van de koepokken onderscheiden.

M. vraagt nu : mag men deze uitslag der varkens nu aanduiden als rari«i.> pokken ?
In Japan neemt men groote overeenkomst tusschen beide virussoorten aan. Daar
heeft men ook positieve ervaring met preventieve enting van varkens met koepokken-
virus. Het is daar (en ook eenige malen elders) ook gelukt, bij konijnen met virus
van het varken een /joMenuitslag op te wekken. Het staat dus blijkbaar wel vast,
dat bij varkens twee ziekten voorkomen, welke in klinisch en anatomisch-histolo-
gisch opzicht overeenstemmen en dikwijls beide als pokken of pokkenachtige ziekte
(uitslag) worden aangeduid. Eén der ziekten wordt veroorzaakt door een virus,
dat met koepokkenvirus identiek is (of tenminste daaraan zeer na verwant), terwijl
de verwekker der andere ziekte daarvan in immuunbiologisch opzicht verschilt,
maar zich overigens verhoudt als pokkenvirus.

Het is aangewezen, deze twee ziekten door verschillende namen uit elkaar te hou-
den en de door koepokkenvirus veroorzaakte ziekte bij het varken als pokken aan te
duiden. Minder eenvoudig is het met den anderen vorm. Vele onderzoekers spreken
hier van rarien-tpokken. Hiermee kan men vrede hebben wanneer men dan aan-
neemt, dat het virus van deze ziekte evenzoo tot de pokkenvirussoorten behoort
als het virus van de schaapspokken, dat in immuunbiologisch opzicht ook zeer af-
wijkt van koepokkenvirus.

M. stelt daarom voor, de eene ziekte den naam „varkenspokken" te geven en voor
de andere de benaming van „pokkenachtige uitslag der varkens" vooreerst te be-
houden.

Terwijl Manninger boven zijn artikel plaatst „pockenartiger Ausschlag", betitelt
Shope •) zijn schrijven met het meer positieve „Swine Pox". Hij begint met te zeg-
gen : „Over de plaats van het virus der varkenspokken in de groep van animale
pokkensmetstoffen is men het nog niet eens." Aan het Rockefeller Instituut te Prince-
ton zijn door Shope hieromtrent nadere onderzoekingen gedaan. Dit onderzoek
had in de eerste plaats ten doel een N.-Amerikaansche stam van varkenspokken-
virus nauwkeurig te bestudeeren en in de tweede plaats na te gaan of dit virus in-
derdaad is een specifiek agens van het varken, dan wel vaccinia-virus bij het varken.

\') Richard E. Shope M. D., Swine Pox. Arch. f. die gesammte Virusforschung, Band i,
Heft 4, April 1940, S. 457.

Varkenspokken schijnen in de Ver. Staten vrij veel voor te komen, maar meestal
in een milden vorm. Nu en dan komen echter gevallen voor met een sterfte van 5

De locale laesies, door het virus veroorzaakt, zijn vrij constant. Na een incubatie-
tijdperk van 5 ft 7 dagen (zelden 12 dagen) verschijnen hvperaemische papulae van
3 tot 7 mm doorsnede langs de scarificaties. Na 2 of 3 dagen vertoont de top van de
papil pustulavorm, soms een meer doorschijnend blaasje. Deze „papulapustulae"
zijn iets grooter in diameter dan de voorafgaande papulae. De laesies worden meer
pustuleus en verkrijgen in de volgende twee dagen het uiterlijk van echte pustulae.
In dit stadium zijn de laesies dikwijls navelvormig.

Het pustuleuze stadium duurt G ft 8 dagen en aan het einde daarvan begint de
korstvorming. Deze korsten worden langzamerhand dikker en zijn donkerbruin tot
zwart van kleur. Zij blijven 2 ft 3 weken soms, terwijl na het afvallen geen lidtee-
kens van b<t?ekenis achterblijven.

De algemeene verschijnselen zijn meer uiteenloopend dan de locale. De meerder-
heid van de dieren ziet er niet bepaald ziek uit en vertoont zelfs geen tempera-
tuursverhooging. Enkele uitzonderingen echter komen voor, de varkens vertoonen
depressie, anorexie en hooge temperatuur. Dit betreft waarnemingen bij varkens,
die door scarificeeren geënt waren.

Bij 3 dieren, geënt met een dosis van 5 cc eener 2 % virus-suspensie in den bloed-
stroom was het klinisch beeld geheel anders. De incubatietijd bedroeg 13314 dagen.
De varkens leken ziek en hadden een dag voor het verschijnen der pokken op de huid
verhoogde temperatuur. De laesies waren over het geheele lichaam verspreid, de ver-
schillende stadia volgden elkaar sneller op, de dieren werden zieker, de temp. liep
tot 41.5° C., de eetlust verdween totaal, den 7en dag lagen de dieren afgemat neer.
Op den gden of loden dag werden de varkens afgemaakt, maar het leek wel zeker,
dal ze anders gestorven zouden zijn, zij waren geheel met korsten bedekt.

Onder natuurlijke verhoudingen geschiedt de overbrenging van de smetstof door
luizen (haematopinus suis). Waar geen luizen waren, werd ook geen gezond varken
docr een aangetast varken geïnfecteerd. Werden deze dieren met luizen bezet, dan
werd infectie opgemerkt na 12 ft 18 dagen. Het schijnt, dat er geen of zeer weinig
vermeerdering van het virus in de luizen plaats vindt en waarschijnlijk is de luis
alleen een mechanische drager hiervan, m.a.w. de luizen spelen hier niet de rol van
wat in den regel onder virusdragers wordt verslaan, maar die van virustranspor-
teurs.

Het virus is niet pathogeen voor het konijn. In glycerine kan het vrij lang worden
bewaard.

Het doorstaan der ziekte maakt de varkens immuun voor een volgende infectie.
Aanwezigheid van antilichamen in het bloed is niet altijd aan te toonen.

Wat de saamhoorigheid tusschen dit varkensvirus en vacciniavirus betreft, kon
deze niet immunologisch worden aangetoond. De varkens, welke werden geënt
met vacciniavirus, bleken na het doorstaan van de pokken niet immuun te zijn tegen-
over varkenspokken.

Shope vermoedt, dat de verschillende opvattingen, zooals die in de literatuur
worden vermeld, met betrekking tot de relaties tusschen koe- en twAenjpokken, voort-
komen uit het bestaan van twee verschillende pokkenziekten bij het varken. Eén
ervan zou dan worden veroorzaakt door het koepokvirtis, terwijl de andere als oor-
zaak zou hebben het virus door hem bestudeerd.

Wat nu de praktijk van de bestrijding betreft, ligt deze voor de hand. Bij afwezig-
heid van luizen verspreidt de ziekte zich niet, zelfs niet onder dieren in één stal.
Onder varkens met luizen bezet daarentegen zeer gemakkelijk. Ontluizing der dieren
is dus de aangewezen methode.

Drie gevallen van endocarditis verrucosa bij het varken veroorzaakt
door Bac. coli.

De leider van de bacteriologische afdeeling van het Instituut te Sofia ¹) heeft bij
drie varkens met endocarditis verrucosa geen vlekziektebacillen gevonden, waarom
hij ervoor waarschuwt, de endocarditis bij het varken te beschouwen als een patho-
gnomonisch teeken voor vlekziekte, (zooals ook onzen studenten in de sectiezaal wordt
geleerd, omdat vooral bij jonge varkens dikwijls Streptococcen in het spel zijn, Ref.).
Hij geeft een overzicht van de literatuur over de genese der endocarditiden, waarbij
vooral goede nota der Nederlandsche publicaties (Schornagel, Zwijnenberg,
de Vries, Buitenhuis) in ons tijdschrift blijkt genomen te zijn.

Veranderingen van de skeletmusculatuur bij „plötzlichen Herztod" bij
varkens.

Bij de z.g. „plötzlichen Herztod" van varkens vond Gohrs ²) in Neder-Saksen,
dat veranderingen in de skeletspieren ten opzichte van degeneratieve hartspierver-
anderingen steeds meer op den voorgrond treden. Deze veranderingen komen voor-
namelijk voor in de caudale gedeelten van de lange rugspieren.

De eerste veranderingen bestaan uit een vlekvormige of strepige verbleeking der
.skeletspieren (anaemie en afgifte van spierkleurstof). Hierna treedt een „hyalin-
schollige" degeneratie op. Celinfiltraties komen hierbij in geringe mate voor.

Marek geeft in de Deutsche Tierarztl. YV. 1940, No. 23, een referaat uit het H011-
gaarsche tijdschrift, waarin beschreven wordt een geval van haemoglobinurie bij
een trekos, die vier dagen tevoren gedwongen stalrust had gehad en toen voor den
wagen werd gespannen. Nauwelijks 100 pas had het dier geloopen of het werd stijf,
begon profuus te zweeten en zakte even later in elkaar. De spieren zoowel van het
achterstel als van den schoudergordel waren gezwollen en hard. De urine was donker-
bruin-rood. Na behandeling met warme omslagen en alkaliën was 24 uur later de
toestand veel verbeterd, terwijl herstel na 4 dagen volgde.

Fercuson ^a) acht de klinische indeeling acute en chronische mastitis juist, daar
hij bij bacteriologisch onderzoek van 54 acute mastitisgevallen slechts in een geval
(en dat was een meng-infectie) streptococcus agalactiae vond; in subacute gevallen
werd deze kiem 13 maal op 109 gevallen gevonden: de auteur beschouwt deze 13
gevallen als opflikkeringen van chronische infecties. De verwekkers der 54 acute
gevallen waren : colibacillen (22 x), staphylococcen (8 X), streptococcus dysgalac-
tiae (5 x), streptococcus uberis (4 x), andere streptococcen (10 X), corynebacte-
rium pyogenes (4 x). Bij de 109 subacute gevallen werden gevonden : 13 X str.
agalactiae, 2 x coli, 41 X staphylococcen, 11 X pyogenes, g X str. dysgalactiae,
7 X str. uberis, 12 X andere streptococcen. Dc 13 agalactiae-stammen bleken onder-
ling weer iets te verschillen; er waren 4 typen te onderscheiden.

2 ) P. Gohrs., Veränderungen der Skelettmuskulatur beim plötzlichen Herztod der Schweine.
D.T.W., 48. Jrg., 1940, p. 292.

Op een farm waar men veel last had van mastitis werd een onderzoek ingesteld
bij 44 koeien. In totaal werden 69 streptocoeceneulturen verkregen, waarvan 68
uitvoerig onderzocht werden. Van deze 68 waren er 44 gelijk ; dit streptococcentype
bleek serologisch te behooren tot de G-groep van Lancefield. Mastitis door deze
G-streptococcen was tot nu toe onbekend. Hoe deze farm besmet geraakt is, is niet
opgehelderd kunnen worden. In de literatuur is bekend, dat deze streptococcus kan
voorkomen in de keel van den mensch, misschien is hier de oorzaak dus te vinden ;
tevens volgt hieruit dat melk met G-streptococcen niet rauw gedronken mag worden.

Gebleken is dat verschillende Str. agalactiae stammen zich ongelijk gedragen
t.o.v. de bloedplaat, salicin en trehalose. Murphy ¹) isoleerde uit runderuiers 85
stammen, die alle omzetting gaven van : dextrose, lactose, Na-hippuraat en geen
omzetting gaven van": methylcenblauwmelk, aesculine, mannitol, sorbitol, raffinose
en inüline. Ze behoorden serologisch allen tot de Lancefield B-groep.

Deze 85 str. agalactiae stammen waren voor een deel trehalose-positief en positief
of negatief t.o.v. salicin ; voor een ander deel trehalose-negatief en salicin-positief.
Ook was het gedrag op de bloedplaat verschillend ; zoowel beta-, alpha-, als niet
haemolytische stammen werden waargenomen.

Listerella infecties (Encephalomyelitis purulenta) bij schapen in Duitsch-
land.

Pallaskf. ²) heeft aangetoond dat in Duitschland bij schapen een encephalomyeli-
tis non purulenta voorkomt veroorzaakt door filtreerbaar virus (n.1. een virus dat
hetzelfde zou zijn als dat van de Borna\'sche ziekte der paarden) ; er komt echter
ook een encephalomyelitis purulenta voor ; de oorzaak hiervan is Listerella, een Gram
positief, traag beweeglijk, bacilletje, dat in de hersenen aantoonbaar is. De boeren
noemen de ziekte „Drehkrankheit" ; het ziektebeeld lijkt veel op Multiceps multiceps
(Coenurus-) infectie.

Hoe de schapen zich infecteeren (gedacht wordt aan infectie door den neus\\ is
onbekend.

Experimenteele infecties met Listerella \') en immunisatiepogingen ³)
tegen Listerella.

Proeven werden genomen met culturen van Listerella, het micro-organisme
dat bij schapen encephalomeningitis veroorzaakt en ook voor andere diersoorten
en voor den mensch zeer pathogeen kan zijn. De intracerebrale injectie was doode-
lijk bij : schaap, rund, paard en kuiken. Deze dieren stierven aan purulente encepha-
lomeningitis. Een kat werd ziek doch herstelde. Na intraveneuze besmetting stierven :
schaap, kat, big en kuiken ; andere diersoorten (paard, hond) werden ziek doch
herstelden. Conjunctivale besmetting slaat soms ook aan (big). Bij knaagdieren wordt
bij Listerella-infecties steeds een karakteristieke monocytosis waargenomen in
het bloed ; in schapen, runderen en paarden is dit niet duidelijk het geval. Immuni-
satiepogingen met, door fprrnaline gedoode, culturen leverden geen ïesultaat op.

1 ) J. M. Murphy. Observations on differences within the species streptococcus agalactiae.
The Corn. Vet. 30, 261, 1940.

2 ) G. I\'allaske, Ueber das Vorkommen einer seuchenhaften Encephalomyelitis purulenta
bei Schafen in Deutschland (Listerella Infektion).. B. und M. T. W. biz. 441, 1940.

3 ^s) Studies in Listerella IV. Unsuccesful Attempts at immunisation with living
and dead Listerella Cultures. The Corn. Vet. 30, 316, 1940.

Een critisehe bespreking van de resultaten der tallooze onderzoekingen, die reeds
op dit gebied vernield zijn, gaan vooraf\'aan de gegevens, die Matoff ¹) bij zijn expe-
rimenten verkregen heeft.

Als proefdieren gebruikte hij witte ratten, witte muizen, caviae, konijnen, honden
katten en duiven. Jonge honden beneden het jaar en nog onbevederde duiven van
i—2 weken oud werden per os besmet en op zijn vroegst 5 dagen daarna gedood.

Dit onderzoek, dat met groote nauwkeurigheid werd uitgevoerd, leidde tot de
volgende conclusies :

De het eerst door Askanay opgestelde theorie, dat de jonge trichinen passief langs
bloed- en lymphbanen vervoerd werden, kon Matoff bevestigen. Hij kon de larven
regelmatig en in groot aantal aantoonen in de mesenteriale lymphklieren, longen
en in het hartebloed. De larven passeeren het capillair gebied van de kleine bloeds-
omloop en gaan dus via de longen naai het linkerhart, daarna komen zij langs de
groote bloedsomloop in alle organen en weefsels terecht. Dit bewees hij door het
aantoonen van jonge trichinen in de hartspier, hersenen, milt, lever, nieren, maag-
wand, pancreas en beenmerg. Niet alleen in de hersenen maar ook in de cerebrospi-
naalvloeistof konden zij worden aangetoond. Bij massieve infecties zou men dus
verschijnselen van den kant van de hersenen kunnen verwachten en deze zijn dan
ook voorgekomen. Daar het einddoel van de tocht de dwarsgestreepte spiervezel
is, mag men aannemen dat deze jonge trichinen bovengenoemde weefsels slechts
passeeren. In de hartspier worden zij dus ook slechts tijdelijk aangetroffen. De haard-
jes, die men in het hart van menschen, die aan trichinosis lijdende geweest zijn, heeft
aangetroffen doen vermoeden dat deze passage door de hartspier niet zonder schade
geweest is.

In de literatuur was deze myocarditis trichinosa eosinophilica al bekend, hoewel
men toen nog niet geslaagd was de jonge trichinen in de hartspier aan te toonen.
Latere onderzoekers en nu ook weer Matoff hebben bewezen dat jonge trichinen
zich daar tijdelijk ophouden. Verschijnselen van den kant van het hart, berustende
op mechanische of toxische werking, zouden daardoor bij hevig door trichinen besmet-
te menschen te verklaren zijn. In buik-, borst- en pericardialen holte werden regel-
matig jonge trichinen gevonden, Aangenomen wordt dat zij daar terecht komen
door de capillairen van het parietale en viscerale peritoneum, van de pleura en van
het pericardium en verder ook uit de oppervlakkige lagen van de organen, die door
deze vliezen omsloten worden. Het is verder niet uitgesloten dat zij tevens de buik-
holte bereiken van de organen uit, waarheen zij langs den arterieelen of vcneuzen
bloedstroom vervoerd zijn. Een andere mogelijkheid bestaat nog daarin dat zij van
den randsinus der mesenteriale lymphklieren uit in de buikholte geraken. Dit wordt
door Askanazy, Prym en Stahelin voor waarschijnlijk gehouden ; histologische
onderzoekingen zouden deze veronderstellingen echter nog moeten bevestigen.

Matoff is niet van meening, zooals andere onderzoekers, dat de jonge trichinen
in de lichaamsholten te gronde gaan ; hij is eerder geneigd aan te nemen dat zij
trachten zullen van daar uit de dwarsgestreepte spiervezelen te bereiken. Het meest
waarschijnlijke is dat zij daarvoor langs de lymphbanen via den ductus thoracicus
en den bloedstroom gaan. Het is aan Matoff niet gelukt om spiertrichinosis bij zijn
proefdieren te verwekken, door deze intraperitoneaal te besmetten met jonge trichi-
nen, afkomstig uit de buikholte van andere proefdieren. Dit experiment slaagde
wel o.a. bij ratten en bij een volwassen hond, toen hij bij deze dieren embryonen
bevattende darmtrichinen intraperitoneaal inspoot. Deze darmtrichinen werden in
levenden toestand uit den darm van gedoode proefdieren verzameld.

Tenslotte kon hij nog bevestigen, hetgeen andere onderzoekers ook reeds hadden
aangetoond, dat darmtrichinen niet alleen in het duodenum maar ook in caecum,

\') Matoff, K., Untersuchungen über den Wanderueg der Jungtrichinellen im Wirtskörper.
Z.f. Infektionskrankheiten der Haustiere, I.VI, 3, 1940., p. 237—256, 4, p. 261-—296

colon en reclum voorkomen. Het feit dat in de lymphklieren, die met deze darmge-
deelten correspondeerden dikwijls een niet onbelangrijk aantal jonge trichinen wer-
den aangetroffen, bewijst dat de volwassen trichinen in bovengenoemde darmge-
deelten al hun levensfuncties vervullen.

De uitvoerige literatuurlijst die aan deze publicatie is toegevoegd, maakt het moge-
lijk zich op de hoogte te stellen van alles wat op het gebied van trichinosis geschre-
ven is.

Het ontstaan van secundaire echinococcose bij een echinococcusdrager, tengevolge
van het barsten van de hydatide in de buikholte, is bekend.

Experimenteel is ook reeds aangetoond dat men door intraperitoneale injecties
van hydatidenzand bij muizen en ratten secundaire echinococcose kan verwekken.
Penoit- de Cooman ¹) heeft nagegaan of het mogelijk was muizen te besmetten
door deze intravaginaal, intratracheaal en per os scolices uit echinococcusblazen
van het paard toe te dienen. Slechts langs intratrachealen weg is hem dit gelukt
bij 4 van de 13 muizen. Een dezer dieren kreeg een secundaire blaas in de rechter-
long, bij twee andere ontstonden blazen in de pleuraholte en bij de 4e muis ont-
stonden zij in de pleurale en pericardiale holte. Hieruit volgt dus" dat een echino-
cocceninfectie zou kunnen ontstaan, zonder tusschenkomst van den hond, wanneer
scolices uit een echinococcusblaas bij toeval in de trachea terecht zouden komen.
Practisch zal de kans van deze invasie-mogelijkheid langs de trachea echter zeer
gering zijn.

De ontwikkeling van den luchtpijpworm, die bij vogels parasiteert, kan direct
zijn, zoodat de geembryoneerde eieren opnieuw een anderen gastheer besmetten.
Door onderzoekingen van Cram (1928), Morgan en Clapham (1934) en van Clap-
ham (>934) is aangetoond dat de regenwormen Eisena foetida en ook Lumbricus ter-
restris als tusschengastheer kunnen dienst doen. In 1935 heeft Taylor vastgesteld
dal ook verschillende naakte slakken en huisjesslakken als tusschengastheer fungee-
ren, o.a. Agriolimax agrestris, Cepea hortensis en Helicella heripensis. De nieuwste ontdek-
kingen zijn die van Clapham ²) (1939). Zij kon vaststellen dat verschillende Arthro-
poden als tusschengastheeren voor Syngamus trachea bruikbaar bleken te zijn. Dit
waren de duizendpoot (Scolopendra sp.), de langpoot (Tipula sp.) en de springstaart
(Sminthurus viridis), een vleugelloos insect. De larven van Syngamus, die door al deze
tusschengastheeren in het darmkanaal opgenomen kunnen worden, verhuizen van
daar naar het omringende weefsel, waar zij zich nestelen. Door het eten van deze
tusschengastheeren besmetten de vogels zich weer met den luchtpijpworm. Al deze
soorten arthropoden werden aangetroffen op een klein stukje land, dat sterk besmet
was door uitwerpselen van kuikens, die aan Syngamosis leden. In een groot percen-
tage van deze arthropoden konden de larven van den luchtpijpworm aangetoond
worden.

Over de ontwikkeling van de larven van de beide runderhorzels Hypoderma bovis
en Hypoderma lineatum is tot nu toe het volgende bekend.

De larven van de runderhorzels vervellen tweemaal, zoodat men in het besmette
rund larven van het ie, 2e en 3e stadium kan aantreffen. De larven van het ie sta-
dium van H. bovis worden in de wintermaanden, te beginnen met November, in het
wervelkanaal aangetroffen. De larven van het ie stadium van H. lineatum zijn van
September tot November in den slokdarm (submuceus) waargenomen. Van Januari
tot Mei dringen de larven van beide runderhorzels in de subcutis van de huid, ver-

1 \') Penoit-de Cooman, E., Verdere onderzoekingen over secundaire echinococcose.
Vlaamsch Diergen. tijdschrift. No. 4, April 1940, p. 107—110.

vellen daar tweemaal en verlaten gedurende de maanden April tot Augustus de
liuid door de daarin gevormde openingen.

Het geregeld voorkomen van de larve van H. bovis in het wervelkanaal is voor
Gebauer een aanwijzing geweest om systematisch de ontwikkeling van de runder-
horzel na te gaan, te beginnen met het ei. Bekend is dat de eieren door H. bovis
hoofdzakelijk op de haren van de huid van de achterbeenen worden gelegd en dat
de larven, die in het wervelkanaal worden gevonden, meestal in de nabijheid liggen
v an de plaatsen, waar de zenuwen van de extremiteiten in het wervelkanaal dringen.
De larven liggen daar in het epidurale vet, vooral van de Cauda equina.

Gebauer verrichtte sectie op een kalf, dat van 22 Juni tot 5 Augustus in de weide
geweest was. Bij het verwijderen van de huid viel de groenachtige verkleuring van
het onderhuidsche bindweefsel aan de buitenvlakte van het rechter tarsaalgewricht
op. De van het tarsaalgewricht afvoerende huidzenuvv was verder als N. peroneus
tot in het wervelkanaal te vervolgen. Het vet- en bindweefsel, dat de zenuw bege-
leidde, was eveneens groenachtig van kleur. Deze groene verkleuring reikte tot in
het onveranderde intermusculaire bindweefsel. De vertakkingen van den N. tibialis
waren eveneens gjroenachtig verkleurd en verder ook het geheele bindweefsel en
vetweefsel van heit gebied van den N. ischiadicus en de Plexus lumbalis en Plexus
sacralis.

Aan de binnenvlakte van de M. semitendinosus werden aan het distale peesge-
deelte groenachtige gekleurde knobbeltjes gevonden, waarin een larve van H. bovis
ter lengte van 4¹\'₂ mm werd aangetroffen. Aan de mediale onderste banden van de
patella van het rechter kniegewricht werden verschillende kleine erwtgroene korrel-
tjes gevonden, waaruit een kleine hoeveelheid geelgroene etter gedrukt kon worden.
Ook werden in de zitbeenlymphklieren, die oedemateus verdikt waren, talrijke van
dergelijke knobbeltjes, ter grootte van een speldeknop, gevonden. Ook aan het linker
achterbeen werden deze waarnemingen gedaan. De N. radialis van het linkervoor-
been was op dezelfde wijze veranderd als de zenuwen van de achterbeenen. Langs
deze zenuw kon men duidelijk een streep v an 1 mm breedte vervolgen. Op de hoogte
van het schoudergewricht, in de omgeving v an de axillaire lymphklier, lag aan het
einde van deze streepv ormige gang een larve van 12 mm lengte. Het bindweefsel
van de N. radialis was tot op deze plaats groenachtig gekleurd. In het epidurale vet-
weefsel, dat groenachtig v an kleur was, werden meer dan 20 larven van 8—12 mm
lengte gevonden. Het epincurale en epidurale bindweefsel en vetweefsel toonden
een beeld van een acute ontsteking, gepaard gaande met een sterke infiltratie van
eosinophiele leucocyten, zooals dit bij door parasieten verwekte ontstekingen be-
kend is.

De zenuwen zelf waren in dit ontstekingsproces niet betrokken. Gebauer trekt
uit deze waarnemingen de conclusie dat de larven van H. bovis langs de zenuwen
in het epineurale weefsel kruipen. Dit epineurale weefsel komt overeen met het
weefsel dat de epidurale ruimte van het ruggemerg opvult. De larven zijn dus als
neurotroop te beschouwen.

Een tweede kalf, dat in de zomermaanden v an 1939 met eieren van H. bovis besmet
was, werd in November onderzocht. Ook bij dit dier kon worden aangetoond dat de
larven via de zenuwen van de ledematen naar het wervelkanaal gekropen waren.
De weg langs de zenuwen wordt slechts langzaam afgelegd. Nadat de larve uit het
ei gekropen is en de huid doorboord heeft, komt zij in het onderhuidsche bindweefsel
en bereikt nu de zenuwen, waar zij dus via het epineurale vetweefsel naar het epidu-
rale weefsel in het wervelkanaal kruipt. De larve bereikt na 3¹/., maand een lengte
van 6 mm, na 5 maanden van 12 mm en is na een \'/₂ jaar ongeveer 16 mm lang.
Degrootte van de larve, op het tijdstip, dat zij de epidurale ruimte bereikt, hangt
af van de lengte van den kruipweg. Wanneer het ei nl. aan het kogelgewricht gelegd

is, zal de larve bij het bereiken van den wervelkolom grooter zijn. dan wanneer het
ei ter hoogte van het dijbeen gelegd is.

De larven verlaten het wervelkanaal, wanneer zij de voor de eerste vervelling
benoodigde lengte van 16 mm bereikt hebben. Zij kruipen dan door de bovenste
wervelgaten en de rugspieren en dringen in het onderhuidsche bindweefsel van den
rug. Het wegtrekken uit het wervelkanaal geschiedt gedurende de maanden Januari
tot Mei. De boorgangen in het onderhuidsche bindweefsel van den rug zijn door de
groenachtige verkleuring van het omliggende bind- en vetweefsel te herkennen.
Volgens Gebauer doorboort de larve met haar vooreinde de rughuid onmiddellijk
nadat zij deze bereikt heeft en drukt daarna het met de beide stigmaplaten voor-
ziene achtereinde tegen de gemaakte opening. (Volgens Simmons (1939) zou deze
perforatie van de huid niet actief geschieden door de larve, maar tengevolge van
lytische enzymen, waardoor het huidwecfsel langzamerhand zou oplossen. Ref.).
Op deze plaats vervelt de larve nu tweemaal, om tenslotte als larve van het 3e
stadium, liefst in de morgenuren, de huid te verlaten. Zij verpoppen zich meestal
binnen 12 uur. Het popstadium kan van 24 tot 70 dagen duren. Dit hangt af van de
weersomstandigheden. In het laboratorium kan dit stadium onder gunstige omstan-
digheden wel korter worden. De horzels, die nooit voedsel opnemen, leven slechts
enkele dagen, de mannetjes gemiddeld 3 en de wijfjes 4 dagen.

Het leggen van de eieren kan op 2 wijzen geschieden. De horzels kruipen daarvoor
langs grassen of andere voorwerpen omhoog, om van deze plaatsen op de haren
van voorbijgaande runderen over te kruipen. Blijkbaar kunnen zij zich beter langs
stugge haren voortbewegen dan langs dunne, slappe haren. Vandaar dat zij zich bij
voorkeur aan de haren van de onderbeenen vasthechten. Daar worden dan de eieren
afzonderlijk aan de haren vastgekleefd. De andere wijze van eieren leggen geschiedt
tijdens de vlucht. Gedurende onderdeelen van seconden vallen zij het rund aan en
leggen bij iedere aanraking van de huid een ei aan een haar vast. De runderen wor-
den hierdoor onrustig. Het bekende birzen van de runderen wordt echter niet alleen
door den runderhorzel veroorzaakt. Ook andere insecten, vooral stekende, kunnen
de runderen verontrusten. Het birzen is bovendien ook waargenomen m streken
waar de runderhorsel niet voorkomt.

Gebauer geeft verder nog een overzicht van hetgeen er omtrent de ontwikkelings-
cyclus van de kleine rundcrhorzcl (ƒ/. lineatum) bekend is. Het insect legt een serie
eieren, meestal tot 15 stuks, aan dc haren van het rund. De larven, die zich uit deze
eieren ontwikkelen, doorboren de huid. In een bepaald stadium van de ontwikke-
ling worden de larven in het submuceuze bindweefsel van den slokdarm gevonden
en wel in hoofdzaak te beginnen met de maand Juli. De lengte van deze larven
bedraagt dan 2J—5 mm. De meeste larven worden in het achterste gedeelte van
den slokdarm gevonden ; het gedeelte dat in de borst- en buikholte ligt, is het meest
besmet. Gedurende de zomermaanden blijven de larven daar zonder dat belangrijke
veranderingen in het omgevende weefsel te zien zijn, eerst later, van Januari af werd
een geelgroen^ verkleuring van het submuceuze bindweefsel waargenomen. Bij mi-
croscopisch onderzoek waren gedurende den herfst eosinophiele cellen in de omgeving
van de larven aanwezig, terwijl het submuceuze bindweefsel oedemateus veranderd
was. De larven lagen niet in deze oedemen, maar in de nabijheid in normaal bind-
weefsel, hetgeen er op zou wijzen dat deze larven trachten uit het oedemateuze
weefsel verder te kruipen. Men kan deze larven van H. lineatum van Juli af tot aan
Mei van het volgende jaar in den slokdarm van de runderen vinden. De weg, die
/ij van daar naar de rughuid nemen is nog niet juist bekend, de eerste larven worden
daar in Februari aangetroffen en beginnen in April de huid te verlaten.

Niet zelden worden in zeevisschen larven van Nematoden aangetroffen. Deze
visschen zijn dan slechts tusschengastheeren, daar de volwassen nematoden para-

siteeren bij watervogels, zeehonden en andere zoogdieren, die in zee leven. In dit
geval betrof het een gemarineerde haring, waarin 3 wormen van t £ cm lang gevon-
den waren, die tusschen de beide helften van den haring spiraalvormig opgerold lagen.
Het was niet meer vast te stellen of zij zich in een bepaald orgaan of in de buikholte
of in de musculatuur bevonden hadden. Vermoedelijk behoorden zij tot het geslacht
Anacanthocheilus. Het merkwaardige was dat na overbrenging in physiologische keu-
kenzoutoplossing (voor visschen 0.56 %) deze wormen zich langzaam begonnen te
bewegen, waarbij duidelijk contracties van den oesophagus en den darm opgemerkt
werden. Na geringe verwarming en door zonbestraling nam de beweeglijkheid toe.
Het maiineeren had deze wormen dus geen schade toegebracht en in de keukenzout-
oplossing bleven zij nog 2 maanden in leven. Gevaar voor de gezondheid van den
mensch leveren zij niet op. Wanneer zij bij de beieiding van den haring met het
uitnemen van de ingewanden verwijderd worden, kunnen dergelijke visschen vrij
gegeven worden. Een uitzondering bestaat wanneer deze wormen in groot aantal
in de musculatuur voorkomen. Baudet.

Door Christiansen \') wordt over het voorkomen van dezen parasiet in de con-
junctivaalzak van gans en eend melding gemaakt. Veenendaal.

In tegenstelling met den mensch is bij de dieren een spontaan optredend adeno-
carcinoom van de maag zeer zeldzaam.

Ook experimenteel gelukt het bij de gebruikelijke proefdieren (muis, rat) niet,
tumoren van het kliergedeelte van het maagslijmvlies op te wekken, terwijl het aantal
aldus ontstane carcinomen van het voormaaggrdee Ite (plaveicelcpitheel) kleiner is
dan in de literatuur wordt opgegeven.

In een uitvoerig overzicht bespreken Klein en Palmer ¹) de resultaten van de
talrijke experimenten, die op dit gebied zijn ondernomen.

Na de oorspronkelijke proeven met parasieten (o.a. Gongylonema neoplasticum)
en diëetdeficiënties (vitaminen A, B, en B₂) zijn in de laatste jaren vooral de carci-
nogene stoffen (teer en zijn derivaten, methvlcholantieen e.a.) in de experimenten
betrokken.

Op de uitgebreide beschrijving der resultaten, dat zich niet voor een referaat leent,
laten schr. een bespreking volgen van de criteria, die omtrent een eventueele maligni-
teit gelden. Ze zien het bewijs van kwaadaardigheid niet geleverd door het histolo-
gisch aspect van den tumor (spontaan of experimenteel), maar door het aantoonen
van kwaadaardige activiteit, die bestaat uit de volgende kenmerken :

2. het vermogen om progressief en destructief naburige weefsels en organen te
doorgroeien ;

irreversibiliteit, die blijkt uit het doorgaan van den groei als de carcinogene
factor niet meer aanwezig is ;

4. de maligne verandering moet met voldoende regelmaat optreden om een oor-
zakelijk verband tusschen experiment en carcinoom aan te nemen.

1 ) A. J. Klein and W. L. Palmer, Experimental gastric carcinoma. Arch. of Path.,
Vol. 29. 1940, p. 814.

De mogelijkheid, dat er een verband zou kunnen bestaan tusschen intensieve zoii-
bestraling en het ontstaan van bepaalde huidcarcinomen, is in de veterinaire Iit.
slechts een enkele keer geopperd. Toch bestaat hierover in de humane pathologie
reeds een uitgebreide literatuur en is het ook reeds gelukt bij proefdieren, door be-
straling met ultraviolet licht huidkanker op te wekken. Carta \') beschrijft nu een
tweetal gevallen van carcinoom aan de oorschelp van witte katten, die volgens hem
een casuïstische bijdrage kunnen vormen tot dit algemeene probleem. Het proces
was in beide gevallen begonnen met een dermatitis squamosa, in den zomer ont-
staan vermoedelijk, doordat de katten den geheelen dag aan de felle zonnestralen
waren blootgesteld. De daarop volgende zomers verergerde het proces telkens en
op de basis hiervan had zich het carcinoom ontwikkeld. Na ruim 3 jaar waren alleen
stompen van de oorschelpen overgebleven, bedekt met geelgrijze tot zwarte korsten ;
onder de korsten iets dikke pus en een niet granuleerende wondvlakte. Bij micro-
scopisch onderzoek bleek zich in het eene geval een cancroid, in het andere geval
een basalioom ontwikkeld te hebben. Uit de wijze, waarop in deze gevallen en ook
in 4 andere door Italiaansche auteurs beschreven gevallen van huidcarcinoom aan
de oorschelpen van witte katten zich het proces ontwikkeld had, mag wel geconclu-
deerd worden, dat de zonnestralen een belangrijke rol bij het ontstaan ervan gespeeld
hebben. Deze hypothese wordt gesteund door de resultaten van onderzoekingen van
den laatsten tijd, waaruit gebleken is, dat zich in huidgebieden, met ultraviolet licht
bestraald, cholesterol ophoopt, dat ter plaatse onder invloed van die stralen ont-
leed wordt in stoffen, waarvan bekend is, dat ze carcinogene eigenschappen be-
zitten. M.

In de tumor mammae van den hond is kraakbeen en been een veelvuldig voor-
komend weefsel, bij den mensch vindt men deze bestanddeelen zelden. Ook bij de
spontane tumor mammae der overige huisdieren en het expcrimenteele borstcarci-
noom van proefdieren is kraakbeen en been een zeldzame bevinding. Allen ¹) stelde
een histoiogisch onderzoek in in de hoop een verklaring voor dit opvallende verschil
te vinden. Hij komt tot de volgende merkwaardige conclusies : Het kraakbeen in de
tumor mammae van den hond ontstaat voor een deel uit ectodermaal epitheel,
onder invloed van phys. chem. veranderingen (dit strijdt met de theorie der specifi-
citeit der 3 kiembladen!) voor een ander deel uit mesenchymale weefsels. Schr.
wijst wat dit laatste betreft ook op de uitkomsten der experimenteele chirurgie, die
aantoonde dat epitheeltransplantatie juist bij den hond aanleiding geeft tot been-
vorming in het omringende bindweefse\'. Bij den mensch daarentegen ontstaat het
tumorkraakbeen geheel uit collageen weefsel. Tenslotte voert dc auteur nog twee
motieven ter verklaring der hooge frequentie der gemengde gezwellen bij den hond
aan, nml. het veelal sarcomateuze karakter der tumoren (bij den mensch meer car-
cinoom) en het vaker voorkomen van trauma, ontsteking en necrosc bij den hond.
Voor details wordt naar het belangwekkende origineel verwezen.

Het feit, dat castratie een gunstige invloed op kwaadaardige gezwellen der mam-
mae kan hebben, is reeds vrij lang, ook van veterinaire zijde, onderkend. Practisch
wordt dit echter weinig toegepast, aangezien een radicale operatie de voorkeur ver-
dient. Archer ²) paste echter bij een jonge vrouw waar een, door biopsie vastge-

1 ) A. C. Allen., So called mixed tumors of the Mammary gland of dog and man. Arch,
of Path. Vol 29, T5. 1940.

2 ) V. YV. Archer, Regression of Carcinoma of the Breast Following artificial Menopause-
Amer. Journ. of Röntgen., Vol. 44, T. I, 1940.

steld mammacairinoom met longmctastase bestond. Röntgencastratie toe. Het resul-
taat was, dat zoowel de primaire tumor als de metastase tot groeistilstand kwamen
en de algemeene toestand der patiënte tot op heden goed bleef.

Sokoloff en Arons \') onderzochten de bijnieren van kip, rat en muis, die lijdende
waren aan spontane en experimenteel opgewekte malignegezwellen. Het bleek, dat
beginnende gezwelgroei aanleiding geeft tot verhoogde bijnierfunctie, die zich uit
in een hypertrophie der zona reticularis. Bij verdere uitbreiding van den tumor treedt
een lipoidafzetting en vettige degeneratie der cortex op. Tenslotte toonden zij aan
dat adrenolectomie de tumorgroei in sterke mate remt.

Tot de factoren, die metastasevorming van maligne tumoren bevorderen rekenen
sommigen locaalanaesthesie bij extirpatie. Peyton ¹) ging dit experimenteel na.
Hij opereerde 50 % van zijn muizen met enttumoren met en 50 % zonder novo-
caine-infiltratie. Bij alle onderzochte tumoren kregen de novocaine muizen meer
metastasen, dan de narcose muizen. Op grond van deze proeven raadt schr. het
gebruik van locale verdooving bij tumoroperaties af. Ojemann.

Bij mensch en dier (speciaal het varken) zijn multipel optredende woekeringen
bekend, die door hun groene kleur opvallen. Een dergelijk ziektebeeld, dat onder
den naam chloroom bekend staat, beschrijft Eilmann ²) bij een varken.

Bij dit dier werden uitgebreide, min of meer groen gekleurde, woekeringen ge-
vonden in beenmerg, Iymphklieren, lever, milt, nieren, maag, darmen, hartmuscula-
tuur en dura mater. Histologisch bleken deze, soms tumorachtige, woekeringen in
hoofdzaak te bestaan uit mvelocyten, waarnaast myeloblasten en enkele rijpe Ieu-
cocyten werden aangetroffen. Schr. noemt dit geval een myeloïde chloroleucose
(chloromyelose).

Een onderzoek naar den aard der groene kleurstof leverde geen resultaat op, daar
deze zich met de gebruikelijke oplosmiddelen niet liet extraheeren. Daarom wordt
gedacht aan een parenchym-kleurstof, die aan myeloïde cellen gebonden is.

In de huid van een volwassen slachtvarken vond Clauszen *) talrijke knobbelige
nieuwvormingen, van speldeknop- tot ruim cent-groot en licht boven de opper-
vlakte promineerend. Ook in het mondslijmvlies en de tong werden enkele tumo en
aangetroffen.

Histologisch bleken de tumormassa\'s te zijn opgebouwd uit gelijkvormige, groote
rondcellen, die in de huidtumoren door smalle strooken stroma tot grootere en klei-
nere hoopjes zijn samengevoegd, (alveolairsarcomen).

Stolz ³) beschrijft een in de linkerbovenkaak van een reebok gevonden, destruc-
tief groeiend menggezwel (fibroplastisch adeno-carcino-sarcoom). Door het ge-
mengde karakter is de oorsprong moeilijk vast te stellen. Het vinden van cylinder-
epitheel deed denken aan een ontstaan uit het slijmvlies van den neus of één zijner
bijholten. H. H. V.

1 ) W. F. Peyton. Danger in the use of local infiltration anesthesia in operations upon
malignant tumours. Annals of surgery. Vol III, Mrt 1940.

2 ^s) Eilmann. Myeloische Chloroleukose (Chloromyelose) hei einem Schwein. D.T.YV., Jrg.
48, 1940, p. 74.

3 ) A. Stolz, Bösartige Kopfgeschwulst beim Rehbock. D.T.W., 48 Jrg., p. 362, 1940.

In een uitvoerig artikel zet Frateur ¹) uiteen wat onder atavisme moet worden
verstaan. Hij onderscheidt werkelijk atavisme, met een erfelijke grondslag en atavisme
van verworven eigenschappen. Het eerste blijft de generaties door, het laatste bestaat
niet langer dan de oorzaak, die de eigenschap tengevolge heeft : het eerste is zuiver
genotypisch, het laatste daarentegen phaenotvpisch.

Op grond van zijn onderzoekingen, bij de beschrijving waarvan de wijze van
overerving der haarkleur bij konijnen wordt besproken, meent schr. het genotypisch
atavisme te moeten verdeelen in : „atavisme k longue échéance", waarbij de erfelijke
eigenschap(pen) van vroegere voorouders weer tot uiting komt (komen) (bijv. de
kleuren van den Bankivahaan bij onze kippenrassen) en „atavisme a courte échéan-
ce", het terugkeeren van de meestal minder ingewikkelde recessieve eigenschap, die
zich ook reeds bij de directe voorouders, doch niet bij den vader en de moeder voor-
deed.

Het belang van de nieuwe ontwikkeling van de voedingsleer voor den
Nederlandsehen Landbouw.

Nu men, dank zij den vooruitgang der chemische bepalingsmethoden een juist
inzicht heeft gekregen in de gehaltes aan verschillende vitaminen van de diverse
voedermiddelen, kan de landbouwer de meest vitaminerijke soorten gaan verbou-
wen. Daarnaast kan ook het verwerken der voedermiddelen een grooten invloed
hebben op de voedingswaarde van het product (vgl. hooi en kunstmatig gedroogd
gras). Of, nu de synthetische bereiding der vitaminen na het bekend worden van de
structuurformuie van een aantal, mogelijk geworden is, de fabriekmatige bereiding
een gevaar voor den landbouw zou beteekenen meent Jansen ²) althans voor de
eerstvolgende jaren te moeten betwijfelen, gezien de gecompliceerdheid van onze
voeding, welke maakt, dat de gevitaminiseerde kunstproducten de natuurproducten
moeilijk in alle opzichten zullen kunnen vervangen.

Hagedoorn \') wijst op de mooie gelegenheid om, nu door de sterk verminderde
hoeveelheid voedsel die beschikbaar is voor onze dieren, vooral die welke aange-
wezen waren op van overzee geïmporteerde voedermiddelen, tot een inkrimping
van den stapel moet worden overgegaan, door selectie de kwaliteit te verbeteren.

Terecht wijst hij op de lacune die tot nu toe bestaat bij de selectie van hoenders
en rundvee, die wel op productie doch niet op voedselvcrbruik gecontroleerd worden.
Inderdaad is dit momenteel dubbel jammer. Bij het varken zijn we een heel eind
verder door het werk der selectiemesterijen.

Aanvechtbaar is m.i. de meening van Hagedoorn dat het niet zou loonen onze
baconvarkens te vervangen door een spekvarken dat hel beter zou „doen" op een
eenvoudiger rantsoen van afvalproducten van de boerderij, of om de voedermiddelen
op de selectiemesterijen te vervangen door die welke voor den varkenshouder beschik-
baar zijn.

Bovendien kan de inkrimping van den veestapel dienstbaar worden gemaakt aan
de bestrijding van ziekten (de erfelijke gebreken daaronder begrepen).

De gunstige respectievelijk ongunstige invloed van de verschillende voedermid-
delen op de kwaliteit van de melk, boter en kaas wordt door Steenberg ³) besproken

1 *) J. L. Frateur, La nature de l\'Atavisme. Ann. de Méd. Vét, 84, 461, 1939.

2 ) B. C. P. Jansen, Het belang van de nieuwe ontwikkeling van de voedingsleer voor den
Nederlandsehen landbouw. Landbouwk. tijdschr. 52, 398. 1940.

3 ) Ir. V. Steenberg, Ueber den Einftvsz der Futtermittel auf die Qualität der Milch
und Milchprodukte., Landbouwk. Tijdschr. 52, 419, 1940.

aan de hand van literatuur en eigen onderzoek. Voedermiddelen, die een verkeerde
smaak aan de melk geven, zooals bieten, bietenkoppen, knollen enz. mogen de
laatste vier uur voor het melken niet worden toegediend. Het eenzijdig voeren van
deze producten dient te worden afgeraden, terwijl het aanbeveling verdient direct
na het verstrekken ervan een flinke hoeveelheid frisch stroo te voeren : bovendien
moet natuurlijk op een goede luchtverversching van den stal gelet worden.

Voor landen, waar men geen kaasbereiding van beteekenis heeft (Denemarken),
acht Steenberg ensilage met A.I.V.-zuur of melasse wegens de vee! lagere productie-
kosten te prefereeren boven kunstmatig drogen van gras : voor het vitamine A gehalte
der melk zal dit geen verschil maken.

Teneinde een inzicht te krijgen in den groei van kalveren en jonge runderen werd
door Graves *) en zijn medewerkers een uitgebreide voederproef genomen op ver-
schillende plaatsen in de U.S.A. In de eerste plaats werd de invloed nagegaan van
het kort en lang verstrekken van ondermelk op den groei en de latere productie van
Holstein-Frisians. Het geven van ondermelk aan dieren, die ouder dan 12 maanden
waren, bleek geen voordeelen te hebben voor een snelleren groei ; ook hadden deze
dieren later geen hoogere productie, mits de eiwitten natuurlijk door een aequiva-
lente hoeveelheid graaneiwit waren vervangen.

Uit proeven met jonge Jersey\'s bleek, dat deze van den leeftijd van 12 maanden
af konden volstaan met kunstmatig gedroogde lucernc in den winter en weidegang
gedurende den zomer. Wanneer de dieren aldus gevoerd werden bleek de groei in
de wintermaanden geen stagnatie te ondervinden. De dieren bleken het zelfs zonder
weide te kunnen stellen.

Voor de groeicurves en de juiste getallen zij naar de oorspronkelijke publicatie
verwezen, die zich moeilijk voor een kort referaat leent. de Groot.

De verhouding tusschen toename in gewicht tot toename in de hoeveel-
heid energie in het lichaam van groeiende kuikens. -)

Hij verschillende proefrantsocnen werd het vetgehalte ir\\ het lichaam van kuikens
bepaald, evenals de hoeveelheid energie. Het vetgehalte varieerde van 2.02 % tot
12.02 % en de energie van 144 tot 225 calorieën per 100 gram. De hoeveelheid voer,
benoodigd voor een gram gewichtstoename, verschilt verhoudingsgewijs van de hoe-
veelheid voer, benoodigd voor de toename per calorie. De hoeveelheid voer, benoo-
digd voor toename in gewicht, is dus niet een volledige maatstaf voor de vergelijking
van de voedingswaarde van verschillende rantsoenen.

Teneinde met meer succes ziekten te kunnen bestrijden bij pluimvee, zooals leu-
cosis, coccidiosis. coryza, diphtherie enz. wordt aangeraden alleen van oudere indi-
viduen. die bewezen hebben over een goed weerstandsvermogen te beschikken, te
fokken. Toch wordt er door deskundigen met ruime ervaring op gewezen, dat men
er op de bovengenoemde manier alleen niet komt. Men zal veel meer moeten letten
op de eigenschappen van de nakomelingen bij de waardebepaling van een foktoom.
Hooge productie is ook lang niet altijd de oorzaak van hooge sterfte : dieren van
hooge productie moeten juist over een voldoend weerstandsvermogen beschikken.

Babcock \') en zijn medewerkers hebben gefokt met 4 groepen albinoratien,
waarvan over de herkomst niets werd meegedeeld. Zij komen tot de conclusie dat
een zoo vroeg mogelijke bevruchting geen verschil maakt, wat aantal, gewicht en
groei der jongen betreft, vergeleken bij bevruchting op den normalen leeftijd van
100 dagen. Wanneer pas op een leeftijd van 280 dagen werd bevrucht was niet
alleen het aantal jongen kleiner, doch ook het gewicht bij de geboorte geringer.
Het grootste aantal jongen van het beste gewicht kregen deze onderzoekers wanneer
zij de vorige jongen onmiddellijk 11a de geboorte van de moeder hadden verwijderd,
zoodat deze niet behoefde te zoogen. Volgens hun meening vergt de lactatie meer
van het moederdier dan de graviditeit zelf.

Op grond van de bestudeering der beschikbare sched\'liesten van het oud-Egyp-
tische rund, de oudste van ongeveer 3000 jaar voor Christus, komt Pia ¹) tot de con-
clusie, dat dit vrijzeker een Primigeniu.wund geweest is, overeenkomend met het
Hongaarsche Steppenrund. De iets v lakke «laapgroeven en het hooge achterhoofd
doen bloed van een op het Mongoolsche rund gelijkend ras vermoeden.

Ilancic en Romic ⁸) hebben een uitvoerig onderzoek ingesteld naar een aantal
lichaamsmaten bij het Joegoslavische Mangulicavarken, een der meest belangrijke
landrassen. Hun bleek, dat dit varken op een leeftijd van 14 maanden nog niet vol-
wassen is en dat door de voeding een zeer grooten invloed is uit te oefenen op het
exterieur. Door de dieren meer intensief te houden, kregen ze een grootere borst-
diepte en borstbreedte en koitere beenen en een veel kleineren kop. Zij raden aan
eerst voor een betere voeding en houderij te zorgen en daarna pas zal het volgens
deze auteurs zin hebben om teeltkeus toe te passen.

Vries \') is van meening, dat alle tamme hoenders tot de twee grondtypen : het
landhoen en het Indische vechthoen zijn terug te brengen. De in Europa voorko-
mende Gallusvorm moet in dit werelddeel getemd zijn, er is geen reden om aan te
nemen dat de Europeesche landhoenders uit Azië zouden zijn ingevoerd ; de oudste
gegevens over hoenders stammen uit Europa.
Lammerenproductie van vleeschschapen.

In een uitvoerig onderzoek komt Branaman ²) onder anderen tot de conclusie,
dal het normale voedselverbruik (z.g. onderhoudsvoer) van ooien van het vleesch-
type evenredig is met het lichaamsgewicht. Het onderhoudsvoer van de lammeren
bleek bij de zware rassen (Hampshire) \'/j van dat van de lichtere (Southdown), voor
een gelijke gewichtstoename. Ditzelfde vond hij ook bij het mesten van deze lammeren.
Hooibroei.

Dc theorie van Miehe, dat de hooge temperatuur, die in opgestapelde planten-
deelen (gras enz.) kan optreden uitsluitend een gevolg van zich vermeerderende

1 ) Dr. Julius Pia, Die Rassen Zugehörigkeit des alt-ägyptischen Hausrindes. Forsch, u.
Fortschr. 16, 345, 1940.

bacteriën zou zijn. wordt door Smit \') bestreden. Het zijn in de eerste plaats de
doorgaande ademhalingsprocessen, die de temperatuur doen stijgen tot ca. 50 graden,
thermophiele bacteriën voeren deze dan op tot ongeveer 80 graden, waarna de
anaërobe ontleding volgt die met synaeresis (zweeten) gepaard gaat. Dit synaeresis-
vocht vormt dan opnieuw een voedingsbodem voor bacteriën. Hierbij ontstaan dan
ammoniak en bepaalde donker gekleurde onverzadigde verbindingen (o.a. hvdro-
xyacrylzuur), terwijl door contractie van de hoop. luchtkanalen gevormd worden.

De onverzadigde verbindingen vertoonen door de aanraking met lucht, vooral
in combinatie met zwakke alkaliën (ammoniak) een sterke zelf-verwarming door
oxydatie, waardoor een plotselinge temperatuurstijging tot zelfs over de 400 graden
kan optreden. (Te vergelijken met lijnolie bevattend vast poetskatoen, hetwelk
diezelfde onverzadigde stoffen bevat ; deze zijn vaak oorzaak van brand geweest
wanneer daar lucht door of langs stroomde).

Van Eck ¹) geeft een kort overzicht van de verschillende systemen ter beveiliging
van het vee tegen verbranding en komt tot de conclusie, dat het bouwen van brand-
vrije stallen (die tevens de hygiënische melkwinning zullen blijken ten goede te
komen) verre de voorkeur verdient boven allerlei vernuftige mechanismen, die er
uitgedacht zijn voor het snel losmaken van een groot aantal dieren.
De doorsnee van wolharen.

Barbara Baily ²) heeft bij een vijftal schapenrassen van v erschillende plaatsen
uil de vacht de doorsnee van de wolharen gemeten en den omtrek berekend. Zij
vond een groote variatie, zoowel in als tusschen de rassen. de Groot.

Na de laatste verantwoording, voorkomende in het Tijdschrift ^van 15 No-
vember 1940, zijn ten behoeve van dit fonds de volgende bijdragen in dank
ontvangen: Afd. Groningcn-Drcnthe t 66.—, Afd. Noord-Brabant f 46.—,
totaal f 112.—.

Bijdragen kunnen gezonden worden door storting op giro no. 173327 van
(.ndergeteekendc of door het zenden van een postwissel.

Volgens ontvangen mededeeling zijn de „Richtlijen voor en Veiligheids-
maatregelen te treffen bij het electrisch bedwelmen van slachtdieren", voor-
komende in het Tijdschrift van 15 December 1940, blz. 1102, niet uitgegaan
van de Vereeniging van Directeuren van openbare slachthuizen, maar berusten
zij op een schriftelijk advies, gegeven door den veterinairen Hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid in Den Haag aan genoemde Vereeniging.

1 ) A. D. van Eck. Bescherming van gestald vee tegen verbranding. Landbouwk. Tijdschr.
⁵² - 437. 1940.

2 ⁸) Barbara Baily. Diameter relationshi/i of won/fibers from Jive breeds of sheet■ raised
in South Dakota. Journ. of Agric. Research 60, p. 415, 1940.

Benoemd met ingang van i Januari 1941 tot wederopzegging tot plaatsver-
vanger van den Inspecteur van de Volksgezondheid in het District Gelderland-
Oostelijk Utrecht: A. J. van Amerongen te Epe.

Geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen de heer J. Blok-hiis te Utrecht.
VLEESCHHYGIËNE.

Een gemeenschappelijke regeling betreffende het gebruik van het slacht-
huis te Zaandam opgelegd. Een tegemoetkoming aan de slagers.

De secretaris-generaal van het departement van binnenlandsche zaken heeft
thans een beslissing genomen in de bekende kwestie in zake het gebruik door omlig-
gende gemeenten van het openbaar slachthuis te Zaandam, welke zaak niet lang
geleden door den Raad van State behandeld is.

Het gemeentebestuur van Zaandam had, krachtens artikel 133 der gemeentewet,
verzocht aan de gemeenten Zaandam, Koog aan de Zaan. Zaandijk, Wormerveer,
Krommenie, Assendelft, Westzaan, Oostzaan.\'VVormer en Jisp een gemeenschappe-
lijke regeling betreffende het gebruik van het openbaar slachthuis te Zaandam op
te leggen. Nadat aan genoemde gemeenten was opgedragen, nader overleg te plegen
over een gemeenschappelijke regeling, leidde dit overleg niet tot overeenstemming.
De onwillige gemeenten waren Westzaan, Assendelft, Jisp en Krommenie. De ge-
meente Wormer stelde voorwaarden voor medewerking. De bezwaren van laatst-
bedoelde gemeenten zijn indertijd gebleken bij de behandeling voor den Raad van
State.

Genoemde secretaris-generaal heeft thans overwogen, dat de bij deze aangelegen-
heid betrokken openbare belangen, inzonderheid die der vleeschkeuring, in zoo-
danige mate door een gemeenschappelijke slachlhuisregeling gebaat zullen worden,
dat de daartegenover ingebrachte bezwaren niet van overwegende beteekenis mogen
worden geacht. Wanneer alle slachtingen in het slachthuis te Zaandam moeten ge-
schieden, aldus gaat deze beschikking verder, zal de vleeschkeuring in de Zaanstreek
beter tot haar recht komen dan thans mogelijk is, aangezien daardoor een groot
aantal kleine slachtplaatsen zal komen te vervallen, waarop het thans moeilijk is
afdoende toezicht uit te oefenen, terwijl ook de dienst der accynzen er door wordt
vergem a kkel ij k t.

De centralisatie zal er ook toe leiden, dat de gezamenlijke kosten van keuren en
slachten lager worden dan thans. Ongetwijfeld zullen voor de slagers, die thans
genoopt zullen worden in het slachthuis te Zaandam te gaan slachten, in bepaalde
gevallen bezwaren uit het opleggen van de regeling voortvloeien, doch er is niet
voldoende aannemelijk gemaakt, dat die bezwaren zoo zwaar wegen, dat zij het
laten varen van de aan de centralisatie verbonden voordeelen zouden lechtvaardigen.

De mogelijkheid moet echter worden geopend, dat aan de eigenaars of gebruikers
van slachtplaatsen, die na 1 Januari 1933 hun inrichtingen in overeenstemming
hebben gebracht met de eischen van de vleeschkeuringswet, door Gedeputeerde
Staten een tegemoetkoming wordt verleend in de deswege gemaakte kosten voor zoover
zulks billijk is te achten.

Op grond hiervan heeft de secretaris-generaal een door Gedeputeerde Staten
voorgestelde gemeenschappelijke regeling opgelegd aan voornoemde gemeenten.
Deze regeling is aangevuld met een artikel betreffende het verleenen van tegemoet-
koming aan slagers.

Tc Heerlen overleed begin December de nestor der Limburgsche
veeartsen, collega Jos. Duysens, in den gezegenden ouderdom van
ruim 90 jaar.

Met hem is heengegaan één van de „oude garde", één van de echte
practici, die een groot stuk van Zuid-Limburg als zijn praktijkgebied
bestreek.

Hij wist de groote moeilijkheden van dien tijd : slechte, in den winter
vaak onbegaanbare wegen in het heuvelachtige terrein, groote afstanden,
af te leggen met primitieve vervoermiddelen, door zijn groote energie
glansrijk te overwinnen ; ondanks dit bereikte hij een hoogen leeftijd,
aldus het bewijs leverend, dat het zware prakiijkwerk met voortdurend
verblijf in Gods schoone natuur een gezond ambt is.

Collega Duysens werd 11 November 1850 geboren te St. Geertruid
in het schoone Zuid-Limburg. Hij verloor op jongen leeftijd zijn
ouders en was dus jong wees ; als zoodanig vond hij een nieuw tehuis
bij den toenmaligen apotheker, tevens burgemeester, Dubois te Eysden.

Hier ontving hij zijn lager onderwijs, vertrok voor zijn verdere
opleiding naar het Lyceum te Roermond, om daarna verder te studeeren
voor apotheker-assistent, welk diploma hij 20 Juli 1869 te Leiden
behaalde.

Zijn voorliefde voor de dieren deed hem besluiten te gaan studeeren
aan de toenmalige Veeartsenijschool te Utrecht; hij behaalde zijn
diploma als veearts 28 Juli 1879, zoodat hij, ofschoon pas afgestudeerd
LXVIII ,

op 29-jarigen leeftijd, in 1939 zijn diamanten jubileum als veearts
vierde en nog wel in goede gezondheid en vol opgewektheid.

De toenmalige districtsveearts te Roermond, de heer Janné, met
wien de overledene bevriend was, gaf hem den raad zich te vestigen in
Heerlen, hetgeen hij dan ook deed op 1 Augustus 1879. Hier is hij
gebleven tot aan zijn dood, met eene onderbreking van Mei 1880 tot
Augustus 1881 ; gedurende dezen tijd was hij op verzoek van de Neder-
landsche regeering in Indië werkzaam als gouvernements-veearts ter
bestrijding van de veepest.

De jonge Duysens kreeg in Heerlen spoedig een uitgebreide praktijk,
welke hij te voet en te paard, later op hoogeren leeftijd met de fiets
bereisde ; toen de auto kwam was zijn oudste zoon in de praktijk gekomen
en liet hij deze de groote afstanden maken ; hij bleef per fiets de patiënten
van dichterbij behandelen. Op 85-jarigen leeftijd peddelde hij nog
opgewekt rond.

Na zijn terugkeer uit Indië wist hij den toenmaligen burgemeester
van Heerlen te overtuigen van het groote belang eener goed geregelde
vleeschkeuring in zijn gemeente ; door zijne bemoeiingen werd de
vleeschkeuring bij verordening geregeld en op 1 Juli 1886 werd Duysens
tot veearts-keurmeester benoemd.

Op i October 1892 werd hij benoemd tot plaatsvervanger van den
Districts-veearts te Roermond, welke titel later werd : plaatsvervangend
Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst.

Heerlen was bij zijn vestiging een landelijke plaats met ^ 5000 zielen ;
toen men de steenkolen ging delven en de mijnschachten gingen ver-
rijzen, kwam de snelle groei en uitbreiding van Heerlen tot een industrie-
centrum van 50.000 inwoners. Deze geheele evolutie heeft Duysens
meegeleefd.

In verband met deze uitbreiding besloot het gemeentebestuur tot het
bouwen van een slachthuis ; dit kwam in 1920 klaar. De reeds bejaarde
Duysens nam alsnu ontslag als Hoofd van den keuringsdienst en liet de
vleeschkeuring aan jongere krachten over, aangezien het nu een zuiver
ambtelijke betrekking was geworden.

Dat wil niet zeggen, dat de toen 70-jarige ook zijn practijk neerlegde :
integendeel, de vrijgekomen tijd werd hieraan geheel besteed. Zoo
practiseerde hij voort tot ver in de tachtiger jaren. Toen hij niet meer
practiseerde, bleef hij nog tot op 89-jarigen leeftijd de apotheek ver-
zorgen, die nog steeds bij hem thuis was gebleven.

Toen in Heerlen en omgeving de mijnen kwamen en daarmee de
mijnpaarden voor ondergrondsch werk, werd hij aangesteld als mijn-
paardenarts en daalde hij, gestoken in het mijnwerkerspak en met de
mijnlamp gewapend, in de onderaardsche gangen ter practijk : zeld-
zaam gebeuren.

In latere jaren verving ook hier de motor de paardentractie ; zoolang
er echter paarden waren, ging hij regelmatig naar beneden. Dat heeft

hij volgehouden tot zijn 85ste levensjaar ; toen is het laatste mijnpaard
verdwenen, hetgeen hij zeer jammer vond.

Vanaf de oprichting der afdeeling Limburg van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde was hij penningmeester en is dit gebleven tot
1927. Ook na dien lijd bleef hij trouw onze vergaderingen bezoeken.
In 1934 heeft hij nog in alle opgewektheid het zilveren jubileum onzer
afdeeling meegevierd. Om zijn vele verdiensten ten opzichte onzer
afdeeling werd hij benoemd tot haar Eerelid.

Hare Majesteit de Koningin benoemde hem ter gelegenheid van zijn
50-jarig ambtsjubileum tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau ;
inderdaad een welverdiende onderscheiding.

Ondanks zijn drukken werkkring vond hij den tijd om in Heerlen
deel te nemen aan het vereenigingsleven, zoowel op sociaal als cultureel
gebied ; wc vinden hem als bestuurslid van diverse vereenigingen.

Hij was een uitstekend echtgenoot en familievader, die zijn zoons in
verschillende richtingen wist te leiden tot goede betrekkingen ; zijn
oudste zoon deed sinds 1909 met hem samen de praktijk.

Het verlies van zijn goede vrouw was voor hem een harde slag, waar
hij alleen thuis overbleef. De nabijheid van zijn kinderen was hem een
groote troost.

De groote achting, die men den overledene toedroeg, kwam tot
uiting op de drukke begrafenis. Deputaties van verschillende vereeni-
gingen, autoriteiten, vele vrienden en collega\'s begeleidden hem ter
laatste rustplaats.

Op uitdrukkelijk verlangen van den overledene werd aan het graf
niet gesproken. De voorzitter onzer afdeeling, collega Hamers, wilde
echter niet het kerkhof verlaten alvorens gezamenlijk voor de zielerust
van den afgestorvene te bidden : een piëteitvolle daad.

Moge de Heer van leven en dood hem de belooning voor zijn werk
hier op aarde reeds hebben uitgereikt.

Sedert in 1917 door Fontaine en Lütje bij hun onderzoekingen over
de specificiteit van de complementbindingsmethode bij malleus, ver-
scheidene positieve reacties op Brucella-abortus werden gevonden, is
aan Brucellose bij paarden meer aandacht besteed.

In hec Tijdschrift voor Diergeneeskunde publiceerde Dr. v. d. Hoeden
in den jaargang 1930, afl. 1, 1931, afl. 24 en 1932, afl. 9, zeer interessante
en uitvoerige onderzoekingen, terwijl Dr. J. A. Beijers in hetzelfde
tijdschrift jaargang 1932, een vooral voor den klinicus belangrijke
mededeeling deed over een tweetal patiënten. Bovendien in aanmerking
genomen dat de infectieuze abortus bij de runderen zich de laatste jaren
sterk heeft uitgebreid, zoodat de mogelijkheden van smetstofopname
vergroot zijn, is het niet verwonderlijk dat we meer dan voorheen
deze bacterie als ziekteverwekker bij het paard waarnemen.

In deze klinische les denk ik enkele patiënten, waarbij de Brucella een
rol speelt, met U te bespreken. Hierbij heb ik het standpunt van Dr.
v. d. Hoeden en andere onderzoekers ingenomen, dat pas dan van een
oositief agglutinatie-vermogen van het bloed ten opzichte van Brucella-
Bang mag worden gesproken, indien er nog een reactie is bij een ver-
dunning van i : 200.

De klinische symptomen loopen zeer sterk uiteen. Toch kunnen we
zekere verschijnselen of combinaties van verschijnselen steeds waar-
nemen, waarvan ik gebruik wil maken bij mijn indeeling. Ik neem
daarvoor bij elkaar :

d. patiënten waarbij algemeene ziekte-verschijnselen meer op den
voorgrond treden.

a. De anamnese bij de eerste groep kan zeer verschillend zijn. Een
patiënt kan meer of minder hinder hebben van een beginnend hygroom
op nek of schoft (afhankelijk van de ontstekingsverschijnselen, grootte
en plaats).

Het verloop is eveneens wisselend. We kunnen patiënten zien, waarbij
het hygroom zeer langzaam grooter wordt en zonder geneeskundige
behandeling pas na jaren een spontane doorbraak geeft met fistelvor-
ming. Andere nemen vrij snel in omvang toe en geven spoedig een fistel-

vorming. De fistel, hetzij na korieren of längeren tijd, geeft in het begin
een lichtgele sero-fibrineuze uitvloeiing, later meer purulent, waarschijn-
lijk door secundaire infecties. Het bloedonderzoek bij alle de laatste jaren
waargenomen schoft- of nekbuilen (een 12 tal) wees uit, dat bij een
verdunning van meer dan i : 200 nog een positieve agglutinatie ten
opzichte van Bruc. Bang aanwezig was. Tweemaal werden uit den
inhoud van de zwelling abortusbacillen (Bang) gekweekt.

Dat het echter niet altijd direct tot fistelvorming komt laten ons de
volgende patiënten zien.

Van een gekruiste Lithauer merrie oud ongeveer 12 jaar vertelt de
eigenaar ons, dat het dier 3 weken terug plotseling rechts naast den
schoft een dikte heeft gekregen. Trauma kon practisch worden uitgeslo-
ten. Het paard doet het werk even goed als voorheen en aan den alge-
meenen gezondheidstoestand wordt niets bijzonders opgemerkt.

Bij ons algemeen onderzoek blijken pols, temp. en ademhaling normaal
te zijn. We zien een zwelling aan den dorso-craniaien rand van het recht-
ter cartilago scapulae, die ongeveer 5 cm boven de omgeving uitsteekt
en een handpalm groot is. De pijnlijkheid is gering, bij beter betasten
wordt vocht in de diepte gevoeld. Een bloedmonster wordt genomen.
Het is ons bekend, dat er sinds 2 jaren infectieuze abortus onder de
runderen op dit bedrijf heerscht. Een behandeling stellen we niet
in, wel wordt het tuig zoo gemaakt dat het niet drukt op de zwelling.
Na 3 dagen komt er bericht van het laboratorium van den Gezond-
heidsdienst voor vee in Friesland, dat het bloed nog in een verdunning
van i : 2000 Bruc. Bang agglutineert. Bij een tweede bezoek, een week
na het eerste, blijkt de zwelling gelijk in omvang en zonder pijn. We
blijven de patiënt af en toe contróleeren. Eerst na 3 jaar is de zwelling
eindelijk verdwenen en tot op heden, nog 3 jaar later is geen recidieve
opgetreden.

Van een anderen patiënt deelt de eigenaar ons in April 1939 mede,
dat zijn paard den laatsten tijd moeilijk van den grond kan eten of uit
een op den grond staanden emmer kan drinken.

Bij ons onderzoek bevinden we de patiënt (een 14-jarige gekruiste
Belgische merrie) in goeden voedingstoestand ; de pols is evenals de
ademhaling normaal, de thermometer wijst echter een lichaamstempe-
ratuur van 38,9° aan. Bij het laten drinken komen de lippen tot aan
den rand van den emmer ; wordt deze M opgetild dan drinkt het
paard met graagte. Locomotiestoornissen zijn er niet, hoogstens iets
stijve halshouding. De rectale exploratie brengt geen aanwijzing voor
de diagnose tuberculose, waaraan in eerste instantie wordt gedacht. De
ophthalmo-tuberculinatie wordt gedaan en na 2 dagen herhaald.
De reactie blijkt dubieus-positief. De temp. is dan 38.8°. Aangezien
het toepassen van de subcutane tuberculinatie op bezwaren stuit bij den
eigenaar (het paard doet zijn werk best, de drukte in den handel in
veevoeder is in April op het hoogtepunt) wordt met 3 dagen tusschen-
ruimte nog eens in hetzelfde oog getuberculineerd. Ook deze reactie is

aan den positieven kant, (uitvloeiing muco-purulent, etter iets te grijs
en niet in voldoende hoeveelheid). Toch meenen we naar aanleiding van
de bevindingen den eigenaar te moeten wijzen op een waarschijnlijk
aanwezig tuberculeus proces van een der halswervels, onder voorbehoud,
dat we eerst nog een andere tuberculinatie willen toepassen alvorens
ons meer positief te kunnen uitspreken. De temperatuur van den patiënt
blijft i 38.9°, de overige symptomen wijzigen zich niet. Na 2 weken
wordt de patiënt weer gecontroleerd en is de temp. 38.5. De eigenaar
vertelt dat de bezwaren iets minder worden.

Eind Mei is de temp. gedaald tot 38.2 ; de beweging van den hals
wordt ruimer, locaal is er nog niets te vinden. Onze waarschijnlijkheids-
diagnose komt in het gedrang, vooral als de eigenaar begin Juni ons
mededeelt, dat hij niets bizonders meer aan het paard bespeurt. De
temp. is dan 38. In Juni 1940, dus een jaar later, wordt aan de zijvlakte
van den hals ongeveer ter hoogte van den vierden halswervel een dikte
ter grootte van een kippenei waargenomen ; er is druk-pijnlijkheid en
lluctuatie. Na punctie en incisie vloeit een geel sero-fibrineus exsudaat
uit de opening ; een hoeveelheid van ongeveer 50 cc, die ter onderzoek
naar het Lab. van den Gezondheidsdienst wordt opgezonden. Hier blijkt
dat het microscopisch verdacht is van abortus Bang bacteriën en dat
in een verdunning van 1 : 800 duidelijk agglutinatie optreedt. Na
afvloeiing van het exsudaat blijkt een holte te bestaan, zonder kanalen
die naar een dieper proces voeren. De behandeling bestaat uit een
dagelijks reinigen met een desinfecteerende oplossing, daarna penseelen
(1 X daags) met josorptol, ol. thercb. 1 : 3. De uitvloeiing is niet die van
een gewoon absces, doch blijft meer geel slijmig, zooals bij nek- en
schoftfistels wordt gezien. Na 4 weken is de patiënt volkomen genezen
zonder recidive.

Omtrent de wijze van infectie valt moeilijk iets te zeggen, de eigenaar
houdt zelf geen runderen doch door den aard van het bedrijf zijn er wel
infectiemogelijkheden.

b. Viel bij de voorgaande patiënten aan de extremiteiten niets te
bespeuren, bij het paard dat we nu gaan bespreken is zulks wel het geval.
Het betreft hier n.1. een patiënt waarvan de anamnese als volgt luidt :
5 dagen geleden (Juni 1940) vindt de eigenaar zijn paard des morgens
in de weide hevig kreupelend aan het 1. achterbeen. Den vorigen dag
had het dier normaal zijn werk gedaan. De patiënt eet slecht en staat
vrijwel den geheelen dag suf op een hoekje van het weiland. Bij ons
onderzoek maakt de patiënt (een ongeveer 6-jarige gekruiste Lithauer
merrie) een ziekelijken indruk; het dier is in goeden voedingstoestand
maar staat met opgetrokken buik, zweet op de zijvlakte van den hals,
de anconeistreek en in de flanken.

Het linker achterbeen rust nauwelijks met de punt van het hoefijzer
op den grond. Bij beweging wordt dit been slechts even belast, doch wel
over de volle hoefoppervlakte en tevens iets traag naar voren gebracht.

Een zoo nauwkeurig mogelijk onderzoek van het been levert ons absoluut
geen gegevens voor de diagnose. Het lijkt, dat, gezien de bewegings-
stoornis, per exclusionum besloten moet worden tot een coxitis. Dit nega-
tieve resultaat en de ziekelijke indruk die den patiënt maakt, doet ons
echter besluiten een algemeen onderzoek in te stellen. Daarbij bevinden
we de pols 48 per min., de ademhaling 12, temp. 39.5° ; aan slijmvliezen
en voelbare lymphklieren geen afwijkingen, bij auscultatie is evenmin
iets bijzonders waar te nemen. Een bloedmonster wordt genomen en ter
onderzoek opgezonden. In afwachting van den uitslag krijgt de patiënt
rust en een antipyreticum. Na enkele dagen ontvangen we bericht dat
het bloed in sterkere verdunning dan 1 : 200 Bruc. Bang agglutineert.
Met een lin. volatile wordt dagelijks de heup gemasseerd en om de
5 dagen 10 cc yatren E 104 subcutaan ingespoten aan de zij vlakte van
den hals. De kreupelheid blijft echter gelijk evenals de temp., welke om
de 3 dagen wordt opgenomen en steeds om de 39⁰ schommelt ondanks
het antipyreticum. Het zweeten is na een week niet meer waarneembaar.

Na 4 injecties passen we deze niet langer toe daar geen verbetering
in den toestand komt. De patiënt eet nog steeds weinig en staat meestal
op drie beenen. De temp. blijft varieeren van 38.8°—39.5⁰ totdat op
20 Aug. een flinke zwelling ter weerszijden van den schoft ontstaat ;
dan blijkt de temp. gedaald te zijn tot 38.5°. De zwelling zakt
geleidelijk meer naar links op het craniale gedeelte van het cartilago
scapulae en heeft daar spoedig neiging tot fluctuatie. Op de laagste
plaats wordt een opening gemaakt. Ongeveer 100 cc geel sero-fibrineus
exsudaat vloeit af. Twee dagen hierna is de temp. 38°. Merkwaardiger
wijze is de kreupelheid sinds het optreden van de zwelling geleidelijk
aan iets verbeterd en na 14 dagen is het dier frïscb.

Dc schoftfistel behandelen we met injecties van 10 cc yatren E 104
over twee of drie plaatsen verdeeld rondom de zwelling, hetgeen 3 maal
wordt herhaald met een tusschenruimte van een week. De holte wordt
dagelijks gereinigd met een desinfecteerendc vloeistof en gepenseeld met
een mengsel josorptol: ol. thereb als eerder genoemd. Begin Oct. isook
cle fistel genezen, zoodat de patiënt weer geheel hersteld zijn werk
kan doen. Recidive is er tot op heden niet. Op het bedrijf kwam het
laatste jaar geen abortus onder de runderen voor.

c. Heel anders is het verloop van een zestal patiënten, waarbij het
niet komt tot een gelocaliseerd proces aan den romp, doch waarbij het
ziektebeeld blijvend beheerscht wordt door kreupelheid. Daar de tijd
niet toelaat alle in extenso te bespreken, volsta ik met de medcdeeling
dat er 4 zijn met plotseling in de weide optredende hevige kreupelheid.
Dit zijn alle jonge paarden, die nog niet of bijna niet hebben gewerkt.

Drie hiervan hebben een duidelijk waarneembare tendo-vaginitis
van de sesamscheede. No. i L. A., No. 3 en 4 R.V. De vierde (No. 2)
met een kreupelheid L.A. vertoont geen zichtbare afwijkingen. Alle
krijgen we te onderzoeken binnen 2 dagen na het ontdekken van de
kreupelheid. De temp. van alle 4 varieert dan van 39 tot 40. Het bloed
agglutineert Bruc. Bang in verdunning van meer dan 1 : 200.

Controle van de dieren gedurende de eerste twee maanden wijst uit, dat
de temp. spoedig daalt, echter steeds blijft schommelen tusschen 38.3
en 38.8 afgewisseld met onregelmatig optredende verhoogingen.

De kreupelheid blijft resp. bij No. 1 3 maanden, No. 2 steeds (tusschen-
tijds i maand frisch geweest), No. 3 2 maanden en No. 4 2 maanden
bestaan. Laatstgenoemden patiënt kunnen we niet tot het eind toe
volgen, daar de eigenaar het dier na 2 maanden verkoopt ; de kreupel-
heid is dan niet verbeterd.

De locale afwijking (zwelling van de sesamscheede) verdwijnt bij één
patiënt geheel, bij de andere slechts gedeeltelijk. Patiënt No. 2 is na
3 maanden hersteld, doch krijgt na 4 weken frisch te zijn geweest een
recidive zoowel van de kreupelheid als de temp. verhooging. Het dier blijft
dan steeds kreupel en wordt na 8 maanden als ongeneeslijk verkocht.

U ziet de prognose is matig gunstig. De behandeling was een anti-
phlogistische in het begin ; daarna massage met een lin. of josorptol
onder verband eventueel gevolgd door een vesicans (ung. cantharidum
of resolvier-seife), terwijl tevens subcutaan yatren E 104 werd ingespoten
en antifebrine per os werd gegeven. Ik geloof echter, dat aan de therapie
weinig waarde gehecht mag worden. Het beste resultaat gaf nog de
patiënt, die we met josorptol onder verband behandelden.

Terwijl we deze 4 patiënten in het kort bespraken, vragen de 2 andere
iets meer aandacht.

Het paard, dat U op de foto (fig. i) /iet, is een gekruiste Friesche,
ongeveer 18-jarige merrie, die door een veehouder van een andere
boerderij wordt gehaald om te gebruiken. Het dier heeft daarvoor
ongeveer i km moeten loopen. De gebruiker laat ons weten, dat het
paard den dag na aankomst op stal zeer hevig staat te zweeten en erg
kreupel is, L.A. We zien een van pijn met angstigen blik kijkend paard,
dat vooral op halsvlakte, anconaeï streek en in de flanken doornat van
zweet is. Bij het uit den stal halen (wat zeer moeilijk gaat) blijkt een
hevige kreupelheid van het 1. achterbeen te bestaan. Het been wordt
in rust opgetrokken. Er is niets abnormaals aan te zien ofte voelen. De pols
is 50, het aantal ademhalingen 15 per min., de lichaams temp. 39.5°.
De slijmvliezen zijn normaal en ook het verdere klinische onderzoek geef
geen afwijkingen ; de ophthalmo-tuberculinatie verloopt negatief. Na
bloedonderzoek blijkt er echter een agglutinatie van 1 : 1000 te bestaan.

Na 3 dagen is de patiënt L.A. frisch doch erg kreupel R.V. De temp.
39⁰. De eetlust wordt iets beter en het paard zweet niet meer. Deze
toestand blijft ongeveer 14 dagen bestaan, de temp. daalt tot 38.5. De
kreupelheid R.V. herstelt zich, maar treedt in gelijke mate R.A. op,
de temp. stijgt dan weer tot 40. i°. Dit verbetert de komende dagen iets,
ook de temp. daalt. Het dier blijft meer dan 3 maanden onder behan-
deling, de algemeene toestand gaat dan geleidelijk achteruit, de eetlust
blijft slecht, de patiënt vermagert, zoodat tot opruimen wordt overgegaan.
Drie beenen waren na elkaar aangetast geweest. Op het bedrijf, waar
het dier gebruikt zou worden, is tot op heden nooit een geval van
abortus bij het rund voorgekomen, de boerderij, van waar het
een dag voor zijn ziek worden was gehaald, is echter sterk geïnfecteerd.
In verband hiermede is het van belang ook uit forensisch oogpunt na
te gaan wat er bekend is, over den incubatietijd. Helaas vinden we
hierover niets anders geschreven dan hetgeen bij het experimenteel
onderzoek is gebleken. Schellnlr vond na voeding met levende Brucella -
cultuur na 2 weken een merkbare stijging der agglutininen in het bloed.
Dr. v. d. Hoeden constateerde 9 dagen na een voedingsinfectie met
levende cultuur een agglutinatietiter van 1 : 400 en na 3 dagen een
temp. van 39.g°. Eveneens zag Dr. Krüger bij een kunstmatige infectie
per os na 8 dagen een stijging van de agglutininen, terwijl hij na 6 dagen
een temp.verhooging waarnam. Over de incubatie bij een natuurlijke
infectie (die waarschijnlijk een alimentaire zal zijn) is niets bekend. We
moeten echter bedenken, dat voor het stellen van de diagnose : Brucellose,
naast een hooge agglutinatie-titer ook klinische symptonen aanwezig
moeten zijn. Door verschillende van genoemde onderzoekers is n.1. aan-
getoond, dat wel agglutinatie in hooge serumverdunning nog op kan
treden, terwijl de paarden uiterlijk volkomen normaal zijn en blijven.

De zesde en laatste patiënt van deze groep betreft een 1 ^-jarige
Belgische ruin. Het dier wordt op een morgen op stal aangetroffen kreupel
aan het L.A. been. Volgens zeggen van den eigenaar was den vorigen
dag door hem niets bijzonders aan het paard waargenomen. Als we

na veel moeite het dier in de schuur hebben gehaald, blijkt bij onder-
zoek de pols 45 te zijn, een ademhaling van 18 per min. en de temp. 41
Het dier is stijf en doornat van zweet over zijn geheele lichaam. Klinisch
waarneembare afwijkingen worden verder niet gezien, een weinig hooi
ter hoogte van den mond gehouden wordt met graagte gegeten. De
genoemde verschijnselen doen ons besluiten een bloedmonster te nemen.
De patiënt wordt intusschen onder de wollen dekens gezet en sympto-
matisch behandeld met antipyrine per os ; 20 cc septicied wordt intra-
veneus ingespoten. Den volgenden dag is de toestand slechter, het paard
ligt en kan met moeite worden opgeholpen. De temp. is nog 41⁰, het
zweeten is gelijk den vorigen dag. Behalve L.A. is het ook aan het RA⁷,
been kreupel. Aan dit been kunnen we een acute tendovaginitis van de
sesainscheede zien. De eetlust blijft goed; 20 cc septicied en 10 cc
yatren E 104 worden ingespoten, resp. intraveneus en subcutaan.
De dag daarop ontvangen we het resultaat van het bloedonderzoek.
De agglutinatie is positief (in hoogere verdunning dan 1 : 200). De
kreupelheid L.A. herstelt zich, de temp. daalt tot 39⁰, het zweeten
vermindert. Twee dagen later herhaalt zich zoowel de hooge tempera-
tuur als de kreupelheid (temp. 41⁰, meer kreupel L.A. en R.V.).
De patiënt moet overeind worden getakeld. Daar er 11a 5 dagen geen
verbetering in den toestand komt en er reeds decubitus op gaat treden,
wordt het dier verkocht.

Deze patiënt toont U dus een acuut verloop, gepaard gaande met hevig
zweeten ; een symptoom, dat bij den mensch veelvuldig wordt gezien
na een Bruc. Bang infectie, doch dat ik in de diergeneeskundige litera-
tuur niet heb kunnen vinden.

d. Andere verschijnselen zien we bij een patiënt, waarvan de
eigenaar ons in Sept. vertelt : ,,mijn paard houdt zich slecht in de weide
de laatste weken, loopt zelden in draf, is loom, eet niet genoeg en kreunt
af en toe bij beweging." De status praesens van dit dier zien we als
volgt : een 11-jarige, in matigen voedingstoestand verkeercnde, Olden-
burger merrie, staat met eenigszins opgetrokken buik en rug ; het haar-
kleed is dof, de pols is 46, de ademhaling 12 per min., de temp. 40°. Na
beweging en wel speciaal na wending laat de patiënt een steunend geluid
hooien. Ze is moeilijk in draf te krijgen en heeft dan een pijnlijke, stijve
gang. Andere afwijkingen worden niet gevonden. Daar onze eerste
gedachte uitgaat naar een tuberculeuze aandoening, wordt de ophthal-
mo-tuberculinatie toegepast. Het resultaat is negatief. Ondanks de
verstrekte antipyretica blijft de temp. om 40° schommelen. Het bloed-
onderzoek wijst nog in een sterkere verdunning als 1 : 200 een pos.
agglutinatie aan. Klinisch blijft de toestand voorloopig gelijk, totdat
op 27 Nov. op den rechter ribwand dorsolateraal van het sternum en
een handbreed achter het olecranon ulnae van het r. voorbeen een

diffuse dikte ter grootte van een kleine handpalm wordt waargenomen.
Bij het betasten hiervan geeft het dier uitingen van pijn. Na rechts
omwenden kreunt het paard, links om niet. De temp. daalt nu geleidelijk,
8 Dec. is ze beneden 38°. De patiënt komt zichtbaar in betere conditie,
de lichaamshouding wordt meer soepel en de draf vlotter. Zelfs worden
sprongen gemaakt bij het uit den stal halen.

De dikte aan den borstwand wordt geleidelijk kleiner en is na 3 weken
geheel verdwenen. In Maart wordt het paard volledig hersteld verkocht
en er zijn ook later geen klachten over geweest. Dit ziekteverloop heeft
ongeveer 8 maanden geduurd. De weide, waar het dier had geloopen,
was besmet door runderen, die er aborteerden tengevolge van een
abortusinfectie.

Resumeerende ziet U, dat de Bruc. Bang bij paarden zeer uiteen-
loopende verschijnselen kan geven. Behalve de voor het paard specifieke
aandoeningen in den vorm van hygromen of fistels op nek, hals en schoft,
moeten we, bij kreupelheid waar voor geen directe oorzaak is te vinden
en waar geen, met de mate van pijn overeenstemmende klinische symp-
tomen aanwezig zijn, steeds een algemeen onderzoek instellen. Het ge-
durende eenigen tijd controleeren van de lichaamstemperatuur en het
serologisch onderzoek zijn onontbeerlijke hulpmiddelen voor het stellen
van de diagnose Brucellose. Ook geldt dit bij algemeen ziek zijn
gepaard gaande met stijven gang en zweeten.

Het verloop van alle processen is langdurig. Prognostisch zijn de
gelocaliseerdc pyogene met fistelvorming in veel gevallen gunstiger
te beoordeelcn dan de kreupelheden. Voor het stellen van een infauste
prognose bij kreupelheid moeten we minstens een termijn van
3 maanden in acht nemen.

De therapie is hoofdzakelijk een symptomatische, waarvan het
resultaat helaas meestal zeer onbevredigend is.

Hoogleeraar in de kennis der mensehelijke voedingsmiddelen
van dierlijken oorsprong aan de Rijks-Universiteit te Utrecht.

Sedert een aantal jaren is in verschillende streken van ons land een
regeling ingevoerd om bij het vaststellen van den aan den veehouder
te betalen prijs van ,,consumptiemelk" (inkoopsprijs) rekening te houden
met de kwaliteit. Onder „kwaliteit" verstaat men daarbij niet in de
eerste plaats een bepaalde samenstelling. Wel wordt ook hier de eisch
van een minimum vetgehalte gesteld, doch deze factor wordt slechts
tot zekere hoogte bij de waardeering der „kwaliteit" in rekening
gebracht.

ie. het vaststellen van een aantal eigenschappen van dit voedings-
middel, die eenerzijds een maatstaf zijn voor de „zuiverheid", ander-
zijds van de „houdbaarheid", doch ook

2e. het in rekening brengen van enkele zaken, die niet direct aan de
melk zijn af te lezen.

1. De reinheid der melk in den gewonen zin, d. i. dus de afwezigheid
van „zwevend" of „filtreerbaar" vuil.

a. het aantal in de melk aanwezige microörganismen, eventueel het
gehalte aan „coli-bacillen".

4. De inrichting van de boerderij en de meer of minder zindelijke
resp. technisch juiste wijze, waarop de melk gewonnen wordt.

5. De gezondheidstoestand van den veestapel in het bijzonder, het
eventueel ter hand nemen van de bestrijding der tuberculose.

^J) In dit artikel wordt verkort de inhoud weergegeven van een reeks artikelen
verschenen in het Algemeen Zuivel- en Melkhygiënisch Weekblad (Juli—Aug. 1940).
Op verzoek der redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde wordt mede-
gedeeld, dat overdrukken van deze origineele artikelen in brochure-vorm verkrijgbaar
zijn bij de Redactie van het bovengenoemde weekblad, Laan van Meerdervoort 18,
\'s Gravenhage (prijs ƒ 0.35, giro No. 19795).

Wordt de melk van een groep veehouders door denzelfden onderzoeker
beoordeeld, dan zal deze beoordeeling voor allen uniform geschieden.
Moeilijker wordt het wanneer de melk van verschillende groepen van
veehouders door verschillende onderzoekers beoordeeld wordt.

Stelt de onderzoeker hooge eischen, dan zullen slechts weinig vee-
houders de prijs voor de „eerste kwaliteit" (synoniem „eerste klasse")
ontvangen. De meesten zullen zich met die voor tweede resp. derde
klasse tevreden moeten stellen. De gemiddelde door den afnemer uit
te betalen melkprijs zal dan op een lager niveau komen te liggen, dan bij
een inrichting, waar de deskundige zijn eischen lager stelt. Het heeft
dan den schijn, alsof het leveren van melk van mindere kwaliteit extra
wordt beloond. Op deze wijze vormt het niveau, waarop de scheidingen
tusschen „eerste" en „tweede" klasse resp. tusschen „tweede" en
„derde" klasse melk wordt gelegd, een concurrentie-factor tusschen
de verschillende fabrieken.

Het zal dus dringend noodig zijn, dat er op dit punt overeenstemming
tusschen de deskundigen wordt bereikt.

Daarbij moet nog aan een tweede zaak aandacht geschonken worden.
Sommige deskundigen hechten bij deze beoordeeling zeer groote waarde
aan de sub 4 genoemde feiten, die een indruk geven van de inrichting
der boerderij en de wijze, waarop het melken geschiedt. Het is echter
duidelijk, dat men de verspreid liggende boerderijen elk slechts enkele
malen per jaar kan bezoeken, te meer, omdat dit onderzoek, wil het
volledig en vruchtdragend zijn, alleen onder melktijd volbracht kan
worden. Daarom wordt ijverig gezocht naar een methode van onderzoek
der melk, die niet alleen een indruk geeft van de „kwaliteit", maar
waaruit men tevens besluiten zou kunnen trekken over den toestand
resp. de werkwijze ter boerderij.

Noch omtrent de wijze van beoordeeling van de „kwaliteit" van
melk, noch omtrent de wijze van onderzoek ten dienste van een labora-
torium-contröle op de hygiënische toestanden ter boerderij heeft zich
echter tot op heden een eensluidend oordeel gevormd. De literatuur
over beide onderwerpen is niet gemakkelijk te overzien. Wij zullen
trachten hieronder de belangrijkste publicaties daarover te vermelden
zonder naar volledigheid te streven en een overzicht te geven van de
wijze, waarop deze kwaliteitsbepaling in de praktijk kan worden
uitgevoerd.

Voor de nauwkeurige tekst van de voorschriften, die bij het bemon-
steren van melk voor de kwaliteitsbepaling in acht genomen moeten
worden, verwijzen wij naar het origineele artikel. Uit de toelichting
bij deze voorschriften nemen wij het volgende over.

Het doel van het onderzoek waarvoor deze monsters worden ver-
zameld is, zoo nauwkeurig mogelijke en vooral onderling goed vergelijkbare

gegevens te verkrijgen omtrent de samenstelling, de reinheid en de houd-
baarheid der bemonsterde partijen melk.

Men moet er voor zorg dragen, dat de monsters tijdens het vervoer
niet een onmatig langen tijd aan de brandende zon zijn blootgesteld.
Vervoer in ijs is organisatorisch niet te verwezenlijken. Verwezen mag
hier echter worden naar de onderzoekingen van Treffers over den
bacteriegroei in de in „steriele" vaten gewonnen melk. Daaruit bleek
dat het zelfs bij hooge temperatuur verscheidene uren duurt, alvorens
in zulke melk een practisch merkbare vermeerdering van het kiemgetal
is vast te stellen.

De monsters worden vervoerd in daarvoor geschikte rekken, kistjes
of tasschen, die zoodanig zijn afgedekt, dat de melk niet aan directe
bestraling door de zon is blootgesteld. De dienst moet zoodanig worden
ingedeeld, dat elk monster op zijn laatst vier uren na het bemonsteren
aan het laboratorium is afgeleverd. Tenzij zekerheid bestaat, dat het
onderzoek binnen één uur na aankomst der monsters op het laborato-
rium zal zijn ingezet, worden zij onmiddellijk in water van ten hoogste
6° C. geplaatst en daarin bewaard, totdat met het onderzoek wordt
aangevangen.

Om practische redenen wordt van het ideaal afgezien elke bus melk
te bemonsteren. Van elke 4 of 5 bussen kan een gemeenschappelijk
monster worden genomen. Dit klinkt den met de praktijk der melk-
voorziening niet nader bekenden bacterioloog misschien vreemd in de
ooren. Men bedenke echter, dat de melk zelf na de aflevering ook gemengd
wordt en dat het dus voldoende is, wanneer men een indruk krijgt van
den „gemiddelden" bacteriologischen toestand der gehcele leverantie.

De verschillen in bacteriegehalte tusschen ^ 12 uur oude avondmelk
en versche ochtendtnclk kunnen echter zoo groot zijn, dat het onjuist
zou zijn hiervan mengmonsters te nemen. Daarom is voorgeschreven,
dat avond- en ochtendmelk steeds afzonderlijk bemonsterd moeten
worden.

Men neemt monsters van minstens een kwart liter. Als monster-
flesschen bezigt men „gesteriliseerde" flesschen, met een zeer goede
afsluiting, zoodat zij zelfs bij krachtig schudden tijdens het vervoer
niet lekken.

Men zal goed doen de grootte dezer flesschen zoo te kiezen, dat zij
ca. 300 cc bevatten. Zij behoeven dan nooit geheel gevuld te worden.
Dit wordt gedaan met het oog op het voorschrift, clat men vóór het
begin van het onderzoek andermaal voor het goed gelijkmatig verdeelen
van de melk zorg draagt. In den regel zal dit door flink omzwenken
bereikt kunnen worden. Zijn de monsters lang en zeer koud bewaard,
dan zal matige verwarming te hulp geroepen moeten worden.

*) W. Treffers. Onderzoekingen naar de wijzigingen in het kiemgetal van in
steriel vaatwerk gewonnen melk. Diss. Utrecht. 1925.

flesschen, is het voldoende dat deze flesschen zoodanig zijn bewerkt,
dat bij een desbetreffend onderzoek slechts spaarzaam enkele kiemen
daarin worden aangetroffen. Regelmatige controle op de steriliteit der
monsterflesschen door den leider van den dienst is zeer aan te bevelen.

Alvorens met de daarvoor medegevoerde schepmaat een hoeveelheid
uit de bus te nemen, moet de melk met den „melkroerder" grondig worden
dooreengemengd.

Leeken op dit gebied maken ernstig bezwaar, dat deze voorwerpen,
al dan niet na een oppervlakkige reiniging, van de eene bus melk in
de andere overgaan. Zij verwachten, dat daardoor de bacteriologische
bepalingen voor den inhoud van de 2de en verdere bussen practisch
waardeloos zouden zijn. Bezien wij deze zaak eens nader.

Een melkbus bevat circa 40 1 melk of 40.000 cc. Een kiemgetal van
100.000 per cc is een zeer gewoon getal. Stel nu, dat bij een „slechte
bus" er 10 millioen (io⁷) kiemen per cc in de melk aanwezig zijn en
dat er aan den roerder 4 cc melk blijft hangen. Dan worden 4 X io⁷kiemen overgebracht.

riën per cc. In plaats van 100.000 kiemen per cc zou men dan 101.000
kiemen vinden. Deze fout valt echter zeer zeker binnen de foutengrenzen,
die aan elke bacteriologische telmethode eigen zijn. Zelfs al blijft aan
den roerder een gering veelvoud van 4 cc hangen, dan nog zal men
deze fout niet kunnen opmerken.

Voor overbrenging van aantallen Bac. coli kan men eenzelfde soort
berekening maken.

Uit overwegingen van algemeene zindelijkheid zal het de voorkeur
verdienen roerder en schepmaat telkens na enkele bemonsteringen
grondig af te spoelen, met een reine doek te drogen en stofvrij verpakt
in daarvoor geschikte houders te vervoeren.

Wij willen nog een kort woord wijden aan de bepaling, dat de mon-
sters, die niet binnen één uur na aankomst op het laboratorium ver-
werkt worden, in water van ten hoogste ^ 6° C. moeten worden ge-
plaatst. Het is duidelijk, dat daarmede de toestand van dat oogenblik
wordt geconserveerd.

Foutief is echter de monsters eerst eenige uren in de warme kamer
te houden om als men bemerkt, dat zij niet afgedaan kunnen worden,
ze eerst aan het eind van den dag in een ijskast te plaatsen. Zij koelen
dan veel te langzaam af en men zal kiemgetallen vinden, die in geen
enkel opzicht den juisten toestand weergeven. Zelfs het dan in koud
water plaatsen baat niet meer voldoende.

Men houde dus steeds een „koud waterbad" gereed en make er een
gewoonte van aangevoerde monsters, die niet direct ter hand genomen
worden, onmiddellijk daarin te plaatsen.

De mate, waarin zwevend vuil in de melk aanwezig is, wordt algemeen
bepaald door de ,,Reinheidsproef" (filtreerproef).

Van de nauwkeurige omschrijving van deze proef vermelden wij hier
het volgende. Er wordt ten minste een kwart liter melk, die een tempera-
tuur van 10—25⁰ C. heeft, gefiltreerd. Men gebruikt daartoe bij voor-
keur het filterapparaat volgens Ir. Sturm. Nauwkeurige voorschriften
over doorsnede en gewicht der wattenschijfjes, over het apparaat, de
zuigkracht enz. zijn in het artikel opgenomen.

De schijfjes worden luchtdroog gemaakt door verwarming bij ten
hoogste 6o° C. Zij worden voor de beoordeeling op witten ondergrond
gelegd. Het oordeel wordt uitgesproken in één der drie termen,
goed, voldoende, onvoldoende

Bij den aanvang der besprekingen over dit onderwerp zij er aan
herinnerd, dat dit oordeel gebaseerd kan zijn op het aantal kiemen,
dat in de melk aanwezig is of op den aard der kiemen. Met dit laatste
bedoelt men in den regel de mate, waarin tot de groep der colibacillen
te rekenen microörganismen in de melk gevonden worden. Daar deze
laatste beoordeelingswijze nog maar weinig toepassing vindt, zullen wij
ons in hoofdzaak met de eerste bezighouden.

Voorts moge in herinnering gebracht worden, dat melk van de hoogste
kwaliteit die bacteriologische gesteldheid zal moeten hebben, die met
het kiemgehalte van zoo juist op „steriele" wijze aan den gezonden
uier onttrokken melk overeen komt. Wij weten dat dit aantal slechts
één tot enkele duizendtallen per cc bedraagt.

Er zij aan herinnerd, dat bij een juiste werkwijze de infectie bij het
melken door invallende deeltjes dit getal slechts met een enkel duizendtal
per cc zal verhoogen, maar dat de grootste bronnen van verontreiniging
zijn :

a. de bacteriologische gesteldheid van het vaatwerk waarin de melk
wordt opgevangen,

De beoordeeling der melk in dit opzicht zal dus niet los gemaakt
kunnen worden van het oogenblik van bemonstering. Worden de
monsters kort na het melken genomen en daarna met bekwamen spoed
onderzocht, dan zal in den regel een veel strengeren eisch kunnen worden
aangelegd, dan wanneer de monsters eerst genomen worden, nadat de
melk een half etmaal of langer op de boerderij is bewaard en vervolgens
nog een transport van verscheidene uren heeft ondergaan.

een beperkt aantal uren na het melken aan een daarvoor geschikte
afleverplaats zouden brengen. Zou zulks het geval zijn, dan zouden bij
gebruik van practisch steriel vaatwerk in deze melk zeker niet meer dan
een of twee tienduizendtallen kiemen worden aangetroffen. ^x)

Er moge echter de aandacht op gevestigd worden, dat de aldus
gewonnen gegevens over den bacteriologischen toestand der ter boerderij
afgeleverde melk slechts betrekkelijke waarde hebben. Voor den melk-
verkooper en indirect ook voor den consument is van overwegend belang
de toestand der melk, zooals zij aan de melkinrichting aankomt. Men zal
zich dus bij deze controle niet kunnen beperken tot het onderzoek van
de ter boerderij genomen monsters, doch ook aandacht moeten schenken
aan die, welke genomen werden op het oogenblik, waarop de melk aan
de inrichting aankomt. De vermeerdering der in de melk aanwezige
microörganismen gedurende het transport kan het aangetroffen aantal
gemakkelijk opvoeren tot een veelvoud van die, welke onmiddellijk na
het melken aanwezig zijn. De praktijk wijst dan ook uit, dat er bij de
keuze van de methode rekening mee moet worden gehouden, dat in
den regel zeer groote aantallen (en niet één of twee tienduizendtallen)
kiemen per cc worden aangetroffen.

Het is op deze gronden dat men in den regel voor dit doel de reductase-
proef toepast.

Bij de practische uitvoering van deze proef in het groot wordt aan-
bevolen zich aan de volgende definitie te houden. „Onder reductasetijd
„wordt verstaan de tijd, die verloopt, totdat een mengsel van 20 cc
„melk en ^ cc van de hieronder beschreven methyleenblauw oplossing,
„nadat de buizen in een waterbad bij 37⁰ C. zijn geplaatst, geheel is
„ontkleurd. Daarbij wordt de kleur van de bovenste twee centimeter
„van de melk buiten beschouwing gelaten."

Deze definitie behoeft geen nader commentaar behalve voor het
niet mede rekenen van de kleur van de (2) bovenste centimeters melk.
Er wordt aan herinnerd, dat de reductie van het methyleenblauw een
reversibel proces is. Door de van boven indringende zuurstof uit de lucht
kan het reeds ontkleurde weer in blauwe kleur overgaan. Daarom
wordt dit bovenste laagje buiten beschouwing gelaten. Voor de nauw-
keurige omschrijving van de proef wordt weder naar het origineel
verwezen. Uit de toelichting daarbij nemen wij het volgende over.

Voor het serie-onderzoek in het groot, dat in de Melkcontróle stations
wordt verricht, is het voldoende, wanneer wordt uitgegaan van een
handelspreparaat als de bekende tabletten van Blauenfeldt en Tvede,
die zooals gebleken is voldoende gelijkmatig van samenstelling zijn-
Eén tablet wordt opgelost in 200 cc water.

\') C. F. van Oijen. Betrouwbaarheid der kleine plaatmethode voor de kwaliteits-
bepaling van melk. Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1938. afl. 17.
LXVIII =

automatische pipet, daar geringe schommelingen in de hoeveelheid
kleurstof niet van invloed zijn op de resultaten der proef.

Opwarmen van de met melk en methyleenblauwoplossing gevulde
buizen door plaatsen in de broedstoof (dus in de lucht) bij 37° C. is te
verwerpen, daar het dan veel te lang duurt eer de melk de temperatuur
van 37⁰ C. heeft aangenomen. Ook is af te raden de buizen eerst in
water van 37° C. te verwarmen en dan (in de lucht) in de broedstoof
te plaatsen. De buizen worden direct in water van 37° C. geplaatst.
Zij blijven daarin gedurende den geheelen duur van de proef.

1. Binnen een uur na aankomst der monsters op het laboratorium
wordt de reductase-proef ingezet. Kan hieraan niet voldaan worden,
dan moeten de monsters in water van ten hoogste 6^C C. worden ge-
plaatst, totdat met het onderzoek wordt begonnen.

2. In den zomer wordt na 2, in den winter na 3 uur nagegaan welke
buizen ontkleurd zijn. Deze monsters ontvangen de beoordeeling
„onvoldoende" (cijfer 1).

3. In den zomer wordt na 5, in den winter na 6 uur andermaal
nagegaan welke buizen ontkleurd zijn. Deze monsters ontvangen de
beoordeeling voldoende (cijfer 2).

4. De nu overschietende niet ontkleurde monsters ontvangen de
beoordeeling goed (cijfer 3).

Onder „zomer" wordt hier verstaan de maanden April tot en met
September, onder „winter" de maanden October tot en met Maart.
De wijziging in de beoordeeling gaat in op den eersten Maandag van
de maanden April en October.

Aan deze omschrijving van de proef mogen nog enkele practische
wenken worden toegevoegd.

Gesteriliseerde buizen verdienen de voorkeur boven uitgekookte,
omspoelen der buizen met alcohol is te verwerpen. Afsluiten der buizen
met kapjes of dergelijke is overbodig. De kleurstof en de melk mengen
zich bij het inbrengen van de laatste op zeer voldoende wijze. Zwenken
of schudden van de buizen na den aanvang van de proef wordt ont-
raden.

Bij het in het groot doorvoeren van het microscopisch onderzoek
van het sediment worden daartoe geschikte centrifugebuisjes
(Trommsdorff) met de te onderzoeken melk gevuld en gedurende een
halfuur in water van 50° C. geplaatst. Er wordt gecentrifugeerd in een
„sediment-centrifuge", (doorsnede ca. 30 cm) met een snelheid van ten
minste 2500 omwentelingen per minuut gedurende ten minste 5 minu-
ten. Men kan ook een „Gerber" centrifuge (doorsnede 50 cm) hiertoe
inrichten door het aanbrengen van houders voor de Trommsdorff-
buisjes en daarin gedurende 10 minuten op circa 1000 toeren centri-
fugeeren. De hoeveelheid sediment wordt afgelezen in pro mille van

de gecentrifugeerde hoeveelheid melk. Na ledig gieten der buisjes en
eenmaal uitspoelen met water wordt het sediment met platinanaald
op een groot model voorwerpglas uitgestreken op zoodanige wijze,
dat een aantal preparaten op één glas wordt vereenigd.

Aanbevolen wordt te kleuren gedurende 3 minuten in J % waterige
oplossing van gentiaanviolet met 0,5 % phenol. Na afspoelen in water
volgt beitsen in Lugol\'sche oplossing. Het preparaat wordt ontkleurd
in een mengsel van gelijke deelen aceton en brandspiritus. Nakieuren
geschiedt in 1 % waterige eosine oplossing.

De streptococcen zijn bij bovengenoemde kleuring donker violet,
de cellen rose met donkere kernen. Gebruik van olie-immersie systeem
is noodzakelijk.

Worden streptococcen aangetroffen, die door hun aard en ligging
ten opzichte der cellen (phagocytose) als „mastitisstreptococcen" kunnen
worden aangeduid, dan wordt deze vondst genoteerd.

Nu wordt de betrokken veehouder gewaarschuwd en hem wordt
aangeraden de hulp van zijn dierenarts in te roepen voor het opsporen
van de desbetreffende koe of koeien. Het contrölestation kan daarbij
zijn hulp aanbieden voor het onderzoek van door den dierenarts te
nemen „koemonsters", resp. „kwartiermonsters". Doch deze kan dit
onderzoek ook zelf uitvoeren resp. elders doen verrichten.

Geeft de veehouder na de ontvangen mededeeling direct teekenen,
dat hij bereid is het euvel zoovscl mogelijk te onderdrukken, dan wordt
in het vinden der streptococcen geen aanleiding gezien de melk in een
lagere klasse te rangschikken.

In de meeste gevallen worden dan ook in de volgende wekelijksche
bemonstering geen streptococcen meer opgemerkt.

Is echter geen enkel bewijs van medewerking van den veehouder ontvangen en
vindt men bij herhaalde bemonstering andermaal streptococcen in de melk, dan
moet de geheele hoeveelheid melk, die in de beide weken geleverd werd tot 3e klasse
melk verklaard worden, onverschillig welke resultaten de andere onderzoekingen
mogen hebben opgeleverd.

Erkend dient te worden dat dit een drastische maatregel is. De
leider van het onderzoek moet dan ook de bevoegdheid hebben om
wanneer inderdaad onvoorziene omstandigheden het tijdig medewerken
van den veehouder hebben belemmerd, haar met eenige soepelheid
toe te passen.

Wij brengen in herinnering, dat practisch de beoordeeling van het
vetgehalte der melk een inleiding vormt tot de beantwoording van de
vraag of vervalsching heeft plaats gehad. Tot het vermoeden daarop
wordt in den regel geconcludeerd uit de uitkomsten, die bij vaststelling
van het S.G. en van het vetgehalte worden verkregen.

Nadere bevestiging of ontkenning van dit vermoeden tracht men
dan voor zoover vervalsching door watertoevoeging wordt verwacht,

te bereiken door de bepaling van het „vriespunt der melk". Ontrooming,
resp. toevoeging van taptemelk kan slechts geconstateerd worden, door
vergelijking der gevonden cijfers, met die bepaald aan onder controle
genomen „stalmonsters".

Toch mag niet over het hoofd worden gezien, dat ook de wijze van
voederen en houden van het vee van invloed zijn op het vetgehalte
van de melk. Het is mogelijk deze omstandigheden zoo in te richten,
dat zoowel voor S.G. als voor vetgehalte bijzonder afwijkende waarden
worden aangetroffen („arme melk"). Hoewel daarbij ook „raseigen-
schappen" van het vee van invloed zijn, moet in het oog gehouden
worden, dat deze „arme melk", die in sommige deelen van ons land
regelmatig wordt voortgebracht voor een belangrijk deel haar ontstaan
dankt aan een uit landbouwtechnisch oogpunt misschien voordeelige
—- maar voor den melkgebruiker zeer weinig profijtelijke — wijze van
veehouden.

In aansluiting aan bovenstaande overwegingen volgt dan eerst een
nauwkeurige beschrijving van de bepaling van het S.G., vetgehalte
en van het vriespunt van de melk, waarvoor naar het uitvoerige artikel
verwezen wordt.

In die gevallen waarbij het S.G. en het vetgehalte geen aanleiding
geven tot het vermoeden, dat de melk is vervalscht, gebruikt men bij
deze beoordeeling o.a. de volgende normen :

Het vermoeden op vervalsching door watertoevoeging wordt aan-
wezig geacht, indien een vetgehalte van 3 % of lager en een S.G. van
1.030 of lager wordt aangetroffen. Men gaat dan over tot de bepaling
van het vriespunt.

Wordt een vriespunt aangetroffen liooger dan — 0.53⁰ C. dan wordt
aangenomen dat watervervalsching heeft plaats gehad.

Er zijn in den loop der jaren reeds verscheidene voorstellen gedaan
omtrent het vaststellen van normen voor het vetgehalte van consumptie-
melk. Van deze voorstellen wordt een aantal behandeld aan de hand
van een grafiek opgesteld in navolging van een figuur, die door Dr.
de Waal ¹) is ontworpen.

Op grond van uitvoerige beschouwingen, die in een samenvatting
niet kunnen worden weergegeven, kom ik tot het volgende voorstel
omtrent de eischen die aan de samenstelling der melk voor de ver-
schillende klassen zijn te stellen.

De als „onvoldoende" van vetgehalte gekwalificeerde melk wordt
uiteraard in de derde klasse ondergebracht.

Wij mogen deze samenvatting besluiten met de opmerking, dat uit-
voering van bovengenoemd voorstel alleen mogelijk is, wanneer den
melkverkoopers wordt toegestaan de te verkoopen melk op een nader
te preciseeren niveau te standaardiseeren.

Het in § 1. van deze uiteenzetting onder 4 aangevoerde onderdeel
van de „kwaliteitsbepaling van melk" vat men wel samen onder den

Dr. J. W. de Waal. Eischen voor de samenstelling van consumptiemelk. Antho-
nie van Leeuwenhoek 4. blz. 264.

term „bedrijfsinspectie", waarmede dus bedoeld wordt een samen-
vattend overzicht over de inrichting van de boerderij, de zindelijkheid,
die daar heerscht, — ook voor zoover menschen en dieren betreft —,
de min of meer technisch juiste en zindelijke wijze, waarop de melk
wordt gewonnen, behandeld en bewaard, totdat zij aan de melk-
inrichting wordt afgeleverd.

Zulk een overzicht berust ten deele op een nauwkeurige waarneming
van een vrij groot aantal onderdeelen van de melkwinning en voor
een ander deel op den totalen indruk, die de bezoeker van het bedrijf
krijgt. Van de hier bedoelde onderdeelen zijn er van grootere en van
kleinere beteekenis, waarvan men de relatieve waarde wel eens door
cijfers tracht uit te drukken. Als voorbeeld wordt een formulier
geciteerd dat bij zulk een beoordeeling in Engeland werd gebruikt.

Dit systeem is voor Nederlandsche toestanden minder geschikt. Men
kan echter niet zeggen, dat onder Nederlandsche deskundigen reeds
algemeene overeenstemming is bereikt omtrent :

Men vindt dan in het orgineele stuk een meer gedetailleerde lijst,
welke slechts de bedoeling heeft eenige richtlijnen daarvoor vast te
leggen.

1. het vee, zindelijkheid, afwezig zijn van huidziekten, al dan niet
spannen, opgebonden zijn van den staart ;

2. a. in den zomer : de melkbocht en de wijze van vervoer van de
melk naar de boerderij ;

b. in den winter : de stal, inrichting melkgang, strooisel, groep,
melkbewaarplaats enz. ;

3. de toestand van het melkgereedschap, reinheid en wijze van
reinigen van bussen, teems, emmers enz. ;

5. de wijze van melken, verschillende details over het handmelken
zoowel als over het machinaal melken worden nagegaan ;

behoeven te worden; andere, die meer op het vee of de techniek van het
melken betrekking hebben, zullen herhaald nagegaan moeten worden.
Daarbij komt de vraag naar voren hoeveel malen elk bedrijf te bezoeken
is. Uiteraard is éénmaal in het zomer- en éénmaal in het winter-
seizoen het minimum, terwijl het te bereiken maximum afhangt van
den aard der bedrijven, (groote en kleine bedrijven, ontwikkelde
en weinig ontwikkelde veehouders), de personeelsbezetting der
„contrólestations", beschikbare vervoermiddelen enz., enz.

Men zal in den regel het aantal bezoeken in den winter grooter
doen zijn dan in den zomer.

Het is dan ook dringend noodzakelijk, dat bij een verdere door-
voering van de betaling der melk naar kwaliteit in de eerste plaats
tusschen de rontroleerende organen overeenstemming wordt bereikt
over het aantal der te brengen bezoeken en de wijze van waardeering
der waar te nemen tekortkomingen.

Ook uit diit oogpunt zou het van groote beteekenis zijn, wanneer
objectieve gegevens aan de melk zouden kunnen worden vastgesteld
ten blijke, dat er op eenigerlei wijze bij de bedrijfsvoering was te kort
geschoten. Men zou dan het opsporen van de feitelijke oorzaak naar
een verder onderzoek ter plaatse kunnen opschuiven en daarbij het
waardeeringssysteem kunnen toepassen, dat bij de bestrijding der
,,streptococceni" zulke goede diensten bewijst. Daarbij wordt immers
een eventueele- korting op den te betalen prijs alleen dan toegepast,
wanneer de betrokken veehouder geen blijk geeft te willen medewerken
tot het opheffe:n van het euvel, zoodat bij een herhaald onderzoek het
gebrek andermaal wordt geconstateerd.

Uit de literatuur is wel gebleken, dat voor zulk een „objectieve"
beoordeeling v an de meer of minder juiste wijze waarop de melk wordt
gewonnen en tot de aflevering wordt bewaard, in de eerste plaats in
aanmerking komen „het kiemgetal" en of de „colititer" ¹), ²), ³) van
melkmonsters, die binnen enkele uren, nadat zij genomen zijn, op
juiste wijze worden onderzocht, al moet erkend worden, dat de daar-
over verrichte onderzoekingen nog steun door andere waarnemingen
behoeven.

Het overzicht der waarnemingen op de boerderij moet zoodanig
worden samengevat, dat het oordeel ten slotte in één cijfer wordt
uitgedrukt. Bij het thans in sommige contrólestations toegepaste systeem
wordt ten slotte aan elke boerderij een aantal punten toegekend, ten
einde ook deze factor in den vorm van een extra belooning voor de
geleverde melk te kunnen omzetten.

Als laatste factor, die bij de „kwaliteitsbepaling" der melk in het
geding wordt gebracht, ontmoeten wij de waardeering van den gezond-
heidstoestand van den veestapel, in het bijzonder de bestrijding der

1 \') C. F. van Oijen. Betrouwbaarheid der kleine plaatmethode voor de kwaliteits-
bepaling van melk. Tijdschr. v. Dierg. 1938. Afl. 17.

2 ) Majoewsky. Bacteriologische normen voor de beoordeeling van consumptie-
melk. Diss. Utrecht 1934.

3 ^r) Velthorst. Bijdrage tot de kennis der bacteriologische gesteldheid van melk
en melkprod. Diss. Utrecht 1930.

tuberculose. Wij kozen met opzet den meer omvattenden titel, omdat
het in beginsel niet uitgesloten is, dat hier ook andere onderwerpen
dan het laatstgenoemde ter sprake zullen komen.

Zoo zou het aanbeveling verdienen, dat met het voorkomen van
,,schurft" bij de koeien, rekening zou worden gehouden, terwijl een
doelmatige bestrijding — resp. het vrij zijn —- van infectie met Brucella
Bang als een gunstige factor in het geding zou kunnen worden gebracht.

Er volgt dan een beknopte schets van de verschillende onderdeelen
der tuberculose-bestrijding als daar zijn :

I. opsporen door klinisch onderzoek van de ernstig van open t.b.c.
verdachte dieren ;

II. onderzoek van secreta (sputum en melk) : verwijderen der lijders
aan open t.b.c. ;

IV. tuberculose-vrije opfok resp. tuberculose-vrije aanvulling van
den veestapel.

Vraagt men zich nu af hoe men het feit, dat de tuberculose op zekere
boerderij wordt bestreden, in rekening kan brengen bij de „kwaliteits-
bepaling" van de melk, dan is het duidelijk, dat deze factor niet bepaald
wordt voor een bepaalde leverantie, (b.v. de melk die in een bepaalde
week van bemonstering is geleverd), maar dat zij uitdrukking moet
vinden in de waardeering van alle melk, die in een geheel jaar (resp.
halfjaar) wordt geleverd.

Hier moge opgemerkt worden, dat de uitroeiing dezer ziekte op
sommige boerderijen een zeer langdurige zaak kan zijn. Aanvankelijk
zal men dan al zeer tevreden mogen zijn, wanneer een regelmatige
daling van het percentage reageerders wordt bereikt, terwijl ten slotte
een toestand wordt verkregen, dat de veestapel „tuberculose-vrij"
geacht wordt. Voor zoover deze toestand gedurende volgende bedrijfs-
jaren telkens behouden blijft (of nagenoeg behouden blijft) is zij zeker
een extra belooning waard.

In de praktijk wordt de voor beide zaken („daling reageerders per-
centage" en „vrij zijn") uit te keeren toeslag dan ook beloond volgens
een puntenstelsel, waarop wij in de laatste paragraaf dezer beschouwing
terug komen.

Het is in beginsel onmogelijk elke hoeveelheid melk, die door vee-
houders wordt afgeleverd op „kwaliteit" te onderzoeken. Men zal bij
de organisatie van den dienst soms al tevreden moeten zijn, wanneer
dit eenmaal per 14 dagen geschiedt. Algemeen is men van oordeel,
dat wekelijksche bemonstering van de melk van eiken veehouder wel
de hoogst bereikbare frequentie zal zijn. Ondergeteekende geeft een

tusschenvoorstel in overweging, te weten : eenmalige bemonstering
van de melk van eiken veehouder in elke tien dagen.

Er zal uiteraard samenhang moeten zijn tusschen de „betalings-
perioden" en de perioden waardoor de „kwaliteit der melk" wordt
bepaald.

Uit de beschouwingen in de vorige paragrafen blijkt, dat de waar-
deering der gegevens, die voor de kwaliteitsbepaling van de melk
waren vastgesteld op drie verschillende manieren plaats grijpt.

a. De „reinheid" (§ 3) en de „reinheid in bacteriologischen zin" of
„houdbaarheid" (§ 4) kunnen worden beschouwd als uitsluitend
betrekking hebbende op het onderzochte monster.

Zij worden in woorden en cijfers als volgt gewaardeerd. „Reinheid"
3 = goed, 2 = voldoende, 1 = onvoldoende. „Houdbaarheid" 3 =
goed, 2 = voldoende, 1 = onvoldoende. (Reductaseproef).

Daaruit blijkt, dat een monster voor deze beide proeven tezamen
ten hoogste 6 en ten laagste 2 punten kan krijgen. Men eischt nu in den
regel, dat een monster alleen dan gerekend wordt te behooren tot de :

2e kwaliteit, wanneer voor elk dezer proeven ten minste 2 (dus
samen 4) punten zijn toegekend ;

Er zijn wel eens pogingen gedaan om toe te staan, dat een zeer goed
cijfer (3) voor de eene proef het effect van een zeer laag cijfer (1) voor
de andere te niet zou doen, maar zulks is om voor de hand liggende
redenen niet toelaatbaar.

Het onderzochte monster wordt vervolgens representatief geacht
voor alle melk, die in de periode van bemonstering werd (en wordt)
geleverd ; hetzij deze een week, 10 of 14 dagen omvat. Is de prijs van
ie kwaliteit overeengekomen, dan wordt daarop in den regel voor
2e kwaliteit een kwart en voor 3e kwaliteit een halve cent per L. geleverde
melk gekort.

b. Het aantreffen van streptococcen in de melk, of wel het niet
voldoen aan een minimum vetgehalte behoeft niet onherroepelijk tot
de depreciatie van de melk te leiden. Blijkt in het eerste geval de mede-
werking van den veehouder afdoende, zoodat de streptococcen in het
volgende monster niet worden opgemerkt, dan wordt geen plaatsing
in lagere klasse, dus geen prijskorting toegepast. Blijft succes van
maatregelen tegen dit euvel uit, dan wordt de melk der beide bemon-
steringsperioden gerekend te behooren tot de 3e klasse.

Soortgelijk wordt gehandeld bij melk, die niet voldoet aan den
gestelden eisch van minimum vetgehalte. Blijkt zulks voor de eerste
maal, — of in het laatst verloopen halfjaar — niet voorgekomen te
zijn, dan volgt geen korting. Wordt het euvel bij herhaalde bemon-

stering vastgesteld, dan wordt de melk al naar de bevinding in de 2de
of 3de klasse geplaatst.

Is zonder twijfel vervalsching door watertoevoeging vastgesteld,
dan volgt onherroepelijk plaatsing van de melk der laatste periode in
de 3de klasse, gepaard met de daarbij behoorende geldelijke korting.

c. De geldelijke waardeering van de bedrijfsinspectie resp. der
bestrijding der tuberculose is moeilijker te regelen. Men heeft daarvoor
de volgende oplossing gevonden.

Als grondstelling geldt, dat het onjuist zou zijn wanneer de gelden,
die door de kortingen genoemd sub q. en b. van deze §, vrijkomen,
in de kas van het inkoopende bedrijf — de melkinrichting — zouden
vloeien. Integendeel er is reden voor, om uit deze gelden een extra
vergoeding te verstrekken aan die veehouders, die regelmatig melk
van eerste kwaliteit hebben geleverd, hetzij dan, dat hiervan eerst
een bedrag wordt gereserveerd voor bijzondere doeleinden b.v. propa-
ganda voor melkgebruik, onderwijs en voorlichting van veehouders,
bijzondere belooningen in den vorm van medailles enz.

Men weet aan het eind van het geheele jaar welk bedrag aan
kortingen voor verdeeling in aanmerking komt. Het aandeel van eiken
veehouder wordt nu berekend naar een puntenstelsel, waarbij de vol-
gende factoren in aanmerking komen.

1. Het aantal „afwijkingen" ter zake van „reinheid", „houdbaarheid",
„streptococcen" en „vetgehalte" dat in het verloopen jaar is vastgesteld.

Zoo worden voor 1—4 afwijkingen per jaar 4 punten gegeven : voor
5—8 afwijkingen per jaar 3 punten ; voor 8—12 afwijkingen per jaar
2 punten, enz.

2. Bij de inspectie van het bedrijf wordt de totaal indruk samen-
gevat, zoodat daarvoor in den zomer ten hoogste 6 en in den winter
ten hoogste 7 punten worden gegeven, waaruit een jaargemiddelde

De verdeeling van de hiervoor beschikbare geldmiddelen kan nu
op eenvoudige wijze geschieden. Men weet voor eiken veehouder de
geleverde hoeveelheden melk uitgedrukt in honderdtallen liters en
het aantal „punten", dat hem is toegekend. De som der producten
dezer grootheden voor eiken veehouder afzonderlijk, gedeeld op het
beschikbare geld, geeft aan hoeveel men per honderd liter en per punt
kan uitkeeren.

Er zijn op bovengeschetste werkwijze nog tal van variaties mogelijk.
Het is denkbaar, dat de afnemers ter aanmoediging van een betere
melkwinning aan het eind van het jaar aan dit fonds een zeker bedrag

uit de bedrijfswinst toevoegen. Ook kunnen openbare bestuurscolleges
of genootschappen, die zich voor de verbetering der hygiënische toe-
standen bij de melkwinning interesseeren, door zulk een subsidie van
hun belangstelling doen blijken. Grondslag van het geheele systeem
moet echter blijven dat :

a. de kosten van de kwaliteitsbepaling, (laboratorium, personeel
enz.) gelijkelijk door de veehouders en melkverkoopers worden
gedragen.

b. De prijs voor eerste kwaliteit melk wordt bepaald door de
verschillende maatschappelijke krachten, die daarop nu eenmaal
invloed hebben. Het bepalen van dit bedrag ligt geheel buiten de
bemoeiingen van het contrólestation, dat met de „kwaliteitsbepaling"
is belast.

c. Voor tweede, resp. derde kwaliteit melk worden kortingen
toegepast. De opbrengst daarvan vloeit in een bijzonder fonds, dat
de grondslag vormt voor jaarlijks uit te keeren extra belooningen aan
hen, die regelmatig ie kwaliteit melk leveren, op den voet zooals in
deze laatste paragraaf is beschreven.

De artikelen waarvan in het voorgaande een overzicht is gegeven
werden samengesteld vóór dat door cle bijzondere omstandigheden
werd overgegaan tot standaardisatie van de melk op een betrekkelijk
laag vetgehalte.

De beschouwingen vervat in § 6 en 7, hebben daardoor misschien
aan actueele beteekenis verloren. De invloed van het vetgehalte op
de prijsbepaling kan thans ook volgens andere beginselen worden
vastgesteld.

Wij meenden echter goed te doen een en ander onverkort weer
te geven, omdat wanneer straks de standaardisatie op een veel hooger
vetgehalte weer mogelijk zal zijn, het hier gegeven schema zeker de
overweging waard blijft.

Het tijdperk van het individualisme verdwijnt en een nieuwe tijd
breekt aan. Niet, dat deze nieuwe tijd zijn oorsprong vindt in den
oorlog, de symptomen van een naderenden ommekeer waren immers
reeds lang te voren merkbaar. Ongetwijfeld zal het proces zich door den
oorlog wel sneller voltrekken.

Allerwege kon men opmerken, dat men onder gemeenschap iets ineer
ging verstaan dan louter de som van de individuen.

Maar neemt men nu eenmaal aan, dat er een zoodanige gemeenschap
bestaat, dan zal men er ook in moeten toestemmen, dat er ordening
plaats vindt. Gemeenschap onderstelt toch verscheidenheid van krachten,
die op geordende wijze samengebundeld moeten worden tot een eenheid.

Nu is ordening op sociaal-economisch gebied in ons land reeds zeer
wel mogelijk, maar op cultureel terrein zijn er te groote verschillen om
aan directe verwezenlijking daarvan te denken.

Wanneer wij nu zien, hoe belangrijk ons beroep sociaal-economisch
is, dan vragen we ons af of we wel onze taak begrijpen. Wij zullen toch
dat deel van de sociaal-economische ordening, dat tenslotte het onze is,
zelf moeten aanpakken.

Hoewel de tijd dringt, moeten we erkennen, dat wij nog niet veel
concreets hebben naar voren gebracht.

We behoeven hier maar te verwijzen naar de plannen van Meier, o.a.
zijn „Proeve van Wet" en naar het plan van de „Groep", maar uit-
eindelijk hebben we niets anders gedaan dan verwerpen. Voorzeker
geen schitterend resultaat. Reden te meer om aan te pakken, vooral nu
een concreet plan noodzakelijk naar voren gebracht dient te worden.

Alvorens echter een juiste voorstelling te kunnen vormen van het
deel der ordening, dat tot onze taak behoort, zal men goed doen met
zich eerst te bepalen tot het geheel.

Wat nu een algemeen plan van sociaal-economische ordening betreft,
zal voor velen dat van Dr. J. J. A. Bakker, directeur van den Raad van
Arbeid te Nijmegen, aantrekkelijk zijn.

Zijn plan kan men met recht concreet noemen. Het past zich aan bij
het historisch gegroeide in onze samenleving. Het is een z.g. horizontaal-
verticaal plan, bestaande uit Gilden-Gildenraden en een Hoogen Raad
der Gilden.

In de tweede plaats bepalen wij ons tot eigen gebied en dan kunnen
wij voor onze oriënteering gebruik maken van : ie. de plannen van

Meier ; 2e. het plan van de „Groep" ; 3e. het rapport-eykel betreffende
de Volksgezondheid (Uitgave Drukkerij W. Gaade te Delft).

Zoowel de plannen van Meier als het plan van de „Groep" mag ik
bekend veronderstellen, zoodat alleen ter behandeling overblijven het
plan-bakkf.r en het rapport-eykel.

Eerst willen wij echter nog enkele algemeene opmerkingen maken
en in grove trekken schetsen, wat de ordening op ons terrein omvat.

Een van onze vooraanstaande collega\'s, met wien ik over dit onder-
werp een onderhoud had, wees mij er zeer terecht op, dat voorop moest
staan een verbetering van de houding van den dierenarts zelf.

Die verbetering moest reeds beginnen in Utrecht. Daar moest men
den aanstaanden dierenarts erop wijzen, dat hij ten allen tijde econo-
"h nuttig moet zijn, ook moet zien naar het voordeel van zijn cliënt.
^;jn meening geldt dit ten aanzien van het geheele onderwijs-
sysi v^an de lagere school af tot en met de universiteit krijgen we

Er worden ook te weinig idealen gewekt en de tegenwoordige sombere
financieele perspectieven na het afstudeeren dragen daar zeker niet
gunstig toe bij.

Hoewel ik het dus geheel met hem eens ben, dat er ook aan onze
houding als individu nog wat te verbeteren valt, meen ik toch te mogen
beweren, dat de maatschappelijke verhoudingen gegroeid als zij zijn
onder invloed van het individualisme, wijziging behoeven.

Wanneer men de maatschappelijke verhoudingen op nieuwe grond-
slagen wil regelen, dan is de natuurlijke opvatting deze : vereenig allen,
die aan het tot stand komen van eenzelfde product meewerken in één
lichaam, in één organisatie. Gaat men deze idee practisch uitwerken,
dan doet men het beste met van het eindproduct uit te gaan om te
zien, welke personen of groepen van personen in zoo\'n organisatie
thuishooren. Gaat men b.v. uit van vleesch als eindproduct, dan komt
men via slager, veehandelaar bij het vee van den boer terecht. Het is
onnoodig te zeggen, dat ook de dierenarts bij dit proces een belangrijke
functie vervult. Ook hij behoort bij deze groep thuis. De boer heeft
echter behalve vee o.a. nog landbouwgewassen, zuivel, pluimvee etc.
Men zal dan ook in de practijk allen, die aan deze eindproducten hebben
meegewerkt, in dezelfde organisatie moeten opnemen. Deze organisatie
is een z.g. bedrijfschap. Voor het artikel vleesch heeft men als volgorde :
boer, grossier, slager en consument. Nu zal men goed voor oogen
moeten houden, dat de consument het vleesch moet kunnen betalen.
In het algemeen mag men dus het artikel niet duurder maken dan de
beurs van den consument toelaat. Op het oogenblik is de prijs van het
vleesch zoo hoog, dat menigeen niet eens zijn bonnen verbruiken kan.
De vraag is of het vleesch zoo\'n belangrijk volksvoedsel is, dat bij den
noodzakelijk te hoog geworden prijs de staat er voor moet zorgen, dat

ieder het zijne krijgt. Eerst zullen echter de onnoodige lasten op het
vleesch, die den prijs omhoog drijven, moeten worden weggenomen.
Men denke slechts aan de hooge slacht- en keurloonen, de accijnzen etc.

Behalve de zorg voor het economische dient er bij de geheele ordening
rekening te worden gehouden met de waarde van het product ten
opzichte van andere artikelen, waaraan de menschen behoefte hebben,
b.v. de cultuurgoederen. Wel moet men eerst leven en dan pas philoso-
pheeren, naar een bekend gezegde, maar niettemin heeft het eene goed
voor den mensch meer waarde dan het andere. Wij moeten daarom
aan onze bedrijfschap de juiste plaats geven, haar waarde niet onder-
maar ook niet over-schatten.

Dr. J. J. A. Bakker baseert zijn werk op de idee van den grooten
staatsman Talma, zooals later nog zal blijken. Opgericht wenscht hij
te zien bedrijfschappen met een landelijk karakter, die ieder voor eigen
kring met een recht van advies en initiatief worden bekleed. Dit deel
van zijn plan is het verticale gedeelte. (Een voorbeeld hiervan is de
zoogenaamde vleeschfederatie, zooals coll. Meier zich die gedacht
heeft, n.1. een coöperatie van alle slagers in ons land).

Een landelijke organisatie van bedrijfschappen alleen zou ons gemak-
kelijk voeren tot strijd tusschen de bedrijven (beroepen) onderling. Om
dit te voorkomen wenscht hij regionaal (in ons land zal dit regionale
in hoofdzaak provinciaal worden) tot samenwerking te komen door het
vormen van regionale raden. Deze raden moeten ieder voor hun district
ons geheele sociaal-economisch wettenbestel uitvoeren en toegerust zijn
met verordenende bevoegdheid.

Een tweede motief voor horizontale ordening is, dat bij uitsluitend
landelijke organisatie alle leiding op één punt van het land geconcen-
treerd wordt, terwijl in het systeem-BAKKER de leiding gedecentraliseerd
wordt, zoodat we verschillende cultuurkernen in ons land behouden.

Hij wil dus komen tot oprichting van gilden (verticaal gedeelte),
gildenraden (horizontaal gedeelte), die regionaal werken en deze beide
doen overkoepelen door een Hoogen Raad der Gilden. De taak van
den Hoogen Raad der Gilden zal zijn het behartigen van de landelijke
gildenbelangen en het toezicht houden op Gilden en Gildenraden. Als
kern van de horizontale ordening, dus van de regionale lichamen stelt
de heer Bakker voor te gebruiken de samen te voegen Kamers van
Koophandel en Raden van Arbeid, respectievelijk economisch en
sociaal deel.

Bij de ordening wil de heer Bakker beginnen met de horizontale
lichamen, omdat deze reeds bestaan en aan de wenschen van de praciijk
overlaten, hoe het verticale gedeelte zich zal ontwikkelen.

Op medisch gebied is reeds een poging gedaan om tot ordening, tot
betere doeltreffende organisatie van de volksgezondheid te komen.

Door de Ned. Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst, de
Algemeene Ned. Vereeniging voor Sociale Geneeskunde, de Algemeene
Nederl. Vereeniging „Het Groene Kruis" en de Nationale Federatie
„Het Wit-Gele Kruis" was een commissie ter bestudeering van de
organisatie der volksgezondheid ingesteld, de zoogenaamde commissie-
Eykel.

Voor de volksgezondheid zorgen zoowel particuliere instellingen als
de overheid.

„Eenheid van uitvoering", aldus het rapport van deze commissie, „is
echter noodig ter verhooging van de doeltreffendheid, het nuttig effect
en de rationeene besteding der beschikbare gelden, samenwerking om
met minder kosten een hooger effect effect te verkrijgen."

De commissie stelt daarom voor in te stellen een systeem van Raden
voor de Volksgezondheid „met als doel de samenwerking te bevorderen
van instellingen door overheid en particulieren in het belang van de
volksgezondheid in het leven geroepen en leiding te geven aan de werk-
zaamheden, welke worden verricht ten behoeve van de volksgezond-
heid".

Zij denkt daarbij aan Districtsraden voor de Volksgezondheid, omdat
naar haar oordeel gewestelijke behoeften het beste provinciaal geregeld
kunnen worden. Daarboven staat een Centrale Raad.

Wenden we ons nu tot ons eigen gebied en allereerst voor zoover
betreft de veterinaire praxis. Dan zien we, dat gewestelijk reeds een en
ander gedaan is om tot een betere organisatie te komen voor de bestrij-
ding van verschillende ziekten. Vooreerst mogen met eere genoemd
worden de verschillende Gezondheidsdiensten. Verder zien we in geheel
ons land, dat de t.b.c.bestrijding grootere uitbreiding heeft gekregen door
toedoen van de besturen der zuivelfabrieken.

Helaas moeten we toegeven, dat wij ons niet altijd bij het werk het
economisch effect goed voor oogen hebben gehouden. De t.b.c. bestrij-
ding was niet doetreffend. De boer vraagt niet „ben ik er over vijftig
jaar uit", maar wenscht meer drastische maatregelen, hij wil zeer terecht
resultaten zien. Nu leverde de t.b.c.bestrijding ons een mooie jaarlijksche
toelage op, maar dat had ons er niet van mogen terughouden om onze
maatregelen op een vlugger succes te doen instellen. Door deze houding
dreigen wij het vertrouwen van den boer te verliezen. Dit moet voor-
komen worden, in de eerste plaats door ieder individueel, maar ook

gezamenlijk door een betere organisatie van de bestrijding der dier-
ziekten en door opname in de daarvoor te vormen organen van de
belanghebbenden. Wij moeten niet meenen, dat dit een financieel
nadeel zou beteekenen. Iedere practicus immers weet, dat er nog zoo
ontzettend veel te doen is. Ik behoef hier maar te verwijzen naar de
schurft, abortus-Bang, streptococcen-mastitis, para-t.b.c. etc.

De landbouworganisaties geven trouwens ook wel blijk, dat zij be-
grijpen, dat er nog veel gedaan moet worden. Werken wij met hen
samen, dan kunnen wij er ook van verzekerd zijn, dat onze verlangens,
die tenslotte tot nut van den boer zijn, beter doorgevoerd worden.

Op grond van het historisch gegroeide meen ik, dat het meest aange-
wezen lichaam voor betere samenwerking zou zijn voor iedere provincie
of streek een provinciale gezondheidsdienst waarvan aan het hoofd een
dierenarts en waarin verder zitting kunnen hebben boer, zuivelfabrikant
en pluimveehouder.

Deze gezondheidsdienst moet belast worden met de bestrijding van de
verschillende dierziekten in een streek, die niet overal in gelijke mate
optreden, zoodat dus niet in alle provincies dezelfde maatregelen geno-
men behoeven te worden.

Boven de provinciale gezondheidsdiensten moet staan een Centrale
Raad, die voor de noodige samenwerking zorgt.

Ook hier dienen we te letten op alle groepen van menschen, die erbij
betrokken zijn. Het eerst treedt dan naar voren de groep van de slagers
en in verwijderd verband denken we aan de boeren. Wat deze laatsten
betreft, hebben we vooral noodslachtingen en cadavers op het oog,
waarbij het zoo gewenscht is, dat de practicus en de keuringsveearts
elkaar vinden. Het abattoir is immers vaak de centrale plaats, waar de
noodslachtingen etc. van een bepaalde streek worden tezamen gebracht.

Waar we echter vooral op willen wijzen is, dat veeal te wenig gelet
wordt op het belang van den slager.

Legt men daar niet te veel het zwaartepunt op de keuring zelf, waar-
van ik de beteekenis natuurlijk allerminst onderschat en te weinig op
de economie, waarin toch zoowel de slager als de consument een belang-
rijke rol speelt ?

Hier vooral is samenwerking zoo hoog noodig en daarom is het
gewenscht, dat de slager medezeggenschap krijgt in de leiding van onze
abattoirs. Wanneer de slagers meer tot samenwerking zullen overgaan,
zal het abattoir een belangrijk centrum worden voor de belangen dei-
slagers van de streek.

Een euvel is ook, dat maar iedere gemeente een slachthuis kan bouwen,
waarbij men zich niet afvraagt of gelet op het streekbelang een andere
plaats daartoe niet beter kan dienen.

In de Utrechtsehe studentenwereld heeft zich een groote wijziging
voorgedaan, waaruit ook voor den Diergeneeskundigen Studenten
Kring belangrijke gevolgen voortvloeiden.

12 December 1939 werd, na tallooze mislukte pogingen om de vijf
groote studenten-corpora bijeen te brengen, de knoop doorgehakt.
Het Utrechtsch Studenten Corps (U.S.C.), de Utrechtsche Vrouwelijke
Studenten Vereeniging (U.V.S.V.), Unitas Studiosorum Rheno-Tra-
jectina (U.S.R.), de Katholieke Studenten Vereeniging „Veritas" en
Societas Studiosorum Reformatorum, afd. Utrecht (S.S.R.) sloegen
de handen ineen om op het groote gebied van wat men studiebelangen
pleegt te noemen, een eenheid te vormen. Op 25 November 1940
werd deze eenheid en tegelijkertijd Gemeenschap, bekrachtigd in den
vorm van het aannemen van de Faculteitenwet, die deze eenheid
regelt.

Vóór dezen tijd bestonden er twee Faculteitensystemen, een van het
U.S.C., en een van U.S.R., welke beiden de studiebelangen der stu-
denten behartigden. Nu is door intensieve samenwerking, — vooral
in de studentenwereld een voorwaarde om iets goeds tot stand te
brengen —, een Algemeen Faculteitensysteem ontstaan onder
toezicht van het College van Vertegenwoordiging, waarin de vijf
algemeene studentenorganisaties zitting hebben. Iedere Faculteit staat
onder leiding van een Faculteitsbestuur, dat uit en door haar leden
gekozen wordt.

Wat nu is de plaats van den Diergeneeskundigen Studenten Kring
in dit nieuwe Faiculteitensysteem ?

Zooals U kunt nalezen in de rede van den Heer A. A. Oskam, uit-
gesproken bij het eerste Lustrum van den D.S.K. (Tijdschr.\'v. Dierg.
dl. 64, blz. 1396) en in het artikel van Prof. C. F. van OijeN (Tijdschr.

vertegenwoordigd worden in den Kamer van Koophandel om hun
invloed ten bate van het algemeen belang uit te oefenen. Wij herinneren
eraan, dat de Kamer van Koophandel reeds belast is met de uitvoering
van de Vestigingswet.

Tenslotte zal men zich afvragen, welke plaats moet de veterinaire
Inspectie innemen. M. i. kan haar taak slechts toezichthoudend zijn.

Ziehier, dus een ordening, zoowel van de veterinaire practijk als ten
aanzien van de vleeschhygiëne. Deze ordening, die niets omver werpt,
doch zich aansluit bij hetgeen de ouderen hebben opgebouwd, is niets
anders dan een betere en meer doeltreffende organisatie.

Ik spreek de hoop uit, dat onze Afdeelingen de plannen eens zullen
overdenken en de leden zich individueel niet van gezonde critiek
onthouden.

v. Diergen. dl. 66, blz. 174), bleken er nog wel enkele vraagstukken
te zijn omtrent de verhouding van den D.S.K. ten opzichte vooral
van het U.S.C. en U.S.R., die een oplossing behoefden.

In 1939 werden er pogingen aangewend om tot een dergelijke betere
verstandhouding te geraken, welke werden vastgelegd in een zeer
moeilijk en uitgebreid contract. Alle leden van den D.S.K. werden
hierdoor Faculteitslid, hetzij van het U.S.C., hetzij van U.S.R. en
omgekeerd namen deze corpora geen leden op, die niet lid van den
D.S.K. waren.

En zooals Prof. C. F. van Oijen terecht opmerkt: „Men zal moeten
erkennen, dat daarmede het voorshands bereikbare is verwezenlijkt
onder behoud van een algemeene organisatie, die alle diergeneeskundige
studenten omvat."

De veterinaire studenten werden door het D.S.K. Bestuur vertegen-
woordigd, behalve bij academische en andere plechtigheden, waar de
Senaten van het U.S.C. en U.S.R. reeds met hunne Faculteiten ver-
tegenwoordigden .

Vier van de lezingen van den D.S.K. moesten met de twee faculteiten
samen georganiseerd worden.

De practische resultaten waren echter nog niet van dien aard, dat
men kon spreken van een aansluiting van den D.S.K. bij de Faculteiten.

Nog steeds werd een algemeen inzicht van den diergeneeskundigen
student in de werkzaamheden en doelstellingen van de andere Facul-
teiten niet bereikt en dus de universitaire opleiding niet verwezenlijkt.

De Heer Hoekstra (Tijdschr. v. Dierg. dl. 66, blz. 1003) maakte
de opmerking, dat er meerdere algemeene studentenorganisaties in
Utrecht waren en de Faculteiten los van de gezelligheidsvereenigingen
moesten staan. Dit alles is nu ondervangen, doordat de vijf gezelligheids-
vereenigingen één organisatie in het leven riepen: Het Algemeene
Faculteitensysteem.

De D.S.K. heeft begrepen, dat hier de gelegenheid was om af te reke-
nen met de als het ware „versteende concurrentie" der veterinaire
Faculteiten met den D.S.K.

Nu was de tijd rijp om haar rechten als zesde Faculteit te laten gelden.
Dit werd vastgelegd in het op 3 December 1940 afgesloten contract,
waarbij bepaald is, dat de D.S.K. tevens de Diergeneeskundige Faculteit
van het algemeen Utrechtsch Faculteitensysteem werd. Hierin ligt dus
besloten, dat de D.S.K. de studiebelangen van alle diergeneeskundige
studenten behartigt zonder eenig ander Bestuur naast zich te vinden
en zoodoende dus geheel als Bestuur der zesde Faculteuit in de stu-
dentenwereld kan optreden.

Hiernaast echter blijft de D.S.K. wat zij vanaf het begin van haar
bestaan is geweest, ja waardoor zij ontstaan is, n.1. een vereeniging, die
zich ten doel stelt het saamhoorigheidsgevoel onder de diergeneeskundige
studenten aan te kweeken.

tijden moeten de veterinaire studenten niet alleen onderling één geheel
vormen aar ook volledig bij de Maatschappij voor Diergeneeskunde
aansluiten. Deze band zal dan ook steeds meer versterkt dienen te
worden.

Zoodoende wordt niet alleen op studiegebied een eenheid bereikt,
maar er bestaat dan ook steeds een afgeronde Diergeneeskundige
Gemeenschap.

Hiernaast moeten wij trachten te bereiken, dat zooveel mogelijk
onze leden ook lid zijn of worden van een algemeene studentenorga-
nisatie, omdat dit hun geestelijke vorming en opvoeding zoozeer ten
goede komt en daardoor hun blik verruimt.

Het huidige Bestuur weet, dat één van haar grootste opdrachten is om,
nu de opname van den D.S.K. in de Studentenmaatschappij contrac-
tueel vastgelegd is, er zorg voor te dragen dat dit ook haar juiste prac-
tische waarde zal krijgen.

Het zal vooreerst gevonden worden in het mede organiseeren van
instellingen van het Algemeen Faculteitensysteem, n.1. Mensa, Kamer-
bemiddelingsbureau e.d., maar verder in samenwerking met andere
Faculteiten (o.a. medische) en vereenigingen (U.B.V.).

Dat dit zoo uitermate belangrijke besluit voor den D.S.K. hem
en daarmede de gcheele diergeneeskundige Gemeenschap ten goede
mag komen.

Daar het ons niet mogelijk is alle dierenartsen persoonlijk te vragen,
leven wij steeds in de hoop, dat zij door sympathie gedreven, zich als
Buitengewoon lid van den D.S.K. zullen opgeven.

Uit de Chirurgische Kliniek van de Faculteit der Veeartsenijkunde.
Directeur Prof. Dr. J. H. HARTOG.

Preparaat uit het museum der chirurgische kliniek. Geschenk van
den paardenarts Dr. J. G. G. van Vloten.

De afbeelding toont een volkomen luxatie van hel kootgewricht van het
linker achterbeen van een paard (luxalio completa articulationis phalangis I).
Als complicatie dezer ontwrichting ziet men een perforatie der huid
door het distale einde van het pijpbeen.

De luxatie was tot stand gekomen doordat het uit het gespan geraakte
artilleriepaard met het onderbeen tusschen de spaken van een affuit-
wiel was klem geraakt.

Uit de Chirurgische Kliniek van de Faculteit der Veeartsenijkunde.
Directeur Prof. Dr. J. H. HARTOG.

De afbeelding heeft betrekking op een gecompliceerd ziektegeval
bij een 5-jarige merrie. Zij toont een inversio ani et recti, een inversio
vaginae en een inversio et prolapsus vesicae urinariae.

In verband met den partus was primair een cloaca ontstaan en
daarna, binnen twee dagen, waren de bedoelde omstulpingen gezamen-
lijk aanwezig. De merrie perste vrijwel aanhoudend zeer hevig, waarbij
de drie omstulpingen maximaal gespannen waren.

Een behandeling is niet ingesteld ; wegens een blaasruptuur met
omvangrijke darmprolapsus werd het dier opgeofferd.

Over dit middel is reeds eenige malen een referaat in dit tijdschrift verschenen.
Zooals bekend bestaat dit middel uit een dikke emulsie van volkomen onschadelijke
zuur- en alcoholvaste saprophyten, die tot de Timothee bacteriën behooren.

Merzdorf en Wichern ^j) zijn weinig enthousiast over dit praeparaat. Dat
andere onderzoekers betere resultaten gemeld hebben, houdt verband met het feit
dat zij de diagnose actinomycose alleen op het klinische beeld gesteld hebben en dat
dit niet bevestigd werd door microscopisch onderzoek. In dit geval werden 20
actinomycotische processen bij runderen en varkens met Katusan behandeld. Hiervan
herstelden er zeven, maar slechts in 1 van deze zeven gevallen werd bacteriologisch
actinomycose vastgesteld. In de overige gevallen bleek dat het op actinomycose
gelijkende proces door andere micro-organismen veroorzaakt was geworden.

In tegenstelling met de opvatting van andere onderzoekers o.a. Otto en Detlefsen
komen Merzdorf en Wichern tot de conclusie dat katusan geen specificum tegen
actinomycose is.

Na een algemeen overzicht van de diagnostiek van de verschillende darmpara-
sieten noemt Rebrassier ¹) de middelen waarmede hij het meeste succes gehad heeft.
Dit zijn Ol. chenopodium tegen spoelwormen (Toxocara canis en Toxascaris leonina),
tetrachlooraethyleen tegen Ancylostoma caninum en santonine tegen Trichuris vulpis.

Ol. chenopodii werd in het volgende mengsel gegeven: Ol. chenopodii 7.5, Ol.
anisi 15, Ol. therebinthinae 7.5 en Ol. ricini tot een totale hoeveelheid van 567.63 cm²(„pint"). Van dit mengsel wordt 1.5 cc per „pound" (373.24 g) lichaamsgewicht
gegeven na 24 uur vasten. De dosis tetrachlooraethyleen bedroeg 0.1 cc per „pound"
lichaamsgewicht, toegediend na 24 uur vasten. Hierna 4—12 gram magnesium-
sulfaat. Rebrassier raadt aan de patiënten hierna goed te observecren, daar in enkele
gevallen, speciaal bij verzwakte dieren nog wel eens verschijnselen van tetanie volgen.
Deze worden door een intraveneuze injectie met 5 cc van een 20% oplossing van
calcium gluconaat bestreden, tevens worden daarna clysma\'s toegediend. De resul-
taten met santonine waren niet zeer bevredigend. Afdoende geneesmiddelen tegen
coccidiosis van hond en kat zijn niet bekend.

Rebrassier verkiest voor de gewone praktijk Ol. chenopodium en tetrachloor-
aethyleen boven andere aanbevolen middelen waartoe behooren hexylrcsorcinol,
N. butylchloride, N. butylideenchloride, N. butylbromide en tetrachloorkoolstof.

De medicinale levertraan wordt gewonnen uit de levers van kabeljauw, schelvisch
en blauwvisch.

Het bevat vitamine A en D en verder vetzuren, waarin jodium, broom en phosfor
zijn opgelost. Daarop berust in hoofdzaak de geneeskrachtige werking.

Köbe ³) heeft er verschillende paarden mede behandeld, die ernstig verwond
waren of aan chronische huidontsteking leden (mok). Hij heeft het daardoor leeren
waardeeren als een uitstekend en goedkoop geneesmiddel.

1 ) Rebrassier, R. E. Methods of diagnosis and treatment of the intestinal parasites of
small animals. The Corn. Vet. XXX, 2, 1940, p. 133—140.

2 ⁸) Dr. Kobe. Lebertran in der Wund- und Ekzembehandlung. Zeitschr. für Vet.kunde
Aug. 1940.

De dieren werden verbonden met een in levertraan gedrenkt watten-verband,
dat hij van 2 tot 4 dagen liet zitten.

De bij al deze aandoeningen aanwezige infectie was spoedig bestreden, terwijl
de granulatie sterk bevorderd werd. Ook bleek de levertraan een groote epitheli-
seerende werking te hebben, zoodat de huid-defecten èn bij de wonden èn bij de
mok zich spoedig herstelden. H. Lubberts.

Goetze ^x) is een voorstander van het gebruik van Unguentolan (levertraanzalf)
bij de locale behandeling van brandwonden. Als voordeden noemt hij het voorkomen
en genezen van bacterieele infecties der brandwonden, de goede afsluitende en in
verband met het bij deze therapie noodzakelijke gipsverband, immobiliseerende
werking; het eenvoudige en uniforme der toepassing maakt deze behandeling bij
uitstek geschikt voor massaongevallen (bedrijf en oorlog), tenslotte roemt hij de met
deze therapie verkregen fraaie lidteekens (cosmetisch en functioneel belangrijk).

Gray ¹) beveelt een 10% oplossing van jodetum kalicum in aqua dest. aan.
Op twee achtereenvolgende dagen wordt 5 cc daarvan intraperitoneaal ingespoten
(kleinere dieren ± 2,5 cc).

Mc. Cunn ²) heeft bij etteringsprocessen met 1%—5% ureumoplossing goed resul-
taat gehad (primitieve volken en leeken hebben urine, bevattende ^ 2% ureum
wel toegepast). Veenendaal.

Hoewel het effect der sulfanilamiden in vitro minder is dan in vivo is toch de
bacteriegroeiremming een maatstaf voor de werking in vivo. Kempner c.s. ³) onder-
zochten de bacterie-groeiremmende werking in vitro van een groot aantal sulfanil-
amiden op Brucella. Als maatstaf voor den baeteriegroei gebruikten zij het Os-
verbruik der cultures. Van de onderzochte verbindingen bleken 2 sulphanilamido-
methylthiazol het sterkste te werken. Ojemann.

Het is bekend, dat de röntgenstralen in staat zijn haaruitval en huidroodheid
te veroorzaken. Het laatste verschijnsel dient zelfs tot maatstaf der tolerantie van
een stralenuitzending (erytheemdosis).

Bij honden werd de invloed op deze reacties nagegaan van wisseling der stralen-
kwaliteit en kwantiteit. Het bleek, dat harde stralen minder reactie op de normale,
al of niet behaarde, huid veroorzaakten dan weke stralen. Fractionering van stralen-
toediening wordt beter verdragen dan een totale dosis ineens. Het verdient dus
aanbeveling gevoelige huidplaatsen (anus) gefractioneerd te bestralen. Niet zelden
zijn de op de bestraalde plekken gegroeide haren wit; dit treedt zelfs ook op bij
donker gepigmenteerde dieren bij gefractioneerde bestraling.

1 ) Gray. Some experiments upon the therapeutic treatment of fowl paralysis (lymphomatosis)
ofpoultry and the value ofjodine in relieving the symptoms of such cases. The Vet. Journ., 1940,
No. 1, p. 28.

3 ^l) Kempner c.s. Manometric determination of the effects of various sulphanilamide com-
pounds on Brucella. Amer. Journ. of the Med. Sciences 1940.

4 ) Dr. A. Alksnis und Dr. A. Pommer. Der Einflusz der Röntgenstrahlen- Qualität
und -Intensität auf die Epilations- und Erythemreaktion der Haut bei Hunden. Wiener Tierärztl.
Monatschr. Heft. 15, 1940.

Een verzameling gegevens wordt vermeld over de klinische ervaringen met een
ultrakortegolfapparaat (golflengte 6 meter) bereikt.

De dieren gedroegen zich bij de behandeling rustig; bij pijnlijke processen werd
de pijn verminderd; het ziekteproces kon in vele gevallen verkort worden. De ultra-
kortegolf dringt dieper dan de diathermatische golven in het lichaam in; hyperaemie
wordt in het stralengebied gedurende langen tijd, ook bij kortdurende bestraling
opgewekt. Ze vindt haar oorzaak in verwijding der arteriolen en capillairen. De
bediening is eenvoudig, het gebruik billijk. Daar echter het aantal gegevens niet
genormaliseerd is, zal steeds tastender wijze de voor ieder geval gunstige bestralings-
dosis moeten worden bepaald. Brasz \') paste de behandeling o.m. toe bij paarden
met stomatitis, laryngitis, pharyngitis en droes, verder bij honden met paralysis
posterior, spierrheuma, chronische gastritis en coprostasis.

Het binnendringen van bacteriën in de bloedbaan en het lichaam van
slachtdieren tengevolge van een zeetransport.

Een zeer interessant onderzoek deed Knoop ¹) in het zeegrensslachthuis te Lübeck.
Het slachtvee wordt aldaar vanuit Denemarken op bijzondere transportbooten
ingevoerd. Vóór dit zeetransport hebben de dieren reeds een transport over land-
wegen doorgemaakt. Van grooten invloed op de resistentie der dieren is de wijze
van verscheping en het opstallen op de booten. Dit geschiedt n.1. zoo, dat de aan-
wezige ruimte volledig wordt benut; elk dier staat naast een ander dier. Komt een
dier per ongeluk te liggen, dan wordt het onherroepelijk door de naburige dieren
op dergelijke wijze betrapt, dat het van zelf niet meer in staat is op te staan. Van
bijzondere beteekenis is de luchttoevoer. Op de modernste booten geschiedt dit
door electrische ventilators; op de oudere schepen door luiken of door uit zeildoek
gemaakte buizen, z.g. „Lüfter". Deze Lüfter zouden vooral de onderste ruimten
van versche lucht voorzien. De geopende luiken zijn alleen in staat de daar vlak bij
staande dieren versche lucht toe te voeren. Bij slecht weer en hooge zee zijn ze
gesloten, zoodat dan de Lüfter alleen de luchtverversching verzorgen. Deze lucht-
toevoer is dan onvoldoende en werkt ongunstig op de dieren.

Het is gebleken, dat bij stormachtig weer de in het tusschendek geplaatste dieren,
wegens de grootere beweging van dit deel van de boot bij het schommelen, meer
uitgeput waren dan de in het onderste ruim geplaatste dieren; daarentegen lijden
deze laatsten meer bij warm weer, vanwege den onvoldoenden verschen luchttoevoer.
. De duur van het zeetransport wisselt tusschen g en 26 uur, het gewichtsverlies
der dieren bedroeg gemiddeld 6—8%, kan zelfs tot 10% loopen. De slachting der
dieren gebeurt pas na een opstalling en rusttijd van 12—24 uur.

Knoop onderzocht nu het bloed der dieren op het bacteriegehalte; verder spier-
en orgaanmonsters volgens het voorschrift voor het bacteriologisch vleeschonderzoek,
alsmede nog bovendien een stuk hartspier en de long. Het resultaat was, dat steeds
bij slachtdieren, welke een zeetransport van eenige beteekenis doormaken, een
overgang van bacteriën in de bloedbaan en in het lichaam plaats vindt. Bij dieren,
welke een zeereis van 9 uur hadden doorgemaakt, waren nog na 1—2 dagen bacteriën
in het bloed aanwezig; na een zeereis van 16—32 uur zelfs nog na 3—4 dagen.

1 ) Knoop. Über den Einflusz der Seebeförderung von Schlachttieren auf den Übertritt von
Bakterien in die Blutbahn und in den Tierkörper. (Diss. Gieszen, 1939).

geen beteekenis is, bleek bij dieren met klinisch aantoonbare verwondingen dikwijls
een bedenkelijk hoog bacteriegehalte aanwezig.

Knoop beveelt daarom aan, door een electrische luchttoevoer de omstandigheden
van een zeetransport te verbeteren en de dieren, na de opstalling in de plaats van
aankomst, een rustperiode te verleenen van 24—48 uur.

Door Glimm & Nowack \') wordt allereerst een nieuwe, systematische indeeling
gegeven van het vetbederf, berustend op chemische omzettingen. Volgens deze
nieuwe indeeling zou men de vetomzetting kunnen verdeelen in 2 groepen: n.1.
in het ranzig worden en in het talkachtig worden.

Het „ranzig worden" zou hoofdzakelijk het gevolg zijn van een microbenwerk-
zaamhcid in het donker, terwijl het „talkachtig worden" meer het gevolg is van
de inwerking van licht en zuurstof. Glimm & Nowack gingen nu meer dan 2 jaar
lang het bederf van vet na aan de hand van het verloop van het zuurgetal, verzee-
pingsgetal, joodgetal en hydroxylgetal en door de bepaling van de viscositeit. Deze
waarnemingen worden in talrijke curven duidelijk gemaakt. Terwijl het zuurgetal
regelmatig stijgt, gaat het verzeepingsgetal meer met vele sprongen naar boven.
De viscositeit stijgit, hoewel langzaam, meer regelmatig en schijnt tot een grenswaarde
te naderen. De joiodgetallen nemen continu af. Uit de curven is de invloed van het
jaargetijde, veroorzaakt door de wisselende lichtintensiteit, op het beloop van het
bederf duidelijk te herkennen.

Als men het vochtig worden voorkomt, blijkt het „talkachtig" worden niet te ver-
langzamen. Door een ultraviolette bestraling wordt dit proces juist zeer versneld,
daarentegen ziet men bij het uitsluiten van ultraviolet licht niet, dat het vet niet
„talkachtig" wordt. Bij een zeer innig contact met zuurstof kon het vetbederf niet
boven een bepaalde grens verhoogd worden.

Uit dit alles blijkt, dat het „talkachtig" worden derhalve een tijdreactie is, welke
slechts door medewerking van katalysatoren kan worden versneld. Terwijl een
geringe hoeveelheid (minder dan 1%) talkachtig vet geen versnelling van het proces
geeft, is dit wel het geval met sporen koperzouten en zeer in het bijzonder met
sporen benzolhydroxyl.

Het vermoeden, dat het „talkachtig" worden van vet door moleculaire omzettingen
van de vetzuren in hooger smeltende stereo-isomere vormen (oliezuren-isoöliezuren-
elaïdinezuur) zou worden veroorzaakt, kon niet worden bewezen, daar in geen
enkel geval onverzadigde vaste vetzuren konden worden aangetoond. Het vaststellen
van de hydroxylgetallen, welke zich in het beginstadium van vetbederf ongeveer
ter hoogte van de zuurgetallen bewegen, is niet mogelijk bij een te ver gevorderd
vetbederf.

Glimm & Nowack komen tenslotte tot de conclusie, dat de vetzuuromzettingen
bij een bewaren van het vet in een zuurstofomgeving, niet onder vorming van alde-
hyden en lagere vetzuren plaats vindt, maar dat het vooral tot de vorming van goed
bestendige „linoxynachtige" stoffen komt, die in sterk talkachtig vet steeds in min
of meerdere mate voorkomen en daaruit geïsoleerd kunnen worden en onderzocht.
Daarmede in overeenstemming zijn steeds het voortdurend stijgen van de viscositeit,
het laag worden van het joodgetal en de onregelmatige toename van de zuur- en
verzeepingsgetallen. Schrijvers komen tot de gevolgtrekking, dat het „talkachtig"
worden van vetten moet worden toegeschreven aan de vorming van deze linoxyn-
achtige stoffen.

.De physiologische geur van vleesch en organen van het paard bij de kook-
en braadproef.

1 ) Stock. Der physiologische Eigengeruch des geschlachteten Pferdes bei der Koch- und
Bratprobe (Diss. Leipzig, 1938).

het vleesch en verschillende organen bij de kook- en braadproef. Bij 51 dieren werden
onderzocht de muskulatuur, verschillende organen, kopspeekselklier en het vet
en bij 26 paarden slechts de kopspeekselklieren. Van deze paarden waren 42 ruinen
en 35 merries.

Bij alle onderzochte dieren kon geen onaangename reuk van de muskulatuur
worden waargenomen. De geur hiervan was zelfs meer aromatisch en aangenaam.
De organen hebben alle hun eigen, karakteristieken geur op die der spieren gelijkend,
echter niet zoo bijzonder aangenaam. Zoo gaven de longen een eenigszins sterken
lijmgeur, de warme lever vertoonde een lichte urinegeur. Bij een afgekoelde lever
werd meer een bittere, samentrekkende, typische levergeur waargenomen.

De milt had een reuk, gelijkend op die van het broeien van niet geplukte kippen.
De nieren vertoonden een scherpe urinelucht, terwijl het pancreas meer een aan den
dunnen darm herinnerenden geur had.

De geslijmde maag, dunne darmen en rectum hadden een niet onaangenamen
geur; daarentegen bleken het groote colon en het caecum in geslijmden toestand
een afkeerwekkenden, op darminhoud gelijkenden geur te verspreiden.

De kopspeekselklieren (parotis en ondertongspeekselklier) hadden geen on-
aangenamen reuk. Echter de onderkaakspeekselklier had een eigenaardigen, dikwijls
aan urine herinnerenden geur. De reuk van het paardevet is aromatisch en eenigszins
eigenaardig, afwijkend van dien van reuzel. Ras en ouderdom der dieren bleek
geen invloed te hebben op den geur van vleesch en organen, evenmin bestond er
een verschil tusschen het vleesch van merrie of ruin.

Dikwijls worden in levensmiddelen colibacterien in reincultuur aangetroffen,
welke colibacterien dan verantwoordelijk worden gesteld voor de vleeschvergiltiging,
welke dergelijke levensmiddelen hebben veroorzaakt. Volgens Lodenkamper \') zijn
echter de opvattingen over het bacterium coli als echte infectieveroorzaker nog niet
overeenstemmend en is men ook over den infectieweg en de intoxicatiemodus nog niet
geheel en al zeker.

Lodenkamper deelt een en atjder mede over een massavergiftiging na het gebruik
van gebraden rundvleesch, welke op een exogene infectie met giftige colibacterien
is terug te brengen.

Ziekteverschijnselen waren: heftig braken, diarrhee, spraakstoornissen en soms
totale bewusteloosheid. Alle vleeschmonstcrs bleken doorgroeid met colibacterien.
Bij voedering van het verdachte vleesch aan muizen gingen deze na 24 uur dood.
Uit alle muizenorganen konden eveneens weer colibacterien worden gekweekt
en de uit de muizen verkregen stammen stemden volledig in alle eigenschappen
overeen met die uit het vleesch gekweekt. Alle stammen vormden indol en vergistten
melk- en druivensuiker. Onvergist bleven manniet, dextrinc en raffinose. Alle stam-
men hadden sterk werkende endotoxinen. Ook na voedering van rauw en gekookt
vleesch traden bij de muizen krampen en verlammingen op.

Tuberculose van den maagwand van het varken is, volgens de literatuur, een
zeer zeldzame waarneming. Slechts in één geval is het Keller ¹) gelukt, maag-
wandtuberculose vast te stellen bij het varken. De veranderingen bestonden in ver-
dikking en vermeerdering van de consistentie van de pylorusstreek in de vorming
van kleine, grijsroode, bindweefselachtige vlokken op de serosa van dezelfde streek
en in kleine, bleekgele haardjes in de daarbij behoorende muscularis. Bij meer dan
1000 macroscopisch onderzochte magen met tuberculose van de bijbehoorende
Lnn. gastrici, konden geen veranderingen aan den maagwand worden waargenomen.
Ook het histologisch onderzoek was in deze gevallen negatief. Het veelvuldig voor-

1 ) Keller. Über Tuberkulose des Magens und der Lnn. gastrici beim Schwein. (Zeitschr.
f. Fl.- und M.hygiene, Jg. 50, 1940, pg. 221).

komen van tbc. der Lnn. gastrici wordt in het algemeen niet door tuberculose van
den maagwand veroorzaakt, maar door ziektehaarden in de omgeving van de maag,
waarmede deze door vasa afferentia en efferentia, welke vooral weer met de vasa
efferentia van de zoo dikwijls tuberculeus veranderde lever anastomosen vormen,
in verbinding staan.

Het resultaat van de onderzoekingen van Keller laat bij de tuberculose van de
Lnn. gastrici een andere vleeschhygjënische beoordeeling toe van de varkensmaag
dan tot dusver gewoonte was. De varkensmaag kan n.1. bij t.b.c. van Lnn. gastrici
worden vrijgegeven, als deze klieren verwijderd zijn en als door een zorgvuldig
onderzoek van de pylorusstreek van de maag is gebleken, dat het orgaan geen andere
afwijkingen heeft.

De beteekenis van het onderbreken van de koelperiode bij zeevisch voor
het bacterieel bederf.

Kersten ¹) heeft 248 visschen in 2 groepen verdeeld en de eene groep de visch-
afslaig laten passeeren en daarna naar Berlijn gezonden en de andere groep direct
en steeds verpakt in ijs, van Wesermtinde naar Berlijn gestuurd. Het verschil was
frappant. Van de afslagvisschen had gemiddeld 70% een hooger bacteriegehalte
dan direct na aankomst vanuit zee en bij de beijsde visschen slechts een 19%.

De infectie van het spierweefsel bij de visch heeft allereerst plaats vanuit de buik-
holte; daarna pas komen de bacteriën van de oppervlakte van het lichaam en van
de kieuwen in het vleesch. De buiklappen waren het sterkst besmet. De grootere
bacterieele besmetting van de afslagvisschen werd nagegaan door middel van z.g.
abklatschpraeparaten en door uitstrijkjes te maken op verschillende voedingsbodems.

Walvischvleesch, dat ongeveer gelijkt op rundvleesch, werd vroeger wegens zijn
tranigheid als onbruikbaar beschouwd. Deze tranige eigenschap is echter het gevolg
geweest van een onjuiste behandeling.

Als men, aldus Schmalfusz & YVerner ²), het walvischvleesch vóór het tranig
worden verwerkt, is het zeer goed houdbaar en heeft het een goede smaak. Men kan
het conserveeren door middel van bevriezen, pekelen, rooken en door er blikconserven
van te maken. Eveneens is het geschikt voor dc fabricatie van vleeschextract. De
aldus verkregen walvischvleeschproducten blijken uitstekend van smaak te zijn
en er goed uit te zien.

Daar het echter niet mogelijk is al het walvischvleesch, dat disponibel komt op
de z.g. fabriekschepen direct tot bovengenoemde producten te verwerken, is het
noodzakelijk, uiteindelijk ook nog walvischmeel te fabriceeren, dat als veevoeder
kan dienen en tegenwoordig van veel betere kwaliteit blijkt te zijn dan vroeger,
toen men daar alles door verwerkte.

De fabricatie van vischconserven in blik heeft in Duitschland sedert 1929—1930
een geweldige ontwikkeling genomen. Dit conserveeren bestaat uit het pekelen,
het onttrekken van water door stoomen en sterilisatie in blik. GöLWtrz ³) onderzocht
41 gebombeerde vischconserven. Hiervan hadden 56% een bacterieele bombage,
17% een chemische, 7% een physische en 20% een gemengde bombage.

Bij de bacterieele bombage waren in het spel: micrococcen 28 maal, bacillus
mesentericus 26 maal, colibacteriën 11 maal, psychrophile bacteriën 6 maal en pro-
teusbacillen 3 maal.

2 ) Schmalfusz & Werner. Der Wert des Wallfischfleisches für die menschliche
Ernährung, seine Haltbarmachung und Verwertung. (Die Fischwaren- und Feinkost-
Industrie, 1940, Jg. 12, pg. 12).

3 ) Göllwitz. Über die Ursachen der Zersetzung von Fischdauerkonserven. (Diss. Hannover,
■938).

voorraden noodzakelijk, terwijl verder deze vischconserven moeten worden bereid
uit het beste, versche materiaal, onder aanwending van een absolute zindelijkheid.
Dat verder sterk, goed vertind blik moet worden gebruikt en voor een voldoende
sterilisatie moet worden zorggedragen, spreekt wel van zelf. Een hooge veihitting
moet worden verlangd, daar uit de resistentieproeven bleek, dat de sporen van
bacillus mesentericus zelfs nog een 7 minuten durende inwerking van 121⁰ C. over-
leefden.

Aan gebombeerde vischconserven van verschillende herkomst werd door Biegler ¹1
aangetoond, dat een bacterieele omzetting niet in het spel was. Hiervoor sprak, af-
gezien van het negatieve, bacteriologisch resultaat, de vorming van waterstofgas
en een pH.waarde van 3!—4J. Ofschoon de visschen zelf niet bedorven waren,
en dan ook na het consumeeren ervan geen ziekteverschijnselen optraden, wordt
door Biegler toch gewaarschuwd tegen het gebruik van dergelijke conserven, daar
de consument niet in staat is een onderscheid te maken tusschen een chemische
en een bacterieele omzetting.

Als oorzaak van de chemische omzetting werd steeds corrosie van het blik ge-
vonden. In alle gevallen was de tinlaag beschadigd, lag het ijzer bloot en diende
de vloeistof, door haar gehalte aan zout en azijn, als electrolyt.

1) Het dunne tinlaagje moet door phvsische, mechanische of chemische inwerking
beschadigd zijn;

2) Een weinig in de conserven achtergebleven zuurstof versnelt zeer de omzetting
van het metaal;

3). Akrylaldchyde, dat zich bij oververhitting van het braadvet vormt, begunstigt
de corrosie van het tin;

4) Zwavelbevattende eiwitstoffen, die tengevolge van de hooge temperaturen
bij het braadproces in sporen vrijkomen, roepen een blauwe marmering te voorschijn,
welke berust op de vorming van tinsulfide;

5) De saus bestaat uit een azijn- en zoutoplossing, welke als electrolyt werkt,
waarbij de pH. en de zoutconcentratie van belang zijn. In proeven waren zout-
oplossingen van 3—7% het sterkst werkzaam, terwijl bij een geringer percentage
eerst na maanden een omzetting was waar te nemen.

De omstandigheid, dat eerst vele factoren moeten samenwerken, voordat zich
een chemische bombage ontwikkelt en dat enkele factoren alleen, als b.v. zout-
en zuurgehalte van de vloeistof, voor een bombage niet voldoende zijn, maakt het
duidelijk, dat chemische bombage in het algemeen weinig zal plaats vinden.

Teneinde in de praktijk de chemische bombage zooveel mogelijk te verhinderen,
is het aan te bevelen, de blikken niet eerder te sluiten, voordat de visch zich met
de saus heeft volgezogen, zoodat geen zuurstof in het conservenblik achterblijft.

De penningmeester van de Maatschappij brengt ter kennis van de leden, dat ook
voor dit jaar door het Hoofdbestuur gelegenheid gegeven wordt de contributie
in twee termijnen te voldoen, mits telkens de helft gestort wordt vóór i Maart en
vóór i September 1941. De leden worden ei echter op attent gemaakt, dat stoiting
van de halve contributie vóór 1 Maart de verplichting medebrengt van storting
van de tweede helft vóór 1 September. Dit laatste wordt lang niet altijd nagekomen.

Deze gelegenheid voor voldoening van de contributie in twee termijnen geldt
echter niet voor die leden, die overeenkomstig het bepaalde in art. 13 van het Huis-
houdelijk Reglement van de Maatschappij slechts een halve contributie verschuldigd
zijn. Dezen leden wordt verzocht, hun contributie voor de maatschappij, groot ƒ 12.50,
ineens op de hieronder aangegeven wijze te voldoen.

Aan de in Nederland wonende leden der Algemeene Afdeeling wordt verzocht,
vóór i Maart hun contributie, hetzij geheel, hetzij gedeeltelijk te willen storten
op giro No. 1025 ^van d^e N.V. Twentsche Bank te Nijmegen. Deze contributie bedraagt
ƒ 25.—. Echter voor de leden, die hun diploma behaalden in 1939 of daarna bedraagt
die voor dit jaar ƒ 15.—.

De leden der bijzondere afdeelingen kunnen hun contributie in twee termijnen
betalen aan den penningmeester van de afdeeling. Bij de eerste storting zal dan echter
de geheele contributie voor de afdeeling moeten worden gevoegd.

Aan de penningmeesters der afdeelingen wordt daarom verzocht er voor te zorgen,
dat de leden hunner afdeeling, hetzij door mededeeling in het Tijdschrift, hetzij
door convocatie tijdig weten de hoegrootheid van het te storten bedrag en het nummer
van de giro waarop dit geschieden kan.

Bij niet storten vóór 1 Maart wordt van alle leden over het volle bedrag per kwi-
tantie beschikt.

De secretarissen van de afdeelingen worden verzocht, zoo dit nog niet door hen
gedaan is, de ledenlijst hunner afdeeling zoo spoedig mogelijk in te zenden; de in
art. 22 van het Huish. Reglement daarvoor gestelde termijn is vóór 15 Januari.

Met ingang van 1 Januari 1941 hebben opgehouden lid van de Maatschappij te
zijn: H. L. Berendsen, Pamekasan; Dr. F. Bromberg, Amersfoort; M. C. van
Buuren, Zuidland; li. Jonker, Laag Soeren; G. Terpstra, Roordahuizum en
Dr. H. J. de Vries, Assen.

Na de 7e verantwoording, voorkomende in het Tijdschrift van 15 December 1940,
zijn tot en met 8 Januari 1941 de navolgende bijdragen ten behoeve van de collega\'s
die door den oorlog ernstig schade geleden hebben, in grooten dank ontvangen :

De contributie over 1941 is vastgesteld op ƒ 28.—. Betaling hiervan bij voorkeur
op postrekening No. 26338 van ondergeteekende, desgewenscht in twee termijnen
van resp./ 15.50 (te voldoen vóór 1 Maart) enJ 12.50 (te voldoen vóór 1 September).
Indien vóór 1 Maart geen betaling geschied is, wordt over het totale bedrag beschikt
per postkwitantie, waarbij incasso- en zegelkosten in rekening gebracht worden.

Lid geworden van bovengenoemde Groep : Dr. W. K. Picard, Rotterdam. Het
aantal leden der Groep bedraagt thans 117.

Verkort verslag van de Algemeene Ledenvergadering gehouden op Zaterdag
14 December 1940 te Rotterdam.

Met het oog op de moeilijke reisgelegenheid voor de veraf wonende leden, juist
midden in den winter, is de vergadering reeds voormiddags begonnen.

Hoewel dit voor de collegae-ambtenaren een bezwaar is, is de vergadering goed
bezocht, n.1. door 36 leden.

Bij de opening heet de voorzitter de aanwezigen welkom en zegt dat het houden
van een dagvergadering waarschijnlijk een volgenden keer niet meer noodig zal zijn,
omdat we dan niet meer midden in den winter zitten.

De notulen van de vergadering van 5 Oct. 1.1. worden na lezing, ongewijzigd
goedgekeurd.

Bij de ingekomen stukken is een schrijven van den Secretaris van de Provinciale
Vereeniging tot Bestrijding van de t.b.c. onder het rundvee. Naar aanleiding van
opmerkingen, die gemaakt zijn in de vergadering van 5 Oct. 1.1. i.z. het teloor gaan
van oormerken heeft het Afdeelingsbestuur zich n.1. met de Prov. Vereeniging in
verbinding gesteld.

De secretaris van genoemde Vereeniging deelt nu mee, dat bij een door hem
ingesteld onderzoek bij de firma Perfra, te Delft, is komen vast te staan, dat het
teloor gaan van de oormerken is toe te schrijven aan het feit, dat ze niet met de noodige
zorg en op de voorgeschreven wijze worden aangebracht.

Op voorstel van den voorzitter zal een vertegenwoordiger van onze Afdeeling
deze kwestie op de a.s. Jaarvergadering van de Provinciale Vereeniging ter sprake
brengen. Ook zal het Bestuur zich nog eens met de Prov. Vereeniging in verbinding
stellen.

Verder is een schriftelijke dankbetuiging ingekomen van coll. Te Hf.nnepe voor
de gelukwenschen van de afdeeling bij zijn benoemin» tot Directeur van dc Rijks-
seruminrichting.

Coll. Te Hennepe schrijft, dat het hem steeds aangenaam zal zijn in nauw contact
met de dierenartsen in de practijk te werken.

Coll. Kranenburg wijst er op, dat op de eerstvolgende Algemeene Vergadering
de verkiezing zal plaats hebben van een ondervoorzitter van de Maatschappij
en een lid en plaatsvervangend lid van den Centralen Raad.

Jui^ct in verband met de laatste vacatures motiveert Kranenburg nog eens zijn
opmerking, die hij ook op de laatste Algemeene Vergadering gemaakt heeft, dat het
n.1. aan te bevelen zal zijn om jonge leden te verkiezen. Deze zullen wellicht beter
kennen de moeilijkheden, die de jonge collegae ondervinden bij practijkvorming etc.
Er worden wel namen genoemd, maar op de volgende Afdeelingsvergadering
zullen pas candidaten worden aangewezen.

stemmen gekozen Dr. Y. M. Kramer te Voorburg. De voorzitter spreekt den af-
tredenden penningmeester hartelijke afscheidswoorden toe. Hendrikse wordt ge-
prezen als een goed beheerder van de financiën ; voor subsidies en andere uitgaven
was er licht geld beschikbaar.

De voorzitter memoreert de uitstekende, hartelijke samenwerking, die hij steeds
met Hendrikse heeft gehad, waarna Hendrikse den voorzitter dankt voor zijn
vriendelijke woorden, terwijl de leden worden bedankt voor de medewerking, die
ze bij eventucele aanmaningen tot betaling, hebben getoond.

Een penningmeester krijgt de gelegenheid een blik te slaan in de nooden en de
welvaart van de collegae. Vooral ook in de nooden van de ouderen. Hendrikse
herinnert aan de piëteit, die er jegens de ouderen betoond werd o.a. toen hij benoemd
werd tot penningmeester. Dit deed destijds zijn vader, die toen nog leefde, zoo goed.

Coll. De Ronde geeft een keurig, uitvoerig verslag van de Algemeene Vergadering
van de Mij. voor Diergeneeskunde.

Naar aanleiding van de herbenoeming van den Heer Van Heusden tot secretaris
wordt opgemerkt, dat het eigenlijk onjuist is, dat er geen betere rechtspositie bestaat,
vooral nu het secretariaat al semi-ambtelijk is geworden.

Bij de wijziging van art. 28 van het Huishoudelijk Reglement in verband met
art. 63 van het nieuwe Huishoudelijk Reglement van de Mij. wenscht de vergadering
dat het Afdeelingsbestuur en niet een Afdeelingsraad geschillen of klachten in be-
handeling zal nemen.

Na de pauze, die aangenaam benut wordt voor een gezamenlijke lunch, worden
de voorstellen van de Commissie „Wanbetalers-Zondagsdienst" behandeld.

Er worden enkele opmerkingen gemaakt, maar men blijkt met de algemeene
strekking accoord te kunnen gaan.

Er zal eerst aan het Hoofdbestuur prae-advies gevraagd worden over de voor
stellen. In de Februari-vergadering zullen de voorstellen in stemming worden
gebracht.

Hierna houdt Prof. Dr. J. H. Hartog een voordracht over „Grepen uit de chirurgie
van het rund".

Uit de vragen die volgen blijkt, dat de voordracht met veel belangstelling is
aangehoord.

De voorzitter zegt Prof. Hartog hartelijk dank voor zijn belangrijke, glasheldere
voordracht.

In de rondvraag vraagt coll. Hupkfs naar het hormonale graviditeitsondcrzoek
van het paard.

Coll. Te Hennepe deelt mee, dat dit onderzoek ook aan de Rijksseruminrichting
gebeurt en dat men na 24 uur uitslag kan ontvangen.

Bij beschikking van den Secretaris-Generaal van het Departement van Opvoeding,
Wetenschap en Cultuurbescherming zijn voor het jaar 1941 wederom benoemd
aan de Rijks-Universiteit te Utrecht:

Benoemd met ingang van 1 Januari 1941 tot wederopzegging tot plaatsvervanger
van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst in het district Friesland:
H. H. J. Frederiks.

Op 23 November 1940 is door den Bond van Daadwerkelijke Dierenbescherming
te Amsterdam in het gebouw Rozengracht 226 de eerste dagelijksche Dierenpolikli-
niek in onze hoofdstad geopend.

Men heeft jaren in Amsterdam gezocht naar een goede centrale gelegenheid,
welke tevens geschikt moest zijn voor de dagelijksche vlugge verwerking van een
groot aantal patiënten. Het thans in gebruik genomen perceel aan de Rozengracht
226, gelegen aan de kruising Marnixstraat tusschen het hart van den Jordaan en
het groote complex Amsterdam-West, voldoet aan al deze voorwaarden. Vroeger
was dit pand in gebruik bij den Geneeskundigen Dienst.

Amsterdam bezit nog vele particuliere poliklinieken, verspreid in de stad gelegen,
die door dierenartsen worden gedreven. Deze poliklinieken zijn echter niet dage-
lijks geopend, werken dikwijls in kleine ruimten en veelal met weinig personeel;
groote behoefte werd daarom gevoeld aan een dagelijksche polikliniek. Naast de
bestaande diergeneeskundige poliklinieken werkt ook nog reeds meer dan 20 jaar
met succes de vereeniging „Het blauwe kruis" voor hulpverleening aan de zieke
huisdieren van on- en minvermogenden. Echter moet men hierbij zijn dieren laten
inschrijven als zij nog gezond zijn vóór men hulp voor zijn zieke dieren krijgen kan.

De nu geopende polikliniek staat onder leiding van collega J. G. Ojemann, terwijl
collega P. C. Eichholtz controleerend dierenarts is. De kliniek is gebleken een
geweldig succes te zijn; dagen van 25 en meer patiënten zijn geen uitzonderingen.

Werd gedurende het vorig vereenigingsjaar de positie van den D.S.K. onder
de Utrechtsche studentenvereenigingen belangrijk gewijzigd, in dit jaar veranderde
er op dat gebied weinig. Door de opheffing van de veterinaire faculteit verviel het
contract met U.S.R., waardoor er een toestand ontstond, die voor wijziging vatbaar
was. Na besprekingen met den voorzitter van de commissie van advies, Prof. C. F.
van Oijen, den Senatus Veteranorum van het U.S.C. en den oud-voorzitter van
D.S.K., den heer B. de Vlas, meende het bestuur van D.S.K. stappen in deze
richting te moeten doen; de oorlogstoestand heeft echter verder werken in die richting
tijdelijk doen uitstellen.

De verhouding tusschen de docenten aan de Faculteit der Veeartsenijkunde en
den D.S.K. was zeer goed.

Bij een io-tal gelegenheden van zeer uiteenloopenden aard was de D.S.K. ver-
tegenwoordigd door één of meer leden van het bestuur.

Gedurende het vereenigingsjaar werd een 8-tal lezingen gehouden en wel door
de heeren J. A. J. M. Kirch, Dr. J. Kok, P. Sjollema, Dr. J. Siebenga, C. M.
van Rooyen, W. van der Hout (Luit.-Kolonel der Genie b.d.), Dr. J. W. Thijn
en Dr. W. K. Hirschfeld.

Van deze lezingen werden die van de heeren Kirch, Sjollema en Siebenga
gehouden in samenwerking met de diergeneeskundige faculteit van het U.S.C.,
terwijl die van den heer van Rooyen geschiedde in samenwerking met de Veteri-
naire Rijvereeniging „De Solleysel".

Onder leiding werd een 4-tal excursies gehouden, n.J. naar de pluimveetentoon-
stelling te Utrecht, naar de hengstenkeuring te Groningen, naar de hondententoon-
stelling te Amsterdam en naar de stierenkeuring te Leeuwarden; bij deze laatste
excursie werd tevens een bezoek gebracht aan het laboratorium van den Gezondheids-
dienst voor Vee in Friesland.

Bovendien werd door het bestuur nog georganiseerd een cursus voor E.H.B.O.,
aan welken cursus door velen werd deelgenomen.

Na nog gewezen te hebben op enkele feestelijke samenkomsten, o.a. de her-
denking van het 15-jarig bestaan van de Faculteit der Veeartsenijkunde, eindigde
de secretaresse, Mej. H. A. Hannema, haar verslag met het uitspreken van de hoop,
dat de aangevangen besprekingen over de plaats van den D.S.K. in het faculteits-
systeem tot een bevredigend resultaat mogen voeren.

Van het Land- en Tuinbouwbureau der I. G. Farbenindustrie A.G., Amsteldijk 37,
Amsterdam, ontving de Redactie een exemplaar van haar kalender 1941. Deze
kalender, bestaande uit een 6-tal twee-maandelijksche bladen, waarvan elk blad
een prachtige afbeelding geeft, gemaakt naar kleurenfoto\'s, zal zeer zekei aan
het beoogde doel, n.1. de aandacht te vestigen op verschillende producten van dat
Bureau, beantwoorden.

21e Jaarverslag van den Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland.
1 Mei 1939—30 April 1940.

Wij kunnen de bespreking van dit jaarverslag niet anders aanvangen dan door
nogmaals in herinnering te brengen, dat de schepper van dezen dienst, wijlen collega
Veenbaas op 1 October 1939 in den ouderdom van 55 jaren is overleden.

„Zijn nagedachtenis zal bewaard worden door hen, die hem mochten gadeslaan
„in zijn werk en konden waarnemen de toewijding, bekwaamheid en ijver waar-
„mede dat in verschillende functies vanaf igig ten bate van den veestapel werd
„verricht."

Met deze woorden eert het bestuur van de stichting „Gezondheidsdienst voor
Vee in Friesland" dezen onvolprezen eersten directeur.

De campagne ig3g—\'40 werd door den nieuw benoemden directeur collega
P. Sjollema met groot succes geleid. Wel was er vertraging bij de uitvoering der
t.b.c. bestrijding o.a. door de mobilisatie van dierenartsen en hulpkrachten. Het
klinisch onderzoek en het sputumonderzoek hadden daarvan het meeste te lijden.

Twee belangrijke besluiten werden genomen om de bestrijding spoediger tot het
doel te voeren t.w.

1. Vereenigingen, die een reactiepercentage hebben bereikt van 4 of lager moeten
voortaan de reageerende dieren tweemaal per jaar klinisch laten onderzoeken! De kosten
van dit tweede klinisch onderzoek komen voor rekening van den dienst.

2. Zuivelfabrieken waarvan alle leden hun vee op t.b.c. laten onderzoeken en
die een reactiepercentage van 1 of lager bereikt hebben zullen van den Gezondheids-
dienst een premie ontvangen, wanneer alle nog aanwezige reageerende dieren in eens worden
opgeruimd. Hiervoor wordt per reageerend dier ƒ 20.-— beschikbaar gesteld met een
maximum van ƒ 500.—- per fabriek.

Beide goedgekozen maatregelen moeten ten zeerste worden toegejuicht. Zij zijn
het bewijs, dat — welke kiitiek men ook elders op de „tuberculose-bestrijding"
moge opperen —, tenslotte met de bij dezen dienst gevolgde werkwijze het doel
wordt bereikt. Het is te wenschen, dat de critici daaraan hun volle aandacht schenken.
Worden bovenstaande maatregelen thans krachtig doorgevoerd, dan zal de lijst

der t.b.c. vrije bedrijven, die reeds in 1939 al haar voorgangsters in omvang heeft
overtroffen, nog wel eens in verrassend tempo kunnen aangroeien.

Vermelden wij dat de bestrijding zich in den winter 1939—\'40 uitstrekte over
ruim 11000 bedrijven met tezamen bijna 232.000 dieren.

Het reactie-percentage daalde van 8.3 op 6.2%. Er zijn reeds ruim 8000 (circa
72% der aangeslotenen) als „vrije bedrijven" bij het eerste onderzoek geboekt,
men schat dit aantal per 1 Mei 1940 zeker op 75%.

Terecht wijst de verslaggever op den nadeeligen invloed, die uitgaat van fabrieken
met een onvolledige bestrijding, op het in dezelfde streek aanwezige veebeslag
van andere fabrieken met een volledige bestrijding. Is hier geen plaats voor dwingend
ingrijpen door de overheid?

De intradermale reactie wordt van even groote betrouwbaarheid geacht als de
goed uitgevoerde ophthalmoreactie met sensibilisatie. De nadruk wordt gelegd op
verbeteringen bij de tuberculine-bereiding.

Steeds meer wordt ook de nadruk gelegd op het opsporen der z.g. „open lijders".
Hiervoor wil men met name het 2de klinisch onderzoek dienstbaar maken, doch
bovendien wordt de caviaproef ingeschakeld. Is hier geen plaats voor de cultuur-
proef? Voor die gevallen die men er daarmede uithaalt, spaart men een cavia en
dus veel kosten of moeiten. Bovendien de cultuurproef kan gemakkelijk herhaald
en in grooter aantal worden aangelegd.

Leden die de open lijders niet doen slachten worden geroyeerd. Door vervoer
in een aparte veewagen naar de slachtplaats te Warga wordt een intensieve controle
op de bij de sectie dezer dieren gevonden verschijnselen mogelijk. Bij twee dieren
met positief sputum was de sectie negatief. Er waren blijkbaar zuurvaste bacillen,
maar geen tuberkelbacillen in dit sputum aanwezig. Ook hier kan de cultuurproef
helpen. Zulke zuurvaste saprophyten groeien op gewone voedingsbodems meestal
zeer snel, zoodat men ze niet met t.b.c. bacillen verwisselt.

Hier ligt een mooi arbeidsveld voor een jong dierenarts, die van deze punten een
nader onderzoek wil verrichten.

Nu voor de tuberculosebestrijding de weg tot het einddoel is gebaand heeft de
Gezondheidsdienst nieuwe onderwerpen met kracht ter hand genomen. De gegevens
over de ziekte van Johne kunnen wij hier slechts aanstippen. Uitvoeriger zijn reeds
de mededeelingen over het „abortus-onderzoek".

Op 321 bedrijven wordt dit systematisch verricht onder de bijna 10.000 dieren;
op die bedrijven hadden 1303 een positieve agglutinatie en nog 962 andere een agglu-
tinatie in de verdunning 1 : 20. Bij het aantreffen van lagere titers staat men natuurlijk
steeds voor de vraag of men met een beginnende infectie te doen heeft, waarbij
de titer dus nog kan stijgen of met het eindstadium van een lang geleden plaats gehad
hebbende besmetting. Slechts herhaald onderzoek zal hier de uitspraak mogelijk
maken.

Wij mogen verder naar het verslag verwijzen voor de beschouwingen over de
correlatie tusschen smetstofuitscheiding in de melk en positieve agglutinatie van het
melkserum. Er blijken bij de bestrijding van deze ziekte nog tal van moeilijkheden
te bestaan, zoodat aan een systematische bestrijding in het groot nog veel pioniers-
werk vooraf zal moeten gaan.

Het verslag bevat dan na eenige opmerkingen over uierontstekingen en onderzoek
van het drinkwater een uitvoerige mededeeling over de „bacteriologische kwaliteits-
bepaling" van de melk, waarbij gebruik gemaakt is van een op bepaalde wijze
uitgevoerde telmethode volgens Breed.

Deze methode wordt vergeleken met de „reductase-proef" uitgevoerd op de ge-
wone wijze en met deze „reductase-proef" volgens Wilson. De verslaggever is van
oordeel, dat de methode Breed en de reductase-proef volgens Wilson wel goed
vergelijkbare resultaten opleveren ter beoordeeling van de bacteriologische kwaliteit
der melk. Dit is zeer zeker toe te geven.

Met alle waardeering voor de zeer groote hoeveelheid werk die aan dit onderzoek
is besteed, zou referent de opmerking willen maken dat de toepassing van de reduc-
tase-proef volgens Wilson allerminst geschikt is om daarop een oordeel te vellen
over de wijze van melkwinning op de boerderij. Het is dan ook te verwachten dat
om deze na te gaan een andere groepeering der resultaten volgens Breed gevolgd
zal moeten worden, waarbij de classificatienormen per circa 10.000 kiemen per cc
worden begrensd. De verslaggever deelt op pag. 48 mede, dat elke in 20 gezichts-
velden getelde bacterie overeenkomt met 12.000 bacterien (resp. bacteriegroepjes)
per cc melk. Zou het mogelijk zijn, de techniek dezer methode zoo uit te voeren,
dat een grens gelegd wordt tusschen bedrijven die regelmatig minder dan 4 of 5
bacteriën per 20 velden opleveren \'), en die welke hoogere getallen aanwijzen,
dan zou men van de eerste mogen zeggen, dat de bedrijfsvoering ter boerderij steeds
aan hooge eischen voldoet.

Het zou van groote waarde zijn, wanneer men bij de omvangrijke werkzaamheden
in dezen dienst gelegenheid zou kunnen vinden het vraagstuk van uit dit gezichtspunt
te bezien.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i November niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 34 (47) eigenaars, waarvan in Groningen bij 1 eig.;
Friesland bij 1 (1) eig. ; Overijssel bij 2 eig. ; Gelderland bij 2 eig. ; Utrecht bij (1)
eig. ; Noord-Holland bij (3) eig. ; Zuid-Holland bij (2) eig. ; Zeeland bij 1 (6) eig.;
Noord-Brabant bij 15 (30) eig.; Limburg bij 12 (4) eig.

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 346 gevallen bij 27 eig. (1247
bij 59 eig.), waarvan in Groningen 52 bij 3 eig. (8 bij 2 eig., waarvan 7 paarden
bij i eig.) ; Friesland 114 bij 11 eig. (784 bij 39 eig.) ; Drenthe 14 bij 3 eig. (26
bij 6 eig.) ; Overijssel 1 gev. ; Gelderland 70 bij 2 eig. (3 bij 1 eig.) : Utrecht (17
bij 2 eig.) ; Noord-Holland 49 bij 3 eig. (322 bij 3 eig.) ; Zuid-Holland 46 bij 4 eig.
(73 bij 5 eig., waarvan 2 paarden bij 1 eig.) ; Noord-Brabant (14 bij 2 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 297 gev. bij 9 eig. (1289 bij 68 eig.), waarvan in Friesland
(141 bij 10 eig.) ; Drenthe (20 bij 5 eig.) ; Gelderland 65 bij 4 eig. (128 bij 9 eig.) ;
Utrecht 2 bij 1 eig. (60 bij 4 eig.) ; Noord-Holland 200 bij 1 eig. (675 bij 34 eig.) ;
Zuid-Holland 30 bij 3 eig. (265 bij 6 eig.).

Anthrax : 10 gev. bij 10 eig. (1 gev.), waarvan in Overijssel 2 bij 2 eig. ; Gelder-
land 3 bij 3 eig., waarvan 1 bij varken ; Zuid-Holland 1 gev. ; Noord-Brabant
i gev. (1 gev.); Limburg 3 bij 3 eig.

Varkenspest: 1088 gev. bij 142 eig. (4179 bij 611 eig.), waarvan in Groningen
74 bij 8 eig. (51 bij 5 eig.) ; Friesland 55 bij 9 eig. (1286 bij 243 eig.) ; Drenthe
63 bij 7 eig. (26 bij 5 eig.) ; Overijssel 202 bij 10 eig. (13 bij 2 eig.) ; Gelderland
92 bij 21 eig. (283 bij 71 eig.) ; Utrecht 156 bij 9 eig. (499 bij 37 eig.) ; Noord-
Holland 86 bij 4 eig. (459 bij 23 eig.) ; Zuid-Holland 224 bij 17 eig. (1122 bij 74 eig.) ;
Zeeland 92 bij 51 eig. (270 bij 127 eig.) ; Noord-Brabant 25 bij 4 eig. (165 bij 23
eig.) ; Limburg 19 bij 2 eig. (5 bij 1 eig.).

^l) Men vergelijke mijn artikel over „Betrouwbaarheid der kleine plaatmethode
voor de qualiteitsbepaling van melk". Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1939, Afl. 17.

Benoemd met ingang van 16 Januari 1941 tot wederopzegging tot plaats-
vervanger van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst in het
district Noord-Holland—Noordwestelijk Utrecht:

Bij kuikens werd waargenomen dat, nadat de kop was afgesneden, de oogjes
knipperden en de snavel een of meer malen open en dicht ging.

Een Fransche arts, Dr. Beaurieux, merkte (in 1905) op dat de oogen van
een onthoofde, toen diens naam werd uitgeroepen, zich openden en den roepende
aanstaarden. Dit gebeurde nog één keer; daarna niet meer. Andere artsen, die
aanwezig waren, waren van meening dat het bewustzijn gedurende 10 seconden
na de onthoofding aanwezig was geweest.

Het ophouden van den toevoer van zuurstof naar de hersenen maakt, ook
zonder onthoofding, spoedig een einde aan het bewustzijn.

Uit het Laboratorium voor Mediseh-Veterinaire Chemie der Rijks-
Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. SEEKLES.

BESCHOUWINGEN NAAR AANLEIDING VAN FUNCTIO-
NEELE STOORNISSEN BIJ HET PAARD, BEKEND ALS
,,GRASS SICKNESS" (,,GRASS DISEASE") EN „FORAGE
POISONING", MEDE IN VERBAND MET HET VRAAGSTUK
DER AUTO-INTOXICATIE BIJ GROOTE HUISDIEREN
(PAARD EN RUND),

In de laatste i £ jaar werd in mijn laboratorium het reeds vroeger
aangevangen chemisch onderzoek van bloedserum en urine, afkomstig
van paarden en runderen, welke lijdende waren aan verschillende
vormen van ,,auto-intoxicatie" ¹), voortgezet. Voor zoover het paarden
betreft, werden hierbij bepaalde afwijkingen vastgesteld, welke soms
herinneren aan de chemische veranderingen in het bloed van paarden,
die lijden aan „grass sickness" („grass disease"), een ziekte, waarover
men sedert eenige jaren in de Britsche literatuur herhaaldelijk mede-
deelingen aantreft. Tevens is het ons hierbij gebleken, dat er bij ,,auto-
intoxicatie" een algeheele storing der stofwisseling bestaat, waarvan
de beteekenis vermoedelijk niet minder groot is dan die van de in vele
gevallen op den voorgrond tredende klinische verschijnselen van
darmlijden.

Het ligt in ons voornemen de uitkomsten van het door ons verrichte
chemisch onderzoek der „auto-intoxicatie"-gevallen te gelegener tijd
uitvoerig in dit tijdschrift te publiceeren. Tevens zullen dan deze ziekte-
gevallen van bevoegde klinische en pathologisch-anatomische zijde
nader worden behandeld.

De bovenvermelde analogie in chemisch opzicht, tusschen bepaalde
vormen van „grass sickness" en gevallen van „auto-intoxicatie" bij het
paard, geven mij aanleiding reeds thans de aandacht van de lezers
van dit tijdschrift te vestigen op het bestaan van eerstgenoemde ziekte
en van een eveneens bij het paard aangetroffen afwijking, welke door
Engelsch sprekenden met den naam „forage poisoning" wordt aan-
geduid. Ik acht dit des te meer gewenscht, waar -— in verband met de
thans heerschende, buitengewone omstandigheden — de economische
beteekenis van het paard sterk is toegenomen. Bovendien mag wellicht
worden verwacht, dat, in de naaste toekomst, de voeding onzer paarden
niet steeds zal voldoen aan redelijke eischen van geschiktheid, welke in
verband met den te presteeren arbeid mogen worden gesteld. Dat hier-
door, vooral bij een dier als het paard, dat blijkbaar zeer gevoelig is
LXVIII 7

voor veranderingen in de wijze van voedering, het ontstaan van stoor-
nissen van gastro-intestinalen aard in de hand wordt gewerkt, behoeft
geen nader betoog.

Teneinde den dierenarts in staat te stellen zich een duidelijk beeld
te vormen van de ziekten, die als „grass sickness" („grass disease") en
„forage poisoning" bekend staan en hem de gelegenheid te geven de
punten van overeenkomst en verschil vast te stellen met de hier te lande
van ouds bekende, resp. met wellicht in de toekomst verschijnende,
nieuwe vormen van auto-intoxicatie bij het paard, wordt in dit overzicht
de nadruk gelegd op de klinische symptomen van „grass sickness" en
verwante afwijkingen, zoomede op de bevindingen na den dood.¹)
Bovendien zullen enkele richtlijnen, die bij de interpretatie der ver-
schijnselen en bij het onderzoek naar een doeltreffende therapie van
nut kunnen zijn, schematisch worden aangegeven. De chemische kant
van het probleem — van hoeveel belang deze ook zijn moge voor de
beoordeeling van het wezen der afwijking — blijft hierbij voorloopig
op den achtergrond.

Men neemt veelal aan, dat „grass sickness" voor het eerst omstreeks
1907 in Forfarshire werd waargenomen. ²)

Men treft thans de ziekte vooral aan in het Noord-Oosten, Oosten
en Zuid-Westen van Schotland en in Noord-Engeland ³), zoomede
ofschoon minder frequent — in andere streken van het Britsche eiland.
In Ierland zou de ziekte niet voorkomen ⁴). Buiten Groot-Brittannië
werd „grass disease" — of een hierop gelijkende afwijking — aan-
getroffen in België ⁵), in Bretagne ⁶) en in Colorado ⁷). (In laatst-
bedoelde publicatie wordt de afwijking beschreven onder den naam
„acute hydrogastritis").

Volgens de recente mededeeling van J. Stewart, W. S. Gordon
en J. M. Mc Callum ³), wisselt, in de meest door de ziekte bezochte
landstreken, het percentage der patiënten, in de verschillende jaren,
tusschen 2 en 4 % van het totale aantal paarden.

Men neemt 60 tot 75 % van de gevallen waar in Juni, d.w.z. in de
eerste maand, waarin de paarden — na de voedering op stal — dag en
nacht in de weide grazen. In Juli wordt het aantal gevallen geleidelijk
minder. Betrekkelijk weinig dieren worden nog in Augustus en September

1 De schrijver zal het zeer op prijs stellen te vernemen of aan de practiseerende
dierenartsen in Nederland ziektegevallen bij het paard bekend zijn, waarvan de
klinische verschijnselen en (of) het sectiebeeld identiek zijn of gelijkenis vertoonen
met de bij snel verloopende vormen van „grass sickness" en „forage poisoning"
waargenomen afwijkingen. Berichten omtrent dergelijke gevallen, met vermelding
van punten van overeenkomst en verschil met de in deze verhandeling beschreven
ziekten, tijd van voorkomen, mogelijke oorzaken, aantal gevallen, therapie, resultaat
der behandeling en andere bijzonderheden, worden gaarne tegemoet gezien.

aangetast, terwijl tenslotte een klein aantal ziektegevallen sporadisch,
over de overige maanden verspreid, — ook bij stalvoedering²) —
voorkomt. De sterftekans der aangetaste paarden is hoog. Een bepaalde
therapie wordt in het overzicht van Stewart c.s. en in de oudere
verhandelingen niet aangegeven.

Sommige onderzoekers zijn van meening, dat mooi, droog, warm
weer overdag, met vorst des nachts, een praedisposeerende factor vormt.
Na regenval zou de ziekte verdwijnen.

Over de vraag, of een met goed gevolg doorstane aanval der ziekte
immuniteit opwekt, is men het nog niet eens.

Op grond van waarnemingen van enkele honderden ziektegevallen,
onderscheiden Stewart c.s. ³) 4 klinische verschijningsvormen : de
peracute, acute, subacute en chronische vorm der ziekte. Deze indeeling,
welke berust op de waargenomen klinische symptomen en den duur van
het ziekteverloop, biedt voldoende ruimte voor overgangsvormen.

1. Peracute vorm. Dood binnen ca. 24 uur. Volledig ophouden of
aanmerkelijke vermindering der darmbewegingen. Versnelde pols ;
bij nadering van den dood kan de pols boven 100 p.m. stijgen. Wisselende
temperatuur, doch geen uitgesproken neiging tot temperatuurs-
verhooging. Meteorismus in wisselenden graad. In vele gevallen
regurgiteering van vloeistof uit de maag. Gewoonlijk periodieke speeksel-
vloed¹). Voedsel en water worden geweigerd. Bij het begin van den
aanval en soms ook gedurende het verloop der ziekte worden lichte
verschijnselen van pijn in het abdomen waargenomen. Verminderde
urine-uitscheiding. Intermitteerend en plaatselijk transpireeren.

2. Acute vorm. Dood binnen ca. 4 dagen. Algeheel of gedeeltelijk
ophouden der darmbewegingen. Geleidelijk oploopende pols (80 tot
120 p. m.). Nu en dan temperatuursstijging, doch geen neiging tot
hooge temperatuur. Zeer vaak een wisselende graad van meteorismus.
Oesophagus-krampen en regurgiteering van maagvloeistof door de
neusgaten. Pijnlijke pogingen tot braken. Weigering van voedsel.
Water schijnt, hoewel met moeite, te kunnen worden opgenomen.
Moeite bij het slikken. Intermitteerende speekselvloed, zeer vaak sterke
transpiratie bij nadering van den dood. In practisch alle gevallen
verminderde urine-uitscheiding. Soms bestaat er lichte pijn in het
abdomen en tremor der spieren van schouders en achterhand. De
ademhaling gaat vaak gepaard met een licht zuchtend geluid. Conjunc-
tiva gezwollen en icterisch.

3. Subacute vorm. Dood binnen ca. 21 dagen. Sleepend verloop der
ziekte, waarbij zich uit een schijnbaar gezonden toestand een toestand
van ernstige ziekte ontwikkelt. In den regel is de patiënt lusteloos en

1 Volgens J. Russell Greig ²³) zou bij „grass disease" het afgescheiden speeksel
dik vloeibaar en slijmig zijn. (Sympathicus-speeksel).

vertoont abdominale verschijnselen. Geringe eetlust ; de dieren gedragen
zich in dit opzicht vaak grillig. Het voedsel wordt langzaam en zonder
zorg gekauwd, veel ervan valt uit den mond. Er bestaat eenige moeite
bij het slikken, vooral van droog voedsel. Faeces — weinig en droog —
komen onregelmatig af. Pols gewoonlijk tusschen 60 en 70 p. m.,
temperatuur ongeveer normaal. Intermitteerend neemt men — soms
zeer duidelijk — tremor der spieren van schouder en flank waar. In
latere stadia der ziekte is de ademhaling vaak snurkend. In vele gevallen
wordt er in betrekkelijk langen tijd geen urine geloosd ; in andere
gevallen zijn er moeilijkheden bij het urineeren. Bij mannelijke dieren
is er vaak prolapsus penis. De gezondheidstoestand wordt snel slechter,
de buikomvang neemt af. De huid wordt droog, de spieren van hals.
rug en beenen worden atrophisch en verliezen hun normale veerkracht.
Bij betasten voelen zij hard aan¹). Gewoonlijk neemt de patiënt een
houding aan, waarbij de achterbeenen naar voren onder het lichaam
worden geplaatst. De rug is lichtelijk gekromd en de staart ligt tegen
het perineum geklemd. Reeds na 5 of 6 dagen is er een duidelijke ver-
magering waarneembaar, welke snel toeneemt, totdat de dood intreedt.

4. Chronische vorm. Dood in ca. 21 dagen of geruimen tijd later. De
ziekteverschijnselen gelijken op die van het subacute type, doch het
verloop is langzamer. De vermagering is soms zoo aanzienlijk en de
buikomvang neemt zoozeer af, dat het lichaam van den patiënt
herinnert aan dat van een windhond. De dood volgt soms door uit-
putting.

In een aantal gevallen duurt de ziekte verscheidene maanden. De
eetlust is wisselend, er bestaat foetor oris, snurkende ademhaling,
uitvloeiing uit den neus en soms ontsteking en ulceratie van het neus-
slijmvlies. Een gering percentage der chronische gevallen herstelt.

Het hierboven beschreven ziektebeeld van ,,grass sickness" werd
door de Heeren Prof. Dr. J. A. Beijers en Prof. Dr. J. H. Hartog bij
paarden in Nederland niet waargenomen.

Bij de sectie neemt men in de peracuut en acuut verloopende gevallen
een enorme uitzetting van de — voornamelijk met vloeistof gevulde —
maag waar. De hoeveelheid vloeistof in den dunnen darm is eveneens
aanmerkelijk toegenomen, terwijl de dikke darm bijna steeds overvuld
is met een groote hoeveelheid harde, droge ingesta. Er bestaat bijna
altijd een overvulling van het colon, doch er komen enkele gevallen
van typische „grass sickness" voor, waarbij dit symptoom ontbreekt.
De ingedroogde ingesta hechten vast aan het slijmvlies en zijn vaak met
een door bloed donker bruin tot zwart gekleurde slijmlaag bedekt.

1 Door J. Russell Greio ^S3) wordt, bij den acuten vorm der ziekte, de verhoogde
weerstand der spieren toegeschreven aan vermeerderden spier-tonus.

Bij onderzoek van 36 peracuut of acuut verloopen gevallen van
„grass disease" werd als gemiddelde inhoud van de maag 22 liter en van
den dunnen darm 30 liter gevonden. Voor 13 normale paarden bleken
deze gemiddelden respectievelijk 7 liter en 9 liter te zijn. Bij deze
patiënten bestaat er dus gemiddeld een toename van het volumen water
in de maag en den dunnen darm tot ca. 300 %.

Er is verder een belangrijk verschil in consistentie van den maag-darm-
inhoud. Terwijl bij normale paarden de maaginhoud brijachtig of
droog en de inhoud van den dunnen darm slijmachtig is, bleek bij de
patiënten de inhoud van beide waterdun te zijn, met zeer weinig vaste
stof. Men vindt in den regel op verschillende plaatsen van den tractus
digestivus een meer of minder grooten bloedrijkdom der slijmvliezen.
Men ziet dit vaak bijzonder duidelijk in den dikken darm ; de regionale
lymphklieren kunnen hierbij groot en haemorrhagisch zijn. Sub-sereuse
bloedingen zijn in den regel aanwezig, dikwijls in het bijzonder langs
de mesenteriale vaten en op de grens van mesenterium en darm.

Het hart is gewoonlijk verwijd en vertoont sub-epicardiale bloedingen,
bij voorkeur in het verloop der coronaire vaten. De spier voelt te slap
aan en er zijn sub-endocardiale bloedingen, vooral in de linker kamer.

De lever is vaak bleek, kan grooter zijn dan normaal ; het parenchym
is gedegenereerd en heeft een murwe consistentie.

De nieren zijn week en gaan na den dood snel tot ontbinding over.
In verschen toestand is de schors gespikkeld door bloedrijkdom der
vaten en door bloedingen.

Milt, lymphklieren, blaas, de borstingewanden en het centrale
zenuwstelsel vertoonen geen constante, grove afwijkingen.

Behalve vetafzetting in de levercellen, rondom de lobulair-vena en
in de periphere levereilandjes, zoomede bloedingen in den darmwand
en in andere buikingewanden, werden in het tijdsverloop 1922—1939
geen histologische veranderingen gevonden.

Bij de subacute en chronische gevallen is het cadaver zeer sterk ver-
magerd. De milt is vergroot, de pulpa is van een vaste consistentie. De
tractus digestivus is weinig volumineus en er is weinig inhoud.

De Heeren Prof. Dr. H. Schornagel en J. H. ten Thije, wien ik
het bovenstaande ter beoordeeling voorlegde, gaven als hun meening
te kennen, dat deze bevindingen niet de uitdrukking van een scherp
omlijnd ziektebeeld vormen. Soortgelijke afwijkingen treft men bij het
paard bij tal van voedingsstoornissen aan, o.a. in gevallen, waarbij
plotseling groote hoeveelheden voedsel — b.v. malsch gras — zijn
opgenomen, alsmede bij auto-intoxicaties van anderen oorsprong. De
bij de peracute en acute vormen van „grass sickness" meest op den
voorgrond tredende pathologisch-anatomische kenmerken, n.1. de
uitzetting, zoomede de overvulling van de maag en den dunnen darm
met dunvloeibaren inhoud, werden ook hier te lande nu en dan bij
paarden aangetroffen.

De chemische veranderingen in het bloed van patiënten, lijdende
aan den peracuten of den acuten vorm van „grass sickness", herinneren
aan het bloedbeeld bij acute anhydraemie. Het bloed is soms dik-vloeibaar,
het stroomt langzaam en kan moeilijk worden afgetapt. Van de 14 bloed-
bestanddeelen, welke door Stewart c.s. werden bepaald, vertoonde
de meerderheid — vooral in de latere stadia der ziekte ■— een neiging
tot stijgen, in vergelijking met de gehalten in het bloed van normale
paarden. Vooral suiker en — in mindere mate — ook kreatinine,
haemoglobine, totaal en anorganisch phosphaat, zoomede rest-stikstof,
vertoonden de grootste stijging, terwijl de gehalten aan aminozuur-
stikstof, albumine, globuline en fibrinogeen duidelijk bleken te zijn
toegenomen. Daarentegen zouden de concentraties van calcium,
magnesium en kalium vrijwel normaal zijn, terwijl de chloride-cijfers
niet zelden op een aanmerkelijke verlaging wezen ¹). Dit laatste werd ook
bij afsluitingskoliek vastgesteld 22^²) Merkwaardig is verder het
ontbreken van een correlatie tusschen de natrium- en de chloride-
waarden. (Merkwaardigerwijs werden door de Britsche onderzoekers
geen bepalingen van het drogestof-gehalte in het bloed uitgevoerd,
waaruit het al of niet bestaan eener anhydraemie op zeer eenvoudige
wijze zou kunnen worden afgeleid).

Wellicht is de meest in het oog loopende verandering in de bloed-
samenstelling de scherpe stijging van het bloedsuikergehalte, tot boven
de drempelwaarde — met glucosurie als gevolg —, welke stijging veel
sterker is dan men op grond van de bestaande anhydraemie zou mogen
verwachten. Naar de Britsche schrijvers onderstellen, is dit wellicht
een gevolg van een verhoogde glycogenolyse, op grond van dystrophie
van de lever.

Men zou m. i. ook kunnen denken aan suikervorming uit glycoplas-
tische aminozuren. Het is n.1. waarschijnlijk, dat laatstgenoemde stoffen
in groote hoeveelheid worden gevormd bij de verhoogde afbraak van
lichaamseiwit. In een geval van eiwitvergiftiging met doodelijken
afloop bij een rund, werd door ons gedurende een tijdsverloop van 10
uren, onmiddellijk voorafgaande aan den dood, glucosurie aangetroffen.
Twee uur vóór den dood bedroeg het bloedsuikergehalte zelfs 383 mg%¹⁵).

1 Sommige in Tabel 1 van de verhandeling van Stewart c.s. vermelde waarden,
met name de gehalten aan Mg en K van het bloed der „grass siekness"-patiënten en
van de normale controle-paarden, komen mij abnormaal laag voor. Bedoelde
gehalten stemmen veeleer overeen met die van het bloedserum. Daar het thans
niet mogelijk is met de schrijvers in briefwisseling te treden, moet dit punt van
twijfel voorloopig onopgelost blijven.

2 Bij het rund troffen wij hypochloraemie enkele malen aan bij een geheel
anderen vorm van auto-intoxicatie, n.1. bij den gastro-intestinalen vorm van het
mond- en klauwzeer¹).

een vaak voorkomend verschijnsel bij afsluitingskoliek schijnt te zijn ⁸)²²).
(In het bloed en de urine van een koliek-patiënt (hit), uit de kliniek
van Prof. Beijers, vonden wij resp. 165 mg % en 4.5 % glucose).

Uit hetgeen verderop nog ter sprake zal worden gebracht, met
betrekking tot de in gevallen van auto-intoxicatie bestaande stoornissen
in het neuro-vegetatieve systeem, volgt ,dat men de beteekenis der
hyperglycaemie als chemisch symptoom van „koliek" en „auto-
intoxicatie", mede dient te beschouwen in verband met neuro-
vegetatieve stoornissen.

In een beschouwing, naar aanleiding van de zeer uitvoerig geciteerde,
oorspronkelijke literatuur over „grass disease", wijst W. A. Pool op een
aantal ziekten bij paarden, die in meerdere of mindere mate gelijkenis
vertoonen met „grass disease" ²). Deze ziekten zijn : epizoötische
cerebrospinaal-meningitis ¹), voedervergiftiging („forage poisoning")
en Borna-ziekte.

In een redactioneel artikel in The Veterinary Record ⁹) wordt eraan
herinnerd, dat sommige onderzoekers aanvankelijk zelfs van meening
waren, dat „grass disease" identiek was met Borna-ziekte, dan wel met
botulisme. Voortgezet onderzoek sloot échter een door een filtreerbaar
virus veroorzaakte enzoötische encephalitis — zooals bij Borna-ziekte
aanwezig is — als oorzaak van „grass disease" uit. Ook de botulisme-
theorie acht men blijkbaar weinig waarschijnlijk ²), evenals de, van
bepaalde zijde verdedigde, streptococcen-infectie ²), als mogelijke
oorzaak der ziekte.

In een onlangs verschenen artikel, tracht A. Brownlee een correlatie
aan te toonen tusschen de geographische verspreiding van „grass
disease" en „game preservation" ⁴). Onder „game preservation"
verstaat de schrijver het uitroeien van roofdieren, zooals wolf, vos,
bunzing, boommarter, wilde kat, hermelijn, wezel, arend, kiekendief,
raaf, kraai, havik, ekster en vlaamsche gaai, zoodat fasanten, patrijzen,
korhoenders, huisvogels, hazen, enz. beschermd worden tegen hun
natuurlijke vijanden. De cadavers van laatstgenoemde dieren zouden
hierdoor wellicht minder snel verdwijnen. „Grass disease" zou dus
m. a. w. samengaan met een verstoring der „natuurlijke" biologische
verhoudingen. Het is niet gelukt langs experimenteelen weg een direct
verband aan te toonen tusschen het vóórkomen der ziekte en de
aanwezigheid van cadavers.

1 Een bespreking van deze ziekte, welke door Wallis Hoare in 1913 werd
beschreven en die ook onder andere namen in de literatuur bekend schijnt te zijn
— „Kansas horse disease", „blind staggers", enz. — kan gevoegelijk achterwege
blijven. Bijzonderheden hieromtrent treft men aan in het reeds eerder genoemde
artikel van Pool ²), zoomede in de daar ter plaatse geciteerde literatuur.

2 Verdere bijzonde.-heden over botulismus bij dieren treft men o.a. aan in het
hierna nog te noemen boek van Prof. Wf.ster „Orgaanziekten bij de groote huis-
dieren".

Het ligt voor de hand, dat men niet in de laatste plaats aan giftigheid
van het verstrekte voeder, als oorzaak van „grass sickness" heeft gedacht.
In het reeds eerder geciteerde artikel van Pool ²) worden bijzonderheden
medegedeeld, betreffende „forage poisoning", welke men bij het paard
op het vasteland van Europa, in Groot-Brittannië en in Noord-Amerika
heeft aangetroffen. Het ontstaan van laatstbedoelde ziekte zou worden
in de hand gewerkt door een langdurige periode van droog weer,
eindigende in een regen-periode met hooge vochtigheid. Bij de intrede
van koeler weer en een lagere vochtigheid zou de ziekte verdwijnen.

Als oorzaak der „forage poisoning" heeft men allereerst gedacht aan
de aanwezigheid van een giftig bestanddeel, dat eventueel door
sommige fungi geproduceerd zou worden. Deze hypothese kon niet
door het experiment worden bevestigd.

Prof. Beijers vestigde mijn aandacht op een hoofdstuk „Botulismus
en parabotulismus bij dieren" in Prof. Wester\'s boek „Orgaanziekten
bij de groote huisdieren "(p. 547), dat in dit verband zeer lezenswaard
is. Hierin wordt o.m. een veertigtal gevallen van een ziekte van het
zenuwstelsel gememoreerd, welke door Prof. Wester in den loop dei-
jaren bij paarden — vooral in de zuidelijke provinciën — werd waar-
genomen. De botulismus-bacil en het toxine werden niet door Prof.
Wester aangetoond. Slechts in twee gevallen kon de ziekte in verband
worden gebracht met het cadaver van een kat in het hooi. In vier
gevallen bleek met zekerheid het met veel organische stoffen veront-
reinigde drinkwater de ziekte te veroorzaken. In de overige gevallen
was vrijwel steeds de ziekte te bestrijden door verandering van voedsel.
In die gevallen werd dus waarschijnlijk met recht de ziekte gehouden
voor een voedselvergiftiging. Het verloop van de door Prof. Wester
waargenomen gevallen geleek frappant veel op de z.g. „Wasenmeister-
krankheit" bij paarden, welke in Duitschland werd aangetroffen.

De ontwikkelingsgang van het onderzoek der voedervergiftiging bij
het paard vertoont een treffende gelijkenis met die van het onderzoek
der kopziekte (grastetanie) van het rund. Naar men weet, zag men
aanvankelijk ook hier in een schimmel-infectie van het gras de oorzaak
der (najaars)-kopziekte, welke men reeds meer dan een halve eeuw
geleden in de streek van den Ouden Rijn aantrof. (Poels en Lameris,
1888—1889).

Pool geeft de door Mohler (1912) beschreven ziekteverschijnselen der
,, forage poisoning" als volgt weer.

Als eerste verschijnselen neemt men gewoonlijk gebrek aan eetlust,
zoomede depressie en een merkbare zwakte waar. Daarna nemen de
ziekteverschijnselen snel in ernst toe. Er bestaat moeite bij het slikken,
de dieren laten het hoofd hangen, worden slaperig en vertoonen
aanvallen van excitatie en van onmacht. Men neemt stoornissen van

het gezicht en de coördinatie, spiertrillingen, kramp van bepaalde
spiergroepen — voornamelijk van hals en flanken — en knarsen der
tanden waar. Soms loopen de dieren tegen voorwerpen op, dringen zich
in een hoek of drukken het hoofd tegen den wand. De temperatuur is
in het begin 39—41-7° C. — volgens andere onderzoekers zou de ziekte
afebriel verloopen —, pols 40—90 p. m. Soms bestaat er speekselvloed.
Enkele onderzoekers namen verlamming van de tong waar. (Dit
verschijnsel zou men bij „grass disease" nooit aantreffen !). De patiënten
liggen gewoonlijk van den tweeden of derden dag af. De achterbeenen
kunnen verlamd zijn. Er kan zich een uitgesproken comateuse en
soporeuse toestand ontwikkelen. De dood kan na een tijdsverloop van
acht uur tot twee a drie weken intreden.

Graham en medewerkers vonden vaak overvulling van het colon
met vaste bestanddeelen. Pool meent, dat aan de opmerkelijke intestinale
stase, welke men bij „forage poisoning" aantreft, niet de aandacht wordt
geschonken, welke men zou mogen verwachten.

Het sectie-beeld bij „forage poisoning" vormt vaak een opmerkelijke
tegenstelling met den ernst der ziekteverschijnselen. Gewoonlijk bestaat
er een wisselende graad van ontsteking van den tractus digestivus. Vaak
worden maag- en darmparasieten aangetroffen. Lever, milt en nieren
zijn dikwijls gestuwd, de blaas is uitgezet. Soms bestaat er een cystitis.
De hersenen zijn veelal normaal, de meningen vertoonen stuwing.

Analogie tusschen „grass sickness", voedervergiftiging („forage
poisoning") en „auto-intoxicatie".

Een vergelijking van de bovenvermelde ziekteverschijnselen en het
sectiebeeld, welke men bij „grass sickness" en „voedervergiftiging" van
het paard waarneemt, toont een duidelijke analogie aan tusschen deze
beide ziekten. Met name vormt de steeds aangetroffen functie-stoornis
van den darm een opmerkelijk punt van overeenkomst. Een volkomen
identiteit, die men — mede in verband met de wisselende verschijnings-
vormen dezer afwijkingen — ook nauwelijks zou mogen verwachten,
bestaat vanzelfsprekend niet. De aard der beide stoornissen wijst zeer sterk
in de richting eener intoxicatie.

Uit de boven weergegeven onderzoekingen, ten aanzien van de
aetiologie van „grass sickness\' en „voedervergiftiging" bij paarden, is
verder gebleken, dat het niet gelukt is een vergift van exogenen oorsprong
als oorzaak dezer ziekten aan te toonen. Men kan hieruit met aan
zekerheid grenzende waarschijnlijkheid de conclusie trekken, dat men
hier in het algemeen te maken heeft met vergiften van endogenen oor-
sprong, welke dus een zelf-vergiftiging — auto-intoxicatie — van het
organisme teweeg brengen.

Door deze vaststelling wordt, vanzelfsprekend, niet de mogelijkheid
ontkend, dat. in bepaalde gevallen, vergiften van exogenen oorsprong aan-
leiding kunnen geven tot ziekteverschijnselen, welke zeer veel gelijkenis
kunnen vertoonen met de boven bedoelde ziekten. Deze ,,echte" voeder-

vergiftigingen zijn gekenmerkt door de aanwezigheid van vergiftig
werkende bestanddeelen in het voeder. Deze laatsten kunnen toevallige
bijmengselen zijn (arsenicum, lood, enz.), of hun ontstaan te danken
hebben aan de omstandigheid, dat het voeder, c.q. de plant, geïnfecteerd
was met bepaalde microörganismen (zie boven). Ook kunnen vergiften
bij de normale, in de plant verloopende, stofwisselingsprocessen worden
gevormd. Tot de laatstbedoelde groep behooren tal van planten -
vergiften, zooals bepaalde glucosiden, alkaloïden, aminen, oxalaten,
enz. Men meent vergiftigingen van dezen aard te hebben waargenomen
na het opnemen van lijnkoeken (rund), bladeren van taxus baccata
(alle huisdieren), versche rogge, versche haver en versche gerst (paard),
nieuwe aardappelen (mensch), bietenkoppen en -bladeren (rund en
paard) en van vele andere voedermiddelen van plantaardigen oorsprong.

Daarnaast treft men echter een tweede groep van ,,voedervergiftigingen" bij
paarden en runderen aan, welke in het kader van onze beschouwingen
over „grass sickness" en verwante afwijkingen, zeer veel belangrijker
schijnt te zijn. Het voeder als zoodanig is hier niet of slechts in geringe mate
toxisch. Daarentegen vormen zich in het lichaam van het dier, onder
den invloed van omstandigheden van zeer verschillenden aard, giftige
producten, uit de normale bestanddeelen van het voeder.

De mate van giftigheid van het voeder hangt hier af van de wijze,
waarop het dierlijk organisme op het toegediende voeder reageert
m. a. w. van de manier, waarop de chemische verwerking der vocder-
bestanddeelen in het lichaam plaats grijpt. Aard en hoeveelheid van
het voeder (eventueel physiologische overbelasting van den tractus
digestivus), een min of meer plotseling aangebrachte wijziging in voeding
en verpleging (overgang van den stal naar de weide), bijzondere —
of sterk wisselende — klimatologische omstandigheden (koude, hitte,
zonbestraling, vochtigheid en soortgelijke, ten deele nog onbekende,
factoren), zoomede invloeden van internen aard (bronst, graviditeit,
partus, puerperium, geforceerde lactatie, diersoort, ras („constitutie"),
leeftijd, bacteriën-flora van den darm, enz.) vormen even zoovele
factoren, welke van invloed kunnen zijn op het verloop der normale
stofwisselingsprocessen, waaraan het voedsel onderworpen is.

In een onlangs verschenen „Klinische les" over „Functioneele en
morphologische afwijkingen van het darmkanaal (diarrhee-enteritis)"
vermeldt Schornagel in dit verband de mogelijkheid van individueele
overgevoeligheid (idiosyncrasie) of uitingen van anaphylaxie. ¹⁰)

De beteekenis van de hierboven ter sprake gebrachte „omstandigheden
van zeer verschillenden aard", welke, vooral bij abnormaal functioneeren
van den darm, de vorming van giftige producten uit de normale bestand-
deelen van het voedsel in de hand kunnen werken, voor het ontstaan
van een aantal zeer uiteenloopende ziekten bij den mensch, is vóór
enkele jaren door E. Becher opnieuw in het licht gesteld. ^u) In een
volgende mededeeling hoop ik hier nog uitvoerig op terug te komen.

beelden van zeer verschillenden aard in herinnering te brengen, betrekking
hebbende op den samenhang van functioneele stoornissen van den
darm, met bepaalde ziekten der groote huisdieren. Deze voorbeelden
zouden nog met andere kunnen worden aangevuld.

Het eerste voorbeeld betreft bepaalde gevallen van een zeer verspreide
ziekte bij paarden, die gekenmerkt is door het verschijnsel der beender-
verweeking. In de literatuur wordt deze ziekte onder verschillende
namen beschreven : osteoporose, osteomalacie, ostitis fibrosa en, in den
laatsten tijd, onder den naam osteo-dystrophia fibrosa. ¹²)

Tijdens een zeer ernstigen aanval van beenderverweeking onder
de paarden van een Duitsch regiment, deden Scheunert en mede-
werkers een ontdekking, welke een zeer bijzonder licht wierp op de
werkzaamheid van den darm, inzake het tot stand komen der door hen
bestudeerde, blijkbaar op zichzelf staande, ziektegevallen. ^l3) Genoemde
onderzoekers vonden, dat het voeder op zichzelf niet de oorzaak der
ziekte vormde ; paarden, buiten de legerstallen, vertoonden na opname
van hetzelfde voeder geen enkel ziekteverschijnsel. Het bleek echter,
dat de bacteriënflora van den darm der patiënten een algeheele
verandering had ondergaan ; zij bestond voornamelijk uit zuur- en
phenolvormers. Door desinfectie van de stallen kon de ziekte worden
beteugeld. Hier had dus blijkbaar de „dysbiose" van de bacteriënflora
van den darm — door Becher „dysbacterie" genoemd -— een ernstige
storing der minerale stofwisseling tot gevolg gehad.

Het tweede voorbeeld betreft de onderzoekingen over de aetiologie
der grastetanie van het rund, welke sedert verscheidene jaren in dit
laboratorium voortgang vinden. Het is hierbij gebleken, dat de aan-
wezigheid van groote hoeveelheden nitraat¹⁴) en eiwit ^1S), dan wel van
allergenen ¹⁶) in het jonge weidegras, de toediening van eiwitrijk
krachtvoeder ¹⁷) of van extracten dezer voedermiddelen, resp. van
zoutoplossingen van dezelfde ionenconstellatie ¹⁸), op zichzelf niet de
oorzaak der grastetanie kan zijn. Evenmin mag men een beslissenden
invloed toekennen aan het hooge mangaan-gehalte van het gras, een
opvatting, die van Engelsche zijde naar voren werd gebracht. ¹⁹) ¹)

Ook bij grastetanie is mijns inziens de wijze, waarop het voedsel —
mede onder den invloed der boven aangegeven factoren van uitwendigen
en inwendigen aard — wordt verwerkt, van de grootste beteekenis voor
de aetiologie en pathogenese dezer ziekte. Op grond van het veelvuldig
aan het licht treden van intestinale storingen -— obstipatie, diarrhee —,
acht ik het zeer waarschijnlijk, dat men in een groot aantal der gevallen
een, als gevolg van den overgang van den stal naar de weide — en wat
daarmede verband houdt — optredende functioneele storing van den
darm, als de ,,realiseerende factor" voor het uitbreken van een aanval van
(voorjaars-) grastetanie mag beschouwen. ²)

2 Bij kalfziekte wordt de „realiseerende factor" blijkbaar gevormd door het
proces van den partus, resp. den aanvang van het puerperium.

Het veelal op den voorgrond tredende septisch-toxische verloop der
hierna te noemen ziekten en de verschijnselen van darmlijden, de
bevindingen na den dood en de — tot dusver vastgestelde —biochemische
ziekte-symptomen, wijzen op een analogie tusschen „grass sickness" en
„forage poisoning" bij het paard eenerzijds en bepaalde vormen van
„auto-intoxicatie" bij het paard (en het rund) — met name die van
enterogenen oorsprong — anderzijds,

In verband hiermede, acht ik het verantwoord bovenbedoelde
afwijkingen nader te bezien van één gemeenschappelijk standpunt uit,
n.1. als gevolgen der zelfvergiftiging van het organisme.

Er moge hierbij de nadruk op worden gelegd, dat deze opvatting
geenszins ten doel heeft een verband te suggereeren tusschen klinische
toestanden, welke tot dusver wellicht door den clinicus als onderling
zeer verschillend werden beschouwd. Evenmin ligt het in mijn voor-
nemen zonder meer een parallel te trekken tusschen ziekten bij ver-
schillende diersoorten, waar, ten aanzien der pathogenese, een zekere
overeenkomst kan worden opgemerkt. („Grass sickness" bij het paard
en grastetanie bij het rund). Men dient er zich, integendeel, veeleer
van bewust te zijn, dat schematiseering en generaliseering — vooral op
een gebied, zóó vol diagnostische en andere moeilijkheden, als dat der
auto-intoxicatie — ten eenenmale verwerpelijk is.

Men bedenke echter tevens, dat, door het experimenteel-biochemische
onderzoek der laatste jaren, onze kennis omtrent het wezen der zelf-
vergiftiging bij den mensch en bij kleine proefdieren, aanzienlijk is
verrijkt. Hierdoor zijn betrekkingen tusschen experimenteel opgewekte,
resp. klinische ziektetoestanden aan het licht getreden, welker bestaan
men voordien niet had vermoed.

Teneinde het wezen en, zoo mogelijk, het onderlinge verband van
een aantal „duistere" ziektetoestanden bij de groote huisdieren één
van de moeilijkste terreinen der veterinair-pathologie — op te helderen,
is het chemisch onderzoek thans een onmisbaar hulpmiddel. Men mag
de hoop koesteren, dat hierdoor eenerzijds de diagnostische methodiek
met meer specifieke methoden zal worden verrijkt, terwijl anderzijds
de therapeutische mogelijkheden wellicht zullen kunnen worden
uitgebreid.

In een recente verhandeling publiceerde ik de uitkomsten van het
chemisch onderzoek van het bloedserum in een honderdtal gevallen
van ziekten bij runderen, welke grootendeels met een gestoorde functie
van den darm verliepen. ²⁰)¹) Bepaalde afwijkingen der stofwisseling,

1 Gevallen van grastetanie, kalfziekte en acetonaemie waren in bedoeld overzicht
niet opgenomen.

kenbaar aan veranderingen der samenstelling van het bloedserum,
kwamen hierbij aan het licht.

Het is gebleken dat, bij een gestoorde functie van den darm, abnormale
gistingen en andere chemische omzettingen van het gedeeltelijk verteerde
voedsel kunnen plaats vinden, waardoor giftige stofwisselingsproducten
in verhoogde hoeveelheid in den darminhoud vrijkomen. Ue toestand
wordt nog ernstiger, indien ook de door ontsteking veranderde darm-
wand tot de productie der giftstoffen bijdraagt. Door stuwing van den
darminhoud, met o.m. vertraging van de uitscheiding als gevolg, kan
de resorptie der vergiften worden bevorderd. De organen, welke in het
lichaam voor de biochemische ontgifting der geresorbeerde vergiften
zorg dragen, worden onder deze omstandigheden niet zelden overbelast,
hetgeen op den duur tevens een vermindering hunner ontgiftende
werking tot gevolg heeft. Hierdoor wordt het normaliter in het organisme
bestaande intoxicatie-detoxicatie evenwicht verbroken, zoodat de
schadelijke gevolgen der zelfvergiftiging hand over hand toenemen.

Afhankelijk van de ligging van het intoxicatie-detoxicatie evenwicht,
ontwikkelen zich de biochemische en klinische verschijnselen der
zelfvergiftiging in wisselenden graad.

Het behoeft wel geen betoog, dat niet slechts de giftstoffen van
enterogenen oorsprong in dit opzicht van belang zijn.

De ervaring heeft n.1. geleerd, dat sterk werkende vergiften van zeer
verschillende soort en herkomst, - doch grootendeels uit omzettings-
producten van eiwitten bestaande —, in staat zijn verschijnselen op te
wekken, welke — naast een zekere verscheidenheid — toch in meerdere
of mindere mate gelijkenis met elkaar vertoonen. Dit werd door ons
o.m. vastgesteld voor stoffen, welke worden gevormd bij necrose van
onderhuidsch bindweefsel ¹⁸), voor bacteriotoxinen en andere endogene
vergiften, groote hoeveelheden van bepaalde hormonen, enz. ²⁰) Het
is den lezers van dit tijdschrift bekend, dat de theorie der „hormonale
intoxicatie" het onderwerp vormt van de in dit laboratorium nog steeds
voortgezette proeven, ter opheldering van het vraagstuk der aetiologie
van kalfziekte ²¹) en acetonaemie. In de zeer uiteenloopende gevallen
van auto-intoxicatie speelt het neuro-vegetatieve systeem een beslissende rol.

De medewerking van het neuro-vegetatieve systeem, bij het tot stand
komen van de toxische werking der (endogeen gevormde) vergiften,
kan in zekeren zin een „verklaring" vormen van de, hierboven reeds
vermelde, onderlinge gelijkenis der klinische en biochemische ziekte-
symptomen, welke men -— naast de verscheidenheid van het symptomen-
beeld — veelal bij verschillende ziektegevallen van dezen aard, bij één
en dezelfde diersoort, kan waarnemen.

De onderscheidene diersoorten vertoonen in dit opzicht niet zelden
soort-specifieke verschillen. Zoo troffen wij bij de hierboven vermelde
100 auto-intoxicatie-gevallen bij runderen, naast een aanzienlijke
strooiing der gehalten aan organische en anorganische bestanddeelen

in het bloed, een zeer bepaalde overeenkomst tusschen de verschillende
ziektegevallen, ten aanzien van de afwijkingen der Ca, Mg en P-stof-
wisseling, aan. Daarentegen treedt bij het paard de beïnvloeding van de
minerale stofwisseling — voor zoover het de elementen Ca, Mg en P
betreft — op den achtergrond, terwijl, naar het zich thans laat aanzien,
vooral de organische stofwisseling, met name in het bijzonder die der
koolhydraten, zoomede de osmotische reguleering (water-zout even-
wicht) niet zelden aanzienlijk is gestoord. Onze waarnemingen te dien
opzichte zijn, in gevallen van zelfvergiftiging, grootendeels in overeen-
stemming met de uitkomsten, welke door Stewart c.s. ³) bij „grass
sickness" en door Fooy ²²) bij afsluitingskoliek werden verkregen.

Met de bovenvermelde soortverscheidenheid van paard en rund zal
men, bij de interpretatie van het biochemische symptomencomplex en
de keuze der therapeutische maatregelen, terdege rekening dienen te
houden.

Een jarenlange ervaring heeft ons geleerd, dat het wezen en de
beteekenis der stoornissen van het physiologisch-chemische „evenwicht"
in het dierlijk organisme slechts op bevredigende wijze kunnen worden
begrepen, bij een juist inzicht in de werkzaamheid van het „neuro-
vegetatieve systeem".

Ten aanzien van „grass disease" werd door J. Russell Greig ²³) een
poging ondernomen, de klinische symptomen dezer zi kte te verklaren
uit den prikkelingstoestand (activiteitstoestand, tonus) van het autonome
zenuwstelsel, dat, zooals men weet, één der componenten van het
„neuro-vegetatieve systeem" ²⁷) vormt.

Genoemde onderzoeker vergeleek de door directe waarneming
vastgestelde of uit de ziekteverschijnselen afgeleide toestand en functie
van bepaalde organen, met het effect, dat — in het physiologische
experiment — sympathicus- en parasympathicus-prikkeling op deze
organen teweeg pleegt te brengen. Hij kwam bij zijn patiënten tot een
treffende overeenstemming met den toestand, die na prikkeling van den
sympathicus ontstaat en trekt hieruit de conclusie, dat bij „grass
disease" de sympathicus-tonus relatief verhoogd is.

Greig ziet in de typische geographische verspreiding van „grass
sickness" een aanwijzing voor de werkzaamheid van een factor van
exogenen oorsprong. Zooals reeds werd uiteengezet, heeft deze opvatting
tot dusver geen steun gevonden in het experiment en is het waarschijnlijk,
dat het veeleer endogene vergiften zijn, die het tot stand komen eener
zelfvergiftiging bewerken. Men houde hierbij in het oog, dat — naar
wij hiervoor reeds in het licht stelden — de vorming dezer giftstoffen
zeer wel — althans ten deele — onder den invloed van factoren van
localen aard kan staan. Een eventueel waargenomen, min of meer

scherp begrensde, geographische verspreiding zou hierdoor wellicht op
ongedwongen wijze verklaard kunnen worden.

Omtrent den toestand van het autonome zenuwstelsel bij auto-
intoxicatie in het algemeen, kan thans nog slechts weinig met zekerheid
worden gezegd.

Uit proeven met runderen, welke geruimen tijd geleden in dit
laboratorium werden verricht ²⁴), volgt, dat bij kalfziekte de tonus van
den parasympathicus van het hart relatief is verhoogd. Deze toestand
bestaat eveneens bij experimenteel opgewekte hypocalcaemie, zoomede
aan het einde van de graviditeit. Zeer jonge kalveren gedragen zich in
dit opzicht als de moederdieren.

Met patiënten, lijdende aan grastetanie, werden geen proeven
verricht. Vergelijkt men echter de klinische en sommige biochemische
symptomen van kalfziekte en grastetanie, dan blijken deze in ver-
scheidene opzichten zeer te verschillen. Dit komt o.m. tot uiting in de
tegenstellingen : depressie-excitatie, parese (atonie der spieren) -—
tetanie (toniseering der spieren), normale hartslag tot bradycardie —
tachycardie, atonie van den darm — (veelal) spastische toestand van
den darm, Ca/Mg verhouding en anorg. P in het serum verlaagd -
Ca/Mg verhouding (en ook vaak anorg. P) in het serum verhoogd.

Vergelijkt men deze symptomen met het effect van sympathicus- en
parasympathicus-prikkeling, dan is het in hooge mate waarschijnlijk,
dat, in het algemeen, bij typische grastetanie — in tegenstelling met
kalfziekte — de sympathicus-tonus van verschillende organen relatief
is verhoogd.

Deze voorloopige conclusie wint bovendien nog aan waarschijnlijkheid,
wanneer men bedenkt, dat de hij grastetanie waargenomen verschijnselen
— welke tfii deele den toestand van het autonome zenuwstelsel
afspiegelen in vele opzichten tegengesteld zijn aan die van kalf-
ziekte, waar, zooals boven werd vermeld, een relatieve parasympathi-
cotonie werd vastgesteld.

Men zou de vraag kunnen stellen, op welke wijze zich de toestand
van het autonome zenuwstelsel ontwikkelt, bij den overgang van het
typische symptomencomplex der grastetanie in den toestand van
uitputting (coma), dien men vaak na een aanval van grastetanie
waarneemt. (Zooals den lezers bekend is, vertoont deze toestand niet
zelden gelijkenis met kalfziekte). Met zekerheid is hieromtrent niets
te zeggen. Er bestaan echter aanwijzingen, die ervoor pleiten, dat hierbij
de neuro-vegetatieve tonus der verschillende organen niet zonder meer
van aard verandert.

In dit verband moge worden herinnerd aan een door ons verricht
onderzoek bij een rund, dat zich, na een moeilijken partus met vèel
bloedverlies, in een toestand van ernstige uitputting bevond. ²⁴) Het dier
vertoonde eenige verschijnselen, welke aan kalfziekte herinnerden
(ataxie, anorexie, hypocalcaemie). Het typische beeld dezer ziekte was
echter niet aanwezig ; de diagnose typische „kalfziekte" werd dan ook

niet gesteld. Een relatieve parasympathicotonie ontbrak in dit geval.
Na de gebruikelijke intraveneuse proef-injectie van 2 mg adrenaline,
volgde een sterk door spiertrillingen beïnvloede hartwerking, welke
veeleer op een relatieve sympathicotonie zou kunnen wijzen. Alhoewel
hier geen volledige analogie bestaat met den bovenbedoelden toestand
van uitputting na een aanval van grastetanie, blijkt toch uit deze proef,
dat een op kalfziekte gelijkend symptomencomplex niet per sé gepaard
behoeft te gaan met een relatief verhoogden tonus van den para-
sympathicus.

Bij de boven reeds genoemde gevallen van auto-intoxicatie bij
runderen, welke grootendeels met een gestoorde darm-functie verliepen,
werd veelal een kopziekteachtig (krampachtig) of kalfziekteachtig
(paretisch) ziektebeeld aangetroffen. Ook bij de patiënten, waarbij
parese voorkwam, bleken zeer vaak contractie-toestanden van bepaalde
spieren en spiergroepen te bestaan, b.v. van den sphincter ani, de spieren
van den staart, het oor, enz.¹) Na hetgeen hierboven reeds werd mede-
gedeeld, is het dan ook waarschijnlijk te achten, dat in verscheidene
gevallen van auto-intoxicatie bij het rund een relatief verhoogde
sympathicustonus in verschillende organen bestaat.

Ten aanzien van den tonus van het autonome zenuwstelsel in hier
te lande voorkomende gevallen van auto-intoxicatie bij het paard, kan
niets met zekerheid worden voorspeld. Naar de Heer Van Raadshooven
mij mededeelde, schijnen contractie-toestanden van bepaalde spier-
groepen hier veel minder duidelijk te zijn dan bij het rund, dat ver-
schijnselen van zelfvergiftiging vertoont.

De toestand van het autonome zenuwstelsel der organen onder
den invloed van producten der stofwisseling.

Bij onze pogingen, inzicht te verkrijgen in de tot stand koming van
den tonus van het autonome zenuwstelsel der verschillende organen,
onder den invloed van bepaalde producten der stofwisseling met
name vergiften van endogenen oorsprong — is het vooral noodzakelijk
rekening te houden met twee omstandigheden.

Uit de onderzoekingen van E. P. Pick en anderen, zoomede uit onze
proeven met runderen ²ⁱ) ^2S) ²⁶) volgt, dat een neuro-vegetatief
werkzame stof een amphotrope werking uitoefent, d.w.z. de beide autonome
zenuwgroepen — den sympathicus en den parasympathicus — be-
invloedt. Of in een bepaald orgaan de invloed op één der groepen
overweegt, hangt — naar men veelal aanneemt — behalve van den
algemeenen vegetatieven tonus — die geenszins constant is — voor-
namelijk af van de dosis, dus van de concentratie der werkzame stof in de
lichaamsvloeistoffen. Zoo werd gevonden, dat bij den normalen mensch

1 Deze bijzonderheden werden mij medegedeeld door den Heer F. H. van
Raadshooven, Conservator in de Interne Kliniek van de Faculteit der Veeartsenij-
kunde.

kleine hoeveelheden adrenaline, calcium, enz. een amphotrope werking
uitoefenen, waarbij de invloed op den parasvmpathicus overweegt,
terwijl na de toediening van grooterc hoeveelheden de beïnvloeding
van den svmpathieus het grootst is.

Voor het rund liggen de verhoudingen quantiialief weliswaar anders :
ook hier geldt echter naar wij konden vaststellen - het beginsel der
amphotropie.

Het groote belang van dit beginsel, met betrekking tot de interpretatie
der bij auto-intoxicatie waargenomen symptomen, springt terstond in
het oog, wanneer men bedenkt hoe wisselend de circuleerende vergiften
van endogenen oorsprong naar aard en concentratie, bij de verschillende
patiënten en op onderscheidene tijdstippen, zijn kunnen. Men mag dan
ook verwachten, dat het slechts in de zeer sprekende, acuut verloopende
gevallen van zelfvergiftiging mogelijk zal blijken, een bepaalde regelmaat
ten aanzien van den neuro-vegetatieven toestand der organen vast te
stellen en het aldus verworven inzicht dienstbaar te maken voor thera-
peutische doeleinden.

In de tweede plaats zij gewezen op de specificiteit, welke er bij de
verschillende diersoorten en de onderscheidene organen van één en
hetzelfde dier, ten aanzien van den neuro-vegetatieven tonus en de
veranderingen van dien tonus onder de inwerking van amphotroop
werkzame stoffen, bestaat. De hierbij aan het lieht tredende verschillen,
welke, naar men op goede gronden mag aannemen, ten deele van
biochemischen aard zijn met name o.m. berusten op het specifieke
bindingsvermogen der onderscheidene weefsels, ten opzichte van de
werkzame stoffen zijn vaak zeer aanzienlijk gebleken. Wil men in
staat zijn eventueele afwijkingen van den normalen tonus-toestand juist
te interpreteeren en als uitgangspunt voor therapeutische beschouwingen
te gebruiken, dan dient onze gebrekkige kennis omtrent de, onder
verschillende levensomstandigheden heerschende, quantitatieve ver-
houdingen in het autonome zenuwstelsel bij het rund en meer nog bij
het paard — door experimenteele onderzoekingen te worden aangevuld.

Na de uiteenzetting, welke onlangs in dit tijdschrift, omtrent het
wezen en de werkzaamheid van de overige componenten van hel
„neuro-vegetatieve systeem"\' werd gegeven ^2?), kan thans met eenige
opmerkingen van practischen aard. welke uitzicht bieden op thera-
peutische mogelijkheden, worden volstaan.

Vergelijkt men bepaalde biochemische verschijnselen der „even-
wichts"-stoornissen bij het rund met die bij het paard, dan vallen
terstond enkele, reeds eerder door ons vermelde, punten van verschil
in het oog, die, van therapeutisch standpunt uit bezien, van groot belang
kunnen zijn. Hiervan uitgaande, kan men een tweetal mogelijkheden
onderscheiden.

a. De mogelijkheid van genezing eener typische physiologisch-chemische even-
wichtsstoornis, door beïnvloeding van het symptomencomplex.

Na hetgeen vroeger²⁷) is medegedeeld over de mogelijkheid van
beïnvloeding van het ,,neuro-vegetatieve systeem", ligt het voor de
hand, dat Sjollema, terstond nadat door hem het bestaan eener
hypocalcaemie bij kalf\'ziekte en grastetanie was vastgesteld, getracht
heeft het symptomen-complex dezer afwijkingen te doen verdwijnen
door calcium in de circulatie te brengen. Hierdoor oefent men een
prikkel op het organisme uit, als gevolg waarvan men - op grond van de
uitkomsten van het analytisch-chemisch onderzoek van het bloed dei-
patiënten — mag verwachten, dat één der in het oog val lende biochemische
ziekte-symptomen wordt opgeheven. Dat echter, door de toediening
van calciumionen, tevens de overige biochemische ziekteverschijnselen
— bij kalfziekte o.a. de hypophosphaataemie, bij grastetanie de hypo-
magnesaemie — , zoomede de klinische symptomen, zouden verdwijnen,
kon niet zonder meer worden voorspeld. Nu dit feit eenmaal is vast-
gesteld, verklaren wij het, door te zeggen, dat de verschillende, correlatief
met elkaar verbonden, componenten van het ,,neuro-vegetatieve
systeem" blijkbaar door het calciumion zeer effectief in de „goede"
richting worden beïnvloed, zoodat de physiologisch-chemische „even-
wichts-toestand" blijvend of tijdelijk (recidief!) wordt hersteld. De
calciumtherapie bij kalfziekte en grastetanie, hoewel berustend op een
degelijken, analytisch-chemischen ondergrond, bevat dus tevens een
belangrijk element van „geluk".

Men hoede zich dan ook ten dezen voor generaliseering. Herhaaldelijk
werd er door mij reeds op gewezen, dat het onjuist moet worden geacht,
in alle gevallen van hypocalcaemie baat te verwachten van de calcium-
therapie ^2U) ²⁷). De practijk heeft dit bevestigd : een onoordeelkundige
toepassing der calciumtherapie blijkt, bij bepaalde biochemische toe-
standen van bloed (en weefsels), niet van gevaar ontbloot te zijn.

Uit het bovenstaande volgt, dat, zoolang de quantitatieve betrekkingen
tusschen de verschillende componenten van het vegetatieve systeem
niet zijn vastgelegd, het in het algemeen niet mogelijk is het effect van
een prikkel, uitgeoefend op een functioneel gestoord organisme, met
zekerheid te voorspellen. Zelfs bij een zooveel mogelijk volledig inzicht
in de bestaande afwijkingen der stofwisseling, zal — met betrekking
tot de keuze van den meest efhciënten prikkel - tenslotte slechts het
experiment kunnen beslissen.

Bij de in deze verhandeling vermelde functie-stoornissen bij paarden,
lijkt het voorloopig minder eenvoudig, uit de resultaten van het
analytisch-chemisch onderzoek, den aard van den prikkel af te leiden,
die, naar alle waarschijnlijkheid, het „neuro-vegetatieve systeem" in
de „goede" richting zal beïnvloeden.

Dit vraagstuk is bovendien in gevallen van auto-intoxicatie bij het
paard (en het rund) ingewikkelder, dan bij de typische vormen van

kalfziekte en grastetanie, omdat bij laatstgenoemde afwijkingen de
functioneele stoornis van zeer veel grooter belang is dan de morpholo-
gische verandering der weefsels.

Vooral bij „evenwichts-stoornissen" tengevolge van zelfvergiftiging,
in de gebruikelijke beteekenis, welke men aan dit woord hecht, dient
men onderscheid te maken tusschen de acute phase der ziekte — waarin
de circuleerende vergiften nog geen gelegenheid hebben gehad het
parenchym van verschillende organen ernstig te beschadigen - en den
toestand bij een meer chronisch verloop. In het eerste geval overheerschen
nog de zuiver functioneele stoornissen en mag men van middelen, welke
het „neuro-vegetatieve systeem" doeltreffend in de „goede" richting
vermogen te beïnvloeden, in korten tijd baat verwachten. (Deze snelle
genezingen zijn kenmerkend voor zuiver functioneele stoornissen). In
het tweede geval mag van dergelijke, symptomatisch werkende prikkels,
geen blijvend gunstig resultaat worden verwacht en van causale middelen
(zie onder) slechts dan, wanneer de weefselbeschadiging een nog niet
te grooten omvang heeft aangenomen.

Bepalen wij ons allereerst tot de acute phase der zelfvergiftiging bij
het paard.

De niet zelden aangetroffen hyperglycaemie zou er toe kunnen leiden
te beproeven, het endocrine apparaat en daardoor de suikerstofwisseling
te beïnvloeden. Hiertoe staan ons verschillende middelen ten dienste,
die in dit verband nog niet zijn beproefd.

Ook zou men kunnen trachten invloed uit te oefenen op het water-
zout evenwicht, teneinde daardoor o.m. de anhydraemie te bestrijden.
Ol dit echter uitsluitend met behulp eener toediening van isotonischc
of hypertonische oplossing van natriumchloride dient te geschieden, is
zeer de vraag.

Verder heeft, naar men weel, — vooral bij „koliek" — de
beïnvloeding van het autonome zenuwstelsel, resp. het aanzetten van
de darm-peristaltiek, van ouds toepassing gevonden. Aloëpraeparaten
en — in den nieuweren tijd — barium- (en strontium)verbindingen,
zoomede de meer drastisch werkende pharmaca arecoline en acetyl-
choline (lentin) zouden hiertoe o.m. kunnen dienen. ²⁸)¹) Ten aanzien
van de beteekenis, welke deze middelen voor de practijk bezitten en meer
nog aangaande de interpretatie der werking, heerscht heden ten dage
m. i. voornamelijk wegens gebrek aan experimenteele gegevens met
betrekking tot het paard — nog verschil van meening. Een uitvoerige
bespreking van dit vraagstuk biedt thans nog weinig uitzicht. Slechts
mogen hier enkele woorden worden gewijd aan de werking van arecoline.

Omtrent de werking van het arecoline wordt van pharmacologische
zijde ²⁹) medegedeeld, dat deze stof eenerzijds een werking uitoefent,
analoog aan andere parasympathische prikkelstoffen (pilocarpine,

1 Het is wel overbodig, dat onzerzijds wordt gewezen op het gevaar, verbonden
aan een te algemeen gebruik van drastiea.

physostygmine, choline, enz.). Deze werking komt b.v. tol uiting ten
opzichte van de peristaltiek van maag en darm, de secretie van het
pancreas, de zweet- en speekselklieren en van den hart-vagus. Anderzijds
onderscheidt zich echter het arecoline — en het acetvlcholine — van
de andere parasympathische prikkelstoffen, doordat het de coronair-
vaten verwijdt, in plaats van vernauwt.

Het is, vanzelfsprekend, niet zeker, of de werking van het arecoline,
zooals deze hierboven werd geschetst, zonder meer voor het paard (en
het rund) geldt. Dit zal o.m. ten deele van de doseering afhangen. Het
kan echter — mede in verband met de bij „grass sickness" aangetroffen
bloedingen op de hartspier, welke vaak het verloop der (waarschijnlijk
vernauwde) coronair-vaten volgen — nauwelijks worden betwijfeld,
dat het samengaan van — in hoofdzaak - parasympathicus-prikkeling,
met verwijding der coronair-vaten van het hart, zooals men dit na
toediening van arecoline heeft waargenomen, een gelukkige coïncidentie
mag worden genoemd. In ieder geval is het zeer waarschijnlijk, dat
in bepaalde gevallen van auto-intoxicatie bij paarden, één enkele, juist
gekozen, dosis arecoline in korten tijd genezing kan teweeg brengen,
zelfs dan, wanneer de klinische verschijnselen gedurende een tijdsverloop
van verscheidene uren tot eenige dagen hebben bestaan.

Do Heer Br. Bruins Pzn., dierenarts te Winsum, rapporteerde mij onlangs een
drietal gevallen, waarbij arecoline gunstig had gewerkt. Twee andere paarden, die
met calciumborogluconaat en, toen deze behandeling geen gunstig reultaat bleek
te hebben, eerst later met arecoline waren behandeld, herstelden niet en moesten
worden afgemaakt.

Het zou wellicht aanbeveling verdienen, in dit verband ook de werk-
zaamheid van papaverine te onderzoeken. Volgens waarnemingen van
De Moulin ³⁰) zou deze stof een zeer gunstige werking uitoefenen bij
coronair-kramp, ten gevolge van vergiftiging met histamine, een sterk
giftige stof, die bij ontleding van eiwitten in verhoogde hoeveelheid in
het lichaam kan worden gevormd. Deze stof is wellicht voor ons van
bijzonder belang, daar, volgens Zweedsche onderzoekers, na inspuiting
gedurende langen tijd, histamine in staat zou zijn bij paarden ver-
schijnselen van hoefbevangenheid op te wekken ³¹).

In ernstiger gevallen, waar de oorzaak der auto-intoxicatie geruimen
tijd heeft bestaan en mitsdien een chronische toestand — met morpholo-
gische afwijkingen - is ontstaan, mag men van bovenvermelde,
symptomatische middelen ten hoogste een vluchtige verbetering, doch
geenszins genezing verwachten. In nog niet te ver gevorderde gevallen
van dezen aard is slechts een causale therapie aangewezen. Verwijdering
der giftstoffen uit het darmkanaal en de lichaamsweefsels is hier een
eerste eisch. In het licht dezer beschouwing, kan er dan ook tegen de
veelvuldig toegepaste laxatie-therapie, als zoodanig, nauwelijks bezwaar
bestaan. Specifiek is deze geneeswijze — welke, zooals uit een recente,
casuïstische mededeeling betreffende gevallen van „suspected grass

disease" ³²) blijkt, ook bij laatstgenoemde afwijking toepassing vindt ¹
echter niet, afdoende in vele gevallen evenmin. Iets dergelijks kan
van de veelvuldig toegepaste aderlating worden opgemerkt.

Daarentegen zou het een belangrijke stap vooruit zijn, indien men
de giftstoffen in darm. bloed en weefsels specifiek zou kunnen aantasten
en tot verdwijnen brengen. De mogelijkheid hiertoe bestaat, voor zoover
het den darm betreft, door de giftstof(fen) aan bepaalde (adsorptie-
middelen te binden die, in het betreffende milieu, hun specifiek-bindend
vermogen behouden hebben. In bloed en weefsels komt, als biochemische
mogelijkheid, voornamelijk de (oxydatieve) destructie der toxische
producten in aanmerking.

In beide gevallen is kennis van de chemische natuur der vergiften
onontbeerlijk, terwijl, met betrekking tot de mogelijkheid eener
oxydatieve vernietiging in vivo, een nauwkeurig inzicht in de hoogte
der in het lichaam bestaande redox-potentialen, zoomede van
experimenteele methoden tot wijziging daarvan, noodzakelijk is.

Sedert geruimen tijd houden wij ons met de studie van laatstgenoemde
vraagstukken bezig. De isoleering en identificeering der in zeer geringe
hoeveelheden in de lichaamsvloeistoffen voorkomende, sterk werkende
vergiften, blijkt zeer moeilijk en tijdroovend te zijn. Het komt hier n.1.
niet in de eerste plaats aan op de bepaling van stoffen als (gekoppelde)
phenolen, indoxyl (indican), indol, skatol, enz., welke wellicht als
chemische graadmeters van den ernst der ziekte van beteekenis zijn.
Daarentegen komen voor ons onderzoek vooral lichamen als histamine,
tyramine en andere, sterk werkende vergiften, in aanmerking.

Er zijn mij geen onderzoekingen bekend, op grond waarvan men
met Fooy ²²) — de gevolgtrekking zou mogen maken, dat de veronder-
stelling niet houdbaar zou zijn gebleken, dat endogene vergiften aan-
sprakelijk zouden zijn voor het ontstaan der ziekteverschijnselen (bij
koliek). Integendeel, werd, ook door de jongste onderzoekingen, de
beteekenis dezer stoffen voor de pathologie opnieuw in het licht gesteld.

Teneinde het biochemisch onderzoek zoo doeltreffend mogelijk te
doen zijn, is eenige beperking, met betrekking tot de soort der ziekte-
gevallen bij het paard, welke in de naaste toekomst in studie zullen
worden genomen, geboden. Na het oriënteerende onderzoek, dat thans
zijn einde nadert, zullen aanvankelijk slechts die gevallen in onderzoek
worden genomen, welke, op grond van de klinische symptomen,
kennelijk als waarschijnlijk behoorende tot een bepaalde groep van
auto-intoxicaties mogen worden beschouwd. Hiertoe behooren in de
eerste plaats hoefbevangenheid, verder wellicht paralytische haemoglo-
binurie en waarschijnlijk ook maanblindheid.

In dit overzicht werden bijzonderheden medegedeeld omtrent
functioneele stoornissen bij het paard, die bekend zijn onder de namen

Het veelal op den voorgrond tredende septisch-toxische verloop en
de verschijnselen van darmlijden, de bevindingen na den dood en de
— tot dusver vastgestelde — biochemische ziekte-symptomen, wijzen
op een analogie tusschen „grass sickness" en „forage poisoning" bij het
paard eenerzijds en bepaalde vormen van „auto-intoxicatie" bij het
paard (en het rund) met name die van enterogenen oorsprong
anderzijds. In verband hiermede is het verantwoord de bovenbedoelde
afwijkingen te bezien van één gemeenschappelijk standpunt uit, n.1.
als gevolgen der zelfvergiftiging van het organisme.

Het is te voorzien, dat door de thans heerschende buitengewone
omstandigheden een stijging van de frequentie der stoornissen van
gastro-intestinalen aard in de hand zal worden gewerkt. Krachtige
voortzetting van het onderzoek van het vraagstuk der zelfvergiftiging
bij het paard en het rund is derhalve geboden.

Er werden richtlijnen aangegeven, die bij de interpretatie der ziekte-
verschijnselen en bij het onderzoek naar een doeltreffende therapie van
nut kunnen zijn. De groote beteekenis, welke aan het neuro-vegetatieve
systeem ten deze moet worden toegekend, werd in het licht gesteld.

Over onderscheidene onderdeelen van dit overzicht had ik het voorrecht
met de Heeren Prof. Dr. J. A. Beijf.rs, Prof. Dr. J. H. Hartog, Prof.
Dr. H. Schornagel, F. A. van Raadshooven en J. H. ten Thije van
gedachten te mogen wisselen. Het is mij een behoefte mijn hartelijken
dank te betuigen voor deze deskundige en onmisbare voorlichting.
Slechts op den grondslag van samenwerking tusschen dierenarts en
chemicus is het mogelijk de scheikunde op efficiënte wijze te benutten
als middel ter oplossing van bepaalde veterinaire problemen.

Die funktionellen Störungen beim Pferde, welche bekannt sind als „Grass Sickness"
(„Grass Disease", „Graskrankheit") und „Forage Poisoning" („Futtervergiftung")
wurden einer eingehender Besprechung unterzogen.

Der meistens in den Vordergrund tretende septisch-toxische Krankheitsverlaul
und die Erscheinungen des Darmleidens, der Obduktionsbefund und die - bisjetzt
festgestellten •— biochemischen Krankheitssymptome, zeigen eine Analogie zwischen
„Grass Sickness" und „Forage Poisoning" beim Pferde einerseits und der gastro-
intestinalen „Autointoxikation" beim Pferde (und beim Rinde) andererseits.

Es wurden Richtlinien angegeben, welche imstande sind beizutragen zur richtigen
Deutung der Krankheitssymptome und zur rationellen Untersuchung der thera-
peutischen Möglichkeiten. Es wurde auf die Bedeutung des neuro-vegetativen
Systems hingewiesen.

Attention is drawn to functional disturbances in horses known as „Grass sickness"
(„Grass disease") and ..Forage poisoning".

Several symptoms — e.g. the septic-toxic features of the diseases, the disturbance
of intestinal function, the post mortem phenomena and several biochemical changes
of the blood — point to a similarity between „Grass sickness" (and „Forage
poisoning") in horses and gastro-intestinal auto-intoxication in horses (and cattle).

In all of those cases the probability of interference with the autonomic nervous
system and endocrine organs has to be taken into consideration. Experimental
work, concerning new chemical methods of diagnostic and therapeutic value, is
progressing in this laboratory.
Résumé.

Les symptômes de „Grass sickness" et ..Forage poisoning" chez le cheval
par exemple le caractère septic-toxic de celte maladie, la disturbance intestinale,
les résultats de l\'obduction et les changements chimiques du sang — sont en
accordance avec la théorie de l\'auteur, concernant la nature similaire, des maladies
susmentionnées et de l\'auto-intoxication d\'origine gastro-intestinal chez le cheval
et chez la vache.

L\'influence du système neuro-végétatif est très important. Des expériments
concernant l\'investigation de méthodes diagnostiques et thérapeutiques, basés sur
la théorie biochimique de l\'auteur, sont en progrès.

1) L. Seeki.es. Handelingen van het XXVIIe Nederl. Natuur- en Geneeskundig
Congres 1939.

13) A. Scheunert. Zeitschr. f. Infekt. 21, 105 (i<j20) : A. Scheuneri und A.
Hoppfe. ibid. 23, 169 (1922) ; A. Scheunert, W. Grimmer und A. Hoppit..
ibid. 24. 85 (1923).

14) L. Sef.kles en B. Sjollema. Arch. Tierheilk. 65, 331 (1932).
■5) B- Sjoli.ema en L. Seekles. ibid. 66, 60 ( 1933)•

19) F. Blakemore, J. A. Nicholson and J. Stewart. The Veterinary Record
⁴⁹- 4\'5 (1937)-

20) L. Seeklf.s. The Veterinary Record 51. 969 (1939) ; Tierärztl. Rdsch. 46,355
(\'940).

21) L. Seekles. Tijdschr. v. Diergeneesk. 64. 866, 930 (1937) : 67, 231, 379 (1940)

28) Michaek. Zeitschr. f. Vet.kunde Dec. 1939 ; StöWENER. Tierärztl. Rundsch.
28 Jan. 1940 (zie referaten T. v. D. 67, 457 (1940)).

29) H. H. Meyer und R. Gottlieb. Die experimentelle Pharmakologie als Grund-
lage der Arzneibehandlung, 8e druk (1933).

31) E. Akerblom und K. Sjöberg. Arch, exper. Pathol, u. Pharmakol. 189, 53
(1938).

OVER DE MOGELIJKHEID VAN ALGEMEENE
BESTRIJDING VAN DE RUNDERTUBERCULOSE
IN NEDERLAND,

Op de laatste algemeene vergadering heb ik bij de behandeling van
het tuberculoserapport beweerd, dat bij een bepaalde organisatie de
algemeene bestrijding in ons land mogelijk zou kunnen zijn. Daar ik
den indruk heb gekregen, dat deze bewering weinig weerklank vond.
zij het mij vergund, gezien de belangrijkheid van de zaak, in het volgende
deze beweerde mogelijkheid nader te motiveeren.

De 40 jaar t.b.c.-bestrijding, die wij hebben doorgemaakt, zou ik
wenschen te zien als een lange proef, die noodig is geweest om de
verschillende factoren waar we het vraagstuk in kunnen ontleden, op
hun juiste waarde te leeren schatten. Met de wetenschap, dat we met
een besmettelijke ziekte hebben te maken, was direct een belangrijk
schema gegeven. Goed doorgevoerde afzondering zou wonderen kunnen
doen. Het Bangsche systeem berust er op in combinatie met de
tuberculinatie als opsporingsmiddel, maar in de magistrale rede, die
Poels in 1905 op de alg. verg. hield, zeide hij in Denemarken geen
schotten te hebben kunnen ontdekken. Ik vrees dat het aantal schotten
in Nederland ook nog gering is. En toch zit hier de kern van het heele
vraagstuk. Wanneer we na 40 jaar nog niet aan de afzondering kunnen
voldoen, waar moeten we in de toekomst dan nog op hopen ? Deze
vraag klemt des te meer, daar door deelneming van de C.M.C. de
gelegenheid tot spuien van reactiedieren de tot nu toe gebruikelijke
manier van afzondering — belangrijk is beperkt. Wc zullen deze puzzlc
moeten oplossen of de heele bestrijding op lager plan moeten brengen.
Gezien de resultaten, die we met een gebrekkige methode hebben
verkregen, alsmede de groote belangen, die hiermee op het spel staan,
zullen we echter eerst moeten nagaan of de tegenwoordige manier van
werken niet veel efficienter kan worden gemaakt. En dat kan m. i.
stellig. Wij kunnen de bestrijding anders en doeltreffender organiseeren
en de veehouders kunnen ook meer actief meehelpen.

Wat de tegenwoordige organisatie betreft, kunnen we onderscheid
maken tusschen gesubsidieerde en niet-gesubsidieerde bestrijding. De
financieele hulp wordt gegeven voor onderzoekkosten en bij het
opruimen van smetstofverspreiders. Over deze subsidieering valt al hel
een en ander op te merken. Subsidie uit de rijkskas is op zijn plaats,
wanneer er algemeene belangen in het spel zijn. Hier valt tweeërlei te
onderscheiden. Het belang kan een zóó groot aantal particulieren
betreffen, dat alleen al door het aantal tevens een landsbelang is ge-
diend. Dit is bij de t.b.c.-bestrijding het geval. Bovendien kunnen echter

buiten de direct belanghebbenden - in casu de veehouders — ook de
andere burgers indirect aan de zaak zelfbelang hebben en dit is, gezien
de toch niet zeldzame infectie met den bovinen tuberkelbacil, ook het
geval. Uit het eerste motief valt een tijdelijke subsidie af te leiden, uit
het tweede een blijvende. De eerste zou kunnen dienen om de zaak
op gang te helpen, de tweede b.v. voor het in stand houden van
laboratoria en voor dergelijke algemeene kosten. Nu moet het den
buitenstaander treffen, dat de eerste na 40 jaar bestrijding nog noodig
wordt geacht. Dat kan moeilijk als bewijs dienen, dat hier een groot
belang aan de orde zou zijn. Dit is één van de centrale moeilijkheden
van de bestrijding. Wij kunnen de geldelijke belangen niet meten, zelfs
niet met voldoende nauwkeurigheid schatten. We kunnen gemakkelijk
en ook overtuigend beredeneeren, dat de totale schade door de
t.b.c. veroorzaakt groot is, gevoeld wordt deze slechts door diegenen,
die direct en onderkend verlies hadden, alsmede door de leidende
figuren, die voldoende kijk op het geheel hebben. Dit is de oorzaak,
dat een algemeene vrijwillige bestrijding een utopie zal blijven. En waar
algemeene deelname voor het eindresultaat absoluut noodig zal zijn,
daar ligt de conclusie voor de hand dat een gedwongen algemeene
bestrijding niet te ontloopen is. Het is slechts de vraag wanneer deze
moet worden ingevoerd.

Dat de deelname in de laatste jaren toch nog zoo bevredigend is
geweest komt daardoor, dat er andere, aan de zaak vreemde belangen,
aan de hygiënische zijn gekoppeld. Te noemen zijn exportbelangen
in verband met de rol van de veeziekten in de internationale handels-
tegenstellingen en de kalverschets. Maar ook met deze stimulantia
zullen lang niet allen worden getrokken. Met geldelijken steun kan men
de menschen een gemakkelijke entree bezorgen, deze soort steun mag
niet lang duren, omdat er anders het karakter van inkoopen aan wordt
gegeven. Dit is dc reden, dat er voor gepleit wordt het onderzoek op
vrije stallen niet meer te subsidieeren. Dat geld kan beter worden
gebruikt bij het opruimen van smetstofverspreiders. Durft men hier
echter niet mede op te houden uit vrees voor groote desertie, dan zou
dit een argument te meer zijn om met het instellen van de algemeene
verplichte bestrijding niet lang meer te wachten. Want we dienen te
zorgen, dat de opgaande lijn, die we nu beleven, niet weer worde
onderbroken en dat reeds behaalde resultaten blijven. Gevaar bestaat
wel degelijk. Door de bijzondere omstandigheden zijn de genoemde
stimulantia buiten werking, terwijl door de verminderde gelegenheid
tot spuien de te behalen resultaten gevaar loopen aan propageerende
kracht te verliezen.

I k ben van meening, dat het nu inderdaad tijd wordt met subsidieering
als propagandamiddel op te houden en er bij autoriteiten op aan te
dringen de algemeen verplichte bestrijding mogelijk te maken. De
eenige manier is die met behulp van den gedifferentieerden melkprijs.
Daar is reeds jaren en internationaal om gevraagd. De regeeringen

hebben er tot nu toe niet van willen weten. Waar echter het uiteindelijk
succes juist van dezen maatregel zal afhangen, zal de Mij. voor Dier-
geneeskunde niet meer mogen ophouden er steeds weer met klem bij
de bevoegde instanties op aan te dringen.

Dit zal ze alleen willen en mogen doen, wanneer de bestrijdings-
techniek succes kan garandeeren. Zoolang deze dit niet kan, doet men
beter het proeftijdperk te verlengen. Om dit uit te maken dient men
zich af te vragen op welke manier men de onvoldoende te realiseeren
afzondering denkt te corrigeeren. Er is maar één richting waarin we
de oplossing kunnen vinden n.1. in die van een verbeterden opsporings-
dienst van de smetstofverspreiders, die eenzelfde tendenz heeft als de
isolatie. Deze richting zal geen gemakkelijke zijn, daar helaas ook hel
sputumonderzoek een voortdurende bron van teleurstellingen is. Het
is een kansenspel waarbij alleen door veelvuldige herhaling een redelijke
kans ontstaat. En daar we het zonder deze redelijke kans niet zullen
kunnen stellen, zal dat veelvuldig herhaalde sputumonderzoek er ook
moeten komen. Dit zal alleen mogelijk zijn wanneer de dierenarts ook
hiervoor over hulp kan beschikken.

Daarmee is echter een zeer gevoelige plek in de vétérinaire wereld
aangeraakt. Waanneer we ons nog herinneren welk een ergernis is
opgewekt door den druppelaar, dan mag het van te voren wel uitgesloten
lijken voor de gedachte, de sputa dooi\' een leek te laten ophalen, ook
maar eenige instemming te vinden. De angst leeken in ons werk te betrekken
heeft zijn logischen grond. In naam is ons beroep wettelijk beschermd,
maar feitelijk bijna niet. Wanneer de bescherming geen effectiever
vormen gaat aannemen dan zal de tegenstand tegen leekenhulp bij ons
voortduren. En toch zullen ook deze hulpkrachten er moeten komen.
De strijd tegen het mond- en klauwzeer vraagt er ook om en wellicht
ook ander hygiënisch werk in de toekomst.

Beter dan ons er tegen te verzetten is zelf initiatief te nemen en te
probeeren eventueele ongewenschte gevolgen te ondervangen. Persoonlijk
heb ik er dezen kijk op. In de toekomst zal de hygiëne hoe langer hoe
meer massawerk vragen. Behalve, dat het absoluut onoeconomisch is dit
massawerk alleen door academische krachten te laten doen, zou het
ook voor deze zelf een geestelijke zelfmoord zijn. Ook de meening, dat
daardoor werkgelegenheid blijft voor de steeds talrijker bezetting van
ons beroep, kan geen tegenargument opleveren. Hoe meer werk, hoe
meer aantrekkingskracht in ons dicht bevolkt land. Waar vooral in ons
beroep overbevolking al zéér funest werkt, daar zullen we den toeloop
niet kunstmatig moeten bevorderen. In Friesland b.v. lijkt mij de
academische hulp ruim voldoende en wanneer meer massawerk meer
vestigingen noodzakelijk zou maken dan komen we in verkeerde
verhoudingen. Eereraad noch code zullen dan nog voldoende stuur
kunnen geven.

OVER RICHTLIJNEN VOOR DE TUBERCULOSE-
BESTRIJDING MEER SPECIAAL VOOR DE
PROVINCIE GRONINGEN,

Op de Algemeene Vergadering van de Mij. voor Diergeneeskunde,
gehouden te Utrecht op 18 Oct. j.L, werd bij de bespreking van het
t.b.c.rapport de wenschelijkheid naar voren gebracht, de commissie
te doen voortbestaan o.a. als de bevoegde plaats waar collega\'s hun
eventueele commentaren of ideeën konden kenbaar maken. Dit plan
vond terecht algemeene instemming ter vergadering. Nu moet ik echter
beginnen met een opmerking te maken over de werkwijze van bedoelde
commissie. Toen n.1. in den zomer van 1939 het voorloopig rapport
gepubliceerd werd, stond voor de collega\'s de gelegenheid open daar

niet kunnen worden ontbeerd en wanneer de bestrijding algemeen zou
worden, dan nergens.

Dan komen nog andere vragen aan den dag, b.v. over de manier van
tuberculinatie. Er is een beweging om de ophthalmoreactie op grond
van Amerikaansche ervaringen in discrediet te brengen en de intracutane
op den voorgrond te schuiven. Mij lijkt dit niet doelmatig.

De ophthalmoreactie heeft in Friesland het succes niet belemmerd
en verrassingen die alleen van casuïstisch belang zijn, zal de intracutane
ook wel opleveren.

Daar komt bij dat alleen de ophthalmoreactie hulpkrachten toelaat.
Ook deze zullen wc bij de algemeene bestrijding niet kunnen misssen,
omdat we dan aan de controle en het klinisch onderzoek al zeer
voldoende werk zullen hebben en ook houden.

Resumeerende zie ik als eenige organisatie van de bestrijding, die een
voldoende kans op succes biedt, de volgende : de dierenarts is de leider
van de plaatselijke vereeniging. Hij laat zich helpen bij druppeling,
sputumhalen en administratie en doet zelf de controle en het klinisch
onderzoek. Het geheel verder provinciaal en landelijk te combineeren
al naar behoefte.

De invoering zal waarschijnlijk het best streeksgewijze kunnen
geschieden, terwijl de consumptiegebieden nog andere maatregelen
vragen b.v. het aanstellen van eenige speciale dierenartsen en gelegen-
heden tot het oeconomisch opruimen van de vele open lijders. Is men
eenmaal bezig, dan zullen zeker nog meerdere niet voorziene bezwaren
zich melden, maar de getrokken hoofdlijnen zullen er niet door ver-
anderen.

commentaar op te leveren. Hiervan werd door 4 dierenartsen gebruik
gemaakt. Voor een vruchtbare samenwerking tusschen de commissie
en de rest der dierenartsen stel ik me voor, dat het nuttig ware geweest,
dat de commissie hetzij in het T. v. D. of op andere wijze een kort
resumé van de 4 ingekomen stukken had gepubliceerd, opdat iedere
belangstellende zich een oordeel over deze kantteekeningen zou hebben
kunnen vormen. Dr. Ter Borg zond zijn bemerkingen op naar het
Tijdschrift en op aandringen van een collega deed ik insgelijks. Dus
meer toevallig. Mijn conclusie in het Aug.nummer onderaan blz. 776
werd, zij het in iets andere bewoordingen als richtlijn No. 1 door het
Hoofdbestuur van de Mij. ter algemeene vergadering voorgesteld en
aangenomen. Waar deze richtlijn een der cardinale punten indet.b.c.-
bestrijding raakt, meen ik in alle bescheidenheid te mogen constateeren,
dat de t.b.c.commissie, ook al was zij er niet mee eens, een dergelijk
belangrijk punt niet zonder meer had mogen terzijde leggen. Van de
2 andere ingezonden opmerkingen is ons niets bekend geworden.

In het rapport zegt de commissie dat ze gaarne de resultaten, welke
de tegenwoordige t.b.c.bestrijding opgeleverd heeft, uitvoerig had
willen nagaan. Wegens tijdgebrek was dit niet mogelijk.

Op de Afdeelingsvergadering van Groningen—Drenthe op 28 Sept. j.1.
te Groningen gehouden heb ik een inleiding gehouden over de huidige
methode van t.b.c.bestrijding en de urgentie van nieuwe richtlijnen.
Deze inleiding heeft niet de waarde van een officieel rapport uit de
Afdeeling. (waar ik ook op heb aangedrongen, doch zonder succes) ;
is slechts een persoonlijke visie. Inmiddels heeft de Alg. Verg. te Utrecht
hier en daar mijn inzicht gewijzigd, waarop ik in een naschrift terugkom.

De erkenning van het feit, dat wij hier in Groningen op een dood
punt zitten met de bestrijding van de runder-tuberculose voert tot de
consequentie, dat naar andere middelen moet worden omgezien en de
verplichte bestrijding op technische en financieele uitvoerbaarheid moet
worden onderzocht. Deze opgave welke wij dierenartsen zullen hebben
op te lossen, moeten we thans nader onder oogen zien, voor zoover het
Groningen betreft door de Groninger collega\'s.

Bepalen we ons thans tot de provincie Groningen, dan blijken zich
daar 2 systemen te hebben ontwikkeld. Dit leidt tot verwarring bij
aankoop en is tevens oorzaak, dat we moeten wijzen op een zwak punt
in de huidige bestrijding, n.1. de afzet van reageerders, die niet gemerkt
zijn als zoodanig. De t.b.c.commissie zegt, dat ieder veehouder-bestrijder
moet meewerken door geen enkel dier aan te koopen zonder t.b.c.-
verklaring. Dit is in Groningen echter gezegd tot ongeveer 35 % van
de veehouders, die aan de georganiseerde bestrijding meedoen, doch
de overige 65 % bezitten altijd nog 2/3 van den veestapel in de provincie
en deze dienen dus op te nemen wat een ander graag kwijt wil zijn.
Een feit is het, dat de t.b.c.bestrijding en met name het zoogenaamde
Friesche systeem, een ondergrondschen stroom van reageerders in
beweging heeft gesteld, althans heeft versterkt, welke langs meer of

minder omwegen naar centraal Nederland leidt. Indertijd is Friesland
daarmee begonnen en wij in Groningen doen daar nu ook aan mee.
Juiste gegevens zullen wel niet te krijgen zijn, doch we mogen aannemen,
dat er een groot lek in de Groninger bestrijding zit en wel door den
belangrijken invoer uit Friesland. Nemen we aan dat door de bemoeiing
van den Gezondheidsdienst in Groningen de laatste jaren per jaar
ongeveer i °₍₎ reageerders werd opgeruimd (dat is ongeveer 400 koeien;
en schatten we den invoer van reageerders uit Friesland ook op eenige
honderden, dan zien we dus het resultaat van de vele kosten door
de veehouders gemaakt en het moeizame werk door ons dierenartsen
verricht, grootendeels teniet gedaan door dat groote Friesche lek.
Van provinciaal standpunt bezien kunnen we hieruit de conclusie
trekken, dat het resultaat van de huidige bestrijding ongeveer benaderd
zou worden door een invoerverbod van reageerders in de provincie, en
de controle op deze bepaling zou slechts een fractie behoeven te kosten
van de huidige jaarlijksche tuberculinatieuitgaven.

Naast het bezwaar van 2 systemen bestaat dat van 2 gezondheids-
diensten. En wel de Gezondheidsdienst voor Groningen en die van de
V.V.Z.M., waarvan Dr. Kramer directeur is. Ik vermag de verdiensten
van het laboratorium van Dr. Kramer niet te beoordeelen. Ik zou
echter alleen willen opmerken, dat als wij hier in de provincie Groningen
aan georganiseerde t.b.c.bestrijding onder het rundvee doen, dit geen
particuliere onderneming is, doch een probleem, dat de heele provincie
aangaat en zijn vertegenwoordiging dient te hebben in één gezondheids-
dienst. De huidige toestand is een noodelooze versnippering van krachten
en dus een verzwakking. Een algemeene gezondheidsdienst zal bovendien
beter financieel kunnen bestaan en geeft beter waarborg voor uniformiteit
van uitvoering dan onder de huidige situatie mogelijk is.

Zeer zeker heeft de 1 o-jarige periode van bestrijding, die achter ons
ligt, positieve resultaten opgeleverd en wel als periode van inleiding tot
de algemeene bestrijding. In een brochure van Prof. Zwkjky te Zürich
over de tuberculose-bestrijding in de Scandinavische landen, welk
werkje Dr. Ter Borc zoo vriendelijk was mij ter hand te stellen, zegt
de schrijver : „De algemeene tuberculinatie is eigenlijk eerst de aanvang
van de rationeele bestrijding. Alle andere maatregelen zijn slechts
ontoereikende hulpmiddelen." Willen wij ook hier in Groningen komen
tot een algemeene bestrijding dan zullen naar Deensch voorbeeld,
wettelijke voorschriften voorbereid moeten worden. In een art. van
Dr. Overbeek „Tuberculosebestrijding en de Nieuwe Veewet" verklaart
deze dat art. 45 van de Veewet de mogelijkheid toelaat ieder systeem
van tuberculosebestrijding op te zetten.

De leiding van een algemeene bestrijding zal in handen van dieren-
artsen moeten worden gelegd. De t.b.c.commissie van 1924 dringt aan
op het instellen van hygiëneconsulentschappen. Een hygiëneconsulent
als hoofd van den gezondheidsdienst geeft de leiding van de besmettelijke
veeziektebestrijding in handen waar het behoort n.1. bij den Vee-

artsenijkundiger! Dienst. Aan de leiding van den gezondheidsdienst in
de provincie zal een eenvoudig laboratorium ter beschikking gesteld
moeten worden. Een rijksambtenaar als hoofd van den gezondheids-
dienst is een waarborg tegen teveel provincialisme en verlicht bovendien
het budget van den G.D., terwijl de uniformiteit in de uitvoering van
bestrijding van besmettelijke veeziekten in het land er door bevorderd
zal worden. De huidige t.b.c.commissie spreekt zich in haar rapport
niet uit over de vraag of de wenschelijkheid van combinatie van directeur
gezondheidsdienst met hygiëneconsulent bestaat.

Alle veehouders in de provincie zullen, hetzij en bloc via hun zuivel-
fabriek of veeverzekering of anderszins, lid van den Gezondheidsdienst
moeten worden. Hiervoor zal een eenvoudige organisatie moeten worden
opgezet.

De gezondheidsdienst zal in overleg met de veterinaire leiding in de
provincie de maatregelen voor de bestrijding moeten voorbereiden.

Veronderstellen we, dat de intracutane tuberculinatie blijft gehand-
haafd, dan zal dit moeten geschieden door dierenartsen. Mogelijk, dat
er nu naast enkele jonge collega\'s ook eenige ex-paardenartsen disponibel
zijn en dat wij dit aantal op 10 mogen stellen. Zij zullen tegen het
gebruikelijke tarief bij de practici moeten worden gedetacheerd. Wij
mogen althans aannemen, dat de meeste dierenartsen niet in staat zullen
zijn alle runderen in hun practijk zelf te tuberc.ulineeren. Als iedere
assistent 5000 koeien kan onderzoeken (welk getal bij voortzetting dei-
werkzaamheden in de weideperiode, te laag zal blijken te zijn), zouden
in een jaar 50.000 koeien meer onderzocht worden dan thans. Dit maakt
samen met het aantal dat nu jaarlijks onderzocht wordt : 45.000,
95.000 runderen op een totaal van 150.000 runderen in de provincie.
Ik stel me voor erg aan den voorzichtigen kant te zijn met aan te nemen,
dat in 2 jaar de heele provincie algemeen getuberculineerd kan worden.

Het aanbrengen van oormerken en het bijhouden van de lijsten zal
aan hulpkrachten kunnen worden overgelaten.

De kosten van het onderzoek zullen voor den eigenaar op ongeveer
i gld. moeten worden geschat, (hetzij deels als fabriekssubsidie, hetzij
zonder deze). De Rijkssubsidie van 40 ets. per rund zou, in overeen-
stemming met het oordeel van de commissie, voor een groot deel voor
de opruiming der reageerders kunnen worden aangewend.

Aangezien alle dierenartsen gemiddeld per jaar 2 maal zoo veel
koeien te onderzoeken krijgen als tot nu toe, komt het me billijk voor,
dat de belooning per rund voor het onderzoek tijdelijk verlaagd wordt.
Immers de toename der werkzaamheden met behulp van een assistent
zou niet in evenredigheid zijn met de toename der inkomsten uit dit
algemeene onderzoek voortvloeiende. Het hieruit overblijvende saldo
zou weer aan den G.l). ten goede komen. Als na 2 jaar de algemeene
saneering in de provincie voltooid was, zou voor de bedrijven, die vrij
waren, een onderzoek om het andere jaar voldoende zijn. Blijven de
onkosten per koe voor den eigenaar ook dan op 1 gld. per onderzoek,

dan wordt dit per jaar ƒ 0.50 per rund. De dierenarts, die dan weer
zelf de tuberculinaties kan verrichten, immers hij heeft de helft van
alle koeien in de praktijk te onderzoeken, ontvangt weer het oude
tarief. Het eindresultaat is dan zoodanig, dat na de algemeene saneering
de bestrijdingsonkosten voor den eigenaar tot de helft zijn teruggebracht.

Mocht de veronderstelling, dat dierenartsen beschikbaar zijn, te
optimistisch blijken, dan kan als concessie aan het personeeltekort
teruggekeerd worden tot de oogtuberculinatie met gebruikmaking van
hulpkrachten. Dit systeem biedt aantrekkelijke voordeelen. Het ontlast
ons dierenartsen van het massawerk, zoodat we alle aandacht kunnen
besteden aan de reageerders, het clinisch onderzoek en de hygiënische
maatregelen, die noodig zijn. Bovendien zal men de druppelaars kunnen
gebruiken in het controle-apparaat, dat noodig zal blijken te zijn voor
de volgende maatregelen :

In het gesaneerde gebied zal alleen aankoop uit t.b.c.vrije stallen
toegestaan kunnen worden. Groningen heeft ongeveer 4000 vrije stallen.
En uit een oogpunt van aanmoediging voor de deelname én ter vorming
van een reservoir, waaruit de niet-vrije stallen na opruiming der
reageerders kunnen aanvullen, is een toewijzing van extra kalverschetsen
aan de vrije stallen een zeer nuttige maatregel. De t.b.c. vrij-bewijzen
zou men moeten veranderen door voor de koeien uit stallen die vrij
zijn, een verklaring van andere kleur te nemen, dan voor die uit besmette
stallen. Mocht in Groningen de rationeele bestrijding begonnen worden,
dan zal deze provincie zelfs de rol vervullen van algemeen reservoir
voor Nederland voor den handel in t.b.c.vrij vee. Een niet te onder-
schatten voordeel voor de fokkerij ter plaatse ; bovendien zullen de
gemengde bedrijven in deze provincie in staat blijken in deze tijden van
voedselschaarschte voor het vee aan deze opdracht te voldoen.

De handel in t.b.c.vrij vee zal zich dan ook automatisch uitbreiden
en aan de markt in t.b.c.vrij vee nieuw leven inblazen. De handel is
reeds nu met deze instelling vertrouwd geraakt en bij een rationeele
bestrijding zal deze markt van uitsluitend rcactievrij vee absoluut noodig
zijn, met als eindresultaat te Groningen een markt waar alle aanvoer
van verdachte dieren is verboden. Dit lijkt vandaag nog wat fantastisch,
doch ik wijs hier op Denemarken, waar reeds aanvoer van met t.b.c.
besmet vee op markten en keuringen is verboden.

Hierbij aansluitend noem ik een anderen ingrijpenden maatregel
en wel een invoerverbod van met t.b.c. besmet vee. Deze invoer geschiedt
in hoofdzaak via de markten te Groningen, Leeuwarden, Assen, Emmen
en enkele jaarmarkten. De bepaling, voor de thans bij den gezondheids-
dienst aangesloten bedrijven, dat bij aankoop het rund eerst in hel
bedrijf mag worden opgenomen als bij tuberculinatie blijkt, dat het
dier negatief reageert, of wel dat de koe stamt uit een vrij bedrijf, zal
dus voor de heele provincie moeten gelden. In de praktijk zal deze
bepaling vermoedelijk zoo werken, dat de eene Dinsdag bijv. de koe
in Groningen gekocht wordt en de volgende week retour- verkooper

gaat bij pos. reactie. De bepaling zal zeer zeker sterk repressief werken.
De uitvoering en controle op deze bepaling zal niet zoo eenvoudig
blijken te zijn en sterk in den handel ingrijpen, evenwel niet gemist
kunnen worden. Aangezien het algemeen belang voorgaat zal de handel
zich wel moeten schikken. Trouwens er wordt toch reeds veel naar
een bewijs gevraagd en de bonafide handel zal er uiteindelijk voordeel
in zien. Ook in deze richting is de mentaliteit reeds voorbereid.

Dan de kwestie van opruiming der reageerders. Allereerst interesseert
ons de vraag hoeveel er in de provincie zijn. Ik veronderstel, dat het
aantal slechts bij benadering is te schatten. Nemen we als uitgangspunt
het jaar 1933—\'34, toen de groote toename bij den G.D. kwam. Het
percentage was ongeveer 8. Rond de stad ligt een donkere vlek met veel
reageerders en weinig bestrijders, waardoor het percentage van schatting
ongunstig beïnvloed wordt. Deze schatting zal dus boven 8 % moeten
liggen. Nemen we aan 10 % voor de geheele provincie, dan maakt
dit op de 150.000 dieren 15.000 reageerders. De t.b.c.commissie stelt
de waardevermindering op f 35.— per koe. Zouden de reageerders naai
marktwaarde worden overgenomen, dan zou dit een bedrag vorderen
van f 525.000.- . Welk bedrag in 1 of 2 jaar op te brengen niet zoo
eenvoudig lijkt. Ik stel me voor dat op steun van het Rijk niet gerekend
mag worden en dat de kosten van eventueele opruiming door den
belanghebbenden zelf zal moeten worden gedragen. Nu vond ik in
genoemd artikel van Dr. Overbeek het denkbeeld aan de hand gedaan
van een verplichte of vrijwillige t.b.c.verzekering. Uitgaande van
10 % reageerders in de prov. en een waardevermindering van ƒ35.
per koe, zou een premie van ƒ 3.50 per rund noodig zijn. Een onover-
komelijk bedrag in een of meer jaren op te brengen, lijkt mij dit niet.

Bij de overneming lijkt mij de medewerking van de N.V.C. noodig.
Deze heeft ervaring op het gebied van overneming.

Het behoeft wel geen betoog, dat wij als dierenartsen niet zonder
meer een bestrijdingsplan hebben op te stellen en dit aan de veehouders
ter onderteekening voor te leggen. De medewerking van den goed-
willenden belanghebbende is eerste voorwaarde voor slagen. Ik vermag
alleen de stemming te peilen in mijn eigen omgeving en die staat in
hoofdzaak niet afwijzend tegenover een alg. bestrijding. Ook in zuivel-
kringen voelt men het gewicht van de beteekenis van een zoo goed
mogelijk zuivelproduct. Denemarken gaf ons ook in dit geval een
uitstekend voorbeeld.

Mocht de Afd. Groningen—Drenthe van de Mij. voor Diergenees-
kunde met mij van meening zijn, dat wat gedaan is en wat gedaan moet
worden betreffende de t.b.c.bestrijding hier in het Noorden des Lands,
het onderwerp behoort te zijn van een speciale studie vanwege de
Afdeeling, dan zou ik dit zeer toejuichen.

Ik verwijs nog naar een artikel van Dr. Overbeek in het Tijdschrift
v. D. in het No. van 15 Sept. 1940, die in groote trekken hetzelfde
standpunt huldigt als ondergeteekende en tegen het slot van dit art.

zegt : „Het komt mij voor, dat zeker thans reeds kan worden overwogen
in genoemde of andere gebieden (Gron. Friesland) mits van analoog
karakter, met belangrijke vee uit- en weinig veeinvoer den geheelen
veestapel in de bestrijding te betrekken."

Ook het art. van Dr. Ter Borg in hetzelfde nummer bevat uitvoerige
details, waarvan de opname in het door mij geprojecteerde plan van
bestrijding zonder meer mogelijk is.

Teneinde niet in herhaling te vervallen laat ik het slot van de inleiding
weg : het behelst de formuleering van de wenschelijkheid der algemeene
bestrijding.

Coll. Postma van Oosterwolde pleitte op de Alg. Verg. te Utrecht
voor uitbetaling van de melk naar dat de stallen vrij zijn of niet. Dit is
nu practisch uitvoerbaar, daar de regeering den melkprijs bepaalt.
Nemen we aan, dat bijv. 1/4 ct. per liter melk ingehouden wordt van
de stallen, die niet t.b.c.-vrij zijn, dan worden de kosten gelegd voor
de opruiming waar ze behooren n.1. op de besmette bedrijven. Bovendien
heeft iedere veehouder er belang bij dat hij zijn stal onderzocht krijgt,
eventueel vrij van reageerders, met als gevolg een groote vrijwillige
toename aan de bestrijding. De t.b.c.-vrije stallen ontvangen een
tastbare belooning in den vorm van vol ledige uitbetaling van den melkprijs.
In Groningen werd in 1940 ongeveer 200.000.000 kg melk in de zuivel-
fabrieken verwerkt. Nemen we aan dat 100.000.000 kg met 1/4 ct.
korting uitbetaald wordt, dan wordt dit een bedrag van ƒ 250.000.-- ,
een som waarmee men wel een en ander kan doen in de eliminatie van
reageerders. De consumptie-melkgebieden leveren in Groningen ongeveer
10.000.000 kg melk per jaar. Ook hier zal een uitbetaling naar t.b.c.-vrij
zijn, al dan niet moeten plaats vinden. Het komt mij billijk voor, dat
de consumptiemelkers meer moeten storten dan de leveranciers van de
zuivelfabrieken, bijv. i ct. Immers het aantal reageerders bij hen is
veel grooter dan bij de leveranciers van de zuivelfabrieken.

Een regeling van den melkprijs in den geest, zooals door Postma
bepleit is, als praeludium voor de algemeene bestrijding lijkt mij de
aangewezen weg. Het slaat een accoord aan, waar iedere veehouder
gevoelig voor is : het eigenbelang.

MASSALE INFECTIE MET VRIJ IN DE BUIKHOLTE
AANWEZIGE CYSTICERCI TENUICOLLIS BIJ EEN VARKEN,

Het vinden van Cysticerci tenuicollis is in de vleeschkeuring een
dagelijksche gebeurtenis. Zoowel bij varken als schaap komen deze
blaaswormen veelvuldig onder het peritoneum voor, terwijl detritus-
haardjes en boorgangen in de lever respect, op afgestorven en gepasseerde
cysticerci wijzen.

Massale infectie met dezen parasiet behoort echter tot de groote
zeldzaamheden, terwijl een vrij in de buikholte aanwezig zijn alleen
uit experimenten bekend is. Dat dit laatste ook spontaan kan voorkomen,
zal hieronder blijken.

Bij een varken met een geslacht gewicht van 78 kg was bij opening
der buikholte een groot aantal (enkele duizenden) knikkergroote,
slappe, doorzichtige bolletjes met waterachtigen inhoud te voorschijn
getreden. De opzichter, die bij de buikopening aanwezig is geweest,
noemde het „alsof een groote zak vol dubbeltjes werd opengesneden,
zoo rolden de blaaswormen naar buiten."

Bij mijn komst was de vloer nog als bezaaid met deze bolletjes, terwijl
deze ook in grooten getale aanwezig waren op de tafel waarop
mesentcrium en darmen waren neergelegd.

Tusschen de darmlissen en de plooien van het mesentcrium bevonden
zich nog talrijke blaaswormen, die soms troebel waren geworden en
van hun vloeibaren inhoud ontdaan (afgestorven vinnen) en dan in
groote massa\'s waren samengekleefd.

Ook op het parietale peritoneum waren nog talrijke blaaswormen
aanwezig, terwijl enkele duiveneigrootc typische cysticerci tenuicollis
onder het peritoneum (vooral op de achtervlakte van de lever in de
nabijheid van de porta hepatis) werden aangetroffen.

Overigens waren lever en milt pleksgewijs bedekt met meerdere
lagen troebele, samengevallen, ongeveer dubbeltjesgroote, afgestorven
cysticerci.

In de lever waren vrij talrijke luciferkopgroote detritushaardjes
aanwezig. Duidelijke boorgangen werden niet aangetroffen.

Het parietale en viscerale peritoneum had een fijnkorrelige ruwe
oppervlakte (chronische prikkeling). Onder de pleura pulmonalis
werden in het longweefsel enkele ruim erwtgroote vinnen gevonden.
De overige organen vertoonden geen afwijkingen.

Hoewel de gevonden blaaswormen niet nauwkeurig zijn gedetermi-
neerd, gaf de aanwezigheid van ruim speldeknopgroote scolices, die
bij geringen druk op de blaasjes naar buiten uitstulpten en op ongeveer
i cm lange halsjes bleken te zijn bevestigd, aanleiding te denken aan
Cysticercus tenuicollis, den blaasworm van de Taenia marginata van
den hond.

Bij ons varken moet men aannemen, dat dit dier een groot aantal
oncosphaeren van dezen lintworm heeft opgenomen. Maar hoe zijn de
hieruit ontwikkelde blaaswormen vrij in de buikholte terechtgekomen ?
Volgens de bekende handboeken worden deze oncosphaeren met het
portale bloed naar de lever vervoerd. Daar ze hun lievelingsplaats onder
het peritoneum hebben, zoeken ze in de lever hun weg naar de kapsel.

Hoewel ook in ons geval de gevonden vervalshaardjes in de lever
wel door afgestorven cysticerci zullen zijn ontstaan en de typische
blaaswormen onder de leverkapsel wel op den bovenbeschreven ge-
bruikelijken weg ter plaatse kunnen zijn gekomen, is toch de afwezigheid
van karakteristieke boorgangen in de lever een aanwijzing, dat de vrij
in de buikholte aanwezige blaaswormen niet via een doorboring van de
leverkapsel in deze holte zijn terechtgekomen. Ware dit wel het geval,
dan zou toch van het leverweefsel, waardoor op zijn minst een duizendtal
oncosphaeren haar weg moet hebben gevonden, weinig meer over zijn.

Uit de experimenten van Leuckart is bekend, dat ongeveer een
maand na de kunstmatige voedering van een big met proglottiden van
de Taenia marginata jonge cysticerci van ongeveer dezelfde grootte
als de door mij gevondene, vrij in de buikholte kunnen worden
aangetroffen, terwijl de vin na 7— 8 weken volwassen is geworden.

In ons geval hebben de vrij aanwezige blaaswormen dezen
ontwikkelingsgraad niet bereikt, maar zijn zelfs gedeeltelijk afgestorven.
De onder het peritoneum terechtgekomen cysticerci, waar ze hun gewone
plaats hebben gevonden, zijn tot normale grootte uitgegroeid.

Het feit, dat de vrij aanwezige blaaswormen alle dezelfde grootte
vertoonen, kan worden verklaard door een éénmalige massale infectie
met oncosphaeren of door een herhaalde infectie, waarbij de cysticerci
door hun ongewone plaats alle tot een bepaalden ontwikkelingsgraad
zijn uitgegroeid en hierop zijn blijven staan of zijn afgestorven.

De enkele volwassen vinnen onder het peritoneum kunnen hier langs
den gebruikelijken leverweg of vanuit de buikholte na perforatie van
het buikvlies zijn terechtgekomen.

Maar hoe de blaaswormen in zoo grooten getale in de buikholte zijn
gekomen, kan niet worden verklaard. Mogelijk dat hier een hypothe-
tische lymphogene weg de oplossing kan brengen.

In elk geval moet naast de gewone route via vena portae en lever
met een anderen infectieweg rekening worden gehouden.

Bij een varken zijn talrijke knikkergroote blaaswormen (vermoedelijk
Cysticercus tenuicollis) vrij in de buikholte aangetroffen. Een infectieweg
via de lever werd in dit geval niet waarschijnlijk geacht.

Bei einem Schwein wurden zahlreiche marmelgrosse Finnen (vermutlich von
Cysticercus tenuicollis) frei in der Bauchhöhle gefunden. Ein Infektionsweg über
die Leber wurde in diesem Falle nicht als wahrscheinlich betrachtet.

In a swine numerous bladder-worms (presumable Cysticercus tenuicollis) at the
size of a marble were found free in the abdominal cavity. In this case a way of infection
via the liver was not considered to be probable.

On trouva à l\'état libre dans la cavité abdominale d\'un porc un grand nombre
de cysticerques de la grandeur d\'une bille (probablement Cysticercus tenuicollis).
On estime comme peu probable que dans ee cas le foie ait constitué la voie d\'infesta-
tion.

Polydactylie is bij onze dieren een bekende anomalie en voor zoover
het de groote huisdieren betreft was ze bij het paard meermalen een
object van behandeling in onze kliniek. Bij de herkauwers en bij het
varken was dit niet het geval, hoewel de polydactylie in het bijzonder
bij de laatstgenoemde diersoort niet bepaald zeldzaam schijnt te
zijn. Voor dit verschijnsel is de verklaring wellicht te vinden in het feit,
dat de bijteen voor het varken veelal niet hinderlijk is en dientengevolge
een behandeling niet wordt verlangd.

Het tweetal afbeeldingen heeft betrekking op een polydactylie aan
het rechter voorbeen bij een big van 3 maanden. De stand van de
hoofdteenen is normaal ; de bijteen articuleert mediaal in den carpus
en hij toont, met inbegrip van een metacarpaalbeentje, den anatomischen
bouw van een normalen teen (ph. I, II en III). Overigens is nog een
secundair bijteentje aanwezig, dat in het eerste phalangeaal-gewrichtje
articuleert. Op het röntgenogram is deze gesteldheid duidelijk waar-
neembaar.

Ofschoon de verwijdering van den bijteen o.i. overbodig was, werd
deze toch door den eigenaar verlangd. Uiteraard was de amputatie
eenvoudig ; zij bestond in een exarticulatie in het carpaalgewricht.

Het röntgenogram werd vervaardigd in de kliniek voor kleine huis-
dieren. Voor deze medewerking betuig ik collega Klarenbeek mijn
dank.

Uit de Chirurgische Kliniek van de Faculteit der Veeartsenijkunde
Directeur Prof. Dr. J. H. HARTOG.

Een geval van funiculitis chronica botriomycotica bij een 3|-jarigen appel-
schimmel-ruin. (infectieus granuloom, botriomycoom, champignon).

Het ontstaan van een al of niet fistuleuze chronische infectieuze
zaadstrengontsteking bij den ruin, n.1. die, welke zich eerst een zeer
langen tijd na de castratie ontwikkelt, is zeldzaam.

Aan onze kliniek kregen we een zoodanig geval te zien en dit wordt
op bovenstaande afbeelding weergegeven. Het betreft een linkszijdige

niet fistuleuze chronische funiculitis ; zoowel intra- als extrascrotaal
was de zaadstrengstomp aanzienlijk gewoekerd.

Volgens de anamnese was de harde verdikking in het scrotum en de
champignon daarbuiten met een geleidelijke ontwikkeling eerst
2 jaren na de castratie ontstaan ; tevoren waren geen ziekelijke ver-
anderingen merkbaar geweest.

De behandeling, die uiteraard een operatieve moest zijn, betrof een
exstirpatie van de gewoekerde zaadstrengstomp.

Het granuloom bestond uit hard fibreus weefsel met verspreide
botriomyces-haarden ; de lengte ervan was 27 cm en het gewicht
1650 gram.

Omtrent de genese werd vermoed, dat het woekeringsproces moest
worden geweten aan een opflikkering van een latente infectie van de
zaadstrengstomp. En deze laatste moest dan als gevolg van de zoo
langen tijd tevoren plaats gevonden castratie zijn ontstaan.

In Duitschland is door G. Rosenbf.rcer, met het geheimmiddel „Sanbovis"
tegen mond- en klauwzeer geëxperimenteerd. Wij kennen dit middel beter
onder den naam Matafto, dat indertijd zoo\'n beroering in ons land heeft
gegeven. De resultaten waren ook nu weer natuurlijk nihil. (D.T.W. 1940, No. 30).

Een vervangmiddel voor olie voor het vaginaal en rectaal onderzoek, dat
niet prikkelt, gemakkelijk met water is af te wasschen, is het „Gleitmittel
Marienfelde". Het wordt door J. Liess in de Ticrarztl. Rundschau (1940, No. 16)
aanbevolen. Zoowel Prof. v. d. Kaay als ik kunnen deze aanbeveling onder-
schrijven. In dezen tijd van oliegebrek kan het goed te pas komen.

In dc laatste aflevering van ons Tijdschrift verscheen onder bovenstaande titel
een artikel, dat reeds twee voorlopers heeft. Begin Juli 1940 werd door meier-Breda
een circulaire rondgezonden aan de dierenartsen, 3 maanden later verscheen in ons
Tijdschrift een ingezonden stuk van G. Kortman, plaatsvervangend directeur van het
abattoir te Breda, (blz. 867, afl. 15 Oct.) en nu, weer 3 maanden later verschijnt in
ons Tijdschrift bovenbedoeld artikel van W. J. Nieuwenhuys, ambtsvoorganger
van Kortman aan het Bredasche slachthuis. De twee eerste schrifturen, welke alleen
naar vorm, doch niet naar inhoud en strekking verschillen, vermochten in ons
Tijdschrift geen reactie te verwekken, daarvoor waren ze ook te weinig concreet.

Het artikel van Nieuwenhuijs kan misschien wel uitlokken tot gedachtenwisseling.
Ik stel er geen prijs op om met Schr. in debat te treden, uit het stuk blijkt te duidelijk
dat N. schrijft over zaken waarvan hij weinig of niets weet.

Wanneer iemand als hervormer wil optreden, wanneer hij fouten of gepleegd ver-
zuim wil aanwijzen, dan moet zoo iemand goed geïnformeerd zijn, maar bovenal
moet hij in zijn oordeel eerlijk en objectief zijn. Hieronder zal blijken ofN. aan deze
voorwaarden voldoet.

Op blz. 85, 4e al. staat : „Die verbetering (van de houding van den dierenarts
,,zelf) moest reeds beginnen in Utrecht. Daar moest men den aanstaanden dierenarts
„erop wijzen dat hij ten allen tijde economisch nuttig moet zijn, ook moet zien naar
„het voordeel van zijn cliënt."

Dit is een aantijging van het gehele docentenpersoneel van onze Faculteit. N.
weet, of hij behoorde te weten, dat bij ons onderwijs steeds weer wordt gewezen op
het feit, dat het te behandelen zieke dier een object is, dat voor den eigenaar een
zekere geldelijke waarde vertegenwoordigt. Hij moest toch weten, dat zeer vaak
een behandeling aan de clinieken niet wordt toegepast, omdat dit tegenover den
eigenaar economisch niet verantwoord is, hij moest weten dat bij het clinisch onder-
wijs telkens weer hierop wordt gewezen. Dat deze omstandigheid een drawback is,
welke remmend werkt op dc ontwikkeling van de diergeneeskundige wetenschap
moest N. toch ook weten, hij zal dit vaak genoeg gehoord hebben.

Verder „Naar mijn meening geldt dit ten aanzien van het geheele onderwijs-
systeem. Van de lagere school af tot en met de Universiteit krijgen we ontzettend
„veel parate kennis, maar te weinig wijsheid te hooren".

Dit „wijsheid te hooren krijgen" klinkt wel zeer vreemd, ik vermoed dat N. bedoelt,
dat het onderwijs te weinig wetenschappelijk is. Hel ligt niet op mijn terrein om het
voorbereidend onderwijs te verdedigen. Wat het Universitaire onderwijs betreft, ja,
dat is een lastig geval. Natuurlijk moeten de studenten veel feiten kennen, dit is
nu eenmaal noodzakelijk. Bij het onderwijs wordt door den docent het onderlinge ver-
band gelegd, hij leert den studenten na te denken, te combineren en te analyseren. Hij
tracht daardoor hun verstand te ontwikkelen, opdat zij het later zelfstandig kunnen
gebruiken. Dit geschiedt op colleges en op de practica. Bij vele studenten heeft dit
onderwijs succes, bij anderen niet, deze zien slechts de feiten, maar het onderling
verband ontgaat hun. Voor de laatsten is het onderwijs een opsomming van feiten, die
in dictaten en receptenboekjes ijverig worden genoteerd en uit het hoofd geleerd,
voor hen is het onderwijs inderdaad een opsomming van feiten.

Over het wekken van idealen (volgende alinea) wil ik niet spreken, ik wil niet
in debat treden.

Blz. 87 laatste al. „Helaas moeten we toegeven, dat wij ons niet altijd bij het
„werk het economisch effect goed voor oogen hebben gehouden. De t.b.c. bestrijding
„was niet doeltreffend. De boer vraagt niet „ben ik er over vijftig jaren uit", maar
„wenscht meer drastische maatregelen, hij wil terecht resultaten zien. Nu leverde
„de t.b.c.-bestrijding oru een mooie jaarlijksche toelage, maar dit had ons er niet van mogen
„terughouden om onze maatregelen op een vlugger succes te doen instellen."

Uit deze tirade blijkt wel schrijvers volkomen onbekendheid met hetgeen al
sinds jaren door de Maatschappij voor Diergeneeskunde (de samengebundelde (sic)
dierenartsen) op dit gebied is gedaan, ik behoef dit voor onze lezers toch werkelijk
niet nader uiteen te zetten. Het door mij gecursiveerde is een grove belediging voor
de dierenartsen.

Verder blz. 87 onderaan. „Dit moet voorkomen worden, in de eerste plaats door
„ieder individueel, maar ook gezamenlijk door een betere organisatie van de be-
strijding der dierziekten en door opname in de daarvoor te vormen organen van
„de belanghebbenden. Ik behoef hier slechts te verwijzen naar de schurft, abortus-
„Bang, streptococcen-mastitis, paratuberculosc enz." Heeft de schrijver nooit gehoord
van de Veterinaire Gezondheidscommissie ? Deze laatste bestaat al sinds enige jaren,
is gesticht op ons initiatief en wordt gevormd door vertegenwoordigers der drie
centrale Landbouworganisaties, de F.N.Z. en de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Deze commissie houdt zich bezig met de bestudering van de bestrijding van alle
bovengenoemde ziekten, ook van de tuberkulose. Verder worden in volledige
samenwerking verschillende onderwerpen onder ogen gezien, welke liggen op
gemeenschappelijk terrein en op grensgebieden.

Blz. 88, 3e al. „Op grond van het historisch gegroeide meen ik, dat het meest aan-
gewezen lichaam voor betere samenwerking zou zijn voor iedere provincie of streek
„een provinciale Gezondheidsdienst, enz." Ook dit is voor onze Maatschappij niets
nieuws; in de laatste jaren is deze kwestie meer acuut geworden en mede door toe-
doen van onze Veterinaire Gezondheidscommissie bevond zich deze aangelegenheid
reeds voor de mobilisatie in 1939 in vergevorderde staat van voorbereiding, ware de
oorlog niet uitgebroken, dan was deze organisatie wellicht reeds lang werkzaam.

Verschillende door schrijver aangevoerde kwesties ga ik voorbij, het was niet
mijn bedoeling met N. in debat te treden, ik wilde alleen wijzen op zijn gebrek
aan kennis van de door hem besproken stof, alsmede op de schromelijke lichtvaardig-
heid waarmede deze hervormer een blaam werpt op ons dierenartsen en op onze
Faculteit.

De door Van der Hoeden en De Raadt ^x) verzamelde gegevens maken het
aannemelijk dat een patiënte A (16 jaar) langs aerogenen weg besmet werd door
een koe, die aan open longtuberculose leed. Deze besmetting zou hebben plaats
gehad, terwijl zij op een andere boerderij dan die van haar ouders in aanraking
kwam met deze hoestende koe, die kort daarna aan tuberculose is gestorven. Reeds
klinisch ziek zijnde, keerde zij van een betrekking elders terug in de ouderlijke
woning. Terwijl zij veel smetstof ophoestte, heeft zij telkens één nacht in hetzelfde
bed geslapen met twee meisjes resp. 15 en 12 jaar en een jongen van 10 jaar. Patiënte
werd in een kliniek opgenomen en overleed binnen korten tijd aan een zeer hevige
longtuberculose. Prof. P. Nieuwenhijyse ¹) beschreef de veranderingen bij deze
en bij de twee straks te noemen patiënten als zuiver tuberculeuze piocessen (geen
menginfectie) met een exsudatief karakter, uitgebreide verkazingen en verweekingen,
waarbij veel epitheloide cellen en slechts weinig en zeer onduidelijk tuberkels werden
gevormd.

Het meisje van 15 jaar en de jongen van 10 jaar werden kort daarop ook ziek
en overleden aan een tuberculeuze longaandoening van het bovenomschreven type.

Schrijvers stelden vast, dat bij de ouders en verdere huisgenooten van patiënte
geen t.b.c. voorkwam. Zij kweekten uit sputa, uit een lymphklier of uit beide bij
alle drie kinderen tuberkelbacillen, die de eigenschappen bezaten van het bovine
type. Bij het meisje van 12 jaar werden uit het maagspoelsel t.b.c.bacillen gekweekt,
die ook zeer waarschijnlijk tot het bovine type behoorden.

Schrijvers zijn van oordeel dat patiënte A, de langs aerogenen weg verkregen
besmetting met den bovinen tuberkelbacil langs denzelfden weg op de drie andere
kinderen heeft overgedragen.

Van der Hoeden en De Raadt \') hebben gevallen van tuberculose in een
boerengezin van 6 kinderen onderzocht. Drie kinderen stierven na een korte ziekte,
resp. op 1 April, 11 en 14 Juli 1939. De sectiebevindingen toonden een opmerkelijke
overeenkomst. De tuberkelbacillen waren in alle drie gevallen van het bovine type.
Het oudste kind, een meisje van 16 jaar, heeft zich waarschijnlijk besmet aan een
koe met open longtuberculose ; dit kan plaatsgehad hebben in Octobcr 1938. Zij
werd in Februari d.a.v. ziek. Tusschentijds heeft zij koeien verzorgd op een boerderij;
de dierenarts zag tegelijkertijd ongeveer al deze koeien heftig reageeren op de
tuberculine-reactie ; open tuberculose werd bij geen enkel dier gevonden. Hij sprak
toen het vermoeden uit, dat het meisje de dieren besmet kon hebben.

Later heeft dit kind om beurten bij drie der vijf broertjes en zusjes thuis geslapen
telkens maar gedurende één nacht. Twee van deze zijn in Juli 1939 gestorven.
Waarschijnlijk is ook we! het derde kind besmet ; eenmaal zijn in het maagspoel-
vocht tuberkelbacillen gevonden door middel der caviaproef. Clinische afwijkingen
waren er niet.

De kinderen gaven veel sputum op met zeer veel tuberkelbacillen, die wel van
een zeer virulent type geweest moeten zijn. Tot deze conclusie komt ook Prof.
Nieuwenhuijse ²), die een klinische les geschreven heeft in hetzelfde nummer over

1 ) P. NieuWenhuyse : Over longtuberculose met perforatie van tuberculeuze klieren in
bronchi, trachea en oesophagus. Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 1940, dl. 84 IV, blz. 4354.

de merkwaardige pathologisch-anatomische bevindingen aan de longen dezer
patiënten (groote verkaasde haarden, uitgebreide tuberculose der klieren met
perforatie in bronchi, trachea en oesophagus).

In aansluiting aan de sinds 1932 gepubliceerde gevallen geeft Farber c.s. \')
een beschrijving van 8 door hem en zijn medewerkers behandelde gevallen.

De ziekte tast vooral kinderen aan (69% der patiënten is jonger dan 10 jaar).
De mortaliteit bedraagt 65%, genezen patiënten blijven vaak invalide; omtrent
de infectiewijze werd niets naders bekend. De menschinfectie trad 3 weken na
het uitbreken der paardenziekte op. Ook werden gevallen bij pluimvee gezien.
Bij het intreden van koud weer verdween de ziekte bij mensch en dier. De ver-
schijnselen bij den mensch zijn : braken, koorts, sufheid, coma, krampen, nek-
stijfheid, positieve Babinskireflex, ontbreken der abdominale reflexen, cyanose en
soms locale oedemen. De sectie toont hevige meningoencephalitis gelijkend op
St Louis-encephalitis. De therapie is symptomatisch. De diagnose wordt gestold
door virus-isolatie of serologisch onderzoek.

Gross en Plate ¹) onderzochten een 17 jarigen jongen, die plotseling algemeen
ziek werd en na korten tijd meningitisverschijnselen ging vertoonen. Bij de lumbaal-
punctie bleek de Liquor bacteriehoudend te zijn. Cultureel zoowel als in de dierproef
bleek, dat de liquor een reincultuur van miltvuurbacillen bevatte. De patiënt
overleed. Wegens het ontbreken van huid-, darm- en longverschijnselen meenen
de schr., dat hier van primaire miltvuurmeningitis gesproken moet worden.

Tot nu toe werd bij de behandeling van de papagaaienziekte bij den mensch
uitsluitend een symptomatische therapie toegepast, aangezien er nog geen gegevens
omtrent een specifieke behandelingsmethode bekend waren. Wegens de ongunstige
uitkomsten van deze therapie (hoog sterftecijfer, lange ziekeduur) nam Kogh ²)
proeven met een chemotherapeutische behandeling. Bij zeven patiënten gaf hij
intraveneuze injecties met 2 % trypaflavinoplossing. Hij verkreeg hiermede een
snelle temperatuurdaling en verbetering van den algemeenen toestand. Alle zeven
genazen! Een merkbare verkorting van den ziekteduur werd echter niet verkregen;
de auteur schrijft dit toe aan den ernst der pathologisch-anatomische veranderingen
in de longen, die voor een algeheel herstel veel tijd vragen, onafhankelijk van
de therapie.

Beschrijving van een geval, waarbij de nabijheid in de laboratoriumruimte van
een tiental schijnbaar gezonde parkieten aanleiding was tot een licht verloopende
infectie bij een der bedienden.

Vervoort en Ruys \') wijzen er op, dat dergelijke gevallen zich bij den aankoop
van parkieten, vooral als deze van een onbekenden oorsprong zijn, meer kunnen
voordoen. Uit het beschreven geval blijkt, dat psittacosis-infectie bij parkieten,
die in Amsterdam verkocht worden, endemisch voorkomt.

Terry en Reichle *) zagen gedurende den winter 1937—\'38 in Cleveland
123 gevallen bij menschen, die werkzaam waren in de konijnenvangst. Drie van deze
patiënten stierven. De incubatie varieerde van 2\\—5 dagen. De primaire laesies
onderscheidden zich door buitengewone pijnlijkheid en een goedaardig uiterlijk.
In de letaal verloopende gevallen varieerde de ziekteduur van 6 tot 10 dagen. Als
klinische verschijnselen werden koorts, algemeene intoxicatie, delirium en coma
waargenomen. In een geval werd bovendien tijdelijke icterus gezien, in een ander
geval bloedingen in de huid, buikspieren en lymphklieren. Therapeutische toediening
van sulphanilamide, specifiek serum of reconvalescent serum had geen resultaat.
In het bloed der patiënten was de bacil niet cultureel aan te toonen. Wel gelukte
het Pasteurella tularienses uit lymphklieren en spierbloedingen te isoleeren.

Pathologisch-anatomisch zagen zij necrotiseerende ontstekingen in lymphklieren,
lever, milt en longen. Bovendien kleine ulceraties in het maagslijmvlies.

Men ziet in de omgeving van een persoon lijdende aan Zoster (gordelroos) soms
gevallen van Varicellae (waterpokken) ontstaan. Ook het omgekeerde, hoewel
minder vaak, doet zich voor n.1. dat na waterpokken in de naaste omgeving een
geval van gordelroos wordt waargenomen.

Drogendijk ¹) noemt de voor- en tegenargumenten van de verschillende op-
vattingen, die er bestaan over het aetiologisch verband tusschen Zoster en Varicellae.
De beschouwingen en opvattingen van den schrijver berusten veel meer op
literatuurstudie en klinische waarneming, dan op experimenten betreffende de
aetiologie. De schrijver neemt ten slotte de hypothese aan, dat er een Zoster- en
een Varicellenvirus zijn, die in symbiose leven; deze vira zouden zeer na aan elkaar
verwant zijn.

In gemeenschappelijken arbeid met medische onderzoekers heeft Ganslmayer ²),
veterinair-bacterioloog te Inlaüf-Kocevje (Joegoslavië) een hoogwaardig serum
tegen etterverwekkers bij mensch en dier bereid. Het draagt den naam „Antisepton
I. H. Ganslmayer" en wordt in de nummers 300, 500 en 800 (No. 300 bevat behalve
de antiseptische componenten ook 3000 I. E. letanusantitoxin) voor de veterinaire,
in de nummers 600 en 700 voor de medische praxis aanbevolen. De sera 300 en 500
(dosis 50 cc) zijn aangewezen bij traumatische verwondingen bij éénhoevigen en
kunnen hun werkzaamheid ontplooien van het begin der infectie af tot aan het
optreden der functio laesa (d. i. gemiddeld tot ongeveer 3 dagen na de verwonding)
toe. Bij oudere processen, bij welke het proteolytisch leucocytenferment zijn werking
al is begonnen, kan men de gecombineerde inspuiting van 300 of 500 met 800
(dosis 10 cc) beproeven, daar dit laatste nummer speciale componenten tegen het
genoemde ferment bevat. Locale medicamenteuze behandeling blijft ernaast aan
te raden.

Volgens opgave werkt het serum tegen alle septische aërobe bacteriën en kan
het zoowel prophylactisch (b.v. vóór de castratie) als therapeutisch worden aan-
gewend. Het voldeed volgens schrijvers ervaring ten zeerste, bv. bij industrie-
paarden, welke veel aan trauma waren blootgesteld (kroonbetrapping, indringen
van vreemde lichamen, phlegmonen) en werd in Joegoslavië door een ertoe aange-
wezen militaire commissie beproefd en gunstig beoordeeld. Als sterk staaltje wordt

2 ) I. H. Ganslmayer : Serotherapie und Simultanimpfung bei den Eiterungen des Menschen
und der Tiere. B. u. M.T.W. No. 38, 1940.

uit die proef aangehaald, dat een paard, bij hetwelk men een roestigen spijker door
de met vuil bedekte hoefzool vlak vóór den straal in den voet had geslagen en dat
men tegelijkertijd 50 cc serum 300 had geïnjicieerd. geen nadeelige gevolgen van
dit ingrijpen ondervond (bij de sectie lag de nagel zonder reactie in het hoefweefsel),
terwijl een op dezelfde wijze vernageld contrölepaard, dat direct reageerde met
koorts, kreupelheid en ettering, na verwijdering van den spijker weer binnen korten
tijd met serum kon worden genezen.

In de medische praxis zou het serum bovendien vooral van belang zijn bij focaal-
orale sepsis (tonsillitis, dentale aandoeningen). Antisepton 700 is speciaal afgesteld
op de acute osteomyelitis van den mensch.

Daar het serum volgens schrijver een goede grondslag voor de simultaan-enting
tegen pyogene infecties vormt, dringt hij op nadere proeven in die richting aan
(mastitis, scheedecatarrh, secundaire infecties op griep-basis, enz.).

Nieuwe voorschriften voor de beoordeeling van slachtdieren volgens
de Duitsche wet \').

Het ter gelegenheid van het XlIIde Internationale Diergeneeskundige Congres
in Zürich (1938) gepleegde overleg begint allerwege vruchten te dragen. Mocht
het reeds in Juni 1939 gelukken de bepalingen omtrent de beoordeeling van slacht-
dieren lijdende aan tuberculose hier te lande in overeenstemming te brengen met
de moderne opvattingen omtrent de Pathogenese van deze ziekte, thans zijn soort-
gelijke voorschriften ook in Duitschland in werking getreden.

Het zoo verderfelijke systeem van de sterilisatie van voeten vleesch is vervallen,
alsook bijna geheel het als „minderwertig" in verschen staat verkoopen van het
vleesch van dieren met bepaalde vormen van t.b.c. Thans blijft ook daar te lande
in den regel de keuze beperkt tot afkeuren, steriliseeren of geheel vrijgeven.

Het eerste geschiedt alleen bij ,,vollständiger Abmagerung". Voor de sterilisatie
komen ill aanmerking dc dieren, waarbij de aanwezigheid van t.b.c. bacillen in
het vleesch worrit aangenomen. Als zoodanig zijn aangewezen de dieren met acute
miliair t.b.c. van de geheele long en de „Niederbruchs-forrnen" als door Nieberle
beschreven. Schönberg releveert in den aanvang van zijn artikel de bijdragen
bij de studie van dit onderwerp, die door van Endt en door ondergeteekende zijn
geleverd, alsook de werken van Duitsche auteurs (Nieberle, Meyn enz.).

Helaas heeft men het microscopisch onderzoek van miliaire haarden in de nieren
nog niet in de voorschriften opgenomen. Men beperkt zich tot bekijken met de
loupe. De mogelijkheid is open gebleven, dat tuberculeuze dieren waarbij het vleesch
zeer vochtrijk en minder houdbaar is als „Minderwertig" worden verkocht.
Schönberg waarschuwt echter, dat zulks maar zeer zelden voorkomt.

Ook bij de beoordeeling der lokale t.b.c. is een belangrijke mate van overeen-
stemming met de Nederlandsche voorschriften te constateeren. Bij t.b.c. der vleesch-
lymphldieren wordt ook de „voet" uitgebeend en de beenderen op t.b.c. onderzocht.
Bij het aantrefTen van beent.b.c. volgt afkeuren van het geheele skelet.

Bij t.b.c. van een mesenteriale lymphklier volgt alleen afkeuring van de „zuge-
hörige Darmabschnitt" en het daarbij behoorende „Gekrösefett".

Vermelden wij ten slotte, dat ook het door Van de Kamp geïntroduceerde af-
schroeien der vrijkomende oppervlakte na verwijderen van tuberculeuze serosae
is ingevoerd.

Niet alleen voor tuberculeuze dieren zijn nieuwe voorschriften gegeven ook aan
de dieren die „Dauerausscheider" zijn voor Salmonella\'s is gedacht.

Vindt men bij een volwassen dier. waarbij in de faeces Salmonella\'s zijn gevonden

(deze ziekte wordt in Duitschland systematisch bestreden), in geen enkele lymphklier
(portaalklierl) of orgaan (lever, milt, nieren) een positieven uitslag van het bacterio-
logisch onderzoek, dan wordt het geheele dier vrijgegeven.

Vindt men de Salmonella\'s alleen in gal, lever en/of portaalklier dan volgt
sterilisatie.

Het verdient inderdaad hier te worden vastgelegd, dat de Nederlandsche voor-
schriften op tal van punten eerder waren aangepast aan de moderne wetenschappe-
lijke inzichten.

Zou het echter niet nuttig zijn het officieuze internationale overleg, dat voor
de beoordeeling der tuberculose bij slachtdieren in 1938 met zooveel succes is
begonnen, regelmatig ook over andere punten voort te zetten.

Bijdragen tot de Biologie. Uit het Physiologisch Laboratorium van
Amsterdam. Directeur: Prof. Dr. G. van Rijnberk. Deel 29, (1939—1940).

Het werk, verricht in het Physiologisch Laboratorium van de Amsterdamsche
Universiteit gedurende het jaar 1939—1940 wordt in dit 29ste Deel van de Bijdragen
verzameld. Het bevat 17 verhandelingen uit de Physiologische- en twee uit de
Phonetische Afdeeling. Zooals steeds staat weder het zenuwstelsel in het centrum
der belangstelling.

Ten Cate, W. G. Walter en L. J. Koopman onderzochten bij konijnen, katten
en honden electrische stroomen, die opgewekt worden door de activiteit van de
hersencellen, eerst voordat en vervolgens nadat een gedeelte van den cortex, het
occipitaaldeel, was weggenomen. De zoogenaamde a-golven van Berger, die in
het normale eleriro-encephalogram voorkomen, werden ook na de exstirpatie
gevonden, waardoor aangetoond werd dat deze, althans bij de onderzochte dier-
soorten, ook in andere deelen van den cortex der groote hersenen ontstaan kunnen.
Het is dus twijfelachtig of bij de dieren de occipitale cortex een even overheerschcndc
beteekenis heeft voor de productie van de a-golven van het electro-encephalogram
als bij den mensch werd vastgesteld door Adrian en zijn medewerkers.

Dezelfde onderzoekers beschrijven in een ander opstel het electro-encephalogram
van het konijn, wiens neopallium verwijderd was geworden. De a-toppen waren
grootendeels verdwenen ; wat er nog over mocht zijn waren in elk geval zeer kleine
topjes. De j3-toppen bleken aanwezig. Zooals den lezers bekend is heeft de cortex
bij het konijn in verschillende opzichten minder beteekenis dan b.v. bij den hond,
de kat en den mensch, terwijl de corpora striaia en de thalami optici in belang
gestegen zijn, als hadden deze een deel van de corticale werkzaamheden over-
genomen. Ten aanzien van de productie der a-toppen bestaat echter deze vervanging
niet : deze subcorticale hersendeelen blijken niet in staat te zijn, de tallooze snelle
topjes, die in de verschillende ganglioncellen ontstaan te synchroniseeren tot de
grootere en veel langzamere a-toppen, die in het normale electro-encephalogram
juist daardoor zoo duidelijk in het oog springen. Bij een der proefdieren, waarbij
de cortexexstirpatie niet volledig gelukt was en bij microscopisch onderzoek een
deel van het neopallium nog aanwezig bleek, werden duidelijke a-golven geregi-
streerd waaruit nogmaals blijkt, dat deze in den cortex hun ontstaan vinden.

Door A. J. Meyerson werden de staartbewegingen van de rat, bij dit dier een
belangrijk evenwichtsorgaan, bestudeerd, door Van Rijnberk en Ten Cate bij den
hond. In een andere verhandeling werd door deze onderzoekers de preputiaal-
reflex, de buikwandreflex en de cremasterreflex behandeld, alle drie bij den hond.

De laatste blijkt niet tot de steeds aanwezige reflexen te behooren, wat voor de cliniek
van beteekertis is. Zooals bekend is, is deze reflex bij de eenhoevers steeds duidelijk
aanwezig. De buikspierreflex is bij den hond wel op te wekken vanuit de buikspieren,
echter niet door prikkeling van den buikwand. In de veterinaire cliniek is dit reeds
voldoende bekend.

Ten Cate beschrijft een voorwaardelijke reflex op gezichtsprikkels, die bij een
kat na beiderzijdsche exstirpatie van de area striata kon worden gevormd. Hij
kwam verder tot een bevestiging van de methode, door Pawlow gebruikt, voor de
vorming van voorwaardelijke reflexen.

N. Lubsen heeft in een proefschrift de waarnemingen neergelegd betreffende de
hersencirculatie bij het konijn, in het bijzonder betr. den invloed van het sym-
pathische zenuwstelsel. Zijn resultaten komen in verschillende opzichten overeen
met de dooi Koopmans bij den hond en de kat verkregene, al bestaan op tal van
punten verschillen. Bij het kiezen van een andere diersoort is dit niet anders te
verwachten.

Iets uitvoeriger wil ik stilstaan bij een publicatie van Ten Cate en A. Brandon,
die de verdiensten van een hond als chauffeur beschreven. Een herdershond, bij welken
het lendemerg eenigen tijd tevoren was doorgesneden, die dientengevolge een ver-
lamde achterhand had en bovendien onrustig van aard was, verwondde telkens
bij het uitlaten zijn slepende achterhand zoodanig, dat een wagentje op twee wielen
geconstrueerd werd, waarop de achterhand werd bevestigd. Interessant nu was het
gedrag van den hond en bovenal de verandering van diens gedraging. De eerste
dagen bleek het dier door de nieuwe sensaties overiompeld te zijn. Het was bang
voor zijn eigen beweging en ging dus niet voorwaarts. Maar na een week begon het
te wennen. Echter was het voertuig een volmaakt vreemd lichaamsdeel en de
enthousiaste hond geraakte bij zijn herkregen bewegingsvrijheid telkens beklemd
tusschen hindernissen als struiken of liep vast in den rand van het tuinpad zoodia
hij dit bij voorbeeld bij de achtervolging van een teef trachtte te verlaten. Van den
afstand tusschen boeide wielen had de hond geen voorstelling. Hoe zou het anders
kunnen ? Weldra leerde hij echter deze moeilijkheden te vermijden, mits de aard
en de plaats van <de hindernissen hem vertrouwd waren geworden. Werd in een
nieuw terrein geoe\'fend, dan gedroeg hij zich even hulpbehoevend als voorheen.

Na tal van oefeningen kwam er een belangrijke verandering. Het dier bleek een
helder begrip te krijgen van het wagentje, dat achter hem aansleepte, en moest
een nauw poortje gepasserd worden dat het dier nooit te voren gezien had, dan
hield het keurig het midden eil ging er füll speed doorheen, zonder aarzeling. Werd
de doorgang opzettelijk voor den wielafstand te nauw gemaakt, dan was er een
oogenblik van twijfel, gevolgd door een snel besluit : de hond maakte een bocht
en liep om de boomen heen in plaats van de te nauwe doorgang ertusschen te nemen.

Was de wagen afgenomen geworden dan gedroeg zich de hond alsof hij hem nog
mee te nemen had en pas na herhaaldelijk aandringen door den geleider was hij
ertoe te brengen, de nauwte te nemen en zijn rol als wagenchauffeur af te leggen.
Hij gedroeg zich dan verder weer als een normale hond.

Naast de voorwaardelijke reflexen, die bij dezen hond door de gewijzigde
omstandigheden gevormd waren, bepaalde het persoonlijke inzicht de gedragingen
van het dier. Het toonde begrip voor de nieuwe situatie, waardoor het in staat was
zich een oordeel te vormen en dienovereenkomstig te handelen. Het gaf blijk, een
hoogere psychische functie te bezitten, een ervaring, die een ieder die de gedragingen
van den hond critisch waarneemt, kan opdoen.

Ook deze Bijdrage, het werk van een enkel jaar bevattende, legt weder de
getuigenis af van het krachtige leven in het Amsterdamsche Physiologische Labo-
ratorium en van den werklust van de Amsterdamsche studenten en de afgestudeerden.

Lehrbuch der Arzneimittellehre für Tierärzte, van Eugen Eröhner, 15e
editie, bewerkt door Richard Reinhardt. 1941, uitgave Ferd. Enke te Stuttgart.
Prijs ingen. R.M. 22, geb. R.M. 23.80.

Het indelen van de pharmacotherapeutisch werkende stoffen zo, dat een over-
zichtelijk en zo practisch mogelijk geheel wordt verkregen, is moeilijk. Tn schier
geen enkel leerboek vindt men dan ook een gelijke bewerking. De beste voor student
of geneeskundige is m.i. die, waarbij de middelen worden ingedeeld naar de
orgaangroepen en waarbij men dus achtereenvolgens bespreekt de pharmaco-
therapie der longen, van het digestiestelsel, van de huid enz. Deze bewerking is beter
dan die, waarbij de stoffen behandeld worden in groepen als alcaliën, zuren, zware
en lichte metalen enz. In het werk van Fröhner-Reinhardt worden de middelen
deels volgens orgaanstelsel, deels volgens chemische verwantschap gegroepeerd.
Dit is reeds in vorige bewerkingen zo en is jammer genoeg nog grotendeels gehand-
haafd, waardoor het geheel een indruk van tweeslachtigheid heeft. Onvermijdelijk
komen daardoor bovendien pharmacodynamisch geheel verschillende middelen
broederlijk bijeen, zoals bij de aetherische oliën, de perubalsem en het insectenpoeder,
met kruidnagel, kaneel, gembei en gentiaan.

Verschillende opmerkingen kunnen verder worden gemaakt. Cardiazol, hexeton,
coramine enz. kunnen beter bij het hoofdstuk excitantia dan bij hart- en circulatie-
middelen geplaatst. Een aparte groep voor de op het autonome zenuwstelsel werkende
middelen zou folia belladonnae, folia hyoscyami en vooral ook de pilocarpinegroep
zuiverder plaatsen. Bij de narcotisch werkende middelen doet het vreemd aan daar
ook, na chloroform en aether, petroleum, benzol e.d. aan te treffen ; evipan natrium
en nembutal, middelen, die uitgebreide toepassing vinden, komen er met enkele
regels af. Alcohol zou daar gemist kunnen worden. Bij de expectorantia worden de
zoet smakende stoffen, de gommen en de aetherische oliën niet genoemd. Een aparte
groep chemotherapeutica als onderdeel der desinficiënüa zou een juistere concen-
tratie geven. Nu vindt men de middelen dezer therapie overal verspreid. Bij de
bloedvormende en stofwisseling bevorderende middelen, waarin arsenicum beter
direct op ijzer had kunnen volgen, wordt koper en jodium gemist; S0₂ en zwavel-
lever kunnen hier verdwijnen. De werking der laxantia had wat uitvoeriger kunnen
worden toegelicht. De betekenis van derris deed verwachten, dat aan deze belangrijke
stof een betere plaats zou zijn toegedacht; hetzelfde geldt voor ichthyol, dat even-
eens slechts met kleine letters vermelding vindt. Daarentegen zijn belangrijke
verbeteringen : de hoofdstukken betreffende de ontsteking beïnvloedende stoffen
en het verdwijnen van de afzonderlijke groepen der metalen en metalloïden en der
adstringentia.

De uitvoerige bespreking van dit boek moge een bewijs zijn, van welk groot
belang door mij het werk wordt geacht ook voor den Nederlandsen dierenarts.
Waar een modern Nederlands geneesmiddelenboek op veterinair terrein ontbreekt,
dient vooral kennis geput te worden uit deze beproefde handleiding, die ondanks
vermelde feilen daarvoor aangewezen kan worden, ook al om de snelheid waarmee
de edities elkaar opvolgen en waardoor de behandelde stof modern blijft.

Tierartztliche Lebensmittelüberwachung. Wundram und Schönberg.
Derde druk 1940. Berlin. Verlagsbuchhandlung Richard Schoetz. Geb. R.M. 17.60.

Dierenartsen, die zich bezig houden met het toezicht op levensmiddelen van
dierlijken oorsprong, zijn gewoon in het bijzonder nadruk te leggen op het preven-
tieve karakter van de keuring van slachtdieren. Zij geven wel toe, dat op dit terrein
en op dat van het toezicht op vleeschwaren ook maatregelen met een repressief
karakter rioodig zijn, maar in de handboeken vindt men daarover slechts spaarzame
gegevens. Deze instelling heeft een historischen grond.

In het laatste vierde deel van de vorige eeuw werd vooral onder aanvoering van
von Ostertag de techniek van de keuring ontwikkeld en werden uniforme regels
gesteld voor de beoordeeling der gekeurde dieren. Hierbij was al reeds zooveel
te doen, dat men als het ware tijd en handen te kort kwam om aan de repressieve
werkzaamheden zoo intens aandacht te besteden.

Men mag wel zeggen dat het Wundram geweest is, die als eerste heeft ingezien,
dat hier een uitgebreid arbeidsveld voor den dierenarts nog ononteonnen open lag.
Wundram is vooral de man van de organisatie, van de toepassing der elders weten-
schappelijk vastgestelde feiten. Schönberg leverde de voornaamste bijdragen op
het gebied der onderzoekingsmethoden. Zoo is uit de samenwerking van deze voor-
aanstaande dierenartsen een handboek ontstaan al kennen zij het bescheidenlijk
slechts het karakter van een „Praktikum" toe, waarin de Duitsche dierenarts alles
bijeen vindt dat hij voor dit doel van het uitoefenen van zijn vak noodig heeft.
Welk een opgang dit degelijk uitgevoerde boek heeft gemaakt moge blijken uit het
feit dat het voor het eerst verschenen in 1920 thans reeds zijn derden druk beleeft.

Het ware te wenschen, dat één of meer der in de praktijk staande Nederlandsche
dierenartsen eens nauwgezet naging, hoe de door W. en S. beschreven werkwijzen
en organisatorische gegevens ook voor ons land het beste waren toe te passen. Zij
zouden zich daarmede voor den diergeneeskundigen stand zoowel als voor de hand-
having van doelmatige regelen in het verkeer met deze levensmiddelen zeer groote
verdiensten kunnen verwerven.

Wij mogen veel van den inhoud van dit werk, die ook in den 100 blz. dunneren
tweeden druk voorkomt bij de deskundige lezers van dit Tijdschrift als bekend ver-
onderstellen.

Behalve een complete verzameling van de wettelijke bepalingen waarop in Duitsch-
land dit toezicht berust vindt men hierin hoofdstukken over „vleeschkennis" (Fleisch-
kunde) vleeschwaren, het toezicht op visch, gevogelte, wild en eieren. Wij willen
er mede volstaan hier te vermelden, hoezeer de schrijvers hun werk op de hoogte
van den tijd hebben gehouden door aan een aantal eerst in den jongsten tijd actueel
geworden onderwerpen aandacht te schenken. Als zoodanig noemen wij: het gebruik
van walvischvleesch voor de mensehelijke comsumptie, het winnen van bloedplasma
als grondstof voor vleeschwaren, de verzending van visch met behulp van koolzuurijs
als voorbehoedmiddel tegen bederf.

Trouwens in het hoofdstuk over visch zijn wel zeer uitvoerige aanvullingen opge-
nomen. Er wordt voor het eerst melding gemaakt van het in de laatste jaren gebleken
feit, dal liet bederf van viich in hoofdzaak ontstaat door de infectie met darm-
bacteriën, die reeds aan boord van de treiler bij het slachten der visschen tot stand
komt. Zoo;d» men wel pleegt te zeggen dat de kwaliteit van de melk afhangt van
de werkwijze in den stal, zoo hangt de qualiteit van de visch af van de omstandig-
heden waaronder zij aan boord wordt behandeld. Practisch zal het toezicht zich
dus tot op de hooge zee moeten uitstrekken! Men kan zich denken welke technische
bezwaren daaraan verbonden zijn. Voorts vindt men nog tal van nieuwe punten
uit de vischcontróle vermeld, zoowel wat betreft de hygiënische beoordeeling als
de Massificatie naar de in Duitschland toegelaten handelsbenamingen.

Een overzicht van de moderne methoden van het invriezen van visch sluit hierbij aan.

De hoofdstukken over gevogelte, wild en eieren ondergingen niet zulk een groote
uitbreiding. Het boek ontleent zijn waarde voor een niet gering deel aan de korte
literatuuropgave bij elk hoofdstuk, die het den lezer mogelijk maakt op de onder-
werpen van zijn voorkeur dieper in te gaan. Het doet aangenaam aan daarin te
hem-rken, dat de schrijvers goede nota hebben genomen van de in Nederland op
deze gebieden verschenen publicaties, al is het jammer dat de dissertatie van Dr. M01.
over keuring van gevogelte onvermeld bleef.

Wij willen deze bespreking beëindigen met den schrijvers geluk te wenschen met
den goeden uitslag van hun arbeid en het vertrouwen uit te spreken, dat deze nieuwe
druk ook in de boekenkasten van vleesch- en warenkeuringsdiensten een goede
plaats zal vinden. C. F. van Oijen.

Barth. Lachenschmid. Tweede druk. Ferdinand Enke, Stuttgart 1940. 7 Mark 80.
Gebonden 9 Mark 40.

gekondigd en er op gewezen, dat zoowel de beschrijving van de methode van onder-
zoek als de beoordeeling der gevonden afwijkingen zich in het bijzonder richten
naar de bepalingen van de Duitsche Wetgeving. Zij zijn dus voor Nederlandsche
onderzoekers alleen bruikbaar als grondslag voor een vergelijkende studie. Dit geldt
evenzeer voor den thans verschenen 2den druk. Het is echter te betreuren, dat met het
verschijnen van dit boekje nog niet even is gewacht. Immers men vindt nu daarin
opgenomen den tekst van het ,.Reichs-Fleischbeschaugesetz", en van de daarbij
behoorende „Ausfuhrungsbestimmungen", in een vorm, die door de herziening
van deze wet en van de uitvoeringsbesluiten in Nov.-—Dec. 1940 reeds weer buiten
werking zijn gesteld. Dit is niet alleen een formeel bezwaar. De ingrijpende ver-
anderingen bij de beoordeeling van slachtdieren lijdende aan tuberculose en van
andere ziekten, die in laatstgenoemde besluiten zijn opgenomen, konden nu in het
boekje van Lachenschmid niet verwerkt worden.

Ref. vreest daarom, dat aanschaffen van dit „Praktikum" bij Nederlandsche
dierenartsen een verkeerden indruk zal wekken omtrent den stand der wetgeving op
het gebied der vleeschkeuring in Duitschland. Moge spoedig een herziene druk
waarbij met deze nieuwe feiten rekening is gehouden het licht zien. Dan zal het
stellig een plaats vinden in de boekenreeks van de Nederlandsche keuringsdiensten.

In dit slechts 35 pagina\'s tellende boekje geeft de schrijver (Klinicus) een zich
speciaal met de differentiaal diagnostiek, aetiologie en prognose der in den titel
genoemde aandoeningen bezighoudend overzicht. In verband met de vele punten
van overeenkomst tusschen de nieraandoeningen van mensch en hond, beschouw
ik dit boekje als een uitstekende gids voor de kleinhuisdierspecialist. De schr. is
er ten volle in geslaagd een groot feitenmateriaal in kort bestek en in uiterst leesbaren
en overzichtelijken vorm te rangschikken. Moge dit boekje ook in diergeneeskundige
kringen een groot aantal lezers vinden .

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op
29 November 1940 te Utrecht.

Op deze vergadering, waarop alle leden aanwezig waren en die geleid werd
door den voorzitter, Prof. Dr. H. Schornagei., werden verschillende ingekomen
stukken behandeld. Hiertoe behoorden :

1. Een schrijven van Mevr. G. D. C. Kool-Reussen om te bedanken voor de
van de Maatschappij ondervonden deelneming bij het overlijden van haar echtge-
noot, collega Kool.

2. Een dankbetuiging van Prof. Dr. G. M. v. d. Plank voor de gelukwenschcn,
namens het H.B. van de Maatschappij ontvangen bij zijn benoeming tot gewoon
hoogleeraar, welke benoeming ook voor de diergeneeskunde van groote beteekenis
geacht werd.

3. Een schrijven van den heer K. Schuytemaker, te Midwoud, in welk schrijven
hij mededeelde, zich wederom gaarne beschikbaar te stellen als secretaris van den
Centralen Raad.

4. Een schrijven van het bestuur van de Werkgemeenschap van Wetenschappe-
lijke Organisaties in Nederland, waarbij tevens toegezonden waren de notulen
van de vergadering, waarin de Werkgemeenschap definitief was opgericht, benevens
de in die vergadering vastgestelde statuten. Zij zouden nu gaarne bericht ontvangen

dat onze Maatschappij tot de Werkgemeenschap zou willen toetreden, van de namen
der vertegenwoordigers van onze Maatschappij en onder opgave van de door de
Maatschappij te betalen jaarlijk che contributie.

Besloten werd, aan het bestuur van de Werkgemeenschap te berichten, dat onze
Maatschappij definitief toetreden wil, dat zij daarvoor zal storten een contributie
van ƒ 40.- en dat als vertegenwoordiger van onze Maatschappij zal optreden
Prof. Dr. G. Krediet en als plaatsvervanger Prof. Dr. H. Schornagel.

5. Van het Rijksbureau voor Voedselvoorziening in Oorlogstijd was een schrijven
ingekomen, waarin het wees op de den laatsten tijd ingekomen verzoeken van
dierenartsen over een toewijzing van levertraan of vitamine-preparaten. Daar
deze producten gereserveerd worden voor gebruik in de mengvoeders en de voor-
raden niet groot zijn, kon door het Bureau zonder meer niet beoordeeld worden
in hoeverre aan die aanvragen kon worden voldaan.

Omdat zij van meening waren, dat toch een bepaalde hoeveelheid voor de dieren-
artsen bechikbaar moest blijven, riepen zij voor de verdeeling van die hoeveelheid
op advies van Dr. J. Grashuis de hulp van de Maatschappij in.

Zij verzochten nu, een bericht daarover op te nemen in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, onder bijvoeging van een formulier, dat door de dierenartsen
aan het Bureau kon worden gezonden. Na het binnenkomen van de aanvragen
zouden zij deze door een kleine commissie van deskundigen willen laten beoordeelen.

Zij verzochten daarvoor een commissie te willen aanwijzen ; Dr. J. Grashuis
had zich daarvoor reeds beschikbaar gesteld.

Besloten werd, als leden der commissie te vragen : Prof. Dr. A. Klarenbeek,
den heer Venema en den secretaris.

Aan het verzoek van het Rijksbureau tot opname van een formulier bij het
Tijdschrift was reeds voldaan.

6. Van de Faculteit der Veeartsenijkunde van de Rijks-Universiteit te Utrecht
was een schrijven ingekomen met verzoek, aandacht te willen schenken aan het
hoogst belangrijke onderwerp van de vestiging van specialisten in een of ander
onderdeel der diergeneeskunde. Op het oogenblik heeft iedere dierenarts het
recht zich specialist te noemen zonder daarvoor do bekwaamheid te bezitten.
Dit geldt niet alleen voor de kleine huisdierenpraktijk, voor de door overheids-
lichamen aangesnelde dierenartsen als bacterioloog, maar ook voor het gebied der
vleesch- en melkhygiëne en der veeteelt.

Aangezien de Faculteit dit een onderwerp vond, dat nauw verbonden was met
de uitoefening van ons vak, leek het haar gewenscht, deze aangelegenheid bij het
Hoofdbestuur aanhangig te maken, met verzoek daaraan wel de aandacht te willen
besteden, waarna na onderling overleg het standpunt kan worden bepaald, dat
zoo goed mogelijk met de belangen van den dierenarts en van het vak overeenkomt.

Besloten werd, voor het voorbereiden voor een behandeling van deze aangelegen-
heid in een vergadering van het Algemeen Bestuur een commissie samen te stellen,
met verzoek daarover advies uit te brengen. In die commissie zouden dan gevraagd
worden Dr. C. Brands als voorzitter en als leden een afgevaardigde van de Groep
Kennis van menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong, een ver-
tegenwoordiger van den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam en de heeren
S. Stuurman en F,. J. Dommerhold.

7. Een schrijven van den heer J. P. v. d. Slooten te Utrecht, den vertegenwoor-
diger van de Maatschappij bij het Congres voor openbare Gezondheidsregeling,
van welk Congres onze Maatschappij medebesturende vereeniging is. In dat
schrijven werd er op gewezen, dat de leden van een medebesturende vereeniging
reeds als zoodanig veel voorrechten genieten, met als gevolg dat het aantal indivi-
dueele leden van het Congres vermindert.

In verband met het daardoor dalen van de inkomsten werd de meening van
de Maatschappij gevraagd over een eventueel in te stellen contributieverhooging
voor de medewerkende vereenigingen.

mei een eventueele contributieverhooging. Het leek het H.B. het meest billijk,
dat bij de vaststelling van die verhooging rekening gehouden werd met het ledental
van de betrokken vereeniging.

8. Van de Commissie voor de Inventarisatie van Natuurwetenschappelijke,
Medische en Technische Tijdschriften was bericht gekomen, dat het Nederlandsch
Instituut voor documentatie en registratuur te Den Haag gereed gekomen was
met haar werk. zoodat de werkzaamheden der commissie als beëindigd kunnen
worden beschouwd. Het zal echter noodig zijn, vast te stellen op welke wijze en
door wien moet voorzien worden in hel regelmatig bijhouden van den inventaris.
Zij hadden nu gedacht dit te vragen aan de kort geleden opgerichte Werkgemeen-
schap van Wetenschappelijke Organisaties in Nederland en vroegen nu of onze
Maatschappij met dat denkbeeld aaccoord kon gaan. Hiertoe werd besloten.

Vervolgens geschiedde mededeeling van een bespreking, gehouden over de uit-
voering van hel weder op handen zijnd verplicht pullorum-onderzoek van kippen
van fok- en vermecrderingsbedrijven. Deze bespreking heeft plaats gehad lusschen
den secretaris en den heer Ir. K. Bos. die daarbij namens het Rijks-Instituut voor
Pluimveeteelt aanwezig was.

Aanleiding tot die bespreking bestond in hel feit, dat er nog steeds enkele dieren-
artsen zijn, die dat pullorum-onderzoek door leeken laten doen, terwijl zij daarna
toch een verklaring afgeven alsof dat onderzoek door henzelf geschied was.

Aan hel H.B. werd nu verzocht, een waarschuwing aan de leden te doen toe-
komen, in welke waarschuwing gewezen werd op het feit dat, zoo zij een verklaring
afgeven dat het onderzoek door henzelf verricht is, terwijl dit in werkelijkheid niet
geschied is, zij zich schuldig maken aan het afgeven van een valsche verklaring,
waarbij zij zich aan het gevaar blootstellen, daarvoor vervolgd te worden.

Het H.B. besloot daarover een mededeeling te doen in hel Tijdschrift, terwijl
die leden, waarvan het bekend was dat zij vorig jaar dal onderzoek door een leek
hadden laten doen, daarover nog persoonlijk zullen worden aangeschreven.

Daarnaast zal door het Instituut een circulaire gezonden worden aan de
eigenaars van alle fok- en vermeerderingsbedrijven, in welke circulaire zal worden
medegedeeld dat, zoo blijkt dat een eigenaar zijn kippen door een leek heeft laten
onderzoeken, dat onderzoek nietig verklaard zal worden en hij verder zal worden
uitgesloten.

Als leden van de Maatschappij werden aangenomen de dierenartsen P. J. N.
Koomen, Spanbroek, R. F., de Maar. Utrecht en W. J. C. Reiningh, Utrecht.

Na loting werd vastgesteld, dat van de leden van het H.B. Dr. A. A. Overbeek
op i Januari 1943 en H. Venema op t Januari 1944 aan de beurt van aftreden is.

Ter voldoening aan het verzoek van de ald. Utrecht om in verband met de
t.b.c.-bestrijding over te gaan tot het instellen van een z.g. stalcommissie, werd
besloten daarvoor als leden te vragen de heeren Prof. Dr. J. A. Beijers, Prof. Dr.
L. de Blieck, A. D. van Eck te Alkmaar, Dr. A. A. Overbf.ek, Prof. Dr. O. M.
v. d. Plank en Dr. C. J. Rab.

In aansluiting aan art. 13 van het Huishoudelijk Reglement der Maatschappij
werd besloten, de leden ook over het jaar 1941 wederom in de gelegenheid te stellen
hun contributie in twee termijnen te betalen.

Dit laatste geldt echter niet voor die leden, die ingevolge een bepaling in dat
artikel slechts een halve contributie betalen.

Den penningmeester werd opgedragen voor die leden, die op 1 Februari 1941
nog niet hun contributie betaald hebben over 1940, over te gaan tot het nemen
van maatregelen, o.a. bestaande in het tijdelijk achterhouden van het Tijdschrift;
dit geldt vanzelf niet voor die leden, die door hun verblijf buiten Nederland dit
jaar niet in de gelegenheid geweest waren aan die verplichting te voldoen.

Kort verslag van de algemeene vergadering, gehouden op Zondag 8 December
1940 te Arnhem.

Ons voorstel, de gelden der Mij. en haar fondsen te beleggen door aankoop van
een gebouw, waarin eventueel het secretariaat zal kunnen worden gevestigd is door
het Algemeen Bestuur gunstig ontvangen. Het Hoofdbestuur besteedt hieraan
reeds zijn volle aandacht.

Met ons voorstel om de afslachting van runderen dienstbaar te maken aan de
saneering van den veestapel, bleek, gezien de pogingen daarover reeds ingesteld
door het H.B.. geen succes te verkrijgen.

Als leden der afdeeling werden aangenomen de heeren Dr. W. P. C. Bos te-
Winterswijk en Th. Stegenca te Brummen.

Hierna bracht Dr. Majoeswky verslag uit als afgevaardigde naar de Algemeene
Vergadering der Maatschappij, van welke vergadering de notulen inmiddels in het
Tijdschrift verschenen waren.

Vervolgens kwamen in behandeling de aangekondigde voorstellen tot wijziging
van het Huishoudelijk Reglement der Afdeeling, welke na een kleine correctie zonder
hoofdelijke stemming werden aangenomen.

Toen was wederom aan de orde de verkiezing van een secretaris per 1 Januari
1941. Bij eerste stemming werd met bijna algemeene stemmen gekozen de heer
J. M. van den Born te Bcmmel, die de benoeming aannam. Hierna pauze.

Na heropening kwam allereerst de voor-vordering van paarden ter sprake, waarbij
Dr. C. Brands verschillende inlichtingen verstrekte. Daarna was het woord aan
Prof. Dr. J. H. Hartoc.

In zijn voordracht „Grepen uil de nieuwere chirurgie der groote huisdieren"
behandelde spreker een 5-tal onderwerpen, n.1. :

1 . De geleidingsanaesthesie van den n.cornualis ten behoeve van operaties aan
den hoorn van het rund.

3 . De vreemdlichaamoperatie bij traumatische gastritis (reticulilis) bij het rund.

4 . De impotenlia coeundi bij den stier, tengevolge van een niet verstrijken van
de S-vormige bocht.

Met tal van instructieve wandplaten en met demonstratie van verschillende
preparaten en instrumenten werd het gesprokene verduidelijkt en bij herhaling
vond spreker gelegenheid van eigen ervaring in zijn kliniek mededeeling te doen.

Na een geanimeetde discussie was de voorzitter zeer zeker de tolk der aanwezigen
toen hij Prof. Hartog niet alleen dankte voor zijn interessante mededeelingen.
maar hem tevens een spoedig „tot weerziens" toeriep.

Bij de vrije mededeelingen besprak collega Majoewsky zijn militaire ervaring
bij schoftfisteloperatie en de toepassing van hel ijzer van Stark-Günthf.r.

Bij de rondvraag kwam in bespreking het a.s. pullorumonderzoek, terwijl
geklaagd werd over het feit dat de Rijksseruminrichting pluimveeonderzoek doet,
geheel buiten ons om. Men meende dat er thans bij den nieuwen directeur op
verandering moest worden aangedrongen.

De volgende vergadering zal plaats hebben op een Zondag te Arnhem, hoewel
meerdere leden hoopten dat de omstandigheden spoedig zoodanig zullen veranderen,
dat ook weer op Zaterdag zal kunnen worden vergaderd.

Kort verslag van de algemeene vergadering, gehouden op Zaterdag 14 December
1940 in „American", Leidsche Plein, Amsterdam.

Aanwezig 16 leden, een klein getal, waaraan het vroege openingsuur (veroorzaakt
door bijzondere omstandigheden!) wel niet vreemd was.

Bij de opening herdacht voorzitter Schuytemaker het verscheiden van collega
Kool.

Bij de mededeelingen werd o.m. behandeld een rondschrijven van coll. Venema,
waarin werd aangedrongen de t.b.c.-staten in quarto op te maken. Dr. P. Stapel
vroeg hierover het woord en sprak er zeer terecht zijn verwondering over uit, dat
deze kwestie niet aangesneden was in het onderhoud van het D.B. der Prov.
Commissie en de Contactcommissie uit de afd. Noord-Holland. Dr. Stapel zei,
dat de boeren in zijn streek er in het algemeen absoluut geen prijs op stelden een
t.b.c.-staat te ontvangen. De enkeling, die dit wel doet en dit kenbaar maakt, kan
ten allen tijde een afschrift k ijgen.

De ervaring van coll. Venema in Groningen was juist, dat de boeren er wel prijs
op stelden. Vandaar dat hij mee kon gaan met het idee van den secretaris der Prov.
Ver. om het ook hier in te voeren. Gehoord de bezwaren evenwel (o.m. ook een
schrijven van coll. Heeg) kon hij er zich mee vereenigen, de vierde lijst te laten
vervallen.

Voorts was binnengekomen een schrijven van de afd. Zuid-Holland betreffende
een eventueel onderhoud met de C.M.C., welk schrijven nogal wat discussies
uitlokte. Besloten werd, dat coll. Heeg een memorandum in tweevoud op zou stellen,
dat via het secretariaat naar de afd. Zuid-Holland en Utrecht zou gezonden worden.

Naar aanleiding van art. 63 van het nieuwe Huish. Reglement der Mij. werd
besloten de uitvoering voorloopig aan het afdeelingsbestuur op ie dragen en het
aldus voor de eerstvolgende alg. vergadering te convoceeren.

Coll. Sieswerda bracht verslag uit van de 1.1. gehouden algemeene vergadering
der Mij.

Na de rondvraag was het woord aan Prof. Dr. F. C. van der Kaay, die in een
vlot en interessant betoog, geïllustreerd door lantaarnplaatjes, ons vertelde over
den invloed van de gonadotrope hormonen op het geslachtsapparaat. Geen
verzamelreleraat, maar een zeer critisch extract van een uitgebreide reeks proeven,
door Prof. v. n. Kaay verricht in samenwerking met Dr. de Vink. (Dr. de Vink
was als gast aanwezig). Vele vragen werden gesteld en vlot beantwoord.

In de vergadering van het Hoofdbestuur van 18 Januari 1941 zijn als lid van de
Maatschappij aangenomen de dierenartsen:

,J. Blokhuis. Breukelen, A. Bos, Utrecht. W. H. P.enink, Assen. M. A.J. Verwer,
Arnhem. B. de Vlas, Leeuwarden.

Ondergeteekende herinnert er aan, dat de contributie voor 1941 in twee termijnen
kan worden voldaan en wel door vóór 1 Maart ƒ 15.50 en vóór 1 September/ 12.50
te storten.

Wanneer vóór 1 Maart niet de eeheele contributie of de eerste termijn is voldaan,
wordt over de geheele contributie beschikt onder medeberekening van innings- en
zegelkosten. Het gironummer van ondergeteekende is 64946 Deventer.

Ingevolge besluit van het Hoofdbestuur kan de contributie over 1941 wederom
in twee termijnen worden voldaan en wel vóór 1 Maart en vóór 1 September, telkens
de helft.

Aan de leden wordt verzocht, hun contributie voor d<- M. v. D. ad ƒ 25.— vóór
1 Maart a s. te storten op mijn postrekening no. 143609 of desgewenscht vóór 1 Maart
a.s. ƒ 12.50 en vóór 1 September a.s. wederom ƒ 12.50. Wordt vóór 1 Maart a.s.
niet gestort, dan wordt na dien datum over de geheele contributie beschikt, verhoogd
met zegel- en incassokosten.

Over 1941 wordt geen afdeelingscontributie (contributie Mil. Vet. Ver.) geheven.

In aansluiting aan de mij over de toepassing van deze belasting op het bureau
van de Inspectie invoerrechten en accijnzen te Nijmegen verstrekte inlichtingen kan
ik voorloopig het volgende mededeelen.

Onder deze belasting vallen alle diensten, welke hier te lande door ondernemers
binnen het kader van hun onderneming worden verricht en daar een ondernemer
is ieder, die hier te lande een bedrijf of beroep zelfstandig uitoefent, vallen ook de
dierenartsen hieronder.

De eisch van zelfstandige uitoefening van een beroep sluit diegenen uit, die in
dienstbetrekking zijn bij een ander. Een dierenarts kan ten deele zelfstandig een be-
roep uitoefenen en ten deele in dienstbetrekking zijn. Alleen voor het zelfstandig
uitgeoefend beroep is hij ondernemer.

Onder diensten worden verstaan alle prestaties, welke tegen vergoeding wor-
den verricht. Alleen de diensten hier te lande verricht komen daarvoor in aan-
merking.

Ten aanzien van diensten wordt de belasting berekend over de vergoeding, waar-
onder verstaan wordt het totaal bedrag, dat degene, aan wien de dienst wordt be-
wezen, of een derde ter zake van den dienst voldoet. De diensten zijn alleen belast-
baar wanneer ze tegen vergoeding worden verricht, zoodat diensten om niet niet aan
omzetbelasting onderworpen zijn.

De bedragen, die een dierenarts van zijn cliënt ontvangt, de vergoeding van door
den dierenarts gemaakte onkosten als porti, telefoon, reis- en verblijfkosten e.d. en
die door den dierenarts op eigen naam gemaakt worden, behooren tot de vergoe-
ding, die de dierenarts ter zake van het verrichten van diensten krijgt.

Hel tarief van de belasting bedraagt i\\°/₀ over de vergoeding, welke voor de
vereischte diensten wordt voldaan.

Over het algemeen is de belasting verschuldigd in het kalenderkwartaal, waarin
de voldoening van de vergoeding voor de verrichte diensten plaats heeft; de ter
plaatse betrokken Inspecteur kan echter bepalen, dat de belasting verschuldigd
wordt over een ander tijdvak (1 maand, 2 of 3 kwartalen of 1 jaar).

Binnen 14 dagen na afloop van het tijdvak, waarover de belasting moei worden
voldaan, behoort de ondernemer op een daartoe van rijkswege beschikbaar gesteld
formulier, dat hem gewoonlijk wordt toegezonden, aangifte te doen van de in dat
tijdvak ontvangen vergoedingen wegens gepresteerde diensten. Op dit formulier
wordt de belasting uitgerekend, waarna ze onmiddellijk moet worden betaald ten
kantore van den ontvanger der accijnzen, door storting of overschrijving op de post-
rekening van dien ontvanger of door voldoening aan een voor de betaling van directe
belastingen aangewezen kantoor der posterijen.

Het aangiftebiljet behoort met het bewijs van betaling ter Inspectie te worden
ingeleverd. Bij betaling door storting of overschrijving op de postrekening van den
ontvanger moet niet het bewijs van storting of afschrijving bij het aangiftebiljet
worden gevoegd, maar een door den ontvanger toegezonden bewijs van betaling.

Verder is bepaald, dat een ondernemer gehouden is van dag tot dag aanteekening
te houden omtrent

De aanteekeningen worden gehouden op zoodanige duidelijke en overzichtelijke
wijze en met vermelding van zoodanige bijzonderheden, dat aan de hand daarvan
de door den ondernemer over een bepaald tijdvak verschuldigde omzetbelasting kan
worden berekend.

Een ondernemer is desgevorderd gehouden, aan den Inspecteur of aan een door
dezen aangewezen ambtenaar inzage te verleenen van alle boeken en bescheiden,
waarvan de kennisneming voor de vaststelling van deze belasting van nut kan zijn.
Tevens is hij verplicht, aan genoemde ambtenaren alle noodige inlichtingen te ver-
strekken.

Gelijke verplichtingen bestaan tegenover de Tariefcommissie, den directeur dei-
accijnzen en door den voorzitter dier commissie of door dien directeur aangewezen
personen.

Hij, die inzage van boeken en bescheiden moet verleenen. wordt geacht die in zijn
bezit te hebben, tenzij het tegendeel aannemelijk is.

Voor een weigering om te voldoen aan de hierboven genoemde verplichtingen
kan de ondernemer zich niet met vrucht beroepen op de omstandigheid, dat hij uil
eenigerlei hoofde tot geheimhouding is verplicht, zelfs niet indien deze hem bij een
wettelijke bepaling is opgelegd.

Boeken en bescheiden moeten, voorzoover niet de Inspecteur afwijking heeft toe-
gestaan, worden bewaard 5 jaar na afloop van het kalenderjaar waarop zij betrek-
king hebben. A. v. H.

De leden van de afd. Noord-Brabant worden er aan herinnerd, dat de
contributie van de afdeeling voor 1941 is bepaald op f 29.—.

Men gelieve de contributie te storten op postrekening No. 60570 ten name
van ondergeteekende te Roosendaal.

Mocht men gebruik wenschen te maken van de gelegenheid, de contributie
in 2 termijnen te voldoen, dan moet vóór 1 Maart f 16.50 en vóór 1 September
f 12.50 gestort worden. Bij niet storten vóór 1 Maart wordt over het geheele
bedrag per kwitantie beschikt, welk bedrag dan verhoogd wordt met zegel- en
incassokosten. De penningmeester, J. A. M. van Hal.

Onder deze titel beschreef écn onzer (W.) in het T. v. D. 1940, blz. 697, een ziekte-
beeld bij een schotse terrier, waarbij gedurende het lopen regelmatig aanvallen op-
traden van stijf worden van extremiteiten en staart. Door ons werden thans vier
van deze patiënten gezien, een andere collega zag een vijfde; alle waren schotse
terriers. Gedacht werd aan een mogelijk erfelijke aanleg.

Gaarne zouden wij mededeeling ontvangen voor het geval een der collega\'s even-
eens een soortgelijk ziektebeeld waarnam. Toezending der uitvoerige gegevens aan
eerst-ondergeteekende zal op prijs gesteld worden.

Geslaagd voor het 2de gedeelte candidaats-examen Veeartsenijkunde: de heeren
(;. J. van Arragon, J. Bonda, E. J. S. Bron, P. Krediet, en D. Talsma (met lof).

Met ingang van 29 Januari 1941 zal bovengenoemd Instituut het tijdelijk
verblijf aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam verlaten en betrekken zijn
nieuwe gebouw te Amsterdam. Het correspondentieadres wordt van dien datum
af: Groote Kattenburgerstraat 7 Marine-etablissement), Telefoon 53322.
Amsterdam (C).

De aflevering van mond- en klauwzeerserum zal tot nadere mededeeling nog
verzorgd worden door de Rijksseruminrichting te Rotterdam.

Op Woensdag 12 Februari a.s. zal een excursie worden gehouden naar het
Instituut voor moderne veevoeding ,,De Schothorst", te Hoogland bij Amersfoort.

Op Dinsdag 18 Februari a.s. des avonds om 8 uur zal in Hotel Des Pays-Bas
te Utrecht een lezing worden gehouden door den heer H. D. Louwes, met als
onderwerp: „Onze landbouworganisaties, hoe zijn ze en wat doen ze?".

Ter aanvulling van het bericht, voorkomende in het Tijdschrift van 15 Januari
op blz. 104, omtrent de te Amsterdam geopende polikliniek wordt door den
dierenarts H. L. 1.. van Werven het volgende medegedeeld :

Uit dat bericht kon de goede opmerker reeds lezen, dat niet alle bestaande
poliklinieken de gebreken vertoonden, die daar worden opgesomd. Er bestaan
n.1. meedere poliklinieken waar niet in een kleine ruimte wordt gewerkt, waar
met een assistente en zoo noodig ook met een knecht wordt gewerkt en waar
op 5 dagen der week spreekuur wordt gehouden. Daarvoor wordt echter geen
reclame gemaakt, die het noodig vindt zich uit te putten in vergelijking met
bestaande inrichtingen. Daarvoor wordt zeker geen reclame gemaakt in bioscoop,
weekbladen, Tijdschrift voor Diergeneeskunde of via radiodistributie. De dier-
geneeskundige verzorging bepaalt daar de kwaliteit der klinieken. Dat zij in een
reeds lang gevoelde behoefte voorzien, bewijst de regelmatige stroom van patiënten,
die reeds meer dan 15 jaar ter behandeling wordt aangeboden.

G. M. van Waveren, wnd. directeur van het Staats Veeaitsenijkundig
Onderzoekingsinstituut, van Schiedam naar Amsterdam (O),
Pasteurstraat 44.

Opmerking : Met ingang van 1 Jan. 1940 is een nieuwe gemeenschappelijke regeling met de 4 buiten-
gemeenten, krachtens art. 129 e.v. van de Gemeentewet, tot stand gekomen.

Opmerking: Bij een varken kwam, in de lever, één levend exemplaar voor van de Cysticercus
cellulosae.

H. levend 7

(0.24%)
afgest. 37

(1.2 %)
GK. levend 6

(0.12%)
afgest. 62

(1.8%)

GK.

VK.

NK.

IETS OVER HET VOORKOMEN EN DE BEHANDELING
VAN AGALACTIA BIJ OVERIGENS GEZONDE PRIMIPARE

Den 2oen April 1933 werd mijn hulp ingeroepen door G. Z. te S.
Zijn driejarige Belg. merrie had dien nacht haar eerste veulen gebracht.
De geboorte had een normaal verloop gehad ; het veulen was gezond
en liep al rond de merrie, maar deze had geen melk. Bij onderzoek
bleek, dat de voedingstoestand waarin de merrie verkeerde normaal
was. Ze vertoonde geen klinische afwijkingen ; ook vóór den partus
was ze steeds volkomen gezond geweest. Daarenboven verklaarde de
eigenaar, dat ze den laatsten tijd niet overmatig zwaar was gebruikt.
De uier was in het geheel niet ontwikkeld ; ze voelde slap aan, ver-
dikkingen en verhardingen, die zouden kunnen wijzen op een mastitis,
waren niet aanwezig. De tepelhuid was geplooid ; de tepels waren klein
en stonden naar elkaar toe, zoodat het veulen ze niet kon pakken. Uit
de tepels konden enkele cm³ dun vloeibaar barnsteenkleurig secretum
worden getrokken.

De eigenaar wilde in de eerste plaats weten of de kans bestond, dat
de melkafscheiding na eenigen lijd alsnog vanzelf of na een door mij
in te stellen behandeling op gang zou kunnen komen. In de tweede
plaats werd mij gevraagd of dit gebrek zich na een volgende geboorte
zou herhalen.

Waar mij dit ziektebeeld niet bekend was, heb ik destijds geprobeerd
in de literatuur het antwoord op de mij gestelde vragen te vinden.

In het handboek van Fröhner en Zwick (8) wordt gezegd, dat
agalactia dikwijls bij primipare dieren, vooral bij paarden, voorkomt.
Ook in het werk van Stosz (44) wordt dit gebrek genoemd. Fröhner
geeft als therapie, vooral veel lichtverteerbaar vloeibaar voedsel en
voorts melkdrijvende middelen als keukenzout, sulfur en antimoon-
praeparaten, fructus juniperi, carvi, anisi etc. Stosz verwacht van
deze middelen niet veel. Hij beveelt aan het veulen vaak te laten
drinken en verder moet de uier vaak uitgemolken en gemasseerd
worden. Tevens vestigt hij de aandacht op het door Grüter (9) aan-
bevolen placenta-extract.

Ik heb de bovengenoemde merrie o.a. koemelk laten geven, de uier
laten masseeren en uittrekken, terwijl tevens de raad werd gegeven
het veulen bij de merrie te laten en haar bij de pogingen tot drinken
behulpzaam te zijn. Het resultaat van de behandeling was nihil ; het
veulen werd als lebveulen grootgebracht.

Tot mijn genoegen besloot de eigenaar deze merrie, waarop hij zeer
gesteld was, nogmaals ter dekking toe te laten. Een jaar later zag ik
LXVIII ,,

haar terug met haar tweede veulen. De eigenaar deelde me mede, dat
hij tot het laatst toe had gevreesd, dat het weer mis zou gaan, want
de uier was zich veel later dan gewoonlijk het geval is gaan ontwikkelen.
Na den partus was de zogafscheiding echter volkomen normaal en het
veulen verkeerde in den tijd, dien ze bij de merrie doorbracht, steeds in
goeden vocdingstoestand. Ook na de volgende geboorten in 1935, 1936
en 1939 functionneerde de uier normaal.

Geval II. In het voorjaar 1936 werd voor eenzelfde geval hulp gevraagd
door J. v. d. D. te S. Ook weer een gezonde, in goeden voedingstoestand
verkeerende, normaal geveulend hebbende driejarige Belg, met een in
het geheel niet ontwikkelden uier, waaruit weer hetzelfde dunvloeibare
barnsteengele secretum was te trekken.

Even tevoren had Kranenburg (19) meegedeeld, dat hij bij een
viertal multipare merries, waarvan de veulens in de voorafgaande
jaren tengevolge van onvoldoende zogsecretie waren gestorven, de
secretie op gang had kunnen brengen met een injectie van 250 R. E.
prolan. Binnen een kwartier na de injectie was bij deze merries ver-
grooting van den uier te constateeren ; de spenen raakten elkaar niet
meer, ze werden grooter en na een goed half uur was de melkafscheiding
normaal.

Zooals o.a. in dit Tijdschrift door Prof. van der Kaay (18) is mede-
gedeeld, is het prolan een stof, die bereid wordt uit de urine van zwangere
vrouwen. In zijn werking op het geslachtsapparaat vertoont het veel
overeenkomst met het gonadotrope hormon, een van de vele thans
meer of minder goed bekende hormonen, die door de voorste kwab
van de hypophysis cerebri wordt afgescheiden.

In een tweede artikel vermeldt Kranenburg (20) de resultaten die
hij met prolan verkreeg bij een negental multipare en een viertal
primipare merries. Bij zes multipare dieren, waarbij ook in voorgaande
jaren de zogafscheiding gestoord was, bracht prolan uitkomst. Bij drie
dieren, die na een vroegcren partus steeds voldoende melk hadden,
werd geen resultaat verkregen. Bij een dezer dieren werden afwijkingen,
die op een mastitis wezen, geconstateerd. Bij een der primipare dieren,
die pas 36 uur na den partus werd behandeld, werd geen resultaat
verkregen. Bij twee gezonde primiparae en bij een primipara, die
tijdens de behandeling leed aan retentio secundinarum, werd geen
resultaat gezien.

Kranenburg komt tot de conclusie, dat bij overigens gezonde
merries, die voor het eerst werpen of die ook bij een vorigen partus
te weinig melk gaven, bij vroegtijdige behandeling met prolan de
prognose gunstig gesteld kan worden. De prognose moet ongunstig
gesteld worden bij merries, die bij een vroegeren partus voldoende
melk gaven, doch die thans door een of andere, al of niet bekende
oorzaak aan agalactie lijden. Daarenboven zegt Kranenburg, dat als
de dieren verder voor de fokkerij gebezigd worden, volgens zijn ervaring

ook na een volgende dracht de melkgift te gering zal zijn, althans
kleiner dan te verwachten is.

De bovengenoemde merrie van v. d. D. werd ongeveer 6 uur na den
partus met prolan behandeld. Resultaat bleef uit. Het veulen werd bij
de merrie gelaten, terwijl de uier gemasseerd en uitgetrokken werd.
Een etmaal later vertoonde de uier nog hetzelfde klinische beeld ; ook
het secretum was nog hetzelfde. Een tweede prolan-injectie bleef
eveneens zonder uitwerking. Het veulen is later aan Lähme gestorven.
Na de geboorte van het tweede veulen in 1937 was de melkafscheiding
volkomen normaal en het veulen was tot het gespeend werd steeds in
goede conditie.

Na de geboorte van het derde veulen in 1938 was het weer mis. De
uier was echter meer ontwikkeld dan in 1936, het secretum was dik-
vloeibaar, kleverig en biestachtig van kleur en slechts in zeer geringe
hoeveelheid te verkrijgen. Een injectie van prolan bracht geen direct
merkbare verbetering. Het veulen werd weer bij de merrie gelaten,
terwijl massage en uittrekken ook nu weer toegepast werden. Lang-
zamerhand nam de uier in omvang toe en werd de hoeveelheid secretum,
die uitgetrokken kon worden, grooter en meer melkachtig van kleur.
Ongeveer 48 uur later was de toestand normaal. Het veulen vertoonde
den 8sten dag verschijnselen van tetanus, waaraan het den gden dag
reeds stierf.

Na de geboorte van het 4c en het 5e veulen in 1939 en 1940 was de
melkafscheiding normaal.

Geval III zag ik in het voorjaar 1939. Het betrof ditmaal een vijfjarige,
overigens gezonde primipare Belg van B. H. te H. Weer dezelfde niet
ontwikkelde uier en weer precies hetzelfde secretum. Twee prolan-
injecties met een tusschentijd van ongeveer 24 uur gegeven, brachten
geen verbetering. Het veulen stierf den 4dcn dag aan Lähme. De merrie
is dat jaar niet meer toegelaten. In 1941 zal ze weer een veulen brengen.

Ook bij het varken ziet men een enkele maal, dat de uier bij de overigens gezonde
zeug 11a den partus in het geheel niet ontwikkeld is, hetgeen dan gepaard gaat
met een totale agalaetie.

De heer H. H. te H. deelde mij mede, dat zijn zeug na den eersten partus in het
geheel geen uier had gemaakt. Uit de tepels was slechts met veel moeite een klein
beetje geel vocht te trekken. Tot mijn spijt kreeg ik deze mcdedeeling pas cenige
dagen na de geboorte van de biggen, die inmiddels reeds bij de zeug waren weg-
genomen, zoodat ik niet heb kunnen nagaan of mijn veronderstelling, dat een pro-
laninjectie hier al evenmin uitkomst zou brengen als bij de bovengenoemde merries,
juist is. Na den tweeden worp was de zogsccretic normaal en waren de biggen tot
het spenen in goeden voedingstoestand. De derde toom werd geboren in den strengen
winter van dit jaar. De uier was behoorlijk ontwikkeld; toch leek het alsof de melk-
secretie subnormaal was. In den loop van de eerste drie weken na den partus zijn
alle biggen gestorven. Alles wees er echter op, dat hier ook andere invloeden in het
spel waren.

Dezer dagen werd mijn hulp voor een zelfde geval gevraagd door J. S. te S. Na
den eersten partus had het dier geen zog cn alle biggen waren gestorven. Na den
tweeden partus had de uier zich behoorlijk ontwikkeld. Hoewel de zogafschciding
de eerste 48 uur onvoldoende was geweest, was de secretie daarna normaal en alle

biggen waren goed opgegroeid. 4 dagen geleden had het dier voor de derde maal
geworpen. De zeug was gezond, de uier was te klein, de hoeveelheid melk, die af-
gescheiden werd, onvoldoende. De 12 biggen, waarvan inmiddels 2 gestorven waren,
werden sinds den vorigen dag bijgevoederd met verdunde koemelk. Een injectie
van 125 R. E. Prolan bracht geen direct merkbare verbetering. Drie dagen later
deelde de eigenaar mij mee, dat de secretie langzamerhand normaal was geworden.
De biggen, waarvan nog één was gestorven, werden niet meer bijgevoederd. Allen
zijn verder goed opgegroeid.

Behalve de bovengenoemde kreeg ik in de afgeloopen jaren nog een
drietal gezonde primipare Belgen in behandeling, waarbij de melk-
afscheiding na den partus gestoord was. De uier was in deze gevallen
wel te klein, maar toch meer ontwikkeld dan bij de drie besproken
merries. Verschijnselen van een mastitis waren ook bij deze dieren niet
aanwezig.

Geval IV. De merrie van H. H. te K. was in 1938, toen haar eerste
veulen werd geboren, 3 jaar oud. De uier was te klein en er was slechts
een weinig dikvloeibaar chocoladekleurig secretum uit te trekken.
Ongeveer 9 uur na den partus werd een prolan-injectie gegeven. Toen
ik de merrie ongeveer een uur later terug zag, was de uier aanmerkelijk
in omvang toegenomen (het veulen was gedurende mijn afwezigheid
bij den uier weggehouden). liet secretum was meer melkachtig ge-
worden. Benige uren later was de hoeveelheid en de samenstelling
normaal. Het veulen was tot het spenen steeds in goeden voedings-
toestand. Het volgende jaar bracht deze merrie vóór het verstrijken van
den tijd twee doode veulens. Ze is thans weer drachtig.

Geval F betrof een vijfjarige Belg van E. N. te O. Uit den vuistgrooten
uier kon een weinig dikvloeibaar secretum, dat biestachtig van kleur
was, getrokken worden. Een injectie van prolan 12 uur na den partus
gaf geen direct merkbare verbetering. Ongeveer 48 uur later was de
samenstelling van het secretum normaal. De hoeveelheid is echter
steeds subnormaal gebleven, want het overigens gezonde veulen was
in een slechte conditie. Het gebrek recidiveerde niet; in 1939 en 1940
was de melkafscheiding goed. Ook de hoeveelheid was, blijkens den
goeden vocdingstoestand waarin het veulen verkeerde, voldoende.

Geval VI. De merrie van H. F. te W. was in 1938, toen ze haar
eerste veulen bracht, 4 jaar. I)e uier was te klein. Het weinige secretum,
dat uitgetrokken kon worden, had dezelfde kleur als van de boven-
genoemde merrie. De prolaninjectie bleef hier achterwege. Het veulen
werd weer bij de merrie gelaten, terwijl bovendien de uier voor en na
gemasseerd en uitgetrokken werd. Ongeveer 48 uur later was de melk
normaal ; de hoeveelheid was en bleef gedurende den verderen duur
van de lactatie voldoende. Na de geboorte van het tweede veulen was
de melkafscheiding normaal.

Deze gevallen, waarbij de uier gedurende de graviditeit wel tot ontwikkeling
is gekomen, maar waarbij de melkafscheiding na den partus stagneert, zien we
veelvuldig bij het varken.

Meestal zijn de dieren niet gezond, zijn suf, hebben hooge temperatuur en ten
teeken van een endometritis vindt men eenige stinkende, etterige uitvloeiing uit de

vagina. Het weeëndrijvende hormon (hypophvsin, pituitrin, pituglandol, piton)
brengt hier meestal uitkomst.

Soms vinden we toch ook bij het primipare varken evenals bij de primipare merrie,
bij een goede gezondheid een onvoldoend ontwikkeld uier en een gestoorde secretie.
In een enkel geval geeft prolan, soms ook piton een direct merkbare verbetering.
Dikwijls wordt de secretie, mits de biggen bij de zeug worden gelaten, ook zonder
behandeling normaal.

De door mij met prolan bij merries met agalactie verkregen resultaten
zijn dus heel wat minder gunstig dan de resultaten die Kranenburg
verkreeg. In slechts één geval zag ik korten tijd na de prolan-injectie
een duidelijk waarneembare verbetering intreden.

In het verslag van den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst
over het jaar 1938 wordt op pag. 65 gezegd :

„De veearts te Zierikzee (Hoogstra) werd herhaaldelijk geconsulteerd
voor merries, die na het werpen absoluut geen melk gaven. Enkele
malen had hij met prolan-injecties succes ; meestal echter stierven de
veulens."

Hoe kunnen deze uiteenloopende resultaten nu worden verklaard ?
Wij zullen daarvoor eens in groote trekken moeten nagaan welke de
factoren zijn die volgens de huidige opvattingen de ontwikkeling van
den uier gedurende de graviditeit beheerschen ; aan welke invloeden
men het op gang brengen van de secretie na den partus toeschrijft en
waaraan het op gang houden van de secretie gedurende het verdere
verloop van de lactatie moet worden toegeschreven.

De proeven van Basch (2) e.a. wezen er reeds op, dat de opbouw
van den uier gedurende de graviditeit en de melkafscheiding na den
partus onder hormonalen invloed staan.

Worden deeleri van den uier geëxstirpeerd en elders, b.v. in het losse
bindweefsel van het oor, geïmplanteerd, dan ziet men na de bevruchting
van het betreffende vrouwelijke dier, dat deze geïmplanteerde, dus
van alle zenuwverbindingen ontdane deelen, eenzelfde ontwikkeling
doormaken als de normale uier.

Bij een Siameeschc tweeling en bij in parabiose levende ratten werd
opgemerkt, dat wanneer een der tweelingen gravide werd, de mammae
zich bij beiden ontwikkelden, terwijl na den partus door beide zusters
melk werd afgescheiden.

Algemeen neemt men tegenwoordig aan, dat de opbouw van den
uier, die in de puberteit, maar vnl. toch gedurende de graviditeit plaats
vindt, onder invloed staat van het follikelhormon (oestron). Een lange
rij van onderzoekers, o.a. Simonnet (45) en de Jongh (16, 17) is het
gelukt, door enterale of parentcrale toediening van het follikelhormon
bij niet gravide proefdieren de mammae tot ontwikkeling te brengen.
Ruinen (41) gelukte het resultaat te verkrijgen door het oestron in
olie op de huid te brengen. Uit de onderzoekingen van Zondek en
Aschheim (51) en Küst (30) blijkt, dat het follikelhormon gedurende
de zwangerschap bij de vrouw en bij verschillende dieren o.a. paard,
rund, varken en geit, niet alleen door het ovarium, maar ook door de

placenta wordt afgescheiden. Vooral in de tweede helft van de zwanger-
schap, waarin de mamma zich ontwikkelt, heeft het bloed bij den
mensch en bij deze dieren een hoog oestrongehalte en wordt het vooral
bij mensch cn paard in groote hoeveelheden met de urine afgescheiden.
Bij sommigi dieren, b.v. schaap, hond en kat, zijn gedurende de
graviditeit geen noemenswaardige hoeveelheden oestron in het bloed
aan te toonen, waardoor men tot het vermoeden kwam, dat de opbouw
van den uier niet uitsluitend onder invloed van het follikelhormon zou
staan en dat ook het corpus luteumhormon (progesteron) hierbij een
rol zou spelen.

Door de onderzoekingen van Grüter (io), Krizenecky (28),
Kamenicek (21) e.a. is dit vermoeden bevestigd geworden en door velen
wordt den laatsten tijd dan ook aangenomen, dat het corpus luteum-
hormon de werking van hel follikelhormon op den uier gedurende de
graviditeit, bij sommige dieren althans, ondersteunt.

Ook het corpus luteumhormon wordt gedurende de graviditeit niet
alleen door het ovarium, maar volgens velen ook door de placenta
afgescheiden.

Krizenecky (28) en Kamenicek (21) nemen op grond van histologisch
onderzoek van proefdieren, waarbij de uier met oestron en progesteron
tot ontwikkeling werd gebracht, aan, dat het oestron de melkgangen,
het progesteron het eigenlijke klicrweefsel tot ontwikkeling brengt.

In publicaties van den allerlaatsten tijd wordt naar voren gebracht, dat voor
den opbouw van de melkklier ook de hypophysis noodig is. Uijldert (49)
verkreeg bij gecastreerde ratten door subcutane inspuiting van 100 y van een
oestrogene stof, gecombineerd met 3—4 mgr progesteron in 0,2 cm³ olie per
dag, in 14 dagen tijd een aanzienlijke melkklierproliferatie. Werden hypophyselooze
ratten met de genoemde combinatie behandeld, dan zag zij geen of veel minder
proliferatie van het melkklierweefsel. Werd bovendien hypophyse-extract (waaruit
het groeihormon was verwijderd) ingespoten, dan was de proliferatie duidelijker.
Uijldert trekt uit deze proeven de conclusie, dat voor de volledige ontwikkeling
van de melkklier, behalve de oestron en progesteronachtige stoffen uit het
ovarium ook stoffen uit de hypophysis noodig zijn.

De vraag of onder invloed van de ovariumhormonen in de hypophysis een
afzonderlijk hormon wordt gevormd, is nog niet opgelost.

Het feit, dat castratie van in lactatie zijnde dieren geen noemens-
waardige invloed op de melkafscheiding heeft, deed vermoeden dat
nog een ander hormon in het spel moest zijn, dat de secretie na den
partus op gang moest brengen en dat de melkafscheiding gedurende
het verdere verloop van de lactatie regelt. Verschillende klinische
waarnemingen wezen er op, dat dit hormon gezocht moest worden
in de hypophysis cerebri.

Trautman (47) vond bij een bok, die melkafscheiding vertoonde,
een vergrooting van de hypophysis.

Krestin (29) en Cagnetto (3) vonden bij mannen, die aan gynaeco-
mastie gepaard gaande met melksecretie leden en bij niet-gravide
vrouwen met spontane lactatie, tumoren in de hypophysis.

Door inspuiting van extracten van de hypophyse en door exstirpatie
van de hypophyse bij proefdieren werd het bewijs gebracht.

Grüter en Stricker (ii) behandelden niet-gravide proefdieren
eerst met oestron. De uier ontwikkelde zich en het gelukte hun de
melkklier met een extract van de hypophysis tot secretie te brengen.
Ook gelukte het hun met dit hypophvsisextract bij konijnen, waarbij
tegen het einde van een pseudograviditeit ovariotomie was verricht,
de secretie op gang te brengen.

Soortgelijke proeven werden met eenzelfde resultaat door Trautman
(47), Hogreve (14) en vele anderen verricht.

Sei.ye, Collip en Thomson (42—43) gelukte het bij hoogdrachtige
ratten de hypophysis weg te nemen zonder dat abortus volgde. Bij deze
dieren kwam de uier wel tot ontwikkeling, maar na den partus werd
geen melk afgescheiden.

Evenals de werking van het ons allen bekende weeënopwekkcnde
hormon voor den partus tegengegaan wordt, wordt ook de werking
van het lactotrope hormon uit de hypophysis voor den partus geremd
en wel door het follikelhormoti.

Sei.ye, Collip en Thomson (42 en 43) namen bij hoogdrachtige
ratten na keizersnede placenta en vruchten weg. Onmiddellijk begon
de uier te secerneercn. Met de uitstooting van de vrucht en de daarmee
gepaard gaande sterke afname van de productie van het follikelhormon
valt de remmende factor weg en kan de hypophysis zijn invloed op den
uier doen gelden.

Op deze eigenschap zijn de pogingen van Kogh (24, 27) e.a. gebaseerd
om met oestron (hooge dosis !) bij honden na schijndrachtigheid en bij
runderen, die drooggezet moeten worden, de melkafscheiding tegen
te gaan.

Ook de stoornissen in de mclksecretie, die gedurende de hengstigheid
worden waargenomen en die bij het veulen aanleiding geven tot diarrhee
kunnen uit de remmende werking van het oestron, dat gedurende de
bronst in verhoogde mate geproduceerd wordt, verklaard worden.

Ook aan het corpus luteumhormon wordt door sommige onderzoekers
een remmende werking toegeschreven.

Men neemt dus tegenwoordig aan. dat de uier gedurende de graviditeit
vnl. door het oestron, bij sommige dieren mede door het progesteron
tot ontwikkeling wordt gebracht. (In onderzoekingen van den aller-
laatsten tijd wordt naar voren gebracht dat ook de hypophysis bij den
opbouw van den uier noodig is). Als vaststaand wordt aangenomen,
dat door de hvpophysis een hormon wordt afgescheiden, dat direct na
den partus de secretie op gang brengt. Vóór den partus wordt de
werking van dit lactotrope hormon tegengegaan door het oestron en
waarschijnlijk ook door het progesteron.

werking op den uier na den partus toegeschreven moest worden. Dit
werd mogelijk toen men de verschillende hormonen, die door de hypo-
physis worden afgescheiden, leerde scheiden ; aanvankelijk kon men
alleen niet extracten werken.

Dat men, waar er zoo\'n nauw samengaan bestaat tusschen het
geslachtsapparaat en den uier, in de allereerste plaats naging of de
werking van het hypophyse-extract op den uier toegeschreven moest
worden aan het uit de voorste kwab van het hersenaanhangsel vrij-
gemaakte gonadotrope hormon, is vanzelfsprekend. De meeste onder-
zoekers hebben bij hun proeven gebruik gemaakt van het veel goed-
koopere, uit de urine van zwangere vrouwen bereide prolan, dat, zooals
boven reeds werd opgemerkt, in vele opzichten eenzelfde werking heeft
als het gonadotrope hormon.

Naar aanleiding van een mededeeling van Zondek, die bij 3 vrouwen
na behandeling met prolan zogsecretie zag optreden, behandelden
Hupka en Majert (15) zeugen, lijdende aan agalactie, met prolan.
Het gelukte hun hiermee de zogsecretie op gang te brengen. Ditzelfde
is later door verschillende andere onderzoekers ook waargenomen.
Sommige onderzoekers hebben proeven genomen met het groeihormon
uit de voorste kwab en het weeënopwekkende hormon uit de achterste
kwab van de hypophyse.

De proeven, genomen met het groeihormon, leverden zoowel bij
laboratoriumdieren als bij groote huisdieren geen residtaat op. Met het
weeënopwekkende hormon verkreeg Fellinger (4) positieve resultaten.

Feli.inger zag in zijn praktijk kort na elkaar 3 gezonde runderen
("leeftijd wordt niet opgegeven) met agalactie. De uier was bij deze
dieren te klein gebleven, had ongeveer de grootte, die hij in normale
gevallen 14 dagen voor den partus zag. Tepels en uier voelden slap
aan (hoeveelheid, kleur en hoedanigheid van het secretum, dat uit-
getrokken kon worden, wordt niet vermeld). Een der dieren werd 24 uur,
de beide andere 3 maal 24 uur na den partus met 10 cc pituisan
ingespoten. Bij alle drie dieren was de melkafscheiding korten tijd na
de injectie normaal. Bij een der dieren was na een volgenden partus de
melkafscheiding normaal. De beide andere dieren werden niet weer
gedekt.

In de encyclopaedie van Stanc en Wirth en ook in het boek van Weber (50)
wordt het voorkomen van agalactia bij overigens gezonde runderen genoemd.
In beide werken vindt men een literatuuropgave, zoodat deze hier achterwege
kan blijven. Weber merkt op, dat de prognose dubieus gesteld moet worden.
Soms zag hij langzamerhand herstel optreden. In andere gevallen bicven alle in
dien tijd (1927) bekende middelen zonder resultaat. Nadrukkelijk wordt gezegd
dat na een volgenden partus de melkgift dikwijls volkomen normaal is. Het
vooral bij vaarzen veelvuldig voorkomende verschijnsel, waarbij 1 of 2 kwartieren
zich in het geheel niet ontwikkelen, terwijl na den partus uit de slappe tepel
niets of met veel moeite slechts enkele druppels sereus vocht getrokken kunnen
worden, dat o.a. in Stang en Wirth in één adem genoemd wordt met agalactia,
hoort hier niet thuis, omdat de oorzaak een geheel andere is.

Ook heeft men den invloed, die verschillende hormonen uit de
hypophyse op de melksecretie van reeds eenigen tijd in lactatie zijnde
dieren hebben, nagegaan.

Aanvankelijk meende men [Frei (7), Simonnet (45)], dat alleen het
op gang brengen van de melksecretie onder hormonalen invloed stond;
voor het op gang houden van de secretie gedurende den verderen duur
van de lactatie zou de prikkel, die van het melken of van het zuigen
uitgaat, voldoende zijn.

Reeds de resultaten, die o.a. Grüter en Stricker (\'i i) met toediening
van extracten uit de voorste hypophysiskwab kregen, wezen er op,
dat deze opvatting niet juist was.

Grüter en Stricker \\ onden nl. dat bij runderen, geiten, varkens en
honden, die reeds eenigen tijd in lactatie waren, door toediening van
hypophyse-extracten de melkgift opgevoerd kon worden.

Het absolute bewijs werd weer geleverd door Selye, Collip en
Tiiomson (46, 47). Deze onderzoekers namen bij reeds eenigen tijd in
lactatie zijnde ratten en muizen de hypophyse weg en zagen de melk-
afscheiding bij deze dieren onmiddellijk ophouden.

Hupka en Majert (15, 33) namen proeven met prolan bij 35 in
lactatie zijnde runderen, die aan steriliteit leden. Deze runderen werden
eenmaal ingespoten met 125-1750 R. E. prolan. Als nevenbevinding
vermelden zij dat bij 8 runderen, die in de eerste helft van de lactatie
waren, de melkgift belangrijk steeg. Werden de dieren \'s morgens
ingespoten, dan werd \'s avonds reeds een geringe stijging waargenomen.
Den volgenden dag gaven 6 dieren 1—2 L, 2 andere zelfs 6 L meer.
Bij i dier was den derden dag dc melkgift nog grooter. De dosis prolan
bleek niet van invloed. Bij de dieren, waarbij deze verhoogde melkgift
werd opgemerkt, waren zoowel dieren, die met 125 R. E., als dieren, die
met een hoogere dosis waren ingespoten.

Koch (22) injicieerde 3 runderen en 3 schapen in de eerste helft van
de lactatieperiode met respectievelijk 125 en 50—100 R. E. prolan.
Bij een rund en bij twee schapen zag hij de melkgift stijgen. Bij een
daarna ingesteld onderzoek bij 25 schapen en 22 runderen kon deze
bevinding niet bevestigd worden. Bij geen dezer dieren steeg de melkgift
na de prolantoediening.

Hogreve (14) vond, dat een injectie van 250—500 R. E. prolan bij
in lactatie zijnde geiten en runderen noch op de hoeveelheid noch op
het vetgehalte van de melk van invloed was.

Asimow (i) vermeldt dat bij runderen het dagelijksche kwantum
met prolan niet opgevoerd kan worden.

Ook heeft men bij in lactatie zijnde dieren het weeënopwekkende
hormon geprobeerd. Terwijl Hogreve (14) bij runderen en geiten
geen resultaat krijgt, melden Turner en Slaughter (48) positieve
resultaten.

In 1933 deelde Riddle mee dat het hem en zijn medewerkers gelukt
was, langs chemischen weg het lactotrope hormon uit de hypophvsis

vrij te maken. Zij gaven aan het door hen bereide melkdrijvende
hormon den naam prolactin.

Dit prolactin is volgens Riddle, Bates en Dijkshorn (39) een zure,
in alcali oplosbaar, isoëlectrisch niet-oplosbare fractie van de voorste
kwab van de hypophysis, vrij van gonadotroop en thyreotroop hormon
en grootendeels vrij van groeihormon. In drogen toestand is het bestand
tegen verhitting van ioo° gedurende een uur. In oplossing is het bij
een pH van 2—3 slechts eenigen tijd houdbaar.

In 1934 toonden Riddle, Bates en Lahr (40) aan, dat het een eiwit
is, dat door trypsine in 2 uur onwerkzaam wordt gemaakt. Als ijkings-
methode introduceerde Riddle de kropreactie bij de duif. In den
dorsolateralen wand van den krop van de duif bevindt zich zoowel bij
het mannetje als bij het vrouwtje rechts en links een papierdun klier-
parket met een oppervlakte van 3 a 4 cm², dat in zijn functie veel
overeenkomst vertoont met den uier van de zoogdieren. In de laatste
2 a 3 dagen van den broedtijd wordt deze klier vele malen grooter en
dikker. Direct na het uitkomen der jongen scheidt ze de zgn. kropmelk
af. De jonge duiven worden nl. in de eerste levensdagen door de ouders
gevoed met ten deele verteerd geregurgiteerd voedsel, dat in den krop
rijkelijk met door de kropklier afgescheiden kropmelk gemengd wordt.
Reeds in 1931 was het Riddle en Braucher (38) gelukt, met een totaal
extract van de hypophysis de kropklier ook bij niet broedende duiven
zoowel bij het mannetje als het vrouwtje tot secretie te brengen.

Dit gelukte in 1933 Riddle, Bates en Dijkshorn (39) ook met het
door hen uit de hypophysis bereide prolactin. Met dit prolactin konden
zij de kropklier van niet-broedende duiven van iederen leeftijd tot
secretie brengen. Zelfs bij jonge duiven, die zelf nog met kropmelk
gevoed werden, kon deze kropreactie met prolactin tot stand gebracht
worden.

Met dit prolactin gelukte het hun nu inderdaad ook bij zoogdieren
(caviae en konijnen), waarbij eerst de uier met oestron en progesteron-
achtige stoffen tot ontwikkeling was gebracht, de zogsecretie op gang
te brengen.

Riddle gebruikte als ijkingsmethode de kropreactie van de duif,
omdat reeds lang bekend was, dat de zoogdieruier ook op allerlei
niet-specifieke prikkels met verhoogde secretie reageert, waardoor het
aflezen van de resultaten wel ten zeerste bemoeilijkt wordt. Zoo is de
uier gevoelig voor mechanische prikkels ; door prikkeling van de
uierhuid, maar vooral door het melken kan de secretie ook op andere
dan physiologische tijden op gang gebracht worden. Ook is de uier
gevoelig voor allerlei chemische prikkels, b.v. voor injectie van vreemde
eiwitten.

Pfaundler (37) merkt dan ook terecht op, dat slechts dan de resultaten
van een onderzoek naar de beïnvloeding van den uier met hormon-
praeparaten aanspraak kan maken op betrouwbaarheid, wanneer alle
niet specifieke invloeden zooveel mogelijk worden uitgeschakeld.

Bijzondere mechanische prikkels moeten worden gemeden ; het dier
moet dus gedurende de proef vooral op de gewone wijze gemolken
worden. Het te onderzoeken middel mag geen stoffen bevatten, die een
bijzondere algemeene of locale reactie geven. Bij voorkeur wil hij
gebruik maken van eenigen tijd tevoren gecastreerde dieren om den
invloed, die de bronst op de melkafscheiding heeft, te kunnen uit-
schakelen. Daarenboven eischt Pfaundler, dat bij voorkeur gebruik
gemaakt zal worden van dieren die nog niet eerder drachtig zijn ge-
weest, omdat gebleken is dat de uier van deze dieren het minst gevoelig
is voor niet-specifieke prikkels.

Dat er daarenboven nog rekening gehouden moet worden met de
voeding, staltemperatuur etc., is vanzelfsprekend.

Uit de proeven van Riddle en zijn medewerkers blijkt, dat de krop-
klier van de duif alleen reageert op het prolactin. Ze reageert niet op
het gonadotrope hormon, op het groeihormon en op het weeën-
opwekkende hormon ; ook niet op prolan.

Het op gang brengen van de secretie bij dieren met agalactie direct
na den partus en het opvoeren van het dagelijkschc kwantum melk bij
in lactatie zijnde dieren, dat sommigen onderzoekers bij een enkel dier
met prolan en met het weeënopwekkende hormon gelukte, kan tot op
heden niet precies worden verklaard. Waarschijnlijk is het echter, waar
uit de proeven van Riddle blijkt dat noch het prolan, noch het weeën-
opwekkende hormon een lactotropen factor bevat, geen hormonwerking,
maar moet het beschouwd worden als de reactie op een niet-specifieken
prikkel.

Ook de door Kranenburg, Hoogstra en mij waargenomen verbetering na
prolaninjecties bij merries met agalactia moeten, gezien in het licht van deze
onderzoekingen, op rekening geschoven worden van de bereidheid van den uier om
op niet-specifieke prikkels met secretie te reageeren.

De mededeeling van Pfaundler, dat de uier van dieren, die nog niet
eerder drachtig zijn geweest, het minst gevoelig is voor niet-specifieke
prikkels, vormt misschien wel de verklaring voor het groote verschil
in resultaat, dat door Kranenburg en mij werd verkregen. Immers
Kranenburg heeft zijn waarnemingen hoofdzakelijk gedaan bij multipare
dieren, terwijl ik met primipare dieren te doen had.

Zooals boven reeds werd gezegd, gelukte het Riddle en zijn mede-
werkers ook bij zoogdieren met prolactin de secretie op gang te brengen,
hetgeen later door verschillende onderzoekers o.a. Lyons en Catchpole
(32) en Tausk, de Fremery en Spanhof (46) is bevestigd geworden.

In het jaarverslag van den Directeur van den Veeartsenijkundigen
Dienst over het jaar 1936 wordt meegedeeld, dat Kooistra varkens
met agalactie direct na den partus met goed resultaat met prolactin
heeft behandeld.

In het afgeloopen jaar hebben Koch en Krinner geprobeerd met
prolactin de melkgift van reeds eenigen tijd in lactatie zijnde runderen
te beïnvloeden.

Hoewel de proeven nog niet beëindigd zijn, deelt Koch (24 en 26)
reeds thans enkele residtaten mee. Zij komen tot de conclusie, dat,
althans in den eersten tijd van de lactatie, de melkafscheiding door de
hypophvsis wordt geregeld, want in dezen tijd gelukt het de melk-
secretie met prolactin te beïnvloeden.

Bij runderen, schapen en honden met onvoldoende melkgift gelukte
het hun in eenige gevallen de melkgift met prolactin aanzienlijk te doen
stijgen.

Bij dieren, die geen of slechts weinig melk gaven, was, wanneer deze
eenigen tijd na den partus werden behandeld, het resutlaat zeer twijfel-
achtig.

In een latere periode van de lactatie werd geen resultaat meer ver-
kregen ; de melkafscheiding wordt dan blijkbaar door den prikkel, die
uitgaat van het melken op gang gehouden.

Bij dieren, waarbij de melkgift na het doorstaan van een ziekte te
laag blijft, werd geen resultaat verkregen.

Opgemerkt dient nog te worden dat het prolactin een antagonist is
van het gonadotrope hormon. Hierdoor kan de eierstok bij langdurige
toediening geschaad worden. Indien we proeven met prolactin nemen
bij dieren, die verder voor de fokkerij gebezigd zullen worden, dienen
we hiermee dan ook rekening te houden.

Het zal van belang zijn, ook bij paarden, waarbij na den partus de
zogafscheiding gestoord is, proeven met prolactin te nemen. Ook wanneer
eenigen tijd na den partus uit den vóedingstoèstand van het veulen
geconcludeerd moet worden, dat de melkafscheiding subnormaal is,
kan geprobeerd worden of met prolactin een verhooging van het
dagelijksch kwanturn verkregen kan worden. Dit laatste zou b.v. van
belang geweest zijn bij het paard van E. N. (geval V).

In de door mij beschreven eerste 3 gevallen en ook bij varkens met
eenzelfde klinisch beeld als het varken van H. H. te H. mogen de
verwachtingen niet te hoog gespannen zijn. We moeten aannemen,
dat, waar in deze gevallen de uier in het geheel niet ontwikkeld was,
het ovarium gedurende de graviditeit zijn plicht niet heeft gedaan.
We zouden dergelijke dieren dus gedurende de dracht moeten
behandelen met ocstronbevattende praeparatcn. Na den partus zou
dan, indien deze behandeling op zich zelf al reeds niet voldoende bleek,
een prolactin-injectie gegeven kunnen worden.

In de humane geneeskunde heeft men met gedurende de graviditeit
toegediende follikelhormonpraeparaten, peroraal, parenteraal en zelfs
in zalven, die locaal op de huid worden gebracht, in dergelijke gevallen
goede resultaten verkregen.

Wij zullen bij dieren, waarbij dit gebrek bestaat bij de aflezing van
de resultaten rekening moeten houden met het feit, dat recidive geen regel
is. Bij de door mij bij primipare dieren waargenomen gevallen van
agalactia, bleek, behoudens bij het paard van v. n. D. (geval II), waarbij

na het derde veulen de zogafscheiding nogmaals gestoord was, dat na
een volgenden partus de secretie ook zonder voorafgaande behandeling
normaal was.

In de gevallen IV, V en VI, waar de uier wel, zij het dan ook on-
voldoende ontwikkeld is, maar de melkafscheiding stagneert, mag van
prolactin goed resultaat verwacht worden, is althans op grond van de
huidige opvattingen een behandeling met prolactin meer aangewezen
dan een behandeling met prolan. Ook hier moet echter een eventueel
residtaat met een zekere reserve beoordeeld worden, want bij het
paard van H. F. (geval VI) bleek massage, uittrekken en het laten
zuigen van het veulen voldoende voor het op gang brengen van de
melksecretie.

Voorloopig zal de prijs een veelvuldig gebruik van het prolactin in
den weg staan. In tegenstelling met b.v. het follikelhormon waar de
bestudeering van den invloed, die injecties van extracten uit de ovaria
op gecastreerde proefdieren hebben, gevolgd werd door het vinden van
een goede biologische reactie (Allan en Doisy) en waar vervolgens de
kroon op het werk werd gezet met het vinden van de chemische formule
van het bronstverwekkende hormon, kent men van prolactin dc che-
mische samenstelling niet. Men weet door de onderzoekingen van Riddle,
Bates en Lahk (40), dat het een eiwit is, maar de samenstelling van
dit eiwit kent men niet. Het praeparaat kan dan ook alleen uit het
endocrine orgaan zelve bereid worden, wat hooge kosten meebrengt.

Zelfs wordt den laatsten tijd, vooral van Engelsche zijde, de vraag
opgeworpen of dc biologische reactie (kropreactie), die ook bij de verdere
zuivering van het praeparaat (het door Riddle en zijn medewerkers
bereide hypophysisextract prolactin is alleen vrij gemaakt van het
gonadotrope, het thyreotrope en het groeihormon en van dit laatste
hormon ook nog maar grootendeels !) als ijkingsmethode is gehandhaafd,
wel de juiste is.

Nelson en Gaunt (35, 36) en ook Gomez en Turner (iq en 13)
gelukte het bij proefdieren, waarbij de hypophysis was weggenomen,
wel de secretie aan te zetten met een ruw extract van de voorste
hypophysiskwab, doch niet met het op den duivenkrop geijkte prolactin.
Wel was dit weer mogelijk indien behalve het gezuiverde praeparaat
ook het adrenotroop hormon — een later door Lyons (31) van het
prolactin afgescheiden hormon uit de hypophysis — of het hormon
van de bijnierschors werd gegeven.

Folley en Young (6) maakten meerdere op verschillende wijze
bereide hypophysisextracten, ieder met verschillende physiologische
eigenschappen. Zij gingen na welk van deze extracten de melksecretie
bij het rund tijdens de lactatie aanzette. Dit bleek nu niet het extract
te zijn met de sterkste werking op den groei van den krop (prolactin),
doch het extract, dat ook het zgn. glycotrope of anti-insulaire hormon,
een eveneens door de hypophysis afgescheiden hormon, dat in 1936
dooi\' Young is aangetoond, bevatte.

Folley (5) vraagt zich af of het wel juist is, de kropreactie als de
ijkingsmethode te handhaven, omdat de afscheiding van „kropmelk"
een physiologisch gebeuren is, dat toch wel heel ver afstaat van lactatie
bij zoogdieren. Hij vreest, dat men door deze 2 processen al te veel op
een lijn te stellen, het onderzoek naar het lactotrope hormon op een
dwaalspoor zal brengen en meent dat in ieder geval daarnaast een
methode van ijking met behulp van de melksecretie van een zoogdier
gewenscht is.

Ook in proeven, die door Asimow en zijn leerlingen (1) in de af-
geloopen jaren met verschillende hvpophyse-extracten werden genomen,
stelde het volgens Riddle bereide prolactin teleur.

Zooals reeds werd meegedeeld bleek uit proeven, die door Asimow
in navolging van Hupka en Majert werden genomen, dat met prolan
de mclkgift van in lactatie zijnde runderen niet kan worden beïnvloed.
Ook bij laboratoriumdieren kon de secretie met prolan niet op gang
gebracht worden.

Na de mededeeling van Riddle werden proeven genomen met
hypophyse-extracten vnl. met het doel om na te gaan of hiermee de
melkgift bij in lactatie zijnde runderen kon worden opgevoerd.

Een serie proeven werd genomen met prolactin, dat bereid was op de
door Riddle, Bates en Dijkshorn aangegeven wijze ; een tweede serie
met prolactin bereid volgens Lyons en Catchpole en een derde serie
met het volgens Gardner en Turner bereide prolactin.

Daarnaast werden proeven ingesteld met een zgn. totaalextract,
bereid volgens de voor dit doel door Asimow gewijzigde methode, die
destijds door Evans was aangegeven voor de bereiding van het groei-
hormon.

Uit de proeven bleek nu, dat alleen resultaat werd verkregen met het
volgens Asimow-Evans bereide extract. Bij runderen in de eerste helft
van de lactatie werd na inspuiting van dit extract regelmatig een
stijging van de melkgift waargenomen. Met praeparaten van het
prolactintype, bereid volgens Riddle, Lyons en Gardner werd slechts
een enkele maal en dan nog alleen na injectie van een zeer hooge dosis
resultaat gezien.

Na deze oriënteerende proeven werd door Asimow en Krouze (1)
met het extract van Asimow-Evans een proef op groote schaal ingesteld
bij 600 dieren van een staatsboerderij in de nabijheid van Moskou ;
510 dieren werden eenmaal geïnjicieerd met het extract ; 90 dieren
dienden als controle.

In verschillende tabellen worden de voeding en melkopbrengst vóór,
gedurende en na de proef opgegeven ; verder worden vermeld ras,
leeftijd, gewicht, begin van de lactatie, drachtigheid, etc. van de bij
de proef gebruikte dieren. Uit deze proef bleek, dat resultaat alleen
verkregen wordt in de eerste helft van de lactatieperiode.

De stijging van de melkgift bleef na de injectie 6—15 dagen merkbaar.
In sommige gevallen bedroeg de meerdere opbrengst 4 en meer liters

per dag bij driemaal melken. (Dit is zeer veel als men bedenkt, dat de
proef verricht werd bij dieren waarvan 50 % een opbrengst heeft van
i o— 12 L ; slechts een klein deel van de rest meer, een groot deel minder).
De samenstelling van de melkgift bleef dezelfde, het vetgehalte steeg
bij sommige dieren gedurende 3 dagen na de injectie iets. Een deel der
dieren werd na 14 dagen nogmaals ingespoten met hetzelfde resultaat.

Bij het toepassen van hormonpraeparaten moeten wij ons dan ook
wel bewust zijn, dat we een gebied betreden waar veel nog op betrekkelijk
losse schroeven staat.

Wat het melkdrijvende hormon betreft blijkt uit de jongste literatuur
— waaruit ik maar een greep deed - dat we het prolactin, zooals ons
dat tegenwoordig wordt opgediend, zeker niet moeten beschouwen als
het in alle opzichten chemisch zuiver afgescheiden lactotrope hormon.
De praeparaten, waarmee de verschillende onderzoekers hebben
gewerkt, bevatten, zooals uit recente publicaties blijkt, behalve het
eigenlijke lactotrope hormon allen ook een meer of minder groote
hoeveelheid andere hormonen uit de hypophysis.

Het is dan ook noodig de resultaten, die met „prolactin" e.d. verkregen
worden, met een kritischcn blik te bezien. Een kritische zin is niet alleen
noodig bij het aflezen van de resultaten, maar ook — en zeer terecht
wordt hier door Koch in zijn verleden jaar verschenen werk „Hormone
und Hormon therapie in der Tiermedizin" op gewezen — bij het
koopen van de praeparaten.

In het bijzonder waarschuwt Koc.h tegen de door vele firma\'s in
den handel gebrachte praeparaten van hormonen, waarvan de chemische
samenstelling niet bekend is en die derhalve alleen uit het endocrine
orgaan zelve bereid kunnen worden. Dikwijls bevat -— vooral wanneer
de prijs laag gesteld is — het praeparaat het hormon, dat op het etiket
is vermeld, in onvoldoende hoeveelheid of in het geheel niet.

Zes overigens gezonde primipare Belgische merries, waarbij na den
partus de zogsecretie gestoord was, werden behandeld. De veulens
werden bij de merrie gelaten en zooveel mogelijk tot zuigen gebracht ;
de uier werd uitgetrokken en gemasseerd, terwijl 5 der merries bovendien
i of 2 injecties 250 R. E. prolan kregen.

Bij 3 dezer merries, waarvan de uier in het geheel niet ontwikkeld
was en slechts eenige cm³ barnsteenkleurig, dunvloeibaar secretum
uitgetrokken kon worden, bracht deze behandeling geen verbetering
en moesten de veulens als lebveulens grootgebracht worden. Bij de
3 andere, waarbij de uier wel te klein, maar toch iets beter ontwikkeld
was, kon een weinig dikvloeibaar geel secretum worden uitgetrokken.

Bij één deser (IV) gaf het prolan, dat ± 8 uur na den partus werd
ingespoten, een direct merkbare verbetering. Ongeveer 1 uur na de
injectie was de uier aanmerkelijk in omvang toegenomen en het secretum

melkachtig ; 12 uur later was de secretie normaal. Bij No. V bracht het
prolan, ook nu weer ^ 8 uur 11a den partus ingespoten, geen verbetering;
48 uur daarna was de secretie normaal, hetgeen ook het geval was bij
No. VI, bij welk dier de prolan-injectie achterwege was gebleven.

Bij merrie V was de hoeveelheid melk, die afgescheiden werd, sub-
normaal ; het overigens gezonde veulen was in de zoogperiode in
slechte conditie. Met de beide andere was dit niet het geval.

Het gebrek recidiveerde bij geen der dieren. Bij merrie No. II was
de secretie na de geboorte van het derde veulen aanvankelijk gestoord.

Bekend is dat de opbouw van den uier gedurende de graviditeit, het
op gang brengen van de secretie na den partus en het op gang houden
van de secretie althans in de eerste helft van de lactatieperiode onder
hormonalen invloed staan. Grüter en Stricker konden de melk-
afscheiding bij proefdieren, waarbij eerst de uier met oestronachtige
stoffen tot ontwikkeling was gebracht, door een injectie van een totaal-
extract van de hypophysis op gang brengen. Latere onderzoekers
toonden den invloed van dergelijke extracten op de melkafscheiding in
de eerste helft van de lactatieperiode aan.

Riddle vond, dat met dergelijke totaalextracten de kropklier van
de duif tot afscheiding van de zgn. krópmelk gebracht kon worden. Hij
gebruikte dit effect als testmethode, waarvoor de uier van zoogdieren
minder geschikt is, omdat deze, zooals Pfaundler reeds opmerkte, zoo
gemakkelijk reageert op allerlei niet specifieke chemische en mechanische
prikkels.

Op een door hem in 1933 aangegeven wijze gelukte het Riddle uit
de hypophysis een extract, dat hij den naam prolactin gaf, te bereiden,
waarmee wel de kropreactie opgewekt kan worden, dat echter vrij is
van de werking op gonaden, schildklier en groei. Omgekeerd kon hij
ook aantoonen dat de kropreactie alléén opgewekt kan worden met
prolactin, niet met het gonadotropc-thyreotrope- en groeihormon en
weeëndrijvende hormon, ook niet met prolan.

De door Kranenburg, Hoogstra en schrijver bij merries met
agalactia waargenomen verbetering met prolan, moeten, waar uit de
onderzoekingen van Riddle blijkt dat het prolan geen lactotropen
factor bevat, waarschijnlijk op rekening worden geschreven van de
bereidheid van den uier om op niet-specifieke prikkels met secretie te
reageeren.

Riddle toonde ook aan, dat met dit prolactin dc secretie bij zoog-
dieren op gang gebracht kon worden. Later vermeldde Koch, dat het
hem gelukt was, den invloed van prolactin op de melkgift van in lactatie
zijnde runderen aan te toonen. De resultaten van enkele andere onder-
zoekers komen hiermee echter niet overeen.

Tot slot wordt gewezen op enkele publicaties van den allerlaatsten
tijd, waaruit blijkt, dat het tot op heden aan niemand gelukt is, het
lactotrope hormon langs chemischen weg zuiver van de andere hormonen

van de hypophysis af te scheiden. De praeparaten, waarmee de ver-
schillende onderzoekers gewerkt hebben — ook het op de door Riddle
aangegeven wijze bereide prolactin - bevatten, behalve het lactotrope
hormon, een meer of minder groote hoeveelheid andere hypophyse
hormonen.

Sechs übrigens gesunde primipare belgische Stuten, die an Agalactia litten,
wurden behandelt. Die Fohlen wurden bei der Stute gelassen und soweit möglich
zum Saugen gebracht; die Euter wurden ausgemolken und massiert, während 5
der Stuten ausserdem ein- oder zweimal mit Prolan (250 R. E.) behandelt wurden.

Bei einer der Stuten trat nach der Prolaninjektion eine direkt merkbare Ver-
besserung auf; bei den 4 anderen war dies nicht der Fall.

Verf. weist auf die Untersuchungen von Riddle hin, die zeigten, dass das Prolan
keinen lactotropen Faktor enthält und kommt zu der Schlussfolgerung, dass die
Besserungen, die bei Stuten mit Agalactia manchmal nach Behandlung mit Prolan
gesehen werden, wahrscheinlich der Bereitschaft des Euters zugeschrieben werden
müssen auf nicht-spezifische Reize mit Sekretion zu reagieren.

Six otherwise healthy primipare Belgian mares, suffering from agalactia were
treated. The foals were let to the mare and as much as possible lead to suck. The
udder was milked and massaged, whilst 5 of the mares got one or two injections
with Prolan (250 i. u.).

In one of the mares a direct marked improvement was seen after the injection
of Prolan ; in the 4 other no result was seen.

The author points to the researches of Riddle, from which it appears that Prolan
does not contain a lactotropic factor and he comes to the conclusion that the impro-
vement, sometimes seen in mares with agalactia after treatment with Prolan, probably
will be due to the readiness of the udder to react upon non-specific stimulations
with secretion.

Six juments de trait belges, présentant de l\'agalaxie, mais pour le reste en parfaite
santé, furent traitées. On laissa les poulains près de leur mère et on les laissa téter
le plus souvent possible ; on pratiqua la mulsion et le massage des mamelles, tandis
que d\'autre part on injecta une ou deux fois du Prolan (250 U. R.).

Chez une des juments, la sécrétion lactée augmenta sensiblement après l\'injection
de prolan, alors que chez les 4 autres cela nu fut pas le cas.

L\'auteur signale à ce propos les recherches de Riddle, qui établit que le prolan
ne contient pas de facteur lactotropique et conclut que l\'amélioration, qui se produit
parfois chez des juments présentant de l\'agalaxie après le traitement au prolan,
doit probablement être mise sur le compte de l\'aptitude de la mamelle à réagir
en sécrétant vis â vis des excitants non spécifiques.

21. Kamenicek : Mitt. d. Tschech. Ak. d. Landw. 1933, 9, 13 (gecit. Hogreve 14).

28. Krizenecky : Mitt. d. Tschech. Ak. d. Landw. 1933, p. 9 (gecit. n. Koch 23).

32. Lyons and Catchpole : Proc. soc. exp. Biol., No. 4, 1933, 31, p- 299, 303 en
305-

39. Riddle, Bates and Dijkshorn : Americ. Journ. of Physiol., 1933, 105, p. 191.

Als spoedgeval werd den 30sten April 1940 aan onze kliniek een
inversio et anteflexio vesicae bij een 7-jarige Belgische merrie behandeld.
Deze blaasomstulping was daags te voren, den eersten dag na den
partus, opgemerkt en aangezien het den dierenarts niet mocht gelukken
een repositie te bewerkstelligen was een behandeling aan de kliniek
verzocht.

Het is mij gebleken, dat deze vorm van blaasdislocatie bij de merrie
weinig bekend is en dit houdt zeker wel verband met het feit, dat men
slechts zelden in de gelegenheid is haar te zien. De frequentie der
blaasinversio, waarbij de omstulping tot buiten de vulva uitzakt, is
veel grooter en deze afwijking is dan ook meer bekend.

Aan de beschrijving van het ziektegeval laat ik daarom eenigc alge-
meene opmerkingen omtrent de inversio vesicae voorafgaan.

Het is duidelijk, dat een blaasomstulping slechts mogelijk is bij het
vrouwelijk dier en voor zoover het de groote huisdieren betreft komt
deze bij het paard het meest voor, hoewel de frequentie in het algemeen
niet zeer groot is.

In den regel staat de inversio vesicae met den partus in verband en
dit is verklaarbaar, omdat voor de totstandkoming ervan een ver-
slapping en dilatatie van blaashals en urethra een noodzakelijke voor-
waarde is, terwijl voor het overige een sterke buikpers de directe
aetiologische factor is.

Meermalen wordt dan ook een blaasomstulping tijdens den partus
gezien en in dit geval behoort de zorg voor een repositie tot de taak
van den verloskundige. Echter wordt zij ook wel één of eenige dagen
na het veulenen waargenomen, zelfs eenige weken daarna. Overigens
wordt gewag gemaakt van het voorkomen gedurende de drachtighcid
en van de mogelijkheid, dat ook blaassteenen en blaastumoren tot een
inversio vesicae aanleiding kunnen geven.

Onze ervaring aan de kliniek heeft tot dusver uitsluitend betrekking
op gevallen, die van 2 tot 5 dagen na den partus waren ontstaan of
opgemerkt.

gepaard gaat met een prolabeeren van het omgestulpte orgaan buiten
de vulva ; dat is de ,,inversio el prolapsus vesicae".

Van dezen toestand is de diagnose eenvoudig. Als een kolf- of bol-
vormig gezwel is het fundusgedeelte der blaas buiten de vulva zicht-
baar, terwijl verder een herhaald persen wordt waargenomen, waarbij
af en toe urine, welke op den bodem der vagina is verzameld, wordt
uitgeworpen. Bij nader onderzoek der uitstulping blijkt, dat de opper-
vlakte er van slijmvlies is en dat ze met een dikke steel ter plaatse
van de urethra haar oorsprong vindt, terwijl aan de bovenzijde ver
naar voren toe aan weerszijden de uitmondingsplaats van den ureter
zichtbaar is.

Het bedekkende slijmvlies biedt geen normaal aspect ; het is sterk
oedemateus en dientengevolge aanzienlijk verdikt. En verder zijn er
veelal oppervlakkige laesies, inscheuringen of erosies ; in sommige
gevallen diepere wonden en necrotische gedeelten. Het tot stand komen
dezer verwondingen laat zich verklaren door het blootgesteld zijn
van het vulnerable slijmvlies aan allerlei insulten (persen, schuren,
faeces).

Minder dan de prolabeerende blaasomstulping wordt die vorm van
inversio vesicae gezien, waarbij de omgestulpte blaas in de scheede
verborgen blijft. In een naar voren toe gebogen ligging (anteflexio,
anteversio) bevindt ze zich in het voorste deel der vagina. Deze
dislocatie kennen we als ,,inversio el anteflexio vesicae".

Ook in dit geval is de diagnose eenvoudig. Bij het manueel onderzoek
der vagina — en in verband met het herhaald persen bestaat daartoe
aanleiding — zal de omgestulpte blaas als een gesteeld gezwel worden
gevoeld en het zal blijken, dat deze met de hand gemakkelijk buiten
de vulva kan worden gebracht. En ook zal blijken, dat de naar buiten
gebrachte uitstulping veel neiging toont om haar oorspronkelijke ligging
met anteflexie te hernemen. Het blaasslijmvlies is hier minder ver-
anderd dan in de gevallen met prolapsus ; een sterk oedeem ervan is
vrijwel het eenige.

De inversio vesicae heeft wanneer ze tijdig in behandeling komt
— en dat is in den regel het geval — een vrij gunstige prognose. Hier
bestaat namelijk de mogelijkheid, dat de blaaswand slechts een oede-
mateuze infiltratie en geen of weinig beteekenende laesies toont, zoodat
er tegen een repositie tot het verkrijgen van een integriteitsherstel geen
bedenking behoeft te bestaan.

Minder gunstig zijn de vooruitzichten wanneer de blaaswand ernstig
verwond of ten deele necrotisch is. Wellicht is dan een repositie te
ontraden wegens het gevaar van een ruptuur van den blaaswand
tijdens deze bewerking en wegens de mogelijkheid van het ontstaan
eener infectieuze peritonitis. En ook wanneer de blaaswand een rigiditeit
heeft verkregen, zooals dat mogelijk is bij een geval dat verscheidene
dagen bestaat, is het gelukken der repositie en daarmede de kans op
een integriteitsherstel twijfelachtig.

Bij een zoodanige inversio is dan als ultima ratio een blaasamputatie
te overwegen. En hierbij dient men rekening te houden met het feit,
dat aan deze operatie een blijvende urine-incontinentie met de nadeelige
gevolgen daarvan is verbonden.

Een al te spoedig besluiten tot amputatie is dus niet te verdedigen;
wanneer er geen dringende contraindicatie is, mag geen poging tot
repositie achterwege blijven. Inscheuringen van het slijmvlies, zooals
die vaak reeds aanwezig zijn, of anders bij de maatregelen tot repositie
zullen ontstaan, zijn geen contraindicaties.

In de meeste gevallen gaat de repositie bij een doelmatige bewerking
vrij vlot en wat betreft deze doelmatigheid zijn er twee zaken van groot
belang. Ten eerste moet het persen worden verhinderd en ten tweede
moet de omgestulpte blaaswand van tevoren aanzienlijk verkleind
en soepel zijn gemaakt. Wanneer men hiermede rekening houdt is de
eigenlijke terugstulping eenvoudig, zij het dan ook, dat de taxis in het
eene geval vlugger zal zijn bereikt dan in het andere.

Het persen is te verhinderen door gebruik te maken van narcose
of van sacraal-anaesthesie, terwijl het verkleinen der inversio hetzij
door langdurig kneden en masseeren met een vochtigen doek, hetzij
door elastische inwikkeling voor den duur van ongeveer 20 minuten
kan worden verkregen. Dit laatste heeft meer effect dan het eerste.
Wanneer bij het liggende dier wordt gereponeerd zal het hoog leggen
van de achterhand ook nog van belang zijn. Wordt van sacraal-
anaesthesie gebruik gemaakt, dan kan de bewerking met inachtneming
van de noodige voorzichtigheidsmaatregelcn bij het staande dier
geschieden.

Is het persen uitgeschakeld en heeft men den blaaswand klein en soepel,
dan zal de repositie dienen te geschieden door een geleidelijk terug-
drukken er van in de richting van en door de urethra. Aan de kliniek
gebruiken we daartoe een ronde houten staaf van ^ 60 cm lengte en

cm dikte, waarvan het einde met een gaaslap en een stuk taft (ingevet
met boorvaseline) is omgeven. Met de rechterhand wordt de staaf

aanhoudend en voorzichtig, maar nauwkeurig gericht in het beloop
der urethra voortgeduwd, terwijl men met de linkerhand den blaashals
omsluit en de juiste drukrichting controleert.

Is de repositie beëindigd (en bij gebruik van narcose het dier vol-
doende ontwaakt) dan verdient het aanbeveling de merrie als „aflei-
dingsmaatregel" eenigen tijd af te stappen. Het blijkt evenwel, dat de
mogelijkheid van een recidive klein is ; bij de gevallen in onze kliniek
zagen wij deze nooit, ondanks het feit, dat de dieren nog verscheidene
uren na de behandeling veelvuldig persten. Het afsluiten van de
urethrauitmonding met een of twee hechtingen ter voorkoming van
een recidief hebben we dan ook nooit toegepast.

Met de repositie en retentie is wel reeds veel bereikt, maar nog niet
een algeheel herstel. Het is vrijwel zeker, dat een cystitis en een
incontinentia urinae gedurende verscheidene dagen of zelfs gedurende
eenige weken zal achterblijven.

Deze cystitis is een gevolg van de laesies en infectie van het slijmvlies,
terwijl de urine-incontinentie door de nog voortdurende verslapping
van de blaassluitspier wordt veroorzaakt.

Blijkens onze ervaring heeft deze cystitis in het algemeen een gunstig
verloop en dit verloop wordt wellicht door die relaxatie van blaashals
en urethra bevorderd ; er is bij voortduring ontlasting van den inhoud
der blaas mogelijk (ook van necrotische slijmvliesfragmcnten), terwijl
verder het blaaslumen voor een antiseptische verzorging goed toe-
gankelijk is.

Met uitzondering van één merrie, die tengevolge van tetanus moest
worden opgeofferd, hebben wij bij al onze patiënten een herstel verkregen.

Bij de onderhavige patiënte hadden we de gegevens, dat ze met
een blaasomstulping was behept en dat deze hetzij tijdens, hetzij kort
na den partus was ontstaan. Ze kon dus uiterlijk 2 dagen aanwezig zijn.

De bevindingen bij de merrie waren duidelijk ; het dier perste bij
herhaling en daarbij werd af en toe urine uitgestort. Bij vaginaal onder-
zoek bleek, dat de blaas in volledig omgestulpten toestand in het voorste
deel der vagina verborgen lag. Een prolapsus ervan werd niet gezien ;
ook niet tijdens het hevig persen.

Bij de buiten de vulva gebrachte blaas was deze goed te onderzoeken ;
het slijmvlies \\ as zeer oedemateus en aan het fundusgedeelte waren
hier en daar enkele inscheuringen zichtbaar ; de uitmondingsplaatsen
der ureteren konden goed worden waargenomen. Na het loslaten der
omstulping keerde deze onmiddellijk weer in den stand met anteflexie
terug. We hadden dus met een inversio et anteflexio vesicae te doen.

De repositie werd verricht bij het staande dier en daarbij werd gebruik
gemaakt van sacraal-anaesthesie, terwijl als voorbehandeling van den
gestuwden blaaswand het elastische inzwachtelen was gekozen.

Na de epidurale injectie van 20 cc 1 % novocaine-oplossing in de
ruimte tusschen de beide eerste staartwervels werd de blaasomstulping

met een elastischen zwachtel voor den duur van 25 minuten sterk inge-
wikkeld en na het treffen dezer maatregelen was het vrij eenvoudig
om op de gegeven wdjze een terugstulping van de blaas te verkrijgen.
Het persen namelijk was volledig uitgeschakeld en de blaaswand was
aanzienlijk, met meer dan de helft, verkleind.

Op de repositie volgde een infusie in het blaaslumen van ± 200 cc
rivanol-oplossing (1 : 1000) en een subcutane injectie van antitetanus-
serum. En daarna werd de merrie een half uur afgestapt.

In het verdere verloop werd gedurende de eerste dagen na de be-
handeling nog een herhaald persen waargenomen ; dit werd echter
allengs minder. Overigens bleef de urine-incontinentie ongeveer 8 dagen
voortbestaan. De nabehandeling voor den tijd van 5 dagen betrof
een infusie in het blaaslumen van rivanol-sol. (1—1000) 2 X daags.

Behoudens eenigen verminderden eetlust en een geringe temperatuurs-
verhooging tijdens de eerste dagen (rnax. 39.1 °) heeft het dier geen
algemeene ziekteverschijnselen getoond. En na een verpleging van
14 dagen kon het als hersteld uit de kliniek worden ontslagen.

Omstreeks 2 maanden later had ik de gelegenheid de merrie bij den
eigenaar terug te zien en de gesteldheid van blaas en urethra te onder-
zoeken. Er werden geen afwijkingen waargenomen en de algemeene
gezondheidstoestand liet niet te wenschen over.

Verfasser beschreibt eine anteflektierte Umstülpung der Harnblase bei einer
7-jährige Stute, die 2 Tagen nach dem Gebären beobachtet wurde. Nach Reposition
der Blase erfolgte innerhalb 2 Wochen völlige Heilung.

The author describes an inversio of the bladder, who was seen in a 7-years old mare
after parturilion (inversio et anteflexio vesicae post partum). Reduction of the
bladder lead within 2 weeks to a permanent recovery.

L\'auteur décrit une renversement de la vessie restée dans le vagin chez une jument
de 7 ans. (inversio et anteflexio vesicae post partum). La reduction amena en 2
semaines une guérison permanente.

Het vet van onze slachtdieren is in verschen, dus rauwen toestand
gemakkelijk aan bederf onderhevig. Er treedt hierbij n.1. bacterie-
en schimmelgroei op, waardoor veranderingen worden veroorzaakt,
welke het vet ondeugdelijk voor de consumptie maken. Na smelten,
waarbij zorg moet worden gedragen, dat het water geheel uit het vet
verdampt en de temperatuur niet te hoog moet worden opgevoerd,
is de houdbaarheid belangrijk verhoogd. De duur dezer houdbaarheid
is in sterke mate afhankelijk van de wijze, waarop het gesmolten vet
wordt bewaard. Een zeer nadeelige invloed wordt in dit verband
uitgeoefend door lucht en licht en wel in het bijzonder door de zuurstof
en de ultraviolette stralen hieruit. Bij bewaren in open potten of ander
vaatwerk, waarbij lucht en licht vrij kunnen toetreden, neemt men vrij
snel (reeds na enkele weken) bederf waar. In tegenstelling met het rauwe
vet zijn de veranderingen, welke tijdens het bewaren van gesmolten
vet optreden, als regel niet van microbiologischen aard. Dit staat
ongetwijfeld in verband met het verlies van water tijdens het smelten.
Bij gesmolten vet spreken we in het algemeen van „chemisch" bederf.
De voornaamste veranderingen, welke men hierbij waarneemt, worden
aangeduid met het begrip „rans" of „ransheid".

Uit onderzoekingen van de laatste jaren is wel gebleken, dat het be-
grip „ransheid" zeer verschillende vormen van ontleding omvat, waarbij
zuren, peroxyden, aldehydcn of ketonen ontstaan. Dengene, die meer
over het chemisme dezer processen wil weten, mag ik verwijzen naai-
de omvangrijke critische literatuurbespreking van Krugers Dagneaux
(Chemisch Weekblad 36, 179, ig39). Organoleptisch wordt ransheid
gekenmerkt door een scherpe onaangename geur en smaak.

Het is iederen keuringsambtenaar bekend, dat jaarlijks groote hoe-
veelheden gesmolten vet als gevolg van ransheid door ondoelmatige
bewaring ondeugdelijk voor de consumptie worden. Dit betreft dan
als regel vet, dat in open of onvoldoende afgesloten houders is bewaard.
Omtrent de houdbaarheid van vet in afgesloten blikken, waarvoor
uiteraard alleen gesmolten vet in aanmerking komt, is onze ervaring
nog gering.

Gedurende de laatste 11 jaar werd door mij een onderzoek omtrent
de houdbaarheid van gesmolten rundvet in blik gedaan, hetwelk

*) Dit artikel is ook gezonden aan het tijdschrift „Voeding" en daarin vermoedelijk
reeds opgenomen.

nog niet geheel is afgesloten. De resultaten, welke tot nu toe werden
bereikt, zijn echter van dien aard, dat een publicatie hiervan, vooral
in dezen tijd van voedselrantsoeneering, op zijn plaats mag worden
geacht.

De aanleiding tot dit onderzoek was de inzending bij het Rijks
Instituut voor de Volksgezondheid van enkele gesloten bussen gesmolten
rundvet, welke na opening in sterke mate rans bleken te zijn. Het
betreffende vet was i 11 maanden geleden ingeblikt, terwijl de bussen
tot ongeveer ³/₄ van de hoogte waren gevuld. Aangezien het toetreden
van licht was uitgesloten, lag het vermoeden voor de hand, dat de
oorzaak van het bederf aan de inwerking van de ingesloten lucht moest
worden toegeschreven. Naar aanleiding hiervan werd besloten een
proef in te stellen, ten einde na te gaan of dit vermoeden juist was.
Tevens werd bij dit experiment getracht, een antwoord te verkrijgen
op de vraag of sterilisatie van de gevulde bussen van invloed is op de
houdbaarheid van het vet. Bij deze proeven werd de medewerking
verkregen van den Heer Tissen, Directeur der Slagersvakschool te
Utrecht, waarvoor ik hem hier gaarne dank zeg.

Op 31 Maart 1939 werd in genoemde Slagcrsvakschool een hoeveel-
heid rundvet gesmolten. Dit smelten vond plaats in een door gas ver-
warmden, geëmailieerden open ketel, en werd zoolang voortgezet, tot
geen waterdamp meer uit het vet gevormd werd. Direct na het smelten
werden 43 ronde, blikken busjes, ter hoogte van 10 cm en met een dia-
meter van 7,5 cm, met het heete vet gevuld. Dit vullen geschiedde bij
20 busjes tot aan den rand, bij 20 andere tot ongeveer ³/₄ van de hoogte.
Onmiddellijk na de vulling werden deze 40 blikjes dichtgefelsd. De 3
resteerende busjes, welke als controle dienden, waren voor ongeveer
de helft gevuld en werden niet afgesloten. Van de 20 geheel gevulde
busjes werden er 10 in een autoclaaf gedurende 1 uur op 120° C. ge-
steriliseerd ; hetzelfde vond plaats met 10 busjes, welke voor ³/₄ gevuld
waren. Na afloop van deze bewerkingen werden alle 43 busjes in een
donkere kelderruimte bij i 15° C. bewaard.

Het vet uit de contróle-busjes dat bij voortduring aan de inwerking
van de lucht was blootgesteld, had reeds na verloop van 6 weken een
scherpe ranse geur en dito smaak verkregen, terwijl de kleur lichter
was geworden.

Op verschillende tijden werd nu uit elk der rubrieken, hierboven
genoemd onder a, b, c en d, één busje geopend en de inhoud nader

onderzocht. Dit onderzoek vond plaats resp. 63, 98, 181, 224, 259,
293, 377, 427 en 531 dagen na het instellen der proef. Van elk der

4 genoemde rubrieken is op dit oogenblik nog 1 busje aanwezig. Deze
monsters zullen over ongeveer een halfjaar worden geopend.

Het onderzoek der busjes vet geschiedde zoowel organoleptisch
als chemisch. Bij het zintuigelijk onderzoek werden kleur, geur en smaak,
bij het chemisch onderzoek zuurgraad en de aanwezigheid van
aldehyden nagegaan. Het chemisch onderzoek werd verricht in de
Chemische Afdecling van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid.

De reactie op aldehydransheid geschiedde hier volgens de methode
van Kreis in de modificatie van M. Pyke (The Analyst 60, 515, 1935).
Hierbij wordt 1 g vooraf gesmolten vet opgelost in 10 cm³ reagens,
waarna 1 druppel sterk zwavelzuur wordt toegevoegd. (Het reagens
bestaat uit 1% phloroglucine in aceton). Ranse vetten geven binnen

De monsters, bestemd voor chemisch onderzoek, werden genomen
na smelting van het vet in de busjes bij 56° C. Op deze wijze konden
goede mengmonsters worden verkregen.

Het vet uit de geheel gevulde busjes, zoowel van de niet- als wel
gesteriliseerde, vertoonde zelfs bij de laatste monsterneming, dus on-
geveer 11 jaar na het instellen van de proef, geen afwijkingen in kleur,
geur of smaak.

Van de gedeeltelijk gevulde busjes, welke na de vulling niet waren
gesteriliseerd, was het vet bij de eerste 3 proefnemingen in geen enkel
opzicht afwijkend, daarna werden een ranse geur en smaak vastgesteld,
terwijl de kleur lichter was geworden. Deze afwijkingen namen met
het ouder worden der monsters allengs in sterkte toe.

De gedeeltelijk gevulde busjes, welke na de vulling gesteriliseerd
waren, vertoonden reeds bij de eerste monsterneming, dus na 63 dagen,
een ranse geur en smaak alsmede een lichtere kleur, welke afwijkingen
bij de volgende monsters in versterkte mate werden waargenomen.

De aldehydreactie werd alleen bij de laatste 7 monsternemingen
uitgevoerd. Bij de geheel gevulde busjes verliep deze steeds negatief,
bij de gedeeltelijk gevulde, niet gesteriliseerde busjes van de 4e monster-
neming af positief, terwijl bij de gedeeltelijk gevulde, gesteriliseerde
monsters steeds een positieve uitkomst werd verkregen.

Voor een duidelijk overzicht zijn de resultaten van het organoleptisch
onderzoek, alsmede van de verrichte aldehydreacties in de hierna-
volgende tabel bijeengebracht.

Overzien we de hierboven beschreven onderzoekingen, dan blijkt,
dat het vet uit de busjes, welke geheel waren gevuld, na bewaren
gedurende ± \'8 maanden bij ^ 15° C. nog volkomen deugdelijk was.
Het al of niet steriliseeren na de vulling had geen merkbaren invloed
op de houdbaarheid van het vet uitgeoefend. Na gedeeltelijke vulling
zonder opvolgende sterilisatie was het vet na 6 maanden onveranderd,
na i -j \\ maand echter rans, terwijl bij dezelfde vulling met opvolgende
sterilisatie reeds na 2 maanden (eerste monsterneming) ransheid was
opgetreden. Aangezien de busjes waren dichtgcfclsd en het vet derhalve
volledig voor licht was afgesloten, moet de lucht voor het bederf aan-
sprakelijk worden gesteld.

Het steriliseeren was bij de niet volledig gevulde busjes van nadeeligen
invloed geweest op de houdbaarheid van het vet. Een verklaring
hiervoor kan niet met zekerheid worden gegeven Mogelijk is deze gelegen
in een vernietiging, als gevolg van de sterke verwarming, van de in het
vet aanwezige natuurlijke inhibitoren ; dit zijn stoffen, welke een
remmenden invloed op de oxydatie in het vet uitoefenen. (Zie de reeds
vermelde publicatie van Krugers Dagneuax).

Indien we in aanmerking nemen, dat volgens de vigeerende Warenwet
het vet een zuurgraad moet hebben lager dan 8, dan blijkt, dat bij onze
proef de zuurgraad geen aanwijzing is geweest voor de deugdelijkheid
van het onderzochte vet. Zelfs bij de monsters, welke een sterk ranse
smaak en geur bezaten, bleef de zuurgraad ver beneden deze waarde.

Daarentegen waren de uitkomsten der aldehydreactie in volledige
overeenstemming met die van het organoleptisch onderzoek.

Overeenkomstige resultaten werden verkregen bij het chemisch
onderzoek der controle-monsters. Ook na 10 maanden bewaren had
dit sterk ranse vet geen hoogeren zuurgraad dan 2,2, terwijl de aldehyd-
reactie positief verliep.

Zooals reeds opgemerkt, is uit de ingestelde proeven gebleken, dat
rundvet in blik, na bewaren gedurende 18 maanden, nog volkomen
deugdelijk kan zijn. Zeer waarschijnlijk kan deze termijn nog langer
worden gesteld. Aan de voorwaarde dient echter te worden voldaan,
dat geen of althans geen noemenswaardige hoeveelheid lucht in de
afgesloten bussen achterblijft. Onder invloed van de lucht, zelfs indien
deze in kleine hoeveelheid aanwezig is, wordt de houdbaarheidsduur
belangrijk verminderd. Sterilisatie van de gevulde blikken heeft voor de
conserveering van vet geen beteekenis. Bij de hierboven beschreven
proeven bleek zij hierop zelfs van nadeeligen invloed.

Ten slotte nog een enkele opmerking over het bewaren van gesmolten
vet in de huishouding. Hier geschiedt dit als regel in schalen of potten,
welke veelal niet of onvoldoende afgesloten zijn. Ten einde de houd-
baarheidsduur zoo hoog mogelijk op te voeren, verdient het aanbeveling,
naast een doelmatig uitsmelten — waaronder wordt verstaan het bij
niet te sterke verwarming laten verdampen van al het aanwezige water
in het vet — vooral zorg te dragen voor een volledige afsluiting van licht
en lucht. Het plaatsen in een donkere ruimte, waarmede dikwijls wordt
volstaan, is derhalve niet voldoende. Men dient er bovendien vooral
op te letten, dat het vet niet met de lucht in aanraking komt.

Een onderzoek wordt beschreven naar de houdbaarheid van gesmolten
rundvet in afgesloten blikken. Nagegaan werd de invloed op de houd-
baarheid van dit vet, ie. van de eventueel in de bussen aanwezige lucht,
2e. van de sterilisatie der bussen na de vulling. Hiertoe werden blikken
busjes geheel en gedeeltelijk met heet, uitgesmolten rundvet gevuld,
waarna de helft der vervolgens dichtgefelsde blikken aan een sterilisatie
werd onderworpen. Het bleek, dat de lucht een zeer nadeeligen invloed
uitoefende, terwijl de sterilisatie geen nuttig effect had, integendeel
werd bij de ingestelde proeven een ongunstige werking hiervan vast-
gesteld, althans bij de niet volledig gevulde busjes.

Het vet uit de geheel gevulde busjes was na i 18 maanden nog vol-
komen deugdelijk. Na gedeeltelijke vulling der busjes zonder opvolgende
sterilisatie bleek het vet na maand rans te zijn, bij dezelfde vulling
met sterilisatie was dit reeds na 2 maanden het geval.

In tegenstelling met de aldehydreactie bleek de bepaling van den
zuurgraad van geen beteekenis voor de beoordeeling van de deugdelijk-
heid van het geconserveerde vet.

Verf. untersuchte die Haltbarkeit von geschmolzenem Rinderfett in abgeschlos-
senen Dosen. Festgestellt wurde der Einfluss auf die Haltbarkeit dieses Fettes von

1. der eventuell in den Dosen vorhandenen Luft, 2. von der Sterilisation der Dosen
nach dem Füllen. Hierzu wurden die Blechdosen ganz oder teilweise mit heissem
geschmolzenem Rinderfett gefüllt, wonach die Hälfte der abgeschlossenen Dosen
einer Sterilisation unterworfen wurde. Es zeigte sich, dass die Luft einen sehr nach-
teiligen Einfluss ausübte, während die Sterilisation keinen Nutzen hatte. Es wurde
sogar in den Versuchen ein ungünstiger Einfluss hiervon festgestellt, wenigstens
bei den nicht völlig gefüllten Dosen.

Das Fett aus den ganz gefüllten Dosen war nach etwa 18 Monaten noch voll-
kommen tauglich. Nach teilweiser Füllung der Dosen ohne anschliessende Sterili-
sation erwies sich das Fett nach 7! Monaten als ranzig, bei derselben Art der Füllung
mit Sterilisation war dies bereits nach 2 Monaten der Fall.

Im Gegensatz zu der Aldehydreaktion erwies sich die Bestimmung des Säuregrades
als unbedeutend für die Beurteilung der Tauglichkeit des konservierten Fettes.

The author describes a research about the tenability of melted beef suet in closed
tins.

The influence of the air eventually present in the tins and of the sterilization of
the tins after filling, on the tenability of this suet was examined.

To this purpose the tins were totally or partially filled with hot rendered beef
suet, after which half of the closed tins were sterilized. It appeared that the air
excercised a very unfavourable influence, whilst sterilization had no useful effect.
On the contrary an unfavourable action of it was stated in the experiments, at least
in the not totally filled tins.

The suet of the totally filled tins was still perfectly sound after about 18 months.
After partial filling of the tins without following sterilization, the suet appeared
to be rancid after yi months, but with the same filling followed by sterilization
the suet was already rancid after 2 months.

In contradistinction to the aldehyde-reaction the estimation of the acidity appaered
to be of no importance to the judgement of the soundness of the tinned suet.

L\'auteur fait part du résultat de ses recherches relatives à la conservabilité de
graisse de boeuf fondue dans des boîtes en métal blanc soudées. Il examina l\'influence
sur la conservabilité de cette graisse 1. de l\'air éventuellement présent dans les boîtes,

2. de la stérilisation des boîtes après leur remplissage. Dans ce but, des boîtes furent
remplies à chaud complètement et partiellement avec de la graisse de boeuf fondue;
par après la moitié des boites soudées fut soumise à la stérilisation. Il put être con-
staté que l\'air exerce une unffuence très nuisible, alors que la stérilisation n\'a aucun
effet utile, au contraire; lors des expériences faites, l\'auteur put noter un effet défa-
vorable, pour le moins dans les boîtes non complètement remplies.

La graisse des boîtes complètement remplies était encore en parfait état après
± 18 mois. Dans les boîtes partiellement pleines et non stérilisées, la graisse était
rancie après 7J mois: celle des boîtes partiellement remplies et stérilisées, était déjà
rancie après 2 mois.

A l\'encontre de la réaction des aldéhydes, la détermination du degré d\'acidité
n\'a aucune importance pour l\'examen des graisses conservées au point de vue de
leur consommabilité.

Paragangliomen of Phaeochromocytomen zijn nieuwvormingen uit-
gaande van het chromafine weefsel van de bijnier. Aangezien men
eenerzijds in de hand- en leerboeken weinig over de tumoren van de
bijnier vermeld vindt, terwijl anderzijds de literatuur over deze ook
uit vergelijkend oogpunt interessante groep van tumoren vrij omvang-
rijk is, meen ik er goed aan te doen, de publicatie van mijn geval vooraf
te doen gaan door een samenvattend overzicht van onze huidige kennis
van de primaire bijnierblastomen.

De bijnier bestaat uit bast- en merggedeelte. Embryologische onder-
zoekingen hebben ons geleerd, dat de schors van mesothelialen oorsprong
is, terwijl het merg uit den sympathicus-aanlcg stamt. Hieruit volgt
direct, dat een scherpe grens getrokken dient te worden tusschen tumo-
ren uitgaande van de bijnierbast en de gezwellen, die afgeleid kunnen
worden van het bijniermerg. Een oudere generatie echter meende,
dat de bijnier uit een homogcnetisc.hen aanleg ontstond (volgens som-
migen het mesodcrm, volgens anderen het entoderm); tevens trachtten
zij de primaire bijniernieuwvormingen óf onder te brengen bij carci-
noom/sarcoom of zij gebruikten vage termen zooals Hypernephroom,
Struma suprarcnalis, Perithelioom e.d. Dit alles maakt, dat de oudere
literatuur slechts geringe waarde heeft, temeer daar onvolledige histo-
logische beschrijving het moeilijk maakt de beschreven gezwellen naar
nieuwere inzichten te herclassificeeren.

Histologisch verdeelen wij de bijnierschors in 3 lagen: peripheer zien
wij de zona arcuata (paard) of glomerulosa (mensch) opgebouwd uit
cylindrische cellen, vervolgens de zona fasciculata en tenslotte de zona
reticularis, die beide uit polygonale cellen bestaan.

Bij den mensch zijn schorstumoren zeldzaam, pathologisch-anato-
misch verdeelt men ze in hyperplasie, adenoom en carcinoom. Metas-
tasevorming komt niet zelden voor. Klinisch kunnen deze gezwellen
het andrenogenitale syndroom veroorzaken, een pseudo-hermaphro-
ditisme met omkeer der secundaire geslachtskenmerken.

Bij onze huisdieren zijn deze gezwellen minder zeldzaam. Zoo vond
Folger 40 gevallen op 300 paardensecties, Stapensea 57 op 1100
paardensecties. De eer, dit gezwel het eerst te hebben gezien komt waar-
schijnlijk toe aan Liegard, die in 1830 een dergelijke tumor met nier-
metastase beschreef. Behalve de reeds genoemde auteurs berichten ook

Zietschman, Ball-Lombard, Fröhner, Klawitter, Cesari-Pannis-
set en Sparagani over gevallen bij het paard.

Ook bij het rund trof men ze herhaaldelijk aan. Mededeelingen hier-
van vinden wij bij Horne, Schlegel, Cohrs, Ball-Lombard, Liegeois,
Gorig, Sparagani, Steinke, Squadrini, Mioni, Fairisi, Castelfranco,
Maccioni, e.a.

Bij het schaap zijn volgens Leeper-Shelton en Feldman 25 % van
alle tumoren corticosurrenalomen.

Ook bij den hond zijn deze gezwellen gezien (Cesari, Pavlovitch,
Folger, e.a.). RoskiN beschreef een geval bij de cavia.

In het algemeen kan gezegd worden, dat deze gezwellen meestal
klein zijn, zelden metastaseeren, meestal eenzijdig voorkomen, bij voor-
keur op hoogen leeftijd ontstaan en geen klinische verschijnselen geven.

Een uitvoerig histologisch onderzoek verrichtte Stapensea en Mont-
pellier-Nyka bij de paardentumoren. Stapensea zag dat de helft
der gezwellen opgebouwd is uit cellen van het fasciculair-reticulaire
type, terwijl de rest uit Zona arcuatacellen bestaat; volgens hem vinden
deze tumoren hun oorsprong in uit het organisch verband geraakte
cclgrocpen. Zijn conclusie is, dat wij de schorstumoren van het paard
op moeten vatten als hamartomen, waaruit zich hamartoblastomen van
adenoomachtig karakter kunnen ontwikkelen. Deze opvatting verklaart
mede op bevredigende wijze de verschillen t.o.v. de bij den mensch
voorkomende gezwellen.

Teneinde de indeeling van deze gezwellen te kunnen begrijpen is het
noodig de ontwikkeling van het merg na te gaan. De eerste aanleg
bestaat uit syrnpathogoniën, waaruit zich sympathoblastcn en chroma-
finoblasten ontwikkelen. Uit de sympathoblasten ontwikkelen zich
de sympathische zenuwcellen, terwijl uit de chromafinoblasten de
chromafine cellen ontstaan. Al de genoemde celsoorten kunnen tot
gezwelvorming aanleiding geven. Wij moeten dus onderscheiden:

Sympathogonoblastornen, Sympathoblastomen (— Neurocytomen),
Ganglioneuromen en Phaeochromocytomen (= Paragangliomcn).

De Sympathogonoblastornen zijn hoogst maligne, zeldzame tumoren
van den zuigeling en bij onze dieren nog niet beschreven.

Ook de sympathoblastomen zijn kwaadaardige gezwellen van den
kinderleeftijd. Klinisch verdeelt men ze in 3 typen: Hutchinson-type
met skeletmetastasen, Pepper-type met orgaanmetastasen en perni-
cieuze type met anaemie. Ook deze tumoren zijn bij onze dieren nog
niet als zoodanig beschreven. Courteau meent echter, dat het geval,
dat Vrvic bij een geit als gliosarcoom beschreef en het geval, dat Kla-
witter bij het varken als gliosarcoom aanduidt als sympathoblastomen
opgevat moeten worden. Zoo geloof ik, dat ook het geval van Schlegel
(bij een jong kalf met uitgebreide metastasevorming), in deze groep

thuis hoort. De ganglioneuromen zijn goedaardig, vormen geen metas-
tase en geven geen klinische verschijnselen, ook deze zijn tot nu toe
alleen bij den mensch gezien.

De paragangliomen tenslotte zijn de bij den mensch de minst voor-
komende tumoren der bijnier. Eisenberg en Wallerstein verzamelden
in 1932 alle in de literatuur vermelde gevallen en kwamen tot een totaal
van slechts 53. Histologisch veelal benigne, zelden metastase vormend,
soms samengaand met neurofibromatose, veroorzaken zij door hun
overmatige adrenalinevorming, paroxysmale hypertensie, die op den
duur tot blijvende hypertensie, hartshypertrophie en tenslotte harts-
dilatatie en den dood door circulatiestoornissen aanleiding geeft. Ook
bij onze dieren zijn de bijniermergtumoren zeldzamer dan de schors-
nieuwvormingen, echter zien wij ze vaker dan bij den mensch. Zoo
vond Stapensea 30 mergtumoren op zijn 1100 paardensecties, het is
jammer dat hij den aard dezer tumoren niet nader vaststelde. Kla-
witter vermeldt 10 mergtumoren bij het paard, Folger 5, Peyron
bestudeerde verscheidene gevallen bij het paard; verdere gevallen bij
paarden zagen Johne, Ball-Lombard, Schlegel, Prevost en Cesari-
Panisset.

Ook bij het rund zijn gevallen beschreven door Montroni, Schlegel,
Mioni, Folger, Peyron, Ball-Lombard, Susman c.s., Fairisi e.a.
Bij het schaap vermeldt o.m. Peyron enkele gevallen.

Macroscopisch zijn deze gezwellen vaak bloedrood van kleur, metas-
tasevorming is zeldzaam (Pf.yron zag dit bij een paard, Montroni en
Ball-Lombard zagen het bij het rund). Het vasculair syndroom zooals
dit bij den mensch voorkomt, vond ik nergens vermeld (alleen spreekt
Courteau over een niet nader aangeduide publicatie van Azemar,
die ik nergens heb kunnen vinden, het is echter niet duidelijk of deze
over mensch of dier gaat).

De histologie der dierparagangliomen, die veel overeenkomst met de
bij den mensch waargenomen tumoren vertoont, is alleen bij het paard
nauwkeurig bestudeerd (Peyron, Montpellier-Nyka, Folger).

Het paraganglioom is gekenmerkt door de vaak kliervormige rang-
schikking der cellen, sterk uitgezette capilairen, vaak met bloed gevulde,
niet met endotheel bekleede intercellulaire holten, ontstaan door ver-
grooting der z.g.n. axiale ruimten, donker gekleurde degeneratieplek-
ken en syncytiumvorming der cellen. Deze tumoren vertoonen veelal
een goed ontwikkeld stroma. Peyron wijst nog op het voorkomen van
veelkernige in hoopjes gerangschikte cellen, die gelijken op de chromo-
phobe cellen der hypophyse.

Het hierna te beschrijven geval is merkwaardig wegens het klinisch
waargenomen cardio-vasculair syndroom, de metastasevorming en het
tegelijkertijd bestaan van een tumor van andere soort in een ovarium.

Volgens de verwarde en onduidelijke anamnese van den niet al te
slimmen eigenaar (die het paard in al te goed vertrouwen op de eerlijk-
heid van den verkooper enkele dagen te voren gekocht had) heeft de
magere, ruim 20 jaar oude hit tot voor twee dagen zonder bezwaar
stappend werk verricht. Plotseling werd het rechter achterbeen dik,
de eigenaar denkt aan een nachtelijke valpartij als oorzaak, het paard
loopt namelijk in een weide waar luchtdoelgeschut der Wehrmacht
opgesteld staat; uit angst dat het dier zou blijven liggen, heeft hij een
broek geïmproviseerd. Volgens de omstanders was dit noodzakelijk,
volgens de algemeene meening kon het hitje zich niet meer op de been
houden. Het klinisch onderzoek leverde op: oedeem van beide achter-
beenen, rechts zeer sterk, ook de uier en vulva zijn opgezet, het been
is warm en pijnlijk. Verder is er koorts, een chronische diarrhee en een
opvallend goede eetlust. Mijn diagnose is Einschusz.

Het gelukt in ongeveer een week herstel van het been te verkrijgen,
het paard wordt tot verder herstel de weide ingestuurd. Na 2 dagen
krijg ik bericht, dat het paard weer ligt en beslist niet overeind kan
komen.

Bij het nu ingestelde volledig klinisch onderzoek vind ik oedeem van
hoofd en beencn, een zeer frequente, onregelmatige pols, een sterk
vergroot hart en bij auscultatie hartgeruischen. Na deze bevindingen
adviseer ik tot opruimen. Hoewel hier strikt genomen bij den verkoop
geen „verborgen gebrek" heeft bestaan, de kooper moet m.i. bij monste-
ring in staat geweest zijn het gebrek aan uithoudingsvermogen vast te
stellen, gaf ik uit gevoelsoverwegingen toch een voorzichtig gestelde
verklaring af, waarop de verkooper de schade vergoedde en toegaf,
dat het paard al geruimen tijd van hand tot hand was gegaan wegens
gebrek aan prestatievermogen.

Kortheidshalve: zij slechts het belangrijkste vermeld. Het dier is
sterk vermagerd, uitgesproken hydraemisch. In borst- en buikholte
vinden wij veel sereus vocht. De longen zijn oedemateus. Het hart is
zeer groot en sterk uitgezet, de wand is abnormaal dun, het hartspier-
weefsel is grauw geel gevlamd en voelt slap aan. Links zijn de klepranden
verdikt (omstreeks vingerdik, zwartrood van kleur). In het: colon zien
wij een zuiver bolvormige, tusschen serosa en mucosa gelegen voetbal-
groote zwartroode, vastaanvoelende en op een haematoom gelijkende
tumor. Op sneevlakte blijkt de tumor zeer week te zijn, alleen de peri-
ferie is wat vaster. l)e rechter bijnier is ongeveer 2 vuisten groot, de
linker is ruim eigroot; op doorsnede vertoonen beide hetzelfde beeld
namelijk een scherpbegrensd afgerond egaal zwartrood centrum, waar-
omheen zich een smalle zone normaal bijnierweefsel bevindt. In de
lymphklieren in de lendenstreek zien wij enkele kleine zwartroode
haardjes.

Het rechter ovarium is coccsnootgroot, voelt hard aan en is onregel-
matig van vorm; op de snijvlakte ziet het er sarcoomachtig uit en beval
het vrij veel onregelmatige, met muceuze etter gevulde holten. Het
linker ovarium is niet vergroot, bevat een kleine ronde roode tumor
van denzelfden aard als de reeds genoemde. Het zal duidelijk zijn, dat de
patiënt bovendien een klassieke stuwingslever vertoont, overigens bevat
de lever enkele groote echinococcusblazen.

Samengevat zien wij dus een sterke hartinsufficiëntie en tumoren die
onze belangstelling prikkelen zoowel door hun wonderlijk aspect als
door de vreemdsoortige localisatie.

Bijnier. De schors is smal, vertoont niet de 3 zones, maar een uitge-
sproken drielagigen bouw met regelmatige rangschikking der overigens
normale cellen. Het merg is vervangen door een scherp begrensden
tumor. De tumor bestaat uit onregelmatig gevormde massa\'s gemodifi-
ceerde, onduidelijk begrensde, plaatseli jk svncytia vormende chroma -
linecellcn; tusschen de tumorcelmassa\'s zien wij groote sterk met bloed
gevulde en met endotheel bekleede ruimten, elders treffen wij gelijk-
soortige holten zonder endotheelbekleeding aan. In de meer centraal
gelegen deelen van den tumor is duidelijk verval opgetreden. Klicr-
vormige rangschikking der gezwelcellen is nergens duidelijk.

De metastasen in lymphklieren, eierstok en darm vortoonen hetzelfde
beeld. De metastasen in de lymphklieren liggen niet in de lymphfollikels
maar in het bw. skelet dér klier en Vertoonen evenmin als de primaire
tumor en de overige metastasen een infiltreerenden groei. Hoewel de
verdikking der hartklep macroscopisch een metastase geleek, gelukte
het niet dit microscopisch te bevestigen.

Rechterovarium. In overeenkomst met de sectiebevinding toont dit
ook microscopisch een van het tot nu toe beschrevene sterk afwijkend
beeld. Naast een van plaats tot plaats wisselende hoeveelheid bind-
weefsel, zien wij uitgesproken polymorphie der cellen, die meerendeels
sarcoomachtig zijn; naast elkaar zien wij op fibrosarcoom, spoclcel- en
rondcelsarcoom gelijkende cellen; echter ontbreken epithelioide ele-
menten niet geheel. Ontstekingsverschijnselen zijn duidelijk ontwikkeld.
Bij de bestudeering van dezen ovariumtumor meen ik een zekere gelij-
kenis te zien met de z.g.n. krukenberg-tumoren, zooals die bij de
vrouw in het ovarium optreden, naar men aanneemt als gevolg van een
primairen tumor van andere soort elders in het lichaam. Deze inter-
pretatie bevredigt mij meer dan de oplossing, dat wij hier met multipele
gezwelvorming te doen zouden hebben. Het ontbreken van typische
kruke.nberg-cellen maakt echter een positiever uitspraak onmogelijk.

Hoewel ik verzuimde het gezwel chemisch te onderzoeken op aan-
wezigheid van adrenaline, meen ik toch in analogie met het uit de
medische pathologie bekende, de klinisch en pathologisch anatomisch

vastgestelde hartafwijking en circulatiestoornis aan adrenalineproductie
door paraganglioom en metastasen te mogen toeschrijven.

Samenvatting. Na een samenvatting der tot nu toe in de literatuur
vermelde gevallen van primaire gezwelvorming der bijnier bij de huis-
dieren wordt een geval van bilateraal paraganglioom bij een paard
beschreven. Metastasen werden gevonden in een eierstok, den darm
en in de regionale lymphklieren. Bovendien bestond een sterke hart-
dilatatie, leverstuwing en oedeemen, die waarschijnlijk aan adrenaline-
vorming door den tumor moeten worden toegeschreven.

Verfasser berichtet über eine alte Stute mit Herzinsufficienz. Bei der Section
wurde ein bilaterales Paraganglioom mit Metastasen in Darm, Ovarium und
Lymphdrüsen angetroffen.

The author made the obduetion of an old mare, with clinical symptoms of heart-
dilatation. He found a bilateral paraganglioma and metastatic growths in the colon,
one ovarium and the regional lymphglands.

l\'Auteur observait un cas de paragangliome chez un cheval. Il trouvait des
metastases dans l\'ovaire, l\'intestin et les glandes regionaires ; en outre il trouvait
un dilatation du coeur et insufficience générale de la circulation, (syndrome cardio-
vasculaire par paragangliome).

Al ezais-PeyrON : Bull. Ass, fr. Cane. 191* p- 255.
Ball: Journ. Med. Vet. 1903 p. 714.
Ball-Lombard: Rev. Gen. Med. Vet. 1923.
Ball-Lombard: Bull. Ass. fr. Cane. 1924.
Ball-Lombard: Rev. Vet. Toul. 1926 p. 157.
Ballon: Ree. Med. Vet. 1914.
Blasi: Clin. Vet. 1911.

Leeper-Shelton: J. Am. Vet. Med. Ass. V. 83 p. 229.
Liegard: J. Med. Vet. Theor. Prat. 1830.
Liegeois: Ann. Med. Vet. T. 70 p. 21.
Montpellier-Nyka : Bull. Ass. fr. Cane. 1928 p. 724.
Montroni: Nuova Vet. 1930, 1932.
Peyron: Ann. Inst. Pasteur 1917 p. 313.

Het stukje van coll. Nieuwenhuijs onder bovenstaand opschiift
in het Tijdschrift van 15 Januari heeft de groote verdienste dat het een
onderwerp inleidt dat den laatsten tijd zeker in veler gedachten is.
De meesten zijn het er wel over eens dat we op den duur tot een corpo-
ratieven opbouw van het economisch en maatschappelijk leven zullen
komen. Er is echter verschil over de manier waarop, en groot verschil
van meening over de vraag : onder invloed van welke groep moet de
nieuwe opbouw tot stand komen?

Coll. Nieuwenhuijs noemt enkele namen van personen en commissies,
die op verschillend terrein, ook op ons terrein, een systeem van ordening
hebben aangegeven. Deze rapporten en essays kunnen wellicht dienst
doen, indien er op het terrein der diergeneeskunde of een harer onder-
deden tot ordening wordt overgegaan ; doch — en dit is voor mij de
groote vraag — hebben wij een speciale veterinaire ordening noodig ?

Indien het geheele maatschappelijke en bedrijfsleven woidt inge-
deeld in vakgroepen, fronten, arbeidsgemeenschappen, bedrijfschappen,
of hoe zij later ook genoemd mogen worden, dan zullen verschillende
van onze vakgenooten in verschillende groepen terecht komen. Bij het
tot stand komen van een groep „Volksgezondheid", zullen veimoedelijk
de vleesch- en melkhygiënisten hier ondergebracht worden, terwijl
onze veeteeltdeskundigen en practici thuis hooren in de landbouwgroep,
boerenfront of hoe men het noemen zal.

Het is duidelijk dat wij in deze groote groepen slechts tientallen
of honderdtallen zullen vormen tegen duizend- en tienduizendtallen
van andere bij dien bedrijfstak belanghebbenden. Er zullen enkele

Peyron: Bull. Ass. fr. Cane. 1930 p. 618.
Pavlovitch: Diss. Bern 1931.
Prévost: Ree. Med. Vet. 1894 p. 612.
Roskin: Virchows Archif 1930 p. 466.
Schlegel: Berl. Tier. W. 1908 p. 777.
Schlegel: Zeit. Tiermed. 1908 p. 282.
Sparagani: Clin. Vet. 1919.
Sparapani: II Nuova Ercolani 1912.
Silva: Giorn. R. Soc. N. Vet. 1912.
Squadrini: Mod. Zooiatra 1919.
Stapensea: Diss. Utrecht 1922.
Steinke: Frankf. Z. Path. 1910 p. 167.
Susman c.s.: J. Comp. Path. 1929.
Vlaovitch: Thèse Lyon 1933.
Zietschmann: Sax. Vet. Ber. 1903 p. 271.
ZiBORDi: Nuova Ercolani B. 32.

groepjes belanghebbenden zijn, b.v. levensmiddelenchemici of land-
bouwingenieurs, die numeriek niet grooter zijn dan onze groepjes,
doch andere groepen belanghebbenden zullen veel en veel grooter zijn.

Is het nu aangewezen voor ons, om met ordening te beginnen, terwijl
van ordening der groote groepen nog weinig of niets bekend is ? Of
is het beter te wachten tot de bepaalde arbeidsgemeenschappen in
groote trekken zijn gevormd en dan de plaats in te nemen die ons
wordt ingeruimd en die ons moet worden ingetuimd, omdat wij als deel
van het geheel onmisbaar zijn ? In een keten kan ook een kleine schakel
niet worden weggelaten, indien de keten bruikbaar moet zijn.

Ik voor mij geloof dat het beter is te wachten, hoewel het zijn nut
kan hebben reeds thans te bespreken welke plaatsen ons bij een even-
tueele algemeene ordening moeten worden toegewezen.

Het is goede strategie, tevoren zich te beraden en onderling te be-
spreken welke plaatsen door ons bezet moeten worden ; onder welke
omstandigheden ook en onder welken invloed de ordening ook tot stand
mag komen ; doch het is tactisch wellicht geheel verkeerd aan den
opbouw van ons kleine onderdeel te beginnen, alvorens wij weten hoe
en ondei\' invloed van welke groep, de opbouw van het geheel tot stand
zal komen. Het is als het bouwen van een prieel op een stuk bouwgrond,
terwijl men van de plannen voor den tuinaanleg en voor het hoofd-
gebouw nog niets weet, zelfs den bouwmeester niet kent. Het is een slag
in de lucht.

Indien het vrede zal zijn, en wij in een vrij Nederland, zonder be-
ïnvloeding van buiten, onze binnenlandsche zaken kunnen regelen,
is het de vraag, of wat nu begonnen wordt, dan zal worden voortgezet,
of weer zal worden afgebroken. Wie zal de leiding hebben in \'s lands
bestuur? Zal dit de N.S.B. zijn, Nationaal Front, de Ncderlandsche
Unie, of een combinatie dezer partijen, of nog iets anders ? Onze
vermoedens en verwachtingen kunnen de één of andere richting uitgaan,
weten doen wij het niet.

Thans is door de N.S.B. in combinatie met Landbouw en Maat-
schappij het Nederl. Agrarisch Front gevormd. Bij uitbouw van dit
front, zouden wij reeds thans onze medewerking hieraan kunnen ver-
leenen ; doch wij zullen dit slechts individueel kunnen doen en niet
als veterinaire gemeenschap, omdat wij ons als massa niet bij een poli-
tieke groep kunnen aansluiten, zonder de gevoelens van velen onzer
geweld aan te doen. (Het Ned. Agr. Fr. is officieel wel geen politieke
groep, doch naar algemeen gevoelen toch wel van zóó politieken bloede,
dat de meerderheid van ons volk het er toe rekent.)

Georganiseerde Veterinaire medewerking uitgaande van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde zal slechts dan kunnen geschieden,
als door toetreding van groote groepen agrariërs, b.v. de bestaande
landelijke en gewestelijke landbouworganisaties, of door samenwerking
met b.v. de Nederlandsche Unie, de politieke teint van Ned. Agr. Fr.

is verbleekt en aangenomen kan worden dat het overgroote deel der
belanghebbenden er in vereenigd is.

Tot zoo ver zal elke collega zelf uit moeten maken of hij desgevraagd
aan een ordening wil medewerken, althans aan den opbouw er van.
Is het systeem opgebouwd en wordt het tot uitvoerend orgaan ten bate
van de geheele volksgemeenschap, dan is medewerking en loyale mede-
werking, zonder rekenschap te houden met persoonlijke gevoelens of
verlangens, hoogste plicht. Deze medewerking zal te gemakkelijker
kunnen worden gegeven, daar onze werkzaamheden ten bate der
gemeenschap niets met politiek te doen hebben, doch technisch of
wetenschappelijk zuiver zakelijk zijn.

De één zal medewerken in de groep vleesch — anderen in groepen
vee — melk, enz. Velen in plaatselijke kringen, anderen in districten
of gewesten. Alle medewerkers zullen dan in horizontale vlakken naast
en in „verticale" rangen boven elkaar worden ingevoegd.

Zij, wier werkzaamheden dezelfde zijn of die tot elkander in nauwer
verband staan, kunnen zich in grooter of kleiner kring organiseeren
ter behartiging van hun speciale belangen, zooals thans reeds geschiedt
in de „Groep" en in de kringen van Pract. Dierenartsen.

De Maatschappij voor Diergeneeskunde kan als tevoren als organisatie
van allen de wetenschappelijke en maatschappelijke belangen harer
leden en der Diergeneeskunde blijven behartigen en den band vormen
die allen vereent, en de plaats blijven waar de, in ieders werk verkregen
resultaten, worden uitgewisseld.

Zij mag niet stil blijven staan, doch moet zich aanpassen aan de
veranderde omstandigheden, doch eerst dan, wanneer kan worden
aangenomen dat de veranderingen inderdaad blijvend zijn.

Uit de Chirurgische Kliniek van de Faculteit der Veeartsenijkunde.
Directeur Prof. Dr. J. H. HARTOG.

De afbeelding heeft betrekking op een in het subcutane weefsel
gevormd lymphangioom in de kin-keelgangsstreek bij een 9-jarig paard,
dat zich aldaar in een tijdsverloop van verscheidene maanden had
ontwikkeld.

Het gezwel, ter grootte van ongeveer 2 vuisten, had zich in dit
gebied eenigszins diffuus uitgebreid en het toonde zich als een niet
pijnlijke weeke min of meer vervormbare dikte ; de huid was met het
tumorweefsel vast verbonden.

De exstirpatie geschiedde van een mediane lengtesnede uit en deze
bewerking ging met veel bloeding gepaard, vooral in de diepte ; het
was slechts mogelijk om met het ferrum candens een haemostase te
verkrijgen. Met een gedeeltelijke hechting van de huidwond (bovenste
helft) en een herhaalde tamponade van de holte werd binnen eenige
weken een bevredigende genezing verkregen.

De tumor bestond macroscopisch uit een mazig vochtrijk weefsel,
dat eenigszins te vergelijken was met spons.

Het histopathologisch onderzoek werd in het Pathologisch Instituut
verricht en daarvan gaf men het volgende bericht :

Het is bekend, dat de dorsale knieschijf-retentie bij het rund een
veelvuldig voorkomend lijden is en het zoo typische ziektebeeld is aan
geen practicus vreemd. Het is daarom wellicht ten overvloede, dat ik
een deel van dat beeld op de afbeelding weergeef.

Tijdens het vastgehaakt zijn van de patella is het kniegewricht
en daarmede ook het spronggewricht in strekpositie gefixeerd, terwijl,
wanneer het been een achterwaartschen stand heeft, de phalangeaal-

,,Lymphangioma. Endotheelbeklecding heeft geen neiging tot over-
,,matige woekering, noch lumenwaarts, noch stromawaarts. Bind-
,,weefsel vast, zware fibrillen ; kernarm".

Ik neem deze gelegenheid te baat de collega\'s Schornagel en ten Thije te
danken voor de medewerking en vlotte hulp, die ik ter zake het pathologisch
onderzoek van verschillend materiaal uit mijn kliniek steeds ondervind.

Het voorkomen van lymphangiomen bij dieren schijnt zeldzaam te
zijn, althans het aantal bekend gemaakte waarnemingen is zeer beperkt.
En om die reden vond ik het mededeelen van het geval uit onze kliniek
wel van belang. Hartog.

Even bekend als het ziektebeeld is de therapie. Als doeltreffende
behandeling doet men de tenotomie van den medialen rechten knie-
schijfsband.

In onze kliniek wordt deze tenotomie volgens de z.g. subcutane
methode bij het staande dier verricht en daartoe wordt gebruik ge-
maakt van het afgebeelde tenotoom. Voor het doel — maar ook voor
andere tenotomieën — is dit tenotoom zeer geschikt ; het is spits en tevens
eenigszins gebold. De insteek door de huid en fascies alsmede het
doorsnijden van den band is eenvoudig, terwijl de mogelijkheid van
ongewenschte beleediging gering is (locale anaesthesie).

In de kliniek is het de gewoonte de betreffende dieren poliklinisch
te behandelen. Hartog.

De critiek van Prof. Schornagel op mijn artikel verwondert mij eenigszins.
Bij de opmerking over den drie-maandelijkschen cyclus-meier-KoRTMAN-
Nieuwenhuys rijst bij mij de vraag of Prof. Schornagel niet met een zekere bevoor-
oordeeling mijn artikelen gelezen heeft.

De drie feiten staan namelijk los van elkaar. Het is louter toeval, dat deze
publicaties elkaar zoo regelmatig opvolgen.

Voorts vraag ik mij af of Prof. Schornagel alleen vreemdeling in Jeruzalem is.
Weet hij dan niet, dat de laatste jaren herhaaldelijk in pers en periodiek op de
noodzakelijkheid is gewezen van wijsbegeerte aan onze universiteit? Dat de (nood-
zakelijk) ver doorgevoerde specialisatie het object van de wetenschap steeds meer
verengt, zooda t Prof. van Leeuwen twee jaar geleden in zijn rectoraatsrede tot
deze aardige opmerking kwam, dal het ideaal van den mensch tenslotte zou zijn
zooveel mogelujk te weteji van niets? Dat juist als tegenwicht tegenover deze
eenzijdigheid op Woudschoten conferenties door studenten in samenwerking met
professoren worden gehouden, waar vooral de nadruk wordt gelegd op wijsbegeerte en
sociologie ? Prof. Sghornagel raadplege maar eens hun orgaan ,,Het Gcmeenebest."

Verder wil ik nog verwijzen naar een artikel van Dr. Eykel in het Tijdschrift
voor Sociale Geneeskunde, jaargang 1929, waarin hij betoogt, dat de student behoefte
heeft aan wijsbegeerte en sociologie.

De passage over de mooie jaarlijkschc toelage is totaal uit haar verband gerukt
en daarna onder de loupe genomen. Dat de dierenarts individueel op het oogenblik
niet anders kan handelen, weet ik heel goed, maar vele collega\'s zijn er met mij van
overtuigd, dat het huidige systeem van de t.b.c.bestrijding niet juist is.

Llit mijn geheele artikel blijkt, dat het niet mijn bedoeling is geweest orn te
beleedigen.

Van het bestaan der Veterinaire Gezondheidscommissie ben ik op de hoogte,
maar het is juist mijn bedoeling om een betere coördinatie tot stand te brengen
tusschen de verschillende organen, die nu reeds bestaan.

Prof. Schornagel is toch niet van plan straks alle dierenartsen voor een fait
accompli te stellen, een ordening van bovenaf?

Professor, ik blijf voorstander van een organischen groei, ook op het gebied van
maatschappelijke ordening, een groei van onder op.

Gezamenlijk zullen wij moeten trachten den juisten weg te vinden naar een
betere toekomst. Wij zullen allen hervormers moeten zijn.

De methode van Friedmann, waarbij 20 c.c. serum bij een konijn in den oorader
wordt gespoten, gaf bij een 20-tal niet drachtige merries en ruinen een negatieve
reactie. Van een 1 oo-tal drachtige merries werden bloed en urine op verschillende
tijdstippen onderzocht. De reacties veroorzaakt door Prolan B (bloedpunten en
corpora lutea) zijn alleen bewijzend voor graviditeit. Prolan A (geeft follikelrijping)
komt voor in bloed en urine van drachtige merries, maar wordt ook gevonden bij
merries met pathologische afwijkingen. Prolan B wordt in het bloed aangetroffen
vanaf 40 dagen tot ± 90 dagen, na 150 dagen is het geheel verdwenen. Verdwijnt
het vóór den gosten dag uit het bloedserum, dan mag men aannemen, dat de merrie
geaborteerd heeft. Enkele gevallen van foutieve uitkomsten in beide richtingen
werden door Vandervelde en Heuverswijn *) waargenomen, bij deze positief
reageerende dieren was de mogelijkheid, dat ze geaborteerd hadden vrijwel zeker
uit te sluiten. g8 % van de reacties gevonden bij graviditeit beneden 90 dagen
zijn juist.

Voor de reactie van Ascheim-Zondeck worden infantiele muizen of ratten gebruikt,
de ovariumveranderingen zijn dezelfde als bij de friedmann-reactie. Hierbij is
tevens de oestrus in de vagina te controleeren. De betrouwbaarheid is gelijk aan die
van de friedmann-methode.

De a.llen-DoisY-test, berustende op bet opwekken van oestrus bij gecastreerde
of infantiele muizen (schollenstadium in de vagina) met serum geeft volgens Küst
na g weken al 96 % goede resultaten. Van den 240sten dag af wordt het gehalte in
het bloedserum minder, dit wisselt bij de verschillende dieren. Deze reactie is dan
dus niet meer betrouwbaar. In urine blijft het folliculine tot kort voor den partus.
Schrijvers gebruikten voor de reactie gecastreerde ratten, hiermede werden noch in
urine, noch in serum zelden positieve resultaten gekregen beneden 100 dagen gravi-
diteit, tusschen de 3e en 4i maand is het resultaat nog zeer twijfelachtig. Na extra-
heeren en oplossen van het folliculine in olie was het resultaat iets beter. Urine van
hengsten, ook van cryptorchiden geeft een sterk positieve reactie.

Voor een vroegtijdige diagnose zijn de A. Z. R. en de F\'riedman.v reactie te ver-
kiezen boven de A. D. T.

Met de reactie van Cuboni, berustende op de fluorescentie van folliculine in zwavel-
zuur werd beneden 4 maanden dracht geen enkele reactie gezien, zelfs niet na con-
centratie. Van de 5e maand af is de reactie volledig betrouwbaar met dezen ver-
stande nochtans, dat bij gegrond vermoeden van graviditeit een negatieve uitslag
na een paar weken door een nieuw onderzoek wordt gecontroleerd. Dit geldt vooral
bij onderzoeken van de 10e maand af, aldus letterlijk de schrijvers. T.

Voor den medicus is de nauwkeurige kennis der gemiddelde en maximale zwanger-
schapsduur van meer belang dan voor ons. Een nauwkeurige berekening langs
statistischen weg is echter niet mogelijk aangezien de aan den medicus verstrekte
gegevens vaak opzettelijk onjuist zijn. Dietrich ^a) tracht de gegevens van stamboek-
vee, die veel nauwkeuriger zijn, als vergelijkingsmateriaal te gebruiken. Hij komt
tot de conclusie, dat de graphische voorstelling der variaties bij onze dieren gelijk
is aan de bij den mensch gevonden kromme, zoodat vergelijking inderdaad mogelijk
is. De opsomming der oorzaken der variaties bij onze dieren brengt weinig nieuws.

Door honden 1000—3000 M. E. follikelhormoon gedurende enkele dagen direct
na het dekken subcutaan toe te dienen, kan noch vorming van corpora lutea, noch
het ontstaan van het stadium van hvperplasie van het uterusslijmvlies tegengegaan
worden. Gedurende de hyperplasie kan het eitje zich in het slijmvlies nestelen. Door
driemaal met eenige dagen tusschenruimte 100.000 M. E. in te spuiten, kan men
niet de vorming van corpora lutea tegengaan, maar wel den uterus eenigen tijd
aan den invloed ervan onttrekken, dus is de mucosa niet geschikt voor het eitje om
zich erin te nestelen en kan graviditeit niet optreden. Bij deze doseeringen vertoonen
de dieren weer duidelijke bronstverschijnselen. Daar tusschen het barsten van het
eerste Graafsche blaasje en het laatste wel een week tusschentijd kan liggen en daar
de werking van het hormoon slechts 6—8 dagen aanhoudt, raadt Kostner *) aan pas
op 5 of 6 dagen na de dekking de eerste injectie te geven, en wel 3 injecties telkens
met één dag tusschenruimte en 50.000 M. E. per injectie bij middelgroote honden.
De nevenverschijnselen (het weer optreden van loopschheid) verdwijnen weer snel.

Synthetische preparaten (Stilboral, Sexocretum) hebben dezelfde gunstige uit-
werking wat de graviditeit betreft, maar geven gedurende enkele dagen algemeene
verschijnselen (niet eten enz.).

De resultaten van injecties met follikelhormoon om graviditeit te onderbreken
zijn zeer twijfelachtig, ook vanwege het gevaar van complicaties bij een abortus.

(Goede resultaten worden verkregen met drie injecties elk van 10.000 M. E.
dimenformoon met 3 dagen tusschenruimte en te beginnen op den 2en—5en dag r.a
de dekking, in sommige gevallen wordt de bronst hierdoor verlengd, in andere
merkt men hiervan weinig, ref.).

Rupturen in den lateralen vaginawand geven de grootste kans op verbloeding,
omdat daar ter plaatse de arteria uterina caudalis verloopt. Hoe dichter de ruptuur
bij den cervix ligt, hoe heviger de bloeding en tevens hoe moeilijker deze is te bereiken.
Spontaan ophouden van de bloeding komt dikwijls voor. Niet zelden echter laat 11a
10—20 dagen de thrombus los en begint de bloeding opnieuw, hetgeen dan dikwijls
tot verbloeding leidt ; de organisatie van den thrombus was dan achterwege gebleven,
waarschijnlijk tengevolge van een infectie. Tevens is de arteriewand met het omgevend
weefsel murw en bros. Dichtklemmen en dichthcchten van den slagader en omgeving
zijn onmogelijk. Tamponade van de vagina, haemostatica, intraveneuze injecties
van phys. NaCl.-oplossing enz. geven geen resultaat. De late nabloedingen kunnen
het best voorkomen worden, door bij een bloeding direct na den partus, als de vulva
en vagina nog ruim zijn, de arterie in een klem te pakken en indien mogelijk af te
binden. Is dit laatste onmogelijk, dan Iaat men de tang rustig (desnoods acht dagen)
zitten.

Is de koe tusschen de beide bloedingen in verkocht, clan is dit als koopvernietigend
aan te merken, men vindt te midden van het granulatieweefsel de vaatstomp.
Sectio caesaria bij den hond.

Als indicatie worden genoemd : tal van obstructies van bekken en vagina, jongen
met te grooten schedel en uterusatonie met aansluitende infectie ; het laatste komt
het meest voor. Ook kan een hernia inguinalis een sectio noodig maken. Wanneer
men hierbij vroegtijdig geroepen wordt, is repositie soms mogelijk en kan later nog
een normale partus volgen. In sommige gevallen schijnt de uterus zich te sterk
te contraheeren en wordt de vrucht niet naar buiten gedreven.

Bij een niet-gcïnfectecrden uterus, dus in het algemeen, wanneer een of andere
obstructie in den geboorteweg de oorzaak van het niet opschieten van den partus

1 Dr. M. Kostner. Ovarialhormon zur Verhinderung der Gravidität bei der Hündin.
W. T. M. 1940, blz. 465.

is, is de prognose gunstig ; is de uterusinhoud geïnfecteerd, dan is de prognose twijfel-
achtig.

De operatie geschiedt onder een lichte morphineroes aangevuld met locale anaes-
thesie. Voor of bij het begin van de operatie wordt subcutaan hypophyse-achter-
kwab-hormoon toegediend met de bedoeling de uterus na het verwijderen van de
jongen beter te doen contraheeren en shock te voorkomen. Stephenson maakte
de buikwond vroeger in de linea alba, nu in de rechterflank evenwijdig aan den rib-
boog. De nadeelen van de laparotomie in de linea alba zijn het moeilijk aan te leggen
verband, de slechte genezing in geval van infectie, de kans op een hernia en het
moeilijk naar buiten halen van den uterus. De uterus wordt overlangs ingesneden
in de buurt van de bifurcatie. De jongen worden in de intacte vruchtblaas uit den
uterus gehaald. Bij het verwijderen van de jongen uit den linker hoorn moeten de
vliezen eerst stuk gemaakt worden. De placenta wordt daarna verwijderd. De uterus
wordt gesloten met twee boven elkaar gelegen doorloopende Lembertsche hechtingen;
op de wond wordt het omentum gehecht, teneinde verklevingen met den buikwand
te voorkomen. Peritoneum en musculatuur worden in één laag gehecht met een
doorloopende hechting, op twee of drie plaatsen gesteund door afzonderlijke knoop-
hechtingen. De buikwand wordt gedraineerd. T.

Na een normalen partus werd in de vruchtvliezen van een merrie een ongeveer
kinderhoofd groot, met bloedcoagula en sereus vocht gevuld, hol bolvormig lichaam
aangetroffen. De 0,5—1 cm dikke wand was op enkele kleine bindweefselgebieden
na geheel verbeend. Op histologische gronden vermoedt Brodauf te maken te
hebben met een haematoom, waarvan de bindweefselwand oorspronkelijk meta-
plastisch in been is veranderd, terwijl later ook osteoblasten tot de vorming van
lamellair periostaal been hebben meegewerkt. H. H. V.

Ischaemische verlamming tengevolge van een aneurysma van de Aorta
abdominalis bij een paard.

Een elfjarige merrie begon reeds na een minuut draven aan de hand, door te
zakken in de spronggewrichten en zakte na twee minuten beweging reeds volledig
met de achterhand op den bodem. In deze houding bleef zij 15 seconden zitten,
om daarna weer op te staan. Na 35 seconden was het dier weer in staat zich in stap
te bewegen. Deze zelfde verschijnselen werden waargenomen na twee ronden in
galop. Gedurende 3 maanden werd het dier nog aangehouden en bovengenoemde
verschijnselen konden ten allen tijde opgewekt worden.

Bij de sectie van deze merrie werden gevonden een compensatorische hartshypci-
trophie, een aneurysma van de aorta abdominalis op de splitsingsplaats der beide
schenkelarteriën. De aorta was daar over een lengte van 12 cm fleschvormig ver-
breed ; de omtrek bedroeg op de dikste plaats 14 cm en de wand was 4—6 cm dik.
De intima, die in chronische ontsteking verkeerde, was sterk geplooid en toonde
verder verhevenheden en verdiepingen, waartusschen zich donker roode bloed-
stolsels en grauwe fibrinestolsels bevonden. Thrombi en strongylidenlarven, die in
dergelijke gevallen de bloedbaan min of meer versperren, werden niet aangetroffen.

Dat dit niet gethromboseerde aneurysma reeds zoo spoedig bewegingsstoernissen
kon verwekken, verklaarde Herdegen ³) door het bestaan van oneffenheden en lit-
teekenweefsel in het aneurysma, waardoor de versterkte bloedsaandrang tijdens de

beweging van het dier, wervels zouden doen ontstaan, die een terugdrukken van
het aangevoerde bloed tengevolge zouden hebben, waardoor de normale bloed-
voorziening plotseling gestoord zou worden. Hiervoor pleitte de bevinding bij het
rectale onderzoek van dit paard in rust, waarbij duidelijk het wervelen van het bloed
voelbaar was. Baudet.

Kuscher *) gebruikt bij koliek gaarne Novalgin, daar het den kramptoestand,
waarin de gladde musculatuur van den darmtractus gedurende koliek verkeert,
wegneemt en zoo de pijn stilt.

Echter bevordert het de peristaltiek vaak onvoldoende, zoodat nog maagspoelingen
met koud water noodig zijn.

Daarom wordt nog steeds gezocht naar middelen met dezelfde uitwerking als
novalgin, maar die tevens de peristaltiek aanzetten. Zoo\'n middel heet coecolysin
te zijn.

De firma Benoen brengt dit in den handel. Het is een orgaanpreparaat uit den
maag-darmtractus van het paard bereid.

Schrijver heeft het vele malen gebruikt en zijn conclusie er over is de volgende :

Het kan het beste intramusculair of intraveneus toegepast worden in doses van
f5 cc. Subcutaan aangewend geeft het soms zwellingen. Ongunstigen invloed op
het algemeen wei-zijn van de patiënten zag hij nooit, ook niet als het herhaald en
dus in groote doses gegeven werd.

De peristaltiek wordt er inderdaad door verhoogd, terwijl ook de speekselklieren
tot meer secretie worden aangezet. De pijn wordt er echter door weggenomen,
zoodat het dus gunstiger werkt dan de gebruikelijke drastische middelen.

Kramptoestanden in den darm, zonder dat er tevens van verstopping sprake was,
herstelden snel, evenals gevallen van tympanitis.

Niet al te sterke verstoppingen genazen ook wel door het gebruik van coecolysin
alleen, maar in ernstige gevallen moest toch nog gebruik gemaakt worden van water
en middenzouten.

In het algemeen kan dus gezegd worden, dat het een goed koliekmiddel is, maar
dat men er ook niet steeds alleen mee kan volstaan. H. Lubberts.

In den loop der jaren werd door verschillende onderzoekers het electrocardiogram
bepaald bij ziekten van den mensch, welke gekenmerkt zijn door een meer of minder
duidelijke verlaging van het calcium-gehalte van het bloedserum. Men stelde bij
spasmophilie, postoperatieve en idiopathische tetanie, coma hepaticum en bij de
ziekte van Basedow steeds dezelfde verandering vast, n.1. een verlenging van den
duur der kamer-contractie, hetgeen in het electrocardiogram tot uiting komt als
een verlenging van het Q.-T-interval. Door H. Spörri en A. Raggenbass ¹) (Veterinär-
Physiologisches Institut und Veterinär-Ambulatorische Klinik der Universität
Zürich) werden soortgelijke uitkomsten verkregen met een aan kalfziekte lijdende
koe, zoomede met caviae, welke — naar de schrijvers, die in het bloedserum der
proefdieren geen Ca-bepalingen verrichtten, meenen — door middel van intrave-
neuze toediening van natriumcitraat hvpocalcaemisch waren gemaakt. (Hierbij dient
te worden opgemerkt, dat uit de door ons uitgevoerde proeven is gebleken, dat
intraveneuze toediening van natriumcitraat geen hypocalcaemie doet ontstaan.
Wel wordt hierdoor de activiteit van het calciumion verminderd. Het is intusschen
zeer waarschijnlijk, dat een vermindering der calciumionen-activiteit in het bloed

in den regel hetzelfde physiologische effect teweeg brengt als een verlaging van het
totale calciumgehalte, welke men — naar bekend is — met den naam hypocalcaeinie
aanduidt. In verband hiermede ondergaat de interpretatie van het door Spörri
en Raggenbass verrichte onderzoek geen wezenlijke verandering). Zoowel bij de
kalfziekte-patiënt, als bij de met natriumcitraat behandelde caviae bleek het mogelijk
te zijn de abnormaliteit in het electrocardiogram onmiddellijk op te heffen door
infusie van calciumzouten. Seekles.

In een art. van 29 blz. geeft Meyman een beschrijving van de afwijkingen, die
in het bloedbeeld ontstaan in aansluiting aan het gebruik van geneesmiddelen.

t. De Agranulocytose : Is het eerst beschreven door YV. Schultz in 1922. De ziekte
is gekenmerkt door een acuut begin. De patiënt is zwaar ziek met hooge koorts.
Spoedig treden necrotiseerende processen op in de mond- en keelholte met zwelling
van de regionaire lymphklieren. Het aantal w.bl.1. is verminderd en het aantal
granulocyten is geheel of bijna geheel verdwenen. Het aantal r.bl.1. en bloedplaatjes
is normaal. Het ziekteverloop is snel en vaak letaal. Aan de hand van de ziekte-
geschiedenissen uit het verleden komt men tot de conclusie, dat de ziekte vroeger
(voor 1922) slechts een enkelen keer is waargenomen. Daarentegen is in latere jaren
het aantal ziektegevallen steeds grooter geworden. In de eerste jaren na 1922 dacht
men sterk aan een infectie, vooral met streptococcus viridans. In de laatste jaren
wordt echter de beteekenis van een infectie als aetiologisch moment niet hoog meer
aangeslagen. In 1931 wees Kracke er op, dat agranulocytose zich vaak na het
gebruik van geneesmiddelen ontwikkelt, in het bijzonder door het gebruik van
pyramidon. In de Vereenigde Staten en in de Scandinavische landen — waar de
meeste gevallen zijn gepubliceerd — loopt de toeneming van het aantal gevallen
merkwaardig parallel met het toenemend gebruik van pyramidon. Pogingen om
met pyramidon en andere geneesmiddelen bij proefdieren agranulocytose op te
wekken gelukken echter maar ten deele. Ook bij menschen werd het effect van lang-
durig gebruik van pyramidon op het bloedbeeld nagegaan. Zelfs na maandenlang
gebruik ontwikkelde zich geen agranulocytose. Uit de proeven bij menschen en
dieren blijkt, dat bij slechts zeer enkele individuën het haemopoiëtische apparaat
voor pyramidon duidelijk gevoelig is. Men moet dus meer denken aan een individueele
overgevoeligheid. Later is gebleken, dat nog veel andere geneesmiddelen agranulo-
cytose kunnen geven bv. antipyrine, acetanilide, sulfanilamide, enz. Als vaststaande
mag men wel aannemen, dat de meeste gevallen van agranulocytose worden ver-
oorzaakt door geneesmiddelen (vlg. Kracke 80% der gevallen), maar toch kan
de mogelijkheid dat door andere schadelijke inwerkingen op het beenmerg een
agranulocytose ontstaat niet worden uitgesloten bv. door hevige infecties, be-
straling.

II. De myelotoxicosen door salversan en goud. Hierbij treffen de veranderingen in het
bloed de leucocyten, de erythrocyten en de bloedplaatjes. Een beschrijving wordt
gegeven van de verschillende veranderingen welke in het bloed kunnen optreden.

III. Prophylaxe. Het beste zou zijn de verdachte geneesmiddelen niet meer te
gebruiken, maar de gunstige resultaten verkregen met pyramidon, salversan en de
goudpraeparaten bij verschillende ziekten laten dat niet toe. Om het ontstaan eener
agranulocytose te voorkomen zou men bij alle patiënten een consciëntieus bloed-
onderzoek moeten doen. Dat is echter onmogelijk, maar ook onnoodig, omdat
men mag verwachten, dat men met een nauwkeurige klinische observatie voor de
vroege diagnose verder komt, dan met een geregeld bloedonderzoek. Bij het onbtaan
van agranulocytose schijnen n.l. de bloedafwijkingen voorafgegaan te worden door
symptomen als slapte, lusteloosheid, hoofdpijn, misselijkheid, rillingen. Pas eenige

dagen later heeft het ziektebeeld zich volledig ontwikkeld en vertoont de patiënt
een hevige malaise en koorts ; dan heeft ook het bloedbeeld duidelijk afwijkingen.
Treden dus intolerantie-verschijnselen op, dan is het aangewezen de toediening
van geneesmiddelen te staken en bloedonderzoek te doen, waarbij dan in de eerste
plaats wordt gelet op het aantal w.bl. 1. Het is gewenscht om in het bloedbeeld ver-
anderingen op te sporen, die het mogelijk maken het naderen van een afwijkende
beenmergreactie tijdig te voorzien. Met dit doel werd in de Universiteitskliniek voor
huid- en geslachtsziekten te Amsterdam systematisch bloedonderzoek verricht bij
87 luetici, die werden behandeld met neosalversan en bismuth. De resultaten, welke
niet bij alle patiënten gelijk waren, worden uitvoerig beschreven. Verder een uit-
voerige literatuurlijst.

In een serie artikelen geeft Prof. Dobberstein ^l) een beschrijving over de sectie-
bevindingen in de gerechtelijke Veeartsenijkunde. In zijn 5de art. schrijft hij over
,,die Erkrankungen der Blutbildende Organe als Vertragsmangel."

Anaemieën zijn gewoonlijk secundair, zoodat men bij de beoordeeling van het
primaire lijden moet uitgaan. De posthaemorrhagische anaemie en de haemolytische
anaemie kunnen zich in enkele dagen ontwikkelen. De vermineuze anaemie ont-
staat langzamer en gewoonlijk niet binnen 6 weken. Alleen bij jonge dieren kan de
anaemie wel binnen 6 weken ontstaan. Infectieuze anaemie bij paarden is moeilijk
met zekerheid te diagnostiseeren. Slechts een zeer uitgebreid onderzoek, aangevuld
door een uitvoerige sectie en een histologisch onderzoek, vooral van de lever en de
milt kunnen de diagnose doen stellen. Het verloop der ziekte is chronisch, maar er
zijn gevallen bekend, die in 8—10 dagen doodelijk verliepen. De patholoog-anatoom
kan vaak iets meer zeggen omtrent den duur van het lijden, maar langer dan 4 weken
mag men toch nooit teruggaan.

Runderleucose is alleen d.m.v. een sectie met zekerheid vast te stellen. Aan het
bloedonderzoek komt forensisch geen beteekenis toe, omdat de bevindingen te veel
uiteenloopen. De antidateering is moeilijk. In het algemeen is het een echt chronisch
lijden, dat zich over maanden, zelfs jaren uitstrekt, maar toch zag men ook, vooral bij
jonge dieren, acuut verloopende gevallen, die in 8—14 dagen letaal eindigden.
Zelfs sterk vergroote lymphklieren kunnen zich in enkele dagen ontwikkelen. Sterke
vermagering pleit voor een chronisch verloop. Leucotische woekeringen in het hart,
met een chronische stuwingslever of -long kan men op 4 weken schatten.

Ook kippcnleucose is alleen bij de sectie met zekerheid te diagnostiseeren. Bij
belangrijke orgaanafwijkingen kan men het proces gerust 3—4 weken oud diag-
nostiseeren. Thijn.

Voor het aanvullen van een tekort aan bloed beschikken wij over de bloedtrans-
fusie, die als nadeel heeft, dat eerst de bloedgroep van bloedgever en bloedontvanger
bepaald moeten worden. Hoewel dit voor een kliniek geen bezwaren oplevert is
het voor den dierenarts een onoverkomelijk bezwaar, evenals b.v. voor de militairen
arts te velde. Een andere mogelijkheid is het gebruik van physiologischc zoutoplos-
singen, het nadeel is dat men wel vocht en zoutverlies herstelt, maar niet de verloren
eiwitten aanvult. Lengenhager ²) ontdekte, dat het mogelijk is runderserum te
drogen en na korteren of langeren tijd weer op te lossen. Deze serumoplossing kan
door koken gesteriliseerd worden en kan na koken bij mensch en dier zonder gevaar
in iedere gewenschte hoeveelheid intraveneus worden toegediend. Het recept voor
de bereiding van dit serum luidt als volgt : de droogrest van t liter serum oplossen
in 2 liter water, 200 gram glucose toevoegen, steriliseeren door koken gedurende
10 minuten. De gesteriliseerde oplossing is houd Daar. Ojemann.

*) Lengenhager. Eine praktische Lösung des Blutersatzes. Zentralblatt für Chirurgie.
B. 67 p. 1961.

In verband met de groote deviezenuitgaven, die voor den invoer van darmen
noodzakelijk zijn, zou het aan te bevelen zijn als darmen, welke volgens de
vleeschhygiënische beoordeeling zouden moeten worden afgekeurd, door een
daarvoor geschikte behandeling weer bruikbaar gemaakt zouden kunnen worden.
Van zelfsprekend moet bij deze behandeling de zekerheid bestaan, dat de mensche-
lijke gezondheid in geen enkel opzicht gevaar loopt.

Scholl onderzocht nu de darmdesinfectiemethoden van Keller, Giszke en
Schattenfroh en beproefde bovendien nog een z.g.,, Weinheimoplossing", bestaande
uit een condensatieproduct van houtrook. Hij bepaalde allereerst de desinfecteerende
werking van deze middelen in verschillende concentraties en bij verschillende
temperaturen. Als proefvloeistof werd gebruikt een suspensie van zuurvaste
waterbacteriën en later ook tuberkulosebacillen. Deze werden door de Weinheim-
oplossing (3% en 5%) in 6 uur gedood; volgens Schattenfroh, met 2 % zoutzuur
en 10% keukenzout behandeld, in 5,5 uur; volgens Keller met scdaformaline
(3 %)-ammoniak behandeld, in 1 uur, terwijl het inwerken van 5% wijnsteenzuur
volgens Giszke niet voldoende bleek te zijn tuberkelbacillen te dooden.
De aldus behandelde darmen werden op drukweerstand onderzocht. Deze was,
na de behandeling met het houtcondensaat zelfs verbeterd, na toepassing van de
Kellersche en Giszke\'sche methoden onveranderd en na de Schattcnfrohmethode
zelfs verminderd. Kleurveranderingen tengevolge van deze desinfectie zag men
slechts in geringe mate na toepassing van het houtcondensaat. Reukafwijkingen
werden, na het wasschen der darmen, niet waargenomen.

In verband met de praktische toepassing werden ook nog de kosten, de tijdsduur
van den arbeid en de noodige hoeveelheid arbeid nagegaan. De verschillende
methoden konden als volgt worden beoordeeld :

De Kellersche methode desinfecteert goed, duurt 5 dagen, vereischt 5 werkuren
en kost 6,85 R.M. per 100 1 oplossing ; de methode van Giszke is niet voldoende
voor het dooden van tuberkelbacillen, duurt 30 uur, vereischt 3 uren werk en kost
12,5 R.M. ; de methode van Schattenfroh is sterk desirifecteèrend, duurt bij
40° G. 12 uren, bij 20° C. 2¹/₂ dag en vereischt 2 uren werk. Helaas wordt de
darm aangetast, is echter, volgens de mcening van Scholl, althans wat betreft
het scheuren en het stuk gaan bij het koken, voor de worstfabricatie nog goed
bruikbaar.

Een behandeling met het houtcondensaat eischt 3—10% concentratie, welke
bij 25—35° G. tuberkelbacillen doodt. De inwerktijd duurt 30 uur en de vereischte
werktijd is 3 uur; kosten 7 R.M. Het eenige nadeel is een zwak roodc verkleuring
van den darm, die echter het aesthetisch aanzien van de worst zelfs verhoogde.
Scholl prefereert dan ook van de 4 bovengenoemde, onderzochte methoden de
toepassing van de houtrookcondensaatoplossing.

Onderzoekingen over het steriel maken van tuberculeuze darmen volgens
de door Keller aanbevolen Soda-ammoniakmethode.

Tengevolge van het zeer groote worstveroruik in Duitschland is het niet mogelijk
de daarvoor benoodigde hoeveelheid darmen in voldoende mate uit het binnenland
te verkrijgen en moeten voortdurend groote hoeveelheden darmen uit het buitenland
worden ingevoerd.

Ter vermindering van de deviezenuitgaven zou het, aldus Ziegler ²) zeer
gewenscht zijn de, wegens tuberculose van de mesenteriale lymphklieren, afgekeurde
darmen door een geschikte behandeling weer voor menschelijke consumptie geschikt
te maken. Als behandelingsmethode kan slechts een chemische behandeling in
aanmerking komen.

2 ) Ziegler : Untersuchungen über Entkeimung von tuberkulösen Därmen, nach dem von
Keller empfohlenen Soda-Formalin-Ammoniak-Verfahren. Diss. Gieszen, 1939.

Ofschoon de methode van Keli.er op het oogenblik nog niet te gebruiken is in
de praktijk, daar het gebruik van formaline als conserveeringsmiddel niet is
toegestaan, heeft Ziegler toch deze behandelingsmethode nader op haar bruik-
baarheid onderzocht. Voor het praktisch gebruik van de Kellersche methode zijn
slechts macroscopisch onveranderde darmen bruikbaar. Om deze methode echter
gehe< 1 en al uit te werken werden in 10 gevallen ook nog macroscopisch sterk
veranderde darmen aan de behandeling onderworpen en het resultaat door een
caviaproef nader nagegaan.

De proefdarmen werden zoo doorgesneden, dat de tuberculeuze haarden gehal-
veerd werden. De eene helft werd behandeld en de andere helft diende ter controle.
Volgens Keller werden de darmen 24 uur in een 3 % sodaoplossing geweekt,
daarna 24 uur aan een 3—5 % formalineoplossing blootgesteld, weer 24 uur in
water gelegd en geslijmd en ten slotte 24 uur in 0,5 % ammoniakoplossing gebracht.
De tuberculeuze haarden van de behandelde darmen en van de contróledarraen
werden steeds stuk voor stuk op 2 caviae geënt.

Het resultaat was, dat de behandelde darmen steeds vrij van levende tuberkel-
bacillen bleken te zijn, terwijl alle met het contrôlemateriaal geënte caviae ziek
werden. Ook werden de behandelde darmen voor de worstfabricatie gebruikt ;
ze bleken tot geen enkel bezwaar aanleiding te geven.

Het formalinegehalte van de gedesinfecteerde darmen was niet in den smaak
op te merken en was chemisch slechts in dergelijke minimale hoeveelheden aan te
toonen, dat het er op geleek of het door het rooken in de worst was gekomen. Proeven
tot desinfectie van darmsnaren met formalineoplossing hadden tot resultaat, dat de
darmanaërobe bacteriën reeds door een 0.5 % formalineoplossing werden gedood.

Onderzoekingen over de pH waarde van de hartspier bij slachtdieren
en haar beteekenis voor de vleeschkeuring.

Doel van het onderzoek was om na te gaan of aan de veranderingen van de
pH-waardc van de hartspier van zieke of in nood geslachte dieren de graad van de
ziekte kon worden vastgesteld. Voor het onderzoek werden van 15 zieke en 16
gezonde slachtdieren vleeschmonsters genomen van het hart, van de musc, gracilis
en van de musc, pectoralis superficialis en wel den eersten keer zoo spoedig mogelijk
nà de slachting, den tweeden keer na 24 uur hangen. Voor de bepaling van de pH-
waarde werden de indicatoren nitrazinegeel en broomthvlmolblauw, alsmede ter
controle de colorimetrische methode van Michaelis-Walpole toegepast.

In de hartspier blijft de pH, in tegenstelling met de skeletmuskulatuur, nog
verscheidene dagen na de slachting bijna constant. De pH-curve verloopt regel-
matiger dan bij de skeletmuskulatuur en gaat slechts bij bederf boven de normale
hoogte uit (pH 5,9—6,1 direct na de slachting) tot ongeveer 6,5, zelden ook bij
ernstige ziekten. Er bestaat wat betreft het veranderen van de pH geen enkel
verband tusschen de hartspier en de skeletmuskulatuur, onverschillig of het gaat
om gezonde of zieke dieren.

De vaststelling van de pH van de hartspier kan dus voor een beoordeeling van
het vleesch van noodslachtingen niet als vervangingsmiddel worden gebruikt voor
de pH-bepaling van de skeletmuskulatuur.

Onderzoekingen over het aantoonen van vleeschbederf volgens de
methode van Welkiewiecz.

De methode van Welkiewiecz is, volgens Muller ¹), een handige en gemakkelijk
door te voeren manier om het vleeschbederf aan te toonen bij de controle van
vleesch en vleeschwaren. Men heeft er voor noodig een oplossing van sublimaat
in aqua destillata van 1 op 1000 (oplossing 1) en een gelijke 1 op 1000 sublimaat-
oplossing, met een toevoeging van 0,05 azijnzuur (oplossing 2). Het te onderzoeken

vleesch wordt uitgetrokken, doordat men i gram gedurende 30 minuten met 10 cc
aqua destillata laat staan. In 2 reageerbuisjes worden daarna 3—4 cc van oplossing
1 en 2 gedaan, elk afzonderlijk. Vanat den rand der buisjes laat men daarna 2—3
druppeltjes van de gefiltreerde vleeschoplossing door middel van een druppelpipet
in de oplossingen 1 en 2 loupen.

Voor een zwarten achtergrond ziet men bij een positieve reactie een grijs-violet
wolkje op het aanrakingsvlak ontstaan, dat eenige seconden onder de oppervlakte
blijft zweven, voordat het verder naar beneden doorzakt en dat bij omschudden
totaal verdwijnt.

Bij een negatieve reactie blijft de vloeistof helder. Onder een pH van 6,2 van het
vleesch blijft de reactie van de oplossing 1 negatief, die van oplossing 2 positief. Bij
een pH hooger dan 6,2 worden beide reacties van beide oplossingen duidelijk positief.

Een positieve reactie beteekent een verminderde houdbaarheid, eventueel een
beginnend vleeschbederf. Muller deed nu deze reactie 27 maal bij rundvleesch,
10 maal bij kalfsvleesch, 10 maal bij varkensvleesch en 14 maal bij paardevleesch.
Hij stelde vast, dat deze Welkiewieczproef, evenals die van de pH-bepaling,
afhankelijk is van de weefselelementen, welke in het vleesch aanwezig zijn.
Bindweefsel, vet en bloed bezitten 11.1. een zeer hooge pH en kunnen, als ze in een
belangrijke mate in het vleesch voorkomen, de pH van de spieren zeer verhoogen.
Men moet derhalve bij de practische uitoefening van de proef zorg dragen, dat zoo veel
mogelijk vet-en bindweefselarm en weinig bloed bevattend vleesch wordt gebruikt.

L)e proeven toonden aan, dat de proef van Welkif.wiecz zeer goed te gebruiken
is voor rundvleesch. Voor het positief worden van de reactie werd een grenswaarde
van de pH gevonden van 6,01— 6,2. Bij noodslachtingen werd reeds van het begin
af een positieve reactie verkregen, welke dan juist geen aanwijzing is van een
beginnend vleeschbederf, maar meer van een verminderde houdbaarheid.

Voor kalfsvleesch werden ongeveer dezelfde resultaten verkregen, terwijl bleek,
dat de Welkiewiecz-proef voor varkensvleesch niet is te gebruiken, daar bij deze
vlceschsoort steeds positieve reacties werden verkregen. Evenzoo bleek de proef
niet te voldoen bij paardevleesch. In het algemeen is Muller van meening, dat
deze VVelkiewiecz-reactie een beginnend vleeschbederf reeds 1—2 dagen vroeger
aanwijst dan de z.g. Ebersche proef.

Over het vraagstuk van het versch houden van vleesch in met koolzuur
gevulde cellophaanzakjes.

Het gebruik van koolzuur als conserveeringsmiddel voor levensmiddelen maakt
een gasdichte bewaringswijze noodzakelijk. Het bewaren van kleinere vleeschstukken
in met koolzuur gevulde cellophaanzakjes bleek, blijkens de proefnemingen van
Weber *), niet te voldoen. Het koolzuur diffundeert n.1. door het cellophaan heen,
verhindert verder een opdrogen van het vleesch, waardoor de in het begin onderdrukte
bacteriegroei weer spoedig toeneemt. de Graaf.

Rapport No. 1 van den Dienst van Kleine boerenbedrijven. De bedrijfs-
uitkomsten van de voorbeeldbedrijfjes in 1938/39. Uitgave: Algemeene
Landsdrukkerij, Den Haag, 1940.

Vooral voor de collegae, practiseerend in een streek waar deze kleine bedrijven
voorkomen, is het van belang kennis te nemen van dit rapport. De beteekenis ervan
gaat echter nog verder door een artikel dat er in is opgenomen, getiteld : „De koe
als trekdier in het kleine bedrijf" (door Ir. W. J. Devvez). In 1938 werd nog op
ongeveer honderd bedrijfjes gebruik gemaakt van het rund als trekdier en het is

niet onwaarschijnlijk, dat door de huidige omstandigheden het ook in andere
provincies noodig of voordeelig zal zijn hetzelfde te doen.

Hoewel een groot percentage van deze bedrijven niet grooter was dan van 1—3 H.A.,
zijn er toch nog 2 bedrijv en van 4—5H.A. en5\\ an3—4 H.A. met rundertrekkracht.

Het is mijn meening, dat wij als dierenartsen goed zullen doen, nu paarden tractie
onmogelijk of zeer duur is, voor kleine bedrijven de rundertrekkracht te propageeren.

Afgezien van dit voor ons in de eerste plaats belangrijk artikel, is het kennisnemen
van het goede werk dat voor de kleine bedrijven gedaan wordt, niet alleen interessant,
doch ookTplicht.

O, Veel wetenswaardigs kan uit dit rapport geput worden, zoodat ik de bestudeering
gaarne aanbeveel.

Over de waarde van voederbieten voor mestvarkens. Uitgave van het
Instituut voor Moderne Veevoeding „De Schothorst" te Hoogland.

Uit de cijfers van een vergelijkende voederproef blijkt, dat het resultaat voor
bieten niet ongunstig is. (Er is geen reëel verschil tusschen de proef- en de contróle-
dieren voor groei in de proefperiode. Ref.) Ook de kwaliteit van de dieren bleek
na slachtern zeker niet minder, wanneer zij bieten hadden gekregen ter vervanging
van een gedeelte aardappelen (2 kg aardappelen vervangen door 4 kg bieten).

Van het Departement van Landbouw en Visscherij, Directie van den Landbouw,
zijn ontvangen de volgende verslagen van landbouwkundige onderzoekingen :

No. 46 (12) A. Vijftienjarige proef met stalmest op perceel 5 van de proef-
boerderij te Borgercompagnie (oude dalgrond met 11 % humus), door G. Meijer.
Prijs ƒ 0.65.

No. 46 (13) O. Een snelle methode ter afzondering van het vet uit melk voor
het bepalen van de refractie en van andere eigenschappen van dit vet, door H.
Mulder. Prijs / 0.25.

Ons Landbouwwerkpaard door C. Zwagerman, Rijks-veeteeltconsulent
in Zeeland. (N.V. Drukkerij l\'irma 1\'. J. van de Sande, Terneuzen).

In dit: boek van 200 bladzijden is door den schrijver een schat van gegevens ver-
werkt.

Een aantal bedrijfsstudiegroepen leverden resultaten van prestatieprocven in
verschillende bedrijven, uitkomsten van uitecnloopendc voedermethoden en kosten-
berekeningen van paardentractie.

Het is niet mogelijk in korten tijd dit groote feitenmateriaal kritisch te bestudeeren ;
hetgeen bij een oppervlakkige kennismaking wel te constateeren valt, is de nauw-
gezette bewerking van het materiaal. Men mag zich wel eens hier en daar afvragen :
is dit nu een gegeven uit de praktijk ? (Ik denk hierbij b.v. aan een kostenberekening
van het hoefDeslag, die bijzonder laag is ; zóó laag dat een behoorlijke hoefverple-
ging door een onderlegden hoefsmid daarvoor niet mogelijk is.) Wij moeten den
schrijver echter dankbaar zijn dat hij dit materiaal zoo bewerkt heeft.

Vooral voor de collegae die gevestigd zijn in streken waar het zware trekpaard
gefokt en gehouden wordt is de studie van dit boek sterk aan te bevelen. De voeding
van dit paard wordt er zeer uitvoerig in behandeld, terwijl het vraagstuk paard of
motor eveneens onder de loupe is genomen.

Enkele fraaie afbeeldingen verluchten dit werk, wat men niet alleen bestudeert
doch eveneens moet bezitten om telkens te kunnen naslaan. v. d. P.

Een beperkt aantal exemplaren van dit werk is verkrijgbaar door storting van
ƒ 1.25 op giro No. 69006 van C. Zwagerman te Middelburg.

In de vergadering van het Hoofdbestuur van i Februari j.1. zijn aangenomen
als lid der Maatschappij de dierenartsen : A. A. Abrahamse, Scheveningen en
Mr. P. A. van Driest, Amersfoort.

Gedurende de maand Januari zijn ten behoeve van dit fonds de volgende bijdragen
in dank ontvangen : Afd. Friesland ƒ 51.—, Afd. Limburg/3.—, Afd. Noord-Holland
ƒ60.—, totaal ƒ 114.—.

Bijdragen kunnen gezonden worden door storting op giro No. 173327 van
ondergeteekende of door het zenden van een postwissel.

Na de 8e verantwoording, voorkomende in het Tijdschrift van 15 Januari 1941
zijn tot en met 8 Februari 1941 de navolgende bijdragen ten behoeve van de collega\'s
die door den oorlog ernstige schade geleden hebben, in grooten dank ontvangen :

De leden van de afd. Noord-Holland worden er aan herinnerd, dat de contributie
voor de afdeeling in totaal bedraagt ƒ 30.—. De leden kunnen vóór 1 Maart a.s.
het geheele bedrag óf ƒ 17.50 en vóór t September a.s. ƒ 12.50 storten op giro
No. 141769 van ondergeteekende of kunnen na 1 Maart de kwitantie ad ƒ30.30
verwachten.

Bij de instelling van bovengenoemd Bureau moest door de dierenartsen, die
door middel van dit Bureau geneesmiddelen wilden verkrijgen, een persoonlijke
garantie gesteld worden van ƒ 25.—•. In overleg met het Bureau is daarop door de
Maatschappij voor haar leden een collectieve bankgarantie gesteld, waardoor de
persoonlijk gestelde garanties konden worden opgeheven. Hiervan is mededeeling
gedaan in het Tijdschrift van 1 Maart 1940, blz. 261.

Bij een correspondentie met den Directeur van dat Bureau berichtte deze mij,
dat er nog 76 leden der Maatschappij zijn, die, niettegenstaande de mededeeling
in het Tijdschrift van 1 Maart 1940, hun bankgarantie nog niet hebben terug-
gevraagd.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde de heer O. Bosgra, op een proef-
schrift, getiteld : „Over het opsporen van „eendenei" in eet- en drinkwaren."

voor het Veeartsenijkundig examen de heer A. A. Abrahamse ;
voor het Doctoraal examen 2e gedeelte de heeren P. Koens en E. H. J. Lenssen ;
voor het Doctoraal examen te gedeelte de heeren E. Brill, A. J. Bruin, R. Feddes,
R. Franken, J. H. G. Geurts, Th. v. d. Kooi, F. Oosterhof, A. Rutgers,
L. v. d. Sluis, D. Swierstra, W. v. d. Ven, J. G. van Vloten, G. v. d. War,
C. A. Wijnand, H. Zantinge ;
voor het Candidaats-examen 2e gedeelte de heeren B. W. Maenhout, D. Mulder
(met lof), J. T. Overbeek, H. J. Stal, R. D. J. N. Strikweroa, (met lof),
K. G. Terpstra, H. A. Weyens.

Het gemeentebestuur van Middelburg heeft onlangs aanbesteed het bouwen van
een openbaar slachthuis met bijbehoorende dienstgebouwen, enz. op een terrein,
gelegen aan den Seisweg aldaar.

In het Koninklijk Besluit van 13 September, 1924, Stbl. 448, tot uitvoering van
art. 2 der Vleeschkeuringswet wordt o.a. in art. 7 bepaald, dat voor het verduur-
zamen ("11 toebereiden van vleesch, dat als verduurzaamd of toebereid wordt ver-
kocht, te koop aangeboden, afgeleverd of vervoerd, ander vleesch, dan dat,
hetwelk goedgekeurd is krachtens de wet en zich in deugdelijken toestand bevindt,
niet mag aangewend worden.

Bij besluit van 17 December 1940 is art. 7 van bovengenoemd Koninklijk Besluit
gewijzigd en wel in dier voege, dat van de bepaling, dat alleen goedgekeurd vleesch
rnag worden gebruikt, is uitgezonderd het vleesch van huisslachtingcn, voor zoover
deze vrijgesteld zijn van keuring, mits de daarvan bereide vleeschwaar ook bestemd
is of gebezigd wordt voor huiselijk gebruik van de bewoners van het perceel, waar
de huisslachting heeft plaats gehad.

Van de daarvan bereide vleeschwaar mag verder een hoeveelheid van ten hoogste
10 kg ten geschenke worden gegeven aan, of\' gerookt worden bij andere personen
dan hen, die werkzaam zijn in het slagersbedrijf, in het bedrijf der verduurzaming
of bereiding van vleesch of vleeschwaren en de met dezen samenwonende personen.

Bepaald wordt verder, dat vleeschwaren, die afkomstig zijn van een z.g. onge-
keurde huisslachting, de gemeente van slachting niet mogen worden uitgevoerd,
terwijl bij vervoer binnen de gemeente een door of vanwege den burgemeester afge-
geven vervoerbewijs moet kunnen worden getoond, waarop aangeduid zijn de namen
van den bewoner van het perceel waar het dier geslacht is en van den persoon voor
wicn het bestemd is, benevens den te volgen weg en datum van vervoer.

Tenslotte bepaalt het besluit nog, dat bij het bereiden van vleeschwaren het
gebruik en toevoeging van andere vleeschwaren is toegestaan, mits deze zich in
deugdelijken staat bevinden.

Natuurlijk is de bepaling, dat niet gebruikt mogen worden geslachtsorganen,
navelzakken, oogen en darmslijm, gehandhaafd. de Gr.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen
aan, die i December niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 51 (27) eigenaars, waarvan in Groningen bij 4 (1) eig. ;
friesland bij 2 eig. ; Drenthe bij 1 eig. ; Overijssel bij 1 eig. ; Gelderland bij 4 (2)
eig. ; Noord-Holland bij 3 eig. ; Zuid-Holland bij 2 eig. ; Zeeland bij 1 (1) eig. ;
Noord-Brabant bij 26 (12) eig.; Limburg bij 7 (11) eig.

Seabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 566 gevallen bij 56 eig. (1290
bij 64 eig.), waarvan in Groningen (15 bij 4 eig., waarvan 7 paarden bij 1 eig.) ;
Friesland 196 bij 16 eig. (759 bij 39 eig.) ; Drenthe (32 bij 8 eig.) ; Overijssel 6 bij

4 eig., waarvan 2 paarden bij 2 eig. (1 gev.) ; Gelderland 41 bij 4 eig., waarvan
2 paarden bij 2 eig. (73 bij 3 eig.) ; Utrecht 58 bij 7 eig., waarvan 1 gev. bij paard
(7 bij i eig.) ; Noord-Holland 146 bij 15 eig., waarvan 17 paarden bij 2 eig. (348
bij 5 eig.) ; Zuid-Holland 111 bij 9 eig., waarvan 1 gev. bij paard (50 bij 2 eig.) ;
Zeeland 8 paarden bij 1 eig. ; Noord-Brabant (5 bij 1 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 116 gev. bij 15 eig. (1119 bij 54 eig.), waarvan in Groningen

1 gev. ; Friesland 5 bij 1 eig. (139 bij 9 eig.) ; Drenthe (8 bij 3 eig.) ; Overijssel

2 bij i eig. ; Gelderland 23 bij 4 eig. (146 bij 9 eig.) ; Utrecht 8 bij I eig. (20 bij
2 eig.) ; Noord-Holland 67 bij 6 eig. (645 bij 27 eig.) ; Zuid-Holland 10 bij 1 eig.
(161 bij 4 eig.).

Anthrax : 7 gev. bij 6 eig., waarvan in Friesland 1 gev. ; Utrecht 2 bij 1 eig., waarvan
i paard ; Zuid-Holland 3 bij 3 eig., waarvan 1 paard van de R.S.I. ; Noord-Brabant
1 gev.

Varkenspest: 688 gev. bij 108 eig. (2729 bij 344 eig.), waarvan in Groningen
52 bij 4 eig. (26 bij 6 eig.) ; Friesland 8 bij 1 eig. (533 bij 92 eig.) ; Drenthe 38 bij
12 eig. (60 bij 7 eig.) ; Overijssel 33 bij 5 eig. (93 bij 9 eig.) ; Gelderland-37 bij

5 eig. (202 bij 45 eig.) ; Utrecht 136 bij 12 eig. (303 bij 23 eig.) ; Noord-Holland
74 bij 4 eig. (753 bij 60 eig.) ; Zuid-Holland 146 bij 15 eig. (585 bij 37 eig.) ; Zeeland
90 bij 43 eig. (130 bij 56 eig.) ; Noord-Brabant 64 bij 6 eig. (36 bij 7 eig.) ; Limburg
to bij i eig. (8 bij 2 eig.).

Gevestigd : R. Gol, te Scherpcnzeel (Fr.), Grintweg 37a, tel. 7. (Praktijk over-
genomen van Dr. H. S. Hofkamp).

Weinig had ik gedacht, dat zoo kort na het overlijden van onzen
nestor in Limburg een „in memoriam" zou geschreven worden voor
den thans oudsten collega, L. J. H. Bloemen, dierenarts te Roermond.

Stelt men de vraag waarom deze necrologie komt van dezelfde hand
als die Duysens herdacht, dan antwoord ik, dat ik het me heb voor-
behouden iets te mogen schrijven ter nagedachtenis aan dezen nobelen
collega ën vriend.

Toen hij in 1907 in Limburg kwam, was één zijner eerste bezoeken
aan ondergeteekcnde als naaste buurman. We stonden als vreemden
tegenover elkaar en hij kwam met een „ultimatum" : regeling van de
praktijkgrenzen met een kleinen gebiedsafstand mijnerzijds. Ik stond
natuurlijk een oogenblik paf, maar toen ik in zijn open eerlijk gelaat
goed gekeken had, was de zaak binnen korten tijd geregeld met handslag
en belofte van wederzijds vervangen en dito hulp : we scheidden als
vrienden en zijn dit gebleven tot aan zijn dood.

Ik was door lidmaatschap van verschillende commissies veel minder
„hokvast" dan Bloemen en had hem dus vaker noodig : honderdvoudig
heeft hij mij door zijn uitstekende hulp vergoed wat ik had afgestaan ;
ik ging steeds gerust van huis, wetende dat in mijn afwezigheid de praktijk
door hem uitstekend werd verzorgd. Zoo was Bloemen als collega
en vriend : een man van zijn woord, een man van de daad.

Geboren te Venlo 8 Juni 1864 uit een echt christelijke familie, waarin
de ware geest en de echte Limburgsche deugden diep geworteld waren,
erfde hij een groot geloof, een onverwoestbaren werklust, een onverstoor-
baar optimisme en een beminnelijken eenvoud.

Na het verlaten der lagere school volgde hij de 3-jarige H.B.S. te
Venlo om daarna verder te studeeren aan de aloude onderwijsinrichting
te Rolduc. Van hier uit deed hij in 1882 toelatingsexamen voor de
toenmalige Veeartsenijschool, waarvoor hij slaagde. Zijn diploma als
veearts behaalde hij in 1887. Hij vestigde zich eerst in Maastricht
gedurende 2 jaar ; door toedoen van den toenmaligen Districtsveearts
in Brabant, den heer Montens, vertrok hij van Maastricht naar
Oosterhout en bleef hier tot 1907 toen hij terugkeerde naar het
Limburgsche land om zich te Roermond te vestigen, waar hij gebleven
is tot aan zijn dood.

Bloemen was een man van de practijk : ze was zijn lust en zijn leven ;
vooral als verloskundige had hij een goeden naam. Daarbij bleef hij
zijn tijd bij op elk gebied der Diergeneeskunde. Hij was een der eersten,
die entte met vaccin Pasteur tegen het miltvuur, dat toen in Limburg
veel voorkwam.

Maar even goed en op even deskundige wijze zien we hem in zijn
laatste jaren nog de hormoontherapie aanwenden.

Toen de Vleeschkcuringswet in werking trad, werd Bloemen benoemd
tot Hoofd van Dienst in de kringen Beesel en Odiliënberg en ook deze
tak van dienst werd door hem uitstekend beoefend. Hij was daarnaast
lange jaren plaatsvervangend Directeur van het slachthuis te Roermond,
waar hij steeds groote belangstelling toonde voor het laboratoriumwerk
en de microscoop nog handig hanteerde.

Daarbij gaf hij veel cursussen ; het waren vooral de cursussen in
hoefbeslag, die hij zeer ambieerde en waarmee hij veel succes had.

Een drukke werkkring dus ; hij werd door zijn werk geheel in beslag
genomen en gunde zich nooit rust. Af en toe was het noodig, dat hij
er eens uitging, maar het kostte moeite hem eruit te krijgen !

In 1937 vierde hij in volle gezondheid zijn 50-jarig jubileum ; het
heeft hem toen natuurlijk aan belangstelling niet ontbroken.

Hare Majesteit de Koningin benoemde hem bij deze gelegenheid
welverdiend tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.

Hij vond verder den tijd om jarenlang lid te zijn van den Raad van
Toezicht op de Zuivelfabriek te Roermond en van de Gezondheids-
commissie totdat deze werk opgeheven.

Sinds 1893 was hij eerst in N.-Brabant en later in Limburg plaats-
vervangend inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst en heeft
als zoodanig verdienstelijk werk verricht.

Toen Bloemen in Limburg kwam, waren Brabant en Limburg
vereenigd in één afdeeling onzer Maatschappij. De vergaderingen,
welke afwisselend in \'s-Hertogenbosch en Venlo werden gehouden,
werden door de verre afstanden slecht bezocht, zoodat het contact
tusschen de Limburgsche collegae zeer los was. Dit kon Bloemen met
zijn collegiaal gevoel niet bevallen en spoedig opperde hij dan ook
het idee een eigen afdeeling op te richten.

in 1909 Limburg op zeer vriendschappelijke wijze scheidde van Brabant
en een zelfstandige afdeeling werd, die spoedig tot grooten bloei kwam.
Van deze afdeeling is Bloemen dus de geestelijke vader ; bestuurs-
functies heeft hij nooit geambieerd, maar ontbreken op de vergaderingen,
nooit . Uit erkentelijkheid werd hij dan ook bij het 25-jarig bestaan
onzer afdeeling welverdiend tot haar Eerelid benoemd.

Zijn huwelijk met Mej. Nathalie Esser was zeer gelukkig en rijk
met kinderen gezegend : zeven zoons en twee dochters vroegen achter-
eenvolgens de zorgen der ouders.

Het was een genot in dat gezin te verkeeren; de hartelijkheid kwam
tegemoet bij het openen der huisdeur. Hij was in alle opzichten een
voorbeeld voor dat groote gezin, waarvoor hij onvermoeid en
onverdroten heeft gewerkt tot in zijn laten levensavond.

Toen zijn jongste zoon de doktersbul thuisbracht en daarmee allen
op uitstekende wijze verzorgd waren, was er bij ons allen maar één
wensch : nu kan Bloemen gaan rusten.

Helaas, toen is zijn ziekbed gekomen, dat heeft geduurd van April
1940 tot Januari 1941 ; we hadden hem zooveel beters gewenscht dan
dit ziekbed vaak met hevige pijnen, gevolgen zijner kwaal. Hij heeft
alles in voorbeeldig geduld verdragen en niet geklaagd ; integendeel,
wanneer hij bezoek had, wat hij buitengewoon op prijs stelde, was hij
steeds opgewekt, vol goeden moed en vooral nog vol hoop op de toekomst.

Het heeft niet mogen zijn ; zijn dood kwam nog onverwacht en was
als zijn leven, geloovig en vertrouwend.

In alle stilte werd hij te Horst begraven, waar ook zijn goede vrouw
rust. Toen we den winterwitten doodenakker verlieten, 11a voor zijn
zielerust te hebben gebeden, waren wc overtuigd voorgoed afscheid
te hebben genomen van een nobel mensch, een eerlijk, behulpzaam
collega, een trouwen vriend.

Op Zondag 2 Februari 194 1 overleed te Heerenveen, in den ouderdom
van 46 jaar, Collega K. Frik, Praktiseerend veearts aldaar, tevens
Keuringsveearts, Hoofd van Dienst, van de gemeente Heerenveen.

Frik werd den 8en Juni 1894 te Anjum (Gem. Oostdongeradeel)
geboren, bezocht aldaar de lagere school, verder de Mulo-School te
Delfzijl, de H.B.S. te Groningen en behaalde in het jaar 1919 het
diploma van veearts. Korten tijd daarna vestigde hij zich als prakticus
te Stiens, vanwaar hij in September 1919 naar Hecrenveen vertrok,
aldaar 2 jaar in de praktijk van wijlen Collega J. Pi.et assisteerde,
vervolgens als associé, totdat collega Pi.et de praktijk neerlegde en
Frik deze zelfstandig uitoefende vanaf het jaar 1928.

Met ingang van 1 Januari 1923 werd Frik benoemd tot plaats-
vervangend Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst en in het
jaar 1930 volgde zijn benoeming tot Keuringsveearts, Hoofd van Dienst
en Gemeente-veearts van de Gemeente Schoterland (het latere Heeren-
veen).

Frik was een stoere figuur met een prettig, trouw karakter, een
groote hartelijkheid, een rustig evenwicht en een benijdenswaardige
kalmte en eenvoud. Nimmer trad hij op den voorgrond ; ook in onze
Afdeelingsvergaderingen niet, maar als hij zich uitte, wisten wij, dat
hij ook werkelijk iets te zeggen had en dan was het ook steeds af.

Hij beschikte daarbij over een grooten werklust, een sterk plichtsbesef,
een grondige kennis en een helder oordeel, hetwelk hij in de hem eigen
korte woorden, maar zoo vaak met zijn raken humor, gaf.

Door deze mooie eigenschappen had Frik onder zijn Collega\'s vele
oprechte vrienden, wien het steeds een genot was met hem te spreken
of te overleggen.

Frik wijdde zich vrijwel geheel aan zijn groote praktijk en aan de
uitoefening van zijn functies. Dit erfdeel van wijlen Collega Plet was
hem heel lief en met hart en ziel heeft hij zich op die praktijk toegelegd.

Ook de vele werkzaamheden ten behoeve van de bestrijding der
tuberculose, die in zijn praktijk een grooten omvang had, heeft hij met
groote ambitie uitgevoerd.

Bij de veehouders stond Frik dan ook in hoog aanzien ; zij waar-
deerden de waardige en correcte wijze, waarop hij zijn praktijk uit-
oefende en ook onder de veehouders had hij zeer vele oprechte vrienden.

Zijn ambtelijke functies nam hij op uitstekende wijze waar ; zijn
grooten keuringsdienst behartigde hij, die niet gesteld was op veel papier,
op voorbeeldige en nauwgezette wijze. Moeilijkheden waren er zoo
goed als niet en als regel loste hij die zelf op. Daarbij wist hij steeds de-
goede en meest practische oplossing te geven.

Persoonlijk ben ik hem heel dankbaar voor de prettige vriend-
schappelijke verhouding, die er tusschen ons in het ambtelijke, maar
vooral ook daarbuiten, steeds heeft bestaan.

Al namen zijn vele veeartsenijkundige werkzaamheden hem reeds
ten volle in beslag, toch wist Frik nog tijd te vinden voor andere functies.

Hij was Voorzitter van de Ouder-Commifsie der O. L. School te
Heerenveen en Bestuurslid van de Bad- en Zweminrichting aldaar.
Ook heeft hij een belangrijk aandeel gehad in de oprichting van de
Paardesportvereeniging „Heerenveen", in welks eerste Bestuur hij de
functie Van Penningmeester gedurende enkele jaren heeft vervuld.

Aan dit welbestede leven is thans op nog zoo betrekkelijk jongen
leeftijd een einde gekomen en ook wij, die Frik zoo gaarne nog langen
tijd in ons midden zouden hebben gezien, zullen hem voortaan moeten
missen. Ook wij hebben hierin te berusten op dezelfde kalme wijze, als
waarop hij zelf heeft berust.

Ons blijft de mooie herinnering aan dezen prettigen Collega en
vriend, wiens nagedachtenis wij in hooge eere zullen houden.

Den 6en Februari 1941 had de teraardebestelling op de nieuwe
begraafplaats te Heerenveen onder zeer groote belangstelling plaats.

Duidelijk bleek daarbij hoeveel vrienden Frik zich had gevormd ;
het Gemeentebestuur, het Bestuur van onze Afdeeling, vele Collega\'s,
Leden van de Guder-Commissie, Medici uit Heerenveen en omgeving,
het Personeel van den Vleeschkeuringsdienst en een groote schare
veehouders en vrienden uit Heerenveen en elders waren daar bijeen-
gekomen.

Aan de met een schat van bloemen bedekte groeve werd op verzoek
van de Familie slechts het woord gevoerd door den Burgemeester van
Heerenveen, den Heer Fai.kena en den ondergeteekende. De Heer
Falkena sprak meer als vriend dan als Burgemeester en herdacht Frik

als zoodanig op treffende wijze ; ondergeteekende bracht ambtelijk,
als Voorzitter van de Afdeeling en als vriend een laatsten groet aan
den overledene.

Diep onder den indruk verlieten allen het kerkhof en onze gedachten
gingen daarbij vooral uit naar Mevrouw Frik, zijn drie jeugdige zoons
en zijn familie, die zoo zwaar worden getroffen door dit groote verlies.

Moge het hen allen steunen in hun zoo groot leed, dat onze uiting
aan de groeve geen plicht was, maar een werkelijke behoefte en een
dankbaar aanvaarde gelegenheid om op dat plechtig oogenblik
getuigenis af te leggen van het ook voor ons zoo groote verlies, van ons
medegevoelen en oprechte deelneming in hun zoo veel grooter leed
en van ons meetreuren om het verlies van dezen prettigen Collega en
Vriend, wien ook wij zoo veel dank verschuldigd zijn.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting .

In 1904 deelden Dammann en Manegold eenige gevallen van acute
fluoorvergiftiging bij varkens mede als gevolg van het toedienen van
voederkalk. Reeds 3 a 4 dagen, nadat deze kalk gegeven werd, was een
groot aantal dieren ziek onder verschijnselen van een maag-darm-
aandoening, terwijl verscheidene exemplaren reeds gestorven waren. Toen
deze kalk niet meer gegeven werd, kwamen geen nieuwe sterfgevallen
voor en herstelden de zieken binnen enkele dagen.

Uit een onderzoek van Emmerling bleek, dat deze voederkalk
ongeveer 3 % fluoornatrium bevatte. Aangezien deze kalk niet van
beenderen afkomstig kon zijn, werd vermoed, dat zij bereid was uit
fluoorapatit.

Voor zoover uit de literatuur is kunnen worden nagegaan, werden
de eerste gevallen van chronische fluoorvergiftiging experimenteel
aangetoond in Amerika.

In verband met de grootere behoefte aan beendermeel voor den
opfok van jonge dieren, inzonderheid van biggen en kuikens en daarmede
gepaard gaande prijsstijging van dit artikel, is men daar als nieuwe
bron van phosphorzuur en kalk het minerale calcium-phosphaat en
calcium-carbonaat gaan gebruiken. Deze stoffen komen in Amerika in
groote hoeveelheden in den bodem voor als rotsphosphaat of als
phosphaathoudende kalksteen. Uit deze materialen wordt o.m. bereid
het zuivere phosphaat, hetwelk somtijds in bakmeel wordt verwerkt,
doch grootendeels als kunstmest wordt gebezigd.

In 1910 werden door Hart, M. C. Collum en Fuller hiermede
proeven genomen bij varkens en wel met gunstig gevolg, indien deze
phosphaten slechts gedurende korten tijd gegeven werden. Deze proeven
zijn in 1914 door Hart, Steenbock en Fuller bevestigd. In 1921
echter werd door Forbes waargenomen, dat deze mineralen een slechten
invloed op den groei en op het beenderstelsel bij varkens uitoefenden.
Bij deze proeven werd het gewone kalksteenphosphaat gegeven, dat
als kunstmest gebruikt wordt.

Bcckner, Martin en Peter hebben in 1923 —1928 uitgebreide
proeven genomen met verschillende kalkhoudende mineralen in het
voedsel van kippen. Als gevolg van het geven van rotsphosphaat
ontstonden diarrhee en verminderde eierproductie.

in het voedsel 0,5 % fluoornatrium kregen. Zij zagen daarbij, dat dit
een ongunstigen invloed uitoefende op den groei en de voortplanting,
alsook op de ontwikkeling van het gebit.

Aangezien het rotsphosphaat steeds fluoorcalcium bevat, achtten zij
het aannemelijk, dat bovengenoemde verschijnselen een gevolg waren
van het daarin aanwezige fluoor.

De uitvoerige proeven van Halping en Lamb in 1931 genomen met
rotsphosphaat in het voedsel voor kippen, hebben onmiskenbaar
aangetoond, dat de groei van deze dieren geringer was dan van de
contröledieren, welke beendermeel kregen. Zij namen voorts waar,
dat de mate van verkromming van het borstbeen als gevolg van de
weekheid van het been, evenredig was aan de hoeveelheid fluoor, welke
met het phosphaat in het voedsel werd gegeven. In het oog loopend was
voorts de belangrijk lagere eierproductie. Zij merkten echter op, dat de
schadelijke werking van fluoor bij kippen niettemin geringer was dan
bij ratten, varkens en runderen.

Boissevain en Drea stelden spectroscopisch vast, dat verontreiniging
van drinkwater met 2 deelen fluoor per millioen een belangrijke ver-
meerdering van fluoor in het emaille en in de dentine van de tanden,
alsmede in de beenderen tot gevolg had. Deze onderzoekers waren niet
in staat fluoor aan te toonen in andere weefsels of in de melk.

Chang, Phillips, Hart en Bohstedt experimenteerden met vaarzen
vanaf 4—6 maanden gedurende 5 jaar, welke in hun rantsoen resp.
0,022 %, 0,044 % ^en 0,088 % fluoor ontvingen. Zij toonden aan, dat
fluoor wordt vastgelegd daar, waar calcium en phosphorus worden
gedeponeerd.

Zij meenen, dat fluoor niet in belangrijke hoeveelheid door het
lichaam wordt uitgescheiden. Waarop deze meening berust, wordt
echter niet aangegeven. Wanneer de fluoorstofwisseling gelijk zou zijn
aan die van calcium en phosphorus, is het aannemelijker, dat dit
element ook wordt uitgescheiden langs dezelfde wegen, zoo o.a. met
de urine en de melk. Dit schijnt niet te zijn onderzocht. Over de ver-
schijnselen, welke de dieren vertoond hebben, wordt niets medegedeeld.
Wel zijn uitvoerige analyses gemaakt van het emaille, de dentine en cle
beenderen. Hieruit is gebleken, dat het daarin vastgelegde fluoor
evenredig was aan de hoeveelheden, welke in de rantsoenen verstrekt
waren.

Haman, Phillips en Halpin vermelden, dat de gifwerking en de
ophooping in het lichaam afhankelijk zijn van de gevoeligheid van de
diersoort, de dosis en den duur van opname, alsmede van den vorm,
waarin het fluoor wordt opgenomen. De volgorde der giftigheid is :
fluoorsilicaat, fluoornatrium, rotsphosphaat en fluoorcalcium. Zij
vonden, dat bij kippen het fluoor zich in de beenderen kan opzamelen
tot 13 a 14 maal het normale gehalte ; daarentegen in de lever, nieren,
het vleesch en het vet tot 2 a 3 maal.

Rost deed gedurende 5 jaar uitvoerige proeven met honden, welke
proeven begonnen werden toen de honden 6 of 7 weken oud waren.
Wanneer dagelijks in stijgende doses tot hoogstens 0,4—0,5 gram
fluoornatrium (de juist nog niet brakenverwekkende hoeveelheid) met
het voedsel gegeven werd, vertoonden deze dieren den eersten tijd geen
opmerkelijke vergiftigingsverschijnselen en ontwikkelden zij zich
normaal.

Na 8—12 weken traden echter de eerste verschijnselen op, n.1.
pijnlijkheid in de carpaalgewrichten. Bij voortgezette voedering werden
osteoplastische en osteoporotische veranderingen aan de beenderen van
de extrimiteiten en de wervelkolom waargenomen. Aan de tanden
traden eveneens beschadigingen op. Reeds spoedig verdween de glans
van het emaille en ontstond een vuilgrauwe kleur, vooral aan de kiezen.
Later trad cariës op, braken de tanden af of vielen uit. Volgens de
onderzoekingen van Sonntag bedroeg het fluoorgehalte der beenderen
na i jaar voederen reeds het tienvoud van het normale, terwijl het
fluoorgehalte in de tanden eveneens aanzienlijk verhoogd was.

Evans en Phillips hebben verschillende proeven genomen met kleine
hoeveelheden fluoor bij ratten. Wanneer 0,05—0,06 mg per kg lichaams-
gewicht dagelijks gegeven werd, zagen zij gedurende 5 generaties
hiervan geen enkel schadelijk gevolg. Wanneer echter deze hoeveelheid
tienmaal zoo groot genomen werd, traden reeds verschijnselen op aan
de tanden, welke nog duidelijker werden, wanneer de dosis tot het
twintigvoudige werd opgevoerd. Fluoor ging door de placenta bij een
dosis hooger dan 0,5 mg per kg lichaamsgewicht, terwijl bij de dubbele
hoeveelheid fluoor met de melk werd uitgescheiden.

Cox geeft een overzicht over de onderzoekingen betreflende liet
verband tusschen fluoor, „mottled enamel" en cariës van het gebit.
Hij wijst er op, dat gebleken is, dat een zeer laag gehalte aan fluoor in
drinkwater, n.1. 0,9—2 op millioen, reeds aanleiding kan geven tot
het optreden van „mottled tceth". In verband met de omstandigheid,
dat fluorisatie van het drinkwater voor den mensch wel aanbevolen
wordt voor massale bestrijding van tandcariës, wijst hij er op, dat men
hiermede toch zeer voorzichtig moet zijn. In geen geval zal men hooger
mogen gaan dan 1 op millioen onder zeer nauwkeurige controle, opdat
deze grensdosis niet wordt overschreden.

Lawrenz, Mitchell en Ruth hebben nagegaan bij jonge witte
ratten of er verschil in giftigheid kon worden waargenomen, wanneer
fluoor gegeven werd als fluoorcalcium in het drinkwater of in de zelfde
verhouding als Kryolieth (natrium-aluminium-fluoride) ; beide stoffen
bleken even toxisch. De zwarte strtping van de snijtanden trad ongeveer
geli jktijdig op. Na afloop der proef is het gehalte aan fluoor, zoowel in
de weefsels, in de beenderen als in de tanden bepaald. Van beide
stoffen bleek 96 % van het fluoor aanwezig te zijn in de beenderen en
4 % was ongeveer gelijk verdeeld tusschen de tanden en het zachte
weefsel.

Christiani en Gautier meenen, dat tal van planten zeer gevoelig
zijn voor dampen uit aluminiumfabrieken als gevolg van het fluoor-
gehalte der verwerkte ertsen. Worden aangetaste planten, voordat zij
zijn afgestorven, door het vee gegeten, dan oefenen deze een funesten
invloed uit op den algemeenen gezondheidstoestand. Zij beschouwen
dan ook de ziekten, gepaard gaande met verschijnselen van osteomalacie,
soms zelfs met spontane fracturen en cachexie, welke ziekten voorkomen
in de omgeving van fabrieken, welke fluoor in de lucht verspreiden, als
een fluorose of fluoorcachexie. Ook het voederen van hooi in dergelijke
streken gewonnen, kan in enkele weken of maanden den dood tengevolge
hebben. Door proeven op caviae hebben zij aangetoond, dat zelfs hooi,
afkomstig uit weiden, op meer dan een km afstand van aluminium-
fabrieken gelegen, beenveranderingen en cachexie bij deze dieren
veroorzaakte. Zij vermoeden, dat het fluoorwaterstofzuur de kalk in de
beenderen oplost, waardoor beenverweeking zou ontstaan.

Christiani heeft later ter staving van dit vermoeden nog een groot
aantal proeven genomen met caviae, aan welke met het voedsel zoowel
verschillende fluoorzouten werden verstrekt, als verontreinigd voedsel,
afkomstig uit de omgeving van aluminiumfabrieken. Hierbij zag hij
steeds, dat de dieren sterk vermagerden en wel met 33—50 % van hun
oorspronkelijk gewicht. Op de tibiae ontstonden zeer duidelijk de
„stigmates fluoriques", alsook locale beenwoekeringen, terwijl het
gewicht der gedroogde beenderen slechts de helft bedroeg van dat der
contróle-dieren. De beenderen van de fluoor-caviae, welke cachectisch
gestorven waren, waren geheel vrij van vet ; de oppervlakte was onregel-
matig met neiging tot deformiteit. Zij waren broos, terwijl fracturen
voorkwamen.

Hupka en Luy namen waar, dat in de omgeving van een chemische
fabriek, gedurende eenige jaren op bepaalde weiden, waar het vee
zoowel overdag als des nachts verbleef, talrijke gevallen van kreupel-
heden vooral bij melkvee voorkwamen. Werden de dieren bijtijds op
stal gebracht, clan verbeterde het lijden en konden zij na 3 a 4 weken
weer op de weide gaan. Na eenige weken herhaalden zich dezelfde
verschijnselen, terwijl op de ribben beenige knobbels ontstonden.
Niettegenstaande voldoende gras aanwezig was, vermagerden de dieren,
de huid was dor en lag vast op het lichaam, de melkgift was gering.
Inzonderheid werden goede melkgeefsters en hoogdrachtig vee aangetast.
Waar de verschijnselen wezen op osteomalacie, werd nephritin gegeven,
waarna de dieren na korten tijd minder pijnlijk waren en weer konden
staan. Aangezien de weiden van goede kwaliteit waren en de grasgroci
overvloedig was, moest het fluoor, hetwelk hierop neergeslagen was,
als oorzaak van het lijden beschouwd worden. Op grond van
verschillende analyses van het phosphor- en calciumgehalte van het
bloed en de beenderen, nemen zij aan, evenals door Christiani en
Gautier was vermoed, dat het fluoorwaterstofzuur de alkalireserve

van het bloed verbruikt en daarna de beenderkalk aantast, zoodat de
fluoorintoxicatie dus een zuurvergiftiging zou zijn.

Götze deed mededeeling over ziekte bij runderen in de omgeving van
een phosphaatfabriek. De verschijnselen waren die van osteodystrophie
met vermagering, pijn in de ledematen, pijnlijken gang, been-
verdikkingen enz. Het vliegstof van deze fabriek bevatte fluoor. Bij
experimenten, waarbij runderen fluoornatrium in het voedsel kregen,
werden dezelfde verschijnselen opgewekt. Götze besluit hieruit, dat de
vergiftiging ontstaat, doordat de runderen voedsel opnemen, waarop
fluoor uit den fabrieksrook was neergeslagen.

In verband met den hoogen prijs van beendermeel namen Malan
en Du Toit proeven bij runderen met andere phosphorhoudende
stoffen ter voorkoming van aphosphorosis. O.a. werden hiervoor gebruikt
rotsphosphaat en superphosphaat. Het bleek echter, dat rotsphosphaat
geheel onbruikbaar was. De verschijnselen van vergiftiging begonnen
ongeveer 4 maanden na het begin van de proef; de groei was toen reeds
minder dan die der contröledieren. Na een jaar waren de verschijnselen
zoodanig toegenomen, dat de dieren nauwelijks konden gaan of staan
en slechts vel over been waren.

De runderen, welke superphosphaat kregen, ontwikkelden zich
aanvankelijk goed. Tegen het einde van de proef, dit was na ruim 2 jaar,
traden echter bij deze dieren ziekteverschijnselen op, welke overeen
kwamen met die, waargenomen bij de runderen, die rotsphosphaat
kregen. Het bleek dat dit superphosphaat 1,5 % fluoor bevatte, terwijl
in het rotsphosphaat 3,5 % aanwezig was.

In aansluiting met deze resultaten namen Du Toit, Malan,
Groeneveld en De Kock proeven met fluoorzouten bij drachtige
vaarzen. Twee dieren kregen per dag 5 gram fluoornatrium met het
voedsel. Na een maand vertoonden deze dieren verschijnselen van
onrust en verminderden eetlust. Na de vierde maand begonnen zij te
vermageren, moeilijker te loopen en lagen zij veel, waardoor decubitus
optrad mede als gevolg van den armelijken toestand waarin zij ver-
keerden. Het eene dier stierf na 8 maanden, het andere na een jaar,
beiden korten tijd, nadat zij gekalfd hadden.

Tijdens een studie over chronische fluoorvergiftiging werd Roholm\'s
aandacht gevestigd op een merkwaardige ziekte onder schapen op
IJsland. Deze ziekte, daar „Gaddur" genoemd, verloopt onder ver-
schijnselen van osteomalacie en gaat gepaard met een ernstige
aandoening van het gebit. Er treedt n.1. een vermeerderde en onregel-
matige slijtage van de kiezen op, terwijl op de tanden eerst zwarte
vlekken ontstaan en later ook een sterk verval wordt waargenomen.
Daarnaast treedt een sterk verminderde melkgift op, vermagering en
algemeene verzwakking tot cachexie. Aangezien de verschijnselen geleken
op die, welke voorkomen bij kalveren, welke met fluoorzouten gevoederd
worden, meende Roholm ook hier met een fluoorvergiftiging te doen
te hebben. Bij het voederen van schapen met fluoorzouten werden

soortgelijke verschijnselen en veranderingen aan de beenderen en de
tanden verkregen als spontaan optreden in IJsland. Roholm meent
dat bij vulcanische uitbarstingen fluoor in de atmosfeer ontwijkt, hetwelk
met den aschregen op de gewassen in wijden omtrek neerslaat en op
deze wijze fluorose onder de schapen doet ontstaan.

Berdelli en Manzani namen in de jaren 1929—1934 groote schade
waar aan de moerbeiboomen in de omgeving van een aluminiumfabriek,.
alsmede sterfte onder de rupsen voor de zijdeteelt. Daarnaast kwamen
ziektegevallen v oor bij 200 runderen en geiten, welke met hooi gevoederd
werden afkomstig uit de naaste omgeving van de fabriek. Dc ver-
schijnselen waren pijnlijkheid bij beweging, vermagering en anatomische
veranderingen van het skelet. Melkopbrengst verminderde tot op een
derde ; jonge dieren bleven achter in groei. Het verloop was chronisch.
Cachexie trad op na 8—10 maanden en voerde dan na 1—2 maanden
tot den dood.

Bij de sectie werden aan de inwendige organen geen ziekelijke
veranderingen waargenomen ; aan de beenderen waren daarentegen
een violette vlekkige teekening, periostale nieuwvormingen en erosies
in de gewrichten aanwezig.

Bij het chemisch onderzoek werd in de planten 4 tot 6 maal en in de
beenderen 2 tot 8 maal meer fluoor aangetoond dan normaal.

Hutyra, Marek en Manninger geven aan, dat bij chronische
fluorose van runderen en schapen, behalve verschijnselen van
osteomalacie, verdikkingen aan de beenderen en vooral tand-
veranderingen met vermeerderde en onregelmatige slijtage der kiezen,,
zwarte gevlekte tanden en verval worden waargenomen, welke ver-
anderingen overeenkomen met de z.g. „mottled teeth" bij menschen
met chronische fluoorvergiftiging.

Fröhner vermeldt de in 1904 gepubliceerde medcdeeling van
Dammann en Manegold, waarin ziekteverschijnselen als gebrek aan
eetlust, vermagering, zwakte en verlamming bij varkens aan het fluoor -
natriumgehalte van de voedcrklak toegeschreven werden. Daar echter
vergelijkende proeven met oplosbare fluoorzouten bij varkens niet
werden verricht en zeer verschillend geoordeeld wordt over de giftigheid
van fluoorverbindingen, meent hij, dat niet vast staat, waardoor dc
schadelijkheid van dc voederkalk veroorzaakt werd.

Lewin meent o.a., dat in de omgeving van fabrieken, welke fluoor
in de atmosfeer doen ontwijken, de gewassen zeer lijden en door het
eten hiervan het vee gaat lijden aan fluorose of fluoorcachexie, waarbij
het fluoorgehalte in de beenderen verhoogd is. Na weken tot maanden
kan de dood der dieren volgen, wanneer het voedsel 0,1 — 1 %
fluoor bevat.

Uit bovenvermeld literatuuroverzicht blijkt, dat in verschillende
landen verscheidene gevallen van fluoorvergiftiging zijn waargenomen.
Voor zoover bekend, was zulks in ons land echter nog niet het geval.

Reeds langer dan 30 jaar zijn in de omgeving van Rotterdam van tijd
tot tijd klachten gehoord over beschadiging van boomen en planten, op
bepaalde weiden van mindere opbrengst van gras, vermagering en
melkverlies bij runderen e.d. Deze boomen, planten en weiden bevinden
zich in de nabijheid van een kunstmestfabriek. In bedoelde gevallen
werd wel gedacht aan fluoorvergiftiging, mede in verband met de
•ctsing van de ruiten in die omgeving, maar toch waren de verschijnselen
niet van dien aard, dat deze diagnose met zekerheid was vast te stellen.
Zeer waarschijnlijk heeft dit verband gehouden met het feit, dat
genoemde fabriek aan de eene zijde aan breed water gelegen is en aan
den anderen kant, dat het uitgangsmateriaal voor de fabricage niet altijd
fluoorhoudend geweest is, althans niet in groote mate. Veehouders
beweerden n.1., dat, wanneer de kleur van den rook geelgroenachtig was,
schade veroorzaakt werd ; was deze meer grijs, dan was zulks niet het
geval. Voor een paar jaar werden ook klachten vernomen over een
tweede fabriek, eveneens in de omgeving van Rotterdam, waarbij
dezelfde opmerkingen gemaakt werden. Ook hier heeft toen het onder-
zoek niet tot positieve resultaten geleid.

In het laatst van de maand Maart van 1940 werd op verzoek van
den behandelenden dierenarts een onderzoek ingesteld op de bedrijven
van de veehouders W. B. en A. v. d. H., beiden te C. Sinds eenigen
tijd werden n.1., zoowel onder de jonge als onder de oudere runderen
van beide genoemde veehouders ziekteverschijnselen opgemerkt, welke
aan een chronische vergiftiging deden denken. Volgens het vermoeden
van den betreffenden dierenarts en de eigenaren zou een in de nabijheid
gelegen superphosphaatfabriek in deze een belangrijke rol spelen.

Bij het bezoek aan de beide stallen trof direct, dat de meeste runderen
over het algemeen in een slechten voedingstoestand verkeerden. Van
sommige en meer in het bijzonder van de hoogdrachtige koeien en die,
welke pas gekalfd hadden, was deze zoodanig, dat men van een
cachectischen toestand zou kunnen spreken. Dit betrof in hoofdzaak
die dieren, welke volgens mededeeling van de eigenaren op het bedrijf
gefokt waren. De dieren, van welke de voedingstoestand beter was,
waren runderen, die voor korteren of langeren tijd aangekocht waren.
Tengevolge van de ziekte was de mclkgift geringer en waren zij n.1.
genoodzaakt van tijd tot tijd runderen aan te koopen. Verder werden
op het bedrijf van den veehouder B. twee runderen aangetroffen, waarbij
de ziekte reeds zoo ver voortgeschreden was, dat zij zonder hulp niet
meer konden opstaan, terwijl een hoogdrachtig rund sedert twee weken
in het geheel niet meer kon staan. Ook bij den veehouder A. v. n. H.
verkeerde een koe in den zoo juist genoemden toestand.

Volgens verklaringen van de eigenaren was de eetlust van de dieren
nog goed, hoewel zachte voedermiddelen gemakkelijker opgenomen
werden dan zulke, waarvoor kauwarheid vereischt werd. Voorts werd

opgemerkt, dat door sommige dieren bij het eten van hooi of stroo
proppen gemaakt werden.

Alle runderen op beide stallen vertoonden dezelfde verschijnselen ;
zij waren bij het eene dier duidelijker dan bij het andere, zoodal er
feitelijk slechts een gradueel verschil bestond. De voedingstoestand was
van minder goed tot zeer slecht ; de huid was dor en droog en lag vast
op het onderhuidsche bindweefsel.

Het aantal polsslagen en ademhalingen per minuut was normaal,
evenals de lichaamstemperatuur en de frequentie en intensiteit van de
pensbewegingen. Ook de kleur en consistentie van de faeces waren niet
afwijkend van die van de gezonde runderen, die hetzelfde voedsel
kregen. Opmerkelijk was de bleeke kleur van de zichtbare slijmvliezen,
waardoor men den indruk verkreeg, dat het bloed in samenstelling was
gewijzigd.

In verband met de klacht, dat verschillende dieren bij het eten
proppen maken, werd het gebit der runderen nagezien. Hierbij bleek,
dat de tanden en kiezen min of meer belangrijke afwijkingen ver-
toonden. Bij de dieren van 1 jaar en ouder was van vele snijtanden het
glazuur geheel of gedeeltelijk verdwenen. Als gevolg hiervan was een
abnormale slijtage ontstaan, al dan niet gepaard gaande met het
optreden bij sommige dieren van zwarte vlekken (mottled teeth). Bij
enkele dieren waren stukken van de tanden afgebroken, terwijl bij andere
dieren een zoodanige slijtage had plaats gevonden, dat nog slechts
korte stompjes over waren. Niet alleen van de tanden, doch ook van de
kiezen was het glazuur ten deele verdwenen. In enkele gevallen waren
een of meer kiezen van de boven- en onderkaak carieus geworden en
was een abnormale slijtage opgetreden. Dit was dermate het geval, dat
de gezamenlijke wrijfvlakte der kiezen een zeer onregelmatige opper-
vlakte vertoonde.

Het is alleszins aannemelijk, dat een dergelijke toestand van het
gebit, hetwelk toch zoo\'n belangrijke rol vervult bij het kauwen, niet
bevorderlijk is voor een goede vertering van het voedsel. Aangenomen
mag worden, dat de slechte voedingstoestand van de dieren verband
houdt met de slijtage van het gebit.

In verband met de klachten over de stijfheid der runderen, het
moeilijk opstaan en ten slotte niet meer kunnen staan, werd een onder-
zoek ingesteld naar eventueele afwijkingen aan de beenen. Vele dieren
hadden een stijven stand, zonder dat aan de gewrichten of peesscheeden
afwijkingen waren waar te nemen. Enkele trappelden heen en weer,
alsof zij ergens pijnlijk waren, zonder dat hiervoor een oorzaak was te
vinden. Bij B. waren twee runderen, welke zonder hulp niet meer
konden opstaan, terwijl zoowel bij dezen als bij v. d. H. een rund
aanwezig was, hetwelk zelfs met hulp niet meer kon staan. Door het
voortdurende liggen waren secundaire aandoeningen opgetreden. De

huid was b.v. op tal van plaatsen genecrotiseerd en in aansluiting hieraan
waren abscessen en phlegmonen ontstaan, terwijl het onderhuidsche
bindweefsel en tal van spierbundels sterk geïnfiltreerd waren. Dit was
in sterke mate het geval bij het op 10 April door den veehouder W. B.
ten behoeve van het onderzoek afgestane 2^-jarig rund. Volgens
mededeeling van genoemden eigenaar had dit dier gedurende de
afgeloopen 5 weken niet meer kunnen staan en was de voedselopname
in deze periode en zelfs eenigen tijd hiervoor onvoldoende geweest. Het
laatstgenoemde was nu niet direct een gevolg geweest van het gebrek
aan eetlust, doch stond waarschijnlijk veel meer in verband met de
onmogelijkheid om het opgenomen voedsel voldoende te kauwen. Het
gevolg van het voorgaande was, dat ook het herkauwen onregelmatig
en in onvoldoende mate had plaats gehad. Tijdens het verblijf van het
dier in de stallen van de Rijksseruminrichting bestond gelegenheid
deze waarneming te controleeren. Hierbij bleek, dat de opname van
het verstrekte voedsel inderdaad met bezwaren gepaard ging. Werd
het dier slobber gegeven, dan werd deze gretig opgenomen, doch met
hooi of stroo was dit niet het geval. Het dier probeerde wel af en toe
een hoeveelheid op te nemen, doch de mogelijkheid het voldoende te
kauwen bestond niet en dientengevolge viel na verloop van eenigen
tijd een groot gedeelte in den vorm van proppen weer uit den mond.
Een overeenkomstig verschijnsel werd opgemerkt, wanneer het dier
herkauwde. Verder was het aantal slagen per herkauwbrok geringer
en de tijd per dag, gedurende welken geherkauwd werd, belangrijk
korter dan bij gezonde dieren. Ook was de intensiteit, waarmede het
voedsel geherkauwd werd, niet normaal. Men kreeg den indruk, dat
het herkauwen pijn veroorzaakte.

Naast de genoemde afwijkingen waren de pensbewegingen vertraagd
en niet krachtig. De lichaamstemperatuur was verhoogd (40,4° C.),
terwijl dit met het aantal polsslagen en ademhalingen per minuut
eveneens het geval was. Laatstgenoemde verschijnselen kunnen het
gevolg geweest zijn van de door het voortdurende liggen ontstane
abscessen en phlegmoneuze ontstekingen, benevens de aandoeningen
van de baarmoeder en de vagina, die door het niet op tijd afgaan van
de secundinae opgetreden waren.

Het onderzoek van de urine leverde het navolgende resultaat op :
soortelijk gewicht: 1020; reactie t.o.v. lakmoes: alcalisch ; kleur:
normaal; hoeveelheid chloriden en phosphaten: verhoogd; suiker,
eiwit en galkleurstoffen : afwezig. Belangrijke afwijkingen in de samen-
stelling van de urine werden derhalve niet gevonden. Ook bij het
onderzoek van het bloed werden geen in het oog loopende wijzigingen
in de samenstelling aangetroffen. Zoo bewoog het Ca-gehalte zich
binnen de normale grenzen ; het bedroeg n.1. 9,5 mg per 100 ccm en
was het bloedbeeld eenigermate naar links verschoven. Het laatst-
lnoemde behoeft echter niet het gevolg geweest te zijn van het primair
ijden, doch kan in verband gestaan hebben met de phlegmoneuzee

ontstekingsprocessen en de aandoening van het genitaalapparaat. Uit
het voorgaande blijkt, dat behalve de veranderingen aan de tanden
en kiezen, geen afwijkingen bij het levende dier werden gevonden, die
eenige aanwijzing omtrent de oorzaak van het lijden gaven. Op 15 April,
derhalve 5 dagen nadat het rund aan de Rijksseruminrichting werd
gebracht, is het gestorven.

In het geheel zijn 4 gestorven runderen, n.1. drie van den veehouder
B. en één van den veehouder v. d. H., aan de Rijksseruminrichting
geseceerd. Aangezien de bevindingen bij alle runderen volkomen
overeenstemden, is er slechts 1 sectie meer uitvoerig beschreven. De
eventueel bijzondere afwijkingen, die bij de andere runderen gevonden
werden, zijn afzonderlijk vermeld.

De eerste sectie is verricht op 3 April 1940. Het betrof een op dien
dag gestorven zt 6 jaar oude koe van den veehouder B. Het dier was
sterk vermagerd en de huid op tal van plaatsen door het langdurige
liggen beschadigd. Aan de elleboogs-, carpaal- en tarsaalgewrichten
was dit in zoodanige mate het geval, dat de betreffende beenderen reeds
meer of minder zichtbaar waren. Het onderhuidsche bindweefsel,
benevens eenige spiergroepen waren sterk hydraemisch. In het peri-
cardium, de borst- en buikholte, was veel sereus vocht aanwezig ; de
baarmoeder bevatte een bijna voldragen vrucht, waaraan geen
afwijkingen werden gevonden. In de trachea werden enkele ecchymosen
aangetroffen, die waarschijnlijk een gevolg waren van den doodstrijd.
In beide longtoppen, benevens de mediastinale lymphklieren waren
verkaasde en verkalkte tuberculeuze haarden aanwezig. De andere
organen waren volkomen normaal. Ook het slijmvlies van het maag-
darmkanaal, de beide nieren en de urincblaas vertoonden geen enkele
afwijking. De meest opmerkelijke veranderingen werden echter aan het
tandstelsel waargenomen, waarvan de abnormale slijtage aan tanden
en kiezen het meest op den voorgrond trad. Van eerstgenoemde waren
nog slechts korte stompjes aanwezig, terwijl verscheidene kiezen, zoowel
in onder- als in bovenkaak, carieus waren. Als gevolg van de cariës was
niet alleen het tandvleesch, maar zelfs het kaakbeen in het proces
betrokken. De randen van enkele tandkassen waren genecrotiseerd ;
hier en daar was zelfs beginnende sequestervorming van het kaakbeen
waar te nemen.

Naast de afwijkingen aan tanden en kiezen was in tal van gewrichten
usuur van het kraakbeen opgetreden. Hierdoor zijn de pijnlijke gang en
ook de kreupelheden, die de dieren tijdens het leven vertoonden, te
verklaren.

De tweede sectie werd op 8 April verricht. Het betrof een ongeveer
2 i jaar oud rund van den veehouder B.

De bevindingen bij deze sectie stemden overeen met die, vermeld bij
de eerste. Alleen was het dier niet drachtig, het had n.1. eenigen tijd

geleden gekalfd. Tuberculeuze veranderingen in longen of andere
organen werden niet gevonden.

De derde en vierde sectie werden op 15 April verricht. Het betrof
een op 10 April aangevoerd levend rund (2 i jaar oud) van den veehouder
B. en een op 15 April gestorven zesjarige koe van den veehouder v. d. H.

De sectiebevindingen bij het eerstgenoemde rund stemden overeen
met hetgeen hieromtrent bij de beide voorgaande vermeld werd. Tevens
was echter een ontsteking van de baarmoeder en vagina aanwezig.
Tuberculose werd bij dit dier niet geconstateerd.

Bij het rund van den veehouder v. n>. H. werden naast de reeds
beschreven afwijkingen aan tanden en kiezen en kraakbeen van de
gewrichten geen afwijkingen gevonden. In de baarmoeder was een
bijna voldragen vrucht aanwezig, waaraan geen veranderingen waren
te bespeuren.

Van twee dieren zijn de koppen en verschillende pijpbeenderen geheel
van vleesch en periost ontdaan. Hierdoor is gebleken, dat aan den kop
niet alleen door onttrekking van kalk het been belangrijk dunner was
dan normaal, maar ook dat een typische zwartspikkeling (black spotted)
aanwezig was. De pijpbeenderen waren zeer bleek ; daar, waar aan-
hechtingen van pezen en spieren geweest waren, bleken been-
woekeringen opgetreden te zijn, terwijl ook hier en daar de eigenaardige
zwarte spikkeling waarneembaar was.

Op grond van de waargenomen verschijnselen tijdens het leven en bij
de secties, alsmede in verband met de anamnese, moet hier gedacht
worden aan een chronische fluorose. Niet onwaarschijnlijk is deze
vergiftiging reeds begonnen gedurende den weidegang en voortgezet in
den staltijd, omdat hooi gevoederd werd, hetwelk eveneens fluoor
bevatte.

Volgens de mededeeling van Hupka en Luy namen de verschijnselen
af, wanneer de dieren opgestald werden. Dit is echter alleen mogelijk,
wanneer dan voedsel gegeven wordt, hetwelk vrij van fluoor is.

Christiani heeft toch aangetoond, dat het voederen van hooi
afkomstig van gras met fluoor bij caviae dezelfde verschijnselen ver-
oorzaakte.

Dat dit jaar de verschijnselen op deze bedrijven zooveel ernstiger
geweest zijn dan andere jaren, zal vermoedelijk zijn toe te schrijven
aan de omstandigheid, dat in den voorzomer, voordat het gras voor
den hooioogst gemaaid werd, hierop zeer veel fluoor neergeslagen is,
althans meer dan vroeger wel het geval geweest is.

Ter bevestiging dezer diagnose is een chemisch onderzoek ingesteld
van de beenderen der gestorven runderen, alsmede van de melk van
één der levende koeien van den veehouder B., hetwelk de hiervoor
vermelde ziekteverschijnselen duidelijk vertoonde.
LX VIII ir.

Dit werd verricht door Ir. C. H. Nieuwland, Scheikundige bij de
Rijksseruminrichting.

Bij de opname van fluoorverbindingen door het dierlijk organisme
wordt het fluoor bij voorkeur daar gedeponeerd, waar groote hoeveel-
heden calcium- en phosphorverbindingen aanwezig zijn.

Als het meest geschikte materiaal voor het aantoonen van fluoor
komen dus in aanmerking de beenderen, waarin het in den vorm van
calciumfluoride wordt vastgelegd.

Twee methoden, n.1. een kwalitatieve en een kwantitatieve, werden
voor het opsporen van het fluoor in de beenderen gevolgd.

ie. Kwalitatief met behulp van de etsproef. Hiervoor werd 2 gram
der goed fijn gemalen beenderen na vermenging met 10 ccm kalkwater
gedroogd en daarna verascht in een platina-schaal. De asch werd
overgebracht in een looden kroesje van speciaal daartoe geschikten
vorm. Hieraan werd een hoeveelheid geconcentreerd zwavelzuur
toegevoegd en onder zachte verwarming boven een microbrander werd
gedurende eenige uren het fluoorwaterstof ontwikkeld, hetwelk op het
speciaal daarvoor gepraepareerde voorwerpglas, waarmede het looden
kroesje was afgedekt, de etsvlek deed ontstaan.

Een duidelijk positieve reactie werd waargenomen bij het onderzoek
van de beenderen van een viertal runderen :

No. 4. ingekomen 15 April 1940 van v. d. H. te C.
en bij een tweetal monsters melk.

De in normale beenderen aanwezige hoeveelheid fluoor bleek te
gering om bij een op analoge wijze uitgevoerde etsproef een positieve
reactie te veroorzaken.

2e. De kwantitatieve methode, welke voor het aantoonen van fluoor
in de beenderen werd toegepast, is die van Thompson en Taylor
(Industrial and Engeneering Chemistry, analyt. edition, 1933—5—87).

Men kan hiermede colorimetrisch de aanwezige hoeveelheid
bepalen en gebruikt als indicator de verbinding van zirconiumnitraat
en alizarinesulfonzuurnatrium. De reactie-snelheid wordt bevorderd
door verwarming tot kookpunt ; de constante eindkleur wordt dan
spoediger bereikt.

Door verdunning van 15 ccm van dit mengsel tot 100 ccm verkrijgt
men dan den paars gekleurden indicator, welks kleur steeds bleeker

wordt naarmate meer fluoor aanwezig is, aangezien door de aanwezig-
heid van dit element de reactie tusschen het zirconium en het alizarine-
sulfonzuur wordt verhinderd.

Standaardfluoornatriumoplossing. In i liter water wordt opgelost 222 mg
zuiver, droog natriumfluoride. 1 ccm komt dan overeen met 0,1 mg
fluoor. Indien noodig kan men de oplossing nog eens 1:10 verdunnen.

Uitvoering : Ten einde het in den vorm van calciumfluoride in de
beenderen aanwezige fluoor in oplosbaar natriumfluoride over te
brengen, werd 2 gram der gemalen beenderen na toevoeging van 10 ccm
kalkwater gedroogd en daarna volledig verascht. De asch werd gewogen
en het gehalte berekend ; een gedeelte hiervan, overeenkomende met
200 mg beenderen, werd in een platinaschaaltje gesmolten met 100 mg
Si0₂ en 500 mg watervrije soda (alles fluoor-vrij). De aldus verkregen
gesmolten massa werd geëxtraheerd met warm water, aangevuld tot
100 ccm en gefiltreerd. Van het filtraat werd 50 ccm geneutraliseerd met
N

Waar nu chloor- en sulfaat-ionen de reactie eenigszins storen werd
aan de vergelijkingsschaal een ongeveer gelijke hoeveelheid zoutzuur
toegevoegd als in de te vergelijken vloeistof aanwezig was.

No. i : 0,90 % fluoor.
No. 2 : 0,50 % fluoor.
No. 3 : 0,90 % fluoor.
No. 4 : 0,80 % fluoor.

Blijkens een publicatie van Chang, Phillips en Hart (Journal of
Dairy Science, 1934—17—695) bedraagt het fluoorgehalte van normale
beenderen 0,06 %.

De resultaten, verkregen zoowel bij de kwalitatieve als bij de
kwantitatieve bepaling van fluoor in de beenderen van de hiervoor
genoemde runderen wijzen er op, dat de hoeveelheid fluoor belangrijk
hooger was dan in beenderen van gezonde dieren en wel volgens het
kwantitatief onderzoek 8 tot 15 maal hooger.

Op grond van de waargenomen verschijnselen tijdens het leven en
bij de secties, alsmede van de resultaten, verkregen bij het chemisch
onderzoek, moet als vaststaand aangenomen worden, dat deze dieren
geleden hebben aan een chronische vergiftiging door fluoor.

In de naaste omgeving van een kunstmestfabriek zijn in het voorjaar
gevallen van ziekte waargenomen bij runderen, welke deden denken
aan fluoorvergiftiging. De verschijnselen bestonden in hoofdzaak uit
sterke vermagering tot cachexie, kreupelheid en onmacht om te blijven
staan. In het bijzonder waren hoogdrachtige dieren en die, welke pas
gekalfd hadden, het meest aangetast. Opmerkelijk was de abnormale
slijtage zoowel van de tanden als van de kiezen. Bij de sectie werden
naast afwijkingen aan het gebit, necrotiseering der tandkassen, zelfs
sequestervorming van het kaakbeen, voorts beennieuwvormingen aan
de lange beenderen en erosies van het kraakbeen in de gewrichten
gevonden.

Deze chronische fluoorvergiftiging is waarschijnlijk ontstaan niet
alleen doordat met fluoor verontreinigd gras in de weide werd gegeten,
doch ook, doordat in den winter daarmede verontreinigd hooi ge-
voederd is.

In der nächsten Umgebung einer Kunstdüngerfabrik wurden im Frühjahr Krank-
heitsfälle bei Rindern beobachtet, welche eine Fluorvergiftung vermuten Hessen.
Die Erscheinungen bestanden hauptsächlich aus starker Abmagerung bis zur
Kachexie, Lähmungen und Unfähigkeit um stehen zu bleiben. Besonders waren
hochträchtige Tiere und die, welche kürzlich gekalbt hatten, erkrankt. Auffallend
war die anormale Abnutzung sowohl der Schneide- wie der Backenzähne. Bei der
Sektion wurden neben Abweichungen im Gcbiss, Nekrotisierung der Zahnfächer,
sogar Sequesterbildung des Knorpels, weiter Knochenneubildungen an den Röhren-
knochen und Erosionen des Knorpels in den Gelenken gefunden.

Diese chronische Fluorvergiftung ist wahrscheinlich nicht allein dadurch ent-
standen, dass mit Fluor verunreinigtes Gras auf der Weide gefressen wurde, sondern
auch dadurch, dass im Winter verunreinigtes Heu verfüttert wurde.

In springtime in the nearest neighbourhood of a chemical manure manufactory
a cattle disease was seen, which made think of a fluorintoxication. The principal
symptoms were strong emaciation till cachexia, lameness and unability to keep on
their legs. Especially animals short before or short after calving felt ill. The abnormal
abrasion of the teeth as well as of the molars was striking.

Next to deviations of the teeth, necrotisation of the sockets, even sequester formation
of the cartilage, bony newformations on the long bones and erosions of the articular
cartilage were seen.

This chronical fluor intoxication is probably caused not only by eating grass in
pastures polluted with fluor, but also by feeding the animals with polluted hay in
wintertime.

Dans le voisinage immédiat d\'une fabrique d\'engrais chimiques, on observa au
printemps chez des bovidés des cas de maladie qui firent penser à un empoisonnement
par le fluor. Les symptômes consistaient essentiellement en un fort amaigrissement
allant jusqu\'à la cachexie, en boiteries et en impossibilité de la station debout. Ce

furent principalement les animaux en étal de gestation avancée ou fraichement
vêlés, qui étaient le plus gravement atteints. Fut remarquée surtout l\'usure anormale
des incisives et des molaires. A l\'autopsie on constata, à coté des altérations de la
denture, la nécrose des alvéoles dentaires et même la formation de séquestres dans
le maxillaire, en suite des néoformations osseuses aux os longs et des érosions des
cartilages articulaires.

L\'analyse chimique démontra l\'existence de 0.50—0.90 % de fluor dans les os.

Cet empoisonnement chronique par le fluor trouva probablement son origine
non seulement dans l\'herbe souillée par le fluor et mangée en pâture, mais aussi
dans le foin souillé qui a été consommé pendant l\'hiver.

Dammann en Manegold. Vergiftungen durch fluorhaltigen phosphorsauren Futter-
kalk. D.T.W. J. 12—1904.
Sonntag. Leber ein Verfahren zur Bestimmung des Fluorgehalts von Knochen
und Zähnen normaler und mit Fluoriden gefutterten Hunden. Arb. a. d. Kais.
Gesundh. Amte. Bd. 50—1917.
Ciiristiani et Gautier. Intoxication chronique d\'origine alimentaire par la fluor.

C. R. S. d. B. T. 92—1925.
Christiani et Gautier. Etude de l\'action des fourrages altérés par les émanations
des usines d\'aluminium sur les animaux ; la cachexie fluorique du bétail.
C. R. S. d. B. T. 93-1925-
Hupka und Luy. Gehauftes Auftreten von Osteomalacic unter Weiderindern
verursacht durch Fluorwasserstoffsäure enthaltenden Fabrikrauch. Arch. f.
W. u. P. Thk. Bd. 60—1929.
Hupka und Götze. Zur Frage der Schädlichkeit des F\'luors beim Rinde. D. T. W.
J- 39— \'931-

Christiane Aspect des lesions osseuses dans la fluorosc expérimentale. C. R. S. d. B.
T. iio—1932.

Christiane Quelques détails sur les dystrophies osseuses dans la fluorose. C. R. S. d.
B. T. 110—1932.

Malan and Du Toit. A comparison of phospliatic supplements for the prevention
of aphosphorosis. Eighteenth Report of the Director of Vet. Services and Anim.
industry Onderstepoort 1932.
Du Toit, Malan, Groeneveld and De Kock. The effect of fluorine in frequent
heifers. Eighteenth Report of the Director of Vet. Services and anim. industry
Onderstepoort 1932.

Roholm. Fluorose der Schafe auf Island nach Vulkanausbrüchen. Arch. f. W. u. 1\'.
Thk. Bd. 67—1934.

tissues of the laying hens. Poultry science, Vol. XV—1936.
Rost. Zur Toxikologie der Fluoride. Arb. a. d. Reichsges. ambte. Bd. 72 1938.
Bardelli et Menza.nl La Fluorosi. Estato della atte del reale Tnstuto Veneto de
science letterc e arte. T. XCVII—1937/*38. Ref. : B. et M. T. W. J. 1939.
Cox. New knowledge of fluorine in relation to dental caries. J. Am. Water Works

Assoc. Vol. 31 —1939.
Lawrenz, Mitchell and Ruth. The comparative toxicity of fluorine in calcium

fluoride and in cryolite. J. Nutr. Vol. 18—1939.
Evans and Phillips. A new low fluorine diet and its effect upon the rat. J. Nutr.

Vol. 18—1939.
Lewin. Gifte und Vergiftungen, 1929.
Fröhner. Lehrbuch der Toxikologie, 1927.

Hutyra, Marek und Manninger. Spezielle Pathologie und Therapie der Haustiere,
\'93Ö.

In dit voorjaar werden door collega Hoogstra en mij enkele
verlossingen bij merries verricht, welke een dusdanige afloop hadden,
dat ik het wel de moeite waard achtte om deze gevallen te publiceren.

21-3-\'40. Anamnese: De merrie is aan de tijd van vew lenen ; zij
heeft reeds enkele malen geveulend. Het vruchtwater is al enige tijd
tevoren afgekomen, maar er komen geen delen van het veulen.

Status praesens : Bij vaginale exploratie zijn de 4 benen van het
veulen in de vagina te voelen, terwijl het hoofd ver weg rechts in de
uterus net even is te voelen.

Therapie : Voorzichtig worden de achterbenen van het veulen door
twee mannen aangetrokken. Intussen worden de voorbenen zo ver
mogelijk teruggeduwd. Dit lukt vrij eenvoudig en het achterstel treedt
in de geboorteweg. Dan gaat de merrie liggen en de vrucht kan verder
zonder moeite worden geëxtraheerd.

Het veulen leeft nog, maar het wordt afgemaakt, omdat het misvormd
is ; het heeft n.1. een torti-collis. De secundinae worden verwijderd.

22-3 : Temp. 38.6°. De eetlust is maar matig. Er zijn vrij veel lochiën,
die echter niet abnormaal zijn. De uterus wordt geïrrigeerd met 10 I
sublimaat 1 : 3000. Opmerkelijk is, dat de merrie niet veel vloeistof
uitperst.

23-3 : Het paard is zéér ziek en heeft absoluut niets gegeten. De pols
is frequent ; temp. 39.8°. De slijmvliezen zijn vuil gekleurd. In de
uterus bevindt zich veel vuil-geelbruine vloeistof. Weer wordt de uterus
geïrrigeerd met een sublimaat-solutie 1 : 3000, terwijl deze vloeistof
steeds wordt teruggeheveld. De uterus contraheert vrij goed.

Bij rectaal onderzoek is niets abnormaals te voelen, maar wel kreunt
het dier bij diep exploreren. Aan de mestballen zitten enkele velletjes
fibrine. Omdat het dier nog niet gemest heeft na de partus, krijgt het
een poeder van 8 gr kalomel per os. Verder nog 60 gr acetanilidum per
dag, eveneens per os.

24-3 : De eetlust is gering ; temp. 39.5°. De lochiën vertonen weinig
afwijkingen, maar er wordt nogmaals geïrrigeerd. Er is nog maar
weinig faeces afgekomen.

25-3 : Nog zo goed als geen eetlust. Temperatuur 39 . De uterus is
normaal. Het paard defaeceert heel weinig en dan nog steeds moeilijk.
Volgens de eigenaar is het duidelijk aan het paard te zien, dat het
defaeceren met pijn gepaard gaat.

Vermoedelijk is er een darmstoornis aanwezig, veroorzaakt door een
kneuzing bij de partus ; misschien is er zelfs al een peritonitis.

Therapie : Om het defaeceren te vergemakkelijken, wordt het dier
met de neussonde 450 gr sulfas natricus exsiccatus ingegeven en daarna
nog eens 1 1 paraffine liquidum.

26-3 : Het paard heeft wat eetlust. Temp. 38.8°. De pols is naar
verhouding nog te frequent. Er komt wat faeces af. De uterus is normaal.
20 cc septicied wordt intraveneus ingespoten.

29-3 : Nu is het weer mis. Temperatuur 38.3° ; de pols is nog te
frequent. De uterus is normaal. Faeces komt er zo goed als niet af.

Rectaal onderzoek. Op een armlengte afstand is in het rectum een
handlange circulaire zóne te voelen, die verdikt en verhard aanvoelt.
De darmwand is bedekt met een laag fibrine, waarvan de vellen zó
zijn af te trekken. Veel vernauwd is het darmlumen niet.

31-3 : Nog is het paard niet in orde ; het maakt maar weinig faeces
en perst daar erg op. Nu 1 paraffine liq. per neussonde.

September \'40. De eigenaar vertelt, dat het paard goed z\'n werk doet,
maar soms bij het aanzetten nog wel eens weigert en inéénkrimpt.
Mogelijk is dit nog een gevolg van vergroeiingen in de buik.

24"3-\'40. Anamnese : De merrie heeft al enkele malen geveulend.
Nu is het vruchtwater al afgekomen, maar er komen geen delen van het
veulen.

Status praesens : In de vagina zijn de 4 benen te voelen, terwijl het
hoofd ver weg ligt in de uterus.

Therapie : Aantrekken van de achterbenen ; terugduwen van de
voorbenen. Dit gaat niet voorspoedig. Later bleek, dat het veulen
verschillende ankyloses van de gewrichten had. Na flink trekken wordt
het veulen geboren. De secundinae worden verwijderd.

25-3 : De merrie heeft weinig eetlust. Temperatuur 39 . Er zijn wat
veel lochiën. Rectaal is er niets bijzonders te voelen. De uterus wordt
geïrrigeerd met sublimaat-solutie. Acetanilidum wordt per os verstrekt.

26-3 : Het paard is soporeus ; eet niet ; ligt veel. Temp. 40.5 ;
frequente pols. Er vloeit veel vuile vloeistof uit de vagina af. Uterus-
irrigatie met sublimaat-solutie.

27-3 : Toestand ongewijzigd. Het paard maakt weinig mest. Temp.
40.3⁰. Uterus-irrigatie; 20 cc septicied wordt intraveneus ingespoten.

28-3 : De uterus is nog steeds niet in orde ; de lochiën zijn nog vuil-
roodbruin van kleur. Irrigatie met sublimaat-solutie, waarna er 4
pyoctannine-gelatine staven in de uterus worden gebracht.

Omdat het paard ook lastig en pijnlijk defaeceert, wordt er per
neussonde 2 1 paraffine liquidum ingegeven.

29-3 : Nog maar een geringe eetlust. Temperatuur 38.6°, pols nog
vrij frequent. De uterus wordt nogmaals met een sublimaat-oplossing
geïrrigeerd.

31-3 : Nog steeds weinig eetlust ; de merrie ligt veel en er is zo goed
als geen defaecatie. De temperatuur is normaal ; de pols is nog te
frequent. Aan de uterus zijn geen afwijkingen vast te stellen.

Rectaal onderzoek : Op een armlengte afstand is in het rectum een
vernauwing te voelen, waarvan niet is vast te stellen, hoe ver deze zich
naar voren uitstrekt.

Therapie : 400 gr sulfas natricus exsiccatus per neussonde en daarna
2 1 paraffine liquidum.

1 -4 : De toestand is iets beter. Nogn aals wordt 1 1 paraffine liquidum
per neussonde ingegeven.

13-4 : Nu is het weer mis. Het dier heeft koliek en ligt veel. De slijm-
vliezen zijn wat vuil ; de pols is wat frequent ; de temperatuur is normaal.

Rectaal onderzoek : Op een armlengte afstand in het rectum is nog
een vernauwing te voelen. Hierdoor is een S-vormige bocht in het
rectum ontstaan. Aan die S-vormige vernauwing van het rectum is een
kinderhoofd-grote zwelling te voelen. Bij gelijktijdig rectaal en vaginaal
exploreren blijkt, dat deze zwelling zowel met de uterus als met het
rectum is vergroeid. Dc utcrusmucosa en de darmmucosa voelen geheel
normaal aan.

Vóór de vernauwing in het rectum is een stuk uitgezette darm te
voelen, waarin veel faeces aanwezig zijn.

22"4-\'40 : Anamnese : Het paard is aan de tijd van veulenen. Het
vruchtwater is reeds afgekomen, maar er komen geen vruchtdelen.

Therapie : Doordat de boodschap in de middag kwam, kon door een
ongelukkige samenloop van omstandigheden pas na een uur hulp
worden verleend. Intusschen heeft de merrie nogal geperst.

De repositie verloopt vrij gemakkelijk ; de secundinae worden daarna
verwijderd.

De volgende dag eet de merrie niet, maakt een zeer zieke indruk.
Ze loopt onrustig rond. Temperatuur 40.5⁰, pols zeer frequent ; adem-
haling frequent en oppervlakkig.

Vaginaal onderzoek : Geen verwonding of ruptuur vast te stellen.
Na het onderzoek gaat het paard liggen en sterft.

In dit geval heeft de merrie waarschijnlijk een darmruptuur gehad,
tengevolge waarvan het dier aan peritonitis is bezweken.

15-3-\'₄o : De merrie heeft des nachts geveulend ; het veulen kwam
in kopligging ; alles verliep normaal. De secundinae zijn goed afgekomen.
De merrie is echter onrustig, ligt veel en besteedt te weinig aandacht
aan het veulen.

Status praesens : Bij vaginaal onderzoek blijkt de uterus geheel
normaal te zijn. Bij rectaal onderzoek is er rechts vóór het bekken een
sterk uitgebreide zwelling te voelen, die vrij hard aanvoelt. De tempera-
tuur is 36.7°, dus erg laag ; de pols is slap en frequent. De slijmvliezen
zijn bleek.

Diagnose : Haematoom in de buik, vermoedelijk tussen de spieren en
het peritoneum.

Om te voorkomen, dat de merrie op de faeces zou persen, is het dier
300 gr sulfas natricus exsiccatus per neussonde ingegeven.

16-3 : De eetlust is wat beter, maar het dier ligt nog veel. De slijm-
vliezen zijn nog bleek. Temperatuur 37.8°, de pols is nog frequent.

Wanneer we de eerste drie gevallen beschouwen, dan zien wij, dat
in deze gevallen het veulen ten slotte in stuitligging geboren werd.

Van de 15 merrieverlossingen, die wij in dit voorjaar verrichtten,
werd in 5 gevallen het veulen in stuitligging geboren. In 3 van deze
5 gevallen trad er een darmlaesie op, terwijl dit geen enkele maal
voorkwam bij de kopligging.

Nu is het een bekend feit, dat een stuitligging een praedispositie
schept voor het optreden van darmverwondingen, maar dat dit, zoals
bij bovengenoemde gevallen in 60 % van de stuitgeboorten het geval
is, is wel zeer hoog.

Naar mijn mening komt dit, omdat het kruis van het veulen in alle
drie de gevallen vrij plotseling de bekkeningang moest passeren.

Immers, nadat de repositie was verricht, werd het veulen direct ge-
extraheerd. Hierdoor bestond de mogelijkheid, dat een darmlis
ingeklemd werd, waardoor deze kon worden gekneusd ol\' kon worden
afgeklemd.

Het zou daarom misschien aanbeveling verdienen, om na de repositie
van het veulen, de merrie eerst enkele ogenblikken kalm te laten staan.
Dan kunnen namelijk eventueel ingeklemde darmlissen nog terugzakken
in de buikholte.

Beschreven wordt een 3-tal gevallen van abnormale verlossingen bij
een paard, gepaard gaande met een darmlaesie, en een normale
verlossing, gepaard gaande met een haematoom in de buikholte.

Beschrieben wurden 3 Fälle anormaler Geburten bei Pferden verbunden mit
Darmläsionen und eine normale Geburt mit gleichzeitigem Vorkommen eines
Haematoms in der Bauchhöhle.

The author describes 3 cases of abnormal deliveries in horses, followed by an
intestinal lesion and a normal one attended by an haematoma in the abdominal
cavity.

Description de 3 cas d\'accouchements anormaux chez la jument, accompagnés
<le lésions de l\'intestin ainsi que d\'un accouchement normal accompagné d\'un
hématome dans la cavité abdominale.

Mededeelingen uit de Kliniek voor Inwendige Ziekten en Buitenpraktijk
van de Faculteit voor Veeartsenijkunde.
Directeur: Prof. Dr. J. A. BEIJERS.

1. In Juli 1939 werd een gestorven varken van 200 pond van den
veehouder V. ter sectie aangevoerd. Hierbij werd viruspest geconstateerd.
Het ziekteverloop was zeer kort geweest : 3 dagen. Bij het klinisch
•onderzoek van de varkens van denzelfden koppel (10) werden geen
afwijkingen gevonden. Temperatuur tot 4.0⁰ C. Deze varkens werden
den volgenden dag gevaccineerd met formolvaccin en na 10 dagen
nog eens. Een hoogdrachtige zeug werd met 100 cc varkenspestserum
ingespoten en uit den stal verwijderd.

2. In Nov. 1939 werden bij v. d. L. een tiental schrammen, die
gedeeltelijk reeds ziek waren, met serum ingespoten ; geen resultaat,
alle gestorven.

3. In Oct. 1939 werd bij den veehouder v. R. varkenspest geconstateerd
onder een 16-tal varkens van 80 pond (sectie), deze waren reeds klinisch
ziek, teniperatuursverhooging, diarrhee, slingeren en roode huid-
verkleuring. Serum had geen resultaat, de gehcele koppel is uitgestorven.
De in dezelfde schuur ondergebrachte zware varkens werden direct
opgeruimd. 2 Zeugen ernaast werden wel ziek, maar stierven niet.
Formolvaccin werd niet toegepast, daar de eigenaar aanvankelijk het
plan had deze twee dieren eveneens op te ruimen.

4. In Sept. 1939 werd door den veehouder v. d. B. een koppel varkens
opgeruimd voor varkenspest (sectie). Een er naast liggende koppel werd
met formolvaccin gevaccineerd (2 x) en bleef gezond.

5- In Juni 1940 werd mijn hulp ingeroepen door den veehouder S-
Deze had een koppel varkens (12 stuks) van 10 weken, 14 dagen tevoren
op de markt gekocht. Van dezen koppel waren er twee klinisch ziek :
diarrhee, slingeren en roode huidverkleuring, temperatuur tot 41.5⁰ C.
Sectie : viruspest. Deze koppel werd direct geënt met 4 cc bacillaire -
pestvaccin en kregen een injectie van 50 cc viruspestserum. Na 10 dagen
was de geheele koppel uitgestorven. Een er naast gelegen koppel van
8 stuks van 100 pond werd gevaccineerd met formolvaccin. Deze dieren

*) Inleidende voordracht gehouden op de vergadering van de afd. Utrecht van
28 September 1940.

waren gezond, geen temperatuursverhooging. Na 4 dagen vertoonde
één varken iets minder eetlust, temperatuur 41.2° C. ; direct kreeg dit
(denzelfden avond nog) 150 cc viruspestserum. Een ander varken met
een temperatuur van 40.5⁰ C. kreeg 50 cc. De andere varkens vertoonden
geen temperatuursverhooging. 10 dagen na de ie. formolenting waren
deze varkens genezen en kregen hun deel van de 2e. formolvaccinenting.
De geheele koppel bleef gezond ; de dieren lagen in dezelfde schuur,
slechts door een muurtje van de zieke varkens gescheiden.

6. In Juli 1940 werd bij den veehouder v. R. varkenspest geconstateerd
(sectie) onder 18 biggen. Deze waren 20 dagen tevoren gekocht. Het
voer bestond o.a. uit zeer veel wei. De geheele koppel werd direct
gevaccineerd met bacillair-pestvaccin en er werd voedselverandering
voorgeschreven, benevens medicijnen o.a. methyleenblauw en tanno-
form. De koppel stierf op 2 na uit.

In dezelfde schuur waren nog 2 zeugen aanwezig, welke de infectie
een jaar tevoren hadden doorstaan. Deze bleven onbehandeld en
bleven gezond. Dit was de eerste maal dat de eigenaar weer varkens
probeerde te mesten in dezelfde schuur waar het vorig jaar de dieren
varkenspest hadden gehad. Een 3e. zeug is ziek geworden, behandeld
met 200 cc serum en is gestorven.

7. In Juli 1940 werd bij den veehouder v. d. B. varkenspest
geconstateerd onder een koppel van 10 varkens van 100 pond (sectie).
Deze varkens waren een maand tevoren bij aankoop gevaccineerd met
bacillair-pestvaccin, omdat deze eigenaar verscheidene jaren achteréén
last had van varkenspest. Elk nog gezond varken (geen temperatuurs-
verhooging) kreeg 50 cc serum, benevens 10 cc formolvaccin. Deze
koppel is op één na geheel uitgestorven in een tijdverloop van 14 dagen.

Een er naast gelegen koppel van 10 varkens werd met formolvaccin
gevaccineerd, na 10 dagen nog eens. Zij bleven gezond tot 14 dagen
na de laatste vaccinatie. Toen vertoonden plotseling 2 varkens iets
minder goeden eetlust. Temperatuur van 40.9⁰ en 41.9⁰ C. Beiden kregen
elk 100 cc viruspestserum plus 50 cc vlekziekteserum. Na 3 dagen was
de temperatuur gedaald tot 40° en 40.2° C. eetlust beter. Den volgenden
dag 3 andere varkens ziek, minder eten, dun, slingeren, temperatuur
40.6°, 41.5⁰ en 41⁰ C., de anderen normale temperatuur. Weer icder
100 cc viruspestserum en 50 cc vlekziekteserum. 3 dagen later was er
van de 10 varkens nog één met een temperatuur beneden 40° C. De
2 eerst ingespoten varkens waren duidelijk klinisch ziek (roode huid-
verkleuring en diarrhee, slingeren, allemaal slecht eten). Ten einde
raad werd de geheele koppel geslacht (5 goedgekeurd).

8. Bij den er naast wonenden veehouder G., wiens erf van het vorige
door een sloot gescheiden w-as, werd één van zijn 2 varkens van 200 pond
ziek. Temperatuur 41.2° C., slingeren, diarrhee en blauw verkleurde
huid. Het tweede had een normale temperatuur (39.8° C.). Het zieke
varken werd direct ingespoten met 100 cc viruspestserum, het gezonde

met 50 cc viruspestserum en formolvaecin. Na 10 dagen nog eens met
formolvaccin. Het gezonde is goed gebleven, het zieke is niet opgeknapt
en na 1 maand gestorven.

9. Door den keuringsdienst werd onder de ter slachting aangeboden
vette varkens van den veehouder J. varkenspest geconstateerd. Op zijn
bedrijf waren nog aanwezig 12 vette varkens, deze moesten een week
later worden afgeleverd. Op den dag van aflevering was er daarbij één
met een zoo sterke blauwe huidverkleuring en zoo hevig ziek, dat men
dit maar achter liet. Den volgenden dag werd dit dier door mij ingespoten
met 100 cc viruspestserum en 100 cc vlekziekteserum. Het dier was zeer
apathisch en totaal blauw ; temp. 41⁰ C. Na 7 dagen werd mijn hulp
weer gevraagd, omdat, tegen mijn voorspelling dat het dier dood zou
gaan, het den schijn had alsof het opknapte. Nogmaals 100 cc pestserum
en vlekziekteserum en 10 cc adrenaline i°/oo- Den volgenden dag deelde
de eigenaar mede, dat het dier zeer verbeterd was en weer door het hok
liep. Een maand na het ziek-worden heb ik dit varken gezien en
volkomen normaal bevonden. Behalve een iets te snelle ademhaling
was er niets meer aan te zien.

10. Bij den veehouder W. werd varkenspest geconstateerd bij een
tweetal varkens. Het nog gezonde werd behandeld met 100 cc varkens-
pestserum en 50 cc vlekziekteserum. Een er naast gelegen nog gezonde
zeug en een vet varken werden met 100 cc varkenspestserum en 50 cc
vlekziekteserum ingespoten en beide uit den stal verwijderd. Afloop :
alleen het zieke dier is gestorven, de rest is gezond gebleven.

11. Bij den schillenboer B. te Z. werden 3 schrammen preventief
gevaccineerd met 1 X formolvaccin en zijn gezond gebleven.

12. Bij den veehouder de G. werden 20 schrammen preventief
gevaccineerd met 2 X formolvaccin. Er trad geen ziekte op.

13. Bij den groentenkweeker Gr. vond ik één van zijn twee varkens
met een temperatuur van 41.6° C., slingerenden gang en te roode
huidskleur. Beide werden geënt met 100 cc pestserum plus 50 cc vlek-
ziekteserum. Afloop : het zieke is gestorven, het gezonde is ziek geworden
en eveneens gestorven.

14. Bij den veehouder v. d. V. te V. was één van zijn twee zeugen
ziek. Deze stierf na 5 dagen ; sectie : viruspest. De andere zeug werd
direct ingespoten met 100 cc serum. 15 op dat bedrijf aanwezige
schrammen zijn 2 X gevaccineerd met formolvaccin. Alle zijn gezond
gebleven.

15. Van den veehouder B. werd een dood varken aangevoerd. Bij
de sectie kon niet met absolute zekerheid, wel waarschijnlijk, pest worden
gediagnostiseerd (hersenonderzoek niet absoluut positief). Wel darm-
en klierveranderingen (salmonellose ?). Enting negatief. In geen geval
vlekziekte. Klinisch : varkenspest ; van de 9 varkens 5 ziek, temp. tot
41.8" C., diarrhee en blauwe verkleuring. Elk varken kreeg 50 cc

vlekziekteserum en 5 cc bacillaire varkenspest vaccin. Een er naast
gelegen koppel werd gevaccineerd met formolvaccin. Na 10 dagen
waren de zieke dieren weer gezond, aten goed, kleur normaal. De niet
formolvaccin gevaccineerde hebben niets abnormaals vertoond.

16. In Sept. 1940 werden bij den veehouder v. d. V. (besmet bedrijf)
30 varkens ingespoten met 2 X formolvaccin. Hiervan werden 7 zware
varkens 10 dagen na de laatste enting ziek, 4 schrammen na 20 dagen.
De overblijvenden zijn na 4 weken ziek geworden en voor een gedeelte
gestorven.

Serum is geheel zonder werking bij klinisch zieke dieren. (Serum van
de R.S.I. en serum van de Behringwerke). Toevoeging van vlekziekte-
serum geeft schijnbaar beter resultaat.

A. Op bedrijven, nog vrij van besmetting, werden 23 schrammen
ingespoten. Er trad geen ziekte op.

B. Van de 96 nog gezonde varkens op besmette bedrijven, die bij en
na de 2e formol-enting ook nog gezond waren, zijn er 40 ziek geworden.

C. Van 83 zieke varkens, die met serum, of serum en vlekziekteseruir,
of serum en bacillair pestvaccin werden ingespoten, stierven er 78.

Schlussfolgerungen: Formolvakzin (R.S.I.) erwies sich mir nicht als verlässlich.

Serum ist völlig ohne Wirkung bei klinisch kranken Tieren. (Serum des R.S.I.
und der Behringwerke). Zufügen von Rotlaufserum gibt anscheinend bessere
Resultate.

A. Auf Betrieben, die noch infektionsfrei waren, wurden 23 Läuferschweine
eingespritzt. Es trat keine Krankheit auf.

Ii. Von den 96 noch gesunden Schweinen von infizierten Betrieben, die während
und nach der 2. Formolimpfung noch gesund waren, wurden 40 krank.

C. Von 83 kranken Schweinen, die mit Serum oder Serum und Rotlaufserum,
oder Serum und Vakzin gegen bazilläre Pest eingespritzt wurden, starben 78.

In the fight against swine plague formol-vaccin of the State Serum Institute-
appeared to be unreliable. In clinically ill animals serum does not work at all (serum
of the St. Serum Inst, and of the „Behringwerke"). By adding erisipelas-serum
to it apparently better results are obtained.

Vaccin of bacillar swine plague (ten Thije) does not give any result in virus,
plague.

A. On farms still free from infection 23 piglets were injected. No swine plague
was seen.

B. Of 96 healthy swine on injected farms, that were still healthy at and after
the 2nd formol inoculation too, 40 animals died.

C. Of 83 ill animals, injected with serum or serum and erisipelasserum, or serum
and bacillar plague serum, 78 died.

Le sérum est inefficace chez des animaux cliniquement atteints (sérum R.S.I.
et sérum de Behringwerke). L\'addition de sérum contre le rouget semble donner
des résultats meilleurs.

Le vaccin contre la peste bacillaire ten Thije est inefficace contre la peste à
virus filtrant.

--L 23 porcs furent injectés dans des exploitations indemnes. Aucun cas ne fut
constaté.

B. Sur 96 porcs encore sains dans des exploitations infectées et restés sains jusqu\'à
la 2de injection de vaccin formolé et après, 40 devinrent malades.

C. Sur 83 porcs malades injectés au moyen de sérum ou de sérum avec du sérum
anti-rouget, ou de sérum avec du vaccin contre la peste bacillaire, 78 moururent.

De afd. Utrecht verzocht haar leden om ter vergadering van 28 Sept.
1.1., hun resultaten met formolvaccin mede te deelen. Door coll. Joling
en schrijver dezes werden praktijkgevallen, resp. uit de buitenpraktijk
van de Veterinaire Faculteit en uit de praktijk van G. W. Vaal en
J. J. van Dijk te Oudewater, behandeld. Het bleek, mede uit de daarop
volgende discussies, dat de meest uiteenloopende en tegenstrijdige
resultaten verkregen waren. Slechts uit groote hoeveelheden gedocumen-
teerd materiaal zullen uiteindelijk conclusies getrokken kunnen worden,
hetwelk de reden van deze publicatie is, waarop naar te hopen is van
andere zijden vele zullen volgen.

1. Gebr. v. B. te P. In Sept. 1939 lijden 18 varkens aan pest. Deze
sterven gedeeltelijk, andere worden opgeruimd. In Jan. 1940 worden
23 schrammen preventief behandeld, ie. inj. met een mengsel van
formolvaccin, viruspestserum en paratyphusvaccin, na 10 dagen 2e.
inj. met formolvaccin. Daarna zijn deze varkens in den stal gedaan,
waarin in Sept. 1939 de zieke waren ; deze 23 schrammen zijn alle
gezond afgemest.

2. N. v. B. te Lrw. Juni 1939 22 biggen preventief formolvaccin
en paratyphusvaccin bij de ie. inj., bij de 2e. inj. formolvaccin. 20 varkens
van ruim 100 kg. preventief ie. en 2e. enting met formolvaccin.

Mei 1940 19 varkens preventief ie. inj. formolvaccin met vlekziekte-
serum en -cultuur, 2e. inj. formolvaccin.

3. R. B. te L. Maart 1940. 1 varken is ziek en wordt opgeruimd.
Geen diagnose. Bij buren pest. In andere hokken worden 12 schrammen
en 5 zeugen preventief behandeld, ie. inj. formolvaccin plus virus-
pestserum plus vlekziekteserum, 2e. inj. formolvaccin. Alle gezond
gebleven.

Juni 1939. 26 varkens ie. inj. form.v. plus vlekz.serum, plus cultuur.
2e. inj. formolvaccin.

Juli 1939. 5 varkens ie. inj. form.v. plus vlekz.serum, plus cultuur.
2e. inj. formolvaccin.

Maart 1940. 14 varkens ie. inj. formolv. 2e. inj. formolv. plus
vlekziekteserum, plus cultuur.

Mei 1940. 14 varkens ie. inj. formolv. 2e inj. form. v. plus vlekz.
serum, plus cultuur.

5. T. v. d. B. te BI. Juli 1939. 7 varkens prev. ie. inj. viruspestserum
plus formolv. 2e. inj. formolvaccin.

6. A. v. d. B. te Lrw. Juli 1939. 39 varkens van verschillend gewicht
hebben intoxicatieverschijnselen. Behandeld wordt (naast diëet) met
formolvaccin gemengd met vlekziekteserum, viruspestserum en para-
typhusvaccin.

Alle varkens waren toen reeds hersteld en bleven goed na de 2e. inj.
met fonn.v.

7. J. D. te O. Juni 1940. 8 schrammen prev. ie. inj. form.v. plus
vlekz.serum. 2e. inj. formolvaccin.

8. C. v. G. te H. Einde 1938. Pest op het bedrijf, alles wat niet
gestorven is, wordt opgeruimd.

April 1939. 7 biggen prev. ie. inj. formv. plus paratyphusvaccin. 2e.
inj. formolvaccin.

Aug. 1939. 7 schrammen prev. ie. inj. form. v. plus vlekz.s. plus
cult. 2e. inj. formolvaccin.

Febr. 1940. 23 schrammen prev. ie. inj. form.v. plus paratyphus-
vaccin. 2e. inj. formolvaccin.

4 varkens gestorven. Geen diagnose, daar de dieren reeds door de
Gekro zijn opgehaald. Klinisch zijn 49 varkens gezond, 10 varkens
in 2 hokken zijn ziek, verschijnselen wijzen ten deele op pest, terwijl
mond- en klauwzeer niet uitgesloten kan worden geacht. Dit laatste
openbaart zich niet. Alle 59 varkens worden 2 maal geënt met
formolvaccin. Van de 10 zieke sterven er nog 4, bij sectie geen pest
vast te stellen (macroscopisch). Alle andere varkens zijn bij de
controle ₃ weken later gezond.

10. T. v. K. te M. In April 1939 twee koppels landvarkens van 16 en
17 stuks lijden aan pest. Ondanks behandeling met paratyphusvaccin
en formolvaccin sterven van den koppel van 16 alle en van den koppel
van 17 blijven er 6 over.

Sept. 1939. 22 varkens van 75 kg en 14 schrammen preventief ie. inj.
formolvaccin met viruspestserum. 2e. inj. formolvaccin en pneumonie-
vaccin.

Maart 1940. 14 schrammen ie. inj. formolvaccin. 2e. inj. form.v.
plus pneumonievaccin.

Juli 1940. 38 zware varkens prev. ie. inj. formolv. 2e. inj. form.v.
plus vlekz.s. plus cult.

11. A. N. te Z. Juli 1939. 10 varkens prev. ie inj. formolvaccin en
vlekziekteserum en cultuur. 2e inj. formolvaccin. Alle gezond.

12. H. V. te S. Mei 1940. 38 varkens prev. ie. inj. formolv. en vlek-
ziekteserum en -cultuur en pneumonievaccin ; 2e inj. formolv. Alle
varkens gezond afgemest.

13. J. V. te S. Aug. 1939. 9 zware varkens pest. Behandeling met
,,bac. pest serum" en viruspestserum, resp. a 25 cc en 35 cc. 2 varkens
sterven, andere 7 herstelden.

In een anderen stal gelijktijdig : 16 zware varkens prev. ie. inj.
formolv. plus viruspestserum, 2e. inj. formolvaccin.

Deze worden eenigen tijd later, nog steeds volkomen gezond, verkocht
ter slachting, waarbij geen afwijkingen zijn gevonden, evenmin bij de
7 herstelde varkens.

Mei 1940. 33 varkens prev. ie. inj. form.v. plus vlekz.s. plus cult.
plus pneumoniev., 2e. inj. form.v. Alle gezond gebleven.

14. W. v. B. te H. Dec. 1939. Toom biggen sterft uit aan pest. Van
13 varkens a 150 kg sterft één vrij plotseling, bij sectie uitgesproken
pest. Meer andere hebben een temp. van boven 41⁰ C. ie. inj. form.v.
a 20 cc met viruspestserum a 50 cc. 2e. inj. idem. Aanvankelijk leek
het verspilde moeite, doch na de 2e inj. langzaam herstel, hetwelk na
ongeveer 3 a 4 weken volledig was.

15. W. v. d. Br. te BI. Juli 1939. In 2 hokken 17 varkens (8 a 75 kg
en 9 a 45 kg).

Van de 8 zijn 2 ziek, klinisch pest. 8 varkens curatief viruspestserum,
9 varkens prev. viruspestserum plus form.v. Na 10 dagen geen sterfte,
indruk gunstig. 2e. inj. 17 varkens viruspestserum plus formolvaccin.
Alle varkens goed gebleven.

16. W. v. D. te T. Dec. 1939. Zeug met 6 biggen lijdende aan pest.
Behandeling met ,,bac. pest serum" plus viruspestserum plus paratyph.-
vaccin. Alle biggen sterven. Zeug 2e. inj. virusp.s. plus form.v., herstelt
langzaam.

17. C. G. te H. Nov. 1939. 2 varkens klinisch pest. Behandeling met
viruspestserum plus formolvaccin plus paratyphusvaccin, beide genezen.

18. B. de G. te P. Jan. 1940. 3 zeugen en 9 biggen klinisch pest.
Behandeling met viruspestserum plus formolvaccin plus paratyphus-
vaccin.

ig. J. H. te P. In Sept. 1939 pest. Varkens sterven gedeeltelijk en
worden opgeruimd, over blijven 2 zeugen en 1 beer (niet behandeld !).
In Febr. ig40, 10 varkens ziek, waarschijnlijk besmet door den beer.
Behandeling met viruspestserum. 2 stuks sterven, bij sectie pest, andere

8 herstellen. Juni ig40. 1 zeug, 5 varkens en 12 schrammen preventief
ie. inj. form.vaccin plus vlekziekteserum plus cultuur plus paratyphus-
vaccin. 2e. inj. form.vaccin. Alle gezond gebleven, de beer was nog
op het bedrijf.

20. G. H. te Lrw. Juni 1939. 22 landvarkens, 1 dood. Bij sectie
blijkt pest na microscopisch hersenonderzoek door het Vet. Path. Inst.
Na i week klinisch pest. Behandeling met parat.vaccin plus form.v.
Alle sterven. Deze varkens komen uit den stal van J. S. te O., waar
71 varkens van klein tot groot aanwezig zijn. In verschillende hokken
hooge temp. De varkens in de zieke en gezonde hokken worden behandc .\'d
met ie. inj. viruspestserum plus form.vaccin, 2e. inj. formolvaccin.
g zieke biggen welke tusschentijds nog behandeld worden met virus-
pestserum en coliserum sterven. Bij sectic pest (zoowel macrosc. als
microscop.) Andere 62 blijven alle leven (bij de telling in de samen-
vatting worden gerekend 31 ziek en 31 gezond).

21. C. K. te S. Aug. 1939. 21 biggen waarvan 15 ziek. Behandeling
met ie. inj. viruspestserum, parat, vaccin en bac.pestserum, 2e. inj. virusp.-
serum plus formolv. Vóór de 2e. inj. waren de 6 gezonde ook al ziek.
14 biggen zijn gestorven, 2 „Kümmerer", dus 5 stuks herstelden.

22. B. R. te S. Febr. ig40. 4g varkens in één stal in 6 hokken. Het
zijn 12 biggen, 1 zeug en 4 X g mestvarkens van ongeveer 60—75 kg.
De biggen en g varkens hebben pest. Gemengd wordt 300 cc form.v.
inct 400 cc viruspestserum, dit wordt over 37 varkens verdeeld, rest
wordt vermengd met 20 cc paratyphusvaccin, voor de biggen. Na
2 dagen 6 varkens van het zieke hok inj. a 15 cc viruspestserum plus
50 bac.pestserum.

9 zieke) maken alle een goeden indruk. De biggen stierven alle. Na deze
2e. inj. werden de g zieke erg ziek, g stuks in een ander hok worden
ook denzelfden avond ziek.

23. A. de R. te H. Maart 1939. g schrammen pest, behandeling
ie. en 2e. inj. met viruspestserum plus formolvaccin. Alle gestorven.
2 zeugen ie. en 2e. inj. form.vaccin. Gezond gebleven.

24. J. V. te L. Aug. 1939. i zwaar varken pest. Behandeling met vlek-
ziekteserum plus viruspestserum. Wordt opgeruimd. 20 lichte en 11
zware varkens prev. 2 X inj. met viruspestserum plus formolvaccin.
Alle gezond gebleven.

25. A. V. te R. Juni 1939. 7 schrammen ziek, pest. Behandeling met
formolvaccin en paratyphusvaccin. Alle gestorven. 8 varkens a 75 kg
klinisch gezond, na ie. formolenting alle ziek binnen 10 dagen. Eenige
gestorven, andere naar de R.S.I. en sterven aldaar.

26. W. V. te Lrw. Maart 1940. 10 biggen sterven alle, ondanks
behandeling met viruspestserum plus paratyphusvaccin, aan pest.

54 varkens prev. ie. inj. form.v. plus virusp.s. en 2e. inj. form.v. Alle
gezond gebleven.

27. T. V. te L. Juli 1939. 32 schrammen prev. ie. inj. form.v. plus
vlekz.s. plus cultuur, 2e inj. form.v. Alle gezond.

28. A. de V. te C. Febr. 1939. 2 zeugen pest, behandeld met virusp.s.,
vlekz.s. en form.v. Beide verkocht.

17 zware varkens prev. ie. inj. viruspestserum plus formolvaccin.
9 schrammen prev. ie. inj. formolvaccin plus paratyphusvaccin. Deze
26 bij de 2e. inj. alleen formolvaccin. Alle gezond gebleven.

29. J. de V. te C. Mei 1939. 13 zware varkens prev. ie. en 2e. inj.
formolvaccin. 21 biggen prev. ie. inj. form.v. plus paratyphusvaccin.
2e. inj. formolvaccin. Alle gezond.

30. J. de W. te P. Febr. 1940. ₃ zeugen pest. Meermalen met virus-
pestserum en bac. pestserum plus adrenaline geïnjicieerd. 2 gestorven.
Gelijktijdig 8 schrammen prev. ie .inj. viruspestserum plus paratyphus-
serum plus formolvaccin, 2e. inj. formolvaccin. Alle gezond gebleven.

31. M. IJ. te S. Juni 1939. 69 varkens prev. ie. inj. form.v. plus
vlekz.s. plus cult. 2e. inj. formolvaccin.

Febr. 1940. 48 varkens prev. ie. inj. form.v. plus vlekz.s. plus cult.
2e. inj. formolvaccin.

32. L. Z. te Lrw. Juni 1939. 39 varkens prev. formolvaccin plus
vlekziekteserum plus cultuur ie. inj., 2e. inj. formolvaccin. Alle gezond
gebleven.

In anderen stal 32 varkens prev. ie. inj. met form.v., vir.p.s. 2e. inj.
form.v. Alle gezond gebleven.

33. H. v. W. te Lrw. 11 Maart 1940. 15 varkens a 125 kg zijn
ziek, behandeling met vlekziekteserum. Na 2 dagen geen verbetering,
duidelijker pestverschijnselen, inj. a 45 cc viruspestserum, waarop
verbetering intreedt. Eenige varkens nog eenige malen geïnjicieerd
met viruspestserum. Alle herstelden.

11 Maart .7 zware varkens prev. formolvaccin plus virusp.s. 2e. inj.
ook formv. en viruspestserum. Alle gezond gebleven.

13 Maart. 7 schrammen prev. form.v. plus virusp.s. 2e inj. idem.
Alle gezond gebleven.

13 Maart. 5 schrammen ziek, klinisch pest, alle behandeld inet
viruspestserum, 2 maal met vrij groote dosis, alle genezen.

Beschreven worden 1242 behandelde varkens, welke worden onder-
gebracht in 3 groepen.

A. preventieve enting op gezonde bedrijven. Op deze bedrijven is
vroeger pest geweest, doch de laatste 3 maanden niet of er heerscht
pest in de omgeving.

C. curatieve behandeling van zieke varkens, klinisch lijdende aan
pest, al of niet door sectie bevestigd. Hierbij zijn gerekend de varkens,
welke ziek geworden zijn na de ie. injectie.

A. 48 varkens geënt alleen met formolvaccin en 627 varkens geënt
met formolvaccin gemengd met sera of entstoffen. Alle 675 gezond
gebleven.

B. 49 varkens geënt alleen met formolvaccin en 242 varkens geënt
met formolvaccin gemengd met sera of entstoffen. Alle 291 gezond
gebleven.

zijn bij gi oêp C. ingedeeld, daar deze naar onze meening in het incubatie
stadium verkeerden. Zij, die mcenen dat dit „ent-pest" is, zullen
moeten verklaren, waarom dit in groep A en B nooit gebeurd is.

Aan de hand van bovenstaande cijfers is preventieve enting aan te
bevelen, ook op besmette bedrijven, daar gedwongen snelle verkoop
van alle varkerus, welke slachtwaarde hebben, een greote schadepost
voor den betrokken veehouder is, omdat 1 tot 10 cent per pond minder
dan de marktwaarde wordt betaald.

Behandeling van zieke, lichte varkens heeft weinig of geen resultaat.
Behandeling van zieke, zware varkens met sera (niet met formoh accin)
is zeer aan te raden, daar ongeveer 16 % sterfte met dierenarts-kosten
veel minder schade voor den veehouder geeft dan opruimen, waarbij
talrijke dieren worden afgekeurd.

31 Juli 1940 werden preventief behandeld 11 schrammen, ie. inj.
formolvaccin plus vlekziekteserum plus cultuur, 2e. inj. formolvaccin.

9 Aug. werden preventief behandeld 13 schrammen met formolvaccin
plus vlekziektescrum plus cultuur. Na de injectie vertelde de knecht,

dat deze koppel, groot 14 stuks, eenige dagen tevoren was gekocht en
dat er al een dood was. Bij sectie een serofibrineuze pericarditis.
Volgenden dag succombeerde No. 2, bij sectie hetzelfde beeld. De
2e. enting van de 12 overlevenden werd uitgesteld, en gedaan 3 weken
na de ie. injectie, met formolvaccin. Begin Sept. werden deze 12 varkens,
oogenschijnlijk gezond, in de weide gedaan met de 11 van 31 Juli, en
eind Sept. werden alle 23 ziek. Varkenspest !

Behandeling werd niet ingesteld, van de 11 stuks zijn er 4 gestorven
en van de 12 stuks overleden er 7.

Dit geval, dat duidelijk demonstreert welke groote moeilijkheden
zich kunnen voordoen en hoe voorzichtig eventueele conclusies getrokken
moeten worden, is tot heden het eenige van dit soort in onze praxis en
hebben wij aldus beredeneerd : de varkens van 9 Aug. waren lijdende
aan of verkeerden in het incubatie-stadium van varkenspest. Deze
infectie bleef, dank zij of ondanks injecties, latent gedurende ongeveer
i maand en gaf tenslotte een sterftecijfer van 58.4 %, hetwelk laag is
vergeleken bij 84.5 % van C.c. 1.

De i i varkens van 11 Juli waren, niettegenstaande de preventieve
behandeling, niet immuun, werden ziek, sterftecijfer 36.4 %, laag
vergeleken bij C.c. 1. Medegerekend in groep A. een besmettingscijfer
van i .6 %.

Zooals reeds vaker opgemerkt, kunnen en mogen uit bovenstaande
cijfers, welke gunstig schijnen te zijn t.o.v. mondelinge mededeelingen
van collega\'s, geen conclusies als vaststaande regels getrokken worden.
Daar de cijfers als hoofdzaak zijn bedoeld, zijn pogingen tol weten-
schappelijke verklaringen vermeden.

Beschrieben wurde die Behandlung von 124a Schweinen, welche eingeteilt wurden
in 3 Gruppen :

A. präventive Impfung auf gesunden Betrieben. Auf diesen Beirieben ist früher
Pest gewesen, aber in den letzten 3 Monaten nicht mehr, oder es herrschte Pest
in der Umgebung :

C. kurative Behandlung von kranken Schweinen, die klinisch an Pest litten
(durch Sektion bestätigt oder nicht). Hierzu wurden die Schweine gerechnet, die
nach der 1. Injektion erkrankten;

A. 48 Schweine allein mit Formolvakzin und 627 geimpft mit Formolvakzin
gemengt mit Sera oder Impfstoffen. Alle 675 gesund geblieben ;

B. 49 Schweine geimpft allein mit Formolvakzin und 242 mit Formolvakzin
gemengt mit Sera oder Impfstoffen. Alle 291 gesund geblieben ;

a. 18 Exemplare ausschliesslich mit Formolvakzin behandelt, 12 gestorben
(66,6%);

Schweine von infizierten Betrieben, die nach der 1. Injektion erkrankten, sind
bei Gruppe C eingeteilt, da sie nach unserer Meinung im Inkubationstadium ver-
kehrten. Diejenigen, die glauben, dass es sich um „Impfpest" handelt, haben zu
erklären, warum dies in der Gruppe A und B nie vorgekommen ist.

Auf Grund der oben genannten Zahlen ist die präventive Impfung auch auf
infizierten Betrieben zu empfehlen, da ein unfreiwilliger, schneller Verkauf aller
Schweine von Schlachtwert einen grossen finanziellen Nachteil für die Tierbesitzer
bedeutet, weil 1 —10 cent für das Pfund unter dem Marktpreis bezahlt wird.

Behandlung von kranken leichten Schweinen gibt wenig oder kein Resultat.
Behandlung von kranken schweren Schweinen mit Sera (nicht mit Formolvakzin)
ist sehr zu empfehlen, da ungefähr i6°₀ Todesfälle mit den Kosten für den Tierarzt
ein viel geringerer Schade für den Viehbesitzer bedeutet, als ein Gesamtverkauf,
bei dem zahlreiche Tiere als untauglich beanstandet werden.

The author described a research in 1242 swine treated against swine plague.
He divided them in 3 groups :

■•1. Swine of healthy farms preventively inoculated. On these farms swine plague
had been seen, but more than 3 months before, or the disease was prevalent in
the neighbourhood.

C. Curatively treated swine, clinically suffering from swine plague confirmed
or not by dissection. Also swine fallen ill after the first injection.

A. 48 swine only inoculated with formol-vaccin and 627 swine inoculated with
formol-vaccin mixed up with sera or other inoculationmatter. All 675 animals
remained healthy.

B. 49 swine only inoculated with formol-vaccin and 242 swine inoculated with
formol-vaccin niix<ed up with sera or other inoculation-matter. All 291 swine remained
healthy.

Swine on infected farms, fallen ill after the first injection are joined to group C,
as the author is of the opinion, that they already were in the time of incubation.
Persons, that mean, that these swine are infected by injection, shall have to explain
why this is never seen in group A and B.

From the above figures the preventive inoculation is to be recommended, also
on infected farms, for forced quick sale of all swine, that have slaughter value, is a
great loss to the concerned farmer, as 2 to 10 cents a kg less than market-value
is paid.

Treatment of ill, heavy swine with sera (not with formol-vaccin) is to be
recommended, as about 16 % mortality increased bij the costs of veterinary aid
gives much less loss to the farmer than killing them, for numerous animals will
be declared unfit for consumption.

A. Vaccination préventive dans des exploitations indemnes. Ces exploitations
ont été infectées jadis par la peste porcine, mais les trois derniers mois la peste n\'y
sévit pas ou sévit seulement dans le voisinage.

C. Traitement curatif de porcs atteints cliniquement de peste porcine, confirmée
ou non par l\'autopsie. Sont classés dans ce groupe les porcs devenus malades après
la 1ère injection.

A. 48 porcs traités uniquement au moyen de vaccin formolé et 627 porcs traités
au moyen de vaccin formolé additionné de sérum ou de vaccins. Les 675 porcs
sont restés sains.

B. 49 porcs traités uniquement au moyen de vaccin formolé et 242 porcs traités
au moyen de vaccin formolé additionné de sérum ou de vaccins. Les 291 porcs sont
restés sains.

b. 230 traités au moyen de vaccin formolé additionné de sérum : 149 morts,
ou 64.8%.

Les porcs des exploitations infectées devenus malades après la 1ère injection,
sont comptés parmi le groupe C, parce qu\'à notre avis ils se trouvaient en période
d\'incubation. Ceux qui pensent qu\'il s\'agit ici d\'une maladie d\'inoculation devront
expliquer pourquoi cela n\'est jamais arrivé au groupe A et 15.

L\'auteur se base sur ces chiffres pour recommander la vaccination préventive,
même dans les exploitations infectées, car la vente forcée immédiate de tous les porcs
en état d\'être abattus, représente pour le propriétaire une perte considérable : en
effet le prix de vente est dans ces cas inférieur de 1 à 10 cents la livre au prix normal.

Le traitement des porcs malades de poids peu élevé n\'a guère de résultat. Est à
conseiller le traitement des porcs malades de poids élevé au moyen de sérum (pas
de vaccin formolé), car 16 % de mortalité ajoutés aux frais de vétérinaire sont
encore moins préjudiciables pour le propriétaire que la vente immédiate, qui entraine
la saisie totale de nombreux animaux.

Uit de Chirurgische Kliniek van de Faculteit der Veeartsenijkunde,
Directeur: Prof. Dr. J. H. HARTOG.

Et\'11 6-jarige koe kwam in behandeling voor een tumor van grooten
omvang, die zich in den loop van een 4-tal maanden aan het ondereinde
van het cossum had ontwikkeld. Dit gezwel was eenigszins gestecld en
slingerde bij het loopen van het dier heen en weer. De beweging van
de voorbeenen werd gehinderd, terwijl ook het liggen was bemoeilijkt.
Met uitzondering van het steelgedeelte — voor de exstirpatie een
gunstige omstandigheid - was de huid met het tumorweefsel vast
verbonden. Die huid was grijswit van kleur, vrijwel geheel haarloos en
op enkele plaatsen was een duidelijke hyperkcratosis. De consistentie
van het gezwel was grootendeels week ; het maakte den indruk een
zacht fibroom te zijn.

De exstirpatie geschiedde aan het steelgedeelte op een zoodanige
wijze, dat nog voldoende huid voor het aanbrengen van een hechting
werd gespaard. De genezing van de operatiewond verliep zonder
stoornis. De tumor had een gewicht van 9,5 kg.

Het histopathologisch onderzoek van het gezwel toonde aan, dat
het een fibroma molle was. (Onderzoek Pathol. Instituut).

Gedurende Mei en Juni van het vorige jaar behandelden wij aan
de kliniek een drietal door granaatscherven getroffen dieren, 2 paarden
en een koe. Het was mogelijk deze corpora aliena te verwijderen en
aangezien ze een ettering in het weefsel onderhielden, was dit ook
noodzakelijk.

Corpus alienum I (boven), een grillig gevormd kantig en puntig stuk
staal werd verwijderd uit de diepte van een etterende granuleerende en
woekerende wond aan de linker halsvlakte van een paard. Het projectiel
had de weeke deelen van den hals boven de wervelkolom van rechts
naar links over bijna de geheele dikte doorboord ; aan de rechter zijde
was nog een onbeteckenend wondje als rest van de inschotplaats te
bemerken. Blijkbaar was het voorwerp blijven steken in den hals-
musculatuur aan de linker zijde, alwaar het aanleiding had gegeven
tot een absces, dat na verloop van tijd tot spontane doorbraak was
gekomen. Door sonde-onderzoek was de aanwezigheid van het stuk
metaal in de wond vast te stellen op ongeveer 5 cm diepte en het was
eenvoudig dit te verwijderen.

Corpus alienum II (midden) toont een stukje staal, dat bij een koe
werd verwijderd ; het bevond zich in den wand van een subcutaan
absces aan de linker halsvlakte. Het geval was analoog aan het eerste.
Aan de rechter halsvlakte was het projectiel ingedrongen, hetgeen

duidelijk was door de aanwezigheid aldaar van een nog niet genezen
wondje. Het 3 cm lange en eenigszins gebogen stukje metaal is aan
de eene zijde vlak en glad, aan de andere zijde puntig en ruw.

Corpus alienum III (onder), een grillig gevormd ruw stukje ijzer,
bevond zich als los liggend voorwerp in den inhoud van een absces
in het subcutane weefsel aan den rug bij een paard ; bij het openen
van het absces kwam het te voorschijn. Een klein litteeken in de huid
duidde op de plaats waar het ingedrongen was.

De vraag, door den heer Kranenburg in ons laatste Tijdschrift gesteld : ,,Is het
nu aangewezen voor ons om inet ordening te beginnen, terwijl van ordening der
groote groepen nog weinig of niets bekend is, of is het beter te wachten?", zou ik
als volgt willen beantwoorden.

Het is niet alleen beter te wachten, het is zelfs beter er niet over te spreken.

Scott nam gedurende het jaar 1937—\'38 vele gevallen van zachte concrementeu
waar in het laatste gedeelte van het groote colon onder een troep mijnpaarden van
220 stuks. De diagnose was gemakkelijk rectaal te stellen. Slechts enkele malen hadden
clysmata succes ; in de meeste gevallen moesten de dieren worden geslacht. Eenmaal
werd laparotomie gedaan ; zonder succes evenwel, want het darmgedeelte met den
steen, die onder de rechter nier zat, was door het korte scheil niet in de operatiewond
te halen.

Gevraagd werd een onderzoek naar de oorzaak van dit veelvuldig optreden van
deze concrementen. De chemische analyse van een der steenen leerde, dat deze
1.95 °ó aluminiumsilicaat, 32.23 % aluminiumphosphaat en 56.64% magnesium-
phosphaat bevatte. De rest was organische stol\'. Het mijnstof bevat 58.95 % silicium-
oxyde, 22.02 % aluminium-oxyde en slechts 1.62% magnesium-oxyde. Verder
wat ijzer, calcium en natrium. Het hooge aluminium-gehalte kwam dus wel overeen
met dat der steenen, maar waar het magnesium vandaan kwam, was eerst een
raadsel, totdat bleek, dat deze paarden (niet die van andere mijnen, waarin bij dc
paarden het euvel niet was opgemerkt) 2 ounces (is ± 62 gram) sulfas magnesicus
per week kregen. Nadat dit was vervangen door sulfas natricus, zijn geen concre-
menten meer gevonden.

W irth ²) wijst erop, dat in de laatste decenniën geen mededeelingen uit de
veterinaire praktijk zijn verschenen over de behandeling van door „Fremdkörper"
(door ingeven of verslikken) veroorzaakte pneumonie.

In de humane geneeskunde worden inhalaties met terpentijn en carbol aanbevolen,
verder per os gegeven eucalyptol, guajakol, enz. en eenige malen herhaalde intra-
veneuze injecties van neosalversan (0.3—0.6 g). Door deze behandeling zouden
25 %, door vroegtijdig chirurgisch ingrijpen (verwijderen van den gangraeneuzen
haard, „pneumotomie") 60 a 70 % der patiënten gered worden. In de veeartsenij-
kunde is men over het algemeen van meening, dat de gangraencuzc pneumonie niet
voor een behandeling in aanmerking komt.

In de laatste 5 jaren heeft Wirth onder 3759 paarden, die in de Weener kliniek
werden gebracht, 18 X een gangraencuzc pneumonie vastgesteld, waarvan hij er 4
heeft genezen met intratracheale injecties van creoline-olie en intraveneuze injecties
van neosalversan, terwijl in de voorafgaande 25 jaren (van 1910—1935) slechts
1 paard genas van 73 dieren met deze longontsteking.

De behandeling is als volgt : Priessnitz\'sche omslagen, dagelijks 20 a 40 cm³ 5 %
creoline-olie intratracheaal, dubbele dosis (9 gram) neosalversan. De olie wordt op
lichaamstemperatuur gebracht. De diagnose is zoowel door het gewone klinisch
onderzoek als door Röntgenopnamen (in Utrecht nog steeds niet mogelijk!) vast
te stellen. Soms werd per os bovendien nog kreosotal (8 g met 12 g chloret. ammonic.)
gegeven.

Terecht wijst m. i. Wirth erop, dat het van groote beteekenis is of men de dieren
vroegtijdig in behandeling krijgt. Bij een foudroyant verloopend geval is niets van
deze behandeling te verwachten. Dit was dit jaar ook mijn ervaring bij een tweetal
gevallen, die een verslikpneumonie kregen na een obstructie van den oesophagus
door droge pulp. Beijers.

Men heeft deze ziekte het eerst gezien aan het Westfront gedurende den oorlog
1914—1918. Vandaar waarschijnlijk de naam.

Ze treedt zelden als zelfstandig lijden op. Meestal ziet men het in aansluiting met
droes of met een katarrhale aandoening van de voorste luchtwegen. Soms ontwikkelt
zich alleen een bronchitis, soms echter breidt het proces zich uit tot een broncho-
pneumonie. Gedacht wordt, dat de ziekte in aanleg een virusziekte is, identiek met
Hoppegartner hoesten, maar dat er gemakkelijk secundaire infecties plaats hebben
met haemolytische streptococcen en dat het proces zich dan uitbreidt tot een broncho-
pneumonie.

Gratze \') heeft deze Brüsseler Krankhcit te bestrijden gehad in een stal van
92 paarden. Ze had een ernstig verloop. F.r stierven 27 paarden. In de longen werden
vochtrijke, diffuus geïnfiltreerde deelen aangetroffen, waarin of waar tusschen vaak
weer grauwgele, haardvormige infiltraten gelegen waren. Bovendien werden bij
■21 paarden in deze infiltraten nog weer groote cavernen aangetroffen. Ze lagen
in het directe verloop van een bronchus en konden dus als bronchi-ectasieën
beschouwd worden. Hun inhoud bestond uit ingedikte etter. Schr. gelooft daarom,
dat deze cavernen ouder waren, dan de pneumonische infiltraten.

Zooals reeds gezegd, sluiten de verschijnselen zich veelal bij droes aan. Na bijv.
een dag of veertien wordt de temperatuur veel hooger en wordt de ademhaling
moeilijker. Vaak gaan de patiënten hoesten. Bij auscultatie hoort men vochtige
reutelgeruischcn en bronchiaal ademen. Schr. laat de paarden diep inademen,
door den neus zoolang dicht te houden, totdat eenigszins ademnood optreedt. Doet
men dat niet, zegt hij, dan hoort men niets. De pols blijft meestal tot het einde
goed, eveneens de eetlust.

Het verloop van de ziekte is niet gunstig. Het percentage van de dieren, dat
gedurende het acute stadium sterft, is hoog. Bij de meer chronisch verloopende
.gevallen, is het gedeelte dat kachectisch ten gronde gaat ook nog vrij groot, terwijl
cr tenslotte een gedeelte is, dat weer herstelt, maar wegens dampigheid of anderzins
waardeloos wordt.

Schr. stelt de diagnose „Brüsseler Krankhcit", als in een grooten stal paarden,
waarin katarrhale aandoeningen van de voorste luchtwegen heerschen, veelvuldig
bronchiaal-katarrhe en broncho-pneumonie optreden. Uit een differentieel
diagnostisch oogpunt zijn van belang infectieuze anaemie en droes, maar vooral
borstziekte. Hij geeft een lijstje van het verschil in verschijnselen tusschen borstziekte
en Brüsseler Krankheit.

De prognose is ongunstig als er pneumonie optreedt. Treedt alleen bronchitis op.
dan bestaat de kans op broncho-ectasie, vooral als het proces wat chronisch wordt.
Men kan eerst van herstel spreken, als de temperatuur minstens 14 dagen onder de
38" is geweest en men bij auscultatie geen pathologische longgeruischen meer hoort.

De therapie, die schr. heeft toegepast, heeft bestaan uit het toedienen van intra-
veneuze injecties van i°/₀₀ sublimaatoplossing (100 cc per injectie). Verder heeft
hij antifebrine per os gegeven en ook heeft hij neosalversan ingespoten. Noch het
een, noch het andere had succes. Meer waarde hecht hij aan de intra-tracheale
injectie van 3 % creoline opgelost in parafine in doses van 20—40 cc.

Mf.seke ¹) deelt een geval mede van een paard, dal na een sprong kwam te vallen.
De hals werd hierbij naar achteren en naar onderen afgebogen, waarna het dier
bleef liggen en niet meer kon opstaan. T. 38.1, P. 30 en zwak, A. 26, met in- en
exspiratorischc dispnoe. Er waren geen wonden noch kneuzingen ergens aanwezig.
Het heele lichaam was ongevoelig, except het hoofd. De reflexen waren opgeheven,
met uitzondering van de cornea-reflex.

1 ) Dr. Meseke. Paralysis spinahs infolge Halswirbelverrenkung. Zeitschr. für Vet.kunde
Juli 1940.

Daar de voorhand door de 6e en je halszenuw en de eerste borstzenuw vair
zenuwen wordt voorzien, moest de gekneusde plaats dus in het halsmerg, ongev eer
ter hoogte van die zenuwen liggen. Dit bleek bij de sectie ook inderdaad het geval.

Het caput van den 7en halswervel was naar achteren en naar boven gedrukt,
zoodat het rechter derde deel ervan niet meer in het acetabulum van den 6en hals-
wervel gelegen was. Het craniale gewrichtsuitsteeksel van den 7en halswervel was
naar links verschoven. Een fractuur was niet aanwezig. Het halsmerg ter plaatse
vertoonde zwart-rood verkleurde haarden.

Stimpel ontwikkelt in dit artikel zijn inzichten over het ontstaan van wat wij
noemen „de bevangen gang", dus de gang, waarbij eerst de verzenen den grond
raken en daarna de rest van den voet. De strekpees hecht zich vast aan het processus
extensorius van het hoef been. Dit processus zit in den hoef en daardoor is de strekpees
omgeven en vast verbonden met de hoeflederhuid, met de hoornplaatjes, kortom
met alle weefsels uit het bovengedeelte van den hoef. Maar daardoor grijpt de kracht
van haar uitwerking op den hoef ook veel verder dan het proc. extensorius. Eigenlijk
is dus de strekpees langer dan zij lijkt.

Etteringsprocessen in den hoef als hoefbevangenheid, etterende hoornzuilen c.d.
lossen de verbindingen tusschen de weefsels van den hoef onderling op. Na zulk
soort processen zal dus de verbinding van de strekpees met de haar omgevende
weefsels niet meer of nagenoeg niet meer bestaan. De strekpees blijft dan dus alleen
maar meer verbonden met het proc. extensorius en werkt dus daarop ook alleen
maar meer in en niet meer op de dieper gelegen hoefdeelen. Eigenlijk is zij dus
korter geworden, althans in haar werking.

Dit korter worden nu, zegt schr. veroorzaakt een disharmonie tusschen de werking
van den buiger en den strekker. De verkorte strekker zal voortaan den hoef krachtiger
strekken, terwijl de buiger in zijn werking gelijk gebleven is. Het is duidelijk, dat
door de overmatige strekking, de verzenen bij het neerzetten van den voet, den
grond eerder zullen raken dan het toongedeelte van den hoef.

Bandt ¹) heeft met behulp van de Stufenphotometer de kleur bepaald van de
urine van normale paarden en van paarden lijdende aan borstziekte, droes, koliek,
hartaandoeningen en enkele andere ziekten. De normale „Farbcwert" (F) ligt
tusschen 1.16 en 3 29 en van pathologisch veranderde urine tusschen 4.89 en 28.42
(het S.G. van de normale urine werd gemiddeld op 1030 vastgesteld, dat van de urine
van zieke paarden op 1045). Als de urine erg donker gekleurd is, dan kan volgens
Bandt dit als een gevolg van vermeerderde bloedafbraak beschouwd worden ,,of
is deze met groote waarschijnlijkheid aan te nemen".

In 1936 hebben Holth en Amundsen in Oslo aangetoond, dat bij varkens in de
keel-lymphklieren soms veranderingen te vinden zijn, die op tuberculose gelijken.
Bij nader onderzoek bleek het geen tuberculose te zijn.

In dergelijke klieren worden coccobacillen gevonden, die grampositief zijn en
soms tevens ook zuurvast.

Volgens Plum en Jespersen is de zuurvastheid meestal afwezig. Vooral Bendixen
en Jepsen onderzochten dezen coccobacil uitvoerig. Dit microörganisme groeit op
eenvoudige voedingsbodems en verliest dan geheel zijn zuurvastheid. De door
Bendixen en Jepsen onderzochte culturen kwamen geheel overeen met de in 1923
door Magnusson geïsoleerde culturen van Corynebacterium equi : een der verwekkers
van de „Lähme" bij veulens.

Meyn en Müller *) hebben bij Duitsche slachtvarkens hetzelfde gevonden.
Volgens hen komt echte geïsoleerde keel-lvmphkliertuberculose in Duitschland
uiterst zelden voor. De op tuberculose gelijkende veranderingen worden door de
corynebacteriën veroorzaakt. (Soms worden ook micrococcen gevonden in dergelijke
op tuberculose gelijkende lymphklieren).

De fluorescentiemicroscopie voor het aantoonen van tubercelbacillen bij
het rund.

Karsten heeft medegedeeld, dat de fluorescentiemicroscopie zeer goede resultaten
geeft bij sputum-onderzoek, volgens Söntgen zou deze methode echter niet voldoen.

(De methode van onderzoek is in principe als volgt : de tubercelbacillen worden
chemisch zoo bewerkt, dat ze, wanneer ze met onzichtbaar licht van kortegolflengte
bestraald worden, gaan fluoresceeren en zoo dus zichtbaar worden. De techniek wordt
uitvoerig beschreven.)

2e. d.m.v. een gekleurd preparaat. (Busch gebruikte de kleuring van Jötten-
Haarmann) .

Uit dit vergelijkend onderzoek bleek, dat sputummonsters, positief volgens het
gekleurde preparaat, ook steeds positief zijn volgens de fluorescentiemethode ;
daarentegen werd 48 maal de diagnose gesteld wel met de fluorescentiemethode,
doch niet door middel van een gekleurd preparaat.

Verreweg het beste is evenwel de dierproef, 120 sputummonsters, waarin noch
met de fluorescentiemethode noch met een gekleurd preparaat tubercelbacillen
aantoonbaar waren, bleken positief te zijn.

Ook bij tOÊpassing van de fluorescentie-microscoop is vergissen met andere — n.1.
saprophytischr alcohol- en zuurvaste bacillen mogelijk ; echte tubercelbacillen
zouden evenwel mooier goudgeel van kleur zijn.

De eindconclusie luidt, dat de fluorescentiemethode bij het rund zeer goed toe te
passen is, doch dat het dierexperiment onontbeerlijk is.

ie. Vogeltuberkelbacillen groeien op den voedingsbodem van Petragnani als
vochtig glanzende, wasachtige koloniën, die dochterkoloniën kunnen vormen en
vaak ineenvloeien.

2e. Bij langdurig verblijf der culturen in de broedstoof ontstaan duidelijk zichtbare
ringvormige wallen om de koloniën.

Die ringvorming komt bij zoogdiertuberkelbacillen niet voor en is een kenmerkende
eigenschap van Typus gallinaceus.

1 • ²) G. Busch. Fluoreszenzmikroskopischer Nachweis von Tuberkelbacterien beim Rinde.
D. T. W. 48, 587, 1940.

2 ) A. Meyn. Die ,,Ringbildung" als ein Kulturmerkmal der Geflügeltuberkelbakterien.
D. T. W. Dec. 1940, blz. 634.

H. E. Sa Viana Conté ¹) heeft op verschillende voedingsbodems (Dorset, Saxton
en glycerine-bouillon) vogeltuberkelbacillen gekweekt en daaruit tuberculine bereid.
Hij vergeleek deze met vogeltuberculine, verkregen van de Rijksseruminrichting te
Rotterdam.

Uit deze onderzoekingen bleek, dat de voedingsbodem van Dorset de meest
geschikte is voor den groei van vogeltuberkelbacillen. De allergische waarde dezer
tuberculine kwam overeen met die van de tuberculine der Rijksseruminrichting en
bleek hooger te zijn dan die van de tuberculines, met andere media bereid.

In een kort overzicht der literatuur geeft Dols ^s) aan hoe ver de vitaminestudie
gekomen is. Hij zegt, dat het vooral Vit. A en D en E zijn, die voor alle land\'o~uw-
huisdieren beteekenis hebben, terwijl daarnaast het vitamine-B complex voor pluimvee
en varkens en het vitamine K bovendien nog voor pluimvee een belangrijke rol
spelen. Tenslotte merkt schr. nog op, dat over de juiste behoefte aan vitaminen van
de verschillende landbouwhuisdieren uiterst weinig bekend is.

In de Berl. und Münch. Tierartzl. W.schr. van 1940, No. 39, vindt men een
overzicht omtrent onze kennis van het Vitamine-A-tekort bij de verschillende
huisdieren van de hand van Dr. Harms.

De ziekteverschijnselen, die optreden bij een tekort aan het vitamine, openbaren
zich eerst na langeren tijd (bij de kip b.v. na 2—5 maanden, bij het rund eerst na
6—12 maanden), zijn bij de verschillende dieren niet gelijk en evenmin karakteristiek.
In het algemeen kan men zeggen, dat atrophie en degeneratie van het epithcel in
de slijmvliezen en klieren van het oog, het digestie-, het respiratie- en het genitaal-
apparaat op den voorgrond staan, waardoor functiestoornissen in deze organen
optreden (xerophthalmie, nachtblindheid, digestiestoornissen met diarrhee,
steriliteit, enz.). Zenuwstoornissen (ataxie, krampen, bewusteloosheid) treden vooral
bij kippen op, die de verschijnselen gaan vertoonen na den winter, als ze gedurende
dien tijd geen groenvoer gehad hebben. De eierproductie is klein ; de sterfte onder
de kuikens groot. Bij alle dieren is een grootcre vatbaarheid voor infectieziekten en
voor parasieten aanwezig. Levertraan is het beste middel om deze A-avitaminose
te bestrijden.

Naar aanleiding van proeven bij gezonde dieren en bij diabeteslijders, wordt
algemeen aangenomen, dat Vitamine-B een bloedsuiker verlagende werking bezit.
Zeer in het oog loopend zijn dan ook de uitkomsten van de klinische proeven van
Owens c.s. ²), die van Vit.-B toediening bij zijn patiënten geen enkele verandering
in bloedsuikergehalte of insulinebehoefte konden waarnemen. De auteurs verklaren
het verschil met de door anderen verkregen uitkomsten door aan te nemen, dat

1 \') H. E. Sa Viana Conté. Preparafao de tuberculinas aviaras e estudo dos seus valores
alergicos. Publicatie van het Centraal Laboratorium voor Veterinaire Pathologie te
Lissabon, 1938.

2 \') L. B. Owens c.s. Evaluation o^f Vitamin B therapy for diabetes. Arch, of internal
Med. B. 66, p. 679.

oudere onderzoekers te kort geobserveerde gevallen voor hun proeven gebruikt
hebben en daardoor onzuivere uitkomsten kregen.

Volgens ref. is ook het feit, dat deze oudere onderzoekers veel grooter doseeringen
gebruikt hebben, misschien van belang.

Hoe dit ook zij met deze publicatie is de in alle handboeken gepropageerde meening
toch voorloopig in ieder geval aan het wankelen gebracht.

Pappenheimer ¹) onderzocht den invloed van Vit.-E-gebrek op den toestand van
verschillende proefdiersoorten. Belangwekkend is zijn bevinding bij kuikens ; deze
krijgen in 60 % der gevallen op een bepaalden leeftijd zenuwverschijnselen ver-
oorzaakt door ischaemische necrose van het cerebellum, echter kunnen ook cerebrum
en ruggemerg aangetast worden.

Vit.-E, zoowel het natuurlijke als het synthetische, werkt prophylactisch. Bovendien
treedt na den critischen leeftijd ook spontaan herstel op. De gevoeligheid voor deze
deficiëntie is geheel aan een bepaalden leeftijd gebonden, bij jongere zoowel als
oudere dieren is het verschijnsel slechts bij enkele individuen op te wekken. Belang-
wekkend is de mededeeling, dat dit ziektebeeld in Amerika ook klinisch werd waar-
genomen op fokkerijen als de zgn. „Crazy Chick disease".

Reeds lang beschouwt men de thymus als een endocrien orgaan. Vooral door
klinische waarneming is men er toe gekomen het onbekende thymushormon een rol
bij den groei van het jonge individu toe te kennen. Experimenteele onderzoekingen,
ingesteld met het doel het hormon te isoleeren en de physiologie van den zwezerik
nader te leeren kennen mislukten echter steeds.

Langs een omweg is het Bomskov ²) thans gelukt de functie van dit orgaan
experimenteel te benaderen. In de eerste plaats vond hij, dat het zgn. diabetogene
hormon uit de hypophyse identiek is met het groeihormon. Zooals reeds bekend
verwekt dit hormon bij toediening aan proefdieren sterk glycogeenverlies van de
lever. Bom.skOV stelde nu de hypothese op, dat het diabetogene hormon een thymo-
trope werking zou hebben (gezien de groeiwerking). Inderdaad bleek dat bij
thymuslooze dieren het diabetogene hormon der hypophyse geen glycogeenverlies
van de lever verwekt. Bovendien gelukte het hem uit de thymus een stof te isoleeren,
die deze werking wel bezit.

Het thymushormon heeft bovendien een uitgesproken antithyreotroop effect
(thymushypertrophie bij Basedow is dus een regulatie). Ook heeft het een sterk
remmend effect op de ontwikkeling der gonaden. Tenslotte meent hij, dat dit thymus-
hormon niet zooals andere hormonen in het bloedplasma opgelost in circulatie
komt, maar dat de lymphocyt als drager van dit hormon beschouwt moet worden.

Dit tot nu toe onbekende principe van de cel als hormontransporteur duidt hij
aan als „conservenblikjesprincipe". De glycogeenafgifte door de lever onder invloed
van het thymushormon beschouwt de schr. als rechtstreeksche oorzaak der optredende
groeiversnelling.

Bij een tweetal gehuwde vrouwen, met aangeboren totale amenorrhoe die
gedurende langen tijd zonder eenig resultaat waren behandeld met hormoninjecties,

1 A. M. Pappenheimer. Certain nutritional disorders of laboratory animals due to Vitamint
E deficiency. Journ. of the Mount Sinai Hospital Vol. VII, p. 65.

hormon en andere preparaten per os etc. ging Stanca er toe over na laparotomie
een intraovarieele injectie van 1 cc ovarium totaal extract te geven. Bij beide trad
na 10 dagen een normale menstruatie op. Dit verrassende resultaat bleek niet alleen
blijvend te zijn, een der patiënten werd na deze behandeling zelfs tweemaal zwanger
en bracht beide keeren een levend kind ter wereld.

Deze zeer goede uitkomsten bij schijnbaar hopelooze gevallen zijn misschien een
aanwijzing om in gevallen van steriliteit van onze groote huisdieren deze methode
ook eens te probeeren, de injectie zou langs vaginalen weg kunnen worden gegeven
(Ref.).

Is het zich bewegen van een bedwelmd varken in de broeikuip als dieren-
mishandeling op te vatten ?

In de vragenrubriek van het Zeitschrift f. Fleisch- und Milchhygiene, werd
bovenstaande vraag gesteld en beantwoord. Daar zonder twijfel deze kwestie zeer
actueel is, wordt deze vraag hier uitvoerig behandeld. ²)

De vraag luidde als volgt : Voor kort bemerkte ik (slachthuisdirecteur) in een
van de broeikuipen een zich heftig bewegend varken, dat zwembewegingen scheen
te maken. Daar de steekplaats verhoogd is, nam ik aan, dat het hier een varken
betrof, dat in levenden toestand tengevolge van een onachtzaamheid van den loon-
slachter, in de broeikuip was gegleden. Bij nader onderzoek bleek echteT, dat het
dier bedwelmd en op juiste manier gestoken was.

Van dit voorval werd melding gemaakt aan de politie, die procesverbaal opmaakte
wegens „dierenmishandeling". De vraagsteller werd nu als getuige-deskundige
opgeroepen. Moet ik nu, aldus de vraag, de waargenomen verschijnselen als „dieren-
mishandeling" opvatten, ja of neen ? Volgens de meening van den slagerspatroon
en van den loonslachter zouden het meer reflexbewegingen zijn, welke men dikwijls
zou kunnen waarnemen. Vraagsteller kan deze meening niet deelen ; z. i. zal het
niet kunnen voorkomen, dat een dier nog beweegt, als het lege artis is gedood en het
lang genoeg heeft gelegen, alvorens het in de broeikuip wordt gedaan. Gewoonlijk
worden door den loonslachter (dit was hier ook geschied) met het mespunt enkele
prikken toegebracht in het ondereinde van de voeten, boven den klauwrand, voordat
het dier in de broeikuip komt. Gevraagd werd, of hiervoor een bepaald voorschrift
bestaat.

Een tweetal antwoorden worden vermeld, respectievelijk afkomstig van Dr.
Bourmer, directeur van het slachthuis te Keulen en van Prof. Glage te Hamburg.

Het eerste antwoord luidde als volgt: Ook Bourmer heeft meerdere malen waar-
genomen, dat bedwelmende en gestoken varkens, na het in de broeikuip werpen,
zwembewegingen uitvoerden. Volgens hem is dit het gevolg van een slecht steken
der dieren, waardoor een onvoldoende uitbloeding plaats vindt. Daar deze bewegingen
altijd geschieden als het dier in het warme water komt en niet als het dier b.v. aan
een takel hangt, neemt Bourmer aan, dat tengevolge van de door de warmte ver-
oorzaakte verwijding van de huidbloedvaten een terugstroomen van het bloed
vanuit de inwendige organen naar de huid plaats vindt en er zoodoende ook weer
bloed naar hersenen en ruggemerg komt. Als het reflexbewegingen waren, moesten
deze bewegingen vaker worden waargenomen.

Het tweede antwoord van Prof. Glage luidde als volgt : Naar zijn meening zou
bij het betreffende dier de dood nog niet geheel en al zijn ingetreden, zonder dat
men overigens van dierenmishandeling zou kunnen spreken. Z. i. is het tijdstip

van den eigenlijken dood van een dier niel precies vast te stellen. Hij wijst in verband
hiermede op de darmbewegingen en de spiertrekkingen van de kaakmuskulatuur
bij het insnijden voor cysticercosis. Het afsterven vindt etappegewijs plaats.

Door prikkels kunnen dus nog, ook als het dier verbloed is, gedurende eenigen
tijd goed gecoördineerde bewegingen en zelfs celfuncties worden opgewekt. Een
beweging is dus op zich zelf nog niet het bewijs, dat leven aanwezig is, daar zich
ook dood materiaal kan bewegen. De bewegingen tijdens het leven hebben echter
rneer hun specifieke, karakteristieke eigenschappen (beperking in kwantitatieven
zin, bepaalde richting, doelbewustheid, enz.). In het beschreven geval waren het
z.g. zwembewegingen.

Dierenmishandeling is z■ i■ niet in het spel. Het dier was electrisch bedwelmd, zoodat
hierdoor alle pijnuitingen uitgeschakeld waren. Dit neemt men o.a. ook waar bij
personen, die in narcose worden geopereerd.

Om echter de minder aesthetische waarneming te voorkomen van spartelende
dieren in een heete broeikuip worden de bekende voorschriften gegeven, dat men
niet eerder met onthuiden, snijden, steken, afslachten, enz. van de bedwelmde
dieren mag verder gaan dan nadat een blijvende bewegingloosheid is ingetreden.
Of men daarbij gebruik kan maken van bepaalde prikkels, zoodat men meer zekerheid
zal hebben dat b.v. de varkens niet te vroeg gebroeid zullen worden of dat men
een zekeren minimum wachttijd aangeeft, alvorens men met het afslachten verder
mag gaan, is een vraagstuk op zich zelf en moet door wetenschappelijke proeven
nader worden uitgewerkt.

Deze statistiek, bewerkt door Meyer \'), wordt elk jaar gegeven. Als vleesch-
vergiftigingen werden aangemerkt alle, door het nuttigen van vleesch (van warm-
bloedige dieren, visch, gevogelte, worst en vleeschwaren) veroorzaakte ziektegevallen
bij één of meer personen of sterfgevallen. Ook in 1939 bleken de meeste vermelde
gevallen als postmortale infecties te moeten worden beschouwd, evenals in 1938.

In totaal werden 48 vleeschvergiftigingsgevallen vermeld, met 1390 ziektegevallen
en 10 sterfgevallen. Op 100 ziektegevallen kwamen 0,72 sterfgevallen voor. Van
November tot April kwamen 18 (37,5%) gevallen voor, met 341 ziektegevallen
(24,5 %) en 6 sterfgevallen (60 %), van Mei tot October, dus in het warme jaargetijde
daarentegen 30 gevallen (62,54%), ^mct \'°49 (75>5 %) ziektegevallen en 4 (40%)
sterfgevallen.

Vleeschsoorten. De meeste gevallen werden veroorzaakt door worst, daarna door
varkensvleesch, vi.schvleesch, kalfsvleesch, verschillende vleeschsoorten en daarna
pas door rundvleesch en paardevleesch. De worstsoorten hadden 33,3 % der gevallen,
varkensvleesch 29,9%, vischvleesch 10,4%, kalfsvleesch 8,3%, verschillende
vleeschsoorten 8,3%, rundvleesch 8,3%, paardevleesch 6,3% en gevogelte 2,1 %.
Merkwaardig is het, dat varkensvleesch de tweede plaats inneemt en rundvleesch
achteraan staat, wat tot dusver altijd juist andersom was.

Noodslachtingen. In totaal kwamen in 8 gevallen (16,7%) vleeschvergiftigingen
voor van vleesch van noodslachtingen, met 154 (11,1%) ziektegevallen en geen
sterfgevallen. In 2 gevallen waren noodslachtingen van runderen in het spel. In
het eerste geval geschiedde de noodslachting tengevolge van een traumatische
gastritis ; hierbij bleek een Breslau-infectie aanwezig te zijn. Een bacteriologisch
vleeschonderzoek was in dit geval niet verricht. Het tweede geval betrof een nood-
slachting wegens een hersenontsteking.

Twee gevallen van kalverennoodslachtingen worden vermeld ; beide frauduleuze
slachtingen met Breslau-infecties. Een noodslachting van een varken wegens vlek-
ziekte gaf aanleiding tot botulismus. Eveneens was er een noodslachting van een rund,
met een abnormale geboorte, waarbij geen bacteriologisch vleeschonderzoek had plaats

gehad en een Breslau-infectie werd gevonden. Verder waren er nog 2 noodslachtingen
van varkens, waarbij respectievelijk een Gärtner- en Breslau-infectie aanwezig was.

Huisslachtingen. In 10 gevallen bleek het vleesch van huisslachtingen afkomstig
te zijn (4,8%), met in totaal 43 (3,1 %) ziektegevallen en 7 (70%) sterfgevallen.

Hierbij was 6 maal varkensvleesch in het spel. In 5 gevallen had men een
botulismusinfectie en in het laatste geval kon men wel klinisch botulisme waarnemen,
echter geen bacteriën aantoonen. Onvoldoende pekeling of\' rooking moest men
steeds als oorzaak aanmerken. Verder waren ook in één géval vleeschwaren, afkomstig
van een runderhuisslachting, in het spel, met bact. morbificans bovis als oorzaak.

Gehakt. 6 (12,5%) keer gaf gehakt aanleiding tot een vleeschvergiftiging, met
in totaal 133 (9,6 %) ziektegevallen en geen sterfgevallen. Telkens waren 2 gevallen
door respectievelijk paarden-, runder- en varkensgehakt veroorzaakt.

Worst. In 16 gevallen (33,3%) bleek worst de oorzaak te zijn, met 388 (27,9%)
ziektegevallen en 4 (40%) sterfgevallen. Leverworst of bloedworst was 5 maal
in het spel, 4 maal worst van onbekende soort, 2 maal gekookte worst en 1 maal
knakworst. In 7 gevallen werden Breslaubacteriën gevonden en in 4 gevallen
Gärtnerbacillen.

Vischvleesch was in 5 (10,4%) gevallen de oorzaak met 296 (21,3%) ziekte-
gevallen. In één geval bleken 2 personen, werkzaam bij een vischhandelaar, bacillen-
dragers te zijn.

Gevogeltevleesch (duiven) gaf in een geval aanleiding tot een vleeschvergiftiging.
In dit geval konden echter geen bacteriën worden aangetoond.

Bacteriën. Bij 41 vleesch vergiftigingen (85,4 %) kon men de veroorzaker aantoonen
en in 7 gevallen (14,6%) niet. Het meest werd een Breslau-infectie gevonden (20
gevallen of 41,7%) ; Gärtnerbacillen kwamen in 6 (12,5%) gevallen voor, para-
typhus B Schottmüller in 2 (4,2 %) gevallen, bact. morbificans bovis in 1 geval
en Flexnerbacillen ook in 1 geval.

Een proteusinfectie kwam 3 maal voor, coli-infectie 4 maal. Botulismus werd in
11 gevallen geconstateerd (22,9%) ; 3 maal werd de bacil aangetoond, 5 maal het
toxine en 3 maal was het klinisch ziektebeeld geheel aanwezig, zonder dat men
den bacil kon aantoonen. Door botulismus werden 40 (2.9 %) personen ziek, met
8 (80%) sterfgevallen. Dus op 100 ziektegevallen 20 dooden, derhalve een hoog
sterftecijfer.

Eieren. Eenmaal bleken kippeneieren de oorzaak te zijn en 11 maal eendeneieien
met 315 ziektegevallen en zelfs 3 sterfgevallen. Hollandsche eendeneieren waren
4 maal in het spel. Bij deze eiereninfecties werden 11 maal Breslaubacteriën aan-
getoond en in 1 geval Gärtnerbacillen.

Medcdceling wordt gedaan van 6 ziektegevallen, ontstaan na het gebruik van
gehakt en veroorzaakt door bacteriën van de paratyphus-enteritisgroep. Glässer ^x)
onderscheidt hierbij één geval van infectie en 5 gevallen van intoxicatie. In het eerst
genoemde geval kon een massainfectie van paratyphus B Schottmüller worden
waargenomen. Het deze infectie veroorzakende vleesch was afkomstig van een
noodslachting van een koe, waarbij waarschijnlijk een intravitale besmetting aan-
wezig was geweest. De overige 5 gevallen betroffen intoxicatiegevallen, waarbij
het gehakt eveneens in 4 gevallen afkomstig was van vleesch van noodslachtingen.
In tegenstelling met het eerste geval zag men hierbij meer een maag-darmontsteking
gepaard met koorts, hoofdpijn en hartbezwaren, op hoogstens 24 uur na het gebruik.

Een doodelijke afloop kwam slechts in enkele gevallen voor en wel binnen eenige
dagen tengevolge van toenemende hartzwakte. In het algemeen zag men een
intoxicatie optreden als het vleesch reeds eenige dagen oud was. De ernst der ziekte-

gevallen was afhankelijk van het aantal opgenomen bacteriën. De toxinen waren
niet altijd tegen hitte bestand.

Gehakt, dat sterk besmet was met bacteriën uit de groep der rottingsbacteriën,
veroorzaakte meestal slechts bij enkele personen uit eenzelfde familie ziekte-
verschijnselen. In slechts enkele gevallen zag Glasser reeds enkele uren na den
verkoop ziekte optreden. Dan was meestal een sterk bacterieel bederf aan te toorten
bij de nog aanwezige gehaktresten. Het ziektebeeld verschilde in deze gevallen op
geen enkele wijze van de reeds vermelde intoxicaties door Breslau- en Gartnerbacillen.
Bij de latere bacterieele omzettingen waren slechts aërobe bacteriën, vooral van de
coli-paracoli- en proteusgroep, in het spel.

In een verplegingsinrichting trad na gehaktgebruik een massavergiftiging op.
Het geleverde gehakt zag er uiterlijk zeer goed uit, was echter bewaard geworden
in warme kasten, waardoor een sterke anreicherung van de rijkelijk aanwezige
rottingsbacteriën had plaats gevonden. Blijkbaar hadden de endotoxinen van deze
rottingsbacteriën de ziekteverschijnselen veroorzaakt.

De sterke verbreiding van Breslaubacteriën en de deels plaats gehad hebbende
aanpassing aan bepaalde diersoorten (als bij watervogels, kalkoenen, duiven en
knaagdieren) deed Lerche ^l) het denkbeeld opperen, dat men hier niet met een
streng afgebakend bacterie-type te doen heeft. Bij de tot dusver in deze richting
plaatsgehad hebbende proeven werden steeds sterk wisselende eigenschappen
gevonden.

Teneinde dit vraagstuk eenigszins op te lossen heeft Lerche een groot aantal
(829) Breslaustammen van verschillende herkomst, volgens cultureele, biochemische
en serologische methoden, door en door onderzocht. Hierbij bleek, dat het wel
mogelijk is zekere varianten op te sporen. De afwijkingen zijn echter niet steeds
alle van dezelfde soort en ook niet aan bepaalde diersoorten gebonden. Slechts de
bij de duif voorkomende soort scheen zich iets van de andere soorten af te scheiden.
Volgens de meening van Lerche kan men aan de verschillende Breslauvarianten
geen epidemiologische beteekenis toekennen.

Lydia Schudel. Leitfaden der Blutmorphologie. 3. Auflage mit i4farbigen
Tafeln. Georg Thieme. Verlag 1941. R.M. 6.80.

Het bloedonderzoek is bij den practiseerenden dierenarts niet populair. Buiten de
universiteitskliniek passen slechts enkelen deze prognostisch zoowel als diagnostisch
belangrijke onderzoekmethode regelmatig toe. Voor zoover men zich bij gebrek
aan aanschouwingskennis der bloedcellen liet weerhouden van dit onderzoek, make
men eens kennis met het bovengenoemde boekje, dat aan de hand van gekleurde
platen, die in duidelijkheid en natuurgetrouwheid vrijwel volmaakt genoemd
kunnen worden en een in de 3 moderne talen gestelde korte tekst, een betrouwbare
gids op dit terrein vormt. Hoewel de bloedcellen van onze huisdieren in kleine details
afwijken van die van den mensch, zijn deze verschillen zoo gering, dat zij aan de
bruikbaarheid van dezen atlas niets afdoen. Dat de medicus dit boekje waardeert
blijkt uit het feit, dat het in 4 jaar tijd reeds den 3den druk beleeft .

Bij het Hoofdbestuur der Maatschappij was dd. 6 Januari 1941 van den heer
J. J. Meier te Breda, als hoofd van de groep vee en vleesch van het Nederlandsch
Agrarisch Front het hieronder staand schrijven ingekomen.

Het Hoofdbestuur had daarop besloten, dal schrijven te behandelen in een ver-
gadering van het Algemeen Bestuur, op welke vergadering ook de heer Meier
overeenkomstig zijn bereidverklaring, het doel van het Ned. Agrarisch Front en
de vakgroep vee en vleesch toe te lichten, uitgenoodigd was.

Uw Maatschappij houdt zich onmiddellijk bezig met het behartigen van de
wetenschappelijke en de maatschappelijke belangen der dierenartsen, daardoor
middellijk met de belangen van de boeren, van de slagers, en niet te vergeten van
de gebruikers van produkten van dierlijken afkomst.

In de toekomst wordt er een Rijksvoedingsstand gevormd, die ten doel zal hebben
alle belangen, ook die van persoonlijken aard, op het uitgebreide terrein van de
levensmiddelenvoorziening te richten op het algemeen belang.

Als voorlooper van deze instelling is er thans opgericht HET NEDERLANDSCH
AGRARISCH FRONT.

Dit stelt zich ten doel de Rijksvoedingsstand voor te bereiden en reeds thans
allen, die op dit gebied in eenigerlei vorm werkzaam zijn, bijeen te brengen.

Het werk van den dierenarts beslaat dit geheele terrein. Iri de toekomst zullen
dus ook de dierenartsen in de rijksvoedingsstand worden ondergebracht.

Wel is waar kunnen we met een zekere voldoening terugzien op hetgeen ook de
dierenartsen op het gebied van de Veehouderij tot stand hebben gebracht, maar
we mogen hiermede niet tevreden zijn. Er blijft nog zeer veel te verbeteren, alvorens
onze veestapel en de levensmiddelenverzorging hieruit hun volle nut afwerpen
voor ons geheele Volk. Daardoor komt er in de nabije toekomst zeer veel en zeer
mooi werk voor den dierenarts. Dit te regelen is een der detailtaken van HET
NEDERLANDSCH AGRARISCH FRONT. Maar het is ook de taak der dieren-
artsen.

Zal dat een taak worden van een gereorganiseerde MAATSCHAPPIJ VOOR
DIERGENEESKUNDE, opgenomen in HET NEDERLANDSCH AGRARISCH
FRONT?

Indien dit laatste noodig zal zijn, zal dit naar mijne meening een volledige
ontbinding van de MAATSCHAPPIJ VOOR DIERGENEESKUNDE beteekenen.
Dan zal er, zij het ook met leedwezen, veel, van wat de M. v. I). tot stand heeft
gebracht, worden afgebroken. Hetgeen met eenigen goeden wil niet noodig is.

Indien het met de M. v. D. gaat. zal er bij zeer velen een verandering in het
gedachtenleven noodig zijn ; sommigen zullen hiertoe wel kunnen komen, anderen
niet. De groote vraag hierbij is, of zij, die hun gedachtenleven niet kunnen omzetten,
werkelijk zooveel liefde voor hun beroep gevoelen, dat zij bereid zijn, het persoonlijk
offer te brengen, om terug te willen treden. Of dat hun eigenliefde zoo groot is, dat
zij terwille van de zoogenaamde E1,R aan hun zetel willen blijven kleven, aldus
de vooruitgang van het geheel ophoudend.

Gaarne ben ik bereid U volledig in te lichten omtrent het doel van HET
NEDERLANDSCH AGRARISCH FRONT, en van de VAKGROEP VEE EN
VLEESCH, waarvan mij de leiding is opgedragen.

hetzelfde doel hebben en tezamen meer kracht opbrengen, om alle beletselen, die
ons van ons werk afhouden, uit den weg te ruimen. Aldus vermijdend een strijd,
die volkomen nutteloos is, daar het slechts een strijd is over middelen.

Dat ik dit schrijven tot Uwe MAATSCHAPPIJ richt, wil niet zeggen, dat ik
in deze samenwerking louter voordeelen zie. Integendeel. Ze zal voor het NEDER -
LANDSCH AGRARISCH FRONT ook bezwaren hebben. Daarom onthoud ik
U mijne meening niet, dat het N.A.F. er ook wel zal komen zonder die samenwerking.

In de gegeven omstandigheden werk ik door. Ik moet me daarbij wel baseeren
op de eenvoudige grondregel, dat wie (nog) niet voor het N.A.F. is, er tegen is.
Ik mag me niet laten ophouden door onderhandelingen. Bij mijn optreden zal ik wel
eens persoonlijke gevoelens raken, omdat bepaalde omstandigheden nu eenmaal
geesteskinderen zijn van bepaalde personen. Deze zullen zich natuurlijk gegriefd
gevoelen, indien men daarnaar wijst. Maar dat gaat niet anders, ook al zal me dat
om der personenwille leed doen. Ook weet ik, dat, en welke invloeden het kan
hebben op onze besprekingen.

In dit verband deel ik U mede, dat joodsche invloed streng uit het N.A.F. wordt
geweerd.

Ik meen hiermede mijn standpunt geheel openhartig aan U te hebben bloot
gelegd, alsmede mijn bereidheid getoond, om U, zonder eenige verbinding mijner-
of Uwerzijds in te lichten.

Na kennisname van dat schrijven en van de door den heer Meier gegeven toe-
lichtingen heeft het Algemeen Bestuur in zijn vergadering van 22 Februari 1941
met algemeene stemmen besloten, het hieronder volgende antwoord aan den heer
Meier te doen toekomen :

Uw schrijven van 6 Januari 1941 is, evenals Uwe mondelinge toelichting hierop,
uitvoerig in het Algemeen Bestuur onzer Maatschappij besproken.

De tegenwoordige gebeurtenissen, speciaal de beteekenis hiervan voor de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, hebben de volle belangstelling,van ons Algemeen
Bestuur en de hieruit voortkomende vraagstukken worden door ons met aandacht
bestudeerd.

Het Algemeen Bestuur heeft, in het bijzonder na kennisname van Uwe mondelinge
uiteenzetting, niet de overtuiging gekregen, dat op dit moment de belangen der
Maatschappij zouden worden gediend door een aansluiting aan een organisatie
zooals door U bedoeld.

Het Algemeen Bestuur moet dan ook Uw vraag of de Maatschappij zich wil
aansluiten bij het Ncdcrlandsch Agrarisch Front ontkennend beantwoorden.

Namens het Algemeen Bestuur,
(w.g.) H. Schornagel, voorzitter,
(w.g.) A. van Heusden, secretaris.

Het voor ons zoo zeer bewogen jaar 1940 heeft op de werkzaamheden der
afdeeling tot nu toe betrekkelijk weinig invloed gehad. Als gewoonlijk werden
weer vier afdeelingsvergaderingen gehouden, al werd de Mei-vergadering dan
ook tot Juli uitgesteld. Niettegenstaande de verkeersmoeilijkheden, was het bezoek
aan de vergaderingen vrij goed en alleen in December met zijn korte dagen liet het

wel wat te wenschen over (gemiddeld 21 leden). Wel is het karakter der vergaderingen
eenigszins veranderd doordat de gemeenschappelijke maaltijd moest komen te
vervallen. Dit is zeer te betreuren aangezien het onderling contact door deze manier
van vergaderen zeer wordt bevorderd.

In de Februari-vergadering stonden maatregelen ter bescherming van het vee
tegen luchtaanvallen nog in het middelpunt der besprekingen. In de beide volgende
bijeenkomsten was het vooral de tuberculose-bestrijding, die aan uitvoerige
besprekingen werd onderworpen, vooral ook in verband met het t.b.c.-rapport
der Mij. Ook in de laatste vergadering van het jaar, waarin coll. ten Hoopen een
interessante beschouwing hield over ziekten bij mensch en dier, nam tuberculose
een voorname plaats in. Dit was reeds de tweede maal dat deze collega een voordracht
hield in dit verslagjaar. De derde spreker was coll. ter Borg over het t.b.c.-rapport.
We hebben dus geen spreker van buiten hier gehad, een feit dat zich ook weerspiegelt
in den stand der kas, die er zeer gunstig voorstaat.

In het bestuur is nogal eenige wijziging gekomen doordat coll. Venema als voor-
zitter door het bestuurslid Anema werd opgevolgd, aangezien de eerste wegens vertrek
naar een andere afdeeling is overgegaan. Als nieuw lid van het bestuur werd gekozen
coll. ter Borg.

Het secretariaat werd de eerste helft van het jaar op zeer gewaardeerde wijze
waargenomen door den 2en secretaris Bruins, tengevolge van militairen dienst van
ondergeteekende. Een woord van hartelijken dank ook op deze plaats.

Het aantal leden der afd. verminderde met één en wel door het vertrek van
Venema en het bedanken van Dr. de Vries, terwijl Vierdag als lid toetrad en
het bedraagt thans 65.

Tenslotte moge worden geconstateerd, dat de band die ons in de afdeeling bijeen-
houdt, een stevige is gebleken, de schokkende gebeurtenissen van het afgeloopen jaar
schijnen daaraan niet te hebben getornd. Als de teekenen niet bedriegen, zal ook
in de nabije toekomst ons saamhorigheidsgevoel zeer op de proef worden gesteld.
De wensch moge worden geuit, dat deze proef glansrijk zal mogen worden doorstaan.

Benoemd met ingang van 16 Februari 1941 tot wederopzegging tot plaatsvervanger
van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst in het district Overijssel-
Oostelijk Gelderland : P. van Dijk te Almelo.

Geslaagd voor het candidaats-exainen Veeartsenijkunde (2e gedeelte) de heer
D. M. ZUYDAM.

De besturen van de Afdeeling Utrecht van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde en van den Diergeneeskundigen Studentenkring hebben den Heer ). A. J. M.
Kirch, Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst, bereid gevonden een
voordracht met lichtbeelden te houden, over S0₂ bestrijding van schurft.

Deze voordracht zal plaats vinden op 7 Maart e.k. om 4 uur in de college-
zaal van het Pathologisch Instituut, Biltstraat 166.

De penningmeester van den D.S.K. verzoekt den buitengewonen leden van den
D.S.K. hun bijdrage 1940—\'41 vóór den ijden Maart a.s. te storten op postrekening
271994 (ten name van penningmeester D.S.K.).

Na dien datum stelt de penningmeester zich voor er per postwissel over te
beschikken.

Het 28ste congres van deze Vereeniging zal in afwijking van het oorspronkelijk
bepaalde gehouden worden te Utrecht in de Paaschweek van 1941 en wel op Dinsdag
15, Woensdag 16 en Donderdag 17 April. In verband met de bestaande omstandig-
heden heeft het bestuur af moeten wijken van het oorspronkelijke plan, dat congres
te Groningen te houden.

Van alle vroegere congressen zal dit congres zich onderscheiden doordat het
alleen wetenschappelijk zal zijn, dat er dus geen feestelijkheden aan verbonden zijn
en dat het uitsluitend toegankelijk zal zijn voor de leden.

De algemeene vergaderingen worden gehouden op Dinsdag- en Donderdagmiddag.
Daarin zullen voordrachten gehouden worden door den algemeenen voorzitter,
Prof. Dr. C. D. de Langen te Utrecht en door de leden Prof. Dr. L. M. R. Rutten
te Utrecht en Prof. Dr. A. E. van Arkel te Leiden.

De afdeelingsvergaderingen worden gehouden op Woensdag- en Donderdag-
ochtend, terwijl op Woensdagmiddag gelegenheid zal zijn voor demonstraties in
laboratoria.

De derde afdeeling (geneeskundige wetenschappen) komt in haar geheel bijeen
op Woensdagochtend en bijna in haar geheel op Donderdagochtend. De onder-
afdeeling voor diergeneeskunde vergadert op Donderdagochtend afzonderlijk.

Voorzitter van de derde afdeeling is Prof. Dr. A. K. M. Noyons te Utrecht,
voorzitter van de onder-afdeeling diergeneeskunde is Prof. Dr. G. Krediet.

De contributie voor het lidmaatschap bedraagt ƒ 3.—, waarvoor men ook de
Handelingen van het congres ontvangt. Aanmelding voor het lidmaatschap kan
geschieden bij den eersten algemeenen secretaris Dr. D. Coelingh, Regentesselaan 2,
Bussum.

Van de hand van Prof. C. F. van Oijen, secretaris der Vereeniging „Het
Nederlandsch Congres voor Openbare Gezondheidsregeling", verschenen de
Handelingen van het op 26 October 1940 te Haarlem gehouden Congres.

In zijn openingsrede wijdde de voorzitter, Dr. L. C. Kersbergen, woorden van
eerbiedige hulde aan de nagedachtenis van den overleden oud-voorzitter, Dr.
Josephus Jitta, wiens portret in de Handelingen is opgenomen. Spreker sprak er
zijn verheugenis over uit, dat ons land ondanks mobilisatie en ontreddering in het
eerste veelbewogen halfjaar gespaard is gebleven van het voorkomen in verhoogde
mate van besmettelijke ziekten, zelfs ondanks inundatie en evacuatie van febris
typhoidea. De hoop werd uitgesproken, dat de kort geleden ingevoerde vaccinatiewet,
welke sterken drang op de ouders uitoefent tot het laten inenten hunner kinderen
vóór het einde van het iste levensjaar, de vaccinatie-toestand van Nederland
geleidelijk, doch gestadig zal verbeteren.

Gezien de ervaring na den wereldoorlog moet een toename der tuberculose
tegen het einde van den huidigen oorlog niet uitgesloten worden geacht. Ook bestaat
de dreiging van een uitgebreide, ernstige griep-epidemie als in 1918, tegen welk
gevaar alleen een zoo goed mogelijke volksvoeding kan helpen. De Voedingsraad,
onderdeel van den Gezondheidsraad, is in dat opzicht paraat. Eveneens zijn door
laatstgenoemden Raad de noodige stappen genomen tot verzorging der geestelijke
volksgezondheid.

Het verslag bevat dan verder uitsluitend het verslag van een lezing met discussies
van den Heer W. F. J. M. Krul, Directeur van het Rijksinstituut voor drinkwater-
voorziening, over de „Richtlijnen voor de toekomstige drinkwatervoorziening van
Nederland". Het is interessant hieruit te vermelden, dat Nederland aangaande den
omvang der drinkwatervoorziening aan de spits staat met 712 (75 % der bevolking)
op een totaal van 1054 Gemeenten, welke thans van waterleiding zijn voorzien.
Ten aanzien der verdere ontwikkeling van dit vraagstuk, pleitte spreker voor een
centrale behartiging van Rijkswege voor het geheele land, dus voor een nationale
drinkwaterpolitiek. Het kan volgens inleider worden verwacht, dat het IJsselmeer
voor de toekomstige drinkwatervoorziening van Nederland van groote beteekenis
zal worden.

Werd tot dusver alleen bij geslachte varkens, bestemd voor de Duitsche Weermacht,
een onderzoek op de aanwezigheid van trichinen verricht, 6 Februari, j.1. werd in de
dagbladen medegedeeld, dat de Secretaris-Generaal van het Departement van
Sociale Zaken, ter uitvoering van de Vleeschkeuringswet, de gemeenten zal aanwijzen,
waarin bij de keuring van geslachte varkens het onderzoek op trichinen verplicht zal zijn.
De varkens worden clan, ten bewijze dat het trichinenonderzoek heeft plaats gevonden,
gemerkt.

In de aangewezen gemeenten wordt eveneens, zoo luidt het bericht verder, het
varkensvleesch, dat overeenkomstig art. 8 van de Vleeschkeuringswet bij invoer in
die gemeenten wordt onderzocht, aan het trichinenonderzoek onderworpen, tenzij
uit bovenbedoeld merk blijkt, dat dit onderzoek reeds is geschied.

Uit dit bericht blijkt dus allereerst, dat het niet in de bedoeling ligt, het trichinen-
onderzoek voor ons geheele land in te voeren, maar slechts voor daartoe aangewezen
gemeenten. Bij invoer van varkensvleesch moet verder ook dit vleesch onderzocht
worden, als zulks, blijkens de daarop voorkomende stempels, niet reeds is geschied.

Is dit niet hét geval, dan móet men dus, als deze invoer niet plaats vindt in halve,
geslachte varkens, maar meer in verschillende stukken, van alle stukken monsters
nemen en een onderzoek op trichinen verrichten. Heeft men zich wel rekenschap
gegeven van de kosten, die in dit onderzoek van het ingevoerde varkensvleesch gaan
zitten ?

Wordt verder een gemeente aangewezen en is deze gemeente tevens centrum-
gemeente van een bepaalden keuringskring, dan moet men, m. i. ook de z.g. buiten-
gemeenten in deze aanwijzing opnemen. Doet men dit niet, dan zou niet-op-trichinen-
onderzocht varkensvleesch vanuit de buitengemeenten in de centrumgemeente in
consumptie kunnen worden gebracht, zonder dat een nader trichinenonderzoek
plaats vindt, daar vleesch, gekeurd in de buitengemeenten en van het stempelmerk
van den keuringskring voorzien, zonder nader onderzoek in de centrumgemeente
mag worden ingevoerd.

Verder zullen nadere voorschriften moeten worden gegeven betreffende het te
gebruiken stempelmerk, de plaatsen, waar dit merk zal moeten worden gezet en
de daarbij te gebruiken kleurstof.

Eveneens zal men moeten mededeelen, wie dit onderzoek zal mogen verrichten ;
of uitsluitend dierenartsen daartoe alleen bevoegd zullen zijn of dat men ook daarbij
gebruik zal mogen maken van de diensten van bepaalde, daartoe nader aangewezen
personen, als b.v. amanuensi, analysten, enz. (Dit zijn slechts enkele, voor de hand
liggende vragen, die men zich stelt als men het bovengenoemde bericht leest).

Nieuwe voorwaarden, waaronder afgekeurd vleesch beschikbaar kan
worden gesteld aan inrichtingen, die daarvoor een aanwijzing op grond
van art. 15, lid 2, van de Vleeschkeuringswet hebben verkregen. (Dieren-
parken, vossenfarms, enz.).

Bij beschikking van den waarnemend Secretaris-Generaal van het Departement
van Sociale Zaken, d.d. 31 Januari, 1941, zijn in plaats van de vroeger gestelde
voorwaarden de hieronder volgende voorwaarden voorgeschreven, waaronder
afgekeurd vleesch afgegeven kan worden aan dierenparken, vossenfarms, enz.

1). Aan de inrichtingen, bedoeld in art. 15, lid 2, van de Vleeschkeuringswet,
mogen niet worden afgeleverd dieren, welke lijdende zijn geweest aan de besmettelijke veeziekten,
genoemd onder art. 7, a, b, c, d, e en h van de Veewet en varkenspest, noch aan een
andere besmettelijke veeziekte, waarvan de betrokken keuringsveearts, hoofd van
dienst, gevaar ducht voor den gezondheidstoestand van de dieren der inrichting.

Van alle aan de inrichting af te leveren dieren moet een microscopisch onderzoek
op miltvuur geschieden, tenzij de keuringsveearts dit niet noodzakelijk acht.

2). Dieren, welke zijn afgekeurd wegens tuberculose, mogen slechts worden afgeleverd,
nadat het vleesch daarvan is gesteriliseerd.

3). Vóór de aflevering van het vleesch wordt dit door de zorg van den keuringsveearts
op verschillende plaatsen diep ingesneden en overgoten met een opvallende kleurstofoplossing
(b.v. 0,2 gram methyleenblauw in 1 liter water).

a. rechtstreeks en zonder oponthoud van de plaats van ontvangst naar de betrokken
inrichting.

b. in goed gesloten transportmiddelen (wagen, kist, bus), welke niet kunnen lekken
en slechts kunnen worden geopend door middel van sleutels, waarvan één exemplaar
in het bezit is van den keuringsveearts, hoofd van dienst van de gemeente waaruit het
vleesch afkomstig is en één exemplaar berust bij den eigenaar of beheerder der
betrokken inrichting en waarvan geen meerdere exemplaren in omloop mogen zijn.

5). De eigenaar(beheerder) van een der bovenbedoelde inrichtingen is verplicht
dagelijks aanteekening te houden van al het door hem ontvangen afgekeurde vleesch
in een speciaal daarvoor aan te leggen register. Dit register moet de volgende
kolommen bevatten :

De eigenaar (beheerder) is verplicht van dit register, op verzoek, inzage te leveren
aan den Hoofdinspecteur, resp. Inspecteurs van de Volksgezondheid, belast met het
toezicht op de naleving van de Vleeschkeuringswet en aan ambtenaren van den
vleeschkeuringsdienst van de gemeente, waarin zich de inrichting bevindt.

6). De kosten, voortvloeiende uit deze voorschriften, zijn voor rekening van
bovenbedoelde inrichtingen.

(De cijfers tusschen haakjes duiden het aantal vroeger vastgestelde gevallen aan,
die i Januari niet waren genezen).

Mond- en klauwzeer : bij 59 (40) eigenaars, waarvan in Groningen bij 1 (4) eig. ;
Friesland bij 1 (2j eig. ; Drenthe bij 1 eig. ; Overijssel bij 1 (1) eig. ; Gelderland
bij 11 (4) eig. ; Utrecht bij 1 eig. ; Noord-Holland bij 2 (3) eig. ; Zuid-Holland
bij 10 (1) eig.; Zeeland bij 7 (1) eig.; Noord-Brabant bij 23 (21) eig.; Limburg
bij i (3) ^eig-

Scabiës (sarcoptes en dermatocoptes) bij paard en schaap : 406 gevallen bij 55 eig. (1507
bij 107 eig.), waarvan in Groningen 5 bij 1 eig. (15 bij 4 eig., waarvan 7 paarden
bij i eig.) ; Friesland 168 bij 18 eig. (785 bij 46 eig.) ; Drenthe (21 bij 7 eig.) ;
Overijssel (7 bij 5 eig.) ; Gelderland 25 bij 7 eig. (113 bij 6 eig., waarvan 1 paard) ;

Utrecht 17 bij 3 eig., waarvan 1 paard (58 bij 7 eig., waarvan 1 paard) ; Nooid-
Holland 75 bij 8 eig., waarvan 7 paarden bij 1 eig. (368 bij 19 eig., waarvan 17
paarden bij 2 eig.) ; Zuid-Holland 96 bij 13 eig., waarvan 19 paarden bij 8 eig.
(127 bij 11 eig., waarvan 1 paard) ; Zeeland (8 paarden bij 1 eig.) ; Noord-Brabant
20 bij 5 eig., waarvan 8 paarden bij 3 eig. (5 bij 1 eig.).

Rotkreupel bij schapen : 28 gev. bij 4 eig. (933 bij 50 eig.) ; waarvan in Friesland
9 bij 2 eig. (100 bij 7 eig.) ; Drenthe (8 bij 3 eig.) ; Overijssel 12 bij 1 eig. (2 bij
i eig.) ; Gelderland 7 bij 1 eig. (108 bij 9 eig.) ; Utrecht ( 8 bij 1 eig.) ; Noord-
Holland (573 bij 25 eig.) ; Zuid-Holland (134 bij 4 eig.).

Anthrax : 9 gev. bij 9 eig., waarvan in Gelderland 1 paard ; Utrecht 1 gev. ; Zuid-
Holland 5 bij 5 eig., waarvan 2 varkens ; Noord-Brabant 2 paarden bij 2 eig.

Varkenspest\'. 1896 gev. bij 154 eig. (1391 bij 188 eig.), waarvan in Groningen
52 bij 10 eig. (20 bij 4 eig.) ; Friesland 8 bij 2 eig. (274 bij 41 eig.) ; Drenthe 69
bij 8 eig. (49 bij 7 eig.) ; Overijssel 31 bij 4 eig. (27 bij 3 eig.) ; Gelderland 100 bij
16 eig. (115 bij 17 eig.) ; Utrecht 329 bij 29 eig. (207 bij 18 eig.) ; Noord-Holland
178 bij 14 eig. (200 bij 16 eig.) ; Zuid-Holland 968 bij 40 eig. (349 bij 26 eig.) ;
Zeeland 123 bij 25 eig. (60 bij 44 eig.) ; Noord-Brabant 38 bij 6 eig. (88 bij 11 eig.) ;
Limburg (2 bij 1 eig.).

R. E. de Maar, Utrecht, naar \'s-Gravenhage, Laan van Meerdervooït
277, tel. 394481, giro No. 242945.

Kop van een 6-jarige koe,
gestorven aan fluoorcachexie.
Abnormale slijtage van de
tanden en kiezen.

Osteoporose van de tandkassen,
beiderzijds begin van sequester-
vorming in het kaakbeen.

Duidelijke zwartspikkeling van
het been, osteoporotische ver-
anderingen aan de naden der
beenderen en in de oogkassen.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting).

OVER HET VERLOOP EN DE GENEZINGSKANSEN VAN DE
MASTITIS DOOR STREPTOCOCCUS DYSGALACTIAE EN
STREPTOCOCCUS PYOGENES,

Zooals in een vorige mededeeling over het streptococcenonderzoek
reeds werd opgemerkt (dit Tijdschrift Deel 67, Afl. 2, 1940), heeft de
mastitis door ieder der verschillende streptococcensoorten volgens de
literatuur een eigen karakter. Op grond hiervan werd het waarschijnlijk
geacht, dat ook elk dezer soorten van streptococcenmastitis op den duur
zou blijken op haar eigen wijze bestreden te moeten worden. Nu het
door de vorderingen van het streptococcenonderzoek in de wereld-
literatuur en ook op de Rijksseruminrichting mogelijk geworden is de
belangrijkste streptococcensoorten snel en afdoende te differentieeren,
leek het van belang door een enquête onder de behandelende dieren-
artsen te trachten iets meer te weten te komen over het verloop en de
genezingskansen van de veroorzaakte uierontstekingen. In het bijzonder
werd gehoopt na bewerking van de ingekomen gegevens in staat te zijn,
onmiddellijk na de bacteriologische diagnose van de mastitis den
dierenarts van advies te kunnen dienen over de toe te passen therapie.

In dezen opzet zijn wij, wat betreft de in den titel genoemde strepto-
coccensoorten, grootendeels geslaagd. Hoewel de ingekomen gegevens
nog betrekkelijk gering in aantal en vaak ook tamelijk onvolledig waren,
zijn de resultaten van de bewerking van deze gegevens van dien aard,
dat gemeend werd niet langer met een publicatie te mogen wachten.
Deze voorloopige mededeeling wil echter tevens ook een aanmoediging
zijn voor de practici, om ons bij het voortzetten van deze onderzoekingen
zooveel mogelijk terwille te zijn met uitvoerige inlichtingen.

Sinds werd vastgesteld dat Str. dysgalactiae en Str. pyogenes tot dezelfde
serologische groep behoorden (v. d. Scheer, 1940), hetgeen inmiddels
door Nottbohm (1940) bevestigd werd, ging de belangstelling hoofd-
zakelijk uit naar de mastitis door deze beide streptococcensoorten.
Bovendien had Str. dysgalactiae de bijzondere belangstelling, daar bij
de boven aangehaalde onderzoekingen was gebleken, dat de door
dezen streptococ veroorzaakte mastitis in ons land geregeld voorkomt.
Zoodoende werd de mastitis door Str. uberis aanvankelijk nogal stief-
moederlijk behandeld, zoodat daarover in deze mededeeling slechts
enkele opmerkingen van algemeenen aard zullen worden gemaakt.
L.XVIII 18

Alle ingekomen monsters melk en uiersecreet werden bacteriologisch
onderzocht. Nagenoeg alle bij het bacteriologisch onderzoek geïsoleerde
streptococcenstammen werden met behulp van het volledige
biochemische en serologische onderzoek gedifferentieerd.

Reeds Diernhofer (1930) vermeldde, dat Str. dysgalactiae een acute
mastitis zou veroorzaken, die in veel gevallen atrophie van de aan-
getaste kwartieren tengevolge zou hebben en hoofdzakelijk als naziekte
van mond- en klauwzeer zou optreden. Minett, Stableforth en
Edwards (1932) vonden echter een belangrijk aantal gevallen van deze
mastitis, waarbij geen sprake was van mond- en klauwzeer. Ongeveer
de helft van de aangetaste kwartieren ging geheel of gedeeltelijk verloren.
In enkele stallen kwam de mastitis bij verscheidene runderen voor,
echter niet tegelijkertijd of in bepaalde tijden van het jaar. Volgens
Plastridge en Hartsell (1937) zou de infectie meestal van betrekkelijk
korten duur zijn en slechts in ruim de helft van de gevallen een duidelijk
waarneembare mastitis veroorzaken.

Het verloop van de mastitis zou tenslotte volgens Stableforth (1939)
als volgt zijn : De symptomen treden zeer snel op, waarbij de aangetaste
kwartieren een sterke en pijnlijke zwelling vertoonen („ballooning").
De melkgift daalt, terwijl een waterig, geelgekleurd secreet met veel
vlokken wordt afgescheiden. In goedaardige gevallen kan de melk
in 24 tot 48 uur weer normaal zijn, doch vaak is het aangetaste kwartier
in enkele dagen tot een week verloren. Het kan echter ook voorkomen,
dat het verloop meer chronisch is en dat de aangetaste kwartieren pas
na weken of maanden verloren gaan. Volgens Stableforth zou de
infectie slechts enkele uren vóór den acuten aanval aan te tooncn zijn,
terwijl de streptococcen weer uit de melk zouden verdwijnen, zoodra
de symptomen afnemen. Daar deze beschrijving echter voor Str. dysgalac-
tiae en Str. uberis tezamen gold, is hiermede het ziektebeeld voor de
mastitis door Str. dysgalactiae nog niet nauwkeurig omlijnd.

Het verloop van de mastitis in ons land, blijkens de ontvangen inlichtingen en
volgens eigen waarnemingen en onderzoekingen.

In 18 gevallen was de ontvangen beschrijving uitvoerig genoeg om
een duidelijk beeld van het verloop van de mastitis te geven.

Slechts in 2 van deze gevallen werd geen acute mastitis waargenomen.
Voor de 16 acute gevallen kan samenvattend het volgende ziekteverloop
weergegeven worden :

Het rund krijgt plotseling één of meer gezwollen, harde kwartieren,
waaruit althans de eerste stralen duidelijk afwijkend zijn. Spoedig
hierna wordt het aangetaste kwartier weer veel zachter. Het secretum
is echter afwijkend, terwijl de melkgift, ook uit de niet-aangetaste kwartieren

sterk verminderd, vaak zelfs nihil is. In dit laatste geval voelt de geheele
uier slap en leeg aan.

Meestal maken de dieren geen zieken indruk. De uierlymphklieren,
en de tarsaal- en kootgewriehten zijn vaak gezwollen, tengevolge
waarvan de dieren een min of meer stijven gang kunnen hebben. In vier
gevallen konden de dieren (achter, of in het geheel) niet opstaan. Slechts
in twee van deze laatste gevallen was het dier ernstig ziek. De patiënten
hebben meestal geen of slechts een geringe verhooging van temperatuur.
Slechts éénmaal werd (hooge) koorts geconstateerd. Alle tot hier toe
genoemde verschijnselen treden op binnen 24 uur na de eerste zwelling
van de aangetaste kwartieren.

Het kan een enkele maal voorkomen, dat de acute aanval zich na
eenige dagen herhaalt of dat met tusschenpoozen van enkele dagen
een reeks van aanvallen van betrekkelijk weinig ernstigen aard wordt
waargenomen. Dergelijke gevallen blijven echter uitzondering.

Meestal verbetert de mastitis na den eersten acuten aanval ziender -
oogen. De melkgift uit de gezonde kwartieren keert spoedig terug, terwijl
soms reeds na enkele dagen, doch meestal binnen enkele weken, de
aangetaste kwartieren weer macroscopisch normale rneik geven. De
streptococcen kunnen dan echter nog in deze melk aangetoond worden.
De zieke kwartieren blijven zich meestal gedurende de loopende
lactatieperiode door een geringere melkgift en door een onbeduidende
verhooging van katalasecijfer en sediment van de gezonde kwartieren
onderscheiden. Ondanks deze geringe afwijkingen verdwijnen de
streptococcen na 1 a 2 maanden meestal geheel uit de melk. Dit werd
verschillende malen vastgesteld door een twee of drie keer herhaald
bacteriologisch onderzoek, telkens van nieuwe melkmonsters. Slechts
na uiterst goedaardige gevallen kan de normale melkgift reeds binnen
enkele weken geheel, zonder afwijkingen en zonder streptococcen,
terugkeeren. In uitzonderingsgevallen kunnen de streptococcen
gedurende zeer langen tijd in de melk uit het zieke kwartier worden
aangetoond, ondanks het feit, dat deze melk praktisch normaal van
samenstelling is.

Niet altijd verbetert de toestand zoo spoedig als hierboven werd
aangegeven. Behalve de reeds genoemde mogelijkheid van een herhaling
van den acuten aanval, kan ook de melk uit het aangetaste kwartier
na in de eerste dagen veel verbeterd te zijn, weer tijdelijk achteruitgaan
in samenstelling en hoeveelheid of in de eerste weken slechts weinig
of niet verbeteren. Hoewel de dierenarts bij dergelijke meer hard-
nekkige gevallen vaak geneigd is de aangetaste kwartieren als verloren
te beschouwen, kan na enkele weken het verdere verloop geheel zijn
zooals hierboven reeds werd aangegeven.

In de twee gevallen, waarbij géén acute mastitis werd waargenomen,
werd de infectie min of meer toevallig aangetoond. Noemenswaardige
afwijkingen aan den uier of in de melk werden niet geconstateerd. De

streptococcen werden gedurende ongeveer een maand in de melk
gevonden zonder belangrijke storingen te veroorzaken. Dit waren dus
typische voorbeelden van een latente infectie van den uier.

In één van deze beide gevallen was de melk reeds over een periode
van eenige maanden gecontroleerd op de aanwezigheid van Str.
agalactiae, zonder dat daarbij Str. dysgalactiae werd gevonden. Ook werd
niets waargenomen van een acute mastitis. Een maand lang werd
daarna Str. dysgalactiae geregeld aangetoond (tijdens een autovaccin-
behandeling). Bij een later nog tweemaal herhaald onderzoek bleken
de streptococcen weer uit de melk te zijn verdwenen.

Zooals uit de bovenstaande beschrijving van het ziekteverloop blijkt,
bestaat er volgens de thans ter beschikking staande gegevens bij de
mastitis door Str. dysgalactiae een zeer goede kans op genezing. Bij de
gevallen, waaruit deze beschrijving werd samengesteld, werd vrijwel
steeds het aangetaste kwartier regelmatig en herhaaldelijk goed uit-
gemolken, hetgeen volgens de eerste waarnemingen een gunstigen
invloed op het verloop van deze mastitis zou hebben. In verscheidene
gevallen werd tevens een vaccinbehandeling toegepast. Uit den aard
der zaak konden de vermeende resultaten van de behandeling bij het
samenstellen van de beschrijving niet „weggedacht" worden. Zou geen
enkele behandeling zijn toegepast, dan zou onze beschrijving mogelijk
meer in overeenstemming zijn geweest met de mededeelingen van andere
onderzoekers. Uil deze mededeelingen was aanvankelijk de conclusie
getrokken, dat de mastitis door Str. dysgalactiae in zeer veel gevallen het
verlies van de aangetaste kwartieren tengevolge had. Bij het persoonlijke
contact, dat wij met eenige buitenlandsche onderzoekers hadden bleek,
dat ook deze op grond van literatuurstudie tot dezelfde conclusie
kwamen. Het is echter juist de bedoeling, er in deze publicatie de aandacht op
te vestigen, dat de mastitis door Str. dysgalactiae bij een goede behandeling slechts
Zelden het verlies van de aangetaste kwartieren tengevolge behoeft te hebben, en
dat de veroorzaakte schade in het algemeen betrekkelijk gering en
bovendien tijdelijk is.

In 20 gevallen konden gegevens verzameld worden over het verdere
verloop of over den afloop van de mastitis in verband met de toegepaste
therapie. Deze gegevens zijn samengebracht in bijgaande tabel.

Als „genezen" zijn alleen die runderen beschouwd, waarbij Str.
dysgalactiae niet meer in de melk uit de aangetaste kwartieren kon worden
aangetoond en katalasecijfer en sediment van deze melk niet meer dan
onbeduidend verhoogd waren. De genezing trad steeds op binnen twee
maanden, nadat de eerste verschijnselen van de mastitis waren opgemerkt,
in goedaardige gevallen eerder, soms zelfs reeds binnen een week
Eenige malen werd de volledige terugkeer van de melkgift in de volgende
lactatieperiode vastgesteld en de totale genezing door een herhaald
bacteriologisch onderzoek bevestigd.

Als „onbekend" zijn die gevallen aangegeven, waarbij de controle
reeds werd onderbroken, vóórdat totale genezing verkregen was. Het
betreft hier voor een gedeelte de eerste gevallen, waarover mededeelingen
werden ontvangen. Hoewel Str. dysgalactiae nog kon worden aangetoond,
werd de controle hier onderbroken, daar katalasecijfer en sediment van
de melk niet meer dan onbelangrijk verhoogd waren en ook volgens
den dierenarts geen of geen belangrijke afwijkingen meer werden
waargenomen.

Als „verloren" zijn die kwartieren aangegeven, die volgens de mede-
deelingen van den dierenarts voor de melkproductie verloren waren
en drooggezet of drooggespoten werden. In twee van deze gevallen
werden de aangetaste kwartieren binnen 3 weken opgegeven, terwijl
in het derde geval het kwartier reeds na 5 dagen drooggemaakt werd
met entozon. Het is opmerkelijk, dat juist in dit geval de streptococcen
ruim 5 maanden later, vlak na het kalven, nog steeds konden worden
aangetoond. De melk bevatte veel sediment. Men was in dit geval na
5 maanden dus even ver als in andere gevallen enkele dagen tot enkele
weken na het begin van de mastitis.

Hoewel het aantal in de tabel weergegeven gevallen gering is, pleiten
de cijfers ervoor om naast het uitmelken tevens vaccinatie toe te passen.
Het is uit de literatuur genoegzaam bekend, dat van vaccinatie bij
streptococcenmastitis slechts in zooverre resultaat wordt verwacht, dat
de afwijkingen van de melk verminderen, doch dat de infectie niet
beïnvloed wordt. Stableforth (1939) acht een dergelijk resultaat bij
de bestrijding van de mastitits door Str. agalactiae zelfs een gevaar, daar
de infectie op deze wijze gemaskeerd en de kans op uitbreiding van de
besmetting zoodoende vergroot zou worden. Hierbij dient aangeteekend
te worden, dat Stableforth doelt op een tot het uiterste doorgevoerde
bestrijding, onder toepassing van zoo streng mogelijke hygiënische
maatregelen. Een dergelijke vèr doorgevoerde bestrijding komt echter

in ons land practisch niet voor, zoodat de genoemde bezwaren tegen
de resultaten van een vaccinbehandeiing hier niet gelden.

Bij de mastitis door Str. dysgalactiae zijn nu bovendien de omstandig-
heden geheel anders. Zooals uit de hier te lande verzamelde gegevens
blijkt, zijn de Streptococcen in de meeste gevallen reeds alleen door
uitmelken te verdrijven. Ook het gevaar voor overbrengen van de
infectie wordt bij de mastitis door Str. dysgalactiae veel geringer geacht
dan bij de chronische uierontsteking door Str. agalacliae. De genoemde
bezwaren tegen de eventueele resultaten van een vaccinbehandeling
kunnen dus niet geopperd worden bij de mastitis door Str. dysgalactiae.
Bij het bestudeeren van het ter beschikking staande materiaal werd nu
sterk de indruk verkregen, dat inderdaad bij de mastitis door Str. dysgalactiae een
vaccinbehandeling een gunstigen invloed uitoefent op het verloop van de mastitis
en op de snelheid van de genezing. Daar tevens de ernst en de duur van
de mastitis invloed bleken te hebben op de mate, waarin de melkgift
van het genezen kwartier nog in dezelfde lactatieperiode terugkeert,
mag dit een belangrijk resultaat van de vaccinbehandeling genoemd
worden.

Zooals in de toelichting op de tabel reeds bleek, moet afgeraden
worden om spoedig tot droogzetten over te gaan. Men heeft dan kans,
dat de Streptococcen bij het begin van de volgende lactatieperiode nog
aanwezig blijken te zijn. Bij een vaccinbehandeling zal men nu eerst
de resultaten daarvan willen afwachten en niet ontijdig tot droogzetten
of droogspuiten overgaan. Door de snellere genezing zal bovendien
voorkomen worden, dat de uitmelktherapie door verveling verwaarloosd
wordt.

Bij de verschillende onderzoekingen bleek, dat Str. dysgalactiae meestal
nog geruimen tijd in de melk was aan te toonen, nadat deze
macroscopisch en zelfs physisch-chemisch weer vrijwel normaal was.
Slechts in bijzonder goedaardige gevallen verdwenen de Streptococcen
snel uit de melk. In I geval konden de Streptococcen echter tot 4 maanden
na den acuten aanval nog in de melk worden aangetoond. In normale
gevallen bleken de Streptococcen minstens een maand, doch hoogstens
twee maanden aantoonbaar te zijn.

Bij ernstige gevallen komt het nogal eens voor, dat op het oogenblik,
dat de afwijkingen van de melk het sterkste zijn — dus enkele dagen tot
enkele weken na het begin van de mastitis — het bacteriologisch onder-
zoek negatief uitvalt. Spoedig hierna keeren de Streptococcen meestal
met het verminderen van de afwijkingen in de melk terug, om eerst
na geruimen tijd geheel te verdwijnen.

De bovengenoemde waarnemingen zijn niet in overeenstemming met
de mededeelingen van Stableforth, dat de Streptococcen met het
afnemen van de symptomen weer uit de melk zouden verdwijnen. Dit
zal grootendeels daaraan mogen worden toegeschreven, dat bij de

onderzoekingen van Stableforth in ernstige gevallen de aangetaste
kwartieren spoedig als verloren werden beschouwd, zoodat het melk-
onderzoek slechts betrekking heeft op meer goedaardig verloopende
gevallen. Ook de nauwkeurigheid van het bacteriologisch onderzoek
heeft natuurlijk invloed op den duur, waarover de streptococcen kunnen
worden aangetoond.

Over den duur van de aanwezigheid van Str. dysgalactiae in de melk
vóór het optreden van de acute mastitis konden uit den aard der zaak
weinig gegevens verzameld worden, daar de inzendingen aan de Rijks-
seruminrichting in de meeste gevallen eerst geschieden naar aanleiding
van een waargenomen mastitis. Zooals echter uit de beschrijving van
het ziekteverloop blijkt, werd tweemaal een latente infectie van den
uier door Str. dysgalactiae vastgesteld. De mogelijkheid bestaat, dat een
dergelijke latente infectie aan de acute mastitis vooraf kan gaan.

Het optreden van de mastitis in verband met andere storingen.
Daar Plastridge en Hartsell (1937) eveneens veel min of meer
latente infecties van den uier door Str. dysgalactiae waarnamen, is het
waarschijnlijk, zelfs aannemelijk, dat de acute mastitis in veel gevallen
voorafgegaan wordt door een dergelijke latente infectie. De mastitis
zou dan niet het gevolg zijn van een directe besmetting, maar
veroorzaakt worden door het, tengevolge van in veel gevallen nog
onbekende omstandigheden, acuut worden van een latente infectie.
Een dergelijke omstandigheid zou het optreden van mond- en klauwzeer
kunnen zijn, welke ziekte reeds door Diernhofer (1930) in verband met
de mastitis door Str. dysgalactiae genoemd werd. Aan de Rijksserum-
inrichting werd slechts éénmaal Str. dysgalactiae aangetoond in het
uiersecreet van een aan mond- en klauwzeer lijdend rund, terwijl verder
op een totaal van 27 gevallen nooit eenig verband tusschen de mastitis
en mond- en klauwzeer kon worden vastgesteld.

In het licht van de boven weergegeven opvatting gezien, kon echter
in veel gevallen een omstandigheid worden aangewezen, die mogelijk,
of in sommige gevallen vrijwel zeker, praedisponeerend gewerkt heeft
voor het optreden van de mastitis. Hieronder volgt een opsomming van
deze gevallen.

In i geval trad de mastitis op na een slotgatverwonding,
in 3 gevallen na een slotgatoperatie van de tepels,
in i geval na ernstige prikkeldraadverwondingen van de tepels en
in 2 gevallen onmiddellijk of enkele dagen na het kalven.
Naar aanleiding van 4 andere gevallen, die één dierenarts binnen
een week in zijn praktijk zag, deelde deze mede, dat hij verband zocht
tusschen het opmerkelijk veelvuldig optreden van deze mastitis en de
verhooging van het voedselrantsoen der dieren tengevolge van den
geweldigen grasgroei na de regens in de voorafgaande weken.

Verder is het een opmerkelijk verschijnsel, dat de mastitis nogal
eens vrijwel tegelijkertijd optreedt bij meer dieren op 1 stal. De drie

gevallen na een slotgatoperatie werden op denzelfden stal waargenomen.
Hier bestaat natuurlijk de mogelijkheid, dat de infectie door de operatie
werd overgebracht. Doch het is evengoed mogelijk, dat de verschijnselen,
die aanleiding gaven tot de operatie, veroorzaakt werden door een reeds
aanwezige infectie.

In een stal van 9 runderen trad de mastitis vrijwel tegelijkertijd op
bij 4 runderen. De acute mastitis brak hier uit, nadat de tepels en
gedeeltelijk ook de uierhuid een vesiculeuze ontsteking vertoond hadden
en de dieren eenige dagen wat loom geweest waren. Deze verschijnselen
kunnen zoowel aanleiding als gevolg geweest zijn.

Tenslotte kwamen eenige malen 2 gevallen, telkens op 1 stal voor.
Zou de infectie nu in hooge mate besmettelijk zijn, dan zou de mastitis
zich op deze stallen later allicht tot meer dieren hebben uitgebreid.
Dit werd echter in geen enkel geval waargenomen. De infectie beperkte
zich meestal zelfs tot de oorspronkelijk aangetaste kwartieren. In de
literatuur wordt ook vermeld, dat deze mastitis slechts weinig
besmettelijk is. De infectieproeven van Jones en Little (1934) wijzen
in dezelfde richting. Is deze meening juist, dan is het niet waarschijnlijk,
dat zoo plotseling een belangrijk aantal runderen tegelijkertijd
geïnfecteerd wordt. In dit geval is het aannemelijker, dat een latente
infectie zich over een langere periode tot verscheidene runderen uit-
breidde en dat eerst een gemeenschappelijke oorzaak aanleiding was
tot het tegelijkertijd optreden van de acute mastitis.

Volgens Diernhofer (1930) zou Str .pyogenes bij het rund een mastitis
kunnen veroorzaken, die na een ernstig acuut beginstadium in een
subacuut of chronisch stadium zou overgaan en tot atrophie van de
aangetaste kwartieren zou leiden. Seelemann en Hadenfeldt (1930)
deelden mede, dat in een stal van 80 dieren in een betrekkelijk kort
tijdsverloop 14 dieren aan deze mastitis leden. Al deze gevallen werden
gedurende de stalperiode waargenomen en wel meest binnen enkele
weken na het kalven. De verschijnselen van deze „boosaardige", acute
mastitis zouden als volgt zijn :

De uier is hard, vergroot en pijnlijk. Ook de gezonde kwartieren
geven minder melk. De algemeene gezondheidstoestand is min of meer
gestoord, waarbij koorts kan optreden. De dieren hebben weinig
eetlust, herkauwen niet en vermageren op in het oog loopende wijze.

De uierlymphklieren zijn vergroot, evenals vaak ook de liesplooi-
lymphklieren. Door herhaald uitmelken kan de mastitis niet gunstig
beïnvloed worden.

Daar de runderen reeds enkele dagen na het begin der ziekte sterk
vermagerden, werden alle dieren spoedig geslacht. Slechts éénmaal

werd de mastitis over een periode van twee en een halve week
geobserveerd. Het dier werd naar het scheen langzaam aan beter,
zonder dat evenwel de hoeveelheid of de hoedanigheid van de melk
veranderde. Ook Stableforth (1930) vermeldt, dat de mastitis door
Str. pyogenes gewoonlijk acuut is (zooals de mastitis door Str. dysgalactiae)
en het verlies van het aangetaste kwartier tengevolge heeft. Hij nam
de mastitis, evenals Seelemann en Hadenfeldt, eenmaal ongeveer
tegelijkertijd bij 4 dieren op denzelfden stal waar.

Over 7 gevallen van mastitis door Str. pyogenes werden nadere
gegevens ontvangen.

Slechts in 4 van deze gevallen was de mastitis aanvankelijk heftig
acuut, waarna het verdere verloop eventueel subacuut of chronisch
was. In de overige 3 gevallen werd geen acuut beginstadium waargenomen en
was het verloop van de mastitis chronisch.

Bij de acute gevallen vertoont de mastitis in het beginstadium veel
overeenkomst met de kwaadaardigste gevallen van mastitis door Str.
dysgalactiae. Plotseling valt de melkgift sterk terug. De aangetaste
kwartieren zijn gezwollen.

De dieren zijn meestal ernstig ziek en hebben koorts ; de eetlust is
matig tot slecht. De tarsaal- en kootgewrichten aan de zijde van de
aangetaste kwartieren zijn gezwollen. Somtijds is de ademhaling
versneld, kunnen longgeruischen waargenomen worden en bestaat
diarrhee.

Spoedig na den acuten aanval verdwijnen de algemeene ziekte-
verschijnselen. De mastitis laat zich echter ernstig aanzien. Daar de
dieren bovendien binnen enkele weken sterk vermageren, wordt meestal
besloten ze zoo gauw mogelijk van de hand te doen.

In chronische gevallen zonder acuut beginstadium zijn de eerste verschijnselen,
die worden opgemerkt, dat de dieren niet willen groeien of vermageren en dat de
melkgift belangrijk beneden het normale is. Bij het klinisch onderzoek
blijken de afwijkingen aan den uier, eventueel ook in de melk. Het
algemeen ziektebeeld is zoodanig, dat vaak ernstig aan de mogelijkheid
van tuberculose gedacht wordt.

Tracht men de aangetaste kwartieren voor de melkproductie te
behouden, dan kan het zoowel in acute als in chronische gevallen
voorkomen, dat de mastitis aanvankelijk schijnt te verbeteren en zelfs
dat de aangetaste kwartieren klinisch schijnen te genezen. De eetlust
wordt daarbij echter weinig beter en de melkgift keert slechts
gedeeltelijk terug. Na eenige weken wordt de mastitis weer veel ernstiger
en de vermagering loopt intusschen sterker in het oog. Meestal blijkt
dan, dat de infectie zich inmiddels tot de aanvankelijk nog gezonde
kwartieren heeft uitgebreid en de dierenarts komt tot de conclusie, dat
de aangetaste kwartieren voor de melkproductie verloren zijn.

Zooals uit bovenstaande beschrijving van het ziekteverloop blijkt,
moeten de genezingskansen van de mastitis door Str. pyogenes ongunstig
genoemd worden. Zoowel door uitmelken als door autovaccin-
behandeling konden geen blijvende resultaten verkregen worden. In
de gevallen, waarbij de mastitis aanvankelijk scheen te genezen, werd
dit resultaat mogelijk mede door herhaald uitmelken verkregen. Het
toepassen van eenige therapie bij deze mastitis is dan ook niet aan te
bevelen, daar het eenige resultaat is dat langer met de dieren
„gedokterd" wordt. Het eindresultaat wordt echter niet beïnvloed en
de vermagering valt tenslotte meer op, zoodat de eventueele slacht-
waarde van het rund vermindert.

Slechts in i geval kon het betrokken dier, ruim een jaar na het eerste
optreden van de mastitis, vet verkocht worden. Het betreft hier een
uitzonderlijk geval, waarbij de acute mastitis ruim twee weken vóór
het kalven optrad (dus in de droge periode).

Door herhaald uitmelken kon de eigenaar in 14 dagen geen verbetering van de
mastitis verkrijgen. De te hulp geroepen dierenarts behandelde het aangetaste
kwartier daarna met entozon, hetgeen eveneens geen resultaat opleverde. Na het
kalven bleek nog een tweede kwartier, meer chronisch, geïnfecteerd te zijn. Het met
entozon behandelde kwartier verdroogde langzamerhand in den loop van enkele
maanden. Het tweede kwartier gaf daarentegen na enkele weken herhaald te zijn
uitgemolken weer macroscopisch normale melk. Twee maanden later kon Str.
pyogenes echter nog in de melk uit dit kwartier worden aangetoond. Katalasecijfer
en sediment vertoonden nog geringe afwijkingen. Volgens de mededeelingen van
den dierenarts „maakte het dier het goed met de melkerij". Van vermagering of
verminderden eetlust werd niets waargenomen. Het dier werd tot 15 maanden na
het kalven gemolken en toen vet verkocht. De hoeveelheid melk was steeds behoorlijk
en het macrosocpisch uiterlijk van de melk was normaal.

Ook in dit geval ging dus het oorspronkelijk aangetaste kwartier
voor de melkproductie verloren.

Zooals ook Seelemann en Hadenfeldt (1930) reeds mededeelden, is
de vermagering van het rund een van de meest opmerkelijke en vooral
ernstige gevolgen van de mastitis door Str. pyogenes. Zoowel de genoemde
onderzoekers, als vele van de behandelende dierenartsen in de door
ons beschreven gevallen, gingen er dan ook toe over de runderen zoo
spoedig mogelijk te doen slachten om ernstige waardevermindering
te voorkomen. Volgens Seelemann en Hadenfeldt zou het vleesch
steeds in goeden staat geweest zijn en goedgekeurd zijn voor de
consumptie. Bij een van de hier vervolgde gevallen deelde de dierenarts
echter mede, dat het na eenige weken reeds sterk vermagerde rund na
de slachting werd afgekeurd, „omdat het vleesch kletsnat was, dus
waarschijnlijk tengevolge van een ernstige hydraemie". Indien dus
besloten wordt te slachten is het inderdaad van belang snel daartoe
te besluiten.

dat deze vermagering afdoende bestreden kan worden, zoodat het rund
vóór den verkoop eerst nog vetgemest kan worden, of een waardevol
fokdier voor het bedrijf behouden kan blijven. De vermagering zal toch
in verband staan met een chronische intoxicatie vanuit het ontstoken
kwartier. De verschijnselen van algemeen ziek zijn in het acute stadium
wijzen eveneens op een resorbtie van toxische producten. Door een
regelmatige ontlediging van het ontstoken kwartier zal deze resorbtie
voorkomen, althans belangrijk verminderd worden. Dit zal o.a.
geschieden, wanneer de spenen geopend worden en het gevormde
secreet geleidelijk afvloeit. In één van de chronische gevallen nu,
waarbij langzamerhand de geheele uier voor de melkproductie verloren
was gegaan, besloot de dierenarts tot opening van de spenen over te
gaan. Direct daarna was het rund, dat zich slecht hield, gaan groeien.

Hoewel dit eene geval geen bewijskracht heeft, was het resultaat van
de opening der spenen toch wel zeer goed in overeenstemming met
hetgeen daarvan volgens de boven weergegeven beschouwing verwacht
mocht worden. Daar bovendien de aangetaste kwartieren met een aan
zekerheid grenzende waarschijnlijkheid voor de melkproductie verloren
zijn, is het eenige bezwaar, dat er bestaat om de spenen zoo spoedig
mogelijk te openen, dat de kans op verspreiding van smetstof hierdoor
vergroot wordt.

Na de opening der spenen kan men, zoolang niet meer gegevens
bekend zijn, enkele dagen afwachten of de voedingstoestand van het
dier inderdaad verbetert en of de vermagering achterwege blijft.
Vermagert het rund toch, dan kan men het vooralsnog spoedig doen
slachten.

Zoowel volgens Seelemann en Hadenfeldt (1930), als volgens
Stableforth (1939) bestaat er gevaar, dat de mastitis door Str. pyogenes
zich in den stal, waarop de infectie eenmaal werd waargenomen, gaat
uitbreiden. Ook de infectieproeven van Christiansen en Folmer
Nielsen (1934), die volgens de door hen verstrekte gegevens met Str.
pyogenes werkten, wijzen erop, dat de infectie zeer gemakkelijk is over te
brengen.

De 7 hier gecontroleerde gevallen traden echter alle geheel zelfstandig
op. Geen enkele maal breidde de infectie zich tot andere runderen op
denzelfden stal uit. In 2 stallen werd de melk van alle andere runderen
op de aanwezigheid van Str. pyogenes onderzocht ; het resultaat was
negatief. Hier moet in aanmerking worden genomen, dat de
behandelende dierenartsen steeds onmiddellijk na de diagnose werden
gewaarschuwd voor het uitbreidingsgevaar in den betrokken stal. Wel
werd in 5 gevallen een uitbreiding van de infectie van 1 of 2 kwartieren
tot meer (meest alle) kwartieren waargenomen. In de beide resteerende
gevallen werd het rund zeer spoedig verkocht, zoodat geen verdere
controle mogelijk was.

Zoowel volgens S. J. Edwards (1932) als volgens Diernhofer (1932) zou de door
Str. uberis veroorzaakte uierontsteking in de meeste gevallen chronisch en slechts
van weinig ernstigen aard zijn. In de weinige minder goedaardig verloopende
gevallen zou de mastitis veel op die door Str. agalactiae kunnen gaan gelijken.

Little (1939) vond, dat de mastitis in uitzonderingsgevallen acuut kan zijn.
Stableforth (1939) veroorzaakt eenigen twijfel over den aard van deze mastitis,
door Str. uberis onder de acute mastitis veroorzakende streptococcen te noemen
en de veroorzaakte verschijnselen tezamen met die door Str. dysgalactiae te
beschrijven (zie literatuur-overzicht voor Str. dysgalactiae).

Zooals in de inleiding reeds werd opgemerkt, werd aanvankelijk
weinig aandacht besteed aan de mastitis door Str. uberis. Uit de mede-
deelingen, die inmiddels ontvangen worden, kan echter op enkele
punten opheldering verschaft worden.

De mastitis is in verreweg de meeste gevallen inderdaad chronisch,
doch heeft vaak een ernstiger karakter dan de mededeelingen in de
literatuur doen vermoeden. Soms zijn de verschijnselen van dien aard,
dat evenals bij de chronische mastitis door Str. pyogenes aan de mogelijk-
heid van tuberculose gedacht wordt. Slechts eenmaal werd een acuut
geval waargenomen. De dierenarts meende hier echter met een heftige
acute opflikkering van een oud proces te doen te hebben.

Zooals uit het bovenstaande blijkt is het waarschijnlijk, dat met de,
in de beschrijving van Stableforth genoemde, meer chronische
gevallen in het bijzonder de mastitis door Str. uberis bedoeld wordt.

Op grond van de serologische verwantschap van Str. dysgalactiae en
Str. pyogenes, mede omdat deze streptococcensoorten volgens de literatuur
beide een acute mastitis zouden veroorzaken, werd aanvankelijk de
mogelijkheid overwogen, dat de bestrijding van beide mastitiden
eventueel op eenzelfde basis zou kunnen plaats hebben.

Bij de beschrijving van de door Str. pyogenes veroorzaakte mastitis
werd reeds opgemerkt, dat inderdaad veel overeenkomst bestond met
de ernstigste gevallen van de door Str. dysgalactiae veroorzaakte mastitis,
doch dit gold alleen voor acute gevallen en dan slechts in het begin-
stadium. Het bestaan van chronische gevallen bij de mastitits door Str.
pyogenes maakt het zelfs onmogelijk om in het algemeen te spreken van
een gradueel verschil tusschen de beide vormen van streptococcen -
mastitis.

Daar volgens de thans opgedane ervaring Str. dysgalactiae goed te
bestrijden is, doch bij de mastitis door Str. pyogenes slechts de gevolgen
van de mastitis bestreden kunnen worden, is er uiteraard ook geen
sprake van overeenkomst bij de bestrijding van beide mastitiden.

Uit het bovenstaande blijkt dat, in verband met de toe te passen
therapie, Str. dysgalactiae en Str. pyogenes bij het bacteriologisch onder-
zoek van melk en uiersecreet streng gescheiden dienen te worden. Het
is daarom van groot belang, dat Str. dysgalactiae op 10 °/₀ serum-agar

vrijwel steeds onmiddellijk te herkennen is door de troebeling van de
agar onder de koloniën (van der Scheer, 1940). Indien gebruik
gemaakt wordt van dit kenmerk, kan bovendien praktisch geen kolonie
over het hoofd gezien worden, zoodat het bacteriologisch onderzoek
aan nauwkeurigheid en in snelheid wint. Er is nog geen methode
bekend om Str. pyogenes even snel en afdoende te herkennen, zoodat
hier steeds een biochemisch-serologisch onderzoek wenschelijk is. Daar
Str. pyogenes slechts zelden voorkomt is dit geen ernstig bezwaar.

Het algemeen karakter van de mastitis door Str. dysgalactiae hier te
lande, vertoont veel overeenkomst met den aard van deze mastitis
volgens de buitenlandsche literatuur. De betere genezingskansen, die
hier werden waargenomen, behoeven niet op een goedaardiger karakter
van de mastitis te wijzen, doch mogen hoogstwaarschijnlijk daaraan
worden toegeschreven, dat de aangetaste kwartieren in ernstige gevallen
niet zoo spoedig werden opgegeven en op de juiste wijze werden
behandeld.

Bij de hier te lande voorgekomen acute gevallen van de mastitis door
Str. pyogenes, bestaat er een opmerkelijke overeenkomst met het in de
literatuur beschreven verloop van de mastitis. Ook bij de hier waar-
genomen chronische gevallen bestaat er geen essentieel verschil in het
verdere verloop van de mastitis. Hoewel geen enkele maal een uit-
breiding van de infectie tot andere runderen op denzelfden stal werd
waargenomen, wees in verscheidene gevallen de uitbreiding van de
infectie tot de overige kwartieren van hetzelfde rund toch op een
ernstig besmettingsgevaar.

De geringe aandacht voor de mastitis door Str. uberis vloeide
gedeeltelijk voort uit de beschrijving ervan in de literatuur als een
chronische mastitis van weinig ernstigen aard. Zooals echter reeds
werd medegedeeld, valt dit goedaardige karakter in de praktijk nogal
eens tegen. Zoo werd eenmaal de mededeeling ontvangen, dat Str. uberis
door een sterke vermindering van de melkgift méér nadeel had ver-
oorzaakt dan Str. dysgalactiae het vorige jaar bij hetzelfde rund. Bij
volgende onderzoekingen zal dan ook meer aandacht worden besteed
aan de mastitis door deze streptococcensoort.

Tot slot een woord van dank aan de vele practici, die door het ver-
strekken van inlichtingen en het inzenden van monsters, deze onder-
zoekingen mogelijk maakten.

1. Een mastitis veroorzaakt door Str. dysgalactiae is acuut. De strepto-
coccen kunnen echter ook latent in den uier voorkomen.

2. De mastitis door Str. dysgalactiae is door herhaald uitmelken, liefst
gecombineerd met een autovaccinbehandeling, vrijwel steeds geheel
te genezen.

met andere storingen. Het gevaar voor uitbreiding van de infectie,
nadat de mastitis optrad, is niet groot.

4. De mastitis veroorzaakt door Str. pyogenes was slechts in ruim de
helft der onderzochte gevallen heftig acuut. In de overige gevallen was
de mastitis chronisch, zonder acuut beginstadium.

5. De door Str. pyogenes aangetaste kwartieren moeten nagenoeg
zonder uitzondering als verloren beschouwd worden. De gevolgen van
de mastitis (vermagering) kunnen mogelijk bestreden worden door
opening van de spenen.

6. De infectie door Str .pyogenes breidt zich zeer gemakkelijk tot andere
kwartieren van hetzelfde rund uit. Hygiënische maatregelen, om een
mogelijke uitbreiding van de infectie tot andere runderen te voorkomen,
zijn gewenscht.

7. De mastitis door Str .pyogenes kan in uitzonderingsgevallen optreden
tijdens den droogstal.

1. Eine von Str. dysgalactiae verursachte Euterentzündung ist akut. Die Strepto-
kokken können aber auch latent im Euter vorkommen.

2. Die von Str. dysgalactiae hervorgerufene Euterentzündung ist durch wiederholtes
Ausmelken, am besten kombiniert mit einer Autovakzinbehandlung, fast immer
völlig zu heilen.

3. Die Euterentzündung durch Str. dysgalactiae kommt ziemlich oft in Zusammen-
hang mit anderen Störungen vor. Die Gefahr für eine Ausbreitung der Infektion,
nachdem der Mastitis zu Tage trat, ist nicht grosz.

4. Die von Str .pyogenes hervorgerufene Euterentzündung war nur in gut die Hälfte
der untersuchten Fälle stark akut. In den übrigen Fällen war die Euterentzündung
chronisch, ohne akutes Anfangsstadium.

5. Die von Str. pyogenes angegriffene Euterviertel müssen fast ausnahmslos als
verloren betrachtet werden. Die Folgen der Mastitis (Abmagerung) können möglich,
bekämpft werden durch Eröffnung der Zitzen.

6. Die Infektion von Str. pyogenes breitet sich sehr leicht aus auf andere Viertel
des selben Rindes. Hygienische Masznahmen, zur Vorbeugung einer möglichen
Ausbreitiung der Infektion auf andere Rinder, sind erwünscht.

7. Die Euterentzündung von Str. pyogenes kann in Ausnahmsfällen während des
Trockenperiodes auftreten.

1. A mastitis caused by Str. dysgalactiae is acute. A latent infection of the udder
however may occur.

2. The mastitis caused by Str. dysgalactiae can nearly always be cured by repeated
milking, preferably combined with an autovaccin-treatment.

3. The mastitis caused by Str. dysgalactiae rather often occurs in connection with
other disturbances. The danger of spreading of the infection after the mastitis has
appeared is rather small.

4. The mastitis caused by Str. pyogenes only was severely acute in a large half
of the cases examined. In the other cases the mastitis was chronic, without acute
initial stage.

5. The quarters, affected by Str. pyogenes, nearly without exception must be given
up for lost. The after-effects of the mastitis (emaciation), may possibly be combated
by opening of the teats.

6. The infection by Str. pyogenes spreads easily to other quarters of the same cow.

Hygienic measures, to prevent a possible spread of the infection to other cows, are
advisable.

7. In exceptional cases the mastitis by Str. pyogenes may occur during the period
of refreshening.

1. La mammite provoquée par Sir. dysgalactiae est aiguë. Les streptocoques peuvent
cependant aussi être présents dans le pis à l\'état latent.

2. La mammite occasionnée par Str. dysgalactiae peut presque toujours être guérie
complètement par des mulsions fréquentes associées à un traitement à l\'autovaccin.

3. La mammite à Str. dysgalactiae se produit parfois à l\'occasion d\'autres troubles.
Une fois la mammite déclarée, le danger d\'extension de l\'infection n\'est plus très
grand.

4. La mammite occasionnée par Str. pyogenes n\'était suraigue que dans la bonne
moitié des cas examinés. Dans les autres cas la mammite était chronique d\'emblée.

5. Les quartiers infectés par Str. pyogenes doivent presque sans exception être
considérés comme perdus. Les suites de la mammite (amaigrissement) pourraient
être combattues par l\'ouverture des trayons.

6. L\'infection par Str. pyogenes s\'étend très facilement aux autres quartiers d\'un
même bovin. Il est désirable de prendre des mesures hygiéniques tendant à empêcher
l\'extension de l\'infection à d\'autres bovins.

7. La mammite à Str. pyogenes peut exceptionellement se produire au moment
du tarissement.

Christiansen, Prof. Dr. M., and Prof. Folmer Nielsen. Twelfth Int. Vet. Congress,

New-York, Vol. II, 548, 1934.
Diernhofer, Dr. Karl. Archiv. Wiss. Prakt. Tierheilk. 61, 181 en 296, 1930;

Milchw. Forsch. 13, Orig., 368, 1932.
Edwards, S. J., J. Comp. Path. Ther. 45, 43, 1932.

Jones, Dr. F. S., and Dr. Ralph B. Little. Twelfth Int. Vet. Congress, New-York,

Vol. H, 563, 1934.
Little, Ralph B., J. Am. Vet. Med. Ass. 94, N.S. 47, 496, 1939.
Minett, F. C., A. W. Stableforth and S. J. Edwards, J. Comp. Path. Ther. 45,
1. \'932-

Seelemann, M., und A. Hadenfeldt, Zentr. f. Bakt. I. Abt., Orig. 118, 331, 1930;

Nu ons land een groot aantal paarden armer is geworden en benzine
of ruwolie niet meer rijkelijk vloeien, zullen in verschillende streken
stieren en koeien trekkracht moeten leveren. Voor het grootste gedeelte
van Nederland is dat iets bijzonders !

Het zijn de buitengewone omstandigheden, die er toe dwingen.
In verschillende andere landen is deze trekkracht echter zeer normaal.
Wij behoefden slechts even de oostelijke landsgrens over te trekken
om te zien hoe het landwerk met runderen werd verricht, ofwel om
koe of stier een kar te zien trekken. Als regel werd deze trekkracht
benut in minder vruchtbare streken waar het kleinbedrijf overheerscht.

Doch ook in eigen land, met name in Limburg, heeft een aantal
bedrijven in den loop der tijden het rund als trekdier behouden. Het
wil mij voorkomen, dat een aantal kleine en zeer kleine bedrijven er
beter aan toe geweest zouden zijn wanneer daar eveneens dat gebruik
was ingevoerd. Het zijn vooral psychologische factoren, die zulks
belet hebben. Al was het een hit, paardentractie moest er zijn ! Heel
vaak echter is het bedrijf te klein om paard of hit volledig werk te
geven, waardoor de kosten ervan te zwaar drukten. Uit verschillende
opgaven blijkt, dat koe of stier het noodzakelijke werk aan kunnen,
al gaat het dan dikwijls (niet altijd !) langzamer dan met een paard.
Van beteekenis voor de aanwending van runder-trekkracht zijn de
volgende vragen :

2. Verliezen wij in andere opzichten niet te veel (productie van
melk en mest) ?

Aangezien ons weinig of geen Nederlandsche gegevens ten dienste
staan om deze vragen te beantwoorden, dient de buitenlandsche
literatuur, aangevuld met ervaringen uit Limburg, ons voor te lichten.

Hoewel een aantal runderrassen meer geschikt is om werkrunderen
te leveren dan onze laaglandsche, wordt toch in verschillende landen
gewerkt met dieren van een uitgesproken melktype, soms zelfs kleiner
en minder zwaar dan Nederlandsche koeien. In Limburg meent men
dan ook, dat zwartbonten of roodbonten geschikt zijn om op de boerderij
te worden gebezigd.

Al zijn dus onze rassen niet bij uitstek geschikt, dan mag toch rustig
aangenomen worden dat ze bruikbaar zijn, vooral in noodgevallen.

door het werk de melkproductie sterk zou verminderen, kon
uiteindelijk de schade wel grooter zijn dan het voordeel. Het is dus
goed te weten welke cijfers verschillende auteurs over dit onderwerp
geven.

Alvorens deze mede te deelen, iets over het werken met stieren.
Men is het er over eens, dat matig werk voor deze dieren in verschillende
opzichten zeer nuttig is. De geregelde beweging in de buitenlucht
verhoogt het weerstandsvermogen en komt de vruchtbaarheid ten
goede. Het is logisch, dat in verhouding tot het werk ook gevoederd
moet worden. De conditie der dieren wordt een andere. „Keurings-
conditie" zal moeilijker te bereiken zijn, hetgeen als een voordeel
mag aangemerkt worden. Eventueel zijn juryleden wel competent
te achten om hiermede rekening te houden. Doordat de dieren meer
geregeld in handen komen, blijven ze ook handelbaarder.

Tegen het laten werken van stieren is m.i. dan ook geen enkel
bezwaar, integendeel, velen zal het goed doen.

Met koeien dienen enkele omstandigheden in acht te worden
genomen. Deze zal men niet laten werken eenige weken voor en na
den partus, om het kalf te sparen en van de hooge melkgift het volle
profijt te trekken. Wanneer het bedrijf enkele koeien telt, die aan
arbeid gewend zijn, kunnen de kalftijden zóó worden verdeeld, dat
steeds één koe ter beschikking is.

De invloed van arbeid op de melkproductie kan gemiddeld gesteld
worden op een verlies van 10 %.

Reeds in 1899 is in een werkje door Stillich (Die Arbeit der Kühe,
cit. J. Spann-Weihenstephan) een aantal gegevens verzameld betreffende
den invloed van het verrichten van arbeid op de melkproductie.

In 5 werkweken was de gemiddelde melkproductie van een Harzer
koe per dag 8,7 kg, in rust van dezelfde koe 9,5 kg. Daar Spann niet
vermeldt of de rusttijd volgde op den werktijd, is het verschil van 0,8 kg
°f ± 8 % misschien iets te laag. Bij een tweede Harzer koe waren de
cijfers 4,6 kg, 4,9 kg met een verschil van 0,3 kg of ^ 7,6 % (hier geldt
dezelfde opmerking als bij het eerstgenoemde verschil).

V. Babo komt met een grooter aantal koeien tot een verschil van
7 %. Backhaus (in Handbuch der landw. Betriebslehre von Dr. von
der Goltz, 1912) geeft cijfers van 14 koeien, die gedurende 8 weken
in het voorjaar voor het bouwbedrijf werden gebezigd. De maat van
het werk drukt hij uit in de mededeeling, dat 4 koeien evenveel werk
deden als 2 middelzware paarden. De koeien leverden 4 weken vóór
en vier weken na den arbeidstijd (dus in 8 weken) 4499,2 1 melk;
in den arbeidstijd van 8 weken 3869,7 1. Hieruit is te berekenen, dat
per koe en per dag de melkproductie in den werktijd 0,8 1 minder was
(5>73 1—4>93 !)■ Een verliespercentage van 14.

De mate van het werk en de voeding zijn bepalend voor het verlies
aan melk. Er zijn gevallen bekend dat door het werk 70 % melk ver-
loren ging.

De eigenaar zal dus, om belangrijke verliezen te vermijden, kalm
dienen te beginnen. Daarbij zijn enkele algemeene wenken in acht
te nemen. Het rund lijdt meer van de warmte dan een paard, dus
moet het niet in de middaguren worden aangespannen. Bovendien
heeft het niet alleen tijd noodig voor het eten, doch dient men het ook
voldoende rust voor het herkauwen te gunnen.

Wanneer deze wenken in acht genomen worden, het voeder voldoende
en de arbeid niet te zwaar is, neemt men niet te veel risico.

Na deze algemeene opmerkingen nog een paar bijzondere punten,
welke de aandacht verdienen.

Ten eerste de vraag of het goed mogelijk is om runderen het trekken
te leeren. Dit schijnt, volgens monderlinge mededeelingen en literatuur-
opgaven heel weinig moeilijkheden op te leveren. Wanneer eerst den
dieren wat beweging aan de hand gegeven wordt, schijnen ze daarna
gemakkelijk het trekken te leeren. Oorspronkelijk ook aan den kop
geleid, na korten tijd met leidsels.

Van beteekenis is, evengoed als bij een paard, een goed passend
haam. (Hiermede bedoel ik het tuig, dat voor zware trekpaarden
wordt gebezigd, hetwelk in verschillende provincies „gareel" wordt
genoemd ; zie afbeelding i en 2). Dit moet boven of beneden gemakkelijk
los te maken zijn, daar het veelal gesloten niet over de horens
geschoven kan worden. Het moet aan alle eischen voldoen, die ook
aan het paardentuig worden gesteld, d.w.z. goed vlak aanliggen tegen
de schouders en van een gladde binnenvlakte, welke steeds goed schoon
is, zijn voorzien.

Men is momenteel beperkt in zijn materiaalkeuze, vermoedelijk
zal leder het eenige zijn. Zooals de afbeelding aangeeft, kan men bij
koeien de leidsels aan het halster bevestigen. Bij een stier heb ik de
bevestiging wel gezien aan het touw waarmede de neusring aan de
horens is vastgemaakt.

In dit laatste geval zal het dier veel gevoeliger zijn en mag de
mennende hand niet teveel kracht uitoefenen.

Een kopjuk, wat in sommige landen gebruikt wordt, is kwellend
voor de dieren, terwijl een tuig uitsluitend vóór de schoft liggend, hier
niet in aanmerking komt (is wel geschikt voor dieren met hooge schoft
of buitrunderen).

Een ander punt is het klauwbeslag. Wanneer men met de dieren
niet op harde wegen behoeft te komen, zal als regel klauwbeslag
overbodig zijn. Moet men naar het land over den weg of wordt het
rund in een kar gespannen om vrachten te vervoeren, dan is klauw-
beslag noodzakelijk.

Daarbij komt onder iedere klauw een ijzeren plaatje, waarin de
nagelgaten heel mager (aan de buitenzijde) geplaatst worden. Dit is
noodig, aangezien de wand der klauwen dun is. Ook worden kleine
hoefnagels gebruikt (van een formaat als voor renpaarden). Aan de

buitenzijde wordt een kleine lip geplaatst, aan de binnenzijde een
lange smalle lip (veer genaamd), die na het ondernagelen van het
ijzer over de punt der klauw wordt gebogen, door niet te harde hamer-
slagen.

Wanneer de eigenaar het dier er aan gewent, een been op te geven,
is het werk voor den hoefsmid niet zoo moeilijk.

Eventueel kan ook van een hoefstal gebruik gemaakt worden, of
op andere wijze een been worden opgenomen. Bij het bekappen (wat
vooral na een staltijd meestal noodig is) verdient het aanbeveling,
de klauwen op een houtblok te laten rusten, waardoor ongewenschte
trillingen vermeden worden. Zooveel mogelijk moet de smid de
overtollige hoorn wegknippen met een daarvoor geschikte, scherpe
nijptang en de zool met een renet bewerken^,

De hoefsmeden, die een cursus gevolgd hebben voor onderwijzer
in practisch hoefbeslag, zijn met het klauwbeslag op de hoogte ; het
zou aanbeveling verdienen, dat zij hun leerlingen ook eens een klauw
van een geslacht rund lieten beslaan.

Omdat ik de overtuiging heb, dat verschillende practiseerende
collegae met adviezen over trekkracht van runderen nuttig werk
kunnen doen, speciaal voor de eigenaren van kleine bedrijven, heb ik
de aandacht willen vestigen op dit onderwerp.

Een paar afbeeldingen, door het onderschrift voldoende verduidelijkt,
gaan hierbij. Hierbij zij nog opgemerkt, dat het haam eenvoudig
van vorm kan zijn, terwijl de riem over den rug bij landwerk overbodig
is. Moet een tweewielige kar getrokken worden, dan komt een zadel
op den rug te liggen.

Reeds sedert geruimen tijd vindt men in tijdschriften over voeding,
in medische geschriften, maar niet minder in de kringen der melk-
gebruikers de meening vermeld, dat aan „versche" (niet gepasteuriseerde
of gekookte) melk een grootere beteekenis voor de voeding, in het
bijzonder van opgroeiende kinderen en herstellenden moet worden
toegekend, dan aan „verwarmde" melk. Het zou ons hier te ver voeren
de argumenten, die voor deze stelling worden aangehaald, nader te
beschouwen. Bovendien kan niet worden ontkend, dat bij intensieve
verwarming van de melk smaakveranderingen optreden, die tal van
gebruikers van dit uitstekende voedingsmiddel afkeerig maken. Toe-
gegeven moet worden, dat de techniek er vooral in de latere jaren in
geslaagd is, deze bezwaren tot het uiterste minimum terug te brengen.

Hoewel hierover zeer uitvoerige proeven werden genomen is het tot
heden niet gelukt de superioriteit van „niet verwarmde" melk boven
die van „verwarmde" met wetenschappelijke zekerheid vast te stellen.
Er is echter op het gebied der voeding nog zooveel onbekend en
onverklaarbaar, dat men voor de bovengenoemde zienswijze zeker
ruimte moet laten. Maar hoe dit zij, wie wel eens in de gelegenheid was
gedurende eenigen tijd zulke melk te nuttigen zal beamen, dat het een
kostelijke, verfrisschende drank is, die tot gebruiken noodt. Wij hebben
hier inderdaad te doen met een elite-product der melkveehouderij,
waarnaar steeds vraag zal blijven bestaan, al worden de bijzondere
zorgen, die aan de winning daarvan moeten worden besteed, door de
gebruikers (en door hen die deze hebben voor te lichten), lang niet
altijd op de juiste waarde geschat.

Steunende op de hierboven genoemde overwegingen is een streven
ontstaan om melk in den handel te brengen, welke ook, wanneer zij
niet wordt verwarmd, zonder eenig gevaar voor den gebruiker (z.g.
„rauw") genuttigd kan worden. Dit streven heeft zijn meest op den
voorgrond tredende uiting gevonden in het stichten van z.g. „Model-
boerderijen". In den aanvang heeft men daarbij — zooals het woord
reeds aanduidt — in het bijzonder aandacht gewijd aan een min of
meer overdadige bouwwijze en inrichting van de boerderij en minder
weloverwogen aandacht geschonken aan de eischen, die men aan de
koeien, den gezondheidstoestand van het personeel, aan de techniek
van het melken en het behandelen van de melk moet stellen. Het
denkbeeld, dat men ook in een eenvoudige omgeving volstrekt
deugdelijke melk kan winnen, is eerst in later jaren gemeengoed
geworden. De eer, hiertoe het initiatief genomen te hebben, komt toe

aan den Engelschen medicus Dr. Stenhouse-Williams. Zijn fundamen-
teele proefnemingen over den invloed van de sterilisatie van het melk-
gereedschap en van het koelen op de bacteriologische reinheid der
melk mogen hier in herinnering gebracht worden.

De betrouwbaarheid van het onder den naam „Modelmelk" in den
handel gebrachte produkt is echter in zeer groote mate afhankelijk van
de bedrijfsvoering ter boerderij en van het toezicht, dat daarop benevens
op den gezondheidstoestand van den veestapel en op dien van het
personeel wordt uitgeoefend. Aan één en ander zijn niet onbelangrijke
kosten verbonden, die als het ware den kostprijs der melk beheerschen.
Een regeling van overheidswege omtrent de eischen, die op dit gebied
moeten worden gesteld, ontbrak tot voor kort geleden geheel. Het gevolg
hiervan was, dat de weg geopend was tot misstanden, die een nadeeligen
invloed uitoefenden zoowel op het bedrijf, als op den afzet van deze
melk. Hieraan is nu, onder invloed der bijzondere omstandigheden
van het oogenblik een einde gekomen. Wij willen in het volgende een
overzicht geven van het tot stand komen en den inhoud der op dit
gebied uitgevaardigde bepalingen.

Zooals wij bij de lezers van dit Tijdschrift bekend mogen ver-
onderstellen is het toezicht op melk in het algemeen hier te lande
geregeld bij de „Warenwet" (Wet van den 28en Dec. 1935, Stbï. No. 793)
terwijl de uitvoering daarvan bij die wet gelegd is in handen van de
keuringsdiensten voor waren. Het toezicht op de hier bedoelde bedrijven
omvat zoovele en velerlei punten, dat het beperkte aantal van deze
diensten daartoe niet in staat zou zijn. De ambtelijke bezetting dezer
diensten zou hiertoe niet toereikend zijn en zij zouden zich daarbij een
verantwoordelijkheid voor het afgeleverde product zien toegewezen,
die met hun verdere ambtelijke functie niet vereenigbaar is. Men heeft
er dan ook reeds lang naar gestreefd hier gebruik te maken van een
regeling vervat in de artikelen 14 en 15 van deze wet, waarbij de verkoop
van „Modelmelk" slechts zou zijn toegestaan aan hen, die daartoe een
bijzondere vergunning hadden verkregen, terwijl aan het verleenen
van zulk een vergunning zeer strikte voorwaarden omtrent het te
houden toezicht zouden zijn verbonden. Het is echter nooit zoover
gekomen dat het daartoe noodige K.B. in de Staatscourant verscheen.
Thans is echter in de Buitengewone Staatscourant van 23 Nov. 1940
(No. 229 A) een Beduit afgekondigd van den Secretaris-Generaal van
het Departement van Sociale Zaken ¹), steunende op verschillende
verordeningen, die in dezen oorlogstijd ten behoeve van de wetgeving
zijn uitgevaardigd, waarin deze materie op soortgelijke wijze is geregeld.
Hoewel deze verordening dus niet steunt op eenig artikel van de Waren-
wet, wordt hiermede hetzelfde doel bereikt. De verkoop van melk

onder den naam „modelmelk" mag dientengevolge uitsluitend worden
uitgeoefend door hem, wien daartoe een bijzondere vergunning is
verleend. Niet alleen dat de melk dan aan bepaalde eischen moet
voldoen, maar bovendien moeten waarborgen aanwezig zijn, dat het
bedrijf en de bedrijfsvoering aan bepaalde voorwaarden beantwoordt.

5. Samenstelling, bacteriologische gesteldheid en biochemische
eigenschappen der melk.

Zonder het bovengenoemde besluit op den voet te volgen zullen wij
hieronder een overzicht geven van de voornaamste bepalingen daaruit.

Wij beginnen met enkele bepalingen van algemeene strekking. Voor
het verwerven van deze vergunning moet een schriftelijke aanvrage
worden ingediend bij den Secretaris-Generaal van het Departement
van Sociale Zaken, waarin de perceelen, waarin - en de landerijen
waarop - het bedrijf zal worden uitgeoefend, nauwkeurig zijn
omschreven. Zijn hierin door bijzondere omstandigheden wijzigingen
noodig, dan moet daartoe te voren schriftelijk toestemming worden
verkregen van den Directeur van den Keuringsdienst van Waren voor
het gebied, waarin het bedrijf is gelegen. (Art. 4).

Het hygiënisch toezicht moet toevertrouwd zijn aan een medicus en
aan een dierenarts. De aanstelling van deze personen is onderworpen
aan de goedkeuring van het hoofd van genoemd departement. (Art. 5).
Hierdoor wil men voorkomen, dat hiermede personen belast worden,
die daartoe niet geschikt geacht worden. Bovendien moet een naar het
oordeel van den directeur van den keuringsdienst daartoe bevoegd
deskundige zijn aangewezen om ten minste tweemaal per week 11a te
gaan of de afgeleverde melk aan de daaraan gestelde eischen voldoet
(Art. 15 sub k). Naar mijn oordeel kan deze taak evenzeer door den
dierenarts die zich op dit terrein heeft gespecialiseerd verricht worden,
waardoor een vlotte werkwijze wordt bevorderd.

De resultaten van de werkzaamheden van deze deskundigen moeten
in drie registers worden geboekt, (resp. voor het medisch- en het
veterinair toezicht en voor het melkonderzoek). Deze registers moeten
steeds op het bedrijf ter inzage van de daartoe bevoegde ambtenaren
van den keuringsdienst worden gehouden. (Art. 8, Art. 14, Art. 15 k).
Er is dus steeds een nauwkeurig overzicht van hetgeen op elk bedrijf
wordt verricht. Aan den houder der vergunning zijn voorts een aantal
bijzondere verplichtingen opgelegd, waarvan wij er hier eenige noemen,
terwijl andere bij de verschillende detailpunten ter sprake komen. Zoo
bepaalt Art. 6, dat atle aanwijzingen van den geneeskundige en van den
dierenarts nauwkeurig moeten worden nagekomen en Art. 16, dat in

de ruimten, waarin de melk behandeld en gebotteld wordt, geen andere
dan modelmelk aanwezig mag zijn.

Gaan wij nu achtereenvolgens de bijzondere bepalingen omtrent
de hierboven sub i tot 5 genoemde punten na, dan vinden wij omtrent
de inrichting van het bedrijf het volgende vermeld.

De stal moet zijn een groepstal, met een behoorlijken melkgang
achter het vee, met waterdichten vloer, stofdichte zoldering, gladde
wanden van gemakkelijk afwaschbaar materiaal. Er moet een
behoorlijke verlichting en luchtverversching aanwezig zijn. Tevens
moet men in voldoende mate de beschikking hebben over deugdelijk
water. (Art. 15 sub e en h).

Het geneeskundig toezicht op het personeel omvat alle personen in het
bedrijf, die op eenigerlei wijze „met de melk in aanraking komen"
(Art. 7), maar bovendien in zekeren zin ook alle leden van hunne
gezinnen. Immers volgens Art. 10 moeten allen, die op het bedrijf
werkzaam zijn in handen van den vergunninghouder een schriftelijke
verklaring afgeven, dat zij hem (of zijn plaatsvervanger) onmiddellijk
mededeeling zullen doen van elk geval van ziekte, dat zich in hun
gezin voordoet. Het is de bedoeling, dat deze hiervan onmiddellijk
melding zal maken aan den geneeskundige van het bedrijf, evenals van
ziektegevallen in zijn eigen gezin. (Art. 9). De arts zal dan de door
hem noodig geachte aanwijzingen omtrent het al of niet verder deel-
nemen aan de werkzaamheden door den betrokkene kunnen geven,
doch bovendien moet, wanneer het een geval van een ziekte betreft
genoemd in de „Besmettelijke Ziektewet" (S. 1928, No. 265), door den
bedrijfsleider tevens bericht gezonden worden aan den Directeur van
den Keuringsdienst. (Art. 9).

In een register worden de personen die in het bedrijf werkzaam zijn
vermeld (naam en geboortedatum) met hun portret, terwijl tevens
voor elk hunner het resultaat van het medisch onderzoek resp. toezicht
wordt opgenomen, in dier voege, dat daarbij vermeld wordt of zij naar
het oordeel van den mcdicu" al dan niet geschikt zijn tot het uitvoeren
van bezigheden in het bedrijf (Art. 8 sub b).

a. een algemeen geneeskundig (klinisch) onderzoek, dat tenminste
eenmaal per jaar moet plaats hebben ;

b. een onderzoek van faeces en urine op typhus- resp. paratyphus-
bacteriën en van faeces ook op dysenteriebacteriën. Dit bacteriologisch
onderzoek moet vóór de onderzochte zijn werkzaamheden aanvangt,
met een tusschenpoos van een week tweemaal met negatieven uitslag
zijn bekroond, het moet herhaald worden zoo vaak de geneeskundige
zulks noodig oordeelt ;

c. een onderzoek, door een geneeskundige verbonden aan een door
het hoofd van het Departement van Sociale Zaken goedgekeurde

instelling (bedoeld is een consultatiebureau) ten blijke, dat de betrokkene
„niet lijdt aan tuberculose".

De houder van de vergunning moet de attesten van dit bureau, vóór
dat het bedrijf de verkoop begint, bij den directeur van den keurings-
dienst inleveren. Zij moeten om de twee jaren, of wanneer de genees-
kundige van het bedrijf dit noodig oordeelt eerder, worden vernieuwd,
terwijl nieuw personeel eerst na inlevering van zulk een attest mag
worden aangesteld. (Art. 7).

Overzien wij deze bepalingen, dan blijkt, dat het verantwoordelijk-
heidsgevoel van den medicus van het bedrijf een niet te verwaarloozen
factor is. Het zal nuttig zijn, wanneer door medici, klinici en „melk-
hygiënisten" in engeren zin nog nader wordt vastgelegd, waarop bij
het klinisch onderzoek vooral gelet moet worden (huidziekten) en welke
maatregelen bij het voorkomen van ongesteldheden bij de betrokkenen
en of in hunne gezinnen noodzakelijk zijn.

Komen wij tot het diergeneeskundig toezicht op den veestapel, dan treffen
wij daarbij soortgelijke verhoudingen aan. Aan den houder van het
bedrijf is nadrukkelijk opgedragen (Art. 14) dat al het op het bedrijf
aanwezige vee in een register wordt opgenomen, waarin van elk dier
een „schets" is opgeteekend. Het zal nuttig zijn daarbij geboortejaar
of jaar van aankoop, datum van kalven en van andermalige bevruchting,
alsmede datum van droogzetten te vermelden. Zulks is niet voor-
geschreven. Wel moeten daarin de resultaten van het diergeneeskundig
onderzoek vermeld worden met een verklaiing van den dierenarts of het
betrokken dier voor de winning van deze melk deugdelijk is bevonden.
(Art. 14).

De houder van de vergunning draagt er zorg voor, dat alleen melk
van deze dieren als „Modelmelk" wordt afgeleverd (Art. 13, sub c),
waarbij voor nieuw aangekocht vee nog de beperking is opgelegd, dat
het tenminste veertien dagen in een afzonderlijken stal op het bedrijf
aanwezig en dus onder het toezicht van den dierenarts is geweest.
(Art. 15, sub c).

Geen bedrijf komt voor den verkoop van deze melk in aanmerking,
waarvan niet aan den Directeur van den Keuringsdienst een schriftelijke
verklaring is overgelegd, uitgegeven door een van Rijkswege erkende
of goedgekeurde provinciale vereeniging voor de bestrijding der
tuberculose onder het rundvee, waaruit blijkt, dat de bedrijfshouder
lid is van die vereeniging en dat het — op het oogenblik waarop deze
verklaring werd uitgereikt - in het bedrijf gehouden rundvee, (dus
ook van eventueel aanwezige kalveren, niet melkgevende koeien en
stieren), bij de laatste twee voorgeschreven tuberculinaties geen
positieve reactie heeft vertoond, noch dat het aan eenigen vorm van
tuberculose leed. (Art. 12). Omtrent nieuw aangekocht vee is met het
oog op de tuberculinatie geen bepaling opgenomen. De bedrijfsleider

zal zich dus moeten houden aan zijn verplichtingen ter zake als lid van
bovengenoemde vereeniging. Maar tevens geldt hier de bepaling van
Art. 13, sub c, dat als modelmelk, alleen melk van vee mag worden
afgeleverd, dat door den dierenarts van het bedrijf daartoe deugdelijk
is verklaard. Deze zal zulk een verklaring voor nieuw aangekocht vee
zeker niet geven, dan nadat hij op deze dieren de tuberculinatieproef
met negatieven uitslag heeft verricht.

De taak van dezen dierenarts omvat voorts drie categorieën van
werkzaamheden t.w. klinisch onderzoek van het vee, bijzondere
onderzoekingen met het oog op Brucella Bang en Salmonellainfectie
en bovendien onderzoek van de melk.

Elke koe dient volgens Art. 13 sub c éénmaal per maand een klinisch
onderzoek te passeeren. Aanvullend is hierbij de bepaling uit Art. 10,
dat het personeel elke afwijking voorkomend bij vee of melk aan den
bedrijfsleider moet melden en dat deze een en ander ter kennis van
den dierenarts moet brengen. Deze bepalingen waarborgen een geregeld
daadwerkelijk toezicht door den dierenarts en een geregelde samen-
werking van laatsgenoemden en de bedrijfsleiding. De betrokken
dierenarts zal goed doen het bedrijf méér dan eenmaal per maand te
bezoeken. Eenmaal per week zal wel het toelaatbare minimum zijn.
Hij zal daarbij zijn oog over den geheelen veestapel laten gaan en
telkens een deel der dieren aan een nadere beoordeeling onderwerpen.
Hoewel wij hier niet in details treden over hetgeen daarbij telkens zal
worden onderzocht, stippen wij aan, dat de toestand van den uier,
van de uitwendige genetaliën (uitvloeiingen !) en van de spijsverterings-
organen (diarrhoe) wel gecontroleerd zal worden. Het zal doelmatig
zijn bij de keuze der nader te onderzoeken dieren het resultaat van het
straks te vermelden onderzoek van de melk als richtsnoer te nemen.

Ten minste éénmaal per jaar moet het bloedserum van elk der koeien
door middel van de agglutinatieproef op „Salmonella" worden onder-
zocht. Men zal goed doen dit onderzoek uit te strekken over S.
Schotmuller, S. enteritidis en S. typhi murium. Een zelfde periodiek
onderzoek moet plaats hebben t.o.v. Brucella abortus Bang, maar
bovendien mag van geen verschmelksche koe melk als modelmelk
worden afgeleverd, dan nadat is vastgesteld, dat in het melkserum ook
geen positieve agglutinatie t.o.v. Brucella aanwezig is. (Art. 13, sub
a en d). Wij herinneren er aan, dat deze reactie eerst verricht mag
worden wanneer geen colostrumdeeltjes meer in de melk aanwezig zijn,
daar anders veelvuldig miswijzingen voorkomen. Trouwens Art. 15,
sub c bepaalt, dat de melk eerst 4 dagen na het kalven als „modelmelk"
mag worden afgeleverd.

Voorts moet van elke koe regelmatig ten minste eenmaal per week
de melk worden onderzocht op katalasegehalte, sedimentgehalte,
terwijl een microscopisch onderzoek van het sediment verricht moet
worden. (Art. 13, sub c). Deze onderzoekingen hebben kennelijk ten
doel afwijkingen aan de uiers op te sporen. Zij behooren dus tot de

taak van den dierenarts en moeten door hem zelf of althans onder zijn
verantwoordelijke leiding worden uitgevoerd.

Men ziet, dat het diergeneeskundig toezicht op zulk een stal — ook
al laat men het eenvoudige routine-laboratoriumwerk door een helper
verrichten — zeker geen sinecure is, maar dat door deze bepalingen
inderdaad waarborgen geschapen worden, waardoor alleen melk van
inderdaad gezond vee als modelmelk ter aflevering komt.

Vermelden wij hier ten slotte, dat er ook voorzien is in de omstandig-
heid, dat op het bedrijf mond- en klauwzeer of een andere nog door de
overheid aan te wijzen besmettelijke ziekte voorkomt. Dan moet de
melk vóór de aflevering worden gepasteuriseerd, zoodanig, dat de
reactie van Storch negatief is en moet zij worden verkocht met de
aanduiding „gepasteuriseerde modelmelk". Deze werkwijze wordt
gehandhaafd tot de dierenarts van het bedrijf aan den Directeur van
den Keuringsdienst een verklaring heeft overgelegd, dat het bedrijf
vrij is van ziekte. (Art. 18).

Wij komen nu tot de maatregelen, die tot doel hebben de zindelijkheid bij het
melken en de juiste behandeling der melk te waarborgen. Ten aanzien van het
personeel is de bedrijfsleider gehouden er zorg voor te dragen, dat het
zindelijke kleeding draagt en zich vóór het melken behoorlijk met zeep
en water de handen wascht. (Art. u). Dat de daarvoor noodige hulp-
middelen in goeden staat aanwezig moeten zijn, ook bij het melken in de
melkbocht, vloeit uit deze verplichting voort.

Omtrent het vee wordt voorgeschreven, dat de koeien zindelijk
gehouden moeten worden ; in den stal met opgebonden staarten.
(Art. 15 sub b). Hiermede bedoelt de wetgever bijvoorbeeld het kort
houden van het haarkleed, het regelmatig borstelen en het extra reinigen
vooral van de achterhand, zoo vaak dit noodig is. Maar bovendien
eischt Art. 15 sub f, dat vóór eiken melktijd het vee, door iemand, die
niet met het melken is belast, doelmatig met deugdelijk water wordt
gereinigd. Hier is klaarblijkelijk niet bedoeld de koeien telkens te baden,
maar vooral de uier (en omgeving) in bijzonder zindelijken
staat te brengen. Deze taak kan niet door den melker verricht worden,
hij zou, wanneer hij dit telkens doet, bij een koe, die hij gaat melken,
zijn handen en kleeding te veel verontreinigen. Doet hij het bij alle
dieren vóór hij met het melken aanvangt, dan is de eerstgereinigde koe
al weer niet schoon als zij gemolken wordt. De ervaring leert, dat één
(jeugdige) helper er gemakkelijk voor kan zorgen dat voor twee of drie
melkers telkens een gereinigde koe gereed staat. Zijn arbeid wordt dan
tevens door deze melkers gecontroleerd.

Het melkgereedschap moet in zindelijken staat verkeeren (melkstoel,
spantouwen enz.). Alle voorwerpen, waarmede de melk in aanraking komt,
moeten deugdelijk zijn gesteriliseerd. Dit geldt dus voor melkemmer, teems

en melkbussen : daar waar „machinaal" gemolken wordt vallen deze
toestellen alsmede de gebruikte melkleidingen onder deze bepalingen.
Het is hier niet de plaats uitvoerig op de techniek van dit steriliseeren
in te gaan. Vermelden wij slechts, dat de bepalingen ruimte laten voor
steriliseeren door warmte (stoom) en door behandeling met chloor-
afsplitsende stoffen.

Omtrent de behandeling van de melk vinden wij in Art. 15, sub 1
de voorschriften, dat zij buiten den stal dient te worden gefiltreerd en
(snel) afgekoeld tot 15⁰ C. of lager. Men kan dus met koeling door
middel van bronwater volstaan. Om dit snel te doen, zal men echter
van een gesteriliseerde „koeler" gebruik moeten maken. Voorts wordt
zij afgetapt in steriele flesschen. Er moet een metalen sluiting (capsule)
op de flesch worden aangebracht, waarop in duidelijk leesbare letters
moeten staan naam en adres van den houder der vergunning en het
woord „Modelmelk".

Wij mogen zeggen, dat in het voorgaande de maatregelen zijn
opgesomd, die er toe moeten voeren, dat een product van zeer groote
betrouwbaarheid en deugdelijkheid wordt afgeleverd. Maar ook door
een repressief toezicht zal de bedrijfsleiding moeten doen nagaan of
het gestelde doel is bereikt. Omtrent de samenstelling, de bacteriologische
reinheid en de biochemische eigenschappen der melk vinden wij dan ook in
Art. 17 eenige goed gekozen eischen gesteld.

De melk moet ten minste 3 % vet bevatten, maar daar zij ook moet
voldoen aan de eischen in het „Melkbesluit" aan melk gesteld, zal er
ook niets aan mogen worden toegevoegd of aan zijn onttrokken. Van
„gestandaardiseerde" modelmelk kan dus geen sprake zijn ! !

Natuurlijk mag zij ook niet „verwarmd" zijn (gepasteuriseerd),
omdat daarmede het doel, waarvoor de melk wordt geproduceerd, te
niet gedaan zou worden.

Aan het aantal kweekbare microörganismen is 25.000 als hoogste
grens gesteld. Wij herinneren er aan, dat juist voor deze melk de „kleine
plaatmethode" bij uitstek geschikt is. Men zal dan kunnen vaststellen,
dat het aangetroffen aantal in den regel beneden de 10.000 per cc ligt,
Het verdient aanbeveling de bedrijfsleiding steeds te waarschuwen,
wanneer hoogere getallen dan 10.000 per cc gevonden worden ook al
wordt de 25.000 niet overschreden. Op deze wijze zal men door het
tijdig opsporen van fouten in de werkwijze veel moeilijkheden kunnen
voorkomen.

Het aantal coli-bacillen wordt gelimiteerd door de bepaling, dat
de melk per 0.5 cc geen colibacteriën mag bevatten. Het verdient
aanbeveling in het routineonderzoek reeds een waarschuwing te doen
hooren, wanneer de proef met 1 cc positief uitvalt ook al is die met
0.5 cc nog gunstig verloopen. Ook op deze wijze zal men kunnen
ingrijpen vóór dat het te laat is.

melk afkomstig van dieren met ontstekingen in den uier of met andere
slepende afwijkingen. Het katalasecijfer mag niet hooger dan 2 zijn.
Men zal het meestal tusschen \\ en 1 vinden ; wordt dit laatste getal
overschreden dan volge reeds waarschuwing. Het sedimentgehalte
mag niet meer zijn dan 0.5 pro mille. Ook hier zij men reeds bij een
lagere waarde diligent b.v. bij overschrijding van 0.3 pro mille. Dat
het sediment bij microscopisch onderzoek vrij moet blijken te zijn
van streptococcen behoeft nauwelijks vermelding. De ervaring leert,
dat zulks bij een goed uitgevoerd intensief diergeneeskundig toezicht
op het vee en repressief onderzoek van de melk op katalase en sediment
inderdaad ook niet voorkomt.

Wij hebben hiermede de bepalingen van dit „Modelmelkbesluit" de
revue laten passeeren. Zij, die met het tot stand komen daarvan nader
bekend zijn, weten, dat aan de samenstelling een commissoriale arbeid
van jaren ten grondslag ligt.

Ongetwijfeld zal de praktijk moeten uitwijzen in hoeverre de besproken
bepalingen inderdaad de toets der kritiek kunnen doorstaan. Het is
onze meening, dat eerst door de uitvaardiging van dit besluit het
,,Modelmelkbedrijf" op hechte basis gegrondvest kan worden. Wij
hebben reeds gedurende meer dan een tiental jaren de wenschelijkheid
daarvan bepleit. Het spreekt dus van zelf, dat wij de afkondiging met
vreugde hebben begroet en zulks te meer, omdat in dit besluit den
dierenarts de taak is opgedragen, die hem rechtens toekomt. Mogen
zij, die daartoe worden geroepen, de gelegenheid aangrijpen om deze
taak zoo goed mogelijk te volbrengen, doch mogen zij tevens hun
medewerking aan deze bedrijven op een zoo groot mogelijk terrein, dus
ook bij het toezicht op de melkwinning en bij het onderzoek van de
melk verleenen. Daarmede zullen zij niet alleen zich zelf, maar ook
den diergeneeskundigen stand en de samenleving een belangrijken
dienst bewijzen.

(Van het Openbaar Slachthuis te Groningen, Directeur : J. GOEDHART).
MUCORMYCOSE BIJ EEN VARKEN,

In een uitvoerig artikel heeft Christiansen in 1929 een overzicht
gegeven van de bij mensch en dier bekende mucorinfecties.

Volgens hem zijn mucorinfecties bij de huisdieren nog zeldzamer
dan bij den mensch en tevens is in enkele van de bekende gevallen de
schimmel niet gecultiveerd en nader onderzocht. De enkele zekere
gevallen zijn gevonden bij een paard in den kaakboezem (Nielsen)
en, als oorzaak van abortus, in de vruchtvliezen en vruchten van runderen
(Bendixen en Plum).

Christiansen vermeldt 9 door hem waargenomen mucorinfecties bij
varkens. In alle gevallen vormde de darm de porte d\'entrée. Via dezen
infectieweg hadden zich, uitgaande van de lymphklieren, haarden in
het mesenterium ontwikkeld. Hiernaast waren nog in enkele gevallen
de lever, longen en andere lymphklieren geïnfecteerd. In alle gevallen
konden de schimmels worden gekweekt, die door Nielsen 8 maal als
Absidia ramosa en 1 maal als Rhizopus suinus werden gedetermineerd.

In 1932 is door wijlen Dr. H. J. M. Hoogland in dit tijdschrift het
eerste in Nederland waargenomen geval van mucormycose beschreven
en wel bij een varken. Bij dit dier was de lever vrij dicht doorzaaid
met tumorachtige haarden van wisselende grootte. In de nieren waren
enkele kleinere infarctachtige haarden aanwezig. Op grond van deze
verspreiding werd een infectie via de vena portae vermoed.

In de samenvatting van deze publicatie schreef Hoogland : ,,De
mucormycose vormt, voorzoover uit de tot heden bekende gevallen kan
worden afgeleid, geen groote gevaren voor onze huisdieren, intusschen
is het zeker van wetenschappelijke beteekenis de veranderingen te leeren
kennen, door een pathogene schimmelsoort veroorzaakt."

Deze uitspraak is voor mij aanleiding een bij een varken waargenomen
geval van schimmelinfectie, dat tevens een van bovenstaande gevallen
afwijkende localisatie vertoonde, te beschrijven.

Macroscopie. Bij een i 6 maanden oud varken in behoorlijken
voedingstoestand (slachtgewicht 80 kg) bevindt zich in de liesstreek
aan de binnenvoorvlakte van het linker achterbeen een bijna dubbel-
manshoofdgroote bolronde zwelling. Over deze zwelling is de intacte
huid strak gespannen, maar wel verschuifbaar. In de omgeving is een
gering subcutaan en intermusculair oedeem aanwezig. Bij het voorzichtig
uitsnijden van de zwelling, die gemakkelijk van het omliggend weefsel

is los te maken, wordt deze even ingesneden, waarbij enkele liters van
een niet stinkende, licht haemorrhagisch gekleurde, heldere, waterige
vloeistof ontsnappen.

De wand van de zwelling varieert in dikte van ± i tot i 4 cm en
bestaat in het buitenste gedeelte uit vrij stevig, hier en daar iets glazig
uitziend bindweefsel met hierin vele kleine, doffe, grijsgekleurde,
blijkbaar necrobiotische of necrotische haardjes, veelal omgeven door
een licht hyperaemisch gekleurde zóne. Deze necrobiotische plekjes
conflueeren soms tot grootere gebieden of vormen een dof netwerk.
Naar binnen toe neemt de hoeveelheid bindweefsel af, terwijl hier de
doffe necrotische gebieden de overhand krijgen en een iets gele kleur
gaan vertoonen.

De binnenkant van den wand bestaat uit een tot 1 cm dikke laag
dofgeel, necrotisch weefsel, dat naar het lumen toe zeer onregelmatige
vormen heeft aangenomen en soms een iets vlokkig uiterlijk vertoont.

Meestal hebben deze necrotische vellen een caoutchoucachtige
consistentie, soms zijn ze meer verweekt.

De beide lgl. mandibularis vertoonen hetzelfde beeld als het in de
liesstreek gevonden gezwel. Ze zijn kippenei- en tennisbalgroot en van
een vrij stevige consistentie. Bij insnijden ontsnapt ook hieruit een licht
haemorrhagisch gekleurde waterige vloeistof uit centraal gelegen respect,
knikker- en kastanjegroote holten. Om deze holten bevindt zich weel-
een geelgekleurdc detritusmassa, die ten opzichte van het lumen grillig
gevormd is. Naar buiten toe gaat deze necrotische laag geleidelijk over
in een bin<dweefselmantel, waarin weer kleine doffe of grijze veldjes
voorkomen, dit- veelal conflueeren of een netwerk vormen.

De groote overeenstemming in de waargenomen veranderingen in
liesstreek en submaxillaire lymphklieren deed direct aan een samen-
hangend ziekteproces denken.

Differcntieel-diagnostisch kwamen oorspronkelijk tuberculose, absces-
vorming en haematoom in aanmerking. Maar geen dezer ziekteprocessen
kon bij nadere overweging in het spel zijn, zoodat een verder, zoowel
microbiologisch als histologisch, onderzoek werd ingesteld.

De met materiaal van den necrotischen wand geënte agarplaat
vertoonde na 1 dag een sterke schimmelgroei.

Het histologisch onderzoek bevestigde, dat deze schimmel dc oorzaak
van de waargenomen afwijkingen was.

Microscopie. Onregelmatig beeld. Naast gebieden waarin talrijke
hoopjes kernresten voorkomen, ziet men andere gedeelten waar het
celbeeld nog zeer duidelijk is. Hiernaast vallen weer gebieden op door
hun grooten rijkdom aan reuzencellen. In al deze gebieden, echter het
meest in laatstgenoemde, worden talrijke schimmeldraden aangetroffen,
die een onregelmatigen vorm vertoonen en grillig zijn vertakt.

Deze schimmeldraden zijn slechts zelden van gelijkmatige dikte,
maar hebben veelal plaatselijke verdikkingen, terwijl ze op de plaats
van een vertakking meestal bolvormig zijn opgezwollen. De reuzen-
cellen, die vrijwel altijd langs de schimmeldraden zijn gelegen, bezitten
talrijke wandstandige kernen en zijn van onregelmatigen vorm (Fremd-
körperriesenzellen). Aan het einde van een schimmeldraad is deze soms
kapvormig door een reuzencel omgeven ; op dwarsdoorsneden kan men
schimmeldraden zien, die aan alle zijden door reuzencellen zijn begrensd
of soms in één enkele reuzencel zijn opgenomen. In dit laatste geval
lijken de schimmels dunner dan normaal, terwijl ook hun kleurbaarheid
is verminderd (phagocytose).

Naast deze reuzencellen treft men enkele fibroblasten, histiocytaire
cellen met spaarzaam enkele eosinophiele leucocyten aan. In de celrijke
gebieden worden veel histiocytaire cellen, naast kleincellig infiltraat
en plaatselijk veel eosinophiele leucocyten gevonden. In deze gebieden
zijn slechts weinig schimmeldraden aanwezig.

In het derde gebied met de talrijke hoopjes kernresten bevinden zich nog
veel schimmeldraden, die echter door hun minderen omvang en geringere
kleurbaarheid in ondergang lijken te verkeeren. Ook worden hier af
en toe ondergaande reuzencellen aangetroffen (pycnotische kernen).
Het geheel maakt hier den indruk alsof zoowel de reuzencellen als de
schimmeldraden op den duur ten onder gaan.

Tusschen deze specifieke gebieden zijn strooken jong, iets oedemateus
bindweefsel aanwezig, dat hier en daar geïnfiltreerd is met enkele
leucocyten en eosinophiele cellen.

Prof. Dr. E. A. R. F. Baudet, wien ik ook op deze plaats mijn
hartelijken dank betuig, was zoo vriendelijk de door mij geïsoleerde
schimmel wel te willen determineeren.

Uit zijn onderzoek bleek, dat de in het spel zijnde schimmel was de
tot de Mucoraceae behoorende Absidia Lichtheimi (Lucet et Cost)
Lendner.

Prof. Baudet deelde verder mede, dat bekend is, dat deze schimmel
pathogeen is voor konijnen. Ze is gevonden bij mensch, rund en varken,
terwijl Lendner deze mucorsoort uit den bodem heeft geïsoleerd.

Uit de histologische afwijkingen kan met zekerheid worden vastgesteld,
dat deze schimmel de oorzaak van het gevonden ziekteproces is geweest.

Vergelijken we dit geval met de tot nu toe beschreven gevallen van
mucorinfectie, dan blijkt hier een ongewone localisatie aanwezig te zijn.

Wel is ook hier een infectie via den digestietractus i.c. de submaxillaire
lymphklieren aannemelijk. Het proces in de liesstreek, dat zich ver-
moedelijk in de lgl. subiliaci heeft afgespeeld (of in elk geval deze lymph-
klier in zich heeft opgenomen) zal wel langs haematogenen weg zijn
ontstaan, waarbij misschien een door trauma ontstane locus minoris
resistentiae zal hebben bijgedragen. Zooals reeds door Hoogland is

beschreven, behoeven bij deze hacmatogene verspreiding de longen
niet te zijn aangetast. Dat het proces zich hier veel uitgebreider heeft
ontwikkeld dan in de buurt van de porte d\'entrée kan aan herhaalde
traumata op dit geëxponeerde lichaamsgedeelte worden toegeschreven.

Door Hoogland werd gewezen op het feit, dat in zijn geval het
aantal eosinophiele leucocyten zeer gering was in tegenstelling met de
gevallen van Christiansen, die een sterke eosinophilie waarnam.

Ook in ons geval, dat overigens histologisch veel overeenkomst ver-
toont met dat van Hoogland, is plaatselijk een vrij groot aantal
eosinophiele leucocyten gevonden. Mogelijk, dat hierbij de in het spel
zijnde schimmelsoort een rol speelt. Immers, ook in de gevallen van
Christiansen werd in bijna alle een Absidia als oorzaak aangetroffen.
Uit het kleine aantal bekende gevallen zal hieromtrent echter wel geen
zekere conclusie kunnen worden getrokken.

Beschrijving van een geval van Mucormycose (Absidia Lichtheimi)
bij een varken. Het proces is gelocaliseerd in de beide submaxillaire en
en de linker liesplooiklier.

Beschreibung eines Falies von Mucormycose (Absidia lichtheimi) bei einem
Schwein. Der I\'rozess war lokalisiert in den beiden submaxillaren und in dem
linken Kniefaltenlympfknoten.

The author montions a case of Mucormycosis (Absidia Lichtheimi) in a swine.
The process is lo>calized in both submaxillar glands and the left inguinal gland.
Histologically » rather strong eosinophily appeared to be present.

Description d\'un cas de mycose a mucor (Absidia Lichtheimi) chez un porc.
Le processus était localisé aux deux ganglions sous-maxillaires et au ganglion
précrural gauche.

M. Christiansen : Virch. Arch. 1929, Bd. 273, p. 829.
N. Nielsen : V\'irch. Arch. 1929. Bd. 273, p. 859.

H. J. M. Hoogland: Tijdschr. v. Diergeneesk. 1932, Jrg. 59, p. 1156.
E. A. R. F. Baudet : Tijdschr. v. Diergeneesk. 1932, Jrg. 59. p. 1163.

Uit de Chirurgische Kliniek van de Faculteit der Veeartsenijkunde.
Directeur: Prof. Dr. J. H. HARTOG.

De afbeelding toont een prolapsus penis — meer in het bijzonder
een paralysis penis ■— bij een beer van 6 maanden. De toestand had
reeds ongeveer i week bestaan en omtrent de oorzaak was niets bekend.
Behalve een gering oedeem was er aan de roede weinig verandering
te bemerken ; slechts hier en daar toonde het slijmvlies een opper-
vlakkige necrose.

In verband met het feit, dat de eigenaar het dier niet als dekbeer
wilde behouden en wegens de ongunstige vooruitzichten van een
conservatieve behandeling werd besloten een penis-amputatie te
verrichten en daaraan de castratie te verbinden.

De amputatio penis geschiedde op de gewone wijze. Bij het dier
in narcose werd hoog aan de roede een urethrotomie verricht, waarbij
met eenige catgut-knoophechtingen de randen van de urethrawond
met de randen van de wond in het penisslijmvlies werden vereenigd,
zoodat het achterblijven van een urcthrafistel (een kunstmatig
orifkium urethrae) verzekerd zou zijn. Overigens werd om het corpus
cavernosum penis een afbind-ligatuur aangebracht, waarna de roede
door afsnijden kon worden geamputeerd.

De genezing van de wonden verliep ongestoord. Van den eigenaar
werd eenige maanden later de mededeeling ontvangen, dat het dier
goed groeide en bij het urineeren geen bezwaren toonde.

Groot is de frequentie van atresia ani of van atresia ani et recti bij
het varken ; veel minder groot is ze bij het schaap en zeer zeldzaam
is de anomalie bij paard en rund. Aan mijn kliniek zag ik de afwijking
bij het rund nog nooit en bij het paard slechts één maal. En op deze
eenige waarneming heeft dc bovenstaande afbeelding betrekking.

Het betreft een atresia ani met anus vaginalis bij een veulen van 8
dagen oud. Er bestond een groote open verbinding tusschen het rectum
en de vagina (rcctovaginaalfistel), door welke opening de faeces naar
buiten konden worden ontlast, hoewel met veel moeite. Van de vagina
uit was deze verbinding met de vingers te bereiken ; ze bevond zich
op ongeveer 8 cm afstand van den bovensten vulvacommissuur.

Opvallend was het herhaald persen, waarbij telkens het anaal-gebied
in sterke mate naar buiten welfde en af en toe een stuk faeses en (of)
een straal urine werd ontlast. Van een zoodanig moment is de foto
gemaakt. Het rectum en de vagina waren steeds met vrij stijve faeces
gevuld. Behalve deze bevindingen kon bij het manueel onderzoek
duidelijk de aanwezigheid van een anuskringspier worden vastgesteld.

De operatieve behandeling van den gesloten anus was eenvoudig :
epiduraal-anaesthesie, excisie van een schijfje huid te midden van de
kringspier, uitruiming van de opgehoopte faeces -f- irrigatie, circulaire
LXVIII 20*

Mededeeling van het Rijks-landbouwproefstion te Hoorn. \')
UREUM ALS BESTANDDEEL VAN RUNDVEEVOEDER,

Nu de huidige krachtvoederpositie het noodig maakt, dat er met alle beschikbare
middelen naar gestreefd wordt het tekort aan eiwit in het rundveevoeder zooveel
mogelijk te verkleinen, is van verschillende zijden voorgesteld om ook hier te lande
krachtvoeder verkrijgbaar te stellen, waarin een zeker percentage ureum is opgenomen.
In Duitschland schijnt men dit reeds eenige jaren op vrij groote schaal te doen en
uit medcdeelingen omtrent de praktijkervaringen aldaar zou blijken, dat ureum-
voedering inderdaad zijn nut zou kunnen hebben.

Reeds voor ongeveer 50 jaar was het bij de grondleggers der moderne veevoedings-
lcer ren punt van onderzoek of eenvoudige stikstofverbindingen als ureum, die in
de analyse der voedermiddelen bij de amiden gerekend worden, het voedereiwit dei-
koeien gedeeltelijk kunnen vervangen. Dit bleek echter geen eenvoudig probleem,
want in weerwil van de talrijke proeven, die er over genomen zijn, was men er
eind 1936 nog steeds niet in geslaagd het onbetwistbare proefondervindelijke bewijs
hiervoor te leveren. Daarna zijn echter enkele proefresultaten gepubliceerd, die
eenige gunstige werking van ureum als gedeeltelijk eiwitvervangingsmiddel toch
wel zoo waarschijnlijk hebben gemaakt, dat het in den handel brengen van een
ureumvoeder onder de huidige omstandigheden is te verdedigen.

De veehouder, die dit voeder gaat gebruiken, dient zich echter rekenschap te
geven van de voorwaarden, die blijkens de tot nu toe verkregen ervaringen de beoogde
eiwitwerking van het ureum mogelijk kunnen maken. Ook moet hij op de hoogte
zijn van de nadeelen, die voor zijn dieren kunnen voortvloeien uit een onjuist gebruik
van dit tot heden hier te lande niet gebruikelijke product.

Ureum is namelijk geen volkomen ongevaarlijke stof. Het is een eenvoudige
stikstofverbinding, die ook in het normaal gevoederde dierenlichaam gevormd
wordt als eindproduct van de afbraak der bij de levensprocessen verbruikte
eiwitten. Dit eindproduct, dat als zoodanig voor het dier onbruikbaar is, wordt
in hoofdzaak door de lever gevormd. Deze geeft het af aan het bloed. Het ereum-
gehalte van het bloed wordt echter bij normale dieren op peil gehouden, doordat
de nieren het ureum weer uit het bloed verwijderen en het in de urine afscheiden.
Vervullen de nieren deze taak om de een of andere reden niet goed, dan wordt
het ureumgehalte van het bloed hoogcr en treden bepaalde ziekteverschijnselen op

door ureumvergiftiging. Volgens gebruikelijke normen gevoederde melkkoeien
kunnen via de nieren per dag wel 200 a 300 g ureum met de urine uit het lichaam
verwijderen.

Wanneer een voeder ureum bevat en dit als zoodanig in het darmkanaal komt,
gaat het zeer gemakkelijk in het bloed over. Het onderscheidt zich dan niet meer
van het door de lever gevormde ureum en zal dus zoo spoedig mogelijk door de
nieren uit het lichaam worden verwijderd.

Hoe is het dan mogelijk, dat men ureum als vervangmiddel van eiwit wil gebi uiken ?
Dit wil men ook alleen bij de voedering van herkauwers, dus koeien, schapen en
geiten, omdat de bijzondere vorm der magen het bij deze diersoorten mogelijk maakt,
dat het ureum niet rechtstreeks uit het voeder in het bloed overgaat. Bij andere
niet-hcrkauwende diersoorten heeft men dan ook nooit eenige eiwitwerking van
gevoederd ureum kunnen aantoonen.

De spijsverteringsorganen der herkauwers onderscheiden zich van die der andere
dieren door de aanwezigheid der drie z.g. „voormagen", pens, netmaag en boekmaag.
T.s het voedsel eenmaal in de vierde maag, de lebmaag, aangekomen, dan zijn er verder
geen principieele verschillen meer aan te wijzen tusschen de verterings- en stof-
wisselingsprocessen der herkauwers en der andere zoogdieren. Wanneer het voeder-
ureum dus rechtstreeks in de lebmaag zou komen, is het zeer onwaarschijnlijk, dat het
nog eenige eiwitwerking zou hebben.

De theorie is clan ook, dat het voederureum in de pens door de werking van
bacteriën en fermenten zeer snel in ammoniakverbindingen wordt omgezet en dat
andere pensbacteriën deze ammoniakverbindingen voor hun groei als stikstofbron
zouden kunnen gebruiken. Dus op dezelfde wijze als b.v. zwavelzure ammoniak
door lioogere planten uit den bodem opgenomen en bij de vorming van het planten-
eiwit kan worden gebruikt. Het eiwit der bactcriënlichamen zou dus mede uit de
door het ureum geleverde ammoniakverbindingen gevormd worden. Dit eiwit
zou dan later in de lebmaag en het darmkanaal weer door de koe verteerd worden
op dezelfde wijze als ander voedereiwit. Er zijn verder in de nieuwere literatuur
aanwijzingen, dat het ook niet uitgesloten is, dat onder zeer bepaalde omstandigheden
ammoniakverbindingen rechtstreeks door het dier als hulpstoffen bij de vorming
van eiwit zouden kunnen worden gebruikt. Hoe dit zij, de eventueele eiwitwerking
van het UfGUHl moet ongetwijfeld met behulp van processen in de voormagen tot
stand komen. Het is daarvoor noodig, dat het voederureum werkelijk in de voormagen
komt en daar lang genoeg blijft om de gewenschte veranderingen te kunnen onder-
gaan.

Nu is het bekend, dat bij normale koeien de werking der voormagen zóó is, dat
ruwvoeder en ook niet te fijn krachtvoeder, dat droog toegediend wordt, steeds eerst
in de pens komt. Vloeibare slobber en papperig zacht meelvoedsel kunnen onder
bepaalde omstandigheden de voormagen snel passeeren en in de lebmaag komen
vóór het ureum veranderingen heeft ondergaan. Dan heeft het zeker geen eiwit-
werking meer, maar kan wel vergiftigingsverschijnselen vercorzaken.

Mogelijk speelt ook de snelheid, waarmede de dieren het voeder eten, een rol.
Hongerige dieren, die weeke krachtvoederpap krijgen, nemen deze met groote happen
op. Wanneer veel krachtvoeder opeens in de pens komt, kan het daardoor langer
duren eer het zich innig met den overigen pensinhoud vermengd heeft. Zou alles in
de lebmaag en darmen komen, dan verloopt de overgang van het voederureum
naar het bloed waarschijnlijk stormachtiger, dan wanneer het voeder zeer langzaam
wordt gegeten. Dit zou dus kunnen pleiten voor een toediening van het ureumvoeder
bij wijze van nagerecht, terwijl zooals bekend is droogvoedering de snelheid, waar-
mede de dieren krachtvoeder opnemen, ook merkbaar vertraagt.

De hierboven medegedeelde overwegingen geven ons aanleiding tot de volgende
conclusies :

Het heeft geen zin en kan zelfs gevaarlijk zijn ureumvoeder aan andere dieren
dan koeien, schapen of geiten te geven.

worden, omdat het dan de meeste kans heeft in de voormagen te komen. Wellicht
verdient het aanbeveling, het ureumvoeder het laatst te geven om de eventueele
gevaren van een te snelle opname zooveel mogelijk te ontgaan.

Aan de Proefzuivelboerderij te Hoorn is onder leiding van de Physiologische
Afdeeling van het Rijkslandbouwproefstation aldaar een oriënteerende proef omtrent
ureumvoedering opgezet. Hierbij wordt gecontroleerd, hoe de koeien voeder met
ureum eten en of er ook nadeelige gevolgen van te vreezen zijn. Het nagaan of
ureum inderdaad eiwitwerking heeft, ligt niet in dit proefplan opgesloten. Daarvoor
zouden meer gecompliceerde proefnemingen noodig zijn, die op zoo korten termijn
geen redelijke kans op onbetwistbare resultaten hebben. Ten aanzien van dit kern-
punt moeten wij ons dus voorloopig verlaten op de conclusies der Duitsche proef-
nemers, aangevuld met enkele Engelsche en Amerikaansche gegevens.

Bij den aanvang der eigenlijke proefperiode bleek al spoedig, dat het nog al
moeilijkheden oplevert normaal gevoederde melkkoeien aan krachtvoeder met een
eenigszins beduidende hoeveelheid ureum te doen gewennen. Verscheidene dieren
bleven het voeder met eenigen tegenzin opnemen en deden veel langer over hun
krachtvoederportie, dan wij bij normale voedering gewend zijn.

Het maakte hierbij geen verschil of het ureum als zoodanig met het krachtvoeder-
mengsel vermengd werd, dan wel of wij overeenkomstige hoeveelheden ureum-
melasse-pulp (met 15% ureum) aan het krachtvoeder toevoegden. Of wij het
voeder droog gaven of vochtig, maakte geen verschil ten aanzien van de graagte,
waarmede het werd opgenomen. Wij hebben niet den indruk gekregen, dat de
dieren het ureumvoeder in drogen vorm lekkerder vinden. Wel hebben zij bij droog-
voedering langer werk om het naar binnen te krijgen, zooals ook met krachtvoeder
zonder ureum het geval is.

De smaak van het ureum schijnt niet de hoofdoorzaak te zijn van den minder
bevredigenden eetlust der dieren. Immers de hoeveelheid ureum per kg krachtvoeder
schijnt hierop minder invloed te hebben dan de ureumhoeveelheid, welke in eens
wordt opgenomen. Aanvankelijk werd eenmaal daags gevoederd en 150 g ureum
in 2 kg krachtvoeder werd toen door de meeste dieren gedeeltelijk geweigerd. Gaven
^w\'j 75 g \'^{n 2} kg krachtvoeder, dan werd dit zonder bezwaar gegeten. In 1 kg kracht-
voeder werd 75 g echter ook geregeld genomen, ofschoon het urcumpercentage in
het voeder dan gelijk is aan dat van 150 g en 2 kg krachtvoeder. Wij zijn er toen
toe overgegaan tweemaal daags 1 kg krachtvoeder met ureum te geven. Zoodoende
kon 2 X 75 g ureum per dag gemakkelijk worden toegediend. Het is verder gelukt
deze hoeveelheid geleidelijk nog te verhoogen, zoodat ten slotte 2 dieren 240 g ureum
per dag kregen, 2 andere 270 g en een derde paar zelfs 300 g. De dieren, welke 240
en 270 g kregen, aten echter bij die hoeveelheden hun krachtvoeder niet vlot achter
elkaar op. Veelal deden zij er meerdere uren over en werden de laatste resten tegelijk
met de op het krachtvoeder volgende hooigift opgenomen. De twee dieren,
welke 300 g ureum kregen, hebben echter hun 150 g per keer vrij vlot achter elkaar
opgegeten. Er worden dus blijvende individueele verschillen waargenomen.

Opvallend is de tegenzin, die de proefkoeien in krachtvoeder krijgen, wanneer
men ze te snel aan het ureum tracht te wennen. Wij gaven koeien, die het ureum-
voeder niet kenden, eens 150 g ureum in 2 kg krachtvoeder op één voedertijd. Alle
dieren aten dit zonder bezwaar op. Hetzelfde rantsoen werd echter op een enkele
uitzondering na den volgenden dag grootendeels geweigerd. Toch waren toen geen
ziekteverschijnselen merkbaar en werd het ruwvoeder goed gegeten.

Andere nadeelige gevolgen hebben wij van de in eens gegeven 150 g ureum niet
gezien, ook niet bij natte toediening, die het gevaar voor vergiftiging waarschijnlijk
vergroot. (2 kg meelvoeder tot een dikke stijve pap aangeroerd met 6 1 wei). Deze
hoeveelheid komt overeen met 7j kg van het ureumvoedermengsel, dat men in
den handel wil brengen. Laatstgenoemde hoeveelheid zal onder de huidige
omstandigheden niet licht in eens worden toegediend. Wij gelooven daarom niet, dat
dit ureumkrachlvoeder bij normaal gebruik eenig gevaar voor de koeien meebrengt.

Dat ureum inderdaad vergiftig kan werken, hebben wij echter bij onze proef-
nemingen ook kunnen waarnemen. Daags nadat 150 g ureum ineens zonder bezwaar
was gegeten, slaagden wij er bij 2 van de 6 proefdieren in den volgenden dag
300 g in eens te laten verorberen, ook weer opgenomen in 2 kg krachtvoeder, aan-
geroerd met 6 1 wei. Het eene dier at dit voeder snel achter elkaar op, het tweede
wat langzamer. Ongeveer 45 minuten na het voederen werden beide dieren ernstig
ziek.

De ziekteverschijnselen begonnen met herhaalde urine- en mestafscheiding,
sterk zweeten, spierrillingen en een pompende ademhaling. De spierrillingen namen
toe tot het dier, dat het snelst had gegeten, niet meer kon blijven staan en in elkaar
zakte. Het andere dier, dat minder snel gegeten had, vertoonde hetzelfde beeld,
maar minder erg en kon op de been blijven. Het neergevallen dier werd vervolgens
suf cn scheen af en toe bewusteloos, hoewel het sterk bleef reageeren op geluiden
in zijn nabijheid. Daarna verminderden de verschijnselen en zijn de koeien snel
weer hersteld. Ongeveer 4 uur 11a de voedering was er behalve het zweeten en een
wat versnelde ademhaling niets afwijkends meer aan te zien. Den volgenden dag
aten beide dieren hun ruwvoeder gewoon op. Krachtvoeder weigerden zij toen
echter geheel, hoewel het geen ureum bevatte. Een dag later at één dezer dieren
weer zonder bezwaar 150 g ureum ineens in 2 kg krachtvoeder.

Deze proefkoeien hebben dus geen blijvend nadeel ondervonden van 300 g ureum
ineens. Waarschijnlijk houdt dit verband met de wijze van toediening. In vloeibare
slobber gegeven, schijnt ureum gevaarlijker te zijn. Er is n.1. een geval beschreven
in dc literatuur, waarbij drie koeien stierven 2| uur nadat zij in dezen vorm 250 g
ureum in eens hadden opgenomen.

Deze vergiftigingsgevallen houden natuurlijk geen rechtstreeksch verband met
een normaal gebruik van het ureumvoeder, zooals dit binnenkort verkrijgbaar zal
worden gesteld. Wij meenden ze den veehouders echter niet te mogen onthouden,
daar zij als waarschuwing kunnen dienen tegen eventueele experimenten op eigen
gelegenheid met een niet geheel onschuldige stof.

De gebruikers zullen er dus goed aan doen zich nauwkeurig aan de gebruiks-
aanwijzing te houden, opgesteld door het Rijksbureau Voedselvoorziening in Oorlogs-
tijd, welke in iedere doos of zak ureumvoeder aanwezig zal moeten zijn. Wanneer
men deze opvoJlgt, kan alle gevaar gerust als uitgesloten worden beschouwd.

„Om het ureumvoeder tot waarde te brengen en om storingen bij het vee te
voorkomen, is het absoluut noodzakelijk om de volgende voedervoorschriften in acht
te nemen :

1. Het ureumvoeder mag uitsluitend aan rundvee gevoederd worden en dus nooit aan varkens,
paarden of pluimvee.

2. Het ureumvoeder moet beslist droog gevoederd wc/den. Aanmaken met water vermindert
de voederwaarde en kan zeer schadelijk werken. Eventueel natgeworden resten van
ureumvoeder moeten uit de voergoot verwijderd worden.

3. Verstrek nooit meer dan hoogstens 4 kg ureumvoeder per dag per koe en nooit meer dan
2 kg per voedertijd. Aan jongvee geve men minder naar verhouding van het lichaams-
gewicht.

4. De overgang op ureumvoeder moet zeer geleidelijk geschieden ; begin met zeer weinig
te geven en verstrek iederen dag iets meer, zoodat na een week het volle rantsoen
ureumvoeder bereikt is."

Mayer-Pullmann \') geeft hier een beschrijving over de castratie van den hengst,
zooals hij deze gedurende zijn 36-jarige praktijk heeft beoefend. Groote bcteekenis
wordt gehecht aan een aan de castratie voorafgaande rectale exploratie, teneinde
zich omtrent de grootte van het ostium vaginale te oriënteeren. Dit onderzoek
betreft dus een voorzorgsmaatregel t.o.v. een mogelijke darmprolapsus tijdens of
na de castratie. Bij oudere hengsten is deze exploratie goed te verrichten, maar ook
wel bij goed ontwikkelde jaarlingveulens. Wordt de bedoelde liesopening te wijd
bevonden, dan geschiedt de castratie met bedekten bal ; anders bij geopend scheede-
vlies en dit laatste is bij het groote meerendeel der hengsten het geval. Om de
exploratie, die soms daags te voren, of anders kort vóór de operatie wordt gedaan,
rustig te kunnen volbrengen wordt de hengst, naar gelang der grootte, 0,2 ä 0,4 g
morphine subcutaan geïnjicieerd. En overigens wordt zaadstreng-anaesthesie
toegepast door intravaginale injectie van isocaine of tutocaine. De castratie geschiedt
bij het liggende dier.

Verdooving en castratie van hengsten in de buitenpraktijk, in het
bijzonder wat betreft de castratie bij het staande dier.

In dit artikel geeft Prof. Hupka ¹) een beschrijving van de castratie van jonge,
voorn. i-jarige hengsten, zooals deze in zijn buitenpraktijk (hoogeschool Hannover)
gebruikelijk is. Daaromtrent zijn echter geen bijzonderheden weer te geven anders
dan die betreffende de narcose. Indien de castratie bij het liggende dier geschiedt
wordt als verdoovingsmethode de rectale applicatie van chloralhydraat aanbevolen
en deze infusie heeft dan ongeveer 10 minuten vóór de operatie plaats. Er wordt
zonder bezwaar gebruik gemaakt van nogal geconcentreerde oplossingen, nl. tot
100 gram chloral op nauwelijks £ liter water. De dosis bedraagt 16 ä 20 gram/100 kg.

Voor de castratie bij het staande dier wordt deze chloralnarcose met kleinere
dosis niet geschikt geacht en ook de locale anaesthesie bevredigt in vele gevallen
niet. Hupka heeft gedurende de laatste jaren een lichte morphinenarcose (intra-
veneus) in toepassing gebracht en de daarmede verkregen resultaten waren gunstig.
Voor de praktijk wordt het gebruik van een oplossing 0.4 : 20 aanbevolen ; de dosis
voor een jaarling is dan 15 ccm en voor een 2-jarig hengstveulen 20 ccm.

Hoewel, zoo schrijft Hupka, de castraties bij het staande dier na intraveneuze
morphine-injectie nog niet zoo talrijk zijn, is toch reeds aangetoond, dal deze
morphinenarcose het mogelijk maakt het staande castreeren gemakkelijker en
minder gevaarlijk te doen zijn, terwijl ook een bevredigende gevoelloosheid wordt
verkregen. En volgens den schrijver zijn dan ook wilde veulens, die zich zoo heftig
kunnen verzetten, op deze wijze nog te castreeren.

Hupka kan evenwel de castratie bij het staande dier niet voor iedereen aanbevelen.
Zij, die daartoe de geschiktheid missen, doen beter bij het liggende di\'*r te opereeren.

Volgens Westhues ²) zijn de bezwaren, verbonden aan de toepassing der locaal-
anaesthesie bij vele operaties bij de huisdieren van dien aard, dat in talrijke gevallen
een algemeene narcose de voorkeur verdient. Het algemeen narcosevoorschrift van
het „Tierschutzgesetz" heeft den laatsten tijd aanleiding gegeven tot grooten voor-
uitgang op het gebied der algemeene narcose. Het is om deze redenen dat Westhues

1 ) Prof. Dr. E. Hupka. Die Betäubung und Kastration der Hengste in der Auszenfiraxis
mit besonderer Berücksichtigung der Kastration im Stehen. D.T.W. Jhrg. 47, Nr. 32, S. 505.

de ervaringen aan zijn kliniek met enkele narcosemethoden bij de verschillende
huisdieren publiceert, te beginnen met het paard.

In het kort wordt de van ouds bekende chloralhydraatnarcose nog eens beschreven,
waarbij wordt aangeraden bij oude, afgewerkte en dampige paarden voorzichtig
te zijn met de doseering, vermindering der gebruikelijke doses tot 10 g is soms
gewenscht.

Veulens van 4 maanden en ouder verdragen doseeringen van 8 g en meer zonder
nadeel. Als bijzonderheid wordt nog vermeld, dat in de slang van het infusie-apparaat
een glazen buisje is ingevoegd om van tijd tot tijd het goed zitten der canule te
kunnen controleeren.

Eunarcon is bij een 145-tal paarden in verschillende doseering en concentratie
intraveneus aangewend. De resultaten waren echter niet bevredigend.

De ideale narcosemethode voor het paard, welke ook in de praktijk zeer goed is
toe te passen, is volgens Westhues de chloroformnarcose in combinatie met choral-
hydraat.

In zijn artikel „Ueber einige Lazareterfahrungen" (Z. f. Veterinarkunde, Sept.
1940, zie referaat van Lubberts in het tijdschrift van 15 Dec.) wordt de chloroform-
narcose zonder chloralhydraat door Westhues als de meest gebruikte narcose-
methode beschreven.

Na applicatie van een tamelijk kleine doseering chloralhydraat (per os of intra-
veneus), wordt het paard neergeworpen. Vervolgens wordt de „Einheitsmaske",
(bestaande uit een zak van zeildoek, waarin zich een opening bevindt voor den
toevoer van het luchtchloroformmengsel en één voor het doorleiden van het halster-
touw), over den neus geschoven en met behulp van een blaastoestel wordt de chloro-
form in het masker geblazen. Als regel is na ^ 3 minuten het narcosestadium bereikt.

Waar men deze narcose ook alléén in de praktijk moet kunnen toepassen, kan de
controle der doseering op zeer eenvoudige wijze geschieden en wel door het waar-
nemen der ademhaling en de ooglidreflex. Een helper krijgt opdracht regelmatig
met den top van een vinger den lateralcn ooglidhoek aan te raken ; wordt de oog-
lidreflex zwak of verdwijnt ze, dan stopt men den chloroformtoevoer, hetgeen
ook geschiedt wanneer het dier rustig ligt en geen reactie vertoont bij de operatie.

Alle hoefoperaties, breukoperaties, zenuwsneden enz. worden door Westhues
onder chloroform-chloralhydraatnarcose verricht.

Bij 1200 paarden is deze narcose aan de kliniek van Westhues toegepast; een
tweejarige cryptorchid stierf tijdens de operatie, bij een volbloed trad een adem-
stilstand in, hetgeen zich echter herstelde. Oude, afgewerkte en dampige paarden
doet men beter onder locaalanaesthesie te behandelen.

Ook verschillende practici hebben zich het „Einheitnarkosegerat" aangeschaft
en berichten zonder uitzondering van goede resultaten.

In tegenstelling met de andere huisdieren kan men bij het rund als regel bij de
verschillende operaties met locaalanaesthesie volstaan.

Proeven met talrijke middelen voor algemeens narcose hebben geen resultaat
opgeleverd.

Bectidon 0,015 g per kg lichaamsgewicht rectaal geappliceerd geeft een
,.Beruhigung" van het rund gedurende één of twee uur.

Van de narcosemethoden bij het varken wordt speciaal aandacht besteed aan
de intraveneuze eunarcon-narcose volgens Silbersiepe. Eunarcon leent zich bijzonder
goed als narcoticum bij zwaardere varkens (boven 100 kg), bij de lichtere varkens
moet nogal eens ter verkrijging van een goede narcose aether met de „Einheitsmaske"
worden bijgegeven (bij 13 van de 124 dieren). Twee varkens stierven tijdens een
narcose, één kreeg heftige adembezwaren en twee vertoonden sterke excitatiever-
schijnselen. Bij jonge varkens van een gewicht van 7—50 kg is in 47 gevallen de
intraperitoneale chloralhydraatnarcose (volgens Fraser, Middelkoop en Scholz)
toegepast.

De werking was niet steeds constant, in 6 gevallen moest aether worden bijgegeven;
toch verdient deze methode bij het jonge varken de voorkeur boven de andere.

Tot slot wordt de aethernareose met „de Einheitmaske" beschreven als zeer
bruikbaar voor de praktijk, speciaal wanneer men een reflexlooze narcose wil bereiken
bij oudere varkens. Het verdient aanbeveling de narcose zoo oppervlakkig mogelijk
te houden en wel door direct, wanneer het dier niet meer op het inzetten van het
mes reageert, den aethertoevoer te stoppen.

In een uitvoerig, fraai geïllustreerd artikel betoogt Henschen ¹) dat de veiligheids-
speld op vele wijzen gebruikt kan worden tot tijdelijke (soms zelfs definitieve) ver-
zorging van ernstig letsel zooals dit bij oorlogsgewonden en bij massaongevallen
noodig kan zijn, wanneer de plaatselijke verhoudingen direct chirurgisch ingrijpen
onmogelijk maken. Uit de vele genoemde indicaties moge ik ter demonstratie der
practische mogelijkheden een enkele iets uitvoeriger vermelden. Bij bloeding uit
een groot vat kan I. men de centrale vaatstomp met de veiligheidsspeld doorsteken,
daarna enkele malen tordeeren, en vervolgens deze speld met twee anderen aan de
omgeving fixeeren ; II. of men steke de speld achter de vaatstomp heen, legge een
gaasprop voor de stomp, sluite de speld en klem op deze wijze het vat dicht ; III.
of men omsteke vaatstomp en omgeving en masse met een speld en klemt bij sluiting
der speld het bloedende vat dicht. Bij perforeerende borst- of buikwonden kan men
de geprolabeerde ingewanden met enkele veiligheidsspelden aan den wondrand
bevestigen teneinde verschuivingen, verdere prolaps en infectie tijdens het vervoer
van den patiënt tegen te gaan. Groote lapwonden worden, teneinde retracties,
die later hechting zouden bemoeilijken te voorkomen, voorloopig met enkele veilig-
heidsspelden gesloten.

Ook bij de definitieve verzorging van fracturen van onderkaak, vingers, sleutel-
been, middenhandsbeenderen e.d. kan de speld bij de fixatie der beenstukken
gebruikt worden. Hiervoor en voor een groot aantal zeer eenvoudige en afdoende
voorschriften voor hier niet genoemde chirurgische gevallen zij naar het origineel
verwezen.

Beschrijving van een bedrijf van 500 kippen, waarin 11a aankoop van 20 stamboek-
hanen verhoogde sterfte optrad. De hanen hadden alleen zwarte verkleuring der
punten van den kam vertoond, zoodat gedacht werd aan bevriezing. De sterfte werd
eerst aan A-avitaminose toegeschreven. Later traden gevallen van kinlelontsteking
op. Uit deze kinlellen werden zwak virulente cholerabacillen gekweekt.

Dergelijke gevallen van kinlelziekte komen in ons land ook nog al eens voor ;
het is wel zaak er aandacht aan te besteden.

Beschrijving van het onderzoek eener vergroote milt van een kip, welke lijdl
aan sarcomatose van het subcutane bindweefsel. Als diagnose der miltvcrandering
werd gesteld : hyalinose.

1 \') C. Henschen. Z^ur Technik der Gewebsvereinigung, kriegs und friedenchirurgische
Anwendungsmöglichkeiten der Sicherheitsnadel. Zentralbl. für Chirurgie B. 67, H. 47,
p. 2196.

2 ) Dr. H. Pörschmann. Läppchenkrankheit (chronische GeJlügelcholera) in einem Farm-
betrieb. B. u. M.T.W., 25. Okt. 1940.

3 ) Dr. F. Laszi.o. Hyalinose in der Milz einer Herne. D.T.W., Vol. 48, 1940, p. 511-

Wunsch is geen voorstander van de iontophoretische behandeling van oog-
aandoeningen bij het paard. Hij beschouwt deze methode voor te omslachtig. Bij
oude hoornvliestroebelingen en bij oude lensveranderingen werden geen resultaten
ermede verkregen, terwijl bij acute aandoeningen van de cornea met de gewone
oogmiddelen even goede en snelle verbeteringen werden gezien.

Oogonderzoek bij het paard met behulp van de ,,Zeisz\'sche Taschen-
leuchtlupe".

De „Taschenleuchtlupe" is een combinatie van een electrische zaklantaarn en
een loupe. Volgens Heusser ¹) leent deze zich niet alleen voor het onderzoek van
de voorste deelen van den bulbus, maar ook voor de diepere deelen wanneer de loupe
verwijderd wordt. Een bezwaar is, zooals de foto laat zien, dat het oog van het dier
met de vingers van de linkerhand wordt opengehouden en geen correctieglazen
zijn toe te passen.

Oberdörffer ²) zegt, dat lepra in die streken voorkomt, waar de plant Colocasia
antiquorum gegeten wordt. Deze plant bevat sapotoxinen. Gebieden, waar dit gewas
veel gebruikt wordt, zijn het sterkst door lepra geteisterd. In vroeger lepra-vrije
gebieden ontstond deze ziekte na invoer van Colocasia ; omgekeerd stelde Geur
vast, dat na het niet langer eten van Colocasia, de lepra zonder eenige andere maat-
regel als b.v. isolatie en verbetering der sociale omstandigheden, verdween. In
Europa zijn het de zaden van Agrostemma githago die sapotoxinen bevatten.
Oberdörffer wist bij apen secundaire lepralaesics op te wekken door ze na infectie
te voederen met Colocasia. Het aanslaan der infectie met Mycobacterium leprae
zou dus bepaald worden door een sapotoxinen bevattende voeding, zoodat de
bestrijding gebaseerd moet zijn op het verstrekken van voedsel vrij van deze stoffen.

Het element lanthaan, dat zeer veel op het element cerium lijkt, vertoont veel
verwantschap met de aardalkaliemctalen, aldus Aries³). De verbindingen met
het element cerium, die als therapeuticum gebruikt worden, zijn cejodyl, cejodyl-
terpen en jocechinol. Soortgelijke verbindingen van lanthaan zijn lajodyl, lajodyl-
terpen en jolachinol. Ze hebben waarde voor de onspecifieke prikkcltherapie en
als zoodanig vooral bij de ziekte na den partus (retentio secundinarum, metritis,
parametritis en perimetritis enz.).

1 ) Heusser. Die £eisz\'sche Taschenleuchtlupe ein wertvolles Hilfsmittel in der modernen
tierärztlichen Augen-Untersuchung. Schweiz. Arch. 1940, H. 7, S. 304.

2 ) M. Oberdörffer. Neue Gesichtspunkte zur Bekämpfung der Lepra. Forschungen
en Fortschritte 16. 273, 1940.

3 ) Dr. L. Aries. Ueber die erfolgreiche Verwertung von Lantahnsalzen in der Veterinär-
therapie, hauptsächlich bei Krankheiten des Genital- und Gebärtraktus. B. und M.T.W. 1940,
blz. 479.

Bovendien voorkomt lanthaan thrombose, die, volgens schrijver althans, zoo
dikwijls na een partus optreedt. De lanthaanpreparaten worden subcutaan,
intramusculair of intraveneus toegediend, lajodyl-terpen evenwel kan niet subcutaan
toegediend worden. T.

Prof. Steck ¹) heeft aan een aantal volwassen paarden met droes sulfanilamide
toegediend en wel steeds met de neussonde, omdat deze wijze van ingeven de eenig
betrouwbare is. Op een éénmalige dosis van 105 gram daalde de temp. den volgenden
dag bij 9 paarden C. of meer, bij 13 paarden minder dan terwijl ze steeg bij
13 andere paarden. Bij een dosis van 80 gram was het resultaat ongeveer hetzelfde.
Twee dagen na het ingeven was bij een iets grooter percentage patiënten een tempera-
tuursdaling te constateeren. De koortswerende werking hield echter niet aan. Na
enkele dagen steeg de temp. n.1. weer. Daarna werd aan een 7-tal hardnekkige
droesgevallen den eersten dag 105 gram, den 2en en 3en dag 40—45 gram en tenslotte
dagelijks 30 gram gegeven, gedurende 5 dagen. Vier dezer paarden genazen, twee-
niet, terwijl bij het zevende eerst verbetering, daarna recidieve volgde. Tenslotte
vond Steck als beste methode het verstrekken van 80 gram met intervallen van
48 uur tot genezing volgde. Hij concludeerde tenslotte, dat „in vele gevallen van
droes bij het volwassen paard het verstrekken van sulfanilamide in groote dosis
per neussonde een gunstigen invloed op het ziekteverloop heelt". (Erg overtuigend
acht ik deze conclusie niet en als ik zijn koortscurven zie, betwijfel ik of zelfs deze
conclusie nog niet aanvechtbaar is. Zelfs zag ik ook bij droes geen duidelijke uit-
werking ; ik gaf 3 dagen achtereen 3 X 25 gram, dus in totaal 225 gram sulfanilamide).

In de laatste jaren wordt levertraan door sommigen sterk aanbevolen voor wond-
behandeling. De vraag of levertraan hierbij slechts de granulatie en epithelisatie
aanzet of ook antiseptisch werkt is voor een juiste beoordeeling van deze therapie
y.ccr belangrijk.

F. Pels Leusden ²) onderzocht dit experimenteel bacteriologisch. Zijn uitkomsten
waren : Levertraan is steriel. Levertraan doodt erin gebrachte bacteriën direct,
tenzij de bact. in water gesuspendeerd zijn. Niet alle bact. worden even snel gedood,
dit is afhankelijk van de bact.soort. Ook vegetatieve kiemen van sporevormers
en sporen worden door levertraan vernietigd. Het bact. doodend principe van
levertraan is niet oplosbaar in water en niet identiek met de vrije vetzuren, waar-
schijnlijk is het evenredig aan het vitaminegehalte (vigantollevertraan is sterker
werkzaam dan medicinale). Ojemann.

Zinkphosphide komt voor 15 % voor in een den laatsten tijd veel gebruikt ratten-
verdelgingsmiddel „Jossit".

Prof. Jansch ³) te VVeenen beschrijft, mede naar aanleiding van een in zijn
laboratorium door Hoffmann bewerkt proefschrift, de eigenschappen van dit
middel, de methode waarop zinkphosphide in de organen of in den maaginhoud
kan worden aangetoond en de vergiftigingsverschijnselen, die bij een koe, verschillende
varkens, een kat, een hond en enkele kippen en eenden werden aangetroffen. Jossit
is een zalfachtige, zwarte massa, die in tubes in den handel wordt gebracht en naar
knoflook en carbid ruikt.

2 ) Fr. Pels Leusden, Rosemarie Derlich. Bakterien und Sporen abtötende Wirkung
des Lebertran. Zentralblatt für Bakt. Originale B. 146, H. 6, p. 284.

De vergiftigde dieren vertoonen koliekpijnen, diarrhee, speekselvloed, krampen,
dyspnoe. Bij de sectie worden gevonden : gastro-enteritis, bloedingen, vettige lever-
degeneratie, nierdegeneratie. De inhoud van maag en darm ruikt naar phosphor.
Men kan óf in dezen inhoud óf in de organen, vooral de lever, phosphor en tegelijk
zink aantoonen.

Over het binnendringen van bacteriën in de visschen en de bacterierijkdom
van de visschen in den handel bestaan er in de literatuur groote meeningsverschillen,
die deels het gevolg zijn van ongelijkheid van voorwaarden bij de onderzoekingen
■en deels van de onderzoekingsmethoden.

Lücke en Frerks \') onderzochten IJslandsche kabeljauw en namen van deze
dieren cirkelvorige, 5 cm² groote stukken van de oppervlakte en de daaronder
liggende spierlagen. Teneinde steriel werken mogelijk te maken werden eerst huid-
sneden gemaakt en de huid teruggeklapt, nadat door voorafgaande proeven was
gebleken, dat desinfectie en afbranden onvoldoende zijn te achten. Onder de huid
werden dan, van buiten naar binnen gaande, achtereenvolgens monsters genomen,
waarvan de buitenste monsters als No. 1, en de diepstliggende als No. 4 werden
gemerkt. Deze vleeschstukken werden telkens gewogen, om het bacteriegehalte
per gram te kunnen aangeven. Uit de monsters werd op vischsapagar gekweekt.
Gelatineplatcn bleken niet bruikbaar, daar deze te snel vervloeien.

De bacterievcrdeeling in de muskulatuur werd nu na verschillende tijden nagegaan
en wel het eerst bij versch aangebrachte visch na het lossen. Bij 75 visschen werd
zoo het bacteriegehalte bepaald. Hierbij bleek, dat het bacteriegehalte vanaf de
buitenste spierlagen naar de binnenste afnam. Zoo werd b.v. in monster 1 gemiddeld
9045, in monster 2 139, in monster 3 121 en in monster 4 maar 84 bacteriën geteld.

De volgende serie onderzoekingen werd bij visschen verricht, die 2—3 dagen
op ijs waren bewaard. Twee dagen lang bleven de bacteriegehalten op constante
hoogte staan, om vanaf den derden dag langzaam toe te nemen. Visschen, die 5—7
dagen bij een temperatuur van 13—16" C. werden bewaard, hadden een veel hooger
bacteriegehalte gekregen.

Echter bij beide groepen van visschen was het karakter der bactcrieverdceling
bewaard gebleven, n.1. aan de buitenzijde de meeste en in de binnenste spierlagen
de minste kiemen.

Uit deze resultaten is te concludeeren, dat met zekerheid de infectie der visschen
vanuit de huid plaats vindt, terwijl het binnendringen der bacteriën niet geschiedt
van uit de kieuwen, daar in dat geval ook de middelste lagen van de muskulatuur
sterker met bacteriën zouden moeten doorzet zijn. Dientengevolge hebben huid-
verwondingen van de visschen bijzonder nadeelige gevolgen.

Daar er dikwijls geen onmiddellijk verband bestaat tusschen het bacteriegehalte
en een, door onze zintuigen waarneembaar bederf, wordt door Lücke en Frerks
vermoed, dat misschien ook nog autolytische processen bij vischbederf in het spel
zijn of tenminste een gunstige omstandigheid vormen voor een bacterieele omzetting.

Het bewaren in ijs heeft dan misschien minder invloed op de psychrophiele
bacteriën, maar meer een groeibelemmerende werking op sommige enzymen.

Als een merkwaardig iets is aan te merken het feit, dat het bacteriegehalte van
niet schoon gemaakte visschen zeer laag is, zoodat het, volgens Lücke en Frerks,
7.eer zeker de moeite zou loonen na te gaan of men wel beslist visschen, wil men
ze langer bewaren, van darmen en andere organen zou moeten schoonmaken.

De bacteriegroei op gekoelde visschen, in verband met bewaar -
temperatuur en koolzuurbegassing, alsmede de invloed van het verwijderen
van het oppervlakkige slijm op de houdbaarheid dezer dieren.

Schwarz en Zeiser ¹) onderzochten het bacteriegehalte aan de oppervlakte
van versche zoetwatervisch en van in Zuid-Duitschland in den handel verkrijgbare
zeevisch. De onderzochte visschen werden in een verzadigde waterdamp en in
koelkasten op zoo bijzondere wijze opgestapeld, dat steeds één zijde van de opper-
vlakte niet werd aangeraakt.

Teneinde het bacterieaantal te bepalen werden cirkelvormige, 5 cm² groote
stukken uitgestempeld en in 200 cc water geschud, hiervan verdunningen aangelegd
en op bouillongelatine gekweekt. Bij het vermelden van het aantal bacteriën in de
talrijke teekeningen zijn niet de absolute waarden, maar hun logarithmen weergegeven.

Om den invloed van het afslijmen en van het begassen met koolzuurgas op het
bacterieaantal en de houdbaarheid der visschen te kunnen nagaan, werden de
visschen voor het verwijderen van het slijm van staart tot kop met een sterke water-
straal afgespoten. Voor de koolzuurproeven werden vischkoelkasten gebruikt, die ge-
deeltelijk van koolzuurijs waren voorzien of waarin koolzuur kon worden binnengeleid.

Bij hun proeven stelden Schwarz en Zeiser vast, dat het begin-bacteriegehalte
bij zoetwatervisch per cm² io\'\'⁵ tot io^0,5 en bij zeevisch io^5,0 tot io\'⁴ bedroeg
en dus belangrijk grooter was dan het bacteriegehalte van vleesch, dat gemiddeld
io² tot io⁵ groot is. Bij een bewaringstemperatuur van o—4⁰ C. vermeerderen
zich de bacteriën bij zeevisschen sneller dan bij zoetwatervisschen. Bij deze laatste
vischsoort is n.1. het naar beneden brengen van de temperatuur van 6" op 4⁰ C. of
zelfs op 0° C., reeds voldoende om de vermeerdering tegen te gaan. Schrijvers
verklaren dit aldus, dat de bacteriën bij de zoetwatervisschen zich eerst moeten
aanpassen aan de lagere temperatuur, waartoe ze bij zeevisch op de lange zeereis
voldoenden tijd hebben gevonden.

Voor de houdbaarheid is naast de bewaringstemperatuur het bacteriegehalle
bij den aanvang beslissend. Zoo is de houdbaarheid van zeevisch met een bacterie-
gehalte van log. 6 door daling van de temperatuur van 6° C. op 0° C. van 2 op 6
dagen, van zoetwatervisch met een bacteriegehalte van log. 4,9 van 4 op 1 1 dagen
en zelfs bij begassing met koolzuurgas op 18,5 dagen te verlengen. De temperatuur-
daling werkt niet alleen op de bacteriën groeibcleminerend, maar eveneens op de
biochemische processen, welke vlak aan het bederf vooraf zouden kunnen gaan.
Een kunstmatige daling van het bacterieaantal door afslijmen heeft slechts een voor-
bijgaande vermindering tengevolge, daar de bacteriën zich daarna weer direct in ver-
sneld tempo vermeerderen. De. houdbaarheid wordt dus hierdoor niet verlengd. Blijk-
baar worden de bederfveroorzakende bacteriën bij het afspuiten niet verwijderd. Voor
het met de zintuigen waarneembare bederf geven S. aan een bacteriegehalte van 1 o.

Het gebruik van entozon-ijs voor het verhoogen van de houdbaarheid
van visschen.

Ter verbetering van de houdbaarheid van visschen is reeds meermalen het gebru.k
geprobeerd van desinfectie- of conserveeringsmiddelen. Na de goede resultaten met
entozon in de therapie werd door Keller ²) dit middel in concentraties van 1 op
200.000 voor de fabricatie van ijs gebruikt. De met entozon-ijs gekoelde visschen
bleken meerdere dagen langer houdbaar dan contrólevisschcn. Eerst toen het entozon-
ijs geheel en al gesmolten was kreeg het doorzichtige vischslijm een iets gele kleur.

Daar voor het gebruik in de praktijk van dit middel geen wettelijke bezwaren
zijn en de kosten zeer gering zijn, is het aangewezen dit ijs in het groot op visschers-
booten nader te onderzoeken. de Graai⁷.

2 ) Keller. Entozoneis zur Verlängerung der Haltbarkeit von Fischen. Z. f. Vorratspflege

In de vergadering van het Hoofdbestuur van 22 Februari j.1. is aangenomen
als lid der Maatschappij de dierenarts L. C. Baas, Utrecht.

Gedurende de maand Februari is ten behoeve van dit fonds de volgende bijdrage
in dank ontvangen : afd. Noord-Brabant ƒ 6.—.

Bijdragen kunnen gezonden worden door storting op giro no. 173327 van onder-
gcteekende of door het zenden van een postwissel.

Na de ge verantwoording, voorkomende in het Tijdschrift van 15 Februari 1941,
v.ijn tot en met 8 Maart 1941 de navolgende bijdragen ten behoeve van de collega\'s,
die door den oorlog ernstige schade geleden hebben, in grooten dank ontvangen :

In aansluiting aan een ingekomen mededeeling moeten daarin de volgende
veranderingen aangebracht worden :

De telefoonnummers van Dr. M. J. J. Houthuis zijn : (huis) : 48420, (bureau) :
4^G743-

Op blz. 123 onder Middelharnis moet de naam H. J. van Hemert vervangen
-worden door G. P. A. Frijlink Jr. _{Dc SCC}retaris A. van Heusden.

Ondergeteekende geeft hierbij kennis, dat de contributie ad ƒ 27.— in zijn geheel
kan worden gestort vóór 1 April a.s. of in twee termijnen, n.1. vóór 1 April ƒ 14.50
en vóór 1 September ƒ 12.50.

Indien vóór 1 April niets is voldaan, dan zal over het geheele bedrag beschikt
-worden met medeberekening van zegel en incassokosten.

Het gironummer waarop gestort kan worden is 219310 ten name van den Penning-
meester v. d. Afd. Zuid-Holland der Mij. v. Diergeneeskunde te Hillegersberg.

Op Zaterdag 22 Maart a.s. zal Prof. Dr. A. Klarenbeek op de huishoudelijke
vergadering van de Afdeeling Utrecht, een inleiding houden over het onderwerp:
De tegenwoordige stand van prophylaxis en therapie bij de ziekte van Carré.

Het bestuur van de Afdeeling zou het zeer op prijs stellen, wanneer zooveel mogelijk
collegae in aansluiting hieraan hun ervaringen zouden willen mededeelen.

Alle belangstellenden, in het bijzonder de specialisten voor kleine huisdieren,
zijn hierbij welkom. Aanvang 2 uur in de collegezaal van het Instituut voor Zootech-
niek, Biltstraat. secretaris, S. Koopmans.

Op 16 Maart had te Zutphen onze eerste vergadering plaats, waarin collega
Dr. C. J. Rab een causerie hield over de Veterinaire Luchtbescherming en waar
tevens besproken werd op welke wijze onze provinciale leider zijn kennis aan de
collegae kon meedeelen en deze op hun beurt weer aan de veehouders. Door den
loop der gebeurtenissen is hieraan nimmer uitvoering gegeven.

Op i Mei trad de Heer Dr. C. J. Rab — vanwege het bereiken van den
pensioengerechtigden leeftijd — af als Directeur van het Openbaar Slachthuis
in de gemeente Renkum en werd bij die gelegenheid benoemd tot Ridder in de
Orde van Oranje Nassau. Wij wenschen hem nogmaals van harte geluk met deze-
Koninklijke onderscheiding en spreken daarbij den wensch uit dat dit eereteeken
nog een reeks van jaren zijn borst mag sieren.

Inmiddels was het Bestuur begonnen met de voorbereiding van onze weten-
schappelijke vergadering, welke op 25 Mei zou plaats vinden, toen op 10 Mei ons
vaderland in de ramp van den oorlog werd gestort.

Reeds begin Juni gaf het Hoofdbestuur den wensch te kennen, dat de afdeelingen
hun werkzaamheden op de normale wijze zouden hervatten, terwijl ook spoedig
onder de leden stemmen opgingen voor het beleggen van een vergadering. Vele
leden beschouwen onze bijeenkomsten tevens als een gelegenheid om oude vrienden
nog eens de hand te drukken en zelden was daarvoor meer aanleiding dan toen.

Vanwege de vele verkeersbelemmeringen in onze „rivierenafdeeling" kostte het
vergaderingbezoek aan menig lid den gehcelen dag en dit ging dan nog met groote
moeilijkheden gepaard. Om aan deze bezwaren zooveel mogelijk tegemoet te komen
verplaatste het Bestuur de September-vergadering van den Zaterdag naar den
Zondag, hetgeen de laatste vijfjaren niet meer was geschied.

Op deze vergadering werd met voldoening geconstateerd dat al onze leden,
zoowel militair als burger, in de oorlogsdagen ongedeerd waren gebleven, terwijl
geen onzer door het oorlogsgeweld groote materieele schade had geleden.

Besloten werd o.m. geen afdeelingsraad te benoemen, doch deze werkzaamheden
op te dragen aan het Afdeelingsbestuur, terwijl Prof. Dr. A. Klarenbeek een
voordracht hield en daarbij als onderwerp had gekozen : ,,Mededeelingen over
actueele klinische gevallen".

De vergadering had een zoodanig geanimeerd verloop, dat besloten werd, ondanks
alle moeilijkheden, de Decembcrvcrgadering te doen doorgaan en deze te houden
op een Zondag in Arnhem.

Daar werd ons Huishoudelijk Reglement in overeenstemming gebracht met de
gewijzigde Statuten en Huishoudelijk Reglement der Maatschappij cn hield Prof.
Dr. J. H. Hartog een voordracht getiteld : „Grepen uit de nieuwere chirurgie
der groote huisdieren".

Ook deze bijeenkomst, welke de omstandigheden in aanmerking genomen,
(link was bezocht, verliep zeer naar wensch.

In Juli herdacht ons medelid Prof. Dr. D. L. Bakker te Wageningen zijn veertig-
jarig jubileum als Dierenarts, terwijl de Heeren H. Rexwinkel te Aalten en J.
Hoogland te Zeddam, hun zilveren jubileum als zoodanig mochten vieren.

De Heer A. A. Elzerman ging, na zijn benoeming tot Paardenarts, over naai-
de Afdeeling Militaire Paardenartsen, terwijl de Heeren Dr. W. P. C. Bos te
Winterswijk en Th. Stegenga te Brummen tot onze afdeeling toetraden. Het ledental
steeg dus van 78 op 79.

Onze afgevaardigde in het Algemeen Bestuur, Dr. R. van Santen, die periodiek
aftrad, werd als zoodanig herkozen.

Einde 1940 moest ondergeteekende als secretaris aftreden en was niet herkiesbaar.
In zijn plaats werd in de December-vergadering gekozen de Heer J. M. van den
Born te Bemmel.

een secretaris zijn functie heeft aanvaard in een tijd, dat de toekomst zoo onzeker
was als thans en het vooruitzicht zoo somber.

Moge het daarom mijn opvolger gegeven zijn in zijn eerste jaarverslag te gewagen
van veranderde tijden, waarin de toekomst met vertrouwen tegemoet kan worden
gezien en waarin ook onze afdeeling zich opnieuw zal kunnen ontplooien.

Op Zaterdag i Maart 1941 hield bovengenoemde Groep in de collegezaal van
het Pathologisch Instituut te Utrecht, welke steeds voor dat doel door Prof. Schor-
nagel ter beschikking wordt gesteld, haar voorjaarsvergadering.

Aanwezig waren 18 leden, benevens de Heer Quaedvlieg als introducé en de
spreker van hedenmiddag Prof. Krediet.

De voorzitter, Dr. de Graaf, heette in zijn openingswoord speciaal Prof. Krediet
en den Heer Quaedvlieg welkom.

Noch de notulen van de vorige vergadering, noch het verslag van den secretaris-
penningmeester over het afgeloopen jaar gaven reden tot opmerkingen. De beide
aftredende bestuursleden, de Hceren L. W. de Waardt en Dr. Y. M. Kramer,
werden bij acclamatie herkozen.

Vervolgens sprak Prof. Krediet over „De toekomstige uitoefening der dier-
geneeskunde". Uitgaande van de werkzaamheden der Commissie tot bestrijding
der kwakzalverij ontwikkelde de spreker een organisatorisch systeem ter bestrijding
der verschillende veeziekten. Zijn helder betoog genoot levendige belangstelling,
zooals uit de daarop volgende discussie duidelijk bleek. Deze voordracht, welke
Prof. Krediet behalve voor de Groep ook reeds voor eenige afdeelingen gehouden
heeft en wellicht nog voor meerdere afdeelingen zal houden, kan ondergeteekende
ten zeerste aan de leden der Maatschappij aanbevelen.

Als uitvloeisel der gedachtenwisseling las collega Bergsma, economisch candidaat,
een artikel voor over „De Openbare Slachthuizen als schakel in de structuur der
vleeschmarkt", welk artikel binnen afzienbaren tijd in het Tijdschrift zal verschijnen.
Deze geheel onverwachte voordracht wekte zoodanig de belangstelling der aan-
wezigen, dat \'.iit de vergadering de wensch naar voren kwam aan een economisch
onderwerp een aparte bijeenkomst te wijden. Collega Bergsma verklaarde zich
bereid te zijner tijd aan dezen wensch gevolg te geven.

Nadat de voorzitter, zoowel aan Prof. Krediet als aan den Heer Bf.rgsma, den
dank der vergadering had overgebracht, werd om circa vijf uur deze interessante
bijeenkomst gesloten.

Lid geworden van de Groep Kennis der menschelijke voedingsmiddelen van
dierlijken oorsprong : D. A. Oskam te I.ekkerkerk,

In dit Tijdschrift zal zeer binnenkort een artikel verschijnen van de hand vair
Ir. C. H. Nieuwland, scheikundige aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam,
omtrent het voederen van bloembollen.

Uit dit artikel blijkt, dat de huidige veevoederpositie den veehouders aanleiding
geeft naar vervangingsmiddelen en aanvulling der rantsoenen om te zien. Eenige
soorten bloembollen kunnen daarvoor, wat hun voedingswaarde betreft, zeer zeker
in aanmerking komen.

Na het voederen van narcissenbollen zijn in den laatsten tijd eenige ernstige
vergiftigingsverschijnselen opgetreden. In verband hiermede werden de in de
literatuur over toxicologie voorkomende bijzonderheden betreffende de bruikbaarheid
der verschillende bollensoorten met het oog op eventueele giftigheid verzameld en
daaraan eenige conclusies ontleend. Hieruit treedt aan het licht, dat inderdaad
gevaar verbonden is aan het voederen van narcissenbollen. Dit geldt evenzeer,
doch in mindere mate, voor hyacinthenbollen.

Bovengenoemd Bureau brengt ter kennis van de dierenartsen, dat door de
omstandigheid dat de zeer beperkte voorraad veterinaire levertraan gereserveerd
dient te worden voor de verwerking in het mengvoeder niet kan worden overgegaan
tot het verleenen van toestemming voor het betrekken van veterinaire levertraan
pur door de dierenartsen.

In verband hiermede zijn alle, destijds ingezonden, aanvragen teruggebracht
tot vitaminepreparaten van 10- en ioo-voudige sterkte. De bestelbonnen, waarop
de toegewezen hoeveelheden en preparaten kunnen worden betrokken, zullen één
dezer dagen aan de betrokkenen worden toegezonden.

Voorts wordt er de aandacht op gevestigd, dat in den vervolge voor het betrekken
van : vitaminepreparaten, lijnzaad, lijnmeel, phosphorzurekalk, beendermeel en
z.g. biergistpoeder, de onderstaande gedragslijn door de dierenartsen dient te worden
gevolgd.

Aanvragen tot het mogen betrekken van bovenstaande producten moeten worden
gericht aan den secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, A. van
Heusden, In de Betouwstraat 30 te Nijmegen. De aanvragen moeten met redenen
omkleed zijn en zoo mogelijk aangeven van wien het product zal worden betrokken.

Genoemde secretaris zal deze aanvragen beoordeelen en, zoo noodig gecorrigeerd,
doorzenden naar de bevoegde instantie, door welke bestelbonnen zullen worden
afgegeven.

Voorts wordt er op gewezen, dat uitsluitend vitaminepreparaten kunnen worden
afgegeven, welke alleen voor dieren kunnen worden gebruikt.

In aanmerking komen o.m. dohyfralolie, denkavit niet medicinaal, vigantol
(grüne Lösung).

Producten, welke eveneens voor menschelijk gebruik kunnen worden aangevoerd,
dienen te worden aangevraagd bij het Rijksbureau voor geneesmiddelen te Amsterdam.

Bovenstaande regeling geldt voor alle dierenartsen, dus ook voor de niet-leden
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Ondergeteekende verzoekt den leden van bovengenoemden Kring, ter besparing
van incassokosten, hun contributies over de jaren 1939 en 1940, tezamen ƒ 3.—,
op zijn giro no. 313901 te willen doen overschrijven.

Geslaagd voor het candidaats-examen Veeartsenijkunde (2e gedeelte) de heeren
J. den Daas, A. J. B. Hammink en A. de Vries.

De Secretaris-Generaal van het Departement van Landbouw en Visscherij heeft,
gelet op het gemeenschappelijk besluit van de Secretarissen-Generaal van de
Departementen van Sociale Zaken en van Landbouw en Visscherij van 29 November
1940, Directie van den Landbouw, no. 9774, afd. III (welk besluit reeds opgenomen
is in ons Tijdschrift van 15 December 1940, blz. 1100), goedgevonden, dat, te
rekenen van 1 Januari 1941, de benoemingen van de verschillende plaatsvervangers

van de Inspecteurs van den Veeartsenijkundigen Dienst in verband met de bij
genoemde besluiten vastgestelde wijzigingen der districten daarmede voorzoover
noodig in overeenstemming worden gebracht.

De huid van kop en ondervoeten van runderen thans ook onder de
Vleeschkeuringswet.

Ingevolge een besluit van den Secretaris-Generaal van het Departement van
Sociale Zaken (Stcrt. No. 34) wordt, in afwijking van het bepaalde in artikel 2,
lid 1, onder a van de Vleeschkeuringswet 1919, onder vleesch tevens verstaan
de huid van den kop en de ondervoeten van runderen. Een en ander heeft derhalve tot gevolg,
dat o.m. de bepalingen van bovenvermelde wet inzake keuring van vleesch en
vleeschwaren ook van toepassing zijn op bovengenoemde artikelen. Dit besluit
is op 19 Februari in werking getreden.

De Vee- en Vleeschhandel schrijft hierbij, dat dit besluit vermoedelijk verband
houdt met het feit, dat tegenwoordig bij de worstmakerij, ter vervanging van
zwoerd, dat moeilijk te krijgen is, nogal eens gebruik wordt gemaakt van runderhuid.

Welke gegevens een veehouder moet inleveren van een plaats gehad
hebbende noodslachting, wil hij deze in mindering zien gebracht van het
aantal stuks vee, dat hij verplicht is te leveren.

Voor de noodslachtingen is de volgende regeling getroffen. De veehouder, in
wiens veestapel een noodslachting heeft plaats gevonden, dient bij de plaatselijke
toewijzingscommissie, die hel betreffende rund heeft overgenomen, een formulier
aan te vragen, waarop deze commissie de gegevens invult, die noodig zijn om te
beoordcelcn, of het rund aan de eischen voldoet, welke gesteld zijn om nood-
slachtingen te doen meetellen voor de verplichte levering.

Na inlevering van dil formulier binnen 14 dagen na datum van afgifte bij den
plaatsclijkeni bureauhouder door dengene, van wien het in nood geslachte rund
afkomstig is-, zal., indien aan de gestelde eischen voldaan is, ten aanzien van den
betrefTendcn vceRiouder, te wiens name het formulier gesteld is, één rund in
mindering gebracht worden van het aantal, dat hij volgens zijn aanslag dient te
leveren.

Blijkens een bekendmaking van Gedeputeerde Staten van Utrecht is aan het
gemeentebestuur van Baarn vergunning verleend tot uitbreiding van het openbaar
slachthuis, bestaande uit den bijbouw van een stortinrichting voor pensafval en een
wijziging van de installatie van de machinekamer van het koelhuis.

Het Bestuur der Consumptie-Melk-Centrale (C.M.C.) te \'s-Gravenhage heeft
ingesteld een Advies-Commissie inzake luberculose-beslrijding onder het rundvee. De Heer
P. J. \'t Hooft, Inspecteur van den Veeartsenijkubdigen Dienst en de Volks-
gezondheid, is bereid gevonden het Voorzitterschap te bekleeden van deze Commissie,
die verder bestaat uit de secretarissen van de Provinciale bestrijdingsvereenigingen
in Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland en uit eenige vertegenwoordigers
van de C.M.C. Aan de Commissie is als Adviseur-deskundige toegevoegd de Heer
K. de Vink, Oud-Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst en de Volks-
gezondheid.

Van de zijde der ambtenaren, verbonden aan bovengenoemden dienst is het
verzoek ontvangen, zooveel mogelijk te willen medewerken hen in de gelegenheid
te stellen op Zaterdagmiddag niet te laat naar huis te kunnen gaan.

Dit kan bevorderd worden door op Vrijdag zoo min mogelijk van den girodienst
gebruik te maken en met het verzenden van de giro-enveloppen te wachten tot
den Zaterdag. Vanzelfsprekend slaat dit niet op gireeringen, waarvan het beslist
noodzakelijk is deze dien dag nog te verzenden.

De Redactie besloot bovenstaand ingekomen billijk verzoek ter kennis te brengen
van de lezers, opdat deze zooveel mogelijk zullen medewerken om aan dat verzoek
te voldoen.

De Secretaris-Generaal van bovengenoemd Departement heeft, gelet op de
voordracht van den Directeur-Generaal van den Landbouw, goedgevonden, met
ingang van 8 Maart 1941 :

1. de Regelingscommissie voor de verbetering van het trekhondenras in de
provincie Zuid-Holland op te heffen ;

aan tr. P. Verhoeven, Rijksvee teeltconsulent te \'s-Gravenhagc als lid en voor-
zitter van genoemde commissie ;

aan M. Slager, dierenarts te Hillegersberg en VV. C. van de Stolpe, dierenarts
te Rotterdam, als leden van genoemde commissie.

Uit het Bacteriologisch Laboratorium van de Geneeskundige Universiteits
kliniek te Utrecht Prof. Br. C. D. DE LANGEN).

Sedert het bestaan van verschillende typen van den tuberkelbacil
bij warmbloedige dieren en vogels is bekend geworden, is herhaaldelijk
de vraag onder oogen gezien, of het vogeltype ook bij de zoogdieren
ziekte kan veroorzaken.

Reeds voor 25 jaren heeft men „vogeltuberculose" bij varkens
gevonden. Later bleken ook wel andere huisdieren, hoewel slechts
zeer zelden, door het aviaire type te zijn besmet. Het ligt voor de
hand, dat het tot stand komen dezer besmettingen verband houdt
met de verbreiding der ziekte onder het pluimvee, m. a. w. met de
grootte van het virusreservoir in het gebied, waar het onderzoek plaats
vindt. Tot nu toe is slechts weinig bekend omtrent de typen van
tuberkelbacillen bij de dieren in Nederland en, behoudens een enkele
mededeeling door D. A. de Jong, is, buiten vogels en varkens, het
voorkomen van vogeltuberkelbacillen niet beschreven. Met het oog
hierop hebben wij ons tot taak gesteld een onderzoek daarnaar te
verrichten. Over de gevolgde onderzoekings methoden, de maatstaf,
die voor de typendifferentieering diende en beschouwingen aangaande
de constantheid der typen, zullen uitvoerige gegevens worden ge-
publiceerd in de Verslagen van de Tuberculose-Studiecommissie 1941,
No. 15: (Dc typen van tuberkelbacillen bij zoogdieren in Nederland).

Bijna alle mededcelingen aangaande besmettingen van menschen
door vogeltuberkelbacillen zijn niet voldoende gedocumenteerd, om van
de juistheid der waarnemingen te kunnen worden overtuigd. Zoo mag
men veilig aannemen, dat in de gevallen van huidtuberculose, maligne
granuloom en leucaemie, waar aviaire tuberkelbacillen zijn gevonden,
het bewijs niet is geleverd, dat de bacillen in aetiologisch verband tot
deze ziekten hebben gestaan. Het is een veelzeggend feit, dat in de
belangrijkste centra voor tuberculose-onderzoekingen, waar sedert vele
jaren typebepalingen worden verricht (Stanley Grifiith in Groot-
Brittannië, Br. Lange in Berlijn, K. A. Jensen in Kopenhagen), het
typus gallinaceus bij den mensch niet werd geïsoleerd. Ook in Nederland,
waar het type-onderzoek de laatste jaren in ruime mate is toegepast,
is de vogelbacil niet bij menschen gevonden.

In het Bacteriologisch Laboratorium van de Geneeskundige Kliniek
determineerden wij sedert 1935, 914 stammen, afkomstig van menschen
en vonden daarbij 842 behoorende tot het humane type en 72 tot
het bovine (= 7,88 %). Geen enkele had de eigenschappen van het
aviaire type. Wel werd af en toe een cultuur gevonden, die in wijze
van groei en microscopisch overeenkwam met den vogeltuberkelbacil,
maar ingebracht bij kip en konijn, — zelfs in groote hoeveelheid —
waren deze niet pathogeen. Zulke saprophyten kunnen, bij onvolledig
onderzoek, gemakkelijk voor aviaire tuberkelbacillen worden gehouden,
vooral in die gevallen, zooals er in de literatuur verschillende worden
vermeld, waar het verrichten van dierproeven is nagelaten.

In vele landen is de tuberculose der hoenders een ernstige bron van
besmetting gebleken voor de varkens. Dit komt o.m. tot uiting, indien
men, rekening houdende met de locale omstandigheden, statistieken
uit verschillende gebieden vergelijkt. Terwijl in Finland, waar onder
kippen weinig of geen tuberculose voorkomt, de vogeltuberkelbacil
niet bij varkens werd gevonden \'), en in Zweden 10 der 121 uit varkens
gekweekte stammen tot het aviaire type behoorden ¹), waren alle van
varkens afkomstige cultures op het eiland Bornholm, waar tuberculose
onder de runderen niet en bij de hoenders veel voorkomt, van het
vogeltype²). Vooral in de Vereenigde Staten is men de laatste jaren
tot het inzicht gekomen, dat de bestrijding van de tuberculose der
vogels groote beteekenis heeft voor de varkensteelt. Niet alleen was
bij deze dieren in verschillende gebieden van een absolute toeneming
van het aantal besmettingen gebleken, maar, sedert de tuberculose
onder het rundvee, het reservoir van den bovinen tuberkelbacil, door
doelmatige bestrijding zeer belangrijk is verminderd, is vooral in
relatieven zin het gevaar voor de aviaire smetstof vergroot. Van Es en
Martin⁴) vonden in 1925 bij varkens 11 infecties door de zoogdier-
typen veroorzaakt, tegen 185 (88,51 %) door het vogeltypc en 13
menginfecties. Jenkins ⁵) zag in de Westelijke Staten bij 21 % der
slachtvarkens „vogeltubcrculose". Reeds in het rapport van de ,,Royal
Commission on Tuberculosis" ³) van 1911 werd in Engeland, naast
50 bovine- en 3 humane-, over 5 aviaire infecties en 1 gemengd aviair-
bovine besmetting bij varkens bericht.

i humane-, 29 aviaire- en 2 gemengd aviair-bovine stammen en Topley
en wilson ¹), in een samenvatting van de Engelsche gegevens, ver-
meldden er 183 bovine-, 5 humane- en 70 aviaire.

In Duitschland hadden Weber en Bohnger ²) al in 1904 een aviairen
stam uit een mesenteriale lymphklier van een tuberculeus varken
gekweekt. In het slachthuis te Berlijn werden door Helm ³) bij 44 van
113 tuberculeuse varkens (38,9%) vogeltuberkelbacillen gevonden en
Pallaske ⁴) kweekte uit 76 varkens 65 maal bovine-, 1 maal humane-,
25 maal aviaire- en 5 maal zoowel bovine- als aviaire tuberkelbacillen.

Het aantal gevallen van „vogeltuberculose" bij varkens, gevonden
in Denemarken en Noorwegen, is zeer groot. Christiansen, ⁵) in Kopen-
hagen, kweekte bij 86 van 118 varkens den vogelbacil, bij 28 runder-
bacillen en bij 4 een afwijkenden stam ; Bendixen en Jepsen ⁶) isoleerden
48 bovine-, 1 humane- en 30 aviaire stammen en 2 maal zoowel
bovine als aviaire.

In Noorwegen vond Holth ⁷) 50 stammen van het vogeltype, naast
slechts 3 van het bovine- en 14 van het humane type.

Een opmerkelijke tegenstelling tot deze verhoudingen geven de
getallen van Ferreira ⁸) uit Portugal, die niet minder dan 31 humane
stammen kweekte en maar g bovine- en 1 aviairen stam.

Skoenaers ⁹), in België, trof slechts enkele malen het vogeltype aan
(46 bovien, 9 humaan, 2 aviair). Bij een onderzoek in Nederlandsch-
Indië waren van de 5 cultures uit varkens, 4 „humaan" en 1 „bovien";
vogelstammen werden niet gevonden (Lobel, Van der Schaaï en
Roza) ^,0).

In Nederland zijn op dit gebied slechts weinig gegevens bekend
geworden. De tot heden verrichte onderzoekingen hebben betrekking
op maar éér) of enkele waarnemingen.

De meesten van degenen, die studie hebben gemaakt van de „vogel-
tuberculose" bij het varken, zijn de meening toegedaan, dat deze
ziekte een niet-progressief karakter heeft en dat de afwijkingen als
regel beperkt blijven tot de lymphklieren van de halsstreek en het
mesenterium. Slechts zelden zouden aandoeningen met grootere

1 ) W. W. C. Topley & G. S. Wilson, The Principles of Bact. and Immunol.,
I93⁶- ¹⁰54-

8 ) J. A. Ferreira, Arqu. Inst. Bact. Cam. Pest., 1938. 7. 267 (Ref. Z. Bak I.
1939- ¹35- 284).

10 ) L. W. M. Lobel, A. v. d. Schaaf & Moh. Roza, Ned. Ind. BI. Diergen.k.,
1936. 48. 315.

uitbreiding worden gezien. Raebiger en diens medewerkers kennen
dan ook, „wegens den localen aard van het lijden en den geringen
invloed, die het op de ontwikkeling der dieren heeft", aan de aviaire
infecties bij het varken, in oeconomisch opzicht, slechts geringe be-
teekenis toe. Verschillende onderzoekingen zouden hier steun aan
kunnen verleenen. Enkele voorbeelden mogen dit toelichten. O. Bang
en Holm ¹) vonden in alle 18 onderzochte tuberculeuse mesenteriale
lymphklieren bij varkens, aviaire bacillen. Van de gevallen, waar
alleen de halslymphklieren waren aangetast, werden 19 besmet gevonden
met het vogeltype en 4 door de zoogdiertypen, terwijl daarentegen
alle 22 stammen, uit tuberculeuse organen gekweekt, tot de zoogdier-
typen behoorden. Bij 27 varkens met algemeene tuberculose zag Lentz ²)
geen enkele maal vogelbacillen ; bij een volgend onderzoek ³) kweekte
hij, onder 13 varkens met gegeneraliseerde tuberculose, 3 maal het
typus gallinaceus en onder 46 met locale tuberculose, 20 maal.

Toch zijn er ook wel gevallen bekend, waar de vogelbacil in het
varken ernstige vormen van tuberculose had veroorzaakt. Zoo vond
Feldman ⁴) in Chicago, den aviairen bacil bij 24 van 26 slachtvarkens,
die wegens zeer uitgebreide tuberculose waren afgekeurd, resp. voor
steriliseering bestemd en Crawïord ⁵) kweekte uit 36 zulke varkens
21 maal het vogeltype. D. A. de Jong⁶), Douma ⁷) en Frenkel en
Clarenbtjrg ⁸) hebben ook in ons land enkele van zulke gevallen
beschreven.

Onderzocht zijn 169 stammen, gekweekt uit 168 varkens, en wel :
113 van het bovine- en 56 van het aviaire type; één maal werden
zoowel runder- als vogelbacillen uit een en hetzelfde dier geïsoleerd.

In overeenstemming met de algemeene ervaring, waren de meeste
vogelstammen afkomstig van varkens met locale (lymphklier) aan-
doeningen. Met de aantasting van meer dan één lymphklier, ging een
verschuiving ten gunste van het aantal bovine stammen gepaard ;
deze verschuiving kwam nog duidelijker tot uiting bij de dieren met
tuberculose der inwendige organen.

8 ) H. S. Frenkel & A. Clarenburg, Versl. Centr. Lab. Volksgez.h., 1928.
181. A. Clarenburg, T. v. Diergen.k., 1931. 58. 7. 345.

Algemeen verbreid is de meening, dat de „vogeltuberculose" bij
het varken onder karakteristieke anatomische beelden kan optreden.
Bij ons onderzoek bleek echter, dat dergelijke beelden ook wel door
bacillen van ander type kunnen worden verwekt. In een klein aantal
gevallen ontvingen wij nl. weefsel met de patholoog-anatomische
diagnose „vogeltuberculose", terwijl toch runderbacillen daaruit werden
gekweekt.

Herhaaldelijk zijn waarnemingen gedaan, waar uit mag blijken, dat
runderen door den vogeltuberkelbacil kunnen worden besmet.

Koeien, samengebracht met tuberculeuse hoenders worden al spoedig
allergisch ten opzichte van aviaire tuberculine, maar na verwijdering
van de smetstofbron, verdwijnt deze overgevoeligheid ook weer vrij snel.

Schai.k \') put daaruit de gevolgtrekking, dat aviaire infectie weinig
ingrijpende veranderingen in het runderorganisme ten gevolge heeft.
In overeenstemming hiermee zijn de meeste onderzoekers de meening
toegedaan, dat de vogeltuberkclbacil bij het rund, indien zij al tot
ziekteprocessen aanleiding geeft, toch niet meer dan een goedaardig
verloopende, niet-progressieve tuberculose teweeg kan brengen ¹). Deze
zou beperkt blijven tot de retropharyngeale- en de mesenteriale lvmph-
k lieren.

Het aantal waarnemingen van „vogeltuberculose" bij runderen,
in dc literatuur vermeld, is niet groot. In Engeland is onder 52 runderen
één maal dc aviaire bacil geïsoleerd ²) ; Van Es en Martin ³), in
Noord-Amerika, vonden, naast 100 stammen van de zoogdiertypen,
11 van het vogeltype en 4 gemengde infecties. Bij 58 runderen met
gegeneraliseerde tuberculose kweekte Van Es⁶) alleen runderbacillen;

1 ) R. E. Glover & A. S. Griffith, Univ. Cambridge, Inst. Anat. Path. 5. Rep.
Director. 1934—35. 94-

3 ) L. v. Es & M. H. Martin, Univ. Nebraska, Agric. Exp. Stat. Res. Bull. 49.
i93°-

onder de 115 koeien met locale (lymphklier)tuberculose trof hij
daarentegen in 12 % vogelbacillen aan.

Belangwekkende waarnemingen deed Plum ¹), die in Denemarken
uit weefsel van 151 aborteerende koeien, 6 stammen van vogel-
tuberkelbacillen kweekte. De 6 runderen, die met vogelbacillen
waren besmet, kwamen uit stallen, die hoewel geheel of nagenoeg
vrij van rundertuberculose verschillende koeien herbergden, die op
vogeltuberculine reageerden. Bij enkele der kalveren werden bovendien
vogeltuberkelbacillen gevonden in de darmscheilsklieren. De abortus
was eerst in een vrij laat stadium der dracht opgetreden en
zij was het gevolg geweest van een exsudatieve ontsteking van
het baarmoederslijmvlies. Na het verwerpen bleven de bacillen
nog langen tijd aanwezig in kleine abscessen onder het slijmvlies, die
bij een volgende drachtigheid weer uitgangspunt werden voor ont-
steking, welke opnieuw abortus ten gevolge had. In andere organen
dan de uterus werd in de meeste gevallen geen afwijking gevonden ;
slechts een enkele maal waren er ook tuberkels in de lymphklieren
van het digestiekanaal.

Waarschijnlijk komt deze localisatie ook wel in Amerika voor. Het
is Van Es nl. opgevallen, dat in veestapels, waar „vogeltuberculosc"
heerschic, vele koeien het kalf verwierpen.

Nog geringer is het aantal mededeelingen betreffende meer uitge-
breide tuberculeuse processen.

Reeds in 1908 beschreef O. Bang ²) een geval van door den vogelbacil
veroorzaakte miliaire tuberculose bij een koe, die op het abattoir in
Kopenhagen was geslacht en D. A. de Jong ³) vond in hetzelfde jaar
bij een kalf, met een weinig uitgebreide congenitale tuberculose van
borst- en buikorganen, een stam, die cultureel zich gedroeg als de
vogeltuberkelbacil, maar, die bij cavia\'s afwisselend afwijkingen ver-
oorzaakte als bij zoogdiertuberculose worden gezien, dan weer als die
bij vogel tuberculose.

Kortelings nog heeft Timoney ⁴) mcdedeeling gedaan over tuberculose
bij een koe, met ver voortgeschreden chronische processen in borst- en
buikorganen en uitgebreide aandoeningen van den uier, veroorzaakt
door het typus gallinaceus. De bacillen werden uitgescheiden met
de melk.

Wolters\' ⁵) opvatting, dat longaandoeningen door vogeltuberkel-
bacillen bij het rund meer zouden voorkomen dan men tot nu toe
heeft gemeend, is door zijn onderzoekingen niet bewezen. Het was
hem gelukt, uit 80 monsters longslijm 4 maal een aviairen stam van

1 *) N. Plum, Veröff. SerumLab. Kgl. Tierärztl. u. Landw. Hochschule Kopen-
hagen. 1925.

tuberkelbacillen te kweeken. De beschikbare gegevens laten echter
evenzeer toe te veronderstellen, dat deze cultures afkomstig zijn geweest
uit het bijgemengde voedsel, als uit een longhaard.

De literatuur samenvattend, kan worden gezegd, dat voorzoover ons
bekend is, naast locale lymphklier- en baarmoedertuberculose, tot nu
toe slechts bij 2 of 3 runderen „vogeltuberculose" met grootere uit-
breiding is waargenomen. Met het oog hierop zijn onze eigen ervaringen
zeer merkwaardig te noemen.

Teneinde de kans op het vinden van andere dan bovine stammen
te verhoogen, hebben wij voornamelijk materiaal onderzocht van
runderen met slechts zeer geringe uitbreiding van de tuberculeuse
aandoening. Zoo waren 80 der 137 gekweekte stammen afkomstig
van slachtkoeien, bij welke één of 2 tuberculeuse lymphklieren waren
aangetroffen, maar geen andere afwijkingen. Van 17 onderzochte
pasgeboren kalveren hadden 11 alleen tuberculose van de portale
klieren. Onder de 137 geïsoleerde stammen waren 133 van het bovine
type, 4 van het aviaire.

Het is van belang de pathologische bevindingen bij de aan „vogel-
tuberculose" lijdende runderen hier te vermelden :

Koe 292, geslacht aan het abattoir te Utrecht, had groote retropharyn-
geale- en mediastinale lymphklieren met talrijke haarden van ver-
schillende grootte, die een .smeerkaasachtige massa bevatten ¹).

Koe 299 is geslacht aan het Utrechtsche abattoir en nader onderzocht
in het Veterinair-Pathologisch Instituut der Universiteit. De longen
waren doorzaaid met lobulaire-, confluent-lobulaire- en acineuse
haarden, vooral in de topkwabben, de cardiale kwab en het voorste
gedeelte van de hoofdkwabben. De buitengewoon hevige, dicht uitge-
zaaide miliairc tuberculose had het beeld van een zeer vochtige
catarrhale pneumonie. Hier en daar waren grauwgekleurdc gebieden
met vaste consistentie. Slechts op enkele plaatsen was macroscopisch
verval te zien. De pleura had een matig aantal versch uitgezaaide
tuberkels. De bronchiale lymphklieren, grauw, week en diffuus ge-
ïnfiltreerd, waren vergroot en hadden hier en daar kleine bloedingen,
vooral in het capsulaire- en subcapsulaire weefsel. Naast teleangiecta-
sieën bevatte de lever buitengewoon veel miliaire- en talrijke submiliaire
tuberkels, ten deele doorbrekend naar de bloedvaten en daarbij ook
enkele erwt- tot knikkergroote grauwe, vrij weeke haardjes, waar geen
verkazing in was waar te nemen.

Koe 330 (Slachthuis en Veterinair-Pathologisch Instituut te Utrecht).
De obductie had veel punten van overeenkomst met die van koe 299.

1 Deze en volgende patholoog-anatomische gegevens zijn ons welwillend verstrekt
door de obducenten aan de betreffende slachthuizen, resp. het Pathol. Anatom.
Instituut der Veterinaire Faculteit.

Ook hier waren de longen doorzaaid met lobulaire-, confluent-lobulaire-
en acineuse haardjes, die het beeld gaven van een catarrhale, sereuse
pneumonie. Slechts op enkele plaatsen waren macroscopisch teekenen
van verval. De diffuus geïnfiltreerde bronchiale lymphklieren hadden
bleek-grauwe kleur en bevatten kleine bloedingen. In de lever zag
men talrijke miliaire- tot knikkergroote weeke haardjes, zonder verkazing.

Koe 389 (Slachthuis en Veterinair-Pathologisch Instituut te Utrecht)
had een van het normale beeld afwijkenden vorm van tuberculose ;
in longen, lever, nieren en lymphklieren lagen de tuberkels als necro-
tische eilandjes in het weefsel, ten gevolge van zeer snel intredend
verval. De buitengewoon hevige miliaire tuberculose had ook hier
sterk exsudatief karakter.

Zonder in bijzonderheden te treden over de pathologische beelden
bij deze 4 door vogeltuberkelbacillen besmette runderen, kan gezegd
worden, dat de afwijkingen van zeer ernstigen aard waren (uitgebreide
miliaire uitzaaiingen en aantasting van verschillende organen). Op-
merkelijk zijn daarbij vooral de beide gevallen met longaandoeningen
van diffuus-sereusen aard.

De beteekenis van de vogcltuberculose is voor de hygiëne van het
rund dus blijkbaar grooter, dan men op grond van de literatuur zou
kunnen vermoeden.

Slechts zelden zijn gevallen van tuberculose bij geiten beschreven.
Het zal echter onjuist zijn, uit het geringe aantal mededeelingen af te
leiden, dat tuberculose bij dit voor tuberkelbacillen van elk type zeer
gevoelige dier, ook inderdaad zoo zeldzaam zou zijn.

Topley en Wilson \') vermeldden in Engeland 2 gevallen, door
bovine bacillen veroorzaakt ; Kay ¹) vond eerst onlangs het eerste
geval in Schotland. Door Wwedensky ²) zijn in Rusland 3 geiten
gezien, met door vogelbacillen veroorzaakte tuberculose van mesen-
teriale- en bronchiale lymphklieren en het kniegewricht.

Vijftien der gekweekte stammen hadden de eigenschappen van het
bovine type, 2 die van het aviaire.

Bijna alle geiten leden aan zeer ernstige exsudatieve tuberculose,
met uitgebreide verweekingshaarden, vooral longcavernen. Dit gold
ook voor de geiten 20 en 110, die met bacillen van het vogeltype waren
besmet.

2 ^s) K. K. Wwedensky, Arch. Biol. Nauk., 1923. 23. 155 (Ref. Z. Tbc. forsch.
1924. 22. 262).

Geit 20, aanvankelijk in de „Interne Kliniek" verpleegd (diagnose :
open long- en uiertuberculose), bleek, bij obductie, o.a. uitgebreide
caverneuse longprocessen te hebben, met buitengewoon veel tuberkel-
bacillen in het exsudaat.

Geit iio, geseceercl in het Veterinair-Pathologisch Instituut, had
zeer ver voortgeschreden tuberculose van de longen, lever en milt, met
cavernen en verweekingshaarden en opvallend veel tuberkelbacillen.

Volgens A. S. Griffith \') zou McFadyean 2 gevallen hebben
waargenomen, veroorzaakt door bacillen van het bovine type; in 1925
beschreef hij zelf er 2, door aviaire bacillen teweeggebracht ²). Hier
kunnen, in Engeland, nog 3 van bovinen oorsprong aan worden toe-
gevoegd ¹) ²). In Amerika kweekten Van Es en Martin ³) een bovinen
stam en Schalk ⁶) isoleerde uit 2 schapen aviaire cultures.

Onze eigen ervaring beperkt zich tot 3 schapen, waarvan één met
longtuberculose, de beide andere met zeer uitgebreide tuberculeuse
veranderingen in borst- en buikorganen. In alle 3 gevallen werden
stammen van het rundertype gekweekt.

Niet zelden heeft men tuberculose gezien bij hertachtige dieren,
in de meeste gevallen veroorzaakt door bovine bacillen ⁴).

Christiansen ⁵) kweekte uit een ree, met tuberkels in lever en milt,
tuberkelbacillen van het vogeltype.

Wij vonden bij alle 4, aan tuberculose gestorven exotische herkauwers,
verblijfhoudende in een dierentuin, bacillen van het bovine type
(1 antiloop, 1 lama en 2 giraffen).

Het eerste geval van tuberculose bij liet paard, waar de vogelbacil
als oorzaak werd gevonden, heeft Nocard⁰) in 1898 waargenomen
in Parijs. Ten onrechte meende hij, dat de localisatie in de buikorganen
speciaal eigen zou zijn aan infecties met het aviaire type.

4 \') H. Brandt, D. tierarztl. W.scbr., 1938. 481. H. W. Schmidt, Idem, 1938, 482.
I. Platen, Berl. u. Münch. tierarztl. W.schr., 1939. 536.

5 ) M. Christiansen, Maandesskr. f. Dyrl., 15 Mei 1931 (Ref. Rev. Gén. Méd. Vét.
15 avr. 1932. 209).

van het gallinaceus-type zijn geïsoleerd bij een paard, waarbij zwelling
der mesenteriale lymphklieren, de eenige gevonden afwijking was.

Het aantal publicaties over de bij tuberculose van paarden ge-
kweekte baciltypen, is slechts klein. Alle 10 door Zwick en Zeller \')
in Duitschland onderzochte stammen waren van het rundertype
Oppermann en Doenecke ¹) vonden 2 bovine, 1 humane en 1 aviaire
cultuur.

In Engeland is door Mc. Fadyean ²) ook een vogelstam uit een
paard geïsoleerd. Het dier bleek aan een darmaandoening te hebben
geleden, die veel overeenkomst had met die van de paratuberculose
der runderen (Johne\'s disease).

Van de 3 in Bornholm, uit paarden gekweekte stammen ³), behoorden
2 tot het aviaire type, de derde had de eigenschappen van een zwak
virulente bovine cultuur. Een der met vogelbacillen besmette paarden
leed aan miliaire long- en pleuratuberculose en tuberculose van de
milt, de andere hadden intestinale laesies en tuberculose van longen
en buikvlies.

Uit 14 paarden kweekten wij 12 bovine en 2 aviaire stammen. De
sectiebevindingen bij deze paarden met „vogeltuberculose" waren als
volgt :

Paard 239, geslacht in het abattoir te Rotterdam, is nader onderzocht
in het Veterinair-Pathologisch Instituut te Utrecht. De longen, egaal
rose gekleurd, hadden in alle deelen gelijke consistentie. Met de loupe
bekeken, was aan de sneevlakte der gefixeerde stukjes longweefsel, een
zeer fijne, dicht opgehoopte korreling te zien, die berustte op de aan-
wezigheid van buitengewoon vele submiliaire tuberkeltjes. De lever,
ongeveer tot het dubbele vergroot, was vast en bleek-gcel ; aan de
oppervlakte bevonden zich een tiental knobbeltjes, ter grootte van
spcldeknop tot luciferskop, omgeven door bindweefsel en met kruime-
ligen inhoud. Verreweg het grootste deel van de sneevlakte vertoonde
een grijs netwerk, in de mazen waarvan het donkerder leverweefscl
was gelegen. Aan milt, nieren en hart zijn geen afwijkingen gevonden. In
praeparaten van de organen waren zeer veel zuurvaste bacillen te zien.

Paard 435, eveneens uit het Slachthuis te Rotterdam, had groote
haarden in de longen, een diffuse uitzaaiing in de gezwollen lever,
verkaasde tuberkels in het peritoneum, de vergrootte milt en de nieren.

Evenals wij bij runderen hebben gevonden, waren dus ook bij deze met
vogeltuberkelbacillen besmette paarden zeer ernstige ziekteprocessen
aanwezig, waarbij miliaire en submiliaire uitzaaiing op den voorgrond
stonden.

Het is bekend, dat carnivoren grooten weerstand bezitten tegen
besmetting met den vogeltuberkelbacil. Mededeelingen over spontane
infecties bij honden en katten hebben wij in de literatuur niet aan-
getroffen. Wel vindt men bij den hond naast bovine bacillen niet
zelden humane.

Met uitzondering van de, overigens twijfelachtige gevallen van
„humane infecties", door Rabinowitsch beschreven, zijn bij katten
uitsluitend stammen van het rundertype gekweekt

Bij ons eigen onderzoek werden uit tuberculeuse honden geïsoleerd
3 humane- en 5 bovine stammen, bij 6 katten alleen bovine. Vogel-
bacillen hebben ook wij niet gevonden.

Bij in het wild levende vleescheters is het aviaire type tot nu toe
evenmin bekend. Uit de tuberculeuse organen van 3 tijgers en 1 beer,
gestorven in een dierentuin, hebben wij alleen stammen van het
rundertype gekweekt.

Konijnen zijn zeer gevoelig voor infectie met den tuberkelbacil van
de vogels. Besmettingen in de natuur zijn dan ook herhaaldelijk waar-
genomen. O. Bang ²) vond een konijn met miliaire vogeltuberculose
der longen en zweeren in den darm en Cobbett ³) zag 2 gevallen
van spontane aviaire tuberculose bij konijnen, die in een ruimte verblijf
hielden welke tuberculeuse kippen herbergde. Calmette ⁴) had te
kampen met bovine- en aviaire infecties onder zijn proefkonijnen.

Spontane besmetting met vogeltuberkelbacillen bij de grijze muis
is het eerst waargenomen door D. A. de Jong ⁵). Weber en Bofinger ⁶)

⁶) D. A. de Jong, Bericht VIII Int. Tierarztl. Kongr., Budapest, 1905, 2. 3.
«) W eber & Bofinger, Tub. Arb. Kais. Ges. h. Amt, 1904, 1. 83.

vonden hetzelfde bij een wilde muis, die met kunstmatig geïnfecteerde
witte muizen in contact was geweest en Koch en Rabinowitsch \')
zagen veel spontane aviaire infecties bij muizen en ratten in den Berlijn -
schen dierentuin.

Het is niet onwaarschijnlijk te achten, dat deze knaagdieren kunnen
bijdragen tot verspreiding van de smetstof in de natuur.

Bij apen, die vooral gevoelig zijn voor den tuberkelbacil van het
menschentype, zijn ook enkele besmettingen met het vogeltype aan-
getroffen.

Urbain ¹), in Parijs, determineerde bij tuberculeuse apen 25 maal
humane-, 4 maal bovine stammen en 1 maal het gallinaceustype.
Ook Fischel ²) vond, evenals Rabinowitsch ³), vogelbacillen bij een
tuberculeusen aap.

Volledigheidshalve kan ten slotte nog worden vermeld, dat vogel-
tuberkelbacillen zijn gevonden bij 2 buideldieren ⁴).

Overzicht van de literatuur, waaruit blijkt, dat gevallen van
tuberculose, veroorzaakt door bacillen van het vogeltype, bij ver-
schillende zoogdiersoorten zijn gevonden. Met uitzondering van het
varken, beperkten deze zich tot sporadische waarnemingen.

In onze eigen onderzoekingen werden met de typenbepaling de
volgende uitkomsten verkregen :

Bijna alle runderen en paarden met aviaire infecties hadden ernstige
vormen van tuberculose (miliaire uitzaaiing, diffuse catarrhale long-
tuberculose, groote verbreiding). Dit is in tegenstelling met de meeste

der, overigens slechts zeer zeldzame, waarnemingen van vogeltuberculose
bij deze diersoorten, die ons uit de literatuur bekend zijn. In overeen-
stemming met de algemeene ervaring hadden de aviaire infecties bij
varkens meestal slechts locale, niet voortschrijdende processen ver-
oorzaakt. Toch werden niet zelden ook gevallen met meer ernstige
uitbreiding door ons gezien. De beide geiten met „vogeltuberculose"
hadden de ernstige caverneuse longprocessen, die karakteristiek zijn
voor de tuberculose bij deze diersoort.

Onze onderzoekingen mogen een steun zijn voor de opvatting, dat
de tuberculose der vogels een bron van gevaar is voor onze huisdieren
en dat bij de bestrijding der tuberculose onder het vee, niet alleen
aandacht dient te worden gewijd aan den bacil van het bovine type,
maar ook aan dien van het aviaire.

Deze omvangrijke onderzoekingen zijn mogelijk gemaakt door een
toelage vanwege de Studie-Commissie van de Nederlandsche Centrale
Vereeniging tot Bestrijding der Tuberculose. Het aan de onderzoekingen
ten grondslag liggende sectiemateriaal is mij door verschillende collega\'s
welwillend ter beschikking gesteld. In het bijzonder past een woord
van dank aan de professoren Dr. J. A. Beyers en Dr. H. Schornagel,
alsmede aan collegae J. P. van der Slooten, Dr. M. J. J. Houthuis
en J. H. ten Thye.

Beinahe alle Kinder und Pferde mit aviären Infektionen litten an schweren Formen
von Tuberkulose (miliare Verstreuung, diffuse katarrhale Lungentuberkulose, grosse
Ausdehnung). Dies widerspricht den meisten der übrigens seltenen Beobachtungen
von Geflügeltuberkulose bei diesen Tierarten, die uns aus der Literatur bekannt
sind. In Uebereinstimmung mit den allgemeinen Erfahrungen hatten die aviären
Infektionen bei Schweinen meist nur lokale, sich nicht weiter ausdehnende Prozesse
erzeugt. Es wurden aber nicht selten auch Fälle von schwerer Ausbreitung von
uns beobachtet. Die beiden Ziegen mit „Geflügeltuberkulose" hatten schwere
kavernöse Lungenprozesse, die für die Tuberkulose bei dieser Tierart charakteristisch
sind.

Unsere Untersuchungen können als Stütze für die Auffassung betrachtet werden,
dass die Tuberkulose der Vögel eine Gefahrenquelle für unsere Haustiere ist und
dass bei der Bekämpfung der Tuberkulose unter dem Vieh nicht allein dem Bazillus
des bovinen Typs Beachtung geschenkt werden darf, sondern auch dem aviären Typ.

The author gives a review from literature from which it appears that cases of
tuberculosis caused by bacilli from the avian type are found in different species
of mammalia. It were sporadic observations excepted those in swine. From his own
researches to determine the types, the following results were obtained:

Nearly all cows and horses with avian infections had severe forms of tuberculosis
(miliary dissemination, diffuse catarrhal lung tuberculosis, large extension). This
in contrary to most of the (for the rest only very rare) observations of avian t.b.c.
in these species of animals, known to us from literature.

According to the general experience the avian infection in swine had mostly
caused only local, not striding processes. But next to it the author saw more than
once cases with more severe extension too.

Both goat with avian t.b.c. had grave cavernous lungprocesses, characteristic
to t.b.c. in this kind of animals.

The authors\' researches may support the idea that the tuberculosis of birds is a
source of danger to our domestic animals and that in the fight against t.b.c. in cattle
we have to pay attention not only to the bacillus of the bovine type but also to the
avian one.

L\'auteur donne un aperçu de la littérature concernant l\'infection des différents
mammifères par le bacille tuberculeux du type aviaire. A l\'exception du porc, tous
ces cas se limitent à des constatations sporadiques. L\'auteur résume le résultat de
ses propres déterminations dans le tableau suivant.

Presque tous les chevaux et les bovidés infectés par le bacille aviaire présentèrent
des formes graves de tuberculose (dissémination miliaire, tuberculose pulmonaire
catarrhale diffuse, grande extension). Ceci est en opposition avec la plupart des
constatations, d\'ailleurs très rares, d\'infection aviaire décrites chez ces espèces ani-
males. D\'accord en cela avec les observations usuelles, l\'infection aviaire du porc

In het Tijdschrift van i Maart refereert collega Lubberts een
beschouwing van Stimpel over ,,de bevangen gang." Schrijver meent
het ontstaan van dezen eigenaardigen gang tc kunnen verklaren doordat
de strekpees haar verbinding met de weefsels uit het bovengedeelte
van den hoef kwijt is geraakt, waardoor haar inplantingspunt nu alleen
tot het Proc. extensorius beperkt blijft. Steller spreekt nu van een
verkorte strekpees, waardoor disharmonie in de beweging ontstaat,
maar een pees wordt niet verkort wanneer de insertielijn korter wordt.
Ik kan mij dan ook moeilijk met deze zienswijze vereenigen.

Mijns inziens kan de zaak veel eenvoudiger worden verklaard. Het
hoefbeen heeft een dislocatie ten opzichte van den hoornschoen onder-
gaan, het is door de buigpees, die door den lichaamslast wordt aange-
spannen, naar achteren getrokken toen de verbindingen tusschen
hoeflederhuid en hoornschoen loslieten. Het paard heeft dus om zoo
tc zeggen zijn schoen half uitgetrokken.

Stellen wij ons nu eens voor dat wij gaan loopen gelijk een paard,
dus met hooge knieactie, dan raakt bij het neerzetten de geheele zooi-
vlakte gelijk den grond. Probeeren wij nu eens dit zelfde te doen met
half uit getrokken laarzen dan zal eerst de hak en daarna de zool den
grond raken.

Zoo is het ook met het paard, dat hoefbevangen is geweest. Dit
paard loopt steeds op half uitgetrokken schoenen. Het zet zijn voeten
nog precies zoo neer als vroeger d.w.z. de vlecschzool houdt bij het
neerkomen nog den zelfden stand ten opzichte van den grond, dus
ongeveer evenwijdig daarmee, maar dan is cle hoornschoen nog niet
zoo ver, deze staat dan nog schuin. De verzenen raken den grond terwijl
het toongedeelte nog opgewipt blijft. Aldus meen ik dezen eigenaardigen
gang te moeten verklaren.

ne se manifeste d\'ordinaire que par des processus locaux non évolutifs. Plusieurs fois
cependant une extension plus sérieuse fut remarquée. Les deux chèvres atteintes
de tuberculose aviaire présentèrent les graves lésions caverneuses des poumons,
caractéristiques pour la tuberculose chez cette espèce animale.

Les recherches de l\'auteur confirment l\'opinion que la tuberculose des oiseaux
est une source d\'infection dangereuse pour nos animaux domestiques et que dans
la lutte contre la tuberculose du bétail il convient de prêter l\'attention non seulement
au bacille du type bovin, mais aussi à celui du type aviaire.

Uit de Chirurgische Kliniek van de Faculteit der Veeartsenijkunde.
Directeur: Prof. Dr. J. H. HARTOG.

Tot de zelden voorkomende ziekelijke toestanden van den ductus
Stenonis behoort een atresie van de uitmonding dezer buis in het slijm-
vlies van de wang (papilla salivalis).

Vele jaren geleden zagen wij aan de kliniek een 2-tal gevallen bij
het paard en ik gaf daarvan in 1924 een publicatie in dit tijdschrift.

Ik ben thans in de gelegenheid een mededeeling te doen van een
dergelijke waarneming bij het rund en kan hieraan een afbeelding
van het ziektegeval toevoegen.

De aandoening, waarvoor de 3-jarige koe aan onze kliniek werd
gebracht, betrof een zwelling in het gebied van de linker onderkaak ;
overigens was het dier gezond.

Uit de anamnese bleek, dat de zwelling reeds 3 a 4 maanden had
bestaan en dat deze zich had ontwikkeld, nadat het dier hersteld was
van een ernstig mondzeer, waaraan het tevoren had geleden.

Ons onderzoek toonde aan, dat de afwijking een strengvormige weeke
dikte was, die zich van de oorschelp af naar beneden toe langs den achter-
kaaksrand uitstrekte en verder naar voren toe in de keelgang en aan de
buitenzijde van de wang was te vervolgen. Verder bleek het, dat de zwel-
ling duidelijk fluctueerde en dat het mogelijk was om door drukking den
vloeibaren inhoud van boven naar beneden te verplaatsen en omgekeerd.

Het lag dus voor de hand, dat wij hier te doen hadden met een door
speekselstuwing tot stand gekomen uitzetting van de STENON\'sche buis als
gevolg van een of andere obstructie van de uitmondingsopening. Het was
echter niet mogelijk om den aard van die obstructie vast te stellen ; voor een
behoorlijk onderzoek was het gebied van den speekselpapil ontoegankelijk.
Wij moesten ons tevreden stellen met een vermoeden en er werd gedacht
aan de mogelijkheid dat een litteeken, als gevolg van een mondzeer-
affect ter plaatse van de papilla salivalis, tot de atresie had geleid.

Wat de behandeling betreft meenden we, dat het voldoende zou
zijn om den ductus op een laaggelegen gedeelte te openen in verband
met de verwachting, dat in den tijd van 3 a 4 maanden de speeksel-
klier wel reeds inactief zou zijn geworden. In dat geval zou de
operatiewond regelmatig genezen, dus zonder achterlating van een
fistel. Teneinde echter alle zekerheid te hebben werd besloten
om het openen van den ductus en de ontlasting van den
inhoud aan te vullen met een inspuiting van spiritus fortior in het
buisjessysteem van de klier. Hiermede werd bedoeld het verwekken
van een kunstmatige ontsteking in de parotis, die op haar beurt zou
leiden tot verval van het parenchym, interlobulaire induratie, atrophie
en daardoor tot een stopzetten der secretie.

Er werd dus nabij den onderkaakshoek een incisie gemaakt tot in
de speekselbuis en vervolgens werd door ecjn lange geknopte canule
20 ccm spiritus fortior in de richting naar boven ingespoten op een
zoodanige wijze, dat een terugvloeiing vrijwel niet kon geschieden,
terwijl de alcohol door eenige massage zoo goed mogelijk in de
klier werd verdeeld.

arteficialis, die zich den volgenden dag en nog een paar dagen
daarna door een duidelijke zwelling en eenige pijnlijkheid van de

Een teruggang van deze ontsteking werd reeds na 4 dagen merkbaar,
terwijl ook de operatiewond een regelmatig genezingsverloop toonde ;
een afscheiding van speeksel werd niet meer waargenomen.

Na een tijdsverloop van een week is de koe dan ook als klinisch
hersteld aan de verdere behandeling onttrokken. Ongeveer een maand
later werd het bericht ontvangen, dat het dier volkomen genezen was.

Verfasser beschreibt eine zylinderförmigc F.rwciterung des ganzen Ohrspeichel-
drüsenganges beim Rind, welche durch Anstauung de* Speiehels infolge von Atresie
des Ausführungsganges auf der Höhe der Papilla saiivalis verursacht wurde. Nach
operativen Behandlung erfolgte Heilung innerhalb einer Woche.

A 3-years old cow presented consequent on an atresie of the duet in the mouth
a distention of the hole Stenon\'duct. Operation lead to complete recovery.

L\'auteur rapporte un cas de dilatation du canal de Sténon a la suite d\'un atresie
du canal. Un traitement chirurgical amena une guérison compléte.
LXVIII ₂₂

Het artikel van Dr. Majoewsky in het eerste nummer van dezen
jaargang van ons Tijdschrift geeft een voortreffelijk overzicht van het
overheidstoezicht op melk, zooals zulks thans is ingericht. Het wijst
op verschillende leemten en bevat enkele denkbeelden om daarin te
voorzien. Ik twijfel niet of het doel van dit artikel is, ook andere
deskundige dierenartsen op te wekken hun meening over dit probleem
kenbaar te maken, opdat uit deze gedachtenwisseling de te nemen
stappen naar voren zullen komen.

Zulks is te meer noodig omdat in het bedoelde artikel andermaal
de tegenstelling „overheids-contróle" tegenover „controle door pro-
ducenten resp. distribuanten" met enkele woorden in het geding wordt
gebracht, zonder dat door afdoende argumenten de juistheid van de
geopperde voorstellen wordt gestaafd. Het zij mij derhalve vergund
op dit onderdeel van de door Dr. M. behandelde vraagstukken iets
dieper in te gaan.

De zorg voor de deugdelijkheid van een aan het publiek aan te
bieden produkt berust in beginsel bij den producent resp. bij den
distribuant. Hoe beter de te verkoopen waar voldoet aan de behoefte
der koopers, hoe aantrekkelijker de koop wordt en hoe meer de omzet
kan stijgen. Heeft men met een fabrikaat te doen, dat in een relatief
beperkt aantal inrichtingen wordt voortgebracht, dan is niets een-
voudiger en doeltreffender dan dat de fabrikanten de taak op zich
nemen te zorgen voor een in elk opzicht deugdelijk en in hygiënisch
opzicht betrouwbaar produkt. Bij een voldoend hechte bedrijfs-
organisatie zou dan elke inmenging van overheidswege overbodig
mogen hceten. Het is bekend, dat deze „natuurlijke" toestand slechts
bij zeer enkele producten wordt aangetroffen.

Het dichtst wordt deze toestand benaderd voor die producten,
waarbij de verzorging van de qualiteitseischen, de verbetering van de
samenstelling en van de houdbaarheid in hoofdzaak in handen is
gelegd van de producenten, eventueel onder controle van door de
bedrijfsorganisaties opgerichte instellingen, maar waarbij toch op
eenigerlei wijze toezicht wordt uitgeoefend door overheidsorganen op
de doeltreffendheid van de bovenbedoelde door of namens de
producenten genomen maatregelen.

Deze vorm van toezicht van overheidswege op den handel in waren
heeft zich in ons land op velerlei wijze ontwikkeld. Een goed overzicht
daarover vindt men in het in 1940 verschenen werk „Bestrijding van

bedriegerij en knoeierij met koopwaren in Nederland", door H. D.
Steenbergen \'), zoodat wij ons ontslagen mogen achten van de taak
dit punt hier nader toe te lichten.

Betoogden wij, dat voor slechts enkele artikelen de zorg voor het
afleveren van een volslagen deugdelijk produkt volledig bij de pro-
ducenten of hunne organisaties berust, even zeldzaam zijn de waren,
waarbij men algemeen staande houdt, dat dit toezicht volledig en bij
uitsluiting van elke andere instantie bij de overheid dient te berusten.
Als klassiek voorbeeld hiervan moge het vleesch genoemd worden.
Sedert de ontwikkeling der openbare slachthuizen is het — na invoering
van een daarop gerichte rijkswet (de Vleeschkeuringswet 1919, Stbl.
524) — mogelijk geworden door middel van een efficiënte keuring
een (bijna) volledig preventief toezicht over het den gebruikers aan
te bieden vleesch uit te oefenen, terwijl ook het repressieve toezicht
op de houdbaarheid en deugdelijkheid hoe langer hoe meer tot een
goed georganiseerd stelsel ontwikkeld wordt ¹).

Het zou ons te ver voeren hier de oorzaken na te gaan waarom
juist voor vleesch het overheidstoezicht zich op deze wijze ontplooid
heeft. Liever willen wij ons bezighouden met de vraag aan welk stelsel
voor melk om practische en maatschappelijke redenen de voorkeur
ware te geven. Ook voor melk heeft men getracht dit toezicht te leggen
in handen van overheidsorganen. Dr. Majoewsky is daarvan niet
alleen een grondig kenner, maar ook onder zekere reserve een warm
voorstander. Zijn conclusie over het in dit opzicht bereikte luidt :

„De bestaande ambtelijke controleerende instanties hebben een te
,,groot werkgebied en een te zwakke personeelsbezetting om een doel-
treffend toe/icht op het nakomen zelfs van de nu bestaande onvoldoend
„hygiënische voorschriften van het Mclkbesluit te kunnen garandeeren.

„Hun controle m. b. t. de chemische samenstelling der melk
„daarentegen is tamelijk wel afdoende gebleken." ²)

Reeds om deze openhartige uitspraak, die zeer duidelijk de gebreken
van den bestaanden toestand aanwijst moet men het artikel van Dr. M.
op prijs stellen, ook al zal zich schrijver dezes niet geheel kunnen
vereenigen met de door hem ter verbetering aanbevolen middelen.

Men mag zich echter niet tevreden stellen met het vastleggen van
deze feiten, maar moet zich ook bezig houden met de oorzaken, die
tot het ontstaan van dezen onbevredigenden toestand aanleiding gaven.
Daarvan geeft een duidelijk beeld de inleiding tot het verslag over
de jaren 1938 en 1939 van de „Algemeene Vereeniging voor Mclk-

1 ) Men zie hiervoor Wundram und Schönberg, Tierärztliche Lebensmittelüberwachung
1940. Berlijn Richard Schoetz.

voorziening" (A. V. M.) samengesteld door den voorzitter dezer
vereeniging den heer G. J. Blink, een kenner als weinigen van hetgeen
met de melkvoorziening der groote steden samenhangt.

,,Het zou zeer onjuist zijn als men zou willen zeggen, dat de invloed
„van deze wettelijke maatregelen en van de keuringsdiensten zeer
„gering of nihil geweest is ... . Wij bedoelen hiermede te zeggen, dat
„de invloed van de overheid meer in het bijzonder gelegen is in het
„voorkómen van het meest erge, dan in het tot stand brengen van het
„goede. Het blijft daarom noodig om dit overheidsoptreden met
„waardeering te memoreeren, mits men er maar bij begrijpt, dat
„daarmede wenschelijke toestanden nog lang niet bereikt zijn."

Nu zijn er echter ook verscheidene pogingen gedaan om op eenigerlei
wijze aanvullend op de bestaande overheidsmaatregelen te werken.
Met dit doel werden de „melkcontröle-stations" opgericht, terwijl tal
van groote melkinrichtingen over een goed ingericht laboratorium
beschikken, soms voorzien van een of meer wetenschappelijk gevormde
medewerkers. Dat door deze controle-stations bijzonder goed werk is
verricht ter verbetering van de qualiteit der melk is uit hunne jaar-
verslagen af te lezen en wordt allerwege erkend. Toch kon ook hiermede
het einddoel niet bereikt worden te weten, het volledig uit den handel
weren van melk, die niet aan redelijk gestelde eischen voldoet en wel
om redenen, die door den heer Blink op treffende wijze worden uit-
eengezet. Wij nemen daarvan het volgende over :

„Het goed distribueeren van melk is een moeilijke taak, die veel
„inzicht en vakkennis en niet minder dagelijksche zorg vereischt.
„Het slecht distribueeren van melk is een bedrijf waarvoor practisch
„gesproken niemand te dom is ... . Zoo trof men in de melkdistributie
„allerlei zg. bedrijven aan, die weinig te winnen hadden, maar dan
„ook niets konden verliezen omdat zij niets hadden. Kwamen zulke
„lieden aan het einde van de week niet rond, dan betaalden zij de
„boeren, die hun de melk geleverd hadden niet, terwijl zij al evenmin
„eenig kapitaal hadden om de schamele bedrijfsbenoodigdheden, die
„toch ook zij niet konden missen zelf te betalen ....

„Wel is waar kwam er natuurlijk aan dit vreemde spel voor ieder
„individueel op een goeden dag een einde, maar zoodra dit einde er
„was stonden er weer tientallen klaar om hetzelfde spel op te nemen."

Scherper kan niet geïllustreerd worden, dat een eerste voorwaarde
voor een volledig deugdzame verstrekking van consumptiemelk bestaat
uit een straffe ordening van het bedrijf van melkverkooper. Het is
dan ook te betreuren, dat de bepalingen der „vestigingswet" 1937,
Stbl. 619, op dit bedrijf nog niet zijn toegepast. Het is daartegenover
verheugend, dat men er in het westen des lands (het zg. wettelijk gebied)

in is geslaagd deze zaak in eigen hand te nemen. In aansluiting aan de
sedert eenige jaren bestaande Crisiswetgeving, hebben de melk-
produceerende veehouders (C. M. C.) en de melkdistribueerende
bedrijven (A. V. M.) elk een veelomvattende organisatie opgericht,
waarbij het mogelijk is gebleken :

ie. voorwaarden te stellen voor hen die zich als melkverkooper
vestigen resp. voor hen die als zoodanig werkzaam zijn ;

2e. bij de bepaling van den prijs, waarvoor de melk van de vee-
houders wordt afgenomen rekening te houden met de „qualiteit" ;

3e. een begin te maken met een afdoende hygiënische controle
op de werkwijzen in de diverse bedrijven.

Het behoeft toch wel geen betoog, dat men den melkdistribuanten
moeilijk de verplichting op kan leggen „goede" melk te verkoopen,
wanneer niet de grondstof, die aan hen wordt afgeleverd een zekere
deugdelijkheid bezit. Het is nu op dit punt, dat de hier getroffen
regeling nog tot de meeste wrijvingen aanleiding geeft.

De veehouders toch erkennen in beginsel de juistheid van het stelsel
waarbij voor melk van mindere kwaliteit een lagere prijs wordt uit-
gekeerd. Echter het voortdurend afleveren van deugdelijke melk, brengt
voor hen doorloopend bepaalde bedrijfsonkosten mede, hetzij in den
vorm van loonen voor meerderen arbeid of van productiekosten voor
het op andere wijze houden van het vee fstalverbetering, wijze van
voedering) of van het spoediger vervangen van bepaalde dieren (be-
strijding van veeziekten). Met deze hoogere produktiekosten is in den
regel allerminst rekening gehouden bij de bepaling van de pachtsom
resp. rentelast die de meesten hunner uit het bedrijf moeten opbrengen.
Zij bevinden zich als het ware in dit opzicht steeds tusschen twee vuren.
Het is hier niet de plaats de tallooze factoren uiteen te zetten, die bij
de bepaling van de pachtsom in werking treden. Het mag als algemeen
bekend worden verondersteld, dat deze — de economische crisis
van 1929 tot 1939 ten spijt in de laatste jaren een stellige neiging
tot stijgen vertoonde. Bedraagt zij niet volgens vele deskundigen meer
dan 50 % van de bruto opbrengst der bedrijven ! Neemt men de
overige bedrijfskosten in aanmerking, dan is het duidelijk dat de marge
die voor den veehouder als „geldloon" overblijft in den regel zeer
krap bemeten is, te meer omdat men bij de berekening van de bruto
opbrengst gemakshalve van de veronderstelling uitgaat, dat de melk
steeds als ie kwaliteit, dus voor den hoogsten prijs wordt aan den man
gebracht.

Telkens wanneer bepaalde eischen aan de melk worden gesteld
die aanleiding geven tot vermeerdering van uitgaven voor loonen of
materialen (veevoeder, hulpmiddelen enz.) zullen deze kosten in eerste
instantie geleden moeten worden door den veehouder. Men plaatst
daarmede deze producenten steeds in een dubbelhartige positie.

eerst te bereiken zijn, wanneer daaraan een rationeele ordening van het veehouders-
bedrijf is voorafgegaan.

Met name is daarbij het stabiliseeren der kapitaalslasten een eerste
vereischte. Daarom kunnen de in den laatsten tijd genomen maat-
regelen tegen verdere verhooging van deze lasten ook uit een hygiënisch
oogpunt niet hoog genoeg worden gewaardeerd.

Het is hier niet de plaats in details op dit economisch probleem in
te gaan. Denken wij ons slechts in, dat deze lasten, alsmede de andere
groote bedrijfsonkosten, in zekeren zin zullen zijn genormaliseerd, dan
zal daaruit een bepaalde verhouding voortvloeien tusschen de daad-
werkelijke op elk bedrijf te verkrijgen bruto opbrengst en het gedeelte
daarvan dat den veehouder als „loon" voor zijn arbeid toevalt.

Zijn op dit gebied bevredigende verhoudingen bereikt, dan, maar
ook eerst dan, zal men met het volste recht kunnen eischen, dat het
afgeleverde produkt strikt aan nader vast te stellen eischen voldoet.

Zij die zich een verbetering der voor de bevolking beschikbaar
komende melk ten doel stellen, zijn zedelijk verplicht steeds weer op
dit alles beheerschende punt het licht te doen vallen. Het is slechts
te betreuren, dat het den hygiënisten in den regel niet gegeven is
daadwerkelijk tot de verwezenlijking dezer denkbeelden bij te dragen.
Te zwaarder rust deze verantwoordelijkheid op de practische oeconomen
die zich helaas, met dit gedeelte van hun taak tot voor kort te weinig
hebben bezig gehouden.

Wanneer aan bovenstaande voorwaarden is voldaan, zal men de
aan consumptiemelk te stellen eischen scherp kunnen formuleeren.
Een overzicht van hetgeen op dit gebied werd verricht resp. nood-
zakelijk is, vindt men door mij elders bijeengebracht \').

Het stellen van deze concrete eischen impliceert dat er instanties
in het leven geroepen moeten worden, die op de handhaving daarvan
nauwkeurig toezien.

Men kan Dr. Majoewsky volledig bijvallen, dat de leiding bij dit
toezicht geheel en tot in de hoogste rangen aan dierenartsen moet
worden toevertrouwd. Zij toch zijn de eenige academisch gevormden,
die krachtens hun opleiding na verdere specialisatie in deze richting
het geheele hier te bewerken terrein kunnen beheerschen. Het gebied
der doeltreffende bestrijding van de hier in aanmerking komende
veeziekten, de rationeele maatregelen voor een hygiënisch verantwoorde
wijze van winnen en behandelen der melk, de doeltreffende maatregelen
bij het houden van het melkvee, dit alles is hun uit hunne studie bekend.

Het is dan ook een eisch des tijds, dat de leiding bij het hygiënisch
toezicht op melk wordt opgedragen aan een zelfstandigen tak van het
staatstoezicht op de volksgezondheid, die evenals dat met het toezicht

¹) Zie Algemeen Zuivel- en Melkhygiënisch Weekblad 1939 en Tijdschrift voor
Diergeneeskunde 15 Jan. 1941.

Het zou echter onjuist zijn te meenen, dat bij dit toezicht plaats is
voor een ingrijpen der gemeentelijke overheidsorganen, zelfs al worden
deze op een of andere wijze streeksgewijze gebundeld.

Het kenmerk der melkproductie is namelijk, dat zij tweemaal daags
op tallooze bedrijven in slechts beperkten omvang plaats heeft. Elke
controle op het handhaven van daarbij te stellen eischen, maakt een
zeer groot aantal bemonsteringen en onderzoekingen noodig. Wil men
al deze „ambtelijk" doen verrichten, dan ontstaat een organisatie van
zoodanigen omvang, dat gevreesd moet worden voor ambtelijke
traagheid. De kosten voor dezen arbeid zullen dan óf uit de algemeene
belastingen of uit heffingen op het product bestreden moeten worden,
waardoor dit ambtelijk apparaat reeds van den aanvang af bij alle
besturende instanties en bij het publiek als een onpopulaire instelling
te boek zal komen te staan.

Bovendien zal men de in een zeker gebied gewonnen melk volledige
bewegingsvrijheid door het geheele land moeten toestaan, hetgeen zich
moeilijk zal laten rijmen met de plaatselijke ambtelijke controles.
Men spiegele zich aan de tallooze moeilijkheden, die zich bij de ge-
meentelijke keuringen van „ingevoerd vleesch" hebben voorgedaan.

Een dergelijk stelsel moet tot onnoodige en zeer oneconomische
belemmeringen in den handel voeren, die het ook al weer aan gerecht-
vaardigde kritiek zullen blootstellen.

Bovendien miskent een dergelijk stelsel een psychologischen factor
die in het practische bedrijfsleven overal van de hoogste waarde is
gebleken. Zulk een zuiver ambtelijk toezicht doodt bij producenten
en distribuanten de belangstelling voor den goeden gang van zaken
in hunne bedrijven. Het wordt spoedig als een politioneele dwars-
drijverij gevoeld en wekt slechts op tot listige kunstgrepen om de weinig
geliefde inmengers een rad voor de oogen te draaien.

Er is juist ten aanzien van de melkproducenten en distribuanten
niet de minste aanleiding dezen weg in te gaan, omdat de voormannen
van deze beide takken van bedrijf getoond hebben te weten wat het
moderne leven van hunne bedrijven verlangt.

Het is mijn op grondige en uitgebreide kennis van dit terrein be-
rustende ervaring, dat deze industrieelen (van dc op coöperatieven
grondslag werkenden staan mij geen gegevens ten dienste) volkomen
bereid zijn al zulke controlemaatregelen te nemen, onderzoekende en
controleerende instanties in het leven te roepen, die voor het handhaven
van naar redelijkheid en doeltreffendheid gegronde eischen noodig zijn.

Zij beschouwen de daarmede verbonden onkosten als normale
bedrijfsonkosten, die bij een behoorlijke prijszetting zonder den minsten
tegenzin worden gedragen.

I. Aansluiting van alle bedrijfsgenooten aan de verscherpte controle
worde door de overheid als voorwaarde gesteld om zulk een bedrijf
te mogen uitoefenen.

II. De in het leven geroepen controleerende organen behoeven
meer dan een oassief tolereeren door de overheidsinstanties. Zij moeten
zich zeker weten van het vertrouwen van hen die hun arbeid moeten
toetsen.

III. Geen toezicht van de overheid op de juiste werkwijze van de
door hen ingestelde controleerende organen kan den leiders streng
genoeg zijn, mits dit toezicht met volledige deskundigheid en volkomen
onpartijdig worde uitgeoefend.

Met deze argumenten zijn de bezwaren weerlegd, die tegen den arbeid
der controle-stations door Dr. Majoewsky op blz. 31 worden opgenoemd.

Hun financieele afhankelijkheid van de gecontroleerden speelt
bij een goed uitgeoefend toezicht op hun werkwijze door een daartoe
in te stellen overheidsinspectie geen rol. Een dergelijke figuur komt
op tallooze terreinen van het moderne bedrijfsleven voor. Zij mogen
dan politioneele bevoegdheid missen, gesteund door bovenbedoelde
inspectie zullen zij niet goed willende bedrijfsgenooten eenvoudig uit
het bedrijf kunnen stooten en zooals reeds daadwerkelijk is gebeurd,
daarmede radikaal een eind maken aan ongewenschte toestanden.

Het is aan bovenbedoelde inspectie er voor te waken, dat de leiding
dezer stations slechts gelegd wordt in handen van daartoe competente
dierenartsen, en dat het terrein van werkzaamheid van elk hunner
redelijke eischen niet te buiten gaat.

Hun arbeid strekt in de eerste plaats ter bescherming der consumenten,
daarmede valt en staat de werkelijke reden van hun bestaan.

I. Voor een afdoende hygiënische verbetering van de voor de
bevolking ter beschikking komende melk is een rationeele economische
ordening van het veehoudersbedrijf een onmisbaar vereischte.

II. Onontbeerlijk is tevens een regeling, waarbij slechts zij het
bedrijf van melkveehouder resp. distribuant van melk zullen mogen
uitoefenen, die zijn aangesloten bij door de bedrijfsgenooten in te
richten contrôle-stations.

III. De leiding van deze contrôle-stations dient bij uitsluiting
gelegd te worden in handen van dierenartsen, die zich in deze richting
hebben gespecialiseerd.

IV. Het toezicht op de werkwijze van deze contrôle-stations worde
toevertrouwd aan een zelfstandigen tak van het staatstoezicht op de
volksgezondheid. Als ambtenaren bij deze „inspectie" kunnen slechts
dierenartsen in aanmerking komen, die op een uitgebreide ervaring
en speciale kennis van dit deel van het toezicht op voedingsmiddelen
van dierlijken oorsprong kunnen bogen. Utrecht, Januari 1941.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting,
Directeur: Dr. B. J. C. TE HENNEPE.

Waar het in tijden van voedselschaarschte als de thans heerschende
vaak nooditï is, naar minder gebruikelijke voedermiddelen voor het vee
om te zie. , is het niet van belang ontbloot, hier ter kennis van belang-
hebbenden te brengen, hetgeen thans bekend is omtrent verschillende
soorten bloembollen wat betreft eventueele schadelijkheid voor de
gezondheid van het daarmede gevoederde vee.

Waar de bloembollenteelt bijna geheel voor den export naar het
buitenland wordt beoefend en de door den oorlog ontstane verkeers-
moeilijkheden den uitvoer grootendeels verhinderen, ligt het voor de
hand, de zeer groote hoeveelheden bloembollen, welke thans in ons
land aanwezig zijn, een andere bestemming te gever en, indien mogelijk,
als veevoeder te bezigen.

Voedingswaarde. Aan een verhandeling van J. Ezendam over het
gebruik van bloembollen als veevoeder, verschenen in de „Verslagen
van de landbouwkundige onderzoekingen der Landbouwproefstations
te Wageningen" No. XXII, 1918, zijn vele der hieronder gegeven
bijzonderheden ontleend. De samenstelling der verschillende bloem-
bollensoorten is in de hieronder volgende tabel aangegeven.

Naar uit dezo analysecijfers blijkt, kunnen bloembollen alzoo wat
hun voedingswaarde betreft worden vergeleken met aardappelen.

Wordt voor deze bollensoorten de zetmeelwaarde berekend, zooals
Kellner dit doet voor aardappelen, waarbij de verteerbaarheid der

zetmeelachtige stoffen op 90% wordt gesteld en deze bovendien als
volwaardig worden beschouwd, dan komt men tot de volgende waarden :

De voedingswaarde der verschillende bloembollensoorten loopt dus
nogal uiteen ; zij is hoofdzakelijk afhankelijk van het gehalte aan
droge stof.

Het gehalte aan eiwit, vet en zetmeelachtige stoffen in de gedroogde
bollen van Narcis, Tulp, Hyacinth en Crocus loopt slechts weinig
uiteen en bedraagt gemiddeld resp. 7,6%, 0,9% en 72,5%.

Bruikbaarheid. Over de bruikbaarheid der verschillende bloembollen-
soorten als veevoeder is, aangezien deze uit den aard der zaak slechts
in tijden van groote voedselschaarschte worden gebezigd, in de literatuur
nog maar zeer weinig bekend.

Gerrard vermeldt in het Yearbook of Pharmacy 1877, p. 536, dat
door hem uit de bollen van de Narcis een werkzaam alkaloïde en een
inactief kristallijn lichaam werd afgescheiden.

Merkwaardig was hierbij, dat het alkaloïde, hetwelk door hem uit
den bloeienden bol werd afgescheiden, groote overeenkomst in physische
en chemische eigenschappen vertoonde met dat, verkregen uit den bol
11a den bloei, maar in physiologische werking daarvan zeer verschilde.

Het alkaloïde uit den bloeienden bol kwam in physiologische werking
overeen inet atropine; het alkaloïde, verkregen uit den bol na den
bloei veroorzaakte o.a. speekselvloed, sterke huidsecretie en werkte
pupil-vernauwend. Het braakverwekkend en diarrhee-veroorzakend
bestanddeel werd door hem 110g niet afgescheiden.

W. G. Mc.Nab vermeldt in het Pharmaceutical Journal, 1916, p. 367,
vergiftigingsverschijnselen na het gebruik van narcissenbollen, welke
driemaal achtereen werden opgediend in plaats van uien na gekookt
te zijn. Het giftige bestanddeel, hetwelk braken, diarrhee en speeksel-
vloed verwekt, werd dus door koken niet vernietigd. Bij een poging
tot het bereiden van een koffie-surrogaat door het roosten van narcissen-
bollen, bleek de omstandigheid, dat ook door dit roosten de giftige
bestanddeelen niet werden vernietigd, een onoverkomelijk bezwaar
te zijn.

Wehmer zegt in zijn boek over „Pflanzenstoffe", dat de bollen
van de gele narcis als braakmiddel weiden gebruikt.

mede, dat Narcissus pseudonarcissus en Narcissus poëticus vergiftigingen
veroorzaken. De bollen van beide narcissen bevatten een giftig alkaloïde
het Narcitine. Vergiftigingen door narcissen zijn bij runderen, varkens
en geiten waargenomen. De vergiftigingsverschijnselen zijn ontstekingen
in de spijsverteringsorganen en verlammingen.

In Kobert\'s „Lehrbuch der Intoxicationen" wordt vermeld, dat
Gerrard, Bastochi en Huchard en tenslotte Ehrhardt (Emil
Ehrhardt, Ghem. Untersuchungen der wesentlichen Bestandteile des
Leucojum Vernum und des Narcissus poeticus. Diss. Dorpat, 1893)
uit de witte narcis een giftig alkaloïde en een ander niet giftig alkaloïd-
achtig bestanddeel hebben afgezonderd.

Het alkaloïd „Narcissine" genaamd, heeft de formule C₁₅H₁₇N0₄.
De oplossing in water van de zouten van dit narcissine beginnen na
eenigen tijd te fluoresceeren evenals de urine van de daarmede ver-
giftigde dieren. De fluorescentie wordt door de toevoeging van zuren
versterkt en van alkaliën opgeheven. Na intraveneuze of subcutane
injectie bij katten werd speekselvloed en braken waargenomen. Bij 100
mg per Kilogram lichaamsgewicht volgde na 10 tot 14 uur onder
verlammingsverschijnselen de dood. Verschijnselen bij de sectie: sterke
aantasting van het slijmvlies van maag en darmen, bloed in den maag-
inhoud, alsmede verbloeding onder het endocard. Het alkaloïde kon
worden aangetoond in de urine, nieren, lever en maag- en darmslijmvlies.

Het tweede in de narcis aanwezige giftige bestanddeel, „Narcissen-
bitterstof" genaamd, fluoresceert niet en vormt geen zouten. Het
smaakt zelfs in zeer groote verdunningen nog bitter. Het kan door
uitschudden met actieve kool uit zijn oplossingen worden afgescheiden.
Het veroorzaakt bij intraveneuze injecties evenals het narcissine heftig
braken en aantasting van de slijmvliezen van maag en darmen. Uit
een en ander laat zich gemakkelijk begrijpen, dat voorheen, vóór de
invoering van Ipecacuanha de narcis als braakmiddel werd aangewend.
Kobert vond evenals destijds Ehrhardt bij de verwerking van versehe
narcissenbollcn in den herfst geen narcissine, doch een typisch hart-
vergif, zoodat dus in verschillende jaargetijden de samenstelling dei-
narcissen verschillend zou zijn.

In het „Ausführliches Lehrbuch der Pharmaceutischen Chemie"
van Ernst Schmidt wordt omtrent het braakverwekkend alkaloïde
narcissine vermeld, dat dit de formule C₁₆H₁₇N0₄ bezit (Kobert geeft
de formule C₁₅H₁₇N0₄ op). Dit narcissine is niet alleen aanwezig in de
bollen van de Narcissus pseudonarcissus, doch eveneens in andere
Amaryllidaceeën. In zuiveren toestand bestaat het uit groote kleurlooze
kristallen, die zich bij verwarming tot 235⁰ C. geel kleuren en bij 250° C.
ontleden. Het is identiek met het in de knollen van de in Japan inheem-
sche Lycoris radiata voorkomende Lycorine.

Het tweede alkaloïde, in de narcissenbollen voorkomende, genaamd
Narcitin, is amorph en omtrent de samenstelling is nog weinig bekend.

Op grond van bovenstaande gegevens kan dus wel als vaststaand
worden aangenomen, dat narcissenbollen als veevoeder gevaarlijk zijn.

Over de bruikbaarheid van hyacinthenbollen schijnt nog geen
absolute zekerheid te bestaan, zoo meldt J. Ezendam in de hierboven
genoemde Verslagen der Landbouwproefstations over 1918. Ook ik
heb in de literatuur over toxicologie daaromtrent weinig kunnen vinden.
Een enkele maal hoort men wel over schadelijkheid dezer bollen ;
of het in die gevallen evenwel vast stond, dat het werkelijk de hyacinthen-
bollen waren, die de schadelijke gevolgen voor de gezondheid veroor-
zaakten, viel nog te betwijfelen. De bollen werden weliswaar in rauwen
toestand aan varkens gevoederd zonder ziekteverschijnselen te veroor-
zaken, toch schijnt het aan te bevelen de bollen vóór het voederen
te koken. Het eventueel giftige bestanddeel zou dan dus evenals het
in kiemende aardappelen en in de knollen van andere Solanaceeën
voorkomende glyco-alkaloïde Solanine door het koken worden ontleed
en onschadelijk worden gemaakt. Al is omtrent den aard en de hoeveel-
heid van dit giftig werkende bestanddeel nog zeer weinig bekend en
zouden in tijden van voedselschaarschte als de huidige de hyacinthen-
bollen als veevoeder niet te verwerpen zijn, zoo zullen deze toch steeds
onder het betrachten van groote voorzichtigheid gevoederd moeten
worden en zal het koken der bollen in elk geval aan te bevelen zijn.

In hyacinthenbollen zijn fijne kristalnaalden van calciumoxalaat
aanwezig, welke zich bij de verwerking van gedroogd materiaal gemak-
kelijk verspreiden en dan jeuk en huidontsteking kunnen veroorzaken.
Deze mechanische werking bewijst echter niets voor de giftigheid.

Fröhner vermeldt in zijn „Lehrbuch der Toxicologie" evenals Lewin
in zijn ,,Gifte und Vergiftigungen," dat in Tulipa Gesneriana L. over
alle deelen van de plant verspreid een alkaloïde, het Tulipine, aanwezig
is. Dit alkaloïde veroorzaakt speekselvloed, werkt op het verlengde merg
en de gevoelszenuwen en is een spiervergift.

E. Verschafff.lt vermeldt in het Pharmaceutisch Weekblad, 1914,
p. 1297, dat de bollen van verschillende Liliaceeën, afgezien nog van
de algemeen in gebruik zijnde Alliumsoorten, tot voedsel strekken
aan de natuurvolken van sommige streken en noemt daarvan enkele
voorbeelden op, o.a. de bollen van de tulp. Als een historische bijzonder-
heid wordt door hem vermeld, dat reeds in 1592 Clusius spreekt
over de eetbaarheid van tulpenbollen en dat ze in gekonfïjten toestand
door hem zelfs als een lekkernij beschouwd werden.

*) Clusius, wiens eigenlijke naam was Charles de l\'Ecluse, werd in 1526 te Atrecht
geboren, studeerde eerst aan verschillende universiteiten in de rechten, later in de
plantkunde en medicijnen. Hij was van 1593—1609 hoogleeraar te Leiden.

De Liliaceeënbollen zouden dan ook door hun hoog gehalte aan
koolhydraten (zetmeel meestal, doch ook soms laevulaan of mannaan)
uitnemend voor de voeding geschikt zijn. Zij bevatten echter ook zeer
vaak vergiften. Dit is het geval met de tulp, waarin, althans in den
verschen bol, een hartvergif schijnt voor te komen, dat men tot de
alkaloïden rekent, maar dat chemisch nog weinig is onderzocht (het
hierboven vermelde Tulipin). De toebereiding als roosten of koken,
welke de bollen tevoren ondergaan, heeft waarschijnlijk als gevolg,
dat het schadelijke bestanddeel wordt verwijderd of onwerkzaam
gemaakt. V. vermeldt verder, dat men tulpenbollen met succes, zonder
nadeelige gevolgen, als varkensvoeder heeft gebruikt, doch zegt er
niet bij of dit in rauwen toestand of na koken geschiedde.

Kobert raadt aan de goed fijn gemaakte tulpenbollen alleen gekookt
toe te dienen, na eenige keeren het eerste opgekookte water verwijderd
te hebben. Blijven de dieren gezond, dan laat men het eerste kookwater
bij de bollen en tenslotte beproeft men ze zelfs ongekookt te voederen.

Kobert deelt verder in de Chemiker Zeitung, 1917, p. 63, mede.
dat hij in crocusbollen Saponine heeft aangetoond en adviseert daarom
ze te voederen, evenals zulks geschiedt met bolderikzaad (Agrostemma)
d.w.z. „niet te jonge" varkens kunnen bij langzaam grooter wordende
porties daarmede gevoederd worden, ja zelfs vetgemest.

Met inachtneming van eenige voorzichtigheid zou ook pluimvee met
bolderikzaad gevoederd kunnen worden en het is denkbaar, dat dit
ook voor crocusbollen zou gelden. De ervaringen, met tulpen- en
crocusbollen in de bollenstreken opgedaan, zijn, dat deze gaarne worden
gegeten, vooral door varkens.

Omtrent de bruikbaarheid van gladiolusbollen is mij weinig bekend;
van een nadeeligen invloed op den gezondheidstoestand van daarmede
gevoederd vee is, voor zoover mij bekend, nog nergens melding gemaakt.
Lew\'Iïs vermeldt slechts in zijn „Gifte und Vergiftigungen", dat het sap
der wortels van Gladiolus communis L. bestanddeelen bevat, welke de
verschillende slijmvliezen aantast.

Aanleiding tot het samenstellen van het bovenstaand exposé in
een tijd, welke den veehouder noopt voor de instandhouding van zijn
veestapel uit te zien naar minder gebruikelijke voedermiddelen, is
deze, dat aan de Rijksseruminrichting door een tweetal dierenartsen
materiaal werd toegezonden in verband met in hun praktijk waarge-
nomen doodelijke vergiftigingsgevallen, opgetreden na het voederen
van bloembollen.

Eén geval betrof de inzending van monsters gebroeide en versche
narcissenbollen door een dierenarts, wiens hulp werd ingeroepen door
een veehouder, onder wiens runderen na de voedering van de gebroeide

narcissenbolle\'-; ziekte- en sterfgevallen waren opgetreden. De veehouder
meende, dat bij deze wijze van voedering, dus na broeiing der bollen,
geen nadeelige gevolgen zouden behoeven te worden gevreesd. Dat
het echter voor belanghebbende beter zou zijn geweest, indien deze
vrees wel door hem zou zijn gekoesterd en hij bij het voederen dezer
narcissenbollen meer voorzichtigheid zou hebben in acht genomen,
bleek bij het scheikundig onderzoek.

Zoowel bij het onderzoek van de versche bollen als bij dat van de
gebroeide bleken daarin giftige bestanddeelen aanwezig te zijn, althans
de algemeene reacties op de aanwezigheid van alkaloïden bleken na de
afscheiding daarvan volgens de methode van Stas-Otto alle een
positief resultaat te geven.

Waar, zooals hierboven reeds vermeld, de in de narcissenbollen
aanwezige alkaloïden zelfs tegen koken en roosten bestand zijn, mocht
wel worden verwacht, dat door broeien evenmin een vernietiging der
alkaloïden zou plaats hebben. Evenmin kan worden aangenomen, dat
door bacteriënwerking een volkomen vernietiging der alkaloïden zou
geschieden. In de eerste plaats zal de reactie in de broeiende kuil zuur
zijn en er geen rotting in kunnen en mogen optreden en mocht eventueel
door een verkeerde gisting de reactie alkalisch of te zwak zuur zijn,
zoodat toch rotting zou kunnen optreden, dan zouden nog volgens
Proelss de verschillende alkaloïden daartegen gedurende 160 a 260
dagen resistent zijn.

Het andere, door een dierenarts ingezonden materiaal, betrof
hyacinthenbollen, welke schadelijke gevolgen veroorzaakten voor de
gezondheid van het daarmede gevoederde rundvee. Deze bollen waren
eveneens ingekuild geweest. Door den inzender werd vermoed, dat de
opgetreden ernstige ziekte- en sterfgevallen moesten worden toege-
schreven niet aan den aard en de hoeveelheid der gevoederde bloem-
bollen, doch aan de omstandigheid, dat althans een gedeelte der bollen
ter voorkoming van bollenziekten waarschijnlijk zou zijn ontsmet met
„Arctan" of „Germisan", beide giftige kwikverbindingen („Germisan"
bevat als werkzaam bestanddeel kwikcyanide ; Aretan een verbinding
van kwik met een organisch zuur). Tweemaal werd door denzelfden
dierenarts een monster ingezonden van de gevoederde ingekuilde
hyacinthenbollen met het verzoek deze op de aanwezigheid van kwik
te willen onderzoeken. In geen der beide gevallen is echter kwik
aangetoond kunnen worden.

Na destructie van het organisch materiaal door middel van Kalium-
chloraat en zoutzuur volgens de methode van Fresenius-Babo, met
alle daarin later aangebrachte verbeteringen (voorzorgen tegen ver-
vluchtiging van kwikverbindingen !) werd op de aanwezigheid van
kwik gereageerd, niet slechts met de gewone gebruikelijke reagentia,
doch tevens met het zeer gevoelige diphenylcarbazide, waarbij zelfs in
zeer groote verdunningen nog een fraaie, blauwe tot violette verkleuring
optreedt.

In verband met het laatstgenoemde geval verdienen nog de volgende
bijzonderheden de aandacht :

De eigenaar van de zieke en gestorven runderen deelde op een
desbetreffend verzoek de volgende bijzonderheden mede : Sinds onge-
veer zes jaar zouden door de boeren in de bloembollenstreek narcissen-
bollen, dus zelfs de meest giftige soort van bollen, worden gevoederd.
Deze zouden echter slechts in verschen toestand giftig zijn, terwijl bij
het inkuilen de giftigheid zou verdwijnen. Geeft men gedurende den
staltijd aan een koe een paar dezer bollen, dan worden deze opgegeten ;
geeft men er den volgenden dag weer een paar, dan laat de koe ze
eerst liggen om ze na enkele dagen toch ook weer op te eten. Men
zou daarna de hoeveelheid kunnen opvoeren tot bv. 5 ä 10 kg per
dag, zonder dat schadelijke gevolgen optreden. Dat bij het voederen
in de weide van versehe bollen sterfgevallen optraden, zou zijn ver-
klaring hierin vinden, dat sommige dieren de bollen niet zouden lusten
en andere wel; de laatsten zouden er dan op eens te veel van eten,
bv. 2 ä 5 kg en na verschijnselen van sufheid en braken ten slotte sterven
(de ziekteverschijnselen treden eerst een dag na het voederen op).

Krijgen de runderen diarrhee, dan kan genezing intreden. Stagneert
daarentegen de ontlasting, dan sterven de dieren. Aan runderen, welken
gedurende een stalperiode de ingekuilde narcissenbollen werden ge-
voederd, zou men deze ook het volgende jaar zonder gevaren kunnen
toedienen, ja, in sommige gevallen zelfs in verschen toestand. Nieuw
aangekochte runderen, tusschen de oude gezet, zouden echter na
voedering vergiftigingsverschijnselen vertoonen.

De ervaring, welke nu de eigenaar der runderen met het voederen
van bloembollen had opgedaan, deed hem besluiten, een zeer groote
hoeveelheid daarvan op te slaan. De door hem gekochte narcissen- en
hyacinthenbollen werden ingekuild en op de hierboven aangegeven
voorzichtige wijze in opklimmende hoeveelheden aan zijn runderen
gevoederd tot een dagelijksch rantsoen van tezamen „5 kg narcissen-
bollen en 5 kg hyacinthenbollen" was bereikt. Nadat nu de koeien
gedurende eenigen tijd gezond waren gebleven, traden er olotseling
ziekteverschijnselen op. De dieren werden suf en kwijlden, terwijl een
viertal acuut stierf.

Een tweetal pinken in de weide, welke werden bijgevocdcrd „alleen
met hyacinthenbollen", vertoonden wel verschijnselen van diarrhee,
doch herstelden spoedig.

Ik wil hier even de aandacht vestigen op het verschil in de nadeelige
gevolgen in beide gevallen opgetreden, terwijl men toch van de jongere
dieren, welke bovendien in de weide liepen, minder weerstandsvermogen
zou hebben verwacht ; deze hadden echter geen narcissenbollen
ontvangen.

De dierenarts, wiens hulp werd ingeroepen, constateerde nu ver-
schijnselen van kwikvergiftiging, welke dan hieraan zouden moeten

worden toegeschreven, dat met Aretan of Germisan ontsmette bloem-
bollen tusschen de groote partij zouden zijn terecht gekomen.

Waar nu in het tweetal gevallen het onderzoek op de aanwezigheid
van kwik in de toegezonden monsters bloembollen, welke, naar de
behandelende dierenarts vermoedde, met kwikverbindingen zouden zijn
ontsmet, een negatief resultaat opleverde, werd besloten na te gaan,
hoe groot de hoeveelheid kwik, in ontsmette bollen aanwezig, zou
kunnen zijn. De Rijksseruminrichting werd daartoe door belang-
hebbende welwillend in staat gesteld door de toezending van een
monster versehe narcissenbollen, hetwelk door mij met het eveneens
toegezonden Aretan op het laboratorium werd behandeld.

Het monster Aretan bevat slechts weinig kwik, nl. 2,68 % (in verband
met de tijdsomstandigheden zijn de prijzen van kwikpreparaten aan-
merkelijk verhoogd en het kwikgehalte dienovereenkomstig verlaagd).
De ontsmetting van de versehe narcissenbollen met Aretan geschiedde
overeenkomstig het voorschrift, voorkomende in een publicatie van
het Laboratorium voor Bloembollenonderzoek te Lisse door Prof. Dr.
E. v. Slogteren (Augustus 1931, No. 43).

400 gram bollen werden bij 43J⁰ C. gedurende 3 uur ondergedompeld
in 600 ccm aretan-oplossing van \\ %. De hoeveelheid vloeistof, na
het onderdompelen afgeschonken, bedroeg 540 ccm, zoodat 60 ccm
van de vloeistof op of in de bollen was achtergebleven. Waar nu
blijkens de ondervinding de ontsmettingsvloeistof twee ä driemaal
gebruikt kan worden, mits de verloren gegane hoeveelheid weer wordt
aangevuld met een oplossing van de dubbele sterkte, mag worden
aangenomen, dat door de geheele hoeveelheid bollen 300 mgr aretan
werd opgenomen (60 ccm van ^ %), overeenkomende met 8 mgr kwik.

Voor het onderzoek cp de aanwezigheid van kwik werden nu van
de 400 gram der ontsmette bollen 50 gram materiaal in bewerking
genomen. Hierin zou dus minimaal 1 mgr kwik aanwezig kunnen zijn,
doch wellicht iets meer, aangezien voor het verrichten der analyse van
alle bollen de buitenste laag werd afgepeld.

Het aantoonen van deze geringe hoeveelheid kwik is niet geslaagd,
hoewel ook hier alle voorzorgen werden in acht genomen.

Hier rijst echter de vraag, of een zoo geringe hoeveelheid kwik den
dood der runderen in zulk een kort tijdsbestek zou hebben kunnen
veroorzaken en of niet veel meer de oorzaak der catastrophe zou moeten
worden gezocht in de giftige bestanddeelen, primair reeds in de ver-
schillende soorten bloembollen aanwezig.

Behalve het in de inleiding van dit artikel gegeven overzicht van
hetgeen omtrent de giftigheid van bloembollen in de literatuur wordt
vermeld, verdient in dit verband nog de aandacht een mededeeling
in Fröhner\'s Lehrbuch der Toxicologie van Heubner te Göttingen
(Ref. Berliner Tierärztliche Wochenschrift, 25), dat zich noch in de
korrels, noch in de zemelen van met kwikverbindingen ontsmette tarwe
en haver zooveel kwik zou bevinden, dat bij de voedering daarvan aan

runderen schadelijke gevolgen voor de gezondheid zouden behoeven
te worden gevreesd (Fröhner schijnt echter niet geneigd de volle
verantwoording voor deze mededeeling te aanvaarden, aangezien hij
er een vraagteeken achter plaatst).

ie. Wat de voedingswaarde van bloembollen betreft, komt deze
zeer veel overeen met die van aardappelen en zouden zij op grond
hiervan ter vervanging van andere, zetmeelrijke voedermiddelen, welke
thans schaarsch zijn, zeer zeker in aanmerking komen.

2e. Het gevaar van narcissenbollen als veevoeder moet — in welken
vorm dan ook gevoederd — als vaststaand worden beschouwd, zulks
op grond van de aanwezigheid daarin van een tweetal giftige alkaloïden,
waarvan de schadelijke gevolgen voor den gezondheidstoestand van
het vee wel voldoende zijn gedefinieerd.

3e. Bij het voederen van hyacinthenbollen betrachte men de noodige
voorzichtigheid. Koken der bollen en daarna verwijderen van het
water wordt aanbevolen, terwijl bovendien een voorzichtige voedering
in staat zal kunnen stellen, waar te nemen, hoe de dieren hierop
reageeren.

4e. In de bloembollenstreek heeft men de ervaring opgedaan, dat
de bollen van crocus en tulp door het vee gaarne worden gegeten,
vooral door varkens.

Zooals bij hyacinthenbollen is het ook hier aan te bevelen de bollen
goed fijn te snijden en te koken. In den aanvang verwijdere men het
kookwater ; blijven de dieren gezond, dan kan men bv. eenige malen
het kookwater bij de bollen laten en daarna trachten de bollen in
ra uwen toestand te voederen.

5e. Omtrent de bruikbaarheid van gladiolusbollen als voedermiddel
is nog weinig bekend. Voederproeven zouden omtrent de doelmatigheid
een beslissing moeten geven.

6e. Waar de veehouder in het algemeen omtrent de identiteit der
aan hem geleverde bollen niet zal kunnen oordeelen, zal de leverancier
hem deze onvoorwaardelijk moeten garandceren, alsmede dat de partij
geen bollen van een andere soort bevat.

7e. Het is aan te bevelen, van den leverancier van voor veevoeder
bestemde bloembollen de garantie te eischen, dat de geleverde bollen
met geenerlei ontsmettingsmiddel zijn behandeld.

Naar aanleiding van bovenstaand artikel van Ir. Nieuwland lijkt
het mij gewenscht alsnog het volgende op te merken :

ie. De dierenarts Commandeur te Leiden vermeldt in het Neder-
landsch Landbouw Weekblad van 1 November 1940, dat narcissenbollen
LXVIII as

wel gevoederd kunnen worden, doch dat men beginnen moet met
één a twee bollen per dag.

2e. Verder schrijft deze dierenarts in een brief aan de Rijksserum-
inrichting, gedateerd 29 December 1940 : „Wat de bruikbaarheid van
hyacinthenbollen en narcissenbollen als veevoeder betreft, kan ik U wel
mededeelen, dat in mijn praktijk al duizenden tonnen per jaar worden
gevoederd met de beste resultaten en is die bruikbaarheid voor mij
in het geheel geen vraagteeken meer. Het koken van de bollen is in
de eerste plaats totaal overbodig en in de tweede plaats verandert het
alkaloid, wat narcissenbollen bevat, daar niet van."

3e. Aan de Rijksseruminrichting werden proever, genomen met het
voederen van meel, gemalen van gedroogde narcissenbollen, aan het
vee, aangezien het voederen van dergelijk meel goedkooper zou zijn
dan het toedienen der bollen als zoodanig. Dit meel werd gemengd
onder het runder- en varkensmeel. Beide diersoorten weigerden echter
het aldus gemengde meel te eten.

Ook de kippen weigerden het meelvoeder, wanneer dit gemengd
werd met 5 % van het meel, gemalen uit gedroogde narcissenbollen.

De huidige veevoeder-positie geeft den veehouders aanleiding naar
vervangingsmiddelen en aanvulling der rantsoenen om te zien.

Eenige soorten bloembollen komen daarvoor, wat hun voedings-
waarde betreft, zeer zeker in aanmerking.

Na het voederen van narcissenbollen zijn in den laatsten tijd eenige
ernstige vergiftingsverschijnselen opgetreden. In verband hiermede
werden de in de literatuur over toxicologie voorkomende bijzonder-
heden betreffende de bruikbaarheid der verschillende bollensoorten
met het oog op eventueele giftigheid verzameld en daaraan eenige
conclusies ontleed. Hieruit treedt aan het licht, dat inderdaad gevaar
verbonden is aan hel voederen van narcissenbollen. Dit geldt evenzeer,
doch in mindere mate, voor hyacinthenbollen.

The cattle fodder position of the present force the stock-farmers to search for
substitute articles and supplement of the rations. As for their food value some kinds
of bulbs are considered very important for this purpose.

After feeding narcissus bulbs serious intoxication symptoms have been noticed
recently.

In this connection the author mentioned the particulars in the toxicological
literature about the usefulness of the different kinds of bulbs, in view of the possible
poisonousness and took some conclusions from it. From this is comes to light that
feeding narcissus bulbs is nog altogether undangerous indeed. This counts also,
but in a less degree, with hyacinth bulbs.

De beoordeeling van de pupilreflex speelt bij het klinisch onderzoek
der huisdieren een groote rol en men moet goed beseffen, hoe deze
reactie tot stand komt en welke factoren haar beïnvloeden.

Het onderzoek geschiedt meestal a vue; slechts voor wetenschappelijke
onderzoekingen zal men zich bedienen van een vergelijkingsscala of
gebruik maken van een photographische methode.

Men onderzoeke de pupil zoo mogelijk steeds onder dezelfde om-
standigheden wat belichting en lichtinval betreft en bedenke, dat
angst of onrust een aanzienlijke verwijding van de pupil kunnen geven.
Niet alleen de pupilwijdte van beide oogen afzonderlijk zoowel als te
zamen, maar ook de snelheid van reageeren op invallend licht zijn
voor ons onderzoek van belang. Zijn beide pupillen niet even wijd,
dan spreekt men van anisocorie. Bij vernauwde pupillen spreekt men
van miosis, bij verwijde pupillen van mydriasis.

De oorzaken voor een pathologischen pupilstand resp. reactie zijn
velerlei. Een eenzijdige miosis kan men aantreffen bij iritis, een dubbel-
zijdige miosis vindt men bij vele vergiftigingen. Een eenzijdige mydriasis
kan men waarnemen bij glaucoma, een beiderzijdsche mydriasis bij
angst en pijn en vergiftigingen, die tot tijdelijke of blijvende blindheid
voeren.

Die heutige Viehfutterlage veranlasst die Vichbesitzer, sich nach Ersatzmitteln
und Ergänzungen zur Ration umzusehen.

Einige Arten Blumenzwiebeln kommen, was ihren Nährwert betrifft, sicher in
Frage.

Nach dem Verfüttern von Narzissenzwiebeln sind in der letzten Zeit einige
schwere Vergiftungserscheinungen aufgetreten. In diesem Zusammenhang wurden
die in der Literatur über Toxikologie beschriebenen Einzelheiten über die
Brauchbarkeit der verschiedenen Zwiebelarten im Hinblick auf eventuelle Giftigkeit
gesammelt und daraus einige Folgerungen abgeleitet. Es zeigte sich dabei; dass
tatsächlich eine Gefahr mit dem Verfüttern von Narzissenzwiebeln verbunden ist.
Dies trifft ebenfalls, wenn auch in geringerem Masse, für Hyazinthcnzwiebeln zu.

La situation actuelle des aliments pour le bétail, incite les détenteurs de bétail
à rechercher des aliments de remplacement ou des rations de complément.

En égard à la valeur alimentaire, l\'emploi de certaines espèces d\'oignons à Heurs
mérite d\'être pris en considération.

Après l\'administration de bulbes de narcisses, on a constaté ces derniers temps
des symptômes d\'intoxication grave. A la suite de ces faits, l\'auteur a rassemblé les
données de la littérature toxicologique se rapportant à la consommabilité des divers
oignons à Heurs ; il en tire quelques conclusions. Ainsi il appert qu\'il est en effet
dangereux d\'employer les oignons de narcisses comme aliment pour le bétail. Ceci
est également le cas, mais en une moindre mesure, pour les bulbes de jacinthes.

De iris bezit twee spieren. De M. dilatator pupillae, welke een
sympathische innervatie bezit, is opgebouwd uit radiair gerichte, gladde
spiervezels. De M. sphincter pupillae, welke veel krachtiger is dan
de vorige, bezit een sympathische en een para-sympathische innervatie
en is opgebouwd uit circulair verloopende gladde spiervezels. De sym-
pathische vezels geven bij prikkeling een contractie van den dilatator
en tevens een verslapping van den sphincter (reciproke innervatie).
De parasympathische vezels geven bij prikkeling een contractie van
den sphincter. De pupilmotoriek wordt beheerscht door den sphincter,
terwijl de pupilstand door den dilatator wordt bepaald. De dilatator
vervult de rol van „Sperrmuskel", die den pupilstand fixeert. De wijdte
van de pupil wordt dus in eerste instantie bepaald door den sphincter
en in tweede instantie door den dilatator.

Bij de iris der vogels ontbreekt de sympathische innervatie. De
sphincter is een dwarsgestreepte spier, welke geïnnerveerd wordt door
den N. Oculomotorius. De dilatator bezit een parasympathische
innervatie.

Uit de beschreven innervatie van de iris kan men den invloed nagaan
van die alcaloiden, welke een prikkelende of verlammende werking
uitoefenen op de ortho- of parasympathische zenuwvezels. Wanneer
men b.v. den mydriatischen invloed van een sympathotonicum wil
nagaan, dient men eerst de parasympathische miosis uit te schakelen
(atropine), waarna men, bij voorkeur na uitschakeling van het ganglion
cervicale sup., bij de thans lichtstarre, wijde pupil, een nog grootere
verwijding kan opwekken door adrenaline.

De pupilreactie is een geliefd object in de pharmacologie geworden
bij de bestudeering van alcoloiden. Het zou te ver voeren, hier uitvoerig
op in te gaan. De wijze van toediening (gcïnstilleerd of subcutaan)
en de grootte der doseering bij de parenterale toediening zijn van
invloed op het resultaat (een kleine dosis morphine, subcutaan geïnji-
ceerd bij het konijn, geeft door prikkeling van centrale centra miosis;
een grootere dosis geeft door prikkeling van den halssympathicus
mydriasis. Conjunctivaal geïnstilleerd is morphine zonder invloed op
de pupil.) Ook de keuze der diersoort is van belang. Dat met atropine
bij vogels zeer moeilijk mydriasis op te wekken is, is uit de besproken
innervatie van de vogeliris wel duidelijk. Men dient hiervoor curare
te bezigen. Doch ook bij de zoogdieren onderling bestaan groote ver-
schillen. Zoo geeft ergotamine bij de kat miosis, doch bij den mensch
niet. Voorts kan, bij instillatie van alcaloiden in het oog, de resorptie-
snelheid van de cornea door beschadigingen (keratitis) veranderd zijn.

De pupilstand en reactie worden door vele factoren beïnvloed:
angst en pijn (mydriasis), spijsvertering, slaap en agonie (miosis),
hormonen en tonusveranderingen in het vegetatieve zenuwstelsel,
alsmede de eigen tonus van sphincter en dilatator. De belangrijkste
prikkel voor de pupilreactie is echter wel het licht, in het bijzonder
het geconcentreerde, invallende licht van den onderzoeker. De licht-

reflex is afhankelijk van het adaptiewtrraogen van de retina. Wordt er
plotseling een heldere lichtstraal in het oog geworpen, dan zal vrijwel
onmiddellijk een reflectoire miosis volgen. Wordt echter een zwakke
lichtstraal langzaam opgevoerd tot dezelfde lichtintensiteit, dan kan
de miosis geheel wegblijven.

De pupilreflex op invallend licht verloopt via het centrale zenuw-
stelsel. Valt in één oog een lichtbundel, dan vernauwen zich beide
pupillen (consensueele lichtreactie; ontbreekt bij het konijn, de vogels
en de lagere diersoorten). Bij lagere dieren (aal, kikker) verloopt
deze reactie ook bij he: geïsoleerde oog, waarschijnlijk door directe
prikkeling van de contractiele elementen.

Het pupillenspel is door den onderzoeker duidelijk waar te nemen.
De contractie der gladde spierelementen is, begrijpelijkerwijs, betrek-
kelijk traag. Dat zij zich echter ook snel samentrekken kunnen, bewijst
de hippus en men meent daarom wel, dat ergens in de reflexbaan een
„vertragend mechanisme" is ingeschakeld.

Vanuit het netvlies loopen de lichtpcrceptorische vezels en de centri-
petale vezels voor de pupilreactie te zamen in den N. Opticus. In
het chiasma opticum vindt een gedeeltelijke kruising van de licht-
perceptorische vezels plaats (zoogdieren); over de consequenties hiervan
kan ik hier niet uitweiden. Ook vindt bij de zoogdieren een partieele
kruising plaats van de centripetale vezels voor de pupilreactie (bij het
konijn vindt echter een totale kruising van deze vezels plaats, waardoor
de consensueele pupilreactie ontbreekt). Starling betoogt echter na-
drukkelijk, dat deze vezels niet in het chiasma kruisen, doch pas in de
colliculus anterior.

Vanaf het chiasma opticum verloopen beide vezelsoorten in den
tractus opticus. De lichtperceptorischc vezels eindigen dan in het
corpus geniculatum lat. om vandaar naar het cerebrum (fissura calcarina,
area striata) te gaan. Deze vezels hebben —■ met een kleine, nog te
noemen uitzondering — niets te maken met de lichtreflex van de pupil,
doch alleen met het gezichtsvermogen. De centripetale vezels voor
de pupilrcactie eindigen in de colliculus anterior om dan, als colliculo-
nucleaire vezels, welke om den aquaeductus Sylvii heen kruisen, naai-
de parasympathische kern van Wf.stphal-Edinger (kleincellige
lateraalkern van de Oculomotoriuskern) te gaan. Van hier af gaan
deze parasympathische vezels met den N. Oculomotorius mee naar het
ganglion ciliare en van daar naar de iris. De sympathische baan verloopt
vanaf de colliculus anterior waarschijnlijk via den tractus tecto-spinaiis
naar het centrum cilio-spinale van Budge, ter hoogte van C₈-Th₂in het ruggemerg gelegen. Gesuperponeerde centra liggen in de regio
subthalamica. Vanaf het centrum van Budge gaan vezels via den
halssympathicus naar het ganglion cervicale sup. en dan ten deele
via het ganglion ciliare (geen onderbreking) en ten deele met trigeminus-
vezels mee, naar de iris. Er bestaan voorts betrekkingen tusschen de
LXVIII 23*

facialiskern en het parasympathische deel van de oculomotoriuskern
(phenomeen van Westphal-Piltz).

Uit het bovenstaande moet duidelijk zijn, dat verlies van het gezichts-
vermogen en stoornis in de pupilreactie onafhankelijk van elkaar
kunnen optreden. Dit blijkt bv. uit de zg. pupil van Argyll-Robertson.
Hierbij bestaat een laesie (mensch: lues) in de buurt van den aquae-
ductus Sylvii of de colliculus anterior, waardoor de pupil niet meer
op invallend licht reageert, ofschoon er geen blindheid is. Bij accomo-
datie (en gelijktijdige convergentie) treedt echter wel een pupilver-
nauwing op, omdat deze reflex via het cerebrum verloopt. Deze reflex
is bij de dieren klinisch moeilijk vast te stellen, waarschijnlijk mede,
omdat het accomodatie-vermogen bij de huisdieren betrekkelijk gering
ontwikkeld is.

De pupilreactie heeft voor den dierenarts de volgende beteekenis:
ie. als diagnosticum bij vergiftigingen, 2e. voor beoordeeling van de
diepte van een inhalatienarcose fmorphine vermindert de waarde van
de pupilreactie !), 3e. als diagnosticum bij het vermoeden van amaurosis.
Op dit laatste wil ik nog nader ingaan. De vermindering van de
visus aan één of beide oogen resp. opheffing der visus aan één oog
wordt door den eigenaar vaak over het hoofd gezien, ja zelfs bij beider-
zijdsche blindheid weet het dier zich in zijn eigen omgeving vaak nog
zoo aardig te redden, dat er ernstige twijfel kan bestaan omtrent een
volledige amaurosis.

De dierenarts, die een dier op vermoeden van blindheid ter onderzoek
krijgt, zal naast het gewone klinische onderzoek en de anamnestische
gegevens, bijzondere aandacht moeten besteden aan de inwendige
deelen van het oog (oogspiegel), de oogbewegingen (spontane en volg-
bewegingen, nystagmus) en den pupilstand en de pupilreactie. Hij
zal kennis moeten nemen van de spontane gedragingen van het dier
en een onderzoek instellen naar de cerebrale oogdreigreflex en de
cerebrale optische opzetreflex. Ook zal hij het dier laten loopen en
het dan den weg versperren door een laag- en dwarsgeplaatsten stok
of lat. Bij al deze proeven dient men er op bedacht te zijn, dat een
intelligent dier zijn afwijkingen van het gezichtsvermogen soms heel
aardig onbewust weet te compenseeren en te corrigeeren door middel
van reuk, gehoor en tastzin.

Het centrum voor de oogbolbewegingen ligt in het achterste deel
van de area striata en van hier uit gaan prikkels, via de fasciculus
praedorsalis, naar de Oculomotoriuskern. Bij vernietiging van dit
centrum (beiderzijds) dooven de oogbolbewcgingen en de oogdreig-
reflex uit, het dier heeft nu eén starenden blik, schijnt dus blind, doch
doordat de optische opzetreflex aanwezig is, zal het dier nergens tegenaan
loopen. Bij vernietiging van het voorste, mediale deel van de area
striata (beiderzijds) dooft de optische opzetreflex, doch de oogdreig-
reflex en de oogbolbewegingen blijven gespaard. Het dier is nu zeker
niet blind, doch het zal bv. tegen een op zijn weg geplaatste hindernis

aanloopen, omdat de optische reflexen nu de bewegingen der pooten
niet meer remmen.

Ik meen met dit artikel de relatieve waarde van de pupilreactie
bij het onderzoek op blindheid te hebben aangetoond. Bij de „periphere"
blindheid is de waarde het grootst, bij de „centrale" blindheid dient
men ook andere symptomen en reflexen in het onderzoek te betrekken.
Men doet verstandig, de resultaten van het onderzoek van pupilreacties
en van het gezichtsvermogen objectief en onafhankelijk van elkaar
te noteeren en pas later deze uitkomsten te vergelijken.

Tot slot zij opgemerkt, dat de algemeene richtlijnen van dit artikel
voor alle huisdieren gelden, doch dat de bijzondere feiten ontleend
zijn aan wat bekend is omtrent den mensch en de kleine huisdieren.

Het tot stand komen van de pupilreactie op lichtprikkels, met de
waarde ervan voor het onderzoek op blindheid, wordt beschreven.
De pupilreactie verloopt ten deele onafhankelijk van het gezichts-
vermogen en bij het onderzoek dient men zijn onderzoekingsmethoden
dan ook te splitsen naar pupilreactie en visus. Vooral het onderzoek
van een „centrale" blindheid kan moeilijk en gecompliceerd zijn,
zoodat een zuivere diagnose niet in alle gevallen kan worden verkregen.

Das Entstehen der Pupillenreaktion auf Liehtreize und deren Wert für die Unter-
suchung auf Blindheit wird beschrieben.

Die Pupillenreaktion läuft teilweise unabhängig vom Sehvermögen ab und bei
der Untersuchung muss man seine Untersuchungsmethoden daher auch trennen
nach Pupillenreaktion und Sehvermögen. Besonders die Untersuchung einer „zen-
tralen" Blindheit kann schwierig und kompliziert sein, sodass eine einwandfreie
Diagnose nicht in allen Fällen zu erhalten ist.

The origin of the pupil-reaction upon impressions of light and its value to the
test on blindness are described.

The reaction is only for a part dépendent on the power of sight and in the research
one must divide the methods of examination to pupilreaction and visus. Especially
the research of a „central" blindness is often difficult and complicated, so that a
correct diagnosis can not be obtained in all cases.

L\'auteur décrit la réaction pupillaire à la lumière et discute sa valeur pour la
recherche de la cécité.

La réaction pupillaire est en partie indépendante de la faculté visuelle et l\'examen
devra donc être divisé en deux parties: réaction pupillaire et faculté visuelle. C\'est
surtout la recherche d\'une cécité à origine „centrale" qui est difficile et compliquée,
de sorte qu\'un diagnostic précis ne pourra être posé dans tous les cas.

Uit de Chirurgische Kliniek van de Faculteit der Veeartsenijkunde.
Directeur Prof. Dr. J. H. HARTOG.

De afbeelding toont een tumor op de kruin bij een 8-jarige koudbloed-
merrie, die zich daar in een tijdsverloop van eenige maanden had
ontwikkeld. Het gezwel lag daar als een dikke massa zoodanig, dat
het aan beide zijden de oorbasis omsloot, terwijl het naar voren toe
met een dikke kwab over het bovenste deel van het voorhoofd afhing.
De tumor maakte den indruk een lipoom te zijn ; de consistentie was
elastisch week en dientengevolge was eenige pseudofluctuatie te be-
merken. De huid lag vast op de weefselmassa.

De exstirpatie van het gezwel geschiedde bij het dier in narcose
en hierbij werd het duidelijk, dat wij met een vetgezwel te doen
hadden. De operatie was evenwel niet eenvoudig, eensdeels omdat
het vetweefsel met de huid en met de diepere deelen zoo innig was
verbonden en anderdeels wegens de sterke diffuse bloeding. Het slot
der operatie bestond in een hechting van de huidwond met uitzondering
van het voorste en achterste deel en in het inleggen van een met gaas

Uit (le Chirurgische Kliniek van de Faculteit der Veeartsenijkunde.
Directeur Prof. Dr. J. H. HARTOG.

Van de tumoren in de neusholte bij het paard zijn de neus- of
slijmpolypen wellicht het meest van belang. In het algemeen zijn het
met slijmvlies bedekte oedematcuze weeke fibromen of myxofibromen,
die in een meer of minder grooten omvang, vaak gesteeld, maar ook
wel met breedc basis, hier of daar in de neusholte zijn gegroeid.

Een neuspolyp van zeer grooten omvang zagen wij eenige jaren
geleden in de kliniek en dit geval wordt op de afbeeldingen weer-
gegeven. Het betreft een polyp in de linker neusholte bij een 8-jarig

omwoelde gummi drain. De wondgenezing verliep ongestoord ; de
achtergebleven difformiteit op de kruin (eenige verdikking van huid
en onderhuid) was niet hinderlijk.

Het bericht omtrent het onderzoek van den tumor in het Patho-
logisch Instituut luidde : „fibrolipoom".

paard. Eenigszins gesteeld had zij ongeveer halverwege de dorsale
concha haar oorsprong en overigens was het gezwel inde richting naar
boven en naar beneden uitgegroeid tot een zoodanige massa, dat de
geheele neusholte er mede gevuld was; er was derhalve aan de linker
zijde een volkomen nasale stenose. Het ondereinde der polyp was als
een dikke knoest in de neusopening zichtbaar en dit gedeelte toonde
hier en daar een diepe en overigens oppervlakkige necrose.

Na het openen van de neusholte door trepanatie slaagden wij erin
de polyp te verwijderen ; de genezing van de operatiewond verliep
bevredigend.

Met uitzondering van het ondereinde was de tumor een weeke
slappe massa met een gladde slijmvlies-oppervlakte en nabij het
steelgedeelte waren eenige dunne beenplaatjes van de dorsale neusschelp
aanwezig. De lengte was bijna 29 cm ; het gewicht 520 gram (links
geplaatste preparaten op afb. 2).

Blijkens het onderzoek in het Pathologisch Instituut was het gezwel:
„Myxomateus bindweefsel met veel verval ; myxomateuze ontaarding
neusschelpje ?"

Het rechts geplaatste preparaat op afb. 2 ontving ik ten geschenke
van het Pathologisch Instituut ; het is eveneens een neuspolyp van
het paard en omtrent dit geval was het bekend, dat het door proesten
was uitgeworpen. Wij zien, dat ook deze polyp een groote lengte heeft
(± 27cm).

De tumor was, zooals collega Ten Thije mededeelde, een slijmig
gedegenereerd fibroom.

Vogt¹), directeur van een slachthuis, beschrijft de sectie van een kalf van drie
weken, dat bij het leven niets bijzonders vertoonde, behalve iets achterblijven in
den groei. In alle organen, in de subserosae en submucosae waren bloedingen van
speldeknop- tot rijksdaaldergrootte, terwijl ook de heele musculatuur doorspekt
was van kleine bloedingen.

Schrijver heeft in totaal driemaal deze haemorrhagische diathese bij kalveren
geconstateerd, nl. in 1923, 1925 en 1940. Sedert 1925 heeft hij ruim 43.000
kalveren gekeurd. Een en ander bewijst wel de zeldzaamheid der aandoening.

Onder dezen titel beschrijft Pallaske ²) enkele ziekten bij volwassen schapen
en lammeren in Oost-Duitschland. De meeste verliezen treden op tijdens den
staltijd (Januari tot April). De lammeren sterven op een leeftijd van enkele dagen
tot enkele weken, sommige ook wel na het spenen. De verschijnselen zijn niet altijd
dezelfde ; vermagering is wel het hoofdsymptoom. Bij sectie worden geen afwijkingen
gevonden : het onderzoek op bacteriën is negatief.

Bij drachtige schapen nam hij een ziekte waar, die gekarakteriseerd is door groote
sufheid en apathie, veel liggen, niet herkauwen, soms iets diarrhee. Uit de oogen
en den neus vloeit dikwijls iets sereusslijmig exsudaat. Onder toenemende verzwak-
king sterven de dieren na 1 a 2 weken. In sommige schapenkoppels werden tevens
hersenverschijnselen waargenomen (ataxie, opisthotonus, krampen). Bij sectie
wordt oedeem op verschillende plaatsen gevonden, transsudaat in pericardiaal- en
buikholte, soms vettige leverdegeneratie. Wanneer de zenuwverschijnselen op den
voorgrond getreden waren, ontbreken meestal orgaanveranderingen. Het micro-
scopisch onderzoek van de hersenen toont een sterke degeneratie met verweeking
van het hersenweefsel aan, zooals die ook gevonden wordt bij experimenteelé
ondervoeding. Hieruit, maar vooral uit het feit, dat men uitsluitend deze ziekte
ziet \'bij schapen, welkt: onvoldoend voedsel gedurende de winterperiode krijgen en
niet bij dieren, die groenvoer, kuil voer of hooi en bovendien nog wat krachtvoer
krijgen, concludeert Pallaske tot een avitaminose, in ieder geval tot een deficiëntie-
ziekte.

Als zoodanig beschouwt hij ook een ziekte bij lammeren, welke op iederen leeftijd
voorkomt en die ook door anderen reeds is genoemc\', o.a. door Hobmaier in Esthland
(1925), Jarmai in Hongarije (1932) en Nörr in Duitschland (1931). Het meest
wordt ze gevonden bij lammeren na het spenen ; ze kan enzoötisch optreden. Dikwijls
sterven de dieren pcracuut zonder voornf ziekteverschijnselen te hebben vertoond ;
een ander maal zijn ze een paar dagen ziek, stijf, nemen geen voedsel meer op of
kunnen niet overeind. De ziekte eindigt .rijwel steeds doo-ielijk. Bij sectie wordt
gevonden oedeem in het losse bindweefsel langs den hals, van de spieren en het vet.
Het hart is verwijd, geelgrijs van kleur en gevlekt; microscopisch wordt een sterke
degeneratie met verkalking gevonden. Ook zijn de kernen in de cellen van de
His\'sche bundel soms gedegenereerd. Niet zelden wordt tegelijk een hyaline degene-
ratie van de skeletspieren geconstateerd.

Pallaske trekt een parallel tusschen bovenstaande veranderingen en die welke
men heeft waargenomen bij experimenteel opgewekte a- resp. hypo-vitaminosen.
De ziekte kan worden voorkomen door verbeterde voeding en ruimeren stal, ook
\'s winters voor een gedeelte van den dag naar buiten drijven.

Vlekziekte bij schapen komt zoo nu en dan voor. Veelal betreft het dan een
arthritis. Jn het „bulletin" *) wordt een gevsl van vlekziekte bij lammeren beschreven
met een ander beloop. Onder zuiglammeren van een koppel schapen kwam een
abnormaal groote sterfte voor. Bij sectie bleken de spieren zeer bleek, de huid sterk
verbonden met subcutaan bindweefsel, hart vergroot, milt en lever bloedrijk en
vergroot met enkele witte vlekken aan de oppervlakte. Nieren bleek, maag en
darmen geen parasieten (er werd aan parasitose gedacht). Bij den navel een absces
van de grootte van een kleine noot.

In den etter werden naast andere microben ook gramvaste bacillen gevonden.
Na enting en overenting werd tenslotte een reincultuur verkregen van den vlek-
ziektebacil. Op de boerderij kwam geen vlekziekte onder de varkens voor.

Macridès ¹) beschrijft een door hem waargenomen geval bij een jong varken,
dat volgens den eigenaar urineerde „d\'une manière dróle".

De vulva verliep horizontaal; op de plaats van de clitoris was een kleine penis
aanwezig, die in verticale richting iets buiten de vulva stak. De uterus leek normaal.
De rechter testikel was inlra-abdominaa\'. gelegen, de linker nam vrijwel zijn normale
plaats in.

Voor nadere beschrijving zij naar het oorspronkelijke artikel verwezen. Vier
teekeningen verduidelijken den tekst.

Van deze ziekte is reeds eerder melding gemaakt. Tot nu toe schijnt zij alleen
nog maar in Amerika voor te komen. Wat haar verschijnselen betreft lijkt ze volkomen
op mond- en klauwzeer, waarmee zij dus in de praktijk gemakkelijk verwisseld
wordt.

In 1932 werd de ziekte het eerst geconstateerd in Californië, waar zij optrad bij
varkens, die gevoerd werden met slachthuisafval („garbage" = ingewand). De
grootste uitbraak was van Dec. 1939 lot Juni 1940, toen op 123 varkenshouderijen
222.500 varkens ziek werden. Op 8 van deze stallen werd echter geen „garbage"
gevoerd, maar bij vier van deze acht kon een contact met geïnfecteerde koppels
worden vastgesteld.

Ter bevestiging van de diagnose werden entingsproeven gedaan en het bleek
toen, dat de ziekte niet op runderen en caviae kon worden overgebracht, terwijl
bij paarden lichte verschijnselen optraden.

De incubatieperiode is koit, gemiddeld 48 uren. Dc temperatuur «tijgt tot 108" F.
en daalt snel na het openen der blaren.

Na herstel zijn de varkens immuun voor een zekeren tijd, die nog niet is vast-
gesteld, in elk geval 46 dagen.

Na 7 maanden is weer bij dezelfde dieren een uitbraak geconstateerd, echter in
minder hevige mate.

Bij volwassen dieren is de sterfte gering, bij biggen van 3 weken en jonger kan het
sterftecijfer tot 90 a 100 % beloopen.

In verband met het feit, dat de symptomen dezer ziekte bijna identiek zijn met
die van mond- en klauwzeer, verdient zij ook daarom alle aandacht.

1 ) Dr. J. Macridès : Un cas d\'hermaphrodisme chez un porc. Ree. de Méd. Vét. Tome
CXVI, no. 1, janvier 1940. p. 18.

2 ) B. B. White D. V. M. : Vesicular Exantheme of swine. Journ. of the Am. Vet.
Med. Ass., Sep. 1940, p. 230.

Een zeug met 8 biggen van 7 weken oud was bijna niet meer in staat, te staan,
was met moeite daartoe te bewegen en viel daarna weer neer, zoodat de eigenaar
de biggen van de moeder verwijderde.

Bij de komst van den dierenarts lag de zeug in comateuzen toestand. Na inspuiting
van 150 cc van een 10% solutie van calciumgluconaal op drie verschillende plaatsen
subcutaan stond de zeug \'s avonds weer overeind en had goeden eetlust.

Onder Leptospirosen worden infecties met leptospiren verstaan. Leptospiren
onderscheiden zich door hun bepaalden vorm en behooren tot de Spirochaeten.
Men onderscheidt verschillende soorten o.a. L. icterohaemorrhagiae, L. canicola,
L. grippotyphosa, L. hebdomadis, L. autumnalis, L. javanica, L. bataviae, L.
Seyro, L. oryzeti, L. Mezzano.

De Leptospiren zijn waterbewoners en worden over de geheele wereld aangetroffen.
De vrij in het water levende leptospiren zijn niet van de pathogene te onderscheiden.
Volgens Uhlenhuth zou een overgang door cultuur- en dierpassage mogelijk zijn.
Dit zou de rat in de natuur doen. De rat maakt een latente infectie door en wordt
zoo drager. Ditzelfde doet de hond t.o.v. de L. canicola. Op Java speelt naast de
rat ook de kat een rol als virusdrager.

De „Weitsche ziekte" bij den mensch is een acute infectieziekte tengevolge van
de L. icterohaemorrhagiae, die onder zware icterus, nierbeschadigingen en storingen
in den algemeenen toestand verloopt. De ziekte treedt meest op in den zomer ;
kwam ook voor in de loopgraven. Er bestaat geen specifieke behandeling behalve
de serotherapie. Bij enkele beroepen wordt echter een actieve immunisatie toegepast.
Met een tusschenpoos van 8 dagen wordt cultuurvloeistof ingespoten die tot 70°
verhit is geweest.

Bij de meeste andere leptospirosen bij den mensch treedt geen icterus op en is het
verloop meestal goedaardig.

Bij de dieren komen behalve bij de rat bij den hond, de vos, de kat en het varken
leptospirosen voor.

Deze beide soorten zijn morphologisch niet te onderscheiden, wel serologisch.
L. icterogenes komt voor bij de rat, terwijl L. canicola den hond als reservoir heeft.
Deze laatste is ook niet pathogeen voor de cavia.

L. icterogenes veroorzaakt icterus ; L. canicola nierbeschadigingen, bij jonge
dieren treedt soms icterus op, meest echter staat het ziektebeeld bekend als de „Stutt-
garter Hundeseuche". Ook kan men een chronische leptospirurie te zien krijgen.

De icterogene leptospirose komt vooral voor onder de jonge dieren. Ook bij het
varken is de infectie vastgesteld. Het beeld is ongeveer hetzelfde als bij den mensch.
De bestrijding bepaalt zich tot een doelmatige rattenbestrijding. Een specifieke
therapie bestaat niet ; naast de serotherapie wordt een symptomatische behandeling
ingesteld.

1 *) Major T. G. Heatly O.B.E., M.R.C.V.S. Apparent calcium deficiency in a sow.
The Vet. Journ., Vol. 96, no. 4, 1940, p. 164.

De eanicola-leptospirose is een infectie bij den hond, die op den mensch kan
overgaan. Voor de rat en de cavia is de L. canicola niet pathogeen. De overbrenging
geschiedt van hond op hond met de urine. Het ziektebeeld wordt gekenmerkt door
een nierbeschadiging.

De acuut-icterischc vorm komt hoofdzakelijk bij de jonge dieren voor en verloopt
meest doodelijk.

De uraemische vorm verloopt zonder icterus en vormt het beeld der „Stuttgarter
Hundeseuche", een chronische, haardvormige, interstitieele lymphocytairc nephritis.
Deze leidt tot een uraemisch einde.

De chronisch latente vorm laat een voortdurende leptospirurie zien. De nier-
beschadiging is wisselend van graad. Deze vorm kan elk oogenblik in de uraemische
overgaan.

De behandeling van de canicola-lcptospirose is ook symptomatisch naast sero-
therapeutisch.

Bij katten treedt in Indie een leptospirose op. Deze verloopt zonder icterus ; de
infectie is meestal latent.

Götzk wiens onderzoekingen omtrent boosaardige catarrhaalkoorts ik destijds
heb gerefereerd en uit welke onderzoekingen is gebleken, dat de ziekte dooi middel
van bloed-injecties is over te brengen, terwijl hij tevens aantoonde, dat het schaap
virusdrager kan zijn, publiceert thans zijn jongste ontdekkingen op dit gebied.
De scheiding tusschen schapen en koeien is gebleken een prophylartische maatregel
van groote beteekenis te zijn. De smetstof bleek niet filtreerbaar ; het onderzoek
op Kicketsia\'s en trypanosomen bleef negatief. Götze achtte het zeer waarschijnlijk,
dat spirochaeten de oorzaak van de coryza konden zijn en inderdaad is het hem
de laatste jaren eenige keeren gelukt beweginglooze, maar ook wel beweeglijke
spirochaeten in weefselsap door middel van het donkerveld-microscoop te vinden.
Niet gelukt is het echter ze met Giemsa te kleuren. In zeer dunne coupes van de
aangetaste gedeelten van mond-, keel- en tongslijmvlies heeft hij ze ook met de
zilverimpregnatie-methode volgens Levaditi kunnen aantoonen. In de glomeruli
der nieren werden ze sporadisch gevonden. Ze zijn uiterst fijn, n.1. slechts 0.1—0.2 [A
dik en verschillend van lengte (10—30 fx). Naar de morphologischc eigenschappen
meent Götzi ze te mogen rangschikken onder de Leptospiien. Voorloopig wil hij
ze met den naam van Leptospira catarrhalis aanduiden.

Het cultureel aantoonen van tuberkelbacteriën in het bloed en vleesch
van tuberculeuze runderen.

Het voorkomen van tuberkelbacteriën in het bloed van mensch en dier heeft
de geneeskunde en de bacteriologie al sinds het begin van het tuberculoseonderzoek
bezig gehouden. In de veterinaire geneeskunde kreeg dit vraagstuk groote beteekenis
in verband met de vleeschkeuring. Samenvattend kan uit de tot dusver bij runderen
plaats gehad hebbende onderzoekingen worden geconcludeerd, dat inderdaad in
het stroomend bloed bij deze dieren tuberkelbacillen kunnen voorkomen ; bij een
willekeurig uitzoeken der gevallen in een zeer gering percentage, bij miliair tuber-
culose en andere ernstige tuberculosegevallen in een hooger percentage. Van klinisch

standpunt bekeken zijn deze resultaten, evenals in de humane geneeskunde, als van
geen beteekenis te achten, daar ze noch voor de diagnose, noch voor de prognose
gebruikt kunnen worden.

Met betrekking tot het aantreffen van tuberkelbacillen in het vleesch zijn de
resultaten dikwijls elkaar tegensprekend. Uit de onderzoekingen van Raschdorff *)
blijkt, dat men bij willekeurig uitgekozen, tuberculeuze runderen vaak zonder succes
naar tuberkelbacillen in het stroomende bloed kan zoeken. In 110 onderzochte
bloedmonsters van tuberculeuze runderen, bewerkt volgens de methoden van
Sgalitzer, Nasta en Gaspar en Kovacs, werden nooit tuberkelbacillen aangetroffen.

Echter uit de monsters van 50 runderen met acute miliaire longtuberculose of
primair verkaasde vormen of met beide tuberculeuze afwijkingen gelukte het
Raschdorff 34 maal tuberkelbacillen te kweeken ; dus een bevestiging van de
onderzoekingen van Nieberle en Meyn (deze vonden 36,6 % positief, terwijl
Raschdorff zelfs 68% positief vond).

Ook bij uitgebreide vormen van tuberculose, welke geen positieve resultaten in
het bloed lieten zien, gelukte het nog in 4 van de 32 onderzochte vleeschmonsters
van dezelfde dieren tuberkelbacillen aan te toonen (12,5% positief). Daar de dier-
proef nog beter is dan de cultiveering zijn deze verkregen cijfers eerder nog als aan
den lagen kant te beschouwen.

Conclusie : het vleesch van runderen met miliaire longtuberculose of exsudatieve
tuberculeuze vormen is derhalve steeds als tuberkelbacillen bevattend te beschouwen,
terwijl bij uitgebreide tuberculeuze gevallen in enkele gevallen met bacillenbevattend
vleesch moet worden rekening gehouden.

Het gelijktijdig voorkomen van humane en bovine tuberkelbacillen bij
tuberculose van runderen.

Het gelukte Gróii ¹) uit 25 tuberculosestammen zonder uitzondering, door middel
van een daartoe geschikte kweekmethode, naast het bovine type ook het humane
type te isoleeren. De scheiding van beide typen uit hetzelfde uitgangsmateriaal
gelukte zoowel op vaste als op vloeibare voedingsbodems ; op den laatsten echter
wel gemakkelijker en vlugger. In zijn proeven kon Gróh aantoonen, dat een omzetting
van het eene type in het andere niet plaats vindt: en elk type dus zijn karakteristieken
ontwikkelingsgang behoudt.

Tevens werd vastgesteld, dat een overschot van bovine bacillen de ontwikkeling
van de gelijktijdig aanwezige humane bacillen belemmert, die dan dysgonisch
groeien.

Zijn de humane bacillen in een groot aantal voorhanden, echter in totaal toch
nog altijd in de minderheid, dan groeien de bovine bacillen spoediger eugonisch ;
gelijktijdig versnelt zich ook het groeitempo van de humane bacillen, dat echter
toch nog altijd achter blijft bij dat van de bovine bacillen.

Zijn bovine en humane bacillen in ongeveer gelijk aantal aanwezig, dan is de
ontwikkeling van beide soorten optimaal, d. w. z. beide groeien eugonisch ; toch
groeien in dit geval de humane bacillen reeds iets sneller dan de bovine bacillen.
Daalt nu, in vergelijking met dat der humane bacillen, het aantal bovine bacillen
zeer sterk, dan verlangzaamt zich het groeitempo der humane bacillen tenslotte,
blijft echter nog altijd sneller dan dat van de bovine bacillen.

Aangespoord door het verzoek van Keller en het antwoord van Glacé in een
van de vorige nummers van het Z. f. Fl. u. Milchhyg., geeft Cohrs ²) hier een be-

1 ) Eduard Gröh. Ueber das gleichzeitige Vorkommen von humanen und bovinen Bazillen
bei der Tuberkulose der Rinder. Zeitsch. für Hygiene. Bd. 122, 1940, pg. 62.

schrijving van een tweetal gevallen van tuberculose van den maagwand van het
varken.

Geval i. Betrof een varken met algemeene tuberculose, o.a. geheel verkaasde en
verkalkte maaglymphklieren. In de cardiastreek, naast het pars oesophagea, werd
gevonden een ongeveer 5 markstukgroote verdikking van de mucosa, die niet ver-
schuifbaar was over de onderlaag.

De mucosaoppervlakte was glad, zonder zweren. Het epitheelovertrek schijnt
intact te zijn. Op doorsnede was geen scheiding meer te zien in mucosa, submucosa
en muscularis. De dikte van den wand was ter plaatse ongeveer 2 cm en bestond
uit een conglomeraat van verkaasde en verkalkte tuberkels.

Geval 2. Hierbij in de pylorusstreek van den maagwand een verdikking van
ongeveer 2 cm, met intacte mucosa. Echter in de submucosa verstrooid vele miliaire
en grootere, typische tuberkels. De serosa is iets verdikt ter plaatse, heeft een witte,
peesachtige kleur. In dit geval bovendien in de cardiastreek eenige, macroscopisch
nauwelijks zichtbare, iets troebele, grauwgele haardjes, welke bij microscopisch
onderzoek van tuberculeuzen aard blijken te zijn.

Pathogenetisch, volgens Cohrs, in beide gevallen haematogeen ontstane tuberkels,
in de periode van de vroege generalisatie.

Bij het rund zag Cohrs ook nog 334 gevallen van tuberculose van de lebmaag.
Volgens zijn meening is de zeldzaamheid van maagtuberculose het gevolg hiervan,
dat de tuberkelbacillen, evenals zulks bij andere bacillen het geval is, in een z.g.
zuurvastheid geraken, welke zij pas in den meer en meer alkalisch wordenden
dunnen darminhoud kwijt raken. Vandaar dat men vooral tuberculeuze processen
in het caudale jejunumdeel en in het ileum ziet ontstaan. Daarmede is ook de biolo-
gische eigenaardigheid verklaard, dal de maagmucosa, afgezien van de cardiazone
bij het varken en de duodcnummucosa bijna geheel geen lymphfollikels bevatten.
Hier belemmert de zure reactie van den inhoud het toenemen en de virulentie van de
bacteriën, terwijl in de caudale darmdeelen andere beschermingsmaatregelen, in
den vorm van lymphatische en lvmpho-epitheliale apparaten (solitair follikels,
Peyersche plaques, mucosainstulpingen) noodzakelijk zijn.

Bij een tweetal geiten onderzochten Spörrï en Ashkr M in het Laboratorium
van Tsaui mann te Hannover, waar verschillende vraagstukken uit de physiologie
van de spijsvertering der huisdieren reeds onderzocht werden, de functie van het
colon, een onderwerp, waaromtrent zeer weinig bekend is. De röntgenologische
methode werd gekozen. Motiliteit en waterresorptie werden onderzocht. Het
contrastmiddel, het z.g. unibaryt, werd rechtstreeks in het colon gebracht teneinde
te voorkomen, dat de vulling van ramen en dunne darmen de duidelijkheid van het
beeld zou schaden. Ook dit bleek echter niet voldoende, doordat de schaduw
van caecum en begin van colon hinderlijk bleef Door het rechtstreeks brengen
van de contrastvloeisti f in de onderste flexuur van het proximale colondeel werden
duidelijke beelden verkregen. Onder pernocton-aethernarcose werd een blijvende
canule in den dikken darm geplaatst dichtbij het blinde caecumeindc. Met een der
dieren werd bijna 2 jaar, met het andere 4J week geëxperimenteerd. Gedurende
dien tijd groeiden de die-en flink en namen in lichaamsgewicht toe, gedroegen zich
dus normaal.

Zooals den lezer bekend is, ligt bij de geit het begin van het caecum, d.w.z. de
inmonding van den dunnen darm, onder het midden van de lenden. Zijn caudaal

einde hangt achterwaarts naar beneden, rechts van het ruinen en bereikt den
bekkeningang. Zijn er echter gassen in opgehoopt dan zou, volgens Czepa en
S\'riCLF.R, het vrij hangende deel naar boven verplaatst worden. Het colon is niet
scherp van het caecum gescheiden. Het begin van zijri ansa proximalis loopt ventraal
van de rechter nier naar voren tot aan het duodenum, en slaat dan naar links om
en loopt links van eerstgenoemde gang weer caudaalwaa**ts, buigt dan wederom
naar voren, om nabij den derden lendewervel in de spiraal over te gaan, waarin
ook weer in tegengestelde richting loopende windingen naast elkander gelegen
zijn. In het geheel zijn hier 3 centripctaalwaarts dus ook 3 centrifugaalwaarts
loopende gangen. Dit deel is nauwer dan het proximale stuk en verschilt in lamen
weinig met den dunnen darm. Uit deze spiraal komt het eindgedeelte, de ansa
distalis, dat eerst achterwaarts, dan naar voren loopt en na omslag (colon trans-
versum) weer caudaal loopt, als colon descendens. Vlak voor den bekkeningang
wordt een U-vormige lus, het z.g. sigmoid. gevormd.

De met intervallen van 3 tot 5 minuten optredende stetke contractiegolven,
door de schrijvers peristaltische golven genoemd, brengen den inhoud van de ansa
prox. in walnootgroote porties naar de spiraal. Deze blijft echter door een bijna
steeds aanwezigen contracteering afgesloten. Het transport van caecum tot deze
insnoering duurt bijna een uur. Is de inhoud echter eenmaal in het proximale colon-
deel aangekomen, dan zijn enkele minuten, hoogstens 4 of 5, voldoende. Tusschen
de sterke contracties door werden zwakkere bewegingen op het scherm waargenomen.

Na ongeveer 10 minuten wordt de toegang tot de spiraal vrij en gelijktijdig
verslapt dit hcele darmdeci : de buis wordt gelijkmatig van wijdte en haar begin
neemt een trechtervorm aan. Er worden nu tweeërlei bewegingen in de spiraal
zichtbaar. (a) In 20 tot 25 sec. vult zich een deel van de spiraal en (ft) er heeft een
zeer duidelijke segmentatie plaats. Er ontstaan 1 a ij cm diepe contracteeringen
op verschillenden afstand van elkaar, waardoor de inhoud in stukken wordt verdeeld.
Een oogenblik later verdwijnen deze weer, terwijl op andere plaatsen nieuwe voor
den dag komen, rhythmische segmentatie dus, zooals ook in den dunnen darm
wordt aangetroffen. De frequentie dezer segmentatie, die caudaalwaarts afneemt,
gaat tot 50 per minuut. Zij wordt polymorph genoemd, vanwege de ongelijkheid
<ier gevormde stukken. De onder (n) en (ft) beschreven bewegingen herhalen zich
om de 4 minuten, totdat ten slotte alle contrastvloeistof in het coloneinde was
aangeland.

Op dit schema bestaan tal van variaties. Zoo kunnen de contractiegolven zich
tot groepen vereenigen, maar zij kunnen ook geheel ontbreken. De oorzaak hiervan
is den schrijvers onbekend.

S. ms werd een ander type van segmentatie waargenomen ; er werden kleinere
segmenten gevormd, die langer bleven be staan en waarbij als .eenige beweging
een zich zeer geleidelijk achter elkaar achterwaarts verplaatsen te bespeuren was.
De schr. stellen deze z.g. isomorphe segmentr.tie als een tonusverschijnse! tegenover
de rhythrriischc, die zij als cortractieverschijnsel bestempelen. Dit langzaam voort-
kruipen van de haustra kon tot in het colon descend\' ns worden vervolgd. Terug-
vloeien van den coloninhoud naar het caecum komt physiologisch waarschijnlijk
niet voor.

Verblijfsduur. Het verblijf van den chymus in den dikken darm van de geit duurt
korter dan algemeen aangenomen wordt. Soms verschijnen de eerste barytfaeces
reeds binnen 4 uur na het brengen van de massa in het caecum, in een enkele proef
zelfs reeds binnen 3 uur. Gewoonlijk is na 6 uur alle cont^astmassa ontlast. Terloops
zij opgemerkt, dat ook wij enkele jaren geleden bij den hond de ervaring opdeden,
dat de passage-snelheid in den darm grooter is, dan ook voor dit dier algemeen
aangenomen werd. (Arch. Néerl. de Physiol., Tome 22, 1937\'¹.

Waterresorptie. Nadat 100 cc lichaamswarm water met behulp van een gummislang
in de caudale flexuur van het proximale colondeel gebracht was, werden gedurende
8 uur de faeces gecontroleerd. De consistentie bleek niet veranderd. Het zelfde

resultaat werd verkregen na toediening van 250 cc water. Bepaling van het water-
gehalte van den dikken-darminhoud, uit verschillende deelen ervan genomen
toonde aan, dat in het spiraalvormige colondeel een flinke waterresorptie plaats
heeft en wel vooral in de laatste centrifugale winding en in het distale coloneinde ;
*/_t van de geheele waterresorptie geschiedt hier.

Vorming van de mestballen. Volgens de gangbare meening zou de vorming van de
scybala bij de kleine herkauwers op den nauwen overgang naar het spiraalvormige
colon plaats vinden en zou elk zich daar vormend segment een mestbal bevatten. Het
voortdurend veranderen van de plaats, waar de insnoeringen hier ontstaan, hetwelk
door de schrijvers werd vastgesteld, maakt reeds deze voorstelling onmogelijk.
Gevonden werd, dat pas in de allerlaatste centrifugale winding, nadat dus voldoende
indikking heeft plaats gevonden, de scybala hun vorm krijgen. Wel worden zij in
colon descendens en vervolgens in het rectum op elkaar gedrukt, zij behouden
echter den eenmaal verkregen vorm.

Tenslotte wijzen de onderzoekers erop, dat de motorische activiteit van de mucosa,
die zonder twijfel van bcteekenis is voor de beweging van den inhoud, zich rönt-
genologisch niet van die van den muscularis laat onderscheiden. Haar rol mag
echter niet over het hoofd worden gezien.

Quin en van der Wath ^]) maken aan de Physiologische Afdeeling te Onderste-
poort uitvoerig studie van het digestieapparaat van schapen. In twee artikelen
beschrijven zij de methoden welke zij bij het onderzoek van pensbewegingen en
pensinhoud gebruiken, alsmede van eenige hunner resultaten. Zij maken gebruik
van „afgesloten"\' pensfistels, die zij aanbrengen door een speciale ebonieten fistelbuis
met een tabakszakhechting in den penswand te bevestigen. De fistelopening kan
inct een gummistop luchtdicht worden afgesloten, waardoor de normale toestand
der pensgassen blijft bestaan en geen abnormale gistingen optreden. Door deze
operatie worden gewoonlijk geen grootere adhaesies dan van ± 6 cm diameter
veroorzaakt, hetgeen van belang is voor de motiliteit. De fistelbuis sluit ook lucht-
dicht in den penswand, zoodat de pensbewegingen, die gewoonlijk via de druk-
veranderingen op een ingebrachlen ballon geregistreerd worden, rechtstreeks door
aansluiting van de fistelbuis op een watermanometer zichtbaar gemaakt kunnen
worden. Dit heeft het voordeel, dal ook negatieve druk geregistreerd wordt. Hel
bleek zoodoende, dat deze bij bepaalde dieren dikwijls voorkomt. Langs mano-
metrischen weg werd ook het totale gasvolume bepaald en dit werd gecombineerd
met chemische analyse van het gas.

Eten geeft duidelijk versnelling der pensbewegingen. De aard van het voedsel
heeft hierop geen invloed, ofschoon de contracties zwakker worden bij een rantsoen
van uitsluitend krachtvoeder.

Water heeft geen invloed op de bewegingen en of men 1 1 water van 0° C. of
van 50° C. ingaf maakte al evenmin verschil.

Het brengen van 2 & 3 cm³ CuS04-oplossing op den rug van de tong veroorzaakte
bij sommige dieren direct een belangrijke versnelling tot 20 contracties in 5 min.
zooals gedurende gewoon eten. Dit duurt 5 è 15 min. Andere dieren vertoonen
eerst gedurende 334 min. een volkomen stilstand der bewegingen, secundair gevolgd
door de beschreven versnelling. Dit verschil schijnt door de slokdarmsleufreflex te
worden veroorzaakt. Het bleek n.1. dat kleine glasparels, direct na het CuS0₄ingegeven, bij de eerste wijze van reageeren veel sneller in de faeces verschenen dan
bij de tweede.

*) Quin, van der Wath, Myburgh : Onderstepoort J. of Vet. Sc. and Anim.
Industry 11, 1938, 341.

*) Quin, van der Wath : Onderstepoort J. of Vet. Sc. and Anim. Industry 11,
1938, 361.

Verscheidene andere minerale zouten werden op dezelfde wijze onderzocht.
MgSOj, Na₂S0₄, NaCl, FeS0₄ en aluin bleken zonder effect op de pensbewegingen.
Alleen zilvernitraat en nicotinesulfaat werkten evenals CuS0₄. Verder werden
een aantal geneesmiddelen onderzocht, waarvan drie vagusprikkelende stoffen
n.1. acetyl-choline, Lentin (Merck) en Esmodil (Bayer) de eerste groep vormden.
Intraveneuze injectie van 10 mg acetyl-choline veroorzaakte een volledige
verlamming der pensbewegingen, die echter slechts 10 min. duurde. Esmodil gaf
een toenemende versnelling der bewegingen gepaard met een stijging van den
algemeenen druk in de pens. Lentine (1 mg) gaf na subcutane injectie direct ver-
andering van druk en rythme. De druk werd verhoogd en de bewegingen veranderden
in series snel opeenvolgende golfvormige contracties, zooals bij een onvolkomen
tetanus.

Arecoline en pilocarpine gaven soortgelijke verschijnselen als Lentin. Eserine
was zelfs in doses van 10—15 mg onwerkzaam en ook adrenaline had geen effect.
Veratrine had een iets verlammenden invloed, terwijl het den druk in de pens iets
verhoogd«. Frens.

In een lange verbindingsgang tusschen het roofdierenhuis en het daarbij behoorende
buitenverblijf in de diergaarde in Leipzig, heeft Schneider \') de gangen van
leeuwen, tijgers en andere roofdieren bestudeerd door observatie en filmopnamen.

Den telgang definieert hij als een beweging in 2/2 maat, waarbij afwisselend beide
rechter-, resp. linkerbeenen bijna gelijktijdig worden voortbewogen. De achterhand
wordt steeds even eerder neergezet, evenals bij tijgers, luipaarden, hyena\'s, kameelen
en giraffen.

Dit geldt voor de beweging in stap. In draf heeft de leeuw dezelfde diagonale
beenzetting als het paard gewoonlijk, de kameel blijft in telgang.

Schrijver hoopt spoedig dit onderwerp uitvoeriger en met betrekking tot een
grooter aantal gefilmde diersoorten te behandelen.

Volgens de algemeen gehuldigde opvatting paren de Euopeesche addersoorten
in April tot Mei en werpen in Oct.—Nov., wat overeenkomt met een draagtijd van
5 tot 6 maanden.

De in het hooggebergte voorkomende Vipera berus berus L. is slechts in de
4 maanden of nog kortere warme periode van het jaar levendig.

Pessner ²) heeft paring en geboorte in Juli waargenomen en in het voorjaar
drachtige en niet-drachtige 5 exemplaren op dezelfde plaats gevonden en meent, dat
de drachtighcid den winter doorduurt en het dier den volgenden winter als een
soort rustperiode overslaat.

Hij veronderstelt ook, dat de z.g. „herfstschijnparing" wel degelijk met een
bevruchting gepaard gaat.

In de diergaarde in Frankfort worden deze aapjes gehouden in gazen kooien
van 2 m hoog, 1 m diep en 0,8 m breed, met houten bodem. Aan den achterwand
hangt een slaaphokje, de voorzijde der kooien bestaat uit een, over de geheele lengte

*) Karl Max Schneider. Der Löwe als Passgänger", met 4 foto\'s. Der Zoologische
Garten. 1940. Heft 1.

^a) Hans Pessner. Von der Trächtigkeitdauer europaischer Viperiden. Der Zool. Garten.
1940. Heft. 1.

doorloopende glazen wand, ter vermijding van door het publiek overgebrachte
infecties der luchtwegen.

\'s Ochtends wordt havermout met weinig melk en biscuits gegeven, daarna thee
met weinig Vitakalk, 2—6 druppels levertraan gedurende den winter en 1 4 tot
1/2 druppel Vigantol \'s zomers af en toe.

\'s Middags de hoofdmaaltijd, bestaande uit alle soorten vruchten, gemengd met
beschuit, kaakjes, wittebrood, eigeel, droge havervlokken, zonnebloemzaad, aard-
noten en versche salade.

Noodzakelijk bleek een dierlijke voeding, bestaande uit meelwormen (ro—20),
sprinkhanen, meikevers, enz. (geen kakkerlakken). Af en toe worden ook citroen-
schijfjes en geweekte rozijnen gevoerd. Bij deze voeding bleek het ontbreken van
bananen door den oorlog geen nadeelige gevolgen te hebben.

Bij voeren van visch zag Zukowsky veel paratyphusachtige ziektegevallen,
zoodat hij dit sterk ontraadt.

Verder acht hij tot behoud der gezondheid een regelmatige, voorzichtig ge-
doseerde bestraling met Vitalux-lampen noodig.

Een dagelijksche controle van de defaecatie is noodzakelijk en meestal voldoende
om diarrhee te voorkomen. In lichte gevallen had Santuron een preparaat uit
geschaafde appelen (pectine ? Ref.) goede werking, bij ernstiger eikenschors,
bolus alba of dierlijke kool.

In vele gevallen werden jongen geboren en door beide ouders te zamen goed
grootgebracht.

De draagtijd kon niet worden vastgesteld, omdat de coitus, die waarschijnlijk in
de vroege ochtenduren plaats vindt, nooit werd geconstateerd.

Een geval van opkweeken van een door de ouders verwaarloosd jong, dat echter
op den leeftijd van 4 weken aan pneumonie stierf, wordt meegedeeld.

De ,,Kreuzlahme", die vroeger bij deze dieren veel gezien werd en volgens
schrijver door avitaminosen veroorzaakt wordt (dit is ook mijn indruk. Rel.) verloopt
met verschijnselen van rhachilis of osteomalacie en scorbutachtige verschijnselen
(dus D en C Ref.) en was steeds doodelijk. Sinds het geven van salade, citroenen
en phosphorlevertraan komt deze ziekte niet meer voor.

In een uitvoerig artikel beschrijft Lederer ²) deze in Europa, Noord-Amerika
en tropisch Azië zeer verbreide en gevaarlijke vischziekte.

Aetiologie : De Ichthyophtirius mtdtilïlliis behoort tot de Ciliaten en ontwikkelt
zich in de huid van zoetwater- en tropische zeevisschen. De rijpe vorm encysteert
op den bodem cn valt na korten tijd uiteen in 500—1500 0.05 m groote bewegelijke
vormen, die binnen enkele dagen een nieuwen gastheer infecteeren of te gronde
gaan.

De resistentie van de vischsoorten is verschillend, na een doorstane infectie ontstaat
een zekere immuniteit.

Symptomatologie : De aangetaste dieren worden trager, verliezen de eetlust en toonen
een abnormale houding en abnormale bewegingen. Ze worden bedekt met 1 3
tot i mm groote blaasjes, waarin de parasiet in roteerende beweging te herkennen is.

Differentieel diagnostiek : Sporozooen, Branchiophilus, Saprolegniën en ... . zand-
korrels.

\') Ludwig Zukowsky. Zur Haltung und Pflege einiger Neuweltaffenarten. Der Zool.
Garten. 1940. Heft 2/3.

-) Gustav Lederer. Ichthyophtiriasis und ihre Bekämpfung im Aquarium. Der Zool.
Garten. 1940. Heft 2/3.

Prophylaxis : Quarantaine in water uit het toekomstig verblijf, voedsel en planten
eerst 4 dagen in een bak zonder visch (afsterven vrijgekomen bewegelijke vormen).
Doode en stervende visschen verwijderen.

Bestrijding : a) Biologische : De visschen in een gazen kooi in stroomend water of
steeds overbrengen in schoone bakken. Hierdoor wordt de ontwikkelingscyclus
onderbroken. Dit duurt echter te lang (tot 4 weken). Ook kan men bij groote bassins
het bodemwater afzuigen.

b) Medicamenteuze : Keukenzout, zeewater, methyleenblauw, trypaflavin worden
aanbevolen.

Beter is een kininebad. Bisulfas Chinini en Bihydrochloras chinini tasten de
planten aan, daarom Ichtho-Chinin-Weil. Sterkte en duur van het bad varieeren
naar omstandigheden (beplanting, temperatuur, resistentie van den parasiet enz.).

In verband met de bij het Algemeen Bestuur ingekomen voorstellen van Prof.
Dr. G. Krediet over „de toekomstige uitoefening der Diergeneeskunde" beeft
het Algemeen Bestuur in zijn vergadering van 22 Februari j.1. ingesteld een
commissie ter bestudeering van deze voorstellen.

Deze commissie is als volgt samengesteld : Dr. A. A. Overbeek, voorzitter, H.
Venema, secretaris ; leden : Dr. Jac. Jansen, S. Kingma Hzn., J. Kranenburg,
Dr. L. F. D. E. Lourens, Dr. W. H. F. C. Majoewsky, H. J. Odé, Prof. Dr. G. M.
van der Plank, Dr. R. van Santen en G. S. E. VegteR.

De installatie der commissie door den voorzitter der Maatschappij heeft plaats
gehad op 29 Maart j.1., waarna de commissie met hare werkzaamheden\' is aan-
gevangen. De secretaris, A. van Heusden.

Van dit bureau is de mededeeling ontvangen, dat de voorraadspositie van
Sesamolie en Olijfolie thans van dien aard is, dat deze artikelen voor diergenees-
kundig gebruik niet meer beschikbaar kunnen worden gesteld.

In den vervolge zal in plaats van genoemde oliën aan de dierenartsen toewijzing
voor Soya-olie worden verleend.

In aansluiting aan de door mij daarover gedane mededeeling in het nummer
van i Februari 1941 en in verband met een daaromtrent gedaan verzoek deel ik het
volgende mede.

Na alloop van een kalenderkwartaal zal gewoonlijk aan den belastingschuldige
worden toegezonden een formulier waarop hij aangifte moet doen van h*t bruto-
bedrag, dat door hem in de afgeloopen 3 maanden ontvangen is. Dit bedrag kan
ineens worden opgegeven, behoeft dus niet gespecificeerd te zijn. Wel dient de
boekhouding van dien aard te zijn, dat steeds de samenstelling van dat bedrag kan
worden gecontroleerd. Van wat echter in die maanden ontvangen is over werkzaam-
heden, die verricht zijn vóór 1 Januari 1941, behoeft geen opgave gedaan te worden.
Na ontvangst van dat formulier heeft de dierenarts te handelen zooals reeds bij de
eerste opgave is vermeld.

Alle bruto-bedragen, ontvangen uit de praktijk, moeten echter worden opgegeven.
Door het Hoofdbestuur is aan den secretaris-generaal van het departement van
Financiën verzocht, vrijstelling te verkrijgen van de ontvangsten uit de georgani-
seerde tuberculose-bestrijding. Op dit verzoek is echter nog geen beslissing genomen.
Wanneer die beslissing bekend zal zijn, zal daarover nadere mededeeling gedaan
worden.

Zooals bekend, moet over het bruto ontvangen bedrag 2^% omzetbelasting
betaald worden. Dit bedrag mag niet op de rekening gezet worden : wel mogen de
tarieven zooveel verhoogd worden dat daarin die 2^% belasting begrepen is.

Met de voor de uitoefening van de praktijk gemaakte onkosten wordt bij de
omzetbelasting geen rekening gehouden. In hoeverre deze onkosten nog in aan-
merking kunnen komen bij een naast de omzetbelasting nog komende inkomsten-
belasting is voor het oogenblik nog niet bekend.

Het is ons gebleken dat er zich steeds moeilijkheden voordoen met de toepassing
van deze belasting, zoodat het Hoofdbestuur in zijn vergadering van 27 Maart
j.l. besloten heeft aan de leden te verzoeken om zoo er zich nog moeilijkheden
voordoen deze dan op te geven aan het secretariaat, waarna dan daardoor nader
deskundig advies kan worden gevraagd.

Stond het jaar 1939 in het teeken van de mobilisatie, het jaar 1940 bracht over
ons land den oorlog, met de verschillende moeilijkheden, die daaruit voortvloeiden
voor ons vereenigingsleven. Gelukkig keerden alle collegae, die in militairen dienst
waren, behouden terug.

Doordat onze gebruikelijke vergaderplaats in Hotel Atlanta verwoest werd,
waarbij ook onze oude voorzittershamer sneuvelde, kostte het vaak moeite een
geschikte vergaderzaal te vinden.

Onze voorzittershamer dateerde van 1892 en werd toen aan de Afdeeling
geschonken door den toenmaligen eere-voorzitter L. Swart, die tot 1891 voorzitter
van de Aldeeling was.

Na den oorlog begonnen de vervoersmoeilijkheden t.g.v. benzinedistributie en
verduisteringsmaatregelen. Toch kan gezegd worden, dat dat alles van geen invloed
is geweest op de activiteit der afdeeling.

Na de oorlogsdagen zijn de werkzaamheden weer zoo normaal mogelijk door-
gegaan ; zelfs de gebruikelijk geworden gemeenschappelijke maaltijd na de ver-
gaderingen bleef gehandhaafd.

Aan het begin van het jaar was het ledental 108. Door overlijden ontviel ons
collega Poot van Zoeterwoude, 2 leden bedankten, terwijl 5 nieuwe leden toetraden,
zoodat het jaar werd besloten met 110 leden.

Het Bestuur bestond uit de Heeren Dr. A. A. Overbeek, voorzitter, W. A. de
Haan, secretaris, D. Hendrikse, penningmeester en de leden: Dr. A. Diemont
en L. Lageweg. Collega Lagewec. kwam in de plaats van collega Kramer.

Het kassaldo bedroeg bij het begin van het jaar ƒ 457,47 en was bij het einde
ƒ293.40.

Het aantal gehouden ledenvergaderingen was 5, n.1. op 3 Februari, 6 April,
29 Juni, 5 October en 14 December, waarbij de opkomst ondanks bovengenoemde
moeilijkheden bevredigend was.

Op enkele vergaderingen vormde de t.b.c.-bestrijding weer de hoofdschotel,
vooral door de besprekingen van het t.b.c. rapport van de commissie van dc
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De algemeene richtlijnen, die door onze Afdeeling in motie-vorm werden aange-
geven, werden door de Algemeene Vergadering, zij het in gewijzigden vorm,
overgenomen.

De vergadering van 6 April, die vereerd werd door de aanwezigheid van de
dames, stond in het teeken van de herdenking van het 25-jarig bestaan van de
Afdeeling in haar tegenwoordigen vorm.

Afdeeling uitvoerig behandelde en aantoonde, hoe onder moeilijke omstandigheden
in het midden der vorige eeuw, de organisatie van de dierenartsen langzamerhand
tot stand kwam en hoe vele leden van de Afdeeling Zuid-Holland bij de oprichting
en het verdere organisatieleven van de Maatschappij een groote rol hebben gespeeld.

Daarna volgde een feestdiner in een gezellige sfeer met de dames in Hotel Weimar
te Rotterdam, dat toen nog bestond.

In de vergadering van 5 October hield collega Hendrikse een inleiding over
„Wanbetalers in de praktijk" en collega Roodzant over „Zondagsdienst".

Naar aanleiding hiervan werd een commissie benoemd om bindende besluiten
te ontwerpen, i.z. deze materie. In de vergadering van 14 December werden deze
bindende besluiten behandeld en in principe aangenomen.

In deze vergadering hield Prof. Dr. J. H. Hartog te Utrecht een belangwekkende
voordracht over „Grepen uit de chirurgie van het rund".

Meerdere malen had de Afdeeling contact met de Provinciale Vereeniging voor
t.b.c.-bestrijding, ook werden de C.M.C. maatregelen uitvoerig besproken. Naar
aanleiding hiervan belegde ons bestuur met de Afdeclingsbesturen van N.-Holland
en Utrecht een conferentie, ter bespreking van meerdere uniformiteit in zake
tarieven, afrekeningen, werkwijze etc. van de t.b.c.-bestrijding.

Een zelfde conferentie had op initiatief van onze afdeeling plaats in December
ter bespreking van het systeem der C.M.C. maatregelen.

Samenvattend mag wel gezegd worden dat de Afdeeling over haar werkzaam-
heden van het afgeloopen jaar, ondanks de moeilijke omstandigheden, tevreden
mag zijn en dat de onderlinge band, die de leden samen houdt, door de oorlogs-
gebeurtenissen niet is geschaad.

Ik hoop, dat dil in de toekomst, die misschien nog meer moeilijkheden zal brengen,
zoo zal blijven en dat we een tijd van rust en voorspoed zullen tegemoet gaan.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde : de heer A. Bos, Utrecht, op een
proefschrift getiteld „Die Trichomoniasis der Tauben und ihre Bekämpfung".

Geslaagd voor het candidaats-examen Veeartsenijkunde tweede gedeelte de
heeren H. Scwreur en J. Smit.

Blijkens een bericht in de N.R.C. van 7 Maart j.1., hebben Gedeputeerde Staten
van Zuid-Holland besloten de provincie Zuid-Holland, om tc komen tot een meer
doeltreffende bestrijding van het clandestien slachten en het in omloop brengen
van ondeugdelijk vleesch, te verdeelen in een twintigtal keuringskringen, een
verdeeling, welke inmiddels een feit is geworden. De kringen den Haag (waartoe
Voorburg, Leidschendam en Rijswijk mede behooren), Gouda, Gorcum en
Alphen aan den Rijn, aldus het bericht, verdienen op hel oogenblik de meeste aan-
dacht, omdat binnen hun gebied het clandestien slachten het meest veelvuldig
voorkwam. Aan het hoofd van iederen kring staat een keuringsveearts. De uitvoering
van de Vleeschkeuringswet berust bij Burgemeester en Wethouders van de centrale
gemeente in den keuringskring.

De keuringsambtcnaren van de centrale gemeente hebben bevoegdheid voor het
geheele gebied van den kring. Het is de bedoeling, dat alle slachtdieren in het
slachthuis van de centrale gemeente zullen worden geslacht, waarvan echter voor-
loopig de slagers, die een slachtvergunning hebben; nog vrijgesteld zullen worden.

Op 15, 16 en 17 April a.s. wordt in Utrecht het 28ste Nederlandsch Natuur- en
Geneeskundig Congres gehouden.

De onderafdeeling voor Diergeneeskunde vergadert op Donderdag 17 April in
het Pharmacologisch Laboratorium, Vondellaan 6.

9 u. 20. L. de Blieck (Utrecht) .... ■ Viruspneumonie bij muizen.
9 u. 40. C. J. de Gier (Rotterdam) . Inwerking van rundergal op virus.
10 u. A. Klarenbeek (Utrecht) . . Bijdrage tot de kennis van de honden-
maag, tevens van de werking van enkele
alcaloïden op de hondenmaag.
10 u. 20. H. E. Reeser (Rotterdam) Graviditeitsreacties bij het paard.

Daarna : Benoeming van den voorzitter der onderafdeeling voor het 29ste Congres.
Men kan zich als lid opgeven bij den algemeenen secretaris Dr. D. Coelingh,
Regentesselaan 2, Bussum.

Verhuisd : A. E. M. J. Scharphuis, Utrecht, naar Amersfoort, Pieter Bothlaan 18.

N. C. W. Hesse, Nieuw-Milligen, naar Deventer, Boreelkazerne.
J. G. A. Reeser, Amsterdam, naar Haarlem, Heussensstraat 48.

Aan het slachthuis te Arnhem is een geval van trichinose bij een ijsbeer
geconstateerd, Zij, die in verband met de actualiteit van dit vraagstuk, een stukje
trichineus vleesch wenschen, kunnen dit na aanvrage, toegezonden krijgen.
Uitvoeriger mededeelingen volgen.

Den 28sten Februari j.1. werd op het kerkhof te Loppersum ter aarde
besteld het stoffelijk overschot van Barteld Jonker.

Een kleine groep, waaronder een paar collega\'s, heeft hem de laatste
eer bewezen.

Zoo heeft dan Bart wel vroeg onze gelederen verlaten. Uit de
herinnering van de velen die hem kenden, zal hij niet spoedig verdwijnen.

Barteld Jonker werd den i7en Jan. 1893 te Loppersum geboren.
Te Groningen doorliep hij de R. H. B. S. In 1912 werd hij ingeschreven
als student aan de toenmalige Veeartsenijschool te Utrecht\', in 1517
behaalde hij het diploma van veearts.

Jonker voelde zich aangetrokken tot de algemeene praktijk. Zijn
eerste standplaats was Ten Boer, na enkele jaren gevolgd door Borger.
Hier in het oude Drentsche land, waar de menschen minder stug,
de natuur veel warmer en mooier voor hem was dan in zijn geboorte-
plaats, had hij gevonden wat hij zocht.

Een blij kind van de natuur, dat anderen geen kwaad zou doen,
geen kwaad zou kunnen doen, maar ook geen kwaad van anderen
verwachtte.

Heel veel is het voor hem geweest om van de praktijk in Borger,
waaraan hij zoo zeer zijn hart had verpand, afstand te doen.

Het assistentschap aan het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie
te Utrecht, kon hem niet weer in evenwicht brengen.

Eerst het aanvatten van de medische studie aan de Universiteit te
Groningen, heeft hem met een nieuw levensdoel, weer levensmoed gegeven.

In bewonderenswaardig tempo werden door hem al de examens
gedaan en werd hij in December 1938, met een groote dosis goed
verankerde wetenschappelijke kennis, tot arts bevorderd.

Eerst is hij als vervanger werkzaam geweest in de gewone praktijk.
Bespiegelend en philosopheerend van aanleg, voelde Bart zich aan-
getrokken tot een bepaalde richting in de geneeskunde. Hij meende
dan ook een prettige werkkring te hebben gevonden aan het Instituut
voor Physische Therapie te Laag-Soeren.

Helaas, de moeilijkheden des levens heeft hij niet kunnen ontloopen,
nog minder overwinnen.

In zijn eerste studentenperiode was ,,de Peuzel" graag gezien onder
zijn medestudenten. Als praktizeerend dierenarts was hij een prettig
collega, lid van de Afd. Groningen-Drenthe en eenigen tijd bestuurslid
van deze Afdeeling. Later heeft hij vele vrienden gemaakt onder de
jongere studenten te Groningen.

Bart raakte nooit uitgeput om wetenschappelijke of wijsgeerige
onderwerpen te bespreken.

Zijn geest was steeds zoekende en onderzoekende.
Hij heeft het hier niet kunnen vinden.
Thans heeft hij de rust-voor-altijd gevonden.
Bart, rust zacht !

Uit de Afdeeling Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten der
Rijks-Universiteit te Utrecht.
Prof. Dr. E. A. R. F. BAUDET.

Gedurende de wintermaanden 1940—1941 hebben een groot aantal
dierenartsen zich weer kunnen overtuigen, dat huidschimmelziekten
bij onze huisdieren in belangrijke mate zijn voorgekomen. Zij hebben
dit niet alleen waargenomen bij hun patienten, in hoofdzaak rur.cl en
paard, maar verschillende collegae hebben aan den lijve ondervonden
dat de infectie van dier op mensch maar al te gemakkelijk over gaat.
Het betrof hier in hoofdzaak infecties door runderen. Door herhaalde
onderzoekingen van personen, die op deze wijze besmet waren, konden
wij vaststellen, dat deze in ons land hoofdzakelijk verwekt werden door
Trichophyton album, een grootsporige trichophytie, welke tot de favi-
formc trichophytieën behoort. Dezen laatstgenoemden naam danken
de schimmels aan het feit, dat haar culturen eenige overeenkomst
hebben met die van de menschelijke favus. Uit latere onderzoekingen
is gebleken ²) dat men hier cultureel met een echte Trichophyton te maken
heeft, zoodat de naam faviforme Trichophyton eigenlijk overbodig is
geworden.

De frequentie van de infecties van den inensch door het rund is zoo-
danig, dat ook van medische zijde hierop de aandacht gevestigd is ge-
worden, hetgeen blijkt uit een stelling in een proefschrift ³) van de
medische faculteit te Utrecht, welke als volgt luidde : „Voor de prophy-
laxis van de trichophytie en sarcoptesschurft bij den mensch dienen
de huidschimmclziekte bij runderen en paarden en de sarcoptesschurft
van het rund in artikel 7 van de Veewet te worden opgenomen."

Bij het paard kennen wij in ons land twee vormen van huidschimmel-
ziekte en wel trichophytie en microsporie.

De eerste wordt bijna steeds veroorzaakt door Trichophyton equinum,
de laatste door Microsporum equinum.

Het was opmerkelijk, dat wij in den afgeloopen winter uitsluitend
materiaal ter onderzoek gekregen hebben, dat afkomstig was van
paarden, die lijdende waren aan microsporie. Hoewel het voor den
practicus, wat betreft de therapie van beide bovengenoemde huid-
schimmelziekten, van niet zooveel belang is of hij met microsporie
of met trichophytie te maken heeft, is het toch nuttig iets dieper op
de in ons land voorkomende vormen van microsporie in te gaan.

aangetroffen worden. Sabouraud ⁴) vestigde daar reeds de aandacht
op. De microsporums van de dieren schijnen over de geheele wereld
verspreid te zijn, maar toch heeft elk land zijn eigen soorten. Er zijn
verschillende gevallen van besmetting van den mensch door Microsporum
equinum bekend.

Bodin ⁵) is de eerste geweest, die in 1896 de microsporie bij het
paard beschreven heeft en de aandacht vestigde op de zeer groote
besmettelijkheid van dit lijden. Jonge paarden zijn er het meest ge-
voelig voor, één aangetast dier kan binnen korten tijd een heele stal
besmetten. De ziekte beperkt zich meestal tot hals, schoft, schouders,
kruis en flanken. De beenen worden niet zoo dikwijls aangetast.

De beschrijving, die Bodin destijds van de laesies gegeven heeft,
stemt vrijwel overeen met die van het beeld zooals wij dat thans geregeld
nog kunnen waarnemen.

In den beginne verraden de aangetaste plekken zich uitsluitend
door kleine groepjes haren, die zich buiten het gladde haarkleed ver-
heffen. Volgens Bodin zouden deze haren een normaal aspect hebben,
niet afgebroken of verkleurd zijn en evenmin een witten sporenmantel
bezitten, zooals dit bekend is bij haren van kinderen en honden, die aan
microsporie lijdende zijn. Deze laatste waarneming van Bodin koint
niet met de onze overeen, daar wij bij microsporic van het paard
dikwijls haren aangetroffen hebben, welke aan het basale gedeelte
bekleed waren met een sporenmantel, die bij geringe vergrooting (loupe)
duidelijk zichtbaar was.

Naarmate het proces in de huid verder gaat, beginnen de haren
uit te vallen. De haren zijn immers zeer breekbaar, omdat zij aan
hun basis door de schimmel besmet zijn. Bij het minste wrijven of
trekken laten zij los, dikwijls met heele bosjes. Aan het wortelgedcclte
zijn zij door grijze schubben aan elkaar verkleefd. Op de huid blijft
dan een ovale of ronde grijze plek achter met scherp omschreven randen.
Deze plek is volkomen haarloos en slechts met grijsachtige droge schub-
ben bedekt. Aanvankelijk gering, wordt dit aantal schubben grootcr,
zoodat zich na enkele dagen een tamelijk dikke laag gevormd heeft.
Krabt men deze laag weg, dan verschijnt daaronder een normale huid
zonder ontstekingsverschijnselen.

Karakteristiek voor microsporie bij het paard is dit droge proces
in tegenstelling met trichophytie, waarbij men meer een vesiculeuze
ontsteking waarneemt, gepaard gaande met exsudatie en sterke korst-
vorming.

Laat men het proces aan zich zelf over, dan nemen de aangetaste
plekken in grootte toe. Na verloop van 2 tot 3 maanden treedt genezing
in, zonder litteekenvorming.

De infectie gaat uit van schimmelsporen, die op de huid terecht
komen en door lichte wrijving in de epidermis geraken. Het is duidelijk,

dat een dergelijke wrijving het gemakkelijkst ontstaat onder harna-
chementsdeelen.

Eenmaal in de huidoppervlakte aangekomen, groeien dergelijke
sporen uit tot schimmeldraden en woekeren verder, totdat zij den
haarfollikel bereiken. Aangezien bij een infectie meestal een groot
aantal sporen aanwezig zijn, zal er zich dus een netwerk van draden
in den follikel ontwikkelen.

Deze draden, myceliën genaamd, woekeren verder in de epidermis
en groeien langs de oppervlakte van het haar naar beneden.

Bij jonge infecties zal men vaak uitsluitend een dergelijk netwerk
om het haar waarnemen. Tenslotte deelt het mycelium zich in korte
segmenten, oorspronkelijk rechthoekig van vorm. Later ronden deze
segmenten min of meer af en worden tot de bekende myceliumsporen.
Jonge myceliumsporen, kortweg sporen genoemd, liggen dus nog in
een fraaie kettingvorm. Zij vormen dan een mantel van sporen om het
haar. Deze sporen verliezen, speciaal bij microsporie, het kettingverband
en zij komen tenslotte min of meer onregelmatig door elkaar te liggen.
Dit in tegenstelling met trichophytie, waar het kettingverband langer
bewaard blijft. De sporen bij microsporie zijn bovendien kleiner dan die
bij trichophytie, de maten bedragen resp. 2—3 [m en 5—8 jx. Het is
echter niet altijd gemakkelijk de juiste grootte van de sporen te bepalen.

Wij weten bovendien dat er bij het paard een kleinsporige vorm
van trichophytie voorkomt, waarbij de grootte der sporen vrijwel
overeenkomt met die van microsporie. In ons land is deze kleinsporige
trichophytie echter een uitzondering. Slechts eenmaal hebben wij deze
(\'Trichophyton granulosum) bij het paard aangetroffen. ⁶)

Aangenomcni wordt o.a. door Sabouraud dat deze sporenmantel
ten deele ontsttaat door het uiteenvallen in sporen van de mycelien,
die het haar omgeven en ten deele uit mycelien, die het haar binnen-
gedrongen zijn.

Deze mycelien, die zich inmiddels dichotomisch vertakken, groeien
in het haar naar beneden, vertakken zich verder in dunnere draden en
vullen het wortelgedeelte van het haar tenslotte geheel op.

De fijnste vertakkingen zien kans van binnen uit buiten het haat-
te komen en vormen daar een nieuwe laag sporen binnen den oorspron-
kelijken sporenmantel, die reeds eerder door de buiten op het haar
woekerende draden gevormd is. Deze wijze van sporenvorming, die
van het inwendige van het haar, speciaal van zijn wortelgedeelte
uitgaat, verzekert een blijvende infectie van het groeiende haar, ten
nadeele van het bestaan van het haar, maar ten voordeele van de
parasiet. Het groeiende haar wordt op deze wijze steeds van zijn wortel-
gedeelte af met sporen voorzien.

Wanneer men te maken heeft met een jonge infectie, die zich open-
baart door kleine groepjes haren, welke buiten het normale haarkleed
uitsteken, dan is het voldoende enkele van deze haren op een voorwerp-
glas met 20% kaliloog te brengen en met een dekglas te bedekken.

Boven den microbrander van een Bunsen\'schen brander wordt de kali-
loog zoodanig verwarmd, dat enkele luchtbellen beginnen te ontwijken.
De bedoeling hiervan is de haren, schubben en korstjes op te helderen.
Betreft het een jonge infectie van het haar, dan bereikt men hiermede
dat de schimmeldraden op het haar zichtbaar worden. Indien deze
in het haar aanwezig mochten zijn, worden zij alleen zichtbaar in
pigmentlooze of in lichtgekleurde haren. Is de infectie al verder voort-
geschreden, zoodat zich een sporenmantel om het haar gevormd heeft,
dan ziet men deze duidelijk om het haar tevoorschijn treden (Toto No. 9).

Merkwaardig is, dat zich somtijds om den sporenmantel nog een
netwerk van mycelien bevindt. Men kan dit waarnemen wanneer men
het haar onder het microscoop beziet, voordat dit door de kaliloog
verweekt is ; het beste gelukt dit met opvallend licht.

Lebasque °) heeft deze bijzonderheid, die wel bekend was bij de
microsporie van het kind, het eerst bij het paard opgemerkt. Wanneer
het proces verder is voortgeschreden, zal men goed doen eenige haren
te verzamelen van de peripherie van de aangetaste plekken. Hier toch
treft men de pas besmette haren aan ; de kans bestaat, dat in het centrum
reeds genezing begint in te treden. Meestal is slechts een gering percen-
tage van de haren aangetast. Dit geldt speciaal voor het paard. Bij
runderen, die aan trichophytie lijdende zijn, is dit percentage veel
grooter. Om dus te voorkomen, dat men bij het paard een groot aantal
gezonde haren in het microscopisch preparaat verkrijgt, die bovendien
het onderzoek belemmeren, doet men beter een enkel verdacht haar
uit te zoeken en dit nader te bezien. Verdacht zijn die haren, welke
aan het basale gedeelte met een witte laag bedekt zijn. Met het onge-
wapende oog of anders met een loupe zijn deze gemakkelijk te ontdekken.
Men zij er echter op bedacht, dat men juist bij het paard, niettegen-
staande een duidelijk klinisch beeld van huidschimmelziekte, dikwijls
zeer lang moet zoeken, voordat men deze diagnose microscopisch kan
bevestigen.

In plaats van kaliloog, die het haar zeer snel opheldert, maken wij
liever gebruik van chlorallactophenol. Dit middel heeft het voordeel
dat de vervaardigde praeparaten geruimen tijd bewaard kunnen worden
en dat de natuurlijke ligging van de sporen om het haar beter tot haar
recht komt. Kaliloog werkt vrij snel destructief, zoodat na enkele uren
het praeparaat niet meer natuurgetrouw is. Chlorallactophenol wordt
samengesteld uit 2 deelen hydras chlorali, 1 deel acidum carbolicum
crystallisatum en 1 deel acidum lacticum.

De droge schubben, welke de haren dikwijls doen aaneenkleven,
bevatten niet zelden mycelien. Men doet dus goed, ingeval het onderzoek

der haren negatief mocht uitvallen, ook enkele schubben te onder-
zoeken, om zoodoende alsnog een diagnose te kunnen stellen. In het
algemeen echter zal men meer succes bereiken met het onderzoek
der haren.

Wanneer eenmaal de klinische diagnose door het microscopisch
onderzoek bevestigd is, mag men zich echter nog niet tevreden stellen.
Tenslotte zal het immers de cultuur zijn, die in laatste instantie de
beslissing moet brengen.

De ervaring, die wij in den laatsten tijd hiermede hebben opgedaan,
geeft ons de overtuiging dat het vraagstuk van de microsporie van het
paard nog niet zoo eenvoudig is.

De culturen worden verkregen door kleine partikels van het besmette
gedeelte van de haren op 4% glucose agar te enten. Dit kan zonder
meer geschieden, waarbij dan de kans geloopen wordt, dat enkele
culturen verontreinigd worden door bijkomende microörganismen.
In de praktijk valt dit echter mee. Om dit zooveel mogelijk te voorkomen,
kan men de haren eerst enkele minuten in 70% alcohol leggen. Hierdoor
wordt de kans van verontreiniging der culturen geringer. Gekweekt
wordt bij 25⁰ C. of bij kamertemperatuur. In het laatste geval is de
groei natuurlijk veel langzamer.

Bij Microsporum equinum zijn de klassieke eigenschappen van de cultuur
volgens Sabouraud als volgt :

Op suikerhoudende voedingsbodems ontwikkelt zich een cultuur
met een gladde oppervlakte en bedekt met zeer kort dons. Op de
glucose- en maltose agar vormen zich radiaire, diepgaande plooien.
In het centrum komen deze plooien samen en vormen hier min of meer
een wrong, die zich weinig of niet boven de cultuur verheft. Het meest
typisch is de groei op mout-agar.

De culturen hierop zijn okergeel van kleur, geheel zonder dons en
met radiaire plooien zooals boven vermeld. Deze okergele verkleuring
zou zoo karakteristiek zijn dat men hierdoor met zekerheid de diagnose
kan stellen.

De gevallen van microsporie, welke ter onderzoek kwamen, betroffen
paarden van het Nederlandsche en van het Duitsche leger. Microscopisch
kon bij al deze dieren microsporie worden vastgesteld. Foto no. 9 geeft
daarvan een duidelijk beeld. De mantel van kleine sporen, die als een
mozaik om het haar gelegen is, is hierbij duidelijk.

Beziet men de culturen op 4% glucose-agar van twee der Neder-
landsche paarden (foto\'s no. 1 en 3), dan stemmen deze geheel overeen
met bovenvermelde beschrijving. De radiaire plooien en het korte
dons zijn duidelijk waar te nemen. Eveneens bestaat er volkomen
gelijkenis van de culturen onderling op 3% pepton-agar (Foto\'s nos. 2
en 4). Het aantal plooien is hier geringer dan op glucose agar, iets

dieper en de rand der kolonie loopt in fijn dons uit. De culturen werden
aangelegd in Erlemeyer kolven van 300 cc., waarvan de bodem met
een laag glucose- of pcpton-agar bedekt was.

De foto\'s geven de koloniën op de halve grootte weer en alle koloniën
zijn 23 dagen bebroed bij 25⁰ C.

Het typische kenmerk, zooals Sabouraud dit aangegeven heeft,
n.1. de okergele groei op mout-agar ontbrak bij onze culturen ten
eenen male. Vergelijkt men de kolonievorm van de culturen van de
Duitsche legerpaarden met die van de Nederlandsche, dan vallen
duidelijke verschillen op. De foto\'s 110. 5 en 7 geven een beeld van de
culturen op 4% glucose-agar. Waar no. 5 nog eenige overeenkomst
vertoont met de culturen op 4% glucose-agar van de Nederlandsche
paarden, n.1. diepe radiaire plooien, hoewel veel minder in aantal,
is de kolonie no. 7 geheel anders van bouw. Hier ziet men diepe wrongen,
die over de geheele kolonie verdeeld zijn, een radiaire bouw ontbreekt.
Duidelijke verschillen ziet men eveneens bij de twee culturen op 3%
pepton-agar (foto\'s no. 6 en 8). De diepe krater van no. 8 steekt
scherp af bij het promineerende centrum van no. 6. Ook bij de twee
Duitsche stammen ontbrak de volgens Sabouraud zoo kenmerkende
eigenschap op mout-agar, n.1. de okergele verkleuring van de kolonie.

Dat wij in al deze gevallen te maken hadden met een Microsporum
van dierlijke herkomst, kwam nader vast te staan door het onderzoek
van deze culturen op voorwerpglazen, welke werden gemaakt volgens
de methode van Rivalier en Seydel. ⁶)

Uit het onderzoek van deze culturen bleek, dat daarin zeer veel
gesepteerde spoelen voorkwamen, niet alleen een kenmerk van een
Microsporum, maar tevens ook dat deze Microsporum van dierlijke herkomst
is. (foto no. 10). Het spitse uiteinde der spoelen wijst er op, dat wij hier
met microsporie en niet met trichophytie te maken hebben. Tevens
pleit hiervoor het groote aantal septa in de spoelen. Zonder hier verder
op in te gaan, kan vermeld worden, dat de overige kenmerken dezer
culturen met die van Microsporum overeenkwamen.

Het blijkt dus, dat er tusschen de microsporie van de Nederlandsche
en van de Duitsche paarden cultureel duidelijke verschillen bestonden.
Bovendien kwam één der eigenschappen van deze stammen ook niet
volledig overeen met die, welke Sabouraud als kenmerkend beschouwt,
n.1. de okergele kleur op mout-agar. Wij hebben deze bij geen van de
4 stammen waargenomen. Op grond van deze feiten zou men zich eigen-
lijk gerechtigd voelen deze culturen als nieuwe soorten te beschouwen.
Wij willen er echter eerder varieteiten in zien van Microsporum epuinum.

Over het ontstaan van variëteiten bij dermatophyten bestaan merk-
waardige gegevens. Uitgaande van Trichophyton violaceum, waarvan de
cultuur violet van kleur is, verkreeg Wilenczyk ⁸) tenslotte een kleur-
looze kolonie, die morphologisch geheel overeenkwam met Trichophyton
granulosum. Door eenige generaties bij wisselende temperaturen te kwee-

23 dagen oude culturen van microsporum van 2 Duitsche legerpaarden,
5 en 7 op 4 % glucose-agar, 6 en 8 op 3 % pepton-agar.

No. 9, haar van een paard met microsporie, mantel van kleine sporen duidelijk
zichtbaar, 160 X vergroot.

No. 10, voorwerpglascultuur van microsporum van het paard, groot aantal
gesepteerde spoelen, 185 x vergroot.

23 dagen oude culturen van microsporum van 2 Nederlandsche
legerpaarden, 1 en 3 op 4 % glucose-agar, 2 en 4 op 3 % pepton-agar.

ken werd tenslotte deze variëteit verkregen. Eenmaal gelukte dit zelfs
bij de eerste generatie.

Met een dergelijk voorbeeld voor oogen wordt men voorzichtiger
om nieuwe soorten te maken, temeer daar wij bij eigen ondervinding
weten, dat bij één en dezelfde dermatophyt, op denzelfden voedings-
bodem gekweekt, somtijds zoodanige afwijkingen in den vorm van de
kolonie worden waargenomen, dat men aan de identiteit van deze cul-
turen zou twijfelen.

Uit bovenstaande is wel gebleken, dat op het gebied van de huid-
schimmels der dieren nog genoeg werk te verrichten is. Systematisch
onderzoek zal hier nog vele nieuwe gezichtspunten naar voren brengen.

Voor de geneesmiddelen, die tegen huidschimmelziekten bij onze
huisdieren worden aanbevolen, bestaat zeer verschillende waardeering.
Een ieder, die met deze huidaandoeningen te maken heeft, geeft dikwijls
de voorkeur aan een bepaald geneesmiddel. Op den voorgrond dient
echter te worden gesteld, dat trichophytie en microsporie bij onze
dieren neiging heeft spontaan te genezen. De ziekte kan wel lang
duren, somtijds maanden, maar bijna zonder uitzondering kan ook
zonder behandeling herstel intreden.

Dit blijkt wel uit de vele gevallen van trichophytie bij runderen,
die onbehandeld blijven en toch herstellen. Dat dit achterwege blijven
van de behandeling een groote nalatigheid van den eigenaar is, moge
blijken uit het veelvuldig voorkomen van besmetting van den mensch.
Men heeft rekening te houden, eenerzijds met de virulentie van de
dermatophyt en anderzijds met de „Bereitschaft" van het dier om deze
schimmel gelegenheid te geven zich in zijn huid te nestelen en zich
verder te ontwikkelen. Beide factoren zijn van belang wat betreft den
( ernst van het huidlijden.

Een gezonde goed functioneerende huid biedt minder kans om besmet
te worden dan de huid van een dier, dat in minder goede conditie
verkeert. Als voorbeeld diene het volgende geval.

In onze stallen bevond zich een rund, dat herstellende was van
Salmonellosis. Het sterk vermagerde dier was tevens in hevige mate
lijdende aan trichophytie.

Op verschillende plaatsen was het lichaam met dikke korsten bedekt.
Na de gebruikelijke rcinigingskuur met zeep, werd een wassching met
] Derrispoeder (i : 20) toegepast. Deze werd met tusschentijd van een
week driemaal herhaald.

De korsten verdwenen geleidelijk, volledig herstel was echter nog
1 niet bereikt. Het dier kwam in beteren voedingstoestand, doordat
( de bacterieele ziekte overwonnen was, de huid werd glanzend en de
t trichophytie genas. In dit geval zal men zich wel hoeden de verbetering
\\ van het huidlijden uitsluitend aan de behandeling met Derris toe te
s schrijven.

Een ander voorbeeld betreft een infectie afkomstig van runderen,
bij 2 collega\'s. De schimmel, die in beide gevallen de infectie veroor-
zaakte, was de grootsporige faviforme Trichophyton album. Zij was afkom-
stig van verschillende runderen en had in twee verschillende streken
van ons land plaats gevonden.

Bij den eenen collega, die zich vrij spoedig onder behandeling van
een specialist stelde, en waarbij gebruik gemaakt werd van diachvlon-
zalf, een loodpraeparaat, duurde het geheele proces ruim 6 weken.
Het betrof hier een aandoening van den arm, met latere uitbreiding
op de dij, deze laatste waarschijnlijk door krabben ontstaan. Bij de
tweede collega bevond het proces zich in den nek, op de haargrens.
Deze collega paste zelf een zwavelzalf toe. Reeds na de eerste behandeling
trad snelle verbetering in, zoodat 14 dagen later practisch herstel had
plaats gevonden. Deze waarnemingen geven echter niet het recht
zwavelzalf boven diachylonzalf te stellen. De virulentie van de schimmel
en de conditie van de huid van beide collega\'s zijn factoren, die hierbij
zeer zeker in rekening gebracht moeten worden.

Aan de behandeling van rund en paard laat men liefst een gewone
wassching met zeep vooraf gaan. Speciaal in die gevallen met sterke
korstvorming is deze wassching noodzakelijk. Somtijds is het zelfs
wenschelijk de korsten vooraf door inwrijving met groene zeep te
laten verweeken. Deze zeepbehandeling zal vooral bij runderen, waarbij
trichophytie veelal korsten doet ontstaan, wenschelijk zijn.

Microsporie bij het paard verloopt meestal met sterke schubvorming,
die door een eenvoudige wassching reeds verdwijnen kan. Er bestaat
nu verder een zeer uitgebreide keuze van geneesmiddelen, wel een bewijs,
dat geen daarvan voor 100% werkzaam is. De resultaten hangen in
de eerste plaats af van den aard van het proces en ook of er neiging
tot snelle genezing bestaat, al dan niet.

In de Interne Kliniek van Prof. Beijers hebben bepaalde middelen
de voorkeur. Voor scherp omschreven plekken wordt gebruikt jodium-
tinctuur, salicylspiritus, salicylzalf (beide 10%), Derriszalf (10%) of
een mengsel van jodiumtinctuur 45, glycerine 45, en carbol 10 deelcn.
Bij paarden is de huid in het algemeen gevoeliger voor jodiumtinctuur ;
daarom wordt bij dit dier liever gebruik gemaakt van joodvasogeen.
Een behandelingsmethode, in 1924 door Hubert met succes toegepast
en in 1939 opnieuw door Faure ⁷) aanbevolen, bestaat in het steriliseeren
van kleinere scherp omschreven huidplekkcn door middel van warmte.
Speciaal daarvoor geconstrueerde brandijzers van verschillenden vorm
(conisch, cylindrisch en olijfvormig) worden daarvoor gebruikt. Afbeel-
dingen hiervan zijn in de betreffende publicatie opgenomen.

Het ijzer wordt verhit totdat het donkerrood is en daarna op de
huid gebracht. De cauterisatie eischt eenige handigheid. Een te lang
contact met de huid zou deze doen verbranden. Het ijzer moet zeer
licht op de huid gedrukt worden, zoodat alleen de oppervlakkige laag
van de epidermis gebrand wordt. Dit mag hoogstens een seconde duren

<"n iets langer (2 -3 seconden), wanneer de aangetaste plek met haar
bedekt is. Er ontstaat ter plaatse een dunne korst, die na 8—10 dagen
afvalt. Hieronder bevindt zich dan een gezonde huid, die weldra weer
met haren bedekt wordt. Een bezwaar is dat de behandeling pijnlijk is,
zoodat gebruik van een praam wel eens noodzakelijk is. Ook zijn de
nieuwe haren dikwijls anders van kleur, soms lichter, soms donkerder.
Deze kleurverandering van de nieuwe haren ziet men echter ook
na behandeling met chemische producten. Bij het volgende nieuwe
baarkleed zijn alle haren echter weer van dezelfde kleur.

Niettegenstaande bovengenoemde bezwaren wordt deze behandelings-
methode door Faure sterk aanbevolen, omdat de parasieten in de
huid en in de haren grondig vernietigd worden. In ons land is deze wijze
van behandelen door sommige collega\'s toegepast. Van enkele is mij
bekend, dat zij hierover tevreden waren.

Moeilijker wordt het wanneer het huidlijdcn zich zoover heeft uit-
gebreid, dat een pleksgewijze behandeling niet meer goed uitvoerbaar
is. In dergelijke gevallen kunnen herhaalde wasschingen met Derris
het genezingsproces bevorderen. Een mengsel van Derrispoeder in water
(1 : 20 tot i : 30) wordt daartoe met behulp van een zachten borstel
op de huid ingewreven. Deze behandeling moet al naar gelang de
noodzaak eenige malen, met een tusschentijd van een week herhaald
worden. Zwavelproducten, die pleksgewijze veelvuldig toegepast worden,
leenen zich moeilijker voor een behandeling van het geheele dier.
De behandeling met zwaveldioxyde in de gascel, zooals deze bij scabies
met succes gebruikt wordt, blijkt bij huidschimmelziekten van onze
groote huisdieren somtijds goede resultaten af te werpen ⁹).

Heesch ^,0) is zeer tevreden over chloramine-Heyden. Hij maakte
gebruik van het onzuivere praeparaat in een oplossing ter sterkte
van 7%. De aangetaste paarden worden niet afgezonderd, zij doen
gewoon dienst. Poetsgereedschap wordt in dezelfde oplossing gedes-
infecteerd. Dc stallen worden eveneens behoorlijk ontsmet, speciaal de
plaatsen waartegen de paarden zich schuren.

Een groot aantal andere middelen vindt men in de literatuur vermeld,
die alle met min of meer succes toegepast kunnen worden.

Hieronder komen verschillende specialité\'s voor. Dit is het beste
bewijs, dat met geen van deze middelen op snelle wijze afdoende
resultaten bereikt worden. Wanneer dit wel het geval mocht zijn, heeft
men te doen gehad met een goedaardigen vorm van trichophytie of
van microsporie.

De factoren, die deze goedaardigheid bepalen, hangen af van de
virulentie van de dermatophyt en van de min of meer grootere resistentie
van de huid. Een gezonde, goed functioneerende en goed verzorgde
huid is een slechte voedingsbodem voor huidparasieten.

1. Baudet, E. A. R. F. : Over dermatomycosen van dierlijken oorsprong voor-
komend bij den mensch. Geneeskundige Gids Jrg. 13, AH. 30 en 31, 1935, p.
697—703 en 721—726.

2. Baudet, E. A. R. F. : Recherches expérimentales sur les trichophytons animaux
à cultures faviformes. Ann. de Paras. X, 6, 1932, p. 520—541.

3. Monich, L. W. : De gevoeligheid van het pericardlooze hart voor digitalis..
Acad. Proefschrift Utrecht 1941.

5. Bodin, E. : Le microsporum du cheval. Arch. de Parasitologie, 1898, p. 379—
409.

6. Lebasque, J. : Les champignons des teignes du cheval et des bovidés. Thèse,
Paris 1933.

7. F\'aure, L. Traitement des teignes du cheval par la chaleur. Ann. de Para-
sitologie, XVII, 2, 1939, p. 108—11o.

8. Wilenczyk, A. : Ueber die Variabilität des Trichophyton violaceum. Arch.
f. Dermatol. 161, 1930, p. 20—23.

9. Mikecz, B. und Ronai, A. : Trichophytie des Pferdes mit besonderer Berück-
sichtigung der Schwefeldioxyd-Behandlung. Allatorvosi. g, 1937, p. 156. Ref.
D.T.W. Jrg. 45, No. 36, 1937, p. 581.

10. Heesch : Herpes tonsurans bei Pferden und seine Behandlung. D.T.W. Jrg. 47»
^No- 4^!> \'939) P- 632—634.

In tijden, waarin het voedsel voor het vee schaarsch is, moet men
naar producten zoeken, die anders niet als veevoer in aanmerking
komen, maar daar nu voor kunnen dienen. Een dergelijk product is de
bloembol, zoowel tulp-, hyacinth- als narcissusbol. Deze echt vader-
landsche producten zijn bij duizenden kilo\'s aanwezig en hebben in
verschillende streken van Nederland, vooral de omgeving van de z.g.
bollenstreek, een goeden naam als veevoeder, vooral de tulpenbol en
de hyacinthenbol. Wat de narcisbol betreft, komen bij het voeren
hiervan wel eens moeilijkheden voor, welke echter bij een doelmatige
voedering tot nihil teruggebracht kunnen worden. Dat het een waardevol
voedermiddel is, blijkt uit de analyse, welke aangeeft:

Eiwitacht. stoffen 2.5, Vetacht. stoffen 0.3, Zetmeelacht. sioffen 29.6,
Ruwe celst. 1.8, Vocht 64.5, Asch 1.3.

Berekenen we de zetmeelwaarde van narcissenbollen, uitgaande van
cle door Kellner voor aardappelen opgegeven zetmeelwaarde van 19 en
omgerekend op het gehalte aan droge stof, dan komen we, indien we
evenals bij aardappelen de verteerbaarheid der zetmeelachtige stoffen
op 90% stellen en ze als volwaardig beschouwen, voor narcissenbollen
op een zetmeelwaarde van 27,0. Hieruit blijkt dus wel wat een waardevol
voedermiddel het voor de dieren is.

Dit alles zou echter van geen beteekenis zijn, wanneer de bollen
zoo schadelijk waren als door verschillende schrijvers (speciaal in
landbouwbladen) wordt verondersteld. Inderdaad bevatten de narcissen-
bollen één of zelfs wel twee alcaloïden, waar niet mee te spotten valt.
Echter is de werking van de alcoïden totaal te elimineeren door de
wijze van voederen.

Mij was opgevallen, dat in en om de bollenstreek verschillende boeren
ieder jaar weer en al gedurende zes jaren aan hun vee narcissenbollen
voeren zonder eenig nadeel. Deze z.g. beroepsnarcissen-voerders lachen
0111 alle moeilijkheden die bij het voeren van narcissenbollen zouden
kunnen ontstaan, terwijl ik toch bij sommige boeren wel degelijk
vergiftigingsverschijnselen heb gezien door het voeren van narcissen-
bollen. Deze vergiftigingsverschijnselen komen echter altijd voor na
de eerste of tweede keer dat de dieren van de bollen gegeten hebben,
zoowel van versche als van ingekuilde narcissen en meestal komen ziekte-
verschijnselen voor bij het voeren in het voorjaar en najaar in de weide,
wanneer controle over de hoeveelheid, die ieder dier neemt, niet goed
mogelijk is.

Naar aanleiding van deze bevindingen heb ik een voederproef op-
gesteld bij koeien met narcissenbollen, die drie weken waren ingekuild.

Aan twee koeien werd gevoerd, naast het gewone rantsoen wat alle
koeien op den stal kregen | kg narcissen bollen per dag gedurende vijf
dagen, daarna kregen de dieren achtereenvolgens per dag gedurende
5 dagen i kg, gedurende 3 dagen 2 kg per dag, gedurende 2 dagen 3 kg
per dag, gedurende 1 dag 4 kg en ten slotte 5 kg narcissen bollen per dag.

De volgende proef werd op 7 November begonnen met 11 koeien
met narcissenbollen die ongeveer 5 weken waren ingekuild. Gedurende
4 dagen 1 kg per dag, daarna 2 dagen 2 kg per dag, 2 dagen 3 kg per dag,
2 dagen 4 kg per dag en vervolgens 5 kg per dag. Hier is dus de hoeveel-
heid van 5 kg per dag bereikt in ruim 10 dagen.

ie week i kg per dag ; 2e periode (5 dagen) § kg per dag ; 3e periode
(5 dagen) 1 kg per dag ; 4e periode (5 dagen) 2 kg per dag ; 5e periode
(5 dagen) 4 kg per dag.

Deze proefis wat langzamer verloopen. Het betrof hier in hoofdzaak
pas afgekalfde vaarzen.

Bij geen van deze voederproeven is het mij gelukt een van de dieren
ziek te krijgen. Alle dieren verdroegen het gegeven rantsoen prachtig en
hadden een schitterende melkgiften waren daarbij in uitstekende conditie.

Wel komt als regel voor dat de dieren de eerste keer de bollen met
meer graagte eten dan de tweede keer, hoewel, wanneer de over-
blijvende bollen voor de dieren blijven liggen deze den volgenden
voederingstijd practisch allemaal opgegeten zijn. Vanaf den derden dag
worden ze weer met meer smaak gegeten, terwijl na verloop van enkele
dagen de dieren er „dol op zijn."

Merkwaardig is wel, dat ingekuilde bollen, die lang in den kuil
gezeten hebben, direct grager gegeten worden dan bollen, die pas
ingekuild zijn. Zoo trof ik in mijn practijk een partij bollen aan, die zes
jaar ingekuild waren en deze werden van begin afaan met graagte gegeten.

Naar aanleiding van deze voederproeven meen ik te kunnen conclu-
deeren dat de dieren aan de alcaloïden gewennen, zooals wij aan de
nicotine en andere alcaloïden gewennen.

Wanneer koeien eenmaal aan het narcitine en eventueel andere
alcaloïden gewend zijn, blijven ze daaraan ook gewend en kunnen een
volgenden winter direct weer een volledig rantsoen narcissenbollen
verdragen.

Merkwaardig is nog dat de dieren in den stal practisch niet meer
dan 4 a 5 kg narcissenbollen per dag kunnen eten, terwijl bij weidegang
een hoeveelheid van 8 a 10 kg per dag met graagte wordt gegeten.
De door mij genomen voederproeven deden mij besluiten de boeren
te adviseeren steeds met kleine hoeveelheden te beginnen en die gelei-
delijk aan op te voeren volgens het schema:

i e week £ kg, 2e week i kg, 3e week 1 kg, 4e week 2 kg, 5e week 4 kg
per koe per dag.

Thans worden door duizenden koeien de narcissenbollen gegeten
en ik heb van niet één vergiftigingsgeval gehoord.

Uit het Zoötechnisch Instituut der Rijks Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. G. M. v. d. PLANK.

OVER HET MELKZUURGEHALTE VAN HET BLOED VAN
PAARDEN IN VERBAND MET HUN TRAININGSTOESTAND,

Het melkzuur, dat door de werking der glycolytische fermenten
uit koolhydraten kan ontstaan, komt vrijwel in alle organen van het
lichaam voor ; zeker ook in de glycogeen rijke spieren. Zoo toonden
Fletcher en Hopkins f4), die een spier in een zuurstofvrije omgeving
lieten contraheeren aan, dat bij een tot vermoeidheid geprikkelde spier
tot 0.16 % melkzuur per uur gevormd wordt. Echter niet alleen in de
zich contraheerende spier komt het voor : ook de gezonde, rustende
en goed met bloed doorstroomde spier bevat nog 0.015—0.026 %.
Thermische, chemische e.a. prikkels hebben, evenals het onderbinden
der aanvoerende bloedvaten, een stijging van het melkzuurgehalte
tengevolge tot een maximum van 0.4 % toe. Een verdere omzetting
van het glycogeen tot melkzuur wordt door de gedaalde Ph voor-
komen. Door onmiddellijke neutralisatie van het gevormde melkzuur
gelukte het Laquer (12) namelijk tot 0.9 % uit de dijspier van de
kikvorsch te verkrijgen door deze in een oplossing van bicarbonas
natricus te laten contraheeren.

Het ontstaan van melkzuur uit glycogeen is een anaëroob proces.
Ook het melkzuur, dat bij rigor mortis optreedt, wordt gevormd ten-
gevolge van het ontbreken van zuurstof. Dat er verband tusschcn de
melkzuurvorming en het zuurstofverbruik bestaat bewijst het feit, dat
er spierstijfheid optreedt door het onderbinden der aanvoerende
bloedvaten van een spier. Deze spierstijfheid is reversibel als zij niet te
lang bestaan heeft : wanneer de zuurstoftoevoer door middel van den
bloedstroom weer optreedt verdwijnt zij.

Men onderscheidt bij de spierfunctie dan ook twee phasen : iste de
arbeidsphase, die anaëroob verloopt en 2de de herstelphase, waarbij
verbruik van zuurstof optreedt.

In de arbeidsphase wordt glycogeen tot melkzuur afgebroken. Dit
is een fermentatie!" proces, waarbij een aantal tusschenproducten
ontstaan. Reeds Hoppe-Seyler toonde in 1892 aan, dat dit proces
zonder zuurstofverbruik verliep.

In de herstelohase wordt het melkzuur gedeeltelijk (pl.m. 4/5 deel)
geresynthetiseerd tot glycogeen en gedeeltelijk /pl.m. 1/5 deel) verbrand.
Het melkzuurgehalte van de spier daalt na de contractie weer snel,

wanneer voldoende zuurstof door het bloed wordt aangevoerd en geen
verdere contracties optreden. Zoowel Parnass (18) als Verzar (24)
toonden het verhoogde zuurstofverbruik der spieren aan in deze
herstelperiode. Is de benoodigde hoeveelheid zuurstof voor de resyn-
these en de verbranding van het melkzuur in de herstelperiode niet
voldoende, bijvoorbeeld door een intensieven arbeid, waarbij in zeer
korten tijd veel melkzuur wordt gevormd, dan zal het aan het bloed
worden afgegeven, waardoor hierin een stijging van het melkzuur-
gehalte optreedt.

Dat het bloed normaal, d.w.z. in rust, ook melkzuur bevat is mede
een gevolg van het feit, dat ook de rustende spier een geringe melk-
zuurvorming vertoont van 0.007 % P^er uur (Fletcher en Hopkins f4)),
waarvan ook een geringe hoeveelheid aan het bloed wordt afgegeven
(Hiemwich, Koskow en Nahum (10)).

Die verhooging van het melkzuurgehalte in het bloed en in de spier
treedt na elke beweging op, doch onmiddellijk daarna begint de resyn-
these in de spier door den verhoogden zuurstoftoevoer, waardoor hier
het melkzuur spoedig weer verdwenen zal zijn. Uit het bloed verdwijnt
het echter veel langzamer. Hill, Long en Lupton (9) vonden dat soms
pas na pl.m. 80 minuten rust het melkzuurgehalte van het bloed weer
normaal is.

Het verdwijnen van het melkzuur uit het bloed geschiedt voor een
groot deel, doordat de lever het resynthetiseert tot glycogeen door een
overeenkomstig proces als in de spieren. Himwich, Koskow en Nahum
(10) wijzen er dan ook op, dat de lever een rol speelt bij het verdwijnen
der vermoeidheid. Voor een klein deel wordt het melkzuur door het
hart verbruikt, een deel wordt in de spieren geresynthetiseerd, terwijl,
vooral bij korte heftige inspanningen, dus met een plotselinge sterke
stijging van het melkzuurgehalte van het bloed, een deel met de urine
en het zweet wordt uitgescheiden (Snapper en Grünbach (21 en 22)
en Lewis, Hewlett en Barnett (13)).

Natuurlijk voorkomt de bufferende werking van het bloed, dat een
te sterke daling van zijn Ph zou optreden (Snapper en Grünbach (22),
Hartree en Hill (8) en Anrap en Cannan (1)).

Wanneer een bepaalde oefening dus een onbeperkten tijd kan worden
voortgezet, kan daaruit worden geconcludeerd, dat het melkzuur,
dat tijdens de spiercontractie ontstaat, regelmatig geresynthetiseerd
of verbrand wordt, zoodat er geen of althans slechts een geringe
ophooping in het bloed en de spieren ontstaat. Hiertoe is dan natuurlijk
een hoogere zuurstofopname noodig dan in rust het geval is ; naarmate
er meer melkzuur gevormd wordt, zal er meer zuurstof noodig zijn
in de herstelphase.

Blijft de zuurstofvoorziening achter, dan treedt een toenemende
stijging op, waardoor tenslotte de arbeid wegens vermoeidheid moet
worden stopgezet. Hieruit blijkt, dat de training dus van een groote

beteekenis is voor liet prestatievermogen van een individu, immers
door een goede training kan niet alleen de zuurstofopname sterk worden
opgevoerd, waardoor het melkzuur sneller kan verdwijnen, doch ook
zal de doeltreffendheid der spierwerkingen verhoogd worden, waardoor
minder melkzuur gevormd wordt bij de contracties. Het leek ons dan
ook mogelijk, uit het melkzuurgehalte van het bloed bij gezonde paarden,
na een bepaalde prestatie, een indruk te verkrijgen van hun training
en dus van hun prestatievermogen. Ook bij den mensch zijn hierover
enkele onderzoekingen gedaan door Lewis, Hewlett en Barnett (13),
die de melkzuuruitscheiding met de urine gedurende de trainingsperiode
bepaalden. Hun bleek, dat deze in ruim een maand geleidelijk terugliep
van 458 tot 158 in het eerste halfuur, nadat een bepaalde, steeds gelijke
arbeid was verricht. Uit de onderzoekingen van Snapper en Grünbach
(21 en 22) blijkt, dat de hoeveelheid melkzuur, die met de urine wordt
uitgescheiden, stijgt met het dalen der temperatuur, doordat in een
warme atmosfeer veel melkzuur met het zweet het lichaam verlaat.

Om na te kunnen gaan, hoeveel het melkzuurgehalte van het bloed
stijgt door een bepaalde prestatie, is het natuurlijk noodig eerst het
melkzuurgehalte in rust te bepalen. Bij den mensch loopen de daarvoor
opgegeven waarden zeer sterk uiteen. Snapper en Grünbach (22)
geven 15 tot 20 mgr % op, Colazzo en Morelli (2) gemiddeld 14,9
met een variatiebreedte van 10 tot 19 mg %, Hochrein en Meier (ii)
vonden bij gezonde individuen steeds waarden, die lager waren dan
10 mg % en Rappaport f19) 10 tot 12 mg %. Na sterke inspanning
kunnen waarden optreden van 150 tot 200 mg %. Rappaport f19)
geeft op, dat na een bepaalden arbeid het melkzuurgehalte steeg ;
bij een getrainden man tot 50 a 60 mg % ; bij een ongetrainden tot
140 mg %.

Over het normale melkzuurgehalte in paardebloed is ons alleen de
publicatie van Colazzo en Morelli (2) bekend, die bij 5 paarden
5 tot 11 mg % gevonden hebben, met een gemiddelde van 8,1 mg %.

Deze waarde lijkt ons aan den lagen kant te zijn, wat misschien te
wijten is aan de door hen gevolgde methodiek. Zij bepaalden n.1. het
melkzuur volgens Colazzo en Supniewsky (3), een methode, die
minder nauwkeurig lijkt: dan de door ons gevolgde werkwijze (zie
verder) en waarvan zij zelf ook toegeven, dat de fout 9 % is, wat dus
neerkomt op schommelingen van 18 % ! Mogelijk is ook dat het jaar-
getijde invloed heeft op het melkzuurgehalte van het paardebloed,
zooals dat ook bij den mensch is aangetoond door Truka (23).

Het bloed werd uit de vena jugularis opgevangen in een Erlenmeyer
kolfje met enkele kristallen oxalas kalicus. Daarna werd 5 cc onteiwit
volgens Folin en Wu f5). Van het heldere fikraat werd 20 cc suikervrij
gemaakt met de koper-kalk uitvlokking volgens Salkowsky (20).
Dit fikraat werd volgens Benedict op suiker onderzocht en bij een
LXVIII

negatieve bevinding van 30 cc de melkziiurhoeveelheid volgens
Friedeman c.s. f6, 7 en 25) met het apparaat van Lieb en Zacherl
(14 en 15) bepaald. Hierbij wordt het aanwezige melkzuur onder
zacht verwarmen door Kalium permanganaat in tegenwoordigheid
van H₂S0₄ en MnS0₄ geoxydeerd tot acetaldehyde, dat daarna
door een 3 mm dikke, van binnen en van buiten gekoelden luchtstroom
wordt meegezogen. Deze, de acetaldehyde bevattende luchtstroom,
borrelt door een gasverdeeler met een poriënwijdte G₂ van de firma
Schott und Gen (Jena), welke onder de oppervlakte van een versch-
bereide natriumbisulfietoplossing uitmondt. De overmaat bisulfiet
wordt na afloop der oxydatie direct in het opvangvat teruggetitreerd
met een overmaat ongeveer 0.1 normaal jodiumoplossing. Deze over-
maat jodium wordt met 0.01 normaal natriumthiosulfaatODlossing
teruggetitreerd. Daarna wordt de acetaldehyde vrij gemaakt van de
bisulfiet, door de oplossing te verzadigen met bicarbonas natricus.
Om de hierdoor vrijgekomen hoeveelheid natrium bisulfiet te bepalen
wordt na eenige minuten een overmaat van 0.01 normaal jodium-
oplossing toegevoegd (X cc), welke overmaat daarna wordt terug-
getitreerd met 0.01 normaal natriumthiosulfaatODlossing (Y cc). Daar
i cc 0.01 normaal jodium overeenkomt met 0,45 mg melkzuur, is de
hoeveelheid melkzuur in het paardebloed dus

Teneinde de methode te controleeren werden eerst enkele controle-
bepalingen gedaan, waarvan de resultaten er als volgt uitzagen :

In een bepaald monster bloed werd 1.125 mg melkzuur gevonden.
Aan een gelijke hoeveelheid van hetzelfde bloed werd 1,22 mg melkzuur
toegevoegd en hierin werd 2.35 mg gevonden inplaats van 2.345 ^mS-
Na deze ervaringen, waaruit de betrouwbaarheid van de door ons
gevolgde werkwijze ons inziens voldoende bleek, werd een onderzoek
ingesteld naar het melkzuurgehalte van het bloed van een negental
paarden van de gemeente-politie te Utrecht in rust en na een zekere
prestatie. De resultaten hiervan zagen er als volgt uit :

Uit deze tabel blijkt, dat de beginwaarde in rust varieert van onge-
veer io—14 mg %. Slechts de paarden Annie en Daisy komen boven
de 14 mg % melkzuur, zulks waarschijnlijk tengevolge van het feit,
dat zij direct voor de prestatie waren beslagen, hetgeen vooral bij
Annie met eenig verzet gepaard was gegaan.

De prestatie bestond daarin, dat op elke hand 9 a 10 keer een vrij
zware manege onder den man werd rondgegaloppeerd. Het melk-
zuurgehalte steeg daardoor bij de verschillende paarden in zeer
verschillende mate, doch gemiddeld tot ongeveer 20 mg %. Bij het
paard Annie is de eindwaarde iets lager, doordat het paard in stap was
overgegaan, een paar minuten voordat venapunctie kon worden
gedaan ; het paard was zich dus alweer aan het herstellen.

Corrie vertoont een iets hoogere waarde (26.34 mg %); wanneer
we echter in aanmerking nemen, dat dit paard reeds 18 jaar oud is,
mag toch zeker van een behoorlijk aanpassingsvermogen worden
gesproken. Anders is het met het 13-jarige Inlandsche paard Pari,
waarbij het melkzuurgehalte bleek gestegen te zijn tot 30.80 mg %.

De inlander Golden Boy, een nog jong paard (pl.m. 5 jaar), dat vrijwel
ongetraind is, bracht het zelfs tot 68.63 mg %. De lage waarde van
Riorita vindt zijn oorzaak in het feit, dat het paard in de manege de
yenapunctie niet toeliet, zoodat van een noodstal gebruik moest worden
gemaakt, waarmee natuurlijk een vrij lange tijd gemoeid was. Van
het paard Tommy is een extra zware inspanning gevraagd : 22 maal
de manege rond in zeer snel tempo, omdat bekend was, dat we hier
met een paard te doen hadden met een uitstekend uithoudingsvermogen,
hetgeen ook wel werd bevestigd door de geringe stijging tot 21.465 mg %.
Bijzonder laag is de waarde van Marie (14,96 mg %). Dit paard had
in zeer langzaam tempo gegaloppeerd, waarschijnlijk mede door
onvoldoende rijkunstige bekwaamheid van den ruiter, die haar niet
in een snellere galop kon krijgen. Dit tempo is blijkbaar zóó geweest,
dat het dier in staat was zijn zuurstofvoorziening volkomen aan te
passen aan de behoefte. Ofschoon het dier tijdens de galop opper-
vlakkig den indruk maakte van haast niet verder te kunnen, bewees
de lage pols ook al reeds dat de inspanning voor haar niet erg groot
was geweest. Wij meenen dan ook achteraf meer tot onwil dan tot
onmacht te moeten besluiten bij dit paard. Overigens kan hieruit
worden geconcludeerd, dat het mogelijk is een zeer langzame galop
een zeer langen tijd vol te houden.

Over het geheel kan worden gezegd dat de beide inlanders wel
zeer ongunstig afsteken bij de 7 bloedpaarden, een verschil, dat uit de
praktijk ook wel bekend was. Naar wij meenen, is dit echter de eerste
keer geweest, dat dit verschil door een volkomen objectieve beoor-
deeling is gebleken.

Ten slotte werd nog een patiënt uit de Interne kliniek onderzocht.
Dit paard, dat reeds eenige maanden aan een hartinsufficientie en
nierafwijkingen lijdende en dus volkomen ongetraind was, bleek in
rust op stal een melkzuurgehalte van het bloed te hebben van 13.20 mg
%. Door stapvoets naar de manege te gaan (pl.m. 100 m) steeg dit tot
18.45 rog %• Een geringe inspanning, welke bestond in het aan de
longe 4 a 5 maal rond galoppeeren, deed dit gehalte stijgen tot
44.625 mg %.

Het zal waarschijnlijk mogelijk blijken te zijn, door de bepaling
van de stijging van het melkzuurgehalte van het bloed na een zekere
inspanning, een indruk te verkrijgen van den trainingstoestand van
een paard. Dit zou van belang kunnen zijn bij paarden, die aan een
bepaalde praestatieproef moeten deelnemen.

Een onderzoek werd ingesteld naar het melkzuurgehalte van het
bloed van paarden in rust en na een zekere inspanning. Er kon een
opmerkelijk verschil worden aangetoond tusschen z.g. Inlanders en

Bloedpaarden. Het melkzuurgehalte van paardebloed bedroeg in rust
ongeveer 10—14 mg %. Na 20 maal onder den man een manege
rondgegaloppeerd te hebben Steeg dit tot pl.m. 20 mg % bij de bloed-
paarden, bij de inlanders tot 30 en zelfs tot bijna 70 mg %. Ook een
volkomen ongetraind ziek inlandsch paard (hartinsufficientie en
nierlijden) toonde een dergelijke stijging na een veel geringere inspan-
ning.

Untersucht wurde der Milchsäuregehalt des Blutes von Pferden in Ruhe und
nach einer sicheren Anstrengung. Es konnte ein auffallender Unterschied festgestellt
werden zwischen sog. Einheimischen und Blutpferden. Der Milchsäuregehalt von
Pferdeblut betrug in Ruhe etwa 10—14 °₀. Nach 20 Runden in einer Manege
unter dem Reiter im Galopp stieg dieser bis etwa 20 mg% bei Blutpferden, bei
den Einheimischen bis 30 und sogar bis 70 mg%. Auch ein völlig unträniertes
krankes einheimisches Pferd (Herzinsuffizienz und Nierenleiden) zeigte eine derartige
Steigerung nach einer viel geringeren Anstrengung.

The authors set up an inquiry into the percentage of lactic acid in blood of horses
in rest and after a certain strain. A remarkable difference between s.c. homebred
and bloodhorses was stated. The percentage of lactic acid in horse blood in rest was
about 10—14 mgr%. After a mounted gallop during 15 minutes this percentage
increased to about 20 mgr°₀ in bloodhorses and in home-breds to 30 and even
to nearly 70 mgr%. A totally untrained ill homebred horse (heart-insufficiency
and kidney-disease) showed a similar increase after a much slighter strain.

I.es auteurs ont recherché la teneur en acide lactique du sang de chevaux au
repos et après un certain exercice. Ils trouvent une différence remarquable entre
les chevaux indigènes et les chevaux de sang. La teneur en acide lactique du sang
de cheval au repos est d\'environ 10—14 mgr %. Après 20 tours de manège au galop
et monté, cette teneur s\'éleva à environ 20 mgr % pour les chevaux de sang et à
30 et même près de 70 mgr % pour les chevaux indigènes. Un cheval indigène non
entrainé et malade (insuffisance cardiaque et néphrite) présenta semblable élévation
après un exercice beaucoup moindre.

1. Anrep G. V. and Gannan, R. K. : The concentration of lactic acid in the blood
in experimental alkaemia and acidaemia. The Journ. of physiol. 58, 244
(1923—\'24).

2. Golazzo, J. A. et Morelli, E. : L\'acide lactique du sang dans les espèces
animales. Comptes rendus de la Soc. de biol. 93, 406 (1925).

3. Colazzo, J. et Supniewsky, J. : Nouvelle méthode de détermination de l\'acide
lactique dans le sang. Comptes rendus de la Soc. de biol. 92, 370 (1925).

4. Fletcher, W. H. and Hopkins, F. G. : Lactic acid in amphibion muscle.
The Journ. of physiol. 35, 247 (1907).

5. Folin, O. and Wu, H. : A system of blood analysis. The Journ. of biol. Chemistry
38, 81 (1919).

6. Friedeman, T. E., Contonio, M. and Shaffer, P. A. : The determination of
lactic acid. The Journ. of biol. chem. 73, 331 (1927).

7. Friedeman, T. E. and Kendall, A.J. : The determination of lactic acid. The
Journ. of biol. Chem. 82, 23 (1929).

8. H Artree, \\\\. and Hill, A. V. : The anaerobic processes involved in muscular
activity. The Journ. of physiol. 58. 127 (1923—\'24).

9. Hill, A. V., Long, C. V. H. and Lupton, H. : Muscular exercise, lactic acid
and oxygen. Part V. The recovery proces after exercise in Man. Proc. of the
royal Soc. of London Series B. 97, 96 (1925).

10. Himwich, H. E., Koskoff, Y. D. and Nahum, L. H. : A glucose-lactic acid
cycle involving muscle and liver. The Journ. of biol. Chem. 85, 571 (1930).

11. Hochrein, M. und Meier, R. : Ueber den Milchsäuregehalt des Blutes. Deut-
sches Archiv für klin. Med. 161, 5g (1928).

12. Laquer, Fr.: Ueber die Bildung von Milchsäure und Phosphorsäure im
Froschmuskel. Hoppe-Seyler\'s Zeitschrift für physiol. Chem. 93, 60 (igt4).

13. Lewis, A. K., Hewlett, A. W. and Barnett, G. D. : The effect of training
in lactic acid excretion. Proc. Soc. Exp. Biol. Med. 22, 537 (ig25).

14. Lieb, H. und Zacherl, M. K. : Ein vereinfachter Apparat zur Bestimmung
der Milchsäure. Hoppe-Seyler\'s Zeitschrift f. physiol. Chem. 211, 211 (1932).

15. Lieb, H. und Zagherl, M. K. : Ein vereinfachter Apparat zur Bestimmung der
Milchsäure II. Hoppe-Seyler\'s Zeitschr. f. physiol. Chem. 231, 88, (\'935)-

16. Lovatt, C. E. and Hartidge, H. : Starlings principles of human physiology.
London 1936.

17. Mangold Ernst : Handbuch der Ernährung und des Stoffwechsels der Land-
wirtschaftlichen Nutztiere III Band, Berlin 1931.

18. Parnass, J. : Ueber das Wesen der Muskelerholung. Zentralbl. f. Physiol. 30,
¹ (\'9\'5)-

20. Salkowsky, E. : Ueber die Verbindung des Traubenzuckers mit Kupferoxyd-
hydrat. Hoppe-Seyler\'s Zeitschr. f. physiol. Chem. 3, 7g (187g).

21. Snapper, J. en Grünbach, A. : Melkzuuruitscheiding in de urine en in het
zweet bij verschillende soorten sport. Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 73 (I) I3.^r)9
(\'929)-

22. Snapper, J. und Grünbach, A. : Ueber den Milchsäurestoffwechsel beim
Sport. Deutsche Medizinische Woch. sehr. 54, 1494 (ig28).

23. Truka-Turson, J. : Blutmilchsäure und Aussentemperatur. Deutsche Med.
Wochenschr. 66, 151 (ig4o).

24. Vf.rzar, F. : The gaseous metabolism of striated muscle in warmblooded
animals I. The Journ. of physiol. 44, 243 (1912).

25. West Edward, S. : An improved lactic acid apparatus. The Journ. of biol.
Chem. 92, 483 (1931).

26. Zondek, S. G. und Matakas, F. : Ueber Milchsäurebildung und Sauerstoff-
verbrauch bei der tonischen Kontraktion des quergestreiften Muskels. Bioch.
Zeitschr. 214, 320 (1929).

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren en het Instituut der Geneesmiddel-
en Vergifleer van de Faculteit der Veeartsenijkunde van de Universiteit

Het SA, waaraan de door Domagk, voor het eerst ¹) in 1935 beschre-
vene en later ook door vele anderen opgebouwde groep der bacterieele
chemotherapeutica voor het grootste deel haar invloed op coccen-
infecties schijnt te danken en waardoor de bestrijding dezer ziekten,
voor de eerste maal doeltreffend met synthetische middelen, practisch
zonder gevaar bij juiste toediening kan plaats vinden, heeft de laatste
jaren ook in de veeartsenijkunde toepassing gevonden.

Wanneer op het oogenblik echter een samenvattend oordeel over
deze therapie bij dieren uit de gegevens der literatuur gevormd zou
moeten worden, zou dit vermoedelijk minder gunstig uitvallen clan in
de geneeskunde. De vraag is echter gerechtvaardigd of deze conclusie
wel kritiekloos mag worden aanvaard. Daarvoor dient men zich voor
oogen te houden, dat de werking van SA vooral afhankelijk is van de
volgende factoren.

1. De concentratie in weefsel en bloed moet hoog zijn, zoodat de bacteriën
er door onwerkzaam worden gemaakt. Dit geschiedt vermoedelijk
aldus, dat de SA de bacterie verzwakt, waardoor de vermeerdering
verhinderd wordt en waarna de natuurlijke verweerkrachten (phagocy-
tose) de rest doen. Hierbij heeft men weer verschil te zien in de z.g.
stoottherapie met een groote dosis ineens (therapia sterilisans magna)
eventueel een enkele keer herhaald en de therapie met eenige meer-
malen daags herhaalde meest kleinere doses.

2. De bacteriën moeten door het 5/1 kunnen worden aangetast. Het is n.1.
bekend, dat het SA evenals trouwens ook de andere SA-preparaten,
sterke voorkeur heeft voor bepaalde bacteriegroepen en in die groepen
voor bepaalde stammen. Een infectie met zulk een stam wordt dus het
sterkst beïnvloed.

Op grond van onderzoekingen van Wolff en Julius \') bestaat reden
aan te nemen, dat de bacteriën bovendien een krachtige deeling moeten
vertoonen, hetgeen beteekent, dat een goede actie eerder bij acute, dan bij
chronische processen verwacht kan worden.

3. De verhouding der onveranderd als SA circuleerend en uitge-
scheiden SA met het gebonden SA dient voor de diersoort bekend te
zijn. Bij sommige diersoorten is het geacetyleerde deel van het SA in
bloed en weefsels te groot om verwaarloosd te kunnen worden, aangezien
deze verbinding therapeutisch niet werkzaam schijnt te zijn.

Door ons werd nu een onderzoek ingesteld naar de SA-concentratie
in het bloed bij den hond. De bepaling werd verricht volgens de door
YV erner ¹) aangegeven colorimetrische methode. Het beginpunt in
de curve (normaal bloedcontröle) is tusschen o en 1. De bij verschillende
honden verkregen resultaten zijn in 6 verzamelcurven weergegeven.

Toediening per os in substantie met een weinig water. Bij den klinisch
normalen hond blijkt het SA snel door den digestietractus te worden
geresorbeerd ; de blocdconcentratie stijgt snel en bereikt haar hoogte-
punt na 2—3 uur, om daarna gelijkmatig te dalen. Na 8 uur is de
concentratie ongeveer 5 mg % bij toediening van 100 mg/Ko ; d.i. de
concentratie, die in het algemeen wordt beschouwd als noodzakelijk
voor chemotherapeutisch effect. Na 24 uur is de SA-concentratie in
het bloed ca. 0.5 mg %. Tevens blijkt uit de bepaling van het totale
kwantum SA, dus van de gebonden fractie tezamen met het vrije SA,
dat bij den hond slechts een klein deel van het SA niet als vrij SA
circuleert. Bij den hond kan daarom eventueel volstaan worden met de
bepaling van het vrije SA. (afb. 1).

Uit de curve in afb. 2, afkomstig van een hond met renale stikstofretentie
(reststikstof in het bloed 150 mg %), blijkt, dat de eliminatie van het
SA door de zieke nieren tevens uiterst vertraagd geschiedt en zelfs na
24 uur nog slechts ten deele heeft plaats gehad.

Afb. 3 vertoont een curve van een hond, waarbij de dubbele dosis
(200 mg/Ko.) per os werd verstrekt. De concentratie in het bloed ver-
toont duidelijk vooral de eerste uren de dubbele hoogte.

Een zelfde effect werd verkregen bij toediening van een ie dosis van
100 mg/Ko. op een moment, waarop SA in het bloed circuleerde ;
althans wordt de concentratie daardoor weer aanzienlijk opgevoerd.
(Afb. 4).

De in afb. 5 weergegeven curve vertoont een karakteristiek verschil
met de vorigen, door wat geringere hoogte en grootere breedte, berus-
tende naar alle waarschijnlijkheid uitsluitend op andere resorptie-
verhoudingen.

Ook na deze applicatie-wijze wordt een geheel ander effect ver-
kregen dan na toediening per os. (afb. 6). De kromme blijft ver beneden
de verlangde hoogte en is glooiend, zoowel in op- als in neergaande lijn ;
na 24 uur is de uitscheiding nog onvoltooid. De oorzaak van dit niet
verwachte resultaat ligt waarschijnlijk in den aard van het oplosmiddel.

Wanneer wij de resultaten der proeven nader beschouwen, kan het
volgende gemeld worden.

Tot het instellen van een therapie, waarbij een krachtige werking
van het SA kort na toediening de infectieoorzaak beïnvloedt, leent
zich voornamelijk de orale applicatie. Met een dosis van 100 mg/Ko
wordt gedurende enkele uren, intredend ca 2 uur na de toediening,
een SA-stoot verkregen, waarbij de concentratie van het geneesmiddel
aanzienlijk hooger is, n.1. gemiddeld 8 mg %, dan gemeenlijk als
voldoende voor een therapeutisch effect wordt beschouwd. Proeven,
die reeds eerder werden genomen, en die beoogden de toxiciteit van het
SA voor dieren na te gaan, hebben bewezen, dat eens per dag (200 mg/
Ko) een therapie met SA ook met grootere doses dan 100 mg./Ko
zonder bezwaar gegeven kan worden, waarbij de SA-concentratie in
het bloed ongeveer evenredig hooger is. Uit een oogpunt van chemo-
therapeutische bestrijding verdient deze stoottherapie aanbeveling;
de genezing zou dan geschieden naar het voorbeeld van de therapie
met neosalvarsan bij konijnenspirochaetose en bij framboesia van de
inlanders door één enkele injectie.

Meent men, dat een concentratie van ca. 5 mg % in het bloed
gedurende vele uren beter is, dan dient telkens na 8 uur, dus 3 keer daags
een dosis te worden verstrekt van 100 mg/Ko. Daar op het oogenblik
der dosisherhaling steeds nog ca. 5 mg % SA aanwezig zijn, wordt dooi-
de cumulatie de SA-concentratie-curve steeds op hooger niveau gebracht.
Wanneer een eenigszins lange kuur noodig mocht zijn, zal onderbreken
van de toediening iederen 3en dag aangewezen zijn. Ofschoon ons
daarover geen mededeelingen bekend zijn, bestaat toch de mogelijkheid,
dat bij een eenigszins langdurige toediening met geringe doses, een
gewenning van de bacterie t.o.v. het SA ontstaat en dat dus het SA
zonder resultaat wordt gegeven, zelfs ook dan als de kuur lang duurt.

Wanneer er redenen zijn, het SA rectaal te verstrekken, doet men
goed een grootere dosis dan per os zou worden toegediend, te geven ;
hetzelfde geldt voor de onderhuids gespoten dosis ; in beide gevallen
kan echter in verband met den langen duur van het curve-maximum
met 2 doses per etmaal in plaats van met 3 worden volstaan.

Het verdient ook aanbeveling voor de medicatie de controle te
verrichten op de nierfunctie, zoo noodig ook door middel van de
reststikstofbepaling van het bloed. Daardoor voorkomt men, dat door
een voortschrijdende ophooping van SA in het bloed bij herhaalde

doseering en t.g.v. de gestoorde eliminatie, ten slotte toch kans op
ongewenschte verschijnselen van intoxicatie zouden ontstaan.

Soortgelijke als de hier vermelde proeven bij honden, werden door Baseley,
Jokobowicz en Splatt¹) bij het paard verricht.

Hun publicatie gaf mede aanleiding tot het onderzoek bij den hond. Hun
resultaten komen merkwaardig veel overeen met die, door ons vermeld. De door
hen verkregen doseering, verband houdende met een bepaalde concentratie in
het bloed, werd in een tabel vastgelegd.

Uit deze tabel kan men lezen, dat ter bereiking van een SA-concentratie in
het bloed van 5 mg. %, ca 200 mg./Ko per os worden gegeven. Deze dosis is
evenmin als voor den hond, voor het paard toxisch. Ze is aanzienlijk hooger
dan de doses, die in het algemeen door den practicus worden verstrekt, hetgeen
dus ook beteekent, dat de bloedconcentratie in het laatste geval vermoedelijk
voor een verwacht effect te laag, althans vaak ver onder 5 mg. % zal zijn.

Het zal gewenscht zijn, zoowel bij het paard als bij den hond, steeds
met de vermelde doseeringen en voorschriften rekening te houden,
waardoor de uitwerking van de ingestelde therapie kritischer kan
worden beschouwd. Ook zal men meer aandacht aan deze behandeling
moeten besteden bij acute dan bij chronische aandoeningen. Het falen
van de behandeling van streptococcenmastitis zou mogelijk gelegen zijn
in het feit, dat deze aandoening veelal chronisch is, waarbij verwacht
kan worden, dat hierbij de actieve deeling der bacteriën meestentijds
onvoldoende is.

Wanneer 5 mg % SA als de nog chemotherapeutisch werkzame
concentratie in het bloed wordt beschouwd, kan op grond van de vele

bepalingen bij den hond met normale diurese verricht, de volgende
doseering worden aangeraden.

1. Een keer daags 100 mg/Ko gedurende enkele dagen. Concentratie
5 mg % gedurende 8 uur ; maximum concentratie 8 mg %.

2. Een keer daags 200 mg/Ko gedurende enkele dagen. Concentratie
5 mg % gedurende ca. 12 uur; max. concentratie 16 mg %.

3. Drie keer daags 100 mg/Ko met rust op iederen 3den dag. Con-
centratie constant boven 5 mg % ; door cumulatie steeds oploopende
concentratie curve. Indien behandeling per os niet mogelijk is :

5. 200 mg/Ko. Een keer daags gedurende enkele dagen. Concentratie
5 mg % gedurende minstens 12 uur.

Wenn 5 mg SA als die noch chemotherapeutisch wirksame Konzentration im
Blut zu betrachten ist, kann auf Grund von vielen beim Hund mit normaler Diurese
gemachten Bestimmungen die folgende Dosierung empfohlen werden :

1. Einmal täglich 100 mg/Ko während einiger Tage. Konzentration 5 mg %
während 8 Std. ; maximale Konzentration 8 mg%.

2. Einmal täglich 200 mg/Ko während einiger Tage. Konzentration 5 mg %
während etwa 12 Std. ; max. Konzentration 16 mg%.

3. Dreimal täglich 100 mg/Ko mit Ruhe an jedem 3. Tage. Konzentration kon-
stant über 5 mg % ; durch Kumulation stets steigende Konzentrationskurve.

5. 200 mg/Ko. Einmal täglich während einiger Tage. Konzentration 5 mg %
während mindestens 12 Std.

When one may consider 5 mg % SA as the concentration in the blood, that is
still chemotherapeutically active, the authors suggest to use the next doses in the
dog with normal diurese, according to their numerous experiments.

1. once daily 100 mg/kg during a few days. Concentration 5 mg % during 8 hours ;
maximum concentration 8 mg%.

2. once daily 200 mg/kg during a few days. Concentration 5 mg % during about
12 hours; maximum conc. 16 mg%.

3. 3 times daily 100 mg/kg with interval every 3rd day. Concentration constant
above 5 mg%. By cumulation always increasing concentration graph.

5. 200 mg/kg once daily during a few days. Concentration 5 mg % during at
least 12 hours.

Si l\'on admet la concentration de 5 mg % de SA dans le sang comme étant encore
active au point de vue chimiothérapeutique, les doses suivantes, basées sur de multi-
ples déterminations chez des chiens à diurèse normale, peuvent être conseillées.

1. Une fois par jour 100 mg/ko pendant quelques jours. Concentration de 5 mg °_apendant 8 heures; concentration maximum 8 mg%.

2. Une fois par jour 200 mg kg pendant quelques jours. Concentration de 5 mg °₀.
pendant environ 12 heures; concentration max. 16 mg%.

3. Trois, fois par jour 100 mg/Ko avec répos chaque 3ème jour. Concentration
constante audessus de 5 mg % ; courbe progressivement ascendante par suite
d\'accumulation.

5. 200 mg Ko. Une fois par jour pendant quelques jours. Concentration 5 mg°[,
pendant au moins 12 heures.

Afb. 2, S.A. loo mg. Ko. per os. Hond beginnende renale
uraemie. (reststikstof bloed 150 mg. %). Curve vrij S.A.

Een vaars werd levend aangevoerd om direct geslacht te worden.
Het dier perste hevig en ontlastte kleine beetjes bloederige faeces en
urine. Dit was voor 2 dagen acuut ontstaan en een collega had inwendig
een groote ballon geconstateerd. De vaars was voor 3 weken bronstig
geweest en gedekt, waarbij iets bloed was losgekomen.

De bekkenorganen werden in hun geheel verwijderd (zie foto).
Het vet- en bindweefsel er om heen was zeer bloederig en oedcmatcus.
De blaas bevatte bloederige urine en kon worden leeggedrukt via de
urethra. De inhoud van uterus en vagina bleek na opening een
dunne chocoladekleurige vloeistof te zijn.

Er bestond een aangeboren totale afsluiting van de vagina (atresia
vaginae) ongeveer op de plaats van overgang van vagina in vestibulum.
De cervix was wijd geopend.

De indirecte oorzaak van de urineretentie bleek dus te zijn een geval
van atresia vaginae en door zwelling, bloedstuwing etc. is de directe
mechanische afsluiting van de urethra ontstaan.

Deze ziekte, die door Dirofilaria immitis veroorzaakt wordt, is in verschillende
landen gevonden o.a. in Denemarken, Italië. Duitschland, China, Japan, Britsch-
Indië, Hawaii, Noord- en Zuid-Amerika. In het Pathologisch Instituut van de
Veeartsenijkundige Faculteit te Utrecht zijn jaren geleden twee gevallen van deze
ziekte bij honden geconstateerd. Volgens mcdedeeling van Prof. Schornagel
was van een dezer honden, de moeder, drachtig uit Zweden ingevoerd, terwijl de
andere hond in ons land op een boerderij geboren was en deze nooit verlaten
had. (Ref.).

Wat Amerika (U.S.A.) betreft, meende men tot nu toe dat deze ziekte hoofd-
zakelijk in de Zuidelijke Staten voorkwam, maar zij blijkt ook aanwezig te zijn
in de Staten langs den Atlantischeii Oceaan, in Pensylvania, Ohio, Indiana, Illinois,
Kentucky en West-Virginia. Di ziekte kwam voornamelijk voor bij honden, die
in de Zuidelijke Staten gekocht waren en later naar hel Noorden vervoerd werden.
Ook brachten verschillende families uit Noordelijke streken den winter in het
Zuiden door, zij namen dan hun honden mee, die dan groote kans liepen besmet
te worden. Dat deze ziekte gedurende de jaren 1931 —1932 in de Zuidelijke Staten
van de Vereenigde Staten bij 70 tot 80 % van de honden is voorgekomen, hield
waarschijnlijk verband met de zachte winters van die jaren. Hierdoor was het
mogelijk dat de muskieten, die bij deze ziekte als overbrengers dienst doen, zich
sterk konden vermeerderen.

Dirofilaria immitis leeft als volwassen worm voornamelijk in de rechter ventrikel
van het hart en in de A. pulmonalis.

Het aantal kan zeer varieeren, van één tot honderden. De larven (microfilariën)
worden door de wijfjes in het bloed gedeponeerd. Deze vindt men daar van 10 uur
\'s avonds tot 12 uur \'s middags in gering aantal, terwijl de maximum hoeveelheid
bereikt wordt tusschen 8 uur \'s avonds en middernacht.

Daar in Ohio honden met filariasis gevonden werden, die nooit in Zuidelijke
streken geweest waren, vermoedt Hobbs \') dat hier mogelijk andere overbrengers
dan muskieten dienst zouden doen. De bruine hondeteek, Ripicephalus sanguineus
heeft men daarvan verdacht, verder heeft men in de honden- en in de kattènvloo
larven gevonden, die niet te onderscheiden waren van de microfilariën, die in de
besmette muskieten aangetroffen werden. Nadere bestudeering hiervan is nood-
zakelijk.

De verschijnselen bij deze ziekte loopen nogal uiteen, hetgeen afhangt van den
graad der infectie.

Een van de eerste symptomen is snelle vermoeidheid, hetgeen vooral bij jacht-
honden opvalt. Later worden de dieren lusteloos, zij verliezen in gewicht, de glans
van de huid verdwijnt en er kan zich een dermatitis ontwikkelen. Dit alles gaat
ten slotte gepaard met anaemie en sterke vermagering. Bij verscheidene dieren
ontstaat een bronchiale hoest, vooral na eenige inspanning. Bij zwaar besmette
dieren neemt men oedemen aan de onderborst en aan de extremiteiten waar.
Dergelijke gevallen gaan gepaard met ascites. Dyspnoe kan in sommige gevallen
de oorzaak van den dood worden. De ziekte wordt vastgesteld door het onderzoek
van het bloed op microfilariën, waarvoor Hobbs verschillende methoden aangeeft.
Verschillende geneesmiddelen, die met weinig succes gebruikt zijn, worden genoemd.
Thans heeft men 3 antimoonpraeparaten, waarvan gunstige resultaten verwacht
worden nl. filsol, fuadin en stibsol. Filsol en stibsol worden uitsluitend intraveneus,
fuadin intraveneus of intramusculair toegepast. De injecties moeten met de noodige
voorzorgen geschieden, daar anders ongewenscht nevenverschijnselen kunnen
ontstaan.

W. R. Hobbs : Canine Filariasis. The Corn. Vet. XXX. 3, 1940, p. 383—391.
LXVIII 26

Een 8-jarige Foxterrier, die 17 dagen voor zijn dood lijdende was aan een
spastischen gang en hypertonie van de musculatuur der achterbeenen, stierf\'ten slotte
onder verschijnselen van totale paralyse van de beide achterbeenen. De klinische
diagnose luidde myelitis en automutilatie. Bij het cadaver werden sterk etterende
bijtwonden aan de teenen en aan de achterste extremiteiten gevonden. Een onderzoek
op rabies werd ingesteld, echter met negatief resultaat.

Baumann en Böhm ¹) vonden in een verweekten haard in het lendenmerg een
parasiet, die bij nader onderzoek een blaasworm bleek te zijn. Zij geven een
histologische beschrijving hiervan en komen tot de conclusie, dat men hier te doen
had met Cysticercus cellulosae. Dit is de eerste maal dat deze blaasworm in het rugge-
merg van een hond gevonden is.

Mededeeling wordt gedaan over roofmijten, geslacht Cheletiella. Deze mijten
tasten andere (huid)parasieten aan.

Kuscher ²) nam zulks bij een takshond van zes maanden waar. Op verschillende
plaatsen van het lichaam kwamen ronde, loodgrauwe, kale, scherp begrensde
plekken, als bij alopecia areata, voor. Er bestond geen jeukte ; de huid was verdikt
en met schubben bedekt. Het klinisch beeld was dat van den squameuzen vorm
van demodicosis.

Microscopisch werden slechts weinig demodexmijten gevonden, maar wel in de
huidafkrabsels van den rand der plekken zeer veel, sterk beweeglijke mijten
(Cheletiella parasitivorax), die zich ten koste van de demodexmijten hebben gevoed.
Met het verdwijnen van de demodexmijten verdwijnen ook de roofmijten, daar
deze dan geen bestaan meer kunnen vinden.

In de Ostmark is door systematisch onderzoek komen vast te staan, dat bij 2 ü 3
van de 1000 slachtrunderen Cysticercus bovis wordt aangetroffen. Bij nog meer
nauwkeurig onderzoek mag men aannemen, dat dit aantal nog wel grooter zal
worden. Met het aantoonen en dooden der blaaswormen, zooals dit in de slacht-
huizen geschiedt, wordt de bestrijding van Cysticercosis wel ingeleid, maar
Bachlechner ⁸) is van meening, dat alleen met deze maatregelen niet volstaan
mag worden. Hij pleit voor het opsporen van de infectiebron, in casu den mensch.
Is men eenmaal op de hoogte van de streken waaruit de besmette runderen afkomstig
zijn, dan zal men daar een onderzoek dienen in te stellen naar de lintwormdragers.
Een samenwerking van arts en dierenarts zal daarbij zeer nuttig zijn. Mogen deze
maatregelen op het eerste gezicht als zeer verstrekkend worden beschouwd, zoo
zal men bij nader inzien overtuigd worden van haar noodzakelijkheid. Immers
voor het oude Duitsche gebied bedroeg de schade, die door den parasiet jaarlijks
berokkend werd, minstens 1 millioen Rijksmark. Het opsporen van lintwormdragers
onder de menschen zal nog vergemakkelijkt worden, indien men bij 3 k 4 weken
oude kalveren blaaswormen aantreft. Daar deze kalveren meestal van de boerderij,
waar zij geboren zijn, afkomstig zijn, zal men daar ter plaatse een onderzoek bij
de bewoners kunnen instellen.

Cysticercus bovis bij dergelijke jonge dieren werd gedurende de laatste jaren reeds
eenige malen vastgesteld.

1 \') R. Baumann und L. K. Böhm : Cysticercose des Lendenmarkes beim Hunde. W.T.W.
XXVIII, 1, 1941, p. 7—14.

Opvallend is dat de resultaten van een wormbehandeling bij paarden zoo
verschillend zijn. Het faeces-onderzoek op eieren na de kuur wijst uit, dat bij
sommige paarden goede resultaten bereikt zijn, terwijl het aantal eieren bij andere
paarden niet verminderd is. Dit feit is in ons land zeer zeker ook bekend bij collegae
die stelselmatig wormkuren bij paarden toepassen.

Schmid en Langer hebben naar de oorzaak hiervan gezocht. Allereerst kwam
vast te staan, dat het percentage van het aantal verschillende Strongyliden bij
paarden in Duitschland (Hannover) zeer uiteenloopt. Gemiddeld was deze ver-
houding van deze soorten als volgt: Trichonema spec. 71,3%, Strongylus vulgaris
16,22%, S. equinus 6,75%, S. edentaius 5,73%. Deze waarnemingen stemmen
overeen met die, welke referent ook voor ons land kon vaststellen, daar hem is
gebleken, dat vertegenwoordigers van het geslacht Trichonema verreweg het meeste
voorkomen.

De schrijvers bepaalden zich allereerst tot de werking van allegan, het bekende
wormmiddel van de I. G. Farbenindustrie. Het is hun gebleken dat dit middel
voornamelijk zeer werkzaam was tegen Trichonema, de andere genoemde soorten
Strongyliden waren daar veel minder gevoelig voor. Het aantal eieren in de faeces
daalde na de kuur in belangrijke male bij die dieren, welke in hoofdzaak met
Trichonema besmet bleken te zijn, terwijl dit bij die dieren, welke andere Strongyliden
herbergden, niet het geval was. De resultaten werden bereikt na een toediening
van allegan per os. Aangenomen werd, dat de reden hiervan lag in het feit, dat de
kleine Strongyliden (Trichonema) haar voedsel hoofdzakelijk uit den darminhoud
betrekken, terwijl de grootere soorten (S. vulgaris, S. equinus en S. edentatus) darm-
slijmvlies en daardoor ook bloed in hun mondkapsel opnemen kunnen.

Dat deze veronderstelling juist was bleek hieruit dat, na intraveneuze toediening
van allegan juist het aantal groote Strongyliden verminderde, terwijl dit niet bereikt
werd bij de kleine Strongyliden (Trichonema). In het geheel genomen zijn de resultaten
van de intraveneuze toediening geringer dan die van de orale, hetgeen te begrijpen
is, daar de kleine Strongyliden in het algemeen in veel hooger percentage aanwezig
zijn dan de grootere soorten. In een proefschrift van Langer, dat nog verschijnen
moet, zal dit onderwerp uitvoerig behandeld worden.

Wij hebben reeds in dit Tijdschrift enkele referaten gegeven over de werking
van dit middel, dat thans opnieuw aanbevolen wordt. Singer en Baker ¹) hebben
phenothiazine vergeleken met andere gebruikelijke geneesmiddelen en komen tot
de conclusie dat phenothiazine de voorkeur verdient. Zij onderzochten de anthel-
mintische werking hiervan bij schapen, die besmet bleken te zijn met verschillende
nematoden. De beste werking werd verkregen tegen Oesophagostomum columbianum,
Ostertagia ostertagi, Cooperia curticei, minder werkzaam bleek het tegen Nematodirus
filicollis, Haemonchus contortus en onwerkzaam tegen Trichostrongylus spec., Strongyloides
spec. en Trichuris ovis. Wat betreft de werking tegen Haemonchus contortus komen deze
bevindingen niet overeen met die van Roberts en van Mcl. Gordon, die gunstige
resultaten ten opzichte van dezen parasiet verkregen hebben, (reeds eerder vermeld
in dit Tijdschrift, Rcf.).

De dosis bedraagt 0,5 g van een suspensie per kg lichaamsgewicht. Deze suspensie
bevat 0,5 g poeder van Arabische gom, 10 g phenothiazine tot 30 g water. De
beste resultaten werden verkregen door 3 behandelingen met een tusschentijd
van 6 dagen.

1 ) A. J. Singer and D. W. Baker : Phenothiazine as an anthelmintic for intestinal
nematode parasitism in sheep. The Corn. Vet. XXX, 3, 1940, p. 375—382.

Vier dagen na de laatste behandeling bleek dat phenothiazine nog in de faeces
was aan te toonen. Bij onderzoek na het slachten werd dit middel 3 dagen na de
laatste behandeling in de nieren en in de blaas gevonden. De werking was beter
bij lichte dan bij zware infecties en doeltreffender dan die van kopersulfaat ge-
combineerd met nicotinesulfaat en van tetrachloorethylcen.

Voorloopig is phenothiazine in ons land niet verkrijgbaar. Het is een product
dat o.a. in Australië door de Imperial Chemical Industries bereid wordt onder
den naam van Thiox. Het bevat 93 % phenothiazine, 5 °/₀ betanaphtol en 2 %
van een bindend mengsel ; de zuivere phenothiazine is slechts in zeer kleine
hoeveelheid verkrijgbaar, zoodat daarmede geen experimenten verricht kunnen
worden. (Ref.).

Doordat men in het algemeen gedurende den winter, paarden meer of minder
eenzijdig moet voeren, bestaat de mogelijkheid, dat in hun organisme een tekort
aan Vitamine-C kan optreden.

Beller en Renkert \') hebben nu nagegaan of dit misschien de aanleiding kon
zijn tot het ontstaan van infectieuse, katarrhale aandoeningen van de luchtwegen,
zulks in analogie met wat voor den mensch gevonden is, nl. dal gedurende een
infectieuse of chronische ziekte, het Vitamine-C-gehalte van het lichaam teruggaat
en dat toediening van Vitamine-C aan het lichaam een herstellenden invloed op
de ziekte uitoefent.

De teruggang van het Vitamine-C-gehalte kan men bij den mensch constateeren
door de urine te onderzoeken met dichlorphenol-indophenol. Dient men namelijk
personen met een normaal gehalte aan Vitamine-C, Vitamine-C toe, dan scheidt
zich dat weer af in de urine. Bij personen met gebrek aan Vitamine-C, ziet men
11a toediening van dit vitamine, geen afscheiding hiervan in de urine.

Deze methode nu hebben schrijvers eenigszins gewijzigd ook bij paarden toegepast.
Het resultaat was, dat er geen verschil was in het voorkomen van Vitamine-C
in de urine van gezonde en zieke paarden, terwijl als men Vitamine-C aan deze
dieren toediende, het zoowel bij zieke als bij gezonde, snel en in zijn geheel in de
urine werd uitgescheiden.

Deze proeven gaven dus geen enkele aanwijzing over het verschil van hoeveelheid
Vitamine-C in het organisme van gezonde en zieke paarden, terwijl de zieke door
het toedienen van Vitamine-C ook niet sneller herstelden.

v. Lucadou ¹) onderzocht of toediening van natuurlijke of synthetische vitaminen
invloed heeft op de melkgift van het rund. Hoewel zijn experimenten slechts bij
een klein aantal dieren werden genomen, zijn de uitkomsten vermeldenswaard. Een
dagelijkschc gift van slechts 5 gram gist verhoogt zomers het melkvetgehalte met 1 % !
Toediening van bctabion 20 mg lactoflafin 0,6 mg verhoogt het vetgehalte me\'
25 % ! zonder schade voor het behandelde dier.

Ook \'s winters gelukte de proef mits bij gebruik van grooter dosis en wat lager
uitkomsten. De schr. droomt er al van op deze wijze het tekort aan vet van eigen
bodem in Duitschland langs dezen weg aan te vullen!

1 ) Wv v. Lucadou : Ueber den Fettgehalt der Milch und dessen Erhöhung durch Z^uJ"l\'r
von Vitaminen. KHo. Woch. 1941, H. 5, p. 115.

Neune \') geeft een beschouwing over de grondregels die z.i. gelden bij de be-
handeling van huidaandoeningen, die ook voor den dierenarts leerzaam is. Deze
therapie moet zich richten naar de symptomen ongeacht de aetiologie. Bij acute
ontstekingsverschijnselen gebruike men antiphlogistische middelen (i % boorwater,
10% Bürow, kamillenthee). Bij optreden van secundaire infecties combineere
men de genoemde middelen met zwakke antiseptica (resorcine). Voor het verwijderen
van korsten neme men macereerende middelen : in acute gevallen Ungt. simplex,
bij oudere processen salicylzalven, op behaarde huid salicylolie. Na verwijdering
der korsten bestrijde men de overblijvende irritatie met opdrogende pasta\'s (zink-
pasta bereid met glycerine en water!) Bij verdikking der huid passé men toe :
teerolie, ol. rusci in i —10% zalf, ichtyol of tumenol. Bij oppervlakkige infectieuze
processen komen vervelling aanzettende medicamenten in aanmerking zooals :
5 % resorcine of salicylzalf of spiritus. Als goede jeukstillende medicamenten noemt
schr. ten slotte : i—3 % salicyl of epicarine spiritus, teerspiritus, 1 % carbolmenthol-
alcohol en speciaal bij droge huid 1—3 % tumenolzinkpasta.

Bij melkers komt zeldzaam als beroepsinfectie een huidaandoening der handen
voor, waarvan wordt aangenomen dat de oorzaak een infectie met koepokstof is.
De Duitscher spreekt van Milkerknoten, de Engelschen en Amerikanen van Milkers
nodules, in onze taal is geen speciale naam voor de ziekte gebruikelijk. Becker ²)
onderzocht een viertal van deze patiënten zeer uitvoerig. Het gelukte hem niet
in zijn proeven met overbrenging van het virus op proefdieren het bewijs te leveren,
dat dit virus identiek is met het vaccinevirus.

Op grond van zijn proeven besluit hij, dat het oorzakelijke virus waarschijnlijk
een modificatie van het vaccinevirus is. Voor details zie men het origineel.

Het verwerken van het bloed van de slachtdieren tot een voedingsmiddel voor
dl\'11 nien§ch kwam in Duitschland vooral op den voorgrond bij het opstellen van
het zg. 4 jarenplan. Door toepassing van de zg. fibrisolmethode en het centrifugeeren
van het aldus vloeibaar gehouden bloed krijgt men, naast de bloedlichaampjes,
een bloedvlocistof, welke een hoogwaardig bindmiddel is voor de worstfabricatie.

Teneinde het stollen van het bloed te verhinderen gebruikte Klein ³) het citraat-
fibrisol, een zout, bestaande uit 60 % natriumcitraat en 40 % keukenzout. Van
dit zout moet men voor het vloeibaar houden van runder- en kalverbloed minstens
0,5%, van varkensbloed minstens 0,6% en van schapcnbloed minstens 0,7%
toevoegen.

Gemiddeld heeft men daarom noodig voor stieren en ossen ongeveer 125 gram,
voor koeien 100 gram, voor vaarzen 75 gram en voor varkens, schapen en kalveren
ongeveer 25 gram. De door het centrifugeeren van het vloeibare bloed verkregen
hoeveelheden bloedplasma en bloedlichaampjes staan in een verhouding tot elkaar
van 2 : 1, bij schapcnbloed van 1 : 1. In vergelijking met het kloppen van het bloed
met de hand en het daarna verwijderen van de fibrine krijgt men bij runderbloed
gemiddeld 13,7% en bij varkensbloed 9,9% meer.

het bloedplasma op een houdbaarheid van ig dagen kan rekenen en voor de
bloedlichaampjes van 10 dagen. Voor geklopt bloed en citraatbloed bedraagt dit
13 dagen. Bij een temperatuur van 3,5° C. bedraagt de houdbaarheid van plasma
en citraatbloed ongeveer g dagen, voor geklopt bloed en bloedlichaampjes 7 dagen.

Voor het vaststellen van het waterbindend vermogen van de bloedplasma werden
aan dit bloedplasma stijgende hoeveelheden leidingwater toegevoegd. Bij een
toevoeging van 130—140% water werd het plasma na verhitten op 80° C. nog
tot een vaste, geleiachtige massa. Om de geschiktheid van het plasma als toevoeging
aan worstdeeg te onderzoeken werd aan gewone leverworst, Frankforter worstjes
en metworst 10% plasma toegevoegd.

Bij de leverworst zag men, in vergelijking met de contróleworsten zonder plasma-
toevoeging, wat betreft de snedevastheid en kleur, geen verschil. De smaak van de
worstkruiden wordt door de plasmatoevoeging iets verdoezeld ; de worsten smaken
iets zachter en fijner dan de contróleworsten.

De met plasma gemaakte Frankforter worstjes hadden een betere consistentie
en bindingsvermogen dan de contróleworstjes. Ook was de kleur mooier rood.
De smaak was van beide soorten hetzelfde. De worstjes met plasmatoevoeging
zijn dus te verkiezen boven de gewone contróleworstjes.

Het toevoegen van plasma aan de metworst gaf na het drogen aanleiding tot
sterke schrompeling. De spekstukjes schenen witter en de vleeschdeeltjes mooier
rood gekleurd dan bij de contróleworst. De smaak van de worstkruiden was eveneens
meer verdwenen.

De conclusie van Klein was dan ook, dat de toevoeging van bloedplasma vooral
is aan te bevelen bij de zg. kookworsten, waarbij dit bloedplasma tevens als een
voortreffelijk bindmiddel is te beschouwen.

Nadat reeds op de slachthuizen van Berlijn en Spandau inrichtingen voor het
verwerken van bloedplasma waren gebouwd, werd eveneens voor het zeeslachthuis
te Lübeck een dergelijke inrichting opgericht. In Berlijn werd voor dit doel een
oude runderslachthal omgebouwd en door een muur in 2 ruimten verdeeld. De
eene ruimte dient voor het bewaren en het reinigen van 2000 kannen, de andere
bevat de machine-installatie voor het bereiden van het plasma.

Het proces gaat, volgens de beschrijving van Niess en Hornung \'), als volgt :
Uit de slachthallen wordt het bloed in gesloten kannen op electrokarren in de
hoofdhal gebracht. Op een verhoogd gedeelte wordt het bloed door een zeefin groote
vaten gestort en dan in een, op een hoogere galerij staand vat geperst. Hieruit komt
het in de centrifuge. Na het scheiden van het bloed in plasma en fibrine, enz. loopt
het plasma over een koelinrichting, zoodat het zoo vlug mogelijk een temperatuur
van ongeveer 5⁰ C. aanneemt. Uit een opvangvat worden dan de kannen gevuld,
die zoo vlug mogelijk naar de hoofdkoelkelder worden gebracht. De fibrine, enz.
stroomt in groote vaten, die zich in den kelder bevinden en kan van hieruit weer,
door middel van een pompinstallatie, in een ruimte buiten de hal worden geperst,
waar het voor vervoer naar andere plaatsen beschikbaar wordt gesteld. Alles is
natuurlijk zoo geconstrueerd, dat het buizensysteem na het gebruik grondig gereinigd
kan worden. De inrichting werkt verder zeer hygiënisch.

Voor de inrichting te Lübeck is een hal van 16 bij 5,5 meter, met een hoogte van
8,3 meter gebouwd, welke hal in 3 ruimten is verdeeld. In de eerste ruimte wordt
het versche bloed afgeleverd, in de middelste volgt de bereiding van het plasma
en de laatste ruimte dient tot bergingsruimte voor de kannen. De muren zijn tot
een hoogte van 3 meter met witte tegels bekleed, daarboven is alles wit geschilderd,
evenals het dak. De inrichting te Spandau is wel kleiner, echter eveneens volgens
moderne opvattingen ingericht.

") Niess und Hornung : Die Blutplasmagewinnungsanlagen in Berlin, Lübeck und
Spandau. D.S.Z. ig40, p. 213 en 228.

Een ongeveer 20 cm lang worstmonster wordt in spiritus afgebrand. Daaruit
wordt 10—20 gram worstmassa genomen en dit met steriele, physiologische
keukenzoutoplossing fijn gewreven. Van de aldus verkregen worstmassa
worden telkens 0,1—0,05 cm op een voorwerpglas gebracht, dit daarna gelijkmatig
fijn gewreven en, na droging, gekleurd met fuchsine-oplossing of methyleenblauw-
oplossing.

Als in het gezichtsveld, volgens Feldmann en Lischanskaja bij het microscopisch
onderzoek een 30—40-tal bacteriën kunnen worden geteld, is de fabricatie van
de worst op niet-deskundige wijze geschied of de betreffende worst reeds in
bacterieel bederf.

Op dezelfde wijze wordt een bacterioscopiseh onderzoek van vleesch verricht.
Als men daarbij dan 25 of meer bacteriën in één gezichtsveld kan tellen, moet het
betreffende vleesch als ondeugdelijk worden beschouwd.

De verschillende methoden van histologisch worstonderzoek worden, wat betreft
de daarbij noodzakelijke hoeveelheid te verrichten arbeid en de mogelijkheid op
een gunstig resultaat, met elkaar vergeleken. Neumüller ¹) geeft de voorkeur
aan de methode volgens Escher en ook volgens die van Breusch, boven de officieel
aanbevolen methode van Gaskell-Graf.

Steeds moet men naast het histologisch onderzoek een grofzintuigelijk onderzoek
verrichten. Bij grof verkleinde worsten werden de weefseldeeltjes uitgekozen en door
weging de hoeveelheid daarvan in het worstmengsel vastgesteld. Zoodoende werd
menigmaal de minderwaardigheid van de worst geconstateerd en tot in beslagname
overgegaan.

Wegens vervalsching werd van leverworst met vastgestclden prijs 4,4%, van
leverworst zonder vastgesteldcn prijs zelfs 25 % en van bloedworst 2,5 % ge-
confiskeerd. Ten slotte komt Neumüller tot de conclusie, dat het histologisch
worstonderzoek aan de haar gestelde taak alleszins voldoet en dus steeds in de
praktijk van het worstonderzoek behoort te worden toegepast.
Het gewichtsverlies bij worsten.

Teneinde tegemoet te komen aan de vele bezwaren, welke het indrogen van
worsten met zich medebrengt voor de fabrikanten en detailverkoopers, vooral in
verband lïlRt dcil verkoop tegen vleeschbonnen, heeft men de grootindustrie steeds
10% meer vleesch geleverd dan noodig was voor de worstfabricatie, terwijl deze
weer op haar beurt 5 % meer worst afleverde aan de wederverkoopers. Dit laatste
percentage is nu verhoogd van 5 op 8 %.

Kallert ²) deed nu uitgebreide proefnemingen, om het gewichtsverlies door
indrogen te bepalen, bij een hoeveelheid worst van 750 kg, na een 3 daags transport
bij 22—25⁰ C., onmiddellijk na dit transport en vervolgens nog na 2, 4 en 6 dagen
daarna.

Bij de verschillende worstsoorten kreeg hij groote verschillen. Zoo steeg bij
leverworst het verlies van ongeveer 1,12% tot op 8,75%; bij bloedworst van
°>95 % °P 8,66%; bij bierworst van 1,09% op 11,71% en bij metworst van
0,48% (fijn) en 0,30% (grof) op respectievelijk 3,47% en 3,11%.

Daar in het algemeen tegenwoordig de worsten niet g dagen lang bewaard meer
worden, is, volgens Kallert, de 8 % overgift voor indrogen zoo ruim genomen,
dat daarmede ook nog het bij den verkoop in het klein noodzakelijke 1 — \',5%
inwegen kan worden vergoed.

1 *) Feldmann und Lischanskaja : Z^ur Methodik der bakterioskopischen Untersuchung
von Wurst und Fleisch. Laboratoriumspraxis, Jg. 1940, pg. 7—9 ; Z. f. Fl. u. Milchhyg.
Jg- 5\'. \'94\'. Pg- >o8.

^J) Neumüller : Ueber die Technik und die zweckmässige Fassung des Urteils bei der
histologischen Wurstuntersuchung. B. u. M.T.W. 1940, pg. 289.

2 ) Kallert : Gewichtsschwund von Würsten. Die Fleischwirtschaft 1940, Bd. 20, p. 1.

Over de rol van worstkruiden bij het bederven van geconserveerde
levensmiddelen.

Fabian, Krehl en Little ¹) komen tot de conclusie, dat de in den handel aan-
wezige worstkruiden niet steriel zijn. Het bacteriegehalte was, volgens hun onder-
zoekingen, in sommige gevallen zelfs als zeer hoog te beschouwen (tot zelfs 67.000.000
in één gram kruiden).

Verder vonden zij groote verschillen in de bactericide werking van de verschillende
worstkruiden. Zoo hebben kaneel en kruidnagelen reeds in een zeer zwakke con-
centratie een bacteriegroei-belemmerende werking, peper in t % concentratie
en mosterdkorrels, muskaatnoten en gember in 5 % concentratie. Micrococcen
bleken in het bijzonder zeer gevoelig voor de inwerking van worstkruiden.

In het jaar 1939, aldus het bericht van Neumüller ²), werden bijzonder vaak
bedorven worsten, afkomstig van huisslachtingen, ter nader onderzoek opgezonden.
Het bederf berustte bijna altijd op fouten in de bereiding.

Hoofdzakelijk werden zg. „dauerworsten" gemaakt, waarvan de houdbaarheid
wordt overschat. Dergelijke, in een gewoon huishouden gefabriceerde worsten,
zijn hoogstens eenige maanden houdbaar, vooropgesteld, dat vleesch van goede
consistentie, afkomstig van goed uitgeruste dieren en dat bovendien van te voren
op behoorlijke wijze is gekoeld, wordt verwerkt. Bij het maken van de worstspecie
kan verder nog een niet voldoende schoon gemaakte machine of een niet voor het
doel geschikte machine de oorzaak van een later bederf worden.

Verder moet het dooreenmengen van het worstmateriaal, het bijvoegen van
de worstkruiden en de keuze van de darmen met de noodige zorgvuldigheid ge-
schieden.

De meeste fouten worden bij het drogen, het rooken en het bewaren van de
worsten gemaakt. Bij het maken van zg. kookworsten is het bederf meestal een gevolg
van onoordeelkundig of onvoldoend koken cn rooken.

Volgens een voorschrift van het Ministerie van Binnenlandsche Zaken van
5 December 1939, mogen in Duitschland voor alle worstsoorten paardedarmen
als worstomhulsel worden gebruikt. Volgens Breidert ⁸) speelt het aantoonen
van paarde-eiwit in worst in forensische gevallen soms een bepaalde rol. Er moest
derhalve onderzocht worden of in den paardedarm het paarde-eiwit is aan te
toonen en of dit paarde-eiwit de reactie van de worstmassa op eenige wijze kan
beïnvloeden.

Voor het aantoonen van paarde-eiwit in paardedarmen werden versche paarde-
darmen gezouten en daarna 24 uur in water geweekt. In deze darmen kon Breidert
het paarde-eiwit aantoonen. Bij een sterke zouting met 10—50% keukenzout was
dit eiwit, evenals in gedroogde darmen, niet meer aan te toonen. Paardedarmen,
welke volgens een nieuwe methode met een oplossing van natriumperoxyde waren
behandeld, gaven steeds een negatieve reactie. Na een verblijf van 24 uur in water
was slechts af cn toe een spoortje eiwit aan te toonen.

Ter oplossing van de vraag, of het paarde-eiwit uit den darm in de eigenlijke
worstmassa overgaat en zoodoende de reactie daarvan beïnvloedt, werden talrijke,
op verschillende wijze samengestelde worsten vervaardigd en onderzocht. Er
werden monsters genomen zoowel uit het midden van de worstmassa als uit het
randgedeelte en van den darm zelf.

Het was onmogelijk in een van de talrijke monsters biologisch paarde-eiwit aan
te toonen. Evenmin kon men in de als omhulsel dienende paardedarmen in een

1 Fabian, Krehl en Little : Ueber die Rolle der Gewürze beim Verderben von konser-
vierten Lebensmitteln. Food Research, Bd. 4, 1939, pg. 269.

^s) Breidert : Pferdedarme als Wursthülle. Die Fleischwirtschaft, Jg. 20, 1940, pg. 7.

enkel geval het soortspecifieke eiwit van cie in worstmassa verwerkte hoeveelheden
runder- of varkcnsvleesch aantoonen. De verwerking van gedroogde paardedarmen
of van paardedarmen, welke met natriumperoxyde waren voorbehandeld, had
evenmin eenigen invloed op het resultaat van het onderzoek.

Het in de paardedarm aanwezige, soortspecifieke eiwit gaat dus niet over in
de worstmassa. Als men derhalve in een worstmassa paarde-eiwit kan aantoonen,
moet paardevleesch in de worst zijn verwerkt.

Uw kind en de gevaren der rundertuberculose door Dr. Adh. van Loy,
arts te Sas van Gent, uitg. Scheltema en Holkema, Amsterdam, / 0.75.

Dit ter recensie aan de Redactie gezonden boekje behandelt in populairen vorm
de gevaren van de bovine tuberculose voor de volksgezondheid en is „Aan de
Nederlandsche veeartsen voor hun strijd tegen de rundertuberculose met groote
dankbaarheid opgedragen". Deze opdracht moet ons dierenartsen, die dezen strijd
voeren, aangenaam in de ooren klinken. Temeer, omdat wij, die belast zijn met
de zorg voor den gezondheidstoestand onzer groote huisdieren, vaak genoeg te
hooren krijgen, dat het toch alles maar kapitaal is, dat ons wordt toevertrouwd
en een meer ideëele grondslag slechts zelden bij ons practici naar voren komt. Ook
acht ik de opdracht in het algemeen gesproken ten volle verdiend en alleen dan
heeft een dergelijk compliment immers waarde ?

Dr. van Loy is uitgegaan van een stelling, die hij bij zijn promotie verdedigde :
„Het is in het belang der volksgezondheid dat de keuring van melkvee op tuberculose
verplichtend wordt gesteld".

Achtereenvolgens behandelt hij in algemeen bevattelijken vorm en zeer in het
kort de tuberkelbacil, de bovine tuberculose bij den mensch, wat wij tegen de
rundertuberculose doen om ten slotte te eischen, dat beter dan tot nu toe het gevaar
voor besmetting met de rundertuberkelbacil wordt bestreden.

Iedere collega schaffe zich dit boekje aan, hij kan er een nuttig gebruik van maken
om aan zijn waarschuwende adviezen, die hij ongetwijfeld telkens aan zijn clientèle
geeft, kracht bij te zetten. Het verdient algemeene verspreiding en daartoe kunnen
ook wij medewerken.

Enkele kleine aanmerkingen zijn te maken over het hoofdstukje : „Wat doen
wij tegen de rundertuberculose", maar dit doet geen afbreuk aan de algemeene
strekking en kunnen in een volgenden druk verbeterd worden.

Kort verslag van de vergaderingen van het Hoofdbestuur, gehouden
op 18 Januari en 1 Februari 1941 en van de vergaderingen van het Algemeen
Bestuur, gehouden op 1 en 22 Februari 1941.

Alle vergaderingen, ook die van het Algemeen Bestuur, werden geleid door den
voorzitter, Prof. Dr. H. Schornagel.

Op de vergadering van het H.B. van 18 Januari werden de volgende ingekomen
stukken behandeld:

i. Een dankbetuiging van de familie Duysens te Heerlen voor de deelneming,
betoond bij het overlijden van hun vader, den dierenarts M. J. H. Duysens.

2. Een dankbetuiging van Dr. B. J. C. te Hennepe voor de gelukwenschen,
ontvangen bij zijn benoeming tot directeur van de Rijksseruminrichting. Waar
Dr. te Hennepe reeds steeds op de bres gestaan had om de belangen van de veteri-
naire wetenschap en den veterinairen stand te behartigen en te verdedigen, zal
het hem bijzonder aangenaam zijn, ook in de toekomst in nauw contact met onze
Maatschappij te kunnen samenwerken.

3. Een dankbetuiging van Dr. L. F. D. E. Lourens voor de hem namens de
Maatschappij aangeboden bloemen op den dag van zijn aftreden als directeur
van de Rijksseruminrichting. Door Dr. Lourens werd deze attentie ten zeerste
gewaardeerd.

4. Van den secretaris van de afd. Zuid-Holland was een tweetal ontwerpen
voor bindende besluiten ingekomen, welke ontwerpen reeds op een afdeelingsverga-
dering voorloopig waren goedgekeurd. Alvorens echter tot definitieve goedkeuring
over te gaan, zou de afdeeling gaarne het advies van het H.B. daarover vernemen.

De ontvangen ontwerpen betroffen een regeling t.o.v. den Zondagsdienst en
een regeling t.o.v. wanbetalers.

Door het H.B. werden deze ontwerpen aan een uitvoerige bespreking onderworpen.
Besloten werd, de bezwaren, die tegen enkele onderdeden van de ontwerpen beston-
den, aan de afdeeling kenbaar te maken.

5. Van den secretaris van den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam was
een schrijven ingekomen, waarin hij mededeelde, dat het de goedkeuring van den
Kring niet kon wegdragen, dat door het H.B. besloten was het preparaat Murnil
van de N.V. Nedigepha vrij te geven. Zij wilden het H.B. in overweging geven
dit besluit in te trekken.

Aangezien het Murnil slechts is een vitamine-preparaat en het H.B. indertijd
juist het standpunt heeft ingenomen, dergelijke algemeene preparaten vrij te geven
om daardoor een beter standpunt te kunnen innemen tegen de bijzondere prepa-
raten, was het H.B. van meening dat er geen aanleiding bestond op het genomen
besluit terug te komen.

6. Van de afd. Overijssel was een schrijven ingekomen, waarin medegedeeld
werd, dat de afdeeling zich niet vereenigen kon met den gang van zaken bij het
slachten van open lijders bij de t.b.c.-bestrijding. De sectieverslagen van deze dieren
werden nu door de Nederlandsche Veehouderij Centrale gezonden aan de eigenaars
der dieren en niet aan de betrokken dierenartsen.

De afdeeling had zich daarover eerst in verbinding gesteld met den heer Inspecteur
van den Veeartsenijkundigen Dienst te Zwolle, die zich daarover weder in verbinding
had gesteld met den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst. Deze laatste
had medegedeeld, dat de N.V.C. niet aan dat verzoek kon voldoen, omdat het haar
niet bekend was welke dierenarts bij een bepaalden veehouder gctuberculineerd
heeft. De afdeeling was het daarmede niet eens en zij riep nu de hulp in van het H.B.
teneinde nog gedaan te krijgen dat die sectieverslagen rechtstreeks aan de betrokken
dierenartsen zouden worden gezonden.

Het H.B. had reeds na circulatie van de betreffende stukken onder de leden
van het H.B. besloten, zich daarover bij schrijven te wenden tot den directeur van
de N.V.C. en dezen te verzoeken, nog wel te willen bevorderen, dat die sectieverslagen
rechtstreeks in handen kwamen van de betrokken dierenartsen. Een afschrift van
dat schrijven was gezonden aan den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst,
met verzoek zijn medewerking voor het verkrijgen van het in dat schrijven gestelde
doel te willen verleenen.

Op de vergadering van 1 Februari kon worden medegedeeld, dat van den directeur
van de N.V.C. bericht ingekomen was, dat deze tot zijn leedwezen aan ons verzoek
niet kon voldoen. Hij was van meening, dat die sectieverslagen aan niemand anders
ter hand gesteld konden worden dan aan dengene, die daar recht op heeft, n.1.
den veehouder. Zou de N.V.C. die verslagen buiten de rechthebbenden om door-
zenden aan de veeartsen, dan zou dat tot bepaalde consequenties kunnen leiden.
Bovendien zouden zij ook niet in staat zijn die sectieverslagen aan de veeartsen

toe te zenden, omdat het hun niet bekend was welke veearts de diagnose gesteld
heeft.

Dit antwoord betreurende, werd besloten zich nu te wenden tot den Directeur
van den Veeartsenijkundigen Dienst om aan dezen te verzoeken om aan de direc-
teuren van de slachthuizen waar open lijders geslacht worden, afschriften van die
sectieverslagen te willen doen toekomen aan de betrokken dierenartsen.

7. Een door Prof. C. F. van O yen ingezonden schrijven, door hem ontvangen
van een commissie, die zich ten doel stelt gelden of boeken te verkrijgen ten bate
van de Provinciale Bibliotheek van Zeeland, die met haar rijken inhoud bij de groote
ramp, die Middelburg op 17 Mei 1940 getroffen had, bijna geheel verloren was
gegaan.

Na daarover gedaan onderzoek was gebleken, dat de Prov. Bibliotheek geleidelijk
in het bezit gekomen was van een bijna volledige reeks van ons Tijdschrift. Ook
deze was verloren gegaan.

Besloten werd om, zoo het mogelijk was, uit de aanwezige voorraden nog een
exemplaar beschikbaar te kunnen stellen, aan het verzoek te voldoen.

8. Een ingekomen schrijven van den heer J. J. Meier te Breda als hoofd van
de afd. vee en vleesch van het Nederlandsch Agrarisch Front. Dit schrijven is reeds
in zijn geheel opgenomen in het Tijdschrift van 1 Maart 1941, blz. 276.

Besloten werd, dit schrijven te behandelen in de vergadering van het A.B., te
houden op 1 Februari a.s. en op die vergadering den heer Meier in de gelegenheid
te stellen, het A.B. in te lichten over het doel van het N.A.F. en over de vakgroep
vee en vleesch.

Als leden van de Maatschappij werden aangenomen de dierenartsen: J. Blokhuis
te Breukclen, A. Bos te Utrecht, W. H. Eenink te Assen, M. A. J. Verwer te Arnhem
en B. de Vlas te Leeuwarden.

Van de afd. Gelderland-Overijssel was een verzoek ingekomen om de goed-
keuring van een tweetal wijzigingen van haar huishoudelijk reglement. De eerste
wijziging betrof een toevoeging van een nieuwe alinea aan art. 4, waardoor het
mogelijk werd dat leden boven de 65 jaar slechts de halve contributie behoeven
te betalen. De tweede wijziging betrof art. 23. Het bestaande artikel zou vervallen,
waarvoor in de plaats zou komen een nieuw, waarin bepaald werd, dat, zoo een
geschil bij de afdeeling volgens de bestaande reglementen van de Maatschappij in
onderzoek zou komen, dit onderzoek zou geschieden door het afd. bestuur.

Van de afd. Zuid-Holland was het verzoek ingekomen tot wijziging van art. 28
van haar huish. reglement en tot vervallen verklaren van art. 29. De wijziging
behelsde, dat, zoo aan de afdeeling een zaak of klacht ter onderzoek werd gegeven,
dat onderzoek dan zou geschieden door een afdeelingsraad, bestaande uit 3 leden
van het afdeelingsbestuur, terwijl de beide andere leden van het bestuur dan plaats-
vervangende leden waren van dien raad. Dit werd op deze wijze voorgesteld, omdat
de afdeeling het een bezwaar vond, dat het gehecle afdeelingsbestuur als afdeelings-
raad zou optreden.

Daarop had een bespreking plaats in verband met de benzineregeling, bij welke
bespreking ook nog aanwezig was de heer J. H. ten Thije, secretaris van de commissie
van veterinaire adviseurs aan de Rijksinspecteurs van het Verkeer.

Bij deze bespreking werd besloten, gezien de tegenwoordige toekenning van de
hoeveelheid benzine aan de dierenartsen, voorloopig een afwachtende houding
te blijven aannemen.

Tenslotte had een bespreking plaats in verband met het uitgebrachte t.b.c.-rapport,
de op de Algemeene Vergadering van 18 October 1940 daarin aangebrachte wijzi-
gingen en de op die vergadering aangenomen richtlijnen, te voegen bij dat rapport.

Bij die bespreking waren ook aanwezig de heeren Prof. Dr. J. A. Beijers, Prof. Dr.
L. de Blieck en P. Sjollema. Hierbij werd na aanbrenging van eenige redactioneele
wijzigineen de eindredactie van het rapport en van de richtlijnen vastgesteld, zonder

dat daarbij werd aangetast hetgeen op de Alg. Vergadering hierover besloten was.
Tevens werd bij de richtlijnen nog gevoegd een nadere toelichting, waarin vooral op
de voornaamste punten bij de t.b.c.-bestrijding de aandacht zou worden gevestigd.

In de korte vergadering van het H.B. van i Februari werd o.m. besproken een
ingekomen schrijven van de afd. Overijssel, in welk schrijven aan het H.B. verzocht
werd of het ook mogelijk zou zijn bij de betreffende instanties pogingen in het werk
te stellen voor het verkrijgen van vrijstelling van omzetbelasting voor de t.b.c.-
bestrijding. Daarbij werd gewezen op de geringe belooning bij stijgende kosten
en op het algemeen belang van handhaving en uitbreiding der bestrijding. De
afdeeling meende dat die bestrijding ongeveer gelijk te beschouwen is als de zieken-
fondsen voor medici, waarvan ook de inkomsten vrij zijn van omzetbelasting.

Als leden der Maatschappij werden aangenomen de dierenartsen: A. A. Abrahamse
te Scheveningen en Mr. I\'. A. van Driest te Amersfoort.

Daarop kwam in behandeling een ingekomen schrijven van de Redactie van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde, waarin de Redactie verzocht het werk van den
dierenarts A. Bos over „De trichomoniasis bij duiven en haar bestrijding" uit te
willen geven als nummer van de Acta Veterinaria Neerlandica. Die uitgave zou dan
geschieden in het Duitsch. De Redactie had bij haar schrijven een volledige opgave
gevoegd van de aan die uitgave verbonden kosten.

Besloten werd de Redactie te machtigen tot het uitgeven van dit 4e nummer
van de Acta over te gaan. De aan de uitgave verbonden kosten zouden worden
gevonden uit het fonds van de Acta, gevormd uit de opbrengst van verkochte exem-
plaren van reeds verschenen nummers van de Acta, uit een bijdrage van het D. F.
van Esveldfonds en uit de jaarlijks op de begrooting van de Maatschappij voorkomende
post voor uitgave van een nummer van de Acta.

Nadat nog besloten was om in aansluiting aan art. 39 van het Huish. Reglement
van de Maatschappij voor dit jaar aan de afd. Limburg te verzoeken, de jaarlijksche
controle van de rekening en verantwoording van de Maatschappij en haar fondsen
te willen verrichten, werd deze vergadering gesloten en gevolgd door een vergadering
van het A.B.

In die vergadering van het A.B. waren van de leden afwezig cle heeren H. J. Odé
wegens ongesteldheid en L. M. J. Flamand en I,. VV. de Waardt, in verband
met de slechte treinverbindingen.

Op deze vergadering werd de heer J. J. Meier in de gelegenheid gesteld, de door
hem noodig geoordeelde inlichtingen over de vakgroep vee en vleesch van het
Ned. Agr. Front te verstrekken, van welke gelegenheid door den heer Meier gebruik
gemaakt werd.

Na afloop van diens mededeelingen werden de leden in de gelegenheid gesteld
nog nadere inlichtingen aan den heer Meier te vragen, van welke gelegenheid
in hoofdzaak door den voorzitter namens het A.B. gebruik gemaakt werd.

Besloten werd, op deze vergadering geen beslissing in verband met het ingekomen
schrijven van den heer Meier en diens daarop gegeven inlichtingen te nemen,
maar dit uit te stellen tot de volgende vergadering, nadat door de leden kennis
genomen had kunnen worden van de aanteekeningen, gemaakt over de mededee-
lingen van den heer Meier.

Daarop werd behandeld een voorstel van het H.B. tot wijziging van het reglement
van het Bureau voor Plaatsvervanging, welke wijzigingen benevens een enkele
daarbij aangebrachte toevoeging werden goedgekeurd.

De voorzitter deelde tenslotte mede, dat bij hem ingekomen was een verzoek
van het bestuur van den Diergeneeskundigen Studenten Kring. Dat bestuur zou
gaarne zien, dat de studenten na hun 5e jaar kosteloos in de gelegenheid werden
gesteld, gedurende hun vacanties eenigen tijd bij een practiseerenden dierenarts
door te brengen, met wien zij dan de praktijk zouden kunnen doen. Daartegenover

zouden zij zich dan later na het verkrijgen van hun diploma ook wederom korten
tijd kosteloos beschikbaar willen stellen voor het verleenen van hulp in die praktijk.
Aangezien dit denkbeeld den voorzitter wel uitvoerbaar leek en het ook van practisch
belang zou zijn, verzocht hij aan de afgevaardigden van de afdeelingen, daarop
in hun afdeelingen de aandacht te willen vestigen.
Hierop werd deze vergadering gesloten.

De vergadering van het A.B. van 22 Februari 1941, op welke vergadering ook
wederom de leden Flamand en de Waardt in verband met de reeds genoemde
omstandigheden afwezig waren, was in hoofdzaak gewijd aan de vaststelling van het
antwoord van het A.B. op het schrijven van den heer J. J. Meier en aan de behande-
ling van het ingekomen schrijven van Prof. Dr. G. Krediet over „De toekomstige
uitoefening der Diergeneeskunde."

Na korte bespreking werd met algemeene stemmen besloten, den heer Meier
te berichten dat zijn vraag of de Maatschappij zich wil aansluiten bij het Ned. Agr.
Front ontkennend moet worden beantwoord.

Over het ingekomen schrijven van Prof. Krediet werden uitvoerige besprekingen
gehouden met als resultaat, dat besloten werd tot instellen van een studiecommissie
zooals dat in dat schrijven was voorgesteld. Nadat later nog een enkele aanvulling
van die commissie heeft plaats gehad is die commissie als volgt samengesteld: Dr.
A. A. Overbeek, voorzitter, H. Venema, secretaris en als leden Dr. Jac. Jansen,
S. Kingma Hz.n., J. Kranenburg, Dr. L. F. D. E. Lourens, Dr. W. H. F. G. Ma-
joewsky, H. J. Odé, Prof. Dr. G. M. v. d. Plank, Dr. R. van Santen en G. S. E.
Vegter.

Na afloop van deze vergadering van het A.B. werden door het H.B. nog enkele
zaken afgehandeld, o.a. werd de dierenarts I,. C. Baas te Utrecht aangenomen a\'»
lid der Maatschappij.

Studiecommissie, ingesteld door het Algemeen Bestuur van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Op 29 Maart werd de Studiecommissie geïnstalleerd door den voorzitter der
Maatschappiij, Prof. Dr. H. Schornagel. Namens Prof. Dr. G. Krediet, die
verhinderd was aanwezig te zijn, weid door Prof. Schornagel een inleiding voor-
gelezen, waairna de voorzitter der commissie, Dr. A. A. Overbeek, de vergadering
voor geopend verklaarde.

Alle leden waren aanwezig. Na uitvoerige besprekingen werd het geheele gebied
onderverdeeld in groepen, waarvoor commissies werden aangewezen. Deze zullen
op den kortst mogelijken termijn rapport moeten uitbrengen, die na goedkeuring
door de algemeene commissie aan het Hoofdbestuur zullen worden aangeboden.
De volgende verdeeling werd opgemaakt :

b. Vleeschkeuring (voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong). Leden :
Majoewsky, van Santen, Vegter.

ƒ. Centraal lichaam en Centraal instituut. Leden : Jac. Jansen, Kranenburg.
Lourens, Odé, Van der Plank.
De commissieleden ontveinzen zich niet de moeilijkheden waarmee zij te kampen
zullen krijgen, redenen waarom zij de medewerking inroepen van alle leden der
Maatschappij. Allen zijn verplicht mee te werken aan den nieuwen opbouw, die
zich aan moet passen aan de wijzigingen, die bezig zijn zich te voltrekken.

Ieder kan op zijn gebied zijn gedachten en adviezen inzenden aan het adres
van ondergeteekende en kan er van overtuigd zijn, dat alle gegevens punt van
ernstige studie zullen vormen.

Na de ioe verantwoording, voorkomende in het Tijdschrift van 15 Maart 1941,
zijn tot en met 7 April 1941 de navolgende bijdragen ten behoeve van de collega\'s,
die door den oorlog ernstige schade geleden hebben, in grooten dank ontvangen :

Groep Kennis van menschelijke voedingsmiddelen van dierlijken
oorsprong. Jaarverslag 1940.

Het aantal leden der Groep bleef in het afgeloopen jaar vrij stationnair. Op
31 December 1939 bedroeg het 117. Met ingang van 1940 bedankten twee leden,
terwijl één lid toetrad, zoodat op 31 December 1940 de Groep 116 leden telde.

Ook het kassaldo bleef in 1940 vrij constant. Het steeg van ƒ 129.21 tot ƒ 130.80 J.

Het bestuur onderging in het afgeloopen iaar geen wijzigingen. Het bestaat uit
de Heeren Dr. C. de Graaf te Utrecht, voorzitter, Dr. J. M. van Vloten te Rotter-
dam, secretaris-penningmeester, Dr. A. W. A. Bos te Waalwijk, Dr. Y. M. Kramer
te Voorburg, S. Stuurman te Utrecht en L. W. de Waardt te Middelburg.

Tengevolge van de abnormale tijdsomstandigheden werd in 1940 slechts één
ledenvergadering belegd. Deze gehouden op 7 September was geheel gewijd aan
de behandeling van het door de Commissie, bestaande uit de Heeren Dr. C. de
Graaf, H. Niemantsverdriet, R. H. Veenstra, Dr. J. M. van Vloten, L. W. de
Waardt en Dr. J. van Woerden, samengestelde rapport inzake voor te stellen
wijzigingen van het Kon. Besluit van 5 Juni 1920 S. no. 285, naar aanleiding van
een door de Groep ontvangen schrijven van den Hoofdinspecteur van de Volksge-
zondheid.

Bovengenoemde Commissie, waarvan Dr. J. M. van Vloten als secretaris optrad,
had voor de samenstelling van dit rapport een vijftal vergaderingen gehouden.
Na het aanbrengen der door de ledenvergadering gewenschte veranderingen werd
het lijvige rapport, bestaande uit een concept Kon. Besluit en een viertal ontwerpen
voor noodzakelijk geachte Ministerieele Beschikkingen, op 4 October aan den
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, onder dankzegging voor het in dezen in
de Groep gestelde vertrouwen, verzonden.

Aan het einde van het afgeloopen jaar ontving de Groep een schrijven van het
Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde inhoudende het verzoek
ren lid der Groep te willen aanwijzen, die zitting wenschte te nemen in een Com-
missie, ter besttidcering van de specialiseering in den door ons beoefenden tak van
wetenschap. Behalve het lid van onze Groep waren voor deze Commissie gevraagd
Dr. C. Brands te Bilthoven als voorzitter, een lid namens den Diergeneeskundigen
Kring Amsterdam, de Heeren S. Stuurman te Utrecht en E. J. Dommf.rhold te
Groningen.

Na gepleegd overleg werd de Her R. H. Veenstra te Amsterdam verzocht in
bovengenoemde Commissie namens de Groep zitting te willen nemen, aan welk
verzoek door den Heer Vev.nstra werd voldaan.

Ondergeteckendc verzoekt den leden, die hun contributie als lid van bovenge-
noemde Groep over 1941 nog niet voldaan hebben, zulks, liefst zoo spoedig mogelijk,
te willen doen door overschrijving van ƒ 1.— op mijn girorekening No. 44861.

Mobilisatie en oorlogstoestand hebben niet nagelaten grooten invloed uit te
oefenen op het vereenigingsleven van onze afdeeling. Niet minder dan 13 leden
van de afdeeling, behoorende tot de trouwe vergadcringbezoekeis, waren opgeroepen
om hun militaire plichten te vervullen. Het behoeft dus geen verwondering te wekken,
dat onder deze omstandigheden een inzinking onvermijdelijk was, te meer daar het
bestuur zoowel voorzitter als secretaris zag vertrekken.

Reeds in 1939 werden deze bestuursfuncties waargenomen door de leden Kirch
en Dr. Gooren. Naast hun drukke ambtsbezigheden hebben zij deze taak vervuld
op een wijze, waarvoor wij hun grooten dank verschuldigd zijn.

In de zeer moeilijke dagen, die achter ons liggen hebben velen onzer de collegiale
geest van de collega\'s leeren kennen en naar juiste waarde leeren beoordeelen. Buurt-
collega\'s hebben zoo goed mogelijk de werkzaamheden van de gemobiliseerde
dierenartsen overgenomen en door deze geste banden van vriendschap gesmeed
voor het leven.

Groote erkentelijkheid zijn vele leden verschuldigd aan den Chef van den Mil.
veterinairen dienst, aan Hoofd-Inspecteur en Inspecteurs van den Vecartseriij-
kundigen dienst, die in onderling overleg de belangen van onze gemobiliseerde
dierenartsen, waar dit maar ecnigszins mogelijk was, hetzij door overplaatsingen,
hetzij anderszins hebben behartigd.

Vergaderingen: in 1940 zijn 2 vergaderingen belegd. Op 24 Aug. 1940 had de
eerste bijeenkomst plaats, die werd bijgewoond door 22 leden; op 21 December
gevolgd door een tweede, die werd bijgewoond door 11 leden.

Het benzinegebrek en de onregelmatige loop van de vervoermiddelen zijn oor-
zaak, dat onze leden vaak af moeten zien van het bijwonen der vergaderingen.

De Augustus-vergadering vorderde de speciale aandacht op voor het tuberculose -
rapport, waarover uitvoerig van gedachten werd gewisseld. De conclusies van onze
afdeeling werden ter kennisneming gezonden aan dc besturen van de andere afdec-
lingen.

In 1940 werd onze afdeeling op de algemeene vergadering vertegenwoordigd
door dierenarts M. den Hartog.

Ledental. In 1940 meldde zich één nieuw lid aan (dierenarts Grootenhuis) en
één lid (dierenarts Nieuwenhuys) bedankte wegens vertrek naar elders, zoodat
het totaal aantal op 54 gehandhaafd bleef, waaronder 1 eerelid.

Van de 66 in Brabant woonachtige dierenartsen zijn er 5 geen lid van de Maat-
schappij, i is lid van de afdeeling Gelderland-Overijssel, 1 is lid van de afdeeling
Zuid-Holland, 1 is lid van dc afdeeling Zeeland, 4 zijn lid van de algemeene afdeeling
en 2 zijn lid van de afdeeling Milit. paardenartsen.

Twee leden, waaronder het eerelid, zijn gevestigd te \'s-Gravenhagc en blijven
onze gelederen trouw.

Bestuurswijzigingen\'. De bestuurszetel van den penningmeester, die met ingang
van i Januari 1940 vacant was gekomen, werd voorloopig nog door den ouden
functionaris waargenomen. In zijn plaats werd met ingang van 1 Januari 1941
benoemd collega J. van Hal.

Tot ondervoorzitter werd gekozen collega Spoorenberg, zoodat ingaande i Januari
1941 het bestuur van de afdeeling Noord-Brabant als volgt is samengesteld:

G. v. d. Werf, voorzitter; H. Spoorenberg, vice-voorzitter; J. van Hal, penning-
meester; Dr. A. W. A. Bos, secretaris.

Collega J. Kirch, die onze afdeeling vertegenwoordigt in het Algemeen Bestuur,
maakt ambtshalve deel uit van het afdeelingsbestuur.

Ik wil dit jaarverslag niet beëindigen alvorens mijn dank te betuigen aan mijn
medebestuursleden en leden van de afdeeling voor de goede verstandhouding en
prettigen collegialen geest, waarin steeds onze besprekingen zijn gevoerd. Moge
dit ook in de toekomst zoo blijven.

Bij de opening van de vergadering worden 17 leden, 2 introducé\'s, de spreker
van dezen middag Prof. Dr. G. Krediet en de alg. secretaris A. van Heusden
door den voorzitter welkom geheeten. Tevens memoreert de voorzitter het zilveren
dierenartsjubileum van collega J. Wilmink te Klundert.

De notulen worden zonder bemerking goedgekeurd. Naar aanleiding van deze
notulen dringt de voorzitter er bij de leden op aan nimmer hulp te weigeren bij oproep
door de luchtbeschermingsdiensten, ook al zijn de risico\'s vaak groot.

Prof. Dr. G. Krediet, hierna het woord verkrijgend voor het houden van zijn
voordracht „Toekomstige uitoefening van de diergeneeskunde", boeit de vergadering
door zijn zeer interessant betoog, dat na afloop meerdere vragen uitlokte, die naar
genoegen of wel met zekere reserve beantwoord konden worden. De voorzitter
geeft Prof. Krediet de verzekering, dat de leden van de afdeeling Noord-Brabant
de vele vraagstukken, die door spreker naar voren zijn gebracht, zullen overwegen
en t.g.t. het hunne ertoe zullen bijdragen om de gestelde idealen te helpen verwezen-
lijken.

Als lid voor den Centralen Raad wordt door de afdeeling candidaat gesteld dieren-
arts M. den Hartog te \'s-Hertogenbosch, die toezegging doet een eventueele be-
noeming te aanvaarden.

Dr. Lubberink en van Aken vormen de commissie voor het nazien van de beschei-
den van den penningmeester. Bij monde van Dr. Lubberink verneemt de vergadering,
dat alles keurig in orde is bevonden en dat er een batig saldo is van ƒ 223,71. Onder
dankzegging wordt den penningmeester décharge voor zijn beheer verleend.

Collega den Hartog vestigt de aandacht op de voordcelen van de verzekeringsmij
,,de dierenartsen-onderlinge."

Inspecteur Kirch deelt een merkwaardig geval mede van vleeschwarenvergiftiging,
tengevolge van de verwerking van natriumnitriet in zult. Deze mededeeling lokt
eenige discussie uit.

Onze afgevaardigde ter algemeene vergadering, die vorige maal niet in de gelegen-
heid is geweest om verslag uit te brengen geeft zijn indruk weer over het z.i. niet
juiste systeem, dat den privé-leden op deze vergaderingen te veel spreektijd wordt
toegestaan, waardoor de afgevaardigden uit de afdeelingen de hun opgedragen
punten niet voldoende kunnen toelichten. Onze afgevaardigde in het Algemeen
Bestuur zal deze kwestie ter sprake brengen in de A.B.-vergadering.

Na de aanbieding van een dronk door dierenarts Wilmink voor de hem gebrachte
hulde, sluit de voorzitter deze bijeenkomst, die wederom een zeer geanimeerd
verloop had.

Kort verslag van de Algemeene Ledenvergadering, gehouden op Vrijdag 7 Maart 1941 in
JV.V. „De Beurs van Koophandel" te Rotterdam.

De voorzitter roept den leden, op deze eerste veigadering in het jaar 1941, een
hartelijk welkom toe, en hoopt dat dit jaar, dat nog in het teeken staat van bewogen-
heid, voor onze Afdeeling een voorspoedig en goed jaar zal zijn. Prof. Dr. G. Kredif.t
wordt als gast-spreker van harte welkom geheeten.

De notulen van de vergadering van 14 December 1940 worden na lezing onge-
wijzigd goedgekeurd.

Bij de ingekomen stukken is een bericht van verhindering van collega Vrijburg.
Gollega Kramer schrijft, dat hij zijn benoeming tot bestuurslid aanneemt. Van
het Hoofdbestuur is er een bericht, dat het accoord kan gaan met de voorgestelde
wijziging van Art. 28 van het Huishoudelijk Reglement. De Afdeeling Groningen-
Drente heeft een opwekking gezonden, om kennis te nemen van de voordracht
van Prof. Krediet over „Toekomstige uitoefening der Diergeneeskunde."

De secretaris van de Provinciale Vereeniging tot Bestrijding van de t.b.c. schrijft,
dat bij de benzinedistributie rekening zal worden gehouden met de belangen der
t.b.c.-campagne, die door ons waren naar voren gebracht.

De Voorzitter deelt mee, dat de vergadering in afwijking van de gewoonte, niet
op een Zaterdag kon worden gehouden, dit in verband met de voordracht van
Prof. Krediet. Ondanks dit bezwaar voor de collegae-ambtenaren is de opkomst
goed ; 45 leden zijn n.1. aanwezig.

Verder deelt de Voorzitter mee, dat er een bespreking heeft plaats gehad van
de 3 Afdeelingsbesturen van N.-Holland, Utrecht en Z.-Holland, in zake de
C.M.C.-maatregelen, waarvan het resultaat is geweest een gezamenlijk schrijven
aan het Hoofdbestuur. Dit heeft toegezegd, verder met de C.M.C. in contact te
zullen treden.

Collega Qua lm geeft verslag van de Jaarvergadering van de Prov. Vereen, v.
t.b.c.-bestr. naar aanleiding waarvan enkele collega\'s klagen over de nieuwe oor-
merken en over de regeling van het nieuwkoop-onderzoek.

De aftredende penningmeester collega Hendrikse brengt daarna voor het laatst
zijn financieel verslag uit over 1940 en vraagt daarbij in een geestig speechje, of
de vergadering clementie wil gebruiken want op den avond van de Jubileum-
herdenking is hij wat in de knoop geraakt.

Tegen zijn gewoonte in kan hij n.1. niet van alle feestuitgaven quitanties overleggen.
Uit het applaus blijkt dat de vergadering geen al te groote bezwaren maakt. De
voorzitter dankt collega Hendrikse nog eens voor alles wat hij voor onze afdeeling
gedurende 20 jaar heeft gedaan.

Hierna volgt candidaatstelling voor ondervoorzitter van de Maatschappij en
voor leden van den C. R. in de vacatures die per 31 Dec. zullen ontstaan.

Algemeen komt uit de vergadering de wensch naar voren dat een allround
practicus in het Hoofdbestuur zal worden gekozen, juist in dezen tijd, nu de aandacht
van het Hoofdbestuur voor allerlei vraagstukken wordt gevraagd, ook betreffende
de praktijk uitoefening. Er worden namen genoemd van leden van andere afdeelingen
en ook van onze eigen afdeeling. Bij stemming blijkt collega D. Hendrikse te
Groot-Ammers direct een meerderheid van stemmen verkregen te hebben.

Hoewel collega Hendrikse wijst op de bezwaren voor een practicus, om de functie
van lid van het H.B. goed waar te nemen, wil hij ten slotte de candidatuur niet
afwijzen.

In de Decembervergadering is collega Dr. P. Roodzant te \'s-Gravenhage reeds
candidaat gesteld in de vacature lid van den C. R.

Bij de definitieve behandeling van de bindende besluiten betreffende wanbetalers
en Zondagdienst worden de ontwerpen, thans gewijzigd in den geest, zooals het
Hoofdbestuur heeft voorgesteld, aangenomen, met één stem tegen.

der diergeneeskunde", die zeer belangwekkend blijkt te zijn. Spreker gaat uit van
het feit van de huidige vee-inkrimping en wijst op de maatregelen die kunnen
worden genomen, om bij een lateren opbouw een volwaardigen en gezonden vee-
stapel te verkrijgen. Uit een schema van de oiganisatie die hiervoor noodig is, blijkt
dat alle takken van de dieigeneeskunde hieraan kunnen meewerken. Voor de
verwezenlijking van een en ander zal propaganda noodig ziin o.a. van de dierenartsen.

Een studiecommissie uit de Maatschappij vooi Diergeneeskunde zal tot taak
hebben, deze materie verder te onderzoeken en uit te wei ken. Uit de uitgebreide
discussies, die nu volgen, blijkt dat de beschouwingen van Prof. Krediet heel sterk
de aandacht van de vergadering trekken. Over allerlei details worden vragen gesteld
en door den spreker beantwoord. Collega Hendrikse zegt dat de voordracht buiten-
gewoon veel nieuwe gedachten bevat en dat het daarom practisch onmogelijk is,
dat onze Afdeeling direct uitspreekt hoe zij tegenover deze dingen staat.

Hij wil daarom een speciale Afdeelingsvcrgadering besteden aan de bespreking
van een en ander.

Elk deskundige op een bepaald terrein kan dan zijn op- en aanmerkingen maken
en er zou dan een advies van onze Afdeeling kunnen gaan naar de Studiecommissie.
De vergadering gaat hiermee accoord, zoodat de verdere besprekingen nu worden
uitgesteld.

De voorzitter zegt Prof. Krediet hartelijk dank voor zijn belangrijke voordracht.
Moge er veel succes op volgen!

In de rondvraag wordt geïnformeerd naar de omzetbelasting voor de practi-
zeerende dierenartsen. Collega Kranenburg adviseert om zich met collega Kirch
te \'s-Hertogenbosch in verbinding te stellen, die van een en ander goed op de
hoogte is.

Een ao-tal collega\'s en één dame vereenigden zich na te hebben geborreld aan
een gezelligen maaltijd.

In verband met de in de dagbladen voorkomende mededeeling dat
over de maand Mei geen benzine zal worden verstrekt, zoodat de
begin April verstrekte hoeveelheid zal moeten dienen tot 31 Mei,
wordt den dierenartsen aangeraden het gebruik van benzine tot het
hoogst noodige te beperken ; alleen dan kan het mogelijk zijn ook
nog eenige benzine voor de maand Mei ter beschikking te houden.

Verslag van den directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst omtrent
de werkzaamheden van den veeartsenijkundigen dienst en den
gezondheidstoestand van den veestapel in 1939.

Uiteraard is een groot gedeelte van dit verslag gewijd aan de tuberculose-
bestrijding. Gewezen wordt op de maatregelen van de C.M.C., die met ingang
van i April 1938 de verplichting aan de consumptiemelk-leveranciers tot aansluiting
bij de bestrijdings-organisaties oplegde, waartegenover belangrijke financieele steun
aan de veehouders werd verleend. Besprekende de noodzakelijkheid, dat zooveel
mogelijk de hand wordt gehouden aan de scheiding van reageerende en niet-
reageerende runderen, bepleit het verslag de aanstelling van een of meer deskundige(n)
bij elke Provinciale vereeniging om controle en toezicht uit te oefenen op de naleving
der bepalingen.

Het aantal onderzochte dieren steeg in het verslagjaar tot 610.031 (in 1938 bedroeg
het 406.116). Met die welke in Friesland gecontroleerd worden en die van de zg.
B-leden kan het totaal aantal op 1 millioen geschat worden, d. i. de helft van het
aantal gebruiksrunderen in engeren zin. In 1939 zullen er ongeveer 35.000 vrije
bedrijven zijn geweest; 21.872 of 57 % waren bij de Rijksbestrijding. De intracutane
methode verdient volgens het verslag de voorkeur, niet echter omdat men den
indruk heeft gekregen, dat het aantal miswijzingen belangrijk minder is dan met
de oogreactie. Een uitvoerig rapport is opgenomen over de resultaten der B.C.G.-
enting bij 173 runderen. Men is er tevreden over, maar een afdoende beschutting
tegen de infectie met tuberkelbacillen kon niet worden geconstateerd. Daarna
volgen de uitgebreide staten uit de verschillende districten met de aantallen ge-
controleerde dieren, reactie-percentages, gevonden open lijders, enz. In totaal
zijn 2962 open lijders afgemaakt.

Het boutvuur neemt geregeld af en speelt oeconomiscli de laatste jaren geen rol
van beteekenis meer. Eveneens komt de boosaardige kopziekte veel minder voor
dan vroeger, wat ook de ervaring is in de omgeving van Utrecht. Ik heb deze ziekte
de laatste jaren niet meer gezien ; vroeger minstens een keer of vier per jaar. Aan
de gunstige resultaten van de abortus-enting wordt in Friesland het minder veel-
vuldig voorkomen van het besmettelijk verwerpen toegeschreven. Vooral in den
Gelderschen Achterhoek zag men nogal trichomoniasis, soms gecombineerd met
Bang-infectie. Enkele gevallen van piroplasmose zijn wederom waargenomen
(Renesse, Nunspeet). Acrapin verdient de voorkeur boven trypaanblauw en geeft
goede resultaten. Sarcoptesschurft bij het rund kwam weer veel voor. In Friesland
heeft de Inspectie de ziekte op ongeveer 1000 bedrijven vastgesteld.

Grastetanie en melkziekte kwamen minder voor dan anders, evenals acetonaemie.
Dc veearts te Gorredijk maakt melding van ziektesymptomen (schrikachtigheid,
heftig slaan met de beenen bij iedere aanraking) bij koeien, die 24 uur tevoren
gekalfd hadden (beste producticdieren). Zij reageeren niet op uierinsufflatie en ge-
nezen vrij spoedig als zij in een rustige omgeving worden gehouden. Ook wij zagen
in de buitenpraktijk onlangs twee dergelijke gevallen; de excitatie was zoo hevig,
toen gepoogd werd bloed af te nemen voor onderzoek, dat helaas hiervan moest
worden afgezien uit angst voor een noodlottigen afloop. Met veel moeite werd
borogluconaat ingespoten, waarna (waardoor ?) herstel volgde. Dezelfde veearts
zag een dergelijk symptomenbeeld maar nu ook met krampen en neervallen bij
koeien een week na den partus. Iets aceton in de urine ; van één koe bleek het
Mg.gehalte in het bloed te laag. Na verwijdering van een groote hoeveelheid lochiën,
eventueel gecombineerd met een injectie van hypophyse extract, trad herstel op.

Een belangrijk en uitvoerig verslag bracht de Inspectie van Friesland uit over
de toegepaste inspuitingen met het vaccin van Vallee-Rinjard tegen de para-
tuberculose. Het bleek, dat de tuberculinaties, zoowel de intracutane als de oogreactie

er door onbetrouwbaar worden. Omtrent de subcutane tubereulinaties zal in het
volgend jaarverslag worden bericht.

De ziekte van Aujeszky kwam hier en daar sporadisch voor. De diagnose kon niet
steeds bevestigd worden door dierproeven. Deze ervaring deed ik enkele weken
geleden ook aan de cliniek op, waar op grond van de clinische verschijnselen niet
getwijfeld kon worden aan de diagnose, maar de ent-proeven negatief bleven.

De mond- en klauwzeer epizoötie wordt uitvoerig behandeld. Over de waarde
van de bloed- en seruminjecties blijven de meeningen zeer verdeeld, tenminste
wat volwassen runderen betreft.

Omtrent het miltvuur, dat in Zuid-Holland en Utrecht een grootere uitbreiding
kreeg dan gewoonlijk, vindt men zeer gedetailleerde gegevens evenals over de
varkenspest en de resultaten van de formol-vaccin enting. Malleus kwam slechts
bij één paard uit Barneveld voor.

Alles en alles wederom een lezenswaardig verslag, waaruit men veel wetenswaardigs
kan putten.

Het ligt in de bedoeling het 305-jarig bestaan der Universiteit te Utrecht op
Maandag 23 Juni 1941 te herdenken. Behalve een bijeenkomst in de Domkerk
in de ochtenduren en een gemeenschappelijke koffiemaaltijd in de kloostergang,
zullen er van half 3 tot 5 uur afzonderlijke faculteitsbijeenkomsten zijn, waar een
oud leerling, daartoe aangezocht door de faculteit, het onderwerp „Wat kan de
Universiteit voor U doen en wat gij voor de Universiteit" zal inleiden.

Ten slotte zullen alle studentenorganisaties, ook de D.S.K., ingeschakeld zijn
en na 5 uur de reünisten voor de resterende uren van de dag uitnodigen.

Over enkele weken, wanneer de plannen scherper omlijnd zijn, zullen nadere
bizonderheden worden bekend gemaakt en een opwekking tot deelname worden
verzonden.

Op Woensdag 26 Februari vertoonde de heer A. F. J. Portielje uit Amsterdam
voor leden van de Philosophische faculteit, Diergeneeskundige Studenten Kring,
tevens Diergeneeskundige Faculteit en Utrechtsche Biologen Vereeniging een
aantal Artisfilms.

In zijn inleiding legde spreker er den nadruk op, dat men, om iets over dieren-
karakters te weten te komen, de dieren onbevooroordeeld moet gadeslaan. Wij mogen
hun handelingen niet op menschclijke wijze verklaren. Wel kan men soms ver-
gelijkingen maken met het gedrag van kinderen of zielszieke menschen.

Een dier reageert niet als een automaat op zijn omgeving. Er leeft in hem een
innerlijke drang om iets te doen en hij ageert nu uit zich zelf. Hiernaast staan
uitwendige opwekkingen tot handelen. In het dierlijke gedrag is steeds een onbewust
kiezen, dat van biologische beteekenis is. Instinct is de aangeboren mogelijkheid
tot een bepaald gedrag. Naast natuurlijke aandriften vertoont het dier aangeleerde
kennis. Uit instinct groeit intellect, maar een scherpe scheiding is niet te maken.
Men kan een dier niet dresseeren op iets, dat er niet al in beginsel in zit. Ook beleeft
een dier bepaalde stemmingen, waarvan wij dikwijls iets kunnen bemerken, maar
waarvan wij nooit zeker zijn. Een broedsche oehoe eet een toegeworpen rat bv.
niet op ; hij wil hem voeren aan denkbeeldige jongen. De drang om te eten is bij
hem tijdelijk geblokkeerd door ouderlijke neigingen.

Een hond gaat in den tijd dat hij jongen zou kunnen hebben, een hol graven.
Hij verzorgt er bv. een oude handschoen in. Dit is een symboolhandeling, voldoende
om de ouderdrift af te reageeren.

Nu volgden de films, die onder leiding van den heer Portielje zelf zijn gemaakt
en opgenomen door den heer H. G. Verkruysen te Amsterdam, dikwijls onder
zeer moeilijke omstandigheden.

Wij zagen zeeanemonen in actie, „bekbroedende" Afrikaansche vischjes met
hun kroost, vaderlijke zorgen van een Pampusstruis en het opgroeien van een jonge
Condor.

Bij Condors broeden mannetje en wijfje om beurten cp het ééne ei. Zoolang
hel mannetje zijn broeddrift niet heeft uitgeleefd, verjaagt het het wijfje. De „teedere"
manier, waarop het ei door den geweldigen snavel betast wordt, verraadt de bijzondere
stemming van den vogel tegenover het ei. Wanneer de jonge Condor zijn kop in
den snavel van de oude vogels steekt om daar voedsel uit te halen, is dit niet een
aangeleerd iets, maar natuurlijke aanleg. Ook Ioopen en vliegen zijn hem aan-
geboren. Door oefening leert hij het alleen beter — hij leert moeilijkheden over-
winnen, obstakels vermijden.

Een meeuwenfilm loonde ons symboolhandelingen bij de meeuwen vóór de
eieren gelegd worden. Op de vluchtdiift reageeren de oude vogels door weg te loopen
of te vliegen, de jongen door weg te kruipen.

Tot slot toonde een apenfilm ons het ontwikkelde intellect van den orang oetang,
die een stok als werktuig weet te gebruiken om er een buiten de kooi staande stoel
mee naar zich toe te trekken.

De enthousiaste wijze waarop de heer Portielje vertelde en toelichtte, wekte
aller belangstelling.

Met ingang van i April 1041 is benoemd tot bacterioloog aan de Rijksserum-
inrichting te Rotterdam : Dr. A. Bos, te Utrecht.

De secretaris-generaal van het Departement van Sociale Zaken heelt aangewezen
als gemeenten, waarin bij de keuring van geslachte varkens het onderzoek op trichinen
verplicht is :

Amsterdam, den Haag, Rotterdam, Capelle a. d. IJssel, Barendrecht, Bergschcnhoek,
Berkel, Hillegersberg, Kethcl en Spaland, Overschie, Poortugaal, Rhoon, Schiebrock,
IJsselmonde ; Leiden, Oegstgeest, Alkemade, Leimuiden, Rijnsaterwoude, Zocter-
woudc, Leiderdorp, Voorschoten, Warmond, Wassenaar ; Utrecht, Achttienhoven,
de Bilt, Bunnik, Haarzuilens, Houten, Jutphaas, Maarssen, Maarsseveen, Maartens-
dijk, Schalkwijk, Veldhuizen, Vleuten, Werkhoven, Breda, Enschede, Groningen,
Zwolle, Eindhoven en Heerlen.

De secretaris-generaal van Sociale Zaken heeft voorts een aantal voorschriften
voor het onderzoek van varkens en varkensvleesch op trichinen uitgevaardigd.
Deze voorschriften zijn in de Staatscourant van 18 Maart 1941, gepubliceerd.

Oprichting van een keuringskring \'s Gravenhage. Een centraal slacht-
huis voor den Haag, Voorburg, Rijswijk en Leidschendam.

B. en W. deelen den raad mede, dat, in afwachting van nadere voorzieningen,
thans reeds voorloopige overeenstemming is bereikt omtrent een plan voor de
oprichting van een kcuringskring \'s-Gravenhage, waarvan dezelfde gemeenten,
die thans reeds met deze gemeente samenwerken, nl. Voorburg, Rijswijk en Leid-
schendam, deel zullen uitmaken. Mede op grond van het door den Inspecteur
van de Volksgezondheid geuite verlangen, wenschen Gedeputeerde Staten die
regeling thans te zien ingevoerd.

Het door Gedeputeerde Staten voorgelegde ontwerp van een gemeenschappelijke
regeling is in zooverre, van zeer eenvoudigen opzet, dat niet gebruik wordt gemaakt

van de in art. 130 der gemeentewet geboden mogelijkheid tot vorming van een
bijzonder orgaan of een rechtspersoonlijkheid bezittend lichaam. Daardoor wordt
de zeggenschap van den Haag over zijn openbaar slachthuis niet meer beperkt
dan strikt noodig is. Er worden alleen enkele regelen gesteld voor directe samen-
werking tusschen de gemeentebesturen zelf ten aanzien van de begrooting en rekening
en voor een jaarlijksche bijeenkomst ter bespreking van de dienstzaken.

De hoofdbeginselen der regeling zijn de volgende : er is een openbaar slachthuis,
nl. dat van de centrale gemeente, op gelijke voorwaarde ter beschikking van alle
ingezetenen van de samenwerkende gemeenten. Het oprichten van slachtinrichtingen,
enz. in de kringgemeenten wordt verboden ; voor de bestaande geldt een afloopende
overgangstoestand. De keuringsverordeningen der kringgemeenten stemmen overeen
met die der centrale gemeente, behoudens plaatselijke, noodzakelijke afwijkingen ;
in de kringgemeenten wordt invoerkeuring verplicht, uit te voeren in het openbaar
slachthuis van den Haag.

Wat het financieele deel der regeling betreft, deze komt hierop neer, dat alle
inkomsten en uitgaven van den dienst voor rekening van de centrale gemeente
komen, doch in de financieele eindresultaten deelen de kringgemeenten naar even-
redigheid van de bevolkingscijfers. Een berekening heeft aangetoond, dat deze
regeling door de gemeente den Haag kan worden aanvaard, zonder vrees voor
financieel nadeel. B. en W. stellen dan ook voor bovengenoemde regeling te aan-
vaarden.

In de Staatscourant van 18 Maart, 1941, No. 54, zijn door den Secretaris-generaal
van het Departement van Sociale Zaken nadere voorschriften gegeven betreffende
het trichinenonderzoek. Een en ander is hieraan ontleend.

Allereerst wordt bepaald, dat het onderzoek van varkens op trichinen zooveel
mogelijk in aansluiting aan de slachting moet plaats vinden. Bij ingevoerde, verschc
organen van varkens kan het onderzoek worden nagelaten, als deze organen geheel
vrij zijn van spierdeelen, of indien deze laatste met goedvinden van den invoerder
door of namens den keuringsveearts worden verwijderd of onbruikbaar gemaakt
voor voedsel voor mensrh en dier. Het onderzoek mag plaats vinden met behulp
van een microscoop of een trichinoscoop, welke laatste door de Inspectie moet
worden goedgekeurd. Verschillende voorschriften betreffende de vergrooting en het
overige, bij het onderzoek te gebruiken, instrumentarium worden verder gegeven.

De voor hel onderzoek bestemde monsters moeten worden genomen door diegenen,
die het trichinenonderzoek verrichten of wel door speciaal daarvoor aangewezen
monsternemers. Bij hetgeheele, onafgehakte dier wordt uit elk der beide middcnrfpijlers,
zoo dicht mogelijk bij den overgang van het spicrige in het pezige gedeelte een
stukje gesneden, ter grootte van een hazelnoot. Indien deze middenrifpijlers niet
aanwezig zijn, moeten 2 evengroote monsters worden genomen uit het rib- of borst-
beengedeelte van het middenrif of uit de buikspieren. Is slechts één middenrifpijler
aanwezig, dan moet uit deze een monster ter dubbele grootte worden genomen.
Bij het onderzoek van ingevoerd varkensvleesch moeten van ieder stuk (deel) vleesch
3 vetarme monsters, ongeveer ter groote van een hazelnoot en van verschillende
plaatsen, zoo mogelijk in de buurt van beenderen of pezen, worden genomen.

Van elk middenrifpijlerinonster moeten 7 haverkorrelgrootte stukjes gesneden
worden en in een compressorium worden gedaan (in totaal moeten dus 14 stukjes
worden doorgekeken) ; bij spek van ieder der 3 monsters 2, dus in het geheel 6,
bij losse vleeschstukken 4, dus in het geheel 12 haverkorrelgroote stukjes gesneden
en in compressorium door gekeken. Rijst bij den onderzoeker eenige twijfel omtrent
hetgeen hij in een praeparaat opmerkt, dan moet de hulp van den keuringsveearts
worden ingeroepen. In dat geval moeten bij geheele dieren ook nog monsters worden
genomen van tongspieren en uit het strottenhoofd.

In totaal mogen door één onderzoeker met het microscoop 36 (ten hoogste 45)
geheele dieren worden onderzocht; bij ingevoerd vleesch 36 geheele of halve
dieren (45), 72 spekzijden (90) of 45 andere vleeschstukken (52). Met behulp van

een triehinoscoop mogen door één onderzoeker in totaal 60 geheele dieren (75),
60 ingevoerde geheele of halve dieren (75), 100 spekzijden (144) of 72 andere vleesch-
stukken (90) worden onderzocht.

Omtrent het te gebruiken stempelmerk wordt medegedeeld, dat dit bestaat uit
een driehoek van bepaalde afmetingen, waarin de letters T.V. (trichinen-vrij)
en de naam der gemeente, eventueel afgekort, voorkomen. Dit stempelmerk wordt
aangebracht : bij geheele dieren op de binnenvlakte van beide voor- en achter-
schenkels ; bij ingevoerde vleeschdeelen bij ieder stuk of deel op 2 plaatsen en wel
bij hammen en spekzijden zoo mogelijk op het zwoerd. Dit stempelmerk kan worden
aangebracht door middel van een brandmerk of door middel van violette inkt.

Ten slotte vindt men nog voorschriften betreffende de opleiding van speciale
trichinenonderzoekers, het houden van 14-daagsche cursussen, en de voorwaarden,
om tot zulk een cursus te worden toegelaten.

In de Nederlandsche Staatscourant van 18 Maart 1941 (No. 54 blz. 3) zijn thans
de door den Secretaris -Generaal van het Departement van Sociale Zaken vastgestelde
voorschriften omtrent het trichinenonderzoek van geslachte varkens bekend gemaakt.
Dit onderzoek zal plaats hebben in de keuringsdiensten Amsterdam, Den Haag,
Rotterdam, Leiden, Utrecht, Breda, Enschedé, Groningen, Zwolle, Eindhoven
en Heerlen.

Van de op de details van dit onderzoek betrekking hebbende bepalingen ver-
melden wij hier, dat in den regel één monster genomen zal worden uit elk der
pijlers van het middelrif en dat daarvan 7 „haverkorrel" groote stukjes worden
onderzocht. Daarvoor kan worden gebruikt een trichinen-microscoop (vergrooting
30 è 40 en 100 maal) of wel een door den (Hoofd)-inspecteur goedgekeurde
triehinoscoop. Het onderzoek kan geschieden door een dierenarts of wel door een
daartoe bevoegde hulpkracht. Genoemde staatscourant bevat uitvoerige gegevens
over de opleiding van deze trichine-onderzoekers, het door hen af te leggen theoretisch
en praktisch examen enz. Merken deze onderzoekers vormsels op, die zij voor
trichinen houden, of die naar hun oordeel daar op lijken, dan beslist de keurings-
veearts. Voor beide categorieën van ambtenaren is een maximum voor het aantal
per dag te onderzoeken monsters voorgeschreven.

Varkens die werden onderzocht en waarin geen trichinen zijn gevonden worden
van een driehoekig stempelmerk voorzien op de binnenvlakte van de voor- en
achterschenkels.

Hel doel van deze maatregelen is blijkbaar om een proef op uitgebreide schaal
te nemen, ten einde na te gaan of er onder dc hier te lande geslachte varkens
trichinen voorkomen. Het is echter ook de bedoeling het in bovengenoemde keurings-
diensten ingevoerde varkensvleesch aan dit onderzoek te onderwerpen. Moge zulks
uit een oogpunt van gelijke belasting van deze beide categorieën van vleesch billijk
zijn, het zal den dienst voor vele moeilijke problemen plaatsen. Het ware daarom
te wenschen, dat onder handhaving van laatstbedoeld voorschrift het onderzoek
ook verplichtend werd gesteld voor het beperkte aantal dei groote exportslachterijen,
die zich thans met de binnenlandsche voorziening met varkensvleesch bezighouden.
Het aldaar onderzochte vleesch kan dan van onderzoek bij invoer worden vrijgesteld.
Voor nadere bijzonderheden van deze voorschriften moge naar de genoemde
publicatie in de staatscourant verwezen worden.

(De cijfers vóór de haakjes duiden het aantal dieren aan, die lusschen de haakjes het aantal eigenaren, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd).

*) waarbij 7 paarden bij 1 eig.

²) waarbij 1 paard.

³) waarbij 2 paarden bij 2 eig.

⁴) waarbij 26 paarden bij 4 eig.

Het bericht van overlijden van Dr. H. A. Vermeulen, oud-lector
in de heelkundige ontleedkunde aan de faculteit der veeartsenijkunde
van de Rijks Universiteit te Utrecht, zullen weinigen zonder ontroering
hebben gelezen. Zeker heeft het zijne vele vrienden diep getroffen.
Wel leefde hij de laatste jaren stil te Maarn, bewoog hij zich niet meer
in het volle veterinaire leven, waarin hij zo lang in de eerste rijen
had gestaan, vergeten was hij niet. Hoevelen hebben hem nog niet
eens opgezocht om met hem te vertoeven in de vervlogen jaren en om
hem op zijn smakelijke manier te horen vertellen over tijden, waarvan
men zich moeilijk meer een voorstelling kan maken. En toch is het
slechts io jaren geleden, dat Vermeulen van Utrecht naar Maarn
verhuisde. Misschien droeg daartoe bij, dat hij gaarne uit die jaren
vertelde, toen hij nog in de praktijk was, of over de eerste tijd, dat
hij aan de Rijks Veeartsenijschool verbonden was, maar zeker moet
het meeste op rekening geschreven worden van de zeer snelle ont-
wikkeling, die de veterinaire wetenschap heeft doorgemaakt en van
deze tijd, waarin men veel sneller leeft dan vroeger. De Maatschappij
voor Diergeneeskunde, waaraan Vermeulen zijn beste krachten heeft
gegeven, het veterinaire onderwijs, waaraan hij meer dan 25 jaren
LXVIII 27

verbonden is geweest, de veterinaire anatomie, waaraan hij zijn hart
had verpand, hebben alle een zo grote en snelle uitbreiding ondergaan,
dat de tijd, waarin Vermeulen voor dit alles werkte, veel langer geleden
schijnt te zijn.

De io jaren te Maarn mogen dan in stilte zijn doorgebracht, van
alles wat er in de veterinaire wereld leefde en streefde, bleek hij steeds
weer goed op de hoogte te zijn. Hoe vaak gebeurde het een schrijver
in het tijdschrift voor diergeneeskunde niet, dat hij een kort, aardig
gesteld briefje van Vermeulen ontving, die hem op een onjuistheid
of op een andere zienswijze opmerkzaam maakte. Voor ons, die hem
in zijn werkzame jaren hebben gekend, is dit niet verwonderlijk. Wij
zijn te goed bekend met zijn grote belangstelling voor al de onderdelen
van ons vak en weten ook veel te goed, dat de vooraanstaande plaats,
die hij innam, verkregen was door veel en intensief werken en dat hij
dus het recht had, anderen op kleine onjuistheden of tekortkomingen
te mogen wijzen. En men kon het van hem hebben ook.

Als ik zou moeten proberen te schetsen wat men in Vermeulen
het meeste eert, dan zou ik niet weten waar te beginnen. De vele
generaties dierenartsen, die hij heeft zien vertrekken van Utrecht naar
de plaats van vestiging, zullen in de eerste plaats aan den leermeester
denken. Zij, die hem in zijn werk aan het instituut voor veterinaire
anatomie hebben bezig gezien, willen in hem den man gedenken, die
de eerste was, die inzag, dat dit vak alleen kon bloeien, wanneer het
niet meer beschouwd werd als een hulpvak voor de diergeneeskunde,
maar als een zelfstandige wetenschap, die slechts door onderzoekingen
op moderne basis haar betekenis voor het diergeneeskundig onderwijs
kan krijgen. Anderen, die met hem hebben samengewerkt op maat-
schappelijk gebied willen in hem den voorman eren, die steeds voor
de belangen van zijn collega\'s op de bres stond. Maar. in één ding
zijn zij het allen eens, zij zullen allen willen blijven gedenken den
man met karakter.

Vermeulen is 70 jaar geworden. Hij was 14 Augustus 1870 te Utrecht
geboren, was op de lagere en middelbare school een zeer bevattelijke
leerling, die reeds op jeugdige leeftijd als student in de diergeneeskunde
aan de toenmalige Rijks Veeartsenijschool werd ingeschreven. De vele
verhalen, die hij uit zijn studententijd kon doen, bewijzen, dat hij
een vrolijke student is geweest. Nadat hij in 1895 zijn diploma van
veearts had gehaald, heeft hij zich eerst te Beesd gevestigd. Twee jaar
daarna verhuisde hij naar Wijk bij Duurstede. Hier is hij tot 1905
gebleven, toen hij tot prosector anatomes, custos der musea en onder-
wijzer in de praktische ontleedkunde werd benoemd. Hij had als
zodanig een vrij onafhankelijke positie. Ten onrechte meende men,
dat hij ondergeschikt was aan den leraar in de ontleedkunde. Dat
was niet het geval. De directeur van de Rijks Veeartsenijschool was
de onmiddellijke chef. Men zou beter kunnen zeggen, dat er in die
dagen een pars major en een pars minor bij de anatomie was. Deze

verhouding moest aanleiding geven tot moeilijkheden, omdat de beide
delen elkander in het werk te veel nodig hadden en er bij de minste
strubbeling aanleiding kon zijn tot misverstand.

De overgang van practicus tot prosector bij de anatomie was een
grote. Niet alleen dat hij zich aan een theoretisch vak moest gaan
wijden, moest gaan studeren om de studenten in de geheimen der
practische anatomie in te leiden, maar het rusteloze leven van steeds
maar klaar te staan voor anderen, die hulp nodig hebben, moest in
het rustige bestaan van den onderwijzer met vaste diensturen worden
veranderd. Geheel in het ambtenaarsleven overgaan is Vermeulen
nooit mogen gelukken, want vaak brandde tot \'s avonds laat het licht
in de snijzaal. Hetzij, dat het collegepreparaat klaar moest zijn, hetzij,
dat hij met een eigen onderzoek bezig was.

De weg, die Vermeulen zich heeft uitgezocht, was niet die van de
minste weerstand. Hij had immers met de macroscopische anatomie
van de grote huisdieren kunnen volstaan ! Doch toen hij zich daar
had ingewerkt, voelde hij niet verder te kunnen komen of hij moest
eerst de cytologie, de histologie, de embryologie en de microscopische
anatomie onder de knie hebben. Daarvoor was een laboratorium met
utensiliën nodig. Dat was in die dagen iets ongehoords voor de ontleed-
kunde. Bovendien waren die zo juist genoemde vakken bij een ander
onderdeel van het diergeneeskundig onderwijs ondergebracht en was
het niet nodig, dat een anatoom zich daarmede ging bemoeien. Die
had aan een snijzaal met cadavers voldoende ! De strijd is gestreden
en Vermeulen heeft gewonnen. Ik heb vroeger al eens geschilderd
welke lijdensweg is afgewandeld voor er een microscoop kwam en voor
een kamer tot laboratorium werd ingericht, zodat ik daar hier over
mag zwijgen. Een hele reeks publicaties heeft hier haar ontstaan te
danken, zoals de achter deze necrologie gegeven lijst bewijst. Het
voornaamste is, dat Vermeulen door deze strijd de eerste steen heeft
gelegd voor het wetenschappelijke gebouw der veterinaire anatomie.
Die eer komt hem volkomen en alleen toe. Hij heeft hiermede de
diergeneeskunde een onschatbare dienst bewezen.

Voor zijn verdere wetenschappelijke ontwikkeling was het nood-
zakelijk, dat hij contact zocht met de andere anatomen in ons land
en daarbuiten. Weldra zien wij hem op de anatomendagen verschijnen
en daar wetenschappelijke voordrachten houden over zijn onder-
zoekingen. Veel steun heeft hij ondervonden van Prof. Ariëns Kappers,
directeur van het Centraal instituut voor hersenonderzoek. Zijn vele
publicaties over het verlengde merg, speciaal over het accessorius
vraagstuk bewijzen, dat Vermeulen veel profijt van deze kennismaking
heeft mogen trekken.

Toch had dit onderwerp niet het eerste zijn belangstelling. De
luchtzakken van het paard vonden hunne bewerking in een proefschrift,
waarop hij in igog te Bern tot doctor medicinae veterinariae promo-
veerde. Als rechtgeaard Hollands diergeneeskundig onderzoeker waagt

hij zich aan het vraagstuk van de verlamming van de N. recurrens
bij de cornage. Ook de organen van interne secretie, speciaal de
epitheellichaampjes vinden in hem een bewerker.

Moeilijke dagen zijn voor Vermeulen aangebroken, als in 1911
Van Esveld sterft. Vermeulen wordt met het waarnemen der lessen
en het afnemen van het examen belast. Gedurende 1 i jaar heeft hij
zich van deze taak gekweten, maar tot opvolger werd hij niet benoemd.
Mij viel die eer te beurt. Voor hem moet dat zonder twijfel een grote
teleurstelling zijn geweest. Van Indië naar Holland reizende zag ik
zeer tegen de eerste ontmoeting met Vermeulen op. Niets is mij meer
meegevallen dan dat. Nooit is er tussen Vermeulen en mij één ogenblik
van misverstand geweest, niettegenstaande we 18 jaar hebben samen-
gewerkt. Voor mij was dat gemakkelijker dan voor hem, die een
jongere, een leerling van hemzelf boven zich geplaatst zag. Hier kwam
de vreemde verhouding van den leraar en den onderwijzer in de ontleed-
kunde goed te pas. Wij hebben de verhouding altijd zo gelaten, ook
toen de verheffing van het diergeneeskundig onderwijs tot hoger onder-
wijs dit veranderde. De vriendschap, die tussen de families Vermeulen
en Krediet is gegroeid, is het beste bewijs voor het goede karakter
van Vermeulen. Iemand met minder ruime blik en met minder ver-
draagzaamheid had hier een toestand kunnen scheppen, die onhoudbaar
zou zijn geworden. Bij mijn 25-jarig jubileum meende Vermeulen
mij te moeten bedanken voor de prettige wijze, waarop wij steeds
hadden samengewerkt. Ik moest hem bedanken, dat hij het mij zo
gemakkelijk had gemaakt.

Bij de verheffing van de Rijks Veeartsenijschool tot Veeartsenij-
kundige Hogeschool in 1918 wordt Vermeulen conservator bij de
veterinaire anatomie en lector in de heelkundige ontleedkunde. Later
wordt hij van conservator tot anatoom bevorderd. De incorporatie van
de Veeartsenijkundige Hogeschool in de Rijks Universiteit maakt hem
weer tot conservator-lector, omdat de titel van anatoom bij de laatst
genoemde inrichting niet bestaat. Hij behoudt evenwel het aan het
hogere ambt verbonden salaris. Een eenvoudige titelverandering dus.

Als in 1921 het nieuwe instituut voor anatomie wordt betrokken,
kan Vermeulen zich niet gemakkelijk aan de nieuwe omgeving aan-
passen. Het gaat hem hier als de oude Bertus, de anatomiebediende,
die hem steeds bij het prepareren ter zijde stond. Bij het 25-jarig
jubileum van zijn factotum komt de vriendschap tussen deze beiden
duidelijk tot uiting als Vermeulen Bertus toespreekt en dankt voor
alles, wat hij voor hem heeft gedaan en hem vooral erkentelijk is voor
de lessen in het lijmen en krammen, waarin Bertus zulk een meester
was, wanneer museumpreparaten moesten worden hersteld. Bij zijn
eigen zilveren jubileum in 1930 komen de blijken van hoogachting en
dankbaarheid van alle zijden los en ondervindt hij welk een grote plaats
hij inneemt in de harten van allen, die op enigerlei wijze met hem
te maken hebben gehad.

De wetenschappelijke naam, die Vermeulen zich heeft verworven,
blijft niet tot ons land beperkt. Ook in buitenlandse tijdschriften ver-
schijnen zijne bijdragen, trekken de aandacht van vakgenoten. Zijn
onderzoekingen worden aangehaald en zijn naam wordt in de leer-
boeken der veterinaire anatomie genoemd. Voor den noesten werker,
voor den selfmade man een verdiende onderscheiding.

Voor velen, waarschijnlijk voor de meesten onzer, is hij steeds de
leermeester gebleven. Als zodanig bezat hij grote verdiensten. Hij sprak
gemakkelijk, legde gaarne en goed iets uit, was een zeer vaardig
preparateur en had veel liefde voor zijn leerlingen. Gewoonlijk was
hij in de snijzaal hoffelijk en beminnelijk, af en toe sarcastisch, omdat
hij dat een methode van onderwijs vond, die bij minder goede studenten
succes had. Enkele keren vlogen de spaanders er af, wanneer door
luiheid, onkunde of onachtzaamheid een preparaat versneden werd.
Wrok zette dat niet. Alle studenten wisten veel te goed, hoe gaarne
Vermeulen hen mocht, hen wou helpen met raad en daad, wanneer
het nodig was. Velen zouden daar nog van kunnen getuigen. Geen
wonder, dat hij al heel gauw tot erelid van het veterinaire studenten-
corps ,,Absyrtus" werd benoemd, later bij het 100 jarig bestaan van
het veeartsenijkundig onderwijs gevolgd door het erevoorzitterschap,
de hoogste onderscheiding, die de studenten konden geven. Bij de
liquidatie van het veterinaire studentencorps in 1925 toen de Vee-
artsenijkundige Hogeschool zesde faculteit werd van de Utrechtse
universiteit, was hij één der raadsmannen, die meegeholpen heeft alles
tot een goed einde te brengen.

Behalve als leraar en veterinair anatoom heeft Vermeulen grote
bekendheid verworven als secretaris van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde. In 1913 werd hij als zodanig verkozen en later enige
keren met algemene stemmen herbenoemd. Het vele werk, dat hij hier
heeft verricht, werd zeer gewaardeerd. Bij het 75 jarig bestaan van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde is dit duidelijk gebleken bij zijn
benoeming tot erelid.

Een andere zijde van zijn grote werkzaamheid is minder op de
voorgrond tredend. Jaren lang heeft hij met opgewektheid lessen
gegeven aan landbouwwintercursussen in runder- en paardenkennis.
Zelfs tot in verafgelegen plaatsjes werd hij gevraagd te willen komen
en het volgende jaar om weer een cursus te willen geven. Zijn gemakke-
lijk te begrijpen voordracht en zijn kunst om iets populair weer te
geven hebben het hem mogelijk gemaakt om ook voor minder ont-
wikkelde mensen als studenten een uitstekende leermeester te zijn.

Jaren lang is Vermeulen voorzitter geweest van de afdeling Utrecht
van de Vrijzinnig Protestantenbond. Beijers is secretaris en is beter
dan ik in staat de verdiensten van Vermeulen hier te schetsen.

In 1897 is Vermeulen in het huwelijk getreden met Mej. Maria
Adriana Waoenaar. 5 Dochters, waarvan helaas 1 gestorven is,
hebben het gezin helpen vormen, dat op ieder, die daar binnen mocht

treden een allerprettigste herinnering na moest laten. De hartelijke
spheer van gastvrijheid en de prettige toon, die daar heerste, maakte,
dat men zich daar snel thuis gevoelde.

Velen hebben Zaterdag 5 April op de eerste algemene begraafplaats
te Utrecht afscheid van hem genomen. Gesproken mocht er op de
uitdrukkelijke wens van den overledene niet. Prof. Wagenaar,
predikant te Leeuwarden en neef van Vermeulen heeft in het sterfhuis
zeer sympathiek gesproken en de familie, speciaal Mevrouw Vermeulen
hartelijke woorden van troost toegevoegd, die haar het afscheid zullen
hebben verlicht.

Een man met een openhartig karakter, van grote werklust, met veel
liefde voor de diergeneeskunde is van ons heengegaan. Vergeten zal
hij niet worden. Hij ruste in vrede.

1902. Congenitale contractuur van de strekkers bij het paard.
(Tijdschrift voor Veeartsenijkunde, dl. 30 afl. 1).

1908. Bilaterale chronische luchtzakcatarrh; Exitus Letalis door creolinevergiftiging.
(Tijdschrift voor Veeartsenijkunde, dl. 36, afl. 6).

1909. Die Tuha auditiva beim Pferde und ihre physiologische Bedeutung.
(Inaugural-Dissertation).

1910. Een merkwaardige oogafwijking bij een paard.
(Tijdschrift voor Veeartsenijkunde van 1 Juni 1910, afl. 11).

1911. De theorie van Hintze omtrent de beteekenis der hoornige huidaanhangselcn
aan de ledematen van eenhoevigen.

1912. Over het niet constant zijn van den bouw van het dierlijk lichaam. Atavismus
en evolutie.

1912. Over verborgen, zoogenaamde koopvernietigende, gebreken.
(Veterinair Studenten Maandblad, Maart 1912).

1913. De dorsale vaguskern bij sommige huisdieren en hare verhouding tot de
ontwikkeling der maagmusculatuur.

1915. De linkszijdige strottenhoofdsverlamming bij het paard, (Cornage).
(Tijdschrift voor Veeartsenijkunde, 1 Febr. 1915, afl. 3).

(De Veldbode van Zaterdag 11 December 1915).
1915. Die Hemiplegia laryngis des Pferdes.

.(Berliner Tierärztliche Wochenschrift, No. 19, Jahrgang 1915).
1915. De melkklier en hare functie.

1915. Over het vagus en het hypoglossus arcal van Phocaena Communis.
(Koninklijke Akademie van Wetenschappen, December 1915).

1916. Ueber den Conus medullaris der Haustiere, sein besonderes Verhalten beim
Pferd und dessen Bedeutung.

(Nederl. Tijdschrift voor Geneeskunde, Jaarg. 1916, 2de Helft, No. 20).
1916. Ueber den Nervus sympathicus der Haustiere.

1916. Einige Muskel- und Knochenvarietäten beim Pferd.
(Anatomischer Anzeiger, 49. Band, Nr. 13, 1916).

1917. Ueber die Glandulae parathyroideae (Epithelkörperchen).
(Berliner Tierärztliche Wochenschrift, 1917, Nr. 1 u. 2).

(Handelingen van het XVIIe Nederlandsche Natuur- en Geneeskundig
Congtes, April 1919).

1920. Noch einmal „die Hemiplegia laryngis des Pferdes".
(Berliner Tierärztliche Wochenschrift, Nr. 32, 1920).

(Voordracht vergadering Nederl. Maatschappij tot bevordering der Genees-
kunst, April 1921).
1921. Hypophysis tumours in domestic animals.
(Endocrinology, Vol. V. No. 2, 1921).

(Overdruk uit het Gedenkboek van de Veeartsenijkundige Hoogeschool).
De Student in de diergeneeskunde voorheen en thans.

(Voordracht Faculteit Veeartsenijkunde op 11 Mei 1927. Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, deel 54, afl. 12, 1927).

(Handelingen van het XXIIe Nederl. Natuur- en Geneeskundig Congres,
April 1929).

Over den invloed van het Huisdier-worden op den bouw der hersenen.
(Koninklijke Akademie van Wetenschappen, Deel XXXIII, No. 8).
Over de functie van den Nervus accessorius.
(Tijdschrift voor Diergeneeskunde, deel 56, afl. 8).

In den ouderdom van 70 jaar overleed te Maarn Dr. Hendrik
Adriaan Vermeulen, oud-conservator aan de Universiteit te Utrecht.
Zoo luidde het bericht in het Utrechtsch Dagblad. Dit bericht werd
gevolgd door mededeelingen waar en wanneer Dr. Vermeulen was
geboren, het verloop van zijn studie, zijn werkkring, zoowel weten-
schappelijk als maatschappelijk.

In een volgend nummer van genoemd blad lezen wij een verslag
van zijn begrafenis, met vermelding van de namen der personen
die hem de laatste eer bewezen en de weinige woorden die aan de
geopende groeve werden gesproken. Zoo heeft Vermeulen het gewild
en voor den buitenstaander is dat genoeg.

Echter niet allen, die daar op den zonnigen Zaterdagnamiddag
van 5 April j.1. vereenigd waren, kon die soberheid bevredigen en zij
wilden gaarne meerdere uiting geven aan hun gevoelens over den
mensch, den huisvader en den vriend Vermeulen. En waar dit aan
zijn groeve niet kon worden uitgesproken, wil het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde, dat ook zoovele verplichtingen aan Vermeulen
heeft, zeker wel de tolk zijn van gedachten, die aan het graf onuit-
gesproken moesten blijven.

Dat Vermeulen groote, wetenschappelijke verdiensten had, is in
zeer ruimen, niet alleen veterinairen, kring bekend. Zijn groote,
nauwkeurige anatomische kennis, zijn onderzoekingen speciaal op het
gebied der hersenen en zenuwen, hebben veel waardeering gevonden
en zeker zal door anderen daarop meer speciaal de aandacht worden
gevestigd.

Persoonlijk heb ik daarvan mogen profiteeren in mijn werkkring,
dank zij Vermeulen\'s groote welwillendheid en lust om zijn kennis
ten dienste te stellen van hen die daarnaar vroegen.

Zoo heeft ons Tijdschrift daarvan geprofiteerd en niet het minst
onze Maatschappij voor Diergeneeskunde en hare afdeelingen, voor
welke hij steeds, met zijn vlotte, glasheldere voordrachten, een zeer
gewild spreker was.

Als leermeester hebben schier al zijn discipelen de aangenaamste
herinneringen aan hem bewaard. Wat hij hun gaf als leerstof was
correct en af; doch daarnaast was hij hun vriend en heeft zich, als
geen ander, beijverd hun veel bij te brengen voor hun welslagen in de
maatschappelijke samenleving. Voor allen bleef hij steeds een betrouw-
baar raadsman.

Had Vermeulen aan de bevordering der diergeneeskunde en die
van den diergeneeskundigen stand zijn hart verpand, toch bleef zijn

werkzaam leven, ook na het neerleggen van zijn betrekking, niet geheel
daartoe bepaald. Toen hij zich in het aan natuurschoon zoo rijke
Maarn een allerliefst home had uitgekozen, gaf hij nog zijn beschikbare
krachten aan sociaal werk en wist zich daardoor de algemeene sym-
pathie en achting, ook van de landelijke dorpsgenooten, te verwerven.

Het home van de familie Vermeulen gold steeds als een eenig
plekje. Hartelijke ontvangst door een lieve gastvrouw en kinderen,
gezellige conversatie, heerlijk optimisme, zomer en winter een schat
van bloemen binnenshuis, groote variatie van heesters en planten
in den rustieken tuin, waar alles wilde gedijen, maakte een bezoek
aldaar steeds tot een hoogst aangename verpoozing. Zoo is het althans
mij en de mijnen gegaan, die het voorrecht hadden steeds aan den
Kapelweg te Maarn welkom te zijn. Niet minder welkom was ons
in het Noorden het bezoek van het echtpaar Vermeulen en kinderen.

Teleurstellingen heeft ook Vermeulen op zijn levensweg onder-
vonden en sommige opwellingen van bitterheid waren daarvan het
onvermijdelijk gevolg. Ook scherpe kritiek was hem niet vreemd
wanneer hij dissonnanten ontwaarde op het terrein van zijn speciaal
gebied der wetenschap.

Nog menig voorjaar mocht Vermeulen, na het neerleggen van
zijn functie om gezondheidsredenen, zich te midden van zijn planten-
tuin verlustigen in het ontluiken van de natuur. Dit jaar was hem dat
niet meer gegund en sliep hij in, terwijl de natuur aanstalten maakte
om te ontwaken.

Voor Mevrouw Vermeulen, kinderen en kleinkinderen is het verlies
van hun Henk, die door hen vertroeteld werd, een pijnlijk verlies.
Hij was zoo innig met zijn gezin verbonden, zoo volop huisvader.
Met mijn gezin deel ik in dat verlies en omdat het aan de groeve niet
kon worden getuigd, wensch ik op deze plaats een laatste groet te
brengen aan Henri Vermeulen en hem dank te betuigen voor zijn
trouwe vriendschap.

De bedoeling van dit artikel is enkele beschouwingen te wijden aan
de verschuivingen welke zich in de vleeschvoorziening hebben voor-
gedaan. Bovendien zal getracht worden eenige richtlijnen aan te geven
voor de toekomstige functies der keuringsdiensten, met name die van
de Openbare Slachthuizen.

In de na-oorlogsche jaren kunnen wij de structuur der vleeschmarkt
als volgt karakteriseeren : Er is een groote export van versch vleesch
naar Engeland met daarnaast een geringe bacon-export. De export-
slachtingen vinden plaats in de exportslachterijen, doch tevens in
enkele openbare slachthuizen. De geografische verdeeling van deze
exportslachterijen richt zich zoowel naar de aanwezigheid der benoodigde
grondstof als naar de vervoersaccomodatie van het eindproduct.
Zoo zijn er exportslachterijen in Oss, Epe, Gieten e.a., doch ook in
Harlingen, Hoek van Holland en Zevenaar.

De binnenlandsche vleeschvoorziening is geheel gebaseerd op den
afzet van versch vleesch met daarnaast een geringen verkoop van
vleeschwaren. De fabricage van vleeschwaren vindt hoofdzakelijk
plaats in het slagersbedrijf. De exportslachterijen hebben met de
slachtingen voor de binnenlandsche markt totaal geen bemoeienis.
Hier komt nu geleidelijk verandering in.

De voornaamste oorzaken, welke geleid hebben tot een structuur-
wijziging in den vleeschafzet, zijn als volgt samen te stellen :

b. de invoerbeperkingen van onze buitenlandsche afnemers, hetzij
door middel van contingenteeringen, hetzij door middel van
hooge invoerrechten in de dertiger jaren.

1 Dit artikel is tevens opgezonden aan de Redactie der Economisch-Statistische
Berichten.

ie. de invloed van de Crisis-Varkenscentrale en Crisis-Rund -
vee-centrale op de binnenlandsche vleeschmarkt. Later zijn
deze twee centrales ondergebracht in de Nederlandsche
Veehouderijcentrale (N.V.C.) ;

3e. een zeer verregaande bemoeienis van de N.V.C. met den
vleeschuitvoer (zij is o.a. monopoliehoudster van den
baconexport) ;

4e. een door de N.V.C. in het leven geroepen teelt- en productie-
regeling van varkens en runderen.

Een verdere analyse geeft ons het volgende beeld. Door het Engelsche
invoerverbod van continentaal versch vleesch wordt de structuur van
onzen vleeschexport geheel gewijzigd. Het blijkt echter dat de elasticiteit
van de buitenlandsche vraag, mede het gevolg van de gunstige
geografische ligging en het aanpassingsvermogen van de vleesch-
industrie, tamelijk groot is.

Frankrijk, België en Duitschland worden de afnemers van versch
vleesch ; Engeland wordt de importeur van bacon en vleeschconserven
(o.a. Yellied veal). Het Engelsche invoerverbod geeft tevens een wijziging
in de localisatie van het aantal slachtingen. Zoo daalt het aantal export-
slachtingen aan het Openbaar Slachthuis te Rotterdam enorm. Het
onderstaand overzichtje demonstreert dit duidelijk.

Het sterkst treden deze veranderingen op bij het aantal slachtingen
van kalveren en varkens.

ie. de zwakke financieele positie van de Rotterdamsche exporteurs,
het gevolg van de riskante Engelsche consignatie-handel in versch
vleesch ;

2e. het ontbreken van pekelruimten, koelinstallaties en inrichtingen
voor het bereiden van vleeschwaren en vleeschconserven in dit Open-
baar Slachthuis ;

3e. de ongunstige ligging van dit abattoir, zoowel in verband met
de veraf gelegen productiecentra van baconvarkens als met den afstand
tot de nieuwe afzetgebieden voor versch vleesch.

Een uitzondering vormen de schapen. Het initiatief der Rotterdam-
sche schapenvleeschexporteurs heeft geleid tot een groote afzetmarkt
in België en Frankrijk. Doch in de dertiger jaren treedt een algemeene
achteruitgang op in den vleeschexport. De oorzaak daarvan moet
worden gezocht in de protectionistische politiek van onze afnemers.
Het onderstaand overzichtje geeft daarvan een beeld.

Het aantal slachtingen, bestemd voor de baconbereiding, concen-
treert zich in die bedrijven waar flinke pekelruimten en koelinstallaties
aanwezig zijn. Het blijkt dat een twintigtal bedrijven aan deze eischen
kan voldoen. Bovendien is de geografische verdeeling van de
baconindustrie in overeenstemming met de productie-centra van de
baconvarkens. Zoo blijven Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht,
met uitzondering van Uithoorn, van deze industrie verstoken. Dit is
namelijk het gebied van de zware mesterij ; hier worden voornamelijk
slagersvarkens geproduceerd voor de binnenlandsche markt. Door een
krachtige financieele positie krijgen een viertal grootbedrijven alras
een voorsprong op hun concurrenten. De landbouwcrisispolitiek heeft
deze concentratie nog meer bevorderd. Zoo is het percentage van de
tot bacon te verwerken varkens in de drie grootbedrijven in 1938 reed?
tot ruim 70 % gestegen (N.V. Zwanenberg, N.V. Unox, N.V. Udema).
Daarentegen verwerken de coöperatieve bedrijven gezamenlijk een
percentage van 14.2 %. (Akkrum, Assen, Boxtel, Weert). De
uitbreiding der baconindustrie impliceert tevens een toeneming

der vleeschwarenfabricage, want slechts 80 % van het geslacht gewicht
van het bacon varken wordt als bacon geëxporteerd. De rest wordt
gebruikt als grondstof voor de worstfabricage. Tevens is dit het geval
met de zgn. onthouders. De regeering stelt namelijk kwaliteitseischen
vast en doet deze controleeren. De uitvoering dezer controle is, krachtens
de bepalingen der Landbouwuitvoerwet 1929, toevertrouwd aan de
vereeniging „Nederlandsche Baconcontróle". Het doel is de prijsmarge
van 10 % tusschen de Deensche en Nederlandsche bacon op de
Engelsche markt te verkleinen. Doordat tevens de N.V.C. een opvoedend
element in de prijsbepaling der kwaliteiten heeft gebracht, is deze
marge in de laatste jaren sterk verkleind. Het aantal onthouders is
daardoor sterk toegenomen.

Bovendien trachten de exportbedrijven, als gevolg van den sterk
ingekrompen export, steeds meer houvast te krijgen op de binnen-
landsche markt. Zoo dateeren de gemeentelijke invoeren van nuchtere
kalveren reeds vanaf 1926. Door het steeds meer wegvallen der buiten-
landsche markt is dit sterk toegenomen, met name van graskalfs-,
schapen- en varkensvleesch. De invoer van het „afgesneden" varkens-
vleesch begint vooral na het loslaten van den gouden standaard in
Engeland, September 1931, groote afmetingen aan de groote openbare
slachthuizen aan te nemen. Resumeerend constateeren wij, dat de
buitenlandsche invloeden veroorzaakt hebben :

ie. Een verschuiving van de buitenlandsche vraag van versch naar
gezouten vleesch waardoor de openbare slachthuizen en de export-
slachthuizen in de havenplaatsen als exportbedrijf grootendeels worden
uitgeschakeld ;

3e. een steeds meer toenemende bemoeienis der exportbedrijven
met de binnenlandsche markt ;

De gemeentelijke autonomie heeft zeer ongewenschte discriminaties
in de keurloonen veroorzaakt. Winstbejag, het bevorderen van de
werkgelegenheid en het niet gebonden zijn aan tijd en controle in de
private slachterijen hebben geleid tot een decentralisatie van het aantal
slachtingen. Bovendien gaat door de ontwikkeling van het verkeers-
wezen de economische doelmatigheid der Vleeschkeuringswet geheel te
loor. Het aantal keuringskringen blijkt veel te groot te zijn en de
gemeentelijke autonomie belemmert een sterk doorgevoerde concen-
tratie. De tijdroovende en extra kosten meebrengende invoerkeuring
en het daarmee verbonden hygiënisch belang, zijn enkele der vele
argumenten voor een doelmatige concentratie van keuringskringen.
De invloed van de Landbouwcrisispolitiek heeft geleid tot overmatigen
invoer van varkensvleesch aan de openbare slachthuizen. Het contract

„Welling", dat behelst de overgenomen „afwijkende" varkens na
slachting op de binnenlandsche markt te plaatsen, heeft dit proces,
evenals de buitensporige winsten der baconindustrie, versneld. Zoo
geeft dit dus een tendenz tot uitbreiding der varkens-engrosslachterijen.

Bovendien is de gebondenheid der versche vleeschaanvoeren aan een
invoerkeuring en keurloonen, met daarnaast de onmogelijkheid volgens
de Vleeschkeuringswet om dit vleesch met uitsluiting van de slagers
via de detailhandel te distribueeren, een stimulans tot uitbreiding van
de vleeschwarenfabricage en vleeschconservenindustrie. De extra-
crisisslachtingen van runderen en varkens, welke als „gestoomd" vleesch
en gehakt „in blik" aan armlastigen en ondersteunden zijn gedistribueerd,
hebben de fabrikafiten de investaties en noodige ervaring daarvoor ver-
schaft. Het volledig benutten der bestaande productie capaciteit speelt
daarbij een groote rol. Door een enorme reclamecampagne trachten de
grootbedrijven hun industrieel persproces gaande te houden. De be-
noodigde grondstof is niet enkel van het varken afkomstig; ook rund- en
kalfsvleesch komen voor de vleeschwarenfabricage in aanmerking. De
bedrijven, welke de hoogste kwaliteitseischen stellen, voorzien zich van
deze vleeschsoorten door middel van eigen slachtingen van stieren en
graskalveren. De andere bedrijven krijgen deze grondstof als „ingevoerd
pelvleesch". Dit zgn. pelvleesch is uitgebeend vleesch afkomstig van
nuchtere kalveren, graskalveren en de zgn. worstkoeien. Deze worst-
runderen zijn slachtrunderen van minderwaardige kwaliteit. Al spoedig
treedt er localisatie op van het aantal slachtingen van deze runderen.
De groote openbare slachthuizen worden door hun beter geoutilleerde
keuringsdiensten automatisch hiervan uitgeschakeld. Zoo herrijzen
o.a. in Woerden, Bodegraven en Dokkum zulke engrosslachterijen.
Tevens trachten deze „plattelandsgrossiers" voor hun vleesch een
afzetgebied, via de volksslagerijen, te vinden in de groote steden. Dit
geeft dus ook een toeneming van de vleeschinvoeren aan de groote
openbare slachthuizen. Bovendien heeft de teeltregeling der runderen
geleid tot een grooter aanbod van geslachte nuchtere kalveren. Deze
goedkoope grondstof voor de vleeschwarenfabricage geeft tevens
ruimere afzetmogelijkheden. Door deze ontwikkeling treedt er een
verschuiving op van de binnenlandsche vraag van versch vleesch naar
vleeschwaren en vleeschconserven. Relatief is de vraag naar vleesch-
waren en vleeschconserven toegenomen. Het distribueeren van deze
producten via bijna ieder levensmiddelenbedrijf heeft tot een groote
ondoelmatigheid in het distributie-apparaat geleid, terwijl een goede
controle een utopie is geworden. Vele kilogrammen vleeschwaren gaan
jaarlijks door indroging, bederf, ondeskundigen inkoop en behandeling
voor den consument verloren. Ook in de slagersbranche is overbezetting
ontstaan. Als oorzaak is daarvoor aan te wijzen de werkloosheid,
waardoor een „vlucht" in de middenstandsbedrijven heeft plaats
gevonden. Dit is nog vergemakkelijkt door de uitbreiding der zgn.

afsnijderijen, waardoor het slagersbedrijf tot toonbankbedrijf wordt
gedegradeerd.

De vestigingswet voor het slagersbedrijf, welke eischen stelt aan
vakbekwaamheid, handelskennis en credietwaardigheid, heeft hier
echter paal en perk aan gesteld. Alleen het vleeschwarendistributie-
apparaat wacht nog op een oplossing.

2e. Een relatieve toeneming van de vraag naar vleeschwaren en
vleeschconserven in vergelijking tot die van versch vleesch ;

3e. Het ontstaan van engrosslachterijen van vaikens en runderen
op het platteland ;

Het onderstaand staatje geeft een duidelijk overzicht van den
vleeschinvoer aan het Openbaar slachthuis te Amsterdam.

Hieruit blijkt dus, dat er door de invoercontingenteering van vleesch
een afneming ontstaat van den buitenlandschen vleeschimport. Voor
de contingenteering is de grootte van dezen invoer afhankelijk van de
Nederlandsche rundvleeschprijzen. Bij hooge prijzen treedt er een
vermeerdering van den invoer van buitenlandsch vleesch op. Deze
invoerbeperking is dus de eenige factor, welke geen nadeeligen
invloed heeft op het aantal slachtingen aan de openbare slachthuizen.

1 ^x) De invoeren van vleesch en afval afkomstig van nuchtere kalveren en schapen
zijn herleid tot geheele dieren.

Als gemiddeld geslacht gewicht is aangenomen voor een nuchter kalf 25 kg en voor
een schaap 30 kg.

De extra crisisheffingen op het rund- en varkensvleesch voor het binnenlandsch
gebruik beïnvloeden na 1932 de invoeren van nuchterkalfs- en schapenvleesch in
nog sterkere mate.

Of in de toekomst dit beeld zich zal wijzigen of bestendigd zal blijven
is in dezen oorlogstijd een open vraag. Wel kan in de eerste na-oorlogsche
jaren een stijgende vraag naar dierlijke vetten worden verwacht. Het
varken als goedkoopste vetproducent zal ons deze vetten moeten
leveren. De vraag naar afgesneden varkensvleesch zal dus afnemen
en die naar geslachte slagersvarkens zal stijgen verhoudingsgewijs.
Het vleeschvarken zal dus voorloopig zijn domineerende positie moeten
prijsgeven en de N.V.C. dient de prijsbepaling der geslachten varkens
daarmede in overeenstemming te brengen.

Na een bespreking van het evolutieproces in de organisatie van de
vleeschmarkt zal thans onder oogen worden gezien welke middelen
ons ten dienste staan, de openbare slachthuizen in deze keten weer
geheel in te schakelen. Het doel is, zoowel voor den consument als den
producent, de noodzakelijkheid van deze instellingen te kunnen aan-
toonen. Vanzelfsprekend is dan tevens het bewijs geleverd voor de
onmisbare schakels in de keten producent-consument.

Oorspronkelijk zijn de openbare slachthuizen opgericht met het
doel de hinderverspreidende slagerijen en slachterijen uit de woon- en
andere wijken in de groote steden te weren. Doch langzamerhand is
door moderniseering van het slagersbedrijf dit argument komen te
vervallen. Daarna zijn door de ontwikkeling der wetenschap, in het
bijzonder die der Diergeneeskunde en door het geleidelijk aan door-
breken van het inzicht, dat overheidshulp onmisbaar is bij het bevor-
deren der volksgezondheid, andere argumenten ontstaan. Het Openbaar
Slachthuis ontleent nu zijn functie aan het sociaal-hygiënisch belang
dat er mee gediend is. De geheele bouw en de dagelijksche bedrijfs-
voering is ondergeschikt gemaakt aan deze functie. Dit heeft het een
grooten voorsprong gegeven op de private slachterijen. Zoo is momenteel
het openbaar slachthuis het best te definieeren als : de domicilie van den
keuringsdienst.

Wij kunnen dus vaststellen, dat door die huidige functie het hygiënisch
belang van den consument het beste gewaarborgd is. Het streven van
de bedrijfsleiding moet er dan ook steeds op gericht zijn die hygiënische
functie in alle opzichten te vervolmaken.

Indirect impliceert deze hygiënische functie ook een sociaal-econo-
mische. Hiermee wordt bedoeld, dat de producent ongetwijfeld ook
profijt kan trekken van een wetenschappelijk gesteunde keuring in
een daartoe geëigende omgeving. Bij het opsporen van den eigenaar
van vee, lijdende aan een besmettelijke veeziekte, zijn de keurings-
diensten door den Veeartsenijkundigen Dienst reeds jaren ingeschakeld.
Dit is in de laatste jaren door de zgn. sectieverslagen van tuberculeus
rundvee nog uitgebreid. Doch de openbare slachthuizen, met hun goed
ingerichte laboratoria en goed geschoold personeel, kunnen deze

sociaal-economische functie veel verder uitbouwen. Als voorbeelden
zijn te noemen het onderzoek van uterus-aandoeningen op Trichomonas,
van enteritiden op paratuberculose en het vroegtijdig diagnostiseeren
van bepaalde varkensziekten e.a.

Zoo kan dus het openbaar slachthuis, veel meer dan tot dusver het
geval is, dienstbaar worden gemaakt aan de bestrijding van alle moge-
lijke veeziekten. Deze werkzaamheden kunnen dan verricht worden
op de minder drukke slachtdagen. Tevens zal dit onderzochte materiaal
in vele gevallen een stimulans zijn voor den verderen uitbouw van de
Diergeneeskundige wetenschap. De moeilijkheid is echter de verplichte
opgave van de herkomst van het slachtdier. Overleg met de landbouw-
organisaties en de bonden uit den vee- en vleeschhandel zal wellicht
succesvol zijn. Het resultaat van deze functie zal zijn, dat het economisch
belang van den producent er mee wordt gediend. Want het opsporen
van de bron der ziekte kan voor hem met behulp van den practiseerenden
dierenarts, een enorme steun zijn tot saneering van zijn veestapel.
Het naar voren brengen van deze taak der openbare slachthuizen bij
de Landbouworganisaties, waardoor zij ook meer doordrongen worden
van het belang van deze inrichtingen, zal op den duur ongetwijfeld
haar vruchten afwerpen. De veehouder zal dan het Openbaar Slacht-
huis als een verlengstuk van de boerderij gaan zien.

Doch ook op andere wijze kan voor den producent een gunstiger
economisch resultaat worden verkregen. Deze bespreking kan het best
gecombineerd worden met die van

De economische belangen van producent en consument loopen
eensdeels tegengesteld, anderdeels parallel. Het tegengesteld belang
komt tot uiting in de neiging van den consument zoo weinig mogelijk
voor zijn product te besteden, terwijl daarentegen de producent streeft
naar een zoo groot mogelijke geldelijke opbrengst. Het parallel loopen
van beider belangen doet zich gevoelen bij het streven van beide
partijen te komen tot verlaging van de distributie-marge. Over het
distributie-apparaat van het slagersbedrijf ,,an sich" en de overheids-
politiek tegenover het middenstandsbedrijf zal hier niet nader worden
uitgewijd. Wel kan worden opgemerkt, dat gelijke economische voor-
waarden voor het klein- en grootbedrijf (gas, electriciteit en keur-
loontarieven) uiteindelijk den consument ten goede zal komen. Ook
blijkt dat onze modern ingerichte slagerijen, zoowel wat betreft het
aantal als de distributie-marge tegenover het buitenland in het geheel
niet uit den toon vallen. Dit kan wel worden gezegd van de dure en
ondoelmatige gemeentelijke uitvoering der vleeschkeuringswet. Ook
de accijnsheffing op rund- en kalfsvleesch en de onvoldoende econo-
mische organisaties van de belanghebbenden in den vee- en vleesch-
handel is niet bevorderlijk voor een verkleining der distributie-marge.

door de ontwikkeling van het verkeerswezen en van de technische
mogelijkheden in de vleeschindustrie, haar beteekenis verloren, aange-
zien de gemeentelijke autonomie tot dusver een ver doorgevoerde
concentratie van vleeschkeuringsdiensten heeft belemmerd.

Vooral in de grootere bevolkingscentra is dit van belang. Enkele
groote moderne slachthuizen zijn verre te verkiezen boven meerdere
kleinere. Een protest hiertegen van de landbouworganisaties is dan
ook volkomen gerechtvaardigd. Het geeft een enorme verhooging van
de distributie-marge. Een groot aantal slachtingen op een modern
abattoir brengt mee :

2e. een relatief goedkoopere exploitatie veroorzaakt door het beter
benutten van de capaciteit van het bedrijf (administratie, keurings-
personeel, koelinstallaties, pekelruimten, conserven-afdeelingen, zoute-
rijen, slachthallen, stallen). Het economisch gebruiksoptimum van de
beschikbare installatie wordt beter benaderd, waardoor de kosten per
eenheid product worden verlaagd.

3e. het „loonend" verzamelen en verwerken van alle derivaten van
het slachtvee in het eigen bedrijf. Dit is o.a. het geval met het massaal
verzamelen van ovaria en testes waaruit hormoon preparaten worden
bereid.

4e. dat de eventueele nevenbedrijven geen extra vervoerkosten
hebben bij den aanvoer van de benoodigde grondstoffen.

5e. de mogelijkheid van exploitatie van een eigen destructiebedrijf,
wat zoowel den producent als consument voordeel geeft.

•je. een relatief goedkoopere exploitatie van de verkoophal en het
vleeschvervoer.

8e. het in exploitatie nemen van een eigen vleeschwaren- en con-
servenafdeeling door de gezamenlijke gebruikers.

Punt 8 wil dus zeggen, dat de groote openbare slachthuizen zich
zullen moeten aanpassen aan de veranderde consumptie-gewoonten
door zelf den bouw van een vleeschwaren- en conservenafdeeling ter
hand te nemen, zoodat de gebruikers daarover kunnen beschikken.
Dit brengt ons dan tevens tot een nieuwe taak der openbare slacht-
huizen. Tot dusver is gevolgd een enge interpretatie van de doelstelling
der vleeschkeuringswet. Doch „het algemeen bevorderen van de volks-
gezondheid" kan naast het geven van een waarborg voor den consument
ten aanzien van de deugdelijkheid, tevens omvatten een waarborg ten
aanzien van de volwaardigheid van het product. Des te sterker lijkt ons
deze argumentatie nu het gebruik van vleeschwaren en vleeschconserven
in de laatste jaren sterk is toegenomen. Voor het platteland, waar de
worstfabricage in het slagersbedrijf in het algemeen op hooger peil
staat, is dit probleem niet zoo actueel. Wel voor de groote steden. De
openbare slachthuizen kunnen door een dagelijksch toezicht en controle
op de vleeschwarenbereiding en het geven van voorschriften betreffende

de gewichtsverhoudingen der te gebruiken grondstoffen, ongezonde
concurrentieverhoudingen doen verdwijnen. Bovendien zal deze kwali-
teitskeuring een waarborg vormen voor den consument ten aanzien
van de volwaardigheid van het product. Doch ook is het bereiden van
een gestandariseerd kwaliteitsproduct, gegarandeerd door de overheid,
meer rationeel. Daarvoor is het absoluut noodzakelijk, dat de coöpera-
tieve gedachte onder de slagers en grossiers wordt bevorderd.

De slagerscoöperaties zijn ongetwijfeld in staat de gezamenlijke
opbrengsten van hun slachtvee enorm te vergrooten, waarmee dus
tevens het economisch belang van producent en consument is gediend.

Het exploiteeren van een slachthuis door de gezamenlijke gebruikers
is echter principieel onjuist, aangezien alleen een volkomen onafhan-
kelijke instantie, dus de overheid, de hygiënische functie in alle opzichten
kan garandeeren.

Tegenover de voordeelen van een groot modern ingericht abattoir,
staat één groot nadeel. Dat is de monopoliepositie. En getuige de
financieele politiek der gemeentelijke overheid, is dit terecht een groot
bezwaar. De eenige juiste oplossing is dan ook een rijksuitvoering der
Vleeschkeuringswet gebaseerd op het ,,Kostenprinzip" en uniforme
keurloonen. Noodzakelijk is dan tevens het instellen van een egalisatie-
fonds en een accountantsdienst voor het aangeven van de normen
wat betreft de werkwijze, personeelsbezetting, inrichting en financieele
bedrijfsvoering der diensten. Ook zal de Rijksuitvoering de uniformiteit
in de keuring ten goede komen. Immers aanvulling en overplaatsing
van personeel is nu mogelijk geworden, terwijl ook het niet-objectieve
element der gemeentelijke overheid is uitgeschakeld.

Résumeerend komen wij dus tot de conclusie, dat de groote open-
bare slachthuizen hun huidige hygiënische functie zullen moeten aan-
vullen met een sociaal-economische. Het belang van den consument
en producent en de wetenschap worden daarmee ten zeerste gediend.

Mededeelingen uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en
Gynaecologie te Utrecht.

Van i Mei 1936 tot 1 September 1940 werd bij 2279 koeien bij
den partus de hulp mijner kliniek ingeroepen.

In 229 gevallen werd een torsio uteri vastgesteld, de uterus was in
180 gevallen naar links en in 49 gevallen naar rechts verplaatst.

Bij 165 patiënten lag de vrucht in kopligging, bij slechts 14 patiënten
in sluitligging, terwijl éénmaal tweelingzwangerschap bestond.

Bij 132 runderen werd de torsio manueel opgeheven. Daarna kon
de partus zonder embryotomie getermineerd worden bij 116 dieren
(groep a), bij 16 dieren kon de partus slechts met behulp van embryo-
tomie volbracht worden (groep /8).

I. 16 vaarzen, waarvan 13 herstelden en 3 stierven. Bij allen vond
de partus op tijd plaats (tabel 1).

1. Bij 6 vaarzen was na het manueel opheffen der torsio de cervix
zoover verstreken, dat gemakkelijk een ingetreden kopligging tot stand
gebracht kon worden, onmiddellijk daaraanvolgend werd de partus
normaal getermineerd.

Bij een enkele trad een oppervlakkige verscheuring van den vagina-
wand op, waardoor evenwel het puerperium niet noemenswaard
gestoord werd.

2. Bij 7 vaarzen was na het opheffen der torsio de cervix niet goed
verstreken, maar voorzichtig trekkende aan kop en voorbeenen kon
de cervix langzaam zoover opgerekt worden, dat een ingetreden ligging
tot stand gebracht kon worden. Daarna werd enkele uren (2—6)
gewacht en kon de partus getermineerd worden. Slechts bij een enkele
vaars trad een geringe verwonding van den geboorteweg op, welke
de genezing van het dier niet noemenswaard stoorde.

Bij één waren door den eigenaar reeds pogingen in het werk gesteld
den abnormalen toestand op te heffen. Na het herstel der torsio kon
de vrucht met eenige moeite intreden en werd de partus normaal
getermineerd. 8 dagen later stierf het dier aan een metritis.

Bij de andere twee was de cervix na het opheffen der torsio matig
verstreken. Langzaam trekkende werd een ingetreden ligging tot stand
gebracht. Daarna werd enkele uren (2—6) gewacht en werd door
trekkracht van één man de partus getermineerd.

Bij één vaars was de dorsale uteruswand perforeerend geruptureerd,
deze werd direct geslacht. Bij de andere vaars met matig verstreken
cervix werd onmiddellijk na den partus niets abnormaals waargenomen,
maar na 2 dagen was de algemeene toestand slecht. Bij rectaal explo-
reeren werd een peritonitis vastgesteld, er bevond zich fibrine op den
cervix en omgeving. Vaginaal werd niets bijzonders gevonden. Na
slachting werd links in den cervix een kleine perforcerende ruptuur
van 2 cm lengte gevonden, terwijl rechts een niet perforeerende ruptuur
aanwezig was.

C₂ = cervix matig verstreken, met moeite is een ingetreden ligging tot stand
te brengen.

C₃ = cervix slecht verstreken, een ingetreden ligging kan hoogstens eerst na
uren wachten tot stand gebracht worden.

II. ig runderen, die voor de tweede maal kalfden (schotten), allen
herstelden (tabel 2). Eén kalfde te vroeg, de andere kalfden op tijd.

Eén kalfde 13 dagen voor den normalen tijd. Nadat de torsio was
opgeheven, bleek de cervix vrij slecht ontsloten te zijn. Met cervix-
massage en langzaam trekken, gelukte het een ingetreden kopligging
tot stand te brengen. Enkele uren later (6 uur) werd de partus ge-
termineerd. Een afgescheurde carunkel was de oorzaak van een
uterusbloeding. Deze hield op na een uterusirrigatie met een koude
desinfecteerende vloeistof.

1. Bij 5 schotten was na opheffing van de torsio de cervix vrijwel
geheel verstreken of opende zoo snel, dat zonder bezwaar langzaam
trekkende een ingetreden ligging tot stand gebracht kon worden en
onmiddellijk in aansluiting hieraan werd de partus getermineerd.

2. Bij 12 schotten was na het opheffen van de torsio de cervix
onvoldoende verstreken, maar met cervixmassage en voorzichtig
trekken aan kop en voorbeenen ontstond een ingetreden ligging. Na
enkele uren wachten kon de partus getermineerd worden, zonder dat
beleediging van den geboorteweg optrad, uitgezonderd één, waarbij
de vagina iets inscheurde.

3. Bij één schot was de cervix na het opheffen van de torsie zoo
slecht verstreken, dat het te riskant was de vrucht te doen intreden.
Na enkele uren wachten was de cervix zoover geopend, dat een inge-
treden ligging tot stand gebracht kon worden. Een uur later werd de
partus getermineerd.

* (1) = onder het aantal dieren bevindt er zich één die te vroeg heeft gekalfd.

III. 13 runderen, die voor de ₃de maal kalfden, allen herstelden.
De partus vond op tijd plaats (tabel 3).

1. Bij 6 koeien was na het opheffen der torsie de cervix geheel of
vrijwel geheel verstreken, zoodat de partus onmiddellijk getermineerd
kon worden. Bij één koe was een gering, niet perforeerend ruptuurtje
van den cervix opgetreden. Een andere bleef sterk persen na het
beëindigen van den partus, dit werd door toepassing van sacraal-
anaesthesie opgeheven.

2. Bij 7 koeien was de cervix na het opheffen van de torsie zoover
verstreken, dat met voorzichtig trekken en massage van den cervix,
een ingetreden ligging tot stand gebracht kon worden. Hierna werd
₃ a 4 uren gewacht en toen kon de partus getermineerd worden.

IV. 46 runderen, die minstens voor de 4de maal kalfden, hiervan
herstelden er 44, terwijl er 2 stierven (tabel 4). Eén kalfde te vroeg,
de anderen allen op tijd.

i. Eén koe kalfde 3 weken te vroeg. Na opheffen van de torsie was
de cervix slecht geopend, met moeite werd een ingetreden ligging ver-
kregen. Na enkele uren gewacht te hebben, werd de partus getermineerd.

1. Bij 21 koeien was na het opheffen der torsie de cervix geheel
of nagenoeg geheel verstreken, zoodat de geboorte onmiddellijk ge-
termineerd kon worden. Bij een enkele koe werd na den partus een
klein oppervlakkig scheurtje in den cervix of in de vagina waargenomen.
De cervix van één koe was tamelijk diep ingescheurd, hier ontstond
een flinke bloeding. De haemostase werd bevorderd door intraveneus
50 I.E. Piton te geven en subcutaan 200 cc Sangostop.

2. Bij 19 koeien was na het opheffen der torsie de cervix slechts
matig geopend. Voorzichtig trekkende en de cervix masseerende,
ontstond er een ingetreden ligging. Daarna werd enkele uren (4—6)
gewacht, toen kon de partus getermineerd worden.

3. Bij 3 koeien was na het opheffen der torsie de cervix zeer slecht
geopend. Enkele uren (4—6) werd gewacht, toen bleek de cervix
zoover verstreken te zijn, dat een ingetreden ligging tot stand gebracht
kon worden. Bij twee werd onmiddellijk in aansluiting hieraan de
partus getermineerd, bij één koe werd nog enkele uren daarmede
gewacht.

Bij de eerste koe was de cervix na het opheffen der torsie matig
verstreken. Voorzichtig werd een ingetreden ligging tot stand gebracht,
daarna enkele uren gewacht. Na de extractie, welke zeer gemakkelijk
was, bleek een perforeerende ruptuur te bestaan in het corpus uteri
en het craniale gedeelte van den cervix. Het dier werd geslacht.

Bij de tweede koe werd de torsie opgeheven, de cervix was zeer
slecht geopend. Zes uren werd gewacht, toen kon een ingetreden ligging
tot stand gebracht worden en werd de partus getermineerd. Twee
dagen later stierf het dier aan boutvuur.

V. 22 runderen, waarvan de leeftijd niet bekend was, allen her-
stelden (tabel 5). Eén kalfde te vroeg, de andere kalfden op tijd.

1. Eén koe kalfde een maand te vroeg. Nadat de torsie was opge-
heven, moest een emphysemateuze vrucht verwijderd worden. De
cervix was slecht verstreken, maar daar de vrucht in verregaanden staat
van ontbinding was, kon zij gemakkelijk in gedeelten naar buiten
gebracht worden.

1. Bij 11 koeien was na het opheffen der torsie de cervix zoover
ontsloten, dat de partus zonder uitstel getermineerd kon worden. Bij
enkelen bleek duidelijk, hoe snel de cervix kan ontsluiten, want terwijl
de cervix direct na de repositie van den uterus nog niet voldoende
ontsloten was, gebeurde dit reeds na enkele minuten, hoogstens bleef
een geringe manchet over. Bij één koe kon de vrucht eerst bereikt
worden en de uterus gereponeerd worden, nadat het vruchtwater
gedeeltelijk was afgevloeid.

2. Bij 9 koeien was de cervix na het opheffen der torsie matig
verstreken, met massage en voorzichtig trekken kon een ingetreden
ligging tot stand gebracht worden. Na 4 uren wachten, was de snuit
in de vulva zichtbaar en werd de partus getermineerd.

3. Bij één koe was de cervix na het opheffen der torsie zeer slecht
ontsloten. Na 5 uren wachten, was het mogelijk kop en voorbeenen
in de vagina te brengen. Enkele uren later werd de partus getermineerd.

De patiënten van groep a en de uitkomst der behandeling zijn
schematisch gerangschikt in tabel 6.

Uit de gevallen in deze groep blijkt, dat de prognose bij torsio uteri
sinistra met kopligging waarbij deze manueel is op te heffen en de
partus zonder embryotomie verloopt, zeer gunstig gesteld kan worden.

Bij deze 116 runderen kon de partus na het opheffen der torsie
zonder uitstel getermineerd worden bij 49 dieren, bij 61 dieren kon
met moeite een ingetreden ligging bereikt worden onmiddellijk na
het opheffen der torsie, terwijl enkele uren later de partus werd ge-
termineerd. Bij 6 dieren was na het opheffen der torsie de cervix zoo

nauw, dat eerst enkele uren later een ingetreden ligging tot stand
gebracht kon worden.

De sterfgevallen betroffen dieren, waarbij de cervix onvoldoende
of zeer slecht geopend was na het opheffen der torsie. Van de 5
gestorvenen moesten er twee geslacht worden voor een uterusruptuur
direct na den partus. Bij drie was een ontstekingsproces de oorzaak
van den dood.

Het talrijkste werd de verplaatsing van den uterus bij oude koeien
waargenomen (40 % van het geheel). Het aantal bij vaarzen, schotten
en 3de kalfs-koeien liep niet veel uiteen.

Bij de eerste vaars kon, nadat de torsie was opgeheven, met eenige
moeite een ingetreden ligging tot stand gebracht worden, omdat de
cervix nauw was.

Alvorens verder te gaan werd 9 uur gewacht. De klauwtjes waren
toen aan de vulva zichtbaar. De cervix zat strak om den hals van het
kalf. Met behulp van embryotomie, waarbij de kop met het embryotoom
van Thygesen werd afgezaagd, het voorbeen subcutaan werd wegge-
nomen en het achterstel na verwijdering der ingewanden met de
kettingzaag was gehalveerd, kon de vrucht naar buiten gebracht worden.

Bij de tweede vaars was de cervix, nadat de torsie was opgeheven,
zeer slecht ontsloten. Dit verbeterde na lang wachten niet. Toen werd
besloten tot embryotomie. Twee voorbeenen werden subcutaan ver-
wijderd, daarna kon het hoofd in de vagina getrokken worden. Het
hoofd werd met het toestel van Thygesen geamputeerd, met de vacufact
werd de wervelkolom verwijderd en nadat de ingewanden waren
weggenomen, kon de romp de cervix passeeren. Na halveeren van het
achterstel werd de partus getermineerd.

Bij de 3de vaars was de cervix voldoende open om kop en voorbeenen
in de vagina te brengen. De partus kon zonder meer niet getermineerd
worden. De embryotomie bestond uit verwijderen van het hoofd met
behulp van het toestel van Thygesen, het subcutaan verwijderen van
één voorbeen, het wegnemen der ingewanden en het halveeren van het
achterstel met de kettingzaag.

Bij de 4de vaars werd het kalf, nadat de torsie opgeheven was, kruis
op kruis getrokken en daarna gehalveerd.

De cervix was voldoende open na opheffen van de torsie. Er werd
een ingetreden ligging verkregen. De vrucht was veel te groot. De
embryotomie bestond uit verwijdering van den kop met het toestel
van Thygesen, de 2 voorbeenen werden subcutaan weggenomen, de
romp werd volgens de methode van Götze in mooten gezaagd en deze
werden naar buiten gebracht ; het achterstel werd met de kettingzaag
gehalveerd. Na 2 dagen stierf het dier aan een perivaginaal phlegmoon.

II. Eén schot, waarbij de partus op tijd plaats vond, welke genas
na de operatie.

Na opheffing van de torsie was de cervix vrij nauw. De kop kon in
de vagina gebracht worden. Drie uren later kwamen de pootjes spontaan
in de vagina. Het voorstel kon toen geboren worden, het achterstel
werd met behulp van de kettingzaag gehalveerd.

Bij dit dier was de cervix, nadat de torsie was opgeheven, zeer
nauw. De vrucht was dood. Na enkele uren wachten was de toestand
van den cervix niet verbeterd. Ten einde de vrucht naar buiten te
brengen werden 2 voorbeenen subcutaan verwijderd. Het hoofd kwam
toen in de vagina. Dit werd met behulp van het toestel van Thygesen
weggenomen. De ribben werden aan de dorsale zijde met de scherpe
geknopte haak doorgetrokken, waarna de romp de cervix kon passeeren.
Het achterstel werd met de kettingzaag gehalveerd.

De partus was lang aan den gang, het kalf was dood. De vrucht werd
met behulp van embryotomie naar buiten gebracht. Hoofd met toestel
van Thygesen afgezaagd, 2 voorbeenen werden met hetzelfde toestel
verwijderd. De romp werd met „Thygesen" in mooten gezaagd, ten
slotte werd het achterstel met de kettingzaag gehalveerd.

Bij de tweede koe was de cervix ook nauw na het opheffen der torsie.
Na 4 uur wachten was het mogelijk een ingetreden ligging tot stand
te brengen. De vrucht werd met behulp van embryotomie naar buiten
gebracht, die geheel door zagen met het embryotoom van Thygesen
gedaan werd. Zij bestond uit wegnemen van het hoofd, amputatie van
twee voorbeenen, romp in mooten, waarvan er enkele nog verkleind
moesten worden en ten slotte werd het achterstel gehalveerd.

Bij de derde koe was de cervix ook nauw na de repositie van den
uterus. Na 5 uur wachten was de cervix beter ontsloten. Het was
mogelijk de vrucht te doen intreden, het voorstel werd geboren, het
achterstel met de kettingzaag gehalveerd. De cervix vertoonde een
niet perforeerende scheur.

Bij de vierde koe was ook de cervix nauw na het opheffen der torsie.
Tien uur later was hierin een geringe verbetering gekomen, maar deze
was te gering om de vrucht te doen intreden. De partus werd ge-
termineerd met behulp van embryotomie.

Deze bestond uit subcutane verwijdering der twee voorbeenen.
Daarna werd het hoofd door den cervix in de vagina gebracht en
afgezaagd, vervolgens werd met behulp van de vacufact de wervelkolom
verwijderd ; de ingewanden werden door de ontstane tunnel naar
buiten gebracht en het achterstel werd met de kettingzaag gehalveerd.
De cervix vertoonde een ondiepe verscheuring.

Bij de vijfde koe werd na opheffen der torsie de vrucht kruis op
kruis getrokken en het achterstel met de kettingzaag gehalveerd.

De cervix was na opheffing der torsie nauw. Na een totale embryo-
tomie bleek de cervix perforeerend geruptureerd te zijn. Het dier
werd geslacht.

Bij de eerste koe was de cervix na opheffing der torsie niet geheel
verstreken. Voorzichtig manipuleerend werd een ingetreden ligging
verkregen. Na 6 uren wachten bleek de cervix strak om den hals te
zitten. De vrucht werd met behulp van een totale embryotomie naar
buiten gebracht. Bij de twee overige koeien was de cervix na opheffing
der torsie nauw en moest hoewel bij één nog een ingetreden ligging
verkregen kon worden, de partus getermineerd worden met behulp
van een embryotomie.

Bij de patiënten van deze groep moest de embryotomie 10 maal
plaats vinden, terwijl het mogelijk was de vrucht te doen intreden,
6 maal was zij noodig bij zulk een nauwen cervix, dat intreden
onmogelijk was. Bij de vermelde 5 vaarzen was driemaal embryotomie
noodzakelijk, omdat de vrucht te groot was. Ook hier blijft de prognose
hoewel niet zoo gunstig als bij groep a, toch nog zeer bevredigend.

Van de twee gestorven dieren werd één onmiddellijk na den partus
gedood omdat een perforeerende uterusruptuur was opgetreden, de
tweede stierf aan een ontstekingsproces.

Na opheffing van de torsie was de cervix vijfmaal goed verstreken
Cj (één hiervan stierf), driemaal matig verstreken (C₂) en achtmaal
slecht verstreken (C₃) (één hiervan stierf).

Bij 11 runderen, waarbij een torsio uteri sinistra met kopligging
bestond, kon deze door wentelen opgeheven worden, het was in die
gevallen niet mogelijk manueel de draaiing te reponeeren. Nadat de
torsio was opgeheven, kon bij 7 dieren de partus zonder embryotomie
getermineerd worden (groep a), daarentegen was in 4 gevallen embryo-
tomie wel noodzakelijk om de vrucht naar buiten te brengen (groep ƒ?).

Bij de herstelde vaars is de cervix slechts voor 3 vingers passabel.
Na 10 maal wentelen was de torsie opgeheven. De cervix was nu nog
slecht ontsloten. Na enkele uren wachten was dit veel verbeterd en
kon de partus normaal getermineerd worden.

Bij deze vaars was de cervix voor de hand passabel, maar het gelukte
niet de torsie manueel op te heften. Door wentelen en fixatie van de
vrucht was zij snel verdwenen. De cervix was vrij goed verstreken.
Voorzichtig werd een ingetreden ligging verkregen en daarna werd
de partus getermineerd. De dorsale uteruswand bleek craniaal voor
den cervix perforeerend geruptureerd te zijn, zoodat het dier geslacht
moest worden.

De cervix was gedurende het bestaan der torsie passabel voor de
hand. Manueel was de repositie evenwel niet uit te voeren. Na enkele
malen wentelen was de torsie opgeheven. De cervix bleek toen tamelijk
goed verstreken. Een ingetreden ligging kon tot stand gebracht worden.
Enkele uren later werd de partus getermineerd.

III. Eén koe, welke voor de derde maal kalfde. Zij herstelde.
De partus vond op tijd plaats.

Bij deze koe was de cervix gedurende het bestaan van de torsie
passabel. Na wentelen was de draaiing verdwenen. De cervix was
zoover verstreken, dat langzaam trekkende en masseerende een
ingetreden ligging tot stand gebracht\'kon worden. Na enkele uren
wachten werd de partus getermineerd.

IV. Twee koeien, welke minstens voor de vierde maal kalfden.
Eén genas, één stierf. De partus vond op tijd plaats.

Bij de herstelde was het verloop van den partus hetzelfde als van
de onder III beschreven koe.

De cervix was gedurende de torsie passabel. Zij werd 11a wentelen
opgeheven. De cervix was tamelijk goed verstreken. Bij de extractie
ontstond een uterusruptuur. Het dier werd geslacht.

V. Eén koe, waarvan de leeftijd onbekend was. Het dier genas.
De partus vond op tijd plaats.

De cervix was passabel, maar manueel was de torsie niet op te
heffen. Na wentelen was zij verdwenen, maar was de cervix slecht
ontsloten. Na enkele uren wachten kon een ingetreden ligging verkregen
worden en kon de partus normaal getermineerd worden.
LXVIII 29

Bij deze 7 gevallen kon zesmaal de cervix gedurende het bestaan
der torsie met de hand gepasseerd worden, maar het lukte niet haar
manueel op te heffen.

Na het opheffen der torsie was de cervix vijfmaal zoodanig ver-
streken (C₂), dat met meer of minder moeite een ingetreden ligging
verkregen werd (2 hiervan stierven) en tweemaal was dit eerst na uren
geduldig wachten mogelijk (C₃).

De twee gestorven dieren werden onmiddellijk na den partus gedood,
omdat een perforeerende uterusruptuur was opgetreden.

Gedurende het bestaan der torsie was de cervix voor de hand passabel.
De uterus was manueel niet te reponeeren. Wentelen had succes. Toen
de torsie opgeheven was, bleek de cervix vrij goed verstreken te zijn.
De vrucht was erg groot en kon eerst na een uitgebreide embryotomie
naar buiten gebracht worden. De vaars moest geslacht worden, omdat
er een perforeerende ruptuur in den ventralen baarmoederwand
aanwezig was.

II. Eén schot, welke na de operatie geslacht moest worden. De
partus vond op tijd plaats.

Hoewel de cerv ix voor de hand passabel was, hikte het niet de torsie
manueel op te heffen. Wentelen had succes. De cervix bleek zeer nauw
te zijn. Omdat na 5 uur wachten geen verbetering intrad, werd tot
embryotomie overgegaan.

Het hoofd werd met het embryotoom van Thygesen afgezaagd en
voorzichtig door den nauwen cervix naar buiten getrokken. De twee
voorbeenen werden subcutaan ontleed. De wervelkolom werd met de
vacufact verwijderd, toen kon de romp door den cervix passeeren,
de ingewanden werden verwijderd, waarna het achterstel met de ketting-
zaag gehalveerd werd. Er waren 2 oppervlakkige scheuren in de uterus-
musculatuur. Na 3 dagen bleek een fibrineuze peritonitis te zijn
opgetreden en werd het dier geslacht.

Bij de eerste, welke 10 dagen te vroeg kalfde, was de cervix passabel
voor de hand, maar de torsie was manueel niet op te heffen. Na 7 maal
wentelen was zij verdwenen. De cervix was zeer nauw en de partus
reeds lang aan den gang. Door embryotomie werd de partus getermi-
neerd. Hierbij werden 2 voorbeenen subcutaan weggenomen, daarna
werd de kop in de vagina gebracht en geamputeerd, de romp werd
in mooten en het achterstel in vier deelen gezaagd alvorens de cervix
te kunnen passeeren.

Bij de tweede koe was de cervix voor de hand passabel. Manueel
lukte het niet de torsie op te heffen. Na wentelen met fixatie van de
vrucht, was zij verdwenen.

De cervix was erg stug en slecht verstreken. Door middel van een
totale embryotomie werd de vrucht verwijderd. Met behulp van het
embryotoom van Thygesen werden naar buiten gebracht : het hoofd,
de beide voorbeenen, de romp in 2 gedeelten en daarna het achterstel.

Bij alle vier patiënten dezer groep was gedurende het bestaan dei-
torsie de cervix voor de hand passeerbaar. Nadat zij was opgeheven,
was de cervix in één geval zoover open (C₂), dat met moeite een
ingetreden ligging tot stand werd gebracht (koe stierf). In 3 gevallen
was dit ook na uren wachten niet mogelijk (C₃) en moest dientengevolge
de vrucht ontleed worden (één hiervan stierf). Een der dieren moest
vanwege een uterusruptuur onmiddellijk na den partus geslacht worden,
de tweede viel ten offer aan een ontstekingsproces der genitalia enz.

Nu en dan komen gevallen van torsio uteri voor, waarbij de draaiing
vrij gering is (hoogstens 180°), de cervix voldoende verstreken is,
welke noch door wentelen, noch manueel op te heffen zijn. Vaak is
het vruchtwater afgevloeid. Darreau gaf aan, dat deze torsies op te
heffen waren door aan de beenen stokjes te binden, deze aan een schijf
buiten vast te maken ; door draaiing van de schijf in tegengestelde
richting van de torsie was deze volgens hem op te heffen. Wij hebben
deze methode eenigszins gemodificeerd toegepast, nl. de voorbeenen
werden voorzichtig door den cervix in de vagina gebracht en zoover
aangetrokken, dat de klauwtjes buiten de vulva kwamen. Dit kan
vanzelfsprekend slechts dan, wanneer de torsie gering is. De beenen
worden met een striktouwtje aan elkaar gebonden, daarna wordt een
trekhoutje tusschen de beenen gebracht en dit wordt gedraaid tegen-
gesteld aan de richting der torsie. Het gelukt vaak haar dan op te heffen.

Bij vier koeien werd deze methode toegepast. Bij twee kon de partus
zonder (groep a), bij twee eerst met behulp van embryotomie getermi-
neerd worden (groep /3).

I. Bij 2 oude koeien werd deze methode toegepast, beide moesten
worden geslacht.

1. Oude koe, een vrij geringe torsie was aanwezig. De eigenaar
had de voorbcentjes in de vagina getrokken. Het vruchtwater was
afgeloopen. Noch manueel, noch door wentelen was de torsie op te
heffen. Voorzichtig werden de voorbeentjes aangetrokken, totdat de
klauwtjes buiten de vulva kwamen. Zij werden aaneen gebonden en
tusschen beide beentjes werd een trekhoutje geplaatst. De torsie werd
opgeheven. Voorzichtig werd de kop door den niet geheel verstreken
cervix gebracht. Na 2 uur wachten werd de partus gemakkelijk getermi-
neerd. Er bevond zich een perforeerende scheur in den bovenw^rancl
van den cervix, het dier werd geslacht.

2. Oude koe ; noch manueel, noch door wentelen was de torsie
op te heffen. Beide voorbeentjes werden aangetrokken tot de klauwtjes
buiten kwamen. De voorbeenen werden aaneengebonden, een houtje
er tusschen geplaatst en de torsie kon door draaiing opgeheven worden.
Voorzichtig werd een ingetreden ligging gemaakt. Het kalf was dood,

de haren zaten los. De extractie volgde gemakkelijk. Na het termineeren
van den partus werden groote bloedstolsels in den uterus gevonden.
De ventrale uteruswand was verscheurd tot op het peritoneum toe.
De koe was slap, de slijmvliezen erg bleek. Getracht werd door een
intraveneuze injectie van 50 I.E. Piton verbetering te brengen, hetgeen
mislukte. Het dier werd geslacht. Bij de sectie werd een groot haematoom
in het ligamentum latum gevonden. Vandaar was het bloed in de
buikholte gekomen. De uterusserosa was niet geperforeerd, maar voor
den cervix was een uitgebreide oppervlakkige verscheuring van den
uteruswand aanwezig.

I. Vaars ; de vrucht is door den cervix met de hand te bereiken.
Manueel noch door wentelen gelukt het de torsie op te heffen. Daarna
draaiing aan de voorbeenen. Uitgebreide embryotomie. Na enkele
dagen locale peritonitis uitgaande van een niet perforeerende cervix-
scheut". Het dier werd geslacht.

II. Schot ; cervix voor de hand passeerbaar. Manueel was de torsie
gedeeltelijk op te heffen, verder lukte het noch manueel, noch door
wentelen gecombineerd met fixatie van de vrucht. Voorzichtig werden
de beentjes aangetrokken en bijeen gebonden. Kalf plus uterus werd
teruggedraaid. De cervix was niet voldoende verstreken, de vrucht
vrij groot. Embryotomie volgde, na afloop van den partus was geen
ruptuur te voelen. Na enkele dagen ging de toestand achteruit (peri-
tonitis?), de koe werd geslacht, sectie is niet gedaan.

Deze vier gevallen toonen aan, dat met deze methode van werken
een geringe, langs andere wegen niet herstelbare torsio uteri is op
te heffen.

De verdere uitkomst der behandeling was niet bemoedigend, want
alle vier de dieren stierven, bij twee was de uterus ernstig verwond
en werden de dieren geslacht, bij de twee andere traden ontstekings-
processen op, welke het raadzaam maakten de dieren zonder uitstel
te slachten. Bij twee was de cervix na opheffen der torsie zoover ver-
streken, dat met eenige moeite een ingetreden ligging te verkrijgen
was, bij twee dieren was dit niet mogelijk.

Bij 8 runderen werd de torsio uteri sinistra met wentelen opgeheven,
maar de cervix ontsloot zich niet.

1. Eén vaars en twee oude koeien, waarbij de cervix voor de hand
passabel was, maar de torsie was manueel niet op te heffen. Door

wentelen gelukte dit wel, bij twee werd de vrucht ondertusschen ge-
fixeerd. Bij één vertoonde de uterus telkens de neiging bij het wentelen
door te draaien, zoodat een torsio uteri dextra ontstond, hetgeen rectaal
was vast te stellen. Tenslotte was bij alle drie de dieren de torsie
verdwenen. Zij had bij alle waarschijnlijk reeds enkele dagen bestaan,
het vruchtwater was geheel of gedeeltelijk afgeloopen, de vrucht was
dood en soms beginnend emphysemateus. Na het opheffen der torsie
bleek de cervix zeer nauw. Na uren wachten trad hierin geen verbetering
op en werd het advies gegeven het dier te slachten.

2. Vier oude koeien, (drie, die voor de 3de maal kalfden en één
voor de 5de maal) hadden een cervix, welke niet passabel voor de
hand was. Na wentelen was de torsie opgeheven, maar de cervix was
zeer slecht ontsloten. Na enkele uren gewacht te hebben (soms 24 uren)
kwam hierin geen verbetering en werd tot slachten overgegaan, omdat
de cervix te nauw was om succes van een embryotomie te kunnen
verwachten, terwijl tevens de vruchten min of meer emphysemateus
waren.

Bij één schot werd de cervix met de hand geforceerd en kon de
torsie manueel opgeheven worden. De vrucht was dood. Na uren
wachten volgde geen ontsluiting en werd het dier geslacht.

Bij deze 8 koeien, waarvan na het opheffen der torsie de cervix
niet ontsloot, kon bij 3 dieren cle cervix zonder bezwaar met de hand
gepasseerd worden, maar was de draaiing niet manueel op te heffen,
wel door wentelen. Bij 4 dieren was de cervix niet voor de hand passeer-
baar en werd de torsie ook door wentelen opgeheven. Bij één dier
kon zij na de nauwe cervix met de hand geforceerd te hebben, manueel
genezen worden. Bij de meeste dezer koeien was de vrucht meer of
minder emphysemateus.

Bij 10 koeien gelukte het niet de torsio uteri op te heften of werd
niet getracht dit te doen, omdat geen gunstig resultaat van het verdere
verloop van den partus verwacht mocht worden. 3 dieren kalfden
te vroeg, bij 7 dieren was de partus op tijd. Was het niet mogelijk
bij het leven de ligging van de vrucht vast te stellen, dan geschiedde
dit 11a den dood, voorzoover dit nog mogelijk was en zoodoende is
het zeker, dat bij 5 runderen hel kalf in kopligging lag, bij de andere
5 runderen staat dit niet onomstootelijk vast, maar is het wel zeer
waarschijnlijk.

Tot deze groep behooren 2 vaarzen, 1 schot, 2 derde kalfs-koeien,
3 koeien, die minstens voor de 4de maal kalfden en 2 waarvan de
leeftijd onbekend was.

1. Derde kalfs-koe, partus i maand te vroeg. Het dier vertoonde
5 dagen uitvloeiing. De algemeene toestand was zeer slecht. De patiënt
kon niet meer staan. De cervix was volkomen gesloten. Vooral bij
rectaal exploreeren was de torsie fraai te voelen. Wij hebben ge-
adviseerd het dier te slachten.

2. Oude koe, welke 4 maanden te vroeg kalfde. Er traden sterke
koliekverschijnselen op. De torsie was zeer sterk, waarschijnlijk 360\'
of iets meer. De cervix was niet voor de hand passabel, eerstens niet
omdat de torsie zoo sterk was, vervolgens niet omdat de cervix gesloten
was. Niettegenstaande herhaaldelijk wentelen verdween de torsie niet.
Het was niet uitgesloten, dat bij den bestaanden toestand mummificatie
der vrucht zou optreden en het leven van het moederdier gespaard
kon blijven. Na 3 dagen wachten was de algemeene toestand niet
verbeterd. Het dier at noch herkauwde. De uteruswand voelde zeer
hard en gespannen aan. lesloten werd het dier te slachten.

De sectie leverde een merkwaardig resultaat op. De uteruswand was
zeer sterk gestuwd, in den uterus bevonden zich slechts rottende
secundinae, er was geen vrucht aanwezig. Het is ons niet duidelijk
geworden hoe dit te verklaren was. Twee mogelijkheden liggen het
meest voor de hand nl. de vrucht is geaborteerd en niet gevonden,
nadien is dé uterus met achtergebleven secundinae getordeerd, of de
vrucht is in een zeer jong stadium gestorven en geresorbeerd terwijl
de aanwezige vruchtvliezen in den uterus zijn achtergebleven. (Ver-
gelijk Tijdschrift voor Diergeneeskunde 1935, pag. 724).

3. Oude koe, welke 5 weken te vroeg kalfde. Er vloeide stinkend
vocht uit de vulva. De cervix was voor de hand passabel. In den uterus
bevond zich een emphvsemateuze vrucht, het vruchtwater was afge-
vloeid, de uterus lag strak om de vrucht heen. Geadviseerd werd het
dier te slachten.

1. Vaars ; zeer sterke torsie, waarschijnlijk meer dan 360°. De
cervix was niet te passeeren. Gedurende geruimen tijd werd vergeefs
gewenteld. Daarna getracht de torsie op te heffen door het dier met
kluisters boven de tarsi hoog op te heffen. Ook dat bracht geen succes.
Ten slotte geadviseerd het dier te slachten.

2. Vaars ; sterke torsie, cervix niet passeerbaar. Rectaal werd een
sterk uitgezette uterus waargenomen, welke direct om de vrucht lag.
De vrucht was emphysemateus. Het dier werd geslacht.

3. Schot ; met moeite was de cervix manueel te passeeren. De
vrucht was emphysemateus en moeilijk bereikbaar. Wentelen gaf geen
succes. Geadviseerd werd het dier te slachten.

4. Koe, welke voor de 3de maal kalfde. De cervix was passabel
voor de hand, het vruchtwater was afgevloeid. Manueel was de torsie

niet op te heffen, wentelen leverde ook geen succes op. Geadviseerd
werd het dier te slachten.

5. Oude koe ; cervix niet voor de hand passabel, wentelen geen
succes. Advies : slachten.

6. Oude koe ; cervix voor de hand passabel, vruchtwater was
afgevloeid, vrucht dood en emphysemateus. Noch manueel, noch met
wentelen was de torsie op te heffen. Geadviseerd werd het dier te
slachten.

7. Koe, waarvan leeftijd onbekend was. De cervix was passabel.
Manueel was de torsie niet op te heffen. Gedurende het wentelen
werden de slijmvliezen erg bleek, zoodat een inwendige bloeding
vermoed werd. Geadviseerd tot slachten.

Bij ro dieren werd de torsie niet opgeheven. Driemaal vond de
partus van 1 tot 4 maanden te vroeg plaats. Bij een dezer dieren werd
geen vrucht in den uterus gevonden. Bij de overige 7 was de partus
op tijd.

Zeven maal werd getracht de torsie op te heffen zonder resultaat,
bij 3 hiervan was de cervix niet voor de hand passabel. Driemaal
werden geen pogingen in het werk gesteld omdat de prognose te
ongunstig was, eenmaal was hierbij de cervix voor de hand passabel.

Samenvatting van de gevallen van torsio uteri sinistra met vrucht in kopligging.

Bij 165 dieren met torsio uteri sinistra, waarbij de vrucht in kop-
ligging gelegen was, kon in 132 gevallen de torsie manueel opgeheven
worden. Elf malen was wentelen noodzakelijk, hoewel toch nog tienmaal
de cervix met de hand passeerbaar was. In 4 gevallen werd gereponeerd
volgens de methode Darreau. Bij 8 dieren trad na opheffen der torsie
geen ontsluiting op, terwijl zij bij 10 dieren niet herstelbaar was of
niet getracht werd haar op te heffen.

In ongeveer 40 % der gevallen trad de torsie bij oude koeien op,
de rest kwam bij dieren van anderen leeftijd voor.

Bij 132 of 80 % der dieren trad herstel op, bij 33 of 20 % voerde
de afwijking tot den dood. Bij vaarzen is het verliespercentage 35,7 %,
dit is hooger dan bij de dieren van anderen leeftijd. Bij 8 van de 33
dieren, welke stierven, was een uterusruptuur opgetreden, welke
onmiddellijk slachten noodzakelijk maakte, bij 7 dieren was slachten
noodzakelijk door een ernstig ontstekingsproces. 18 dieren werden
geslacht, omdat na het opheffen der torsie geen ontsluiting optrad of
omdat zij niet opgeheven werd.

Van de dieren, waarbij de torsie opgeheven werd, was 54 maal de cervix
goed verstreken (CJ, 2 hiervan stierven, 72 maal was de cervix matig
verstreken (C₂), 9 dieren stierven en 29 maal was de cervix slecht
verstreken (C₃), 12 dezer dieren stierven.

Alle gevallen van torsio uteri sinistra met vrucht in kopligging zijn
samengebracht in tabel 10.

Bij 11 koeien werd de torsie manueel opgeheven, hierna kon bij
6 dieren de partus zonder embryotomie (groep a) plaats vinden, terwijl
bij 5 dieren de partus eerst getermineerd kon worden met behulp
van embryotomie (groep |S).

Na het opheffen der torsie, was de cervix nagenoeg verstreken en
kon het kalf langzaam geëxtraheerd worden.

II. 2 koeien, die voor de 3de maal kalfden, genazen. Na het op-
heffen der torsie was de cervix nagenoeg verstreken en kon het kalf
langzaam geëxtraheerd worden.

III. 2 oude koeien, welke minstens 4 maal gekalfd hadden ; beide
genazen. De cervix was na het opheffen der torsie niet voldoende
verstreken. Na enkele uren wachten (4—6 uur) was dit wel zoo en
kon de partus getermineerd worden.

Na 6 uur wachten is de cervix voldoende geopend en kon de partus
getermineerd worden.

Van de zes patiënten was bij 2 dieren de cervix na het opheffen
der torsie zoover verstreken, dat de partus zonder uitstel getermineerd
kon worden. Bij vier dieren was de cervix niet voldoende ontsloten
en moest enkele uren gewacht worden voor dat de partus beëindigd kon
worden. De uitkomst der behandeling liet niets te wenschen over.

I. 2 vaarzen, welke beide herstelden na de operatie. Bij de eerste
vaars was na opheffing der torsie de cervix slecht verstreken. Na enkele
uren wachten trad hierin geen noemenswaardige verbetering op. Het
gelukte niet met voorzichtig trekken de vrucht te doen intreden. Zoowel
de nauwe cervix als het nauwe bekken vormden hiervoor een beletsel.
Eén achterbeen werd percutaan met het embryotoom van Thygesen
verwijderd, daarna was de partus mogelijk.

Bij de tweede vaars was de cervix ook slecht verstreken na het
opheffen der torsie. Na enkele uren wachten was hierin eenige ver-
betering ten goede gekomen, maar de bekkeningang bleek te nauw.
Eén achterbeen werd met het embryotoom van Thygesen verwijderd,
de ingewanden werden verwijderd, daarna kwam het achterstel
halverwege het kruis buiten de vulva. Het achterstel werd tot aan
de lendenen langs subcutanen weg verwijderd. Eén voorbeen werd
volgens de methode Lindhorst geamputeerd en toen kon de partus
getermineerd worden.

II. Bij 2 schotten had de partus hetzelfde verloop door het nauwe
bekken als bij de hierboven genoemde twee vaarzen. Beide genazen.

III. Bij de derde kalfs-koe lag de vrucht in tarsaalligging. De
cervix was na het opheffen der torsie matig verstreken. De uteruswand
was tamelijk gespannen. Beide bccnen werden met het embryotoom
van Thygesen geamputeerd. Daarna werd de vrucht in kopligging
gebracht. Beide voorbeenen werden subcutaan verwijderd. Voorzichtig
trekkende kon het hoofd door den nauwen cervix gebracht worden,
daarna volgde de romp. Verwondingen van beteekenis vertoonde de
cervix niet. De koe genas.

De embryotomie bij de patiënten dezer groep was bij de vaarzen
en schotten noodzakelijk door de combinatie van nauwen cervix en
nauw bekken. Bij de oudere 3de kalfs-koe was vooral de nauwe cervix
oorzaak van de embryotomie.

Bij 3 koeien werd een torsie opgeheven door wentelen. Bij twee
verliep daarna de partus zonder embryotomie (groep a). Bij één koe

kon de partus eerst getermineerd worden met behulp van een embryo-
tomie (groep /3).

Bij de eerste oude koe was de cervix passabel voor de hand, maar
manueel was de torsie niet op te heffen. Na wentelen is zij snel opge-
heven, de cervix is vrij goed verstreken, zoodat de partus langzaam
trekkende getermineerd kon worden.

Bij de tweede oude koe was de cervix te nauw om met de hand te
passeeren, terwijl de torsie niet zoo heel sterk was. Na wentelen was
zij verdwenen. Twee dagen later kalfde het dier normaal.

Bij deze vaars is de cervix voor de hand passeerbaar, maar de torsie
is manueel niet op te heffen, omdat het kalf onvoldoende bereikt kan
worden. Na enkele malen wentelen is de torsie verdwenen, de cervix
is goed verstreken, de partus kon niet normaal getermineerd worden,
omdat het kalf te groot was. Een achterbeen wordt met het toestel
van Thygesen verwijderd, daarna wordt het kalf naar buiten getrokken.

Van deze 3 patiënten, die gewenteld moesten worden, was bij twee
de cervix voor de hand passabel, maar kon de torsie niet manueel
opgeheven worden, bij één was de cervix te nauw om met de hand
te passeeren.

De embryotomie moest geschieden vanwege het nauwe bekken, want
de cervix was goed verstreken.

Samenvatting van de gevallen van torsio uteri sinistra met vrucht in stuitligging.
De hiertoe behoorende gevallen zijn samengebracht in tabel 13.

Hoewel het aantal gevallen te gering is om het met zekerheid vast
te stellen, moet opgemerkt worden, dat het aantal malen, waarin
gewenteld moest worden, verhoudingsgewijze veel grooter is dan bij
kopligging, terwijl de oorzaak hiervan niet bij den toestand van den
cervix is te zoeken.

In de tweede plaats treedt bij dit kleine getal patiënten niet naar
voren, dat de meeste draaiingen bij oude koeien voorkomen.

Verhoudingsgewijze is het aantal torsies bij stuitligging grooter dan
bij kopligging.

Verliezen werden niet geleden. De prognose bij torsio uteri sinistra
met vrucht in stuitligging moet dus zeer gunstig luiden.

Na het opheffen der torsie was de cervix 4 maal goed verstreken (CjJ
en 10 maal slecht of geheel niet (C₃) (bij één eerst 2 dagen later,
normale partus).

De cervix is passabel voor de hand. In den uterus zijn twee vruchten
te voelen, waarvan één in kopligging en één in stuitligging. Beide zijn
waarschijnlijk dood. De torsie is met veel moeite manueel op te heffen.
De cervix is zoover verstreken, dat onmiddellijk het eerste kalf in
kopligging en het tweede in stuitligging geboren kan worden.

In tabel 14 is aangegeven welke dieren zich onder deze 180 bevonden
en van iedere soort het aantal herstelden en gestorvenen.

Het talrijkst traden de torsies op bij de oude koeien, ongeveer in
38 % der gevallen. Het hoogste sterfte-percentage werd gevonden
bij de vaarzen.

Nadat de torsie was opgeheven bleek, dat bij 59 koeien de cervix
goed verstreken was (2 hiervan stierven), bij 72 was de cervix matig
verstreken (C₂) (9 hiervan stierven) en bij 39 was de cervix slecht
verstreken (C₃), 12 hiervan stierven.

Het artikel van Prof. van Oijen, blz. 352-58 van dezen jaargang geeft mij
aanleiding tol het maken van de volgende opmerkingen.

Allereerst blijkt mij, dat Z.H.G. en ik het op vele punten volmaakt eens zijn.
Ook al ware dat niet het geval, dan zou zijn reactie op mijn artikel mij even welkom
zijn geweest. Immers ,,du choc des opinions jaillit la vérité".

Ik ben het natuurlijk volmaakt eens met Prof. van Oyen\'s stelling, dat den boer
een loonende prijs voor zijn arbeid en risico\'s toekomt. Alleen zie ik niet in, waarom
met „melkverbetering" gewacht zou moeten worden tot de — op zich zelf zeer
gewenschte — ordening van de veehouderij en het pachtstelsel haar beslag zal
hebben gekregen (zie pag. 355-56). Een feit is, dat de eventueele méérkosten der
melk betaald moeten worden. Het is m.i. het meest logisch, dat de consument dit
doet en dat kan ook heel gemakkelijk, als (zooals 10 jaren geleden hier in Arnhem
reeds in de bedoeling lag) door ordening van het melkbedrijf en uitsluiting van
de „knoeiers" (en welke men bereikt, als mijn ideeën verwerkelijkt zouden worden)
een loonende prijs voor at/e categoriën van belanghebbenden wordt vastgesteld,
desnoods onder dwang van de overheid (zie mijn art. blz. 27). Daarbij bereikt
men voor den boer dus eenzelfde resultaat (betere betaling), zij het ook, dat de
betalingsiron in dit geval (de consument) een àndere is dan wanneer door pacht-
ordening etc. speciaal de verpachters hun cijns ten behoeve van den boer zullen
hebben te betalen. Het is naar mijn gevoel zelfs juister dezen weg te gaan. Pacht-
ordening immers hangt samen met de rentabiliteit van het gelieele bedrijf, terwijl
„melkordening" zich alleen a.m. bezighoudt met de rentabiliteit der melkwinning
en dus spoediger via een eenvoudige prijsverhooging van het product kan worden
verkregen.

Verder kan ik de bezwaren in zake een zuiver ambtelijke controle niet aanvoelen
in de mate, waarin Prof. v. O. ze naar voren brengt. Niet, dat ik tegen eigen bcdrijfs-
contrólemiddelen, gesteund dóór en onder controle vàn de overheid ben. Dit
inoet den lezer trouwens duidelijk zijn geworden uit de betrokken passages in mijn
artikel (pag. 32). Alleen wil ik in principe vaststellen dat — waar hier de gezondheid
van mensch en dier in het geding is — het de taak der overheid is, de controle ter
hand te nemen. Men kent toch ook niet de figuur, dat slagersbonden eigen keurings-
dierenartsen benoemen. Niettemin, indien zulks vereenigbaar is met het uiteindelijk
doel, dan is er geen enkel redelijk bezwaar, te overwegen of en in hoever in een
op te richten ambtelijk toezicht plaats zou kunnen zijn voor zaken, welke op
historischen grondslag zijn gegroeid en hun bestaansrecht hebben bewezen.

Overigens merk ik op dat — als een controle efficiënt zal zijn — zij aan bepaalde
eischen zal moeten voldoen ter zake van personeelsbezetting, outilleering, werk-
wijze, enz. Of zij nu al volledig door de overheid, dan wel ten deele door het particu-
lier initiatief tot stand komt, in beide gevallen zullen voor het nemen van een bepaald
aantal monsters, het verrichten van een bepaald aantal controles of onderzoekingen,
enz. eenzelfde aantal menschen, materialen, enz. noodig zijn. Nu moge het waar
zijn, dat de goede ondernemer deze zaken rekent tot de normale bedrijfsonkosten,
hij zou een slecht zakenman zijn, indien hij deze niet in zijn verkoopprijs ver-
disconteerde. M.a.w. ook dan betaalt de consument de kosten. M.i. is dat ook
volkomen logisch. Het is daarbij van secundair belang, dat in het laatste geval
deze kostenverhooging meer rechtstreeks in het oog springt, dan wanneer, zooals
bij een volledig ambtelijke verzorging der controle zou kunnen geschieden, deze
middellijk zou worden gefinancierd door verhoogde belastingbedragen, die ten
slotte door alle consumenten gezamenlijk, en dan wel volgens het draagkracht-
principe, zouden moeten worden opgebracht.

I. Het oppertoezicht op de hygiënische controle van melk (event. als onderdeel
van een algemeen hygiënisch toezicht op alle levensmiddelen van dierlijken oor-
sprong, ingevolge een nieuw te creëeren wet) dient van laag tot hoog te berusten
in handen van in overheidsdienst staande dierenartsen.

\'2. De verantwoordelijke leiders bij dit overheidstoezicht dienen uitsluitend te
worden gekozen uit dierenartsen, welke zich ten dezen de noodige speciale kennis
hebben verworven.

3. De dagelijksche arbeid dient te worden verricht door locale (eventueel uit
combinatie van enkele gemeenten ontstane) diensten, van bescheiden geografischcn
omvang, welke beschikken over de noodige laboratoriuminrichting en personeel
en welke eveneens staan onder veterinaire leiding.

4. Ook deze locale diensten dienen bij voorkeur volledige overheidsinstanties
te zijn, omdat daardoor een volkomen afgerond ambtelijk geheel wordt verkregen
met alle voordeden van dien. Echter kan men ook met redelijk vertrouwen — mits
onder bepaalde voorwaarden (o.m. veterinaire leiding) -— bij dit dagelijksche
routinewerk blijven gebruik maken van die historisch gegroeide organen, die tot
op heden hiertoe door belanghebbenden waren aangewezen (Melkcontrölebureaux
en andere „eigen" diensten), en die voorzeker veel nuttig werk verrichten. Een en
ander met dien verstande, dat deze instellingen dan toch steeds onder v erantwoorde-
lijkheid en toezicht der ambtelijke veterinaire controleerende instanties zouden
moeten werken en deze laatsten volledig op de hoogte zouden moeten houden
van alle verkregen gegevens.

Bij mond- en klauwzeer wordt onze hulp vrijwel nooit ingeroepen
voor de behandeling van een stomatitis, omdat zelfs groote slijmvlies-
defecten spontaan genezen.

Het betrof hier een geval van hevige ontsteking van het voorste
gedeelte van de tong, waarvan het slijmvlies door blaarvorming grooten-
deels was afgestooten en de submucosa en de spieren door zweren
waren aangetast, zoodat de punt sterk verdikt uit den mond hing en
niet naar binnen kon w.orden gebracht. De tong was zeer pijnlijk en
het dier kon eten noch drinken.

De eerste week heeft de koe gevast ; daarna werd eenige keeren per
dag met de flesch karnemelk ingegeven en een meelbal achter in den
mond gebracht.

De foto geeft weer de toestand i 7 dagen na het ontstaan der ziekte,
toen reeds eenig gras en hooi werd opgenomen als de eigenaar het
achter op de tong deponeerde ; ook het drinken moest nog worden
ingegeven.

De behandeling bestond uit afwasschingen met i°/₀₀ permanganas
kalicus solutie, waardoor ook de foetor ex ore kon worden bestreden.
Pas na 32 dagen was de tong zoover genezen dat ze weer in den mond
kon worden opgenomen.

Ondergeteekende geeft hierbij kennis, dat de contributie der afdeeling ad ƒ 27.50
in haar geheel kan worden gestort vóór 15 Mei a.s. of in twee termijnen, n.1. vóór
15 Mei ƒ 15.— en vóór 1 September ƒ 12.50.

Indien vóór 15 Mei niets is voldaan, dan zal over het geheele bedrag worden
beschikt, verhoogd met zegel en incassokosten.

Stortingen kunnen plaats vinden op gironummer 148903 van ondergeteekende,
penningmeester der afdeeling, te Olst.

Aan de leden van de Maatschappij, die door middel van het secretariaat op
bovengenoemde uitgave van de Nederlandsche Genetische Vereeniging geabonneerd
zijn, wordt verzocht het voor 1941 verschuldigd abonnementsgeld ten bedrage van
ƒ0.60 te willen storten op giro no. 173327 van ondergeteekende.

Leden van de Maatschappij, die zich voor bovengenoemd tijdschrift, waarvan
het gewone abonnement ƒ 3.— bedraagt, interesseeren, kunnen dit verkrijgen
door middel van het secretariaat na storting van ƒ 0.60 op mijn giro.

In het Tijdschrift van 15 Maart 1941 komt op blz. 332 onder bovenstaand hoofd
de mededeeling voor dat in den vervolge voor het betrekken van : vitaminepreparaten,
lijnzaad, lijnmeel, phosphorzurekalk, beendermeel en z.g. biergistpoeder, de aan-
vrage moet worden gericht aan het secretariaat van de Maatschappij, In de Betouw-
straat 30, Nijmegen.

Niettegenstaande dit verzoek wordt nog geregeld door verschillende dierenartsen
een dergelijke aanvrage ingediend bij de Nederlandsche Meelcentrale. Die dieren-
artsen veroorzaken daardoor niet alleen een onnoodige correspondentie, maar zijn
er zelfde schuld van dat het langer duurt eer aan die aanvragen kan worden voldaan ;
hun eigen belang brengt dus mede van dergelijke kennisgevingen goede nota te
nemen.

Namens het Hoofdbestuur der Maatschappij is d.d. 12 April 1941 onderstaand
schrijven verzonden aan den Heer Inspecteur-Generaal van het Verkeer in den Haag.

De Maatschappij voor diergeneeskunde heeft de eer voor het navolgende de
aandacht van U Hoogedelgestrenge te vragen.

Uit een publicatie in de dagbladen over de benzinetoewijzing is bekend geworden,
dat het in de bedoeling ligt dat in het algemeen de verbruikers van benzine met de hun
voor de maand April toegewezen hoeveelheid moeten toekomen tot 31 Mei.

Het Hoofdbestuur is zeer eikentelijk voor de tot nu toe gedane beschikbaar-
stellingen van benzine aan de practiseerende dierenartsen, waardoor het zeer
omvangrijke werk der rundcrtuberculosebestrijding, van groote beteekenis voor den
veestapel en voor de volksgezondheid, welk werk hoofdzakelijk gedurende de
stalperiode moet worden verricht, behoudens hier en daar waar de omstandigheden
bijzonder moeilijk zijn, in de campagne 1940—1941 gereed komt.

De toestand is thans, dat voor de allerdrukste maanden April en Mei de toe-
wijzingen, volgens de bovenbedoelde publicatie, sterk zullen worden bekort.

nog niet geëindigd en de overgangstijd van den stal naar de weide, beter de eerste
weidetijd, geeft bij rundvee aanleiding tot het optreden van snel verloopende
gevaarlijke stoornissen, waar dikwijls alleen zeer spoedig verleende deskundige hulp
redding kan geven. Zonder behoorlijke diergeneeskundige hulp geven deze aan-
doeningen aanleiding tot heel belangrijke verliezen.

Het Hoofdbestuur heeft de hoop gehad, dat met de toewijzingen op den thans
geldenden voet zou kunnen worden doorgegaan tot Juni.

Mocht met ingang dier maand sterk moeten worden bezuinigd, dan kan daarbij
de groep practiseerende dierenartsen ook worden betrokken zonder gevaar dat
het werk heelemaal vastloopt. Dit is n.1. van Juni tot November minder omvangrijk,
terwijl dan tevens meer gebruik van fiets en andere vervoermiddelen (geen auto)
kan worden gemaakt.

Het Hoofdbestuur verzoekt daarom U.H.E.G. dringend om in verband met een
en ander wel te willen bevorderen, dat voor de maand Mei aan de dierenartsen ook
nog een zekere hoeveelheid benzine kan worden toegewezen, terwijl indien dit
noodig mocht blijken, voor de maanden tusschen Juni en November minder kan
worden verstrekt.

Enkele leden van het Hoofdbestuur, of namens dit Dr. A. A. Overbeek, Graaf
Florisstraat 19A, Rotterdam, telefoon no. 30856, zijn gaarne bereid U desverlangd
nog een en ander nader te komen toelichten.

Kort verslag van de algemeene vergadering, gehouden op Zondag 2 Maart 1941
in het Landbouwhuis te Arnhem.

De notulen werden na een kleine correctie goedgekeurd, waarna de ingekomen
stukken werden behandeld. O.m. werd besloten het contact met de afd. Overijssel
nauwer aan te halen bij het voorkomen van punten van gemeenschappelijk belang.

Collega M. A. J. Verwer, Arnhem werd hierna met algemeene stemmen aan-
genomen als lid van de afdeeling.

Na voorlezen van het jaarverslag van den secretaris bracht de voorzitter aan
collega Krouwel nogmaals dank voor de keurige verzorging van het secretariaat.

De bescheiden van den penningmeester werden goedgekeurd. Het batig saldo
over 1940 bedroeg ƒ 257.09.

De bespreking van voorstellen voor de a.s. Algemeene Vergadering der Maat-
schappij werd uitgesteld tot de volgende vergadering.

Hierna deed de voorzitter eenige mededeelingen namens het Alg. Bestuur.
Ingekomen was een verzoek van het bestuur van den Diergeneeskundigen Studenten
Kring, waarin het de medewerking verzocht om te bevorderen dat de studenten
na hun 5e studiejaar in de gelegenheid zouden komen, in de vacanties eenigen tijd
kosteloos werkzaam te kunnen zijn bij practiseerende collega\'s. Daartegenover
zouden zij zich dan na afloop van hun studie eenigen tijd beschikbaar stellen om
kosteloos de praktijk van die collega\'s waar te nemen. Aangezien het Alg. Bestuur
dit gaarne zou willen bevorderen, werd het ter kennis van de leden gebracht.

Omdat het Tijdschrift van 1 Maart, waarin daarover mededeeling zou komen,
nog niet verschenen was, deed de voorzitter mededeeling van het bij het Hoofd-
bestuur ingekomen schrijven van den heer J. J. Meier en de daarop gevolgde
behandeling ervan in het Alg. Bestuur.

Tenslotte werd door hem medegedeeld het voornaamste uit een voordracht over
,,de toekomstige uitoefening der diergeneeskunde", welke voordracht door Prof.
Krediet reeds in enkele afdeelingen gehouden was.

Na een zeer geanimeerde lunch werd de vergadering voortgezet met een lezing
van Prof. Sjollema, getiteld : „Over rationeele eiwitvoorziening van het melkvee
op stal en in de weide". Spreker deed zeer interessante mededeelingen over de
stikstofstofwisseling, bepaald aan de hand van urine-onderzoek en toonde aan,

dat de gebruikelijke eiwitvoorziening van het melkvee niet doelmatig is en dat het
noodzakelijk zal blijken in de toekomst hierin zoowel in de weide als op stal wijziging
te brengen.

Na afloop werden vele vragen gesteld, waaruit bleek hoezeer de behandelde stof
de algemeene belangstelling had opgewekt.

De voorzitter dankte Prof. Sjollema voor het gebodene en sprak zijn groote
bewondering uit over diens vitaliteit en over zijn practisch-wetenschappelijke
verdiensten.

Bij de vrije mededeelingen en rondvraag kwam de binnenlandsche paarden-
vordering ter sprake.

Op een desbetreffende vraag verklaarde collega van Heusden, dat de Steunactie
goed werk heeft kunnen verrichten.

De volgende algemeene vergadering zal weer gehouden worden op een Zaterdag
te Arnhem.

Achter ons ligt een zeer bewogen jaar. In het begin waren vele collegae gemo-
biliseerd en daaruit sproten voor enkele afdeelingsleden moeilijkheden voort. Daarna
volgden de rampzalige dagen in Mei, die ons plotseling te midden van het oorlogs-
geweld plaatsten. Wij mogen echter met dankbaarheid gedenken, dat geen van onze
afdeelingsleden, die in militairen dienst waren, bij de uitoefening van zijn plicht
is gevallen en ook de burger collegae ongedeerd zijn gebleven, hoewel sommigen
echter door dit alles financieele schade hebben geleden. De oorlog bracht ook met
zich mede dat onze Mei vergadering kwam te vervallen.

Er werden in totaal 3 vergaderingen gehouden, waarvan de eerste op 23 Februari
plaats vond. Hierin werd collega Leopold als penningmeester herkozen. De
afdeelingscontributie werd vastgesteld op ƒ 3,\'—, terwijl verder Prof. v. d. Kaay
een interessante voordracht hield over steriliteit en hormonen.

De vergadering van 14 September was in hoofdzaak gewijd aan de bespreking
van het programma voor de Algemeene Vergadering. Het t.b.c. rapport vormde
hierbij de hoofdschotel. Prof. de Blieck deed in dit verband een tweetal belangrijke
voorstellen, die betrekking hadden op de afzondering van reageerende dieren en
stalverbetering, die door de afdeeling werden overgenomen en later op de Algemeene
Vergadering werden aangenomen.

Op 28 September werd wederom een vergadering gehouden. Hierin werd in de
eerste plaats het huishoudelijk reglement van de afdeeling gewijzigd om het hierdoor
mogelijk te maken een afdeelingsraad in te stellen. Tot lid van dezen afdeelingsraad
werden gekozen Prof. Krediet, voorzitter en de collegae Burggraaf en Wellen-
si ek, terwijl tot plaatsvervangende leden werden benoemd de heeren van der
Slooten en ten Thye. Verder was deze bijeenkomst hoofdzakelijk belegd om van
de verschillende practiseerende collegae hun ervaringen te vernemen omtrent de
bestrijding van varkenspest met formolvaccin. Collega Joling leidde dit onderwerp
in. Dr. de Gier uit Rotterdam, die ook voor deze vergadering was uitgenoodigd,
beantwoordde verschillende vragen betrekking hebbende op de bereiding van het
vaccin.

De zgn. Decembervergadering werd niet meer in 1940 gehouden, maar op
4 Januari 1941.

Het aantal gewone leden van de afdeeling bleef in 1940 gelijk. 3 collegae bedankten
als lid, waarvan 2 doordat zij naar een andere afdeeling overgingen en 1 die berichtte,
dat hij tot zijn spijt moest bedanken voor het lidmaatschap van de Maatschappij.
Drie nieuwe leden traden toe, terwijl Prof. Seekles aan de uitnoodiging om als
buitengewoon lid toe te treden, gevolg gaf. Op 1 Januari 1941 telde de afdeeling
Utrecht 76 gewone en 2 buitengewone leden.

Kort verslag van de vergadering, gehouden op 22 Maart 1941 in de collegezaal
van het Zoötechnisch Instituut, Biltstraat.

Om 2 uur opende de voorzitter, Prof. Dr. L. de Blieck, de vergadering, en heette
allen hartelijk welkom. Aanwezig waren 16 leden en 6 introducé\'s, terwijl de voor-
dracht van Prof. Klarenbeek ook door een aantal 4e- en 5e-jaars studenten werd
bijgewoond.

Na goedkeuring van de notulen van de vorige vergadering (die aan alle leden
waren toegezonden) en voorlezing van de ingekomen stukken volgde het Jaarverslag
van den secretaris. Dit werd zonder meer goedgekeurd. Hetzelfde geldt voor het
Jaarverslag van den penningmeester. Het batig saldo bleek zeer klein te zijn (ƒ 20.—).
De penningmeester sprak echter de hoop uit, dat wanneer zich niet zooals vorig
jaar onvoorziene omstandigheden voordoen, waardoor grootere financieele uitgaven
noodzakelijk zijn, de contributie van ƒ 3.— wel voldoende zal zijn om een iets hooger
saldo te krijgen. Nadat de kas door de collegae de Graaf en Petten was nagekeken
en volkomen in orde was bevonden, werd de penningmeester onder dankzegging
voor zijn uitstekend beheer gedechargeerd. De bijdrage voor het Ondersteunings-
fonds werd wederom op ƒ 1 .•— per lid vastgesteld.

Hierna volgde ballotage van Mej. ten Broek en Dr. Mol te Utrecht en collega
de Groot te de Bilt. Allen werden met algemeene stemmen als afdeelingslid
toegelaten.

In verband met het feit, dat een aantal studenten de lezing van Prof. Klarenbeek
zouden bijwonen, werd nu eerst overgegaan tot punt 8 van de agenda : vrije mede-
deelingen.

Collega van Dijk bracht hierbij 2 kwesties, die der wanbetalers en die der regeling
van den Zondagsdienst, ter sprake. Deze waren in de afd. Zuid-Holland behandeld
en collega van Dijk krijgt hier mee te maken omdat hij in het grensgebied van
beide afdeelingen woont. Besloten werd dat het bestuur deze kwestie zal bestudeeren
en in de volgende vergadering ter sprake zal brengen. Ook het classificeeren van
open lijders bij den verkoop werd ter sprake gebracht. Hieromtrent werden meerdere
klachten gehoord. Prof. Schornagel zal deze kwestie in het hoofdbestuur ter sprake
brengen, evenals de klacht die door sommige leden werd geuit, dal in den winter
de dieren die aan de veehouderijcentrale worden geleverd, veel te lang op de markt
moeten blijven staan.

Hierna kreeg Prof. Klarenbeek het woord om een inleiding te houden over het
onderwerp : De tegenwoordige stand van prophylaxis en therapie bij de ziekte van
Carré. Prof. Klarenbeek gaf een zeer duidelijk en interessant overzicht omtrent
deze kwestie. Er volgde hierop een levendige discussie en zeer veel vragen werden
gesteld. Wel een bewijs dat de voordracht zeer in den smaak was gevallen.

Bij de rondvraag ontspon zich een discussie omtrent de kwestie of het wel juist
was om ambtenaren aan de paardenvordering te laten deelnemen. Men was het er
in het algemeen wel over eens, dat dit zooveel mogelijk door practici behoort te
geschieden, maar waar deze niet in voldoende mate beschikbaar waren, moesten
ambtenaren worden ingeschakeld.

Hierna sloot de plaatsvervangend voorzitter, collega van der Veen de ver-
gadering, na in het bijzonder dank te hebben gebracht aan Prof. Klarenbeek voor
zijn interessante voordracht.

Een verzoek tot medewerking bij de inrichting van het nieuwe gebouw, \')
door J. P. BIJL, Directeur.

Den isden Maart 1929 werd bij acte gepasseerd voor Notaris Libourel te Delft,
opgericht de stichting „Het Instituut voor Praeventieve Geneeskunde". Het denk-
beeld om een dergelijk instituut, dat als centrum zou moeten dienen voor praeventief
geneeskundig werk in Nederland, in het leven te roepen, was afkomstig van Prof.
Dr. E. Gorter, Hoogleeraar in de Kindergeneeskunde te Leiden en had dadelijk
krachtigen steun bij de Rijksuniversiteit aldaar gevonden. De taak, die men zich
voorstelde, dat- het Instituut zou vervullen, werd duidelijk omschreven in het
prospectus, dat bij de oprichting werd uitgegeven. Wij lezen daarin, dat de taak
van het Instituut, de bevordering van de studie der praeventieve geneeskunde in
geheel Nederland, op drieërlei wijze nagestreefd zou worden, n.1. door :

Daarnaast zou het Instituut ook organiseerend moeten werken. De directeur zou
aansluiting moeten zoeken met de overheid, moeten vragen naar de behoefte van
personen, die een speciale opleiding hebben genoten, naar de nooden en verlangens
van groote beroepen en bedrijven op het gebied der praeventieve geneeskunde.

Het Instituut werd voorloopig gehuisvest in een complex oude huizen aan de
toenmalige Boerhaavestraat te Leiden.

In de 12 jaren van zijn bestaan heeft het bewezen, dat de oprichters goed gezien
hebben en dat in ons land behoefte bestond aan een dergelijke organisatie. Onder
zijn auspiciën is het standaardwerk over praeventieve geneeskunde verschenen,
het aantal publicaties bedraagt meer dan 100, talrijke cursussen en afzonderlijke
voordrachten werden georganiseerd. Ook op het gebied der toegepaste praeventieve
geneeskunde is het Instituut werkzaam geweest.

Twee omstandigheden hebben zijn ontwikkeling geschaad : geldgebrek en de
déplorabele huisvesting. In beide opzichten komt thans verbetering.

Het Prophylaxefonds ex. art. 125 der Ziektewet, welks taak vrijwel evenwijdig
loopt met die van het Instituut, en dat, naast sommige levensverzekeringmaatschap-
pijen, met name de Nationale Levensverzekeringbank, het voortbestaan van het
Instituut mogelijk gemaakt heeft, is zich in steeds grooter mate ervoor gaan
interesseeren. Dank zij het Prophylaxefonds is in 1939 een reorganisatie tot stand
gekomen, waardoor het Instituut feitelijk een instrument van dat Fonds is geworden.
Deze reorganisatie betrof behalve het beheer enz. vooral ook de werkwijze van het
Instituut, dat, zooals zijn Voorzitter Dr. G. van den Bero, Directeur Generaal van
de Volksgezondheid, het uitdrukte, meer dan tot nog toe organiseerend, stimuleerend
en subsidiëerend zou moeten werken. Wat de werkzaamheden betreft zou het zich
vooral ook op het gebied der arbeidshygiëne moeten bewegen.

De taak, die het Prophylaxefonds op zich genomen had, kwam spoedig in daden
tot uiting. Besloten werd een nieuw gebouw op te richten en het jaarlijksche budget
te verhoogen, zoodat het voor 1941 op rond ƒ 75\'.ooo.— werd vastgesteld. Voor het
verleenen van subsidies werd ƒ 10.000.—■ toegestaan. Bij de installatie van den Raad
van Advies kon zijn Voorzitter, Prof. Gorter, dan ook getuigen, dat in geen land
een instituut voor praeventieve geneeskunde bestaat, dat zoo goed georganiseerd is
als het Nederlandsche en dat, dank zij het Prophylaxefonds, bezwaren, die zich b.v.
bij den Medical Research Council voordoen, zijn ondervangen.

Het nieuwe gebouw, dat aan den Wassenaarscheweg te Leiden verrijst, zal hopelijk

*) Dit verzoek is ook gezonden aan het Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde, de
Ingenieur en het Chemisch Weekblad.

dezen zomer in gebruik genomen worden en zal een centrum voor de studie der
praeventieve geneeskunde kunnen zijn. Te dien einde zijn er behalve de laboratoria
voor hygiëne, bacteriologie en genetica, lokalen voor het houden van vergaderingen,
voor het inrichten van een museum, voor een bibliotheek en een archief, waar lan-
taarnplaatjes, films enz. bewaard worden, aanwezig.

Het is van groot belang, dat in boekerij en museum spoedig zooveel mogelijk te
vinden is, wat op praeventief geneeskundig gebied van belang is. Het Prophylaxefonds
stelt zich voor daartoe een belangrijke som jaarlijks bij te dragen, maar de hoop is
wellicht gerechtvaardigd, dat ook van andere zijde medewerking is te verkrijgen.

De praeventieve geneeskunde omvat vele grensgebieden : de geneeskunde, de
technische wetenschappen, de statistiek, de chemie, de rechtswetenschap, de econo-
mie enz. Ik kan mij voorstellen, dat vele geneeskundigen, dierenartsen, ingenieurs,
chemici enz. boekwerken en tijdschriften bezitten, waarop zij niet langer prijs
stellen en die in de bibliotheek van het Instituut zeer op hun plaats zouden zijn.
Ik denk verder aan de organisaties, die in ons land op praeventief geneeskundig
gebied werkzaam zijn en misschien een reeks van hun jaarverslagen of andere
publicaties zouden kunnen afstaan. Misschien zouden laboratoria preparaten,
die uit een oogpunt van praeventieve geneeskunde van belang zijn, willen afstaan :
steenhouwerslong, t.b.c., beroepskanker enz.

Een beroep op allen, die het Instituut voor Praeventieve Geneeskunde een goed
hart toedragen en daarvan een blijk willen geven bij zijn verhuizing naar het
nieuwe gebouw, zal hopelijk niet zonder succes zijn. Ik moge hieraan het verzoek
toevoegen om, alvorens boeken enz. te verzenden, mij te vragen of deze reeds in de
bibliotheek aanwezig zijn.
Leiden, April 1941. ie Binnenvestgracht 22.

Zooals bij de lezers van dit blad bekend verondersteld mag worden is het onderzoek
op trichinen betrekkelijk eenvoudig : het wordt regelmatig bij het diergeneeskundig
onderwijs hier te lande toegelicht en is den Nederlandschen keuringsveeartsen, blijkens
de in den loop der jaren door enkele hunner vastgestelde kleine epizoötieën, wel
toevertrouwd. Het is echter een zaak die grondige voorbereiding en overweging
verdient, hoe dit onderzoek in het systeem van slachten en keuren aan onze groote
en middelgroote keuringsdiensten moet worden ingevoegd zonder dat het bedrijf
daardoor langer dan een zeer korten tijd wordt opgehouden.

Oberregierungsrat Dr. Pschorr, die belast is met de leiding der „Veterinar-
abteilung", in het bezette Nederlandsche gebied heeft daarom het initiatief genomen
tot een reis van Nederlandsche keuringsambtenaren naar enkele groote slachthuizen
in Duitschland 0111 het daar gevolgde systeem te bestudeeren. Aan deze reis, die
tusschen 10 en 17 Maart 1.1. plaats had, namen, behalve Prof. Berger, als Hoofd-
inspecteur van de volksgezondheid en de hem toegevoegde Inspecteur Dr. Reitsma,
een tiental directeuren resp. adjunctdirecteuren van de reeds in het vorig nummer
genoemde gemeentelijke slachthuizen deel, terwijl ondergeteekende zich daarbij
mocht aansluiten.

De organisatie was door Dr. Pschorr, Dr. Berger en Dr. Reitsma tot in de
puntjes verzorgd, zoodat de bezoeken aan Stuttgart, München en Neurenberg,
waarvan de slachthuizen voor deze studie waren uitgekozen een zeer vlot verloop
hadden. Vermelden wij dat de Nederlandsche dierenartsen van alle autoriteiten
de grootst mogelijke medewerking ondervonden. Te Stuttgart en München werd
niet alleen de organisatie van het trichinenonderzoek grondig bestudeerd, maar
tevens werden tal van onderdeelen van deze zeer groote openbare slachthuizen
annex slachtveemarkten bezichtigd. Den gasten werd in alle drie steden na het
langdurige bezoek aan de slachthuizen op gepaste en eenvoudige wijze een maaltijd
aangeboden, waar verschillende gemeentelijke autoriteiten mede aanwezig waren.
Tevens was er op verschillende bijeenkomsten gelegenheid zich met de plaatselijke
collega\'s, soms uit wijden omtrek samengekomen, te onderhouden.

Maar keeren wij tot de zakelijke doelstelling van de reis terug. Te Stuttgart werd
reeds kennis gemaakt met de wijze waarop de monsters werden genomen, (na
nummering der varkens) de verdeeling onder de met het gereedmaken der com-
pressoria belaste beambten, het systematisch onderzoek in de trichinoscoop, alsmede
het ingenieuze systeem, waardoor telkens met lichtsignalen in de slachthal werd
bekend gemaakt welke varkens werden onderzocht en vrij van trichinen bevonden
waren.

Te München werd het gr otste deel van den beschikbaren tijd aan de studie van
deze onderwerpen gewijd. De dierenarts, leider van deze afdeeling gaf, een zeer
duidelijke demonstratie van de bemonstering, het vervaardigen der preparaten en
het onderzoek. Daarbij was gelegenheid over talrijke details van gedachten te
wisselen. Ook de wijze van registratie der onderzochte dieren, resp. van den uitslag
van het onderzoek werd niet vergeten. Te Neurenberg bleek, dat voor verschillende
van deze bewerkingen binnen de zeer stipte Duitsche voorschriften, toch nog ver-
schillende varianten mogelijk zijn, zoodat elke deelnemer aan deze reis zich een
keuze kan maken van hetgeen hij voor zijn dienst het meest geschikt acht.

In laatstgenoemde stad was nog gelegenheid een tweetal instellingen te bezoeken,
die wel is waar buiten het onderwerp vielen waarvoor men was gekomen, maar
die de aandacht van iederen dierenarts overwaard zijn. Na het bezoek aan het
slachthuis, werd de „Veterinaruntersuchungsanstalt Nürnberg" bezichtigd. Dit
laboratorium, dat in Aug. 1939 in gebruik werd genomen, is als een synthese te
beschouwen van een onderzoek-instelling ten dienste van de bestrijding van be-
smettelijke veeziekten en van een werkplaats ten dienste van het toezicht op levens-
middelen van dierlijken oorsprong. Vrij vertaald in Nederlandsche begrippen
vinden wij hier een regionair laboratorium voor den gezondheidsdienst voor het
vee en een melkcontröle station (resp. laboratorium voor het toezicht op vleesch-
waren) onder één dak bijeen. Het uit bouwkundig oogpunt voortreffelijk geslaagde
laboratorium, maakt op den bezoeker overal den indruk, dat het uit onbekrompen
beurs is opgezet, maar dat alles is gedaan om een zoo doelmatig mogelijke inrichting
te verwerven. Men vindt ei o.a. laboratoria voor melkonderzoek, voor bacteriologisch
en histologisch onderzoek van vleeschwaren en nog vele andere. Er is een lokaal
voor het houden van cursussen, een welvoorziene boekerij, terwijl ten slotte vermeld
moge worden, dat voor een drietal analysten kamers in de bovenste verdieping
beschikbaar zijn gesteld. Met het oog op het binnenkomen van spoedeischende
onderzoekingen, moet deze maatregel als zeer praktisch worden aangemerkt.

Op den laatsten dag der reis werd een bezoek gebracht aan de op ongeveer 50 km
van Neurenberg gelegen bezitting der „Reichstierarztekammer", de geheel ge-
restaureerde burcht „Hoheneck". Dit uit de 12e eeuw stammende ridderslot, was
in den aanvang dezer eeuw voor het grootste deel tot ruïne geworden. Nadat de
vorige eigenaar met de restauratie was begonnen is de burcht door de centrale
organisatie der Duitsche dierenartsen aangekocht. Dr. Weber, de Reichstierarzte-
führer, was zoo welwillend het Nederlandsche reisgezelschap persoonlijk rond te
leiden. Men wist bij dit bezoek niet wat meer te bewonderen was, de piëteit waar-
mede de restauratie was voltooid, of de practische geest waardoor verschillende
ondcrdeelen geschikt gemaakt zijn om dierenartsen uit alle deelen van het Duitsche
Rijk voor korten tijd tot vacantieoord te dienen. Voor de jongere generatie zal hier
gelegenheid zijn ingelicht te worden over tal van onderwerpen de diergeneeskundige
ethiek en standsbelangen betreffende. Met trots en voldoening mogen Dr. Weber
en de Duitsche dierenartsen het hier tot stand gebrachte bezien. Het heerlijke weder
en de prachtige vergezichten uit de burcht en op de reis erheen maakten dit bezoek
tjt een welverdiende belooning na de inspannende dagen die daaraan voorafgingen.

Wij willen dit kort bericht over deze reis besluiten met een woord van oprechten
dank aan alle autoriteiten en collegae, die den Nederlandschen dierenartsen inlich-
tingen verstrekten of op zoo hoffelijke wijze van dienst waren.

Bij besluit van de Secretarissen-Generaal van de Departementen van Sociale
Zaken en van Landbouw en Visscherij is met ingang van t Mei 1941 nader aan-
gewezen als ambtsgebied van den Inspecteur C. Tenhaeff te Leeuwarden het
district Noord-Holland—Noord-Westelijk Utrecht, terwijl als standplaats is aan-
gewezen de gemeente Haarlem.

Verslag van den Hoofdinspecteur van de volksgezondheid belast met het
toezicht op de naleving van de vleeschkeuringswet over het jaar 1939.

Na een korte opmerking over de ondervonden hulp en samenwerking waardoor
het mogelijk was bij de mobilisatie 1939 de uitvoering van de vleeschkeuringswet
allerwege op redelijke wijze te handhaven, maakt dit verslag er met voldoening
melding van dat Nederland het eerste land was, waar de op grond van de nieuwere
inzichten in de pathogenese der tuberculose opgestelde regels voor de keuring van
aan deze ziekte lijdende slachtdieren werden ingevoerd. (Congres Zürich 1938
voordrachten Nieberle en van Oijen ; M. B. Juni 1939). Volgens mededeeling
van de Inspecteurs is in de praktijk gebleken, dat de nieuwe voorschriften inderdaad
belangrijke verbeteringen hebben gebracht.

Van de werkzaamheden van Dr. Zwart als Inspecteur in Algemeenen Dienst
wordt bericht, dat zij bijdragen tot verbetering van de uniformiteit in de uitvoering
der wet, terwijl die der onder zijn leiding werkzaam gestelde „opzichters" van den
Veeartsenijkundigen dienst ook verschillende kleine gebreken en tekortkomingen
bij de uitvoering van den dienst aan het licht brachten. In den loop van het verslag-
jaar werden wederom verscheidene groepen van gemeenten tot één ambtelijken,
dienst vereenigd. Wij noemen de kringen Barsingerhorn, Bussum, Oudewater,
Westland, Vianen, Brielle. In voorbereiding en ten deele in 1940 tot stand gekomen
zijn de kringen Gorinchem, Middelharnis. Een kleine commissie weid ingesteld
om den Hoofdinspecteur voor te lichten omtrent verschillende vragen ovei de
uniformiteit bij de destructiewijzen. Een nieuwe destructor te Dordrecht kwam in
bedrijf.

Van de verschillende inspecteurs zijn uitvoerige berichten opgenomen over de
destructie der afgekeurde dieren. Daaruit blijkt dat :

ie. alom de gebieden waarin nog begraving plaats heeft gestadig kleiner worden ;
2e. ook in den winter de getroffen regelingen voor den ophaaldienst bevredigend
hebben gewerkt, slechts bij uitzondering waren cadavers langer dan gewenscht
is blijven liggen ;

3e. de miltvuurepizoötie van Dec./Jan. hooge eischen aan deze inrichtingen en aan
haar personeel heeft gesteld.

Toch worden zoo hier en daar tekortkomingen vermeld over den staat waarin
de confiscaatemmers verkeeren, de controle over deze voorwerpen en de mate
waarin gestorven jonge dieren (kalveren, biggen enz.) ter destructie worden
afgeleverd. Het is een verdienste van dit verslag, dat op deze feiten wordt gewezen.
Zij vormen inderdaad een zwakke plek bij de uitvoering der wet in verschillende
gemeenten.

De mededeelingen over de resultaten van de keuring worden voorafgegaan door
enkele cijfers over het aantal slachtingen. Het blijkt dat deze aantallen voor alle
diersoorten grooter waren dan in 1938. Er werden minder uit nood geslachte en
gestorven runderen en graskalveren gekeurd, hetgeen wordt toegeschreven aan de
geringere beteekenis van het mond- en klauwzeer in het verslagjaar. De intrede van
de varkenspest wordt verantwoordelijk gesteld voor het grooter aantal noodslach-
tingen en sterfgevallen van varkens. Uitvoerige cijfers staan ten dienste over het
aantal gevallen waarin bacteriologisch onderzoek werd verricht, gescheiden naar
gewone slachtingen, noodslachtingen en gestorven dieren, terwijl ook voor elke
diersoort is vermeld hoevele er na dit onderzoek nog in consumptie zijn gebracht.

De gepubliceerde cijfers over het aantal waargenomen gevallen van echino-
coccosis en cysticercosis nooden tot een nauwkeuriger bewerking, waarbij de absolute

aantallen in percentages van het aantal geslachte dieren voor elke soort slachtdier
zouden kunnen worden nagegaan en dan liefst provinciegewijze. De gestadige
daling der echinococcose onder de schapen in Friesland wordt in de bijgevoegde
tabel treffend aangetoond.

Ook over de frequentie det tuberculose en der paratuberculose vindt men vele
belangrijke cijfers.

Slechts twee gevallen van voedselvergiftiging zijn ter kennis van den Hoofd-
inspecteur gekomen, beide waarschijnlijk veroorzaakt door het nuttigen van
bedorven vleeschwaren. De preventieve werking van een goed uitgevoerde vleesch-
keuring waardoor eigenlijke vleeschvergiftigingen met zooveel succes kunnen worden
bestreden komt hier ter dege aan het licht.

In den aanvang van het verslag wordt melding gemaakt van de opening van de
voortreflijke noodslachtplaats te Leerdam, voorts van zulk een inrichting te Weesp
en in eenige andere gemeenten. In de nieuwe gemeente Wieringermeer en te Den
Helder werden daartoe voorbereidingen getroffen.

Nieuwe slachthuizen werden niet geopend, wel wordt van enkele gemeenten
vermeld, dat de voorgenomen bouw wegens finantieele bezwaren niet kon doorgaan,
(Velzen, Den Helder). Elders werd tot den bouw in beginsel besloten (Schiedam,
Middelburg). Als verrassing brengt het verslag een lijst houdende de indeeling der
gemeenten over de ambtsgebieden der inspecteurs, met hunne groepeering naar
keuringskringen en de personeelsbezetting dezer diensten bijgewerkt tot 12 Februari
1941.

De invoering van een in elk opzicht voortreflijk werkende vleeschkeuringsdienst
met als sluitsteen destructie van het afgekeurde materiaal is een werk, dat langen
tijd vordert. Het verslag geeft den lezer den stelligen indruk, dat ons land in dit
opzicht bij geen enkel ander ten achter staat, ja zelfs in menig opzicht als voorbeeld
kan dienen, terwijl toch met ernst gestreefd wordt — voor zoover de wettelijke grond-
slagen zulks toelaten — naar verbetering waar zulks noodig blijkt.

De slagers te Leidschendam maken bezwaar tegen de gemeenschap-
pelijke vleeschkeuringsregeling met Den Haag.

De slagerspatroons te Leidschendam en de N.V. Veursche Vleeschwarenfabriek
hebben den gemeenteraad van Leidschendam hun bezwaren kenbaar gemaakt
tegen de centrale slachtregeling voor Den Haag. Rijswijk, Voorburg en Leidschendam.

Deze bezwaren komen hierop neer, dat niet alleen de slacht- en keurloonen voor-
de slagers te Leidschendam hooger worden, maar dat de centralisatie ook nog de
noodzaak van het betalen van invoerkeurloonen ten gevolge zal hebben.

Verder acht men de aansluiting bij een centraal slachthuis niet noodzakelijk,
daar alle slachtplaatsen te Leidschendam volgens de voorschriften der Vleesch-
keuringswet zijn ingericht. Bovendien wijst men er nog op, dat men, ingevolge de
bestaande verordeningen de hoogere kosten, welke deze aansluiting voor de slagers
zal medebrengen, thans niet op de consumenten zal kunnen verhalen.

Het verzet tegen deze gemeenschappelijke regeling komt alleen uit de gemeente
Leidschendam, daar alleen in deze gemeente de slagers nog zelf mochten slachten.

Bij de behandeling in den gemeenteraad van dit adres van de slagers werd o.m.
de opmerking gemaakt, dat men gaarne van B. en W. een uitvoeriger praeadvies
had gezien met betrekking tot dit adres. Ook werd nog opgemerkt, dat de slagers
ter plaatse zeer gedupeerd worden met deze regeling. Een onderzoek had uitgemaakt,
dat het den slagers op ƒ 2500.— per jaar zou komen. Teneinde aan dit verlangen
tegemoet te komen, werd besloten, dat B. en W. in een volgende vergadering met
een uitvoeriger prae-advies zouden komen.

Met ingang van 11 Maart, j.1. is art. 3, sub 1, van het Koninkl. Besluit van 20 Juni
1924, Stbl. 315, in dier voege gewijzigd, dat onder suiker alleen „saccharose" (riet-
en bietensuiker) wordt verstaan ; lactose (melksuiker) zal dus bij de worstbereiding
niet langer gebruikt mogen worden.

Waarschijnlijk houdt deze wijziging verband met een uitspraak van den kanton-
rechter te \'s Gravenhage. Eenigen tijd geleden werd n.1. een directeur van een
vleeschwarenfabriek, die vervolgd werd wegens het verwerken van melksuiker in
de worst, door den Haagschen kantonrechter vrijgesproken, daar deze aannam, dat
melksuiker onder het begrip „suiker", genoemd in het vleeschwarenbesluit, valt.
Vischworst, een nieuwe worstsoort.

Volgens mededeeling in de dagbladen, doet een nieuw gerecht op het oogenblik
in de restaurants, enz. van de hoofdstad van Noorwegen opgang. Deze worst, die
uitstekend van smaak zou zijn, wordt vervaardigd van gemalen kabeljauw, tarbot
en doornhaai. Zij wordt als boterham- en als braadworst in den handel gebracht.
Het vetgehalte van deze nieuwe worstsoort zou vrij hoog zijn, deels door de tarbot,
die er in wordt verwerkt, deels door de melk, welke men er bij gebruikt en die in
een verhouding van ongeveer één liter melk op één kilogram visch er in wordt
verwerkt.

De beheerders der Prof. Dr. D. A. de jono-Stichting geven hierbij kennis, dat
zij besloten hebben gelden beschikbaar te stellen teneinde voor rekening der Stichting
de uitvoering mogelijk te maken van een onderzoek, behoorend tot het gebied
der Vergelijkende Pathologie — der Veterinaire of der Medische Bacteriologie of
Pathologische Anatomie — of tot dat der Parasitologie.

Zij, die hiervoor in aanmerking wenschen te komen, worden uitgenoodigd zich
vóór i Juni a.s., onder mededeeling van den aard van het te behandelen onderwerp
en overlegging van een kort werkplan, zoo mogelijk met ecnc begrooting der kosten,
aan te melden bij den secretaris.

Namens de beheerders:
Prof. Dr. R. de Josselin de Jong, voorzitter.
Dr. H. J. van Nedf.rveen (Neuhuyskade 61, \'s-Gravenhage),
April 1941. secretaris-penningmeester.

Verhuisd : T. H. Hoenderken, Gieten, van Rolderstraat naar Bonnen B 37,
tel. K 5526 — 303.

Dr. C. Kunst, \'s-Gravenhage, van van Alkemadelaan naar Statenlaan 55,
^tel- 553545-

Dr. H. S. Frenkel, \'s-Gravenhage, van Wassenaarscheweg naar
van Kijfhoeklaan 46.

Wanneer we over onvruchtbaarheid zullen spreken dan moeten we
ons bepalen tot een klein onderdeel hiervan. Onder onvruchtbaarheid
in den ruimsten zin verstaan we immers het onvermogen om levende
en levenskrachtige nakomelingen voort te brengen, wat bv. ook een
ziekte als het besmettelijk verwerpen omvat. Doch ook nog wanneer
we het begrip onvruchtbaarheid enger nemen en hieronder alleen
verstaan het niet tot stand komen van de drachtigheid, zullen we ons
moeten beperken.

Mijn bedoeling is thans met U te behandelen een bij het rundvee
veelvuldig voorkomende enzoötische steriliteit. Over dit lijden, dat in
ons land — althans in Friesland — zoo herhaaldelijk wordt waar-
genomen, vindt men merkwaardig genoeg in de literatuur slechts
weinig vermeld, hoewel het toch ook elders, zooals wel blijkt uit enkele
publicaties, meermalen wordt gezien.

We gaan ons bepalen tot een gegeven voorbeeld en nemen hiervoor
het bedrijf van Dc J. te O,, waar in den loop van het jaar 1940 steriliteit
onder het rundvee in sterke mate is voorgekomen.

Wanneer we in de eerste helft van Juni hier een bezoek gaan brengen,
blijkt het een vrij klein bedrijf te zijn, waar een 13-tal koeien worden
gemolken en bovendien nog 5 éénjarige dieren aanwezig zijn, naast een
jonge stier, welke in Maart 1939 is geboren. De gewoonte is steeds
dat de stier alleen voor het eigen bedrijf gebruikt wordt, terwijl ook
met de koeien niet naar stieren van andere veehouders „gereisd" wordt.
In den winter van 1939-40 is op dit laatste een uitzondering gemaakt
met twee koeien, welke dieren bij de bewuste dekkingen normaal zijn
bevrucht. Andere jaren is het hier met de bevruchting der koeien steeds
naar wensch gegaan, thans is echter de toestand geheel anders.

Bij raadpleging van de deklijst blijkt, dat van de 11 door den eigen
stier gedekte dieren er 9 terug zijn gekomen na de ie dekking, terwijl
bij de 2 andere dieren de dekking respectievelijk pas 15 en 10 dagen
geleden heeft plaats gehad. Ook van de 2e dekking zijn reeds een
aantal dieren teruggekomen ; de rest der voor de 2e maal gedekte dieren
zijn nog „in de 3 weken". De tijd waarop de dieren terug komen is
niet steeds 3 weken, maar ook wel eens 25 of 26 dagen, een enkele maal
5 weken.

We hebben hier dus voor ons een bedrijf waar practisch gesproken
geen der gedekte dieren bevrucht wordt. Hoewel in dergelijke gevallen
LXVIII O,

onze gedachten in de eerste plaats in de richting van den stier gaan,
zullen we toch ook de koeien in het onderzoek betrekken, temeer daar
de tijd waarop de koeien terug komen niet regelmatig is.

We beginnen met het onderzoek der koeien, om dan straks wanneer
de stier is onderzocht en sperma is opgevangen — we hebben met het
onderzoek van dit bedrijf gewacht tot den dag waarop een tochtige koe
aanwezig is — direct afgereisd kan worden naar het laboratorium om
het sperma te onderzoeken.

Wat de koeien betreft bestaat bij een dergelijke belangrijke onvrucht-
baarheid de mogelijkheid op een besmettelijke aandoening der geslachts-
organen. We behoeven hier niet te denken, zooals bij individueele
onvruchtbaarheidsgevallen aan eierstokaandoeningen, pyometra enz.
en kunnen derhalve, omdat de kans op voelbare afwijkingen niet
aanwezig is, een rectaal onderzoek van de dieren achterwege laten.
Wel interesseert ons echter de toestand van scheede en baarmoeder-
mond, vooral ook omdat we deze deelen kunnen zien. Goede diensten
bewijst bij dit onderzoek een speculum, waarvoor wij gebruiken het
speculum volgens Russisch model. Met behulp van een lichtstaaf kan
men nu de scheede en baarmoedermond bekijken en kan men des-
gewenscht ook met een Albrechtstang en steriele wattenprop materiaal
uit scheede of vanaf den cervix nemen.

Wanneer we de vulva openen en dit kan reeds manueel, dan valt
ons bij vrijwel alle dieren op het bestaan van de bekende scheede-
catarrh, de colpitis granulosa infectiosa. Bij het eene dier duidelijker
dan bij het andere, maar bij vrijwel alle aanwezig in den chronischen
vorm, van de kleine iets roode knobbeltjes, vooral in de buurt van de
clitoris.

Bekijken we het genitaal apparaat verder van een vijftal dieren dan
zien we, behalve bij een iweetal dieren met een weinig roodheid van
de scheede in de nabijheid van den cervix, aan de scheede verder geen
afwijkingen. De cervix is echter bij een 3-tal dieren wel afwijkend in
dien zin, dat we zien een iets te roode, wat dikke en eenigszins uit-
puilende, vochtige glanzende cervix, verschijnselen dus die wijzen
op een catarrhale ontsteking van den cervix. Bij de vierde koe, welke
nog niet gedekt is, zien we aan scheede en cervix geen afwijkingen.
Bij de vijfde koe, en dit is juist het dier dat het eerst (eind Febr.) door
den stier is gedekt, zien we aan scheede noch cervix eenige afwijkingen.
Hier had overigens een afwijking ons niet behoeven te bevreemden,
daar dit dier in den winter 14 dagen te vroeg heeft gekalfd en nadien
geleden heeft aan retentio secundinarum. (Dit was in den afgeloopen
winter de eenigste afwijking bij het afkalven op dit bedrijf.)

In verband met deze laatste koe wordt van de 5 dieren ook nog bloed
genomen ter onderzoek op Abortus-Bang, terwijl reeds wat slijm van
den cervix is genomen voor cultureel onderzoek.

Wanneer we nu naar den stier gaan treffen we, zooals reeds gezegd,
aan een ruim éénjarigen stier. Hij is in goede conditie, loopt reeds

vanaf begin Mei in de weide en vertoont bij manueel onderzoek geen
afwijkingen aan de geslachtsorganen. Als we de tochtige koe — waarbij
we eerst het vele slijm uit de scheede hebben verwijderd — bij den
stier brengen blijkt de stier een goede geslachtsdrift te bezitten, zoo
zelfs dat wanneer wij probeeren het sperma op te vangen in de kunst-
matige scheede, hij ons te vlug af is en toch kans ziet de koe te dekken.
Het manueel uit de scheede verwijderde zaad bevat echter toch nog
slijm van de koe. We geven dan ook altijd de voorkeur aan sperma
opgevangen in de kunstmatige scheede, omdat dit zonder bijmengingen
is. Zooals ook hier blijkt, lukt deze manier van sperma opvangen echter
niet altijd, vooral niet bij traagdekkende stieren, zooals men die nog
al eens ontmoet bij het steriliteitsonderzoek, en ook niet steeds bij oude
stieren, die weigeren in de kunstvagina te dekken.

Als we, na ruim een kwartier wachten, het nog eens probeeren zijn
we gelukkiger en vangen het sperma op in de kunstmatige scheede.
De opbrengst is ongeveer 3 cc vrij dun vloeibaar, wit gekleurd sperma.

W\'anneer we een half uur later op het laboratorium dit laatste sperma
onderzoeken wordt allereerst nagegaan de beweeglijkheid, door een
druppel sperma op een glaasje te doen en zonder het verder af te dekken
te onderzoeken met de kleine vergrooting. Door deze methode van
onderzoek krijgt men een goeden kijk op de totale beweeglijkheid.
We vinden hier wel een vrij behoorlijk individueele beweeglijkheid
maar in het geheel geen massale beweging, waarbij een groot aantal
spermiën in dezelfde richting bewegen, welke we zoo gaarne zien.

Wil men de zaadcellen ook op vormafwijkingen bestudeeren, dan
kan men het preparaat afdekken met een objectglaasje en bekijken
met een gi ooter vergrooting waardoor men een behoorlijk idee hierover
kan krijgen. Wij prefereeren hierbij echter een gefixeerd preparaat
dat men heel eenvoudig kan krijgen in den vorm van een Tusche-
prepraat, zooals reeds vroeger is aangegeven door Prof. Wester. Een
druppeltje sperma wordt verdund met physiologische zoutoplossing ;
van deze verdunning doet men een öse op een voorwerpglaasje en voegt
dit bij een druppel Oost-Indische inkt, waarna dit voorzichtig gemengd
wordt en uitgestreken op dezelfde wijze als waarop men bloedpreparaten
maakt. Wanneer het preparaat nu luchtdroog is kan het bekeken
worden, waarbij de ongekleurde spermacellen zich scherp afteekenen
tegen de zwarte omgeving. Op deze manier kan men prachtig den
vorm der zaadcellen bestudeeren.

De afwijkingen die we hier aan het Tusche-preparaat waarnemen
zijn vooral losse koppen, dubbelgevouwen of opgerolde staarten,
afwijkende kopvorm en zg. protoplasmakorrels aan het halsstuk van
den staart. Van een 500 getelde spermiën blijken 65 % een normalen
bouw te hebben.

Wanneer we het gekleurde preparaat bekijken — de techniek van
het kleuren van spermapreparaten is wat lastig omdat de preparaten
eerst ,,ontslijmd" moeten worden en omdat door het lange kleuren

men vaak kleurstofneerslagen krijgt — en wij geven de voorkeur aan
met Giemsakleurstof gekleurde preparaten, dan krijgen we ongeveer
hetzelfde beeld, maar opvallend is, hetgeen ons ook al getroffen heeft bij
het natief preparaat, dat hierin voorkomen cellen die gelijken op
epitheelcellen, naast enkele dergelijke vormsels zonder kernen.

Het aantal spermiën per mm³ vastgesteld met de haemacytometer
volgens Bürker, bedraagt 155.000.

Een onderzoek van het bloed, met behulp van de snelagglutinatie-
methode, leert ons ook al gauw dat we bij de koeien een Abortus-Bang
infectie uit kunnen sluiten, omdat geen der bloedserummonsters eenige
agglutinatie met Br. Bang vertoont.

De monsters cervixslijm van 4 dieren geven op bloedagarplaten
reeds den volgenden dag een vrij groot aantal koloniën van a strep-
tococcen te zien. Ook het monster van de koe zonder cervixafwijkingen,
die den afgeloopen winter had geleden aan ret. secund., geeft een vrij
groot aantal koloniën van deze streptococcen. Alleen de platen van
het cervixslijm van de koe, welke nog niet was gedekt, geven geen
groei van streptococcen te zien.

De culturen uit het sperma aangelegd zijn na een dag reeds geheel
verontreinigd.

We trekken niet gaarne een conclusie op eenmaal spermaonderzoek,
zoodat we, nadat we den veehouder geadviseerd hebben voorloopig
geen koe meer toe te laten, vragen om over enkele weken nog eens
een spermaonderzoek in te kunnen stellen.

Als er ruim 3 weken later een tochtige koe is wordt wederom sperma
opgevangen in de kunstmatige scheede. Het onderzoek van dit sperma
levert het volgende resultaat op :

De beweeglijkheid is dezelfde als bij het vorig onderzoek; hoewel
er na een dag bewaren in de ijskast nog vrij veel beweeglijke zaadcellen
zijn, is er wederom geen massale beweging. Het aantal normale cellen
bedraagt 62 % (in het gekleurde preparaat nu geen andere cellen),
het aantal spermiën is 330.000 per mm³. De culturen uit het sperma
leveren niets bijzonders op.

Gaan we nu de balans van dit geheele onderzoek opmaken dan
hebben we dus in de eerste plaats een stier die afwijkend zaad levert.
Dit zaad wijkt af wat de beweeglijkheid betreft; wel vindt men nog
vrij veel bewegende zaadcellen, maar de massale beweging — of zooals
Siebenga dat uitdrukt de wolkvorming — ontbreekt. Bij goed zaad
dat rein is opgevangen ontbreekt dit nimmer, trouwens ook wanneer
het in de koe is opgevangen en met weinig slijm gemengd is, zal men
deze massale beweging zien. Verder is het aantal spermacellen gering,
hoewel het bij het 2e onderzoek binnen de grenzen van het normale
ligt en men bij het ie onderzoek niet uit het oog moet verliezen, dat
het toen een 2e dekking, direct volgende op de ie, betrof. Wat echter
ook een aanwijzing voor minderwaardig zaad geeft, is het feit, dat
slechts ruim 60 % der zaadcellen normaal zijn gevormd, terwijl dit

o.a. volgens Lagerlöff minstens 80 % moet zijn, hetgeen ook met
onze ervaringen klopt.

Aan den anderen kant vinden we ook bij de koeien afwijkingen.
Hierbij beginnen we met op te merken, dat wij de bevinding van de
infectieuze colpitis niet als een afwijking beschouwen. Nog maar al te
vaak wordt deze aandoening — ook door dierenartsen — als de oorzaak
van een heerschende steriliteit aangegeven. Dit is een zeer goedaardige
infectie die naar onze ervaring bij veel meer dan de helft onzer koeien
voorkomt en niets met een steriliteit heeft uit te staan (het is vooral een
dankbare aandoening voor de fabrikanten van allerlei stiften en
plaatjes (pyo-plaatjes); maar waarom zullen wij middelen gaan toe-
passen tegen een zoo onschuldige aandoening als deze scheedecatarrh ?).

Iets anders is het met de afwijkingen waargenomen aan den cervix.
Deze wijzen in ieder geval op het bestaan van een catarrhale aan-
doening van het cervixkanaal, terwijl misschien verder op ook nog een
lichte endometritis bestaat, hetgeen we met onze onderzoekingsmethoden
niet vast kunnen stellen.

In dit bedrijf zijn dus aanwezig, een niet normaal bevruchtende
stier en koeien met een catarrhale aandoening van den cervix.

Wanneer we de bevindingen bij den stier bekijken, dan is daarmee
wel een gedeelte der onvruchtbaarheid te verklaren, maar een stier
die dergelijk zaad levert is naar onze ervaring niet geheel onvruchtbaar,
zooals dan hier het geval zou moeten zijn.

De catarrhale aandoening van den cervix vinden we echter regel-
matig bij de in Friesland voorkomende enzoötische steriliteit. Vooral
zijn in nog betrekkelijk jonge gevallen deze bevindingen vaak heel
duidelijk. We moeten deze catarrhale cervix-aandoening, die als regel
de oorzaak der enzoötische steriliteit is, ook hier als zoodanig beschouwen
(Opgemerkt dient hierbij, dat de waargenomen verschijnselen niet
wijzen in de richting van een trichomonas-infectie, welke als steriliteits-
oorzaak hier en daar een groote rol speelt, maar die tot nog toe door
ons niet in Friesland is waargenomen).

Dit lijden is infectieus, de voornaamste bemiddelaar, zoo niet de
eenige, bij de overbrenging van deze infectie is de stier. De ziekte draagt
een tijdelijk karakter, na verloop van eenige maanden zien we dat
de dieren weer bevrucht worden. Wanneer op een bepaalde boerderij
in het voorjaar deze steriliteit begint, dan zien we dar in de maanden
Mei en Juni practisch geen dier drachtig wordt ; daarna begint het
geleidelijk beter te worden, zoodat als regel in den herfst de meeste
dieren drachtig zijn geworden en nog enkele dieren gust gestald worden.
Wanneer deze laatste dieren in Januari toegelaten worden, zijn ze
meestal na de eerste dekking drachtig. Het volgende dekseizoen heeft
men dan veelal weinig last, uitgezonderd bij de éénjarige dieren. Men
ziet dus een verloop als bij een besmettelijke ziekte waarbij na het
doorstaan een zekere onvatbaarheid optreedt.

Maar laten we nog even terug gaan naar ons bedrijf van De J. Is
dan de bevinding bij den stier een toevallige ? *

Waarschijnlijk niet. Het is n.1. onze ervaring dat in meerdere
gevallen, van deze enzoötische steriliteit onder het rundvee ook de
kwaliteit van het zaad van den stier te wenschen over laat, waardoor
we de overtuiging hebben gekregen, dat de stier niet alleen over-
brenger der infectie is, maar dat tevens de mogelijkheid bestaat dat de
geslachtsorganen (testikels, bijballen) van den stier door het agens der
catarrhale cervixaandoening worden aangetast. We willen dan ook
hier de bevindingen bij den stier en die bij de koeien als één geheel zien.

Over de oorzaak van deze enzoötische steriliteit tast men nog gedeel-
telijk in het duister. Toch is het een lijden dat niet alleen in ons land,
maar ook wel in het buitenland wordt waargenomen, zooals af en toe
uit de literatuur wel blijkt.

Algemeen is men het er over eens, dat de colpitis infectiosa, die men
vroeger wel in verband bracht met het heerschend optreden van
onvruchtbaarheid, als oorzaak in het geheel niet in aanmerking komt.

Enkele onderzoekers, waaronder zich ook Hetzel schaart in zijn
vorig jaar uitgekomen boek : „Die Unfruchtbarkeit der Ha\'ussauge-
tiere", stellen voor deze steriliteit, die Hetzel ook in Hongarije heeft
waargenomen, aansprakelijk de Abortus-Bang infectie. Hij moet dan
echter voor de verklaring hiervan de zg. „Stumme Abortus infektion"
te hulp roepen. Nu is het feit dat men in de stallen waar abortus
voorkomt meer met steriliteit te kampen heeft dan in andere, maar dit
is, zooals we straks zullen zien, om andere redenen ook wel verklaarbaar.
Wanneer men vele jaren aan abortus-onderzoek heeft gedaan en
daarnaast ook op het terrein van de onvruchtbaarheid heeft gewerkt
weet men, dat de opvatting, als zou deze steriliteit door Abortus-Bang
infectie veroorzaakt worden, niet juist kan zijn. Te talrijk zijn de voor-
beelden waarbij voor en na de steriliteit geen abortus-infectie in den
stal aangetroffen wordt — ook in ons geval bleken de onderzochte
koeien blijkens bloedonderzoek vrij van Abortus-Bang infectie — en
omgekeerd zijn er tal van stallen waar een sterke Abortus-Bang infectie
heerscht, zonder dat er van vermeerderde steriliteit sprake is. Met
behulp van de zg. „Stumme Abortus infektion" komt men er evenmin.

Blijkens enkele publicaties, zooals van Williams, Webster en
Lagerlöff komt de enzoötische steriliteit o.a. ook voor in Amerika,
Australië en Zweden.

Vooral Webster geeft uitvoerige onderzoekingen weer over deze
ziekte. Hij komt tot de conclusie dat we hier te doen hebben met een
infectieuze catarrhale cervicitis, welke niet altijd even duidelijk waar-
neembaar is, die een tijdelijk karakter draagt, overgebracht wordt door
den stier, terwijl de stier zelf ook herhaaldelijk wordt aangetast. Hij
beschrijft zelfs een typisch beeld voor het sperma van een dergelijk
geïnfecteerden stier, waarbij als typische kenmerken genoemd worden,
vrij veel spermiën waarbij de kop te smal is, veel gebogen staarten en

verder epitheelcellen. Uit dergelijk sperma worden vrijwel steeds
streptococcen gekweekt.

Toen Webster bij koeien met cervicitis een versche stier bracht,
zag hij dat in het begin door dezen stier eenige dieren bevrucht werden,
maar dat al spoedig daarna ook deze stier hetzelfde afwijkende sperma-
beeld vertoonde. Verder is het hem gelukt om met een stier waarvan
bekend was dat hij geïnfecteerd was, bij een groot aantal gezonde
koeien de cervicitis over te brengen, evenals het hem experimenteel
gelukte om met een geïnfecteerde koe een jongen stier te infecteeren
en met dezen stier later meerdere gezonde koeien te infecteeren. Na
sectie werden uit de testikels de streptococcen gekweekt. Zoo U ziet
zeer overtuigende proeven.

Als oorzaak beschouwt Webster, evenals enkele anderen, een
streptococcus. Deze streptococcen vindt hij vrij constant bij de koeien
en ook in het sperma van de aangetaste stieren en na slachting in de
testikels en bijballen (eventueel zaadblaasjes). De infectie kan optreden
wanneer bij een bepaald rund, in aansluiting op bv. retentio secun-
dinarum, ontstaat een endometritis en cervicitis, veroorzaakt door de
genoemde streptococcen. Door een dergelijk rund wordt de stier geïn-
fecteerd, die dan verder zorgt voor aantasting van de andere koeien.

Wanneer we deze beschrijving toetsen aan ons geval zien we een
treffende gelijkenis. Het begin op dit bedrijf is bij een koe die geaborteerd
heeft en in aansluiting daaraan geleden heeft aan retentio secundinarum
(opgemerkt zij nog eens dat het geen Abortus-Bang infectie betrof).
De daarna door den stier gedekte koeien lijden aan cervicitis, terwijl
ook de bevindingen bij den stier een sterke overeenkomst geven met
de door Webster gegeven beschrijving. Om de gelijkenis vrijwel
volkomen te maken, melden we nog de talrijke streptococcen gevonden
in het cervixslijm van de 4 door den stier gedekte koeien, hoewel,
misschien mede doordat een deel der aangelegde culturen veront-
reinigden, het ons niet gelukte deze bacteriën uit het sperma te kweeken.

Wanneer we de opvatting van Webster over het ontstaan en de
oorzaak van de enzoötische steriliteit huldigen — en het zooeven
besproken geval is een bevestiging van die opvatting — dan laat het
zich ook gemakkelijk verklaren dat in stallen waar abortus heerscht,
zooveel meer steriliteit wordt waargenomen dan in abortusvrije stallen.
In eerst genoemde stallen komen immers veelvuldig koeien voor met
retentio secundinarum of koeien die navuilen, koeien die dus geprae-
disponeerd zijn voor een streptococceninfectie van den cervix (en
uterus), of misschien beter gezegd koeien waarbij streptococcen, die
anders vrijwel onschuldig zijn, virulent kunnen worden. Deze koeien
kunnen dan als smetstofbron voor den stier dienen. Ook in abortusvrije
stallen kunnen zich echter gevallen van bv. retentio secundinarum
voordoen, welke koeien later een infectiebron kunnen zijn, zot)dat we,
hoewel minder, deze infectie ook wel in deze stallen kunnen verwachten.

steriliteit moeten beschouwen, is — hoewel de experimenten van
Webster er in zekeren zin voor pleiten — nog niet zeker. Wanneer
we nl. volkomen normale koeien gaan onderzoeken zullen we ook
niet zoo heel zeldzaam streptococcen vinden. We vinden die dan wel
bij een kleiner aantal koeien en meestal ook wel minder in getal, maar
het type streptococcen schijnt wel hetzelfde te zijn. Om hierover niet
te uitvoerig te worden meenen we te kunnen zeggen, dat hoewel som-
mige waarnemingen er voor pleiten, het nog niet vaststaat dat de
gevonden streptococcen ook de oorzaak van deze enzoötische steriliteit
zijn en willen alleen nog vermelden, dat Veenbaas bv. de oorzaak
wilde zoeken in een of ander virus.

Het optreden van deze steriliteit wordt nogal bevorderd door „het
reizen" van koeien naar bekende stieren, terwijl hierdoor aan den
anderen kant het onderzoek, vooral naar de bron, wordt bemoeilijkt.
In het hier besproken geval waren we in de gelukkige omstandigheid
dat bij den stier geen andere koeien werden toegelaten en dat de door
dezen stier gedekte koeien niet eerder gedekt waren. De bron was dus
op de boerderij zelf te zoeken en bestond naar we kunnen aannemen
in de eerste door den stier gedekte koe, welke, na een abortus, geleden
had aan ret. secund.

Ik wil U niet onthouden het verdere verloop van de steriliteit op het
bedrijf van de J. te O.

Toen de veehouder in Juli, op voor hem bijzonder geschikte voor-
waarden, gebruik kon maken van den stier van zijn buurman, welke
stier daar zijn taak reeds op uitstekende wijze had volbracht, verkocht
hij zijn eigen stier voor de slacht. Jammer genoeg ontging ons de sectie.
De koeien hadden inmiddels minstens één keer rust gehad. Aanvankelijk
werden de gedekte dieren drachtig, doch al spoedig kwamen enkele
dieren terug, later meer, zoodat eind November nog 4 guste koeien
aanwezig zijn, waarvan 2 tweemaal gedekt zijn en twee eenmaal door
den laatsten stier ; terwijl er 11 drachtige dieren zijn van dezen stier
waarvoor 16 dekkingen noodig waren. Het blijkt dat van den eersten stier
ook nog een koe drachtig is geworden.

Dit verloop is weer kenmerkend voor de enzoötische steriliteit. Toen
de koeien, waarvan de meesten door het geneesmiddel, den tijd, reeds
gedeeltelijk hersteld waren, gedekt werden door een goed bevruchtenden
stier ging het aanvankelijk goed. Bij een aantal dieren welke niet door
den eersten stier waren gedekt, laat echter spoedig de bevruchting te
wenschen over, waarschijnlijk doordat deze dieren door den tweeden stier
werden geïnfecteerd, hoewel men de mogelijkheid ook niet uit het
oog kan verliezen, dat ook deze tweede stier zelf aangetast was. Daar
deze stier bij een anderen veehouder stond en ook reeds spoedig verkocht
is, zijn we niet in de gelegenheid geweest dit dier te onderzoeken.

Wat de prognose van de koeien betreft, deze kan men vrij gunstig
stellen, omdat de catarrhale aandoening van den cervix als regel na

Ook de stier geneest wellicht soms van deze infectie, maar in vrij
veel gevallen blijft de vruchtbaarheid gedaald, zoodat hiervoor de
vooruitzichten wat minder gunstig zijn.

Hoe moet nu ons advies in deze gevallen van enzoötische steriliteit
zijn en welke behandeling kunnen we eventueel instellen?

Wat de behandeling der aangetaste koeien betreft kan men de methode
Albrechtsen toepassen, waardoor het endometrium bereikt wordt
en waarschijnlijk ook den cervix, terwijl men ook meer speciaal zijn
aandacht aan den cervix kan wijden door in het cervixkanaal anti-
septische zalven of oliën te spuiten. Persoonlijk hebben we van deze
behandelingen weinig succes gezien, men moet hierbij steeds in aan-
merking nemen dat na verloop van enkele maanden de meeste dieren
ook zonder behandeling genezen.

Het advies kan dan ook in de eerste plaats zijn, rust aan stier en
koeien, waardoor van beide zijden herinfectie\'s vermeden worden,
hetgeen de genezing slechts kan bevorderen. Verder kan men, als
daartoe de mogelijkheid geboden wordt, de nog niet gedekte koeien
door een anderen goed bevruchtenden stier laten dekken, waardoor
men deze nog gezonde dieren tenminste vlot drachtig kan krijgen.

De kunstmatige inseminatie zal, wanneer ook de stier is aangetast,
in het geheel geen verbetering brengen omdat dan het sperma de
smetstof bevat. Alleen wanneer de geslachtsorganen (testikels, bijballen
en zaadblaasjes) van den stier niet zijn aangetast, zal een kunstmatige
inseminatie bij de nog gezonde dieren bevruchting kunnen geven
(zooals ook door Siebenga is aangetoond).

Prophylactisch staat men tegenover deze ziekte vrij machteloos.
Door behandeling in een vroegtijdig stadium van koeien, die als smet-
stofbron in aanmerking komen (bv. koeien die lijden of geleden hebben
aan retentio secundinarum, al of niet in aansluiting aan een abortus),
zou men volgens Albrechtsen of andere behandelingsmethoden
misschien iets kunnen bereiken. Dit zal, afgezien van de resultaten,
wel haast nimmer practisch uitvoerbaar zijn.

Mededeelingen uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en
Gynaecologie te Utrecht.

In 49 gevallen was de uterus naar rechts gedraaid. Bij 32 patiënten
lag de vrucht in kopligging, bij 16 in stuitligging.

Bij 11 runderen werd de torsi manueel opgeheven. Hierna kon de
partus zonder embryotomie bij 9 dieren getermineerd worden, (groep a),
bij 2 dieren was daartoe een embryotomie noodzakelijk (groep ft).

I. Eén koe, welke voor de 3de maal kalfde. Na het opheffen van
de torsie was de cervix goed verstreken, de uterus lag strak om de
vrucht heen. Voorzichtig werd een ingetreden ligging tot stand gebracht.
De cervix sloot vast om den hals, na enkele uren wachten werd de partus
getermineerd.

II. 4 oude koeien, welke minstens voor de 4de maal kalfden. Bij
2 dezer koeien was de cervix na het opheffen der torsie goed verstreken
en kon de partus onmiddellijk getermineerd worden. Bij de twee andere
koeien was de cervix matig goed verstreken na het opheffen der torsie,
voorzichtig trekkende en de cervix masseerende kwam een ingetreden
ligging tot stand. Enkele uren later werd de partus getermineerd.

Bij beide koeien was de cervix, nadat de torsie was opgeheven, matig
# verstreken. Voorzichtig werd een ingetreden ligging gemaakt en enkele

Bij 2 oude koeien was de cervix na het opheffen der torsie zeer matig
verstreken, voorzichtig werd een ingetreden ligging tot stand gebracht.
Na enkele uren wachten werd de partus getermineerd. Bij beide was
de uterus perforeerend geruptureerd en beide werden geslacht.

Bij deze 9 koeien was de cervix na het opheffen der torsie slechts
in 3 gevallen goed ontsloten, in 6 gevallen was de ontsluiting matig
en kon met eenige moeite een ingetreden ligging tot stand gebracht
worden. Twee van deze dieren moesten geslacht worden vanwege
een uterusruptuur.

De torsie werd met moeite manueel opgeheven. De cervix was slecht
verstreken, voorzichtig werd een ingetreden ligging tot stand gebracht.
Na enkele uren wachten vordert de partus niet. Met behulp van een
totale embryotomie werd de partus getermineerd. De cervix vertoonde
een niet perforeerende wond, welke goed genas.

Na het opheffen der torsie was de cervix nauw. Na enkele uren
wachten trad geen verbetering op. Twee voorbeenen werden subcutaan
verwijderd, daarna kon het hoofd intreden en naar buiten gebracht
worden. Dit werd subcutaan verwijderd, daarna werd de wervelkolom
met de vacufact weggenomen. Nu kon het kalf kruis op kruis getrokken
worden en het achterstel werd met de kettingzaag gehalveerd.

en bleef na het opheffen der torsie. Bij de andere (vaars) was het nauwe
bekken ook gedeeltelijk de oorzaak van het ingrijpen.

Bij 5 koeien werd de torsie met behulp van wentelen opgeheven.
Daarna verliep de partus bij 3 dieren (groep a) zonder embryotomie,
terwijl bij 2 dieren (groep ƒ?) de partus eerst na embryotomie getermi-
neerd kon worden.

I. Eén vaars, welke geslacht werd. De cervix was met de hand
passeerbaar, maar de vrucht was te ver weg om de torsie manueel
op te heffen. Met wentelen, terwijl de vrucht gefixeerd werd, verdween
de torsie. De cervix was slecht verstreken. Na 3 uur wachten kon een
ingetreden ligging tot stand gebracht worden. Na extractie bleek de
cervix perforeerend geruptureerd te zijn en werd de vaars geslacht.

De koe kon niet staan, de cervix was passabel voor de hand, maar
bij het liggende dier was de torsie niet manueel op te heffen. Na 3 maal
wentelen was zij verdwenen. De cervix was vrij goed verstreken. Een
ingetreden ligging werd tot stand gebracht en de partus getermineerd.

Bij dit dier was de cervix voor de hand passabel, maar de torsie
was niet geheel manueel op te heffen. Na wentelen was zij geheel
verdwenen. De cervix was vrij goed verstreken. Vrij gemakkelijk werd
een ingetreden ligging verkregen en daarna werd de partus getermineerd.

Bij deze drie koeien was de cervix voor de hand passeerbaar, maai-
de torsie was manueel niet op te heffen.

Nadat zij opgeheven was, bleek de cervix bij twee koeien zoover
geopend, dat de partus getermineerd kon worden, bij de derde koe
was de cervix slecht geopend en kon eerst 3 uur later een ingetreden
ligging van de vrucht verkregen worden. Bij de extractie van het kalf
ruptureerde bij deze patiënt de cervix perforeerend.

Bij de eerste was de cervix niet passabel. Na opheffen der torsie
was de cervix nagenoeg niet ontsloten. Na 20 uur wachten was zij
gedeeltelijk ontsloten, het hoofd kon nog niet passeeren. De vrucht
begon emphysemareus te worden. Nadat één voorbeen subcutaan was
verwijderd, bleek de uterus geperforeerd te zijn.

Bij de tweede was de cervix moeilijk met de hand te passeeren. Na
opheffen der torsie was de cervix slechts matig verstreken. Voorzichtig
werd een ingetreden ligging tot stand gebracht. Daarna werd 6 uur
gewacht en werd de partus getermineerd met behulp van embryotomie.
De cervix ruptureerde, de koe werd geslacht.

De cervix was bij het aanwezig zijn der torsie bij één koe moeilijk,
bij de andere niet voor de hand passabel. Na het opheffen der torsie
was de cervix bij één nagenoeg niet ontsloten, bij de andere slechts
matig verstreken. Bij beide moest de vrucht met behulp van embryotomie
naar buiten gebracht worden en bij beide ruptureerde hierbij de uterus
perforeerend.

Bij twee koeien werd deze methode toegepast. Hiervan verliep bij
één koe de partus normaal, het dier werd om onbekende redenen
evenwel geslacht (groep a), bij de andere werd de partus met behulp
van embryotomie getermineerd, deze genas (groep /?).

Bij één vaars bestond de torsie waarschijnlijk reeds minstens 2 dagen.
Het vruchtwater was afgeloopen. De cervix was voor de hand passeer-
baar. Noch manueel, noch door wentelen was de torsie op te heffen.
Met veel moeite werden de voorbeenen door den cervix in de vagina
gebracht. Nadat de klauwtjes buiten waren, werden de beenen aaneen
gebonden en kalf met uterus gedraaid. Onmiddellijk kwam vrij veel
bloed naar buiten. De oorzaak der bloeding kon niet vastgesteld worden.
Na 3 uur wachten kon het kalf door één man geëxtraheerd worden.
De uterus bleek daarna perforeerend geruptureerd te zijn en de vaars
werd geslacht.

Bij één koe van onbekenden leeftijd, was de cervix voor de hand
passeerbaar. Noch manueel, noch door wentelen was de torsie op te
heffen. Met veel moeite werden de pootjes in de vagina gebracht en
daarna aaneengebonden, ten slotte werden kalf en uterus gedraaid.
De cervix was nauw, de vrucht dood en ontsluiting volgde niet. Met
behulp van embryotomie werd de vrucht naar buiten gebracht. 2 voor-
beenen werden subcutaan verwijderd, daarna trad de kop in het bekken
en werd naar buiten gebracht en subcutaan weggenomen. De wervel-
kolom werd met de vacufact verwijderd. Na wegneming van de
ingewanden werd de vrucht kruis op kruis getrokken en met de
kettingzaag gehalveerd. De koe genas.

Na de ondervinding opgedaan met de methode Darreau toegepast
bij de torsio uteri met kopligging, valt het mee, dat één koe van de
twee behandelde en waarbij nog tevens een uitgebreide embryotomie
plaats vond, genas. Bij de andere trad een perforeerende uterusrup-
tuur op.

Bij twee koeien was de torsie opgeheven door wentelen, ontsluiting
trad niet meer op. Beide werden geslacht. Het betrof de volgende
runderen.

1. Bij de eerste vaars was de cervix voor de hand passeerbaar,
het vruchtwater was afgevloeid. Het lukte niet de torsie manueel op
te heffen. Na wentelen met fixatie der vrucht verdween de torsie, de
cervix was slecht verstreken. Na uren wachten was de ontsluiting
niets gevorderd. Omdat er aan een embryotomie vrij veel risico was
verbonden, verkoos de eigenaar het dier te laten slachten.

2. Bij de tweede vaars was de vrucht ook door den cervix bereikbaar,
eerst na wentelen met fixatie der vrucht verdween de torsie. De cervix
bleek zeer slecht ontsloten te zijn. Na uren wachten was de ontsluiting
niet gevorderd. De cervix was te nauw om veel succes van een embryo-
tomie te verwachten.

Bij de twee dieren, waarbij de cervix ten slotte niet zoover ontsloot,
dat de partus getermineerd kon worden, was de cervix bij de aan-
wezigheid der torsie voor de hand passeerbaar, maar lukte het eerst
door wentelen de draaiing op te heffen.

Bij 12 koeien werd de torsio uteri dextra niet opgeheven of had het
geen nut ze op te heffen. Waarschijnlijk lag bij alle de vrucht in
kopligging. Eén koe kalfde 5 weken te vroeg, de andere wierpen op tijd.
Alle werden geslacht.

Oude koe, waarbij de cervix door de vrij sterke torsie (270°) niet
voor de hand passabel was. Wentelen, noch achter ophijschen van het
dier leverde succes op. Het dier werd geslacht.

Bij een vaars, een 3de kalfskoe en twee koeien van onbekenden
leeftijd werd de cervix gesloten gevonden. De sterkte der torsie varieerde
van ongeveer 180⁰—360°. Wentelen gaf geen succes. Beide werden
geslacht.

Bij 2 schotten waren emphysemateuze vruchten aanwezig. De rechter
flank was sterk opgezet. Op het peritoneum was fibrine afgezet. Er
werd niet getracht de torsie op te heffen. De dieren werden geslacht.

Bij twee oude koeien, waarbij de cervix voor de hand passabel was, was
de torsie manueel niet op te heffen. Onder het wentelen ontstond een
uterusbloeding en beide werden geslacht.

Bij 2 koeien van onbekenden leeftijd bestond de torsie lang, er was
stinkende uitvloeiing, de vruchten waren dood en emphysemateus. Er
zijn geen pogingen gedaan de dieren te genezen. Beide werden geslacht.

Bij één koe van onbekenden leeftijd bestond de torsie enkele dagen.
De cervix was dicht, de torsie sterk. Overal had het dier oedeem,
hetgeen na slachting in verband bleek te staan met een ernstige
nephritis.

Bij 12 dieren werd de torsie niet opgeheven. Eenmaal vond de partus
5 weken te vroeg plaats.

Bij 7 dieren is getracht de torsie op te heffen door wentelen (waarvan
bij een tevens door ophijschen), succes bleef uit. Bij 5 hiervan was
de cervix niet voor de hand passabel, bij twee dieren wel en hierbij
is ook vruchteloos getracht de draaiing met de hand op te heffen.
Bij 5 dieren is niets gedaan, omdat door de gevonden veranderingen
geen kans op succes bestond.

De gevallen van torsio uteri dextra met vrucht in kopligging zijn
samengebracht in tabel 16.

Bij 32 dieren met torsio uteri dextra, waarbij de vrucht in kopligging
was gelegen, kon in 11 gevallen de torsio manueel opgeheven worden,
5 maal was wentelen noodzakelijk, hoewel bij 4 hiervan de cervix
met de hand passabel was. In twee gevallen werd gereponeerd volgens
de methode Darreau. Bij twee dieren trad geen ontsluiting op na het
opheffen der torsie en bij 12 dieren werd de torsie niet opgeheven.

Bij slechts 12 of 37,5 % der gevallen trad herstel op, bij 20 of 62,5 %
der gevallen voerde de afwijking tot den dood.

Bij 6 van de 20 dieren, die gedood werden, was een uterusruptuur,
ontstaan bij den partus, de oorzaak van het slachten.

Dieren, die later geslacht moesten worden voor ontstekingsprocessen,
werden niet aangetroffen.

Het aantal gevallen, waarin de torsie niet opgeheven werd, is buiten-
gewoon groot (ruim 37 %). Hierdoor wordt de uitkomst der behandeling
zeer slecht beïnvloed, want sluiten wij deze groep uit en die, waarbij
de cervix na het opheffen der torsie niet ontsloot, dan resten ons nog
18 koeien, waarbij de torsie werd opgeheven en de partus getermineerd
werd. Hiervan genazen 11 dieren (60 %) en stierven 7 dieren (40 %).

Uit deze gegevens mogen wij concludeeren, dat de prognose bij
gevallen van torsio uteri dextra met vrucht in kopligging verre van
gunstig te stellen is.

Nadat de torsie was opgeheven was de cervix 5 maal goed verstreken
(Cj), 8 maal matig (C₂) (3 stierven) en 7 maal slecht (C₃) (5 hiervan
stierven).

Bij 15 runderen, waarbij een torsio uteri dextra met vrucht in stuit-
ligging bestond, kon deze manueel opgeheven worden.

Daarna kon bij 10 dieren de partus zonder embryotomie (groep a)
en bij 5 dieren eerst met behulp van embryotomie getermineerd worden,
(Groep j8).

Bij één schot was de cervix na opheffing der torsie zoover geopend,
dat het kalf, voorzichtig trekkende, naar buiten gebracht kon worden.

Bij twee schotten was de cervix na het opheffen der torsie nog onvol-
doende verstreken. Na enkele uren wachten kon de partus getermineerd
worden.

Bij één koe was de cervix na het opheffen der torsie slecht verstreken
en kon de partus eerst na enkele uren getermineerd worden.

Bij beide is na het opheffen der torsie de cervix onvoldoende ver-
streken, na enkele uren wachten kon de partus getermineerd worden.

geëxtraheerd worden, bij de andere ging dit slechts met moeite door
een nog zeer nauwen cervix, na enkele uren gewacht te hebben.

De patiënten dezer groep zijn samengebracht in tabel 17, alle
herstelden. Bij 4 kon de partus onmiddellijk na de repositie geter-
mineerd worden, omdat de cervix goed ontsloten was. Bij de overige
zes moest eenige uren gewacht worden, voordat de cervix zoover
verstreken was, dat een ingetreden ligging tot stand gebracht kon
worden. Vroeggeboorten ontbraken. Hier was het aantal torsies bij
oude koeien niet het grootst.

Deze groep vertoont veel overeenkomst met die van de torsio uteri
sinistra met vrucht in stuitligging, welke manueel hersteld werd.

I. Eén vaars, welke na de operatie geslacht werd. Na het opheffen
der torsie was de cervix nauw, hierin was na enkele uren gewacht te
hebben weinig verandering gekomen, tevens was het bekken nauw.
De partus werd getermineerd met behulp van een zeer uitgebreide
embryotomie. Na 3 dagen ontstond Geburtsrauschbrand en moest
het dier geslacht worden.

Bij beide was na het opheffen van de torsie de cervix nauw. Na
enkele uren wachten, trad hierin weinig verbetering op. De kalveren
waren vrij groot. Beide werden met behulp van een uitgebreide
embryotomie naar buiten gebracht.

III. Twee koeien, waarvan de leeftijd onbekend was, één herstelde
en één moest geslacht worden.

Bij de eerste was de cervix na het opheffen der torsie goed verstreken.
De vrucht was groot en moest met behulp van een embryotomie naar
buiten gebracht worden.

Bij de tweede was de cervix na opheffen der torsie onvoldoende
verstreken. Na enkele uren wachten was hierin eenigszins verbetering
ingetreden, de vrucht was groot en moest met behulp van een embryo-
tomie naar buiten gebracht worden. Na de embryotomie bleek de
cervix geruptureerd te zijn en moest het dier geslacht worden.

Bij de vijf koeien van deze groep moest 4 maal embryotomie plaats
vinden, omdat de cervix zeer slecht verstreken en de vrucht te groot was.

Eenmaal moest zij geschieden, omdat de vrucht te groot was, terwijl
de cervix goed verstreken was.

Eén dier werd geslacht, omdat het aan Geburtsrauschbrand leed,
het andere dier, omdat er een perforeerende cervixruptuur was
opgetreden.

De cervix was passabel voor de hand ; manueel, noch door wentelen
was het mogelijk de uterus te reponeeren. De achterbeenen konden
in de vagina gebracht worden. Daarna werd de uterus gereponeerd.
De cervix was onvoldoende ontsloten, de vrucht was dood. Zonder
uitstel is de vrucht met behulp van embryotomie naar buiten gebracht.

Door rectaal exploreeren was een praecervicale torsie bij een oude
koe vast te stellen. Vaginaal was de vrucht niet te bereiken. De cervix

was open, maar craniaal hiervan was de doorgang door de draaiing
onmogelijk. Er bestond een stinkende uitvloeiing. Door wentelen
gelukte het niet de torsie op te heffen. Het dier werd geslacht.

Samenvatting van de gevallen van torsio uteri dextra met vrucht in stuitligging.

Het is opmerkelijk, dat bij de gevallen van torsio uteri dextra met
vrucht in stuitligging 87,5 % der dieren genas, hetgeen 50 % meer is
dan bij de gevallen van torsio uteri dextra met vrucht in kopligging.

Nadat de torsie was opgeheven, was de cervix 6 maal goed verstreken,
i maal matig (het dier stierf) en 10 maal slecht verstreken (2 hiervan
stierven).

In tabel 20 is aangegeven, welke dieren zich onder deze 49 gevallen
voordeden en van iedere soort het aantal herstelden en gestorvenen.

Ook uit deze groep blijkt, dat de meeste waargenomen torsies voor-
komen bij oude koeien. Het sterftepercentage van 47 % is zeer hoog.

Nadat de torsie was opgeheven, was de cervix in 10 gevallen goed
(Gj) verstreken, in 9 gevallen matig (C₂) (4 dieren stierven) en in 18
gevallen slecht (C₃) (8 stierven).

Van de 229 torsies traden er 39 op bij vaarzen, 32 bij schotten,
29 bij koeien, die voor de 3de maal kalfden, 84 bij oude koeien en 43
bij koeien waarvan de leeftijd onbekend was. (Tabel 21). Het aantal
herstelden bedraagt ruim 75 %. Het meeste verlies werd geleden bij
vaarzen (41 %). Bij oude koeien traden de meeste torsies op.

180 maal was de uterus naar links gedraaid. Hiervan kon 162 maal
(90 %) de torsie opgeheven worden en de vrucht naar buiten gebracht
worden, 8 maal (4,5 %) was de torsie opgeheven maar opende de cervix
onvoldoende, 10 maal (5,5 %) kon de torsie niet opgeheven worden

49 maal was de torsie naar rechts gedraaid. Hiervan kon 35 maal
(71 %) de torsie opgeheven worden en de vrucht naar buiten gebracht
worden, 2 maal f3,5 %) was de torsie opgeheven, maar volgde geen
ontsluiting en 13 maal (26,5 %) kon de torsie niet opgeheven worden.

Het percentage genezingen bij de torsio uteri sinistra met kopligging
bedraagt 80 %.

Het percentage genezingen bij de torsio uteri sinistra met vrucht
in stuitligging bedraagt 100 %.

Het percentage genezingen bij de torsio uteri dextra met vrucht in
kopligging bedraagt 37,5 %.

Het percentage genezingen bij de torsio uteri dextra met vrucht
in stuitligging bedraagt 87,5 %.

sinistra de prognose gunstiger mag luiden dan bij torsio uteri dextra.
Bij beide is de stuitligging weer gunsdger dan de kopligging.

Tevens blijkt, dat het aantal gevallen van torsio uteri sinistra veel
talrijker (78 % van het geheele aantal) is, dan dat van torsio uteri
dextra.

Wanneer een dier na den partus geslacht moest worden, was de
oorzaak in verreweg de meeste gevallen gelegen in een ruptura uteri.
Ontstekingsprocessen traden zelden op, slechts een enkele voerde tot
den dood.

Over den graad van de torsie heb ik niet gesproken. Het is zeer
moeilijk om klinisch de mate, waarin de uterus gedraaid is met
zekerheid vast te stellen. Het staat wel vast, dat in de gevallen, dat de
cervix voor de hand passeerbaar was, de torsie nooit zoo heel sterk
kan zijn, want dan was dit onmogelijk. Wanneer de cervix voor de hand
passeerbaar is, dan zal de torsie niet meer dan 18o° bedragen, hoogstens,
maar dan is de passage heel moeilijk, bijna 270° zijn. Nu is het ook mogelijk,
dat de cervix niet ontsloten is, in welk geval van een passeeren van de
cervix ook bij de geringste torsie natuurlijk geen sprake is. In die
gevallen kan de graad der draaiing het beste beoordeeld worden door
rectale exploratie, maar het blijft steeds een schatting.

Bij bestudeering van de ziekteverslagen, welke ik sterk verkort
hierbij in groot aantal heb gegeven, blijkt, dat onder alle gevallen van
torsio uteri (229) de cervix 206 maal (90,7 %) voor de hand passeerbaar
was, in 21 gevallen was de cervix niet passabel, (hiervan moeten
ongeveer 6 gevallen op rekening van de sterke draaiing geschreven
en 15 gevallen moeten toegeschreven worden aan het ontbreken van
ontsluiting van den cervix). Alle gevallen zijn samengebracht in tabel 22,
waarbij tevens rekening werd gehouden met de richting der draaiing
en den leeftijd der dieren.

Uit deze cijfers blijkt, dat bij torsio uteri smistra met kopligging
(165 gevallen) de cervix in 94 % van de gevallen voor de hand passeer-
baar was, bij torsio uteri sinistra met vrucht in stuitligging (32 gevallen)
bedroeg dit aantal 92 %, bij de torsio uteri dextra bedroegen deze
cijfers 71,8 % en 100 %. Verreweg het grootste gedeelte van de torsies
is dus betrekkelijk gering.

Hieruit blijkt van de 207 gevallen van torsio uteri, waarin de torsio
werd opgeheven, in 33,3 % der gevallen de cervix na het opheffen
der torsie goed verstreken was. Slechts 2 dieren (3 %) hiervan sneu-
velden. In 39,2 % der gevallen was de cervix matig verstreken, hiervan
stierven 13 dieren (15 %), tenslotte was in 27,5 % der gevallen de
cervix zeer slecht verstreken, hiervan stierven er 20 (35 %). Hoe
slechter de cervix ontsloot na repositie, hoe meer slachtoffers er vielen.

Onder de 229 gevallen van torsio uteri, trad deze 7 maal op bij
gevallen van een partus praematurus (immaturus). De geboorte vond

13 dagen tot 4 maanden te vroeg plaats bij één schot, één derde-kalfskoe,
vier oude koeien en één koe, waarvan de leeftijd onbekend was.

* De getallen tusschen haakjes hebben betrekking op het aantal gestorven dieren.

DE KLINISCHE BETEEKENIS DER SUBLIMAATTITRATIE
VAN HET BLOEDSERUM BIJ ONZE HUISDIEREN,

In 1925 werd door Takata een later naar hem genoemde reactie
aangegeven, die het mogelijk zou maken lijders aan de verschillende
vormen van pneumonie te onderscheiden. Dit bleek niet juist te zijn ;
de ontdekking van Jezler, dat de reactie wel van belang is voor de
leverdiagnostiek, maakte echter, dat deze reactie zich een plaats in
de kliniek veroverde.

In 1939 vond Gros, dat een zelfde uitkomst verkregen wordt, indien
men het serum titreert met Hayemsche vloeistof; met deze methode
zouden niet alleen leververanderingen, maar ook aandoeningen van
andere organen opgespoord kunnen worden.

Onze landgenoot Stolte zag het belang van deze ontdekking voor
de kliniek in en onderzocht de reactie nader, het gelukte hem de methode
van Gros sterk te vereenvoudigen.

Stolte voegt aan \\ cc serum 1 cc phys. NaCl toe en vervolgens
sublimaatoplossing 1 : 1000 tot een blijvende troebeling in het serum
ontstaat. De gebruikte hoeveelheid sublimaat is bij gezonden en bij
patiënten met functioneele stoornissen een constant getal; bij lijders
met path. anat. veranderingen van een of meer organen is de benoodigde

Van Mei 1936 tot September 1940 werden in de Kliniek voor
Veterinaire Verloskunde der Rijks Universiteit te Utrecht, 229 gevallen
van torsio uteri ter behandeling aangeboden. Zij worden in boven-
staande verhandeling uitvoerig besproken.

Vom Mai 1936 bis zum September 1940 wurden in der Klinik für tierärztliche
Geburtshilfe der Reichsuniversität Utrecht 229 Fälle von Torsio uteri behandelt.
Diese Behandlungen wurden in der vorstehenden Arbeit ausführlich besprochen.

From May 1936 tili September 1940 229 cases of torsio uteri were treated in
the Veterinary Obstétrical Clinics of the State University of Utrecht.

Depuis le mois de Mai 1936 jusqu\'au mois de Septembre 1940, on présenta en
vue du traitement à la clinique d\'obstétrique vétérinaire de l\'Université de l\'Etat
à Utrecht 229 cas de torsion de la matrice. Ces cas sont commentés largement
dans l\'article ci-dessus.

subliinaa(hoeveelheid belangrijk verlaagd. Stolte beschouwt deze
eenvoudige, zonder bijzondere hulpmiddelen snel uitvoerbare reactie
als een aanwinst voor kliniek en practicus, aangezien deze methode
het mogelijk maakt bij patiënten met vage klachten en onduidelijke
verschijnselen direct te beslissen : orgaanafwijking ja of neen. Ook de
dierenarts komt in de praktijk vaak voor de beantwoording van deze
vraag, die beslissend is voor het al of niet noodzakelijke van een dieper-
gaand onderzoek en tevens prognostisch van belang kan zijn, te staan.
Het leek mij daarom gewenscht na te gaan of deze methode ook bij
onze dieren bruikbaar is.

Teneinde een oordeel over de bruikbaarheid dezer reactie te ver-
krijgen is het noodig de volgende vragen te onderzoeken :

I. Treedt de reactie in het serum van het gezonde dier op ?
II. Is de gebruikte hoeveelheid sublimaat bij gezonde dieren constant ?

IV. Treedt deze verandering regelmatig op of zijn er miswijzingen ?
V. Is de uitslag der reactie onafhankelijk van uitwendige factoren

Om tot een zoo exact mogelijk resultaat bij dit onderzoek te komen,
achtte ik het gewenscht mijn oordeel over het al of niet aanwezig zijn
van orgaanafwijkingen niet te baseeren op klinisch onderzoek doch
uitsluitend af te gaan op sectiebevindingen. Ik verrichtte mijn hoofd-
onderzoek daarom bij slachtrunderen, waarvan ik persoonlijk bij de
slachting bloedmonsters verzamelde, terwijl ik na de slachting een
onderzoek instelde naar eventueele path. anat. veranderingen dei-
organen ; tevens werd aanteekening gehouden van leeftijd, drachtigheid
en voedingstoestand der proefdieren.

Een algemeene indruk betreffende de uitkomsten van dit onderzoek
geeft tabel I waarin verzameld zijn de uitkomsten van een 30 tal
onderzoekingen verricht bij niet uitgezochte dieren.

Bespreken wij vervolgens de uitkomsten van het onderzoek iets
uitvoeriger. In de eerste plaats zien wij, dat de uitslag bij gezonde
dieren ^ 2 bedraagt, d.w.z. hier schommelt de uitkomst tusschen
1,9 en 2,2. Op een 100 tal bepalingen bij gezonde runderen vond ik
bij 3 % 2,2 ; 6 % 2,1 ; 12 % 1,9 en 79 % 2.

Bij dieren met belangrijke path.anat. veranderingen daarentegen
werd steeds een duidelijk verlaagde waarde aangetroffen.

Uit prognostisch oogpunt is het belangrijk, dat de daling evenredig
is aan den ernst der aandoening. Duidelijk komt dit b.v. tot uiting
bij de leverdistomatose, gevallen met geringe verdikking van de groote
galgangen hebben een sublimaattiter 1,9—2,1, bij een uitgebreider
proces daalt de titer tot 1,8 en lager; een uitgebreide distomatose
heeft 1,4 tot 1,6, terwijl tenslotte bij totaal verharde levers waarden van
1,1—1,3 gevonden worden.

Bij ernstige veranderingen, die niet alleen de lever, doch ook of zelfs
uitsluitend andere organen betreffen, vinden wij nog lagere uitkomsten;
de laagste waarde, die ik tot nu toe vond, was 0,6.

Een sterk verlagenden invloed heeft met name iedere vorm van
chronische of acute peritonitis of-en pleuritis, nephritis en etterings-
processen. In al deze gevallen vindt men waarden, die varieeren van
0,6 tot 1,2.

Ook orgaan- en serosatuberculose verlaagt de sublimaattiter in
belangrijke mate zooals te zien is in tabel 2.

Vaak wordt vergeten, dat ook de huid een functioneerend orgaan is,
dat een belangrijke rol bij de regulatie der stofwisseling speelt. Het
is dus waarschijnlijk, dat uitgebreide veranderingen der huid ook in
den uitslag van deze reactie tot uitdrukking komen. Om dit te con-
troleeren onderzocht ik het bloed van een aantal runderen met zeer
uitgebreide schurft. Inderdaad bleek bij deze dieren de titer 0,2—0,3

lager te zijn dan uit de overige pathologische orgaanveranderingen
te verwachten was. Zie tabel 3. Bij practische toepassing dezer reactie
moet dus rekening gehouden worden met dezen invloed !

Zooals reeds uit tabel 1 blijkt en zooals het verdere onderzoek steeds
weer leerde, hebben zwangerschap, leeftijd, voedingstoestand en geslacht
geen invloed op den uitslag der titratie. Of ook het ras zonder invloed
is kon niet worden gecontroleerd, aangezien ik slechts de beschikking
had over zwartbont vee ; de ervaringen bij den hond leerden echter,
dat tenminste bij deze diersoort het ras geen invloed heeft.

De verdere uitslagen der titraties bij den hond bevestigen geheel
de uitkomsten verkregen bij runderen, ook hier is 2 de normale waarde
en geven anatomische orgaanveranderingen duidelijk verlaagde titers.

Inzake het paard kon ik nog niet voldoende ervaring opdoen, mede
een gevolg van de betrekkelijke zeldzaamheid van grove orgaan-
veranderingen bij deze diersoort.

Een speciaal instrumentarium is niet vereischt. Een verdeelde
centrifugebuis of een klein maatglas hoog model is alles wat men noodig

heeft. Men brenge hierin i ec serum, voege 2 cc Phys. NaCl opl. toe
en druppele de sublimaatopl. 1 : 1000 bij onder schudden, tot de
blijvende troebeling juist optreedt en leze den stand der vloeistof af;
men weet dan onmiddellijk de verbruikte hoeveelheid sublimaat. Bij
het rund kan men het optreden der troebeling zeer goed zien, bij
hond en kat moeilijker wegens langzaam optreden ; men doet bij deze
dieren de reactie het best bij opvallend licht en tegen een zwarten
achtergrond. Ook bij kalveren is het aflezen moeilijker, bij het nuchtere
kalf is aflezen soms zelfs onmogelijk ! Bij het kleine huisdier kan men
soms moeilijk 1 cc serum verzamelen, men verrichte de bepaling dan
met cc en vermenigvuldige de uitkomst met 2.

De sublimaattitratie van het bloedserum is een onspecifieke reactie,
geschikt tot het opsporen van verborgen path. anat. veranderingen der
inwendige organen.

Deze onderzoekingsmethode verdient mede wegens de eenvoudige
uitvoering een ruime toepassing, zoowel als zelfstandige bepaling als ook
bij ieder volledig bloedonderzoek.

De naam „sublimaattitratie" is voor deze reactie juister als „ge-
wijzigde Takata" (er zijn reeds zooveel Takata\'s !).

De uitslag der reactie duide men aan als „sublimaattiter". Onder
sublimaattiter versta men de uitkomst der bepaling in 1 cc serum.
Bepalingen in J cc herleide men tot deze waarde door vermenig-
vuldigen met 2.

Verlaagde titer wijst op path. veranderingen der organen, verhoogde
titers zijn zeer zeldzaam, komen voor bij stofwisselingsstoornissen.
Zeer sterk verlaagde titers zijn prognostisch ongunstig.

Onderzocht werd de practische beteekenis der Takata-reactie,
gewijzigd volgens Gros-Stolte bij het huisdier. Bij dit onderzoek
wordt i cc serum verdund met 2 cc phys. NaCl opl. en getitreerd met
sublimaat 1 : 1000 tot juist een blijvende troebeling intreedt.

Bij normale dieren is hiervoor 2 cc noodig. Bij dieren met path.
anat. orgaan- (of huid-) veranderingen is deze „sublimaattiter" duidelijk
verlaagd. Deze verlaging is evenredig aan de uitbreiding der ver-
anderingen, zeer lage sublimaattiters zijn prognostisch ongunstig.
Verhoogde titers zijn zeldzaam en komen bij stofwisselingsstoornissen
voor.

Untersucht wurde die praktische Bedeutung beim Haustier der Takatareaktion
in der Abänderung von Gros-Stolte. Bei dieser Untersuchung wurde 1 ccm Serum
verdünnt mit 2 ccm phys. NaCl-Lösung und titriert mit Sublimat 1 : 1000 bis
gerade eine bleibende Trübung auftritt. Bei normalen Tieren ist hierfür 2 ccm

notwendig. Bei Tieren mit pathologisch-anatomischen Organ-(Haut)-Veränderungen
ist dieser „Sublimattiter" deutlich herabgesetzt. Diese Verminderung entspricht
der Ausbreitung der Veränderungen ; sehr niedrige Sublimattiter sind prognostisch
ungünstig. Erhöhte Titer sind selten und kommen bei StofTwechselstörungen vor.

The author researched the practical value of the Takata-reaction, changed by
Gros-Stolte, to the use in domestic animals.

In this research i cc serum is diluted with 2 cc physiol. NaCl-solution and titred
with a sublimate solution of i : iooo just till a permanent turbiadity appears.

In animals with pathological-anatomical organ (or skin-) lesions this sublimate
titer is plainly lowered.

This lowering is proportional to the extension of the lesions. Very low sublimate
titers are prognostically unfavourable. Increased titers are rare and are seen in
disturbances of metabolism.

L\'auteur examina l\'importance pratique de la réaction de Takata, modifiée
par Gros-Stolte chez nos animaux domestiques. A cet effet il dilua Icc de sérum
sanguin dans 2 cc de sérum physiologique et titra au moyen d\'une solution de
sublimé corrosif à 1-1000 exactement jusqu\'à l\'apparition d\'un trouble permanent.
Chez les animaux normaux cette limite est obtenue avec 2 cc. Chez les animaux
atteints d\'altérations anatomo-pathologiques d\'organes (ou de la peau), ce titre
du sublimé est manifestement inférieur. Cet abaissement est proportionnel à l\'exten-
sion des altérations, des titres très bas comportent un pronostic défavorable.

PROEVEN OVER HORMONALE BEÏNVLOEDING VAN
INSTINCTIEVE GEDRAGSUITINGEN : HET ZINGEN VAN
VROUWELIJKE KANARIES NA INSPUITING VAN
TESTOSTERON-PROPIONAAT,

Op instigatie van Dr. M. Tausk, Oss, ben ik aan een reeks onder-
zoekingen begonnen, die tot doel hebben het verband tusschen bepaalde
uitingen van instincten en in het algemeen van het spontane gedrag van proef-
dieren eenerzijds en hormonen anderzijds, te bestudeeren. In den loop van
deze studie heb ik, evenals voor mij enkele andere auteurs, getracht
vrouwelijke kanaries door inspuitingen van testosteron-propionaat ^x)
aan het zingen te brengen.

Reeds in 1939 berichtte eerst Leonard en later Shoemaker over
vrouwtjes kanaries, die zich na inspuitingen van testosteron-propionaat
als mannetjes gingen gedragen en ook zongen. — De gebruikte doses
liepen nogal uiteen. Leonard\'s vogels zongen na 2 tot 4 injecties van
5 mg (totaal dus 10 tot 20 mg), die van Shoemaker na 9 injecties van
0,076 mg (in totaal dus nog niet eens 1 mg). Voss gebruikte ongeveer
dezelfde dosis als Shoemaker, n.1. 75 y per dag en hoorde zijn vogels
na 10 en 12 dagen zingen. Baldwin, Goldin en Metfessel gaven
weer grootere doses, n.1. 2,5 mg per injectie, maar hoorden ook pas 11a
13 tot 20 dagen het gewenschte resultaat. Deze schrijvers hadden
evenwel de voorzorg genomen de vogels in geluiddichte kooien te
houden, zoodat zij niet door het voorbeeld van andere, zingende
kanaries gestimuleerd werden. De zang werd met een microfoon op
platen opgenomen. — Ik heb in mijn proeven juist het omgekeerde
gedaan. —

Ik nam 5 jonge vrouwelijke kanaries. De dieren waren ongeveer
5 maanden oud, 16 October 1940 werden zij opgekooid. Twee kanaries
kregen ieder per dag intramusculair 40 y testosteron-propionaat in
0,1 cc arachis olie ; twee andere 60 y, de vijfde 120 y.

De kanaries, die 60 y testosteron per dag ontvingen, zongen heel
schuchter na 6 dagen. Dit zingen duurde 17 dagen; 9 dagen na de
14e injectie (de laatste) hoorde ik het niet meer. De andere exemplaren
heb ik in deze eerste proef niet gehoord. De injecties werden heel goed
verdragen, de diertjes werden wat kaal en wat magerder. Dit laatste
kan aan het voederen liggen.

alle exemplaren. Bij de vogels werd nu een „voorzanger" gezet, een
mannetje, dat andere exemplaren het fluiten moet leeren.

Na deze 5e injectie spoot ik de diertjes niet meer in en het zingen
duurde nu tot 21 November, dus 5 dagen. De „voorzanger" zingt
nog wel, de andere diertjes niet meer.

Getracht zal worden de dieren te laten zingen op vaste tijden. Nu
zingen de vogels af en toe, het hangt o.a. af van zonneschijn.

Hieruit blijkt dus, dat reeds 5 doses van 40 y (in totaal dus 0,2 mg)
voldoende zijn om de dieren te laten zingen. Natuurlijk is het aantal
waarnemingen te klein en de duur van observatie te kort om werkelijk
quantitatieve conclusies te trekken ten aanzien van de benoodigde
doses, optimalen tijd van inspuiten, enz.

Opgemerkt dient te worden, dat een ervaren kanariefokker de
behandelde wijfjes voor mannetjes aanzag.

Een vrouwtje wat in totaal 19 injecties van 60 y dus totaal 1140 y
had ontvangen, waarvan de laatste injectie op 15/11 \'40, is gedurende
6 weken nog manlijker geworden in haar habitus.

Na dagelijksche intramusculaire inspuiting van 40 tot 120 y testo-
steron-propionaat beginnen vrouwelijke kanaries binnen een week te
zingen als een mannetje, hetgeen zonder deze behandeling bij mijn
weten bij deze dieren nooit voorkomt. Na staken van de injecties houdt
het zingen weer op.

Nach täglicher intramuskulärer Injektion von 40 bis 120 y Testeron-Propionat
beginnen weibliche Kanarienvögel innerhalb einer Woche zu singen wil ein
Männchen. Nach Meinung des Verf. kommt dies ohne diese Behandlung bei
diesen Tieren nie vor. Nach dem Einstellen der Behandlung hört das Singen
wieder auf.

After daily intramuscular injection of 40 to 120 y testosteron-propionate female
canaries begin to sing within a week like a male, which without this treatment
never occurs in these birds. After stopping the injections the singing stops too.

Après des injections intramusculaires quotidiennes de 40 ä 120 y de propionate
de testosteione, les femelles de canaris commencent ä chanter comme un canari
masculain endéans la semaine, ce qui, pour autant que 1\'auteur en sache, ne se
produit autrement jamais chez ces oiseaux. Après cessation des injections, les
oiseaux ne chantent plus.

De afbeelding toont een balzak-darmbreuk bij een veulen van
8 maanden, welke breuk naar omvang de grootste is, die we ooit
in de kliniek hebben behandeld, althans bij het veulen

Het betreft een congenitale hernia, die bij de geboorte ongeveer
de grootte van een mansvuist zou hebben gehad. Er was nooit een
onderzoek of behandeling aan een dierenarts gevraagd; de eigenaar
had verwacht, dat de breuk vanzelf wel zou verdwijnen. En uiteraard
heeft deze mogelijkheid gedurende de eerste levensmaanden bestaan.
Echter was ze allengs grooter geworden, zoodat eindelijk de hoop
op een spontaan herstel werd opgegeven.

We hadden te doen met een rechtszijdige hernia scrotalis reponibilis.
Bij het dier in linker zijligging was reductie gemakkelijk te verkrijgen
en hierbij kon tevens worden vastgesteld, dat er slechts sprake was van
een eenzijdige breuk; bij het staande dier was dit niet goed te bepalen.

De operatie geschiedde in narcose, nadat het veulen tevoren door
vasten was voorbereid. Zij bestond in een castratie met ongeopend
scheedevlies (houten klem). Na ongeveer 3 weken was de operatiewond
vrijwel geheeld. Hartog.

De paardenarts, die een paard, dat gedurende een veldslag verwond is geraakt,
in eerste instantie behandelt, moet deze behandeling beperken tot het stelpen van
de bloeding en het reinigen van de wond. Daarna moet hij het trachten weg te
zenden naar een veld-ziekenstal c.q. veterinair hospitaal. Eerst in die inrichtingen
moeten de andere bewerkingen verricht worden, als het verwijderen van scherven,
het verwijderen van necrotisch weefsel, het maken van tegen-openingen, het aan-
leggen van ondersteuningshechtingen, het toedienen van tetanus-antitoxin en het
geven van absolute rust aan het getroffen lichaamsdeel.

Penetreerende buikwonden moet men niet sondeeren om te voorkomen, dat men
smetstof in de buikholte brengt. Ook moeten geen sterke desinficientia in de diepte
van het wondkanaal worden gebracht. Wel moet het wondkanaal zoodanig worden
geopend, dat de secreta kunnen afvloeien. Zijn de darmen gekwetst, dan kan men
de patiënt wel afmaken, zijn zij alleen slechts naar buiten gedrongen, dan moet
men ze reinigen, ze reponeeren en de huid er over heen hechten. Daarna moet
het paard worden neergelegd en de wond lege artis worden behandeld. Uitstel
van behandeling zou den dood van het dier beteekenen.

Henkels wil dan ook, dat iedere paardenarts te velde een dergelijke bewerking
kan verrichten, dus de bekwaamheid en het instrumentarium daartoe moet bezitten.

Penetreerende gewrichts-wonden moeten eveneens niet gesondeerd worden en
er moeten ook geen desinficientia in de wond gespoten worden, daar deze het
gewrichts-endotheel beschadigen. Hij maakt een uitzondering voor phenolkamfer
(acid. carbol, cryst. 30, camph. trit. 60, alcohol abs. 10) en jodoformglycerine
(1 : 10), met welke middelen men zonder nadeel voor het endotheel, de gewrichts-
holten kan desinfecteeren. Zeer belangrijk is, het gewricht rust te geven.

Hij zegt, dat de successen, die de menschelijke geneeskunde heeft bij de gewrichts-
chirurgie, in belangrijke mate te danken is aan de rust, die men steeds in staat is
te geven.

Penetreerende peesschede-wonden van de strekpeezen kan men opensnijden en
uitspoelen, zonder dat complicaties optreden. Peesschede-wonden van de buigpeezen
moeten als gewrichts-wonden behandeld worden, hoewel chirurgisch ingrijpen
hier veel meer mogelijk is.

Reuber ²) heeft twee gevallen van ingeklemde liesbreuk bij ruins geopereerd.
Beide dieren vertoonden koliekverschijnselen en werden aanvankelijk hiervoor
behandeld. Eerst toen men een sleependen gang in de achterhand waarnam en een
verdikking in de getroffen liesstreek, werd door rectale exploratie dc juiste diagnose
gesteld. De dieren werden onder ethernarcose geopereerd. Rondom de stomp
van den zaadstreng werd in de buurt van het castratie-lidteeken een elliptische
huidsnede gemaakt, waarna het processus vaginalis, deels stomp, deels met de
schaar, vrij werd geprepareerd.

De ingeklemde dunne darmlis was blauwrood van kleur en zoo gezwollen, dat zij
niet zonder dat de liesring naar voren en naar buiten was ingesneden, kon worden
gereponeerd. Daarna werd op de bekende wijze een klem aangelegd, welke na
± 12 dagen weer kon worden verwijderd.

Ott heeft een viertal gevallen van penisverlamming geopereerd. Hij is niet
tot amputatie overgegaan, daar men volgens hem na deze operatie bijna steeds
striktuur van de urine-buis ziet optreden. Hij heeft conservatief gewerkt. Hij legde
de dieren in rugligging en bracht hen in chloroformnarcose. De penis werd afge-
wasschen en daarna in het praeputium teruggebracht. Nu werd de steel van een
tandrasp, met het handvat naar voren, tusschen de ventiale zijde van den penis
en het praeputium gebracht en zoover naar binnen geschoven tot dit handvat in
de buurt van de liesstreek zichtbaar werd. Hier werd zoowel links als rechts van
de raphe een snede van 5 cm gemaakt door huid, subcutis en praeputiaalslijmvlies.
Het slijmvlies werd nu vast gehecht aan den rand van de huidwond met 5 4 6
knoophechtingen. De penis was hiermede gefixeerd en bleef ook na het herstel
der wonden op zijn plaats zitten.

Was er sterke zwelling van den penis of waren er ulcera en phlegmoneuse ont-
stekingen, dan verbond hij deze met een burow-verband, waarna hij de penis
langs den onderkant van de buik legde en hem daar fixeerde met strooken verband,
die hij op de lendenen vastknoopte. Van tijd tot tijd doopte hij hem in een burowsche
oplossing.

Na circa 14 dagen waren de zwellingen en de ulcereuse processen verdwenen
en eerst daarna werd de boven aangegeven operatie met hetzelfde succes verricht.

Wonden van genoemde peesscheeden zitten mediaal van den sprong, een handbreed
boven de kastanje. De dieren zijn er erg kreupel aan. Zij belasten het been niet.
Er stroomt synovia uit de wond. Vaak denkt men met een gewrichts-wond te doen
te hebben. Men kan dit uitmaken door sondeeren, maar ook is het spronggewricht
niet sterk gevuld, zooals bij een bolspat.

Meestal hebben de patiënten hooge koorts. Zij eten weinig, vermageren snel
en gaan na eenige weken ten gronde aan decubitis of septicaemie. De gewone
wondbehandelingen doen daar niets tegen. Gaan zij niet dood, dan blijven zij door
kreupelheid onbruikbaar.

Bolz en Büroer ¹) hebben daarom geprobeerd of met operatief ingrijpen ook
een gunstiger verloop van deze aandoening te verkrijgen was. Zij meenen hierin
geslaagd te zijn, daar vele van hun patiënten daarna geheel of gedeeltelijk herstelden
en steeds minstens voor stappend werk weer geschikt werden.

Zij geven in hun artikel verder een beschrijving van de anatomische verhoudingen
ter plaatse en van de door hen gevolgde techniek, benevens van de complicaties,
waarmede zij na de operatie te doen hebben gehad.

Bij opereeren onder locaalanaesthesie zijn de geïnfiltreerde weefsels goed te
prepareeren en makkelijk te scheiden. Flörcken ²) past dit met succes toe bij
operaties onder narcose, gebieden waar het prepareeren moeilijkheden oplevert,
infiltreert hij met adrenaline-physiologische.

1 ) Prof. Dr. W. Bolz und Dr. U. Büroer : Die operative Behandlung der eitrigen Sehnen-
scheidenentzündung des M. flexor hallucis longus und M. tibialis posterior durch Tenotomie
oder Sehnenresektion. Zeitschr. für Vet.künde, Nov. 1940.

2 \') Dr. H. Ott : Die operative Behandlung der Penislähmung des Pferdes. Zeitschr. für
Vet.künde, Nov. 1940.

Anderson \') geeft eerst een zeer uitgebreid literatuuroverzicht om daarna de
onder stieren voorkomende steriliteit in Kenya te beschrijven ; 250 stieren werden
onderzocht, 34,4 % van deze stieren hadden een hoog bevruchtingsvermogen,
12,8% waren minder fertiel, sommige waren tijdelijk steriel en 42 % waren steriel.
Van 10% van de stieren, die klinisch gezond waren, kon geen sperma verzameld
worden. De grens tusschen minder fertiel- en steriel-sperma is moeilijk scherp te
trekken. 36,4 % van de dieren had afwijkingen van het geslachtsapparaat, speciaal
van de epididymis, 5,6 % leed aan azoöspermie zonder klinische afwijkingen te
vertoonen.

Een epididymitis werd bij 44,6 % van de steriele stieren gevonden en wel speciaal
bij de hoogveredelde rassen.

Meestal is de staart van den bijbal gezwollen en verhard, soms het hoofd van den
bijbal, maar bijna nooit het lichaam. De ontsteking is meest beiderzijds. De bijbal
is dikwijls vergroeid met het scrotum. De veranderingen ontstaan gedurende het
tijdvak van een halfjaar, soms wordt gedurende 6 weken een duidelijke verandering
waargenomen. Veranderingen enkel in de testes werden weinig waargenomen. Bij
ruim de helft van de stieren, die niet voldoende geslachtsdrift vertoonden, was een
afwijking van testis en epididymis aanwezig. Zijn deze processen chronisch geworden,
dan kan de geslachtsdrift weer normaal zijn. Bij de dieren, die geen geslachtsdrift
toonen en waarbij klinisch geen afwijkingen worden gevonden, kan exhaustio de
oorzaak zijn.

Dun, waterig sperma, bevat weinig of geen spermiën, het kan het gevolg zijn van
te veel dekken, maar meestal is het het gevolg van afwijkingen in het genitaalapparaat.
Een enkele maal wordt een als melk uitziend ejaculaat aangetroffen, dat geen of
zeer weinig spermiën bevat. Bij chronische epididymitis kan het sperma waterig of
melkachtig zijn met slijmvlokken er in of enkel waterig of dikslijmig. Waterig sperma
kan al aangetroffen worden voor klinisch een epididymitis is te constateeren. Bij
kleine testikels treft men ongeveer dezelfde ejaculaten aan, eveneens bij afwijkingen
van de zaadblaasjes.

De hoeveelheid sperma bij gezonde stieren bedroeg per ejaculaat gemiddeld ruim
5 cc, bij jonge 4 cc met als grenzen 1 cc en 12 cc, bij stieren met afwijkingen van
testikels of met epididymitis 3J cc. Het aantal spermatozoïden per cc bedroeg
gemiddeld 873 millioen met als uiterste grenzen 510 en 1875 millioen. Bij stieren
met verminderde vruchtbaarheid was het aantal spermatozoïden verlaagd, tevens
was dan de bewegelijkheid verminderd.

Bij epididymitis werd bij 10% dood sperma en bij 15% minder bewegelijk
sperma gevonden, terwijl 75 % geen spermiën produceerden.

Bij testikelafwijkingen ontbreken spermatozoïden meestal of het aantal is per cc
verminderd, de beweging is zwak. Bij klinisch gezonde stieren kan ook dood sperma
aangetroffen worden ; het aantal spermiën per cc kan verlaagd zijn, zelfs kunnen
ze geheel verdwenen zijn. Het percentage abnormale spermiën bij gezonde stieren
was gemiddeld 8,1 %, bij verminderde vruchtbaarheid 13,1 % en bij steriliteit
17,6%. (Deze cijfers zijn volgens Lageri.öf e.a. hooger). Onrijpe spermiën zijn
resp. in 4,3%, 0% en 6.1 % aangetroffen, protoplasmadruppels aan het eind van
den hals in 16,7%, 5,6% en 2%.

In Thüringen moeten ter onderzoek worden aangeboden : ie. dieren, die twee
keer opgebroken zijn; 2e. die kort geleden verworpen hebben; 3e. dieren, met
afwijkingen van het genitaalapparaat in het bijzonder bestaande uit uitvloeiing en
4e. alle aangekochte dieren. Door deze dieren niet maar op goed geluk te laten

J. Anderson : Investigations on the semen of fertile and sterile bulls. The Vet. Journal
i939> ^blz- 457 ^en \'94°: ^biz- ^l8-

dekken, wordt uitbreiding van dekinfecties voorkomen en verspillen de stieren hun
krachten niet noodeloos. De te onderzoeken dieren zijn voorzien van oormerken.

Het onderzoek begint met rectaal exploreeren naar aanwezigheid van dracht
(20 % van de dieren, die volgens den eigenaar drachtig zijn, zijn het niet), naar den
toestand van den uterus (pathologisch of in verband met de cyclus) en naar de
ovaria. Het vaginale onderzoek geschiedt indien mogelijk door exploratie of anders
met een speculum ; van veel belang zijn de cervix en het secretum erop. Verkeert
men in twijfel over de herkomst hiervan, dan kan de uterus gespoeld worden met
helder water.

Therapeutisch worden corpora lutea alleen uitgedrukt als het persisteerende zijn,
cervicitis wordt aangestipt met Jod. Tint. of onverdunde therapogeen of wordt
behandeld met vagina-irrigaties met verdunde lugol of aluinoplossing of met
50° C. warm water (dit kan de boer zelf om den anderen dag herhalen). Uterus-
irrigaties worden zelden toegepast (gebruikt worden lugol, aluinoplossing enz.).
Pyometragevallen worden als het economisch verantwoord is leeggeheveld, eventueel
ondersteund met injecties van lentin of hypophyse-achterkwabhormoon.

Van alle dieren worden de gegevens vastgelegd. In 1938 liep de controle over
347.129 dieren, waarvan er 16,4% onderzocht werden. Het percentage per bedrijf
hangt zeer veel af van de medewerking van den eigenaar, hierover wordt door
Goerttler \') zeer geklaagd.

Van de ter onderzoek aangeboden dieren bleek 34,3 % drachtig te zijn, 13,23%
vertoonde geen afwijkingen, 51,47 % was steriel (dat is 8,44% van het totaal aantal
geslachtsrijpe dieren). Van de steriele dieren moest 0,82% als ongeschikt voor de
fok uitgeschakeld worden.

Dekinfecties kunnen zich uiten, doordat de dieren opbreken en 2 4 3 dagen na
de dekking etterige uitvloeiing vertoonen, die gevolgd wordt door een roode vagina-
mucosa en gezwollen follikels. In vele gevallen werd genezing verkregen in streken,
waar dit lijden heerschte, door enkel de vulva en het vestibulum van de koeien voor
het dekken te behandelen met bovoflavinzalf, zonderdat de geïnfecteerde stieren
van dekking werden uitgesloten. Zoowel de koeien als de stieren genazen in den
loop van eenige weken tot maanden. Trichomonasinfecties zijn ongevoelig voor
deze behandeling.

Indien een trichomonasinfectie in een streek heerscht, moeten de besmette stieren
opgeruimd worden en gezonde dieren worden aangekocht. Door de zalfbehandeling
voorkomt men dan, dat de infectie zich weer via de stieren uitbreidt. Bij het eene
veeslag zijn de gevallen van pyometra door uterus-irrigatie veel beter tot genezing
te brengen dan bij het andere. De vaginitis wordt snel genezen door spoeling met
Lugolsche oplossing en poederen met een mengsel van sulf. zincicus, acid. boricum
en talcum.

Dit lijden moet aangepakt worden, voordat het komt tot verwerpen, gevolgd
door retentio secundinarum enz. Om dit te voorkomen, moet het bloed van nieuw
aangekochte stieren en koeien onderzocht worden. Bij koeien moet men rekening
houden met de mogelijkheid, dat dieren na het verwerpen pas een positieve agglu-
tinatie verkrijgen, de herkomst van het dier is dus van belang. Het gezamelijk weiden
van koeien van verschillende stallen is ook steeds een gevaar. Met vruchten, vrucht-
vliezen, melk enz. kan ook smetstof verspreid worden, hoewel dit van ondergeschikt

1 ) K. Söntgen und K. Moser : Das Bekämpfungsverfahren bei Deckinfektionen, wie es
vom Staatl. Veterinär-Untersuchungsamt im Regierungsbezirk Wiesbaden z-Z• gehandhabt
wird. B. u. M.T.W. 1940, blz. 85.

2 ) Dr. Karsten : Die Bekämpfung des seuchenhaften Verkalbens. D.T.W. 1940, blz. 555.

belang is. Om uitbreiding te voorkomen is een aparte stal voor kalvende en voor
verwerpende dieren en het onderzoeken van het bloed van het rundvee noodig.
Besmette dieren moeten uit het bedrijf verwijderd worden en wel naar de slachtbank,
of naar melkerijen of naar sterk besmette bedrijven.

In sterk besmette bedrijven moeten positief reageerende dieren of dieren, die
verworpen hebben, volkomen van de andere gescheiden worden. In zeer sterk
besmette bedrijven met nog veel aborteerende dieren kan men met maatregelen
beter wachten tot de stal doorgeziekt is en het aantal verwerpende dieren daalt.

Geneesmiddelen geven geen resultaat. Met gedoode cultuur is geen immuniteit
te verkrijgen. In sterk besmette bedrijven kan men met levende cultuur het verlies
verminderen. T.

De beteekenis van dieren, die het agglutinatievermogen voor brucella-
abortus na infectie verloren hebben, bij de bestrijding van abortus.

Kunnen koeien, die na infectie hun agglutinatievermogen voor brucella-abortus
verloren hebben, de andere dieren van het bedrijf besmetten ?

Om deze kwestie op te lossen, onderzochten Beach, Irwin en Ferguson21
z.g. „ceased" reactie-koeien in twee koppels, die met 54 andere koeien van Bang-
negatieve koppels te samen gehouden werden. Hoewel één der „ceased" reactors
een besmet uierkwartier had gedurende eenigen tijd, bleek bij geen der andere
koeien brucella-abortus aantoonbaar te zijn. Geen der 54 koeien vertoonde ook
agglutininen voor br. abortus in het bloed, behalve één, die een titer van 1 : 100
had. In deze koe kon echter bij slachting geen brucella aangetoond worden.

Uit deze proeven wordt geconcludeerd, dat het betrekkelijk weinig gevaar oplevert
„ceased" reactiedieren met gezonde koeien samen te brengen.

In 1923 beschreef Maunusson meerdere sterfgevallen bij veulens, waarbij was
gebleken, dat men te doen had met een longontsteking met vorming van talrijke
abscessen in de longen. (Ook de lymphklieren in de borstholte waren aangetast).
In den etter werd in alle gevallen een grampositief staafje gevonden, dat in cultures
van enkele dagen oud sappige kolonies vormde met duidelijk geelroode kleur. De
bacterie groeit ook bij kamertemperatuur. Uit entproeven bij verschillende dieren
bleek, dat slechts het paard en het varken gevoelig waren.

M. noemde deze microben Coryne-bacterium equi, plaatste haar dus in de groote
groep van de diphtheroïden (Coryne-bacterium). Hij vond weliswaar geen vertakte,
knodsvormige vormen, maar de bacterie is pleomorph, korrelig, kleurt zich volgens
Neisser onder vorming van vacuolen, is grampositief, vormt geen indol of haemo-
lysine en vervloeit gelatine niet. Zij doet denken aan den bacil van Preiss van de
pseudotuberculose der schapen, maar is voor kleine proefdieren niet pathogeen.

In de literatuur der laatste jaren vindt men mededeelingen over het aantoonen
van „coccenachtige" grampositieve en zuurvaste bacteriën in tuberculose-achtige
processen in de halslymphklieren van het varken.

Bendixen en Jepsen ^a) noemden in 1938 deze microbe identiek met boven-
genoemde Coryne-bacterium equi. Zij hebben nu de morphologische en biologische

verhoudingen ervan nader bestudeerd en zich verder beziggehouden met de patho-
geniteit tegenover het varken.

Naar aanleiding van een mededeeling van H. L. Jensen, dat C.equi een veel
voorkomende bodembacterie is in Australië, hebben nu B. en J. van den grond
verschillende monsters onderzocht, welke op meerdere plaatsen waren genomen.

Zij vonden in 65 monsters 43 maal een volkomen op de Corynebacterie gelijkende
microbe, ofschoon meerdere van de positieve monsters afkomstig waren van plaatsen,
waar geen varkens werden gehouden. De uit den bodem geïsoleerde stammen
schijnen in den regel minder virulentie te bezitten dan die, welke uit varkens werden
geïsoleerd.

Toch leverde een uit den bodem gewonnen stam bij subcutane enting dezelfde
veranderingen als die, welke uit spontane processen bij varkens waren geïsoleerd.
Deze feiten geven misschien de verklaring voor de naar verhouding begrensde uit-
breiding der processen in de Iymphklieren bij varkens.

Slechts op die plaatsen, waar de varkens virulente variëteiten opnemen, vindt
men bij de slachting een zeker procent der dieren met de karakteristieke processen.
Dit komt dan ook overeen met het blijkbaar enzoötisch optreden der ziekte in bepaalde
bedrijven. B.

In Zwitserland heeft Nyffenegger \') praktijkproeven genomen met pokken-
entingen om het mond- en klauwzeer te bestrijden. Hij zegt van zijn prophvlactische
entingen : „Es scheint aus den Versuchen ein deutlicher Impfschutz hervorzugehen."

Van 998 geënte dieren werden er 165 ziek aan mond- en klauwzeer, van een
aantal ongeënte dieren bleef evenwel ook een deel vrij van deze ziekte, zoodat de
auteur zelf moet erkennen, dat „Kritisch betrachtet der Beweis nicht einwandfrei
erbracht ist."

Wyssmann ¹) nam eveneens dergelijke proeven ; in een dorp werden alle 10,
met pokken geënte veebeslagen toch ziek aan mond- en klauwzeer, terwijl op den
eenigen stal, die iets apart lag en waar niet geënt was, zich juist geen mond- en
klauwzeer voordeed! Volgens Wyssmann heeft de pokkenenting bij het mond- en
klauwzeer dan ook geen practische beteekenis.

Sarnowiec zegt aangetoond te hebben, dat er een filtreerbare vorm van Brucella
abortus bestaat, als men dit microörganisme kweekt in bouillon, waaraan tuberculine
is toegevoegd. Fitch en Karlsson ^,1) hebben dit nagegaan : het gelukte hun evenwel
niet Br. abortus in Berkefeld- en Chamberland Altraten aan te toonen. De met
filtraat ingespoten caviae bleven geheel normaal, ook ontstonden in het bloedserum
geen agglutininen. Jac. Jansen.

Collier ²) wijst er op, dat zich gevallen van dolheid bij honden kunnen voordoen,
waarbij bekende belangrijke symptomen niet voorkomen.

1 ) E. Wyssmann : Z^vr Frage der Pockenimpfung (Vakzination) gegen Maul- und Klauen-
seuche. Schweiz. Archiv für Tierheilk. 82, 253, 1940.

2 ) Collier : Beitrag zur Kenntnis der Tollwut (stillen Wut) des Hundes. B. u. M. T. W.
492, 1940.

In een aantal in Oostpruisen waargenomen gevallen van dolheid werden geen
vreemde voorwerpen in de maag aangetroffen ; in één geval werd zelfs normale
maaginhoud gevonden. Verlamming van de onderkaak ontbrak, eveneens ver-
hoogde aggressiviteit. Zucht tot rondzwerven werd niet bemerkt. Van een
excitatie-stadium werd weinig of niets bespeurd.

Deze vorm van stille dolheid kwam bij honden van verschillenden leeftijd en
verschillend ras voor. Hoe langer de incubatietijd is, des te meer kans is er op een
dergelijk stil ziekteverloop; juist in deze gevallen vindt men zeer gemakkelijk de
Negrische lichaampjes bij het microscopisch onderzoek van de hersenen.

De biosynthese is het meest fundamenteele proces, dat de levende natuur karak-
teriseert. Hier is echter weinig over bekend. Janssen \') wijst op het belang van een
gedetailleerde kennis van de cel en van het proces der biologische synthese voor de
genetika. Schr. is van meening dat de genen waarschijnlijk in verband gebracht
moeten worden met de synthetische apparatuur van de cel en niet met enzymen,
zooals vroeger wel werd aangenomen, daar dit eenvoudiger eiwitten zijn met een
alleen afbrekende werking. De werking van een aantal faktoren kan reeds chemisch
worden bestudeerd, speciaal op het gebied der plantenkleurstoffen (Anthocyanen)
werden belangrijke resultaten geboekt. Janssen definieert het gen en zijn werking
als volgt : De erfelijke verandering, die berekend volgens de Mendelsche wetten
aan een enkel gen wordt toegeschreven, openbaart zich in de producten van de cel.
Gedurende het proces van synthese van het molecule (dat wezenlijk uit een opeen-
volgende reeks van oxydo-reducties bestaat) verloopt plaatselijk één enkele oxydo-
reductie anders, wat het gevolg is van een eveneens plaatselijke wijziging in de
katalytische structuur van de synthetisator, waarop de vorming geschiedt. De laatste
wijziging wordt weer veroorzaakt door een overeenkomstige kleine verandering van
de kern-machinefabriek (vgl. Afl. i Dl. 67 Tijdsch. v. Diergen.) die de syntheti-
satoren vervaardigt. Tenslotte trekt schr. een parallel met de niet erfelijke virus-
ziekten, waar ook de synthese is gestoord.

Quanjer ¹) geeft een overzicht van de literatuur over de verschillende bekende
viren en wijst op de overeenkomst tusschen virusziekten en ziekten welke door
pathogene bacteriën, schimmels en andere parasieten van plant en dier worden
veroorzaakt, in epidemiologisch opzicht, en gaat verder uitvoerig de onderzoekingen
na die gedaan zijn om zoo mogelijk over het al of niet levend zijn van de viren te
beslissen.

Velen denken zich een onoverbrugbare kloof tusschen dat wat levend is en dat
wat niet leeft. Echter levende organismen groeien en de materie waaruit ze bestaan
is opgebouwd uit beslist levenlooze grondstoffen. De levende substantie is echter
physico-chemisch bekeken zoo ontzettend samengesteld, dat het hopeloos lijkt door
een analyse een inzicht te krijgen in de samenstelling van een cel. Het is echter juist
die complexiteit, die voor den aard van de levende stof verantwoordelijk is, aldus
Hagedoorn⁸). Reeds in 1911 heeft schr. de hypothese opgesteld dat genen auto-
katalytische stoffen zouden zijn, dus stoffen van een vasten aard en met een bepaalde

1 ) Prof. H. M. Quanjer : Nieuwe inzichten in den aard der voor planten pathogene viren.
Erf. in Prakt. 5. 6. bl. 233, 1940.

structuurformule, die werken, door op een of ander ontwikkelingsproces ip te grijpen,
een theorie die tegenwoordig door de meeste genetici nog wordt aangenomen. De
kern bevat tienduizenden genen, die allemaal moeten verdubbelen en de opbouw
van deze eiwitten moet waarschijnlijk plaats hebben uit betrekkelijk weinig bouw-
steenen. Zulk een naast elkaar verloopen van al die processen veronderstelt, dat de
combinatie van genen zoo is, dat de opbouw van de eene stof zoo geschiedt, dat die
van de tweede niet verstoord wordt. Deze goede orde zou bijvoorbeeld verstoord
zijn, wanneer een letaal gen aanwezig is. Voor de cytoplasma elementen geldt
hetzelfde als voor de genen in de kern. Ook hier passen de stoffen in een gezonde
cel harmonisch bij elkaar. Deze harmonie kan verstoord worden door een virus,
hetgeen dan te vergelijken is met een letaal gen.

Hieronder verstaat Keller het fokken van ongewenschte eigenschappen.
Dit geschiedt door de fouten, die bij het kiezen der fokdieren gemaakt worden.
Als voorbeelden noemt de schrijver :

ie. dat bij een op één (of meer) recessieve factor(en) berustende eigenschap
alleen de phaenotypisch afwijkende dieren worden weggedaan, de genotypisch
afwijkende echter niet : Men fokt rustig door met dieren, die een nakomeling met
een dergelijke eigenschap gegeven hebben.

2e. een onjuiste beoordeeling der eigenschappen. Men noemt deze graag niet
erfelijk of „onder bepaalde omstandigheden" erfelijk en met te meer ijver, naarmate
het dier dat het gebrek heeft, uitmunt wegens zijn productievermogen.

3e. het bewust fokken van kenmerken die op subletale factoren berusten :
(onvruchtbare) albinopaarden, bulldogkalveren bij Dexter koeien.

4e. het al te eenzijdig fokken in een bepaalde teeltrichting : door veel op het
melktype te letten is de constitutie verwaarloosd.

5e. het scheppen van onphysiologische „Umwelt" factoren, waardoor het bijvoor-
beeld mogelijk wordt met dieren, die erfelijk gepraedisponeerd zijn om rhachitis
te krijgen, verder te fokken. Schr. vindt het geen bezwaar dat men varkens die voor
de mesterij moeten dienen extra levertraan en mineralen geeft om ze groot te krijgen,
doch voor fokvarkens geldt dat ze zoo natuurlijk mogelijk gehouden moeten worden,
evenals hun nakomelingen. De opfok moet een prestatieproef zijn, op grond van
welke resultaten de minderwaardige fokdieren uitgeschakeld kunnen worden. Een
scherpe scheiding tusschen fok- en gcbruiksdieren moet dus reeds gemaakt worden
bij de opfok der jonge dieren.

Door onderlinge vergelijking van de dieren van eenzelfde bedrijf, om infectiekans
en andere omstandigheden gelijk te maken kon Koch ²) meer en minder vruchtbare
runderfamilies aanwijzen. Over de wijze van overerving kan hij zich niet uitlaten.
Wel moeten eenige factoren worden aangenomen. _DE Groot.

Het ontstaan van lijkstijfheid is nog niet afdoende verklaard. Volgens de nieuwere
onderzoekingen wordt n.1. deze lijkstijfheid niet alleen veroorzaakt door de vorming
van melkzuur, maar ook door de vorming van onbekende stofwisselingsproducten
of door ammoniakvorming in het spierweefsel. Zij komt, evenals het zuur worden
van het vleesch, ook bij uitgeslachte dieren voor.

hoogtepunt bereikt. Volgens Schönberg is de vorming van melkzuur en phosphor-
zuur wel de belangrijkste gebeurtenis bij de vleeschrijping, welke bij koelhuis-
temperatuur eerst na ongeveer 8 dagen is afgeloopen.
Over het ontstaan van de lijkstijfheid.

Het begin van de lijkstijfheid is daaraan te herkennen, dat aan passieve bewegingen
van de extremiteiten een aanzienlijken weerstand wordt geboden. Een levendige
spierbeweging vóór den dood en een hooge lichaamstemperatuur doen de lijkstijfheid
spoediger optreden, terwijl aan den anderen kant een lage lichaamstemperatuur
het ontstaan daarvan tegengaat. Eerst wordt de gladde muskulatuur stijf, na de
laatste ademhaling het hart, het middenrif, de halsmuskulatuur, de spieren van het
hoofd, de rompmuskulatuur en ten slotte de spieren van de ledematen.

De chemische veranderingen in het spierweefsel zijn, volgens Bongert ¹), de
volgende : een postmortaal verdwijnen van het glycogeen en een verbruiken van de
aanwezige hoeveelheid koolhydraten, het optreden van een zure reactie door de
vorming van melkzuur en phosphorzuur en een afgifte van kooldioxyde. Bongert
is op grond van deze waarnemingen van meening, dat bij slachtdieren en in het
bijzonder bij varkens, de ontwikkeling van de lijkstijfheid in onvoldoende mate
plaats vindt of zelfs niet mogelijk is. De koeling van het uitgeslachte en in stukken
gesneden dierlichaam bij o°—2° C. maakt z. i. de fermentatieve ontwikkeling van
melkzuur onmogelijk, daar deze processen aan bepaalde gemiddelde warmtegraden
gebonden zijn.

Door het toestroomen van zuurstof uit de lucht wordt het melkzuur tot kool-
dioxyde en water verbrand. Een werkelijke lijkstijfheid zal zich daarom door de
geringe, in de muskulatuur van geslachte dieren aantoonbare, hoeveelheid melkzuur,
welke bovendien niet voortdurend wordt aangevuld door het glycogeen van de bij
het slachten verwijderde lever, niet of onvoldoende ontwikkelen. De schijnbare
lijkstijfheid van het varken berust z. i. op het hard worden van het in de muskulatuur
aanwezige vetweefsel.

Volgens Cohrs ²) gaat het bij deze spierveranderingen om een blecker worden
van de muskulatuur en tenslotte om een hvaline degeneratie. De oorzaak hiervan is
niet bekend. Cours vermoedt, dat een afgifte van de spierkleurstof plaats vindt,
welke dan de hyaline degeneratie zou inleiden. De uitgebreidheid en intensiteit
van het proces worden door den duur van de ziekte bepaald. Zoo zijn er meestal
in de gevallen van peracuten dood slechts zeer geringe veranderingen te zien. Na
eenige korte, krampachtige trekkingen vallen de dieren plotseling dood neer. Duurt
de ziekte langer of herhalen zich de krampaanvallen, waarbij de varkens een slingeren
en sidderen van de achterste ledematen vertoonen, dan ziet men vooral de was-
achtige degeneratie.

Bij vergelijking van de pathologische veranderingen ziet men een groote gelijkenis
met de paralytische haemoglobinurie van het paard, waarop reeds Hupka heeft
gewezen.

Over den invloed van voedermiddelen op de kwaliteit van het varkens-
vleesch. ³)

In de laatste jaren is deze kwestie een punt van onderzoek geweest in Denemarken.
Bij het voederen van verschillende voedermiddelen, als ondermelk, koeken van zonne-
bloemenzaad, aardnotenkoek, sojaschroot en bloedmeel, met vleesch- en beenderen⁴

1 ) Bongert. Beitrag zur Kenntnis der Entstehung der Totenstarre. A. f. Tierheilkunde,
75, 1940, pg. 223).

2 ) Cohrs. Veränderung der Skelettmuskulatur beim plötzlichen Herztod der Schweine.
D. T. W. 1940, No. 25.

3 *) Die Beeinflussung der Schweinefleischqualität durch die Futtermittel Z. f. Fl. u. Milchhyg.
!94°> Pg- 36-

meel, werd het vleesch van de proefvarkens nagegaan op den smaak (en hiervoor
O—5 punten toegekend), de kleur (o—5 punten), de consistentie (o—15 punten) en
het joodgetal. Bij het bijvoederen van ondermelk kreeg men voor smaak, kleur,
consistentie en joodgetal respectievelijk de volgende waarden: 4.9; 4.4; 12.8 en
59.9; bij het voederen van koeken van zonnebloemenzaad 4.1; 4.3; 11.6 en 65.5;
bij aardnotenkoek 4.1; 3.8; 10.5 en 66.5; bij sojaschroot 4.1; 4.1; 11.5 en 64.8 en
bij bloedmeel, met vleesch- en beenderenmeel 4.2; 4.4; 12 en 63.3.

Uit deze resultaten blijkt de zeer goede invloed van de ondermelk bij de varkens-
mesterij. Ook het lage joodgetal wijst hierop. Hoe lager dit is, des te beter en vaster
het vleesch is, daar het joodgetal het gehalte aan oleïne en oleïnezuur aangeeft, dat
bij slap vleesch zeer hoog is. Bovendien bleek nog uit een andere serie proeven, dat
het voederen van gekookte aaidappelen de kleur en smaak van het vleesch gunstig
beïnvloedt. Daarentegen gaven suikerbieten een weeker vleesch; de kleur werd
gunstig beïnvloed en ook zag men geen smaakverandering. Gewone voederknollen
gaven een dunner rugspek, zoodat deze varkens het eerste kwaliteitstempel kregen.

In varkensmesterijen moet men, volgens de schrijvers, de ondermelk in de eerste
plaats gebruiken als bijvoeder bij het graanvoeder, terwijl men bovendien de knollen-
voedering niet moet veronachtzamen.

Het aantoonen van specifieke agglutininen in het spierweefsel en in de
organen van geslachte en gestorven dieren. ¹)

De in dit artikel besproken methode werd uitgevoerd om na te gaan of het mogelijk
is een intravitale infectie van geslachte of gestorven dieren met verschillende bacterie-
soorten (abortus Bang, Pullorum, Breslau en Gartnerbacillen) nader aan te toonen,
door middel van de specifieke agglutininen van deze bacteriën.

Voor de diagnose gebruikte men bloedserum en uittreksels van de lever, milt en
het spiei weefsel. Deze uittreksels worden aldus gemaakt, dat bij 4 gram substantie
10 ccm physiologische keukenzoutoplossing, alsmede 0.5% phenoloplossing wordt
toegevoegd. De eiwitstoffen woiden daarna door kort verwarmen in een waterbad
bij ongeveer 57/58° C. tot coagulatie gebracht en door filtreeren afgezonderd. De
agglutinaticproeven worden bij o C. gehouden, om het ontstaan van onspecifieke
neerslagen te voorkomen.

Volgens de mededceling is het in ecnige gevallen, waarin ook de bloedwaarde kon
worden bepaald, gelukt, een titer van de lever en miltuittrcksel te verkrijgen, welke
in ecnige gevallen 4 maal lager was gelegen dan de bloedwaarde van het betreffende
dier.

Daar het aflezen van de resultaten eerst na een dag, of zelfs nog later, kan plaats
vinden en een verwarmen van het uittreksel noodzakelijk is, is deze methode slechts
dan te gebruiken, als het niet van belang is, een snel antwoord te verkrijgen, maar
wel een nauwkeurig resultaat. Als een koelhuis aanwezig is, zal deze verlenging van
den tijd noodig voor een diagnose, voor den vleeschhandel geen bezwaar meebrengen.

Volgens Kuppelmayer is niet alleen een intravitale infectie met vleeschvergiftigers
mogelijk, maar heeft men vooral in de praktijk met het feit rekening te houden,
dat bij 35 % van de noodslachtingen met zekerheid een postmortale infectie kan
worden aangenomen.

Als oorzaken geeft hij aan: ongeschikte, vuile slachtplaatsen, een onzindelijke
of te late uitslachting, ondoelmatige bewaring ,een te hoog bloedgehalte, een te
hooge vochtigheid van het vleesch of een te geringe zuurgraad. Bij zijn onderzoekingen
nam Schneider ²) als noodslachtingen aan die gevallen, waarbij verwacht werd,
dat het dier spoedig, wegens een ziekte, zou sterven. Ongelukken, zooals b.v. been-

1 \') Vellisto. Nachweis von spezifischen Agglutininen in Muskeln und den Organen ge-
schlachteter und verendeter Tiere. Z. f. Fl. u. Milchhygiene, Jg. 51, 1941, pg. ii6en 128.

2 ) Schneider . Ueber die Untersuchung und Beurteilung von 100 Not- und Krankschlachtungen,
unter besondere Berücksichtigung der Anlage 4 III, B.li.A. Dissert. Hannover, 1938.

breuken of zware verwonding, werden door hem niet tot de eigenlijke noodslachtingen
gerekend.\'

Uit de onderzoekingen van Schneider bleek het volgende: Het is aan te bevelen,
als men met het bloote oog den graad van uitbloeding niet kan vaststellen, om de
vloeipapierproef volgens Schönberg te verrichten. Verder dient nog als hulpmiddel
bij de beoordeeling van het vleesch de bepaling van de pH-waarde van het vleesch.
Schneider vond de pH-bepaling met behulp van de broomthymolblauw-indicator
als voldoend snel en zeker werkend. Verder vond hij, dat 48% der dieren één z.g.
fout in de samenstelling van het vleesch vertoonde; 41 % had 2 fouten, 10% maar
3 fouten en 1 % zelfs 4 fouten. De volgende vleeschfouten werden waargenomen:
allereerst onvoldoende uitbloeding (44%), vervolgens onvoldoende zuurgraad,
pH van 6.3 of meer (39%), daarna verhoogde vochtigheid 38%, geurafwijking
22%, bederf in het meer losse bindweefsel, proef van May, 16%, kleurafwijking
2 % en een twijfelachtige pH van 6.2 in 19%.

In 8 gevallen was het bij organoleptisch onderzoek niet mogelijk een onvoldoende
uitbloeding aan te toonen: dit gelukte pas door onderzoek van de muskulatuur met
de vloeipapiermethode. In alle 100 gevallen van noodslachting werd steeds het dier
goedgekeurd onder voorwaarde.

Oud-Privaat-Docent aan de Universiteit van Amsterdam. Tweede herziene en
vermeerderde druk. Met 10 portretten, 169 afbeeldingen tusschen den tekst, benevens
6 platen in kleuren. Haarlem, De Erven F. Bohn N.V., 1941. (prijs ing.: ƒ 13.—;
gebonden:/ 14.70).

Volgens den schrijver is dit leerboek ,,in hoofdzaak bestemd voor studenten in
de Geneeskunde.

Waarschijnlijk zullen ook de tandheelkundige, veterinaire en chemisch-pharma-
ceutische studenten bij hun studie der bacteriologie met vrucht van gedeelten uit
dit leerboek gebruik kunnen maken".

Het bijgevoegde prospectus zegt: ,,Het boek is niet alleen voor studeerenden, doch
eveneens voor geneeskundige- en gezondheidsdiensten, apothekers en laboranten
bestemd, die bacteriologische onderzoekingen hebben te verrichten."

De inhoud omvat een geschiedkundige inleiding, algemeene bacteriologie, immuno-
logie, classificatie der bacteriën, specieele bacteriologie (waarbij ook de spirochaeten
etc.), ultravira, schimmels, protozöen, kanker, inrichting van een eenvoudig labora-
torium, sectietechniek, enz.

Het boek ziet er uiterlijk zeer verzorgd uit; het goede papier, de ruime duidelijke
druk, de vele afbeeldingen, de duidelijke indeeling in verschillende onderdeelen
doen prettig aan. Wat de eigenlijke inhoud betreft, hierover moet nog al een en
ander gezegd worden.

Het komt ons voor, dat de schrijver te veel van allerlei heeft willen geven; dit
gaat echter bezwaarlijk in een ruim gedrukt werk van nog geen 500 pagina\'s, waarvan
bovendien veel tekst heeft moeten wijken voor vele afbeeldingen; hierdoor zijn de
zeer belangrijke zaken dikwijls te beknopt geworden. De geschiedkundige inleiding
is zoo kort, dat ze beter gemist had kunnen worden; hetzelfde geldt voor het hoofdstuk
over het inrichten van een eenvoudig laboratorium; wie een laboratorium gaat
inrichten zal dit niet doen aan de hand van een leerboek.

Ook de hoofdstukken over schimmels en protozoën zijn zoo kort, dat ze beter
weggelaten hadden kunnen worden. Behooren coccidiën en wormeieren thuis in
een leerboek dat tot titel heeft „Bacteriologie en Immunologie" ? Mijns inziens had

de schrijver zich in zijn keuze van stof meer moeten beperken, er was dan ruimte
vrij gekomen voor de werkelijk tet de bacteriologie behoorende onderwerpen. Het
begrip60nderwijs moet voorop staan; de algemeene bacteriologie en immunologie
zijn echter te beknopt behandeld in 182 bladzijden vergeleken met het grooter
aantal bladz. specieele bacteriologie. Wat over vitus in het algemeen en van de
verschillende virus afzonderlijk gezegd wordt is samen nog geen 28 blz.; het algemeene
gedeelte over filtrecrbare virus is nog geen 5 blz. groot. Een dergelijke korte samen-
vatting kan m. i. onmogelijk van eenige waarde zijn.

De bacteriologische techniek evenwel (echter weet niet de „hoogere" techniek als
b.v. het filtreeren, kweeken en centrifugeeren van virus) wordt uitvoerig besproken;
dat is verreweg het beste van het boek; verschillende gedeelten zijn zelfs voortreffelijk
te noemen, zoo duidelijk en uitvoerig is alles beschreven: de auteur laat zich echter
hierbij tot een te ver uiterste leiden; er worden namelijk afbeeldingen gegeven, op
nagenoeg natuurlijke grootte, van de eenvoudigste voorwerpen, als b.v. een petri-
schaal (fig. 22), cultuurbuizen (fig. 20) en glazen kolfjes (fig. 19).

En nu het contrast: deze drie afbeeldingen van drie alledaagsche laboratorium-
voorwerpen beslaan meer ruimte dan de beschrijvingen van psittacosis, verkoudheid,
bof, roodvonk en roode hond allen met elkaar ; daarentegen vinden we geen afbeel-
dingen van een modern microscoop of micromanipulator, ultracentrifuge en collo-
diummembraanfilters.

Het maken van hangende druppels, iets wat iedere student en laborant zelf
leert doen en later vele malen zelfstandig doet, wordt uiterst nauwkeurig verteld,
wat 2 blz. fijne druk in beslag neemt, maar de dierlijke ultravirusziekten krijgen
slechts een halve blz. ruimen druk toebedeeld. Uit het geheele weik kiijgt men sterk
het gevoel dat hier te veel aandacht geschonken is aan utiliteitskennis, doch te weinig
aan het bcgripsonderwijs; er wordt wel nauwkeurig gezegd, dat als men een of
andere handeling volgens een bepaalde manier verricht, dat men dan een bepaald
resultaat krijgt, maar een verklarende beschouwing erover ontbreekt veelal; het
phenomeen van Koch b.v. wordt wel medegedeeld, doch niet besproken.

Voorts komt men te veel onjuistheden tegen, op blz. 25 b.v. wordt gezegd dat
sporen in het dierlijke lichaam nooit gevormd worden (dit is geheel onjuist, bij bout-
vuur b.v. en bij osteomyelitis van den buffel worden sporen in het lichaam gevonden,
zie b.v. de fraaie afbeeldingen in Kraneveld\'s dissertatie); op blz. 194 wordt gezegd
dat Bergey de coccaceae verdeelt in: 1. Mictococceae, 2. Streptococceae, 3. Neis-
seriae; dit is onjuist, de streptococcen b.v. vindt men bij Bergey (1939) in „Family
IX. Lactobacteriaceae"; op blz. 276 en 277 ontbreken in de Salmonella-tabel
eenige belangrijke Salmonella\'s; op blz. 340 wordt de vlekziektebacil van varken
en muis als twee aparte microörganismen beschouwd; ze zijn echter identiek. Van
Aspergillus cn Penicillium en Mucor wordt gezegd, dat zij zich geslachtelijk^ voort-
planten, dit wordt inderdaad soms waargenomen, doch meestal geschiedt de voort-
planting juist ongeslachtelijk.

Ten slotte meenen wij, dat een leerboek voor studenten ook algemeene paedago-
gische waarde moet hebben en dat dus de Hollandsche taal zoo gaaf mogelijk dient
te zijn, hieraan mankeert bij dit leerboek nog al een en ander, b.v. op blz. 284:
„Patiënten, die aan dysenterie hebben geleden, agglutineeren, soms met dysenterie-
bacillen."

Onder de afbeeldingen staat niet vet meld hoeveel vergroot geworden is. Voor
studeerenden werkt het eenigszins misleidend als b.v. naast elkaar afgebeeld zijn
foto\'s van bacteriën (vergrooting in honderdtallen) en van kolonies (vergrooting
enkele tientallen).

Op grond van de hierboven genoemde goede en minder goede eigenschappen
van dit leerboek meen ik te mogen zeggen, dat het uitstekend bruikbaar is op vele
laboratoria, omdat veel techniek er uitvoerig in beschreven wordt; voor het leggen
van een goed gefundeerde wetenschappelijke basis over bacteriologie en immunologie
is het te oppervlakkig; voor onze veterinaire studenten althans stellen wij veel
hoogere eischen. j_AC. Jansen.

Op blz. 157—158 van dezen Jaargang van ons Tijdschrift vindt men de aan-
kondiging van „Praktikum der tierärztlichen Schlachtvieh- und Fleischbeschau,"
door Dr. B. Lachenschmid, 2e druk. Daarin werd het betreurd, dat niet met de
uitgave is gewacht totdat de per 1 Jan. 1.1. in werking getreden uitvoeringsbepalingen
tot het herziene „Reichs Fleischbeschaugesetz" daarin verwerkt zouden zijn. De
volledigheid gebiedt thans te vermelden, dat den koopers van dit boek thans een
„naschrift" ter beschikking wordt gesteld, waardoor het gemakkelijk mogelijk
wordt de bestaande tekst met deze wijzigingen in overeenstemming te brengen. Het
gesignaleerde bezwaar is daardoor voor een belangrijk deel ondervangen.

Gedurende de maand April zijn ten behoeve van dit fonds de volgende bijdragen
in dank ontvangen: afd. Zeeland ƒ 13.50; afd. Utrecht/8o.—; afd. Overijssel ƒ 35.—;
totaal ƒ 128.50.

Bijdragen kunnen gezonden worden door storting op giro No. 173327 van onder-
geteekende of door zenden van een postwissel.

Na de 11e verantwoording, voorkomende in het Tijdschrift van 15 April 1941,
zijn tot en met 8 Mei 1941 de navolgende bijdragen ten behoeve van de collega\'s,
die door den oorlog ernstige schade geleden hebben, in grooten dank ontvangen:

H. M. v. G., V. ƒ 5.— >)
N. A. M. v. A., R. ƒ 2.50 \')
H. M. v. G., V. ƒ 5.— ¹).

De reeds in een kort verslag van een vergadering van het Hoofdbestuur vermelde
specialisatiecommissie heeft door samenloop van omstandigheden haar eerste ver-
gadering eerst kunnen houden op 18 April j.1. Behalve de leden der commissie waren
op die vergadering ook aanwezig een 3-tal leden van de Faculteit der Veeartsenij-
kunde. Op die vergadering is door Prof. C. F. van Oijen een inleiding gegeven over
de opleiding van specialisten op het gebied der diergeneeskunde.

Besloten werd, een 3-tal werkcommissies in te stellen, welke commissies gemachtigd
werden om, zoo zij nog een enkel lid aan die commissies willen toevoegen, daartoe
te kunnen overgaan.

De commissies zijn verzocht, hun rapport op korten termijn, in elk geval vóór
i Juni a.s., in te dienen. Deze werkcommissies zijn:

A. Voor kleine huisdieren, met de leden: Prof. Dr. A. Klarenbeek, Dr. C. J. Folmer
en Dr. N. P. Woudenberg.

C. Voor veeteelt: Prof. Dr. G. M. van der Plank, E. J. Dommerhold, Dr. H. H,
Scholten en Dr. C. Brands.

In de Staatscourant van 21 April 1941 is verschenen: „Aanvulling I op de richt-
lijnen persoonsbewijzen." In verband met het daarin bepaalde over de dierenartsen
is namens het Hoofdbestuur het volgende verzoek aan den Heer Secretaris-Generaal,
Hoofd van het Departement van Binnenlandsche Zaken, verzonden:

„Volgens de dagbladen is in de Staatscourant van 21 April 1941 verschenen
„Aanvulling I" op de Richtlijnen Persoonsbewijzen. Hierin komt o.m. voor, dat als
bewijsstuk tot het uitoefenen van het beroep van dierenarts moet worden overgelegd:
„een in het Latijn en in het Nederlandsch gesteld diploma, uitgereikt door de vee-
artsenijkundige faculteit aan hem, die met goed gevolg het veeartsenijkundig examen
heeft afgelegd."

Het Hoofdbestuur der Maatschappij voor Diergeneeskunde wil U.H.E.G. er
opmerkzaam op maken, dat deze diploma\'s eerst zijn afgegeven na September 1925,
d. w. z. na overgang van de Veeartsenijkundige Hoogeschool tot 6e Faculteit van
de Rijksuniversiteit te Utrecht.

In de periode Maart 1918—September 1925 zijn diploma\'s in de Nederlandsche
taal afgegeven vanwege de Veeartsenijkundige Hoogeschool te Utrecht en vóór
Maart 1918 door een door de Kroon benoemde Commissie, belast met het afnemen
van het veeartsenijkundig examen.

Art. XLII van de Wet van 29 Juni 1925, S. 283 tot wijziging en aanvulling der
Hooger Onderwijswet bepaalt, dat de twee laatstgenoemde diploma\'s dezelfde
bevoegdheden geven als het diploma, afgegeven door de Veeartsenijkundige Facul-
teit.

Met het oog op eventueele moeilijkheden voor de bezitters van diploma\'s van
vóór September 1925 verzoekt het Hoofdbestuur voornoemd U.H.E.G. wel te
willen bevorderen, dat de gelijkheid der drie diploma\'s nader worde bekend-
gemaakt."

In verband met de in de dagbladen voorgekomen mededeeling, dat met ingang
van i Maart 1941 een aanvang zou worden gemaakt met de distributie van rijwiel-
banden en de daarbij gestelde voorwaarden, dat men voor het bekomen van een
nieuwen band eerst in aanmerking kan komen wanneer de oude band, welke moet
worden ingeleverd, zoodanig versleten is dat hij geheel onbruikbaar is geworden
en niet meer bruikbaar te maken is, is namens het Hoofdbestuur een schrijven
gericht aan den Heer Secretaris-Generaal van het Departement van Handel, Nijver-
heid en Scheepvaart.

In dat schrijven werd er op gewezen, dat die voorwaarden voor de practiseerende
dierenartsen en voor de dierenartsen, belast met den keuringsdienst van vleesch in
buitengemeenten, bezwaren zouden opleveren. Deze kunnen zich toch niet op weg
begeven met banden, die ongeveer geheel versleten zijn, waardoor er gevaar ontstaat
dat zij op een gegeven oogenblik hun werkzaamheden niet kunnen verrichten.

Ook in verband met de benzineschaarschte, waardoor door de dierenartsen veel
werkzaamheden per rijwiel moeten worden verricht, werd verzocht, teneinde een
goede uitoefening van die werkzaamheden mogelijk te maken, voor die dierenartsen
een bepaling te willen geven, waarin vastgelegd werd dat, wanneer het voor dieren-
artsen voor de uitoefening van hun taak gewenscht is, de bij hen in gebruik zijnde
banden reeds door nieuwe te vervangen, voordat deze geheel versleten zijn, de
distributiekantoren dan gerechtigd zijn tot verstrekken van een bon voor het verkrijgen
van een nieuwen band.

Op dat schrijven is d.d. 26 April 1941 van het Centraal Distributiekantoor het
volgend antwoord ontvangen:

„Naar aanleiding van Uw schrijven deel ik U mede, dat het niet mogelijk is, voor
de door U bedoelde dierenartsen af te wijken van de ter zake voor de distributie van
rijwielbanden algemeen geldende voorschriften.

beperkt is, verdient het evenwel aanbeveling, de aanvragen om bandenbonnen
niet uit te stellen tot het moment, waarop de banden in kwestie geheel onbruikbaar
zijn geworden."

De secretaris, A. van Heusden.
Omzetbelasting 1940 bij de tuberculose-bestrijding.

Zooals reeds in het Tijdschrift van i April j.1. op blz. 387 onder „Omzetbelasting"
was medegedeeld, was door het Hoofdbestuur aan den Heer Secretaris-Generaal
van het Departement van Financiën verzocht, vrijstelling van omzetbelasting te
willen verleenen voor de ontvangsten uit de georganiseerde t.b.c.-bestrijding.

Voor dit verkrijgen was ook de hulp ingeroepen van den Heer Directeur van den
Veeartsenijkundigen Dienst, door wien ook daarover een schrijven gericht werd
aan genoemd Departement. Mede dank zij diens medewerking is daarover zoowel
door genoemden Directeur als door het Hoofdbestuur van de Maatschappij het
volgende antwoord ontvangen:

„Naar aanleiding van Uw brief betreffende vrijstelling van omzetbelasting heb
ik de eer U mede te deelen, dat ik termen heb gevonden goed te keuren, dat de in
artikel 12, eerste lid, No. 22, van het Besluit op de Omzetbelasting 1940 vervatte
vrijstelling mede toepassing vindt ten aanzien van door veeartsen in verband met
de bestrijding van tuberculose onder rundvee verrichte diensten, voorzoover de
vergoeding wordt voldaan door vereenigingen van veehouders, aan welke op den
voet van het Koninklijk besluit van 25 Mei 1928, Staatsblad No. 193, tot uitvoering
van artikel 47 der Veewet, ten behoeve van de bestrijding van voornoemde ziekte
onder het rundvee steun van Rijkswege is verleend.

De met de uitvoering van eerstgenoemd besluit belaste ambtenaren heb ik dien-
overeenkomstig doen inlichten."

Het blijkt achteraf, dat het medegedeelde omtrent de toepassing van de omzet-
belasting 1940 op blz. 387 van het nummer van 1 April j.1., welke mededeeling
berustte op de mij door den Inspecteur van de Belastingen te Nijmegen, belast met
de uitvoering van de omzetbelasting, verstrekte gegevens, niet geheel af is.

De dierenarts, die een eigen apotheek houdt, is verschuldigd 2£% over de totale
ontvangsten terzake van de uitoefening van zijn beroep en bovendien % over de
opbrengst van de geleverde geneesmiddelen, welke hij zelf in zijn apotheek heeft
bereid. Over de grondstoffen, welke hij voor de bereiding van deze geneesmiddelen
heeft gebruikt, wordt geen teruggave van omzetbelasting verleend.

Door den Inspecteur in de Inspectie Nijmegen is daarover nu het volgende voor
die Inspectie bepaald:

„Aan de dierenartsen zal slechts één aangifteformulier „omzetbelasting, No. 72"
(groen) ter invulling worden toegezonden. De op dit formulier voorkomende mede-
deeling: „Dit aangifteformulier is uitsluitend bestemd voor apothekers" wordt
aangevuld met: „dierenartsen en apotheekhoudende dierenartsen".

Een apotheekhoudend dierenarts behoort derhalve op bedoeld aangifteformulier
onder letter a op te geven de totale ontvangsten terzake van de uitoefening van zijn
beroep, met inbegrip van de opbrengst van de zelf vervaardigde geneesmiddelen.
Onder letter b dienen te worden vermeld de ontvangsten ter zake van de levering
van zelf vervaardigde goederen.

Om dit onder b in te vullen bedrag voor het vervolg te kunnen bepalen, stel ik
de dierenartsen hierbij in de gelegenheid na te gaan welk percentage het in rekening
gebrachte bedrag wegens de levering van zelf vervaardigde goederen uitmaakt van
het totaal aan hun cliënten in rekening gebrachte bedrag.

Als grondslag voor de berekening van dit percentage kunnen de in rekening
gebrachte bedragen over het eerste en derde kwartaal 1940 worden genomen. Iedere
dierenarts individueel behoort dus deze bedragen voor de bepaling van dit percentage
op voornoemde wijze te splitsen. Wanneer de dierenarts op deze wijze de verhouding

heeft bepaald tusschen het totaal in rekening gebrachte bedrag eenerzijds en het
daaronder begrepen bedrag voor geleverde zelf vervaardigde geneesmiddelen
anderzijds, dan kan hij in het vervolg voor de invulling van het aangifteformulier
het totaal ontvangen bedrag in dezelfde verhouding volgens het gevonden percentage
splitsen."

Deze tegemoetkoming betreft echter alleen de dierenartsen in de Inspectie
Nijmegen. Zij kan echter als leidraad dienen voor de andere Inspecties en kan door
de dierenartsen in een andere Inspectie aan den Inspecteur als voorbeeld ter kennis
worden gebracht, met verzoek ook daartoe te willen overgaan. De uitvoering daarvan
berust echter geheel bij den betrokken Inspecteur.

De voorgeschreven voorjaarsvergadering werd gehouden te Middelburg op
Zaterdag 30 Maart 1940 en werd bezocht door 13 leden.

Als gasten waren aanwezig de res. paardenartsen coll. v. d. Veen, coll. Ojemann
en coll. Wagenaar.

In deze vergadering werd besloten om voor éénmaal een bedrag van ƒ 25.—
beschikbaar te stellen voor de Prof. Dr. D. A. de JoNG-stichting.

Uit het jaarverslag van den penningmeester bleek dat de ontvangsten ƒ 944.07
(contributie en rente kapitaal) en de uitgaven ƒ 739.26 bedroegen. Batig slot alzoo
ƒ 204.81.

Als vice-voorzitter werd verkozen coll. J. Boudeling en herkozen als secretaris
Sj. J. Hoogstra.

Het aantal leden bedroeg aan het einde van het jaar 27. Als lid werd in dit jaar
aangenomen coll. Wagenaar.

Aangezien door den oorlogstoestand het reizen in Zeeland nagenoeg onmogelijk
was, is de gebruikelijke najaarsvergadering niet gehouden.

Afd. Zeeland. Kort verslag van de op j .1. 26 April te Middelburg gehouden
vergadering.

De presentielijst wordt geteekend door 10 leden. De voorzitter opent de vergadering
en roept de aanwezigen een hartelijk welkom toe en spreekt de wensch uit, dat wij
spoedig den volgenden keer onder voor ons allen gunstiger omstandigheden, zullen
mogen vergaderen. Ondanks de ongunstige tijdsomstandigheden vindt hij de opkomst
vrij goed. De notulen van de vorige vergadering (de najaarsvergadering heeft door
den oorlogstoestand niet plaatsgevonden) worden onveranderd goedgekeurd.

Het schrijven van de Afd. Zuid-Holland inzake de vacature van een lid en pl.verv.
lid in den C. R. en het schrijven van de Afd. Noord-Brabant (candidaatstelling coll.
M. den Hartog voor lid van den C. R.) worden voor kennisgeving aangenomen.

Als onder-voorzitter voor het H.B. wordt met algemeene stemmen coll. D.
Hendrikse te Groot-Ammers candidaat gesteld.

Als candidaat in de vacature voor den C. R. wordt met algemeene stemmen coll.
E. Rutgers te Vriezenveen aangewezen.

Het jaarverslag van den secretaris wordt onveranderd goedgekeurd, evenals het
^;aarverslag van den penningmeester. Het batig saldo bedraagt bij den aanvang
van het jaar 1940 ƒ204.81 en aan het einde van dit jaar ƒ208.99.

De penningmeester wijst er op, dat het noodzakelijk is dat we het volgende jaar
moeten rekenen op een flinke contributieverhooging.

De bescheiden van den penningmeester worden gecontroleerd door coll. v. Baak
en coll. Wagenaar en worden in orde bevonden.

Het tarief voor de T.B.C.-Bestrijding wordt om bepaalde reden op verzoek van
den Heer Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst niet gewijzigd.

Geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen: Mej. E. J. Boasson en de heeren
A. Boocaerdt en J. Hoekstra.

Voor het Doctoraal examen 2e gedeelte: de heeren W. van Dijk, J. W. Katten-
winkel, P. Koens en E. H. J. Lenssen.

Voor het Doctoraal examen ie gedeelte: de heeren D. W. J. tf.n Hoopen, A.
A. van Munster, Ch. P. van Oostrom en W. A. Zijp.

Vanaf heden is het adres van de Ned. Bacon-Contrôle: Den Haag, van Hogen-
houcklaan 49, tel. 721075.

Onder voorbehoud, dat de vereischte goedkeuring zal worden verleend zal de
Algemeene Ledenvergadering van het Nederlandsch Congres voor Openbare
Gezondheidsregcling worden gehouden te Utrecht op Zaterdag 28 Juni in een nog
nader aan te wijzen localiteit. Het wetenschappelijk gedeelte der vergadering zal
aanvangen te 11 uur 15. In overleg met het Bestuur der Nederlandsche Vereeniging
voor Rheumatiekbestrijding, werd als onderwerp gekozen de bespreking van het
rheurna-vraagstuk. Het Dagelijksch Bestuur was zoo gelukkig de volgende sprekers
bereid te vinden tot het houden van een voordracht.

II. De Heer J. van Breemen, arts te Amsterdam: De physische- (orlhopaedische-)
therapie van het rheuma.

IV. Dr. P. Muntendam, arts te Groningen: De organisatie der rheumatiek-
bestrijding.

Zooals gebruikelijk is zullen den leden tijdig beknopte overzichten van deze
voordrachten worden toegezonden, terwijl tevens enkele deskundigen zullen worden
uitgenoodigd om bij het debat het woord te voeren.

Nadere mededeelingen over de tijdens deze vergadering te houden lunch zullen
evenzeer tijdig worden bekend gemaakt.

Inlichtingen omtrent het lidmaatschap van dit Congres worden gaarne verstrekt
door den secretaris Prof. C. F. van Oijen, Biltstraat 166, Utrecht.

Verslag van de receptie, gehouden ter gelegenheid van het aftreden van den
Heer H. J. Odé als Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst en de Volks-
gezondheid, op 26 April 1941 te Haarlem.

Het was bekend, dat Inspecteur Odé op 1 Mei den Veterinairen Dienst zou
verlaten wegens het bereiken van den pensioengerechtigden leeftijd. Niettegenstaande

de moeilijke tijdsomstandigheden en slechte vervoersmogelijkheden meende het
bestuur van de afdeeling Noord-Holland van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
toch dit feit niet ongemerkt te kunnen laten passeeren, immers de persoon en het
werk van dezen functionaris worden zoo algemeen gewaardeerd, dat er gelegenheid
gezocht moest worden om van deze waardeering te kunnen doen blijken. Het bestuur
der afdeeling vond volledigen steun voor deze plannen bij den Directeur van den
Veeartsenijkundigen Dienst en zijn naaste medewerkers. Venema wilde gaarne zijn
medewerking verleenen bij de verdere uitwerking der plannen. Er werd een receptie
georganiseerd in Haarlem, die gevolgd zou worden door een diner, min of meer
een waagstuk in dezen tijd.

Spoedig vloeiden evenwel de opgaven tot deelname binnen en het aantal werd
van dien aard, dat de beste verwachtingen gekoesterd konden worden voor de
belangstelling op de receptie.

Het was op 26 April \'s namiddags tegen 2 uur dat een groot aantal collega s
vergezeld van hun dames langzamerhand de kroonzaal van restaurant Brinkman
vulden, waar de heer en mevrouw Odé met de gasten, de heer en mevrouw Beroer
en de heer en mevrouw Schornagel achter de hoofdtafel hadden plaatsgenomen.

Collega Schuytemaker, als voorzitter van de afd. Noord-Holland, heette allen
welkom en constateerde uit de groote belangstelling, welk een belangrijke plaats
de heer Odé in ons midden heeft ingenomen; Prof. Berger schetste den vertrekkenden
Inspecteur als uitstekend en bekwaam ambtenaar, terwijl Prof. Schornagel hem
prees als goed lid van het Algemeen Bestuur der Maatschappij, wiens korte en rake
adviezen steeds op hoogen prijs worden gesteld. Ten Hoopen, als oudste der aan-
wezige Inspecteurs, zag zich voor de taak gesteld namens dezen een afscheidswoord
te spreken.. Uit deze spontane toespraak bleek wel het groote aanzien en de hooge
achting, die de heer Odé bij zijn collega\'s geniet. Uit de toespraken van de heeren
Overbeek en Koster kan geconcludeerd worden, hoe ook het werk van den heer
Odé ten behoeve van allerlei organisaties op grooten prijs wordt gesteld en hoe
noode men hem daar zal missen. Aan ondergeteekende viel tenslotte de eer te beurt,
mede te deelen, dat algemeen de behoefte gevoeld is door alle leden van den V.D.,
dierenartsen-ambtenaren en practici uit het ambtsgebied Noord-Holland en Overijs-
sel en medeleden van het Algemeen Bestuur der Mij. voor Diergeneeskunde, om uit
waardeering voor alles wat de vertrekkende Inspecteur in het belang van den V.D.
en den diergeneeskundigen stand had gedaan, een blijvende herinnering te schenken.

De heer Odé dankte in enkele goed gekozen woorden alle sprekers en merkte op
bescheiden wijze op, dat hij slechts zijn plicht had gedaan, er aan vastknoopcnde
dat hem dit slechts gelukt was door de medewerking, die hij steeds van allen had
ondervonden, waarvoor hij nu zijn dank wilde betuigen. Het verheugde hem in de
toekomst nog werkzaam te kunnen blijven in het belang van de Maatschappij.

Buitengewoon geanimeerd verliep nu het borreluur, dat ons nog scheidde van het
diner. Prompt om 4 uur verzamelden zich bijna 60 gasten aan de eenvoudig, maar
zeer smaakvol versierde tafel. Dc heeren Quaedvlieg, Zwart, Vegter en Hoogland
voerden hier het woord en uit het gesprokene bleek wel de groote algemeene achting
en waardeering, die de heer Odé geniet en de belangrijke plaats, die hij in onze
veterinaire gemeenschap heeft ingenomen, een plaats die moeilijk te vervangen
zal zijn.

De stemming aan tafel was zeer prettig, het was of allen blij waren, weer eens
echt gezellig bij elkaar te zijn. Ik ben er van overtuigd, dat de aanwezigheid der
dames hierop van grooten invloed is geweest. Voor velen kwam het einde te gauw
en men bleef zooveel mogelijk tot het uiterste.

Het bestuur van de afd. Noord-Holland kan met trots en voldoening terugzien
op zijn initiatief en den heer Odé zal uit de groote, hartelijke belangstelling gebleken
zijn, hoe zijn persoon en zijn werk hoogelijk gewaardeerd zijn geworden.

Mag ik besluiten met de mededeeling, dat de geheele Veeartsenijkundige Dienst
en het voltallige Hoofdbestuur aanwezig waren.

Voorschriften betreffende het slachten en den verkoop van slachtvee en
vleesch in België.

In het Belgische Staatsblad van 21 December 1940, verscheen een besluit
betreffende het slachten en den verkoop van slachtvee en vleesch, waarin o.m. het
volgende werd bepaald :

Het slachten van vee (runderen, met inbegrip van kalveren, paarden, varkens,
schapen en geiten) mag slechts plaats vinden in de slachthuizen, welke in het besluit
worden genoemd.

Huisslachtingen varkens, die minstens 3 maanden door den eigenaar moeten
zijn gemest, worden binnen de bepalingen van de rantsoeneeringsvoorschriften en
in naleving van deze bepalingen, toegelaten. Alle verkoop van vleesch of vleesch-
waren, afkomstig van deze huisslachtingen, is verboden.

De aankoop van vee door vleeschbe- en verwerkende bedrijven, zooals been-
houwers, vleeschgrossiers, vleeschwarenfabrikanten, mag slechts plaats vinden op
een der distributiecentra, in het besluit genoemd. Behoudens de in het besluit voor-
ziene afwijking mogen de handel in slachtvee en de levering aan de distributiecentra
slechts plaats vinden door tusschenkomst van bepaalde veehandelaren, die een
bijzondere vergunning hebben.

De voortbrenger mag, naar keuze, zijn slachtvee rechtstreeks naar de distributie-
centra brengen, zonder tusschenkomst van de veehandelaren en het door den aan-
genomen commissionnair laten ten nutte maken. De commissionnair mag het slacht-
vee en het vleesch slechts aan bewerkende en verwerkende bedrijven verkoopen,
zooals vleeschhouwers, vleeschgrossiers en vleeschwarenfabrikanten, die de voor-
geschreven bevoorradings- of aankoopmachtigingen bezitten.

Zonder een toelatingsbewijs, van de handteekening van den veearts voorzien,
mogen geen dieren geslacht worden. Alle ondernemingen die vleesch bewerken of
verwerken, zijn aan een slachthuis verbonden. Zij zijn, in principe, terzelfdertijd
aan een distributiecentrum gebonden.

Het vleesch van bij noodslachting afgemaakte dieren moet onverwijld naar hel
dichtstbij gelegen slachthuis, gehecht aan een distributiecentrum, vervoerd worden
en mag alleen daar verkocht worden.

Alle vleesch, dal afkomstig is van andere dan volgens deze verordening toegelaten
slachtingen, zoowel als vleeschwaren, die geheel of gedeeltelijk uit dergelijk vleesch
vervaardigd zijn, en eveneens het vleesch van bij noodslachting afgemaakte dieren,
waarvoor geen vergunning kan,worden voorgelegd, wordt zonder schadevergoeding
in beslag genomen.

Benoemd te rekenen van 1 Mei 1941 tot wederopzegging tot plaatsvervanger
van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst in het district Noord-
Holland—Noordwestelijk Utrecht: H. J. Ooée te Heemstede.

Verhuisd: C. Tenhaeff, van Leeuwarden naar Aerdenhout bij Haarlem, Tedmg
van Berkhoutlaan 17. tel. 27363.

In April 1941 heeft een telegram
uit Nederlandsch-Indië de ont-
roerende tijding gebracht, dat is
overleden K. T. de Boer, dieren-
arts der Senembah en Deli Maat-
schappijen od Sumatra.

Het huidig wereldgebeuren is
oorzaak, dat ons slechts enkel zijn
overlijdensbericht heeft kunnen
bereiken. Hoe gaarne hadden
velen onzer het anders gewild, in
de eerste plaats zijn hier te lande
vertoevende naastbestaanden, bij
wie zijn gedachten zoo gaarne
verwijlden. Met welk een op-
rechten vadertrots placht De Boer
dan te spreken over zijn eenigen,
in Holland de zeemansopleiding

Het is De Boer gegund geworden dit gelukkig moment in 1939 te
beleven en al was zijn gezondheidstoestand toen reeds ernstig geschokt,
zijn zoon zal in dankbare herinnering deze ontmoeting in zich blijven
dragen.

Voor den uitgebreiden Delischen vrienden- en kennissenkring is
De Bof.r\'s heengaan niet onverwachts gekomen. Toen ik hem begin
1936, na lange jaren voor het eerst weer in Deli terugzag, dwongen
verschijnselen van angina pectoris hem zich veel te ontzeggen wat
hem lief was. Wat dit voor hem die zoo gaarne in het volle leven stond
en die zich nog zoo jong voelde, beteekende, vermogen woorden
nauwelijks weer te geven. Geleidelijk verergerde zijn toestand, tot hij
zich ten slotte in Juni 1938 genoopt zag met ziekteverlof naar Europa
te vertrekken. Hopende op een gunstig effect heeft hij zich daar aan
een ingrijpende operatie onderworpen. Het zoo vurig verlangde succes
is echter achterwege gebleven en in April 1939 zagen wij De Boer
in Deli terug, weliswaar vol moed om zijn taak te hervatten, doch zich
ten volle bewust van den ernst van zijn toestand.

en toen ik in Januari 1940 Deli verliet, bevond De Boer zich met
ziekteverlof te Brastagi, Medan\'s verkwikkende en aan natuurschoon
rijke bergoord. Stil en in zich zelf gekeerd zocht hij er de absolute rust,
welke hem van medische zijde was voorgeschreven, zich zooveel mogelijk
onttrekkend aan het belangstellend medeleven van vrienden en
kennissen.

Het heeft alles niet meer mogen baten. Wij weten thans, dat zijn
strijd is uitgestreden en willen slechts hopen, dat deze een lichte is
geweest. De Boer is slechts 51 jaar oud geworden.

K. T. de Boer werd den i8en Mei 1889 te Blesdijke in Friesland
geboren, alwaar hij ook lager onderwijs heeft genoten. Het middelbaar
onderwijs werd gevolgd eerst aan de H.B.S. te Heerenveen, vervolgens
aan die te Leeuwarden. Hij behaalde in 1907 het einddiploma B in
laatstgenoemde plaats. In hetzelfde jaar werd hij ingeschreven als
student aan de toenmalige Rijks Veeartsenijschool te Utrecht, om reeds
in 1911 het diploma van veearts te venverven.

K. T.\'s intelligentie stelde hem in staat om zich behalve aan de
studie ook ruimschoots aan de genoegens van het studentenleven te
wijden, onderwijl in den kortst mogelijken tijd afstudeerend.

Daarnevens had hij een werkzaam aandeel in het corpsleven. Behalve
andere besturende corpsfuncties heeft hij in 1909 en 1910 zitting gehad
in onzen senaat, onderscheidenlijk als fiscus en als vice-praeses.

Na het beëindigen van zijn studie was hij eerst eenigen tijd assistent
bij wijlen Professor Dr. D. A. de Jong te Leiden, waarna hij zich als
practiseerend dierenarts te Drachten vestigde. Hier verbleef hij van
1913 tot 1918 om in laatstgenoemd jaar zijn standplaats te verwisselen
met Wolvega.

Op den duur kon de plattelandspractijk hem echter niet bevredigen.
De Boer\'s ambities zochten in een andere richting en de maand April
1921 zag hem op 32-jarigen leeftijd naar Indië vertrekken, waar hij
den 3isten Mei n.v. in dienst trad van de N.V. Senembah te Deli,
met standplaats Tandjong Morawa.

Het is in deze functie en in deze dienstperiode van ruim 13 jaar,
dat hij zijn voorliefde en bijzondere gaven ten opzichte van de veeteelt-
kimde ten volle heeft kunnen ontwikkelen. Hij vond er een terrein,
waarop voortbouwend en opbouwend werk door hem is verricht
geworden. Het is volgens zijn eigen verklaring zijn meest prettige en
succesvolle dienstperiode geweest.

Wanneer De Boer in alle bescheidenheid placht te zeggen, dat hij
zich meer fokker dan diergeneeskundige voelde en men daarna het
voorrecht had de door hem gecreëerde koppels van het edele Hissar-vee
te bewonderen, kon men den zin zijner eenvoudige woorden terstond
bevatten. Het is De Boer\'s onverpoosd streven geweest, zijn maatschappij
in haar behoefte aan deugdelijk trekvee geheel onafhankelijk te maken
van andere instanties en zijn taai volharden, zijn juist inzicht en groote
kennis op het gebied der fokkerij hebben zijn werken met volledig

succes bekroond. De Senembah Maatschappij is hierdoor in staat
gesteld geworden om geheel in eigen behoefte te voorzien, terwijl
bovendien haar surplus aan jonge volwaardige dekstieren, dat gretig
aftrek vindt bij andere cultuur-ondernemingen op Sumatra, ter ver-
edeling bijdraagt van den trekveestand.

Met recht mag worden verklaard, dat De Bof.r als dierenarts hier
een groot cultuurbelang heeft gediend, dat hij baanbrekend werk
heeft verricht, hetwelk zijn naam en persoonlijkheid in herinnering
zal blijven voeren.

Hij vertrok voor de eerste maal met buitenlandsch verlof naar Europa
in Juli 1926 en keerde in Maart 1927 weer naar Deli terug. Een tweede
Europeesch verlof na 6 jaar werd voorafgegaan door een studiereis
in Australië van 3 maanden (December 1933—Februari 1934). In
October van laatstgenoemd jaar keerde hij uit Europa terug. Intusschen
hadden drastische bezuinigingsmaatregelen in de tabakscultures geleid
tot een fusie van de veterinaire diensten der Senembah- en Deli Maat-
schappijen, waardoor De Boer zich na zijn terugkeer van verlof zag
belast met de alleen-leiding van dezen dienst. Zijn standplaats werd
Soengay Sikambing.

Deze dubbele taak, omvattende de diergeneeskundige controle in
den meest uitgebreiden zin des woords over een waardevoden trekvee-
stapel van ruim 6500 stuks dieren heeft hij met de hem eigen zakelijke
en vakkundige toewijding vervuld tot aan zijn ziekteverlof in Juni 1938
en nadien tot de krachten hem begaven.

Doch ook op ander veterinair terrein heeft De Boer steeds zijn beste
krachten gegeven. Zoo is hij onder meer jaren achtereen bestuurslid,
daarna voorzitter geweest van de Deli-Renvereeniging en adviseerend
bestuurslid van de Medansche Rijvereeniging. Daarnaast beoefende
hij de particuliere practijk voor groote en kleine huisdieren.

Hem zijn de teleurstellingen des levens niet gespaard gebleven,
doch de liefde voor zijn werk, zijn strijdvaardigheid en zijn sociale
zin hebben hem in staat gesteld de eigen gekozen levensrichting te
blijven volgen.

Met De Boer is heengegaan een dierenarts van meer dan gewone
bekwaamheid, bezield van gezonden corpsgeest ; een strijder voor zijn
beginselen. Hierdoor soms moeilijk voor anderen, was hij vaker nog
moeilijk voor zichzelf en zich hiervan bewust.

Hij was een persoonlijkheid in de Delische samenleving, wiens
verscheiden de talloos velen, die hem zoo gaarne mochten, met weemoed
zal vervullen.

Moge deze getuigenis zijn naastbestaanden de kracht schenken om
te berusten in hetgeen van hoogerhand over hem werd beschikt.

Uit de afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en
Infectieziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Clostridium welchii is de zeer bekende anaërobe sporenvormende bacil,
die overal in den aardbodem aanwezig is. Dit microörganisme behoort
met nog enkele Clostridium-soorten, als b.v. den boutvuurbacil, tot de
groep der z.g.n. gasoedeemverwekkers. Het is bekend dat Cl. welchii
(in de Duitsche literatuur : ,,Fra«nfo/.sïA«-Gasbacillus") voor verschillende
diersoorten, vooral ook voor den mensch, zeer pathogeen kan zijn.
Over pathogeniteit voor den hond is weinig of niets bekend. In Juni
1940 en daarna in Februari 1941, werd deze bacil door mij aangetoond
bij den hond en beide malen deden de omstandigheden de overtuiging
ontstaan, dat Cl. welchii in die gevallen pathogene beteekenis heeft
gehad, zoodat het vermelden ervan wellicht eenig nut kan hebben,
te meer daar men in de literatuur er nagenoeg niets over vindt. In het
bekende boek van v. Hutyra, Marek en Manninger (i), worden
Cl. welchii-infecties bij den hond niet behandeld, evenmin vindt men
iets in Kelser\'s „Manual of Veterinary Bacteriology" (2). Ook in
„The principles of Bacteriology and Immunity" van Topley and
Wilson (3), in „Traité des Maladies Infectieuses et Contagieuses"
van Forgeot (4), in Zeissler\'s „Anaerobenzüchtung" (5), in Bergey\'s
manual of Determinative Bacteriology" (6) en in ,,A system of Bac-
teriology Chapter IX" van Robertson (7) worden geen Cl. welchii-
infecties bij den hond genoemd. In ,,A Textbook of General Bacterio-
logy" van den medicus Jordan (8) worden de vrij vele diersoorten
waarvan de gevoeligheid voor Cl. welchii vaststaat, niet genoemd en
de hond juist wel ; dit feit en de mededeeling, dat „local abscesses have
been observed in dogs and rabbits following injury" (Cl. welchii veroor-
zaakt diffuse gasoedeemphlegmonen) doet twijfel over de juistheid
van deze uitspraak rijzen, welke uitspraak misschien te verklaren is
door middel van het uitvoerigste werk op het gebied van anaëroben-
bacteriologie nl. dat van Weinberg, Nativelle en Prévot : „Les
Microbes Anaérobies" (9); het eenige, wat daarin over den hond gezegd
wordt, is : „Chien.-Abcès du cou sans infiltration gazeuze (Harris)" ;
de publicatie van Harris wordt evenwel niet genoemd, evenmin kon
worden nagegaan of deze auteur Harris dezelfde is als degene, die
in het voorwoord van Jordan\'s boek als medewerker genoemd wordt.

Het Fransche werk zegt nadrukkelijk : „sans infiltration gazeuze",
zoodat in dit geval dus niet een typische Cl. welchii-infectie met
„infiltration gazeuze" is waargenomen ; de kans bestaat (Cl. welchii
is de ubiquitairste bacil en is op de huid altijd aanwezig), dat een
oppervlakkig halsabsces geïnfecteerd wordt door Cl. welchii. De twee
gevallen, waarbij ik Cl. welchii aantoonen kon, gingen beide wel gepaard
met afwijkingen, overeenkomende met die van gasoedeem.

Anamnese : bij een 13 jaar oude, gestorven foxterrier, waarbij een
tumor mammae verwijderd was en waarbij postmortaal o.a. pyometra
en geringe chronische nephritis gediagnostiseerd was, werd bij de
sectie (verricht door collega J. H. ten Thije. Pathologisch Instituut,
Directeur Prof. Dr. H. Schornagel) bovendien nog vastgesteld :
„acute gastritis, de maag was leeg en het slijmvlies gezwollen en gevlekt
groenbruin van kleur. Exsudaat werd op de mucosa niet gevonden,
maar wel waren overal in de mucosa gasbellen aanwezig. Rotting is
uitgesloten, want het dier werd levenswarm geseceerd". Daar aan een
infectie door anaërobebacillen gedacht was, werd de maag aan de
afdeeling Infectieziekten voor bacteriologisch onderzoek gezonden.

Van den gezwollen maagwand, waarin macroscopisch de gasont-
wikkeling te zien was, werden allereerst uitstrijkpreparaten gemaakt.
Hierin werden plompe Gram-positive bacillen gezien. Uit den maag-
wand werd, omdat reeds de overtuiging verkregen was, dat het hier
een anaëroben-infectie betrof, in leverbouillon geënt; hierin ontstond
snelle groei met rijkelijke gasontwikkeling. De serum-agar- en serum-
bouillonbuizen uit de gegroeide leverbouillonbuizen geënt, bleven
steriel, zoodat dus alleen anaëroben gekweekt waren. De leverbouillon-
cultuur werd overgeënt op een serie druivensuiker-bloed-agar-platen
en anaëroob bebroed. Op deze platen groeiden uitsluitend de typische
Cl. welchii kolonies. Reeds na 24 uur hadden zich kolonies zonder
uitloopers, met breede haemolytische zóne ontwikkeld en de aanvanke-
lijk grijze koloniekleur veranderde, na aan de lucht bloot gestaan te hebben,
in fletsgroen. De kolonies bestonden uit zware bacillen, die morpho-
logisch geheel met Cl. welchii overeenkwamen. In een donkerveldprepa-
raat van de leverbouillon werd geen eigen beweging waargenomen
(Cl. welchii is de eenige onbeweeglijke pathogene Clostridium).

Het is bekend, dat de pathogeniteit van verschillende Cl. welchii-
stammen zeer uiteen kan loopen. Een onderzoek ingesteld naar de
pathogeniteit van deze cultuur bij caviae, had als resultaat, dat de
intramusculair met maagsuspensie ingespoten cavia en die met lever-
bouilloncultuur intramusculair ingespoten, beide een reactie kregen,

die later echter weer verdween. De subcutaan aan den navel met
cultuur ingespoten cavia kreeg de typische Cl. welchii veranderingen,
maar ook deze cavia herstelde, een groot gedeelte van de navelomgeving
werd necrotisch en werd afgestooten en de ontstane ulcus genas daarna.
Hierna werd nogmaals een cavia aan den navel geïnfecteerd ; dit dier
werd 24 uur later gedood. De buikwand was sterk gezwollen en de
plompe onbeweeglijke Cl. welchii-bacillen werden aangetoond. Hier-
mede werd het onderzoek als geëindigd beschouwd ; de cultuur werd
niet aangehouden.

Anamnese : Door de Kliniek voor Kleine Huisdieren (Dir. Prof. Dr.
A. Klarenbeek) werd van een hond urine voor onderzoek ingezonden,
daar deze haemorrhagisch was en plompe staafjes bevatte.

Hierover werd vermeld : „Een Duitsche herder leed tengevolge van
prostaathypertrophie aan retentio urinae. Na castratie bleven de
bezwaren bestaan gedurende nog 5 dagen. De blaas werd dagelijks
met een catheter geledigd, de urine was bacterievrij. Hierna begint de
hond plotseling spontaan te urineeren. De urine is haemorrhagisch
en in een methyleenblauwpreparaat worden vele bacteriën, korte
plompe staafjes, gezien. De temperatuur, die eerst normaal was, stijgt
tot 40° C."

Door middel van de donkerveldmicroscoop werden in de urine zeer
vele, uitsluitend groote, plompe, onbeweeglijke bacillen gezien, die
aan Cl. welchii deden denken.

Een zwaar geënte buis bouillon en vijf bloedagarplaten gaven na
een dag aërobe bebroeding geen groei te zien. Deze voedingsbodems
werden daarna anaëroob bebroed en tevens nog vijf druivensuiker-
bloed-agar-platen. Na 24 uur was de bouillon troebel (donkerveld-
preparaat : uitsluitend op Cl. welchii gelijkende, onbeweeglijke bacillen),
op de bloed-agar-platen waren uitsluitend ronde kolonies van één
type ontstaan ; op de druivensuiker-bloed-agarplaten waren uit-
sluitend de typische Cl. welchii kolonies gegroeid, n.1. rond met breede
licht koffiekleurige haemolytische zones; na eenigen tijd aan de lucht bloot
gestaan te hebben, werden de kolonies fletsgroen van kleur. De gekweekte
bacteriën waren onbeweeglijk, Gram positief en kwamen in vorm over-
een met Cl. welchii.

De diagnose Cl. welchii infectie werd op grond van deze bevindingen
gesteld. Serumtherapie werd echter niet meer geprobeerd, want de
toestand van den hond was reeds zoodanig, dat besloten was het dier
te dooden. Uit het verslag van de sectie (verricht door collega J. H.
ten Thije, Pathologisch Instituut, Dir. Prof. Dr. H. Schornagel)
bleek, dat „de prostaat matig vergroot was, voor in de rechter helft werd
een ruim knikkergroote holte gevuld met gele etter gevonden. De

oppervlaktebekleeding en de serosae in de omgeving van de prostaat
alsmede het bindweefsel in het bekken waren vochtrijk en rood alsof
zich een phlegmoneuze ontsteking ontwikkeld had. In het blaasslijm-
vlies waren een aantal kleine bloedinkjes met het beeld van urocystitis".
Voor bacteriologisch onderzoek werden mij lever, milt en blaas toe-
gezonden. Alleen uit de blaas werd Cl. welchii geïsoleerd ; de andere
organen waren steriel. Zekerheidshalve werden nog eenige voedings-
bodems geënt, die van belang zijn voor de determinatie van de gas-
oedeembacillen n.1. melk, deze stolde zeer snel (reeds na één nacht,
dit en de groote gasproductie, die waargenomen werd, is typisch voor
Cl. welchii), gelatine werd vervloeid en in hersenbrei ontstond geen
zwarte verkleuring.

Uit de literatuur blijkt, dat er verschillende Cl. itWcAzï-stammen
zijn ; volgens ,,A system of Bacteriology" (i) is ,,B. welchii divided
into four groups (Simonds, 1915) on the fermentation of inulin and
glycerin". Bergey (6) noemt „action on inulin and glycerol variable" ;
Topley and Wilson (3) vermelden : „some strains ferment inuline,
some glycerol" ; deze auteurs zeggen over de stamverschillen verder
nog bij de bespreking van de antigeenstructuur : „By agglutination
no clear-cut grouping is apparent; considerable overlapping of
antigens. No obvious relation between agglutination results and typing
of strains bij toxin-antitoxin or biochemical methods. Apparently four
different types of exotoxzyn produced, sometimes all four being produced
by one strain." De indeeling op grond van de biochemische eigenschappen
berustende op het al of niet vergisten van inuline en glycerol is volgens
Kelser (2) en Forgeot (4), dat er 4 typen zijn n.1. :

Het onderzoek naar de pathogeniteit bij caviae liep volkomen
parallel met dat van het eerste geval. Een cavia, aan den navel sub-
cutaan ingespoten met urine, kreeg de typische fluctueerende Cl.
welchii-zwelling en de intramusculair ingespoten cavia kreeg een enorm
gezwollen pootje ; beide dieren bleven echter opgewekt en herstelden.
Tijdens dit herstel werd een groot gedeelte afgestorven weefsel afge-
stooten. Hierna werd een cavia subcutaan aan den navel ingespoten
met leverbouilloncultuur; ook deze kreeg ter plaatse een enorme,
met vocht en gas gevulde zwelling aan den buik ; de met leverbouillon-
cultuur in de dijmusculatuur ingespoten cavia kreeg uitgebreide,
locale zwelling. Ook deze caviae bleven opgewekt en herstelden. Cl.

«WcAü-stammen kunnen caviae zeer snel doen sterven, uit de genomen
experimenten krijgt men dus den indruk, dat de uit den hond geïsoleerde
culturen niet een optimale pathogeniteit (althans voor caviae) bezitten.
Van het 2e geval werd met urine en met cultuur subcutaan en intra-
musculair een jong proefhondje ingespoten, doch zelfs een locale
reactie werd niet waargenomen.

Op grond van het bovenstaande blijkt, dat twee maal Cl. welchii
van niet groote pathogeniteit is geisoleerd bij een diersoort die in het
algemeen juist weinig gevoelig moet zijn voor dit microörganisme
(indien dit niet zoo was moesten dergelijke infecties immers meer
bekend zijn). Een verklaring hiervoor te geven is moeilijk. Misschien
moet aan den invloed van belangrijke praedisponeerende momenten
gedacht worden ; in het ie geval was de hond reeds 13 jaar en leed aan
tumoren, pyometra, chronische nephritis etc. ; in het 2e geval had de
6 a 7 jaar oude hond geleden aan prostaathypertrophie met secundair
continue urinestase met als gevolg een steeds te groote blaas ; bovendien
was het dier pas gecastreerd en cachectisch. Eenige overeenkomst
met het geval der blaasinfectie van den hond bestaat er met het vroeger
door mij beschreven geval van Cl. welchii-infectie bij een rund lijdende
aan hydrallantois (10) ; bij dit dier was na het laten afvloeien van het
vruchtwater, door de vliezen met een catheter te perforeeren, een
phlegmoonachtige ontsteking van vruchtvliezen en uterus ontstaan ;
het met de geisoleerde Cl. welchii-cuhuur intramusculair in de dij
ingespoten proefkalf bleef geheel zonder reactie. Bij runderen komen
Cl. welchii-infecties eigenlijk nooit voor, doch in dit geval, waarbij de
bacil wel gekweekt werd, bestond een abnormale toestand ; evenals
de blaaswand bij den hond, hadden hier de uterus en de vruchtvliezen
geruimen tijd onder een onphysiologische spanning gestaan, terwijl
door den abnormalen toestand ook de algemeene resistentie van het
dier verminderd geweest zal zijn.

Over de localisatie van het andere geval (maag), kan het volgende
gezegd worden. Men is wel eens geneigd om bij de Clostridium-groep
te spreken van de ,,wondinfectie"-anaëroben, hierbij denkende aan
uitwendige verwondingen ; inderdaad zijn bacillen als Cl. welchii, de
paraboutvuurbacil, Cl. novyi etc. gevreesde verontreinigers van wonden
en kunnen zij snel verloopende, doodelijke infecties doen ontstaan,
doch men vergete niet, dat zij, behalve in het bindweefsel en spier-
weefsel bij wonden, vooral ook via den digestie-tractus het lichaam
kunnen infecteeren.

Wat den maagwand betreft, zij er hier aan herinnerd, dat in dit orgaan
infecties door het genus Clostridium bekend zijn. „Bradsot" of „Braxy"
bijvoorbeeld is een typische schapenziekte, veroorzaakt door ver-
schillende Clostridium-soorten o.a. Cl. welchii, waarbij juist het ken-
merkende de acute lebmaag-aandoening is. Bij varkens komt gastritis

voor door Cl. oedematis maligni (paraboutvuur bacil) (Köves) en ook,
zooals dit in dit tijdschrift reeds beschreven werd (11), door Cl. novyi.
Vooral van schapen is de digestietractus gevoelig voor Cl. welchii ;
men kent bij deze diersoort behalve „Bradsot", de ,,Lamb dysentery",
dit is enteritis bij lammeren, veroorzaakt door Cl. welchii van het
toxinetype B ; bij volwassen schapen in Engeland kent men een „entero-
toxaemia" door Cl. welchii van het toxinetype C genaamd „struck"
en in Australië een dergelijke schapenziekte veroorzaakt door Cl. welchii
van het toxinetype D. We zien dus dat de digestie-tractus geenszins
een uitzonderlijke localisatie is voor anaëroben-infecties in het algemeen
en Cl. welchii in het bijzonder.

Gezien het geval bij het rund met hydrallantois en het hier beschreven
2e geval van den hond (urine) is het waarschijnlijk te achten dat alle
met slijmvlies bekleede organen aan infecties door Closlridium-soorten
bloot kunnen staan.

Bovenstaande regelen kunnen misschien de aandacht van practi-
seerende collegae vestigen op vermoedelijke anaëroben-infecties van
digestietractus en urogenitaalapparaat, niet alleen van den hond, bij
welk dier de gevallen wel sporadisch zullen blijken voor te komen,
doch vooral bij schapen. Collega A. M. Hibma dacht reeds in 1927 aan
het voorkomen van dergelijke infecties in ons land ; hij nam op „Bradsot"
gelijkende ziektegevallen bij schapen op Terschelling waar. Bij deze
gevallen werd echter geen lebmaag-, wel een darmontsteking (entero-
toxaemia ?, struck?) waargenomen. Voorts merkte Hibma op dat na
12 a 24 uur na den dood „de nieren reeds vrijwel pap" geworden waren ;
dit doet ook aan „pulpy kidney" (letterlijk vertaald : „papnier") van
lammeren denken, eveneens veroorzaakt door Cl. welchii. Uit Hirma\'s
artikel blijkt, dat bij schapen dergelijke anaëroben-infecties op Ter-
schelling, en dus wellicht ook elders in ons land, voorkomen.

Het Instituut zal gaarne in de toekomst uit de praktijk mededeelingen
op dit gebied vernemen.

Uit een phlegmoon van den maagwand van een hond werd Cl. welchii
in reincultuur geïsoleerd. Uit de urine van een nog levenden hond en
daarna uit de blaas van denzelfden, gedooden hond, waarvan de
omgeving van prostaat en blaas phlegmoneus ontstoken was, werd
eveneens Cl. welchii in reincultuur geïsoleerd ; deze cultuur vergistte
inuline niet, glycerol wel. De auteur vergelijkt de localisatie van deze
gevallen met bij andere diersoorten reeds bekende infecties van met
slijmvlies bekleede organen.

Aus einem Phlegmon der Magenwand eines Hundes wurde Cl. welchii in Rein-
kultur isoliert. Aus dem Urin eines noch lebendigen Hundes und danach aus der
Blasé desselben getöteten Hundes, bei dem die Umgebung von Prostat und Blasé
phlegmonös entzündet war, wurde ebenfalls Cl. welchii in Reinkultur isoliert;

diese Kultur setzte Inulin nicht um, wohl Glycerol. Verf. vergleicht die Lokalisation
in diesen Fällen mit bei anderen Tierarten bereits bekannten Infektionen von mit
Schleimhäuten bekleideten Organen.

From a phlegmon in the wall of the stomach of a dog CI. welchii was isolated
in pure culture. From the urine of a living dog and after the death of the same
animal from the bladder, CI. welchii was also isolated in pure culture. The sur-
roundings of the bladder and the prostate were phlegmonous ; this strain digested
glycerol, but not inulin.

The author compares these cases with infections in other animals also localized
in organs covered with mucous membrane.

L\'auteur a isolé une souche de Cl. welchii d\'une gazeuse de l\'estomac d\'un chien.
D\'un autre chien il a réussi d\'isoler Cl. welchii de l\'urine. Après la mort de cet
animal la même micro-organisme fut isolé de la vessie dont la périphérie était
atteinte par une infection gazeuse ; cette souche faisait fermenter la glycerine, mais
pas l\'inuline.

L\'auteur a comparé la localisation de ces deux cas avec celles d\'autres animaux
chez lesquelles on connait déjà des infections de divers organes également recouverts
d\'une muceuse.

Special Pathology and Therapeutics of the Diseases of Domestic Animals.
Fourth Edition, 1938.

Traité des Maladies Infectieuses et Contagieuses d\'origine microbienne des
animaux domestiques, 1935.

Anaerobenzüchtung (Handbuch der pathogenen Mikroorganismen. Band X,
Lfg 30, 1929).

Infectie van den uterus na hydrallantois bij het rund (bacil van Fraenkel).
Tijdschr. v. Dierg. 59, 1118, (1932).

Het is voor mij steeds een vreugde, in ons Tijdschrift een artikel
te mogen ontdekken over verloskunde. In de aflevering van 1 Mei
komt een verslag voor over een groot aantal gevallen van baarmoeder-
torsies bij het rund, van de hand van Prof. v. d. Kaay. Velen met mij
zullen hem dankbaar zijn voor het mededeelen van zijn ervaringen
en ik hoop zeer, dat zijn Hooggeleerde op dezen weg zal willen doorgaan
en ons vooral op de hoogte wil houden van eventueele nieuwe be-
handelingsmethoden.

Waar ik hier in een runderpraktijk zit met nogal veel verlossingen
en ook al eenige jaren meeloop, meen ik gerechtigd te zijn om eenige
opmerkingen te maken naar aanleiding van bovengenoemd artikel.

In het geheele artikel, maar vooral in het begin, wordt nogal sterk
de aandacht er op gevestigd, dat Prof. v. d. Kaay na het opheffen
van de torsie vrijwel steeds door trekken aan voorbeenen en hoofd
de cervix „oprekt" tot „een ingetreden ligging tot stand is gebracht."
Daarna wordt soms enkele uren gewacht. Ook wordt dit trekken nog
ondersteund door cervix-massage. Nu ben ik als de dood voor trekken
en massage, wanneer de cervix niet is verstreken. Toen ik pas in de
praktijk was, meende ik vaak weinig bevredigd te zijn, wanneer na
het opheffen van de torsie — men vindt in het begin alles nog zoo
belangrijk — ook niet een kalf te voorschijn werd gebracht. Ook dan
paste ik de methode van voorzichtig laten trekken en cervixmassage
toe. Angsten heb ik nadien uitgestaan, wanneer een flinke nabloeding
me duidelijk maakte, dat er een cervixruptuur — al was die dan meestal
niet perforeerend — moest zijn opgetreden. Ook hevig nawerken ziet
men vaak na een geforceerden partus.

Ik meen altijd nog, dat bij den partus met geen ontsluiting de tijd
veel terecht brengt. Geduld is voor den verloskundige een eerste ver-
eischte en daar ik deze goede eigenschap mis, ga ik, na het reponeeren
van uterus met kalf, me aankleeden en vertrek, wanneer ik er van
overtuigd ben, dat de torsie is opgeheven en het kalf de juiste ligging
heeft. Zoo mogelijk breng ik de beentjes door de cervix en bind verder
den boer op het hart, dat nü pas het eigenlijke kalven begint en dat hij
nooit eerder beginnen mag te trekken, dan — zooals hij gewend is —
wanneer de snuit flink te zien komt, ook al wordt het den volgenden dag.
Vrijwel nooit word ik teruggehaald en bij gelegenheid verneem ik
eens wat het resultaat is geweest. De prognose t.o.v. het leven van de
vrucht is in deze gevallen steeds gunstig.

De keeren, dat ik wel word teruggeroepen, betreffen veelal vaarzen,
waar een te nauw bekken verder oorzaak blijkt te zijn van een moei-

lijken partus en waar dan embryotomie uitkomst moet brengen. In
die gevallen is het toch ook beter, om eerst te wachten tot de cervix
verstreken is.

Ik kan me begrijpen, dat Prof. v. d. Kaay met een zoo groot aantal
verlossingen mooi materiaal heeft voor instructie aan zijn studenten.
Wij kwamen op dit punt vroeger wel wat te kort en hebben in de
praktijk door veel zwoegen zelf ervaring moeten opdoen. Daarom zou
ik het ook zoo op prijs stellen, dat hij iets meer in details wilde treden.

Zoo herinner ik me, dat ik vroeger nogal moeite had met het vast-
stellen van de richting van de torsie. Zoo langzamerhand kwam ik
tot de ontdekking, dat de meeste torsies naar links waren, wat ook
klopt met de statistiek van Prof. v. d. Kaay. Verder komt meestal
kopligging voor. De moraal is, dat we bijna steeds het hoofd van het
kalf rechts boven vinden. Mijn gewoonte is nu al deze, dat ik direct
mijn linkerarm naar binnen breng en het kalf veelal vind in de ver-
wachte houding. Met mijn hand druk ik het kalf op het hoofd naar
beneden tot over het doode punt. Voor vele oudere collega\'s zal dit
vanzelfsprekend zijn (zij die gezegend zijn met lange armen, zullen
misschien een schouder opzoeken), maar ik meen, dat dit ezelsbruggetje
voor onervaren menschen zijn nut kan hebben.

Dan meen ik nog gewag te moeten maken van een behandelings-
methode voor het opheffen van een torsie, die ik niet genoemd zag
in het artikel van Prof. v. d. Kaay.

Wanneer een enkele keer manueel de torsie niet is op te heffen,
komt men voor het ouderwetsche schrikbeeld te staan van de koe te
moeten wentelen in een koude schuur. Dit kan soms snel resultaat
opleveren, veelal echter moet men dit wentelen herhaaldelijk toepassen,
terwijl men vaak zit met een beperkte ruimte. Nu heb ik in die gevallen
den laatsten tijd steeds opgemerkt, dat, wanneer men de koe op den rug
legt, de torsie manueel gemakkelijk is te reponeeren. Ik hoop dat dit
ook door anderen geprobeerd zal worden en het resultaat bekend zal
worden gemaakt.

Ik meende, vooral voor collega\'s met minder ervaring, deze paar
kleinigheden even te moeten vermelden.

Beschouwd uit een oogpunt van differentieel-diagnostiek biedt de
tularaemie veel moeilijkheden, zowel klinisch bij den mens als patho-
logisch-anatomisch bij dieren, die geleden hebben aan een spontane
infectie of die als proefdieren — voor de diagnose — hebben dienst
gedaan. Deze moeilijkheden te bespreken is niet het doel van dit over-
zicht. De reden dat ik de pest en de tularaemie hier in onderling verband
bespreek, is gelegen in de volgende feiten:

ie. Mc. Coy, die de tularaemie in Californië als ziekte bij ziesels
ontdekte, sprak van een „plague-like disease of rodents".

2e. Wherry, die met Lamb het eerst de bac. tularense bij den mens
aantoonde, plaatste in zijn publicatie de opmerking: „Further we wish
to call attention to the fact that this recently discovered disease of rodents
is apparently sufficiently virulent for gray mice to warrant the pre-
sumption that it may some day take its place along with B. pestis as
a menace to man."

3e. In Rusland werden de eerste gevallen van tularaemie bij mensen
aangezien voor een goedaardig verlopende builenpest. Deze punten
vormden de aanleiding tot een literatuurstudie met het doel om na te
gaan hoever de overeenkomst reikte en of uit de studie der pest, met
name uit de epidemiologie dezer ziekte gegevens te verkrijgen zouden
zijn, die van belang zijn voor de kennis der tularaemie.

De pest is altijd een gesel der mensheid geweest, sleepte van 1347-—
1350 25 millioen mensen (= ¹/₄ der Europese bevolking) ten grave
en is toen tot omstreeks 1840 in W. Europa blijven hangen (in 1664/65
stierven in Amsterdam 19000 mensen aan deze ziekte). Nadat zij zich
op Centraal-Azië en Uganda had teruggetrokken, zien we in 1893
plotseling weer een uitbraak in Canton, die afkomstig was uit Yunnan.

Vanouds was dit een pesthaard geweest. Het nabijgelegen Hongkong
volgde en infecteerde in 1896 Japan. Het was in Hongkong, dat ongeveer
tegelijkertijd door Kitasato en Yersin de verwekker van de pest werd
ontdekt.

De pest komt onder verschillende vormen voor, die alle als regel
beginnen met plotseling optredende algemene verschijnselen en sufheid,
die overgaat in een toestand van bewusteloosheid, welke onderbroken
wordt door onbewuste excitatie. Het meest komt voor de builenpest.
Al zeer spoedig zien we dan bubonen optreden, d.z. gezwollen lymph-
klieren met sterk perifeer oedeem; het meest in de lies, doch ook in de
oksel en aan de kaak. Zelden zien we daarbij locale laesies in het tribu-
taire lymphe-gebied. De sterfte is zeer verschillend: van 45% in Egypte
en 70% in Brits-Indië tot bijna 100% op W. Java in 1934. Bij langer

durende gevallen kunnen de bubonen suppureren en perforeren. Als
complicatie kan een secundaire pneumonie optreden (op Java in 25%
der gevallen). Verder worden af en toe huidverschijnselen (roseolae,
papels, ulcera, soms met lymphangitis) waargenomen (huidpest), of
angina tonsillaris dan wel darmverschijnselen (darmpest). Ook kent
men een primair septisch verlopende pest. Een secundaire sepsis treedt
op 2 a 3 maal 24 uur voor de dood. De duur der letaal verlopende
ziekte is meestal 4^5 dagen. De tweede hoofdvorm is de longpest,
gekenmerkt door een longaandoening met hevig ziekteverloop, zodat
soms de tijd tot het ontstaan van een volledige pneumonie ontbreekt.
De sterfte nadert bij deze vorm de 100% in 2—3 dagen. Primaire
longpest komt veel minder voor dan builenpest. In koude jaargetijden
ziet men haar ook tijdens een builenpest-epidemie en dankt zij dan
haar ontstaan aan gevallen van secundaire pneumonie, maar zeer
grote uitbreiding verkreeg zij in de laatste tijd alleen in Mandsjoerije,
waar zij in de winter van 1910 op 1911 en 1920 op 1921 optrad en daarbij
in korte tijd resp. 60.000 en 8500 slachtoffers eiste. Soms wisselen
builen- en longpest elkaar af.

Ook kent men nog een pestis minor, waarbij de koorts en de\' andere
ziekteverschijnselen minder zijn en meestal genezing volgt. Klinisch
is het beeld dat van een hevige toxinaemie, ook bij sectie wijst dat in
deze richting. Natuurlijk is het sectiebeeld bij den mens verschillend
al naar de vorm der ziekte. Kenmerkend is het voorkomen van veel
bloedingen (haemorrhagische septichaemie door vaatwand-alteratie)
en bij builenpest van gezwollen vaak hyperaemische lymphklieren.
De parenchymateuze organen zijn sterk gedegenereerd, de milt is sterk
gezwollen; kleine necrotische haardjes in de lever; microscopisch veel
gethromboseerde vaatjes. Bij darmpest kan een haemorrhagische darm-
haard met haemorrhagische zwelling der mesenteriaalklieren optreden.
Bij longpest vindt men gehepatiseerde longen; bij peracuut verlopende
primaire longpest soms alleen maar ontsteking der voorste luchtwegen
en longoedeem.

De verwekker van de pest wordt om zijn eigenschappen gebracht tot
de groep der pasteurella (Kolle, Kraus, Uhlenhuth), lijkt er althans
veel op. Het is een zeer klein staafje, onbeweeglijk, gramnegatief, vaak
polair gekleurd en polvmorph met neiging tot coc-vorming. Op 3%
NaCl-agar vormt het zeer snel discus- en ringvormige of blazige invo-
lutievormen. De koloniën op agar zijn centraal dichter en gekorreld,
de rand loopt onregelmatig, dun uit. De eerste cultuur groeit langzaam
en wordt pas zichtbaar na 2—3 dagen. De groei is het beste bij 25—30° C.
en blijft bij 37⁰ C. vaak uit. Sommige suikers worden niet veranderd,
bij andere wordt zuur, doch geen gas gevormd. Saccharose wordt niet
omgezet. De gramnegatieve kleuring en de nauwe overeenkomst met
de pasteurella maakt de bacteriologische diagnose vaak zeer moeilijk.

Wanneer een eerste geval ergens optreedt is de bacteriologische
diagnose onvoldoende en moeten dierproef en agglutinatie de uitslag

geven. De dierproef kan ook percutaan geschieden bij sterk veront-
reinigd materiaal, doch alleen als de huid is gescarificeerd. Per os worden
proefdieren lang niet altijd gedood.

De moeilijkheden, die ook aan de dierproef verbonden zijn, beseft
men eerst goed als men bedenkt, dat verschillende bacteriën bij proef-
dieren een op pest gelijkend beeld kunnen geven en dat bij pest weinig
virulente stammen kunnen voorkomen. De in de groep der pasteurella
zo vaak optredende wederzijdse serologische beinvloeding maakt het niet
gemakkelijker. Zeer moeilijk is de pestbacil te scheiden van de bac.
pseudotuberculosis rodentium van Pfeiffer, die bijna alle eigenschappen
met de pestbacil gemeen heeft.

De resistentie van de bacil is niet bijzonder groot. Toch kan zij in
de natuur, b.v. in water, geruimen tijd in leven blijven. Vellen, bewaard
in de zon, zijn spoedig avirulent; in opgerolde huiden, vooral in het
donker, kan zij zich enige weken handhaven.

Vanuit de haarden in de Chinese havens breidde de ziekte zich
pandemisch uit met metastase in havens der gehele wereld, terwijl
zij in Z.-O. Rusland, Californië en Ned.-Indië (1911) vaste voet kreeg.
In 1934 stierven op Java van de 23.394 patienten 23.326. Daarna is
de enting van Otten gekomen, waardoor naar het schijnt de sterfte
tot 16 a 20% gedrukt kan worden; helaas duurt de immuniteit slechts
6—8 maanden.

De bacterie werd geïsoleerd uit de zieke lijders. De mens moest dus
de bron der besmetting zijn. Zonder dat zij bijzondere voorzorgen
namen, werden de verplegers in de hospitalen evenwel zelden ziek;
lijken waren gevaarlijker dan levende personen; soms zelfs wel op een
afstand. Bij builenpest bevatten de excreta lang niet altijd bacillen;
alleen bij hevige sepsis, als de zieke evenwel reeds lang te bed lag. Ook
geperforeerde bubonen waren bacterie-arm.

Waarom waren zo vaak de inguinale lymphklieren aangetast — ook
bij gelaarsde personen ? En waarom trad soms ziekte op bij het betreden
van huizen, waarin reeds geruimen tijd geleden mensen aan pest waren
overleden ?

Mede op instigatie van Robert Koch begon men toen toch aan de
eeuwenoude opvattingen der bewoners in vrijwel aile streken, waar pest
inheems was, meer aandacht te schenken. Deze beweerden, dat steeds
aan de mensensterfte één bij ratten voorafging. Het resultaat van moei-
zame onderzoekingen was, dat onder de ratten in de pestgebieden veel
pest voorkwam, meestal in acute, doch hier en daar ook in chronische
vorm. Het waren de ratten, die als overbrengers op den mens beschouwd
moesten worden. Althans bij de builenpest, ook al waren doorgebroken
bubonen aanwezig. Geheel anders was het met de longpest. Waar
deze optrad — voornamelijk in koele streken en soms ontstaan uit de

secundaire pneumonie der builenpest — was zij hevig besmettelijk
door inhalatie en plantte zij zich met grote snelheid voort van mens
op mens, door hoesten enz. Daarom zag men haar ook vooral daar
waar de mensen nauw samenleefden.

Men mag zeggen dat de longpest gebonden is aan koelere streken
en mensenopeenhopingen; een andere factor komt later aan de orde.

Zij komt snel op, breidt ; ich snel uit, doch men kan haar ook ge-
makkelijker de kop indrukken. En hier ziet men nu een groot verschil
met de builenpest. Deze komt ongemerkt en is dan zeer moeilijk te
beteugelen. Zij is een rattenziekte; de gevallen bij den mens zijn een
indicator voor het bestaan daarvan en zijn afhankelijk van contact
met deze dieren. Daardoor kan zij onder ratten al enzoötisch voorkomen
vóór zij bij den mens wordt opgemerkt.

Deze bevindingen vormden een voldoende verklaring van de uit-
breiding der pest langs de verkeerswegen, vooral te water. Wanneer
onder de scheepsratten pestlijders voorkomen, is het mogelijk dat
elders metastatische haarden ontstaan als deze dieren de havenratten
aldaar besmetten.

Klinisch is er natuurlijk weinig bijzonders over de rattenpest te ver-
melden. Over het algemeen verliezen de dieren geheel hun schuwheid,
komen den mens veel meer nabij en maken soms sprongen en dwang-
bewegingen.

Pathologisch-anatomisch vindt men bij een compleet beeld hevige
subcutane injectie, haemorrhagische lymphklieren, lymphklierzwelling,
miltzwelling, necrosehaardjes in de lever, ontsteking der pleura. Somtijds
zijn maar enkele dezer verschijnselen aanwezig; ook kan een gemiti-
geerde pest gevonden worden, waarbij slechts iets milt- en een geringe
lymphklierzwelling voorkomen. Andere rattenziekten door paratyphus-
achtige e.a. bacteriën kunnen een zeer er op gelijkend beeld geven.

Hoe blijft nu de ziekte bij ratten bestaan en hoe gaat zij op den
mens over ? Het viel op dat bij den mens vaak een massa-invasie van
vlooien optrad als er veel ratten stierven. Wanneer zou blijken, dat
vlooien de overbrengers waren, dan zouden tal van verschijnselen
verklaard zijn, b.v. periodieke schommelingen, met een top in nazomer
en herfst. Duidelijk was dan ook, dat het huis, de kleding en het gereed-
schap gevaarlijk waren en bleven gedurende enkele maanden. Experi-
menteel kon men zieke en gezonde, maar ontvlooide ratten zonder
gevaar in één kooi laten; een zieke rat besmette wel een gezonde in
een daarnaast geplaatste kooi als er vlooien waren, doch weer niet als
er tussen de kooien een brede lijmband was aangebracht.

Zo blijkt dus, dat de epizoötie bij ratten afhankelijk is van het aantal
vlooien, dat weer beïnvloed wordt door temperatuur en vochtigheid
der lucht. En van de rattenpest is de builenpest van den mens weer
afhankelijk. Vlooien verlaten gestorven ratten en vallen den mens aan
als deze meer in de nabijheid verkeert dan andere ratten. Het schijnt,
dat alleen wanneer een vlo, die bacteriën herbergt, regurgiteert, hij

als pestoverdrager in aanmerking kan komen. Met de overbrenging
van mens op mens door Pulex irritans behoeft men weinig rekening
te houden, omdat de sepsis bij mensen veel geringer is dan bij ratten.
De overbrenging van pest door de rattenvlo is wel de meest voorkomende.

Voor overgaan der pest van rat op mens is dus een nauw contact nodig.
Niet alle rattensoorten zijn daarom even gevaarlijk. Het grootste gevaar
levert de huisrat = zwarte rat = Mus rattus op, meer dan de riool-
rat = bruine rat = M. decumanus of M. norvegicus, die echter evenzeer
aan pest kan lijden. Als zoals op Java ratten z<dfs nestelen in de bamboe
van de baleh-baleh, dan is het niet te verwonderen, dat de pest op
mensen overgaat. Hoewel het niet zeker is, dat de bruine rat in de
18e eeuw uit het O. is gekomen, doch evenzeer de mogelijkheid bestaat
dat hij hier al was en de zwarte rat door betere aanpassing aan veranderde
levensomstandigheden heeft overwoekerd, zeker is, dat door verdringing
van de huisrat in de laatste eeuwen in W. Europa de afstand rat-mens
is vergroot. In Z. Europa komt M. rattus nog veel voor en tevens de
P. cheopis, de gevaarlijkste onder de vlooien. Hoezeer het nauwere
contact met ratten van invloed is, bewijst het feit, dat in Brits-Indië
bij de Hindoes 53,7°/₀0 P^est voorkwam tegen o,8°/₀₀ bij de Europeanen.

Bij het verloop van builenpest spelen behalve de bovengenoemde
factoren ook de mate van sepsis en de immuniteit bij dieren een rol.

De bestrijding van de longpest kan, daar het hier een besmetting
van mens op mens betreft, volgens algemene principes geschieden.
Anders staat het met de builenpest. Hier is het zwaartepunt gelegen
in de bestrijding van de overbrenging door de rat. Waar deze komt,
kan zij nieuwe haarden van rattenpest doen ontstaan, die de onderlaag
vormen voor een uitbraak bij de mens, mits daarvoor de omstandigheden
gunstig zijn.

De rat nu verplaatst zich met de verkeersmiddelen; het zijn vooral
de scheepsratten, vooral in graanlading, die een rol spelen. Daarom
worden uit internationale overeenkomst geregeld scheepsratten onder-
zocht en is het stelselmatig ontratten van schepen aanbevolen. Scheiding
van ratten - en mensensamenleving kan een bestaande haard van ratten-
pest lang onschadelijk doen zijn. Op enkele details moet ik bij de tularae-
mie nog ingaan.

Met opzet heb ik tot nu toe niet besproken of nog andere dieren dan
ratten aan pest kunnen lijden. Meende men aanvankelijk in chronisch
zieke ratten de wereldbron gevonden te hebben, langzamerhand is
men echter in de rat slechts de verbreider gaan zien en beschouwt
men andere knaagdieren in Centraal-Azië als het eigenlijke virus-
reservoir (in Uganda „misschien" wel de rat). Dit zijn de tarbaganen
of bergmurmeldieren van het bergmassief in Midden-Azië en van haar
verwanten, de bobacs van de lager gelegen Siberische steppen. Bij deze
dieren, die om hun vlees en vel door de steppenbewoners gejaagd
worden, treedt af en toe een grote sterfte op, welke door de jagers
zeer wordt gevreesd, omdat deze ziekte op den mens overgaat als men
LXVIII «

de dieren grijpt of eet. Hele dorpen kunnen door de tarbaganenziekte
ontvolkt worden; zeer snel sterven de mensen aan een builenziekte
of een hevige longontsteking, die gebleken is de pest te zijn.

Experimenteel is gebleken, dat bij deze dieren in de winterslaap
de bacillen 6 maanden virulent kunnen blijven zonder nochtans patho-
logisch-anatomisch afwijkingen te verwekken. Nu stelt men zich voor,
dat deze bewoners der subalpine streken de pest conserveren, dat deze
af en toe op ratten overgaat, welke, hetzij door natuurinvloeden, als
hongersnood of in vlucht voor de ziekte, van de bergen afdalen en zo
de pesthaarden van Yunnan en van de Himalaja doen ontstaan.

Doch ook tal van andere steppen-knaagdieren — teveel om op te
noemen — kunnen door de pest aangetast worden; verder de mens,
de kameel en veel andere diersoorten.

Het vóórkomen van pest bij andere knaagdieren dan ratten heeft
een speciaal onderzoek uitgemaakt van Russische onderzoekers, die
verbonden zijn aan het microbiologisch en epidemiologisch instituut
te Saratov a.d. Wolga. Sedert 1898 komt daar, aan de poort van Azië,
de pest voor, zich gestadig aan uitbreidend, af en toe nieuwe haarden
vormend en een geleidelijk stijgend dodental van enige honderden 1,859)
\'s jaars eisend. Daar werd (1912) de eerste pestepizoötie bij ziesels
waargenomen. In 1 g 14 kon Nikanorov verband leggen tussen ziesel-
en mensenpestgevallen en in 1915 aantonen, dat de overbrenging
deels door zieselvlooien, maar ook via wondjes kon plaats hebben,
n.1. bij het villen der ziesels voor het bont (soms in 41%)- Zo komt
dan nu onder ziesels, muizen, springmuizen en kamelen in Z.O. Rusland
constant pest voor. In de zomer, kort na de werptijd, is onder ziesels
de epizoötie het meest uitgebreid; tot 70% der dieren was soms aan-
getast. Hiervan behoeven echter geen menselijke gevallen het gevolg
te zijn. In die tijd is ook het aantal sepsisgevallen het hoogst, tot 85 a
100% tegen anders 45—60%, Daarmee hangt weer het aantal geïnfec-
teerde zieselvlooien samen. Tegen het einde van de zomer krijgt de ziekte
een meer chronische vorm; onder diarrhee en cachexie kan de duur
41—226 dagen bedragen en zo de winterslaap gepasseerd worden,
waardoor de ziekte in het volgend jaar wordt gesleept. Gedurende de
slaap breidt het proces zich niet uit. Vlooien kunnen de ziekte onder-
houden, daar zij in verlaten holen 7—10 maanden kunnen blijven
leven en zo andere dieren, die deze holen betrekken, infecteren. Deze
holen zijn dus enzoötische pesthaarden.

In Rusland is men de mening toegedaan, dat het niet uitgesloten is,
dat wij te eniger tijd een geweldige uitbreiding door muizentransport
zullen zien. Men acht daar intensieve studie van knaagdierleven (vooral
van hun trektochten) en van knaagdiersterfte noodzakelijk. Ook is
aangetoond, dat wantsen zeer lang de smetstof kunnen herbergen en
misschien ook teken, doch de epidemiologische rol is nog niet duidelijk.

Reeds vóór Rusland was in Californië bij ziesels pest ontdekt. De
pest werd in de Chinezenwijk van San Francisco geïmporteerd in 1900.

Kort daarna werd bij enkele ziesels pest gevonden, die 2 gevallen bij
mensen tengevolge had. In 1908 vond men veel eekhoorns ziek. Voor
grotere uitbraken bij den mens was evenwel de rat als bemiddelaar
nodig. Ondanks de zeer rigoureuze maatregelen heeft de ziesel- en eek-
hoornpest in het Westen der Verenigde Staten een steeds grotere
uitbreiding gekregen en is ook op de wangeekhoorns en de bosmurmel-
dieren overgegaan. Mensen werden ziek in Californië, Utah en Nevada.

Behalve in deze gestadige uitbreiding ziet men een groot gevaar
daarin, dat, terwijl bij ratten longpest zeldzaam is, deze bij eekhoorns
en ziesels regel is (gelijk ook bij het murmeldier) en de bacil er virulenter
wordt voor den mens (gelijk dit ook op muizen het geval is). Zowel
in Rusland als in Californië heeft men gezien, dat deze vorm van pest
bij den mens bij voorkeur longpest verwekt.

Gaan we thans over tot een bespreking van de tularaemie. Hierover
kan ik korter zijn, daar men voor de details dit Tijdschrift kan naslaan.
Ter herinnering zij nog meegedeeld, dat in 1911 McCoy in Californië
tijdens een routine-onderzoek in verband met de uitroeiing der pest
onder knaagdieren, bij 42 dode ziesels een sectiebeeld aantrof, dat zeer
veel op dat bij pest geleek. Alleen ontbrak vaak de longaandoening,
die bij zieselpest regel is en gelukte het aanvankelijk niet, bacteriën
uit het ziekteproces te kweken. Hierin slaagden McCoy en Chapin
pas in 1912 op een speciale eibodem. In 1914 werd de bac. tularense
voor het eerst uit een oogaandoening bij mensen gekweekt en in 1920
en volgende jaren kon Francis bij verschillende ziektegevallen van den
mens de bac. tularense aantonen en verenigde hij deze onder de naam
tularaemie.

Na een incubatie van gemiddeld 3—4, soms 10 dagen, treden plotse-
ling, vaak tijdens het werk, algemene ziekteverschijnselen op: hoofdpijn,
koude rillingen, transpireren (vooral \'s nachts), zwakte, gewrichtspijn,
vomeren, koorts tot 40° C. In vele gevallen zien we na 48 uur pijn in
een gezwollen oksel-, submaxillair- of inguinale lymphklier met peri-
glandulaire hyperaemie, ook van de huid. In zulke gevallen wordt
dikwijls in het tributaire gebied een soms zeer kleine locale laesie
(een papel of ulcus), meermalen gepaard gaande met een lymphangitis,
waargenomen (ulceroglandulaire vorm). In de lymphbanen kunnen
secundaire necrotische knobbeltjes optreden. In hoogstens 50% der
gevallen volgt abscedering en doorbraak der lymphklieren. Soms ont-
breken locale verschijnselen (glandulaire vorm). Bij de 3e of oculoglan-
dulaire vorm heeft men een speciale conjunctivitis met regionaire
klierzwelling. Het 4e beeld is dat van een sepsis (typheus beeld), terwijl
een angineus beeld optreedt als localisatie in de tonsillen plaats had.
Darm- en meningeale verschijnselen zijn ook enkele malen beschreven.
Als complicatie kan een pneumonie optreden, terwijl ook secundaire
huidpapulae kunnen voorkomen. Het klinisch beeld gelijkt als 2 druppels

water op het ziektebeeld, dat we als pestis minor leerden kennen.
De duur is ongeveer 2—3 weken, maar recidive kan voorkomen en de
genezing duurt vaak 2 maanden tot een jaar door de grote zwakte
en de optredende bijverschijnselen. De sterfte is in de Vereenigde Staten
± 4,8% (in i 16 dagen), doch in Europa veel lager. Alle verschijnselen
wijzen erop, dat de Europese stammen minder virulent zijn dan die
in de Verenigde Staten. Daardoor zijn hier maai weinig secties verricht.
In het algemeen wordt gevonden: lymphklierzwelling, met necrose
of suppuratie, necrotische haardjes in lever, milt en soms in de nieren
of het digestieapparaat. Eventueel een pneumonie met necrose. De
haarden zijn, in verband met het subacute verloop, granulomateus
en kunnen sprekend op t.b.c. gelijken.

De verwekker wordt door de meeste onderzoekers tot de pasteurella-
groep gebracht. In vele zijner gedragingen gelijkt hij op de pestbacil
(kleurbaarheid, gedragingen t.o.v. verschillende suikers, cultuureigen-
schappen). Evenwel gelukt de eerste cultuur uit ziekteprocessen, vooral
bij mensen, slechts zelden en dan alleen op zeer speciale voedingsbodems.
(Doch ook het kweken van pestbacillen kan moeilijkheden opleveren,
vooral wanneer bij 37⁰ C. wordt gekweekt). Door agglutinatie en
immunisatie, ook door de dermoreactie, zijn wij evenwel in staat de
bacillen te onderkennen, althans volgens de beschikbare literatuur.
De dierproef kan in Amerika ook percutaan geschieden, zelfs zonder
scarificatie van de huid. Bij de Europese stammen was evenwel scarifi-
catie noodzakelijk. Er bestaat dus een grote overeenkomst tussen
bac. pestis en bac. tularense. In de groep der pasteurella kent men
bij stammen van één bacteriesoort soms geen, bij verschillende bacteriën
soms wel serologische beïnvloeding. Ook ten aanzien van de bac.
pseudo-tuberculosis rodentium kan de bacteriologische diagnose
moeilijkheden opleveren.

Bij proefdieren verschilt het sectiebeeld al naar de gevoeligheid dei-
diersoort, de aard en hevigheid der infectie, het stadium waarin het
dier werd gedood. Kenmerkend zijn bij een zeer acuut verloop (muis)
sterke alteratieverschijnselen, miltzwelling, leverdegeneratie, soms
necrosehaardjes in de milt, microscopische haardjes in de lever, (in het
algemeen experimenteel veel meer haardjes dan spontaan), sereus
gezwollen lymphklieren. Bij een wat langzamer verloop (konijn) o.a.
miltzwelling en leverhaardjes, bij de cavia meer verkazing van de
lymphklieren, grotere haardjes in milt en lever en inconstant in de
longen. Ook het beeld bij ziesels wijst op groter resistentie. Wanneer
bij de rat subcutane vaadnjectie, een grote donkere milt en een ge-
granuleerde lever samengaan, lijkt het beeld volgens Mc Coy precies
op pest.

Uit het hier besprokene blijkt wel de grote overeenkomst met de
pest. De naam adénite pseudo-pesteuse is zeer goed gekozen. Ik wil
daaraan echter geen verdere conclusies verbinden, daar immers in de
groep der pasteurella dergelijke grote overeenkomst meer wordt gezien,

de bac. pseudotuberculosis rodenlium nog dichter bij de pestbacil
staat en het pathologisch-anatomisch beeld slechts een reactie is van
een bepaald levend organisme, die zelfs bij verschillende bacteriën
zeer gelijkend kan zijn.

Ook voor de tularaemie zijn tal van andere dieren gevoelig, vooral
knaagdieren en insectivoren, terwijl ook sommige carnivoren en vogels
de ziekte overbrachten. Behalve de mens zijn gevoelig of brachten de
ziekte over : aap, haas, konijn, ziesel, eekhoorn, rat, huismuis, hamster,
bever, bisamrat, lemming, veldmuis, waterrat, springmuis, bos- en
dwergmuis, marmot, prairiehond, cavia, witte muis, witte rat, egel,
spitsmuis, kat, fret, wezel, jonge bruine beer, vos, prairiewolf, skunk,
opossum, hert, schaap, kameel, hazelhoen, korhoen, kwartet, terwijl
diverse andere vogels experimenteel geïnfecteerd konden worden. In
Oostenrijk zouden ook kraaien gestorven zijn (niet onderzocht). Wan-
neer deze dieren spontaan ziek worden, blijven zij in hun hol of zijn
zeer gemakkelijk te grijpen. Sprongen en manegebewegingen kunnen
evenals bij pest voorkomen. Ook hier dus een zeer grote overeenstemming
met de pest.

Van zeer groot belang is nu hoe de overbrenging der ziekte van dier
op dier en van deze op den mens geschiedt. De eerste proeven hierover
zijn reeds door Mc Coy met ziesels genomen. Het pathologisch-
anatomisch beeld wijst niet op een orale besmetting. Noch met faeces
uit de kooi, noch met waswater daarvan was de infectie od caviae
over te brengen en gezondt en zieke dieren tezamen in één kooi gaven
alleen dan overdracht als er zieselvlooien aanwezig waren. Dit pleit
er wel voor, dat de overdracht ook in de natuur aldus geschiedt. Vlooien,
afkomstig van gestorven dieren, bleken bij subcutane enting de smetstof
te bevatten, afnemende met de tijd, getuige het langzamerhand
chronischer worden der ziekte en de toename der negatieve resultaten.
Bij caviae was geen spontane overbrenging door ziesel- en rattenvlooien
te verkrijgen.

Op grond van onderzoekingen, die deels een gevolg waren van
factoren, die bij den mens werden waargenomen, deels werden ingesteld
met het doel na te gaan hoe de onderlinge overbrenging geschiedt,
zijn Francis en anderen tot de conclusie gekomen, dat onder hazen
en konijnen de orale weg niet de natuurlijke is, doch dat de infectie
wordt overgebracht vooral door de teek Haemaphysalis leporis palustris,
eventueel door andere teken ; op kleiner schaal ook door de luis
Haemodipsus ventricosis en door de vlo dezer knaagdieren. Experimen-
teel kon Stomoxys calcitrans bij caviae de infectie overbrengen. Bij
de witte muis was de luis Polyplax serratus de overbrenger. Evenals
Bogenko kwam Francis tot de conclusie, dat wantsen meer dan 100
dagen de bac. tularense kunnen bewaren en in de faeces uitscheiden
en bij de muis orale infecties kunnen geven. De beet zou echter slechts
enkele uren schadelijk zijn. Ook bij muizen mislukte de infectie per os
met urine. Wel was zij positief als zij een gestorven soortgenoot opaten.

Bij al deze proeven waren het resultaat en het beeld der ziekte in sterke
mate afhankelijk van het aantal der parasieten, van het aantal beten
en van de tijd, die verlopen was sedert voor het laatst bij een ziek
dier bloed was gezogen. Voorwaarde voor een positief resultaat was
natuurlijk het bestaan van een bacteriaemie bij dit dier. Bloedzuigende
insecten kunnen ook soms alleen na stukdrukken (mijten) de ziekte
overbrengen. Musea domestica kon mechanisch de conjunctiva be-
smetten. Russische en Amerikaanse onderzoekingen geven omtrent de
rol van muskieten, die in hoge mate verdacht zijn, geen positieve
inlichtingen. Volgens Parker kunnen Aedes soorten een rol spelen.
Ook in Rusland is de rol der ectoparasieten gebleken, geheel in over-
eenstemming met de pest, waar, naar het schijnt, voor de onderlinge
infectie ook niet alleen de vlooien verantwoordelijk zijn. In Rusland
wenst men de besmetting met het voedsel niet geheel uit te sluiten,
sedert bij den mens positieve gevallen door verontreinigd drinkwater
zijn gezien.

De besmetting van den mens kan geschieden : i°. door direct contact,
waarbij het sterk penetrerend vermogen van de bacil (af en toe zelfs
door de intacte huid) van betekenis is. Zij komt tot stand bij het
transporteren, onthuiden, opmaken en toebereiden van aangetaste
dieren, (i maal zelfs door het aaien van een kat, die zich vermoedelijk
gelikt had) en is daardoor een beroepsziekte van jagers c.s., van wild-
handelaren en in de keuken werkzame personen. In Amerika maakte
dit 80 % der gevallen uit. Ook in het laboratorium (sectie, hanteren
van teken) ; 2°. door beten van insecten, die ook dieren aanvallen
en dit gedaan hebben terwijl er een bacteriaemie bestond. Teken van
het geslacht Dermacentor, de Tabanide Chrysops discalis, gaven in
de Verenigde Staten tot cpidcmictjes aanleiding ; ook andere teken
en Chrysops-sooiten waren daar en elders smetstofdragers. Teken zijn
van grote epidemiologische betekenis, doordat zij zich als larve of
nymphe op kleine knaagdieren kunnen infecteren en in volwassen
staat den mens kunnen besmetten. Als langdurig virusreservoir zijn zij
van niet te onderschatten betekenis. Het is voor elk land, waar de
tularaemie optreedt, van belang na te gaan welke insecten daar te
lande ziekte-overdragers kunnen zijn ; 3°. per os met besmet drink-
water (Rusland), met onvoldoende gaar vlees (verschillende landen),
misschien met ander bezoedeld voedsel ; 4⁰. met voorwerpen (bebloede
kleding, stro).

Een besmetting van mens op mens, hetzij door middel van insecten
of bij pneumonie als complicatie, is niet waargenomen en wegens de
lichte, kortdurende sepsis (3 tot 10 dagen) en de bacterie-arme ziekte-
producten ook niet te verwachten. Tot nu toe is de tularaemie gevonden
in de Verenigde Staten (doch niet inheems in Connecticut, Vermont),
in Canada, Japan, Rusland, Noorwegen, Oostenrijk (1917), Tsjecho-
Slowakije, Turkije, 1 serologisch geval in Finland en enkele in Duits-
land, o.a. in Neurenberg. In de Ver. Staten zijn hazen en konijnen

de grote virusbron ; in Rusland de waterrat, die bontjagers infecteert
door contact, hetzij direct bij het villen, hetzij door ectoparasieten of
insecten en die de oorsprong is van epizoötieën bij andere dieren en
ook water verontreinigt en dit daardoor infecteert. Het directe contact
door onthuiden is vergelijkbaar met dezelfde modus bij pest van ziesels.
In Scandinavië is de lemming een hypothetische virusbron, ook voor
ander wild. Reeds in 1520 was daar de lemmingziekte bij mensen
bekend, die optrad na lemmingverhuizingen en volkomen op tularaemie
gelijkt. In Centraal-Europa waren hazen en konijnen de directe over-
dragers, in Turkije is men van de onderlinge betekenis van direct
contact en insecten nog niet zeker.

Het wordt nu tijd ons af te vragen of wij uit de jarenlange ervaring
bij de pestbestrijding voordeel kunnen putten voor de tularaemie,
al was het alleen maar om ons een helder beeld te geven van de
mogelijkheden en moeilijkheden, die deze ziekte meebrengt.

In het gegeven overzicht zien wij een zeer opvallende overeenkomst
met de builenpest, vooral met pestis minor. Deze overeenkomst bestaat
zowel in het klinische beeld als bij de sectie en gedeeltelijk ook in de
wijze van overbrenging. Bij de builenpest valt ons nu de grote onbe-
rekenbaarheid op, die blijkt uit het komen en gaan der ziekte, schijnbaar
zonder het minste verband met genomen maatregelen en uit het
opflikkeren na vaak jaren van rust ; dit vindt juist in de overbrenging
haar oorsprong.

De ziektegevallen bij den mens zijn slechts een indicator van een
bestaande knaagdierepizoötie en worden bepaald : 1°. door de
aanwezigheid van een smetstofbron ; 2°. door het contact met deze
bron. Het contact komt in bijna alle gevallen tot stand door vlooien
en is afhankelijk van de levensgewoonten van den mens, in casu het
samenwonen met ratten, waarbij echter bedacht moet worden, dat
ook andere knaagdieren spontaan aan pest kunnen lijden, zodat het
mogelijk zal zijn, dat, wanneer door veranderde levenswijze het contact
daarmee inniger wordt, ook deze bron in omvang zal toenemen. Het
is niet onmogelijk, dat dan direct contact meer betekenis krijgt ten
opzichte van de overbrenging door vlooien. Is de aanraking beperkt,
dan kan een bestaande bron zeer lang verborgen blijven en kan — gelijk
de ervaring leert — zich latent vergroten.

Ten aanzien der tularaemie mogen wij een analoge gang verwachten.
Het contact van den mens met de ziektebron ligt hier echter op ander
terrein, zodat hier afwijkende — deels individuele — maatregelen
getroffen moeten worden. Drie punten verdienen vermelding : i°. de
tularaemie is in hoofdzaak een seizoenziekte, samenvallend met het
openen der jacht, de vraag naar bontvellen (dus met direct contact)
en met het optreden van insecten ; 2°. zij kan door toebereiding van
wild voor de consumptie en door het eten zelf ontstaan. Voor eetbaar
wild zijn dus speciale maatregelen nodig, waarbij terloops wel gewezen

mag worden op de geweldige economische betekenis van het optreden
der ziekte voor tal van bedrijfstakken ; 3⁰. één wijze van contact is
zeer moeilijk te voorkomen, nl. die door insecten. Het probleem der
insectenbestrijding vraagt daarbij opnieuw de aandacht en is zo moeilijk,
dat het alleen daarvoor al wenselijk is dat in vrije landen geen haarden
worden gevormd en dat deze, waar zij bestaan, worden uitgeroeid.

De omvang van de ziekte bij mensen wordt bepaald door het aantal
zieke dieren, van een soort waarmee de mens in directe aanraking
komt, tenzij de overbrenging door insecten geschiedt. Endemisch of
epidemisch zal zij worden als — meestal na een knaagdierenplaag in
warme, droge zomers — onder de dieren grote sterfte optreedt als
natuurlijk correctief. Dit afsterven van soms meerdere knaagdiersoorten
vóór de menselijke ziektegevallen is herhaaldelijk gezien.

Door de vermindering van het aantal zieke dieren, eventueel relatieve
toename van de immune en door voorzichtigheid bij het contact, zijn
dan in de eerstvolgende jaren hoogstens sporadische gevallen te ver-
wachten. De ernst der ziekte is afhankelijk van de virulentie van de
bacil, welke in Europa geringer is dan in Amerika. Of hier, evenals
bij pest, verzwakking of versterking der virulentie door passage van
bepaalde diersoorten kan optreden, is nog geheel onbekend.

Het uitroeien en beperken van een bestaande haard is vrijwel
onmogelijk. Dit heeft men bij de bestrijding der knaagdierpest in
Californië ondervonden. Aldaar heeft men, nadat de pest in vele
districten was geconstateerd, van 1912 tot 1914 meer dan 20 millioen
ziesels en eekhoorns vernietigd, tot geen enkel geval meer was op te
sporen. Thans is in W. Noord-Amerika, ook in Montana en Utah,
dus ver over de gemiddeld 4000 m hoge Siërra Nevada, pest gevonden
bij marmotten, eekhoorns, wangeekhoorns en ziesels en hun parasieten
(afstand Amsterdam—Frankfort a. d. Oder). Ook in Z.O. Rusland
heeft zelfs een bestrijding met gassen de uitbreiding niet tegen kunnen
houden. De moeilijkheden bij de ratten- en konijnenbestrijding leren
dat het onbegonnen werk is, alle knaagdieren te willen uitroeien.
Onze cultuur werkt door haar ophoping van plantenvoedsel en het
uitsterven, resp. uitroeien der roofdieren en roofvogels eerder be-
vorderend, vooral op de zich het best aanpassende soorten. De zeer
sterke voortplanting in merendeels ontoegankelijke plaatsen vult
onmiddellijk de ontstane lacunes aan en brengt het aantal weer op
het peil dat de levensomstandigheden toelaten. Hoogstens wordt door
maatregelen als het schieten van zieke of van alle gezonde dieren en
het beletten van de terugkeer der gevluchte dieren een verplaatsing
van het wild en daarmee van de ziekte bereikt.

Kan men dus al geen afdoend succes verwachten, toch zal het nodig
zijn om te trachten zoveel mogelijk resultaat te bereiken, hetgeen het
beste kan geschieden door de levensomstandigheden voor knaagdieren
zo ongunstig mogelijk te maken (waartegen zich echter vaak andere
belangen verzetten). Het zal nodig zijn voor elk land een knaagdier-

inventaris op te maken en van de levensgewoonten der diverse dier-
soorten en hun ectoparasieten en van de overbrengers uit het insectenrijk
een studie te maken. Dit kan ook van nut zijn voor maatregelen om
locale uitbreiding te voorkomen en geldt mutatis mutandi zowel voor
pest als voor tularaemie. Het bestaan bij dieren, die niet de ziekte op
den mens overdragen, is toch van niet te onderschatten betekenis,
omdat zij immers als virusreservoir bij de onderlinge uitbreiding
kunnen fungeren, bij pest bv. de ratten kunnen besmetten. In Rusland,
waar de stroomgebieden van Ob, Irtisch, Oeral, Wolga en Oka door
tularaemie zijn aangetast (tezamen groter dan Europa) en waar
kortgeleden langs de Zwarte Zee tularaemie bij huismuizen werd
aangetroffen, heeft men uitvoerige onderzoekingen verricht. Zeer
interessant is een bevinding uit 1933, toen in Aug.—Sept. te Kotelnikovo
een veldmuizen- en grijze-lemmingplaag heerste, zodat tot 10.000
holen per ha werden aangetroffen. In December trad massasterfte op
door tularaemie, die op muizen en mensen overgreep. De holen der
waterratten — die elk jaar ziek zijn — kruisten die der genoemde
dieren. In de verlaten holen werden o.a. ook ectoparasieten van de
waterrat in massa gevonden. In dit gebied hadden ook ziesels hun gangen
niet in contact met die der waterratten, doch wel der anderen en gingen
het volgend voorjaar de jonge ziesels te gronde. Nog maandenlang
konden in afnemend aantal diverse soorten levende ectoparasieten in
de verlaten holen gevonden worden.

De uitbreiding kan plaats hebben per contiguitatem en door metastase.
De laatste treedt vooral bij de pest op de voorgrond. De neiging tot
pandemisch optreden dezer ziekte staat in verband met de rol der
scheepsratten als transporteurs. Vandaar dat eerste uitbraken als regel
in havenplaatsen worden gezien. Het verkeer bevordert de pest, zoals
de woningverbetering haar remt. Bij de tularaemie, waarvoor de rat
minder gevoelig is, ziet men tot heden niet zo\'n sterke uitbreiding en
niet zo\'n intense epidemie als gevolg. Dat de nog steeds niet zeer
duidelijke rol der muizen als transporteurs — door de Russen naar
voren geschoven, door Francis blijkens een schriftelijke mededeeling
niet zo hoog aangeslagen — nog mogelijkheden in zich bergt, lijkt niet
geheel onwaarschijnlijk, al is het wel zeker, dat de muizenvlo niet
vaak den mens aanvalt. Metastatische uitbreiding zal bij de tularaemie
vooral door import van levend wild en van teken tot stand komen,
terwijl ingevoerde vellen (eventueel met teken of tekenfaeces) of ge-
slachte knaagdieren, ratten of muizen kunnen infecteren. (Doorvoer
levert vrijwel geen gevaar op). Hoofdzaak is, dat de inheemse knaagdier-
wereld vatbaar is voor de ziekte en deze krijgt. In Europa zijn knaag-
dieren overal wel aanwezig ; waterrat, muis, veldmuis, eekhoorn, haas
en konijn zijn hier bijna algemeen. Ook de overbrengers, als teken, zijn in
alle landen wel te vinden. Een factor van betekenis is of er diersoorten
zijn, die de ziekte in chronische vorm kunnen conserveren (winter-
slaap?). Om over het optreden voorspellingen te doen is te gewaagd,

daar onze kennis nog veel te fragmentarisch is. Daarom lijkt het voor-
barig om nu reeds te beweren, dat de tularaemie alleen in steppe-achtige
streken vaste voet zal krijgen, zoals wel is gezegd.

Bij de pest zien wij haardsgewijs optreden en uitbreiden, waarop
waarschijnlijk de periodieke locale afsterving invloed heeft. Hier is
studie van het knaagdierleven zeer nodig ; vooral van de „Wanderun-
gen", die — in combinatie met overwoekering — af en toe het woon-
gebied van een bepaalde diersoort kunnen vergroten.

Wanneer wij de Russisch-Scandinavische tularaemiehaard met enige
reden tot één oorsprong terug kunnen voeren (de Scandinavische
lemming stamt waarschijnlijk af van de Ob-lemming), moet de
Centraal-Europese haard nog verklaard worden. Zij kan ontstaan zijn :
i°. door import. Moet hier aan de bisamrat gedacht worden, die in
1908 in Bohemen werd ingevoerd, terwijl het eerste geval van tularaemie
in 1917 is vastgesteld? De Turkse uitbraak is daarmee niet verklaard.
2°. Door opflikkering van een resterende haard uit een vroegere,
onbekend gebleven panzoötie. In dat geval zouden in meer landen
nog latente haarden kunnen bestaan, die immers jarenlang verborgen
kunnen blijven. In deze streken zal de enzoötie op hazen en konijnen
over moeten grijpen ; door welke factoren is onbekend. In Duitsland
bestaan zij zeker, daar de menselijke gevallen immers een indicator
daarvoor zijn. 3⁰. Per contiguitatem vanuii Z. Rusland. Het feit, dat
in Polen nog geen gevallen bij den mens zijn geconstateerd en de
aanwezigheid van een bergketen tussen deze landen behoeft daar niet
tegen te pleiten, daar de verbreiding haardsgewijs kan gaan en de lage
Sudeten geen hinderpaal vormen.

Ik waag het niet, een oordeel uit te spreken, voorlopig zal het goed
zijn met alle drie rekening te houden.

W⁷ij zien dus, dat voor de kennis der epidemiologie van deze be-
smettelijke ziekten wij ook de hulp van een bioloog nodig hebben,
willen wij tot een goed inzicht komen. Zou dit niet bij meer ziekten
het geval zijn ? Verder herinner ik mij een uitlating van den epidemio-
loog Sticker (één der eersten, die de betekenis der vlooien voor de
pest onderkende), daterende uit het jaar 1908 : „Unter Epidemie
verstehen wir das Walten einer Krankheit über den Menschen in
Gegensatz zu den Epizootien, den Massenerkrankungen der Tiere.
Diese Unterscheidung ist als grundsätzliche Trennung falsch und wird
auch dadurch nicht gut gemacht, dass wir in der menschlichen Pathologie
ein Kapitel als Zoonosen überschreiben. Menschenärzte und Tierärzte
arbeiten zweckmässig geschieden ; aber die Trennung von humaner
und veterinärer Seuchenkunde ist nicht sachgemäss. Plagen, die sich
unter Menschen oder unter Tieren allein verbreiten, sind nicht häufiger
als solche, die beiden in irgendeiner Masse gemeinsam sind und, soviel
ich sehe, werden sie sich in Zukunft um so mehr vermindern je weiter
wir aus den künstlichen Horizont, der uns bisher gefangen hielt, heraus-

treten. In Wirklichkeit bilden sehr viele Epizootien und Epidemien
nur Teilerscheinungen eines grösseren Naturgeschehnisses, woran die
Tierwelt und der Mensch zugleich und nicht selten neben und vor
ihnen die Pflanzenwelt teilnehmen. In diesem Sinne ist mir die
Epidemiologie die Unterabteilung einer allgemeineren grösseren
Wissenschaft, der Seuchenlehre oder Loimologie."

Ten aanzien der tularaemie mag de dierenarts ten slotte de conclusie
trekken, dat hij een belangrijke rol heeft te spelen, niet alleen op het
terrein der wildkeuring, maar ook bij de bestrijding. In sommige
landen is de Veterinaire Dienst reeds ingeschakeld (Frankrijk, Duitsland,
Centraal Europa). Hij dient tevens te bedenken, dat er bij de onder-
kenning, eventueel bestrijding van besmettelijke wildziekten in het
algemeen nog een heel veld voor hem braak ligt.

Naar aanleiding van een publicatie, waarin de veronderstelling werd
geuit, dat de tularaemie in Europa in haar uitbreiding beperkt zou
zijn tot het steppengebied van Europa, heeft de schrijver getracht
enige kennis omtrent dit vraagstuk te verkrijgen door een vergelijkende
literatuurstudie over mensenpest en tularaemie. Beide zijn eigenlijk
ziekten van knaagdieren, die op den mens kunnen overgaan ; verder
is gebleken, dat bij knaagdieren experimenteel en spontaan het
pathologisch-anatomisch beeld vaak een treffende gelijkenis vertoont.
Bij den mens is klinisch de tularaemie met builenpest verward.

Inderdaad kan bestudering der pest ons voor de kennis der tularaemie
en haar uitbreiding belangrijke diensten bewijzen, ook al is het niet
mogelijk daaruit met enige zekerheid het toekomstig verloop der
tularaemie te voorspellen.

Veranlasst durch eine Mitteilung, in der die Meinung geäussert wurde, dass
die Tularaemie in Europa in ihrer Verbreitung auf das Steppengebiet von Europa
beschränkt sein soll, hat Verf. versucht, einige Unterlagen zur Beurteilung dieses
Problems zu erhalten durch einen Vergleich der Literaturangaben über menschliche
Pest und Tularaemie. Beide sind eigentlich Krankheiten von Nagetieren, die auf
den Menschen übertragen werden können ; weiter hat sich gezeigt, dass bei experi-
mentell oder spontan infizierten Nagetieren das pathologisch-anatomische Bild
häufig eine starke Aehnlichkeit besitzt. Beim Menschen wurde klinisch die
Tularaemie mit der Beulenpest verwechselt.

Tatsächlich kann die Untersuchung der Pest uns für die Kenntnis der Tularaemie
und ihrer Ausbreitung wesentliche Dienste erweisen, wenn es auch nicht möglich
ist, daraus mit einiger Sicherheit den zukünftigen Verlauf der Tularaemie voraus-
zusagen.

On account of a publication in which it is supposed, that the tularemia in Europe
would be confined in its spread to the steppe area, the author has tried to get some
knowledge about this problem by a comparative literature study into plague of

man and tularemia. Both are properly diseases of rodents, that can affect man.
Moreover it appeared that in rodents experimental and spontaneous infections
often show a pathological-anatomical picture of a striking similarity.

The study of plague may really render us important services to the knowledge
of tularemia and its spread, even if it is not possible to foresay from it with some
certainty its progress in future.

A la suite d\'une publication dans laquelle est émise l\'hypothèse que la tularemic
en Europe serait confinée dans les régions des steppes de l\'Europe, l\'auteur a taché
de se faire une idée du problème en faisant une étude comparée de la littérature
se rapportant à la peste de l\'homme et de celle se rapportant à la tularémie. Les
deux maladies sont à proprement parler des maladies des rongeurs pouvant se
transmettre à l\'homme ; d\'autre part, lors de l\'infection tant spontanée qu\' expéri-
mentale des rongeurs, les images anatomo-pathologiques sont souvent fort ressem-
blantes. Chez l\'homme on a confondu cliniquement la tularémie et la peste
bubonique.

L\'étude de la peste peut fournir des renseignements précieux pour la connaissance
de la tularémie et de sa propagation, même si à la suite de cela il n\'est pas possible
de prévoir avec quelque certitude l\'évolution future de la tularémie.

2. Dieudonné und Otto : Die Pest (in Kolle, Kraus und Uhlenhut, Handb.
der Infektionskrkh., 1928, Bd. IV 1.).

3. Sticker : Die Pestgefahr, Rückblick und Ausblick. Die Mediz. Welt, 1937,
Jrg. II, S. 33 und 66.

5. Van Loghem : Het herkennen van rattenpest. Tijdschr. voor vcrgcl. Geneesk.,
DI. 1, afl. 2, 1915.

6. Swellengrebel : Een tweede geval van rattenpest op ecn schip in de havcn
van Amsterdam. Ned. Tijdschr. v. Geneesk., 1914, I, 393.

8. Dijkstra : Een epidemiologische beschouwing van de Nedcrlandsche pest-
epidemieën der 17e eeuw. Diss. Amsterdam 1921.

9—13. Zeiss: Die Pest in Russland. Münch. Med. Wschr., 1924, 110. 47; 1926
S. 2219; 1928 Bd. 1, S. 271; 1929 S. 1137; 1929 S. 1542.

15. Olt : Ueber das Seuchenhafte Auftreten der Rodentiose unter den Hasen.
Zeitschr. f. Infektionskrkh. der Haust., 52, 89, 1937.

16. Poppe : Pseudotuberkulose (in Kolle, Kraus und Uhlenhuth), 1928, Bd. IV 1,
S. 413.

17. Zeiss: Die pestähnlichen Lymphdrüsenentzündungen in Russland 1876—1879
und ihre Beziehungen zur Tularämie in der Sovjet-Union 1921—1928. Arch,
f. Hyg., Bd. 105, S. 210.

20. Mc. Coy and Chapin : Further observation on a plague-like disease of rodents.
Journ. of inf. diseases, 1912, Vol. 10, p. 61—72.

21. Wayson : Plague and plague-like disease. A report on their transmission by
Stomoxys calcitrans and Musca domestica. P. H. Rep. 1914, Vol. 29, P. 3390.

23. Francis and Maynf. : Experimental transmission of tularaemia by flies of
the species. Chrys. disc.

24. Francis and Lake : Experimental transmission of tularaemia in rabbits by
the rabbit-louse, Haemodipsus ventricosus. P. H. Rep. 1921, p. 1731.

25. Francis and Lake : Transmission of tularaemia by the bedbug, Cimex lectu-
larius. P. H. Rep. 1922, V. 37, p. 96.

27. Parker and Dade : Tularaemia in sheep in nature. P. H. Rep. 1929, V. 44,
p. 126.

28. Mitchell et Stock : Une epizootie chez les Rougents sauvages. Bull. mens,
de l\'Off. Int. d\'Hyg. publ. 1929, T. 21, Fasc. 1, p. 1696—1709.

34. David : Zur Diagnose der Tularämie des Menschen und der Tiere. Zbl. f.
Bakt., Abt. I, Orig., Bd. 140, 1937, H. 3—8, S. 109.

35. David und Eidherr : Ueber die Tularämie. Zeitschr. f. Hyg., Zoologie und
Schädlingsbekämpfung, Jrg. 30, 1938, H. 2, S. 40.

36. Hillman and Morgan : Tularemia, Report of a fulmonant epidemie, trans-
mitted by the deer-fly. Journ. Am. Med. Ass., 1937, Vol. 108, II, p. 2246.

37. F\'rancis and Lillie : The Pathology of Tularemia. Bull. no. 167 of the National
Institute of Health 1937.

De schok der oorlogsgebeurtenissen legde de zwakheid bloot van veel
dat wij voor hecht en duurzaam hielden.

Als een noodlot hing boven ons volk de ongebreidelde concurrentie
en de georganiseerde tegenstelling tusschen kapitaal en arbeid, werk-
gevers en werknemers, de twee klassen, die in onze verscheurde maat-
schappij op de arbeidsmarkt als op een slagveld elkaar heftig bestrijden.

Het economisch liberalisme, dat na de Fransche revolutie zijn
beslag had gekregen, had elk beroepsverband in het maatschappelijk
leven vernietigd. „Ieder voor zich en God voor ons allen" was hier
voortaan de leuze. Daardoor was ieder, sociaal gesproken, op zichzelf
aangewezen, ondanks het feit, dat de mensch van nature juist met
anderen moet samenwerken bij alles wat hij tot stand wil brengen.

Deze met de natuur van den mensch strijdige sociaal-economische
houding moest zich natuurlijk wreken, gelijk altijd en overal het geval
is, waar aan de natuurlijke orde der dingen geweld wordt aangedaan.

Er werd ontkend, dat er in het sociale leven gebieden waren, die
slechts door het vormen van beroepsgemeenschappen ontgonnen en
vruchtbaar voor het geheele volk konden worden gemaakt.

Trouwens, de vrijmaking van het individu van alle binding, het
individualisme, was het volkomen tegendeel van elk gemeenschapsidee.

Geheel ten onrechte meende het liberalisme, dat dan pas economische
welstand mogelijk was, als met voorbijgaan van alle economisch-
sociale binding, aan het eigenbelang, dat uiteraard met zoo min mogelijk
moeite zoo groot mogelijk resultaat zocht te bereiken, absolute vrijheid
van handelen werd gewaarborgd.

De ervaring van nu en vroeger leert echter, dat een individu, een
enkeling pas tot „persoon", pas een zelfstandig mensch wordt, in en
door gemeenschappen, die bij alle ontwikkelde volken in hun beste
tijden ten volle functionneerden. Natuurlijk ontkende men het bestaan
van gemeenschappen niet, •— bv. van het gezin als gemeenschap -—•
maar men erkende de gemeenschap niet als beginsel van iedere sociale
orde. Men ontkende of wist niet, dat het geheele leven van een volk
zich in „gemeenschappen" voltrekt, nl. van beroep, cultuur, gods-
dienst etc.

Ieder kon vrij en ongestraft de orde verstoren in de gemeenschappen,
die er desondanks waren en men was blind voor de wezenlijke beteekenis
dier gemeenschap voor het economisch-sociale leven. De beroeps-
gemeenschappen werden theoretisch uitgeschakeld, maar praktisch
zullen zij bestaan waar menschen samenwerken, bv. bij het bouwen
van een huis, het blusschen van een brand etc.

Zij zijn onklaar gemaakt door het liberalisme, dat alle beroeps-
verband doorsneed en als gevolg daarvan de enkelingen aan zichzelf
overliet. Zij waren zoogenaamd vrij gemaakt ; vrij om slachtoffer te
worden van de geldmacht ; vrij om slachtoffers te maken van menschen,
die niets anders dan htm arbeidskrachten bezaten ; vrij om de vruchten
van den gemeenschappelijken arbeid bij enkelen op te hoopen en vrij
om anderen de angst over te laten voor de onzekerheid van hun bestaan.

Gelukkig heeft de Staat begrepen, dat in dergelijke onsociale om-
standigheden hij moest aanvullen, waar de vrije krachten der maat-
schappij te kort schoten. Dat is de grond der staatsbemoeiing op het
gebied van het sociaal-economische leven. De Staat, mede onder
aandrang der georganiseerde bezitloozen, zag de noodzakelijkheid in,
maatregelen te gaan nemen op sociaal-economisch gebied tegen de
noodlottige gevolgen van individualisme en liberalisme.

Hieruit vloeit voort dat de incidenteele Staatsbemoeiing van den
liberalen staat zich voortdurend moest uitbreiden.

Er zijn nu ook van die haastige — nieuwe orde — menschen, die
overal waar misstanden ontdekt worden den staat ervoor wenschen
te spannen. Zoolang echter de maatschappij opgevat wordt als een
verzameling individuen zal de eene mensch een roofdier blijven voor
den anderen. Ondanks alle sociale wetten blijft men den arbeid nog steeds
beschouwen als koopwaar, die als het eerste het beste artikel op de
arbeidsmarkt wordt verhandeld, terwijl toch immers de arbeid als
menschelijke werkzaamheid niet van den arbeider gescheiden en ook
niet eigendom van een ander kan worden. Zoo is ook het beginsel,
waarnaar de verdeeling van het gemeenschappelijk product (voort-
gebrachte goederen en diensten) der gemeenschappelijke werkzaamheid
van kapitaal en arbeid, d. w. z. van werkgevers en werknemers, plaats
heeft, in feite het recht van den sterkste ; wie het meeste geld of de
meeste macht heeft, verovert zich de grootste buit van de gemeen-
schappelijke werkzaamheid. Herstel van recht zal dan pas mogelijk
zijn, indien de materieele gemeenschapsgoederen niet meer als prooi
tusschen de individuen wordt geworpen, maar wanneer door de in-
stelling van organen, beroepsgemeenschappen in het maatschappelijk
lichaam, de vruchten van de nationale welvaart volgens de eischen
der sociale rechtvaardigheid onder de burgers worden verdeeld.

De maatschappij wordt daarmede geen belangen-gemeenschap. Een
beroepsgemeenschap zal als gemeenschap niet op de eerste plaats uit
zijn op de belangen van haar deelen (de leden), maar vooral op het
belang van het geheel der gemeenschap, die door die deelen wordt
gevormd en iets anders is dan de som der deelen.

Dat geheel is de betrokken gemeenschap zelf, het orgaan in de
maatschappij, dat gezond moet worden door de werkzaamheid van
de leden dier gemeenschap.

Als deze organen gezond worden, zullen zij het zieke lichaam her-
stellen. Zoolang die organen er niet zijn, zullen de menschen zich in

klassen groepeeren om gezamenlijk den strijd te leveren om de grootste
portie van de gemeenschapsgoederen. Deze klassen zijn geen gemeen-
schappen, maar enkel belangengroepen, omdat zij niets anders vven-
schen dan de som van de belangen van de enkelingen te vergrooten
en te bevechten op anderen. Zulke tot een massa-klasse of menigte
zich vormende groep enkelingen is altijd op een belang uit. Zij „schep-
pen" niets, zij probeeren alleen iets op anderen te veroveren ; een
gemeenschap daarentegen is voortdurend werkzaam voorde „schepping"
van het algemeen welzijn harer leden.

Gemeenschap is „met elkaar", „wij", klasse is „tegen elkaar" „ik".
Het zal dan ook onze taak zijn, die beroepsgemeenschappen te her-
stellen. Om tot een natuurlijke ordening van het economisch leven te
komen zullen allen, die aan eenzelfde product of reeks van verbonden
producten werken, samen moeten gaan. Wij zouden in ruimeren zin nog
van beroepsgemeenschappen kunnen spreken, maar men is gewoon
een dergelijke gemeenschap aan te duiden met het woord bedrijfschap
of corporatie.

Corporatiën moeten vrucht zijn van particulier initiatief, moeten
echter door den Staat als publiekrechtelijk worden erkend.

Zij worden volgens ons dus niet door den Staat ingesteld. De Staat
kan echter wel door een raamwet de vorming van corporatiën voor-
schrijven : instelling en inrichting hiervan blijve echter aan het parti-
culier initiatief overgelaten.

De Staat moet wel controle en toezicht uitoefenen over de corporatiën,
als ze er eenmaal zijn.

De Staat vertegenwoordigt niet alleen het volk, maar behartigt zijn
algemeen welzijn.

Een corporatie omvat dus allen, die door hun beroep een bijdrage
leveren tot een product of reeks van verbonden producten, waardoor
de corporatie juist gekenmerkt wordt.

Uitsluitend krachtens hun beroep zijn zij daarin opgenomen en niet
de positie, die zij op de arbeidsmarkt innemen, dus het geld of bezit
speelt een rol.

Wij moeten een corporatie zien als een gemeenschap, een eenheid
door verscheidenheid van krachten, een kwalitatieve geleding, waaraan
ieder het „zijne" toevoegt. Het „zijne" is voor ieder, die onder de
corporatie valt verschillend, zoodat de kwaliteitswaarde der leden
verschillend is en alleen tot haar recht kan komen door bevoegde en
deskundige beoordeeling. Kwaliteit is nu eenmaal zeldzaam, ook in
een gemeenschap, zoodat de kans het grootst is, dat de kwaliteit, het
meest waardevolle bij de minderheid zit, waarmede een minderheid
meerwaardig wordt aan een meerderheid en deze minderwaardig aan
een minderheid.

In een dergelijke beroepsgemeenschap zullen dan ook de maatregelen
en voorschriften niet tot stand komen door een liberalistische wijze

van stemmen, waarbij gelijk gemaakt wordt wat niet gelijk is, zooals
dat bij een klasse, massa of menigte het geval is.

In een gemeenschap gelden andere wetten, zooals wij nog kunnen
leeren uit gemeenschappen, die den tand des tijds hebben weerstaan,
met name de gezinsgemeenschap en de afweergemeenschap, het leger.
Voor een gezin geldt immers ook niet, dat de vader alleen doen mag,
wat bij meerderheid van stemmen der gezinsleden wordt uitgemaakt.
Hij leidt zijn gezin en is daarvoor van nature aangewezen en draagt
verantwoordelijkheid. Het leger is ook betrekkelijk vrij gebleven van
liberalistische invloeden, zoodat iedereen het als onzin zou beschouwen
als de sergeant aan de soldaten vroeg, om even te stemmen of een bepaalde
stelling genomen of verlaten moet worden, waarbij de meerderheid
zou beslissen. Bij gelijken spreekt het vanzelf, dat de meerderheid
doorslaat, maar bij een gemeenschap, die van nature kwalitatief geleed
is, geldt dat niet.

Een nieuwe sociale orde, die gebaseerd is op gemeenschappen, zal
moeten doordringen tot alle handelingen, die menschen in gemeenschap
verrichten.

Allen, die aan eenzelfde product, dat niet alleen een stoffelijk product
behoeft te zijn (bv. gezondheid, wetenschap, cultuurgoederen) arbeiden
zullen moeten samenwerken. Door dat product, door hun beroep,
vallen zij onder de betrokken corporatie en zijn zij in de door de cor-
poratie omlijnde gemeenschap verankerd, die dan ook gericht is op
den dienst aan het gemeene beroepswelzijn. Dit bestaat voornamelijk
in het vestigen van een rechtvaardige verhouding tusschen de werkende
beroepsgenooten o.a. beteugeling van de onbeperkte concurrentie,
rechtvaardig loon en rechtvaardigen prijs. De concurrentie tusschen
vaklieden worde niet in de eerste plaats, zooals thans, gevoerd door
den prijs, maar door de kwaliteit en de verzorging van het product
en den dienst aan den verbruiker.

De vakgroepen zullen dus voor hun onderdeel prijsregelend werken,
een prijs vaststellen, waaruit zij hun onkosten, behoorlijke loonen,
verbetering en beveiliging van de onderneming kunnen bekostigen.

Het aantal en de regeling van de capaciteit der ondernemingen,
dus ook de uitvoering van de vestigingswet, komt in handen der
corporaties.

Waar de corporatie ook als doel heeft de gezondheid van het geheel
der ondernemingen, zal zij ook de ondernemingen bevrijden van de
geldmacht, die een vaak ondragelijke last voor hen is.

Daartoe zal zij voorschriften uitvaardigen voor het financieren en
exploiteeren van ondernemingen met buiten-corporatief kapitaal.

Wanneer wij nu een corporatie van den landbouw, den tuinbouw en
de veeteelt gewenscht achten, wat is dan de beteekenis van de sectie
of vakgroep „vleeschdistributie en vleeschhandel" ?
LXVIII 36

De vleeschdistributie wordt voornamelijk verzorgd door slager,
grossier, exportslachter en vleeschwarenfabrikant.

De eerste fase van het distributieproces is het slachten. Dit is een
zuivere vakaangelegenheid en het is daarom de taak van de vakgenooten
dit zelf te organiseeren. Het is dan ook noodzakelijk, dat de slagers
de beschikking krijgen over de abattoirs als hun gemeenschappelijk
bezit. Maar door dit bezit dragen zij ook gezamenlijk de verantwoorde-
lijkheid voor de sociale verhoudingen aan de abattoirs voor zoover
dit hun vak, hun bevoegdheid raakt.

De bevoegdheid der slagers kan zich nooit verder uitstrekken dan tot
slagersaangelegenheden, evenals een timmerman slechts over timmer-
manszaken kan oordeelen. Die hierarchie van bevoegdheid valt samen
met die van deskundigheid.

De door de corporaties ingeschakelde andere vakken op het abattoir,
zooals het keuringspersoneel, vallen buiten die verantwoordelijkheid.

De keuringsambtenaar behoort dus nooit tot de slagersvakgroep en
daarom zal die ambtenaar in een eigen vakgroep behooren, die bevoegd
is in alle aangelegenheden, waarop zijn bijdrage tot het perfecte product,
nl. goed vleesch in goeden staat afgeleverd aan den consument, be-
trekking heeft. De keuringsambtenaar is dus lid van zijn vakgroep,
in de betrokken sectie, in de corporatie. Zijn plaats in die corporatie
is dus nooit tegen iets gericht, maar strekt alleen om het goede product
te verkrijgen. Door een autonome groep van alle keuringsambtenaren
wordt de volksgezondheid het best gediend, want zij zijn het, die door
hun beroep daarvoor verantwoordelijk kunnen zijn.

Het zal wel regel zijn, dat de slachthuis-directeur een dierenarts
is met bijzondere capaciteiten als bedrijfsleider. Hij wordt aangesteld
door de leiding van die vakgroepen, die bij de slachthuizen geïnteres-
seerd zijn. De slachthuizen van de exportslachters, die in een aparte
vakgroep zijn vereenigd, zijn aan dezelfde eischen onderworpen als
die van de gezamenlijke slagers.

Terwille van een goede verhouding en gebiedsafbakening werkt de
top der slagersvakgroep met die der exportslachters samen.

De vakgroepen van slagers zijn over het geheele land in omschreven
gebieden verdeeld en elke groep blijft op eigen terrein, tenzij in onderling
overleg daarvan wordt afgeweken.

Daardoor zal iedere vakgroep, als deel van haar werkterrein en pro-
ductiemiddel, als regel de beschikking hebben over een of meer slacht-
huizen als gezamenlijk, ondeelbaar en onvervreemdbaar bezit.

Krachtens dit gemeenschappelijk bezit zal een abattoir geen voorwerp
van winstmaking zijn voor enkelen, maar dienstbaar aan allen. Een
abattoir is dus niets anders dan een gemeenschappelijk bezit van de
vakgroep van slagers in een bepaald gebied. Het aantal, de plaats,
de capaciteit en de inrichting der slachthuizen zijn onderworpen aan
de landelijke vakgroep der slagers.

Andere vakgroepbelangen dan die der slagers in betrekking tot de
slachthuizen worden in de betrokken stedelijke, gewestelijke of landelijke
vakgroepen beoordeeld en behartigd (keuringspersoneel). Met deze
bijdragen om tot een goedgeplaatst en wel ingericht slachthuis te komen,
moet de slagersvakgroep in ieder geval afzonderlijk rekening houden.

Bij wettelijk besluit van de corporatie, die haar bevoegdheid ontleent
aan haar deskundigheid en haar doel, en wier gezag gedekt wordt door
dat van den Staat, worden zoo mogelijk op één dag alle abattoirs
in Nederland overgedragen voor een getaxeerd bedrag aan de, alle
slagers in Nederland omvattende slagersvakgroep als een geleding van
de landbouw-veetecltcorporatie.

• Deze vakgroep beheert in hoogste instantie alle Nederlandsche
slachthuizen en delegeert haar gezag in dit opzicht aan een gewestelijke
of stedelijke afdeeling van die vakgroep.

Voor de betaling der overname-gelden wordt aan de landelijke
vakgroep een Staatsleening verstrekt, waarvan rente en aflossing uit
de bedrijfswinst der slachthuizen en (of) de bedrijfsbelasting betaald
worden.

Tegelijk met die overdracht aanvaardt die vakgroep de verant-
woordelijkheid voor alle personeel der slachthuizen, waar op verschillend
gebied sociale verbeteringen zullen moeten komen.

De sociale verbeteringen zullen o.a. ook bestaan in de opheffing van
het loonslachterswezen. Er wordt alleen geslacht door eigen gevormd
en bekwaam personeel in vasten dienst van het abattoir.

Wat zijn van deze ordening nu de voordeelen, die in het oog springen?
Dc slagers, die bij het slachten beroepsbelang hebben, zullen meer
dan vroeger in allerlei vakaangelegenheden samenwerken.

Het beheer van het abattoir geeft aan de slagers een besef van dienst
aan de gemeenschap ; het vergroot hun verantwoordelijkheid voor de
volksgezondheid en het bevordert de geneigdheid om meer te denken
in gemeenschapscategorieën inplaats van klasse- of geldcategorieën.
Zoo vloeit van zelf daaruit voort, dat de slagers de eischen om het
vak uit te oefenen zullen verhoogen en om daaraan te kunnen beant-
woorden, zullen zij het vakonderwijs landelijk en gewestelijk gesteund
door de corporatie zelf ter hand nemen.

Tevens zullen zij zelf zorgdragen voor de uitoefening der yestigings-
wet, waardoor de controle op en de goedkeuring van panden waarin
slagerijen zijn of worden gevestigd, beter tot hun recht kunnen komen.

Nu hun aandacht in de eerste plaats gericht is op de kwaliteit, zullen
zij meer gaan letten op een deugdelijk vervoer van het vleesch.

Men zou kunnen vragen, waarom de gemeentelijke slachthuizen
niet in beheer bij de gemeenten kunnen blijven.

Daarop is maar één antwoord mogelijk en dat is: slagersaangelegen-
heden worden door slagers behandeld, terwijl de gemeente het algemeen
welzijn moet behartigen.

Wanneer zooals in het verleden door afwezigheid van een doeltreffend
orgaan (een verplichte vakbond van slagers met wettelijke bevoegdheid
en verantwoordelijkheid) het algemeen belang geschaad wordt door de
gelijktijdige afwezigheid van een aan redelijke eischen voldoend slacht-
huis, behoort het wèl tot de taak eener gemeente om een slachthuis
op te richten en in stand te houden. Dan moet de gemeente, om het
algemeen belang, zich begeven op bijzondere terreinen ; zoodra echter
die geschikte doeltreffende organen er wel zijn, is het billijk, dat de
gemeente zich terugtrekt en het zoolang beheerde slachthuis overdraagt
aan de daarvoor in aanmerking komende vakgroep.

De slachthuizen zijn opgericht, omdat aan redelijke hygiënische
eischen op talrijke plaatsen in dichtbebouwde kommen niet kon worden
voldaan.

Volgens de vleeschkeuringswet zouden de slachthuizen geen winst
mogen maken, maar in tal van gemeenten worde deze bepaling zoozeer
met voeten getreden, dat belangrijke bedragen aan het slachthuisbedrijf
onttrokken en in de gemeentekas gestort worden. Daarmede wordt
een slachthuis voor de gemeente een middel om aan geld te komen
buiten de gewone belasting om. Op die wijze heft de gemeente een
indirecte belasting op de volksgezondheid.

Aangezien een gemeente het aangewezen lichaam niet is om een
bedrijf te beheeren, met name een slachthuis, is dit beheer voor velerlei
kritiek vatbaar.

In naam der zg. vrijheid, die eerder ongebondenheid kan heeten,
mag ieder er zijn koe slachten. Tusschen slagers en directie is zeer
weinig overleg. De directeur is gemeente-ambtenaar en hij ziet cle
slagers slechts als belanghebbenden of hoogstens als klanten, die in
het bedrijf niets te zeggen hebben.

De positie van den loonslachter, die de slachtingen per stuk aanneemt,
naast het personeel van het slachthuis onder de directie, leidt tot
velerlei moeilijkheden.

Daarnaast figureeren de huiden- en afvalhandelaars, die het bedrijf
doorkruisen, in één woord : coördinatie van arbeid is ver te zoeken
door gebrek aan leiding door de samenwerking der vakgroepen van
deskundigen.

Elke dienst aan den slachthuisgebruiker moet afzonderlijk betaald
worden b.v. slacht- en keurloon, wegen en koelen. Waarom alles wat
natuurlijker wijze verband houdt met het slachten van een stuk vee
niet in één tarief vervat ?

Daarbij moge opgemerkt worden, dat het tarief per kilogram vele
praktische voordeelen heeft boven het stukstarief en bij de slagers dan
ook meer gewild is. (Zie hierover de artikelen van collega Reeser en
Meier in ons Tijdschrift).

Wanneer het slachthuis geen winstobject voor de gemeente is, maar
een gemeenschappelijk stuk gereedschap der vereenigde slagers, dan
zal dat ook steeds doelmatiger en beter worden door allerlei ver-

nieuwingen, welke van die winst kunnen worden betaald, bv. darm-
slijmmachines, metalen tafels in de darmwasscherij inplaats van houten,
behoorlijke bloedvanginrichtingen etc., etc.

Door de afwezigheid van een objectief deskundig lichaam, staat de
hygiëne in onze slachthuizen zelfs niet zoo hoog als gewenscht ware.
Hoe vaak zien wij niet bezoedeling van organen door de klauwen of
door uier-secretum ? Hoe worden pensen en darmen vaak schoon-
gemaakt ? Hoe slecht worden de ooren der varkens gereinigd ? etc., etc.

Al deze gebreken en tekortkomingen toonen duidelijk aan, dat er
een coördinatie moet komen van bevoegdheden in hiërarchisch verband,
waarbij het meerdere oordeelt over het mindere, het hoogere over
het lagere. Deze coördinatie is niets anders dan de samenwerking van
allen, die door hun beroep meewerken aan hetzelfde product, ge-
organiseerd in een corporatie, die uitgerust is met bevoegdheden.

Deze bevoegdheden zijn toereikend om, met inachtneming van de
souvereiniteit in eigen kring, dwingend op te treden, teneinde met de
minste, doch beste middelen de perfectie van het eindproduct te
concretiseeren.

De verambtelijking van het slachthuis door te grooten invloed van
een ondeskundig gemeentebestuur of een willekeurigen wethouder zal
ophouden, waardoor het toezicht beter wordt.

Want allen, die opgenomen zijn in de betrokken corporatie, alle
slachthuispersoneel, de directeuren, het keuringspersoneel, slagers,
grossiers, huidenhandelaars etc. kortom alle werkers daarin, zijn geen
staatsambtenaren, al heeft de Staat die corporatie publiekrechtelijke
bevoegdheid verleend.

Soms zijn zij geheel in dienst van de corporatie of vakgroep, soms
zijn zij slechts aan de voorschriften en de rechtspraak daarvan onder-
worpen, nog eens gezegd, de corporatieve orde heeft tengevolge, dat
de Staat ontlast wordt van die zaken, welke evengoed en vaak beter
door beroepsgemeenschappen kunnen worden verzorgd.

Daardoor zal de Staat weer zijn oorspronkelijk doel kunnen nastreven,
namelijk, de groote lijnen van het algemeen welzijn in handen nemen
zonder daarbij te worden afgeleid door bemoeiingen —• vaak verplicht
door afwezigheid van geschikte organen — die het voeren van een
grootsche politiek onmogelijk hebben gemaakt.

Mijn hulp werd ingeroepen voor een i 5 maanden oude s Airedale-
terrier, die volgens de anamnese ± 3 dagen slecht kon slikken en
speekselde. Het dier was opgewekt en vertoonde een geringe speeksel-
vloed ; palpatie van de keelstreek was niet pijnlijk, de lggl. submaxillares
waren iets vergroot, niet hard of pijnlijk.

Bij inspectie van de mondholte was een foetor ex ore waar te nemen,
lichte cyanose van de tong en veel slijm achter in de mondholte. Het
naar voren trekken van de tong bleek zeer pijnlijk te zijn ; bij neer-
drukken van het corpus linguae zag ik aan weerszijden van de tongbasis
een grijsachtige streng in veel slijm.

Met een tangetje kon ik deze grijpen en tot mijn verrassing het
hierbij afgebeelde voorwerp extraheeren.

De 8 cm lange lus bestond uit gewoon bindtouw van ^ 1 2 ^mm dikte.
Deze had om de tong heen gezeten en deze aan de onder- en zijkanten
ingesnoerd. Na een knoop volgde de 6 cm lange platte streng van
gekauwd touw -f- haren blauw lint. De daarop volgende 5-i cm
lange verdikking bestond uit een groot aantal knoopen in het touw
geweekt vloeipapier, met hier uitstekend twee blauwe linten.

Blijkbaar heeft het dier met weggeworpen verpakkingsmateriaal
gespeeld en, er op kauwende, dit ingeslikt. Toevallig is hierbij de lus
om de tong geraakt en aangetrokken door de slikbewegingen, die
voldoende vat hadden op het dikste gedeelte, dat in de oesophagus
terecht gekomen is. Hoewel het inslikken van allerlei vreemde voor-
werpen door jonge honden niets bijzonders is, acht ik dit geval het
vermelden waard.

De patiënt, die op slag van alle bezwaren bevrijd was, heeft sindsdien
nog o.a. een poederdoos en een ceintuurtje spelenderwijs ingeslikt en
weer uitgebraakt. Een i 1 m lang touw werd met de faeces ontlast.

Een onderzoek van deze algemeene ziekte van het beenderstelsel hebben Seifrif.d
en Sassenhoff \') ingesteld. Histopathologisch gaat het bij de osteomyelosclerose
van hel hoen om een bijna uitsluitende aandoening van de spongiosa. Door de
vorming van nieuwe beensubstantie in de oude substantia spongiosa wordt de
mergruimte al meer en meer verkleind. Aan het skelet zijn klinisch geen afwijkingen
vast te stellen. De aandoening heeft met acropachie en met osteopetrosis gallinarum
niets te maken. Bij laatstgenoemde aandoeningen zijn tijdens het leven verdikkingen
aan de diaphyses der beenderen van vleugels en pooten vast te stellen. De oorzaak
van de osteomyelosclerose is onbekend.

Osteomyelosklerose van kippen en de daarbij optredende veranderingen
der bloedvormende organen.¹)

De osteomyelosklerose der kippen is een gecoördineerde ziekte der beenspongiosa
en van de bloedvormende organen evenals van het bloed. Zij laat zich niet ver-
gelijken met een der bekende systeemziekten van het skelet bij huisdieren. Zij heeft
ook geen overeenkomst met rhachitis, osteomalacic, chondrodystrophia fetalis,
osteodystrophia fibrosa en akropachie, evenmin als met de osteopetrosis gallinarum.
Deze laatste komt het meest overeen met de marmerbeenziekte van den mensch.
De osteomyelosklerose komt het meest overeen met de osteomyelosklerotische bloed-
ziekten van den mensch.

Porschmann ²) doet uiededeeling van het voorkomen van zg. leloedeem (chronische
vogelcholera-infectie) bij leghorns in een hoenderpark.

Het verloop der ziekte was goedaardig ; de zieke dieren werden uit den koppel
verwijderd. Vitaminegebrek wordt als inleidende oorzaak beschouwd.

Bij hoenders worden niet zelden locaal optredende chronisch verloopende infecties
met cholerabacillen gezien. Bipolaire bacillen worden daarbij wel vastgesteld,
o.a. in ademhalingsorganen, gewrichten en vooral in de lellen (leloedeem). De
proeven bewezen, dat voor het tot stand komen van een algemeene infectie een
bepaalde virulentie van de cholerabacillen moet bestaan en ook het dier ten tijde
der infectie vatbaar moet zijn, hetgeen o.a. door het koude jaargetijde en vitamine-
gebrek wordt bevorderd.

Deze bccnafwijking bij hoenders is onder verschillende benamingen beschreven.
Ball en Auoer dachten dat tuberculose de oorzaak hiervan was. Nieberle ⁴)
vond evenwel geen tuberculose en meent, dat andere oorzaken, mogelijk consti-
tutioneele momenten, niet zijn uit te sluiten.

1 ) O. Seifried : Osteomyelosklerose der Hühner und die dabei auftretenden Veränderungen
der blutbereitenden Organe. B. u. M.T.W. 1941, p. 126.

2 ) Pörschmann : Läppchenkrankheit (Chronische Geflügelcholera) in einem Farmbetrieb.
Berl. u. Münch. Tieriirztl. Woch. 1940, S. 517.

3 ) Wagener und Matzke : Geflügelcholera, Jahreszeit und Vitamine A. B. u. M.T.W.

4 ) Nieberle : Sogenannte Akropachie (Bamberger-Mariesche Krankheit) beim Kücken.
Arch. f. Tierh. 1940, S. 472.

Artikel over Capillaria, waaruit blijkt dat de eieren dezer wormen in den
bodem goed bestand zijn tegen felle koude en door de wormen, die in den darm
leven, zeer onregelmatig afgegeven worden, zoodat het aantal eieren in de mest
geen maatstaf is voor het aantal wormen in den darm.

Pallaske ²) beschrijft gevallen van paratyphus-enzoötie bij volwassen duiven
met verschijnselen van torticollis. Breslau-bacteriën werden in reincultuur gekweekt ;
de infectie van de hersenen was vermoedelijk haematogeen. De bacteriën zouden
volgens hem hierbij een primaire rol spelen en niet zooals Richter vermeldt een
secundaire.

De afteekeningen v^n Rhode Island-kuikens in verband met het geslacht
en de kleur bij volwassen dieren. ³)

Bij Rhode Island Red-kuikens heeft men getracht verband aan te toonen tusschen
de afteekeningen der pasgeboren kuikens en het geslacht. Na een uitvoerig onderzoek
van 8713 kuikens bleek, dat de afteekeningen van de donskleur geen waarde hebben
ter bepaling van het geslacht.

Kuikens met zwarte plekken in het dons bleken in volwassen toestand een
donkerder kleur te vertoonen dan kuikens met een gelijkmatige kleur.

Onder infectieuse mononucleose verstaat men een bij den mensch voorkomend
ziektebeeld, waarvan de grenzen nog niet scherp zijn getrokken, maar dat in de
praktijk niet steeds wordt erkend, omdat de klinische symptomen weinig typisch
zijn en de diagnose alleen gesteld kan worden d.m.v. bloedonderzoek, zoowel
morphologisch als serologisch. Sommigen noemen deze ziekte identisch met de kiier-
koorts (Pfeiffer), anderen bestrijden deze meening. Het ziektebeeld kan vlg. Tydi
ingedeeld worden in drie typen nl. : 1. het febriele type, 2. het glandulaire type
(= type Pfeiffer) en 3. het anginose type (= monocyten angina = lymphoïdcellige
angina van Schultz). De ziekte komt vooral voor bij kinderen en jonge menschen
en het verloop is in het algemeen gunstig. Het voornaamste symptomentrias is
koorts-klierzwelling-miltzwelling. Beslissend voor de diagnose is echter het bloed-
beeld. In typische gevallen vindt men een geringe verhooging van het totaal aantal
w.bl.1. en een relatieve en absolute mononucleose (60—90%). De vermeerdering
betreft de lymphocyten, waarbij ze vaak een sterk afwijkenden bouw vertoonen.
Soms lijken ze door hun gelapte kern op monocyten en worden dan genoemd :
monocytoïde cellen. De echte monocyten zijn echter niet vermeerderd. Het bloed-
beeld wordt dus gekarakteriseerd door een relatieve en absolute plasmacelachtige
lymphocytose. Het tweede kenmerkende is, dat het bloedserum schapenbloed-
lichaampjes in hooge verdunningen agglutineert (1932 — Paul en Bunnell).
Omtrent de aetiologie van het lijden is niets met zekerheid bekend. Op klinische

gronden is het volgens de meening van Bruins Slot ^]) aan wiens studie het boven-
staande is ontleend, het meest waarschijnlijk, dat we met een virusziekte te maken
hebben.

Shindo ¹) stelde een onderzoek in naar de veranderingen welke in het bloed
optreden bij kinderen lijdende aan beriberi, preberiberi en dyspepsie ten gevolge
van vit. B-avitaminose en den invloed van vit. B toediening op het bloedbeeld.

Na beschrijving van de proeven en bespreking van de literatuur komt schrijver
tot de conclusie dat het bloedbeeld van deze drie ziekten, veroorzaakt door vit. B
gebrek, gekarakteriseerd is door : a. anaemie, b. hypohaemoglobinaemie, c. throm-
bocytosis, d. neutropenie, lymphocytosis, soms eosinophylie, kernverschuiving naar
rechts en een verhoogd aantal neutrophiele cellen met toxische granula. Na toe-
diening van vitamine B verdwijnen de afwijkingen in het bloedbeeld of herstellen
zich althans min of meer.

Kimura, Hiraga en Kumagai ²) beschrijven 5 gevallen van acute myeloïde
leucaemie bij kleine kinderen van 1—6 jaar. In twee gevallen was het een typische
myeloblasten leucaemie, in twee gevallen een myeloblasten Ieucanaemie (Leube)
met zeer veel normoblasten en in één geval een acute aleucaemische myelosis.

Acute myelosis is een acute, doodelijk verloopende ziekte, gepaard gaande met
een ernstige anaemie. Vooral bij kinderen kan de anaemie zeer ernstig worden.
Gewoonlijk gaat de ziekte gepaard met een flinke koorts, pijn in rug en beenen,
gezwollen lever, milt en lymphklieren, hoewel de zwelling van de laatste bij
chronische myelosis ernstiger is. Het bloedbeeld is vooral gekarakteriseerd door het
optreden van veel myeloblasten — of in zeldzamer gevallen van promyelocyten
(= promyelocyten leucaemie). Het totaal aantal w. b. 1. is in den regel verhoogd,
maar weer niet zoo veel als bij chronische myelosis.

De bepaling van de bezinkingssnelheid van de r. bl. 1. is bij den mensch een zeer
belangrijke onderzoekingsmethode, zoowel voor de kliniek als voor de praktijk,
lil de Diergeneeskunde heeft deze methode echter nog geen opgang kunnen maken.
Streit ³) heeft daarom nog eens een onderzoek ingesteld naar de verhoudingen
bij het gezonde en zieke paard. Hij heeft er daarbij vooral naar gestreefd een
uniforme methode van onderzoek uit te werken. In navolging van de methode
van Westergreen geeft hij voor het paard een methode aan, die hij den naam
„Einheitsmethode" zou willen geven. Het is een macromethode, waarbij gewerkt
wordt met bloed, dat vloeibaar is gehouden met isotonische natrium-citraat oplossing
en dat hij laat sedimenteeren in een buisje, dat minstens 32 cm lang is en een
inwendige doorsnee heeft van minstens 2 mm. Verschillende foutenbronnen worden
besproken o.a. : sterkte en duur van de bloedstuwing voor de bloedafname, manier
van bloedafname, duur en intensiteit van de menging van het citraatbloed, de
temperatuur der omgeving, de reinheid en droogheid van het glaswerk, enz. Al
worden alle foutenbronnen vermeden, dan nog zal men bij het paard bij verschillende
parallelproeven verschillende uitkomsten verkrijgen. Deze groote variatiebreedte
bij eenzelfde dier schijnt een typische eigenaardigheid te zijn van het paardenbloed.
Daarom is het steeds noodig verschillende parallelproeven te doen en hiervan het

2 ) Kimura Sh., Hiraga Sh. en Kumagai K. : 5 cases of Acute Myelosis in Childhood,
including 2 cases of So-called Leukanemia. The Tohoku Journal of Exp. Med. Vol. 38,
No. 5, 1940.

3 ) K. Streit : Studien zur Blutkörperchensenkung beim Pferde. Schweizer Arch. f.
Tierheilkunde. Bd. LXXXII, 12, 1940.

gemiddelde te nemen. Streit leest het resultaat der proef af na 15 minuten en
neemt dan de volgende leidraad aan :

Verder worden de resultaten beschreven, verkregen bij verschillende infectie-
ziekten, orgaanziekten en chirurgische ziekten, waarna dan de volgende conclusies
worden getrokken :

a. versneld bij anaemieën en ontstekingen, gepaard gaande met weefselverval
in het stadium van resorbtie (parenchymdegeneratie\'s bij infectieziekten ; abscessen ;
chronische, uitgebreide etteringen ; weefselverval door maligne tumoren ; groote
wonden ; nephritis).

b. Vertraagd bij polycythaemie en bloedindikking (sterk zweeten, maagdarm-
catarrh, ascitis, anasarca, ernstige myoglobinurie, hoefbevangen, ernstige obstipatie)
en collapstoestanden.

Natrium-oxalaat, intraveneus ingespoten bij konijnen, geeft in groote dosis
(0.05 g per kg lichaamsgewicht of meer) een verminderde stolbaarheid van het
bloed. In kleine dosis toegediend geeft het daarentegen een verhoogde bloedstolling
(0.25 g of minder). Noda \') zag na intraveneuze toediening van kleine hoeveelheden
Na-oxalaat een toename van het aantal bloedplaatjes en van het fibrinogeen en
thrombine, zoodat de verhoogde stolbaarheid hiermede in verband mag worden
gebracht. Daar het Na-oxalaat geen verhoogde bloedstolling geeft in vitro, moet
men wel aannemen dat het ingespoten Na-oxalaat een werking uitoefent op de
vormingsplaatsen van het fibrinogeen en de bloedplaatjes, dus op de lever en het
beenmerg. Door proeven bij met gele fosfor vergiftigde konijnen, kon Noda deze
laatste veronderstelling bewijzen. Noda komt dan ook tot de conclusie, dat de
verhoogde stolbaarheid van het bloed na intraveneuze toediening van kleine hoeveel-
heden Na-oxalaat een gevolg is van een prikkelende werking, langs directen weg,
op de vormingsplaatsen van het fibrinogeen en de bloedplaatjes. Thijn.

Hieronymi ¹) heeft enkel bij den hond dystrophia papillaris et pigmentosa
(acanthosis nigricans) gezien. Bij den mensch worden een juveniele, goedaardige
vorm en een kwaadaardige, bij oudere individuen voorkomende, meestal met
carcinoom van buikorganen (vooral maag) gepaard gaande vorm, onderscheiden.
De oorzaak van de aandoening is onbekend. Bij den hond komt vrijwel uitsluitend
de eerstgenoemde vorm voor. De meeste dieren waren niet ouder dan vier jaren ;
zelden ging het huidlijden met carcinoom gepaard ; slijmvliesveranderingen werden
daarbij zeer zeldzaam gezien ; enkele rassen (o.a. takshonden) leden er vooral aan.

In het begin is de huid succulenter en verdikt; later treedt haarverlies en pigmen-
tatie op en krijgt de huid een chagrinleerachtig aspect. Histologisch wordt hyper -
trophie van het corpus papilläre en van het Stratum spinosum gevonden ; het
Stratum granulosum is meestal onveranderd en maär zelden hypertrophisch ; het

1 ) Hieronymi : Dermatopathien beim Menschen und beim Tier. B. u. M. T. W. 1940,
no. 40, S. 477.

stratum Iucidum ontbreekt. De basaalcellenlaag is sterk gepigmenteerd. De
histologische beelden komen overeen met die bij den mensch.

Slechts één geval van xanthoom is bij het paard beschreven en vermoedelijk was
dit nog een pseudoxanthoom.

Door Kunze werden vier gevallen van calcinosis cutis (z.g. kalkjicht) bij den
hond beschreven. Hij kon door injecties met steriele emulsies van kalk- en phos-
phorzure zouten in het subcutane weefsel soortgelijke veranderingen opwekken.

De oorzaak van het lijden is niet voldoende bekend. Een geval van amyloidose
van de huid bij het paard is door Hjarre vermeld ; multiple knobbeltjes werden
daarbij in de huid vastgesteld.

Van een viertal huiddystrophieën heeft Hieronymi \') een vergelijkend patho-
logisch-histologisch onderzoek verricht.

Komt, naast den mensch, alleen bij den hond voor en wel uitsluitend in den
goedaardigen vorm. Histologisch bestaat een uitgesproken hypertrophie van het
stratum spinosum, benevens een papillaire hypertrophie. Het vooral in de basaallaag
vermeerderde pigment is in alle lagen van de epidermis, alsmede in de opper-
vlakkige laag van het coriuin aanwezig.

Aan een overeenstemming tusschen deze huidverandering bij mensch en dier
is niet te twijfelen.

Hoewel dikwijls stoornissen in de cholesterinestofwisseling voorkomen, zijn echte
xanthomen bij dieren niet bekend. Het eenige beschreven geval moet als resorptie-
xanthomatose (pseudoxanthoom) op de basis van ontstekingsachtige veranderingen
van de huid worden beschouwd.

Evenals bij den mensch komen hierbij bij den hond in de subcutis afzettingen
van koolzure- en phosphorzure kalk voor, omgeven door een granulatieweefsel,
waarin veel reuzencellen aanwezig zijn. Bij den hond kon in het bloed geen verhoogde
calciumspiegel worden vastgesteld.

Deze ziekte is bij paarden geconstateerd. In de huid waren talrijke knobbels
aanwezig, bestaande uit amyloidophoopingen in het stratum papillare, zonder
afwijkingen aan de inwendige organen.

Deze gevallen vertoonden groote overeenstemming met het ook bij den mensch
zeldzame ziekteproces.

Nadat bekend geworden is, dat het heptaldehyde retrogressieve veranderingen
in spontane tumoren en ook resorptie van actief groeiend weefsel (muizenembryo\'s)
teweeg brengt, heeft Carruthers ¹) de werking van deze stof op door methvl-
cholantreen te verwekken huidtumoren bij muizen nagegaan.

1 ) C. Carruthers : Influence of heptaldehyde on carcinogenic action of methylcholantreen.
Arch, of Path., Vol. 30, 1940, p. 1184.

van methylcholantreen tegen te gaan, wanneer de rughuid van muizen om den
anderen dag afwisselend met beide stoffen wordt behandeld.

In de controlegroep, die alleen met methylcholantreen werd behandeld was het
aantal carcinomen aanmerkelijk grooter dan in de tevens met heptaldehyde be-
handelde groep muizen. De verhouding tusschen het aantal papillomen in beide
groepen was juist andersom.

Mogelijk staat deze remming in verband met een vermindering van de glycoly-
tische activiteit van de epitheelcellen.

Na een beschrijving van twee gevallen van hypophyse-adenoom bij paarden
geeft Laszló een overzicht van de tot nu toe in dit orgaan gevonden tumoren
bij de verschillende diersoorten. Uit het feit, dat in beide tumoren embryonale cellen
zijn aangetroffen, concludeert schr., dat bij het paard deze cellen, evenals bij den
mensch, ook normaal in de hypophyse aanwezig zijn, hoewel de mogelijkheid van
een ontstaan uit rijpe cellen, die zich om de een of andere reden onvoldoende
differentieeren, niet is uitgesloten.

Bij dieren veroorzaken deze gezwellen alleen locale stoornissen; algemeene
afwijkingen tengevolge van een veranderde interne secretie zijn nog niet vastgesteld.

Neurofibroom van de Truncus nervi sympathici en zijn gangliën en
van het thoraeale ganglion van de sympatische grensstreng.

Laszló ¹) vermeldt een tweetal neurofibromen bij runderen, waarbij de tumor-
knobbels respect, hoofdzakelijk in de grensstreng en in de eerste thoraeale gangliën
geloealiseerd waren.

Histologisch waren de beelden zeer afwisselend. Het vermeerderde bindweefsel,
dat de gangliëncellen uit elkaar had gedreven, vertoonde beelden van weekfibroom,
myxoom of spoelcelsarcoom. Door stuwing waren hier en daar de weefselspleten
tot pseudocysten verwijd.

Een pigmenteering van het slijmvlies van den dikken darm, zooals soms bij den
mensch wordt aangetroffen, is bij dieren nog niet vastgesteld.

Jarmai en Kemény ²) beschrijven nu een geval bij een io-jarig paard, waarvan
de mucosa van coecum en maagvormige verwijding van het colon, diffuus of
streepvormig, een donkerbruine kleur vertoonde.

Microscopisch bleek het pigment, dat nauw aan melanine verwant bleek, zoowel
extra- als intracellulair, echter nooit in de epitheelcellen voor te komen.

Daar het paard langen tijd een eiwit- en koolhydraatrijk voedsel heeft gehad,
waaruit bij de vertering veel aromatische stoffen kunnen ontstaan, is het mogelijk,
dat hieruit onder invloed van enzymen van het darmslijmvlies de melanine-achtige
kleurstof is gevormd.

Gezwellen van de melkklier komen bij honden veelvuldig voor ; vaak zijn zij
van gemengden aard. Schlothauer ³) geeft een beschrijving van 22 door hem
waargenomen tumores mammae ; vijftien daarvan waren gemengd. Gewezen

1 ) F. Läszlö : Neurofibrom des Truncus nervi sympathici und seiner Ganglien, Neurofibrom
der thorakalen Ganglien des sympathischen Grenzstrenges. D.T.W., Jrg. 49, 194X, p. 85 en 99.

2 ) K. Järmai und A. Kemeny : Melanosis coli beim Pferd. D.T.W., Jrg. 49, 1941,
p. 81.

3 ) Schlothauer : Neoplasm in the mammary gland in dog, their pathology and surgical
treatment. Journ. A. Vet. Med. Ass. 1940, S. 632.

wordt op den invloed van de oöphorectomie op deze tumoren, zooals bij vrouwen
zou zijn opgemerkt.

Operatieve verwijdering vindt hij het beste. De lymphbanen van de drie craniale
melkklieren gaan naar de oksellymphklieren, die van de twee caudale naar de
inguinale lymphklieren.

De operatietechniek wordt nader beschreven; een teekening verduidelijkt
den tekst.

Sectie : Voedingstoestand matig, in de lebmaag Haemonchus contortus, uit alle
organen worden coli-bacteriën gekweekt.

Oraal van den linker medialen ooghoek bevindt zich een vaste, niet verschuifbare
dikte van 5 X 13J X 1 cm, de huid is onveranderd. Het gezwel heeft het been-
weefsel over groote uitgebreidheid vernietigd en blijkt histologisch een fibroplastisch
adeno-carcino-sarcoom te zijn. Het rondcellig sarcoom-type overheerscht.

Dr. S. Schmidt ¹), Directeur der mond- en klauwzeerafdeeling van het Deensche
Rijks Seruminstituut, bericht uitvoerig over de wijze waarop zich aan genoemd In-
stituut de bereiding van mond- en klauwzeervaccin van een eenvoudig begin in 1938
heeft ontwikkeld tot een productie van ± 30.000 liter per jaar. De arbeid in zijn
geheel is gesplitst in twee gescheiden taken, nl. de virusproductie, welke in de
laboratoria op het eiland Lindholm geschiedt en de feitelijke vaccin-aanmaak,
welke in het Rijks Seruminstituut wordt bewerkstelligd.

In bijzonderheden worden ligging, bouw en inrichting der laboratoria en isolatie-
stallen van het Instituut beschreven, waaruit blijkt, dat uiteraard zorg is gedragen
voor de meest strenge isolatie- en desinfectiemaatregelen (kleed- en badkamers
voor het personeel, verbrandingsoven onder de laboratoriumgebouwen, onschadelijk
maken van spoelwater, speciale laboratoriumventilatie met gezuiverde lucht en
zonder tocht, afleiden van den luchtstroom der centrifuges direct in den schoorsteen
van den verbrandingsoven, enz.).

Het virus wordt op Lindholm verkregen door enting aan de tong van uitge-
rangeerde zg. destructie-runderen, welke 24 uur na de enting worden gedood ter
verzameling van lymphe en blaarwanden. De oogst aan materiaal bedroeg in de
campagne 1939—1940 per dier gemiddeld 58,5 gram voor het O-type, 60 gram
voor het A-type. In houders van roestvrij staal wordt dit virus onder ijskoeling van
Lindholm naar het Instituut vervoerd en daar bij 3⁰ C. bewaard.

De verdere bewerking der blaarwanden bestaat in herhaald fijnmalen en
extraheeren met C0₂ vrij gedestilleerd water (6 a 7 maal zooveel als het gewicht
van blaren lymphe bedroeg) en zeven ; na de laatste extractie wordt de lymphe
toegevoegd. Dit mengsel wordt nu geplaatst in het homogeniseeringsapparaat
onder een druk van 100 atmosferen (waardoor de celwanden barsten en een homogene
suspensie ontstaat) en gecentrifugeerd in een super-centrifuge (het slib wordt nog
eens hydraulisch nageperst). De nu celvrije virus-suspensie passeert een Seitz E.K.-
filter en wordt ingesteld op een ph van 8,5 ; vervolgens wordt er voor adsorptie
de noodige hoeveelheid aluminium-hydroxyde langzaam mede gemengd (50%),

1 ) Dr. S. Schmidt : Om fremstilling af Vaccine mod Mund og Klovesyge. Maanedsskrift
for Dyrlaeger. Deel 52, afl. 23 en 24, Maart 1941.

formaline toegevoegd (0,05—o,i %) en wordt de vloeistof tot slot gestort in het
roestvrije ontgiftingsapparaat, waarin zij onder roeren gedurende 36 uur op 26° C.
wordt verwarmd.

Monovalente vaccins bevatten dan 0,7 % virus, divalente 1,4% nl. 0,7 % type O
en 0,7 % type A (type C is tot nu toe in Denemarken niet ontmoet). Voor de praxis
is het van belang te weten, dat de vaccins geen vriestemperatuur verdragen. Op
bestelling wordt het aan de practiseerende dierenartsen geleverd in flesschen van
30—1000 cc. Het in de practijk langs subcutanen weg aan te wenden vaccin wordt
vóór het beschikbaarstellen op onschadelijkheid (apathogeniteit) en werkzaamheid
(immuniseerend vermogen) getest en wel op 3 (voor divalente vaccins op 6), in
verzegelde boxen geplaatste, absoluut gezonde controle-runderen, door hen met
60 cc, d. i. de 4-voudige practijkdosis vaccin subcutaan in te spuiten. Hebben de
dieren na 2 weken observatie geen verschijnselen van mond- en klauwzeer vertoond,
dan wordt de vaccin-partij voor onschadelijk verklaard en worden de dieren aan
de immuniteitstest onderworpen door inspuiting van hoogvirulent stalvirus in het
tong-epitheel. Treedt daarna geen generalisatie, hoogstens een klein primair affect
op, dan wordt de partij voor bruikbaar verklaard. Het komt voor, dat bepaalde
partijen niet apathogeen worden, iets wat vermoedelijk ligt aan een grootere
resistentie tegen de formaline-warmte behandeling ; een deel van zulke partijen
is door herhaalde warmtebehandeling en extra formaline-toevoeging tenminste
nog wel bruikbaar te maken.

Schrijver brengt naar voren, dat het voor een Instituut onmogelijk is om voor
een vaccin een absolute garantie te geven, daar men bv. nooit zeker is of de ge-
bruikte contröle-dieren niet van tevoren een lichte symptomenvrije infectie kunnen
hebben doorgemaakt, maar toch is het in Denemarken maar éénmaal voorgekomen,
dat een vaccinpartij — overigens onbewezen — werd beschuldigd van entziekte
te hebben verwekt.

Het vaccin is, mits goed bewaard onder gunstige verhoudingen (o° tot 5 C.)
verscheidene maanden tot 1 jaar houdbaar, terwijl de opgewekte immuniteit van
tamelijk langen duur schijnt te zijn. Een bezwaar is de locale zwelling op de entplaats,
welke haar oorzaak vindt in het aluminiumhydroxyde. Naar het oordeel van
schrijver zal het door verlaging der vaccindosis of verkleining der hoeveelheid
aluminiumhydroxyde (tot 10 k 20%) misschien mogelijk blijken om het genoemde
bezwaar te ondervangen. Schmidt dringt dan ook aan op het nemen van verdere
proeven terzake.

In het begin produceerde men in Denemarken alleen O-vaccin, later (bedreiging
vanuit Duitschland) ook A-vaccin, terwijl in de campagne 1939—1940 bijna uit-
sluitend divalent vaccin werd gemaakt, dat dezelfde beschuttende werking heeft
tegenover de twee typen O en A.

De epizoötie in Denemarken, welke voortvloeide uit de panzoötie, die in het
voorjaar van 1938 uit Noord-Afrika in Frankrijk werd binnengesleept en haar weg
over Europa nam, was waarschijnlijk in hoofdzaak van het O-type, zij het, dat
in een aantal gevallen afwijkende eigenschappen van het virus werden aangetoond,
vermoedelijk het A-type betreffende. Eenmaal werd een ziektegeval bij den mensch
gecontroleerd (O-type).

(N.B. Over de met de vaccins in de praxis bereikte resultaten, alsmede over
bijzonderheden als doseering, immuniteitsduur, enz. bevat dit artikel geen ge-
gevens. Ref.).

Uit dit artikel van Toussieng en Fogedby ¹) van het mond- en klauwzeerstation
op Lindholm, dat overigens een polemische strekking heeft, is het interessant aan
te halen, dat het sedert de Duitsche onderzoekingen op ,,Riems" en de Engelsche
op „Pirbright" is komen vast te staan, dat er 3 hoofdtypen O, A en C (in Duitsch-

1 E. Toussieng og E. Fogedby : Om Mund og Klovesygevirustyper og Virusjnoduktion.
Maanedsskrift for Dyrlager, Deel 52, afl. 24, Maart 1941.

land resp. genoemd A, B en C) van mond- en klauwzeervirus bestaan, dat er binnen
het raam van elk type vele varianten voorkomen, dat er intermediaire en onstabiele
vormen worden gevonden en dat er ten slotte virusstammen zijn, die tot geen enkel
der 3 hoofdtypen kunnen worden gebracht. Type O komt het meest, type C het
zeldzaamst voor. De type-immuniteit is bij het rund niet streng specifiek. Behalve
uit immunologisch oogpunt onderscheiden de 3 typen zich ook epizoötologisch.

De Europeesche epizoötieën, die in den loop van een paar jaar de meeste landen
overstroomen, zijn van het O-type. In het spoor van deze O-epizoötieën treden
min of meer sterke epizoötieën van het A-type op, ten aanzien waarvan vermoed
wordt, dat het oorspronkelijke O-virus zijn antigene structuur heeft gewijzigd,
tot A-virus is geworden en zoo de bestaande O-immuniteit heeft doorbroken. Het
C-type onderscheidt zich van de beide andere, doordat het geen tendenz tot uit-
breiding vertoont. Er is reden om aan te nemen, dat ook dit type een mutant van
het O-type is. Intermediaire typen zullen bij voortgezette dierpassage onder ver-
liezen van bepaalde componenten ten slotte type-zuiver te voorschijn komen.

Het type-probleem is dus zoo ingewikkeld, dat het noodig is, om steeds onder-
zoekingen in te stellen van de virusstammen, welke in praxis de ziekte veroorzaken.

Voor de type-bepaling gebruikt men op Lindholm runderen en caviae, liefst
beide diersoorten, want de bij hen genoteerde resultaten dekken elkaar niet altijd.
Zooals bekend, vindt de Deensche virusproductie voor vaccin-doeleinden op
Lindholm plaats. Het virus, waarmede de productie-koeien daartoe worden geënt,
wordt achtereenvolgens van rund op rund 14 a 20 maal gebruikt alvorens een
nieuwe stam wordt genomen. Bu.

Na een korte uiteenzetting van de verschijnselen en de oorzaken van de „alimen-
taire staltetanie" bij het rund, beschrijft Holz ^x) ziektegevallen bij olifanten.

Een werkolifant in Haoenbeck\'s dierenpark zakte plotseling in het tuig ineen,
kon niet meer opstaan en sloeg met de beenen. De anamnese gaf geen aanwijzingen
en een diagnose kon, bij het om zich heen slaande dier niet gemaakt worden.

Drie weken later werd een io-jarige, tevoren geheel gezonde olifant onder gelijke
verschijnselen ziek. Het gelukte het dier, dat volkomen stijf was, in een broek staande
te houden. Verder toonde het clonische krampen, nystagmus, een partieele ver-
lamming van de slurf en oesophagusparalyse.

Holz spoot 50 gram Calcium Sandoz in J L. Aqua dest. intramusculair in en
20 cc Nephrol (een cardiacum blijkbaar) subcutaan. Spoedig trad herstel in. Op
de plaats van de i.m injectie ontstond een flinke zwelling, die vanzelf verdween.
Verder werd nog calcium door het voer gegeven.

Als oorzaak geeft Holz aan den overgang naar groenvoeder in groote hoeveel-
heden, waarbij het voeren van geplette haver, waaraan de dieren gewend waren,
gestaakt werd. Hij meent dat vele, tot nu toe onopgehelderde sterfgevallen bij
olifanten aan tetanie te wijten zouden zijn en raadt aan. in twijfelachtige gevallen
de onschadelijke injectie ook te geven.

Een darmaandoening, veroorzaakt door Bact. enteritidis Breslau bij
•olifanten. ²)

In een reizend circus werden alle dertien olifanten ziek. De dieren hadden weinig
eetlust of weigerden alle voedsel. Vier hadden ernstige diarrhee met sterk persen
(de vier beenen bij elkaar geplaatst), eerst waterige, daarna minder maar slijmige

faeces met bloed vermengd. Hiervan stierven drie wijfjes, resp. van 5, 20 en meer
dan 80 jaar oud. De vierde genas.

Sectie : lichtgekleurde spieren, miltzwelling, opvallend sterke zwelling darm-
slijmvlies met ± I cm dikke oedemateuze submucosa.

Morphologisch, kultureel en serologisch konden de gekweekte bacteriën gedetermi-
neerd worden als Bact. enteritidis Breslau.

Het dieet had de laatste 14 dagen bestaan uit geplette haver, zemelen, en bij
gebrek aan hooi verder uit brood, stroo, peen, koolrapen, aardappelen en keuken-
afval en wat de dieren van het publiek kregen.

De olifanten kwamen niet met andere dieren in aanraking. De bron van infectie
kon niet worden aangegeven.

De vorm van de uitgeschachte penis van een 7 jaar oude Afrikaansche neushoorn-
stier (Diceros bicornis L.) wordt beschreven. De lengte was ongeveer 70 cm, de
dikte aan de basis ongeveer 10 cm. Het einde was naar achteren omgebogen. Op
de bocht bevonden zich lateraal aan weerszijden de platte lobi penis, die bij het
begin van de erectie nog op de dorsale zijde samengevouwen lagen, bij toenemende
erectie opzwollen en in een stompen hoek van bijna 180⁰ op elkaar stonden. Aan
het einde bevond zich een 3 cm lange processus urethralis met een paddestoelachtig
verbreed einde. Alleen de glans was gepigmenteerd.

De neushoorn kan de urine (die een witte troebeling vertoont, die aan vogel-
urine doet denken, Ref.) uit de uitgeschachte penis tot 4 m naar achteren spuiten
en zelfs (volgens Schulz) tot een nevel verstuiven.

Kiermeier en Heisz ²) hebben uitgebreide onderzoekingen verricht over de
houdbaarheid van rund- en varkensvet bij lage temperaturen. Zij gingen de houd-
baarheid na van runderenvoetcn en varkenshelften bij —8,5°, — if>°en—21° C.
gedurende een tijd van 18 maanden. Zij namen toen waar, dat een temperatuur
van — 8,5° C. voor een bewaring langer dan 4—5 maanden voor vetweefsel niet
geschikt is, daar dan ransigheid optreedt.

Tusschen de temperatuur van — 15⁰ C. en — 21⁰ C. was, bij een bewaren van
een jaar, slechts dit verschil, dat bij — 21⁰ C. het typische aroma van het vleesch
en vet beter bewaard bleef. Slechts moet worden zorg gedragen, dat een niet te
sterke luchtverversching plaats vindt en geen te langdurige belichting van het
vleesch kan plaatsvinden, daar, zooals bekend, hierdoor de autoxydatie van het
vet wordt versneld.

Bij bewaren van vetweefsel in een koolzuuratmospheer bij ■— 8,5° C. kan eenzelfde
kwaliteit worden verkregen als bij een bewaren in een koelhuis in gewone lucht
bij — 15° C. Deze waarneming bevestigt de resultaten van onderzoekingen van
Lea over de chemische veranderingen in vetweefsel bij bevroren en gekoeld vleesch,
welke onderzoekingen reeds in 1933 zijn verricht geworden en waarbij hij vond,
dat bij een bewaren in een koolzuuratmospheer bij 0° C. het bederven van rundvet
merkbaar wordt vertraagd. In een omgeving met 10% koolzuur duurde het zelfs
2 maal zoo lang, voordat een duidelijk waarneembare bedorven smaak optrad.

2 ) Kiermeier und Heisz : Die Haltbarkeit von Rinder- und Schweinefettgewebe bei
tiefen Temperaturen. Z. f. d. gesamte Kälte-Industrie, Jg. 46, pg. 91.

en vetvveefsel bepaalde stoffen aan dit vleesch worden toegevoegd, welke het ransig
worden tegengaan. Ten slotte is nog de vochtigheid van de lucht in de bewaar-
ruimten van zeer groote beteekenis. Als de relatieve vochtigheid van de lucht be-
langrijk boven de 75 % stijgt, treedt snel een bederf aan de oppervlakte op, als niet
een bewaartemperatuur van —-18° C. kan worden verkregen.

Het verlengen van de houdbaarheid van versch vleesch door afbranden
en diathermiebehandeling.

Nagegaan werd door Egehoj of men de houdbaarheid van versch vleesch
kan verlengen door de oppervlakte van het vleesch te drogen door middel van
heete lucht, door de oppervlakte licht af te branden en door er een diathermie-
behandeling op toe te passen.

Direct na het slachten werd door Egehoj daartoe het vleesch met behulp van
een benzine-blaasvlam licht afgebrand. Behandeld en niet behandeld vleesch werd
daarna gedurende 20 uur bewaard bij een temperatuur van 20° C., vervolgens
24 uur lang bij 4⁰ C. en daarna weer 36 uur bij zelfs meer dan 20° C. Behalve dit
afbranden gebruikte hij ook nog heete lucht, ter opdroging van het oppervlak
en heeft hij vleesch behandeld met een diathermie-apparaat. Heete lucht bleek
niet afdoende.

De 2 andere methoden gaven betere resultaten. Het afbranden moet slechts
zeer kort geschieden, zoodat slechts een dunne laag gecoaguleerd eiwit aan de
oppervlakte werd verkregen. Korstvorming mag niet plaats vinden. Niet behandeld
vleesch had na den proeftijd op de sneevlakten en aan de binnenzijde van het
buikvlies reeds een flinke bacteriegroei. Het afbranden was het goedkoopst in uit-
voering.

Vergelijkende onderzoekingen over het vaststellen van de vleesch-
temperatuur bij het invriezen van vinnenrunderen.

Volgens de onderzoekingen van Okhler ¹) ziet men tusschen de verschillende
temperatuursopnemingsmethoden nog verschillen van 0,2° C. Hij beveelt daarom
aan bij het opnemen van de temperatuur met behulp van een stalen huls met deze
fout rekening te houden en eerst een temperatuur van — 3,2° C. als voldoende
te beschouwen voor het invriezen van vinnenrunderen.

Keller ®) komt tot de volgende conslusie : Tot dat in 1913 Ransom aantoonde,
dat de cysticercus ovis een blaaswormstadium is van de taenia ovis van den hond,
kan men zonder twijfel aannemen, dat alle vóór dien tijd beschreven gevallen van
spiervinnen bij het schaap werden beschouwd als cyst. cellulosae, gedeeltelijk ook
als cyst. tenuicollis.

Na 1913 wordt algemeen de vin, welke bij het schaap wordt waargenomen, als
cysticercus ovis beschouwd. Een uitzondering vormt de Franschinan Henry, die
nog steeds van meening is, dat de cysticercus cellulosae bij het schaap voorkomt.
Tot op heden, aldus Keller, is niet het absolute bewijs geleverd, dat cysticercus
cellulosae bij het schaap kan voorkomen. Besmettingsproeven met taenia solium
op het schaap zijn nog niet verricht. Het zelden waarnemen van schapenvinnen
in streken, waar men nog herhaaldelijk cysticercus cellulosae kan aantreffen, zou
een bewijs zijn tegen het voorkomen van cysticercus cellulosae bij het schaap.

Volgens Keller is de cysticercus ovis ongevaarlijk voor den mensch. Wat betreft
de vinnen, welke men bij reeën kan waarnemen, merkt Keller op, dat tot aan
het jaar 1927, toen Von Christiansen de cysticercus capreoli als een blaasworm
van een hondentacnia diagnostiseerde, deze cysticercus capreoli vrijwel steeds

1 ) Oehler : Vergl. Untersuchungen über die Feststellung der Fleischtemperatur bei dem
Einfrieren finniger Rinder. Diss. Giessen, 1939.

identisch is gehouden met de Cysticercus cellulosae of Cysticercus Ovis. Van deze
cyst. capreoli is niet bewezen, dat zij onschadelijk is voor de volksgezondheid.

Ter oplossing van het vraagstuk, in hoeverre de leverproef van Cattaneo, welke
op het aantoonen van glycogeen berust en de pH-bepaling van het vleesch een
aanvulling kunnen geven van de verschillende onderzoekingsmethoden bij de
vleeschkeuring, deed Brass een serie onderzoekingen bij 50 in nood geslachte
runderen, kalveren en varkens en bovendien bij 2 gestorven varkens.

Daarbij bleek, dat de pH-bepaling onder bepaalde omstandigheden bij de
vleeschkeuring kan worden gebruikt. Daarentegen gaf de leverproef, welke dikwijls
bij overeenkomstige ziektegevallen tegenovergesteld uitviel, geen aanwijzing omtrent
de geaardheid en hoedanigheid van het vleesch in die gevallen.

Bij vergelijking van de resultaten van de pH-bepaling met die door de leverproef
verkregen zag men bij runderen en kalveren in 25 % en bij varkens in 60 °₀ dei-
gevallen overeenstemming.

Te beginnen met 1 Juni a.s. zal collega J. H. ten Thije wederom
op zich nemen de werkzaamheden, verbonden aan bovengenoemd
Bureau. Aanvragen voor het bekomen van een vervanger of opgaven
van het zich beschikbaar stellen als vervanger moeten dus van dien
datum af aan hem worden gericht.

Collega ten Thije is in het bezit van de namen van de collega\'s,
die zich reeds voor waarneming beschikbaar hebben gesteld en is
bekend met hun nog loopende verbintenissen.

Kort verslag van de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op
27 Maart 1941 in Hotel Terminus te Utrecht.

Op deze vergadering waren aanwezig alle leden van het Hoofdbestuur, zoodat
de vergadering geleid werd door den voorzitter, Prof. Dr. H. Schornagel.

1. Een dankbetuiging van de familie Bloemen te Roermond voor de deelneming,
betoond bij het overlijden van hun Vader, collega L. J. H. Bloemen.

2. Een dankbetuiging van Mevr. A. Frik-Reitsma te Heerenveen voor de
deelneming, betoond bij het overlijden van haar Man, collega K. Frik.

3. Een schrijven van Mr. P. A. van Driest te Amersfoort, waarin hij op een
daarover aan hem gericht verzoek mededeelde, dat hij gaarne bereid was, bij
voorkomende gelegenheden als rechtskundig adviseur van onze Maatschappij op
te treden.

4. Een schrijven van collega H. A. Kroes te Groningen, door hem gezonden
aan Prof. Dr. G. Krediet en door dezen doorgezonden aan het H.B. In dat schrijven

deelde Kroes mede, dat in December 1942 zoo mogelijk het eeuwfeest van het
veterinaire vereenigingsleven in Groningen zal worden gevierd. Aan dat herdenken
wilde Kroes iets van blijvenden aard verbinden. Hij herinnerde er aan, dat de
Groningsche Universiteit in het bezit is van een zg. Universiteitsmuseum, waar
allerlei zaken betreffende het vereenigingsleven van vroeger en thans worden
bijeengebracht. Omdat hij vermoedde, dat de Veterinaire Faculteit te Utrecht
niet een dergelijke verzameling bezit, zou hij ter gelegenheid van dat feest een
verzameling uit ons vereenigingsleven willen trachten bijeen te brengen en deze
willen behouden en bestemmen om geplaatst te worden in het door onze Maat-
schappij te stichten eigen gebouw.

Aangezien het H.B. het zeer zou toejuichen wanneer het mogelijk zou zijn een
dergelijke verzameling bijeen te brengen, besloot het daarover een schrijven te
richten tot de besturen van de afdeelingen, met verzoek wel hun medewerking daar-
voor te willen verleenen en hun te vragen, zich daarover ook met hun leden in
verbinding te willen stellen.

Als lid dér Maatschappij werd aangenomen de dierenarts L. J. v. d. Vooren
te Hilversum.

Overeenkomstig het daarover gegeven advies van de Redactie van het Tijdschrift
werd besloten, de publieksprijs van het nummer van de Acta, „Die Trichomoniasis
der Tauben und ihre Bekämpfung", door Dr. A. Bos, vast te stellen op ƒ 3.50.

Gevolg gevende aan het indertijd gedaan verzoek van de afd. Gelderland-Overijssel
om een gedeelte van het kapitaal van de Maatschappij en van hare Fondsen te
trachten te beleggen in een pand, waarin het secretariaat van de Maatschappij
zou kunnen worden gevestigd, waren door een paar leden van het H.B. enkele
gebouwen daarvoor bezichtigd. In het algemeen was gebleken, dat het zeer moeilijk
zou zijn daarvoor een geschikt pand op een goede plaats te kunnen vinden. Na
bezichtiging van enkele huizen bleef er slechts één over, gelegen aan den Catharijne-
singel in de buurt van het station, dat eenigszins in aanmerking zou kunnen komen.

Toen echter overgegaan werd tot opmaken van de exploitatierekening, bleken
de jaarlijksche kosten, aan het in gebruik nemen van dat gebouw verbonden, hoog
te zijn. Zelfs wanneer een gedeelte van het gebouw bestemd zou worden als woning
van den secretaris, wat toch het meest gewenscht zou zijn en den secretaris daarvoor
een zekere huur in rekening werd gebracht, bleven de kosten nog zoo hoog, dat het
H.B. van meerling was, niet tot aankoop van dat pand te mogen overgaan.

Toch zal het H.B. zijn volle aandacht hieraan blijven schenken. In de tegen-
woordige omstandigheid, waarin in Utrecht veel gebouwen bezet zijn, zal het echter
niet gemakkelijk gaan, een pand te vinden, dat voor secretariaatsgebouw van de
Maatschappij zou kunnen dienen.

Door de afd. Utrecht was aan den voorzitter verzocht, de aandacht van het
H.B. te vestigen op de slechte behandeling der slachtdieren, die op de verschillende
leveringsplaatsen moeten worden aangebracht en op de wijze waarop het vervoer
der varkens vaak geschiedt. Het is meermalen voorgekomen, dat die runderen
24 uur en langer moesten blijven staan in de koude, terwijl hun noch eten, noch
drinken verstrekt werd. Ook werden de varkens bij het vervoer per trein langen
tijd zonder drinken gelaten.

Het H.B. besloot, zich daarover in verbinding te gaan stellen met het bestuur
van de Ned. Ver. tot Bescherming van Dieren.

Inventaris van de in Nederlandsche bibliotheken aanwezige tijdschriften
op natuurwetenschappelijk, medisch en technisch gebied.

De voor samenstelling van bovengenoemden inventaris benoemde commissie is
met haar werkzaamheden gereedgekomen. Zij bericht nu, dat de leden van de
samenwerkende vereenigingen, waartoe ook onze Maatschappij behoort, een
exemplaar van dien inventaris kunnen bekomen; de vermenigvuldiging van den
inventaris heeft plaats volgens het rotaprint-procédé.

Leden van de Maatschappij, die een dergelijk exemplaar zouden willen ontvangen,
wordt verzocht daarvan vóór 10 Juni a.s. bij mij opgave te doen. Ik kan dan een
exemplaar, waarvan de prijs f 6.— of iets meer zal bedragen, voor hen bestellen.

Ook later zal nog gelegenheid bestaan een dergelijk exemplaar te bestellen; de
prijs zal dan echter hooger zijn.

Het jaar 1940 is er een, dat allen die het meegemaakt hebben hun leven lailg
niet zullen vergeten. Het stemt dan ook tot dankbaarheid, dat na 10 Mei, de datum
waarna zooveel in ons vaderland veranderde, de Afdeeling Overijssel geheel intact
en met de volle animo haar werkzaamheden kon voortzetten.

De Afdeeling telde aan het begin van 1940 36 leden, welk aantal is gestegen tot 38.

Het bestuur bestond uit de Heeren : R. Post, voorzitter, H. T. van der Veen,
vice-voorzitter, P. Rodenhuis, secretaris, Dr. H. H. Scholten, penningmeester
en G. S. E. Vegter, afgevaardigde voor het Algemeen Bestuur.

Gedurende de afwezigheid van den secretaris nam coll. C. Tolhoek diens werk-
zaamheden waar. Aan het eind van het jaar trad coll. Post reglementair als voorzitter
af en nam coll. Vegter zijn plaats in.

In het afgeloopen jaar werden 4 algemeene vergaderingen en 5 bestuursver-
gaderingen gehouden.

De ledenvergaderingen werden niet al te druk bezocht, de beide eerste slechts
door 10, resp. door 13 leden, terwijl het bezoek op de laatste twee vergaderingen
terugliep tot 7 en 8. De voornaamste schuld hieraan was de beperkte vervoers-
gelegenheid, aangezien het bezoeken van vergaderingen per auto door den
Rijksinspecteur voor het verkeer te Zwolle verboden werd.

In de Februarivergadering hield coll. Kirch een voordracht over schurftbestrijding
door middel van de gascel, welke lezing werd geïllustreerd met lantaarnplaatjes.

Op de Meivergadering, die door de omstandigheden eerst in Juli werd gehouden,
vergastte Professor Roos de afdeeling op een zeer interessante lezing over „Hart-
stoornissen in het verloop van mond- en klauwzeer". Deze voordracht viel bijzonder
in den smaak der aanwezige leden en er zouden zeker uitgebreide discussies op
gevolgd zijn, als het beperkte treinverkeer Prof. Roos niet tot een overhaast vertrek
had genoopt.

Zooals steeds werden ook dit jaar weer vele besprekingen gewijd aan de t.b.c.-
bestrijding en de Gezondheidsdienst voor Vee, terwijl ook de bespreking van den
beschrijvingsbrief dei Maatschappij en de verslagen van den afgevaardigde naar
de vergaderingen van het Algemeen Bestuur vermeld dienen te worden.

Als altijd vormden de casuistische mededeelingen een belangrijk punt van iedere
agenda, een punt waarvoor immer groote belangstelling aan den dag werd gelegd.

Na de invoering van de benzinedistributie werd coll. Post aangewezen als adviseur
van den Rijksinspecteur voor het verkeer te Zwolle.

Deze collega wist meermalen voor de leden der afdeeling successen te boeken,
zoodat, al is er hier en daar nog wel eens een klacht te hooren, de benzineverdeeling
thans op redelijke wijze geschiedt.

Ik besluit dit korte verslag met den wensch, dat de afdeeling mag voortgaan,
haar taak op dezelfde opgewekte wijze als voorheen voort te zetten, opdat zij,
wanneer de sombere tijden met het oorlogsgeweld tot het verleden zullen behooren,
de belangen der leden zal kunnen blijven behartigen tot heil van mensch en dier.

Ondergeteekenden zouden gaarne komen tot de vorming van een speciale groep
in maatschappelijk verband, als bedoeld bij art. 29—32 van het Huishoudelijk
Reglement der Maatschappij voor Diergeneeskunde.

De bedoeling is dat onderling aansluiting gezocht en nauwer, voortdurend
contact onderhouden wordt door die collegae, die uit hoofde van hun voor-
opleiding, zelfstudie of ervaring te rekenen zijn tot de „kleine huisdier-specialisten",
alsmede door die collegae, wier dagelijksche werkzaamheden voor een zeer groot
gedeelte de kleine huisdier-praxis omvat.

Bepaling van werkwijze, enz. kan nader in onderling overleg worden vastgesteld,
zoodra minstens vijftien aanmeldingen voor dit nieuwe Groepsverband zijn binnen-
gekomen.

Prof. Klarenbeek, wien wij tevoren van het plan tot dezen oproep in kennis
stelden, deelde ons mede dat een en ander zijn volle sympathie heeft.

Aanmeldingen tot deelneming s.v.p. bij eerstondergeteekende (Weteringschans
>45)-

Kon in het vorig jaarverslag melding gemaakt worden van de publicatie van
twee van de Stichting uitgegane „Mededeelingen", in het afgeloopen jaar bleven
de werkzaamheden beperkt tot de voortgezette subsidie aan het onder leiding van
Prof. Dr. L. df. Blieck reeds aan den gang zijnde onderzoek naar de influenza der
biggen.

De door den ingetreden oorlogstoestand ontstane abnormale omstandigheden
waren oorzaak, dat aan den oorspronkelijken opzet om weer een oproeping te
plaatsen voor een, voor rekening der Stichting te verrichten, nieuw onderzoek geen
uitvoering is gegeven. \')

Deze onvrijwillige remming in de werkzaamheden had tengevolge, dat de
inkomsten in het afgeloopen jaar de uitgaven vrij aanzienlijk overtroffen, welke
gunstige verhouding mede werd veroorzaakt door giften ineens, die, naast de vaste
bijdragen van vereenigingen en personen, werden ontvangen van de afdeelingen
Friesland, Zuid-Holland en Utrecht der Maatschappij voor Diergeneeskunde,
terwijl in dit jaar bovendien een in het vorigejaar verleende toelage, groot/100.—,
werd teruggestort.

Deze buitengewone ontvangsten medegerekend, bedroegen de inkomsten in het
geheel ƒ1105.10, waar tegenover een bedrag, groot ƒ 609.08, werd uitgegeven.

In de samenstelling van het bestuur kwam geen verandering. Beheerders zijn :
Prof. Dr. R. de Josselin de Jong, voorzitter; Prof. Dr. W. C. de Graaff, Dr. J.
van der Hoeden, Prof. C. F. van Oijen en Dr. H. J. van Nederveen (Neuhuys-
kade 61, \'s-Gravenhage) secretaris-penningmeester.

\') Bedoelde oproeping is inmiddels in de hiervoor in aanmerking komende
tijdschriften begin Mei van dit jaar verschenen. v. N.

Geslaagd voor het Doctoraal-examen 2de gedeelte Veeartsenijkunde : de heer
J. Hendrikse.

De Staatscourant van 28 April 1941 bevat een afvallenbesluit 1940, II, van den
secretaris-generaal van landbouw en visscherij betreffende onderpooten van runderen.

In dit besluit, dat direct na de afkondiging in werking treedt, is o.m. bepaald, dat
ieder verplicht is alle te zijner beschikking staande onderpooten van runderen te
bewaren en op aanvrage ter beschikking te stellen van den houder van een door het
rijksbureau voor de voedselvoorziening in oorlogstijd afgegeven vergunning.

De onderpooten van runderen moeten door den houder tot het oogenblik van de
ter beschikkingstelling in luchtige, koele en donkere ruimten worden bewaard. Zij
moeten, ontdaan van huid, spieren, vuil, ijzerdeelen en andere niet tot den hoef
behoorende bestanddeelen op eerste aanvrage ter beschikking worden gesteld van
den houder van een vergunning, als hiervoor bedoeld, of de door dezen aangewezen
personen of lichamen.

Aan een vergunning als hierboven bedoeld, kunnen alle voorwaarden worden
verbonden, welke het rijksbureau wenschelijk acht om te waarborgen, dat de onder-
pooten doeltreffend worden ingezameld en benut.

De vergunninghouders zijn verplicht aan de houders van onderpooten van runderen
een vergoeding te betalen van ƒ 0.75 per vier stuks.

De Staatscourant van 9 Mei 1941 bevat een Leveringsbesluit 1941 (Slachtafvallen)
van den secretaris-generaal van landbouw en visscherij, waarin het volgende o.m.
is bepaald :

Art. I. In dit besluit wordt verstaan onder directeur-generaal : de directeur-
generaal van de voedselvoorziening ; Centrale : de Stichting Nederlandsche Vee-
houderijcentrale, gevestigd te den Haag ; slachtafvallen : alle soorten slachtafvallen,
met inbegrip van slachtvet en bloed, doch met uitzondering van vleeschafvallcn
in den zin van het Afvallenbesluit 1940 II (dierlijke afvallen).

Art. 2. Een ieder, die een rund, kalf, paard, schaap of varken slacht of doet
slachten, is verplicht, indien en voor zoover zulks door de Centrale is bepaald,
de slachtafvallen ter beschikking te houden van en in te leveren bij de Centrale
of de door de Centrale aan te wijzen personen of lichamen.

Art. 3. Een besluit van de Centrale, als bedoeld in artikel 2, waarbij wordt
bepaald, dat slachtafvallen ter beschikking moeten worden gehouden en ingeleverd,
houdt in, welke soorten en qualiteiten slachtafvallen de genoemde verplichting
betreft, in welke gevallen deze verplichting bestaat en op welke wijze daaraan
moet worden voldaan.

Art. 4. De voor ingeleverde slachtafvallen te betalen vergoeding wordt vast-
gesteld door den directeur-generaal.

Art. 5. Dit besluit treedt in werking met ingang van den dag van zijn afkondiging
(d. i. 9 Mei).

Op 2 Mei j.1. hebben een aantal genoodigden zich verzameld op het terrein
aan den Vlaardingerdijk, waar het openbare slachthuis van den keuringskring
Schiedam wordt gebouwd, ten einde getuige te zijn van de plechtigheid van de
eerste steenlegging voor dit groote complex. De burgemeester van Schiedam heeft,
alvorens over te gaan tot de .plechtigheid van de eerste steenlegging, een rede ge-
houden, waarin hij er aan herinnerde, dat men een jaar geleden ook op dit terrein
was samengekomen om getuige te zijn van het inslaan van den eersten paal. Niet-
tegenstaande de vele gebeurtenissen, die in ons land sinds Mei 1940 hebben plaats

gevonden, werd de onderbouw verder afgemaakt en is men thans tot de eerste
steenlegging kunnen overgaan.

Na de plechtigheid heeft men zich naar het stadhuis begeven alwaar nog eenige
toespraken werden gehouden.

Blijkens een tweetal besluiten van den secretaris-generaal van het Departement
van landbouw en visscherij is het verhandelen en afleveren van alle voor de slacht
geschikte schapen en alle voor de slacht geschikte runderen, welke van een zoodanige
kwaliteit zijn, dat zij bij classificatie zouden worden ingedeeld in een van de klassen
aa, a of b, verboden. Bovengenoemde dieren mogen alleen verhandeld en afgeleverd
worden aan door de N. V. C. erkende marktveehandelaren, ter levering aan de
N. V. C. Voor ontheffing van deze verbodsbepalingen wende men zich tot den
provincialen voedselcommissaris of tot de N. V. G.

De aandacht wordt er op gevestigd, dat niet alleen het te koop aanbieden en
verkoopen, maar ook het koopen van deze dieren verboden is en dientengevolge
strafbaar.

Door de N.V. Handelmaatschappij „Nedigepha" was een schrijven gericht aan
het Rijksbureau voor de Voedselvoorziening in Oorlogstijd over het verkrijgbaar-
stellen van vitamine-preparaten.

Daarop is als antwoord ingekomen dat het Bureau het noodig oordeelde over
het verbruik van vitamine-preparaten een overzicht te houden, zoodat het gewenscht
bleef de handel daarin niet geheel vrij te laten. Het was echter niet de bedoeling
aan aanvragen van dierenartsen betreffende preparaten voor therapeutische doel-
einden, mits deze niet de perken te buiten gaan, moeilijkheden in den weg te
leggen. Deze zullen dus onverminderd worden toegewezen.

r. cr —

₃ <3: O

= sr?-

;- TT

\' 91 3

S I E

-t n 91

n a	c- ^
P-	p
o
o s 2.	o n
3" 1«	o
p cï	tj
o.	<"ï •yi
p c"
1

	CT" (pi

	a

Overeenkomstig een daarover ontvangen aanschrijven dd. 28 Mei 1941
van het Verbond der Provinciale en Periodieke Pers, Damrak 20—22,
Amsterdam, treedt met ingang van 1 Juni 1941 voor de in Nederland
verschijnende Tijdschriften de volgende regeling van het papier-
verbruik in werking.

Het aantal pagina\'s, in beslag genomen door tekst en illustraties,
moet ingekrompen worden met 30 % van het gemiddelde aantal
pagina\'s per nummer der in de eerste 4 maanden van 1940 ver-
schenen nummers. Als gevolg daarvan zal het Tijdschrift gemiddeld
niet grooter mogen zijn dan 36 pagina\'s per nummer.

Teneinde eenige ruimte uit te winnen zal de Redactie trachten
voor de artikelen een kleine letter te vinden, zonder daarbij nadeel
te doen aan de leesbaarheid der artikelen.

Als gevolg van bovengenoemde bepalingen wordt door de Redactie
aan de inzenders van artikelen, referaten en verslagen verzocht,
daarbij zooveel mogelijk de zuinigheid te betrachten, wat echter
niet geschieden mag ten koste van de waarde van de artikelen. Aan
de secretarissen van de afdeelingen wordt verzocht de verslagen der
afdeelingsvergaderingen geregeld te blijven inzenden, maar daarin
alleen de meest noodzakelijke punten te vermelden.

De Redactie vertrouwt op deze wijze de geregelde verschijning
van het Tijdschrift met verwerking van de aangeboden stof te kunnen
handhaven.

Op 4 Mei overleed te Witmarsum onze collega J. S. Nauta in den
ouderdom van 61 jaar.

Nauta werd geboren te Gorredijk, verloor reeds betrekkelijk vroeg
zijn ouders en kVeeg daardoor een eenigszins vrije opvoeding. Hij
bezocht eerst de H.B.S. met driejarigen cursus te Heerenveen en daarna
de vijfjarige H.B.S. te Assen. In 1901 deed hij zijn eindexamen en begon
zijn studie aan de toenmalige Rijksveeartsenijschool, waar hij in 1905
zijn diploma als veearts behaalde. In ditzelfde jaar werd hij benoemd
als assistent bij de kliniek en verloskunde, bewerkte, mede onder leiding
van wijlen M. G. de Bruin zijn dissertatie en promoveerde in 1906 aan
de universiteit te Bern tot doctor in de veeartsenijkunde. Op 1 Januari
1907 werd hij eervol ontslagen als assistent en vestigde zich direct
daarna als practiseerend dierenarts te Witmarsum, waar hij vanaf het
begin van zijn vestiging tot zijn dood met zijn vrouw is blijven wonen.

In Mei 1907 volgde zijn benoeming tot gemeenteveearts en reeds
in 1908 werd hij benoemd tot plaatsvervangend districtsveearts.

Toen de vleeschkeuringswet in werking trad, werd Nauta benoemd
tot tijdelijk hoofd van dien dienst in de gemeente Wonseradeel en bleef
dit tot zijn dood. Om zich eenigszins op de hoogte te stellen volgde hij
een cursus in het Centraal Laboratorium te Utrecht ; de tijdelijke
benoeming werd in 1923 gevolgd door een vaste.

Toen in 1928 zijn gezondheidstoestand te wenschen overliet, zocht
en kreeg hij assistentie van collega Graafsma. Na dien tijd is langzaam-
aan de achteruitgang voortgeschreden en moest hij daardoor het terrein
van zijn bezigheden al meer en meer inkrimpen. Vooral na 1936 werd
de toestand aanmerkelijk minder en daarom trok Nauta zich uit de
practijk terug. Een kuur in Bad Nauheim bracht nog eenigszins ver-
betering, totdat in 1939 zijn arts hem verbood om voortaan auto te
LXVIII 37

rijden. Dit was een zware slag en nu was hij bijna geheel aan huis
gebonden, doch hij heeft zich hierin wonderwel geschikt en deze beide
laatste jaren zijn misschien wel in zeker opzicht zijn gelukkigste geweest,
doordat zijn vrouw hem in dien tijd met al haar teedere zorgen heeft
omringd en zoodoende deze jaren tot een intiem samenzijn gemaakt.

Hij, die vroeger van God noch godsdienst wilde weten, werd gedurende
zijn laatste levensjaren een trouw kerkganger en is tenslotte in volle
overgave heengegaan.

Nauta is als veearts geslaagd ; hij was bijzonder gesteld op het
decorum en heeft door zijn voorbeeld naar buitenuit ons vak goed
vertegenwoordigd. Hij was in Friesland de eerste dierenarts, die een
auto aanschafte, zijn apotheek kon een voorbeeld zijn voor iederen
dierenarts, zijn instrumentarium was tip-top en het laboratorium van
den vleeschkeuringsdienst eveneens.

De overledene had een gelukkige natuur, was steeds welgemoed, vol
grappen, waarvan wij, die samen met hem hebben gestudeerd, heel
wat zouden kunnen verhalen en ook later had hij veelal de lachers
op zijn hand. Het is hem in zijn allerlaatste jaren wel van pas gekomen,
dat hij niet gauw bij de pakken neer ging zitten.

Zijn karakter had vele kanten en zijn liefhebberijen, die hij met
ambitie volgde, zijn daarvan de bewijzen. Hij was een groot liefhebber
van de natuur, wist heel wat van biologie en hield misschien daardoor
ook veel van visschen, jagen en eierenzoeken, waarvoor hij, ondanks
zijn groote practijk, nog tijd vond. Verder beoefende hij, in navolging
van wijlen collega Bosma, de hoenderfokkerij en oogstte heel wat
lauweren met zijn Friesche hoenders en later met de Welsumers, die
hij trachtte te verbeteren wat de eierproductie betrof.

In de laatste jaren, toen zijn tuintje nog hoofdzakelijk zijn belang-
stelling had, legde hij zich nog toe op schilderen ; reeds op de H.B.S.
kon hij goed teekenen en deze gave heeft hij nog belangrijk ontwikkeld
in zijn allerlaatste levensmaanden ; de mappen met schetsen zijn
getuigen van zijn vorderingen en vooral van zijn ijver in dit opzicht ;
aquarelleeren was zijn fort.

In zijn betere jaren legde hij zich vooral toe op het opzetten van
vogels ; enkele van zijn werkstukken worden nog bewaard in het Natuur-
historisch museum te Leeuwarden.

Zoo zien we dus, dat Nauta zich op velerlei terrein heeft bewogen.
Zijn leven is ook betrekkelijk veelbewogen geweest en de moeilijkheden
des levens zijn hem en zijn vrouw niet gespaard gebleven.

In dit voorjaar kwam dan het einde, dat reeds lang was te voorzien.
In Januari werd hij aangetast door de griep en een week daarna volgde
een aanval van beroerte, die hem op het ziekbed wierp ; later trad nog
een kleine verbetering in, zoodat hij tijdelijk nog weer op de been
kwam, maar daarna volgde een tweede aanval, die vrij spoedig het
einde bracht.

en dan nog vol kwinkslagen, doch eindelijk, toen hij zijn einde voelde
naderen en geen herstel meer verwachtte, is hij heengegaan in vollen
vrede en berusting, ondanks het feit dat hij nog zoo graag had willen
leven.

De laatste levensjaren van Nauta zijn moeilijk geweest in vele
opzichten, maar in één opzicht behooren ze tot de rijkste, omdat hij en
zijn vrouw, die hem al dien tijd met onvolprezen liefde heeft verzorgd,
heelemaal in elkanders wenschen en verlangens zijn opgegaan.

Het zal voor Mevrouw Nauta heel moeilijk zijn, de leegte, die is
ontstaan door het verscheiden van haar man, aan te vullen. Moge
God haar de kracht geven, te berusten in dit voor haar zoo zware verlies.

Op een zonnigen, doch kouden Meidag hebben we hem ter ruste
gelegd midden in de gemeente, waar hij blijk heeft gegeven van zijn
kennen en kunnen.

Woorden van afscheid en waardeering werden gesproken namens het
gemeentebestuur en de Vijf Deelen Zeedijken Buitendijks door Burge-
meester Weerstra en namens de afdeeling Friesland van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde door ondergeteekende, terwijl bovendien
enkele collega\'s en enkele leden van het bestuur van de Nutsspaarbank
te Arum, waarvan Nauta ook lid was, door hun aanwezigheid blijk
gaven van hun medeleven.

Uit de Kliniek voor kleine huisdieren der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Directeur Prof. Dr. A. KLARENBEEK.

De lens is een doorschijnend, kleurloos, biconvex lichaam, gelegen
vóór in het oog achter het diaphragma, tusschen het glasvocht en de
oogkamers. De achtervlakte is meestal sterker gebogen dan de voor-
vlakte ; bij hond en kat is evenwel juist het omgekeerde het geval en is
de voorvlakte sterker gekromd.

De lens is verder een zuiver ectodermaal weefsel, zonder bloedvaten,
zenuwen en bindweefsel en ontstaat door inzinking en latere afsnoering
van het de oogblaas bedekkende ectoderm, waardoor eerst een vol-
komen afgesnoerd blaasje wordt gevormd.

De naar binnen gekeerde epitheelcellen van den achterwand van
het blaasje groeien vroegtijdig tot lensvezels uit ; die van den voorsten
wand vormen het blijvende kapselepitheel, waarvan de aan den
aequator gelegen cellen, welke in meridionale rijen geplaatst zijn,
door uitgroeien tot lensvezelen gedurende het leven, den groei van de
lens bewerkstelligen.

Om voor een deel van den groei plaats te maken, neemt het vocht-
gehalte van de centrale deelen af. De uit de epitheelcellen uitgegroeide
lensvezels (hoofd- of grondvezels) behouden eerst nog hun kernen,
welke in een bepaalde zóne (kernboog) liggen en verdwijnen in de
oudere, meer centraal gelegen vezels. Ze vormen den overgang
(overgangsvezels) tot de hardere kern (nucleus), waarvan de vezels
(centraalvezels) meer geschrompeld en natuurlijk eveneens kernloos
zijn. Het begin en het einde der vezels, welke korter dan een halven
lensmeridiaan zijn, vormen de z.g. „Nahtlinien" ; ze zijn als z.g.
„Nahtsterne" bij oudere dieren niet zelden duidelijk waar te nemen.
Deze sectorenvormige rangschikking der radiairlamellen (Rabl) is
bij pathologische processen vaak te onderkennen.

Alle vezels beginnen aan de voorzijde, buigen aan den aequator
om en eindigen aan de achterzijde. De vorming in concentrische lagen
(Kölliker) komt tot stand, doordat de lensvezels van gelijken ouder-
dom ongeveer eenzelfde consistentie en tevens physiologische en
chemische hoedanigheid bezitten.

Vogt wijst op grond van zijn onderzoekingen met behulp van
spleetlamp en hoornvliesmicroscoop erop, dat het aan Rabl, den

ontdekker der radiairlamellen, alsmede andere voorstanders der
gelaagde lensstructuur (o.a. Kölliker) was ontgaan, dat beide struc-
turen naast elkaar gecombineerd kunnen voorkomen. Hij zegt : ,,de
lens bestaat uit vezels ; deze zijn tot concentrische lamellen naast
elkaar gerangschikt en zijn gelijktijdig ook tot raoiaire rijen boven
elkaar geplaatst." Er bestaat alzoo een combinatie van twee loodrecht
op elkaar staande systemen, een concentrische en een lamellaire.

De lens is als geheel omgeven door een dunne, homogene, elastische
membraan (lenskapsel), welke als product der lensepitheliën is op te
vatten.

Het ligamentum suspensorium lentis (zonula ciliaris s. zonula Zinniï)
is een groep fijne, radiaire vezels, die de lenskapsel verbinden met het
corpus ciliare. De vezels ontspringen op verschillende plaatsen van de
binnenvlakte van het corpus ciliare, van de orbiculus ciliaris of tot de
toppen van de processus ciliares toe en hechten zich aan de voor- en
achterzijde en in de aequatorstreek der lens aan de lenskapsel vast.
De vezels worden opgevat als basale uitloopers der cellen van de
inwendige laag van de pars ciliaris retinae, behooren alzoo tot de retina
en zijn evenals de lens van ectodermalen oorsprong. Ook de retina zelf
geeft volgens verschillende auteurs in de buurt van de ora serrata
vezels af, welke als verlengstukken van de Müllersche steunvezelen
worden beschouwd (membrana limitans externa retinae). De ruimte
tusschen de vezels en den aequator lentis gevormd, draagt wel den
naam van canalis Petiti, zulks evenwel ten onrechte. Het is nl. geen
kanaal, maar bestaat uit een aantal spleetvormige ruimten, die in open
communicatie met de camera anterior en het corpus vitreum staan.

Dislocatie van de lens in één of beide oogen ontstaat öf door uit-
wendige inwerking van een stomp geweld op het oog of is het gevolg
van inwendig« oogaandoeningen, welke degeneratie of defecten van
de zonula bewerkstelligen (b.v. schrompelingsprocessen en bind-
weefse 1 vorm i ng).

Is trauma in het spel, dan gaat de dislocatie meestal ook wel met
andere teekenen der uitwendige inwerking gepaard, b.v. haemoph-
thalmus en subconjunctivale bloedingen of ook wel bloedingen in en
onder de huid in de omgeving van het oog. Een subconjunctivale
verplaatsing van de lens door een ruptuur in de sclera, zooals wel
beschreven wordt, is door mij tot heden nog nimmer bij dieren waar-
genomen.

Lensverplaatsingen, waarvan uveale veranderingen de oorzaak
zijn, komen niet alleen bij het paard, maar ook bij den hond niet zoo
heel zeldzaam voor.

Bij het paard liggen vaak de bij dit dier veelvuldig optredende,
recidiveerende uveitiden er aan ten grondslag. Daarbij treden tevens
veranderingen in het glasvocht (synchysis corporis vitrei), usuur van
de zonula Zinniï, verscheuring en overrekking der zonula vezels,
schrompelingsprocessen van de bij de ontsteking optredende exsudaten,

fibrine- en bindweefselvorming, welke trekwerking eventueel op de
lens uitoefenen met verplaatsing van de lens in de richting van de
trekkracht, op.

Men onderscheidt subluxatio en luxatio lentis. In het laatste geval
ligt de lens soms volkomen vrij in het glasvocht of in de voorste oog-
kamer (luxatio lentis ad corpus vitreum, luxatio lentis ad cameram
anteriorem). Hieraan sluiten zich ontstekingsprocessen met schrom-
peling van de bulbus (atrophia bulbi) of er treden glaucomateuze
verschijnselen op. Zooals bekend is, gaat een verhoogde intraoculaire
druk, ook bij oudere dieren, steeds met een vergrooting van de bulbus
(hydrophthalmus) gepaard. Bij hydrophthalmus trouwens is de lens
meestal ook geluxeerd als gevolg van verscheuringen van zonulavezels.
Is de lens door schrompeling klein geworden en de pupil wijd, dan
kan de lens zich verplaatsen door de pupil naar de voorste oogkamer.
Aanvankelijk blijven dergelijke verplaatste lenzen nog gedurende meer
of minder langen tijd helder, maar op den duur treedt wel steeds
troebeling ervan op.

De rand der lens is bij een subluxatie bij doorvallend licht te zien
als een donkere convex gebogen contour en bij focale belichting als
een glanzende, sterk reflecteerende lijn. Een en ander is het gevolg
van stralenbuiging (totale reflex) op het prismatische aequatoriale
deel van de lens.

Bij focale belichting is overigens het grauwe lensgcdeelte door de
normale lensreflex van de zwarte rest van de pupil duidelijk te onder-
scheiden. *

Niet zelden maken dergelijke lenzen en ook de iris bij verplaatsingen
van hoofd en oogen trillende bewegingen, daar de lens en iris in dit
geval hun normalen steun missen (iridodonesis — lentodonesis —
lens tremulans).

Het gedeelte, waar de lens ontbreekt, is hyperopisch cn door den
verschillenden stralengang kunnen twee papillen worden gezien. Voor
den patiënt geeft zulks aanleiding tot dubbelzien (diplopie).

Van diastasis lentis spreekt men wanneer de lens slechts gering
verplaatst is ; de aandoening is meestal congenitaal en het gevolg van
minder goed ontwikkelde en meer rekbare zonula vezels. De afwijking
is alleen bij mydriasis waar te nemen. Aangeboren lensvcrplaatsingen
worden met den naam ectopia lentis aangeduid. Soms zijn de gerekte
zonula vezels hierbij goed zichtbaar.

Door den voortdurenden druk van de geluxeerde lens bv. op de
iris, kan zulks ter plaatse tot drukatrophie aanleiding geven. Vergroei-
ingen van de iris met de lenskapsel kunnen eveneens optreden. Ook
bij verplaatsing van de lens in de voorste oogkamer kan het door de
voortdurende aanraking en druk op de achtervlakte van het hoorn-
vlies, waarschijnlijk tengevolge van de mechanisch optredende endo-
theellaesies, tot parenchymateuze hoornvliestroebelingen komen. Ook

de voorste lenspool wordt tengevolge van de aanraking met het hoorn-
vlies spoedig licht troebel.

Geen wonder is het, dat daarom bij dergelijke toestanden de aan-
doeningen van de cornea, welke hierbij het duidelijkst zijn, vaak als
een zoodanig lijden, nl. keratitis parenchymatosa of keratitis discifornis,
worden gediagnostiseerd en behandeld, zonder dat evenwel eenig
resultaat van deze behandeling ook op den duur te verwachten is.
Bij nauwkeuriger onderzoek o.a. met behulp van de zijdelingsche- of
locale belichting en een loupe (liefst een binoculaire loupe) kan evenwel
vrijwel steeds de juiste diagnose worden gesteld, daar de troebelingen
van de cornea meestal de meer centraal gelegen deelen van het hoorn-
vlies betreffen en de randgedeelten nog voldoende doorschijnend
blijven. Het grootste gevaar, dat de oogen met een luxatio lentis loopen,
is het optreden van een verhoogden intraoculairen druk (secundair
glaucoom). Bij verplaatsing van de lens in het glasvocht, gepaaid gaande
met meer of minder vloeibaar en troebel worden van het glasvocht,
zal wellicht door de prikkeling van het omliggende weefsel en wel
voornamelijk van het epitheel van het corpus ciliare een verhoogde
kamervochtproductie (secretieneurose) kunnen optreden en tevens
door de daarbij optredende ontsteking, mogelijk veroorzaakt door
vcrvalproducten van de vrij beweeglijke lens, ook een verminderde
afvoer van dc kamervloeistof in de z.g. kamerbocht tot stand komen.

De voorste oogkamer is hierbij diep, daar het diaphragma zijn nor-
malen steun tegen de voorvlakte van de lens mist ; de Sanson-Pur-
kinjcsche reflexbceldjes ontbreken ; dc fundus kan soms reeds direct
met het bloote oog worden gezien. Ook wordt wel aangenomen, dat
dc na luxatie optredende sleepende iridocyclitis, welke tot verdichting
van het ligamentum pectinatem en van het irisweefsel voert, oorzaak
van het glaucoom zou zijn.

Bij luxatie van de lens in de voorste oogkamer is vooral de afvoer
van het kamervocht in meer of mindere mate geblokkeerd door de
vrijwel regelmatig aanwezige iriswortel-synechie en vaak is na lang
bestaan van dc luxatie de lens niet slechts stevig in de kamerhoek
gedrukt, maar ook haar voorvlakte met de cornea vergroeid.

Hierbij kan het alzoo eveneens gemakkelijk tot secundair glaucoom
komen. Het is opmerkelijk, dat in de laatste jaren vooral bij ruwharige
fox-terriers diastase, subluxatie en luxatie van de lens, meestal van
beide oogen, hetzij gelijktijdig of eenigen tijd na elkaar, kunnen worden
opgemerkt, zonder dat eenige oorzaak door den eigenaar hiervoor
kan worden aangegeven. Ook in andere landen, o.a. Duitschland en
Engeland, heeft men dezelfde waarnemingen kunnen doen. Westhues
is van meening, dat hier vermoedelijk een primaire luxatie van trau-
matischen aard in het spel is. Aanvankelijk zocht hij de oorzaak ervan
in een gebrekkigen aanleg van de zonula Zinniï bij deze dieren. Het
door hem verrichte microscopisch onderzoek van dit gebied bij gezonde
en oogzieke fox-terriers kon echter hiervoor geen bevestiging brengen.

Hij schrijft nl. : „Es liegt nahe als tiefere Ursache eine mangelhafte
Anlage des Lig. suspensorium lentis zu suchen. Eigene makroscopische
und histologische Untersuchungen an gesunden und erkrankten Bulbi
von Fox-terriers haben jedoch im Vergleich mit den Augen anderer
Rasse für diese Vermutung keine Unterlagen erbracht. Somit bleibt
uns für dieses Erscheinen einstweilen nur die Möglichkeit, die dem
Fox-terrier eigenen heftigen, kurzen und ungefederte Sprunge und
Bewegungen, die oft mit Kopfstürzen und Anlaufen verbunden sind,
für die Luxationen verantwortlich zu machen."

Hiermede is Ueberreiter het intusschen niet eens. Hij vermoedt
een aangeboren minderwaardigen aanleg van de zonula Zinniï en wil
trauma als oorzaak uitsluiten. Hij zag het lijden meestal beiderzijds en
zegt tevens, dat de lens wat kleiner was.

Ook door mij wordt bij dit ras een wellicht erfelijke, minder goede
aanleg van de zonula Zinnii aangenomen. Hierbij heb ik gedacht aan
de lensverplaatsingen, welke bij arachnodactylie bij den mensch worden
gezien, zonder evenwel dit vermoeden met bewijzen te hebben kunnen
staven.

Volgens Weve bestaat bij de arachnodactylie een dystrophie van de
geheele iris en wellicht ook van het corpus ciliare, eventueel geheele
uvea. Deze dystrophie is minstens van evenveel belang als de lens-
ectopie. Gedacht werd aan zenuwinvloed als oorzaak, mogelijk van het
centrum ciliospinale. Bekend toch is, dat na sympathicusdoorsnijding
bij jonge dieren een irisdystrophie optreedt, die met de dystrophie der
iris bij arachnodactylie overeenstemt.

Behalve door de ectopia lentis, is de arachnodactylie bij den mensch
gekarakteriseerd door : verlies van subcutaan vet, slecht ontwikkelde
spieren, lange extremiteiten en phalanges (spinvingerigheid), kromme
ruggegraat en soms ook hartlijden. De aandoening wordt meestal
eerst opgemerkt op den leeftijd van 3—4 jaar en vaak niet eerder dan
wanneer het individu reeds den volwassen leeftijd heeft bereikt. Het
lijden zou familiair dominant erfelijk zijn.

Laval meent, dat het een aandoening van het mesodermale systeem
is. Het syndroom wordt als een zelfstandige, erfelijke, congenitale vorm
van mesodermale dystrophie opgevat. Vandaar ook de naam van
dystrophia mesodermalis congenita (typus Marfan). Laval schrijft
o.a. : „Because of the congenital changes in the mesodermal and
ectodermal tissues with resultant dislocation of the lens, perhaps it
would be advisable to coin a new name for the condition and call it
dysmetropie."

Marchesani beschrijft een aandoening van het lenssysteem en
brachydactylie. (Brachydaktylie und angeborene Kugellinse als System-
erkrankung. Klin. Monatsbl. f. Aug. 1939, S. 392). Hierbij worden
juist tegenovergestelde skeletafwijkingen als bij arachnodactylie gezien
o.a. te korte vingers. De lens is hierbij in zijn geheel te klein en vaak
excentrisch gelegen. Bij honden schijnt hij dergelijke afwijkingen

te hebben vastgesteld. Hij vermeldt nl. : „Eine Stütze für meine Auf-
fassung erblicke ich in den anatomischen Befunden an Augen von
Hunden met hereditärer Linsenluxation, die eine hochgradige Atrophie
bezw. Unterentwicklung des Corpus ciliare erwiesen. Ich werde darauf
an anderer Stelle zurückkommen". Nadere mededeelingen wat den
hond betreft zijn evenwel, voorzoover mij bekend is, tot heden uitge-
bleven.

Het verdient intusschen in ieder geval aanbeveling, dat een nader
klinisch en histologisch onderzoek van eerder vermelde oogaan-
doening bij fox-terriers en mede een onderzoek naar de mogelijke
erfelijkheid van dit lijden op ruimere schaal wordt verricht.

De prognose is wat restitutio ad integrum betreft ongunstig. Door
Westhues, Ueberreiter en Bartholomew e.a. is wel lensextractie
met meer of minder gunstig resultaat gedaan. Meestal zal evenwel op
een te laat stadium door den eigenaar hulp worden ingeroepen en zijn
de inwendige oogveranderingen op dit tijdstip reeds van dien aard,
dat van een operatie niet al te veel meer verwacht kan worden. De
indicatie voor een operatief ingrijpen dient in ieder geval scherp te
worden gesteld. De enkele gevallen van lensextractie in de kliniek
verricht, zijn tot heden nog weinig bemoedigend geweest. Voor degenen,
die omtrent de techniek van deze oogoperaties bij den hond wat meer
willen weten, kan de bestudeering van het uitvoerige artikel van
Ueberreiter „Zur Technik der Augenoperationen beim Hunde",
Arch. f. Tierheilkunde 1937, Bd. 72, ten zeerste worden aanbevolen.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting.
Directeur Dr. B. J. C. TE HENNEPE.

Nu in de afgeloopen drie maanden zoovele dierenartsen van de
gelegenheid gebruik gemaakt hebben om urine van paarden voor een
onderzoek op drachtigheid naar de Rijksseruminrichting op te zenden,
lijkt het mij thans de juiste gelegenheid iets naders over deze reacties
mede te deelen.

Waar in dit artikel veel over „hormonen" gesproken zal worden, zoo
wil ik er volledigheidshalve op wijzen, dat men onder dezen naam in het
algemeen verstaat stoffen, die op een bepaalde plaats van het organisme
gevormd worden, daarna door de lichaamsvloeistoffen naar een andere
streek van het lichaam vervoerd worden om aldaar in minimale hoe-
veelheden door prikkelende werking veranderingen in bouw en functie
te veroorzaken. De naam is afkomstig van het Grieksche opfxato (hormao
= ik prikkel, ik spoor aan). De hormoonvormende klieren, die in den
regel over geen uitvoergang beschikken, zijn o.a. de hypophyse, de
epiphyse, de schildklier, de bijschildklier, de bijnier en verder het
pancreas, het ovarium en de testis, terwijl volgens de jongste onder-
zoekingen van Bomskov, ook de thymus hieronder gebracht moet worden,
waarvan het door hem ontdekte hormoon van alle andere hormonen
zou verschillen, doordat het niet vrij in het bloed zou voorkomen doch
gebonden aan de in het bloed circuleerende lymphocyten.

De diepgaande studie van Zondek en Aschheim (Klinische Wochen-
schrift, 1928, p. 1404 en 1453 en 1929, p. 970) over de hormonen van
het ovarium en van de voorste kwab van de hypophyse, had tengevolge,
dat deze gonadotropc of geslachtshormonen, zooals ze nadien genoemd
werden, ook in de diergeneeskunde meer en meer de belangstelling
trokken, terwijl naar aanleiding van de door deze onderzoekers aan-
gegeven zwangerschapsreactie bij de vrouw ook waarnemingen bij
bepaalde dieren werden verricht, speciaal naar het hormoongehalte
van urine en bloed en voor het eventueele gebruik hiervan voor diagnos-
tische en therapeutische doeleinden.

Want nu kan wel van bepaalde zijden worden aangegeven, dat een
goed onderzoeker feitelijk van dergelijke reacties weinig gebruik zal
behoeven te maken, omdat deze toch reeds na 8 weken door manueel
onderzoek in den regel het al of niet bestaan van drachtigheid zal
kunnen onderkennen, vergeten mag toch niet worden, dat veranderingen

van den uterus den onderzoeker op een dwaalspoor kunnen brengen,
terwijl ook het temperament en de tegenstand van de merrie het onder-
zoek kunnen bemoeilijken. Wel is waar is een dergelijk onderzoek,
wanneer het volgens de regelen van de kunst geschiedt, voor de merrie
ongevaarlijk, maar het gevaar, dat een eigenaar, wanneer onverhoopt
na een dergelijke manipulatie abortus mocht optreden, dit aan het
onderzoek zal toeschrijven, is niet denkbeeldig.

Op grond hiervan is het dan ook zeer goed te verklaren, dat men
reeds langen tijd bezig was voor de diagnose op drachtigheid reacties
te bestudeeren, die in de praktijk eenvoudig, wat het resultaat betreft
zeker en voor de merrie volkomen ongevaarlijk waren. Alle biologische
en chemische methoden, die men voor de zwangerschapsdiagnose van
den mensch had uitgewerkt, werden dan ook bij onze huisdieren en
natuurlijk speciaal bij het paard gecontroleerd. Jammer genoeg vol-
deden deze in de diergeneeskundige praktijk niet, ze waren te onzeker
en wat de uitvoering betreft te moeilijk. Eerst de hormoonstudies van
Zondek en Aschheim, die in de urine van zwangere vrouwen stoffen
aantoonden, die reeds in het eerste stadium van de zwangerschap door
de hypophyse (wellicht onder invloed van de manlijke zaadcel) en het
ovarium gevormd werden en door de enting van de urine op infantiele
muizen waren aan te toonen, brachten hierin verandering. Deze
hormonale zwangerschapsreactie werd feitelijk door Zondek in 1925
bij toeval ontdekt na implantatie van een stukje van de hypophysis bij
een infantiele muis en wordt thans AscHHEiM-ZoNDEKsehe reactie ge-
noemd. De hypophysis verwekt, zooals gezegd, stoften, die door het bloed
naar het ovarium gevoerd worden en die daar haar werking uitoefenen,
n.1. de functie van het ovarium in gang zetten. In dit verband wordt
de hypophysis wel de motor van de geslachtsfunctie genoemd. Dit door
de voorste kwab van den hypophysis afgescheiden hormoon (H.V.H.)
draagt met recht den naam van follikelrijpingshormoon, het bewerkt n.1.
bij het vrouwelijk individu prikkeling van de eikiemen in het ovarium
en doet de follikels rijpen. Het bepaalt ook de hoeveelheid van de rijpe
eieren ; hoe grootcre hoeveelheid H.V.H., hoe meer eikiemen zich
ontwikkelen. Dit hormoon verwekt de bronstveranderingen in het
ovarium. Het ei vergroot zich, de granulosa cellaag van het ei verdikt
zich, wordt meerlagig, er ontstaat in die laag een spleet, waarin de
granulosa cellen een secreet, de follikelvloeistof, afscheiden. Op deze
wijze krijgt de eikiem den vorm van een blaasje, de follikel.

Het follikelhormoon of bronstverwekkend ovariaal hormoon (oestron
follikuline, menformon) wordt in den wand van het rijpende Graafsche
blaasje en wel in de granulosa cellen gevormd. Het bevindt zich in de
follikelvloeistof (niet in de rest van het ovarium) en verwekt de bronst-
verschijnselen in uterus, vagina en vulva en verandert de psyche. Het
epitheel van het uterusslijmvlies vermeerdert zich sterk, vooral de
klieren groeien belangrijk en nemen een veel grooter deel van het slijm-
vlies in. Bij vele dieren geschiedt deze verandering zoo stormachtig, dat

bloedvaten aan de oppervlakte van het slijmvlies springen en een
bronstbloeding intreedt, zoodat in het vaginaalsecreet erythrocyten
gevonden worden. Op het hoogtepunt van de bronst wordt waarschijnlijk
door psychische werking de hypophyse wederom geprikkeld met als
gevolg een tweede uitstorting van gonadotroop hormoon, het hormoon
B. of luteiniseeringshormoon, dat tot uitstooting van de rijpe eieren
voert. Dit hormoon vervormt den wand van den follikel en ontwikkelt
daaruit het corpus luteum, dat spoedig als nieuwe endocrine klier
hormoon afgeeft. Dit hormoon, progesteron, zorgt er voor, dat het ei
zich kan vasthechten op het uterusslijmvlies, waarbij de secretie van
de uterusklieren wordt aangezet. Zoo lang een corpus luteum voor-
handen is, vormt zijn hormoon een grendel tegen de inwerking van het
H.V.H. op het ovarium, want het verhindert de uitstorting van nieuw
gonadotroop hypophyse hormoon en daardoor nieuwe eiontwikkeling
en nieuwe bronst. Daarbij remt het de werking van het hormoon van
de achterste kwab van de hypophysis, dat een samentrekking en ont-
lediging van den uterus beoogt. Het corpus luteum werkt dus in zekeren
zin de hypophyse tegen en de aanwezigheid van het gele lichaam
waarborgt dus een regelmatig verloop der zwangerschap (protectieve
werking van het corpus luteum). Verwijdering van het corpus luteum
bewerkt in de eerste maanden der graviditeit abortus. Het feit, dat het
voorhanden zijn van het corpus luteum noodzakelijk is voor de zwanger-
schap, heeft er toe geleid, dat men de neiging tot abortus op onvoldoende
werking van het progesteron toeschrijft. Dientengevolge geeft men bij
den mensch bij habitueelen abortus progesteron en naar het schijnt met
gunstig resultaat. Bij dieren is deze werking, naar ik meen, nog niet
nagegaan.

Gedurende de graviditeit wordt het corpus luteum weer afgebroken
en in zijn plaats treedt de placenta, die corpus luteum hormoon en in
de tweede helft van de drachtigheid ook follikelhormoon vormt. Beide
zorgen voor een ongestoorde zwangerschap, omdat zij de gonadotrope
werking van de hypophysis tegengaan, terwijl het follikel hormoon ook
voor den opbouw der melkklier zorgdraagt. De ingewikkelde hormonale
veranderingen bij de geboorte zijn nog niet volkomen opgehelderd.
Waarschijnlijk wordt door het follikel hormoon de hypophyse achterkwab
geprikkeld tot de vorming van het hormoon oxytocine, hetwelk contractie
van de uterusmusculatuur bewerkstelligt. Als weeën-aanzettend middel
wordt bij den mensch parenteraal een uittreksel van de achterste kwab
van de hypophysis (hypophysine) of het zuivere oxytozische hormoon,
dat onder den naam „orasthin" in den handel voorkomt, met succes
toegepast.

De hormonale verhoudingen, zooals die bij den mensch bekend zijn
geworden, laten zich echter, zooals o.a. door omvangrijke onder-
zoekingen van Küst is vastgesteld (D.T.W. 1931, p. 33 en 738 en
B.T.W. 1934, p. 737) niet zonder meer op onze huisdieren overbrengen.

Bij de vrouw toch wordt gonadotroop hormoon gedurende den
geheelen duur der zwangerschap in de urine uitgescheiden. Deze stof
werd door Zondek en Aschheim prolan genoemd. Het is echter ge-
bleken, dat het prolan niet het hormoon van de voorste kwab der
hypophyse is, maar dat het gedurende de graviditeit in de placenta
gevormd wordt. In werking zijn beide hormonen verschillend ; zoo
werkt prolan begunstigend op het legvermogen der vogels, terwijl het
H. V. H. eerder schadelijk werkt op het ovarium. Tegenwoordig noemt
men dan ook prolan uitsluitend het in de urine van de zwangere vrouw
voorkomende hormoon.

Met de toeneming van de hormoonproductie in de eerste weken van
de zwangerschap, worden door hel lichaam de in overmaat gevormde
hormonen, die voor de ontwikkeling van de vrucht te veel zijn, met de
urine uitgescheiden, zoodat de concentratie van hypophyse hormoon
in de urine grooter is dan in het bloed (bij het paard tegenovergesteld).
De uitscheiding van dit hormoon reeds in het beginstadium van de
zwangerschap is zóó karakteristiek, dat Zondek en Aschheim, zooals
gezegd, daarop hun zwangerschapsreactie gegrondvest hebben. De
prolanuitscheiding is het grootst in de 6e week van de zwangerschap en
neemt dan langzaam af. Daarentegen begint de uitscheiding van het
folliculine niet direct na de implantatie van het ei, doch stijgt in de
eerste acht weken slechts langzaam en bereikt pas het hoogtepunt aan
het einde van de graviditeit. Ook schijnt uit latere onderzoekingen af
te leiden, dat ook de placenta van den 34sten dag af actief folliculine
gaat produceeren.

Bij het paard echter liggen de verhoudingen anders. Door talrijke
proeven is vastgesteld, dat in het aanvangsstadium der drachtigheid
van den 42sten tot den posten dag na de conceptie (individueele ver-

schillen) een overproductie van gonadotroop hormoon bestaat, dat in
de eerste graviditeitsmaanden in het bloed is aan te toonen (groote
hoeveelheden prolan en kleinere hoeveelheden folliculine). In tegen-
stelling met de vrouw treden dus deze hormonen bij het paard van
de je week der dracht afin de eerste 5 maanden in verhoogde concentratie
in het bloed op en verdwijnen daarna tenslotte er uit, ten minste in
aantoonbare hoeveelheden. Hoe verder gevorderd de drachtigheid is,
des te geringer is het aantoonbare prolangehalte van het paardebloed.
Volgens enkele onderzoekers schijnt het hoogtepunt van de prolan -
uitscheiding in het bloedserum in het verloop van de 5e drachtigheids-
maand bereikt te zijn. Volgens andere onderzoekers echter, o.a.
Anderson (The Veterinary Journal, 1936, p. 200) vindt de maximale
productie tusschen den 42Sten en den 8osten dag plaats. Daarna daalt
het gehalte in het bloed langzaam tot den 1 oosten dag van de drachtig-
heid ; daarna zouden negatieve resultaten bij drachtige merriën veel-
vuldiger voorkomen, om welke reden dan ook Shtanler, Shukhgalter
en Faurmark aangeven na den ioöden dag geen bloed, maar urine
te onderzoeken. Volgens onderzoekingen van Zondek, die door vele
auteurs bevestigd worden, wordt gonadotroop hypophyse hormoon
slechts in zeer geringe hoeveelheden in de urine uitgescheiden, terwijl
de folliculine-uitscheiding in de urine gewoonlijk reeds in de 2e maand
aanvangt (48—65sten dag) en haar hoogtepunt na 6—8 maanden
bereikt.

Voor elk onderzoek op drachtigheid worden gebruikt 5 infantiele,
vrouwelijke muizen van 6—8 gram, die, hetzij met serum, wanneer de
drachtigheid niet langer dan 3 a 4 maanden bestaat, hetzij met urine
(na de 3e a 4e maand der graviditeit) subcutaan worden ingespoten.
Voor de injectie moet de urine zwak zuur gemaakt worden. Dr. Snoo
spuit nu aldus in : isten dag éénmaal, 2den dag driemaal, 3den dag
tweemaal, telkens ongeveer 0,3 ccm, geeft den diertjes den 4den dag
rust en maakt hen den 5den dag af. Van Rijssel spoot iets meer in, hij
gaf ook den isten dag 2 injecties ; van der Kaaij, Jaarsma en Groothuis
(Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 1936, p. 1) geven den isten dag één
injectie, den 2den dag drie en den 3den dag weer één inspuiting. Veel
verschil heb ik in deze drie methoden niet kunnen constateeren. Voor-
geschreven wordt, wanneer de muizen zijn gedood, de ovaria er uit te
nemen, deze in alcohol te harden en microscopisch te onderzoeken.
Vindt men bloeding of hyperaemie in de vergroote follikels en corpora
lutea, dan is drachtigheid zeker. Door de in het serum of in de urine
aanwezige drachtigheidshormonen worden in het geslachtsapparaat van
de infantiele muis dezelfde veranderingen opgeroepen als in het verloop
van de normale bronst, d. w. z. er treden verschijnselen op van een
vroegtijdige geslachtsrijpheid.

de ovaria tussehen twee voorwerpglazen met glycerine plat drukt ; de
corpora lutea zien er uit als donkergrijze of geelachtige punten tussehen
de hel glanzende follikels. Secundair ziet men bij de sectie tevens
vergrooting van den uterus, vagina en vulva, terwijl in uitstrijkpreparaten
uit de scheede van de muis slechts kernlooze epitheelcellen in den vorm
van schollen aanwezig zijn (Allen-Doisy reactie). Deze laatste een-
voudige test is volgens v. d. Kaaij reeds van den 3den dag af bij het
levende dier uit te voeren.

Ontbreekt het prolan in het ingespoten materiaal en is er alleen
ovariaalhormoon aanwezig, dan vindt men geen veranderingen aan het
ovarium, doch alleen vergrooten uterus, vagina en vulva en het schollen-
stadium in het scheedesecreet. Door enkele eenvoudige injecties van
serum of urine van de te onderzoeken paarden bij infantiele muizen
is reeds na eenige dagen uit te maken, of het dier in kwestie al dan niet
drachtig is.

Toch zijn er aan deze biologische methode als reactie in het labora-
torium bezwaren verbonden, die eensdeels van zuiver praktischen aard
zijn. Immers het is lang niet altijd gemakkelijk om steeds voldoende
infantiele muizen van het juiste gewicht in voorraad te hebben, te meer,
daar voor elke proef 5 muizen noodig zijn, omdat lang niet alle muizen
de reactieverschijnselen even duidelijk vertoonen. Maar zelfs al beschikte
men steeds over een voldoend aantal, hetgeen bij een massa inzending,
zooals de laatste maanden hier heeft plaats gehad, praktisch onmogelijk
is, dan speelt speciaal bij de urine de giftigheid een groote rol. Dit klemt
temeer, omdat dikwijls slechts bij een van de 5 muizen de reactie mooi
positief is, zoodat, wanneer enkele muizen door de giftigheid van de
urine vroegtijdig sterven, men geen resultaat kan boeken. Wel kan
men aan de urine voor de verzending eenige druppels van een tricresol-
oplossing of een druppeltje phenol, soluol, chinosol (1 : 1000) of superol
(1 : 1000) toevoegen, om verontreiniging van de urine tegen te gaan,
doch dit doet aan de giftigheid niets af. Om dit laatste te ontgaan heeft
men wel voorgeschreven de urine met aether in een scheitrechter te
schudden, 1 uur aan de lucht te laten staan, 3 % glycoseoplossing toe
te voegen en eerst daarna in te spuiten. Andere onderzoekers spuiten
in den aanvang slechts zeer kleine hoeveelheden in, weer anderen
brengen de muizen gedurende de proef in een warme omgeving (dit
is voor alle proeven op muizen aanbevelenswaardig, vooral des winters ;
de Rijksseruminrichting gebruikt voor dit doel een speciaal hiervoor
vervaardigde muizenkast, die een constante temperatuur van 22° C.
heeft). Door Anderson (Veterinary Journal, 1936, p. 205) wordt
aangegeven toevoeging van acidum sulfosalicylicum (1 gram op 25 ccm
urine), flink schudden, 10 minuten laten staan, filtreeren en neutrali-
seeren. Evenmin als v. d. Kaaij heb ik van het atoxisch maken van
paardenurine voor muizen en konijnen volgens deze wijze van behande-
ling veel resultaat gezien.

en dat vooral van belang is bij den mensch, bestaat verder hierin, dat
met deze methode ongeveer 5 dagen gemoeid zijn, voordat men zekerheid
heeft of al dan niet graviditeit bestaat, hetgeen in die gevallen, waar
het er om gaat of een gezwollen uterus aan zwangerschap dan wel aan
een tumor moet worden toegeschreven en waar men in het laatste geval
vroegtijdig tot operatie zou willen overgaan, groote bezwaren met zich
brengt. Het was dan ook een heele verbetering toen Friedmann (Ameri-
can Journal of Physiology, 1929, p. 89 en 97) aantoonde, dat het konijn
en wel in het bijzonder het geisoleerde jonge, doch rijpe vrouwelijke
individu, voor deze reactie een ideaal proefdier is, omdat het steeds
rijpe follikels in de ovaria heeft, welke niet spontaan, maar alleen na
dekking tot ovulatie en opvolgende vorming van corpora lutea overgaan
In den aanvang spoot Friedmann 7 ccm urine van de zwangere vrouw
in de oorvena van het konijn in en reeds na 15 uur nam hij macroscopisch
zichtbare veranderingen in den eierstok waar, bestaande uit zwelling
en vorming van haemorrhagische follikels. Toen ook Schneider (Surg.
Gyn. and Obst., 1931, p. 52 en 56) deze uitkomsten bevestigde, meende
men, dat nu alle bezwaren, die aan de reactie van Aschheim-Zondek
kleefden, opgelost waren, maar spoedig bleek, dat de zóó uitgevoerde
reactie van Friedmann toch niet geheel betrouwbaar was, hetgeen
geen verwondering kan baren, daar een éénmalige injectie van slechts
7 ccm urine bij één konijn niet in alle gevallen voldoende kan zijn.
Friedmann heeft daarom zijn methode verbeterd en wanneer men zich
nu maar houdt aan de door hem en andere onderzoekers gegeven
voorwaarden, dan kunnen met deze reactie, waarbij het resultaat veel
vlugger kan worden afgelezen, even bevredigende resultaten worden
verkregen als met die van Aschheim-Zondek. Men moet gebruik
maken van vrouwelijke konijnen, die ongeveer £ jaar oud zijn en
ongeveer 2000 gram wegen, omdat lichtere konijnen niet altijd rijpe
follikels in de ovaria hebben. Aan den anderen kant mogen er echter
ook geen corpora lutea aanwezig zijn en om hiervan zeker te zijn, dient
men het dier 4 weken onder eigen observatie afgezonderd te houden van
andere konijnen, omdat bij in groepsverband levende dieren (ook alleen
vrouwelijke) ovulatie ook zonder dekking kan voorkomen. In de oor-
vena wordt nu 10 ccm zoo versch mogelijke, gefiltreerde ochtendurine
uiterst langzaam (met het oog op de giftigheid) ingespoten, waarbij
men vooral de voorzorg neme om de urine eerst op lichaamstemperatuur
te brengen. Na 24 uur wordt een tweede injectie van 10 ccm gegeven
en wederom 24 uur later (indien er geen bezwaar bestaat beter na 48
uur) wordt een onderzoek der ovaria ingesteld.

In urgente gevallen kan reeds na 24 uur de uitslag bekend zijn. Men
spuit dan des morgens en des avonds 10 ccm urine in. Nu kan men öf
het konijn afmaken en na sectie zich op de hoogte stellen van den
toestand der geslachtsorganen, öf men kan laparotomie toepassen na
alvorens het dier onder narcose gebracht te hebben, hetzij door middel
van aether of chloroforminhalatie, hetzij door intraveneuze injectie van

„Numal" (Roche) i ccm per kg lichaamsgewicht, verdund tot 10 ccm,
hetzij door toediening per os van 0,5 gram uretan per kg lichaams-
gewicht i uur voor de operatie toegediend. Voor het onbeweeglijk
bevestigen van het konijn is Latapies apparaat aan te bevelen, waarop
de dieren liefst in zijligging worden gelegd. Alsnu wordt op een plek
van den buikwand na verwijdering der haren en desinfectie van de
operatieplaats met alcohol, en wel twee vingerdikte oraalwaarts en twee
vingerdikte ventraalwaarts van de uitstekende bekkenkam een klein
gaatje geknipt door de huid, buikwandspier en peritoneum, waarna
in de buikholte de eierstok wordt opgezocht. Na eenige oefening puilt
deze spontaan uit de opening en is dit niet het geval, dan ziet men de
rose uterushoorn duidelijk en deze naar voren toe vervolgend, komt
men vanzelf bij het ovarium. Bij negatief resultaat is dit een geelachtig,
spoelvormig ongeveer 2 ccm lang orgaan met fijn gegranuleerde opper-
vlakte, terwijl bij een typische positieve reactie bij juveniele konijnen
de eierstok steeds oedemateus en vergroot, dikwijls 2 a 3 maal grooter
dan normaal is. Een groot aantal follikels puilt naar buiten uit en is
met bloed gevuld ; deze follikels breken gemakkelijk en dan treedt een
klein bloedklompje naar buiten. Ook de uterus is dikwijls vergroot en
rood. Heeft men oudere konijnen voor de proef gebruikt, dan moet
men bij de beoordeeling der reactie voorzichtiger zijn, omdat alsdan
kenmerken van spontane ovulatie en bloedpunten van oude follikel-
bloedingen aanwezig kunnen zijn. Deze zijn echter veel donkerder van
kleur, dikwijls zwartrood en ze puilen ook niet naar buiten uit. Het
ovarium is in dit geval ook niet oedemateus. Na afloop van deze operatie
wordt de buik van het konijn door een eenvoudige hechting gesloten,
terwijl er geen bezwaar bestaat na eenige weken het dier voor dezelfde
proef wederom te gebruiken (groote proefdierbesparing). Gewenscht
is het echter, wanneer bij het levende dier de diagnose gemaakt wordt,
een dubbelzijdige laparotomie toe te passen, omdat het mij reeds een
paar maal is overkomen, dat slechts een ovarium de typische ver-
anderingen vertoonde, terwijl het andere volkomen normaal was.

Het groote bezwaar, dat voor het onderzoek van paardenurine aan
het konijn als proefdier, vooral bij intraveneuze injectie, is verbonden,
is, dat dit proefdier zeer gevoelig is voor paardenurine, zoodat het,
zelfs wanneer alle voorzorgen genomen zijn, om de urine atoxisch te
maken, zeer dikwijls voorkomt, dat het dier gedurende de urine-injectie
succombeert.

Krijgt men voor een onderzoek in de eerste drie maanden der
drachtigheid bloed toegezonden, dan vervalt dit bezwaar. Twee
Amerikanen, Cole en Hart, konden n.1. in 1929 ook in het bloed van
merries hormonen aantoonen (American Journal Physiology, 93, p. 57,
1930). Deze waarneming bracht het groote voordeel met zich, dat men
niet meer op de giftige urine was aangewezen, ten minste wanneer de
drachtigheid niet langer dan 49—84 dagen bestaat. Is het dier langer
drachtig, dan dient men toch zijn toevlucht te nemen tot urine, want
LX VIII 38

bij een drachtigheidsduur van 435 maanden kregen verschillende
onderzoekers met serum een groot aantal miswijzingen (tot 51 %).

Magnusson (Revue Générale de Med. Vet. 43, 1934, p. 321 en
Zeitschrift für Infektionskrankheiten der Haustiere, Bd. 48, 1935,
p. 155) heeft deze methode bij een zeer groot aantal konijnen (1566
stuks) uitgewerkt en daarmede in den aanvang der drachtigheid zeer
goede resultaten verkregen. Aan het serum kan voor de verzending
superol (1 : 1000) worden toegevoegd. Door schrijver dezes zijn deze
reacties reeds sinds 1934 "(zie verslag van de Werkzaamheden der
Rijksseruminrichting over 1934 en volgende jaren) zoowel met urine
als met bloed verschillende malen met goed gevolg verricht. Het valt
echter te betreuren, dat de inzendende dierenartsen, niettegenstaande
verzoek, behoudens een enkele uitzondering, wanneer zij later zekerheid
over het al of niet bestaan van drachtigheid hebben verkregen, dit
resultaat niet aan de Rijksseruminrichting mededeelen, waardoor
controle van deze reactie, wat betrouwbaarheid betreft, niet mogelijk
was.

Gelukt het dus, hetzij door inspuiting van serum, hetzij door injectie
van urine, met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid, het al of
niet bestaan van drachtigheid bij de merrie vast te stellen, toch stuit
men bij deze wijze van handelen op de moeilijkheid, dat men steeds
de beschikking moet hebben over proefdieren, hetzij infantiele muizen,
hetzij jonge konijnen. Valt het door bepaalde omstandigheden, zooals
wij die o.a. thans doormaken, moeilijk om aan de vereischte proefdieren
te komen, dan zit men direct onthand en kan van een uitvoeren der
reactie niets komen. Dit klemt temeer wanneer, zooals in de laatste 4
maanden aan de Rijksseruminrichting geschied is, een paar duizend
van dergelijke reacties verricht moeten worden. Het was dan ook weer
een heele verbetering toen Cuboni voor het aantoonen van follikel-
hormoon in de urine, naast de biologische methode, een chemische
reactie uitwerkte. Daar het dikwijls voorkomt, dat urine bij aankomst
in het laboratorium bedorven is en daardoor de proefdieren sterven,
terwijl bij het in leven blijven dezer dieren toch enkele dagen gemoeid
zijn alvorens het resultaat kan worden medegedeeld, zoo was zeer zeker
behoefte aan een vlug verloopende reactie, waarbij men niet aan
proefdieren was gebonden. Zooals Cuboni in zijn mededeelingen over
deze vlugge diagnose van drachtigheid mededeelde (Tierärztliche
Rundschau, 1934, No. 28 en Berliner Tierärztliche Wochenschrift,
1936, No. 22, p. 357) berust deze reactie op de waarneming van
Wieland, Straub en Dorfmüller, die in het jaar 1929 bekend maakten,
dat, wanneer follikelhormoon bevattende urine na verhitting behandeld
werd met geconcentreerd zwavelzuur, een groene fluorescentie optrad.
Op deze basis bouwde nu Cuboni zijn chemische methode voor het
onderzoek op drachtigheid op.

De urine wordt door papier gefiltreerd, op elke 15 ccm 3 ccm gecon-
centreerd zoutzuur toegevoegd, 10 minuten in kokend water verhit,
afgekoeld onder de waterleiding en in een scheitrechter gebracht,
waaraan 18 ccm benzol wordt toegevoegd. Na schudden (minstens
50 slagen) laat men de vloeistof eenige minuten (i 10) rustig staan,
waarna de benzol zich van de urine scheidt en aan de oppervlakte
stijgt. Men opent de kraan van den scheitrechteren laat de urine afloopen,
terwijl de overblijvende benzol (welke geen urine meer mag bevatten
en waarin de hormonen zijn overgegaan) in een anderen scheitrechter
wordt gedaan. Mocht het benzolextraxt nog schuim bevatten, dan moet
om dit te verwijderen, eerst door papier worden gefiltreerd, het extract
in een reageerbuis opgevangen worden, waarin urine en benzol zich
van elkaar scheiden, waarna met een pipet de benzol in de tweede
scheitrechter wordt gepipetteerd. In dezen tweeden scheitrechter wordt
10 ccm gecoincentreerd zwavelzuur aan het benzolextract toegevoegd
en het geheel wederom 50 of meer slagen geschud. Wederom laat men
de vloeistof rustig staan en na 15 minuten heeft zich onder in den
scheitrechter het intensief gekleurde, volkomen heldere zwavelzuur
verzameld ; men opent de kraan van den scheitrechter en laat het
zwavelzuur in een reageerbuis afvloeien. De reageerbuis met het sterk
gekleurde zwavelzuur wordt nu gedurende 15 minuten in een op 8o° C.
ingesteld waterbad gebracht en alsdan onder de waterleiding afgekoeld.

Wanneer de reactie negatief is vertoont het zwavelzuur, zoowel bij
opvallend als doorschijnend licht, een roodbruine kleur. Bij positieve
reactie echter is het zwavelzuur alleen bij doorschijnend licht roodbruin
van kleur, maar bij opvallend licht neemt men een groene fluorescentie
waar. Cuboni zelf geeft aan de reactie liefst bij zonlicht af te lezen.
Men plaatst zich met den rug naar het raam, laat het zonlicht op de
buis vallen, die men tegen een donkeren achtergrond houdt. Is het
weer nevelig, dan doet men het beste een sterke, kunstmatige lichtbron
te gebruiken, waarvoor aan de Rijksseruminrichting de bekende
Monla-lamp voor donkerveldbelichting gebruikt wordt. Ook nu
wordt bij opvallend licht bezien, waarna bij een bepaalden stand van
de reageerbuis de groene fluorescentie zeer duidelijk aan het licht
treedt. Steeds dient men het te onderzoeken monster te plaatsen tussehen
2 andere reageerbuizen, waarvan er één urine van een drachtige merrie
en één urine van een zeker niet-dragende merrie bevat. Deze con-
trölebuizen kunnen, wanneer zij dichtgesmolten zijn, geruimen tijd
in het donker bewaard blijven.

Met deze methode, die volgens Cuboni 4 maanden na het dekken
kan verricht worden, kreeg Cuboni bij 60 dragende, 110 niet-dragende
en 45 contröledieren (gecastreerde paarden) geen enkele miswijzing,
welk gunstig resultaat ook Karmann bij het onderzoek van 200 merries
verkreeg (Tierärztliche Rundschau, 1936, No. 12). Sindsdien is deze
reactie voor de vlugge diagnose van drachtigheid door zeer vele
onderzoekers toegepast en in het algemeen met zeer gunstig resultaat.
LXVIII 38*

Natuurlijk en dit ligt in den gewonen gang van zaken, is ook deze
reactie niet in 100 % der gevallen betrouwbaar; tenslotte spelen ook
hier zeer vele factoren een rol, zoodat men den eisch van volkomen
betrouwbaarheid niet kan en niet mag stellen. Toch behoeven, wanneer
aan alle eischen, die men aan de uitvoering van deze reactie moet
stellen, voldaan zijn, niet meer dan t ä 2 % miswijzingen voor te
komen. Het spreekt b.v. vanzelf, dat, wanneer steeds ingezonden werd
ochtendurine, als de dieren nog niet gedronken hebben en men een
grootere concentratie van hormonen in de urine mag verwachten, het
aantal miswijzingen nog zou verminderen. Toch zijn er, omdat men op
de kleur moet afgaan, steeds grenzen, waarin men zich afvraagt, is
er nu een groene verkleuring, ja dan neen. In zulke gevallen is het
gewenscht de reactie na enkele weken te herhalen. Want wel wordt
aangegeven en door een groot aantal onderzoekers bevestigd, dat men
de minste miswijzingen heeft, wanneer de urine na den I20sten ä
ijosten dag van de drachtigheid onderzocht wordt, doch in die gevallen,
waarin geen proefdieren ter beschikking staan, kan reeds in de derde
maand der drachtigheid de reactie uitgevoerd worden, maar het
gevaar voor miswijzingen is dan veel grooter. Ook kunnen, zooals
Lütge en Buhse aantoonden (Deutsche Tierärztliche Wochenschrift,
16 September 1939, p. 581), niet dragende merries onder bepaalde
omstandigheden reacties geven, die een positieve reactie dicht naderen.
Hier zou gedacht kunnen worden aan een chronische aandoening der
geslachtsorganen. Genoemde onderzoekers wijzen er tevens op, dat
niet slechts het follikelhormoon, maar ook andere stoffen eenzelfde
flurorescentie kunnen geven. Zoo kregen zij o.a. een positieve reactie
met ossegal en Cholesterine, zoodat ook buiten de graviditeit staande
stoffen een dergelijke reactie geven. Waarom en hoe dit geschiedt, is
op het oogenblik nog niet bekend. Waarschijnlijk hebben genoemde
stoffen dezelfde atoomgroepen als het hormooncomplex.

Tenslotte wil ik nog vermelden, dat het mij gebleken is, dat het
aantal twijfelachtige gevallen nog verminderd kan worden, wanneer
voor het aflezen van de reactie gebruik gemaakt wordt van de kwarts-
lamp van Hanau. De buizen worden in de donkere kamer in het ultra-
violette licht, dat de lamp uitstraalt, gehouden en wel de te onderzoeken
urine tusschen twee buizen, één met een positieve en één met een
negatieve reactie. Is de urine afkomstig van een drachtige merrie, dan
vertoont deze een lichtgele kleur, welke zeer duidelijk is, terwijl bij
bestraling van een negatieve urine een blauwachtige kleur zichtbaar
wordt. Voor het aflezen van deze reactie, welke van zoo groot belang
is, beteekent deze wijze van bestraling een groote verbetering. Sinds
December 1940 werden 1500 monsters urine op deze wijze beoordeeld ;
twijfelachtige reacties werden zelden waargenomen.

De aan de Rijksseruminrichting gevolgde methode voor het onderzoek
der urine op drachtigheid is een kwalitatieve. Zou men echter de juiste

hoeveelheid van het in de urine aanwezige oestron willen bepalen, dan
zou daarvoor kunnen worden gevolgd de in de Organonfabrieken te
Oss toegepaste colorimetrische methode, welke door S. Kobf.r is
gepubliceerd in het Biochemical Journal, 1938, p. 32 en 357.

In 1931 werd door dezen auteur een methode aangegeven voor de
colorimetrische bepaling van het follikelhormoon. Deze methode
berustte op de ontwikkeling der kleur door de inwerking van geconcen-
treerd zwavelzuur of phenolzwavelzuur, gevolgd door een verdunning
met water en verwarming. Sindsdien werden door anderen velerlei
wijzigingen aanbevolen, welke leidden tot de thans gevolgde methode,
waarbij het zwavelzuur is vervangen door een oplossing van 2^ % fl
naphtolsulfonzuur in sterk zwavelzuur.

Bij urine is een zuivering noodzakelijk niet alleen wegens de sterk
en varieerende kleur, maar tevens wegens de mogelijke aanwezigheid
van cholesterine. Bij de Organen-fabrieken te Oss wordt de volgende
methode toegepast.

Men voegt bij 20 ccm urine 1 ccm zwavelzuur van 65 % en kookt dit
mengsel 2 minuten. Na toevoeging van 10 ccm alcohol 96 % wordt het
warme mengsel 4 minuten uitgeschud met 30 ccm benzol en de benzol-
laag afgescheiden. Deze wordt achtereenvolgens gewasschen met 1 ccm
zwavelzuur van 65 % water, 5 ccm natrium carbonaatoplossing van
10 % en tenslotte weer met water. Daarna wordt de benzol verdampt
en het residu opgenomen in 4 ccm alcohol. Van deze oplossing komt
dan i ccm overeen met 5 ccm der oorspronkelijke urine.

Een bepaalde hoeveelheid van dit in alcohol opgeloste materiaal
wordt in een reageerbuis tot droog ingedampt. Bij het residu voegt
men 0,2 ecm van het naphtolreagcns ; de inhoud der buis wordt nu
door omschudden goed dooreengemengd en gedurende 2 minuten in
een glycerinebad op ioo° C. verhit, waarbij na 45 en 90 seconden flink
wordt orngeschud. Daarna wordt de buis in ijswater gekoeld en ge-
durende eenige uren in het donker weggezet. Nu wordt 0,2 ccm water
toegevoegd en goed vermengd (geschud), terwijl de buis in ijswater is
gedompeld. Men verhit daarna 30 seconden in een glycerinebad van
120° C. of 90 seconden in een bad van ioo° C., waarbij resp. na 15 of
45 seconden wordt orngeschud. De buis wordt nu hoogstens 10 seconden
in ijswater gekoeld en van het mengsel in een spectrophotometer of een
photometrische colorimeter de kleur bepaald, waaruit dan het oestron-
gehalte kan worden afgeleid.

ie. Bestralen van urine. Nikolaew deelde in 1934 (Centr. f. gyn. No. 34,
p. 2010) mede, dat het hem gelukt was de reactie van Aschheim-Zondek
belangrijk te versnellen door bestraling met rood licht. Aan de met
aether behandelde urine werd 3 % glycose-oplossing toegevoegd en
deze daarna gedurende 5 min. met rood licht bestraald. Voor dit doel
werd de urine in een rood glas gedaan en bestraald met een 100 kaars

lamp, die door rood glas omgeven was. Van deze urine werd 15 ccm
subcutaan bij een infantiel konijn ingespoten en reeds na 15—18 uur
kon het resultaat worden afgelezen. Deze versnelling der reactie berust
op het activeeren der hormonen, welke Küstner vroeger reeds had
aangetoond door de muizen zelf gedurende de proef te bestralen.

2e. Pupilreactie. Bercovits toonde aan, dat indruppelen van bloed
en serum van de vrouw zeifin het oog bij zwangerschap een vernauwing
of verwijding van de pupil geeft. Pouliot (Bullet. Obstetrique, Paris,
1935, No. 24) heeft deze methode nader uitgewerkt en toegepast om te
zien of daarmede zwangerschap was aan te toonen en deze dus een
snelle, eenvoudige zwangerschapsreactie zou zijn. In een spuitje van
2 ccm inhoud met 0,2 ccm 1 % natriumcitraatoplossing wordt na
venapunctie 1 ccm bloed opgezogen. Het bloed kan ook uit den vinger-
top genomen worden. Nadat men de reactie van de pupillen heeft
bepaald, worden in één der oogen 1 ä 2 druppels uit het spuitje ge-
druppeld. Na 2 ä 3 minuten ontstaat bij positieve reactie een vernauwing
of verwijding van de pupil, die men, door plotseling laten schijnen van
sterk licht in beide oogen, bijzonder duidelijk kan zien. Hij onderzocht
op deze wijze 44 vrouwen, bij wie de menstruatie nog slechts kort over
tijd was. Bij 42 viel de reactie positief uit ; deze vrouwen bleken bij
later onderzoek dan ook zwanger te zijn. Bij de andere waren de pupillen
door ongelijke wijdte niet goed voor dit onderzoek te gebruiken. Bij een
andere vrouw, bij wie de zwangere uterus goed te voelen was, was de
reactie negatief. Vijf dagen later werd een doode vrucht geboren.

In aansluiting op deze reactie wil ik er op wijzen, dat Dr. Mintscheff
(Tierärztliche Rundschau, 1937, p. 563) bij meer dan 3 maanden
drachtige paarden een belangrijke verwijding van de pupil waarnam,
zonder toevoeging van bloed. In den regel was de pupil, nadat de
paarden voor het oogspicgelen 4 minuten in het donker waren gehouden,
kogelrond. De weerstand van de maximaal verwijde pupil tegen de
lichtreactie (samentrekking) is zoo groot, dat bij drachtigheid de pupil
nog na 1 minuut directe belichting haar wijdte behoudt. Deze belangrijke
mydriasis is voor het drachtige paard zeer karakteristiek, zooals
Mintscheff bij 200 drachtige merries kon aantoonen. Deze mydriasis
verdwijnt in de eerste 24 uur na den partus. Voor dierenartsen een zeer
gemakkelijk praktische methode, die echter nog nadere bestudeering
behoeft.

Bij een konijn werd eerst het aantal witte bloedlichaampjes bepaald ;
dan werden 5—10 ccm van de urine van de te onderzoeken vrouw
intraveneus geïnjicieerd. Na 2—4 minuten werd het konijn wederom
bloed afgenomen en het aantal leucocyten opnieuw bepaald. Bij voor-
handen zwangerschap was het aantal belangrijk afgenomen. Van 100
onderzochte gevallen bleken er 90 een positief resultaat te geven.

4e. Methode van Hogben. Aan het slot van deze uiteenzetting nog een
mededeeling van een vroegtijdige zwangerschapsreactie door middel van

den Zuid-Afrikaanschen kikker (Xenopus laevis daudin). Zooals Hogben
(Proc. Royal Soc. South-Africa, 1930) vaststelde, is de Afrikaansche
kikker een zeer geschikt testdier voor gonadotrope hormonen. Na
wegneming van de hypophyse bij dat dier atrophieerden zoowel de
ovaria als de testes, maar bij wijfjes kon hij ovulatie verwekken door
inspuiting van de urine van zwangeren. Een belangrijk voordeel is,
dat de reactie reeds na 6—10 uur optrad.

De Xenopus laevis daudin is een in de tropen levende kikvorsch. In de
natuur heeft de ovulatie plaats in de maand Juli. Houdt men echter
de wijfjes afgezonderd van de mannetjes, dan komt het nooit tot
ovulatie. Na inspuiting van gonadotrope hormonen krijgt men op elk
tijdstip van het jaar ovulatie. Aangezien in gevangenschap levende
dieren niet te gebruiken zouden zijn, wegens atrophie der ovaria, zou
deze methode alleen in de tropen bruikbaar zijn.

In het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde van 13 Juli 1940
geven Daels en Delaunois een uitvoerige beschrijving van deze methode,
waarbij zij een schifting van de proefdieren aanbevelen.

Na inspuiting van 1 a ii ccm hormonen bevattende vloeistof in den
dorsalen lymphzak werd het dier geplaatst in een glazen cylinder op een
metalen tralienet, zoodat de eieren na ovulatie op den bodem van den
cylinder buiten bereik van het dier vallen (anders gevaar voor opeten).
Men moet er voor zorgen, dat het waterniveau in de cylinders slechts
weinig boven den kop van den kikker staat, zoodat het dier door zich
eenvoudig op te richten lucht kan happen, want door de inspuiting
van de hormonen verzwakt het dier zoo, dat het na de inspuiting niet
meer de kracht heeft naar de oppervlakte te komen om lucht te halen.
Van de 79 gevallen van graviditeit kregen Daels en Delaunois 76 maal
een positief resultaat, terwijl 3 miswijzingen voorkwamen.

Ook hier moeten, wat een groot bezwaar is, voor elke proef minstens
4, liefst 6—8, proefdieren gebruikt worden. De reactie werd als zwak
positief beschouwd als minder dan 20 eieren werden afgezet, terwijl bij
een sterk positieve reactie dikwijls meer dan 200 eieren werden geteld.
Door een speciale wijze van voederen met rauw vleesch en door het
water in het aquarium op een temperatuur van 21⁰ C. te houden,
konden zij deze Xenopus ook in Europa in goeden toestand behouden
om er de zwangerschapsreactie van Hogben mede uit te voeren.

Ten slotte de door Werle en Effkemann aangegeven snelle reactie
om zwangerschap te bepalen (Klinische Wochenschrift, No. 28, p. 717,
1940), berustende op een verhoogde afbraak van histaminen als gevolg
van een verhoogd optreden van histaminase in het bloed, die alleen bij
zwangeren zou optreden. Deze vermeerdering der bloedhistaminase
treedt reeds 14 dagen na het wegblijven der menstruatie op, terwijl
reeds 2 uur na de bloedaftapping het resultaat bekend zou zijn.

Naschrift. Nadat deze verhandeling over de graviditeitsreactie was
afgesloten, verscheen een artikel van Rautman in het Zeitschrift für

Inf. Krankh. Par. und Hyg., 1941, p. 148, welke onderzoeker eveneens
de reactie van Cuboni beoordeelt onder de kwartslamp van Hanau,
waardoor ook volgens hem een veel fijnere beoordeeling van de reactie
mogelijk is. Positieve urine straalt een geelgroen licht uit.

Schrijver geeft een overzicht van de nieuwere gegevens betreffende
de werking der hormonen op de graviditeit en deelt zijn bevindingen
mede over de biologische reacties van Zondek en Aschheim en over
die van Friedmann, benevens over de chemische reactie van Cuboni
bij 2000 urine-onderzoekingen bij het paard. Volgens zijn onder-
zoekingen is ook de reactie van Cuboni, mits het urine-onderzoek niet
eerder dan 4 maanden na de laatste dekking geschiedt, voldoende
betrouwbaar. Wel moet men rekenen op 1 ä 2 % miswijzingen, doch
gebleken is, dat dit aantal nog gereduceerd kan worden, wanneer het
aflezen der reactie niet geschiedt in het zonlicht, maar wanneer daarbij
gebruik gemaakt wordt van de kwartslamp van Hanau. De buizen
worden in de donkere kamer in het ultraviolette licht, dat de lamp
uitstraalt, gehouden en wel de te onderzoeken urine tusschen 2 buizen,
één met positieve en één met negatieve reactie. Is graviditeit aanwezig,
dan straalt de urine een lichtgele kleur uit, welke zeer duidelijk is, terwijl
een negatieve urine onder deze lamp een blauwgroene tint vertoont.

Aan het slot van de verhandeling worden nog vijf andere reacties
voor het onderzoek van graviditeit in het kort besproken.

Verf. gibt eine Uebersicht über die neueren Angaben über die Wirkung der
Hormone auf die Gravidität und teilt seine eigenen Beobachtungen mit über die
biologischen Reaktionen von Zondek und Aschheim, über die von Friedmann
und weiter über die chemische Reaktion von Cuboni auf Grund von 2000 Urin-
untersuchungen von Pferden. Nach seinen Erfahrungen ist auch die Reaktion von
Cuboni genügend vcrlässlich, wenn die Urinuntersuchung nicht früher als 4 Monate
nach dem letzten Deckakt erfolgt. Man muss zwar mit 1-—2 % Fehlangaben
rechnen, aber es hat sich gezeigt, dass diese Zahl noch vermindert werden kann,
wenn die Reaktion nicht im Sonnenlicht abgelesen, sondern wenn dazu die
Quarzlampe von Hanau gebraucht wird. Die Röhrchen werden im Dunkelzimmcr
in das ultraviolette Licht, das die Lampe ausstrahlt, gebracht und zwar der zu
untersuchende Urin zwischen 2 Röhrchen, von denen das eine eine positive, das
andere eine negative Reaktion zeigt. Ist eine Gravidität vorhanden, dann strahlt
der Urin eine hellgelbe Farbe aus, während ein negativer Urin unter dieser Lampe
eine blaugrüne Färbung zeigt.

Am Schlüsse der Abhandlung werden noch 5 andere Reaktionen für die Gravidi-
tätsuntersuchung kurz besprochen.

The author gives a review of the more new data about the action of hormones
of gravidity and teils his experiences about the biological reactions of Zondek and
Aschheim, of Friedmann and about the chemical reaction of Cuboni in 2000 urine-
tests in the horse.

According his researches the test of Cuboni is sufficiënt trustworthy, provided
that the research of the urine is not made before 4 months after the last covering.

One has to take in account i—2 % errors indeed, but it appeared that this number
may be reduced if the reaction is not read off in sun-light, but when a quartz-lamp
of Hanau is used.

In the dark room the tubes are held in the ultraviolet light, that comes from the
lamp and so that the urine to be tested is placed between two tubes, one with positive
and one with negative reaction.

Positive urine radiates a light yellow colour, whilst negative urine shows a bluish-
green tint in this light.

On the end of the essay another five reactions to the research of gestation are
discussed in brief.

L\'auteur passe en revue les récentes acquisitions se rapportant à l\'action des
hormones sur la gravidité et fait part de ses constatations concernant les réactions
biologiques de Zondek et Aschheim, ainsi que de Friedmann et la réaction chimique
de Cuboni appliquées à l\'examen de l\'urine de 2000 juments. Ses recherches démon-
trent que la réaction de Cuboni est suffisamment fidèle à condition de ne pas
l\'appliquer plus tôt que 4 mois après la dernière saillie. Les erreurs doivent être
évaluées à I—2 %, mais ce chiffre peut encore être réduit à condition de ne pas
faire l\'examen à la lumière ordinaire, mais bien avec l\'aide de la lampe à quartz
de Hanau. On tient les tubes sous les rayons ultraviolets émis par la lampe dans
une chambre noire et l\'on compare le tube à examiner avec un autre à réaction
positive et un autre encore à réaction négative. Si l\'urine provient d\'une jument
pleine, elle prend une coloration jaune claire, si au contraire la réaction est négative,
l\'urine prend une teinte vert-bleuâtre.

A la fin de son exposé, l\'auteur discute encore brièvement la valeur de cinq autres
réactions pour le diagnostic de la grossesse.

Gezien het feit, dat de studie in de diergeneeskunde reeds aanstonds een microscoop
vcreischt en het voor de nieuw-aankomende studenten onmogelijk zal zijn zich dit
instrument op de normale wijze te verschaffen, daar de voorraden in den handel
volkomen uitgeput zijn en momenteel niet kunnen worden aangevuld, is er onder
auspiciën van de Senatus Veteranorum van het Utrechtsch Studenten Corps, een
microscopen-bureau opgericht om te trachten langs andere wegen de belang-
hebbenden het gebruik van een microscoop te verschaffen.

Derhalve doen wij langs dezen weg een dringend beroep op alle dierenartsen hun
daadwerkelijken steun aan dit streven te willen verleenen door, indien eenigszins
mogelijk, hun microscoop beschikbaar te stellen aan genoemd bureau.

De microscopen zullen via dit bureau, na storting van een waarborgsom, in
bruikleen gegeven worden tegen een bepaald bedrag, bv. ± 1 i % van de waarde,
per maand.

Door voortdurende deskundige controle en juiste voorlichting zal er naar gestreefd
worden beschadiging der instrumenten te voorkomen.

Allen, die hun microscoop voor dit buitengewone doel beschikbaar willen stellen,
wordt verzocht dit te berichten, met vermelding van merk van het microscoop en
eventueel verdere bijzonderheden, aan W. Ch. M. van Hinsbergh, Goethelaan 15
Utrecht, welke ook gaarne alle gewenschte inlichtingen zal verstrekken.

Een corpus alienum in de mondholte bij het paard is in het al-
gemeen zeldzaam en dit geldt in het bijzonder voor een puntig voorwerp,
dat hier of daar in de weeke deelen is ingedrongen of tusschen de kiezen
wordt vastgehouden, b.v. een stuk ijzerdraad. Een zoodanige vondst
is in onze kliniek een witte raaf. Wel hebben we tijdens een langdurige
periode bij 12 paarden een stuk hout in de mondholte aangetroffen
en deze houtfragmenten worden op de afbeelding getoond. Het is een
collectie, die in ongeveer 25 jaren werd verzameld.

Een dergelijk stuk hout wordt op een typische plaats vastgehouden.
Het wordt gevonden tegen het harde gehemelte aangeklemd en vast
gefixeerd tusschen de linker en rechter kiesrij, hetzij meer naar voren,
hetzij meer naar achteren. En de lengte van het houtstuk is met deze
plaats in overeenstemming ; het is ongeveer 6 a 8 cm lang.

Het is duidelijk, dat zoo\'n voorwerp afkomstig is van een houten
ruif, krib, landhek of boomtak, waaraan het paard tot eigen schade zijn
knaagzucht heeft willen bevredigen. Hartog.

Ernstige oogverwondingen zijn bij paarden geen zeldzaamheid. Zijn ze perfo-
reerend, dan treedt afvloeiing van de kamervloeistof en eventueel van het glasvocht
op en kan een prolapsus iridis, een luxatio lentis en zelfs het verlies van de lens het
gevolg zijn. Het voornaamste hierbij is een infectie voorkomen. Verschillende
antiseptica worden voor het oog wel aanbevolen ; bij voorkeur zullen die desinfi-
cientia worden gebruikt, welke de weefselcellen zoo min mogelijk benadeelen.
Tegenwoordig zal hierbij ook aan de aanwending van sulfanilamideverbindingen
aandacht moeten worden geschonken. Bij groote wonden zal niet alleen desinfectie
moeten plaats vinden, maar zullen ook de prolabeerende iris- of andere weefsel-
deelen moeten worden verwijderd. Kleine wonden aan den rand van de cornea
kunnen met een conjunctivaallap worden bedekt.

Een goede behandeling wordt evenwel vaak te laat ingesteld of kan door verzet
van het dier als gevolg van de groote pijnlijkheid onvoldoende worden gedaan.

Bij een panophthalmia suppurativa, welke na 4—6 dagen het hevigst is, wordt
eerst na 4—6 weken genezing met verlies van het oog verkregen. De genezing is
evenwel verre van een restitutio ad integrum. De ettering heeft de belangrijkste
deelen van het oog verwoest; er treedt z.g. phtisis bulbi op, waarbij een chronische
conjunctivale prikkeling en mucopurulente afscheiding blijft bestaan en entropium
bulbare het gevolg is. Dergelijke dieren laten oogreiniging vaak niet gemakkelijk toe.

Exstirpatio bulbi met verwijdering van de conjunctiva brengt hier snel
herstel. Leuthold ¹) laat een gaastampon tijdelijk in de holte en brengt een kam-
hechting door de oogleden aan.

Bij het slachten van een tien jaar oude koe werd een eigenaardige aandoening
(cyclopie) van het rechteroog opgemerkt ; het linkeroog zou normaal geweest zijn.
Tijdens het leven van het dier had de eigenaar nimmer iets van deze bijzondere
oogafwijking gezien, zelfs niet, toen eens de rechterhoorn was afgebroken.

Het nader microscopisch onderzoek van het oog wordt in de oogheelkundige kliniek
van Prof. Brückner te Basel verricht.

Hepding ³) onderzocht de bulbi van een kip met een beiderzijdsch ooglijden
(o.a. hoornvliestroebeling, irisveranderingen). Bij microscopisch onderzoek bleken
de verschillende deelen van het oog te zijn geïnfiltreerd. In de retina werden groote,
ronde en langwerpige lichamen (Toxoplasma gallinarum) gezien. Vermoed wordt,
dat de klinische verschijnselen oorspronkelijk verband houden met neurolympho-
matosis gallinarum en de toxoplasma (ta) slechts secundair voor de oogveranderingen
verantwoordelijk zijn.

Vitamine A gebrek veroorzaakt bij jonge individuen het beeld van kerato-malacie
(subepitheliale hoornvliesinfiltraten met ulcera corneae) en bij oudere dat van
sclerophthalmie (xerosis corneae). Verder kan reeds vroegtijdig een vermindering
van het adaptatievermogen (nachtblindheid) worden vastgesteld. De retina bevat
groote hoeveelheden vitamine A. Volgens Kentgens komt dit vooral in retina en
chorioidea voor. Vitamine A bevordert de epithelisatie van de cornea (Heinsius).

Vitamine Bj (aneurine) vond Fischer van belang bij de afbraak van koolhydraten.
Dit vitamine komt vooral in de lens voor ; bij een troebele lens is het steeds ver-
minderd (pyrodruivenzuur is daarbij vermeerderd).

Vitamine B₂, glutathion en vitamine C zijn drie oxydoreductiesystemen van de
lens. Vitamine C zou door de lens zelf uit suiker worden gevormd.

Volgens Huysmans dringt het in de voorste oogkamer geoxydeerde vitamine C
in dezen toestand de lens binnen en verlaat deze weer gereduceerd. Door dezen
kringloop wordt het vitamine C een belangrijke energiebron.

In de lens en het kamervocht functioneert het vitamine C als een energie-leverend
reversibel oxydoreductiesysteem en daarmede is voor het eerst experimenteel de
werking aangetoond, die men tot nu toe op theoretische gronden aan vitamine in
de levende weefsels had toegeschreven.

Voldoende verklaard is de werking van het vitamine niet. Von Euler en
Mahnsberg zijn van meening, dat bij rijkelijken toevoer van carotine en vitamine
een ophooping van purinen in de cellen plaats vindt. Deze purinen bevinden zich
in de celkernen als nucleïnezuur en nucleoproteïden ; een ophooping ervan zou
de celkernvorming en groei bevorderen en de resistentie van de epitheliën t.o.v.
infecties verhoogen.

Te groote hoeveelheid vitamine A in het oog gebracht remt echter de werking.
Door Heinsius *) wordt een 2 % Voganzalf aanbevolen.

Brass ¹) heeft gedurende twee jaren bij verschillende aandoeningen van hond
en paard behandeling met de ultrakortegolf toegepast. De voordeelen boven de
diathermie worden vermeld. Den duur en de intensiteit der bestralingen moet men
uit ervaring leeren.

Pommer ²), veterinair röntgenoloog te Weenen heeft hieromtrent een onderzoek
ingesteld en is tot de volgende samenvatting gekomen :

Een éénmalige bestraling van de normale huid van den hond bij overschrijding
van de erytheemdosis veroorzaakt huidbeschadiging. Het optreden van een vochtige
huidreactie wijst steeds op een overschrijding van de tolerantiedosis en is reeds als
verbrandingsverschijnsel aan te merken.

Met de gefractioneerde bestralingsmethode, waarbij de gezamenlijke dosis hooger
is, is zonder gevaar een heftige, langdurende huidbeschadiging met vochtige reactie,
als epidermatitis exsudativa met verval van cpitheelccllen, op te wekken. De genezing
geschiedt hierbij door epitheel-regeneratie van den rand of van epitheeleilandjes,
welke nog intact zijn gebleven, uit. Naarmate de afzonderlijke doses kleiner, de
intensiteit der stralen geringer en de pauze tusschen twee bestralingen grooter is,
worden bloed- en lymphvaten en zenuwen van de huid het meest ontzien. Een
stralenhoeveelheid van 2400 r., een bestraling alzoo van middelmatige kwaliteit,
is, ineens gegeven, de hoogst toelaatbare dosis, welke reeds beduidende beschadiging
als gevolg geeft. Wil men bij gefractioneerde bestraling eenzelfde effect opwekken,
dan moet de gezamenlijke dosis tweemaal zoo groot zijn. Gebleken is, dat vooral
bij weeke stralen de haren als filter werken.

1 ) Brass, Ein Beitrag zur Ultrakurzwellentherapie in der Veterinärmedizin. B. u. M. T. W.
1940, No. 36, S. 429.

2 ) Pommer, Die Röntgennekrose der Haut bei Hunden und ihre Verhütung. Wien. Tier-
ärztl. Monatsh. 1940, S. 537.

In een uitvoerig artikel geeft van Arkel een overzicht van de chemotherapeutica
en hun chemische structuur. De verschillende groepen worden successievelijk be-
schreven, waarbij groote aandacht wordt besteed aan de laatst ontdekte en belangrijke
groep der bacteriele chemotherapeutica, die der sulfanilamiden van Domagk.

In de mededelingen van het rijksinstituut voor Pharmoca-therapeutisch onderzoek
wordt een onderzoek weergegeven naar een reukeloos, wit poeder op de markt te
Rotterdam door een „veearts" verkocht, hetwelk ingezonden werd door een arts.
De gebruiksaanwijzing luidde als volgt : Vergift. Elk pakje met t liter kokende melk
toegedekt trekken als thee. Koud geworden in i emmer elzenbagger onder uit een
sloot vermengen, vooral laten staan en het water, dat naar boven komt, afgieten.
Gebruik bekend. Het onderzoek leverde op: naast caseine, 19.5% bolus, 16%
loodarsenaat en % calomel.

Habersang ¹) waarschuwt tegen intraveneuze injectie of infusie van allerlei
geneesmiddelen, zonder dat men goed weet, welke invloed deze middelen uitoefenen
op het endotheel van de bloedvaten of op het bloed zelf.

Hij heeft proeven genomen met verschillende geneesmiddelen, waarvan het
gebruik is, ze intraveneus toe te passen. Hij nam bloed, vermengd met citras natricus
en bracht daar deze middelen in, in dezelfde concentratie en met dezelfde snelheid,
als waarmee ze in de venae geinjicieerd worden. Hij zag, dat verschillende van die
stoffen bloedstolsels veroorzaakten. In vivo kunnen deze stolsels direct de dood
veroorzaken, of aanleiding geven tot het ontstaan van trombose, long-infarcten enz.
Secties hebben hem dit ook bevestigd.

Neosalvarsan en chloralhydraat, die door subcutis en endotheel slecht verdragen
worden, hebben geen enkelen nadecligen invloed op het bloed. Yatren, prontosil
en rivanol, dit laatste in een verdunning van 0.3%, kunnen ook zonder bezwaar
worden ingespoten. Sublimaat, introcid, salicylas-natricus cum coffeïni en cejodyl-
terpen kunnen gevaar opleveren. Men moet ze uiterst voorzichtig injicieeren, nooit
in groote doses en niet te vaak.

Dittmar ²) heeft proeven genomen met droespaarden, die hij intraveneus inspoot
met 33% alcohol, al of niet onder toevoeging van kinine. Hij gaf het in doses van
30 k 40 cc enkele dagen achter elkaar, soms ook in doses van 150 k 200 cc ineens.

Hij zag er nooit eenig nadeelig gevolg van, behalve dan, dat de dieren af en toe
iets onder den invloed waren.

Gunstige resultaten heeft hij er ook nimmer van kunnen waarnemen, in welk
stadium van de ziekte hij het middel ook heeft toegepast.

Men heeft in Duitschland veel last van zoogenaamde „zomerwonden", wonden,
die met de gewone wondbehandeling niet herstellen. In den laatsten tijd heeft
insuline nog al renommé gekregen als een middel, waardoor deze aandoeningen
zouden genezen. Nu heeft men nagegaan, hoeveel insuline men per keer kan geven
en of men het een tijd lang achter elkaar kan toedienen, zonder dat de behandelde

1 ) Dr. D. Habersang, Ueber Gefahren der intravenösen Verabreichung reizender Arznei-
mittel. Zeitschr. für Vet.kunde, Febr. 1941.

2 ) Dr. Dittmar, Z^ur Behandlung der Druse mit 33 prozentigem Alkohol und mit Chinin-
Alkohol. Zeitsch. für Vet.kunde, Juni, 1940.

paarden daarvan nadeelige gevolgen ondervinden, in den vorm van insuline-shock.
Het resultaat was niet bemoedigend. 25 paarden van allerlei kleur en van een
leeftijd van 5—21 jaar, werden een of meermalen met 100 k 200 I.E. insuline inge-
spoten. 5 hiervan kregen shock-verschijnselen, en wel drie reeds na de eerste en twee
na de derde injectie. Bijzonder vreemd was, dat de drie, die na de eerste injectie
reeds shock-verschijnselen hadden vertoond, later toen ze nog eens 2 of 3 maal
ingespoten werden, geen nadeelige gevolgen meer ondervonden. Veel lijn, voor het
maken van conclusies, zat hier niet in. Het toeval wilde, dat de 5 shock-paarden
alle 5 vossen waren. Daarom sloot de behandelende paardenarts, vossen van zijn
voortgezette proeven uit, welke verdere proeven echter ook geen resultaten oplever-
den, waaruit juiste gevolgtrekkingen waren te maken, uitgezonderd dan, dat bleek,
dat de voskleur geen predispositie was voor het ontstaan van shock.

Ter bestrijding van de shock-verschijnselen spoot men den dieren een 10 °„
oplossing van 100 a 200 cc druivensuiker subcutaan of intraveneus in, echter zonder
zichtbaar resultaat.

In zijn samenvatting zegt Seuffert ^j), dat men ondanks alles toch vrij gerust
100 I.E. insuline per injectie kan toedienen en verder, dat het mogelijk is, dat de dieren
door herhaalde inspuitingen op den duur grootere doses per keer kunnen verdragen.

Slaughter ¹) c.s. onderzochten den invloed van gelijktijdige toediening van
prostigmine methylsulfaat en morphine. Het bleek hun dat hierbij de pijnstillende
werking van morphine verdubbeld wordt, zoodat deze combinatie een belangrijke
morphinebesparing mogelijk maakt. Een tweede voordcel is, dat bij deze methode
geen morphine-gewenning optreedt, zoodat patiënten constant eenzelfde dosis
blijven gebruiken, bovendien komt het ook bij langdurig gebruik niet tot obstipatie,
die juist een nadeel is van het gebruik van de onvermengde morphine. Terloops zij
nog opgemerkt, dat het prostigmine methylsulfaat ook reeds als zoodanig klinisch
wordt toegepast namelijk bij doofheid en bij myasthenia gravis.

De biologische waarde van plantaardige eiwitten en de aminozuren,
welke daaraan ontbreken.

Onder de biologische waarde van een eiwit verstaat men het gedeelte daarvan,
hetwelk in het organisme voor opbouw van nieuwe cellen e.d. wordt vastgelegd,
uitgedrukt in % van hetgeen van dit eiwit werkelijk via de wanden van het digestie-
apparaat het organisme ten goede komt.

Bij het onderzoek moet het betreffende eiwit de eenige eiwitbron van het proef-
rantsoen zijn en daarvan een vast, niet te hoog percentage uitmaken. Meestal wordt
de biologische waarde met ratten bepaald.

Smuts en Marais ^s) hebben zoo soyaboonen- en lijnzaadeiwit onderzocht bij
ratten. Deze eiwitten maakten 8% van de rantsoenen uit. Voor soya-eiwit werd
de waarde 55 gevonden en voor lijnzaad-eiwit 78. Vervolgens werd een rantsoen
onderzocht, waarin naast het soya-eiwit 0,2 % cystine voorkwam. Dit aminozuur
bleek een duidelijke aanvullende werking te hebben, want voor de combinatie
werd de waarde 74 gevonden.

Verder werd bij hamels de biologische waarde van lucerne-eiwit bepaald, eveneens
op het niveau van 8 % van het rantsoen. Hierbij werd de waarde 60 gevonden.
Aanvulling met 0,2 % cystine gaf hier echter een waarde 58, zoodat besloten wordt,
dat cystinearmoede geen beperkende factor is voor lucerne-eiwit, gevoederd aan
volwassen schapen. De verteringscoëfficient van het totale eiwit werd bovendien
door de cystinetoevoeging iets lager.

Ten slotte werd nog een onderzoek ingesteld naar de verschillende aminozuren,
aan welke in plantaardige eiwitten een tekort bestaat. Hierbij werden ratten gebruikt
die paarsgewijze werden vergeleken. Het eene dier ontving in het rantsoen 8 a 10 %
van het onderzochte eiwit, het andere kreeg daarenboven 0,20 % van een amino-
zuur. Op deze wijze werden de eiwitten van grondnotenmeel, cocosmeel, lijnmeel
en sojameel onderzocht, aangevuld met cystine, lysine en tryptophaan. Het bleek,
dat voor den groei van ratten grondnoten- en cocoseiwit niet te weinig van de
genoemde aminozuren bevatten ; lijnmeel en sojameel vertoonden een uitgesproken
tekort aan cystine.

Engelmann \') heeft bij krielhoenders nagegaan welke korrels ze het liefste aten
en vond, dat de dieren, wanneer ze honger hadden, geen voorkeur bleken te hebben.
Pas wanneer een zekere verzadiging intrad, bleek, dat sommige korrels eerder werden
opgenomen dan andere, en hij vond als volgorde : tarwe > mais > rogge > gerst —
erwten > haver. Hem bleek, dat dit in hoofdzaak een kwestie was van den vorm
van de korrels, terwijl ook de kleur een geringe rol bleek te spelen, doch de smaak
bleek juist heelemaal geen invloed te hebben, want wanneer hij houten korrels
maakte in den vorm van tarwe en rogge dan werden ook de eerste geprefereerd.
Ja zelfs tarwekorrels, uit roggegrutten gevormd, dus met roggesmaak werden ver-
kozen boven roggekorrels met tarwesmaak.

Pons ²) heeft bij een vijftal groepjes van drie lammeren den groei van zoog-
lammeren, die zoo natuurlijk mogelijk werden gehouden, nagegaan. Tevens werden
voor en na het drinken (twee of driemaal daags) de lammeren gewogen, zoodat de
hoeveelheid opgenomen melk bekend werd. De voornaamste conclusies uit dit
uitvoerige artikel, dat met een groot aantal tabellen en grafieken is gecompleteerd,
zijn de volgende : Alle lammeren bleken de eerste dagen na de geboorte in gewicht
af te nemen, waarna van den tweeden tot derden dag af een regelmatige gewichts-
toename optrad. De melksecretie der ooien steeg de eerste drie weken geleidelijk
om daarna gedurende den geheelen proeftijd (ongeveer 6 weken) op dezelfde hoogte
te blijven. Om 1 kg in gewicht toe te nemen hadden de lammeren 3 tot 5.5 kg melk
noodig. Vaak laten zoogen deed de mclkgift der ooien belangrijk toenemen.

Aan de Diergeneeskundige Hoogeschool te Hannover is een „Lehrgut"
(Adendorf) verbonden, waarbij ook een vrij aanzienlijke afdeeling is ingericht
voor de varkensfokkerij en mesterij.

de vloeren van baksteen. Warmte en droogheid zijn twee voorname eigenschappen,
waaraan een varkensstal moet voldoen. De lengteas van den stal loopt Noord-Zuid.
Dubbele wanden met stroovulling zijn zeer goed, maar hebben het nadeel van
moeilijke desinfectie. Kunnen worden vervangen door baksteen.

De sterfte op de boerderij Adendorf bedraagt voor de jonge varkens 0,3 %, voor
de ongeveer 500 mestvarkens 1938/39 0,8%. Voor de „fokkerij" bestemde dieren
moeten steeds in de buitenlucht vertoeven. Op Adendorf worden hiervoor omheinde
weilanden, met schuur voor beschutting, voederplaats en vijver gebruikt.

De opfok heeft in in rijen geplaatste hutten plaats, waarin de zeugen 2 weken
vóór en 8 weken na het werpen verblijven. Na dien tijd gaan de zeugen weer naar
de weide en naar den beer.

De biggen blijven dan 8 weken bij de moeder ; voorzoover zij voor de fokkerij
worden bestemd, gaan ze in een afzonderlijke weide. De mestvarkens gaan naar
den meststal, waarvan de vloer iets is verhoogd (model Volkmann en Arnold).

Na de 12e verantwoording, voorkomende in het Tijdschrift van 15 Mei .941,
is tot en met 10 Juni 1941 de volgende bijdrage ten behoeve van de collega\'s,die
door den oorlog ernstige schade geleden hebben, in grooten dank ontvangen :

In de vergadering van het Hoofdbestuur van 5 Juni 1941 zijn als lid der Maat-
schappij aangenomen de dierenartsen Mej. E. J. Boasson, Leiden, de Laat de
Kanterstraat 75 ; A. Boooaerdt Jr., Utrecht, Dantelaan 1 en J. Hoekstra, Utrecht,
Biltstraat ftbis.

Van de in het nummer van 15 Januari 1941 op blz. 101 genoemde dierenartsen,
die zouden bedankt hebben als lid van de Maatschappij, moeten afgevoerd worden
de dierenartsen Dr. F. Bromberg, Amersfoort en M. C. van Buuren, Zuidland,
terwijl daariy gevoegd moet worden de dierenarts F. W. J. Swart, Neerlangbroek.

Volgens een in Arts en Auto van 31 Mei 1941 voorkomende mededeeling afkomstig
van den belastingconsulent, moet de vraag of een waarnemer onder de loonbelasting
valt, bevestigend worden beantwoord.

Omzetbelasting is echter nimmer verschuldigd; op grond van art. 3 lid (2) van
het Besluit op de Omzetbelasting 1940 is die heffing uitgesloten.

Ondergeteekende maakt bekend, dat gedurende de vacantie van 15 Juli tot
i September 1941 in zijn Instituut geen onderzoekingen voor de practijk kunnen
geschieden. Na 1 September zal gaarne wederom materiaal voor onderzoek worden
ontvangen.

Inzendingen voor de Afdeeling Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten
(Prof. Dr. E. A. R. F. Baudet) kunnen doorloopend plaats hebben.

Ondergeteekende heeft een aanvang gemaakt met een onderzoek van Strongylosis
bij het paard. Allereerst zal moeten worden vastgesteld in welke mate en in welke
verhouding de verschillende Strongyliden bij het paard in ons land voorkomen.
Dit kan worden bereikt door het determineeren van de larven, die zich in faeces-
culturen ontwikkeld hebben.

Reeds werd aan een aantal dierenartsen, waarvan kon worden aangenomen, dat
zij met bovengenoemde ziekte te maken hebben, verzocht te willen medewerken tot
het doen slagen van dit onderzoek. Om een goed overzicht te verkrijgen van de
verbreiding van Strongylosis in ons land, zullen echter zooveel mogelijk gegevens
verzameld moeten worden. De toezending van afzonderlijk verpakte faeces van
veulenmerries en van de daarbij behoorende veulens zal daarom zeer worden op
prijs gesteld. Een hoeveelheid van enkele faecesballen is voldoende.

Zoo gewenscht wordt verpakkingsmateriaal ter beschikking gesteld en kunnen
onkosten vergoed worden. Baudet.

Deze bijeenkomst beoogt het contact tussen de afgestudeerden der Utrechtse
Universiteiten deze instelling zelf te vergroten. Daartoe werd aan alle oud-studenten,
in een kaartsysteem van vele duizenden verzameld, een uitnodiging tot deelname
gezonden. Dit geschiedde ook aan diegenen onder ons, die te Utrecht afstudeerden,
voordat de inlijving bij de Universiteit verwezenlijkt werd. Eveneens werden de
studenten, waarvan de verschillende corporaties belangrijk werk bij de voorbereidin-
gen presteerden, en in wier handen de leiding der middagbijeenkomsten werd
gelegd, uitgenodigd. Op de sectie onzer faculteit zal het onderwerp, dat gelijktijdig
ook in de andere faculteiten wordt behandeld, luidende : „Wat kan de Universiteit
voor U doen en wat doet Gij voor de Universiteit?" door de Heren Kirch en
Majoewsky worden besproken.

Gaarne wek ik alle collegae op, de bij de circulaire gevoegde kaart terug te zenden
en aan de bijeenkomsten deel te nemen. Men ontvangt dan alle nodige bescheiden.
Na afloop van het officiele programma hoopt de D.S.K. velen nog aanwezig te zien
op een veterinair borrel-uur in het Kasteel van Antwerpen. Zij die eventueel geen
circulaire ontvangen hebben, kunnen zich alsnog aanmelden aan het Bureau
Academiedag, Drift 3. \' Klarenbeek.

In aansluiting aan het bericht, voorkomende in het Tijdschrift van 15 Mei j.1.
blz. 556, kan over deze jaarvergadering nog worden medegedeeld, dat het huis-,
houdelijk gedeelte zal gehouden worden op Zaterdag 28 Juni a.s., des voormiddags
10.30 uur, in het Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen (zaal No. 11), Maria-
plaats 27 te Utrecht, terwijl het wetenschappelijk gedeelte een aanvang neemt
om 11.15 uur.

Tusschen de tweede en derde wetenschappelijke voordracht over het rheuma
wordt een pauze gehouden, waarin gelegenheid gegeven wordt tot deelneming
aan een gemeenschappelijk te houden koffietafel.

Door den Bond voor de Nederlandsche Warmbloedfokkerij wordt een prijsvraag
uitgeschreven tot samenstellen van een ,,Handboek voor den Paardenfokker".

Aan deze prijsvraag kan worden deelgenomen door leden van bij den Bond aan-
gesloten organisaties of door begunstigers van den Bond voornoemd.

De beoordeeling van de prijsvraag is opgedragen aan een door het Bestuur aan-
gewezen commissie, bestaande uit de heeren Dr. C. Brands, E. van Binsbergen en
D. E. Mellema.

Het getypte antwoord moet in 4-voud worden ingediend, niet onderteekend, maar
gekenmerkt door een motto, terwijl in afzonderlijken verzegelden omslag de naam
en het adres van den schrijver, benevens de organisatie, waarvan hij lid is, moet
worden medegedeeld. Op dezen omslag is eveneens het motto vermeld.

Een eventueel bekroond antwoord is geheel het eigendom van den Bond en zal,
indien het Bondsbestuur het daarvoor geschikt acht, in boekvorm worden uit-
gegeven, eventueei na vergrooting of beperking van den inhoud.

Voor het bekroonde antwoord wordt beschikbaar gesteld een bedrag van ƒ 300.—.

Antwoorden worden ingewacht vóór 1 Maart 1942 op het secretariaat van den
Bond te Hoofddorp (adres : W. Slob).

1. Het verdient aanbeveling onderwerpen, die men in elk boek over paardenkennis
kan vinden, niet te behandelen.

Het is wellicht gewenscht de onderwerpen in korte bewoordingen en ten deele
puntsgewijze onderverdeeld te behandelen en vooral met voorbeelden uit de praktijk
te werken, d. w. z. aan te geven wat de praktijk geleerd heeft.

2. Zeer op prijs zal worden gesteld, indien de navolgende onderwerpen zouden
kunnen worden behandeld :

Tijdperk voor, tijdens en na de geboorte van het veulen (behandeling, stalling
enz.) ;

Geboorte van het veulen (en wat er zich bij kan voordoen ; maatregelen daarbij
te treffen enz.) ;

Ontvangen van de N.V. Kon. Pharmaceutische Fabrieken v.h. Brocades
Stheeman en Pharmacia te Meppel de zeer uitvoerige prijscourant, uitgegeven
Juni 1941, welke prijscourant opgaven bevat over geneesmiddelen, reagentia,
standaard-oplossingen, kleurstoffen, chemicaliën, gecomprimeerde geneesmiddelen
gesteriliseerde injectievloeistoffen, laboratorium-benoodigdheden, enz.

Getracht is, deze prijscourant zooveel mogelijk in den volledigen vorm te hand-
haven, wat echter in verband met de oogenblikkelijk bestaande omstandigheden
niet mogelijk was geweest. Deze prijscourant geeft dus geen juist beeld van de pro-
ducten, die bij het verschijnen ervan uit voorraad kunnen worden verstrekt.

Een jubileumnummer van de ,,Vee- en Vleeschhandel". in verband met
het 50-jarig bestaan van den Nederl. Slagershond en het 25-jarig bestaan
van het blad.

Op 23 Mei j.1. werden wij verrast met een jubileumnummer van het ons allen zoo
welbekende blad, de „Vee- en Vleeschhandel", n.1. een herdenkingsnummer naar
aanleiding van het 50-jarig bestaan van den Ned. Slagershond en het 25-jarig
bestaan van het blad.

Een halve eeuw van opbouw, organisatie en ontwikkeling van het slagersbedrijf
en een kwart eeuw lang het verschijnen van een vakblad, eerst in bescheiden omvang,
later als een 2 maal per week verschijnend orgaan. Al is een feestelijke herdenking
thans moeilijk denkbaar, het is te begrijpen, dat men deze twee jubilea niet zoomaar
wilde laten passeeren.

De Nederlandsche Slagershond, een patroonsorganisatie met bijna 6000 leden,
neemt onder de Nederlandsche vakorganisaties een plaats van beteekenis in. Dat
een dergelijke organisatie gedurende haar 50-jarig bestaan ook met zeer moeilijke
jaren te kampen heeft gehad, blijkt uit het interessante, geïllustreerde overzicht
van de vele wederwaardigheden, waarmee dit herdenkingsnummer van het bonds-
orgaan, de „Vee- en Vleeschhandel", wordt geopend. Zeer zeker mag er hier aan
herinnerd worden, dat niet alleen de Nederlandsche Slagershond veel heeft verricht
tot verheffing van den slagersstand en verbetering van het slagersambacht (de
prachtige slagersvakschool te Utrecht is daarvan het bewijs), maar dat, mede door
haar bemoeiingen, deze organisatie het hare heeft bijgedragen tot het tot stand
komen van de Vleeschkeuringswet in ons land.

Doch ook de „Vee- en Vleeschhandel" mag in dit opzicht genoemd worden.
Talrijk zijn de artikelen over vlceschhygiënische onderwerpen, welke in den loop
van het 25-jarig bestaan van dat blad verschenen zijn ; vele malen werd een lans
gebroken over gebleken misstanden en aangedrongen op verbetering of wijziging
van de uitvoering van deze wet.

Het zal den Heer Cuipf.r, die eveneens zijn 25-jarig jubileum als hoofdredacteur
van de „Vee- en Vleeschhandel" herdenkt, zonder twijfel een groote voldoening
geven, dat mede door zijn arbeid en zijn bekwame leiding zijn „vakblad" door
vrijwel alle keuringsveeartsen en hoofden van dienst wordt gelezen en gewaardeerd.

Voeg daarbij nog het bondssecretariaatschap, dat door den Heer Cuiper sinds
i December 1930 wordt waargenomen, de groote rol, die hij gespeeld heeft in de
totstandkoming van het vakonderwijs (op 19 Febr. 1923 werd door hem de slagers-
vakschool gesticht) en de stuwende kracht, die er nog steeds van hem uitgaat in
alles, wat tot verheffing van den Nederlandschen slagersstand kan leiden, dan
zal men begrijpen, dat vooral voor hem het jubileum van zijn blad een groote
voldoening zal zijn.

Naast onze gelukwenschen aan den Heer Cuiper, wenschen wij ook den Neder-
landschen Slagershond en het bondsorgaan, „de Vee- en Vleeschhandel", in de
toekomst nog veel succes toe.

De secretaris-generaal van het Departement van Sociale Zaken heeft bepaald,
dat in afwijking van het bepaalde in art. 17, vierde lid, van de Vleeschkeuringswet
vleeschwaren, die zijn bereid in strijd met de voorschriften van den algemeenen
maatregel van bestuur, bedoeld in art. 2, tweede lid van die wet, indien hiertegen
uit anderen hoofde geen bezwaar bestaat en nadat op grond van den uitslag van
het bacteriologisch onderzoek deze geacht worden vrij van kiemen te zijn, met
goedkeuring van den betrokken ambtenaar van het openbaar Ministerie bruikbaar
kunnen worden gemaakt voor voedsel voor mensch en dier door sterilisatie.

Deze vleeschwaren kunnen worden verbeurd verklaard of, met goedkeuring van
bovengenoemden ambtenaar, aan belanghebbende teruggegeven worden, nadat
deze de kosten van de bruikbaarmaking zal hebben voldaan.

Verhuisd : Dr. W. Stuurman, Leiden, naar Oegstgeest, Laan van Oud-Poelgeest 40,
tel. 26234.

Het ligt in hec voornemen van de commissie voor post-universitair onderwijs,
evenals andere jaren een vervolgcursus te organiseren.

De onderwerpen, die besproken zullen worden, zullen alle betrekking hebben
op de bestrijding van voor den veestapel belangrijke ziekten. De cursussen zullen
afdelingsgewijs worden gegeven, waarbij sommige afdelingen zullen worden ge-
combineerd, terwijl ook de mogelijkheid zal bestaan zich bij de cursus van een
andere afdeling dan de eigene aan te sluiten, wanneer de reisgelegenheid daar-
voor gunstiger is.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde deel 1937 — pag. 275, publi-
ceerde ik een artikel met betrekking tot de keuring van wild en slacht-
pluimvee.

Al is, door de tijdsomstandigheden, het poeliersbedrijf van veel minder
beteekenis geworden dan gewoonlijk (tengevolge van de massale afslach-
tingen), toch lijkt het mij gewenscht te dezer plaatse nog eens de bezwaren
van den bestaanden toestand te releveeren. Dit mede, wijl inmiddels
(in 1939) collcga Mol zijn proefschrift het licht heeft doen zien. Hierin
behandelt hij de keuring van gevogelte (niet van wild) en komt hij tot gevolg-
trekkingen, welke ik voor een gedeelte wel, voor een gedeelte echter niet
zou willen onderschrijven.

Als voornaamste bezwaren, welke (ook heden nog) den handel in slacht-
pluimvee en wild aankleven, noemde ik destijds :

1. Bij verschillende poeliers ontbreekt nog al eens een behoorlijk hygië-
nisch verzorgde inrichting ter uitoefening van het bedrijf en laat de hygiëne
inzake slachten enz. te wenschen over.

2. Markthandelaars cn straatventers in geslacht pluimvee en wild zijn
dikwijls moeilijk te controleeren. Velen ervan wonen verspreid op het platte
land en zijn soms bij de controleerende instanties onbekend. Het toezicht
op de verhandelde waar is hier moeilijk, wijl deze bijna steeds panklaar
wordt aangetroffen — de wijze van ten verkoop aanbieden is onhygiënisch.
Vooral onder deze categorieën vindt men degenen, die van het slachten
van ziek en ondeugdelijk materiaal een gewoonte maken.

3. De handel in levend pluimvee — vooral ter markt — is een bron van
bedriegelijke handelingen, omdat, tenzij overtuigend kan worden aan-
getoond, dat het bewuste materiaal als slachtpluimvee wordt verkocht
(practisch is dat steeds het geval) — niet kan worden ingegrepen op wet-
telijke gronden.

4. De verantwoordelijkheid voor het toezicht berust niet bij dierenartsen;
de meeste der met de controle belaste diensten tellen geen dierenarts onder
hun personeel, en ontberen elke diergeneeskundige voorlichting.

5. De vigeerende, wettelijke bepalingen (art. 2 en 3 der gemeentelijke
keuringsverordeningen ex-art. 6 der Warenwet en art. 1 en 2 van het
Algemeen Besluit ingevolge diezelfde wet) zijn onvoldoende om het
bestaande kwaad te ondervangen.

Wat aangaat deze bezwaren — ik mag met reden veronderstellen, dat
daarover collega Mol en ik het volkomen eens zullen zijn. Niet echter
over de wijze, waarop zij dienen te worden ondervangen.

Mol bepleit in principe een preventieve keuring, weliswaar alleen van
gevogelte, welke (dus) gepaard zal moeten gaan met centralisatie der
slachtingen, keuring vóór en na het slachten, merken der goedgekeurde
dieren, enz. Hij steunt daarbij op zijn eigen onderzoek omtrent de houd-
baarheid van ten dienste van de keuring ontweid gevogelte en op hetgeen

in het buitenland als vrijwillige regeling onder bepaalde omstandigheden
op sommige plaatsen mogelijk is gebleken. Hij beroept zich daarbij o.m.
op de meening van Postma en Dinkelaar van Egmond, en stelt (zie blz.
118—119 der dissertatie), dat preventieve keuring niet alleen beoogt het
weren van dierlijke producten, welke direct schadelijk voor de gezondheid
kunnen zijn, maar dat deze tevens moet dienen om te voorkomen, dat
zieke dieren of deelen of producten daarvan in den handel worden toe-
gelaten. Dit standpunt zou worden gedeeld door van Oijen en Grace.

Hoewel ik het „keuringstheoretisch" geheel met Mol eens kan zijn,
toch zie ik practisch zeer groote bezwaren tegen invoering van een preven-
tieve keuring, zooals wij deze voor het slachtvee kennen. Ik noemde deze
bezwaren ten deele reeds in mijn vorige publicatie. Zij zijn gegrond op de
volgende overwegingen :

In tijden van een goedkoope markt of als een bepaalde soort (b.v. jonge
hanen) in den handel is, koopt de poelier een belangrijk gedeelte van zijn
voorraad in en slaat dat op in het vrieshuis. Evenzoo slachten de exporteurs
regelmatig „in voorraad". Hierbij worden sommige soorten na slachten
en plukken ongedarmd (vette soepkippen), andere ontdaan van krop en
darmen (braadkippen, kuikens en eenden) ingevroren. De ervaring leert,
dat de qualiteit zóó aanzienlijk beter blijft, dan wanneer de dieren worden
ontweid, hetgeen voor een preventieve keuring noodig zou zijn. Collega
Mol betoogt, op grond van zijn proeven, dat tegen ontweiding geen enkel
bezwaar behoeft te bestaan. Ik meen daar tegenover te moeten stellen
het feit, dat deze proeven op zeer beperkte schaal zijn opgezet, en op een
wijze, welke sterk verschilt van hetgeen in de practijk bij het ontweiden
geschiedt. Er bestaat zonder twijfel een groot onderscheid tusschen de
wijze, waarop een wetenschappelijk geschoold iemand onder de noodige
hygienischc voorzorgen een dier ontweidt (ev. doet ontweiden) en die,
waarbij dit werk geschiedt door iemand, die er zijn brood mee moet
verdienen en die (dus) de hygiëne minder zwaar zal tellen en in elk geval
geen duidelijk begrip zal toonen voor hetgeen hij doet. Nu weet ik wel,
dat de omstandigheden, waaronder tot heden wordt gewerkt, dikwijls
verre van ideaal zijn (ik noem bijv. het feit, dat slacht- en plukruimte vaak
één geheel vormen, voorschoten, handen, materiaal, ligrekken enz. dikwijls
vol bloed zitten en op zijn best eenmaal daags worden gereinigd, vuil
tusschen de teenen en aan de cloaca of bij het eviscereeren niet op de meest
doelmatige wijze wordt verwijderd). In de practijk zullen deze zaken
echter heel moeilijk zóó zijn te regelen (tenzij bij centralisatie en slachting
onder toezicht), dat deze bezwaren afdoende worden ondervangen.

Men behoeft heusch voor „Innenfaülnis" en „darmgeur" niet zoo
bevreesd te zijn, mits de dieren vóór de slachting 12 tot 18 uren hebben
gevast, zoo zindelijk mogelijk wordt gewerkt en elk stuk na behoorlijke
afkoeling zindelijk wordt verpakt en ingevroren.

Dat bij ontweid gevogelte door indrogen een grooter gewichtsverlies
ontstaat geeft ook Mol toe (blz. 53 dissertatie).

Ook bij bewaring op korten termijn, zooals dit in poelierszaken gebeurt
voor de waar, die ten verkoop aanwezig is, leert de practijk, dat er bij
doelmatige behandeling geen sprake is van sneller bederf, integendeel.

In het buitenland huldigt men trouwens ook deze opvatting. In Duitsch-
land is bijv. voor „Markengeflügel" bepaald, dat dit, behalve piepkuikens
en braadkippen, niet mag worden ontdarmd.

Kiermeyer (v.h. Kaltetechnisch Institut d. Reichsinstituts für Lebens-
mittelfrischerhaltung) komt op grond van uitgebreide proeven tot deze
conclusie : ,,das Entdarmen der Hühner vor der Lagerung verkürzt die
Haltbarkeit wesentlich".

M. i. is het dan ook op grond van deze overwegingen niet verantwoord,
een preventieve keuring zonder meer aan te bevelen.

Dat om deze reden invoering van een preventieve keuring niet noodig is,
toonde ik in mijn vorig artikel reeds aan. Ik moge hen, die daarin belang
stellen, verwijzen naar de betrokken literatuur (von Ostertag —
Christiansen — Lerche — Meyer — Stroh — Keller — de Koning —
van Santen), waaruit blijkt, dat ik mij t.a.v. dit punt in goed gezelschap
bevind.

Een groot bezwaar tegen invoering van een preventieve keuring vormen
voorts de met de centralisatie der slachtingen noodzakelijkerwijs gepaard
gaande kosten, welke een belangrijk percentage van de waarde van het
object zullen bedragen. Ook hierop wees ik reeds eer. Mijn opinie ten
dezen wordt gedeeld door practici als de Koning, van Santen en Simons.

Voorts verlieze men vooral niet uit het oog, dat de geringe omvang
van de slachtobjecten het frauduleus slachten sterk zal bevorderen, en dat
huisslachtingen etc. een geheel apart en zoo mogelijk nóg neteliger vraag-
stuk zullen vormen, clan zij bij de „groote" vleeschkeuring doen.

Lectuur van de dissertatie van Mol en van de tot 1941 verschenen
publicaties, waarop ik de hand heb kunnen leggen, hebben mij dan ook
gesterkt in mijn opinie, welke ik in 1937 aldus formuleerde : „Om al deze
redenen meen ik dan ook het hygiënisch nut eener preventieve keuring in
twijfel t<s moeten trekken, evenals de goede uitvoerbaarheid van dezelve.
Dat zij voorts economisch zeer groote bezwaren heeft, meen ik te hebben
aangetoond."

Ik blijf dus voorstander \\an een repressief toezicht. Ik ben het natuurlijk
volkomen eens met collega Mol, dat zoodanig toezicht onder veterinaire
leiding dient te staan en via de vlceschkeuringsdiensten moet worden
ondergebracht bij de veterinaire inspectie v. d. Volksgezondheid. Ik zou zelfs
een dergelijke regeling van harte toejuichen, omdat daarmede weer voor een
gedeelte zou worden rechtgezet het zeer onlogische feit, dat de verantwoor-
delijkheid voor het overheidstoezicht op het gebied der verzorging van ons
volk met levensmiddelen van dierlijken oorsprong voor een belangrijk
gedeelte niet is gelegd in handen van hen, die daartoe uit hoofde van
hunne opleiding de aangewezen personen zijn.

Met Dr. Zwart hoop ik van harte, dat binnen afzienbaren tijd den
dierenarts deze controle over de geheele linie wordt opgedragen.

Ik wil er, alvorens over te gaan tot een bespreking der factoren, waarmede
bij de regeling van de keuring van slachtpluimvee en wild zal moeten
worden rekening gehouden, nog op wijzen, dat het zeer gewenscht is, een

zoodanige regeling bindend en gelijkluidend te maken voor het geheele
land, dus de toepassing niet facultatief te stellen. Daarmede zal een massa
verwarring en onbillijkheid worden voorkomen.

Ik kan mij voorstellen, dat de formuleering der te geven voorschriften
van dien aard zou kunnen zijn, dat het bezwaarlijk is, hen in het raam van
de vleeschkeuringswet in te voegen. Ik vraag mij daarom af, of het niet
eenvoudiger is, afzonderlijke bepalingen, regelende de keuring van en het
toezicht op den handel in slachtpluimvee en wild te geven en de controle
op de naleving hiervan te leggen in handen der vleeschkeuringsdiensten.
Of— wil men de zaak ruimer stellen — dan zou men zich — anticipeerende
op hetgeen de toekomst mogelijk zal brengen — kunnen indenken een
algemeene wet, regelende de keuring van en het toezicht op den handel
in levensmiddelen van dierlijken oorsprong, waarvan de uitvoering is
opgedragen aan veterinaire diensten en die o.m. in afzonderlijke titels
deze materie zou kunnen regelen voor :
vleesch en vleeschwaren,
slachtpluimvee en wild
melk en melkproducten,
visch en schaaldieren,
eieren,

andere levensmiddelen van dierlijken oorsprong,
een en ander onder het voorbehoud, dat het chemisch onderzoek dezer
producten tot de natuurlijke taak van den scheikundige behoort.

Hoe men deze zaken ook uiteindelijk zal willen vastleggen, in elk geval
zal een nadere regeling ter zake van de keuring van slachtpluimvee en
wild in het volgende moeten voorzien :

C. Welke eischen moeten worden gesteld aan slacht- en bewaarplaatsen,
welke voorwaarden er voor erkenning der bedrijven zullen gelden, welke
der tegenwoordige bedrijfsvormen niet zullen zijn toegestaan.

D. Op welke wijze het dooden en afslachten moet plaats vinden, welke
merkteckens omtrent herkomst moeten (mogen) zijn aangebracht.

E. Welke voorschriften zullen gelden omtrent het ten verkoop in voor-
raad hebben van geslachte waar.

F. Welke voorschriften moeten worden gegeven voor den verkoop op
voor het publiek toeganklijke plaatsen van kennelijk ziek en minderwaardig
levend pluimvee en van ondeugdelijk wild in pluimen of veeren.

In een te creëeren regeling zouden de volgende bepalingen, welke niet
pretendeeren volledig of juridisch juist te zijn geformuleerd, kunnen
worden opgenomen.

A. Onder slachtpluimvee worden verstaan : geslachte of voor de slacht
bestemde kippen, eenden, duiven, ganzen, kalkoenen, parelhoenders en
tamme konijnen of deelen van deze dieren ; bij ministerieele beschikking
kunnen ook andere diersoorten als slachtpluimvee worden aangewezen.

B. Onder wild worden verstaan : gedoode reeën, damwild, herten,
wilde varkens, hazen, wilde konijnen, patrijzen, fazanten, kwartels, de
diverse soorten van wilde eenden, wilde ganzen en zwanen, korhoenders,
hout- en watersnippen en goudpluvieren of deelen van deze dieren ; bij
ministerieele beschikking kunnen andere diersoorten als wild worden
aangewezen.

C. Elk bedrijf, waarin slachtpluimvee, resp. wild wordt geslacht of
toebereid, moet voldoen aan de volgende eischen :

De voor het bedrijf gebruikte, open ruimten, lokalen, bewaar-en verkoop-
plaatsen moeten voorzien zijn van waterdichte vloeren met stankvrijen
waterafvoer door een gesloten rioleering. Zij moeten voldoende zijn
geventileerd en glad afgewerkte, lichtgekleurde, afwaschbare steenen wanden
hebben. Voor zoover zij overdekt zijn, moet de zoldering stofdicht zijn.
Het daglicht moet in voldoende mate kunnen toetreden, behoudens in
koelruimten en vriesinrichtingen, welke ook electrisch verlicht mogen zijn.—

De ruimten moeten groot genoeg zijn voor een voldoend zindelijke uit-
oefening van het bedrijf en van de controle. Er moet een deugdelijk middel
van watervoorziening en een gereede waschgelegenheid aanwezig zijn.
Ruimten en lokaliteiten mogen niet in open verbinding staan met stallen,
mestvaalten, W.C., keukens, ziekenkamers etc.

In slacht-, bereid-, bewaar- en verkoopplaatsen moeten voldoende
werktafels met waterdicht bovenblad, zindelijke ligrekken, slachtkisten en
met een deksel gesloten afvalemmers van waterdicht materiaal aanwezig
zijn, alsmede zindelijk materiaal voor het opbergen van huiden en veeren.

De kleeding van de in het bedrijf werkzame personen en hunne handen
moeten schoon en zindelijk zijn.

Messen, verdere gereedschappen, slachtdoeken, enz. moeten verkeeren
in zindelijken toestand. Zij moeten, evenals de ruimten en lokaliteiten, na
elk gebruik onmiddellijk grondig worden gereinigd.

De ligging van de slachtruimten moet zoodanig zijn, dat dooden en
ontbloeden der dieren van den openbaren weg af niet zichtbaar zijn.

Het afslachten na ontbloeden en plukken (resp. onthuiden) en ontdarmen
mag niet plaats vinden (tenzij in een andere lokaliteit, welke eveneens aan
bovengenoemde eischen voldoet), alvorens de slachtplaats grondig is
gereinigd.

Slachtpluimvee en wild moeten direct na slachten, plukken, onthuiden
en ontdarmen worden gebracht in een zindelijke, koele bewaarplaats en
na bekoeling worden bewaard bij een temperatuur van ten hoogste io° C.

Ontbloeden — plukken — onthuiden en ontdarmen in lokalen en
winkels, van waar uit toebereid slachtpluimvee en wild aan het publiek
worden verkocht, is verboden.

Onder poelier wordt verstaan een ieder, die als hoofd- of nevenbedrijf
uitoefent den verkoop van geslacht en of toebereid pluimvee en wild aan
derden.

Onverminderd de eischen ingevolge de vestigingswet —. of nadere nog te
geven wettelijke bepalingen — rnag dit bedrijf slechts worden uitgeoefend
door of vanwege hem, die beschikt over bedrijfsruimten etc. als hiervoren
zijn aangegeven en wien daartoe door den directeur van den met de controle

belasten dienst schriftelijk vergunning is verleend. Intrekking dezer ver-
gunning vindt plaats, indien niet meer aan deze voorwaarden wordt
voldaan.

Verkoop aan derden van gedood, al of niet toebereid slachtpluimvee
en van toebereid wild ma.g uitsluitend plaatsvinden van verkoopruimten
uit, welke voldoen aan de in dezen titel genoemde eischen.

D. Het slachten van pluimvee mag uitsluitend geschieden door uit-
wendige doorsnijding der bloedvaten aan den hals, na verdooving door
kopslag door middel van een zindelijk rondhout, of na electrische be-
dwelming. Gevogelte mag binnen 12—18 uren vóór het slachten niet
worden gevoederd.

Het plukken mag na verdooving en toebrengen der halssnede aanvangen.
Alle verdere slachthandelingen mogen niet plaats vinden, alvorens blijvende
bewegingloosheid is ingetreden.

Het z.g.n. broeien voor het plukken is verboden, tenzij onmiddellijk na
bekoeling wordt ingevroren.

Het ontdarmen mag uitsluitend plaats vinden met reine handen en
op zindelijke wijze.

Faecale resten aan de cloaca e.d. mogen uitsluitend verwijderd worden
met een schoonen doek of door middel van afspoeling onder een koud-
waterstraal.

Afspoelen in stroomend koud water van geplukte kippen is toegestaan,
indien zulks gevolgd wordt door onmiddellijke invriezing na bekoeling.

Veeren en huiden moeten bij het slachten worden gedeponeerd in de
daarvoor bestemde kisten o.d., verdere afval bij slachten of toebereiden
moet worden gedeponeerd in den afvalemmer.

Toebereiding, vervoer, verpakking etc. van geslacht pluimvee en wild
mag uitsluitend plaats vinden op zoodanige wijze, dat bezoedeling of
bederf afdoende worden voorkomen.

Groothandelaars in wild en geslacht pluimvee brengen op elk stuk (ev.
op de verpakking van een aantal gelijksoortige stuks) een merkteeken aan,
waaruit de herkomst genoegzaam blijkt en waarvan het model nader zal
worden vastgesteld.

E. Het is verboden, méér panklaar toebereid gevogelte in voorraad
te hebben, dan noodig is voor de eischen van den verkoop, zulks ten
genoege van den controleerenden ambtenaar aan te toonen.

Van aanwezig geslacht gevogelte mogen darmen, krop cn onderbeenen
zijn verwijderd. Van aanwezige reeën, herten, damwild of wilde varkens
moeten maag, darmen en urogenitaalstelsels verwijderd zijn. Bij panklare,
tamme konijnen moeten longen, lever en nieren met de natuurlijke hecht-
middelen aan het lichaam zijn bevestigd. Het in voorraad hebben van
verkleind vleesch als hazenpeper, ragout, reebouten, reeruggen enz. is
toegestaan. Kippenpoulet moet echter onmiddellijk voor den verkoop
worden bereid.

Het is verboden slachtpluimvee of wild onder misleidende of onjuiste
benamingen ten verkoop aanwezig te hebben.

F. Het is verboden op openbare of andere voor het publiek toegankelijke
plaatsen aanwezig te hebben kennelijk ziek, sterk vermagerd of den natuur-
lijken dood gestorven slachtpluimvee en sterk vermagerd en/of den natuur-
lijken dood gestorven wild.

G. Ondeugdelijk en ontoelaatbaar voor den verkoop zijn geslachte,
resp. levende dieren, welke geleden hebben, resp. welke lijden aan ziekten,
welker verwekkers schadelijk zijn of kunnen zijn voor de menschelijke
gezondheid.

Ondeugdelijk en ontoelaatbaar voor den verkoop zijn dieren, die algeheel
vermagerd of waterzuchtig zijn.

Ondeugdelijk en ontoelaatbaar voor den verkoop zijn dieren, welker
vleesch niet de normale eigenschappen van reuk, kleur, smaak of con-
sistentie heeft.

Ondeugdelijk en ontoelaatbaar voor den verkoop zijn dieren, die sterk
bezoedeld zijn of teekenen van bederf vertoonen en zulke die den natuur-
lijken dood gestorven zijn.

Ondeugdelijk en ontoelaatbaar voor den verkoop zijn dieren met
uitgebreide ziekteprocessen in méér dan één orgaan, of dieren, die lijden
aan ziekteprocessen, welke gepaard gaan met ophooping van exsudaat
of concrementen in de lichaamsholte, met peritonitis, of met abscedeering
in huid of musculatuur ; insgelijks zulke, waarbij in het onderhuidsche
bindweefsel in belangrijke mate geëncysteerde mijten (laminosyoptis
cysticola) worden aangetroffen.

Worden bij het panklaar maken afwijkingen als bovenbedoeld aan-
getroffen, dan moet het betreffende stuk onverwijld worden gedeponeerd
in den afvalemmer en onbruikbaar gemaakt als voedsel voor den mensch.

Worden dieren met bovengenoemde afwijkingen aangetroffen in een
poeliersbedrijf, ter markt of bij een handelaar in wild of slachtpluimvee,
clan is de leider van het betrokken bedrijf strafrechterlijk aansprakelijk,
tenzij hij op redelijke gronden kan aantoonen, dat hij van het bestaan der
genoemde afwijkingen onkundig was.

Dieren, waarbij de controleerende ambtenaren de bovengenoemde
afwijkingen aantreffen, worden in beslag genomen en vernietigd van
overheidswege.

(Een en ander ware ev. uitgebreider te regelen in een soort kcurings-
regulatief. Noodig is dit echter m. i. niet ; eenige ruimte, binnen de hier-
boven getrokken grenzen, is voor een zekere soepelheid in de keuring
bevorderlijk. Wel zal natuurlijk in beginsel een instantie moeten worden
aangewezen, bij welke tegen een keuringsbeslissing beroep kan worden
aangeteekend).

Na deze beschouwingen omtrent het organisatorisch karakter, dat een
controle op slachtpluimvee en wild zal moeten dragen, lijkt het mij gewenscht
het méér practische vraagstuk der keuring zélf aan te snijden. Wij zullen
daarbij, door na te gaan :

a. W\'elke van de in de „groote" vleeschkeuring gebruikelijke onder-
zoekingsmethoden, beslissingen enz. hier bruikbaar zijn,

d. welke beteekenis de gevonden afwijkingen hebben en welke con-
clusie\'s men daaraan mag knoopen met betrekking tot de toelaatbaarheid
als consumptieartikel,

zien, dat de hiervoor onder G. genoemde richtlijnen voor de keurings-
uitspraak een voldoende basis vormen.

Uit de vleeschkeuring kennen wij de begrippen „gewone slachting"
tegenover „noodslachting", „levende keuring" en „keuring na het slach-
ten", terwijl op grond van de bij deze keuringen waargenomen verschijn-
selen als volgt kan worden beslist :

Welke beslissing in elk geval afzonderlijk moet worden genomen, is
aangegeven in het keuringsregulatief.

Men kan in het algemeen zeggen, dat voor onvoorwaardelijke goed-
keuring noodig is dat :

1. het dier bij de keuring vóór het slachten geen ernstige ziektever-
schijnselen heèft getoond,

2. na de slachting geen pathologisch-anatomische afwijkingen worden
aangetroffen, welke van invloed kunnen zijn op de genietbaarheid van
het vleesch,

Wordt aan deze voorwaarden, hetzij in het geheel niet, of slechts ten
deele voldaan, dan gelden de volgende regelen :

Wat betreft het geheele dier, vindt afkeuring steeds plaats bij consta-
teering van de z.g.n. veewetziekten en enkele andere ernstige kwalen, bij
algemeene vermagering en/of waterzucht, bij sterke bezoedeling, bij
aanwezigheid in het vleesch of organen van kiemen, en bij abnormale
smaak, reuk, kleur en consistentie van het vleesch (ev. na toepassing van
de kook- en braadproef).

Bestaat de mogelijkheid, dat het vleesch kiemhoudend is, dan is een
bacteriologisch onderzoek voorgeschreven, dat voor den uitslag der keuring
beslissend is. Bij het aantreffen van voor den mensch gevaarlijke blaas-
wormen is imperatief voorgeschreven vernietiging, dan wel invriezen of
zouten. In andere gevallen wordt een beslissing genomen in dier voege,
dat het vleesch kan worden gesteriliseerd of verkocht in het klein onder
toezicht.

Vatten wij dit alles samen, dan zien wij dus een samenstel van — soms
tijdroovende en kostbare — maatregelen, welke ten doel hebben het geven
van een keuringsbeslissing zóódanig, dat

a. aan den consument een zoo groot mogelijke garantie wordt gegeven,
dat het betrokken stuk slachtvee onschadelijk is voor menschelijk gebruik,

De vleeschkeuringswet stoelt — blijkens de considerans — voor het
allergrootste deel op den wortel : schadelijkheid voor de consumptie, een
begrip, dat wel geen nadere toelichting behoeft. Dit element is bij de
keuring van slachtpluimvee en wild van betrekkelijk secundaire beteekenis.

Het element „ondeugdelijkheid" treffen wij — behoudens in art. 36
van het K.B. van 5 Juni 1920 ingevolge art. 18a der wet —- niet aan.
(Wel geeft art. 40 der wet stafbepa\'ingen vcor den verkoop van vleesch
en vleeschwaren, welke bedorven of op andere wijze „ondeugdelijk
geworden" zijn.)

In dit artikel wordt als reden tot afkeuring genoemd : „ondeugdelijke
toestand, waardoor het vleesch onder geen voorwaarde als voedsel voor
den mensch toelaatbaar moet worden geacht."

In het ontwerp der nieuwe wet is weliswaar in de considerans ook de
ondeugdelijkheid opgenomen.

Helaas is nergens nader gedefinieerd, wat precies onder ondeugdelijkheid is te
verstaan.

Het lijkt mij daarom juist — ook al, omdat, zooals we zullen zien de
ondeugdelijkheid bij de wild- en gevogeltekeuring een veel grootere rol
speelt, hier dit begrip nader te formuleeren aldus :

2. Een voor zijn soort niet normale samenstelling heeft, waardoor de
consument in zijn redelijke verwachtingen wordt bedrogen.

Op het oogenblik wordt het begrip ondeugdelijkheid bij de keuring
van vleesch nog niet aldus breed toegepast. Een slager, die vleesch van
een ouden taaien stier als kalfsbiefstuk verkoopt, is volgens de vleesch-
keuringswet niet strafbaar.

Daarentegen kent de warenwet de bovenstaande interpretatie van dit
begrip en maakt het dus mogelijk, dat ook tegen bedrog wordt opgetreden.
Dit laatste is juist zoo dikwijls bij den handel in wild en gevogelte aan de
orde (ik noem b.v. het verkoopen van Australische wilde konijnen als
duinkonijn, van magere, overjarige kippen als braadkip, etc., en vooral
van oud vliegend wild voor jong).

Bij de keuring van wild en gevogelte gaat het in het algemeen om weinig
waardevolle objecten. Belangrijke schade kan dus bij afkeuring in het
algemeen niet ontstaan, tenzij het groote partijen betreft. Het toepassen
van een aantal hulpmiddelen voor het verkrijgen van een wetenschappelijk
juiste keuringsuitspraak, b.v. het bacteriologisch vleeschonderzoek, en de
bruikbaarmaking van voorwaardelijk goedgekeurd materiaal zou kosten
vorderen, die in geen verhouding zouden staan tot de waarde der keurings-
objecten ; en dit des te meer niet, waar de waarde van deze laatste (bij
kippen bijv. de z.g.n. seibel, en 2e en 3e kwaliteit) in enkele centen is uit

te drukken. Behoudens ten aanzien van enkele meer kostbare stukken
grofwild zal men dus practisch steeds moeten kiezen tusschen :

Als motief voor deze laatste kan men, zooals ook in de voren omschreven
richtlijnen is geschied, uit de vleeschkeuringswet overnemen :

1. Het voorkomen van ziekten, welker verwekkers schadelijk zijn of
kunnen zijn voor den mensch (Tuberculose, salmonellosen etc.).

5. Uitgebreide ziekteprocessen in meer dan een orgaan (b.v. leucaemie),
of zulke, die met exsudaatvorming gepaard gaan (peritonitiden) of met
concrementen (oöphoritiden, salpingitiden enz.), dan wel met ulceraties
van vleesch of huid, of abscessen in deze organen.

Afkeuring wegens misleidende aanduiding der waar behoeft natuurlijk
niet te leiden tot vernietiging derzelve, zooals dit wel het geval is bij
afkeuringen om bovenstaande redenen. Deze reden noem ik daarom hier
even afzonderlijk. Bij het verkoopen onder de juiste declaratie zal er geen
bezwaar meer behoeven te worden gemaakt.

In elk geval zou het niet verantwoord zijn een stuk op grond alleen van
onjuiste aanduiding te vernietigen.

Rest ons nog even in „vogelvlucht" het terrein der keuringstechniek te
bekijken.

Bij centralisatie van de keuring van slachtpluimvee is levende keuring
van alle te slachten stuks mogelijk.

Echter — ook bij een zuiver repressief toezicht kan deze vorm van keuring
voor ons van veel nut zijn, al geschiedt ze in dit geval natuurlijk slechts
incidenteel bij bedrijfsinspecties bij poeliers of ter pluimveemarkt of bij
handelaars, bij wijze van steekproef.

Bij deze levende keuring krijgt men — méér nog dan bij die van het
slachtvee — waardevolle aanknoopingspunten voor het feit, of al dan niet
ziekten aanwezig zijn, die de keuringsuitspraak zouden kunnen beinvloeden.

Als slachtpluimvee komen — zooals wij reeds eer stelden ■— in aanmer-
king : kippen, duiven, eenden, ganzen, kalkoenen, parelhoenders en tamme
konijnen. Verreweg het belangrijkste is de kip en daarom zullen wij ons
hierachter op dit dier oriënteeren.

Algemeene indruk (habitus) — veer (of haar-) kleed — bevleesdheid —
toestand en kleur van kam en lellen — verlammingen -— stijfheid —
kropvulling, omvang van en tumoren in den buik, faeces aan de cloaca —
etterende wonden — beenbreuken — huidaandoeningen (pokken b.v.) —
neusuitvloeiingen — opgezwollen onderoogholten enz. Verder op den

leeftijd en het geslacht, waarbij het natuurlijk van belang is, dat men in
dit opzicht met de diverse eigenschappen op de hoogte is (indrukbaarheid
van borst- en bekkenbeenderen, kleur der onderbeenen, eigenschappen
van luchtpijp, snavel etc., bursa fabricii, sporen bij den haan, etc.).

In het algemeen kan men zeggen, dat men bij sectie van klinisch volkomen gezond
materiaal, meestal geen afwijkingen of slechts zeer geringe aantreft.

a. Op welke wijze is het dier gedood (halssnede nä of zónder kopslag —-
neksteek — nekomdraaien — inwendige doorsnijding der carotiden —
hersensteek via het gehemelte — samendrukken der borstkas), omdat de
wijze van dooden van zeer veel invloed is op den graad der uitbloeding.

d. Hoe is de toestand der huid (is deze bevroren geweest, dan is zij
dikwijls klam en min of meer duidelijk vochtig ; zij is groen door beginnend
bederf, v.r.1. bij of ter plaatse van de vleugels, krop of buik ; voorts lette
men bij inspectie van de huid op ev. pokken, abscessen, op gasvorming,
kleur, graad van uitbloeding, roodheid (bij cholera zeer typisch b.v.), op
bindweefselmijten, etc.).

Bij voorraden, die längeren tijd in een vrieshuis waren opgeslagen, lette
men tevens op event. aanwezigheid van schimmelplekken op de huid
(besmetting v.r.1. door onzindelijke verpakking) en op de event. aanwezig-
heid van tyrosinekristallen (ook op de lever), welke laatste ontstaan bij het
oud en ranzig worden.

Elke diersoort en elk geslacht heeft een aparte typische kleur van vleesch.
Wij gaan na of deze aanwezig is. Tevens moet het vleesch stevig zijn en
de reactie uitgesproken zuur (i-J uur na het slachten is de pH 5.3 en ze
blijft lang laag, waardoor bij doelmatige behandeling bederf niet snel
intreedt, zooals hiervoren reeds is opgemerkt). Vleesch van jonge dieren is
zeer fijn van vezel. Gevogelte behoeft niet lang te rijpen.

Bij acuut zieke (soms ook bij gestorven geslachte) dieren is het vleesch
dikwijls veel donkerder en zeer slecht uitgebloed, hetgeen vooral op door-
snede van het vleesch goed valt waar te nemen. Voorts is bij deze dieren
de reactie aanzienlijk minder zuur. Ik heb zelfs wel bij zeer ernstig zieke
dieren een enkele keer een zwak alcalische reactie t.o.v. lakmoes aange-
troffen. Uit laatste ziet men ook bij bederf; in dat geval gaat het gepaard
met een afwijkenden reuk, die ook na afspoeling in water blijft bestaan.
Ook is het vleesch bij dergelijke dieren meestal veel vochtiger en strooperig
(men lette vooral op kippenpoulet). Het vleesch reageert in het algemeen
duidelijk en snel op het welbevinden van het dier.

Bij chronisch zieke dieren en bij zulke, die in de rui zijn, is het vleesch
dikwijls bleekblauw en hydraemisch. Dit gaat vrijwel steeds samen met
sterke vermagering.

Al deze gevallen van abnormale eigenschappen van het vleesch be-
hooren aanleiding te geven tot algeheele afkeuring.

Een aparte vorm van vleeschbederf, die we trouwens meer bij wild dan
bij slachtpluimvee aantreffen is het z.g.n. stikken, d. i. een autolyse van
het spiereiwit door enzymen, gepaard gaande met kleurverandering, zure
reactie en H₂S-vorming. Ze wordt veroorzaakt door het op elkaar stapelen
van onvoldoend bekoeld materiaal.

Er bestaan belangrijke anatomische verschillen tusschen vogels en zoog-
dieren, zooals het maagdarmstelsel, de luchtzakken, het ontbreken van
een scheiding tusschen borst- en buikholte, een open verbinding via cloaca
en salpinx van het darmlumen met het cavum peritoneale (waardoor t.g.v.
antiperistaltische bewegingen tubercelbacillen, en paratyphusachtigen in
den ei-inhoud kunnen geraken).

Tengevolge van een te ver doorgedreven teeltkeus in de richting van
een maximale eierproductie ontstaat dikwijls een algeheele verzwakking,
of nog vaker een verzwakking van bepaalde organen, waardoor deze vaker
worden aangetast (stoornissen in de eierproductie door ovariaalaandoenin-
gen, rupturen der salpinx met het optreden van concrementen, peritonitis
en totale vergroeiing van alle buikingewanden).

Zijn de dieren panklaar, dan wordt de keuring zeer bemoeilijkt. Dikwijls
ziet men nog wel resten van organen, waaraan iets valt te constateeren
(v.r.1. leverresten met t.b.c. haarden). Ook geeft het beenmerg der lange
pijpbeendcren dikwijls waardevolle aanknoopingspunten. Eveneens geeft
het feit, dat stukken van den buikwand zijn weggesneden en er oogen-
schijnlijk slechts lichte peritoneale afwijkingen te vinden zijn (is dikwijls
het geval bij peritonitis met concrementvorming en darmvergroeiing) te
denken.

Bij leververvetting, maar ook bij leucaemie der lever en bij lever-t.b.c.
ziet men nog al eens inwendige verbloeding door leverruptuur.

Naar mijn ervaring geven bij kippen het meest aanleiding tot afkeuring:
tuberculose (ook bij t.b.c. van slechts t orgaan dient m. i. te worden
afgekeurd, ook al is het dier in behoorlijke conditie, omdat in zeker 90 %
der gevallen ook het beenmerg haarden bevat, zoodat in elk geval zou
moeten worden ontbeend, waardoor echter het betrokken stuk zoodanig
moet worden verkleind, dat het zelfs als poulet practisch onverkoopbaar
is) ; verder : chronische pullorum en coccidiose, Kleinsche ziekte, leucaemie,
diverse vormen van peritonitis als hierboven reeds omschreven, tumoren,
coryza, pokken en diphtherie met sterke vermagering gepaard gaande,
aandoeningen van den digestietractus (incl. ingewandswormen) en sterke
infectie met laminosyoptis cysticola. Voorts treft men wel aan aspergillose,
pneumoniën en jongdierziekten.

Cholera en vogelpest zag ik de laatste jaren nooit. Zij behooren natuurlijk
ook zonder meer aanleiding tot afkeuring te geven.

Bij eenden, ganzen en duiven speelt paratyphose (v.r.1. van het ovarium,
resp. de gewrichten) nog wel eens een rol. De beide eerste diersoorten zijn
echter ook wel drager dezer smetstof, zonder dat zij er kennelijk door zijn
aangetast.

Bij de eend zag ik voor en na den bijzonderen vorm van tuberculose,
bekend onder den naam van type Yersin.

Ik moge tenslotte belangstellende lezers m b.t. dit onderwerp lezing
der dissertatie van Mol aanbevelen.

„Levende" keuring is voor wild uitgesloten, bovendien wordt nooit
voldaan aan den eisch van uitbloeding, in de meeste gevallen (behalve
bij groot wild en sommige soorten van vliegend wild, en dan nog maar
alleen bij goede jagers) ook niet aan dien van onmiddellijke ontweiding,
terwijl vaak sterke besmetting met darminhoud heeft plaats gehad ten-
gevolge van „stuk schieten".

Verder wordt het steeds in pluimen of veeren vervoerd en bewaard, en
is de afkoeling dus niet ideaal.

Bezien van een theoretisch standpunt zouden wij dus in alle gevallen
den maatstaf der beoordeeling, die geldt voor noodslachtingen, moeten
aanleggen, en volgens de criteria, die bij de vleeschkeuring gelden, zou in
verreweg de meeste gevallen afkeuring zonder meer dienen te volgen.

De practijk heeft ondertusschen in den loop der eeuwen wel geleerd,
dat er hoegenaamd geen bezwaar is in te brengen tegen een wijze van
consumptie van bemachtigd wild, zooals die tot op heden gebruikelijk is.
Ook zal men in de literatuur vergeefs zoeken naar het ontstaan van ziekten
als gevolg van het gebruik van met bepaalde kwalen behept wild.

Daarmede is niet gezegd, dat bij wilei geen ziekten voorkomen, waarvan
de verwekkers schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid van den mensch.
Alleen, deze ziekten komen meestal maar zeer sporadisch voor (t.b.c.
bij reewild en fazanten), zijn voor ons land van geringe beteekenis (trichi-
nöse van de overigens vrij zeldzaam voorkomende wilde varkens en bij de
hier niet voor consumptie bestemde dassen, vossen en beren), of komen
in deze streken in het geheel niet voor (tularaemie). Bovendien krijgt men
ziek wild bijna niet onder schot. Doorgaans wordt het door den hond
gepakt, of vindt men het in totaal vermagerden toestand, reeds dood, of
moribund. Om deze reden is het gewenscht, dat er tegen het verhandelen
van sterk vermagerd of den natuurlijken dood gestorven wild wordt
gewaakt. Men ziet trouwens maar zelden dergelijk materiaal, omdat de
meeste jagers het niet zullen verhandelen of weggeven, zijnde zulks in
strijd met de opvattingen, zooals die nu eenmaal heerschen.

De wildkeuring is vóór alles een deugdelijkheidskeuring in dien zin,
dat bedorven wild uit de consumptie wordt geweerd. Daarnaast moet
uitteraard worden voorkomen, dat wild met duidelijke ziekteverschijnselen
wordt verkocht ; de practijk leert, zooals wij zagen, dat dit slechts betrek-
kelijk zelden het geval is.

In het buitenland huldigt men ten aanzien van de wildkeuring eenzelfde
standpunt. Prof. Christiansen b.v. uit zich aldus :

„Keine der in Dänemark vorkommenden Wildkrankheiten bedeutet in
Wirklichkeit irgendwelche Gefahr mit Rücksicht auf die Übertragung
auf Menschen. Wild das deutlich krankhafte Veränderungen aufweist
soltte jedoch als untauglich nicht für den Konsum in Frage kommen.
Dasselbe gilt für Wild, das infolge postmortaler Veränderungen untauglich
geworden ist. Aus diesen Gründen ist eine Kontrolle in dem Verkehr mit
Wild erforderlich."

a. Of schotwonden of strik, dan wel een andere vorm van trauma de
doodsoorzaak zijn geweest (nekomdraaien bij kooieenden, steekwond bij
Australische konijnen enz.). Treft men geen enkelen vorm van uitwendig
geweld aan, dan mag verondersteld worden, dat er iets „niet klopt".

b. Bevlfeesdheid — toestand der oogen (helder = versch) — haar- of
veerkleed (haren of veeren laten bij rotting gemakkelijk los) -— toestand
der huid („schmierig" — gasblazen — groenkleuring aan buik, cloaca
of krop — duidelijke knobbels ingeval van staphylomycose) — kleur, reuk
en toestand van het vleesch, etc.

Men krijgt in hoofdzaak te maken met 3 gevallen, n.1. :
Versch — adelijk — rot.

Adelijk wild vertoont hoogstens vlak onder de spierfascie iets verandering,
doch het vleesch in de diepere lagen ziet er volkomen goed uit, en is ook
practisch kiemvrij (door den hoogen, vrij lang blijvenden zuurgraad). De
adelijkheid is het door enzymreacties duidelijker naar voren komen van
den bizonderen wildsmaak van het vleesch. Het stadium der adelijkheid
kan vrij lang duren en is natuurlijk afhankelijk van aard en duur der
bewaring.

De overgang naar het stadium van rotting is niet duidelijk. Bij deze
laatste laten haar of veeren zeer gemakkelijk los, zijn de oogen ingevallen
en de huid schmierig, terwijl het cadaver erg slap is, of ook wel opgezet
door gas onder de huid. (Men ziet ongeveer hetzelfde beeld als bij emphyse-
mateuze vruchten). Het vleesch is in de diepte veranderd en kiemhoudend,
en reageert alcalisch (NH₃-varming door eiwitsplitsers).

Indien een stuk rot is, dan moet het natuurlijk worden afgekeurd, al zijn
er smulpapen, die aan rot wild de voorkeur geven. In elk geval hoort een
dergelijk stuk niet meer thuté in een poelierszaak.

Twijfelt men, dan is het gewenscht het vleesch onder een koudwaterstraal
goed af te wasschen. Daarbij verdwijnt dikwijls de minder aangename
geur, die niet-versch wild, vooral hazen, soms heeft.

Iedere wildsoort heeft een aparte kleur vleesch. Soms is dit duidelijk
tweekleurig (korhoenders). In bevroren toestand is de kleur meestal
donkerder.

Sommige wildsoorten verspreiden in den bronsttijd een sterken geslachts-
reuk (hertenbokken etc.). In deze gevallen moet er voor worden gezorgd,
dat genitalien oogenblikkelijk na het bemachtigen worden verwijderd.

Wildkeuring is bij uitstek een ervaringskwestie. Men dient op de hoogte
te zijn met soorten, kenmerken van geslacht en leeftijd Jachttijden, jacht-
gewoonten, enz. Dit vooral ook, omdat er wel eens geprobeerd wordt den
klant onjuist aangeduide waar in handen te spelen (bijv. oude patrijzen
voor jonge, Australische konijnen voor inlandsche, katten in plaats van
konijnen, etc.).

Hier te lande kan men als ziekelijke afwijkingen bij wild voor en na
aantreffen :

Bij hazen : Staphylomycose — pseudo-t.b.c. — haemorrhagische septi-
chaemie — diverse rond- en platwormen — scabies.

Bij reewild en roodwild : t.b.c., tongblaar en cysticerci (volgens Kolbe
zijn deze laatste zeker niet identiek met die van rund of varken, en absoluut
onschadelijk voor den mensch).

Bij vliegend wild t.b.c., diphtherie en pokken, vogelcholera, kalkpooten.
Verder worden in het buitenland nog genoemd bij wilde varkens
Trichinose, actynomycose en Schweineseuche. De eerste komt volgens von
Ostertag in Duitschland bij c.a. 0.075 % ^er wüde varkens voor. Zij is
tevens aangetroffen bij beren, dassen en vossen. Dientengevolge is in
Duitschland ten aanzien van deze dieren bepaald, dat zij onderworpen
zijn aan de ,,trichinenschau".

Tenslotte wil ik even apart noemen de tularaemie, welke bij vele der
in het wild levende knaagdiersoorten voorkomt. In bepaalde landen
(Tsecho Slowakije — Oostenrijk) komt zij ook tamelijk veelvuldig voor
bij menschen. Tot op heden is echter geen enkel geval bekend, waarin
de besmetting via den digestietractus heeft plaats gehad. Alle gevallen
worden in verband gebracht met het klaar maken van besmet wild, dus
met een contactinfectie. Bovendien schijnen bepaalde muggen van de
soort Culex de ziekte van dier op mensch over te brengen.

In onze streken is de tularaemie volkomen onbekend. Zij schijnt sterk
gelocaliseerd voor te komen ; voorwaarde voor het ontstaan van een
epidemie onder de knaagdieren en daarmede gepaard gaande, verhoogde
infectiekansen voor den mensch, schijnt te zijn een steppenachtige bodem-
structuur.

Hoewel de tularaemie zonder twijfel in staat is de menschelijke gezond-
heid ernstig te benadeelen, zou het nemen van maatregelen op dit oogenblik
gelijk staan met het intrappen van een open deur. De ziekte toont tot heden
toe geen enkele neiging in ons land op te treden.

Terloops moet worden opgemerkt, dat de diagnose bij sectie niet zonder
meer te stellen is.

Wel zou het aanbeveling verdienen, den invoer van levend of dood
wild (hazen en konijnen, en bisamratten) uit landen, waar de ziekte heerscht
te verbieden, tenzij uit een ambtelijke diergeneeskundige verklaring blijkt,
dat er tegen den uitvoer uit het land van herkomst geen bezwaren bestaan.

Christiansen : Zeitschrift für Fleisch- und Milchhygiene 1937—\'38, blz. 15.
Dinkelaar van Egmond : Tijdschrift voor Diergeneeskunde 59, 320 (1932).
Eber : Die durch Obduktion feststellbaren Geflügelkrankheiten.
Keller : Zeitschrift für I-\'leisch- und Milchhygiene 15 Dec. 1933.
Kiermeyer : Lagerung von Suppenhühnern bei tiefen Temperaturen (Abt, II Kälte-
techn. Instit., Reichsinstitut f. Lebensmittelfrischerhaltung — Karlsruhe) — Vorrats-
pflege und Lebensmittelforschung 2 — 471—498, 1939.
Kolbe : Zeitschrift für Fleisch- und Milchhygiene 1931—\'32 — 124.
Idem, 1937 1 Oct. e.v.

Meyer : Zur Statistik der Fleischvergiftungen — Zeitschrift für Fleisch- und Milch-
hygiene 1933 — 1935 — 1937 — 1938 — 1939.
Lerche : Idem 1937—\'38, blz. 326.

Idem 1939—\'40 blz. 5—6.
Mol : Keuring van gevogelte, Dissertatie Utrecht, 1939.
Nijssen : Wild en wildziekten in Nederland.
Ölt und Ströse : Wildkrankheiten.

Von Ostertag : Lehrbuch der Schlachtvieh- und Fleischbeschau.
Postma : Tijdschrift voor Diergeneeskunde 53 — 1017 — 1926.
Stroh : Zeitschrift für Fleisch- und Milchhygiene 15 Jan. 1940.
Zwart : Tijdschrift voor Diergeneeskunde 64 — 468 — 1937-

KOMEN IN NEDERLAND „GRASS-SICKNESS",
„FORAGE POISONING", „AUTO-INTOXICATIE"
BIJ PAARDEN VOOR?

In het artikel van Prof. Seekles in afl. 3 van dit tijdschrift van
i Februari 1941 over het vraagstuk der auto-intoxicatie bij paard en
rund heeft mij de opmerking, dat het onder „grass-sickness" beschreven
ziektebeeld bij paarden in Nederland niet waargenomen is door de
professoren Beijers en Hartog ten zeerste verbaasd. Ik ben er van
overtuigd, dat de bedoelde ziekte niet slechts in mijn praktijk, maar
overal veelvuldig voorkomt, echter zeer waarschijnlijk onder andere
benamingen (indigestie, darmkatarrh, rheumatische koliek, kramp-
koliek, parese, kruisslag enz.) gerangschikt wordt.

Hoe vaak zien wij toch onder paarden patiënten met meer of minder
opgehouden darmbewegingen, verminderde of bemoeilijkte urine-
uitscheiding, sterke transpiraties, versnelde pols, pijnlijkheid in het
abdomen, rillingen tot krampen aan schouder of achterhand, ofschoon
dit ook evengoed typische symptomen van verstoppings-koliek kunnen zijn.

De voornaamste bevindingen na den dood van „grass-sickness"-
patiënten bestaan in een enorme toename van het volume water in
de maag en den dunnen darm tot ca. 300 %. Bij secties worden de
uitzetting, zoomede overvulling van de maag en den dunnen darm
met dunvloeibaren inhoud ook hier te lande nu en dan bij paarden
aangetroffen. Deze opmerking van Schornagel en ten Thije is in
strijd met de bewering van bovengenoemde clinici. Bij alle waardeering
voor de betrokken partijen, constateer ik het feit, dat een niet-dieren-
arts, die een clinisch onderwerp op grond der literatuur bespreekt, dat
voor de praktijk toch zoo uiterst belangrijk is, geen steun vindt bij de
betrokken clinici.

In tegenstelling tot de meeste practici, heb ik reeds in het verleden
ruim gebruik gemaakt van het voorrecht om eigen ondervindingen
in de praktijk en eigen zienswijzen in dit tijdschrift mede te deelen.
In 1937 (deel 64, afl. 5) heb ik een en ander medegedeeld over maag-
en darmatonie bij groote huisdieren. Reeds toen heb ik er op gewezen,
dat men geen juiste diagnose kon maken, indien men niet op de aan-
gegeven wijze van de rechter flank uit palpeert. Dat het uitwendig
palpatorisch onderzoek bij groote huisdieren in verband met den
dikken buikwand vooral bij het paard en het rund van geen beteekenis
zou zijn (Wester, Orgaanziekten p. 266) is slechts juist, indien men
„gezonde" dieren daaromtrent onderzoekt. Bij „zieke" dieren verslapt
de buikwand in bepaalde gevallen, zoodat palpatie zeer wel mogelijk
is, zelfs bij het staande dier. Bij het paard moet men dienaangaande

voorzichtig te werk gaan (opnemen van een voorbeen aan denzelfden
kant) omdat de dieren prikkelbaar ofwel pijnlijk zijn in de flank.

Het is slechts te betreuren, dat deze zoo eenvoudige methode van
onderzoek niet algemeen toegepast wordt. Vooral indien wij met een
liggend dier te doen krijgen — onze onderzoek-methoden zijn bijna
uitsluitend op het staande dier berekend — kunnen wij door de palpatie
van het abdomen waardevolle uitsluitsels verkrijgen omtrent den
spiertonus van den buikwand. Voorts door stootpalpatie omtrent den
inhoud-,,klotsende" geluiden, indien veel vloeistof in de darmen
aanwezig is.

Het is dus zeer wel mogelijk darmatonie en vloeistofophooping — de voor-
naamste kenteekenén bij „grass-sickness" — clinisch vast te stellen. Verminderde
darmbeweging, resp. minder geluiden bij auscultatie mag men niet
zonder meer voor verstopping houden. Nog erger is het dientengevolge
sulfas natricus toe te laten dienen, waarmede men de gewenschte
resorptie van overmatige vloeistofhoeveelheden in den darm tegen-
werkt.

De opmerkzame lezer zal intusschen wel gemerkt hebben waar de
fout zit, resp. dat wij bepaalde opvattingen omtrent het wezen en
oorzaak, diagnostiek en therapie van koliek-verschijnselen bij het
paard weer eens dienen te herzien. Het ligt niet in mijn bedoeling
alles, wat ons dienaangaande op school is geleerd, te willen verloochenen,
in tegendeel heb ik in het leerboek van Prof. Wester tal van treffende
opmerkingen kunnen lezen, die getuigen van diens praktisch inzicht,
wanneer deze o.a. schrijft : „Koliekpijnen vormen slechts een symptoom
bij verschillende afwijkingen. Ten onrechte zijn ze van oudsher opgevat
als een ziektebeeld. Hiermede wordt aan deze pijnen te veel eer bewezen
en de aandacht van de oorzaak en hoofdzaak afgetrokken. Koude
vatten schijnt het ontstaan van darmkrampen te kunnen bevorderen
(rheumatische koliek, krampkoliek). Dat het alleen er de oorzaak van
zou kunnen zijn betwijfel ik."

Toch zijn de paarden soms zeer gevoelig voor koude, vooral indien
ze tevoren op een warmen stal hebben gestaan en bijv. door een luien
knecht gedurende het ploegen geregeld op de hoeken van het land te
lang stilgehouden worden, m.a.w. telkens na bezweet te zijn geweest
aan sterke afkoeling blootstaan. Opmerkzame eigenaars hebben
herhaaldelijk waargenomen, dat paarden die tevoren sterk bezweet
waren, door het drinken van groote hoeveelheden water krampen
hebben gekregen. Vanwege de snelle passage van het water door de
maag naar het darmkanaal bij het paard, heb ik in verband hiermede
wel eens darmkatarrh, al dan niet gepaard gaande met krampkoliek,
vastgesteld. Bij weideveulens ontwikkelt zich echter na het eten van
bevroren gras meestal een chronische vorm van buikwaterzucht, resp.
darmatonie met groote hoeveelheden water in den dikken darm.

Soms heb ik den indruk gekregen, dat de dieren primair ziek zijn
(darmkatarrh) en tengevolge van dorstgevoel abnormale hoeveelheden

water drinken, waardoor de toestand verergert. Ook hebben paarden
(en runderen) reeds bij uitgebreide vloeistofophooping in de ingewanden
veel dorst, hetgeen wijst op een storing van het water-zout-evenwicht,
resp. dat het drinkwater niet in het bloed wordt opgenomen.

Echter ben ik het met Prof. Wester eens, dat koude vatten alleen
niet de oorzaak kan zijn. Volgens Seekles is er bovendien nog een
onbekende factor, welke den tonus van het autonome zenuwstelsel
beïnvloedt, i.c. een neuro-vegetatief werkzame stof. Bij den kleuter
leidt soms de melk tot auto-intoxicatie. Eenzelfde overgevoeligheid
heb ik veel bij kalveren, soms ook bij veulens opgemerkt.

Bij den overgang van den stal naar de weide en omgekeerd hebben wij
niet slechts te doen met constitutie-veranderingen, maar moet zich
ook de bacteriënflora in den darm kunnen aanpassen — de meeste
intestinale storingen treden juist in dien tijd op. Ook indien de paarden
gewend zijn \'s winters dagelijks naar buiten te gaan en dit soms
gedurende enkele dagen vanwege sneeuw of gladheid niet mogelijk
is, treden opnieuw de bekende aanpassingsstoringen op. De voeding, ver-
pleging en arbeid spelen een grooten rol bij het optreden van zoog. koliek.

fn de kliniek van Prof. Wester (kleine stad, weide rondom) werden
in de stalperiode tweemaal zooveel paarden met koliek aangevoerd
als in de zomermaanden waarin de meeste paarden in de weide loopen
of gras krijgen. De statistische cijfers (morbiditeit), welke men in de
literatuur vindt, hebben geen absolute waarde. Men kan ook niet de
groote stadsklinieken, bijv. Berlijn en Budapest, zonder meer met
elkaar vergelijken, temeer omdat het in Hongarije gebruik is inplaats
van haver, mais aan de paarden te voederen. Als gevolg daarvan het
groote percentage maag-kolieken in de kliniek van Marek.

Iedere practicus met eenige paardenpraktijk kent in voldoende
mate die ziektegevallen, welke in hoofdzaak uit „koudevatteri" voort-
vloeien, bijv. tengevolge van knippen, afwasschingen of andere in- of
uitwendige prikkels. Ook voedselwijziging en leefwijzeverandering
naar het jaargetijde of bijzondere omstandigheden als te lang stal-
verblijf, terwijl dagelijksche beweging gewend is, zijn oorzaak van
trage darmwerking.

Ik betwijfel echter of men wel de hierbij steeds aanwezige darm-
atonie, gepaard gaande met een meer of minder sterke vloeistof-
ophooping in den darm kan vaststellen, laat staan juist beoordeelen.
In bepaalde gevallen kan men echter reeds aan den aard van het
geruisch van de darmgeluiden den waterigen inhoud herkennen. Soms
is dit reeds op eenigen afstand te hooren — men meent in de buurt
van een kleine waterval te staan — althans zoolang de darmperistaltiek
nog voldoende werkt. Naarmate de verlamming van de peristaltiek
voortgaat, worden van zelf de geluiden minder duidelijk hoorbaar.

Koliek is hierbij niet het overheerschende ziektesymptoom. Er
treden slechts af en toe enkele krampen op. In de pijnlooze tusschen-
tijden willen de paarden nog wel voedsel opnemen. Temperatuur en

pols blijven binnen redelijke grenzen. Soms maken de dieren een suffen
indruk (depressie), dan weer bestaat excitatie, zweeten, dringen ze
zich in een hoek of drukken het hoofd tegen den wand („forage
poisoning"). Dit wat betreft de gewone, meest voorkomende, meer of
minder acuut en gunstig verloopende ziektegevallen. „Auto-intoxicatie"
is slechts in geringe mate aanwezig. De meeste gevallen zijn door een
laxans te genezen. Verwijdering der giftstoffen uit het darmkanaal is
hier een eerste eisch.

Ik ben het eens met Prof. Seekles, indien hij zegt, dat dan ook tegen
de veelvuldig toegepaste laxatie-therapie nauwelijks bezwaren bestaan.
Hij wijst in dit verband op het gebruik van aloëpreparaten. Persoonlijk
geef ik de voorkeur aan Istizin. Opmerkelijk zijn voorts de goede
resultaten van coll. Bruins Pzn. te Winsum met „arecoline" verkregen.
Om reeds eerder genoemde redenen heb ik echter bezwaar groote
hoeveelheden sulf. natricus tegen darmatonie te gebruiken.

Omdat echter met den gunstigen afloop in alle gevallen niet te
rekenen valt, geef ik de voorkeur er aan naast het genoemde middel
ook een „causaal" therapeuticum toe te dienen. Vroeger ging een
deel dezer patiënten ten gronde, omdat zich een chronische darmatonie
ontwikkelde, met als gevolg vermagering, uitputting of verlamming
of letaal verloop tengevolge van darmintoxicatie. Met het oog op de
tijdsomstandigheden moet toch zeker alles in het werk gesteld worden
om dit laatste te voorkomen. Sommige collega\'s uit mijn omgeving
— in totaal verschillende praktijken — o.a. coll. Derksen te Wychen past
het door mij reeds in 1937 aanbevolen fol. digitalis met groot succes toe.

Aangaande de wonderlijk gunstige werking van dit middel kan ik
met Prof. Seekles zeggen, dat dit berust op een belangrijk element
van „geluk". Voor zoover mij bekend werkt Folia digitalis behalve
gunstig op de circulatie, in een dubbele dosis gegeven gunstig op de
diurese. De te groote hoeveelheden water in het darmkanaal worden
gedeeltelijk langs de nieren ontlast, gedeeltelijk u:tgezweeten. Zeer
waarschijnlijk heeft het een toniseerende werking op de gladde spieren
van den darm. Volgens nieuwere inzichten is dc werking van fol.
digitalis op het hart indentiek met die van hart-hormonen, ofschoon
ook de uitwerking op den darm en diurese op hormonale werking schijnt
te berusten (activeering van het darmhormoon choline). Ik meen,
dat de toevoeging van een laxans de digitaliswerking aanzienlijk
versterkt. De werking van digitalis heeft veel overeenkomst met een
parasympatotonicum : het Lentin (Merck). Dit middel werkt behalve
op den darm ook op den uterus. Om deze redenen heb ik het bij de
veelal drachtige paarden weinig gebruikt. (Lentin werkt echter zeer
goed bij de zoog. moederziekte, resp. agalactie der zeugen).

Merkwaardig wordt de werking door Chloretum calcicum gecom-
pleteerd. Het wordt bij den mensch tegen zoog. extra-renale uraemie
,,per os" toegepast. Chloret. calcicum werkt bij paarden per os gegeven
gunstig op de darmatonie, zelfs nog in meer of minder chronische

gevallen — waarschijnlijk tengevolge van een physiologische regeling der
darmpermeabiliteit. In hoe ver extra-renale uraemie daarbij een rol
speelt, is mij niet bekend. (Volgens mijn ervaring staan zeer vele
recidiven bij kalfziekte en kopziekte in verband met maag- en darm-
atonie. Ook hier had ik met fol. digitalis veel succes).

Het is mij op grond van jarenlange, eigen waarnemingen gebleken,
dat bepaalde verlammingen bij paarden in verband staan met een meer
of minder chronisch verloopende darmatonie. Motorische verlam-
mingen (toxische ischias) komen vooral bij weideveulens voor. In den
beginne slechts parese, waaruit zich een volledige verlamming der
achterhand kan ontwikkelen. De daarbij bestaande darmatonie is
echter van ouderen datum, want de eigenaar zal in de meeste gevallen
wel hebben gemerkt, dat het dier niet heeft willen groeien, suf in zijn
wezen en dor in het haarkleed was. (Enkele van deze veulens lijden
tevens aan worminvasies).

Typisch is verder een meer of minder kalf ziekteachtig (paretisch)
ziektebeeld bij paarden, meer in het bijzonder bij drachtige merries.
Bij één eigenaar zijn in het najaar 1939 4 paarden eraan bezweken.
Het uitgebreid onderzoek van cadavers en voedermiddelen door de
Duitsche veterinaire overheid — men dacht aan exogene vergiftiging —
was negatief. In een recent geval was het gelukt het dier te herstellen
(dit zou het eerste succes zijn geweest tegen ca. 20 sterfgevallen bij
drachtige merries). Maar ook dit paard is 3 weken later plotseling
gestorven (hartdood?). Bij niet-drachtige paarden zijn de behandelings-
kansen iets gunstiger. Het is mij wel eens gelukt bij een zoodanig
ziektegeval, dat door een anderen collega voor „kruisslag" werd gehouden
en op diens advies in nood geslacht zou worden, door toediening van één
enkele dosis fol. digitalis te herstellen. Toen dit paard op mijn aanwijzing
door middel van katrollen tot staan zou worden gebracht, stond het
uit eigen beweging op.

Deze meer onder „kruisslag" bekend staande verlammingen berusten
m.i. evenals kalfziekte op atonie der spieren, meer in het bizonder
van de éu^spieren. De buik is hierbij buitengewoon slap — men kan
soms het veulen door den buikwand heen palpeeren. Indien zoo spoedig
mogelijk door middel van takels opgetrokken, kunnen deze patiënten
spoedig zonder ondersteuning staan en zich bewegen, ze zijn zelfs
bang om te gaan liggen. (Ook runderen met verlamming of scheuring
van buikspieren — na acute pensgisting— kunnen niet staan).

Tenslotte wil ik er op wijzen, dat ook het met kopziekte analoge ziekte-
beeld bij het paard veel voorkomt, echter meer bekend als „lumbago"
of „myohaemoglobinurie". Hierbij treden meer krampen en onrust
op. De tonusverhooging van de buikspieren is te sterk om op de aan-
gegeven wijze de buik te kunnen onderzoeken. (Ik geloof niet, dat deze
patiënten een primaire darmatonie hebben). Met middelen, die kramp-
toestanden, resp. tonusverhooging opheffen, verkrijgt men opmerkelijke
resultaten, bijv. met Novalgin. Ook is er een diepergaande stofwisse-

lingstoring, gezien de gunstige resultaten na inspuitingen van insuline
of Tonophophan. Laatstgenoemd middel helpt echter niet tegen de
meer kalfziekteachtige verlamming — zonder haemoglobinurie.
Millingen, a. d. Rijn, Februari 1941.

L\'auteur est d\'avis que les maladies décrites chez les chevaux sous les noms de „grass-
sickness", „forage poisoning" ou „autointoxication" se rencontrent fréquemment,
mais qu\'elles sont connues sous d\'autres noms : indigestion, catarrhe intestinal,
coliques rhumatismales, coliques spasmodiques, parésie, tour de reins, etc. En
effectuant la palpation abdominale de la façon indiquée par l\'auteur, il est possible
de démontrer cliniquement l\'accumulation de liquide lors d\'atonie intestinale ;
ce qui constitue un des symptômes principaux de la „grass-sickness".

Les paralysies relèvent souvent d\'une fonction intestinale retardée chroniquement :
sciatique toxique chez les poulains en pâture, décubitus accompagné de symptômes
de fièvre vitulaire, surtout chez les juments pleines, ou l\'atonie des muscles
abdominaux est particulièrement prononcée.

Dans les cas aigus le traitement consiste à administrer 10 gr de poudre de digitale
en même temps qu\'un laxatief p. ex. l\'istizine. Dans les cas chroniques, le chlorure
de calcium (dans l\'eau de boisson) influence favorablement la suppression de la
quantité anormale de liquide dans les intestins. Les cas accompagnés de paralysie
évoluent d\'ordinaire défavorablement, surtout chez les animaux en état de gestation.

Verf. ist der Meinung, dass die als „Grass-Sickness", „Forage-Poisoning", bzw.
„Auto-Intoxikation" beschriebenen Krankheiten bei Pferden vielfaltig vorkommen,
aber unter anderen Namen : Indigestion, Darmkatarrh, rheumatische Kolik,
Krampfkolik, Parese, Kreuzschlag usw. eher bekannt sind. Auf die vom Verf.
vorgeschlagene Art der Bauchpalpation ist es sehr gut möglich die Flüssigkeits-
anhäufung in den atonischen Darmabschnitten — die hauptsächlichsten Symptome
von „Grass-Sickness" — klinisch festzustellen. Lähmungen stehen oft im Zusam-
menhang mit chronischer Darmträgheit : Toxischer Ischias, besonders bei Weide-
fohlcn. Kalbefteberähnliches Niederliegen, besonders bei trächtigen Stuten, wobei
die Atonie der Bauchmuskulatur besonders stark ist. Die Behandlung in akuten
Fällen besteht in der Verabreichung von 10 gr Pulv. folior. digitalis, zusammen
mit einem Laxans, z. B. Istizin. In mehr chronischen Fällen wirkt Kalziumchlorid
(im Trinkwasser) günstig zur Beseitigung der abnormalen Flüssigkeitsmengen im
Darmtrakt. Die mit Lähmungen einhergehenden Fälle, besonders bei trächtigen
Tieren, sind für die Behandlung ungünstig.

Den 7den November 1929 werd mijn hulp ingeroepen door N. K. te H.
voor een ongeveer twee jaar oude Belg, ruin, welke dien morgen heftige
koliekverschijnselen vertoonde. De eigenaar deelde me mede, dat het dier
nooit eerder ziek was geweest. Den avond te voren had hij het paard
m.h.o. op het slechte weer uit de weide gehaald en in een hok onder-
gebracht, waarvan de bodem bestond uit zand bedekt met een dunne laag
gerstekaf. De eigenaar vermoedde, dat het dier hiervan had gegeten en op
deze wijze veel zand had binnen gekregen.

Tot mijn spijt heb ik, niet denkend, dat ik voor dezen patiënt nog eens
terug zou komen, van het ziekteverloop geen nauwkeurige aanteekeningen
gemaakt. Ik herinner me nog, dat het dier bij mijn komst zeer benauwd
was en sterk bezweet, het vertoonde heftige koliekpijnen, wierp zich neer,
wentelde zich, om vervolgens gedurende geruimen tijd op het achterstel
te gaan zitten. Het dier kreeg direct een groote dosis sulfas natricus per
os, daarna een kleine dosis arecoline subcutaan. Later op den dag werd
het dier suf en lag meestal plat in den stal. Bij exploratie bleek het rectale
slijmvlies geheel bedekt met fijne zandkorrels. Het colon voelde deeg-
achtig aan. Dc faeces bevatten zeer veel zand, terwijl later dagen achter
elkaar puur zand werd afgezet. De eerste dagen heeft het dier niets gegeten;
dronk alleen wat water. Later nam het wat dunne slobber. Den I3en dag
waren de faeces vrij van zand. Ook werd bij rectale exploratie geen zand
meer gevonden. Vanaf dien dag werd de eetlust steeds beter en is het
dier, dat vanzelfsprekend sterk vermagerd was, langzamerhand hersteld.

In 1935 onderzocht ik hetzelfde paard op verzoek van een groote Ver-
zekerings Maatschappij. Het dier maakte geen zieken indruk ; was echter
iets magerder dan de andere dieren, die dank zij de goede verzorging, die
ze op dit bedrijf genieten, steeds in zeer goede conditie zijn. Ook was het
iets dor in het haar. Het klinisch onderzoek leverde echter niets op, zoodat
ik meende geen bezwaar tegen opname in de Verzekering te mogen maken.

Juli 1939 verzocht de eigenaar me nog eens naar het bewuste paard
te komen kijken. Het dier kon niet tegen het werk. Niettegenstaande het
een behoorlijke hoeveelheid voedsel opnam, werd het steeds magerder. Ook
had het den laatsten tijd eenige malen koliek gehad, terwijl de ontlasting
voor en na te dun was geweest. Voorts maakte de eigenaar de opmerking,
dat achteraf bezien het dier na zijn ziekte in 1929 eigenlijk nooit weer de
oude was geweest, er zat niet veel groei in. Reeds eenige jaren was het hem
opgevallen, dat het in de drukke periode sneller en meer vermagerde dan
de andere paarden. Bij onderzoek bleek het dier zeer mager. De huid was
dor en vast. Uit den mond een iets zure lucht. De faeces waren normaal
gebald. De eenige opmerking, die hierover te maken viel, was dat ze iets
minder goed verteerd waren. Rectaal onderzoek en ophtalmotuberculi-
natie leverden niets op. Het dier kreeg rust en 50 gram bicarbonas natr.
50 gram pulv. rad. gentianae per dag. In den loop van den zomer
werd de voedingstoestand geleidelijk beter en in den nazomer en herfst
kon het nog voor wat licht werk gebruikt worden.

Het volgende voorjaar was het in een tamelijk goeden voedingstoestand.
Begin September kreeg ik echter weer een boodschap. Het dier was in
deze drukke periode wat meer gebruikt en werd nu zienderoogen mager.
Na de behandeling in 1938 had het geen diarrhee meer gehad. Wel was
het den eigenaar opgevallen, dat het soms nog wat krampig was. Het liep
dan wat onrustig heen en weer, krabde met de voorbeenen, ging liggen en
staan om vervolgens gedurende langen tijd een eigenaardige houding,
die bij navraag de „Hundesitz" bleek te zijn, aan te neinen. Het onderzoek
leverde niets op. Ook rectaal konden geen afwijkingen worden geconsta-
teerd. Twee dagen later kreeg ik de mededeeling, dat het dier in de weide
lag en niet meer op kon staan. In overleg met de Verzekerings Maatschappij
werd het ter plaatse gedood en naar de noodslachtplaats vervoerd.

Bij de sectie, waarbij het dier in rugligging gebracht was, viel direct op,
dat de buikwand in de omgeving van den navel en vooral craniaal daarvan,
sterk gewelfd was. Dit was na wegname van de huid nog duidelijker. Na
opening van de buikholte bleek deze welving veroorzaakt door een enorm
groote maag, die alle ter plaatse liggende darmen had verdrongen.

De foto geeft de maag, nadat ze uit de buikholte was genomen, weer.
Ter vergelijking is er naast geplaatst de maag van een gezonden, eveneens
13 jaar ouden Belg. ruin. Om een goede foto te krijgen is het antrum pylori
met watten opgevuld, waardoor de sterke insnoering, die normaliter niet
aanwezig is, wordt veroorzaakt. De zieke maag -f- inhoud woog 42,5 kg.
De curvatura major was 185 cm; de curvatura minor 22 cm; de grootste
dikte gemeten tusschen cardia en pvlorus 138 cm. De maag inhoud van
het gezonde paard woog 6 kg. De curvatura major was 89 cm, de curvatura
minor 11 cm, de grootste dikte gemeten tusschen pylorus en cardia 47 cm.
De maag van het zieke paard bleek na insnijding voor een belangrijk deel
gevuld met droeg vast voedsel v.n.1. gras en eenig meel, waarboven gas.
De maagwand in zijn geheel was iets te dun. Het maagslijmvlies was bleek.

Op het slijmvlies van de pars oesophagea bevonden zich een vijftigtal
gastrophyluslarven. Verder waren met het bloote oog geen afwijkingen
waar te nemen. Aan de darmen werden geen bijzonderheden gevonden.
Zooals bekend kan een chronische maagectasie secundair ontstaan door
vernauwingen in de dunne darmen. Voor het bovenbeschreven geval mag,
dunkt me, gezien vooral ook de opmerking van den eigenaar, dat er na
de ziekte in 1929 nooit groei in het paard had gezeten, aangenomen
worden, dat de maag reeds toen door het plotselinge opnemen van een
groote hoeveelheid zand overrekt is. Met het ouder worden van het paard,
dat steeds veel at, is het gebrek langzamerhand erger geworden. De maag-
wand werd meer en meer overrekt, waardoor de maag zijn inhoud onvol-
doende en niet tijdig naar het darmkanaal kon doorgeven. Aanvankelijk
was het dier ongeschikt voor zwaren arbeid ; vermagerde dan snel. Na een
behoorlijke rustperiode herstelde het in zooverre, dat het voor licht werk
weer gebruikt kon worden. Langzamerhand werd de maagfunctie meer
gestoord en kon ook een rustperiode het dier niet weer op krachten brengen.

Voorzoover ik kon nagaan is in de literatuur chronische maagectasie
bij het paard slechts een enkele maal beschreven. De grootste maag is
waargenomen door Fitzroy Phiupot bij een oud paard, dat bij aankomst
in de kliniek reeds een onvoelbaren pols had, een zeer snelle ademhaling
vertoonde en sterk tympanitisch was. Volgens verklaring van den eigenaar
had het dier de laatste jaren voor en na diarrhee gehad, terwijl de adem-
haling, eerst gespannen, later meer pompend was geworden. Bij de sectie
werd een enorm groote maag met een bleeken, doorzichtigen, papier-
dunnen wand gevonden. De maag inhoud woog ruim 81 kg. De curva-
tura major was 261 cm ; de grootste dikte gemeten tusschen cardia en
pylorus igo cm.

Koch ²) vond bij een 1 m 63 groot 14-jarig paard, dat wegens hoef-
bevangenheid geslacht werd, een groote eivormige maag, die geheel met
een droge voedselmassa was gevuld, waardoor de curvatura minor geheel
was verstreken. De maag inhoud woog 51.5 kg. De omvang bedroeg
190 cm. De grootste dikte was 146 cm. Na voorzichtige verwijdering van
den inhoud bleek de maag 84 liter water te kunnen bevatten (normaal
7—15 liter).

Beschreven wordt de ziektegeschiedenis en de sectie van een dertien-
jarigen Belg. ruin. Dit dier werd door schrijver voor het eerst in 1929 op
2-jarigen leeftijd behandeld voor zandkoliek. Het dier herstelde. Nadien
viel den eigenaar op, dat het bij zwaar gebruik sneller en meer vermagerde
dan zijn andere paarden. Later (volgens den eigenaar voor het eerst in
1938) leed het dier aan recidiveerende koliek, terwijl de faeces voor en na
te dun waren. In 1940 werd bij sectie van het toen geheel vermagerde
paard een enorm groote maag gevonden. Maag inhoud wogen 42.5 kg,
de curvatura major was 185 cm ; de curvatura minor 22 cm ; de grootste
dikte gemeten tusschen cardia en pylorus 138 cm.

Beschrieven wurde die Krankheitsgeschichte und die Sektion eines 13-jährigen
belgischen Wallach. Das Tier wurde vom Verf. zuerst im Jahre 1929 im 2. Lebensjahre
wegen Sandkolik behandelt. Später fiel dem Besitzer auf, dass es bei schwerer Arbeit
schneller und stärker abmagerte als seine anderen Pferde. Danach litt das Tier (nach
Angaben des Besitzers zuerst im Jahre 1938) an rezidivierender Kolik, wobei die Faezes
davor und danach dünn waren. Im Jahre 1940 wurde bei der Sektion des damals völlig
abgemagerten Pferdes ein enorm grosser Magen gefunden. Magen und Inhalt wogen
42,5 kg ; die Curvatura major war 185 cm ; die Curvatura minor 22 cm ; die grösste
Dicke betrug gemessen zwischen Cardia und Pylorus 138 cm.

The author describes the course of the disease and the dissection of a Belgian gelding
of 13 years. The animal was treated by the author the first time in 1929, when it was
two years old for sand-colics. The animal recovered. After this the owner noticed that
after heavy work the horse wasted quicker and more than his other horses. Later on
(according to the owner, for the first time in 1938) the animal suffered from recidiving
colics, whilst the stools were now and then too thin.

In 1940 when obduction was made the then totally wasted horse showed an enor-
mous large stomach. Stomach with contents had a weight of 42,5 kg ; The curvatura
major was 185 cm, the curvatura minor 22 cm. The greatest thickness measured between
cardia and pylorus was 138 cm.
Résumé.

Description de l\'histoire clinique et de l\'autopsie d\'un hongre de trait belge âgé
de 13 ans. L\'auteur examina pour la première fois ce cheval en 1929, alors qu\'il n\'avait
que deux ans ; il fut à ce moment traité pour coliques de sable. L\'animal guérit. Dans
la suite le propriétaire remarqua qu\'à la suite d\'un travail lourd ce cheval maigrissait
plus fortement que les autres. Plus tard (d\'après le propriétaire pour la 1ère fois en
1938) présenta des coliques récidivantes accompagnées d\'expulsion d\'excréments trop
mous. En 1940, lors de l\'autopsie de ce cheval, qui avait atteint un degré d\'émaciation
extrême, l\'auteur découvrit un estomac de dimensions anormales. L\'estomac et son
contenu pesaient 42.5 kg, la grande courbure mesurait 185 cm, la petite courbure 22 cm,
l\'épaisseur maximum entre le cardia et le pylore mesurait 138 cm.

Van het Departement van Landbouw en Visscherij, Directie van den Landbouw,
zijn ontvangen de volgende verslagen van landbouwkundige onderzoekingen :

No. 46 (14) B. Bijdragen tot de kennis van eenige natuurkundige grootheden van
den grond, (No. 7 : Algemeene beschouwing van het probleem van de detailontwatering
en de infiltratie door middel van parallel loopende drains, greppels, slooten en kanalen)
door Dr. S. B. Hooghoudt. Prijs ƒ2.40.

Uitgegaan van het Centraal Instituut voor landbouwkundig onderzoek te Wageningen:

No. 47 (1) B. Over stikstofbemesting op grasland (VII. Verslag van maaitijds-
hoeveelheden-proeven in Overijssel 1934—1938), door Dr. Ir. H. J. Frankena. Prijs
ƒ0.70.

Uitgegaan van het Rijkslandbouwproefstation en Bodemkundig Instituut te Groningen:

No. 47 (2) A. Eenige gegevens betreffende de periodieke schommeling in gewichts-
verhouding tusschen de plantensoorten in grasland, door D. M. de Vries. Prijs ƒ0.50.

No. 47 (3) C. Onderzoekingen over zuring en aromavorming bij practijkzuursels,
in gebruik bij de boterbereiding en methoden van onderzoek van zuursels, door J.
van Beynum en J. W. Pette. Prijs ƒ 0.85.

Behandeling van de penisverlamming door operatieve wederinstulping
van het preputium.

Bolz \') zegt, dat men bij penis-verlammingen zeer conservatief moet zijn en zoo
mogelijk niet tot amputatie moet overgaan, daar men bijna steeds strictuur van de
urethra krijgt. Alleen bij fistels, necrose, gangreen of carcinoom van de penis is
amputatie verantwoord.

Is de verlamming ontstaan door zwakte, dan ziet men na een rustkuur en krachtig
voer soms spontaan herstel optreden.

Veelal is noodig, dat de penis verbonden wordt. Men reinigt hem eerst, doet er dan
een dik wattenverband om, dat men stijf aanhaalt en bindt daarlangs drie spalken,
welke zoo lang moeten zijn, als het verband is. Aan de onderste spalk wordt een stuk
verband of touw bevestigd, waarvan de vrije uiteinden op de lendenen saam worden
geknoopt. Hiermede ligt de penis horizontaal langs den buikwand. Men kan het verband
van tijd tot tijd begieten met desinficientia. Oedemateuze zwellingen verdwijnen op
deze wijze, terwijl wonden kunnen genezen.

Zijn alle ongerechtigheden verdwenen, dan is het vaak voldoende, om de penis in
het preputium terug te brengen en dit volgens Flessa te hechten. Deze hechtingen
zijn na 7 a io dagen uitgescheurd. Is de verlamming niet opgeheven, dan opereert
schrijver als volgt :

Hij legt het dier in rugligging. Hij maakt een opening van 10 cm in de mediaanlijn
van den koker, vanaf de castratie-wonden naar voren. Hij prepareert stomp naar
beneden, tot hij op de penis komt. Daarna omvat hij deze met den vinger en haalt hem,
aldoor prepareerend, zoover door de wond, dat het uiteinde van de penis circa 10 cm
binnen den koker komt te liggen. Nu hecht hij penis en kokerhuid, zoowel links als rechts,
aan elkaar, waardoor de penis niet terug kan schieten.

De rest is een eenvoudige wondbehandeling. Het geheel is na 4 a 6 weken hersteld.

Schrijver ^a) breekt een lans voor de totale narcose door middel van chloroform,
zooals die in 1938 door Prof. Westhues is aangegeven. Hij heeft zoo een honderdta
paarden geopereerd, zonder ooit nadeelige gevolgen te hebben ondervonden. De dieren
moeten een dag van te voren vasten en pols, temp. en ademhaling moeten worden
onderzocht en goed bevonden.

Vlak voor de operatie worden de paarden gekluisterd en opgetrensd naast de matras
gezet. Nu wordt hun een zak, welke masker genoemd wordt, om mond en neus gedaan.
Bovenin dit masker zitten gaten, waardoor de trensteugels getrokken worden, welke
daarna op de nek worden samengebonden. Hiermede zit het masker voor neus en mond
bevestigd.

Nu wordt een watten-prop, gedrenkt met 75 a 100 cc chloroform in het masker
gebracht, dat door middel van een ritssluiting kan worden geopend. Gemiddeld na
10 minuten gaan de paarden wankelen en worden dan neergetrokken. Nu wordt de
watten-prop weer verwijderd en door een andere opening in het bovendeel van het
masker wordt chloroform ingeblazen, net zoolang tot de paarden rustig zijn en een
regelmatige, diepe ademhaling hebben.

Bijzonder geoefend personeel is er niet voor noodig. De operateur kan zelf best toezicht
op de narcose houden. Hij kan chloroform in laten blazen of het masker openen, al
naar behoefte.

\') Prof. Bolz. Die Behandlung der Penislahmung durch operative Wiedereinstülpung des Prapu-
tialrohres. Zeitschrift für Veterinarkunde van Januari 1941).

^!) D. H. Ott. Die Chloroform-narkose ohne Chloral. Zeitschrift für Veterinarkunde, van
December 1940.

Gunstige invloed van een gemakkelijk doorvoerbaar hoefbeslag op hoef-
bevangenheid.

Fischer zegt, dat de oorzaken van hoefbevangenheid van traumatischen, van
metastatischen en van toxo-chemischen aard zijn. Traumatische hoefbevangenheid
treedt op na lange marschen over harde wegen bij paarden met platte hoeven en lage
verzenen. Verder bij zwaar bepakte paarden of bij dieren, die te nauw of in het algemeen
slecht beslagen zijn. Ook onvoldoende training is een predispositie voor het ontstaan
van traumatische hoefbevangenheid.

Metastatisch treedt het slechts zelden op en dan natuurlijk het meest in aansluiting
met infectie-ziekten. Verreweg het grootste aantal der gevallen ontstaat door toxisch-
chemische stoffen, welke in de bloedbaan circuleeren. Dit kunnen bacteriëngiften zijn,
maar ook producten, ontstaan bij de vertering van eiwitrijk voedsel als granen, klaver-
hooi, melasse enz. Zij ontsteken het darmkanaal en openen zich zoo den weg naar de
bloedbaan. Blijkbaar tasten ze ook het endotheel van het bloedvat-systeem van de
hoefleerhuid aan, waardoor de vaso-constrictoren verlamd worden. Hierdoor ontstaat
daar ter plaatse een bloedstuwing met als gevolg de verschijnselen, zooals men die bij
hoefbevangenheid kan waarnemen.

Schrijver heeft deze paarden vroeger beslagen volgens Stark-Guther. Dat is hem
niet bevallen. Niet iedere smid kan zoo\'n ijzer maken en bij doorbraak van de zool moet
het steeds afgenomen worden. Hij nu heeft een verband-ijzer genomen en de ruimte
tusschen het verbandplaatje en de zool vol gegoten met gips. De heele zool draagt nu
zeker zoo goed mee als bij Stark-Guther. Het gips is zoo noodig vrij gemakkelijk te
verwijderen, terwijl het ijzer steeds kan blijven zitten. Wanneer men het gips niet te nat
aanmaakt, is het spoedig droog, vooral als men er een beetje zout aan toevoegt. Ook het
gevoeligste paard kan zoolang op een been staan. De resultaten waren heel goed, zoodat
hij door de technische voordeelen van deze methode, Stark-Guther niet meer toepast.

C. ¹) behandelt in ,,a nutshell" alle mogelijke theorieën, op het gebied van droes,
zoowel wat de aetiologie en het voorkomen als de Pathogenese en de pathologische
anatomie betreft.

Hij komt tot de conclusie, dat de aetiologie nog niet opgehelderd is. De primaire
veroorzaker schijnt een ultra-visibel, filtrecrbaar virus te zijn. De Streptococcus equi
komt regelmatig bij de infectie voor en schijnt verantwoordelijk te zijn voor de etterings-
processen en het ernstige verloop, hoewel deze bacterie hierbij ook door andere kiemen
wordt ondersteund. Naziekten van droes zijn, behalve petechiaal typhus, hersen-
waterzucht, cornage, neuritis van de cauda equina en glomcrulo-nephritis. Of er ook
verband bestaat tusschen maanblindheid en hoefbevangenheid met droes, is nog niet
zeker.

S. ²) die 40 jaar aan verschillende Oost-Pruisische stoeterijen verbonden is geweest,
weet met zekerheid, dat lähme niet extra-uterien via den navel ontstaat, ondanks het
feit, dat het nog in alle studieboeken staat en dagelijks geleeraard wordt. Hoe het wel
ontstaat, weet hij niet precies, maar zeker is, dat het een intra-uterine infectie is. Hij
heeft stoeterijpersoneel gekend, dat aan de merries kon waarnemen of ze gezonde
veulens zouden werpen of niet. Ook heeft hij menigmaal geinfecteerde navels behandeld,
terwijl de veulens geen lähme hadden of kregen, en lähme-veulens behandeld, waarvan
de navels volkomen gezond waren.

1 ) Prof. Gohrs. Die Druse des Pferdes im Lichte der neueren Forschung. R.T.W. 31 Jan. 1941.

2 ) Dr. Schwerdtfeger. Infectionsweg und Ursache der Fohlenlähme. B.T.W. 31 Jan. 1941.

Bovendien, als hygiënische omstandigheden bij het ontstaan van lähme een rol
speelden, dan werd er geen veulen in Oost-Pruisen groot, zegt hij. De fokkers daar n.1.
hebben, hoe flink ze overigens ook zijn, geen flauw idee van zindelijkheid. De meeste
veulens groeien er in en onder de mest op.

Hij is over de gunstige werking der poly-valente lähme-sera zeer voldaan. Het is
een groot verschil bij vroeger, zegt hij, toen men deze lijders bijna alle zag sterven of
tot nietswaardige dieren zag opgroeien.

Wijssmann ¹) vestigt er de aandacht op, dat de placenta niet gemakkelijk bacteriën
doorlaat, doch dat soms toch ziektekiemen afkomstig van het moederdier via de placenta
de vrucht kunnen infecteeren ; volgens door hem uit de literatuur aangehaalde gevallen
en op grond van zijn eigen waarneming blijkt, dat dit ook bij vlekziekte kan gebeuren.
Drachtige zeugen, die vlekziekte krijgen, kunnen feten verwerpen, die vlekziekte-ver-
anderingen hebben. Zieke zeugen kunnen levende biggen ter wereld brengen die zeer
spoedig vlekziekte symptomen krijgen. Bij dergelijke, nauwelijks i dag oude bigjes geeft
de serumtherapie soms fraaie resultaten ; in een geval van 8 zieke, i dag oude bigjes,
genazen er 7 door injectie van 1 cc vlekziekteserum. (Ook in ons land komen dergelijke
gevallen van vlekziekte bij zeug en pasgeboren bigjes, naar mij uit eigen praktijkervaring
gebleken is, voor. Ref.).

Bij de ziekte van Recklinghausen, die veroorzaakt wordt door hyperfunctie der
bijschildklier ziet men zonder uitzondering een gestoorde nierfunctie. Ohntrup *)
onderzocht nu morphologisch de epitheellichaampjes van menschen met normale en
veranderde nieren. Hij vond, dat bij nierlijders de bijschildklier vrijwel steeds vergroot
is. Hier komt nog bij, dat in de epitheellichamen van uraemie patiënten de zgn. water-
heldere cellen de zgn. donkere cellen in aantal belangrijk overtreffen, de schr. vat dit
op als een teeken van verhoogde functie.

Volgens deze gegevens zou dus de gestoorde nierfunctie een oorzakelijke rol spelen
bij het ontstaan der ostitis fibrosis generalisata.

Een geval uitgezonderd, hebben Totzek, Zumpe en Lommatzsch®) een 15-tal
leukosegevallen bij runderen onderzocht, waarbij reeds bij een grof-anatomisch onder-
zoek bleek, dat het cytoblastisch weefsel, beginnend in organen en orgaanlymphklieren
en zich uitbreidend naar de lichaamslymphklieren, een sterke hyperplasie vertoonde.
Histologisch vonden zij in alle gevallen een lymphocyteninfiltratie, zelfs ook in de grof-
zintuigelijk onveranderd schijnende skcletmuskulatuur.

Deze lymphocyteninfiltratie is in de spieren reeds in matige uitbreiding voorhanden,
als de leukose grof-anatomisch nog locaal begrensd schijnt te zijn tot enkele organen ;
de infiltratie is in sterkere mate aanwezig, als de ziekte reeds het geheele lichaam heeft
aangetast. Een algemeene lymphocytenoverstrooming van het lichaam, ook van de
lymphe en het bloed is aanwezig in de zeer ernstige ziektegevallen.

Behalve in het eene uitzonderingsgeval zag men geen graadverschil in de lymphocytose
van de skeletmuskulatuur op de 6 onderzochte plaatsen (q buik-, 2 lenden- en 2 heup-
spiermonsters), zoodat schrijvers daaruit concludeeren, dat de lymphocyteninfiltratie
in het spierweefsel niet plaatselijk, maar gegeneraliseerd overal voorkomt.

In de vleeschkeuring geldt een hooggradige lymphocyteninfiltratie als tumorvorming
in talrijke plaatsen van het spierweefsel. Bij de keuring worden talrijke insnijdingen
in de spieren gemaakt.

Wat betreft het vraagstuk van het voorkomen van enteritisbacteriën bij leukose,
wordt voorgesteld, gedurende één jaar alle leukosegevallen in Duitschland bacteriologisch
te onderzoeken, teneinde zoodoende deze kwestie op te lossen. In verband met het
moeilijk onderkennen van lichte leukosegevallen wordt de vraag gesteld, of het niet
aangewezen is, de beoordeeling van alle leukosegevallen aan dierenartsen over te laten.

Bij zuivere melkvoeding bedraagt het gemiddelde gewicht van maag-darmkanaal
met inhoud bij kalveren slechts 6 % van het levend gewicht. Hebben de kalveren
echter reeds eenig rauw voeder gekregen, dan stijgt dit gewicht tot 8—12 % van het
levend gewicht, om bij kalveren, die behoorlijke hoeveelheden rauw voeder hebben
gekregen, te stijgen tot zelfs 17 % van het levend gewicht.

Het slachtverlies voor kalveren met melkvoeding bedraagt 34,4—40,6 % van het
levend gewicht. Bij runderen werden de volgende grenswaarden vastgelegd : Een
verlies tot 45 % bij vette, tot 48 % bij matig vette en 52 % bij magere ossen ; bij stieren
45—50 % van het levend gewicht, evenzoo bij vette vaarzen. Vette koeien hebben
een verlies van hoogstens 48%, middelvette tot 51 %, matig gevleesde tot 54% en
slecht gevleesde koeien tot 58 % van het levend gewicht. Grootere verliezen dan de
hier genoemde getallen zouden, volgens H.auk wijzen op een overvoedering.

Tengevolge van de oorlogsomstandigheden is men in Duitschland gedwongen, vooral
voor de varkensmesteiij, naar dierlijke, eiwitrijke voedermiddelen om te zien, waarvan
de fabricatie verzekerd is door de in Duitschland aanwezige grondstoffen. In dit verband
hebben Sommer en Schelper ²) vooral hun aandacht besteed aan het z.g. cadavermeel.

Krachtens een sinds 1 Februari 1939 in werking getreden wet moeten in Duitschland
alle cadavers en al het afgekeurde materiaal van slachthuizen in destructiebedrijven
worden verwerkt. De in dat land aanwezige 500 destructiebedrijven hebben in 1937
ongeveer 15.000 ton cadavermeel opgebracht. Door verbetering en uitbreiding van de
bestaande inrichtingen en het oprichten van nieuwe bedrijven zou men, volgens Sommer
en Schelper, op een jaarlijksche opbrengst van ongeveer 40.000 ton kunnen rekenen.

In 3 series proefnemingen werden nu varkens gevoederd met cadavermeel. Van
telkens één dier uit elke groep en van een op gewone wijze gemest varken werden nu,
met medewerking van een huisvrouw en van een slager, 250 gram reuzel en 250 gram
rugspek uitgesmolten. Bij geen der dieren zag men eenig verschil in smaak of reuk van
het daarbij verkregen vet. Ook na een bewaren gedurende 4 maanden zag men nog
geen verschil.

Vervolgens werd na het slachten van elke groep een stuk rugspek gerookt, terwijl
bovendien uit kopvleesch (50 %), lever (25 %) en spek (25 %) een leverworstconserven
werd gefabriceerd. Ook bij deze monsters geen v erschillen in reuk of smaak. De conclusie
van schrijvers is dan ook, dat het voederen van cadavermeel geen nadeeligen invloed
heeft op vleesch of vet en daaruit gefabriceerde worsten en gerookte vleeschwaren,
zelfs niet na een bewaren van 4 maanden.

Diermeel van Duitsche herkomst kan dus, volgens deze resultaten, zonder bezwaar
voor 50—75 % het verteerbaar eiwit uit andere voederrantsoenen vervangen. Bij
aldus gevoederde dieren zag men geen verminderde eetlust, noch een slechtere voedsel-
vertering.

Van een aantal bacteriesoorten werd door Gaebelein \') bij koelhuis- en vrieshuis-
temperaturen het vermogen zich te vermeerderen nader onderzocht. Voor een beschadi-
ging van de bacteriën zelf is de temperatuurhoogte van zeer groote beteekenis. Zoo
beschadigen heel lage temperaturen minder dan ongeveer —4⁰ C., daar bij deze tempe-
ratuur de kristallisatie bij het uitvriezen het grootst is en daarom het vernietigen van
het bacterielichaam het volledigst is. Op alle bevroren waren ziet men allereerst, volgens
Gaebelein, een toeneming van het aantal bacteriën, daar de kristalvorming een fijnere
verdeeling en zoodoende een uitzaaiing over de oppervlakte tengevolge heeft.

In het algemeen zijn de bacteriën gevoelig voor lage temperaturen ; zij kunnen
zich in alle gevallen niet in de kou vermeerderen. Een sterilisatie van de waren door
koude vindt echter niet plaats.

Voor de ontwikkeling van bacteriën op gekoelde waren is verder van invloed de
geaardheid van deze waren, de geschiktheid als voedingsbodem voor de in het spel
zijnde bacteriën en het zich verhouden van de bacteriën onderling in den vorm van
een symbiose of antagonisme. Tenslotte wordt het gedrag van verschillende levens-
middelen bij het bevriezen kort vermeld en de optimale bevriestemperatuur aangegeven.

Uit Amerika wordt over gunstige ervaringen bericht over het frisch houden van
levensmiddelen met z.g. sterie-lampen. Het ultraviolette licht is dus in staat, aldus bericht
Pohlmann ^a), in verbinding met het daarbij ontstane ozon, bacteriën te dooden. Deze
sterie-lamp is zoo geconstrueerd, dat de ozonvorming te gering is om op vleeschwaren
een schadelijken invloed uit te oefenen. Toch is ze nog groot genoeg om de in den licht-
kegel liggende deelen te steriliseeren. Goede resultaten werden verkregen met het
inbouwen van lampen in koelruimten. Ook voor het verkrijgen van bacterievrije lucht
voor het frisch houden van visschen en vruchten zijn ze te gebruiken.

Het aantal nog niet verklaarde maag-darmaandoeningen bij voedingsmiddelvergifti-
gingen is zeer hoog. De zeer nauwe biologische verwantschap tusschen de colibacillen
en de pathogene darmbacteriën, de sterke variabiliteit, vooral voor het vormen van
toxische soorten, maken het waarschijnlijk, dat deze colibacillen bij levensmiddelen-
vergiftigingen een bijzondere rol spelen. Het bacterieel aantoonen van den colibacil
in levensmiddelen zegt op zich zelf nog niets over het aetiologisch verband met een
bepaald ziektegeval, daar een later plaats gehad hebbende infectie zeer goed mogelijk
moet worden geacht. Verder zijn er nog in groot aantal talrijke ongiftige colisoorten,
terwijl ook bij de toxinevormers atoxische omstandigheden kunnen optreden.

Voor een vergiftiging door colibacteriën zou, volgens Lodenkamper¹), spreken:
de identiteit van de uit de levensmiddelen en uit de faeces der zieken geisoleerde coli-
stammen, het aantoonen van toxinen en de vorming van antistoffen bij den mcnsch.
Zoo vermeldt hij o.a. de herhaaldelijk optredende maag-darmverschijnsclen na het
gebruik van verschillende kaassoorten. Bij een 7-tal personen kwam na het gebruik
van kaas een gastro-enteritis voor ; bij het daarop volgend onderzoek werden zoowel in
de faeces van de patiënten als in de betreffende kaas dezelfde colitypen gevonden. Alle
7 stammen vormden toxinen, wat door dierproeven nader werd aangetoond. Het
vergiftigingsbeeld was echter bij de afzonderlijke dieren zeer verschillend, wat misschien
wel het gevolg is geweest van een verschil in de individueele gevoeligheid van de muizen
voor het coligift. De uit de kaas verkregen stammen gaven bij de muizen hetzelfde
ziektebeeld als de soorten, uit de faeces der patiënten geïsoleerd.

Na een perorale en parenterale intoxicatie zag men bij de muizen een ziektebeeld,
dat in klinische en pathologisch-anatomische verschijnselen overeenkwam met de

1 ) Lodenkämper. Ueber Colitoxine. Zbl. f. Bakt. I, Abt. Origin. 1940, Bd. 145, pg. 306.

verschijnselen, bij de patiënten waargenomen. Alleen zag men bij de kaasstammen niet
het optreden van diarrhee.

Naar aanleiding van onderzoekingen over de aetiologie van 3 verdere epidemieën,
optredende na gebruik van melk en kaas, komt Lodenkamper tot de conclusie, dat
men, om voedingsmiddelenvergiftigingen te voorkomen, uitsluitend colibacillenvrije
melk moet gebruiken. De rein gekweekte colistammen waren niet-identisch met de
dyspepsie-colistammen, maar stemden biologisch overeen met enkele typen van de
kalverdiarrhee (Jensen) .

Met de gedachte aan verinniging der gebondenheid aan de universiteit van de 3
groepen : oud-studenten, studenten en de wetenschappelijke staf werd door de Senaat,
op voorbeeld van de Groninger Universiteit, deze dag georganiseerd. Uit zijn midden
werd een Commissie gekozen, die te zamen met de vertegenwoordigers der 5 grote
studentenverenigingen de omvangrijke maatregelen trof, waardoor o.m. allen, die tot
één der 3 genoemde groepen behoorden — een totaal van om en nabij de 10000 —
een opwekking tot deelname ontvingen.

Het aantal, dat aan de uitnodiging gehoor heeft gegeven, overtrof de verwachtingen ;
het was zo groot, dat de Domkerk geheel gevuld was, dat de deelname aan de mensa-
maaltijd gelimiteerd moest worden en dat de grootste collegezalen nauwelijks groot
genoeg waren voor de middagbijeenkomsten.

De dag siond voornamelijk in het teken van de bezinning op het heden en op de
perspectieven voor de toekomst. De dag werd begonnen met een plechtige bijeenkomst
in de Domkerk, waar de rector magnificus Prof. Dr. Kruyt, een magistrale openingsrede
hield, gevolgd door een korte toespraak van den rector van het U.S.C., den heer van
Hasselt, namens alle studenten en een prachtig betoog van Dr. Koningsberger,
oud-min. v. kol., namens alle alumni.

Daarna volgde een beschouwing van Prof. Dr. Vogelsang over de Utrechtse schilder-
school (Jan van Scorel), in verband met de op voorstel van de Academische Senaat
in het Centraal Museum tot stand gekomen tentoonstelling en een sluitingswoord van
den rector.

De maaltijd in de Kloostergang en in de localiteiten van het Universiteitsgebouw
stond in het teken des tijds en menigeen maakte een vergelijking met die van 1936,
tijdens het 300-jarig bestaan der Universiteit. Daar de Commissie in geheel Utrecht
niet geslaagd was op andere wijze een koffiemaaltijd te doen organiseren, is zij nog
dankbaar, dat de mensa zo goed mogelijk de verzorging op zich heeft willen nemen,
waardoor in rustige omgeving onderling contact mogelijk was.

De middag was gewijd aan faculteitsgewijze bijeenkomsten, waar de vraag : „Wat
kan de Universiteit voor U doen en wat doet Gij voor de Universiteit?" zou worden
besproken.

De faculteit der Veeartsenijkunde had daartoe de heren Kirch en Dr. Majoewsky
bereid gevonden een inleiding te houden en hun stellingen te verdedigen.

Deze sectievergadering vond plaats op het Janskerkhof in de Anatomie collegezaal,
die geheel bezet was met collegae uit alle delen des lands, studenten en werkers aan
onze faculteit. Ze werd voorgezeten door den voorzitter van de D.S.K., tevens voorzitter
van de diergeneeskundige faculteit der studentenorganisaties, den heer Voûte, terwijl
de discussie eveneens door studenten vastgelegd werd.

Beide sprekers hielden boeiende betogen, welke in dit Tijdschrift zullen worden
opgenomen en behandelden het onderwerp verschillend en naar eigen zienswijze. Vele
voorstellen tot aanpassing van onderwijs en onderzoek aan toestanden, die door sociale
en wetenschappelijke ontwikkeling en mutatie nodig zijn, passeerden de revue. Een
aandachtig gehoor volgde de voordracht van beide sprekers en de daarna ontstane
Jevendige discussie. Hiermede was de academiedag beeindigd. Velen onzer verenigden

zich tenslotte nog geruimen tijd rondom de door de D.S.K. aangekondigde „Veterinaire
borrel"tafel in het kasteel van Antwerpen.

De Academiedag is geslaagd ; het gestelde doel is dus bereikt en velen hebben dit
kunnen constateren. Moge op de Academiedag in 1942 blijken, dat de gevoerde
besprekingen enig nut hebben afgeworpen. Wij veterinairen kunnen er trots op zijn,
dat in onze faculteit deze band met de afgestudeerden door de periodiek terugkerende
veterinaire weken, reeds bestond, en door geen onzer in de toekomst gaarne gemist
zou worden. Klarenbeek.

Door Dr. W. Pschorr, vertegenwoordiger voor veterinaire aangelegen-
heden hier te lande van den Reichskommissar, was aan den voorzitter
van de Maatschappij, Prof. Dr. H. Schornagel, medegedeeld, dat het
de wensch der Duitsche autoriteiten is, dat de diergeneeskunde in Nederland
wordt gereorganiseerd. Als voorbeeld noemde Dr. Pschorr de Reichs-
tierarztekammer in Duitschland. Dr. Pschorr prefereert een reorganisatie
welke van ons uitgaat en welke tot kern zal hebben de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Voor uiteenzetting voor de leden van het Algemeen Bestuur van de
reorganisatie en de werkwijze van de Tierarztekammer was een vergadering
van het A.B. belegd op Zaterdag 12 Juli a.s., op welke vergadering door
Dr. Pschorr die uiteenzetting zou worden gegeven.

Dd. 24 Juni jl. kwam echter van Dr. Pschorr de mededeeling in,
dat hij verhinderd was op 12 Juli aan die vergadering deel te nemen,
terwijl hij eerst half Augustus in de gelegenheid zou zijn die uiteenzetting
te geven.

In de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op 5 Juni jl., is
door collega G. A. M. de Monyé, dierenartsenleider van het Medisch
Front, medegedeeld hoe dit Front zich die reorganisatie denkt.

Als de voorzitter om 2 uur de vergadering opent, zijn 23 leden en 2 inlroducé\'s aan-
wezig.

Bij de ingekomen stukken zijn er enkele, die betrekking hebben op de vacatures, die
op 31 December 1941 zullen ontstaan in den Centralen Raad en in het Hoofdbestuur
der Maatschappij. De vergadering is unaniem van mecning, dat bij de vervulling van
eerstgenoemde vacatures niet, zooals dat door een der afdeelingen is voorgesteld, gelet
moet worden op den leeftijd, maar uitsluitend op karaktereigenschappen ; zij stelt
collega A. M. Wellensiek te Amersfoort, die zeker niet tot de ouderen gerekend kan
worden, maar bovendien over een rijpe ervaring beschikt, candidaat. Wat de vacature
ondervoorzitter der Maatschappij betreft, is de vergadering van meening, dat hiervoor
iemand gekozen moet worden, die in de eerste plaats all-round practicus is, maar boven-
dien in staat moet zijn den voorzitter te vervangen. Daar collega A. Burggraaf te
Bodegraven geacht wordt geheel aan genoemde eischen te voldoen, wordt deze door de
Afdeeling Utrecht candidaat gesteld.

Hierna volgt ballotage van de collegae Dr. W. v. d. Akker te Zeist, H. J. Nooder
te Zeist en W. J. C. Reiningh te Utrecht. Zij worden met algemeene stemmen tot lid
van de afdeeling toegelaten en door den voorzitter welkom geheeten.

Bij de bespreking van de kwestie der wanbetalers en regeling van den Zondagsdienst
wordt een commissie benoemd, bestaande uit 3 leden, om de redactie van een eventueel
bindend besluit te bestudeeren.

Verder wordt besloten als voorstel voor de a.s. algemeene vergadering in te dienen
de gelijke subsidieering voor het Jubileumfonds (dat een zuiver veterinair fonds is)
en het Prof. df. JoNGfonds.

Nadat het huishoudelijk gedeelte van de vergadering hiermee is afgeloopen, krijgt
Prof. Krediet het woord voor het houden van zijn voordracht over : De toekomstige
uitoefening van de Diergeneeskunde. Dat deze boeiende en interessante lezing met zeer
veel belangstelling werd gevolgd, blijkt uit de geanimeerde gedachtenwisseling, die
hierna volgde.

Om ongeveer 5 uur sluit de voorzitter de vergadering na Prof. Krediet namens
alle aanwezigen hartelijk dank te hebben gezegd voor zijn leerrijke voordracht.

De voorzitter heette de aanwezigen welkom, in het bijzonder de beide permanente
introducé\'s, de Inspecteurs Douma en Kirch, en de beide afgevaardigden van de afd.
Overijssel, uitgenoodigd naar aanleiding van de bespreking eener tariefwijziging voor
de t.b.c.-bestrijding.

Bij de ingekomen stukken waren opgaven voor verschillende candidaten voor onder-
voorzitter der Maatschappij en voor lid en plv. lid van den Centralen Raad, ingezonden
door andere afdeelingen. De afd. besloot hierover op de volgende vergadering een
beslissing te nemen.

Bij de bespreking over de vacatures in den C.R. werd er op gewezen, dat vooral
gelet zal moeten worden op karaktereigenschappen van den candidaat, terwijl het
volgens P. J. de Jong aanbeveling verdiende één der plaatsvervangende leden te be-
noemen tot lid ; deze heeft dan reeds eenige zakelijke ervaring gekregen, terwijl dan een
jong collega tot plv. lid zou kunnen worden benoemd. Men wilde daarbij bovendien
de aandacht vestigen op een lid uit het Zuiden, opdat zooveel mogelijk iedere afd.
contact houdt met den C.R.

Eventueele wijziging van het bindend besluit voor ziekenfondsen werd niet noodig
geacht.

De voorzitter vroeg eventueele voorstellen voor dc Studiecommissie in te zenden
bij den secretaris, coll. Venema. De tijd was te kort om deze materie nog nader in studie
te nemen.

Het voorstel van den Gezondheidsdienst voor Vee in Gelderland om een differentiatie
aan te brengen in de tarieven voor de t.b.c.-bestrijding, werd met zeer gegronde motieven
afgewezen.

Nadat besloten was, de volgende vergadering te houden te Arnhem op een Zaterdag,
hield Dr. M. Tausk uit Oss een lezing over het onderwerp „Enkele grepen uit de leer
der hormonen". Na de nieuwere inzichten, die verkregen zijn in de geslachtshormonen,
besproken te hebben, behandelde spreker uitgebreid de werking van de gecompliceerde,
gonadotrope hormonen, geproduceerd door hypophyse en placenta, en de geslachts-
hormonen in engeren zin, uitgaande van testes en ovaria, die veel eenvoudiger van
chemische structuur zijn, daardoor veel beter bekend zijn en reeds synthetisch bereid
worden. De voordracht werd met lichtbeelden verlucht, waarna een uitgebreide discussie
volgde.

De voorzitter dankte Dr. Tausk voor het gebodene en sprak zijn voldoening uit over
het feit, dat aan de preparaten, die in de praktijk gebruikt worden, zeer minitieuze
onderzoekingen ten grondslag liggen.

50-jarig jubileum op 29 Juli : J. W. H. Geerlings, Purmerend ; D. H. Goossen,
Den Haag ; Dr. S. I. M. Mogendorff, Overveen ; K. T. Smits, Poortugaal; M. v. d.
Vliet, Arnhem ; J. van Willigen, Heerde.

40-jarig jubileum op 23 Juli: W. ten Hoopen, Haren ; C. A. Leenheer, Weesp ;
W. G. Schepens, Beek (L.) ; Dr. A. J. Winkel, Voorburg; A. Wolf, Apeldoorn.

Bevorderd tot Doctor in de Veeartsenijkunde op een proefschrift, getiteld : „De
chemische verhoudingen in den geboorteweg van het rund in verband met puerperale
infectie", de heer H. HoFstra, Sneek.

Geslaagd voor het Doctoraal examen in de Rechtswetenschappen: de heer
F. O. Rentema, Winschoten.

Bevorderd tot Doctor méd. vét., op proefschrift: „Baktpriologische Untersuchungen
von Fleischwaren in Dosen" de heer M. J. Veenstra, Rotterdam.

De voorzitter opende de 71ste Kringvergadering, gehouden op 23 Mei 1941, met
een hartelijk woord van welkom. Aanwezig waren 16 leden. De notulen der vorige
bijeenkomst werden onveranderd goedgekeurd.

Daarna volgde ballotage van collega T. D. Sigling, die met algemeene stemmen
werd aangenomen.

Hierna gaf coll. Folmer het woord aan het jongste lid, nl. coll. Sigling, die een
causerie hield over „Diergeneeskunde en Dierenbescherming", waarna de heer
Nieuwenhuisen, 2de secretaris van de Ned. Ver. tot Bescherming van Dieren de
propagandafilm voor ons vertoonde.

In een gloedvolle rede maakte coll. Sioling ons duidelijk, dat er hier altijd een
synthese behoort te bestaan. Hij kwam tot de conclusie, dat er in de praktijk nog te veel
dingen gebeuren, die men als een antithese moet beschouwen.

De film, die op enthousiaste wijze door den heer Nieuwenhuisen werd geëxpliceerd,
viel ook zeer in den smaak. Het was alleen jammer, dat met het oog op den tijd slechts
drie van de vijf deelen konden worden vertoond.

Coll. Folmer dankte daarop de beide sprekeis voor hun interessante voordrachten
en het Bestuur van de Ned. Ver. tot Bescherming van Dieren voor het beschikbaar
stellen van zijn film.

Vervolgens kwamen de ingekomen stukken aan de orde. De hoofdschotel was het
polikliniekwezen te Amsterdam. Er waren onder enkele collegae moeilijkheden hierover
gerezen, die staande de vergadering niet opgelost konden worden. Daarom werd
besloten een commissie van drie te benoemen, nl. Prof. Klarenbeek en collegae Kok
en Sigling, die het onderwerp nader zouden bestudeeren.

Nadat verder nog eenige interne aangelegenheden werden behandeld en collega
Folmer een voorloopig verslag van de specialistencommissie had uitgebracht, weid
de vergadering met dank aan de aanwezigen voor hun opkomst gesloten.

De vorming van zuiver ambtelijke vleeschkeuringsdiensten (kringen)
vindt steeds voortgang.

Bij besluit van de secretarissen-generaal van het departement van sociale zaken
en binnenlandsche zaken van 1 Februari 1941 is, ingevolge art. 23« der Vleeschkeurings-
wet, bepaald, dat de gemeenten Gouda, Gouderak, Haastrecht, Moordrecht, Reeuwijk,
Boskoop, Waddinxveen, Moerkapelle, Zevenhuizen, Nieuwerkerk a.d. IJsel en Bleiswijk

gezamenlijk den keuringsdienst zullen regelen met de gemeente Gouda als centrale
gemeente, bedoeld in art. 20, derde lid, der Vleeschkeuringswet.

Reeds sedert 1928 bestond met de gemeenten Gouderak, Haastrecht, Moordrecht
en Reeuwijk een overeenkomst inzake het verrichten van de vleeschkeuring in die
gemeenten door den Goudschen dienst. Deze overeenkomst vervalt nu met de in werking
treding van dit nieuwe besluit.

B. en VV. van Gouda, merken in hun voorstel aan den gemeenteraad, om een gemeen-
schappelijke regeling met genoemde gemeenten aan te gaan, op, dat deze centralisatie
van dit voor de volksgezondheid van zoo groot belang zijnde toezicht en de daaruit
voortvloeiende meer intensieve en efficiënte werkwijze, niet anders dan toejuiching
verdienen.

De in het bijzonder naar voren tredende bepalingen in de overeenkomst zijn de
volgende :

1). De nieuwe, centrale dienst zal zijn een z.g. „volambtelijke" dienst, d.w.z. dat het
daaraan verbonden keuringspersoneel daarnaast geen praktijk zal mogen uitoefenen ;

2). De slachtingen, enz. zullen in de toekomst centraal worden verricht, behoudens
de getroffen overgangsmaatregelen en de mogelijkheid van dispensatie van dit voor-
schrift voor exportslagerijen onder bepaalde voorwaarden ;

3). De reglementeering van den dienst zal uniform zijn, d.w.z. dat de wettelijke
uitvoeringsvoorschriften voor de kringgemeenten gelijkluidend zullen zijn met die der
centrale gemeente ;

4). Voor alle tot den kring behoorende gemeenten zal voor de z.g. huisslachtingen
de keuring vóór de slachting worden vereischt en zullen deze slachtingen in aan de
wettelijke eischen voldoende slachtplaatsen moeten worden verricht;

5). De financieele lasten aan den dienst verbonden, worden gezamenlijk en in gelijke
verhouding gedragen ; wederzijds wordt in den centralen dienst de aanwezige outillage
van de diverse diensten ingebracht tegen daarvoor voor iedere gemeente vast te stellen
bedragen ; verliezen worden in verhouding tot de door de ingezetenen betaalde rechten
wegens keuring van slachtdieren en vleesch geleden ; winsten in dezelfde verhouding
verdeeld ;

6). Er zullen bijeenkomsten van vertegenwoordigers van alle aangesloten gemeenten
gehouden worden en er zal een commissie van advies ingesteld worden ;

7). Voor zoover het in de kringgemeenten aangestelde keuringspersoneel niet in
dienst der centrale gemeente kan overgaan, wordt het ten laste van den centralen
dienst wachtgeld verzekerd. Gouda heeft de bevoegdheid in de eerste plaats thans op
wachtgeld zijnd personeel te herplaatsen.

B. en W. merken op, dat, voor zoover thans te beoordeelen is, het personeel van den
Goudschen dienst bij de totstandkoming van deze gemeenschappelijke regeling met
twee keuringsveeartsen zal moeten worden uitgebreid.

B. en W. stellen den raad voor te besluiten tot het aangaan van bedoelde gemeen-
schappelijke regeling. De Gr.

Verhuisd: J. H. J. van Gils, Eist (O-B), naar Rijksweg Zuid 72, Tel. 478,
Giro 253048.

S. R. Numans, Utrecht, naar Ede, Stationsweg 5. (Praktijk overgenomen
van Dr. J. M. P. Tap).

De secretarissen-generaal van de departementen van Landbouw en Visscherij en
van Binnenlandsche Zaken hebben het Afvallenbesluit 1940/1 in dier voege
gewijzigd o.a. door aan artikel 7 een tweede lid toe te voegen, luidende als volgt:
„Het dooden van honden en katten door toediening van strychnine is verboden."

co (De cijfers vóór de haakjes duiden het aantal dieren aan, die tusschen de haakjes het aantal eigenaren, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd.)

Uit de afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en Infectie-
ziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

Dat b. pyo-septicus equi-infecties vooral bij veulens en jonge biggen voor-
komen zal U allen, vooral ook uit onze eigen Nederlandsche literatuur,
bekend zijn ; reeds in 1906 werd in ons land door df, Blieck (i) een merk-
waardige bacil in reincultuur gekweekt uit hartebloed, milt en nieren van
een veulen. De anamnese luidde, dat de merrie de vorige maal verworpen
had; dezen keer werd op normalen tijd een oogenschijnlijk gezond veulen
geboren, dat echter na 32 uur stierf.

De cultuur had een aantal bijzondere eigenschappen o.a. het op agar
innig vastzitten der kolonies en het slijmige karakter der cultuur in ver-
schillende bodems.

Van Straaten (2) isoleerde in 1911 hetzelfde microörganisme uit
kleine abscesjes in de nieren van een veulen (leeftijd niet vermeld), de pus
was slijmig en lichtgeel ; hij isoleerde eenige jaren later den bacil op-
nieuw (3) uit een veulencadaver van 2 weken en gaf er den naam aan :
Bacillus equuli. Van de Blieck en Baudet (4) verscheen een uitvoerige
beschrijving van het microörganisme, dat door hen in 1918 wederom
geisoleerd geworden was uit een oogenschijnlijk gezond veulen van 10
maanden oud, dat ingespoten geworden was met bloed van een paard
lijdende aan infectieuze-anaemie ; het microörganisme werd door hen
Bac. pyo-septicus equi genoemd, (in verband met latere bevindingen van
andere auteurs is de mededeeling, dat dit veulen vele sclerostumhaarden
onder het peritoneum had en in het caecum een groot aantal sclerostomen
herbergde, de aandacht waard). Voorts deelden de Blieck en van Heels-
bergen (5) eenige gevallen mede van polyarthritis bij zeer jonge veulens
en een geval van nephritis bij een veulen van 10 maanden oud. (Het in
enkele van deze gevallen tevens aantoonen van streptococcen verdient in
verband met latere literatuurbevindingen eveneens onze aandacht).

Ondertusschen ontstond ook een omvangrijke, buitenlandsche literatuur
over deze veulenziekte en over dit microörganisme, met als gevolg een
chaos van namen.

Het is niet de bedoeling een volledig literatuuroverzicht te schrijven met
vermelding van alle publicaties op dit gebied, doch om U eens een idee
te geven van de wanorde op het gebied der nomenclatuur volgt hier een
aantal namen :

De laatste naam is Shigella equirulis van Bergey (Bergey\'s manual of
determinative bacteriology. fifth edition, 1939), volgens Edwards behoort
deze bacil thuis in het genus Shigella (dit is het belangrijke genus der
dysenteriebacillen), de eerste naam moet daarom Shigella zijn ; de tweede
naam (de naam van een micro-organisme mag slechts uit 2 deelen bestaan
n.1. één geslachtsnaam en één soortnaam) moet genomen worden van den
auteur, die het eerst een naam heeft gegeven en zich daarbij hield aan de
twee namenregel ; van van Straaten\'s naam Bacillus equuli zal dus de
soortnaam equuli overgenomen moeten worden, zoodat de bacil officieel
zal dienen te heeten Shigella equuli. Het is Bergey\'s bedoeling ook geweest
zoo te handelen ; in de zooeven genoemde publicatie van de Blieck en
van Heelsbergen staat de door van Straaten gegeven naam equuli
abusievelijk afgedrukt als equirulis en dit nu werd door Bergey bij de
naambepaling overgenomen. Het is dus gewenscht het microörganisme
voortaan te noemen Shigella equuli.

Shigella equuli komt in de natuur zeer verbreid voor, bij gezonde dieren
n.1. bij paarden en varkens is dit microörganisme aan te toonen op de
tonsillen en in den digestietractus.

Slechts bij belangrijke praedisposities blijkt, dat Sh. equuli pathogeen
kan zijn, vandaar dus dat dit microörganisme vooral van beteekenis is in
de rubriek der ziekten der jonge dieren. Bij de aandoeningen der veulens
is de Sh. equuli-infectie zeer belangrijk.

Magnusson (7) vermeldde in 1920 de bevindingen bij 236 secties van
veulens, die aan „veulenziekte" geleden hadden ; in 30,9 % van de ge-
vallen werd Sh. equuli geisoleerd. Volgens Miessner en Wetzel (8) is Sh.
equuli de belangrijkste verwekker van de veulenziekten.

Indien wij dus in de praktijk met veulenziekten te maken krijgen, zal
in de eerste plaats aan de Sh. equuli-infectie gedacht moeten worden. Van
groot belang hierbij is de leeftijd der veulens, de incubatietijd en de snel-
heid, waarmede het ziekteproces verloopt. Heeft men te maken met
veulensterfte van pasgeboren veulens in de eerste 4 dagen, dan is de kans
groot, dat Sh. equuli de oorzaak is. Miessner en Wetzel geven van 42 ge-
vallen als sterfdag op : ie dag 17,5 % ; 2e dag 27,5 % ; 3e dag 35 % ;
4e dag 10 %. In tegenstelling hiermede komt de streptococcen-infectie het
meest voor in de 2e, 3e en 4e levenszo/;.

Differentieel-diagnostisch zijn verder nog van belang de verwekker van
het besmettelijk verwerpen der merries : Salmonella abortus equi en infecties
door coli- en aerogenes bacillen, corynebacterium pyogenes equi en staphylococcen.
Het klinische beeld der Shigella equuli infectie, dat velen van U kennen, kan
zijn :

a. Er wordt een zwak, ziekelijk veulen geboren, dat niet kan staan en
reeds na eenige uren sterft ; het diertje is dan septicaemisch gestorven,
misschien tengevolge van een intra-uterine infectie. (MiessneR en Wetzel
achten het voorkomen van intra-uterine infecties bewezen).

b. Het veulen is gezond ter wereld gekomen, plotseling wordt het
(meestal 2en en 3en dag) zeer ziek (extra-uterine infectie), het ligt suf
ter neer, komt niet overeind, de ademhaling is te snel, temperatuur boven
40° C., soms diarrhee, icterische conjunctivae. We hebben dan dus te
maken met acute septicaemie.

c. Het verloop kan evenwel ook langzamer zijn ; in die gevallen ziet
men zwelling van gewrichten en peesscheeden ontstaan ; de veulens zijn
dan tevens algemeen ziek, wat vooral ook blijkt uit het niet willen drinken.

Bij sectie blijkt dikwijls, dat in de nierschors vele kleine, macroscopisch
waarneembare abscesjes te vinden zijn : de pus is meestal zeer slijmig,
dradentrekkend, wat karakteristiek voor deze infectie is.

d. Bij minder ernstige infecties is het mogelijk, dat alleen nephritis
ontstaat, het veulen kan dan schijnbaar gezond blijven en opgroeien, toch
vindt men dan later bij veulens van eenige tot vele maanden oud nog
Shigella equuli abscesjes in de nieren. De diagnose wordt alleen dan gesteld,
als het dier aan iets anders gestorven is, of om een bepaalde reden gedood
werd.

e. Van groot belang is de Shigella equuli infectie bij veulens van 4 a 12
maanden, die geinfecteerd zijn door wormen. Magnusson (7) vestigde
in 1920 hier reeds de aandacht op. Hij onderzocht 14 veulens (4 tot 12
maanden oud), die na slechts 1 a 2 dagen zeer ziek geweest te zijn, stierven.
Bij sectie werden door Shigella equuli geinfecteerde wormaneurysmata
nephritis en vaak tevens polyarthritis gevonden. Wormaneurysmata zijn
zeer zeker loca minores rcsistentiae ; indien dus een microörganisme deze
kan infecteeren, zal een plaatselijke vermeerdering, gevolgd door een ver-
spreiding door het geheele lichaam mogelijk zijn. Magnusson vermoedt,
dat de wormlarven uit den darminhoud van het paard Shigella equuli
medegenomen zouden hebben, de larven zouden dus zoo de aneurysmata
besmetten ; dit is evenwel een hypothese. Mijns inziens is het heel wel
anders mogelijk, n.1. dat de Shigella equuli (die immers op de tonsillen en
in het digestieapparaat voorkomt) soms via een porte d\'entreé wel eens in
het bloed komt en dan in een wormaneurysma een gunstig milieu voor
aanslaan der infectie vindt.

ƒ. Doch ook bij oudere dieren, en dit was een der voornaamste
motieven voor de klinische les, komt Sh. equuli-inieciic voor.

Onlangs werden hier eenige bacterie-culturen ontvangen, die geënt
waren van materiaal van een 1 £ jaar oud paard. De anamnese luidde, dat
de eigenaar het dier zelf gefokt had. Het dier was nooit eerder ziek geweest ;
de laatste jaren waren op het bedrijf geen andere veulens geboren. Het dier
was plotseling suf geworden en lag te veel. De eigenaar had evenwel nog
niet den indruk, dat het dier zoo ernstig ziek was, want hij waarschuwde
zijn dierenarts niet ; na slechts enkele dagen ziek geweest te zijn stierf het
dier. Bij de sectie werd veel bloed in de buikholte waargenomen ; de oorzaak
hiervan was een ruptuur van de lever, dit orgaan en ook de milt waren
gezwollen en gedegenereerd ; uit deze organen was geënt geworden. De

hier ontvangen culturen waren reinculturen, aangelegd door collega Dr.
P. Stapel. Na volledige determinatie bleken het Sh. equuli culturen te zijn ;
vooral bleken ook weer de eenvoudige voedingsbodems van groote
diagnostische waarde te zijn n.1. : in bouillon ontstond vlokkige groei, die
deels naar den bodem zakte, deels zich hechtte aan den wand van de buis
aan de oppervlakte der bouillon ; de kolonies op de agar zaten vast aan
den voedingsbodem ; bovendien was het visceuze, het slijmige, draad-
trekkende in veie culturen waarneembaar ; de bacil was onbeweeglijk en
gram negatief.

Zelfs een klein laboratorium met slechts de eenvoudigste voedingsbodems
(agar en bouillon) kan dus pracdsch zeker de diagnose stellen.

Uit bovenstaand geval blijkt dus, dat in ons land Shigella equuli infecties
ook bij dieren boven het jaar voorkomen ; bij acuut gestorven paarden
denke men dus aan deze mogelijkheid.

In tegenstelling met geval I blijkt uit het volgende, dat Sh. equuli in zeer
oude, chronische ontstekingsprocessen aanwezig kan zijn bij oude paarden.
In 1937 (10) werd van de Kliniek voor Heelkunde ("Directeur : Prof. Dr.
J. H. Hartog) pus ontvangen afkomstig van een 9 jaar ouden ruin. Het
betrof een geval van chronische funiculitis, dat operatief behandeld werd
door exstirpatie van de sterk gewoekerde zaadstrengstomp ; in deze stomp
bevond zich een holte met pus. Uit de pus werd Sh. equuli in reincultuur
geïsoleerd. Dit proces kan op verschillende manieren ontstaan zijn : óf de
infectie heeft langen tijd van te voren tijdens de castratie plaats gehad, óf
de zaadstrengstomp is via de bloedbaan geïnfecteerd geraakt. (Zie in de
foto-casuistiek de mededeeling van Prof. Hartog in dit tijdschrift-nummer).

Een eigenaardig geval van infectie door den coitus deelde
Magnusson (Zweden) ons onlangs per brief mede : Een merrie werd door
den hengst in het rectum gedekt, er ontstonden ulcera in de mucosa waarna
septicopyaemie door Sh. equuli ontstond.

Ziektegevallen, waarbij zich eveneens ulcereuze slijmvliesaandoeningen
voordeden, werden onlangs (1941) vermeld door Rubarth en Henricson
(12). Deze schrijvers namen gevallen van schimmelintoxicatie waar ;
op één bedrijf stierven zelfs in een week alle aanwezige paarden (zeven).
Bij sectie werd waargenomen : ulcereuze stomatitis, pseudo-membraneuze
pharyngitis, enteritis, subperitoneale bloedingen. Het bacteriologisch
onderzoek had tot resultaat, dat uit alle organen Shigella equuli en Strepto-
coccus equi gekweekt werden. Op een ander bedrijf stierf een 18 jaar oud
paard na een maand ziek geweest te zijn. De sectie kwam overeen
met het zooeven genoemde geval ; uit alle organen werd Streptococcus
equi geisoleerd en uit de nieren tevens Sh. equuli. In het macroscopisch
zichtbaar beschimmelde stroo, in den darminhoud en in de necrotische
membranen van de keelholte was Aspergillus fumigatus in groote hoeveel-
heden- aantoonbaar. Waarschijnlijk zal in vele dergelijke gevallen
bij de oudere paarden de Sh. equuli besmetting, die misschien reeds
lang latent aanwezig is, pas tot ziekteprocessen L\'iden, indien de belangrijke
praedisposities er zijn, als b.v. algemeene verzwakking door worminfëcties,
door voedselintoxicaties, etc. vandaar ook, dat vrij dikwijls gecombi-
neerde infecties (Sh. equuli en Streplococcen) voorkomen.

als één der verwekkers van opfokziekten bij veulens ook van belang bij
ziekten van oudere paarden, alhoewel dit mieroörganisme bij lange na
niet zoo vaak gevonden wordt bij oudere dieren als bij pasgeborene ;
merkwaardig is dan ook nog het historische feit, dat deze bacil het aller-
eerst gevonden is bij oude paarden n.1. in 1901 door Mc. Fadyean in
Engeland en in 1902 door Theiler in Zuid-Afrika bij pyaemische nephritis
van oude paarden.

In 1923 beschreef Clarenburg (13) het voorkomen van Sh. equuli infectie
bij een 16 dagen oud biggetje.

Het voorkomen van deze infectie bij jonge biggen werd daarna door
anderen bevestigd. Het handboek van v. Hutyra—Marek—Manninger
schrijft, dat de infectie „occurs in young pigs" ; van oudere dieren wordt
niet gesproken. Toch komt deze infectie ook op ouderen leeftijd bij het
varken voor. In 1934 (14) werd hier een gestorven varken voor onderzoek
ontvangen, dat een week tevoren ziek geworden was; de lichaamstempera-
tuur was 41° C. geweest. Bij sectie werden de volgende verschijnselen
waargenomen : ontstoken blaasslijmvlies, acute nephritis met bloedingen,
gezwollen lever en milt, puntbloedingen in de longen. Uit de lever, milt,
nieren en lymphklieren werd Sh. equuli geïsoleerd.

Sh. equuli infectie komt in ons land geregeld voor, waarschijnlijk meer
dan gedacht wordt, daar lang niet alle gevallen bacteriologisch onderzocht
worden.

Moge het bovenstaande de aandacht nogmaals op deze infectie vestigen,
die bij jonge en bij oudere dieren (paard en varken) voorkomt.

Uit het voorgaande blijkt, dat men het ontstaan van praedisponeerende
momenten dient te voorkomen. Goede verzorging is dus evenals bij de
bestrijding van de meeste ziekten ook hierbij een eerste vereischte, in het
bijzonder is het voorkomen van worminfecties en schimmelintoxicaties
van belang. Reeds de geboorte van het veulen eischt onze zorg, deze dient
in zindelijke omgeving plaats te hebben, de navelstreng dient gedesinfec-
teerd te worden, bijv. met sol. iodii spirituosa.

Om vculenziekten te bestrijden worden inspuitingen met polyvalente
sera toegepast ; men heeft bij seruminjecties de grootste kans op succes als
de diagnose bacteriologisch vaststaat en men dus het bijbehoorende serum
in kan spuiten, doch ook dan nog verneemt men uiteenloopende meeningen
over de prophylactische en therapeutische waarde van het serum. Evenzoo
heeft men polyvalente vaccins bereid, ook hier geldt weer, dat het beter
is de diagnose bacteriologisch te stellen en op grond daarvan het te ge-
bruiken vaccin te nemen ; ook over de resultaten hiervan loopen de
meeningen uiteen. Evenmin heerscht er eensgezinde opvatting over het
nut van vaccinatie der merries, teneinde immune veulens geboren te doen
worden. Het is moeilijk een definitiefoordeel over deze entingen te geven,
daar behoorlijke statistieken ontbreken ; waarschijnlijk verdient het
vaccineeren der veulens met stalspecifieke vaccins de voorkeur.

Alle synoniemen (b. pyo-septicus equi, b. viscosus equi, Shigella equirulis, etc.
dienen te worden vervangen door Shigella equuli. Dit mieroörganisme komt

behalve bij veulens en biggen ook bij oudere dieren voor. De schrijver
stelde de diagnose bij een i¹^ jaar oud paard, dat aan acute septicaemie
gestorven was. Uit de pus van een geval van chronische funiculitis van
een 9 jaar oud paard werd Sh. equuli geisoleerd. Uit een varken, dat acuut
gestorven was, werd uit alle organen Sh. equuli gekweekt.

Alle Synonyme (II. pyosepticus, B. viscosus equi, Shigella equirulis u.s.w.) sind durch
Shigella equuli zu ersetzen. Dieser Mikroorganismus kommt ausser beim Fohlen und
Ferkel auch bei älteren Tieren vor. Verf. stellte die Diagnose bei einem Jahre alten
Pferd, das an einer akuten Septichämie gestorben war. Aus dem Eiter eines Falles
von chronischer Funiculitis bei einem 9 Jahre alten Pferd wurde Sh. equuli isoliert. Bei
einem akut gestorbenen Schwein wurde Sh. equuli in allen Organen nachgewiesen.

All synonyms (b. pyo-septicus equi, b. viscosus equi, Shigella equirulis etc.) should
be replaced by Shigella equuli. This microorganism occurs not only in foals and pigs
but also in older animals. The author diagnosed the disease in a 1 J year old horse that
had died from an acute septicaemia. From the pus of a case of chronic funiculitis in a
g year old horse Sh. equuli was isolated. From a hog that had died from an acute septi-
caemia Sh. equuli was isolated from all organs.

Il y a lieu de remplacer tous les synonymes (b. pyo-septicus equi, b. viscosus equi,
Shigella equirulis, etc.) par Shigella equuli. Ce microorganismc se rencontre non seulement
chez des poulains et des porcelets, mais aussi chez des animaux plus âgés. L\'auteur
le trouva chez un cheval de 1\' an et demi, mort à la suite d\'une septicémie aiguë.
Sh. equuli fut isolé du pus d\'un cas de funiculite chronique chez un cheval de 9
ans, ainsi que de tous les organes d\'un porc mort de maladie aiguë.

3. Verslag van de werkzaamheden der Rijksseruminrichting 1916—1917, bl. 75 (1928).

4. Blieck, L. de en E. A. R. F. Baudet. Een belangrijke bacil als oorzaak van
scpticopyaemie bi) het veulen. Tijdschr. v. Diergeneeskunde 46. 487, (1919).

5. Blieck, L. de en T. van Heelsbergen. De bacillus pyo-septicus equi en de b.
abortus equi als oorzaak van pyo-septicaemie z.g. lähme bij veulens in Nederland.

7. Magnusson, H. Fortgesetzte Untersuchungen über die Fohlenlähme. Deutsche
Ticrärztl. Woch. 28. (1920).

8. Miessner, H. en R. Wetzel. Infektiöse Aufzucht krankheiten der Tiere. Handbuch
der pathogenen Mikroorganismen VI (Erster Teil), 605. (1929).

9. Edwards, Ph. R. Studies on Shigella Equirulis (Bact. viscosum equi) Forty-fourth
annual report of the agricultural Experiment Station of the University of Kentucky.
Bulletin No. 320. ( 1931 ), (bladz. 291).

10. v. Hutyra, Marek, Manninger. Special pathology and therapeutics of the diseases
of domestic animals.

11. Jansen, Jac. Overzicht van onderzoekingen van het uit de praktijk ingezonden
ziektematcriaal over 1937. Tijdschr. v. Diergeneeskunde. 65. 435, (1938).

12. Rubarth, S. en T. Henricson. Mögelförgiftning atföljd av infektion med Bacterium
viscosum equ ioch streptokocker hus äldre hästar. Svensk Veterinärtidskrift 1941,
bl. 97-

13. Clarenburg, A. Bacillus pyosepticus als oorzaak van een ziektegeval bij het
varken. Tijdschr. v. Diergeneesk. 50. 417. (1923).

14. Jansen, Jac. Overzicht der onderzoekingen van het uit de praktijk ingezonden
ziektemateriaal in 1934. 63. (1936).

Uit de Chirurgische kliniek van de Faculteit der Veeartsenijkunde.
Directeur: Prof. Dr. J. H. HARTOG.

De afbeelding heeft betrekking op een bijzonder geval van een niet
fistuleuze, chronische funiculitis bij een g-jarigen Belgischen ruin ; zij toont
het geëxstirpeerde granuloom in overlangsche doorsnede.

De bijzonderheid betreft de zeer specifieke oorzaak van de ontsteking ;
bij het onderzoek van het exsudaat, dat uit de etterige haard van het
granuloom kon worden verkregen, werd Shigella equuli (bac. pyosepticus equi)
aangetoond.

De zwelling in de linker helft van het scrotum had ongeveer de grootte
van een flinke cocosnoot ; de consistentie ervan was vrij hard, een fistel was
er niet en voor een deel was de huid met het onderliggende weefsel vast
verbonden. Door palpatie kon worden vastgesteld, dat het intrascrotale
gezwel zich tot nabij het liesovaal had uitgebreid.

blijkbaar was het paard van hand tot hand gegaan. Algemeene ziekte-
verschijnselen waren bij het dier niet opgemerkt; het had de laatste
maanden regelmatig zijn werk verricht.

Het granuloom bestond uit vrij vast, fibreus weefsel, waarin op lengte-
doorsnede een duivenei groote holte werd getroffen, die met een zeer
slijmige, grauwwitte etter was gevuld, (op de foto bovenaan).

Het bacteriologisch onderzoek van dit exsudaat geschiedde in het
Instituut voor Infectieziekten door Dr. Jansen en dit leverde een interes-
sante bevinding. Uit het materiaal werd Shigella equuli in reincultuur
geïsoleerd.

Omtrent de genese van het proces deed zich de niet te beantwoorden
vraag voor of de ontsteking terug te brengen was op een infectie van de
castratiewond, die vele jaren te voren aanwezig was, of wel, dat de zaad-
strengstomp later (haematogeen ?) werd geïnfecteerd.

In de „klinische les" door Dr. Jac. Jansen in dit tijdschrift-nummer
wordt van dit ziektegeval melding gemaakt.

Ten slotte zeg ik collegae de Blieck en Jansen dank voor de hulp, die
zij mij steeds verleenen ter zake het bacterio- en serologisch onderzoek van
velerlei materiaal uit mijn kliniek.

IS DE „TESCHENER KRANKHEIT" (SCH WEINEL AH ME-
ECEPHALO-MYELITIS SUUM) EEN AFZONDERLIJKE
ZIEKTE OF WORDT ZE VEROORZAAKT DOOR HET
VIRUS VAN DE VARKENSPEST?,

Inleiding. In de laatste jaren komen in de Duitsche literatuur herhaaldelijk
mededeelingen voor omtrent een nieuwe ziekte onder varkens (Klobouk,
Bendinger, Baumann, Kment, Süsz, Weidlich, Müssemeier, Mark,
Meyn, Fingerlos, Diernhofer, e.a.). Hoewel tot nu toe in ons land geen
gevallen zijn waargenomen of bekend geworden — de er op gelijkende
bleken alle veroorzaakt te zijn door het virus van de varkenspest — is het
wellicht niet ondienstig een overzicht te geven van hetgeen in de literatuur
over deze ziekte vermeld wordt.

Geschiedenis. In de herfst van 1929 werden in de landstreek Teschen en
Friedek, gelegen in het voormalige Tsecho-Slovakye, ziekteverschijnselen
bij varkens waargenomen, waarbij symptomen van de zijde van het
centrale zenuwstelsel sterk op den voorgrond traden. Dieren van eiken
leeftijd werden aangetast, doch hoofdzakelijk betrof het biggen van 7 a 8
weken en loopers. Nadien is opgemerkt, dat de meeste gevallen voorkomen
in het voor- en najaar en dat koud en nat weer, benevens het zich verzetten
van de dieren tegen een behandeling, praedisponeerend werken voor het
optreden van de ziekte, of een latente infectie acuut doen worden. Lang-
zamerhand heeft de ziekte zich verbreid en in den laatsten tijd zijn al
gevallen geconstateerd in de Ostmark en de omgeving van Leipzig.

Oorzaak van de ziekte. In verband met de klinische verschijnselen, het
verloop van de ziekte, de bevindingen bij de sectie, het negatieve resultaat
van het bacteriologisch onderzoek en de pathologisch-anatomische ver-
anderingen in het centrale zenuwstelsel, neemt men aan, dat een neurotroop
virus de oorzaak is.

Eigenschappen en aard van het virus. Aangaande de physische eigenschappen
van het virus is nog niet veel bekend. Zoo is b.v. omtrent het weerstands-
vermogen tegen chemische preparaten, verhitten, afkoelen, het verblijf in
rottende stoffen, een behandeling door pekelen, enz. nog niets gepubliceerd.
Alleen zou volgens Klobouk het virus in een hersen-ruggemergemulsie
bereid met glycerine, waaraan 0,5 % carbol wordt toegevoegd, gedurende
68—85 dagen virulent blijven, indien het in een koelcel wordt bewaard.
Müssemeiër neemt naar aanleiding van waarnemingen, gedaan in de
praktijk, aan, dat de smetstof na indrogen lang infectieus blijft. Nadat de
stallen goed ontsmet met natronloog en langen tijd ledig geweest waren,
trad toch weer ziekte onder de aangekochte varkens op. De mogelijkheid,
dat een 2 % natronloog-oplossing niet voldoende sterk is voor het vernieti-
gen van het virus, is echter niet uit te sluiten, alsook dat onder deze varkens
latent geïnfecteerde dieren aanwezig waren.

ziekte van Aujeszky. Dezelfde meening zijn Hutyra, Marek en
Manninger toegedaan. Zij beschouwen de Teschener Krankheit en de
ziekte van Aujeszky als twee vormen van een infectieuze aandoening van
het centrale zenuwstelsel, veroorzaakt door hetzelfde virus.

a. Aujeszky-vorm. Hierbij is de incubatietijd kort (3—5 dagen), terwijl
de ziekteverschijnselen als b.v. stijging van de lichaamstemperatuur, ver-
minderde eetlust en braken, weer spoedig verdwenen zijn. Het aantal
dieren, dat zenuwverschijnselen vertoont, is gering, het sterftecijfer laag,
terwijl het virus, dat dezen vorm veroorzaakt, ook pathogeen is voor andere
diersoorten.

b. ,,Teschener Krankheit"-vorm. De incubatietijd is langer (3—35 dagen),
de ziekteverschijnselen en meer in het bijzonder de verlammingen uiten
zich in heviger mate, het sterftecijfer is hoog en het virus alleen pathogeen
voor varkens.

Anderen zeggen, dat het T. K. ¹) virus beschouwd moet worden als een
neurotropen of wel gewijzigden vorm van het varkenspestvirus. Deze
opvatting berust waarschijnlijk op overeenkomstige waarnemingen, die
bij andere ziekten, veroorzaakt door filtreerbare smetstoffen, zijn gedaan.
In dit geval kan gewezen worden op den nerveusen vorm van honden-
ziekte (Carré) en de encephalitische verschijnselen, die na het aanwenden
van het vaccinevirus (pokken) zijn waargenomen. Overigens is het mis-
schien in het geheel niet noodzakelijk, dat de eigenschappen van hel virus
veranderd zijn om de verschijnselen van de zijde van het centrale zenuw-
stelsel op den voorgrond te doen treden. Uit de onderzoekingen van
Verlinde betreffende den nerveusen vorm van hondenziekte en de
postvaccinale encephalitis zijn waardevolle gegevens ter beschikking ge-
komen. Door hem werd n.1. nagegaan of men kunstmatig praedisponeerende
toestanden kan teweeg brengen, waardoor een encephalitis als begeleidend
symptoom regelmatig ontstaat. Te dien einde werden honden ingespoten
met guanidine en nadien subcutaan of intranasaal besmet met het honden-
ziekte-virus. Bij 4 van de 5 aldus besmette honden trad encephalitis op,
nadat eerst de catarrhale vorm was waargenomen. Het oorspronkelijk
gebezigde virus was in de hersenen aan te toonen, terwijl het histologische
beeld volkomen overeenstemde met dat van de spontaan ziek geworden
dieren. Verder heeft hij honden, een aap en konijnen, derhalve dieren met
een verschillende stofwisseling, ingespoten met guanidine en vervolgens op
de geschoren en gescarificeerde huid dermovaccin ingewreven. De konijnen
reageerden hierop niet met encephalitische verschijnselen, doch de aap en
het meerendeel van de honden wel. Op grond van de uitkomsten van deze
proeven blijkt, dat guanidine niet bij alle diersoorten het centrale zenuw-
stelsel op dezelfde wijze gevoelig maakt voor de inwerking van een virus.
De mogelijkheid, dat er nog andere stoffen, afhankelijk van de diersoort
en de samenstelling van het voedsel, zijn, die dit kunnen doen, is echter
niet uit te sluiten. Niettemin is het door Verlinde geconstateerde ver-
schijnsel, n.1. dat een infectie met een virus, hetwelk onder gewone
omstandigheden niet tot het ontstaan van encephalitis aanleiding geeft,
dit wel kan doen, indien een vergiftiging met een product der intermediaire
stofwisseling plaats heeft, van groote waarde. Op welke wijze de guanidine

het centrale zenuwstelsel gevoelig maakt voor de inwerking van het virus,
is nog niet bekend. Volgens Verlinde veroorzaakt het, behalve een
hyperaemie, geen pathologisch-anatomische veranderingen in de hersenen.
Hoewel overeenkomstige onderzoekingen met het virus van de varkenspest
tot nu toe nog niet gedaan, althans niet gepubliceerd zijn, is de mogelijkheid
echter niet uit te sluiten, dat tengevolge van de wijze, waarop de varkens
dikwijls gehouden worden, alsmede de bijzondere samenstelling van het
voedsel, de stofwisseling dusdanig veranderd wordt, dat ook bij dit virus
de neurotrope eigenschappen sterker op den voorgrond treden.

Volgens de uitkomsten van de proeven van Klobouk, Hruska,
Kost\'ansky en Diernhofer, zouden het T. K. en varkenspestvirus echter
niet identiek zijn. Bij een onderzoek, door de drie eerstgenoemde hier-
omtrent ingesteld, bleek n.1., dat varkens, die de intracerebrale besmetting
met T. K. virus doorstaan hadden, later gevoelig waren voor het virus
van de varkenspest. Ook Diernhofer verkreeg bij een gelijksoortige proef
hetzelfde resultaat. Laatstgenoemde entte verder 4 varkens simultaan
tegen de varkenspest. Twee maanden later werden deze, benevens twee
niet geïmmuniseerde, intracerebraai besmet met T. K. virushoudend
materiaal. Slechts één van de geïmmuniseerde dieren werd ziek. Omtrent
ziekteverschijnselen, ziekteverloop, sectiebevindingen of het histologisch
onderzoek van het centrale zenuwstelsel, werden echter geen mede-
deelingen gedaan.

Hoewel op grond van de uitkomsten der proeven er aanwijzingen bestaan,
dat het virus van de T.K. niet identiek is met dat van de varkenspest, zoo
dient toch eenige voorzichtigheid betracht te worden. Hierbij moet in de
allereerste plaats gedacht worden aan het feit, dat de diagnose T. K. gesteld
wordt in verband met de klinische verschijnselen, de sectiebevindingen en
de histologische afwijkingen in het centrale zenuwstelsel. Aangezien er echter
tal van ziekten, ja zelfs niet infectieuse, bij het varken voorkomen, waarbij
overeenkomstige bevindingen gedaan worden, is de mogelijkheid niet uit
te sluiten, dat deze somtijcis voor gevallen van T. K. gehouden zijn. Verder
is het voldoende bekend, dat het vaststellen of een dier geleden heeft aan
varkenspest, ook niet altijd even gemakkelijk is. Dit is vooral het geval bij
dieren, waarbij geen typische veranderingen in de lichaamsklieren en
andere organen aangetroffen worden. Bovendien bestaat de kans, dat in de
organen en derhalve ook in het centrale zenuwstelsel van dergelijke dieren,
die meestal chronisch ziek zijn, in het geheel geen of slechts virus van zeer
geringe virulentie aanwezig is.

Naar aanleiding van voorgaande beschouwing bewijzen de uitkomsten
van de proeven van Ki.obouk, Hruska, Kost\'ansky en Diernhofer in
geenen deele met zekerheid, dat het T. K. en varkenspestvirus niet identiek
zijn.

Aangenomen, dat ten behoeve van de immunisatie tegen T. K. gebruik
gemaakt werd van organen, afkomstig van dieren, die aan een niet infec-
tieuse ziekte of den hierboven bedoelden vorm van varkenspest geleden
hebben, dan zullen de proefdieren dientengevolge geen of een zeer zwakke
immuniteit tegen varkenspest verkrijgen. Worden dergelijke dieren daarna
met volvirulent varkenspestvirus ingespoten, dan zullen ze ongetwijfeld
ziek worden.

Ook het verloop van de proef van Diernhofer, waarbij, zooals reeds
vermeld is, 4 varkens simultaan tegen varkenspest geënt werden en twee

maanden later gelijktijdig met 2 niet-geïmmuniseerde dieren met T. K.
virus besmet werden, kan evengoed verklaard worden, wanneer men
aanneemt, dat het T. K. en varkenspestvirus identiek zijn. Na de inspuiting
van het als T. K. aangemerkte, doch varkenspestvirus houdende hersen-
materiaal, werd één der geïmmuniseerde dieren ziek. Deze ziekte kan heel
goed veroorzaakt zijn geworden door de tengevolge van de intracerebrale
injectie ontstane ontstekingsprocessen of zelfs abscessen op de plaats van
inspuiting. Tal van andere onderzoekers hebben een dergelijk verschijnsel
bij hun proeven waargenomen. Dat het gebruikte materiaal in dit geval
geen of slechts varkenspestvirus van geringe virulentie bevatte, blijkt uit de
omstandigheid, dat de twee niet-geïmmuniseerde varkens gezond bleven.

Aan het voorgaande kan nog worden toegevoegd hetgeen Weidlich
omtrent de eigenschappen van het virus vermeldt. Volgens zijn opvatting
is het sterk neurotroop, doch de virulentie ervan zou snel afnemen. Deze
zou het grootste zijn op het tijdstip, waarop de lichaamstemperatuur het
hoogste is. Ter verkrijging van goed virulent materiaal voor het verrichten
van infectieproeven of het bereiden van vaccin moeten de varkens in dit
stadium geslacht worden.

Wijze van infectie. Ter verkrijging van eenig inzicht in de wijze van infectie
is het van belang zoowel hetgeen over de natuurlijke wijze van infectie
bekend is als de proeven, die genomen zijn om varkens kunstmatig te be-
smetten, te vermelden.

a. Natuurlijke infectie. Door Diernhofer e. a. is opgemerkt, dat na den
aankoop van varkens de ziekte in den stal optreedt. Hiertegenover staat
echter, dat ook gevallen zijn waargenomen in stallen, waar in langen tijd
geen varkens aangekocht waren. Opmerkelijk is verder, dat somtijds de
ziekte uitbreekt in stallen, die ver van elkaar verwijderd liggen en geen
enkel contact hebben, terwijl de tusschenliggende bedrijven, waarbij dit
wel het geval is, gespaard blijven. Ook is waargenomen, dat maar enkele
dieren in een stal aangetast werden en de rest gezond bleef. Diernhofer
tracht dit verschijnsel te verklaren als volgt : alle dieren worden besmet;
spoedig treedt echter immuniteit op en de ziekte breidt zich niet meer uit.
Of deze meening juist is kan niet met zekerheid gezegd worden, aangezien
over het al dan niet ontstaan van een immuniteit bij de T. K. geen een-
stemmigheid bestaat.

Müssemeier en Weidlich schrijven, dat de ziekte vaak optreedt na het
voederen van afval van keukens, hotels, kazernes en sanatoria, waarin veel
vleeschresten voorkomen. Dit zou er op kunnen wijzen, dat de besmetting
per os plaats vindt en de smetstof langs de bloed- of lymphbaan in het
centrale zenuwstelsel komt.

Mark meent, dat ratten bij de overbrenging een groote rol spelen.
Hij zag n.1. de ziekte vaak op bedrijven, waar veel van deze dieren voor-
kwamen.

b. Kunstmatige infectie. Fortner heeft door proeven bewezen, dat een
internasale infectie, evenals bij varkenspest, mogelijk is. Wellicht gaat in
dit geval het virus langs de neuro- of lymphogene banen naar de hersenen.

Klobouk spoot hersenen en ruggemerg of orgaanbrij, afkomstig van
aan T. K. lijdende varkens, subcutaan en submuceus (onder slijmvlies van
den neus) in. Verder wreef hij het infectieuse materiaal op het slijmvlies
van den neus.

Van de 16 ingespoten proefvarkens, waarvan 1 met orgaanbrij, werden
er 3 ziek. De incubatietijd bedroeg resp. 20, 28 en 33 dagen. Aanvankelijk
werden slechts geringe ziekteverschijnselen als verminderde eetlust, traag-
heid en stijging van de lichaamstemperatuur (41.5⁰ C.) waargenomen. De
eigenlijke verschijnselen openbaarden zich in tetanische en tonisch-
klonische krampen, tandenknarsen, bijtlust, angstig schreeuwen en on-
zekeren gang. Twee van de dieren genazen, terwijl het derde 50 dagen na
de besmetting stierf. Bij nader onderzoek bleek dit dier geleden te hebben
aan varkenspest. Behalve de drie vermelde varkens zijn er nog twee resp.
71 en 74 dagen na de besmetting onder verlammingsverschijnselen ge-
storven. Omtrent sectiebevindiagen en dierproeven lot het vaststellen van
de doodsoorzaak wordt niets vermeld.

In aansluiting aan voorgaande proef werden door Klobouk 16 varkens
subduraal en intracerebraal besmet. Het hcrsen-ruggemcrgmateriaal werd
zoowel gefiltreerd als ongefiltreerd ingespoten. Van de 16 varkens werden
er 15 ziek. De incubatietijd bedroeg van 8 tot 29 dagen. Wat de sectie-
bevindingen bij de gestorven varkens betreft, vermeldt Ki.obouk het
navolgende. Het slijmvlies van de dunne darmen was oedemateus en
gezwollen, dat van de dikke darmen rood van kleur, terwijl hier en daar
puntbloedingen te zien waren. Verder werd herhaaldelijk waargenomen,
dat de dieren geleden hadden aan een broncho-pneumonie. Volgens
Ki.obouk kon als gevolg van deze bevindingen varkenspest uitgestoten
worden. Wanneer men de kwestie evenwel kritisch beschouwt, is deze
uitspraak wel voor bestrijding vatbaar. Bij dieren, gestorven aan varkens-
pest, treft men toch herhaaldelijk overeenkomstige pathologisch-anatomische
veranderingen aan. Verder is het in het geheel geen bijzonderheid, wanneer
rnen alleen een longaandoening vindt (broncho-pneumonie), terwijl in
andere gevallen slechts het slijmvlies van het maag-darmkanaal in het
proces betrokken is. De oorzaak hiervan moet gezocht worden in de
virulentie van het virus cn in de omstandigheid in welke lichaamscellen de
sterkste veranderingen worden veroorzaakt. Is dit het epitheel van de
longen, dan zal in aansluiting hieraan gemakkelijk een broncho-pneumonie,
al dan niet met secundaire infecties gepaard gaande, optreden. Betreft het
het epitheel van het maag-darmkanaal, dan zullen hier op den voorgrond
tredende veranderingen ontstaan.

Kost\'ansky verkreeg bij zijn proeven in het Seruminstituut te Ivanovice
overeenkomstige resultaten als Klobouk. Hij zoowel als Hruska ver-
melden echter, dat de intracerebrale infectie niet altijd aanslaat. Wat de
sectiebevindingen betreft, geeft Kost\'ansky de volgende beschrijving : de
bloedvaten van de oia mater waren sterk gevuld en op de entplaats werden
kleine of grootc bloedingen, in enkele gevallen zelfs abscessen aangetroffen.
Dit laatste was meer in het bijzonder het geval bij de dieren, die kort na
de inspuiting stierven. Longveranderingen, scrofibrineuze pleuritiden en
pcricarditiden kwamen voor bij dieren, die lang ziek geweest waren. In
verband met de uitkomsten van hun proeven zijn Klobouk en Kost\'ansky
tot de conclusie gekomen, dat door subcutane inspuitingen van infectieus
materiaal de ziekte niet of maar in enkele gevallen kan worden overge-
bracht. Een subdurale infectie daarentegen sloeg bijna steeds aan. Een
vereischte is echter, dat men materiaal neemt van dieren, die op het
hoogste punt van de ziekte geslacht zijn en dit zoo vlug mogelijk wordt
ingespoten. Als proefdieren moeten biggen van een gewicht van 3—7 kg

genomen worden. Oudere dieren zijn in den regel ongevoelig voor het
virus, wanneer dit intracerebraal of op andere wijze wordt ingespoten.

Diernhofer vermeldt, in tegenstelling met de resultaten van andere
onderzoekers, dat de lichaamstemperatuur van zijn proefdieren aanvanke-
lijk niet steeg, ja zelfs beneden normaal was. Ook met een infectie via den
neus, die, zooals reeds vermeld is, bij de proeven van Fortner ziekte
tot gevolg had, bereikte hij geen resultaat. Niettemin zou deze wijze van
infectie onder natuurlijke omstandigheden wel kunnen plaats hebben. De
mogelijkheid, dat praedisponeerende oorzaken een rol spelen, is niet uit
te sluiten. Verder zou door het op het neusslijmvlies geraakte virus immuni-
teit kunnen ontstaan. Bij de kinderverlamming neemt men volgens
Diernhofer wel aan, dat door een dergelijke wijze van infectie meestal
immuniteit ontstaat en maar in enkele gevallen ziekteverschijnselen
optreden. In hoeverre de beide ziekten zijn te vergelijken, wat den aard
van de smetstof, wijze van infectie en het ontstaan van een immuniteit
betreft, is vooralsnog een onopgeloste vraag. Bovendien zijn er tal van
onderzoekers, die beweren, dat bij de T. K. geen immuniteit optreedt
(Müssemeier e.a.). De ziekteverschijnselen, die Diernhofer bij zijn
kunstmatig geïnfecteerde biggen opmerkte, zijn de volgende : Op de
trepanatie en inspuiting volgt een voorbijgaande stijging van de lichaams-
temperatuur. Na verloop van 6—20 dagen wordt het dier lusteloos, stijgt
de lichaamstemperatuur tot 40 a 40,5° C. en in korten tijd ontwikkelen
zich dan de eigenlijke, nerveuse verschijnselen. De dieren kunnen niet
opstaan en wanneer ze hiertoe met hulp gedwongen worden, treden
tonisch-klonische krampen op. In het verdere verloop van de ziekte nemen
de verlammingsverschijnselen toe, stijgt de lichaamstemperatuur tot 41 a
41,5° C., treden spiertrillingen en kramp van de kauwspieren, benevens
blindheid op. De dood treedt dan meestal na 2 of hoogstens 4 dagen in.
Opmerkelijk was, dat bij de intracerebrale infectie de eerste verschijnselen
van de zijde van het lendenmerg opgemerkt werden, n.1. verlamming van
de achterhand. Naast de intracerebrale en subcutane wijze van infectie
is door Klobouk getracht proefdieren door middel van voederproeven ziek
te maken. Voedering van besmet hersenweefsel, bloed, vleesch, darminhoud
of urine aan 6 varkens veroorzaakte geen ziekte. Bij een andere proef met
9 varkens, die gevoederd werden met hersenen en ruggemerg werden er
3 na resp. 11, 14 en 15 dagen ziek.

(Mededeeling uit het Laboratorium voor Physiologische Chemie der Universi-
teit van Amsterdam en uit het Laboratorium te IJmuiden van P. Sluis\'
Pluimvee- en Vogelvoederfabrieken N.V., Weesperkarspel.)

Uit teleologische overwegingen zou men verwachten, dat een vitamine
of de moedersubstantie van een vitamine als het caroteen (= carotine)
snel en volledig uit den darm wordt opgenomen. Evenwel zijn er in de
laatste jaren verschillende vondsten openbaar gemaakt, waaruit zou
blijken, dat dit voor caroteen niet het geval is. Een groot deel van een
bekende hoeveelheid toegediend caroteen wordt namelijk in de faeces
teruggevonden. Van Eekelen en Pannevis \') verkregen bij den mensch
de volgende uitkomsten : van het caroteen, aanwezig in gekookte spinazie,
werd slechts 6 % geresorbeerd ; als de spinazie gegeten werd met spek,
bedroeg de caroteenresorptie 5 % ; uit gele wortelen werd 6 % van het
caroteen opgenomen ; van /J-caroteen, opgelost in olie, 59 %.

Nedaiwoz ²) onderzocht de caroteenresorptie bij ratten. Van zuiver
caroteen, opgelost in olie, werd 60—100 % geresorbeerd, van ruw caroteen,
eveneens opgelost in olie, 30—48 %, van het caroteen, aanwezig in wortelen
13—40% en van het caroteen in het sap van wortelen 5—18 %.
Wilson, Das Gupta en Ahmad ³) onderzochten proefpersonen, die
hun gewone, in Bengalen gebruikelijke voedsel tot zich namen. Toe-
voeging van vet aan het voedsel bevorderde de caroteenresorptie in aan-
zienlijke mate. Van het caroteen, aanwezig in spinazie, werd 52 % ge-
resorbeerd bij afwezigheid en 88 % in aanwezigheid van vet. Kemmerer
en Traps ⁴) bepaalden de caroteenresorptie bij ratten en kuikens. Het
percentage caroteen, dat geresorbeerd werd, bleek afhankelijk te zijn van
de hoeveelheid, die aan de proefdieren werd toegediend. Bijvoorbeeld
werd van 20 y caroteen, aanwezig in alfalfameel, 18—23 % geresorbeerd
door de rat en 29 % door het kuiken, van 1 y daarentegen 43 % door de
rat en 69 % door het kuiken. Van 10,5 y caroteen, opgelost in Wessonolie,
werd 51 % geresorbeerd door de rat.

Wij hebben het de moeite waard geacht de resorptie van caroteen uit
gedroogd gras door kuikens wat uitvoeriger te onderzoeken. Dit vraagstuk
is niet slechts van wetenschappelijk belang, doch heeft ongetwijfeld ook
practische beteekenis, daar gedroogd gras dikwijls gemengd wordt in
voeders voor dieren, in het bijzonder in kippen- en vogelvoedsels. De
vermeerdering onzer kennis betreffende de resorptie van caroteen uit
dergelijke voeders is in de huidige omstandigheden des te dringender,
daar de toevoer van vitamine A uit dierlijke producten vrijwel afgesneden
is. Het zou van veel belang zijn, wanneer zou blijken, dat in de vitamine
A-behoefte van onzen pluimveestapel geheel door een plantaardig product
als gedroogd gras, dat in groote hoeveelheden gefabriceerd kan worden,
zou kunnen worden voorzien.

Het voor deze proeven gebruikte, gedroogde gras was afkomstig uit de
groenvoerdroger Veevita van de Gebr. Gort, Badhoevedorp bij Amsterdam.
De kuikens waren Witleghorns, gebroed in een broedmachine en opgefokt
in batterijkunstmoeders met stoomverwarming; leeftijd ongeveer 3 maanden.

Gras bevat uitsluitend /3-caroteen. Dit werd als volgt in het gedroogde
gras bepaald : 1,5 g gras werd gedurende 8 a 10 uur in een Soxhlet-toestel
geëxtraheerd met petroleumaether (kp. 60—70°). Het extract werd
volgens de methode van Kernohan ⁵) door een kolom watervrij natrium-
carbonaat gezogen. Chlorophyl en xanthophvl worden hieraan geadsor-
beerd, terwijl het caroteen er doorheen gaat. De caroteenoplossing, die op
deze wijze bevrijd was van de andere gele kleurstoffen van het gras, werd
gedroogd met watervrij natriumsulfaat en ingedampt tot een zoodanige
caroteenconcentratie, dat de gele kleur geschikt was om gemeten te worden
met behulp van de „Stufenphotometer" van Zeiss.

De kuikens kregen gewoon gemengd voer tot enkele dagen voor het
begin van de eigenlijke resorptieproef. Ze kregen dan een vitamine A- en
caroteenvrij dieet van de volgende samenstelling: 2550 gram gewasschen
en gemalen geslepen rijst, 150 gram met alcohol geëxtraheerde handels-
caseïne, 90 gram zoutmengsel, 150 gram gedroogde biergist en 50 y
calciferol. Nadat de faeces caroteenvrij bevonden waren, werd een dosis
gedroogd gras, gemengd met water en olie, met behulp van een glazen
buis in de maag der dieren gebracht. De faeces werden dan verzameld
tot ze weer caroteenvrij waren. Dit was na 2 dagen het geval.

De caroteenbepaling in de faeces werd als volgt uitgevoerd : De faeces
werden met watervrij natriumsulfaat tot een droog poeder gewreven. Een
deel van het homogene materiaal werd met petroleumaether geëxtraheerd
en het extract verder verwerkt als in het bovenstaande reeds werd be-
schreven bij de bepaling van caroteen in gedroogd gras. Andere gele
kleurstoffen, die in de kippenfaeces aanwezig zijn, worden op dezelfde
wijze door een kolom watervrij natriumcarbonaat gebonden als het
chlorophyl en het xanthophyl van het gras.

De uitkomsten der resorptieproeven zijn samengevat in tabel I. De
hoeveelheid geresorbeerd caroteen is berekend door de in de faeces gevonden
hoeveelheid af te trekken van de toegediende hoeveelheid. Het is natuurlijk
mogelijk, dat dit niet geheel juist is, doordat het caroteen ten deele in het
maagdarmkanaal vernietigd wordt. Hierover is echter niets bekend, zoodat
wij hiermede geen rekening hebben kunnen houden.

Deze getallen toonen aan, dat uit het gedroogde gras ongeveer 40 %
van het caroteen wordt geresorbeerd. Gelijktijdige toediening van olie
had geen bevorderende werking. Zelfs was in proef 3 de resorptie duidelijk
lager dan in de proeven 1 en 2, waar geen vet gegeven werd. Bij de toe-
diening van zuiver caroteen was de gunstige invloed van olie echter zeer
duidelijk.

Het verschil in den invloed van de olie op de resorptie van caroteen uit
gedroogd gras, resp. van zuiver caroteen kunnen wij verklaren door aan
te nemen, dat in het eerste geval de olie reeds uit den darm verdwenen is
vóór het gras zoover verteerd is, dat het caroteen vrijgekomen is uit de
plantencellen.

voorzien kan worden door voedering van gedroogd gras. Record, Bethke
en Wilder ⁶) vonden, dat deze dieren tot een leeftijd van 8 weken noodig
hebben 50 tot 100 y caroteen of 80 tot 160 Internationale Eenheden
Vitamine A (I.E.A.). Tot ongeveer gelijke uitkomsten kwam S. de Jong
in een niet gepubliceerd onderzoek, dat in 1937 in deze laboratoria werd
uitgevoerd. Werd het vitamine A, opgelost in olie, afzonderlijk toegediend,
dan was de behoefte 100 I.E.A. per 100 g voedsel. Werd het vitamine
met het voedsel gemengd, dan moest 120 tot 150 I.E.A. per 100 g toege-
voegd worden. De behoefte aan vitamine A loopt blijkbaar ongeveer
parallel met de toenemende voedselopname.

Op een leeftijd van drie maanden, den ouderdom der door ons gebruikte
kuikens, is de voedselopname 50 tot 60 gram per dag. De vitamine A-be-
hoefte is dan dus hoogstens 80 I.E. per dag. Beschouwen wij nu b.v. mijn
proeven 4 en 5, dan wordt van de toegediende hoeveelheid caroteen in
gras een hoeveelheid geresorbeerd, die aequivalent is met ongeveer 90 I.E.A.
Door i gram gedroogd gras per dag zou bij deze kuikens dus de behoefte
aan vitamine A gedekt worden.

Deze eerste proeven zullen worden voortgezet in onze laboratoria en
op ons pluimveeproefstation.

In proeven over de resorptie van caroteen uit gedroogd gras door
kuikens werd vastgesteld, dat van hoeveelheden tusschen 100 en 300 y,
die werden toegediend, ongeveer 40 % werd gesorbeerd. Gelijktijdige
toediening van olie had geen bevorderende werking ; in één geval werd
de resorptie zelfs verlaagd. Uit deze uitkomsten kan de gevolgtrekking
gemaakt worden, dat bij drie maanden oude kuikens de vitamine A-behoefte
gedekt kan worden door de toevoeging van 1 gram gedroogd gras per dag.

Versuche über die Resorption von Carotin aus getrocknetem Gras, welche an Kücken
durchgeführt wurden, zeigten, dass rund 40 % der im verabreichteten Gras vorliegenden
Carotinmenge (zwischen 100 und 300 y) resorbiert wurde. Die Resorption wurde nicht
erhöht durch gleichzeitige Verabfolgung von öl. In einem Versuch wurde die Resorption
von dem Öl sogar herabgesetzt.

Die Ergebnisse weisen darauf hin, dass man dem Vitamin A-Bedarf 3 Monate alter
Kücken genügen kann durch Fütterung von 1 g getrocknetem Gras pro Tag.

Experiments on the absorption of carotene, present in dried grass, by chickens, showed
that about 40 % of amounts between 100 and 300 y of carotene is absorbed. The absorp-
tion was not increased by simultaneous administration of oil. In one experiment the
absorption was even inhibited by oil.

From these results must be concluded that the necessary amount of vitamine A for
chickens of 3 months can be supplied by 1 g of dried grass per day.

Des expériences sur l\'absorption de la Carotine de l\'herbe séchée par des poussins
ont démontré qu\'environ 40 % des quantités administrées entre too et 300 y, fût absorbé.
L\'administration simultanée d\'huile n\'a pas activé l\'absorption ; en un cas elle en fût
même diminuée.

Il résulte de ces expérimentations que la quantité de vitamine A, nécessaire aux
poussins âgés de trois mois, peut être couvcrté en ajoutant à leur nourriture 1 gramme
d\'herbe séchée par jour.

2) P. S. Nedaiwoz, Trudy Voenno Med. Akad. Kirovo 5. 251 (1936), geciteetd
volgens Ber. ges. Physiol, u. exp. Pharmakol. 97. 597 (1936).

3) H. E. C. Wilson, C. R. Das Gupta en B. Ahmad, Ind. J. Med. Res. 24. 807 (1937).

4) A. R. Kemmerer en G. S. Traps, J. Nutrition 16. 309 (1938).
5.) G. Kernohan, Science 90. 623 (1939).

6) P. R. Record, R. M. Bethke en O. H. M. Wilder, Poultry Science 16. 25 (1937 ■

Uit de Kliniek voor kleine huisdieren der Rijksuniversiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. A. KLARENBEEK.

Behalve een onder- en bovenooglid komt bij alle huisdieren nog een
in den nasalen ooghoek gelegen, meer door onder- dan bovenooglid
bedekte, gewoonlijk bij het geopende oog slechts ten deele met haar
tamelijk scherpen, gering convexen, meestal gepigmenteerden rand
zichtbare en met klieren (glandula palpebrae tertiae superficialis) voor-
ziene, door een platte kraakbeenschijf van driehoekigen vorm gesteunde
slijmvliesplooi, het z.g. derde ooglid of palpebra tertia (membrana nicti-
tans) voor. Bij den mensch is hiervan nog slechts een dun rudimentair
vliesje overgebleven (plica semilunaris).

In de veterinair ophthalmologische werken vermeldt men vrijwel
algemeen, dat het derde ooglid enkel passief, d. w. z. volkomen afhankelijk
van de bewegingen van den oogbol en eventueel van de oogleden, over
het oog wordt bewogen en wordt een actieve beweging daarvan ontkend.
Gray meent daarom, dat bij de huisdieren dus ook niet van een verlamming
van het derde ooglid (paralysis membranae nictitantes) gesproken kan
worden. Hij Vindt beter dit lijden, dat niet zelden bij katten wordt gezien,
met den naam protrusio membranae nictitantes aan te duiden.

Bij de vogels evenwel kan het derde ooglid ook actief bewogen worden.
Hier zijn een tweetal dwarsgestreepte spieren (musc. quadratus en musc.
pyramidalis), die aan het wenkvlies bevestigd zijn en dit vlies zeer snel
over de geheele cornea kunnen laten gaan, aanwezig. De anatomie en
physiologie van dit niet onbelangrijke beschuttingsorgaan is door ver-
schillende onderzoekers, vooral bij de kat, de laatste jaren nader bestudeerd.
De meening, welke men in de meeste leerboeken aantreft, dat het derde
ooglid een conjunctivale plooi in de mediale ooghoek is, bleek hoewel juist,
niet volledig te zijn. In werkelijkheid zou de membrana nictitans meer in
het bijzonder bij de kat, met twee „slippen" langs boven- en onderzijde
van het oog naar den lateralen ooghoek loopen.

Hierop hebben Rosenblueth en Bard bij hun studie betrefTende de
innervatie en functie van de membrana nictitans van de kat gewezen. Zij
wijzen er voorts op, dat de membrana nictitans een elastische membraan
is, welke bij protrusio over den oogbol uitgespannen wordt. Doordat nu
dit vlies een conjunctivale duplicatuur is, vormt het derde ooglid als het
ware een verbinding tusschen de oogleden en den oogbol (sclera) en het
is begrijpelijk, dat het aldus passief door de bewegingen der oogleden en
van den bulbus beïnvloed wordt. Bij het terugtrekken n.1. van den bulbus
bij onze huisdieren door de musculus retractor bulbi komt de membrana
nictitans duidelijk tevoorschijn en wordt daarbij passief over de voorvlakte
van het oog geschoven.

Wat de spierverzorging van de membrana nictitans betreft, loopen de
meeningen eveneens nogal uiteen. Sommigen meenen het voorkomen van

dwarsgestreepte-, anderen van gladde spiervezels of wel van beide soorten
vezels opgemerkt te hebben.

Heine zegt o.a. : „Nur die Nickhaut der Fleischfresser hat einen will-
kürlichen Muskelapparat, der vom musc. orbicularis palpebrae, abzweigt."

Schleich meent, dat bij de huisdieren volgens sommigen gladde spier-
vezels, die van de naburige rechte oogspieren (musc. reet. med. et sup.)
ontspringen, zich aan het derde ooglid vasthechten en als retractor kunnen
werken.

Volgens de nauwkeurige, meer recente onderzoekingen van Rosenblueth
en Bard insereeren de meest oppervlakkige vezels van de musc. rectus
externus aan de onderste „slip" van de membrana nictitans van de kat
in de buurt van de canthus externus. Stibbe zag vezelen van de musc.
levator palpebrae superior uitstralen in de bovenste „slip" van het derde
ooglid. Ook bij histologisch onderzoek zou men dwarsgestreept spierweefsel
zoowel in de beide „slippen" als in de membrana nictitans gevonden
hebben (Pinkston). Glad spierweefsel heeft men eveneens in het derde
ooglid gevonden.

Zernick beschreef hiervan twee groepen, noodig voor de beide bewegingen
(retractie en protrusio) van het derde ooglid.

Of de Müllersche gladde spiertjes van het boven- en onderooglid eenig
anatomisch verband hebben met de membrana nictitans mag worden
betwijfeld. Nicolas schrijft daaromtrent: „Müller a décrit de petits
muscles a fibres lissés de la paroi antérieure de 1\'orbite, retrouvés par
Sapply, dont 1\'action motrice sur la troisième paupière reste problématique."

Over de wijze waarop de membrana nictitans over het oog geschoven
(protrusio), resp. weer teruggetrokken (retractie) wordt, heerscht evenmin
eenstemmigheid. De meeste clinici (o.a. Bayer, Günther, Jakob, Kirk,
Nicolas, Schleich) meenen, dat de bewegingen van het derde ooglid
passief zijn. Hun uitspraken zijn begrijpelijk, als men waarneemt, hoe
gemakkelijk het derde ooglid, reeds bij lichten druk op den oogbol, uit
den medialen ooghoek tevoorschijn komt. Ook wanneer het orbitale vet
door vermagering vermindert, protraheert het ooglid. Eveneens schuift
zich in den slaap het derde ooglid voor het oog, waarbij de oogbol tevens
naar lateraal wegdraait. Bij narcose van een dier kan men iets dergelijks
waarnemen. Toch is het onwaarschijnlijk aan te nemen, dat de bewegingen
van de membrana nictitans als beschermingsfunctie van het oog volkomen
afhankelijk zouden zijn van den stand van oogleden en bulbus. Bij vogels
is het bovenooglid niet actief beweeglijk ; een musc. levator palpebrae
superior is niet aanwezig. Het onderooglid wordt motorisch geïnnerveerd
door de nerv. oculomotorius ; de membrana nictitans (musc. pyramidalis
en musc. quadratus) door de nerv. abducens. De musc. quadratus is volgens
Stibbe de aequivalent van de musc. retractor bulbi der zoogdieren. Hij
ontkent echter eenig verband tusschen de nerv. abducens en de oogleden
en membr. nictitans bij de zoogdieren. Deze auteur acht de membr. nicti-
tans der zoogdieren dan ook niet identiek met die der vogels.

Rosenblueth en Bard verrichtten uitgebreide onderzoekingen over de
membrana nictitans bij de kat. Zij bestudeerden eerst aan het versche cadaver
den invloed van de oogspieren in situ op het derde ooglid. Tractie aan de
musc. reet. sup. en inf. was zonder invloed ; tractie aan de musc. rectus
internus gaf een lichte retractie, terwijl tractie aan de musc. levator palpe-
brae sup. een geringe protrusio gaf. Tractie aan de musc. rectus externus

(innerv. N. abducens) gaf een duidelijke protrusio, onevenredig aan de
buitenwaartsche rotatie van het oog ; bij maximale deviatie van het oog
gaf verdere tractie aan de spier toch nog verdere protrusio.

Dat het sympathische zenuwstelsel in de gladde spieren van de membrana
nictitans een zekere tonus onderhoudt, onafhankelijk van de Müllersche
spiertjes (welke ook sympathisch geïnnerveerd worden) was reeds aan
andere onderzoekers (Langley 1895) bekend. De betreflende vezels
verlaten het ruggemerg van C₈ tot Th₅ en passeeren het bovenste cervicale
ganglion. Bij verlamming of doorsnijden van de halssympathicus treedt
het trias van Horner op (miosis, exophthalmus en onvolledige ptosis),

Mintscheff zag na het doorsnijden van de halssympathicus bij de kat
miosis en matige ptosis optreden, alsmede terstond een sterke protrusio.
De exophthalmus trad veel geleidelijker op. Bij doorsnijden van de nerv.
vagus zag hij een zwakke protrusio optreden, welke bovendien na 24 uur
weer verdwenen was. Het is onwaarschijnlijk, dat dit laatste symptoom door
resectie van sympathische vezelen, welke in de N. vagus verloopen, ver-
oorzaakt werd.

De invloed van de cerebrospinale zenuwen op het derde ooglid werd
eveneens nagegaan door Rosenblueth en Bard. Reeds Langley (1891)
bevestigde, dat intracranieele prikkeling van de N. abducens een protrusio
van het derde ooglid gaf, zonder waarneembare retractie van den oogbol.
Prikkeling van de cornea geeft een reflectorische protrusio van de membrana
nictitans. Deze reflex bleef intact, in de proeven van Rosenblueth en
Bard, na resectie van de N. oculomotorius, N. trochlearis en N. facialis,
alsmede van het bovenste cervicale ganglion, doch bleef geheel uit na
resectie van de N. abducens. Omgekeerd gaf intracranieele prikkeling van
de N. abducens een zeer duidelijke protrusio, meer dan verklaard kan
worden door de buitenwaartsche rotatie van het oog. Ook na eventeratio
bulbi bleef deze protrusio na prikkeling der N. abducens aanwezig, hoewel
minder duidelijk.

Rosenblueth en Bard meenen, dat de N. abducens twee groepen
zenuwvezels bevat. De eene groep dient voor de verzorging van de musc.
reet. ext. en is onafhankelijk van de andere groep, die de spiervczelcn
verzorgt, welke zich afsplitsen van de musc. reet. ext. om naar de membrana
nictitans te loopen. Deze spiervezelen worden homoloog geacht met de
musc. pyramidalis der vogels. De taak van de musc. levator palpebrae
sup. bij de zoogdieren is waarschijnlijk de fixatie van het bovenooglid en
de bovenste slip van de membr. niet. tijdens de protrusio (N. oculomoto-
rius).

Door het onderzoek van Rosenblueth en Bard vooral is de functie van
het derde ooglid bij de zoogdieren als bescherming van het oog duidelijker
verklaard. Intusschen zou het wenschelijk zijn, dat ook nog eens van
andere zijden een nader onderzoek wordt ingesteld om de bevindingen
van bovenvermelde auteurs al of niet te bevestigen.

Reflectorische lidslag vindt vooral plaats bij prikkeling der oogleden en
wel in het bijzonder van het nasale deel van het bovenooglid (N. facialis).

Reflectorische protrusio van de membrana nictitans vindt vooral plaats
bij prikkeling van de cornea. Wanneer evenwel de musc. retractor bulbi
(N. oculomotorius) zich tevens contraheert, wordt de actieve protrusio
van het derde ooglid overvleugeld door de passieve.

zouden twee onafhankelijk van elkaar verloopende processen zijn. Bij
katten, vooral bij dieren in lichte evipannatriumnarcose, hebben ook wij
zulks duidelijk kunnen vaststellen.

De membrana nictitans beschut alzoo actief het oog, wanneer b.v. een
vreemd lichaam de „lidbarrière" passeert en in contact komt met de cornea.
De protrusio geschiedt snel door de werking van dwarsgestreepte spier-
vezels (N. abducens) ; de retractie langzaam door contractie van gladde
spiervezelen (N. sympathicus). (Rosenblueth en Bard).

De tonus van het derde ooglid wordt zooals reeds vroeger is medegedeeld,
door gladde spiervezels onderhouden. Prikkeling van de halssympathicus
geeft niet alleen een actieve retractie van de membrana nictitans, maar
ook een passieve, omdat de protrusio bulbi daarbij zou optreden door
contractie van de Müllersche spieren in de Tenonsche kapsel (Ricard).

Verwondingen van de membrana nictitans zijn niet zeldzaam bij hond
en kat en worden nogal eens door een kattenkrab veroorzaakt. Hierbij kan
eventueel ook de cornea al of niet perforeerend verwond raken. Bij de
doordringende hoornvlieswonden kan zelfs de lenskapsel geraakt worden,
hetgeen zwelling en troebeling van een meer of minder groot deel van het
lensweefsel tot gevolg kan hebben. De geneeskundige hulp richt zich naar
den aard en den ernst van de verwondingen. Omkrullen van de vaak
verharde en verdikte randen, naar binnen of naar buiten, ziet men af
en toe bij den hond. Onder locale verdooving (om de vijf minuten enkele
druppels van een 5 % oplossing van hydrochloras cocaini instilleeren) en
na voorafgaande reiniging van de conjunctivaalzak met boorwater waaraan
een weinig van een 1 °/₀₀ sublimaatopl. is toegevoegd, knippe men, in één
keer, met een gebogen schaar met stompe einden, het omkrullende ge-
deelte weg. Het hoofd van het dier dient hierbij goed gefixeerd te worden.
De meestal daarbij optredende geringe bloeding kan men stelpen door
tamponnade met een steriel watje, gedrenkt in een oplossing van hydrochlo-
ras adrenalini (1 °/₀₀).

Woekering van de klier van het derde ooglid (meestal een goedaardige
hyperplasie van de glandula membranae nictitantes superficialis, vroeger
meestal onder den naam van adenoom van de Hardersche klier beschreven)
is evenmin een zeldzaamheid bij den hond en wordt bij enkele rassen o.a.
jonge bulldoggen nogal eens gezien. De vergroote klier komt daarbij als
een ongeveer kersenpitgroot, rood gezwelletje van de onderzijde van de
membrana nictitans uit aan den rand ervan tevoorschijn. Men verwijdere
enkel de woekering volgens de bovenbeschreven methode en bedenke, dat
de membrana nictitans deel uitmaakt van het beschuttingsorgaan van het
oog, zoodat het wegnemen van het derde ooglid zelf vermeden dient te
worden.

Protrusio van het derde ooglid meestal zonder klinisch aantoonbare
oorzaak (geen vermagering, geen gezwelvorming als mechanische oorzaak)
ziet men vrij veelvuldig bij de kat. De eigenaar komt met de mededeeling,
dat het dier „vliezen" of „schellen" voor de oogen heeft. De bij de kat
dunne en bleekwitte membrana nictitans bedekt dan in den regel ruim
het mediale onderste quadrant van het oog. Het blikveld is practisch maar
gering beperkt, doch aesthetische overwegingen drijven den eigenaar naar
den dierenarts. Bij onderzoek vindt men overigens geen klinisch waar-
neembare afwijkingen van het dier. Over de diepere oorzaak van deze
protrusio is nog maar weinig bekend. Men mag aannemen, dat er een

(locale) dysfunctie van het sympathische zenuwstelsel bestaat, ofschoon
andere symptomen (trias van Horner) ontbreken.

Rosenblueth en Schwartz schrijven, dat de contractie van de gladde
spieren van het derde ooglid door de sympathicus verzorgd en onder
voortdurende tonus gehouden, reflectorisch geremd of aangezet kunnen
worden. Ricard spreekt van een verbroken evenwicht van het neuro-
vegetatieve zenuwstelsel. Hij schrijft o.a. : „Bien qu\'ait été prouvée 1\'exis-
tence de centres sympathiques locaux, distincts, le corps clinotant est un
témoin sensible et fidéle de 1\'activité générale du système sympathique
pour Pétude duquel il a été un précieux instrument."

Sommigen meenen het verschijnsel vooral in voor- en najaar waar te
nemen. Als therapie zou een sympathicotonicum op zijn plaats zijn. De
meeste middelen uit de adrenalinegroep zijn echter noch per os, noch
parenteraal, noch locaal werkzaam. Door Ricard werd echter gewezen
op „sanédrine", het links draaiende isomeer van ephedrine. Deze stof is
bestendig, is minder toxisch dan adrenaline en wordt per os toegediend
niet omgezet. Vijf druppels van een 3 % waterige oplossing van het zoutzure
zout doet de protrusio binnen twintig minuten (meestal reeds na 10 minu-
ten) geheel verdwijnen. Ricard deelt mede, dat, wanneer 48 uur daarna
nogmaals dezelfde hoeveelheid per os wordt gegeven, een blijvend resultaat
wordt verkregen. Hiervan is ons evenwel niets gebleken. Steeds zagen we
de protrusio binnen 24 uur weer terugkeeren, zelfs na herhaaldelijke
toediening. Daar katten de toediening van het middel per os zeer onaan-
genaam vinden en een herhaald ingeven daarvan door verzet van den
kant van de patiënt vaak op bezwaren stuit, werd door ons de sanédrine-
oplossing in de oogen gedruppeld, hetgeen geen enkele abnormale oog-
prikkeling verwekte. Ons bleek tevens, dat „sanédrine", in het oog
geinstillcerd, eveneens een volledige retractie gaf; voldoende is het, wanneer
éénmaal in de 24 uur enkele druppels in beide oogen worden gebracht.

De therapie der protrusio van het derde ooglid bij de kat is dus even
eenvoudig als doeltreffend en stelt den eigenaar tevreden. Een bezwaar is,
dat bij het staken der toediening de protrusio terugkeert, doch wanneer de
behandeling eenige weken is voortgezet, is er groote kans, dat de protrusio
— zooals men bij onbehandelde gevallen wel ziet — voorgoed is terug-
gegaan.

Blijvende protrusio der membrana nictitans bij de kat, wanneer althans
geen mechanische oorzaken er aan ten grondslag liggen, worden niet
gezien ; verwijdering van dit niet onbelangrijke beschuttingsorgaan dient
daarom in deze gevallen te worden vermeden.

Mededeeling wordt gedaan van de belangrijke functie van het derde
ooglid bij de kat als beschuttingsorgaan voor het oog. De door sommigen
gehuldigde meening, dat het over het oog brengen van de membrana
nictitans zuiver passief zou zijn, wordt vooral op grond van de nauwkeurige,
anatomische en physiologischc onderzoekingen van Rosenblueth en Bard
niet aanvaardbaar geacht en mede wordt een actieve beweging van dit
orgaan aangenomen. De niet zelden bij de kat voorkomende protrusio
membranae nictitantes, meestal zonder klinisch aantoonbare oorzaak,
zou een gevolg van een verminderde tonus van de gladde spieren van het
derde ooglid zijn.

Sanédrine (3 % waterige oplossing), het links draaiende isomeer van
ephedrine (sympathicotonicum), per os toegediend of geïnstilleerd in het
00g, doet het verschijnsel, hoewel slechts tijdelijk, verdwijnen. Herhaalde
aanwending van het middel dient daarom te worden gedaan.

Verff. berichten über die wichtige Funktion des dritten Augenlides bei der Katze
als Beschütungsorgan für das Auge. Die von manchen Autoren vertretene Meinung,
dass die Membrana nictitans rein passiv über das Auge gezogen werden soll, wird
hauptsächlich auf Grund der genauen anatonischen und physiologischen Unter-
suchungen von Rosenblueth und Barth nicht annehmbar erachtet, und es wird
auch eine aktive Bewegung dieses Organs angenommen. Die nicht selten bei der Katze
meist ohne klinisch nachweisbare Ursache vorkommende Protrusio membranae nictitan-
tis soll eine Folge des verringerten Tonus der glatten Muskeln des dritten Augenlides sein.

Sanedrin (3 proz. wässerige Lösung), das linksdrehende Isomer von Ephedrin (Sym-
pathicotonicum), lässt bei Anwendung per os oder durch Einträufeln diese Erscheinung,
wenn auch nur zeitweilig, verschwinden. Das Mittel muss daher wiederholt angewandt
werden.

Communication is made about the important function of the third eyelid in the cat
as protection of the eye. The opinion of some that the movements of the membrana
nictitans should be exclusively passive is considered unacceptable on account of the
close anatomical and physiological examinations of Rosenblueth and Bard ; also
an active movement of this organ is assumed.

The not rarely observed protrusio membranae nictitantes, most times without clinical
cause, should be the after-effect of a decreased tonus of the non-striated muscles of the
third eye-lid.

Sanédrine (3% aquous solution), the left turning isomere of ephedrine (sympathico-
tonicum) administred per os or instilled in the eye, makes the symptom disappear,
although only temporary.

L\'auteur fait une communication au sujet de la fonction importante que la troisième
paupière remplit chez le chat, notamment comme organe de protection de l\'oeil. L\'opi-
nion émise par certains que le passage du corps clignotant à la surface de l\'oeil serait
simplement un acte passif, ne peut être admise après les recherches anatomiques et
physiologiques précises de Rosenblueth et Bard. Ce passage doit donc être considéré
comme un mouvement actif. La protrusion du corps clignotant, qui se produit assez
fréquemment chez le chat, sans causes cliniquement décelables, serait la conséquence
d\'une diminution du tonus des fibres musculaires lisses de la troisième paupière.

La sanédrine (solution aqueuse à 3 %), l\'isomère lévogyre de l\'éphédrine (sympa-
thicotonique) administrée par la bouche ou bien instillée dans l\'oeil, fait disparaître,
ne fut-ce que temporairement, ce phénomène.Il est donc indiqué de répéter ce traitement
à plusieurs reprises.

Ricard. La procidenze du corps clignotant chez le chien et le chat. Thèse Alfort 1937-
Rosenblueth and Schwartz. Reflex responses of the nictitating membrane. Amer.

Journ. Phys. 1935, ref. Zentralbl. ges. Ophthalm. 1935, S. 651.
Zernick. Zur Anatomie und Nervenphysiologie der Nickhaut des Katzenauges.

Pfluger\'s Arch. 1928, S. 593.
Rosenblueth. The action of certain drugs on the nictitating membrane. Amer. Journ.
Phys. 1932, p. 443.

in the cat. Amer. Journ. Phys., 1932, p. 537.
Secker. The chemical agent in the sympathetic control of retraction of the nictitating
membrane of the cat. Journ. Phys. and Pharm., ref. Zentralbl. ges. Ophth., 1937,8.91.

EEN TWEETAL OPMERKINGEN NAAR AANLEIDING VAN
HET ARTIKEL „ORDENING VAN HET SLACHTHUISBEDRIJF",

Collega Nieuwenhuys is voorstander van de corporatieve organisatie-
gedachte en schrijft (zie i Juni-nummer Tijdschrift) : „Corporatiën
moeten vrucht zijn van particulier initiatief, moeten echter door den staat
publiekrechterlijk worden erkend."

„De staat kan wel door een raamwet de vorming van corporatiën
voorschrijven : instelling en inrichting hiervan blijve aan het particulier
initiatief overgelaten."

Het moet voor Nieuwenhuys wel een teleurstelling zijn, dat het zoo
niet zal zijn. Deze taak is, men leze hierover de verschenen uitvoerings-
besluiten, toegedeeld aan de organisatiecommissie Woltersom. Zij stelt
bedrijfsorganisaties in en ontbindt ze, wijzigt statuten en stelt statuten
vast, benoemt voorzitters, secretarissen en andere functionarissen, en
ontslaat ze en stelt het lidmaatschap der organisaties verplichtend. Aan de
commissie Woltersom is inzake de organisatie van heel ons bedrijfsleven
een bevoegdheid, men zou haast zeggen van dictatorialen aard, toegekend.
Die bevoegdheid strekt zich uit over heel ons bedrijfsleven, behalve over
landbouw, tuinbouw, veeteelt en zoetwatervisscherij en behalve bij deze
laatste vier, dient alle particuliere, organisatorische activiteit achterwege
te blijven.

Ik moge naar aanleiding van het artikel van Nieuwenhuys, waarboven
hij als titel plaatste „Ordening van het slachthuisbedrijf", een tweede
opmerking maken.

Sanédrine el rénaleptine : Sur l\'emploie de la sanédrine et de l\'association sanédrine:
rénaleptine. Supplément aux cahiers de Méd.-Vét. pour 1937.

Acheson. The responses of the nictitating membrane cf the cat to certain stimulants
after ergotoxine. Amer Journ. Phys. 1940, p. 695.

Brunton. Studies on exophthalmos. Retraction of the nictitating membrane and eyelids
in the cat without dilatation of the pupil. Am. Journ. Phys. 1935, ref. Zentralbl.
ges. Ophth. 1935, S. 651.

Mintscheff. Ueber die durch Morphin bedingten okulopupillären Symptome beim
Pferde. Naunyn-Schmiedebergs Arch. 1937.

Mintscheff. Die neurohormonale Einflüsse auf das Auge und seine Hilfsorgane bei
den Haustieren während der Trächtigkeit. Tierärztl. Rundsch 1937, S. 563.

Bigot. Contribution à l\'étude des organes de l\'angle interne de l\'oeil chez le cheval,
le boeuf et le chien. Thèse d\'Alfort 1938.

Mintscheff. Ueber die Lahmung und Unterbrechung der Sympathicusinnervation
der Augengegend bei den Haustieren. Arch. f. Tierh. 1938, S. 40.

Acheson. The topographical anatomy of the smooth muscle of the cat\'s nictitating
membrane. The anatom. Ree. 1938. No. 3.

worden verdeeld in zes hoofdgroepen : ie. de Industrie, 2e. het Ambacht,
3e. de Handel, 4e. het Bankwezen, 5e. het Verzekeringswezen, 6e. het
Verkeerswezen. Deze zes hoofdgroepen zijn de pijlers, waarop de geheele
organisatie rust, maar ieder van deze is onderverdeeld in bedrijfsgroepen,
die weer verdeeld zijn in vakgroepen en zoo noodig onder-vakgroepen.
In de groep van den Handel zal ongetwijfeld in een der bedrijfsgroepen
de vleeschhandel worden opgenomen, maar wij zullen af moeten wachten
welke differentiatie hier wordt aangebracht.

Echter bij alle organisaties zal door de organisatiecommissie wel het
raam van rechten en verplichtingen worden aangegeven, maar verder gaat
de commissie niet. De ordening van het bedrijfsleven, indien op een bepaald
gebied gewenscht, geschiedt door de groep zelf in samenwerking met en
onder goedkeuring van de overheid.

Nieuwenhuys schrijft: „Het is dan ook noodzakelijk, dat de slagers
de beschikking krijgen over de abattoirs als hun gemeenschappelijk bezit.
Maar door dit bezit dragen zij ook gezamenlijk de verantwoordelijkheid
voor de sociale verhoudingen aan de abattoirs, voorzoover dit hun vak,
hun bevoegdheid betreft."

Wanneer wij nu letten op het feit, dat de vleeschhandel zal worden
saamgebracht in een bedrijfsgroep, misschien onderverdeeld in vakgroepen
en ondervakgroepen en tevens op het verlangen van Nieuwenhuys, dat
de slagers de beschikking krijgen over de abattoirs, dan blijkt dat verlangen
niet te zijn ordening van het slachthuisbedrijf, maar ordening van het
slagersbedrijf, dat hier primair is.

In de bedrijfsgroep van den vleeschhandel zal Nieuwenhuys deze ge-
dachten moeten propageeren en zoo zij daar instemming vinden, dienen de
uitgewerkte plannen ter goedkeuring aan de overheid te worden voor-
gedragen.

Er wordt aan den corporatieven opbouw van het bedrijfsleven met
grooten spoed gewerkt. Voorzoover mij bekend is, zijn tot heden echter
nog slechts gevormd de tot de hoofdgroep „Industrie" behoorende bedrijfs-
groep „Leder en lederverwerkende industrie", die in vier vakgroepen is
onderverdeeld en de eveneens tot de hoofdgroep „Industrie" behoorende
bedrijfsgroep „Houtindustrie", die in niet minder dan vijftien vakgroepen
is onderverdeeld.

Het schijnt mij daarom toe, dat er nog voldoende tijd zal zijn om de
gedachten van Nieuwenhuys te testen met het oog op de beginselen, dit\'
in de vleeschkcuringswet tot uiting zijn gebracht.

Nieuwenhuys spreekt over gemeenschappen, die bij alle ontwikkelde
volken in hun beste tijden ten volle functionneerden. Hij doelt hier klaar-
blijkelijk op de gilden. In den tijd der gilden was er ook een slagersgilde —
inderdaad —, maar tevens was er een buiten dat gilde staande keurmeester
van vleesch. Hij was voor zijn handelingen verantwoording schuldig aan
den Burgemeester en als hij vleesch of spek vond, dat niet verkoopbaar
werd bevonden, dan verbood hij dit te „debiteeren" en nam het in beslag,
terwijl de verkooper beboet werd naar een klimmend tarief.

Misschien is het mogelijk, dat collega\'s op deze mededeeling hun critische
beoordeeling kunnen voortbouwen.

Niettegenstaande zijne, niet onverdienstelijk voorgedragen, algemeene
beschouwingen, heeft Nieuwenhuys mij niet overtuigd, dat zijn ordenings-
voorstel van principieelen aard kan worden geacht.

De redactie der „Deutsche Tierärztliche Wochenschrift" heeft eenige nummers
uitsluitend gewijd aan den Duitschen tropisch-veterinairen arbeid. Uit den inhoud
der eerste twee, samengesteld uit bijdragen van bekende, in de Afrikaansche tropen
geschoolde dierenartsen, zij het volgende gerefereerd.

Sehr, geeft als zijn opinie, dat de behartiging van diergeneeskundige aangelegenheden
(ziektebestrijding, veeteelt) bij de tenuitvoerlegging van koloniale exploitatie tot de eerst
noodige zaken behoort.

Voor het volvoeren van de zelfstandige en verantwoordelijke taak van den veterinairen
Staats-ambtenaar in de tropen dienen slechts uitgelezen jonge dierenartsen te worden
aangesteld, die vakkundig goed geschoold zijn en ook qua karakter waarborgen, dat zij
zich ten volle aan hun plicht zullen geven. W\'enschelijk is het, hen vóór hun uitzending
een specialen voorbereidenden cursus te doen volgen.

II. Dr. G. Lichtenheld. Z^ur Entwicklung der Tierseuchenbekämpfung in Deutsch Ostafrika.

Sehr., die in 1904 naar Duitsch Oost-Afrika vertrok als assistent van Robert Koch

op diens reis naar genoemde kolonie ter bestudeering van veeziekten, vertelt uit zijn
pionierservaring over Oostkustkoorts (mislukken van immuniseeringsproeven, bestrijden
door weide-wisseling, invoeren van dipbaden), over Texaskoorts, over de clinisch en
pathologisch-anatomisch veel op veepest gelijkende „Afrikanische Katarrhalfieber der
Rinder", over veepest (die in het begin der 90er jaren en ook later weer in 1912 in
D.O.A. werd binnengesleept) en over de Tsetsebestrijding (ongeveer 1 /3 deel der kolonie
is met Tsetse besmet).

III. Dr. W. Gärtner. Das Veterinärwesen in Deutsch Ostafrika unter Berücksichtigung der
Zeit vor und nach dem Weltkrieg.

Sehr, vergelijkt de veterinaire verhoudingen in voormalig D.O.A., waar hij van
1913—1917 werkzaam was, met die, zooals zij thans onder Engelsch mandaat geldende
zijn en komt tot de conclusie, dat de veterinaire bezetting er onvoldoende is te noemen
met als gevolg, dat de veeziekten zijn toegenomen.

In het kort worden de meest gewichtige parasitaire en infectieziekten van het gebied
gememoreerd : Tsetse, verwekker bij het rund trypanosoma congolense, behandeling
8 X i gram tart. stibiat. intraveneus, telkens met 1 week tusschentijd ; veepest, bestreden
door enting met verdund geiten-virus ; mond- en klauwzeer, dat in 1926 werd ingeslecpt;
longziekte, die in 1916 werd geïmporteerd; Oostkustkoorts met een mortaliteit van
50 % ; snotziekte ; hartwater van het schaap (rickettsia) en brucellosis.

De Tsetse-vliegen (glossinae), waarvan een 20-tal species bekend is, brengen de
trypanosomen der nagana van de dieren over (tryp. brucei, congolense, vivax) en der
slaapziekte van den mensch (tryp. gambiense). Zij zijn verbreid in een gordel van 15⁰ N.
tot 18° Z. van den evenaar en breiden hun gebied nog steeds uit. De idee van uitroeiing
der vliegen is al van R. Koch en is gebaseerd op de geringe vermenigvuldigingscapaciteit
(de levendbarende wijfjes produceeren in de 3 maanden van hun bestaan slechts 7 ä
10 larven) en op de gebondenheid der insecten aan een geëigend landschap (schaduw,
warmte, vochtige lucht). De eene bestrijdingsmethode bestaat in het wegvangen der
glossinen in vliegen-vallen (bekend is de zgn. Harris-val), gepaard gaande met afrasteren
van het terrein om verplaatsen van wild tegen te gaan. Een tweede methode bestaat
in het rooien van boomen en struiken, die als broed- en rustplaatsen der vliegen bekend
zijn (een 1 ä 2 km breede, boomlooze zóne houdt de verspreiding der vliegen al tegen).

V. Demnitz-Marburc. Ein tropenveterinärmedizinischer Ausschnitt aus einigen afrikanischen
Virusseuchen.

Sehr, geeft een overzicht van enkele Afrikaansche, tropische virusziekten en behandelt

in het kort de veepest met haar in den aanvang eener uitbraak dikwijls moeilijke diagnose
(enten met serum en virus simultaan of met formol-weefselvaccin) ; de ook voor den
menseh pathogene Riftdal-koorts bij schaap en rund (acute gele leveratrophie), ver-
oorzaakt door een ultravisibel virus en overgebracht door muskieten ; de „Afrikanische
Katarrhalfieber der Rinder und Schafe" ; bleutong (enting met formol-weefselvaccin)
en de zgn. Nairobi-ziekte van schaap en geit, een door teken overgebrachte ziekte met
verschijnselen van hooge koorts, maagdarmontsteking en zwaar algemeen ziek zijn.

VI. Prof. Dr. F. K. Kleine. Unter uelchen Umständen verdienen Vorschläge zur Beschränkung
des afrikanischen Grosswilds Berücksichtigung ?

Hoewel in het wild levende dieren incidenteel drager kunnen zijn van de tryp. gam-
biense-rhodesiense der menschelijke slaapziekte, ontkent sehr., dat zij ten aanzien der
verbreiding der ziekte een rol van beteekenis spelen. Hij memoreert, hoe Duitsche
onderzoekers direct stelling namen tegen de door Bruce opgeworpen hypothese als zou
tryp. rhodesiense niets anders zijn dan een voor den mensch pathogeen geworden
tryp. brucei. Maatregelen tot reductie van den wildstand ter bestrijding van slaapziekte
ontleenen dus niet hun waarde daaraan, dat het wild de ziekteoorzaak herbergt, maar
aan het feit, dat het even zoovele voedselbronnen vooi de Tsetse-vlieg vormt. Daarnaast
is het wild ook altijd een gevaar voor het versieepen van veeziekten (veepest, mond- en
klauwzeer).

VII. Prof. Dr. F. Ruppert. Der Beruf des Kolonialtierarztes unter besonderer Berück-
sichtigung der Verhältnisse in Deutsch Ostafrika.

De voornaamste taak van den tropen-dierenarts bestaat in bestrijding van veeziekten
(veepest, Oostkustkoorts, Tsetse (sehr, legt nadruk op het belang van goede kaarten der
verspreidingsgebieden), piroplasmosen, Afrikaansche paardepest. (Pferdesterbe), hart-
water, bleutong en schaapspokken. Hij heeft daarnaast de veeteelt tot arbeidsterrein
(gebrekziekten !). Sehr, acht voor de Afrikaansche tropen alleen de dierenarts en dan
met Tierzuchtinspektor-diploma, aangewezen om de veeteelt te verzorgen. Daarbij
komt dan nog de zorg voor de vleesch- en melkhygiëne, op welk gebied in de voormalige
Duitsche koloniën nog alles valt te doen, terwijl hij naar schrijver\'s meening ook onder-
legd dient te zijn op het terrein der meest voorkomende parasitaire en infectieziekten van
den mensch (malaria, dysenterie, enz.) en ook maatregelen moet weten te nemen om
zich zelf tegen tropische infecties te beschermen.

tot zekere hoogte op varkenspest gelijkende virusziekte van het varken, bekend als
„pestis africana suum" of ,,East African swine fever". Deze laatste, acuut tot peracuut
verloopendc infectie is uiterst schadelijk (mortaliteit onder niet-inheemsche varkens tot
100%). Het virus is onder natuurlijke omstandigheden tamelijk weerstandskrachtig.
Het wilde, Afrikaansche wratzwijn kan, zonder zichtbare teekenen van ziekte te ver-
tooncn, het virus in het bloed herbergen (echte virusdrager) en speelt dan ook een rol
in de verspreiding der ziekte. De incubatietijd bedraagt 2—6 dagen, waarna de ziekte
in 3 ä 4 dagen (soms peracuut) letaal verloopt onder symptomen van koorts, sufheid,
dorst, ademnood, braken, ataxie in de achterhand en stuwing aan de ooren. Bij sectic
vindt men veel geelrood, gelatineus vocht in de lichaamsholten ; milt 2 ä 6 maal vergroot,
week en donkerblauwrood ; lever gezwollen ; galblaaswand oedemateus verdikt;
lymphklierzwelling ; gastro-enteritis en meestal longoedeem. Het virus bevindt zich
in bloed, faeces, urine, gal, transsudaat. Alle andere dieren dan het varken zijn refractair.
Immuniteit blijft na doorstaan der ziekte niet zeker achter. Het virus valt vermoedelijk
uiteen in typen, welke immunisatorisch van elkander verschillen. Ook is het virus ten
opzichte van dat der echte varkenspest immunisatorisch onderscheiden. Volgens sehr,
zou de benaming van „Afrikaansche virusziekte der varkens" zuiverder zijn.

Sehr, vertelt uit zijn herinneringen van zijn verblijf in D.O.A. over het leven van
den Europeaan in de Afrikaansche rimboe. Het leven van den tropen-dierenarts is er
zeer aantrekkelijk, daar hij meer dan anderen met zijn dragerskaravaan op ,,safari"is
en een beroep uitoefent, waarin nog heel veel te verrichten valt (kennis van grassen en
voederplan ten, veehuishouding, vleeschkeuring, ziektebestrijding). Bu.

Op een vergadering van de Medizin. Gesellschaft te Frankfort is door K. Scheer \')
medegedeeld, dat door hem bewezen is met proeven, die gedurende de laatste 14 jaren
onafgebroken zijn genomen, dat door bestraling van de melk met behulp van de kwarts-
lamp, deze sterk antirhaehitische eigenschappen verkrijgt.

Noch het enzymgehalte, noch reuk en smaak worden door deze behandeling veranderd,
evenmin als de overige vitaminen in de melk.

De antirhaehitische werkzaamheid is zoo sterk, dat zelfs floride gevallen van rhachitis
in enkele weken tot genezing worden gebracht, wat bewezen is door röntgenologisch onder-
zoek en geregelde controles in de consultatie-bureaux.

De kosten zijn zeer laag (75 Pf. per persoon en pei jaar). Men kan constateeren, dat
zoowel de organisatie der melkbestraling als de rhachitis-bestrijding door bestraalde
melk geheel gelukt is.

In dezelfde vergadering werd de techniek der bestraling door Diemair behandeld,
Had men vroeger last van verandering der melk (vooral onaangename traansmaak),
thans kan men door verbeterde apparatuur (kortdurende bestraling met zeer groote
bestralingsoppervlakte, melk in zeer dunne laag, enz.) alle eigenschappen onveranderd
behouden. Het vitamine-C-gehalte daalt er iets (7—-9 %) door, maar dit is niet van
bcteekenis.

Over de verklaring van de Urobilinurie bij haematomen en een nieuw
gezichtspunt betreffende het ontstaan van Urobilinogeen uit galkleurstof.

Zooals bekend is, wordt bij den mensch urobilinurie gevonden tijdens de resorbtie
van haematomen. De verklaring hiervan is niet gemakkelijk en het verschijnsel (dat
ik bij onze groote huisdieren niet heb kunnen waarnemen) lijkt in strijd met de theorie
van het enterogene ontstaan van het urobilinogeen. Daarom heeft Ten Bokkel Huinink¹)
arts te Tiel, dit vraagstuk aaneen zeer uitvoerig, experimenteel onderzoek onderworpen.
Eerst werd nagegaan, hoeveel gal per os aan een proefpersoon moest worden gegeven,
om urobilinurie bij deze te veroorzaken. Het bleek, dat door het innemen van groote
hoeveelheden gal (b.v. 60 g gal, waarin 700 mg bilirubine, in drie dagen, ja zelfs 3000 g
gal met 2660 mg bilirubine in 7 dagen) geen urobilinurie werd opgewekt. De hoeveel-
heden urobilinogeen, die met faeces en urine werden uitgescheiden, waren weliswaar
grooter dan vóór het innemen, maar kwamen niet overeen met de opgenomen quantiteit
bilirubine. Slechts 25% hiervan werd als urobilinogeen teruggevonden; dit komt
overeen met de normale verhouding tusschen de hoeveelheid urobilinogeen, die dagelijks
wordt uitgescheiden en de dagelijks geproduceerde hoeveelheid bilirubine. Wanneer
geschat werd hoeveel bloed in een bepaald haematoom aanwezig was en hieruit berekend
werd het maximaal te verkrijgen urobilinogeen, dan kwam dit overeen met het urobilino-
geen, dat door den patiënt tijdens de resorbtie werd uitgescheiden. Hetzelfde was het
geval bij een kunstmatig opgewekt haematoom van bepaalde grootte. Ten Bokkel
Huinink veronderstelde toen, dat alleen uit het indirect reageerende (extra-hepatisch
gevormde) bilirubine urobilinogeen wordt gevormd. In vitro werd deze hypothese
bevestigd, daar uit direct bilirubine geen en uit indirect bilirubine wel urobilinogeen
werd verkregen. Zelfs kwamen de gevonden en berekende hoeveelheden nagenoeg
overeen.

Verder is gebleken, dat uit het door de lever gevormde bilirubine geen urobilinogeen
wordt gemaakt. De dagelijksche urobilinogeen-uitscheiding is een nauwkeurige maat
van de hoeveelheid bloed, die extra-hepatisch wordt afgebroken, maar niet van de
totale bloedafbraak, omdat men niet weet, welk aandeel hierbij de lever heeft.

Men kan wel zeggen, dat dit vraagstuk zoolang aan de orde is geweest als preventieve
entingen worden toegepast. Over het algemeen wordt aangenomen, dat het serum na
de inspuiting, vooral intraveneus, in het begin zeer snel afneemt. Soortvreemd serum
sneller dan soorteigen.

Uit andere onderzoekingen en ook in de praktijk is de meening ontstaan, dat de
serumwerking 2 & 3 weken lang aanhoudt.

Maar bij vogelcholera heeft men de ervaring opgedaan, dat de sterfte, opgehouden
door seruminspuiting, na 5 i 6 dagen weer optreedt.

Bij de simultaanenting tegen varkenspest, wanneer men, bij gemis aan virus, alleen
met serum heeft geënt en graag zou weten binnen welken tijd het virus zonder gevaar
kan worden ingespoten, komt deze vraag ook op.

Köves heeft sedert jaren deze vraag beantwoord met te verklaren, dat de enting met
virus naderhand gerust kan worden verricht, wanneer men daarbij slechts zorgt, dat
de voor de simultaanenting noodige serumhoeveelheid in het lichaam voorhanden is ;
dat is dus in dit geval, dat men de verdwenen voorraad vervangt door hernieuwde
inspuiting. Hierbij wotdt dan aangenomen, dat dagelijks ongeveer 1/10 deel het lichaam
weer verlaat.

Nu hebben Köves en Hoffmann *) getracht langs wetenschappelijken weg de vraag te
beantwoorden.

Het referaat zou veel te lang worden, indien hier het geheele verloop van dit onderzoek
werd beschreven. Daarom worden alleen de uitkomsten genoemd. Als immuunserum
werd nu diphtherieserum gebruikt.

1. Het in den bloedstroom ingespoten serum wordt in korten tijd over de geheele bloed-
baan verdeeld, zoodat het reeds na 10 minuten in vrij groote hoeveelheid in het afgetapte
bloed kan worden aangetoond. Deze hoeveelheid wordt daarna niet grooter, integendeel,
zij vermindert na enkele uren reeds aanzienlijk ; kan in het eerste etmaal 25 4 35 %
bedragen.

Deze vermindering is ook nog den 2en en soms den 3den dag zeer aanzienlijk, daarna
neemt ze proportioneel af.

2. Wordt het serum echter subcutaan of intramusculair ingespoten, dan is de resorptie
naar verhouding langzaam. In het serum van het varken worden op den tweeden dag
na de enting de meeste antitoxinen gevonden.

3. Een, drie & vier dagen na de inspuiting, als het intramusculair of subcutaan ingevoerde
antitoxine in het bloed zijn hoogste concentratie had bereikt, begon de proportioneele
vermindering van de in het serum aantoonbare hoeveelheid antitoxine. Van dit moment
af is de vermindering van het ingebrachte antitoxine bij de intraveneuze, intramusculaire
en subcutaan ingebrachte methodes ongeveer even groot. Maar de graad der ver-
mindering varieert al naar dat soorieigen of soort vreemd serum is ingespoten en_schijnt ook
afhankelijk te zijn van het ras van het ingespoten dier.

In het serum van het varken bedraagt per dag de afneming der antitoxinen van met
van varkens gewonnen soorteigen serum ongeveer io-—15%.

a. Onmiddellijk in het bloed ingespoten of daar geresorbeerd immuunserum (ev.
het daarin voorkomende antitoxine) tengevolge eener nog onbekende werking daaruit
weer verdwijnt in proportioneele verhouding, overeenkomende met de in het bloed
aanwezige, tijdelijke hoeveelheid antitoxine.

b. Hoe grooter de hoeveelheid antitoxine is, des te grooter is ook de absolute hoeveel-
heid, welke dagelijks verdwijnt.

Zoo bedraagt bijv. bij 30 cc de vermindering van 10 % per dag 3 cc, bij 5 cc echter

niet meer dan 0.5 cc. Een curve dus, welke de vermindering aangeeft, zal in het begin
des te steiler verloopen, naarmate de hoeveelheid ingespoten serum (ev. antitoxinen)
grooter, is, terwijl, naarmate de in het bloed aantoonbare antitoxine-hoeveelheid af-
neemt, deze curve al meer de horizontale lijn nadert.

c. Een genezende werking is slechts te verwachten van serum, dat in de bloedbaan wordt
ingespoten. Wil men niet terstond op den eersten dag, maar daarna een duidelijke
werking zien, dan moet men subcutaan inspuiten. Van een intramusculaire injectie kan
men geen meer gunstige werking verwachten dan van de subculane.

,,Het dooden van honden en katten met strychnine is verboden". (Art. 7/1
Afvallenbesluit).

In verband met de wijziging van artikel 7 van het Afvallen Besluit 1940/4, waardoor
een verbod is uitgevaardigd tot het dooden van honden en katten door toediening van
strychnine, geef ik hier mijn standpunt weer.

In ons land geschiedt het dooden van bovengenoemde diersoorten op verschillende
wijzen, in hoofdzaak verband houdende met de omstandigheden, waaronder het ingrijpen
dient te geschieden. Het grootste aantal dieren wordt daarvoor in bevolkingscentra
opgevangen door inrichtingen, waar door asphyxiatie met lichtgas of door electrocutie
met den stadsstroom, de kunstmatige dood wordt opgewekt. Deels geschiedt dit van
Gemeentewege, b.v. op slachthuizen of op de terreinen der Gemeente Reiniging ; deels
op particulier initiatief in Asyls e.d.

De bemoeiingen van den dierenarts op dit terrein strekken zich vrijwel uitsluitend uit
tot het dooden van dieren, waarvoor geneeskundige hulp meestal is ingeroepen en
waarbij het pijnloos dooden om een of andere reden gewenscht of noodzakelijk wordt
geacht. Het betreft hierbij niet zelden dieren, waarbij oogenblikkelijk ingrijpen ter
plaatse vaak noodig is en vervoer niet mogelijk of raadzaam moet worden beschouwd.

Dieren, die in het spreekuur van den dierenarts zijn aangeboden of in diens kliniek
eventueel opgenomen zijn, kunnen ter plaatse op verschillende wijze humaan worden
gedood. Veelal geschiedt dit met strychnine gevolgd door een intracardiale injectie
van magnesium sulfaat; het kan ook geschieden b.v. door middel van den electrischen
stroom en bij de kat in de aether- of rhloroformklok.

Bevinden zich de dieren echter ten huize van den eigenaar, dan is de dierenarts
uiterst bepeikt in zijn keuze, aangezien de methode aan vele eischen moet voldoen.
Ze moet geheel betrouwbaar, humaan en snel zijn, geen bijzondere technische eischen
stellen aan den dierenarts, daar in het onderhavige geval voldoende hulp ontbreekt,
geen onaangename bijreacties verwekken en ten slotte moet ze niet kostbaar zijn.

Van alle methoden komt de vermelde strychnine-magnesium-sulfaatmethode vrijwel
uitsluitend in aanmerking. Alle andere chemische methoden, die meerendeels per
inhalatie of per intraveneuze injectie geschieden, staan hierbij verre achter.

Het verbod tot het gebiuik van strychnine vindt vermoedelijk zijn oorzaak in het
gevaar, dat aanwezig geacht wordt voor het vee, bij gebruik van strychninehoudend
diermeel afkomstig van de destructiebedrijven.

Indien deze veronderstelling juist is, dient zich de vraag aan, of dit gevaar inderdaad
aanwezig is. Mogelijk ook berust het besluit op reeds vastgestelde vergiftigingsgevallen.
Aangenomen, dat het strychnine-alcaloide onveranderd de verschillende physische en
chemische processen in den destructieoven heeft doorstaan, wordt de vraag dus terug-
gebracht tot die, of de verhouding naar lichaamsgewicht van zónder en mèt strychnine
gedoode dieren, inclusief dus alle vee en paarden, zoodanig is, dat diermeel een kwantum
strychnine bevat\', dat schade voor het dier zou kunnen ontstaan. De berekening daarvan
kan voor mij natuurlijk niet mogelijk zijn, daar ik niet beschik over statistische cijfers.
Mij is evenmin bekend of de nieuwe verordening berust op exacte bepalingen van het
gifgehalte in het diermeel. Ik heb echter reden aan te mogen nemen, dat slechts een

zeer klein onderdeel van het diermeel afkomstig kan zijn van met strychnine gedoode
honden of katten.

Ik wijs er overigens op, dat de strychnineoplossing, welke de dierenarts gebruikt, een
verzadigde oplossing is d.w.z., dat bij een oplosbaarheid bij 15⁰ C. van 1 : 65, één cm³oplossing 15 mg bevat en dat de doodelijke dosis per kg lichaamsgewicht 0.5—1 mg
bedraagt, zoodat voor een hond van 10 kg, d. i. het gemiddelde gewicht der honden,
i cm oplossing ruim voldoende is.

Het lijdt geen twijfel, of het strychninegehalte in het diermeel zal daardoor uiterst
miniem zijn en de hoeveelheid alcaloide, welke dagelijks eventueel zou worden toe-
gediend, zal ver onder de therapeutische dosis (0.1 mg/kg lichaamsgewicht = 50 mg/
500 kg) blijven.

Ik acht de bezwaren van de plotseling verschenen maatregel zeer groot. Ik zou,
indien dit althans niet is geschied, met klem willen aandringen op een deskundig onder-
zoek van het destructiemeel op het gehalte aan strychninealcaloide. Mochten deze
gegevens reeds verzameld zijn, dat zou het van belang zijn deze cijfers te leeren kennen.

Na de 13e verantwoording, voorkomende in het Tijdschrift van 15 Juni 1941 zijn
tot en met 10 Juli 1941 de volgende bijdragen ten behoeve van de collega\'s, die door
den oorlog ernstige schade geleden hebben, in grooten dank ontvangen:

De leden der Maatschappij, die gebruik hebben gemaakt van de gelegenheid, hun
contributie over 1941 in 2 termijnen te betalen, worden er aan herinnerd dat de storting
van de tweede helft dient te geschieden vóór t September a.s. (storting ƒ 12.50).

De leden der bijzondere afdeelingen doen dit aan den penningmeester van de afdccling,
de leden der algemeene afdeeling aan ondergeteekende door storting op giro No. 1025
van de N.V. Twcntsche Bank te Nijmegen.

Het jaar 1940 met zijne vele voor de geheele wereld schokkende gebeurtenissen, is
voor onze afdeeling kalm verloopen.

In verband met den oorlogstoestand kan gelukkig worden vermeld, dat onze
gemobiliseerde collegae (zes in getal) allen ongedeerd naar huis zijn teruggekeerd,
terwijl ook onze andere leden geen direct oorlogsnadeel hebben geleden.

Jammer genoeg heeft de afdeeling een lid verloren. Een onzer gemobiliseerde leden
ging niet accoord met de manier, waarop zijn praktijk gedurende zijn afwezigheid werd
waargenomen en meende hierin een reden te zien als lid van de afdeeling te moeten
bedanken. Het bestuur heeft deze zaak in onderzoek gehad en hierover gerapporteerd,
doch partijen zijn niet tot elkaar gebracht, zoodat deze zaak verder blijft rusten.

Op I Jan. 1940 telde onze afdeeling 53 leden. Eén lid bedankte, zoodat het aantal
op 31 Dec. 52 bedroeg.

In het bestuur kwam geen verandering. Alleen werd het secretariaat tijdelijk waar-
genomen door coll. Feddema wegens gemobiliseerd zijn van ondergeteekende.

Slechts tweemaal werd in dit jaar vergaderd. De eerste vergadering werd gehouden
op 20 Januari te Leeuwarden en werd bezocht door slechts tien leden. Dit geringe
bezoek is voor het bestuur een vingerwijzing het aantal vergaderingen tot een minimum
te beperken, vooral daar later na de oorlogsdagen de moeilijkheden nog grooter werden.
De tweede vergadering werd bij wijze van proef gehouden in een andere plaats n.1.
Sneek en wel op i 7 Augustus. De proef is geslaagd, de vergadering werd bezocht door
33 leden.

Zoodra de reisgelegenheden en verdere omstandigheden weer meer normaal gaan
worden, zal de afdeeling weer vergaderen zooals reglementair is voorgeschreven.

Op maatschappelijk terein werden geen gewichtige besluiten genomen; op weten-
schappelijk terrein slechts één lezing en wel over „Geslachtshormonen", door P.
Sjollema.

Met den wensch, dat de abnormale tijdsomstandigheden geen verdere nadeelige
invloeden mogen hebben op onze verhouding onderling en op die ten opzichte van de
afdeeling, besluit ik dit verslag over 1940.

Waar geen andfre zaal beschikbaar bleek, werd ons door den Directeur van den
Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland de vergaderzaal in het laboratorium van
dezen dienst welwillend ter beschikking gesteld.

Bij de opening heet de vice-voorzitter Feddema een klein aantal leden welkom,
een aantal dat gedurende de vergadering aangroeit tot 30 leden en 1 gast, Prof. Krediet,
die speciaal welkom geheeten wordt.

Bij de candidaatstelling voor H.B. en C.R. wil de afdeeling zelf geen candidaat
naar voren brengen. Het jaarverslag 1940 evenals de rekening en verantwoording van
den penningmeester over 1940 worden goedgekeurd.

De heeren H. H. J. F\'rfderiks, R. Gol, P. Koopmans, J. Meertens en R. Schuring
worden met algemeene stemmen tot lid van de afdeeling aangenomen.

Tot eerevoorzitter wordt gekozen de oud-voorzitter, C. Tenhaeff te Aerdcnhout,
die hiermede telegrafisch in kennis wordt gesteld. Benoeming voorzitter wordt tot de
Augustus-vcrgadcring uitgesteld.

Prof. Krediet houdt hierna zijn lezing over „toekomstige uitoefening der diergenees-
kunde". Deze lezing zal worden gemultipliceerd en met de opmerkingen van het bestuur
aan de leden worden toegezonden. In een op 27 Juni te houden buitengewone vergadering
zal deze kwestie uitvoerig worden behandeld.

(Wegens later bekend geworden omstandigheden heeft het bestuur gemeend deze
veigadering niet te moeten laten doorgaan).

Bij de rondvraag wordt nog gewezen op post-universitaire cursussen, terwijl de t.b.c.-
tarieven weer ter tafel komen. De animo van de vergadering om over dit laatste onder-
werp te discussieeren blijkt nihil te zijn. Over kunstmatige bevruchting zullen aan het
H.B. enkele vragen worden gesteld. Aanmerking wordt nog gemaakt op de Maand-
berichten van de N.V. Aesculaap.

Bij de sluiting brengt de voorzitter een speciaal woord van dank aan coll. Sjollema
voor de gastvrije huisvesting en dankt de leden voor hunne goede opkomst en aangename
discussie.

Afdeeling Zuid-Holland. Kort verslag van de Algemeene Ledenvergadering
op 10 Mei 1941 te Rotterdam.

De voorzitter opent de vergadering en heet de 48 aanwezige leden welkom, in het
bijzonder den algemeenen voorzitter Prof. Dr. H. Schornagel en de gasten coll. Kunst
en Wensink.

Bij de ingekomen stukken is o.a. een mededeeling van het Hoofdbestuur, dat het plan
is gerijpt, om te trachten een verzameling te maken van allerlei zaken, die het ver-
eenigingsleven van vroeger en thans betreffen.

Het hoofdbestuur vraagt daartoe de medewerking der Afdeelingsbesturen en van de
leden. Deze medewerking wordt toegezegd.

Van den C. R. is een advies ingekomen betreffende de bindende besluiten i. z. wan-
betalers en Zondagsdienst. De vergadering gaat accoord met het voorstel, dat onze
voorzitter een en ander nog eens in een Hoofdbestuursvergadering zal bespreken om
eventueel Algemeene bindende besluiten te verkrijgen.

De voorzitter deelt mee, dat coll. van Buuren van Zuidland, die eerst bedankt had
als lid, thans nog zal aanblijven.

De secretaris geeft verslag van de conferentie, die afgevaardigden van het H.B. en
van de Afd. Besturen van N.-Holland, Utrecht en Z.-Holland hebben gehad met het
bestuur van de C.M.C. Daaruit blijkt, dat het C.M.C. bestuur toezegging heeft gedaan,
voor zoover mogelijk is, tegemoet te komen aan de bezwaren, die waren geopperd tegen
de subsidieering etc. van de t.b.c.-bestrijding.

Coll. Büchli vraagt hierna het woord, niet om aan de vergadering iets kenbaar te
maken, maar om zich speciaal tot den voorzitter te richten en wel naar aanleiding van
den voorzittershamer. Bij coll. Bubberman en Büchli is n.1. het plan gerijpt om den
voorzitter een nieuwe hamer aan te bieden, omdat de oude voorzittershamer verloren
is geraakt bij het bombardement van Mei 1940.

Coll. Büchli biedt nu onzen voorzitter de nieuwe hamer aan, namens de leden van
de Afdeeling Z.-Holland. Het is er een van palmhout, dat kunstig is uitgesneden. Op
de beide bollen ziet men het Nederlandsche wapen en verder de wapens van de elf
provinciën. Boven aan den steel zijn aangebracht een uil op een boek(wijsheid), en
3 leeuwen (kracht). Dan een sloep met roeiers en stuurman met daaronder een
Latijnsche spreuk: „Nauta Sequitur Astra" d. w. z., de stuurman richt zich naar de
sterren, dus stuurt op een vast doel aan. Dan een gevleugeld wiel, symbool van den tijd,
die voortsnelt en een weegschaal, voorstellende de gerechtigheid.

De voorzitter, die de hamer hanteert, aldus coll. Büchli, moet dit doen met wijs-
heid en moet krachtige leiding geven en met wijsheid en kracht recht aansturen
op het gestelde doel. De voorzitter moet gerechtigheid betrachten d. w. z. boven de par-
tijen staan.

Ten slotte moet de voorzitter rekening houden met den tijd en niet onnoodig de
vergadering rekken. De hamer wordt bewaard in een doos; waarop de woorden staan:
„Mij. v. Diergeneeskunde, Afd. Z.-Holland, van de leden, Mei 1941" en verder het
embleem van Absyrtus.

Coll. Büchli hoopt, dat de slag van den hamer steeds een opgewekte vergadering
moge openen en zijn laatste klop bij het sluiten, telkens het eind moge zijn van een
vruchtbare bespreking.

De voorzitter aanvaardt de hamer en dankt de leden, in het bijzonder coll. Bubberman
en Büchli hartelijk voor het mooie geschenk.

Hierna houdt coll. de Vink een inleiding over: „De C.M.C. in verband met de
bestrijding der rundertuberculose", waarbij uitvoerig met cijfermateriaal wordt toe-
gelicht wat de C.M.C. reeds voor de t.b.c.-bestrijding heeft gedaan en bereikt. Ook
wordt het premiestelsel uitvoerig met getallen beschreven.

Daarna leidt coll. de Vink in : „Gelegenheid tot clinisch onderzoek op t.b.c. op de
veemarkt te Rotterdam van aldaar aangekocht vee."

Daar de verplichting tot aankoop van t.b.c.-vrije dieren vaak wordt verwaarloosd, is
er in Rotterdam op de veemarkt gelegenheid geschapen om aangekocht vee direct
clinisch te doen onderzoeken.

De betrokken dierenarts, de Prov. Vereeniging en de betrokken veehouder krijgen
kennis van den uitslag van het onderzochte dier.

De veehouder betaald/1.— voor het onderzoek. Dit vereenvoudigt sterk het omvang
rijke werk van het nieuwkoop onderzoek.

Hierna leidt coll. Hendrikse in : „De voorstellen van Prof. Krediet i.z. de toekomstige
uitoefening der Diergeneeskunde."

Coll. Hendrikse bespreekt de voornaamste onderwerpen uit de voorstellen van
Prof. Krediet. In de toekomst zijn maatregelen te verwachten, die zullen maken, dat
de dierenarts een monopolie van de behandeling der zieke dieren zal krijgen.

Daaruit zal voortvloeien: veranderde, intercollegiale verhoudingen; nieuwe, materieele
verhoudingen tusschen gevestigd collega en associé ; vaststelling van eenheidstarieven ;
ontwerpen van een instructie indien hulpkrachten noodig worden geoordeeld etc.

De gebieden van de zootechniek en de melkhygiëne zijn grootendeels aan onze
invloedssfeer onttrokken. Oorzaken hiervan zijn : het betrekkelijk sterk ontwikkelde
nihilisme bij den veterinairen student; de geringe, nuttige propaganda, die er door de
veterinairen worden gemaakt in een aantal landbouwbladen en populaire periodieken ;
het weinig toetreden als lid van wetenschappelijke en sociale vereenigingen.

De inkrimping van onzen veestapel, biedt een goede gelegenheid juist nu in groot
verband, verschillende ziekten te bestrijden.

Dit kan bereikt worden door : uitgebreide propaganda in de landbouwpers ; het
zoeken van samenwerking met veefokkers, zuivelfabrieken etc. ; de arbeid van de
veterinaire Gezondheids-commissie ; inschakeling van den geheelen diergeneeskundigen
stand en oprichting van Gezondheidsdiensten.

Coll. Hf.ndriksf laat vele vragen open, bij de behandeling van deze materie, die nog
verdere uitwerking en oplossing eischen.

Er wordt dan ook besloten, dat de leden een excerpt van deze inleiding zullen ont-
vangen en dat daarna een speciale afdeelipg svergadering zal worden gehouden, om deze
omvangrijke stof te behandelen, naar aanleiding waarvan de studiecommissie een advies
zal kunnen worden toegezonden.

De voorzitter dankt coll. Hendrikse voor zijn nuttig werk, dat hij in deze richting
heeft gedaan.

Coll. J. H. P. Verwkij, die zich te Gorinchem heeft gevestigd, wordt als lid aangenomen.

Hierna sluiting van de vergadering, waarna nog de traditioneele maaltijd plaats
vond. De Secretaris, W. A. de Haan.

De Secretaris-Generaal van het Departement van Landbouw en Visscherij heeft
met ingang van 25 Juni 1941 voor de levering door het Staats Veeartsenijkundig Onder-
zoekingsinstituut vastgesteld den prijs van ƒ 12.— per 1000 cc hoog-immuun serum
tegen mond- en klauwzeer en van ƒ7.— per 1000 cc reconvalescenten-serum.

Aanvragen kunnen schriftelijk, telefonisch of telegrafisch geschieden aan den Directeur
van het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut, Gr. Kattenburgerstraat 7,
Amsterdam C.

Kosten van cventueele expresse toezending en van rembours-zending komen voor
rekening van den aanvrager. Na afloop van ieder kwartaal wordt een afrekening ge-
zonden, terwijl 14 dagen later over het bedrag wordt beschikt.

Deze beschikking geldt niet voor levering van sera ten behoeve van inentingen,
welke van Rijkswege worden verricht.

Volgens een juist ingekomen bericht is echter het reconvalescentenserum vanaf
7 Juli verkrijgbaar aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam, Prof. Poelslaan 35,
zoodat aanvragen daarvoor te richten zijn aan den Directeur van die inrichting.

Geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen : Mej. S. M. Endert en de heeren
J. D. Beijers en C. P. Stapel.

Voor het Doctoraal examen Veeartsenijkunde 2e gedeelte : Mej. D. van der Perk
en de heeren H. Barrau,J. J. M. de Bruin, Ph. Cohen, G. v. d. Kolk, C. J. Okkerse
en F. W. van Ulsen.

Voor het Doctoraal examen ie gedeelte : de heeren W. Jonkers en F. A. v. d. Sande.

Cok voor het studiejaar 1941 —1942 is wederom door het bestuur van Unitas Studio-
sorum Rheno-Traiectina uitgegeven een Gids voor eerstejaars studenten, den 17en.
In dezen gids worden niet alleen aanwijzingen gegeven over de colleges en de practica
en aanwijzingen voor de oriëntatie voor den nieuwen student in Utrecht, maar wordt
vooral ook gewezen op het groote belang voor den student, zich bij een bestaande
algemeene studentenvereeniging aan te sluiten.

Het Utrechtsche Studenten-Inlichtingenbureau, Lucas Bolwerk 8, tel. 12262, stelt
zich steeds beschikbaar schriftelijk inlichtingen te verschaffen, terwijl deze mondeling
kunnen verkregen worden gedurende September op iederen wetkdag (uitgezonderd
Zaterdag) van 10.30 tot 12.30 uur.

Voor inlichtingen over de studie aan de Faculteit der Veeartsenijkunde hebben
zich beschikbaar gesteld de studenten L. v. d. Sluys, Rembrandtkade 2, Utrecht,
vac.-adres : Cyclaamstraat 39, Den Haag ; W. A. Zijp, Prof. Suringarlaan 3, Utrecht;
tel. 19617; A. Rutgers, Homeruslaan 48, Utrecht en D. Talsma, Rauwert 36 (Fr.).

Met nadruk heeft steeds het Bestuur van de D.S.K. gewezen op het belang om naast
de studie vooral ook zorg te dragen goed lid der maatschappij te worden en te beseffen
dat er later sociale eisen zijn, die aan een dierenarts gesteld worden. Daarvoor moet
men persoonlijkheid en mensenkennis bezitten.

Deze eigenschappen worden aangekweekt door als student lid te zijn van een algemene
studentenvereniging. Telkenjare worden de aankomende studenten hierop gewezen,
vaak echter is het reeds te laat om zich dan nog te laten inschrijven.

Daarom wilden wij Uw aller medewerking vragen om indien U hoort van iemand,
die Veeartsenijkunde wil gaan studeren, deze te wijzen op het nut van zo\'11 lidmaatschap
ofte verwijzen naar den Praeses van de D.S.K., Mgr. v. d. Weteringstraat 103 te Utrecht,
die gaarne alle mogelijke inlichtingen verschaft.

Bij besluit van den Secretaris-Generaal van het Departement van Financiën van
27 Juni 1941 is met ingang van 1 Juli 1941 het tarief van de omzetbelasting terug-
gebracht van 2 y₂ % op 2%, terwijl het tarief van i %% dat bovendien nog
betaald moest worden voor zelfbereide geneesmiddelen vervallen is.

De dierenarts betaalt dus vanaf 1 Juli 2 % van hetgeen hij na dien termijn
over 1941 uit praktijk, opbrengst van geleverde geneesmiddelen daaronder begrepen,
ontvangen heeft.

IS DE „TESCHENER KRANKHEIT" (SCH WEINEL AH ME-
ENCEPHALO-MYELITIS SUUM) EEN AFZONDERLIJKE
ZIEKTE OF WORDT ZE VEROORZAAKT DOOR HET
- VIRUS VAN DE VARKENSPEST?,

Verloop van de ziekte. Deze is volgens Müssemeier acuut, subacuut of
chronisch. Is de besmetting pas in den stal opgetreden, dan overweegt het
aantal acute gevallen, terwijl na verloop van eenigen tijd de meer chronische
de overhand verkrijgen. De lichte gevallen kunnen genezen en zelfs is waar-
genomen, dat dieren, die totaal verlamd waren, nog herstelden. Rumpt en
Mark berichten, dat het sterftecijfer hoog is (70 %). Weidlich daarentegen
stelt de prognose in verband met de spontane genezingen nogal gunstig.
Of na een natuurlijke infectie immuniteit optreedt, hieromtrent zijn,
zooals reeds vermeld is, de meeningen verdeeld. Müssemeier en Mark
zeggen, dat dieren, die de ziekte overleefd hebben, niet immuun zijn tegen
een cerebrale infectie. Dif.rnhofer daarentegen is de opvatting toegedaan,
dat tengevolge van het doorstaan van de ziekte een langdurige immuniteit
ontstaat. Het verschil in opvatting over het al of niet bestaan van een
immuniteit bij de T. K. is te verklaren, wanneer men aanneemt, dat
tengevolge van de omstandigheden, waarover in het voorgaande al het
een en ander gezegd is, de diagnose niet altijd juist geweest is.

De mogelijkheid bestaat echter ook, dat in het eene geval voor de immu-
nisatie organen gebruikt zijn, waai in veel smetstof aanwezig was. Na de
inspuiting hiervan zou misschien immuniteit kunnen ontstaan. Worden
deze dieren nadien besmet met virushoudend materiaal, dan za. geen
ziekte optreden. Hetzelfde verschijnsel ziet men toch ook bij de immunisatie
tegen varkenspest. Heeft men daarentegen voor de immunisatie organen
gebezigd, afkomstig van dieren, die aan een niet-infectieuze op T. K.
gelijkende ziekte geleden hebben of aan een chronischen vorm, waarbij
geen of slechts virus van geringe virulentie aanwezig is, dan zal geen of een
zeer zwakke immuniteit ontstaan. Worden de proefdieren nadien besmet
met materiaal van verschillende herkomst, dan zal slechts in het geval,
waarbij T. K. virushoudende organen gebezigd werden, ziekte optreden.
In het eene geval kan men den indruk krijgen, dat immuniteit bestaat,
terwijl dit in het andere niet zoo zal zijn.

Klinische verschijnselen. Müssemeier schrijft, dat de ziekteverschijnselen
in drie groepen verdeeld kunnen worden naar gelang van het stadium,
waarin het zieke dier verkeert. In het begin van de ziekte is de eetlust
verminderd, de lichaamstemperatuur belangrijk gestegen (40,5 a 41,5° C.),
zijn de zichtbare slijmvliezen sterk geinjiceerd, terwijl in enkele gevallen
braken wordt waargenomen. Aangezien de verschijnselen meestal niet zoo
opvallend zijn, komt het herhaaldelijk voor, dat ze door den eigenaar niet

worden opgemerkt. Dit is wel het geval met die in het 2e stadium van de
ziekte, waarbij bewegingsstoornissen optreden. De gang van de dieren
wordt onzeker, sommige houden den kop scheef, loopen tegen in het hok
geplaatste voorwerpen aan (blindheid), knarsen voortdurend op de tanden,
maken somtijds wijz^rbewegingen met als vaste punt de achterhand, terwijl
andere voortdurend blijven liggen tengevolge van de verlamming der
extremiteiten. Verder is de spiertonus verhoogd, een geringe prikkeling
veroorzaakt zelfs tonisch-klonische krampen en de gevoeligheid van de
huid is belangrijk gestegen. In tegenstelling hiermede zijn de zenuw-
reflexen meestal verdwenen. Opmerkelijk is, dat het bewustzijn in den regel
niet gestoord is en voedselopname, zelfs bij de paretische dieren, nog plaats
vindt.

In het 3e stadium zijn de dieren totaal verlamd en hierop volgt meestal
spoedig de dood.

Weidlich vermeldt, dat de lichaamstemperatuur normaal of iets ver-
hoogd is, terwijl de andere door hem opgemerkte ziekteverschijnselen
overeenstemmen met de boven reeds vermelde.

Diernhofer nam naast ontsteking van het neusslijmvlies en hypcraemie
van de huid een moeilijke ademhaling waar. Verder werden klonische
krampen, spiertrillingen en bij de verlamde dieren soms loopbewegingen
met de voorbeenen opgemerkt. In tegenstelling met andere onderzoekers
zijn volgens Diernhofer de zenuwreflexen niet verdwenen, doch juist
verhoogd. Dat de hersenzenuwen in het proces betrokken zijn, zou blijken
uit de blindheid, de krampen van de kauwspieren, de verlamming van de
onderkaak en den tong, benevens de storing in de ademhaling.

Mark beweert, dat de dieren soms koorts hebben (40—41° C.), maar
dat er ook worden aangetroffen, waarbij dit niet het geval is.

Uit het bovenstaande blijkt, dat door de verschillende onderzoekers
nogal uiteenloopende bevindingen, o.a. wat de lichaamstemperatuur
betreft, zijn gedaan. Bij het bespreken van de diagnose en differentieel
diagnose zal op een en ander nader worden ingegaan.

Sectiebevindingen. De publicaties, die hieromtrent verschenen zijn,
verschillen belangrijk.

Macroscopisch. Volgens Weidlich zijn macroscopisch aan de organen
geen bijzondere afwijkingen waar te nemen. Wel zijn de bloedvaten van
de dura mater sterk gevuld, is de pia mater sereus geïnfiltreerd en treft men
bloedingen op de sneevlakte van hersenen en ruggemerg aan.

De maag-darmcatarrhen en broncho-pneumonieën worden door Trefny
en Klobóuk als secundaire aandoeningen beschouwd.

Kment heeft in zijn dissertatie 13 gevallen meer uitvoerig beschreven.
Of de betreffende varkens echter alle aan T. K. zonder meer geleden hebben,
is twijfelachtig. De bevindingen bij sommige secties als : gezwollen en rood
gekleurde lichaamsklieren, bloedingen op het neusslijmvlies, benevens het
epi- en endocard, petechiën op de milt (subsereus), oedemateuse nieren,
talrijke bloedingen op het slijmvlies van de blaas, ontsteking van het slijm-
vlies van de maag, bloedingen op het slijmvlies van de dunne darmen,
enteritis en zwelling of soms zelfs een zeer duidelijke zwelling van de
follikels van de dikke darmen, worden eveneens aangetroffen bij acute of
chronische varkenspest. In andere gevallen is de mogelijkheid, dat de
dieren gestorven zijn tengevolge van een vergiftiging of een andere ziekte-
oorzaak niet uit te sluiten. Van alle dieren is het centrale zenuwstelsel

nauwkeurig histologisch onderzocht. Hierbij werden perivasculaire infiltra-
ties en gliawoekeringen in de grauwe en witte substantie gevonden. Dat
deze afwijkingen echter niet specifiek behoeven te zijn voor T. K. is bekend.
Dit is ook het geval met de door Weidlich macroscopisch waargenomen
afwijkingen aan de hersenen. Een roode verkleuring en geïnjiceerde vaten
komen bij gestorven dieren meer voor. Beide verschijnselen kunnen in
verband staan met de houding van het lichaam tijdens het sterven. Evenmin
behoeft een oedemateuse toestand van de hersenen niet als specifiek
verschijnsel te worden aangemerkt. Bij cachectische dieren, die Kment
ook onder de genoemde gevallen beschreven heeft, komt dit veelvuldig voor.

Macek vond bij zijn secties hoofdzakelijk veranderingen aan het maag-
darmslijmvlies (zwelling, sterke plooiing en hyperaemie).

Baumann en Diernhofer vermelden, dat bij de sectie geen macrosco-
pische afwijkingen aan de organen waren te vinden, hetgeen dus een
belangrijk verschil is met de bevindingen van andere onderzoekers.

Histologisch onderzoek van het centrale zenuwstelsel. De meest uitvoerige
publicatie omtrent dit gedeelte van de ziekte is van de hand van Kment.
Hij komt op grond van zijn onderzoek tot de navolgende conclusies. De
grauwe substantie van de ventrale hoornen is diffuus of haardvormig
geïnfiltreerd. De cellen, die de perivasculaire infiltratie veroorzaken, zijn
hoofdzakelijk lymphocyten, benevens enkele leucocyten en vetkorreltjes.
Ook in de witte substantie komen perivasculaire infiltraties voor. De pia
mater van het ruggemerg is niet, de gangliencellen van de centrale hoornen
zijn echter steeds aangetast. Twee vormen van verandering treden hierbij
op den voorgrond.

Bij den eersten vorm ziet men, dat naast vervloeiing van het cellichaam
en de celkern vorming van Nisslsche ringen en vacuolen heeft plaats gehad.
In andere cellen is de kern van plaats veranderd of zelfs uiteengevallen
(karyoi rhexis).

Bij den tweeden vorm treden schrompeling van de ganglienccl en samen-
klontering van de chromatophile bestanddeelen sterk op den voorgrond.
In enkele gevallen is de wand van de cel duidelijk, doch de inhoud meer
diffuus gekleurd. Aan de intensief donker gekleurde nucleolus kan men
de ligging van de kern bepalen. Meestal is echter de geheele cel en kern
egaal, donker gekleurd.

In de mo\'.orische gangliencellen, gelegen in de ventrale hoornen van hals-
en ruggemerg, komen neuronophagieën voor. Een sterke infiltratie met
lymphocyten benevens vervloeiing of schrompeiprocessen worden in de
spinale gangliën waargenomen.

In de kleine hersenen komen sterke lymphocytaire infiltratie en glia-
woekeringen voor. Daarentegen zijn de veranderingen in de ammons-
hoornen en de groote hersenen zeer gering (enkeie perivasculaire infiltra-
ties). Baumann komt op grond van de uitkomsten van zijn histologisch
onderzoek tot dezelfde conclusie als Kment.

Graf, köbe en Schmidt vermeiden, dat af en toe een pseudo-encephalitis
bestaat. Hierbij worden kleine lymphocytenhaardjes in pia mater en de
plexus van de zijventrikels gevonden.

Volgens Seifried, Röhrer, Dids en Eberbeck e.a. worden bij de T. K.
de veranderingen hoofdzakelijk in de grauwe substantie aangetroffen,
terwijl bij varkenspest zoowel de grauwe als de witte in gelijke mate
aangetast zouden zijn.

De verschillende onderzoekers verkregen bij het bacteriologisch onder-
zoek van de organen geen overeenstemmende uitkomsten. In sommige
gevallen konden in de organen geen microörganismen worden aangetoond,
terwijl in andere hoofdzakelijk bipolaire of een menginfectie van staphylo-
cocccn, streptococcen c.a. voorkwamen.

Wanneer men de literatuur nagaat blijkt, dat alleen Weidlich en
Diernhofer duidelijk aangeven, op welke gronden de diagnose T. K.
gemaakt mag worden. Beide hechten veel waarde aan de klinische ver-
schijnselen, de sectiebevindingcn en het verloop van het histologisch onder-
zoek van het centrale zenuwstelsel. In het navolgende zal het een en ander
hieromtrent in het kort weergegeven worden, terwijl tegelijkertijd nagegaan
zal worden, of er ook andere ziekten bij het varken bekend zijn, waarbij
overeenkomstige klinische verschijnselen en afwijkingen in de organen
voorkomen, hetgeen dan een aanwijzing zou zijn de noodige voorzichtigheid
in acht te nemen.

Weidlich zegt, dat wanneer op een bedrijf meerdere varkens onder
krampen en verlammingsverschijnselen sterven, andere infectieziekten op
grond van de sectiebevindingen en het verloop van het bacteriologisch
onderzoek kunnen worden uitgesloten en bij het histologisch onderzoek
van het centrale zenuwstelsel perivasculaire infiltraties en glia woekeringen
worden gevonden, men mag besluiten, dat er T. K. heerscht. Wel wordt
door hem opgemerkt, dat men er op bedacht moet wezen, dat bij den
acuten vorm van T. K. verschijnselen worden waargenomen, die aan
varkenspest doen denken. De sectiebevindingen zouden cchtcr uitkomst
geven, omdat bij den niet met secundaire infecties gepaard gaanden vorm
van T. K., behalve een roode verkleuring van het maag-darmslijmvlics,
geen macroscopisch waarneembare veranderingen in de organen mogen
voorkomen, terwijl dit bij varkenspest wel het geval zou zijn.

Diernhofer schrijft, dat in den beginne de diagnose zeer moeilijk
gemaakt kan worden. De T. K. kan n.1. met elke andere varkensziekte
verward worden (rhachitis, vergiftigingen o.a. door keukenzout, worm-
invasies, eiwi.-intoxicaties, gewrichtsontstekingen, ontstekingen van de
hersenen en hersenvliezen, ziekte van Aujeszky, hondsdolheid, varkenspest,
enz.). Daarom mag de diagnose pas met zekerheid gesteld worden, wanneer
bij het histologisch onderzoek van de hersenen en ruggemerg perivasculaire
infiltraties en gliawoekeringen worden gevonden en geen afwijkingen in
andere organen aanwezig zijn.

Of de opvattingen van Weidlich en Diernhofer geheel en al juist zijn,
is echter aan twijfel onderhevig. Wat de sectiebevindingen betreft, is dit
zeer zeker het geval. M:n treft toch herhaaldelijk eii meer in het bijzonder
in de laatste jaren gevallen van varkenspest aan, waarbij de zenuw-
verschijnselen tijdens het leven sterk op den voorgrond treden en bij de
sectie op dergelijke dieren geen orgaanverandciingcn worden aangetroffen.
Van koppels van ioa 12 varkens zijn cr dan soms maar enkele bij, waarvan
de secties meer of minder duidelijke aanwijzingen geven, dat de dieren aan
varkenspest geleden hebben. Met behulp van het histologisch onderzoek
van het centrale zenuwstelsel moet dan de vermoedelijke diagnose eeniger-
mate ondersteund worden. Dat de verlamde varkens niettegenstaande de

hooge lichaamstemperatuur nog goed eten en enkele zelfs na verloop van
tijd geheel genezen, is geen uitzondering. Een voorbeeld hiervan is in het
vorige jaar in de provincie Noord-Brabant waargenomen.

Begin Januari 1939 werd op een bedrijf opgemerkt, dat meerdere
zeugen, die door denzelfden inmiddels ook ziek geworden beer gedekt
waren, eenige dagen later verlammingsverschijnselen gepaard gaande met
een stijging van de lichaamstemperatuur tot boven 41⁰ C. vertoonden.
Naast deze verschijnselen was de eetlust van sommige dieren gestoord,
doch een verkleuring van de huid of verandering in de consistentie van de
faeces werd niet waargenomen. Ook afwijkingen in het type van de adem-
haling of dc frequentie hiervan werden niet opgemerkt. Aangezien het niet
mogelijk wis op grond van de waargenomen verschijnselen een juiste
diagnose te stellen, zijn, mede in verband met de verschenen publicaties
over de T. K., de dieren naar dc Rijksseruminrichting vervoerd. Vijf dagen
na aankomst is een der dieren, zonder dat intusschen een wijziging in de
waar te nemen ziekteverschijnselen had plaats gehad, gestorven. Bij de
sectie op dit dier werden, uitgezonderd een icterische verkleuring van de
huid, het vet en de organen, geen opvallende pathologisch-anatomische
veranderingen waargenomen. Wet waren de lichaamsklieren in geringe
mate gezwollen, doch haemorrhagische ontstekingsprocessen werden
hierin niet gezien. Bij een nauwkeurige waarneming werden op de nieren
en het slijmvlies van de blaas enkele zeer kleine petechiën waargenomen.
De zoojuist genoemde bevindingen gaven geen voldoende aanwijzingen,
dat men met varkenspest te doen had. Wel werd de veronderstelling, dat
deze ziekte in het spel was, eenigermate versterkt door het negatieve
verloop van het bacteriologisch en de positieve bevindingen van het
histologisch onderzoek van de hersenen (perivasculaire infiltraties),doch eerst
de dierproeven zouden hier de beslissing kunnen geven. Ten behoeve hiervan
werden een tegen varkenspest geïmmuniseerde big en een niet geïmmuni-
seerde met een hoeveelheid orgaanemulsie ingespoten. Het eerstgenoemde
dier heeft op deze inspuiting niet gereageerd, het tweede daarentegen is
8 dagen na de inspuiting ziek geworden en drie weken later gestorven.
Evenals bij de spontaan ziek geworden dieren traden ook nu de zenuw-
verschijnselen sterk op den voorgrond. Bij de sectie werden afwijkingen in
de organen, zooals bij varkenspest voorkorten, aangetroffen, terwijl het
bacteriologisch onderzoek negatief verliep. Bij het histologisch onderzoek
van de hersenen werden perivasculaire infiltraties gevonden. Uit het
verloop van dc proef mag men de conclusie trekken, dat geen onbekend
virus de oorzaak was, maar men inderdaad met het virus van de varkenspest
te doen had. Deze bevinding werd nog versterkt door de pathologisch-
anatomische afwijkingen, die bij andere gestorven dieren van denzelfden
koppel gevonden werden. In sommige gevallen waren de afwijkingen in de
organen zeer gering, terwijl in andere duidelijke aanwijzingen betreffende
het heerschen van varkenspest gevonden werden. Verder kan nog vermeld
worden, dat enkele dieren geheel en al hersteld zijn.

Naast het zoojuist vermelde geval zijn ook op andere bedrijven in Neder-
land overeenkomstige waarnemingen gedaan. Ook hier werden naast
verschijnselen, die op het heerschen van varkenspest wezen, er enkele
aangetroffen, die hiermede niet in overeenstemming waren. In alle onder-
zochte gevallen bevatte het bloed van deze dieren echter het virus van de
varkenspest en reageerden immune dieren niet op de inspuiting hiervan.

Omtrent de oorzaken, welke op de wijziging van de eigenschappen van het
virus, o.a. wat betreft het in het bijzonder aantasten van het centrale
zenuwstelsel, een rol spelen, is tot nu toe weinig bekend. De mogelijkheid,
dat de constitutie van de dieren hierbij van invloed is, is zonder meer niet
uit te sluiten. Men ziet toch bij varkens van denzelfden koppel zoowel het
klassieke beeld van de varkenspest als de neurotrope vorm optreden.

Nadien werd nog een koppel van 11 biggen aan de Rijksseruminrichting
gebracht, die volgens mededeeling van den eigenaar af en toe zenuw-
verschijnselen vertoonden. Oogenschijnlijk waren de dieren niet ziek, de
eetlust tamelijk goed, doch de lichaamstemperatuur was bij alle belangrijk
verhoogd. Twee dagen na aankomst is één der biggen onder verlammings-
verschijnselen gestorven. Bij de sectie werden in de organen en speciaal
de lichaamsklieren afwijkingen als bij varkenspest voorkomen, waar-
genomen. Het bacteriologisch onderzoek leverde geen positieve resultaten
op. In de hersenen en andere deelen van het centrale zenuwstelsel waren
perivasculaire infiltraties aanwezig, evenwel niet in die mate, als men,
gezien de verschijnselen tijdens het leven, zou verwachten. Van de restee-
rende 10 biggen zijn er nog 9 onder soortgelijke verschijnselen in een
tijdsverloop van 10 dagen gestorven, terwijl er één volkomen genezen is.
Opvallend was, dat de eetlust van de dieren tot op het laatste oogenblik
behouden bleef. Zelfs de totaal verlamde dieren trachtten nog naar den
voederbak te komen en het was geen zeldzaamheid, wanneer men ze half
in den bak liggende aantrof. Het geheel vestigde den indruk, dat het
bewustzijn niet in het ziekteproces betrokken was. Bij de sectie werden bij
sommigen de typische orgaanveranderingen als bij varkenspest voorkomen,
aangetroffen, terwijl bij anderen deze minder duidelijk of geheel afwezig
waren. Slechts bij hooge uitzondering was het slijmvlies van het maag-
darmkanaal aangetast. Was dit het geval, dan waren de ontstekings-
verschijnselen echter uiterst gering. Steeds werden echter meer of minder
uitgebreide perivasculaire infiltraties in het centrale zenuwstelsel aan-
getroffen. Het cultureel onderzoek, ook dat van de hersenen en ruggemerg,
leverde geen positieve resultaten op. Evenmin hebben de ten opzichte van
de ziekte van Aujeszky ingespoten konijnen verschijnselen vertoond.

Uit het voorgaande blijkt, dat de sectiebevindingen niet die waarde als
diagnosticum bezitten, welke door sommigen eraan toegekend wordt. Ook
wat de klinische verschijnselen betreft, dient eenig voorbehoud gemaakt
te worden. Bij het voederen van voedsel, dat te veel keukenzout of eiwit
bevat, ziet men de dieren vaak onder krampen of verlammingsverschijnselen
sterven. Hetzelfde is soms het geval wanneer afval van hotels, kazernes of
sanatoria aan varkens gevoederd wordt. Sommige dieren sterven dan acuut,
terwijl andere na verloop van eenigen tijd, niettegenstaande de hevige
verlammingsverschijnselen, weer volkomen herstellen. Opmerkelijk is
verder, dat evenals bij de T. K., niet alle varkens van het bedrijf, ja zelfs
niet alle dieren van denzelfden koppel, hoewel ze hetzelfde voedsel krijgen,
ziek worden. Verricht men sectie op de gestorven dieren, dan zijn er in den
regel macroscopisch geen veranderingen in de organen waar te nemen,
uitgezonderd een roode verkleuring van het maagdarmslijmvlies en enkele
petechiën op het epicard. Men heeft dus ongeveer hetzelfde sectiebeeld als
bij den acuten vorm van T. K.

In aansluiting aan het voorgaande kunnen nog de proeven vermeld
worden, die in Denemarken door Mollgaard e. a. met varkens verricht

zijn. Zij gaven aan de dieren een dieet, waarin geen of slechts een geringe
hoeveelheid vitamine A voorkwam. Het gevolg hiervan was, dat bij de
varkens duidelijk verschijnselen van de zijde van het centrale zenuwstelsel
optraden (verlamming van de achterhand, krampen). Xerophthalmie
of hyperkeratosen werden niet gevonden. Bij het histologisch onderzoek
van hersenen en ruggemerg werden veranderingen in de gangliencellen,
gliawoekeringen en perivasculaire infiltraties gevonden.

Verder zijn er nog andere infectieuse ziekten bij het varken bekend,
waarvan de klinische verschijnselen overeenstemmen met die van de T. K.

Burggraaf en Lourens hebben in 1932 vastgesteld, dat onder de
varkens, runderen, katten en honden van verschillende eigenaren de z ekte
van Aujeszky heerschte. Opmerkelijk was hierbij, dat eerst de varkens
aangetast werden en eerst later de andere diersoorten, die in denzelfden
stal verbleven. Omtrent de ziekteverschijnselen bij varkens geven zij de
navolgende beschrijving. Bij een licht verloop ziet men slaperigheid,
verminderde eetlust, een enkel dier braakt, sporadische gevallen van neus-
bloeding en geen of matige verhooging van de lichaamstemperatuur
(40.5⁰ C.). Verder kunnen aanwezig zijn : niezen, snuiven, mucopurulente
neusuitvloeiing, iets schuimspeekselen, iets rochelende ademhaling, af en
toe hoesten en lichte huidjeukte aan den kop. Ook nerveuse verschijnselen
zijn vaak te zien in zeer verschillenden graad, vanaf rillen en tic-achtige
krampen (klonische krampen van de kauwspieren, knarsetanden) tot
epilcptoide aanvallen, beginnende met kauwkrampen en nekkramp of
manegebewegingen toe. Voor het grootste gedeelte genezen de varkens in
3 a 10 dagen weer volkomen. De meeste sterfgevallen werden gezien onder
jonge biggen (epileptoide aanvallen) en zware mestvarkens, benevens
dieren, die een eiwitrijk dieet kregen.

Bij de secties op de spoedig na de besmetting gestorven zware mestvarkens
werden darmbloedingen en zelfs haemorrhagische ontstekingen waarge-
nomen.

Frenkel heeft van een der gestorven runderen het centrale zenuwstelsel
histologisch onderzocht. Hij komt op grond van zijn bevindingen tot de
conclusie, dat men te doen heeft met een acute encephalo-myelitis, waarbij
bloedingen, vasculaire en perivasculaire infiltraties benevens glieuse
woekeringen op den voorgrond treden.

Köves vermeldt, dat bij biggen, die aan de ziekte van Aujeszky lijden,
de navolgende verschijnselen worden waargenomen, n.1. braken, ver-
minderde eetlust, stijging van de lichaamstemperatuur (41⁰ C.), eigen-
aardige kopbewegingen, trillingen van de huid. speekselvloed, wijzer-
bewegingen en verlammingen. De incubatietijd bedraagt 3—5 dagen.

Hirt geeft van het symptomencomplex bij biggen, die aan de ziekte
van Aujeszky lijden, de volgende beschrijving : biggen kruipen onder
het stroo, zuigen onvoldoende, zijn lusteloos, vertoonen zenuwverschijnselen
als b.v. dwangbewegingen en krampen, loopen voortdurend in het rond tot
ze neervallen, maken in liggende houding dan met voor- en achterbeenen
loopbewegingen. Ook worden vaak valsche kauwbewegingen, met als
gevolg schuimvorming om den mond, blindheid en verandering van de
stem tengevolge van de verlamming der stembanden, waargenomen. De
verschijnselen stemmen in hoofdzaak overeen met die bij de oudere dieren,
echter treden de zenuwverschijnselen sterker op den voorgrond. Braken,
diarrhee, krabben of schuren werden door Hirt nimmer gezien. Bij de

sectie werd alleen een ontsteking van het maag-darmslijmvlies opgemerkt.
In den regel is de ziekteduur kort (12—36 uur), soms echter 5—13 dagen,
terwijl het sterftecijfer hoog is (95 %).

In aansluiting aan het voorgaande, waarin de sectiebevindingen en
klinische verschijnselen besproken zijn, nu nog het een en ander over de
perivasculaire infiltrati s en gliawoekeringen. Zooals reeds vermeld is,
zouden deze bij de T. K. hoofdzakelijk in de grauwe, doch ook in de witte
substantie voorkomen. In verband met de gegevens in de literatuur omtrent
het voorkomen van dergelijke afwijkingen bij andere ziekten van het varken
en zelfs bij gezonde biggen, dient met deze uitspraak toch wel eenige
voorzichtigheid betracht te worden. Ook Röhrer is deze meening toe-
gedaan, gezien zijn opmerking, dat nog moet worden uitgemaakt of het
histologisch onderzoek voldoende is voor het maken van onderscheid
tusschen T. K. en varkenspest.

Domansky onderzocht het centrale zenuwstelsel van 50 varkens, af-
komstig uit T. K.-vrije stallen. Bij een dier, gestorven aan broncho-
pneumonie, bij één door onbekende oorzaak en bij 4, die aan varkenspest
geleden hadden, werden in de hersenen en ruggemerg dezelfde histologische
afwijkingen waargenomen als bij de T. K. Overeenkomstige bevindingen
werden o.a. gedaan door Köbe en Schmidt bij de Ferkelgrippe (10 van
de 38 onderzochte dieren), bij een pokkeninfectie, bij een paratyphus-
infectie en de ziekte van Aujeszky. Omtrent laatstgenoemde ziekte vermeldt
Hirt, dat bij kunstmatige of óp natuurlijke wijze geïnfecteerde biggen
perivasculaire infiltraties zoowel in de grauwe als de witte substantie,
benevens gliawoekeringen werden waargenomen.

Krembs deed overeenkomstige bevindingen. Ook bij een worminvasie
en sterke eiwitvoedering werden door Köbe en Schmidt gelijksoortige
veranderingen in hersenen en ruggemerg gevonden. Joest schrijft in zijn
handboek, dat door tetanustoxine degencraticve veranderingen in de
motorische gangliencellen worden veroorzaakt. In verband hiermede is
het wellicht van belang na te gaan in hoeverre bij de ziekte van Aujeszky,
wanneer hevige jeukverschijnselen worden opgemerkt, overeenkomstige
afwijkingen hiervan het gevolg kunnen zijn. Ten slotte kan nog vermeld
worden, dat Köbe en Schmidt bij gezonde biggen van 4—6 weken oud in
26 % der onderzochte gevallen encephalitische veranderingen als peri-
vasculaire infiltraties door lymphocyten en woekering van gliacellen hebben
waargenomen. Dit laatste is van groot belang, aangezien als proefdieren
voor het aanto\'onen van de T. K. slechts 5—7 weken oude biggen gebruikt
kunnen worden. (Weidlich e.a.)

Uit het voorgaande blijkt voldoende, dat men niet op grond van de
klinische verschijnselen, de negatieve, macroscopische sectiebevindingen
of de resultaten van het histologisch onderzoek van de hersenen en rugge-
merg de diagnose T. K. mag stellen. Wanneer de T. K. door een specifiek
virus wordt veroorzaakt, dienen in elk geval naast het zoojuist genoemde
toch zeker tal van dierproeven en niet alleen op varkens gedaan te worden.

Volgens Diernhofer is omtrent een behandeling van de zieke dieren
nog niet veel bekend. Hij verkreeg een enkele maal resultaat door intra-
veneuse inspuitingen van Jodetum natricum (10 a 20 ccm van een 10 %
oplossing en Hexamethyleen tretamine (1 o a 20 ccm van een 20% oplossing).

Mark schrijft, dat er niets aan te doen is en de zieke dieren zoo spoedig
mogelijk geslacht moeten worden. Men heeft hier dus met denzelfden
toestand te doen als bij een infectie door het varkenspestvirus bestaat.

Voorbehoedends entingen. Klobouk beweert, dat hij met een 6 % glycerine
hersenemulsie, waaraan i % carbol is toegevoegd, immuniteit kan opwek-
ken. Van het mengsel moet met een tusschenruimte van 14 dagen resp.
3 en 6 ccm. subcutaan worden ingespoten. Ook met een éénmalige inspui-
ting van 5 ccm carbolvaccin (zonder glycerine) kan resultaat verkregen
worden. Aangezien het virus langen tijd (68 tot 85 dagen) in het carbol-
vaccin volvirulent blijft, beveelt Klobouk aan de carbol te vervangen door
formaline. In hoeverre het laatstgenoemde een verzwakkende werking op
het virus uitoefent, dient nog te worden nagegaan.

Müssemeier zegt, dat vaccins, bereid uit hersenen en ruggemergweefsel,
geen immuniteit doen ontstaan. Ook simultaanentingen zouden zonder
gevolg blijven.

Mark is de meening toegedaan, dat preventieve entingen weinig resultaat
zullen opleveren, omdat het niet vast staat, of zelfs het doorstaan van een
natuurlijke infectie immuniteit tot gevolg heeft.

Fingerlos daarentegen beveelt aan alle biggen in besmette bedrijven,
voordat ze 2 maanden oud zijn, met vaccin in te spuiten.

Ook Diernhofer heeft van een behandeling met vaccin, bereid volgens
de methode van Klobouk en Kost\'ansky goede resultaten gezien. Een
bezwaar is echter, dat de immuniteit eerst langen tijd na de inspuiting
optreedt.

Omtrent de wijze van verspreiding van de eventueele smetstof is nog
niet veel, men kan haast wel zeggen niets bekend. Vermoedelijk wordt ze
reeds bij het begin van de ziekte met de urine, faeces en het neusvocht
uitgescheiden. Men neemt althans aan, dat de smetstof dan in het bloed
aanwezig is. Verder is ook de kwestie van het bestaan van smetstofdragers
niet opgelost. Het gevolg van een en ander is geweest, dat in Duitschland
dezelfde politicmaatregelen worden toegepast als bij de bestrijding van de
varkenspest gebruikelijk zijn. Ter verkrijging van succes moeten deze
evenwel, zooals Müssemeier vermeldt, zoo streng mogelijk doorgevoerd
worden. Dit is te meer van belang, omdat het ziekteverloop zoo langzaam
is. Daarom worden dan ook tegenwoordig, nadat de diagnose met behulp
van het histologisch onderzoek is vastgesteld, alle varkens, die zich op het
aangetaste bedrijf bevinden, geslacht en de stallen grondig met een 2 %
Natronloog-oplossing ontsmet.

Naar aanleiding van het voorkomen van gevallen van varkenspest,
waarbij verlammingsverschijnselen sterk op den voorgrond traden, geen
macroscopisch waarneembare afwijkingen in de organen, doch wel perivas-
culaire infiltraties en gliawoekeringen werden gevonden, komt schrijver
tot de conclusie, dat het niet uitgesloten is, dat de z.g. Teschener Krankheit
en de varkenspest identiek zijn. De diagnose Teschener Krankheit toch
wordt volgens de literatuur-opgave gemaakt op grond van de zoo juist
genoemde bevindingen. Evenwel dient rekening gehouden te worden met
de omstandigheid, dat verlammingsverschijnselen ook bij andere ziekten

van het varken (Aujeszky, keukenzout- en eiwitintoxicaties) en zelfs bij
gebrek aan vitamine A in het voedsel voorkomen. Dit is ook het geval wat
perivasculaire infiltraties en gliawoekeringen betreft. Men vindt ze bij
broncho-pneumonieën, Ferkelgrippe, infecties door pokkenvirus en
paratyphusbacteriën, de ziekte van Aujeszky, een invasie met wormen,
benevens bij te Sterke voeding met eivvit. Kobe en Schmidt vonden ze zelfs
bij volkomen gezonde biggen van 4—6 weken oud (26 % der onderzochte
gevallen). Dit laatste is van groot belang, omdat dergelijke biggen als
proefdieren bij de Teschener Krankheit gebezigd worden.

Auf Grund des Vorkommens von Fallen von Schweinepest, bei denen Lähmungs-
erscheinungen stark in den Vordergrund treten, keine makroskopisch erkennbare
Abweichungen in den Organen aber wohl perivaskuläre Infiltrationen und Gliawuche-
rungen gefunden wurden, gelangt Verf. zu der Folgerung, dass es nicht ausgeschlossen
ist, dass die sog. Teschener Krankheit und Schweinepest identisch sind. Die Diagnose
Teschener Krankheit wird nämlich nach den Literaturangaben auf Grund der soeben
erwähnten Befunde gestellt. Andererseits muss mit dem Umstände Rechnung gehalten
werden, dass I,ähmungserscheinur.g;n auch bei anderen Krankheiten des Schweines
(Aujeszky, Kochsalz- und Eiweissintoxikationen) und sogar bei Mangel an Vitamin
A in der Nahrung vorkommen. Dies ist auch der Fall bei perivaskulären Infiltrationen
und Gliawucherungen. Man findet sie bei Bronchopneumonien, Ferkclgrippe, Infek-
tionen mit Pockenvirus und Paratyphusbakterien, bei der AujESZKY\'schen Krankheit, bei
Invasionen mit Würmern und ausserdem bei zu reichlicher Eiweissernährung. Köbe
und Schmidt fanden sie sogar bei völlig gesunden Ferkeln im Alter von 4—6 Wochen
(26 Proz. der untersuchten Fälle). Dies ist von grosser Bedeutung, da derartige Ferkel
als Versuchstiere bei der Teschener Krankheit benutzt werden.

With refeience to the occurring of cases of swine plague in which especially symptoms
of paralysis came to the fiont and 110 macroscopically perceptible deviations in the
organs but perivascular infiltrations and morbid growth of the glia were found, the
author comes to the conclusion, that it is not excluded, that the s c. Teschenei disease
and swine plague are identical.

According to data from literature the diagnosis of Teschener disease is especially made
on the ground of the experiences mentioned above. Nevertheless one has to take into
account the circumstances, that symptoms of paralysis also occur in other swine diseases
(Aujeszky, sodium chlorate and protein intoxications) and aie even seen with deficiency
of vitamine A in the food. This also concerns the perivascular infiltrations and the
morbid growth cf the glia.

These are found in bronchopneumonia, swine influenza, infections with small-pox
virus and paratyphus-bacilli, the Aujeszky disease, an invasion of worms and after
to strongly feeding proteins.

Kobe and Schmidt even found these symptoms in totally healthy pigs of 4— 6 weeks
old (26 % of the researched cases). This last thing is of high importance, as such pigs
are used as experimental animals to the Teschener disease.
Résumé.

A la suite de l\'apparition de cas de peste porcine, caractéiisés par une forte pré-
dominance des symptômes de paralysie, par l\'absence d\'altérations macroscopiques
dans les organes et par l\'existence d\'infiltration périvasculaire et d\'hyperplasie de
névroglie, l\'auteur en arrive à la conclusion qu\'il n\'est pas exclu que la maladie appelée
de Teschen soit identique à la peste porcine. En effet, d\'après les données de la littéra-
ture, le diagnostic de la maladie de Teschen repose sur les constatations mentionnées plus
haut.

Il faut cependant tenir compte du fait que des symptômes de paralysie sont aussi observés
dans d\'autres maladies du porc (Aujeszky, intoxications par le sel marin ou par les
proteines) et même lors d\'avitaminose A. Ceci est aussi le cas en ce qui concerne \'es

infiltrations périvasculaires et l\'hyperplasie de la névroglie. On les rencontre dans les
broncho-pneumonies, la grippe des porcelets, les infections par le virus de la variole
et les bacilles paratyphiques, la maladie d\'AujF.szKY, les verminoses, ainsi que lors d\'une
alimentation trop riche en proteines. Köbe et Schmidt les ont même trouvés chez des
porcelets sains de 4 à 6 semaines (26 % des cas examinés). Ceci est tres important, car
de pareils porcelets sont employés comme animaux d\'expérience dans la maladie de
Teschen.

Baumann, R. Berl. u. Münch. Tierärztl. Wochenschrift, No. 19, Jahrgang 1940, p. 217.
Bendinger, G. Arch. f. wiss. u. prakt. Tierheilkunde, Band 70, 1936, p. 426.
Burggraaf, A. en Lourens, L. F. D. E. Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 59e deel,
\'93²> P- 981.

Diernhofer, K. Deutsche Tierärztl. Wochenschrift, No. 19, 1940, p. 213.
Fingerlos, K. Wiener Tierärztl. Monatschrift, Heft 11, Jahrgang 1940, p. 252.
Frenkel, H. S. Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 59e deel, 1932, p 142
Hirt, G. Arch. f. wiss. u. prakt. Tierheilkunde, Band 70, 1936, p. 86 en 323.
Joest, E. Spezielle Pathologische Anatomie der Haustiere, 2e Band, 1921.
Klarenbeek. Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 54e deel, 1927, p. 84g; 55 — 1928,

P- 339 ^: 5⁸ — \'93\'. P- 33 ; ⁶7 — \'94". P- 852.
Kment, A. Wiener Tierärztliche Monatschrift, Heft 4, Jahrgang 27, p. 83.
Köbe, K. und Schmidt, W. Deutsche Tierärztl. Wochenschrift, Band 42, 1934, p. 145.
Köves, J. und Hirt, G. Archiv f. wiss. u. prakt. Tierheilkunde, Band 68. 1935, p. 1 .
Krembs, J. Archiv f. wiss. u. prakt. Tierheilkunde, Band 73, 1938, p. 387.
Mark. Beil. u. Münch. Tieräizd. Wochenschrift, No. 30, Jahrgang 1940, p. 361.
Meyn, A. Deutsche Tierärztl. Wochenschrift, No. 24, 1940, p. 277
Mollgaard, H. Tierernährung, 10e Band, p. 214.

Müssemeif.r. Berl. u. Münch. Tierärztl. Wochenschrift, No. 22 1940, p. 253. No. 23,
1940, p. 275.

Rumpt, L. Wiener Tieräiztl. Monatschrift, No. 26, Jahrgang 1939, p. i.
Süsz. Wiener Tierärztl. Monatschrift, No. 26, Jahrgang 1939, p. 641.
Verlinde, J. D. Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 67e deel, p. 525 ; 66e deel, p. 1118.
Weidlich, N. Berl. u. Münch. Tierärztl. Wochenschrift, No. 35, Jahrgang 1939, p. 549.
Weidlich, N. Deutsche Tierärztl. Wochenschrift, No. 34, Jahrgang 1940, p. 397.
Verslag van de werkzaamheden der Rijksseruminrichting over 1939, p. 33.

In de publicatie van H. Veenendaal en J. Winsser wordt op blz. 709 van
dit Tijdschrift medegedeeld, dat door Ricard gewezen werd op „sanédrine", het
linksdraaiende isomeer van ephedrine. Uit de hierop volgende zinsneden blijkt niet,
dat het den auteurs bekend is, dat sanédrine hetzelfde is als het Hydrochloras
Ephedrini, dat in de Nederlandschc Pharmacopee beschreven is. Het alkaloid ephedrine
komt n.1. in de natuur uitsluitend in den linksdraaienden vorm voor, het uit
Ephedrasoorten bereide ephedrine is dus altijd het linksdraaiende en deze stof
wordt al geruimen tijd in verschillende pharmacopeeën beschreven als Ephedrinum,
het zoutzure zout dus als Hydrochloras Ephedrini. Het synthetisch bereide race-
mische ephedrine is als zoutzuurzout bekend onder den naam Hydrochloras Ephedrini
racemicus, waaraan door de firma Merck den naam Ephetonine is gegeven. De
naam Sanédrine behoort dus tot dezelfde categorie als de namen pharmaneurine,
betaxine, benerva, bevita enz. voor de officieel als aneurine bekende stof. Het
gebruik van deze fantasienamen voor bekende stcffen geeft aanleiding tot verwarring
en moet derhalve ten sterkste ontraden worden.

De aanvullende bepaling van het zgn. afvallenbesluit, die het dooden
van honden en katten met strychnine verbiedt, stelt velen ongetwijfeld
voor de vraag, op welke wijze zij voortaan het zgn. pijnloos dooden uit
moeten voeren. Deze bijdrage bedoelt een kort overzicht te geven der in
aanmerking komende methodes, teneinde de keuze te vergemakkelijken.

Stellen wij voorop, dat de ideale methode aan de volgende eischen
moet voldoen : Snel doodelijk, pijnloos, niet onaangenaam voor de
gevoelens van den eigenaar, ongevaarlijk voor uitvoerder en eventueele
omstanders. Verder dienen wij uit practische overwegingen nög verschil
te maken tusschen methodes, die uitsluitend geschikt zijn voor gebruik
op spreekuur, kliniek of asyl en anderzijds de methodes, die zich ook
leenen voor toepassing bij den eigenaar aan huis.

Wij kunnen vier hoofdmethoden onderscheiden nml. I. de kogel, II. de
electrocutie, III. de verstikking, IV. de vergiftiging.

In verband met het wapenverbod komt hiervoor momenteel uitsluitend
het schietmasker voor kleine dieren in aanmerking. Tegen deze methode
gelden de volgende bezwaren : bedoeld schietmasker wordt niet hier te
lande aangemaakt, het aanschaffen stuit dus waarschijnlijk op moeilijkheden,
het feit, dat er bloed vloeit, is zonder twijfel voor vele eigenaars onover-
komelijk. Overigens voldoet de methode aan alle genoemde eischen.
Het gebruik van gewone vuurwapens, zooals dit in vredestijd toepassing
kan vinden, heeft enkele nadeelen. Het gebruik vereischt een vaardigheid,
die niet ieder bezit, hier vloeit uit voort, dat het niet altijd gevaarloos
voor de omstanders is en tenslotte kan een onverwachte beweging van het
dier het resultaat ongunstig beïnvloeden.

Een veilige toepassing dezer methode vraagt een apparatuur, die
voor spreekuur, kliniek en asyl bijzonder geschikt is, zich echter niet
leent om mee op praktijk te nemen. Kleinere toestellen voor electrocutie
uit de vrije hand, zooals er reeds enkele in den handel zijn, vragen
geschoolde assistentie, zij zijn zeker niet geschikt voor eenmans bediening.
Ook het electrocuteeren van katten, vooral van jeugdige exemplaren,
is niet ideaal, met name zag ik bij jonge katten vaak schijndood ook na
een langdurige doorstrooming, waaruit de kat na korteren of langeren
tijd ontwaakte. Deze methode is volgens mijn ervaring het ideaal voor
kliniek, asyl en spreekuur, maar voor de ambulante praktijk ongeschikt.

III. Ook de vergassing vraagt een apparatuur, die niet transportabel
is. De vrij lange tijd, die verloopt voor het dier stikt, is tevens een bezwaar
uit humane overwegingen. Voor den dierenarts zelf komt slechts het
gebruik van de narcosestolp voor katten misschien nog in enkele gevallen
in aanmerking, overigens is ook deze methode slechts voor asyls geschikt
en als zoodanig staat zij dan nog als verouderd bij de electrocutie ver ten
achter.

IV. De toediening van vergiften parenteraal of enteraal vormt tenslotte
de meest gevarieerde groep van afmaakmethoden. De toediening van
vergiften per os of rectaal is voor algemeen gebruik ongeschikt wegens
de vrij lange resorbtietijd, waardoor in het meerendeel der gevallen de
dood pas na een zeker tijdsverloop intreedt. Deze methodes leenen zich
m.i. slechts voor die gevallen, waarbij de eigenaar onoverkomelijke
bezwaren tegen de injectiespuit heeft. Volledigheidshalve vermeld ik
even de stoff-n, die toegepast kunnen worden :

De parenterale toediening. Uit het strychnineverbod volgt m.i. dat
ook het gebruik van cyaankali ongewenscht is (daarom noemde ik deze
stof niet bij de per os groep). Bovendien is het gebruik van dit zeer zware
vergift niet geheel gevaarloos.

Wij zullen dus onze keuze moeten maken uit een of meer der volgende
stoffen al of niet gecombineerd : morphine, chloroform, evipan-Na,
magnesiumzouten, nembutal, numal.

Enkele dezer stoffen vereischen voor een goed resultaat een zekere
technische vaardigheid, waardoor zij voor algemeene toepassing minder
geschikt zijn. Zoo leent chloroform zich tot intracardiale injectie of tot
intracranieele toediening (bij jonge dieren via het schedeldak, bij ouderen
via het foramen occipitale). Ook de magnesiumzouten lecnen zich £lechts
tot inspuiting direct in het hart.

Evipan-Na, nembutal somnifeen en numal daarentegen stellen minder
eischen aan de techniek. Zij geven bij intraveneuze, intrathoracale,
intraperitoneale injectie een zeer snel intredende narcose zonder voor-
afgaande excitatie. Bij het genarcotiseerde dier kunnen wij dan vervolgens
hartstilstand opwekken door intracardiale injectie van chloroform,
sulfas- of chloretum magnesicum of door intraveneuze of intracardiale
luchtinsuflatie. De intracardiale luchttoediening zonder voorafgaande
narcose is niet aan te bevelen wegens de inconstante werking, in combinatie
met de genoemde narcotica is het volgens mijn persoonlijke ervaring
een ideale methode.

Samenvattend meen ik de volgende methodes aan te moeten bevelen.
Electrocutie voor alle gevallen bij den dierenarts aan huis. Katten eventueel
onder de narcoseklok met aether of met evipan-Na en lucht, zeer jonge
katten en honden chloroform intracraniaal. Bij den patiënt aan huis
uitsluitend evipan-Na en lucht, bij zeer jonge dieren chlorcform intra-
craniaal.

Programma van de 90ste Algemeene Vergadering, te houden op
Vrijdag 17 en Zaterdag 18 October 1941 in het Jaarbeursgebouw

Op 31 December 1942 treden van de leden van het Hoofdbestuur af
de voorzitter, Prof. Dr. H. Schornagel, die niet herkiesbaar is en Dr.
A. A. Overbeek, die wel herkiesbaar is.

Op 31 December 1941 treden af van de leden van het Algemeen Bestuur
de afgevaardigden van de afdeelingen Friesland, Utrecht en Limburg,
de heeren S. Kingma Hzn., Prof. Dr. G. M. v. d. Plank en L. M. J.
Flamand. Van deze is de heer Kingma niet herkiesbaar, de beide andere
aftredenden wel.

De betrokken afdeelingen worden verzocht, reeds in de September-
vergadering in de a.s. vacatures te willen voorzien.

Op 31 December 1941 treedt af van de Redactie van het Tijdschrift
de heer A. van Heusden, op 31 December 1942 de heeren Prof. Dr. G.
Krediet en Dr. R. van Santen ; allen zijn herkiesbaar. Eventueele
candidaten kunnen door de afdeelingen overeenkomstig art. 92 van het
Huishoudelijk Reglement bij het Alg. Bestuur, dat de verkiezing verricht,
worden opgegeven.

Op 31 December 1942 treden af van den Centralen Raad de voorzitter,
de heer C. Tenhaeff en het plaatsvervangend lid de heer E. Rutgers.
De heer Tenhaeff is niet herkiesbaar, de heer Rutgers wel.

5. Verkiezing van een ondervoorzitter van de Maatschappij wegens
periodieke aftreding van den tegenwoordigen, den heer Dr. C. Brands,
die niet herkiesbaar is.

Door de afd. Zuid-Holland en Zeeland is candidaat gesteld de heer
D. Hendrikse te Groot-Ammers ; door de afd. Noord-Holland en
Groningen—Drenthe de heer H. Venema te Bergen en door de afd. Utrecht
de heer A. Burggraaf te Bodegraven.

6. Verkiezing van een lid van den Centralen Raad wegens periodieke
aftreding van den heer W. ten Hoopen, die niet herkiesbaar is.

Door de afd. Zuid-Holland is candidaat gesteld de heer Dr. P. Roodzant
te Den Haag, door de afd. Noord-Brabant de heer M. den Hartog te
Den Bosch, door de afd. Zeeland en Groningen—Drenthe de heer E.
Rutgers te Friezenveen en door de afd. Utrecht de heer A. M. Wellensiek
te Amersfoort.

7- Verkiezing van een plaatsvervangend lid van den Centralen Raad
wegens periodieke aftreding van den heer P. van Kempen, die niet herkies-
baar is. Hiervoor zijn geen candidaten gesteld.

Mocht de heer Rutgers gekozen worden tot lid van den Centralen Raad,
dan ontstaat er een tweede vacature voor plaatsvervangend lid van dien
Raad. Voor de vacature van den heer Rutgers is door de afd. Groningen—
Drenthe candidaat gesteld de heer L. van Bergen te Gieten.

8. Voorstel van het Algemeen Bestuur tot opnieuw vaststellen voor
den tijd van 5 jaren van het reeds bestaande bindend besluit inzake zieken-
fondsen.

Alvorens tot dit voorstel over te gaan, heeft het A.B. daarover de meening
ingewonnen van de afdeelingen en van den C.R. Van geen enkele zijde
zijn daartegen bezwaren ingebracht.

a. medewerking te verleenen aan ziekenfondsen, indien de statuten
en/of de reglementen van die fondsen niet zijn goedgekeurd ;

b. medewerking te verleenen aan ziekenfondsen, waaraan tevens
werkzaam zijn dierenartsen, niet-leden der Maatschappij voor Dier-
geneeskunde, tenzij deze schriftelijk verklaren zich aan alle, door de
Maatschappij of één harer afdeelingen vastgestelde bindende besluiten
en bepalingen betreffende ziekenfondsen en de daarop bij overtreding
vastgestelde straffen te zullen onderwerpen.

1. bij een slechts in één afdeeling werkend ziekenfonds door het bestuur
der bijzondere afdeeling, in wier werkgebied de zetel van het ziekenfonds
gevestigd is ;

2. bij een over twee of meer afdeelingen werkend ziekenfonds door het
Hoofdbestuur der Maatschappij.

De onder b bedoelde schriftelijke verklaring wordt afgelegd op gezegeld
papier ; de redactie van deze verklaring wordt door het Hoofdbestuur
vastgesteld.

Geen goedkeuring kan worden verleend, indien in de statuten en/of
in de reglementen van het ziekenfonds niet uitdrukkelijk is vastgelegd,
dat het begrip over „vrije dierenartsenkcuze" wordt toegepast, zooals dit
door de Maatschappij voor Diergeneeskunde is vastgesteld.

Dit bindend besluit is, met inachtneming van het bepaalde in art. 62
van het Huishoudelijk Reglement, geldig tot 1 Januari 1947."

9. Voorstel van een door het A.B. daartoe aangewezen commissie,
bestaande uit de heeren Prof. Dr. H. Schornagel, Prof. Dr. G. Krediet
en Dr. A. A. Overbeek, tot wijziging van enkele artikelen van het Huis-
houdelijk Reglement. Deze wijzigingen zijn :

Art. 33, ie alinea, zal dan luiden : Het Hoofdbestuur bestaat uit een
voorzitter, een onder-voorzitter en drie gewone leden, waarvan er één
door het Hoofdbestuur belast wordt met het toezicht op het finantieel
beheer. Het Hoofdbestuur wordt bijgestaan door een secretariaat, in te
stellen door het Algemeen Bestuur. Instructies en nadere voorschriften,

de taak van het secretariaat en de finantieele regeling daarvan worden
vastgesteld door het Algemeen Bestuur.

Art. 33, 2e alinea : De leden van het Hoofdbestuur worden voor den tijd
van drie jaren als zoodanig gekozen door de leden van de Maatschappij
in een algemeene vergadering.

Art. 33, alinea : De voorzitter is tweemaal dadelijk herkiesbaar. De
overige leden van het Hoofdbestuur zijn slechts éénmaal dadelijk herkies-
baar.

Art. 41, ie alinea. Hierin vervalt de zin : Aan den secretaris van de
Maatschappij kan bovendien een door de Algemeene vergadering te
bepalen toelage worden toegekend.

Bij de voorbereiding der laatste statuten- en reglementswijziging is
overwogen, betreffende het secretariaat voorstellen te doen in den geest
van het secretariaatsrappcrt 1933. Wel wes de aanleiding tot het instellen
der commissie van beperkten aard en betrof hoofdzakelijk de intercollegiale
rechtspraak, echter was de opdracht ruim gesteld en liet voorbereidingen
als bedoeld toe. Na het verschijnen van het genoemd rapport is de tegen-
woordige rt geling, secretaris — hoofdbestuurder — met toelage, gekomen.
In het rapport wordt deze genoemd een coort overgangstoestand naar
het „volledig" gesalarieerd secretariaat.

De praktijk heeft nu echter aangetoond dat er, behoudens het volledig
gesalarieerde, niet veel verschil is. De heer van Heusden heeft aan de
Mij. een volle dagtaak, soms meer dan dat en werkt met een ambitie en
energie voor onze zaken, welke hem de volledig gesalarieerde ambtenaar
zeker niet kan verbeteren.

Gezien de ervaring kan worden gezegd, dat deze regeling voldoet.
Echter van Heusden blijft niet altijd en het is de vraag of te zijner tijd
op analoge wijze kan worden verder gewerkt.

In de bovengenoemde voorbereidingscommissie is een en ander over-
wogen en voorgesteld dat, mocht een andere regeling aangewezen lijken,
deze mogelijk tc maken zonder den moeizamen weg der Statutenwijziging.

Art. 16 der Statuten bepaalt nu, dat samenstelling, bevoegdheid en
taakverdeeling van het bestuur in het huishoudelijk reglement worden
geregeld. Nu is er na die statutenwijziging, hoewel nog kort geleden tot
stand gebracht, veel gebeurd en wij leven snel. Het werk breidt zich
voortdurend uit en als de studie over „de toekomstige uitoefening der
diergeneeskunde" vruchten afwerpt, zal dat nog meer het geval worden.
De commissie meent nu, dat onder deze omstandigheden de min of
meer tweeslachtige toestand hoofdbestuurder •— secretaris met toelage
beter wordt vervangen door dien van secretariaat-in-dienst-der-Maat-
schappij. Deze figuur sluit niet iemand uit, die zijn sporen in ons vak heeft
verdiend, zich uit liefde voor dat vak geheel aan de Maatschappij geeft
en met bescheiden vergoeding tevreden is ; ze maakt echter ook den
secretaris, die van zijn betrekking leven moet, ook zelfs den mede in het
rapport geschetsten toestand van ien en 2en secretaris mogelijk.

Het lijkt ons verder aangewezen, benoeming, instructievaststelling,
salarisregeling enz. aan het Algemeen Bestuur over te laten. Uiteraard

heeft de algemeene vergadering door haar toezicht op de financiën als
anderszins desverlangd steeds het laatste woord.

Ter voorkoming van misverstand zij er nog op gewezen, dat het bestuur,
bij aanneming van het voorstel nog lang met den heer van Heusden op
de tot nog toe gegroeide prettige wijze hoopt te werken.

Het A.B. kan zich met dit voorstel volkomen vereenigen. In verband
echter met het bepaalde in art. 100 van het huish. reglement, nl. „De
wijziging treedt in werking op den isten Januari volgende op de maand,
waarin zij is aangenomen, tenzij bij het wijzigingsbesluit anders wordt
bepaald", wil het A.B. het voorstel aanvullen met de bepaling „Deze
wijziging treedt in werking op een nader door het A.B. te bepalen tijdstip."

10. Behandeling van het eventueel door de bestaande Stalcommissie
nog in te dienen rapport.

Aangezien dit rapport nog niet ingekomen is, heeft het A.B. daarover
geen advies kunnen geven. Het A.B. wilde echter gaarne medewerken
om, zoo dit rapport nog tijdig genoeg verschijnt, het op de Algemeene
Vergadering in behandeling te brengen.

11. Voorstel van de afd. Utrecht, om behalve de Prof. Dr. D. A. de
JoNG-Stichting ook het Jubileumfonds te subsidieeren. De afdeeling stelt
voor, de subsidie van de Maatschappij gelijkelijk te verdeelen tusschen de
de JoNG-Stichting en het Jubileumfonds.

Dit voorstel was reeds op een vorige vergadering gedaan, kon toen
echter door de afdeelingsafgevaardigden niet gesteund worden, omdat
zij daarvoor geen mandaat hadden. Er is toen reeds gewezen op het nut
van het Jubileumfonds, dat zich ten doel stelt de bevordering van veterinair
onderzoek en onderwijs. Het heeft dit in de afgeloopen jaren gedaan o.a.
door het houden van cursussen over vischkeuring en bijenziekten, alsmede
door finantieelen steun aan de Veterinaire Week, terwijl nu ook een subsidie
is gegeven voor de bestudeering van biggenziekten. Het fonds is in 1922
opgericht en ontvangt van geen enkele zijde subsidie.

Het A.B. kan zich niet vereenigen met het verzoek van de afd. Utrecht
om een gedeelte van de subsidie, bestemd voor de Prof. Dr. D. A. de Jong-
Stichting, daarvan af te nemen en dat te bestemmen voor een andere
stichting, in dezen het Jubileumfonds. Het A.B. bleek van meening, dat
de Mij. aan de nagedachtenis van Prof. de Jong verschuldigd is en in
verband met de door haar genomen besluiten verplicht is om, zoolang
de finantieele toestand van de Maatschappij dit toelaat, de subsidie aan
de Prof. Dr. D. A. de Jong-Stichting op ƒ 500.— te handhaven.

Het A.B. wilde echter zoo mogelijk ook medewerken tot het steunen van
het Jubileumfonds, dat toch een zuiver veterinaire aangelegenheid is.
Het stelt daarom aan de Alg. Vergadering voor om naast de handhaving
van de subsidie van ƒ 500.— aan de Prof. de Jong-Stichting aan het
Jubileumfonds voor het jaar 1942 te verstrekken een subsidie van ƒ 200.—

12. Verslag van den toestand van de Maatschappij, van hare geld-
middelen, van het D. F. van Esveld-fonds, van het Ondersteuningsfonds
en van de Acta Veterinaria Neerlandica, waarvoor verwezen wordt naar
dit nummer van het Tijdschrift.

Deze begrooting is ontworpen in verband met de voor het oogenblik
bestaande omstandigheden. In hoeverre daarin wijzigingen zullen moeten
worden aangebracht, valt op het oogenblik niet te zeggen, omdat het
onmogelijk te zeggen is welke omstandigheden zich in den loop van het
jaar 1942 nog zullen voordoen.

Door den voorzitter der Maatschappij zal daaromtrent nog een nader
verzoek aan de Alg. Vergadering gedaan worden.

In de volmachten der afdeelings-afgevaardigden behooren niet alleen
het aantal, maar ook de namen van de leden, die op de afdeelingsvergade-
ring hun stem uitbrachten, te worden vermeld. Zijn niet alle opgegeven
leden bij de stemming over een bepaald agendapunt aanwezig geweest,
dan behoort dit ook in de volmacht te worden vermeld ; deze leden zijn
dan gerechtigd bij dat punt nog op de algemeene vergadering te stemmen.

De volmachten der afgevaardigden worden vóór de vergadering bij den
secretaris ingediend ; indien mogelijk verdient het aanbeveling deze
uiterlijk eenige dagen vóór de vergadering aan het adres van den secretaris,
In de Betouwstraat 30, Nijmegen, in te zenden.

Wetenschappelijke vergadering in de groote dinerzaal van het Jaarbeurs-
restaurant.

Het programma van deze vergadering zal nog tijdig in één der volgende
nummers van het Tijdschrift worden bekend gemaakt.

Rekening en Verantwoording van de Maatschappij voor Diergeneeskunde over het jaar 1940.

2.462.50
1.248.—
1.620.—
879-

1-947-
1.872.—
i.501.50

2-693.50
648.—

1.128.—
780.—

384-—

/ 8.750

769

870
3.000
480
570
\'39
57
\'54
92

90
128

573
29
1.000
300
171

785

■9

54
16

20
38

40
62
42

,, Spaarbank .... - 1.727.37
„ Postspaarbank - 2.061.81
„ Effecten ...... - 7-4Ö4-37

Rekening en Verantwoording van het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde. Deel 67. Jaargang 1940.

Opbrengst advertenties iste halfjaar ƒ 412.74
Opbrengst advertenties 2de halfjaar - 199.92

Rekening fa. van Boekhoven iste halfjaar ƒ 4.025.71
Rekening fa. van Boekhoven 2de halfjaar - 3.990.32

Honorarium medewerkers................................................................................- 1.569.50

Honorarium vertalingen....................................................................................- 7g.—

Verschotten.......... ..................................................................................- 131.43

Nadcelig saldo 1939 ......................................................................................- 220.99

FINANTIEEL VERSLAG VAN HET TIJDSCHRIFT VOOR DIER-
GENEESKUNDE, Deel 67, Jaargang 1940.

Bij vergelijking van de cijfers van de rekening en verantwoording over 1940 met
de cijfers van de begrooting over 1940 valt het volgende op.

De kosten van zetten, drukken, binden enz. waren geraamd op ƒ 7875.—. Deze zijn
gebleven bij ƒ 7212.74, niettegenstaande de velprijs, die geraamd was op ƒ 93.75, in het
begin van het jaar reeds bedroeg ƒ 96.25, vanaf 1 Mei door een nieuwe stijging van het
arbeidsloon en stijging van den papierprijs bedroeg/ 103.—. De daling is alleen gekomen
doordat de omvang van het Tijdschrift, geraamd op 84 vel, in werkelijkheid is geworden
71 ^s/8 ^ve\'> dus I2³\'₈ vel minder. De daling van het aantal vellen in de eerste maanden
vindt haar oorzaak in de uitgifte van kleinere nummers, doordat er minder copy aan-
wezig was, na 10 Mei in het feit dat drie maal twee nummers samengevoegd werden
tot één nummer. Vanaf 15 September verscheen het Tijdschrift wederom geregeld
tweemaal per maand.

De post voor platen, cliché\'s en tabellen, geraamd op ƒ 400.—, bedroeg ƒ457.98.
De post honorarium medewerkers bleef in verband met de mindere uitgave ruim
ƒ300.-— onder de begrooting. Deze post heeft echter nog een schuld van ƒ 17.75 aan
een in Indië wonenden medewerker.

De post honorarium vertalingen, geraamd op ƒ 175.—, bedroeg slechts ƒ 79.—.
Voor een gedeelte is deze post lager doordat Prof. Dr. O. Nieschulz zich wederom
belangeloos beschikbaar had gesteld voor de vertalingen in het Duitsch, voor een ander
gedeelte doordat onze vertaler in het Fransch, Prof. Dr. L. Geurden te Gent, het hem
toekomende honorarium ad ƒ40.- door de tijdsomstandigheden nog niet in ontvangst
heeft kunnen nemen.

De post porti liep terug van geraamd ƒ 325.— tot ƒ215.88. Dit geschiedde in het
begin van het jaar door de toen verlaagde porti, in het tweede gedeelte van het jaar
door de onmogelijkheid het Tijdschrift naar de leden buiten Nederland, in hoofdzaak
naar Indië, te kunnen zenden.

Bij de inkomsten bleef de post opbrengst van abonnementen ƒ 60.— onder de
begrooting. Er zijn echter nog een 15-lal abonnementen buiten Nederland te innen,
wat onder normale omstandigheden deze post met ongeveer ƒ 270.— zou verhoogd
hebben.

De exploitatie in het jaar 1940 sluit met een voordcelig saldo van ƒ 1164.47, zoodat
na aftrek daatvan van het nadcelig saldo waarmede begonnen werd ad ƒ 220.99, voor
het jaar 1941 begonnen kan worden met een saldo van ƒ943.48.

De exploitatie van het Tijdschrift over de laatste 5 jaren geeft de volgende cijfers te
zien :

Namens de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde,
De Penningmeester,
w.g.: A. van Heusden.

Subsidie Maatschappij voor Diergeneeskunde..............................................ƒ g.500.—

Opbrengst abonnementen, verkochte exemplaren........................................- 1.650.—

Kosten voor zetten, drukken enz. van 84 vel i ± ƒ 108.— per vel rond .. ƒ 9.000.—

Honorarium medewerkers..................................................................................- 1.800.—

Het opmaken van een begrooting van het Tijdschrift voor het jaar 1942 is een slag
in de lucht. Het is voor het oogenblik onmogelijk te zeggen hoe de exploitatie van het
Tijdschrift over 1942 verloopen zal.

De begrooting is ontworpen op een omvang van het Tijdschrift van 84 vel; blijft
voor 1942 nog de bepaling bestaan, dat op die uitgave 30% moet worden bekort, dan
wordt de omvang ongeveer 60 vel en is de post kosten drukken enz. ƒ gooo.— veel te
hoog. Aan den anderen kant is niet bekend of de kosten per vel nog zullen stijgen.
Wel is 11a het ontwerpen van de begrooting bekend geworden, dat drukwerk en alles
wat daarmede in verband staat opnieuw belast zal worden met een verhooging van
2 of 2i% als verplichte bijdragen in het Algemeen Sociaal Fonds van de grafische
bedrijven. Ook kan de kans bestaan, dat er tenslotte heelemaal geen papier meer
verkrijgbaar is, zoodat dan vanzelf het Tijdschrift niet meer zal kunnen verschijnen.

De post opbrengst abonnementen is hooger genomen dan de opbrengst over 1940.
Die over ig40 is feitelijk echter te laag, omdat nog een 15-tal abonnementen, die in het
buitenland loopen, niet afgerekend konden worden. Dit beteekent een bedrag van
ongeveer ƒ 270.—-.

De Redactie stelt aan de Algemeene Vergadering voor, de begrooting in dezen vorm
te willen accepteeren. Zij zal van haar kant, zooals steeds, trachten de uitgave van het
Tijdschrift zoo goed mogelijk en zoo zuinig mogelijk te doen, waarbij echter de waarde
van het Tijdschrift voorop moet blijven staan.

Bij vergelijking van de cijfers van de rekening en verantwoording met die van de
begrooting blijkt, dat de post voor drukken is verhoogd met ruim ƒ 125.—. Dit is
gekomen door verschillende oorzaken. Doordat gebleken is, dat de oplage van 900
exemplaren van het jaar 1940 ongeveer geheel verbruikt was, was het noodig de oplage
op te voeren tot 950. De uitgave zelf is in plaats van 11 vel, waarop zij gebracht was
bij de begrooting, gestegen tot 11} vel. De kosten van het drukken zijn verhoogd met
4 % arbeidsloon en f 4.— per vel wegens verhooging van den papierprijs, terwijl
bovendien op het geheel nog gekomen is omzetbelasting ad 5%.

De posten voor omslagen en porti zijn iets hooger, die voor circulaires en onkosten
redactie zijn iets lager.

De inkomsten zijn gelukkig ook hooger. De post opbrengst advertenties is ƒ 25.—
hooger dan begroot, die voor opbrengst verkochte exemplaren ruim ƒ 25.—.

Door een en ander is ontstaan een tekort van ƒ 78.84, welk bedrag door de Maat-
schappij is aangevuld.

■ f	750 —
-	100.—
-	128.25
■ ƒ	978.25
• ƒ	878.68
-	53-68
-	54-4°
-	14.84
•	55-49
. ƒ	1.057.09
. f	i .057.09
	9/8.25

Door langzame stijging van het aantal leden van de Maatschappij, maar vooral door
de stijging van het aantal candidaat-leden, die alle het Jaarboekje ontvangen, is het
noodig de oplage voor het Jaarboekje 1942 uit te breiden tot 1000 stuks, terwijl dit
vermoedelijk wel uitgegeven zal worden in de uitgebreidheid van lij vel. Ook in
verband met de verdere bijkomende onkosten als verhooging van arbeidsloon, den
verhoogden papierprijs en de omzetbelasting, is het noodig geworden, deze post te
brengen op ƒ 900.—. De overige posten van uitgave zijn in aansluiting aan de jaarlijks
terugkeerende posten met een geringe verhooging in verband met de omstandigheden.

De opbrengst van advertenties is gesteld op het bedrag van 1941 en die van verkoop
van exemplaren op het bedrag van ƒ 110.—. Een en ander zal tot gevolg hebben dat,
wil men een sluitende begrooting maken, de subsidie van de Maatschappij moet opge-
voerd worden tot ƒ 875.—. Met deze subsidie zal, onvoorziene omstandigheden als
abnormale papierprijsverhooging enz. uitgesloten, het mogelijk zijn de uitgave van het
Jaarboekje 1942 te doen.

Ondergeteekende zal in de maand Augustus afwezig zijn. Een lijst
met de namen der waarnemers, alsook met de tijden waarin zij be-
schikbaar zijn, is in het bezit van den secretaris der Maatschappij,
A. van Heusden, In de Betouwstraat 30, Nijmegen.

Waarnemers gelieven de afspraken, die na 1 Augustus tot stand
komen, aan den heer van Heusden te berichten.

Correspondentie, die geen haast heeft, bv. voor assistentie gedurende
de komende staltijd met de t.b.c.-bestrijding, kan aan mij gericht blijven.

Het stemt tot groote dankbaarheid, dat het verslag over het jaar 1940, het jaar waarin
zich ook in Nederland zulke groote betreurenswaardige zaken hebben afgespeeld, kan
begonnen worden met de mededeeling dat onder de dierenartsen in Nederlatrd geen
dooden gevallen zijn. Wel verblijven vermoedelijk trog een tweetal leden, die begin
Mei als paardenarts in dienst waren, in het buitenland, maar ook voor dezen willen
we hopen dat zij binnen korteren of langeren tijd behouden op vaderiandschen bodem
zullen terugkeeren.

Is er dan door de dierenartsen lichamelijk geen letsel ondervonden van den oorlog,
verschillende van hen hebben groote schade geleden, hetzij als gevolg van de van
hoogerhand genomen maatregelen bij het begin van den oorlog, hetzij door de voor-
schriften hun huis en goed te moeten verlaten bij de plaats gehad hebbende evacuatie,
hetzij door de oorlogshandelingen.

Toen dit aan het Hoofdbestuur bekend werd, heeft het gemeend, ter leniging van
die schade een beroep te moeten doen op de hulpvaardigheid van de overige collega\'s.
Na een voorloopige mededeeling daarover, verscheen bij het Tijdschrift van 1 Juli
een oproep van den voorzitter zoowel voor steun op geldelijk gebied als voor steun
in den vorm van het beschikbaarstellen van instrumenten en boeken. Deze oproep had
een groot succes. Direct kwamen vele en groote giften binnen, zoodat aan het eind van
het jaar in totaal ontvangen was een bedrag van ƒ 7192.—. Daarnaast waren van
verschillende collega\'s aanbiedingen ontvangen voor het afstaan van boeken eir instru-
menten, terwijl door de firma Aesculaap geneeskundige praeparaten ter beschikking
van de ergst getroffen slachtoffers werden gesteld.

Voor regeling van de toe te kennen schadevergoeding was door het H.B. een com-
missie aangewezen, bestaande uit den voorzitter van de Maatschappij en de heeren
J. H. ten Thije, J. A. J. M. Kirch en L. W. de Waardt, wonende in de streken waar
de meeste schade geleden was, benevens den penningmeester van de Maatschappij.

Aan een achttal slachtoffers werd, behalve de te hunner beschikking gestelde instru-
menten, boeken en praeparaten, uitgekeerd een bedrag van ƒ 4275.—. Van één van
hen is het gegeven bedrag terug ontvangen, omdat hij voldoende gesteund werd uit de
officieele uitkeeringen.

Naast deze uitkeering is door de Maatschappij aan een tweetal leden aan ieder nog
een renteloos voorschot verstrekt van ƒ 500.—, teneinde hen in staat te stellen, hun
werkzaamheden te kunnen blijven voortzetten.

Van de op 1 Januari 1940 aftredende leden van het H.B. had de heer H. Venema
zich wegens verandering van werkkrirrg en daardoor het verlaten van de door hem
vertegenwoordigde afdeeling niet meer beschikbaar gesteld. In zijn plaats werd als
afgevaardigde van de afd. Groningen—Drenthe gekozen de heer J. Anema te Zuidhorn.

Aan het eind van het jaar waren aan de beurt van aftreden als lid van het Algemeen
Bestuur de afgevaardigden van de afdeelingen Overijssel, Gelderland—Overijssel,
Noord-Holland en Noord-Brabant, de heeren G. S. E. Vegter, Dr. R. van Santen.
H. J. Odé en G. v. d. Werf. Alleen deze laatste was niet herkiesbaar. In zijn plaats
werd door de afd. Noord-Brabant aangewezen de heer J. A. J. M. Kirch te Den Bosch,
die deze benoeming tijdelijk aannam.

De eerste vergadering van het H.B. was uitgeschreven tegen 27 April. Na het
uitschrijven van die vergadering is afgekomen de Koninklijke goedkeuring d.d. 12 April
1940 op de in de vorige Algemeene Vergadering vastgestelde Statuten van de Maat-
schappij. Daardoor werd deze vergadering een vergadering van het Algemeen Bestuur
en deden de nieuw gekozen leden in het H.B., de heeren Dr. A. A. Overbeek en H.
Venema, hun intrede in het H.B.

Behalve de vergadering van het A.B. van 27 April vergaderde het nog op 13 Juli
en 18 October, terwijl daarnaast het H.B. nog bijeenkwam op 8 Juni, 6 Juli, 13 Juli,
12 October en 29 November.

Over al deze vergaderingen is een kort verslag uitgebracht in het Tijdschrift, welke
verslagen voorkomen in de nummers van 1 Juli blz. 612, 15 October blz. 877, 15 Decem-
ber blz. 1094 en i Februari 1941 blz. 158. In al deze verslagen zijn vermeld de voor-

naamste punten, die op die vergaderingen behandeld zijn, zoodat voor kennisneming
daarvan verwezen wordt naar die verslagen.

De jaarlijksche Algemeene Vergadering is dit jaar gehouden op 18 en 19 October,
op den eersten dag het huishoudelijk gedeelte, op den tweeden dag het wetenschappelijk
gedeelte.

Op het huishoudelijk gedeelte werden de secretaris van de Maatschappij en die van
den Centralen Raad, de heeren A. van Heusden en K. Schuytemaker, herkozen.

Een voorstel van de afd. Zuid-Holland tot wijziging van art. 61 van het Huishoudelijk
Reglement der Maatschappij weid aangenomen.

De hoofdschotel van deze vergadering was de behandeling van het door de daarvoor
benoemde commissie uitgebrachte rapport inzake de tuberculose-bestrijding. Na
uitvoerige discussies hierover werd dit rapport, behoudens enkele kleine wijzigingen
door de Alg. Vergadering aangenomen. Naast dat rapport werden aangenomen de
door het A.B. voorgestelde richtlijnen, te voegen bij het rapport, in welke richtlijnen
in het kort werd aangegeven op welke wijze naar het oordeel van de Maatschappij de
t.b.c.-bestrijding dient te worden geleid.

De verslagen van den toestand van de Maatschappij, van hare geldmiddelen, van het
D. F. van EsvELD-fonds, het Ondersteuningsfonds en van de Acta Veterinaria Neer-
landica werden goedgekeurd. Dit geschiedde ook met de door het A.B. ontworpen
begrooting voor het jaar 1941, bij welk ontwerp door het A.B. voorgesteld was de jaar-
lijksche contributie te brengen van ƒ 24.— op ƒ 25.—.

Op het wetenschappelijk gedeelte, dat geopend werd met een korte rede van den
voorzitter, hield Prof. C. F. van Oijen een voordracht over „Richtlijnen bij het bac-
teriologisch onderzoek van slachtdieren" en de heer J. H. ten Thije een voordracht over
„Enkele opmerkingen over het onderzoek van het digestie-apparaat", terwijl tenslotte
door de N.V. Nedigepha te Amsterdam werd vertoond de geluidsfilm van de
„Behringwerke" over ,,De bestrijding van de steriliteit van paard en rund".

Voor kennisneming van de notulen van deze vergadering wordt verwezen naar het
Tijdschrift van 1 December blz. 1032.

Konden gedurende de eerste vier maanden van het jaar de dierenartsen nog
voldoende beschikken over de voor de uitoefening van hun praktijken en eventueele
keuringsdiensten benoodigde benzine, na 10 Mei trad daarin een zeer ongunstige
verandering op. Gedurende de maanden Mei en Juni was de benzine-verstrekking
opgedragen aan de burgemeesters der verschillende gemeenten, die daarvoor plaatselijke
commissies hadden ingesteld. Hierbij deden zich groote bezwaren en ongelijkheden
voor. Besloten werd daarom met ingang van 1 Juli daarvoor een Rijksregeling vast te
stellen, waarbij de distributie van benzine werd opgedragen aan de Rijksinspecteurs
van het Verkeer in de verschillende provincies.

In aansluiting aan een ingekomen verzoek van het Rijksbureau voor Aardolie-
producten was door het H.B. voor elke provincie aangewezen een dierenarts, die als
gemachtigde van de Maatschappij de Rijksinspecteurs zou advisecren omtrent de
hoeveelheid benzine, die aan de verschillende dierenartsen kon worden toegekend.
De namen van deze adviseurs staan vermeld in het Tijdschrift van 1 Juli 1940 blz. 619.
Toen na korten tijd bleek, dat de hoeveelheid benzine, die aan de dierenartsen verstrekt
werd, beslist ontoereikend was voor de uitoefening van hun werkzaamheden, werd
namens het H.B. aan den Secretaris-Generaal van het Departement van Waterstaat
een schrijven gezonden, met verzoek te willen trachten daarin verbetering te brengen.
In aansluiting daaraan had een bespreking plaats van een tweetal leden van het H.B.
met den Inspecteur-Generaal van het Verkeer te Den Haag. Hoewel de ter beschikking
van de dierenartsen gestelde hoeveelheid benzine niet voldoende toereikend was, mocht
men in het algemeen, enkele uitzonderingen daargelaten, tevreden zijn over de wijze
waarop deze distributie geregeld werd.

Ook werd aan de practiseerende dierenartsen toegestaan hun auto of motor te
gebruiken gedurende den tijd van des avonds 10 uur tot des morgens 4 uur, een tijd
waarin in het algemeen het gebruik van motorrijtuigen verboden was.

In het vorig jaarverslag was medegedeeld dat door het H.B. voor elke provincie een
dierenarts aangezocht was, die bereid zou zijn een cursus inzake veterinaire lucht-

bescherming te volgen om daarna als leeraar en vraagbaak voor de dierenartsen in zijn
provincie te kunnen optreden. De namen van hen, die zich daarvoor beschikbaar
gesteld hebben, zijn vermeld in het Tijdschrift van i Februari blz. 153. De cursus is
gehouden voor een gedeelte in de Militaire Gasschool te Breda, voor een ander gedeelte
aan de Faculteit der Veeartsenijkunde van de Rijks-Universiteit te Utrecht.

Nadat in Mei de oorlogstoestand ingetreden was en de Inspecteur voor Bescherming
van de Bevolking tegen luchtaanvallen afgetreden was, is de oorspronkelijk opgezette
regeling niet tot uitvoering gekomen.

Door de Maatschappij werd ten behoeve van haar leden een collectieve bankgarantie
gesteld ter vervanging van de persoonlijk door de leden te stellen garantie, welke garantie
gesteld moest worden om gebruik te kunnen maken van het ingestelde Bureau voor
Genees- en Verbandmiddelen.

Ook werd door de Maatschappij nog een verzoek gericht tot het Ministerie van
Onderwijs, Kunsten en Wet\'nschappen, in verband met het niet aanwezig zijn van
een behoorlijke Röntgeninstallatie aan de Faculteit der Veeartsenijkunde.

Moest in het vorig jaarverslag medegedeeld worden, dat op de door de Maatschappij
uitgeschreven prijsvraag over een vergelijkend onderzoek van de economische gebruiks-
waarde van het paard tegenover die van den motor slechts één antwoord was inge-
komen, nu moet de mededeeling volgen dat de commissie van beoordeeling, hoewel
erkennende de vele goede aanwijzingen, die in dat antwoord voorkwamen, het toch
niet van dien aard achtte dat het voor een belooning in aanmerking mocht komen.

De Code voor dierenartsen is in den loop van dit jaar verschenen, hetgeen voor de
commissieleden, de heeren H. A. Kroes, Dr. J. H. Picard en E. Rutcers, een groote
voldoening was. Zij is met het Tijdschriftnummer van 15 Augustus aan alle leden
toegezonden.

Al was door den verhoogden rentestandaard de opbrengst van de rente bij het van
EsvELD-fonds gestegen tot ƒ675.84, toch bleef deze nog onder de ƒ 700.—, de grens
die indertijd gesteld was om hetgeen wat van de rente van dat jaar overbleef te kunnen
storten in het Ondersteuningsfonds. Het fonds had dit jaar dan ook geen uitgaven.

Het kapitaal van het Ondersteuningsfonds steeg van ƒ 13.273.55 tot ƒ 14.741.68.
Voor een tweetal ondersteuningen werd gedurende dit jaar verstrekt ƒ 810.—. Deze-
vermeerdering van het kapitaal geschiedde door de bijdrage van de Maatschappij
ad ƒ 1000.—, de vrijwillige bijdragen ad ƒ413.—, de gekweekte rente ad ƒ505.40 en
de koerswinst op effecten ad ƒ 290.—.

Van den Centralen Raad zal een afzonderlijk verslag, uitgebracht door den secretaris
van dien Raad, achter dit verslag gevoegd worden.

Door den secretaris van de Groep Kennis \\an menschelijke voedingsmiddelen van
dierlijken oorsprong is reeds een verslag uitgebracht, welk verslag opgenomen is in het
Tijdschrift van 15 Maart 1941, blz. 436.

Het Bureau voor Plaatsvervanging stond gedurende dit jaar onder leiding van den
secretaris der Maatschappij. Gedurende de eerste helft van het jaar waren de werk-
zaamheden voor dat Bureau door de gedurende de eerste vier maanden nog bestaande
mobilisatie en de in de beide volgende maanden bestaanden oorlogstoestand zeer gering.
Toen ongeveer 1 Juli enkele jonge dierenartsen gedemobiliseerd werden, kwamen er
collega\'s, die zich voor waarneming beschikbaar stelden, viij. Hun aantal was echter
gering. In het algemeen waren door de tijdsomstandigheden de aanvragen voor een
vervanger in de gewone praktijk miniem ; later, toen de vooruitzichten kwamen voor
de t.b.c.-bestrijding, kwamen er meer aanvragen in. Er moest toen echter vaak op een
aanvrage of een assistent beschikbaar was een ontkennend antwoord worden gegeven.
Dit werd in den loop van het jaar ook nog niet beter, omdat er in dien tijd slechts
weinig nieuwe dierenartsen bij kwamen.

Het vervullen van het directoraat blijft een ondankbaar werk. Niettegenstaande er
voortdurend op gewezen woidt dat een vervanger of assistent verplicht is, steeds direct
kennis te geven wanneer hij in vervanging treedt of deze verlaat en daarnaast aan
de dierenartsen, die een assistent of waarnemer vragen, steeds bij de opgave gevraagd
werd mededeeling te doen van dengene, die bij hem werkzaam komt, werd aan die

verplichting of aan dat verzoek vaak niet voldaan. Dat daaruit voor het Bureau
onnoodige werkzaamheden en voor de Maatschappij onnoodige kosten voortvloeien,
laat zich begrijpen. Alleen een vlotte medewerking van de leden en van de zich
beschikbaar stellende waarnemers zal daarin verbetering kunnen brengen. Gelukkig
waren er op deze klacht ook nog gunstige uitzonderingen. Het wijzen op het niet nakomen
van die verplichting geschiedt echter om te trachten gedaan te krijgen dat in dat aan-
geven verbetering komt.

Van de Commissie Post-Universitair Onderwijs en van de Commissie voor onderzoek
en bestrijding der kwakzalverij zijn dit jaar geen verdere werkzaamheden uitgegaan.

In de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde trad dit jaar geen ver-
andering op. De aan de beurt van aftreden zijnde Redactieleden Prof. Dr. J. A. Beijers
en Dr. C. Bubberman werden door het A.B. in zijn vergadering van 18 October her-
kozen.

Terwijl bij de begrooting van het Tijdschrift deze opgesteld was op een uitgave van
84 vel, verscheen het Tijdschrift slechts in 71⁵/₈ vel, een vermindering dus van 12³/_s vel.
Was dit in het begin van het jaar veroorzaakt doordat er niet zoo veel copy aanwezig
was, na 10 Mei werkten daarbij mede de oorlogsomstandigheden, als gevolg waarvan
enkele nummers werden gecombineerd. Zoo verschenen gecombineerd de nummers
11 en 12, 14 en 15, en 16 en 17. Daarna verscheen het Tijdschrift weer op de gewone
wijze. Dooi deze vermindering van omvang ontstond er, niettegenstaande een ingetreden
verhoogirg van den velprijs zoowel in verband met de verhooging van de arbeidsloonen
als met de verhooging van den papierprijs, een overschot op de exploitatie. Was er
begonnen met een nadeelig saldo van ƒ 220.99, er ontstond een voordeelig saldo van
ƒ1164.47, zcodat het jaar sloot met een voordeelig saldo van ƒ943.48.

Het Diergeneeskundig Jaarboekje 1940 verscheen in een omvang van 11 J vel. Nieuwe
rubrieken waren er dit jaar niet in opgenomen, terwijl alle tot nu toe voorkomende
waren gebleven. De exploitatie sloot in verband met de in het najaar van 1939 reeds
ingetreden verhooging van den papierprijs met een nadeelig saldo van ƒ 19.19.

Van de Acta Veterinaria Neerlandica en van den Catalogus van de Bibliotheek van
de Veeartsenijkundige Faculteit verschenen dit jaar geen nieuwe uitgaven.

Ook dit jaar was de Maatschappij vertegenwoordigd in de Veterinaire Gezondheids-
commissie dcor voorzitter en secretaris. Daardoor mede in staat gesteld door den steun
van de Coöp. Landbouwersbank en Handelsvereeniging (W.A.) te Meppel was na
een daarover gehouden bespreking in de Vet. Gezondheidscommissie door den dieren-
arts Dr. H. Jalvinch te Ruinerwold een uitgebreid onderzoek ingesteld over de toe-
passing van het reconvalescentenbloed bij de bestrijding van het mond- en klauwzeer.
Over dit onderzoek was door Dr. Jalvinch een rapport uitgebracht, welk rapport
mede met hulp van de Maatschappij aan alle leden van de Maatschappij is toegezonden.

De Maatschappij is dit jaar vertegenwoordigd geweest door den heer J. P. v. d.
Slooten te Utrecht in het Nederlandsch Congres voor Openbare Gezondheidsregeling
en door Dr. H. J. van Nederveen te Den Haag in de Nederlandsche Centrale Ver-
eeniging tot Bestrijding der Tuberculose.

Door de afd. Utrecht was verzocht goedkeuring van een aangebrachte wijziging
van art. 27 van haar huishoudelijk reglement. Deze wijziging stond in verband met het
nieuw aangenomen Huish. Regl. van de Maatschappij, waarin in art. 63 de mogelijkheid
geopend werd, dat een klacht kan worden ingediend bij en behandeld worden door
een afdeeling. Het Reglement van de Maatschappij laat de mogelijkheid open, die
behandeling te doen geschieden hetzij door het bestuur van de afdeeling, hetzij door
een door de afdeeling te benoemen afdeelingsraad. De afd. Utrecht had besloten tot
de instelling van een afdeelingsraad. Deze wijziging werd door het H.B. goedgekeurd.

In de Algemeene Vergadering was door de afd. Utrecht voorgesteld over te gaan
tot het instellen van een stalcommissie, welke commissie aanwijzingen zou geven voor
de toepassing van de isolatie in den stal wanneer in dien stal dieren, lijdende aan t.b.c.,
voorkwamen. De benoeming van de leden van die commissie was overgelaten aan het
H.B. Dit had in zijn vergadering van 29 November besloten daarvoor te vragen de
heeren Prof. Dr. J. A. Beijers, Prof. Dr. L. de Blieck, A. D. van Ec.k te Alkmaar, Dr.
A. A. Overbeek, Prof. Dr. G. M. v. d. Plank en Dr. C. J. Rab.

In verband met een ingekomen schrijven van de Faculteit der Veeartsenijkunde, in
welk schrijven verzocht werd aandacht te willen schenken aan het hoogst belangrijke
onderwerp over de vestiging van specialisten in één of ander onderdeel van de dier-
geneeskunde, was door het H.B. ingesteld een z.g. specialisatiecommissie, voor welke
commissie zouden worden gevraagd de heeren Dr. C. Brands, E. J. Dommerhold,
S. Stuurman, benevens een afgevaardigde van de Groep Kennis der menschelijke
voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong en een afgevaardigde van den Diergenees-
kundigen Kring Amsterdam.

Door den voorzitter werden meerdere malen besprekingen gehouden in Den Haag
zoowel met den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst als met den Directeur
van de Ned. Veehouderij-Centrale. Deze besprekingen gingen over een regeling van
de benzinetoe;wijzing, het kunnen gebruik maken van de auto door dierenartsen
tusschen des avonds 10 en des morgens 4 uur, het dienstbaar maken van de afslachting
van den veestapel aan de t.b.c.-bestrijding, de inkrimping van keuringsdiensten in
verband met de centralisatie eerst van de varkensslachtingen, later mede in verband
met de rundveeslachtingen.

Van den heer Directeur-Generaal van den Landbouw werden wederom geregeld
ontvangen de verslagen van landbouwkundige onderzoekingen, uitgaande van verschil-
lende proefstations. Van het verschijnen van die verslagen wordt steeds kennis gegeven
in het Tijdschrift.

Van de gelegenheid voor de leden om door middel van het secretariaat voor slechts
ƒ0.60 een abonnement te kunnen verkrijgen op „Erfelijkheid in Praktijk", uitgegeven
door de Ned. Genetische Vereeniging, wordt nog steeds slechts een bescheiden gebruik
gemaakt.

Prof. Dr. G. Krediet werd benoemd tot buitenlandsch correspondeerend lid van de
Koninklijke Vlaamsche Academie voor Geneeskunde van België ;

K. de Vink te Den Haag werd bij zijn aftreden als Inspecteur van de Volksgezondheid
benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau ;

Dr. C. J. Rab te Oosterbeek werd bij zijn aftreden als Hoofd van den vleeschkeurings-
dienst en Directeur van het openbaar slachthuis van de Gemeente Renkum benoemd
tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau ;

aan Dr. H. C. F. L. VVarnecke, Directeur van het openbaar slachthuis te Den Haaj,
werd als bewijs van groote waardeering voor de door hem bewezen diensten de grooe
gouden legpenning der Gemeente uitgereikt.

In den loop van het jaar traden 11 nieuwe leden tot de Maatschappij toe, wair
tegenover staat een verlies van 9 leden, nl. 4 door overlijden en 5 door bedanken. Te
overleden leden zijn : A. Kool te Ouderkerk a.d. Amstel, H. Poot te Zoetermee-,
H. A. Welman te Winterswijk en J. van Zijverden te Den Haag. Bovendien zijn neg
overleden de dierenartsen : J. L. G. Cayaux te Den Haag, M. J. H. Duysens te Heerlen,
P. Pu. Heynen te Boxmeer, R. Kattenwinkel te Kampen, Dr. C. C. van Lent ie
Den Haag en L. J. van Rhijn te Wageningen.

Op de Algemeene Vergadering der Maatschappij, gehouden op 19 October 1940,
werd door den voorzitter een enkel woord gezegd over het verlies van deze collega\';,
waarna eenige oogenblikken van eerbiedige stilte gewijd werden aan de nagedachtens
van die collega\'s.

Gedurende het verslagjaar was de samenstelling van den Centralen Raad : C. Ten-
haeff, voorzitter; H. R. W\'igersma, W. ten Hoopen, P. J. de Jong, leden ; K. Schuy-
temaker, secretaris ; E. Rutgers, Prof. Dr. J. A. Beijers, P. H. van Kempen, plv.v.
leden.

In 1940 is het mandaat van den secretaris door de algemene vergadering hernieuwd.
Er zijn in 1940 slechts twee vergaderingen van den Centralen Raad geweest:

a. de behandeling van een geschil tussen twee collega\'s over de uitvoering van de
vrije dierenartsenkeuze bij de medewerking aan de tuberculosebestrijding. Het gelukte
partijen tot elkander te brengen door het beter doen begrijpen van elkanders hande-
lingen, en zo is hier, naar het zich laat aanzien een voor de toekomst betere collegiale
verhouding voorbereid.

b. de vaststelling van regels voor het waarnemen van praktijken. Doel is hier te komen
tot de vaststelling van een conceptcontract, waarin de verhouding der partijen wordt
geregeld. Reeds menigmaal waren er meningsverschillen, vooral over vestiging na waar-
neming. Het is dan zeer moeilijk tot een uitspraak te komen, wanneer de goede basis,
een nauwkeurig contract, ontbreekt.

a. de behandeling van een geschil tussen twee collega\'s over de financiele afwerking
eener praktijkwaarneming. Ook hier ontbrak een contract, zoals bijna steeds bij der-
gelijke geschillen. Over het grondverschil kon echter de mening van den Centralen
Raad worden gegeven.

b. de behandeling van een klacht over het houden van een spreekuur in de plaats
van inwoning van een anderen collega. Door de bemiddeling van den Centralen Raad
is het spreekuur verder niet gehouden.

Met genoegen kan worden vastgesteld dat in de mobilisatiedagen en de daarop
volgende moeilijke tijden bij de oplossing van moeilijkheden bij praktijken en andere
diergeneeskundige werkzaamheden blijken zijn gegeven van een uitstekende inter-
collegiale verhouding tussen de Nederlandse dierenartsen. Zoals steeds kenmerkten de
vergaderingen van den Centralen Raad zich door de prettige onderlinge verhouding
der leden en hadden de vergaderingen en andere werkzaamheden onder leiding van den
voorzitter Tenhaeff een vlot verloop.

Door het Algemeen Bestuur is in zijn vergadering van 12 Juli 1941 met toepassing
van art. 12 sub c van het Huishoudelijk Reglement der Maatschappij wegens
wanbetaling geschrapt als lid Dr. F. A. A. van Diermen te Doorn.

In dezen tijd en eveneens voor de toekomst is het noodzakelijk het productievermogen
van den landbouw (in den ruimsten zin) zoo hoog mogelijk op te voeren, zoowel in het
belang van den individueelen boer als in het belang van de gemeenschap. Hierover is
onder deskundigen en belanghebbenden geen verschil van meening, met dien verstande
dat het productievermogen van het dier aan zekere grenzen is gebonden. Willen we
deze grens benaderen, dan klemt des te meer de goede zorg voor de gezondheid. Acciden-
teele ziekten doen de productie van het individu verminderen, verbreid optredende
aandoeningen die van den geheelen veestapel. Voor het rundvee behoeft de naam
mond- en klauwzeer slechts te worden genoemd om dit in het licht te stellen. Niet alleen
is de gezondheidstoestand der dieren van groot belang voor de productie, doch hierin
schuilt^ ook een belangrijke hygiënische factor voor den mensch, immers een aantal
dierziekten zijn gevaarlijk voor den mensch, bv. rundertuberculose, het besmettelijk
verwerpen der runderen, miltvuur, kwade droes, schurft, cysticercosis e.a.

Verder zal rekening gehouden moeten worden met de eischen, die het buitenland
aan onze veeteeltproducten stelt, want wij zijn op dit gebied een exporteerend land en
zullen dat in de toekomst moeten blijven ook.

Bij onvoldoende zorg voor den gezondheidstoestand van onzen veestapel en daaruit
voortvloeiende sterke productiedaling gaat de export automatisch achteruit, eventueel
teloor. De vroeger bestaande uitgebreide handel in levend vee, runderen, varkens en
schapen op Engeland is gaandeweg opgehouden. De uitvoer van fokvee, bv. van runderen,
van ons over de geheele wereld welbekend melkveeras wordt heel sterk belemmerd,
bijna steeds op grond van het gevaar voor overbrenging van besmettelijke ziekten.
Het is niet te voorspellen hoe in dit opzicht de toestand na de tijden van heden zal
worden, doch zeker is wel, dat een goed ingerichte veterinaire staatsdienst, gesteund
door, respect, samenwerkende met dito gezondheidsdiensten, üan den export van vee
en zuivelproducten ten goede zal komen.

De bestrijding, d. w. z. de behandeling, zoo mogelijk het voorkomen van accidenteele
ziektegevallen, kan worden overgelaten aan de zorg van den individueelen veehouder.
Er is geen hoekje in Nederland of er is voldoende deskundige hulp te krijgen en ... .
onvoldoende zorg bedreigt hier zoowel het eigen belang als dat van het dier, maar niet
het belang van anderen.

Bij verbreid optredende ziekten is dat anders. Goede zorg van den. individueelen vee-
houder schiet hier veelal tekort en onvoldoende zorg bedreigt niet alleen het eigen
belang, doch ook dat van anderen. Gezamenlijke bestrijding is hier aangewezen. De
ontsmettingsmaatregelen bij den vereenigingsstier, het door een dorpsvereeniging
gezamenlijk laten enten der varkens, rundert.b.c.-bestrijding, morbus pullorum-
bestrijding en uitroeiing der runderpest, mogen als voorbeelden worden vermeld.

Bij de bestrijding moet nadrukkelijk met den aard der smetstof, de wijze waarop
ze van het eene op het andere dier overgaat, kortom met vele omstandigheden rekening
worden gehouden.

Er zijn een bepaald aantal ziekten, die een groot gevaar kunnen opleveren, zoowel
voor dier als mensch, die door veterinaire politiemaatregelen zullen moeten worden
bestreden, zooals thans reeds gebeurt, omdat alleen door zeer strenge en ingrijpende
maatregelen verspreiding van smetstof kan worden voorkomen. Dit geldt in het bijzonder
voor ziekten, die snel om zich heen grijpen en veel sterfte veroorzaken, waarbij bovendien
de mogelijkheid op uitroeiing door maatregelen als bovenbedoeld aanwezig is, b.v.
runderpest, longziekte, kwade droes e.a. De bestrijding dezer ziekten kan in géén geval
aan het particulier initiatief worden overgelaten.

Er zijn andere ziekten, waarbij, hoewel minder dringend, toch ook Rijksbestrijding
aangewezen is, b.v. miltvuur, welke ziekte hier te lande wel niet tot decimeering van

den veestapel leidt, maar waarvan bestrijding van Rijkswege toch voor de hand ligt.
De smetstof dezer ziekte blijft jaren in den bodem leven en is gevaarlijk voor mensch
en dier ; exportbelangen eischen behoorlijke statistieken ; het is gebleken dat goede
Rijksmaatregelen het kwaad beperken. Particulier initiatief zou hier tekort schieten
en de ziekte leent zich evenmin voor georganiseerde vrijwillige bestrijding.

Uit bovenstaande moge voldoende duidelijk blijken, dal voor een aantal ziekten
bestrijding van Rijkswege noodzakelijk is ; hierbij treden de bekende veterinaire politie-
maatregelen in werking als aangifteplicht, afzonderingsgebod, verboden kringen,
vervoerverbod, ontsmetting van stallen, vervoermiddelen enz., afmaakstelsel.

Naast of tegenover de bovenbedoelde ziekten, waar bestrijding met veterinaire
politiemaatregelen is aangewezen, zijn er andere waar dat niet zoo is.

Het complex maatregelen, toegepast op de runder tuberculose, zou zeker tot teleur-
stelling leiden ; de aangifteplicht zou worden ontdoken of er zouden er zoovele komen,
dat het Rijksapparaat zou vastloopen.

Anders wordt het als bv. 80 % der veehouders bij gezondheidsdiensten is aangesloten
en de politiemaatregelen worden toepasselijk verklaard op de rest. Massale ontduiking
kan dan worden tegengegaan en voor vastloopen behoeft geen vrees te bestaan. Runder-
schurft veroorzaakt veel schade ; het onder de wet brengen van deze ziekte zou leiden
tot heel wat moeilijkheden, immers er komen bij het rundvee andere huidaandoeningen
voor, die bij oppervlakkig onderzoek niet gemakkelijk van schurft zijn te onderscheiden.
Het bekende markttoezicht, onafscheidelijk aan de veterinaire politiemaatregelen
verbonden, zou zeker leiden tot aanhouden van dieren, die bij nader onderzoek schurft-
vrij zouden blijken te zijn.

Ook hier zou, veronderstellende dat de schurftbestrijding wordt object voor de
gezondheidsdiensten, de veewet kunnen worden toegepast op de onwilligen.

Voor het mond- en klauwzeer kan men zich een bestrijding niet denken zonder
toepassing van rijksmaatregelen, evenwel kan het verzamelen van reconvalescentenbloed
vermoedelijk beter gebeuren door een gezondheidsdienst dan door het Staatstoezicht.

Het moge duidelijk zijn dat heel nauwe samenwerking tusschen Staatsdienst en
gezondheidsdienst is aangewezen tusschen den inspecteur en den directeur, niet in
den zin van den een boven den ander, of toezicht houdend, doch van helpen over en
weer.

De directeur van den gezondheidsdienst dient te beschikken over grondige kennis
van de bestrijding van besmettelijke en parasitaire ziekten en van de veterinaire praxis,
terwijl hij verder organisatorische kwaliteiten moet hebben, die hem geschikt maken
het geheel op te bouwen en te leiden.

Degeen die bij de toepassing van veterinaire politiemaatregelen de leiding heeft,
is hoofdzakelijk politieman, die met het particulier belang van den eigenaar van een
besmet veebcslag ternauwernood rekening kan houden.

Hier komt het particulier belang mede voorop en de leider is veel meer dan die der
Rijksbestrijding raadsman. Het woord „hygiëneconsulent" geeft de beteekenis der functie
van den directeur van den gezondheidsdienst duidelijk aan ; de naam van „Inspecteur"
die van den leider der Rijksbestrijding.

Het is misschien goed, op een belangrijk principieel verschil bij bestrijding door
veterinaire politiemaatregelen en door een gezondheidsdienst de aandacht te vestigen.

Bij Rijksbestrijding wordt de geheele veestapel in de bestrijding betrokken, bij
gezondheidsdiensten is dat anders, daar hier de voorschriften niet gelden voor de niet-
aangeslotenen. Dat is zeer belangrijk.

Buitenstaanders willen gaarne vecziektebestrijding vergelijken met georganiseerde
veeverbetering door productiecontröle, stamboekregistratie, voorlichtingsdienst enz.
De vergelijking gaat echter op een belangrijk punt mank. Het Friesche rundveestamboek
behoeft zich van de ««(-aangeslotenen niet veel aan te trekken, doet dezen zelfs mede
van zijn werk profiteeren door den afzet van overtollige stierkalveren enz.

De Friesche Gezondheidsdienst staat er anders voor ; hier zijn de m\'d-aangeslotenen

een voortdurend gevaar voor de georganiseerden. Niet altijd is dit gevaar even groot,
immers er zijn besmettelijke ziekten waarbij met inspuitingen van sera of entstoffen,
ook voorbehoedend, belangrijke resultaten zijn te verkrijgen en waar voor behandelde
dieren de omgeving geen gevaar oplevert. T.o.v. rundertuberculose zijn de omstandig-
heden weer anders; tegen deze ziekte kennen we nog geen afdoende enting. De
besmettingskans bij deze ziekte is veel minder groot dan bv. bij mond- en klauwzeer,
de besmette omgeving dus ook minder gevaarlijk, waardoor te verklaren valt dat
individueele bestrijding der runder-t.b.c. meermalen tot resultaat leidt en andere
keeren groote teleurstelling geeft. Er is dus geen vaste lijn en gezien wat er reeds gedaan
wordt en bereikt is, is het niet aan twijfel onderhevig, dat georganiseerde dierziekten-
bestrijding aangewezen is.

De vraag is slechts hoe de gemeenschappelijke bestrijding van dierziekten dient te
worden georganiseerd. Er bestaan reeds meerdere tuberculose-bestrijdingsorganisaties,
sommige met de bedoeling alleen de runder-t.b.c. te bestrijden, andere daarnaast ook
andere ziekten. Enkele dezer organisaties noemen zich Gezondheidsdienst voor Vee,
omdat ze hun taak ruimer opvatten, niet alleen werkzaam willen zijn op het gebied
van ziektebestrijding, doch bv. ook op het gebied van hygiëne.

Het komt de commissie voor, dat op het bestaande kan worden voortgebouwd, met
dien verstande echtei dat de gewestelijke organisaties voortaan den naam van „Gezond-
heidsdienst voor Vee" gaan voeren. De vraag is hoe de gebiedsverdeeling behoort te
geschieden en hoeveel diensten er in ons land zullen zijn.

Voor een goede ziektebestrijding, het geheele land omvattend, zijn meerdere diensten
noodig. De bedrijfsverhoudingen alsmede de mentaliteit der veehouders loopen in de
verschillende streken van ons land nogal uiteen. De omstandigheden waaronder gewerkt
zal moeten worden, zijn o.a. verschillend in de bouwstreken en in de weidestreek, maar
ook daar waar in het bijzonder de fokkerij wordt uitgeoefend en in de meer zuivere
consumptiemelkgebieden. Wellicht zal een provinciale indeeling het meest aangewezen
zijn, waarbij mogelijk enkele provinciën of deelen van bepaalde provinciën bij elkaar
zouden kunnen worden gevoegd. Wil een dienst met succes werkzaam zijn, dan •—•
dit is reeds gebleken — is aangewezen dat het aantal deelnemers groot en het einddoel
algemcene aansluiting is. Waar het laatste op den duur niet mogelijk mocht blijken,
zouden op de afzijdigen de bepalingen van de Veewet toepasselijk kunnen worden
verklaard, zoo niet in haar tegenwoordigen vorm, dan nit een kleine wijziging van
art. 45, waarmee dan de geheele veestapel van het werkgebied van den Gezondheids-
dienst, resp. van het geheele land in de bestrijding zou kunnen worden betrokken.

Dc vraag, die thans gesteld aient te worden, is deze : „aan welke organisatie dient
de oprichting van gezondheidsdiensten te worden opgedragen ?" Op heden zijn er
in ons land enkele gezondheidsdiensten en een aantal t.b.c.-bestrijdingsorganisaties.
Alle zijn gevormd op initiatief van organisaties op het gebied van landbouw, zuivel en
veeteelt, dus van direct belanghebbenden. De Friesche dienst beschikt over een eenvoudig,
doch voor het doel goed geoutilleerd laboratorium met het noodige personeel ; de kosten
van dit geheel worden bestreden uit subsidies van den Frieschen Zuivelbond en het
Friesche Rundveestamboek, terwijl de aangesloten veehouders 15 ets. per onderzocht
dier betalen. De overige kosten, betreffende honoraria aan dierenartsen, hulpkrachten
enz., worden gedragen door de zuivelfabrieken. We vinden hier dus een volledig aan
het doel beantwoordenden gezondheidsdienst, waarbij de finantieele opzet zoodanig
is dat de directe kosten voor de aangesloten leden zeer laag zijn.

In Noord-Holland worden de kosten gedeeltelijk door Rijk en Provincie gedragen.
Dit is een modus, die voor de naaste toekomst aanbevolen kan worden, juist uit een
oogpunt van een snellen öpbouw. Doch ook om het directe contact met de belang-
hebbenden aan den anderen kant, de consumenten, tot stand te brengen, is veel te
zeggen voor een organisatie van Rijkswege, hetzij alleen, hetzij tezamen met landbouw-
en zuivelorganisaties. Op deze wijze zou over het geheele land een beter organisatorisch
geheel ontstaan, hetwelk een meer uniforme toepassing van verschillende maatregelen
zou waarborgen. Daarnaast zou ook de mogelijkheid bestaan, de ambtenaren van
den bestaanden veterinairen dienst als adviseurs in te schakelen.

Voor wie de feiten kent en de publicaties van den laatsten tijd gevolgd heeft, is

duidelijk, dat een nauw verband tusschen de diensten onderling noodzakelijk is. De
provincie Groningen zou zonder al te veel moeite t.b.c.-vrij te maken zijn, als er geen
veeinvoer uit Friesland plaats had, terwijl, zooals de zaken nu staan, Friesland misschien
eerder vrij is dan Groningen, ondanks de aanvankelijk veel sterkere besmetting van de
eerste provincie.

De vraag hoe de eene dienst beschermd moet worden tegen besmettingsgevaar uit
een andere, is van eminent belang ; dit is een aangelegenheid van gemeen overleg.
Teneinde een zoo intensief mogelijke samenwerking tusschen de diensten onderling te
krijgen, zou een federatie kunnen worden opgericht met aan den top een „gezondheids-
raad voor vee". De commissie denkt zich dien Raad als adviseerend lichaam, door
het Rijk ingesteld. In dezen Raad zullen vertegenwoordigd kunnen zijn leden van
de Mij. voor Diergeneeskunde, directeuren van gezondheidsdiensten en leden der
groote landbouw- en zuivelorganisaties.

Het lijkt ons niet noodzakelijk thans op details verder in te gaan, daar o. i. deze
bij de instelling beter onder de loupe kunnen worden genomen.

Aan het hoofd van eiken gezondheidsdienst behoort een dierenarts te staan, belast
met de leiding van buitendienst, laboratorium en administratie. Ten behoeve dezer
werkzaamheden moeten het noodige laboratorium- en administratief personeel, alsmede
de noodige localiteiten te zijner beschikking gesteld worden. Het laboratorium, waarin
in hoofdzaak routine-onderzoekingen tot het stellen, resp. controleeren der diagnose
zullen worden verricht, kan betrekkelijk eenvoudig ingericht worden. De mogelijkheid
is niet uitgesloten, dat deze zullen kunnen worden ondergebracht in bestaande Rijks-,
Provinciale of Gemeentelijke laboratoria.

Ten opzichte van de ziekten, die in aanmerking komen om vanwege de gezondheids-
diensten bestreden te worden, kunnen we buiten beschouwing laten die, welke reeds
in de Veewet worden genoemd en die dus door den Veeartsenijkundigen Dienst worden
bestreden, hoewel ook t.o.v. enkele dezer ziekten door de gezondheidsdiensten belangrijke
steun kan worden verleend, bv. de juiste en tijdige organisatie der bloed- en serum-
winning bij mond- en klauwzeer en de organisatie der schurftbehandeling in gascellen.

Verder zijn er een aantal ziekten, zoowel van bacterieelen als van parasitairen aard,
niet in de Veewet genoemd, die groote schade veroorzaken aan onzen veestapel, een
schade die moeilijk onder cijfers is te brengen, omdat ze zich uit in zoovele verschillende
vormen, nl. sterfgevallen, noodslachtingen, verminderde productie, vermindering of
ophouden van het voortplantingsvermogen en niet te vergeten de bedreiging van de
gezondheid van den mensch.

Tot deze ziekten behooren in de eerste plaats die, welke een meer of minder chronisch
verloop hebben en zulke, waarbij de genezen dieren nog langen tijd dragers en ver-
spreiders van smetstof zijn.

Als duidelijke voorbeelden van chronisch verloopende ziekten kunnen genoemd worden:

Dat runderschurft niet in de Veewet wordt genoemd, in tegenstelling met paarden-
en schapenschurft, vindt zijn oorzaak in het feit dat de controle op de veemarkten
tot groote moeilijkheden aanleiding zou geven. Vroeger was runderschurft hier vrijwel
onbekend, doch na den oorlog van 1914—1918 heeft deze ziekte zich over het geheele
land verspreid en veroorzaakt zooveel schade door het verlies aan productie, dat bestrij-
ding in organisatorisch verband zeer urgent is geworden.

Als voornaamste ziekten, welke zich verspreiden, respectievelijk onderhouden worden
door smetstefdragers, komen o.a. hier te lande voor :

Door een vroegtijdige onderkenning zoowel van de chronisch zieke als van de gezonde
smetstofdragers wordt niet alleen voorkomen dat bij aankoop van schijnbaar gezonde
dieren anderen geschaad worden, maar evenzeer kunnen dan op eigen bedrijf tijdig
maatregelen genomen worden om verdere uitbreiding tegen te gaan. Voor het opsporen
van deze smetstofverspreiders moet de geheele veestapel in het onderzoek betrokken
worden, hetgeen bij een georganiseerde bestrijding zonder eenigen twijfel veel billijker
kan geschieden dan dit voor den individueelen veehouder het geval is. Doordat naast
het opsporen ook een officieele registratie zal moeten geschieden, niet alleen van stallen,
maar evengoed van dieren, welke vrij zijn van genoemde ziekten, zal men zich kunnen
behoeden voor het aankoopen van zieke of besmette dieren.

Het spreekt wel vanzelf, dat het niet mogelijk zal zijn dat nieuw opgerichte gezond-
heidsdiensten op éénmaal de bestrijding van meerdere ziekten ter hand nemen. In den
beginne zal het in hoofdzaak zijn de bestrijding der tuberculose zoo intensief mogelijk
door te zetten en voorts door te bepalen welke andere ziekten in een bepaalde streek
daarnaast het eerst voor bestrijding in aanmerking komen.

Een goede hygiënisch ingerichte stal is een noodzakelijk onderdeel van elke bestrijding
van dierziekten. Zoo spoedig mogelijk zal daarom een onderzoek moeten worden inge-
steld naar de hygiënische verhoudingen op den stal. Voor een intensieve bestrijding
is het noodzakelijk dat gedurende den staltijd voldoende licht en lucht ter beschikking
zijn en groote reinheid op den stal mogelijk is, terwijl de inrichting zoodanig moet
zijn dat een regelmatige ontsmetting met kans op succes kan plaats hebben. Tevens
zal er gelegenheid aanwezig moeten zijn voor afzondering van zieke of verdachte dieren.

Men moet zich niet voorstellen, dat in korten tijd al deze wenschen vervuld zullen
kunnen worden, evenmin dat één der genoemde ziekten zal zijn uitgeroeid. Het zal
echter wel blijken, dat door een goede voorlichting veel bereikt kan worden en door
toepassing van doeltreffende bestrijdingsmaatregelen niet alleen verdere uitbreiding
voorkomen kan worden, maar ook de economische schade reeds vrij spoedig belangrijk
te beperken zal zijn.

Wanneer de gezondheidsdiensten tot stand zijn gekomen is het wenschelijk dat er
verband wordt gelegd tusschen deze en de practiseerende dierenartsen of hun organisaties
om in gemeenschappelijk overleg de uitvoering der werkzaamheden en de tarieven
daarvoor vast te stellen, waarbij er voor gezorgd kan worden, dat er niettegenstaande
lage kosten voor den veehouder toch een voldoende honoreering van den dierenarts
plaats vindt.

Wat de uitvoering der werkzaamheden betreft, dient er o.a. voor gezorgd te worden
dat de leiding hiervan berust in handen van den dierenarts.

Niet onmogelijk is het dat er zooveel arbeid zal moeten worden verricht, dat de
dierenartsen niet in staat zijn deze alleen te verrichten. In dat geval zal overwogen
moeten worden welk deel van het werk aan hulpkrachten kan worden opgedragen.
Deze hulpkrachten zullen een bijzondere opleiding voor bepaalde werkzaamheden
moeten hebben verkregen, welke opleiding centraal behoort te worden geregeld. Zij
zullen werkzaam moeten zijn onder controle van de gezondheidsdiensten.

Een zeer belangrijke vraag is hoe de diensten gefinancierd zullen worden. Op heden
wordt een groot gedeelte der kosten van de t.b.c.-bestrijding gedragen door de Overheid
en dat is alleszins te billijken, waar immers de bestrijding dezer ziekte niet alleen van
groot belang is voor het vee, maar eveneens voor den mensch. T.o.v. enkele andere hier-
vóór genoemde ziekten geldt dit in niet mindere mate. Het is daarom volkomen logisch
dat de gemeenschap een gedeelte der lasten krijgt te dragen, die gepaard gaan met de
oprichting en instandhouding der gezondheidsdiensten.

In elk geval dienen er zoodanige middelen te komen dat naast de financiering van
den dienst er voldoende gelden beschikbaar zijn om de aansluiting en vlotte mede-
werking te bevorderen, waar zulks door propaganda alléén niet gelukt. Hiervoor is noodig

een algemeene heffing op alle in Nederland geproduceerde melk, op een gelijksoortige
wijze zooals dit reeds geschiedt in het wettelijke consumptiemelkgebied. We zien hier
gevormd een lichaam dat zich toelegt op de verbetering der consumptiemelk door het
toepassen van een aantal maatregelen, die op den veehouder en zijn bedrijf drukken ;
doch aan den anderen kant wordt deze voor zijn moeite en inspanning zoodanig beloond
dat zijn bedrijfsuitkomsten heel wat gunstiger zijn dan die van zijn buurman, die niet
genegen is mede te werken. Méér opbrengsten per rund per jaar van ƒ 250.— zijn geen
zeldzaamheid. Het spreekt vanzelf, dat deze meeropbrengst niet alleen een gevolg is
van ziektebestrijding, doch voornl. van productie- en vetcontróle, doch de subsidies
voor daling van reactiepercentage, voor t.b.c.-vrijen stal en stalverbetering spelen
hierin toch ook een groote rol.

De C.M.C. put haar werkkapitaal uit een heffing op alle melk, hetgeen slechts een
fractie van een cent per liter bedraagt; met het hierdoor gevormde fonds is zij in staat
het uitgebreide orgaan te financieren en in stand te houden ; daarnaast beloont zij
door middel van premies op uitgebreide schaal de inspanning der veehouders op ver-
schillend gebied.

We zien hier dus het voorbeeld van een organisatie, opgericht in het belang van
consument en producent ; beide droegen bij in de kosten, doch voor den producent
bestaat de mogelijkheid, bij volle medewerking en toewijding een toeslag te ontvangen,
die ver uitgaat boven zijn bijdrage. Zoo is het ook met ziektebestrijding, ook dit moet
geld kosten, doch een complex voorschriften, waarbij voldoende finantieele voordeelen
voor den goeden bestrijder in uitzicht worden gesteld, zal wonderen kunnen doen.
De C.M.C. heeft dat bewezen, want ondanks het feit dat haar gebied met betrekking
tot de bestrijding van rundertuberculose veruit het moeilijkste gedeelte van Nederland
is, heeft zij in korte jaren al vrij wat bereikt.

Haar systeem toegepast in streken waar niet, zooals in het C. M.C.-gebied, dagelijks
vele runderen worden ingevoerd, doch integendeel weinig wordt ingevoerd en veel
wordt geloosd, zou de bestrijding, die hier en daar dreigt vast te loopen, met rasse
schreden vooruit kunnen brengen. Zoo zullen naar het oordeel onzer commissie, de
middelen, die een en ander kunnen bevorderen, er moeten komen en als reeds is aan-
gegeven behoort tot één der mogelijkheden een heffing op alle in Nederland geprodu-
ceerde rundermelk. Er zijn uiteraard ook andere mogelijkheden, die tot het doel kunnen
leiden.

De commissie volstaat met op de noodzakelijkheid te wijzen, dat wil de georganiseerde
ziektebestrijding en in het bijzonder van die der rundertuberculose binnen redelijken
tijd tot goed resultaat leiden, niet alleen de stichting van een volledig net van gezondheids-
diensten voor vee noodzakelijk is, doch ook een zoodanige finantieele regeling, die
mogelijk maakt bestrijders, die het werk goed doen en resultaat boeken, finantieel te
doen profiteeren.

De commissie moge dit gedeelte van haar rapport besluiten met den wensch dat de
overheid, de beslaande bestrijdingsorganisaties, de groote zuivel- en landbouworganisa-
ties en de Mij. voor Diergeneeskunde in onderling overleg, treden, teneinde tot de stichting
der diensten en een gezonden finantieelen opzet te komen.

In art. 47 der Veewet staat vermeld dat bij algemeenen maatregel van bestuur voor-
schriften worden gegeven betreffende het verkenen van steun aan maatregelen tot
bestrijding van tuberculose onder het rundvee. Het ware wenschelijk, dat deze bepaling
werd uitgebreid zoodanig dat totstandkoming van gezondheidsdiensten zal worden
bevorderd en dat deze finantieel zullen worden gesteund.

Dit is mogelijk door aan het slot van art. 47 toe te voegen de woorden : „en van
andere dierziekten".

In afwachting van een dergelijke wijziging kan de omvorming der bestaande ver-
eenigingen tot gezondheidsdiensten voortgang vinden, immers de rijksondersteuning
kan ook uit het artikel, zooals het nu luidt, worden geput.

De organisaties, die er op heden bestaan, zijn geheel opgebouwd op het beginsel
van vrijwillige aansluiting en dat is van groote beteekenis. De vrijwillige aansluiting
aan de heden bestaande organisaties kan worden bevorderd door toekenning van

toeslagen op de melk. Dit laatste sluit echter verplichte algemeene bestrijding niet
uit en deze laatste verdient dan ook, zooals reeds eerder werd vermeld, te worden
nagestreefd.

Zooals reeds eerder is aangetoond, is in bepaalde gevallen een algemeene aansluiting
wenschelijk om de geheele veestapel in de bestrijding te kunnen betrekken. De art. 45
en 48 der Veewet kunnen hier helpen, daar op grond dezer artikelen voor enkele met
name genoemde en andere niet genoemde ziekten de Veewetbepalingen toepasselijk
kunnen worden verklaard. Toepassing der gevreesde en voor de bedrijven lastige Veewet-
bepalingen op de niet aangeslotenen kan een zeer krachtige stimulans voor de aansluiting
vormen. Aangifteplicht, vervoerverbod, verplichte afzondering, resp. opstalling, zouden
vele afzijdigen weldra tot aansluiting nopen.

De vraag of er gezondheidsdiensten in verschillende deelen van het land moeten
komen, is eigenlijk geen vraag meer na de voorafgaande uiteenzetting. Zij is ook geen
vraag meer voor de groot" landbouw- en zuivelorganisaties : ook deze hebben de behoefte
gevoeld om naast de tuberculose ook andere veeziekten georganiseerd te gaan bestrijden.

1. Onze tijd eischt een zoo intensief mogelijke exploitatie van de veehouderij. Daarvoor
is georganiseerde bestrijding van veeziekten noodzakelijk. Wil deze volledig tot haar
recht kunnen komen, dan is hiervoor oprichting en instandhouding van Gezondheids-
diensten noodig.

2. Wil de bestrijding effectief zijn, dan dient de geheele veestapel of die in bepaalde
streken en onder bepaalde omstandigheden bij de bestrijding te kunnen worden be-
trokken.

3. Ter financiering van het plan neme de Overheid de kosten van oprichting en
instandhouding der diensten op zich, terwijl verder overleg aangewezen is, teneinde
tot een goeden finantieelen opzet te komen.

De commissie voor gezondheidsdiensten meent goed te doen haar rapport aanstonds
te publicecren en niet meer te wachten op gegevens van de afdeelingen of individueelc
leden, gezien de urgentie van het onderwerp. Met eventueele wenschen en verlangens
kan t.z.t. altijd nog rekening worden gehouden. Door kennis te nemen van het geheel
zijn de leden ook beter in staat zich een oordeel te vormen, terwijl ondergeteekende
zich ook steeds nog aanbevolen houdt voor toezending van op- of aanmerkingen, waar-
voor gelegenheid gegeven wordt tot uiterlijk 15 Augustus a.s.

Mochten op dien datum geen voorstellen tot principieele wijziging zijn ingekomen,
dan neemt de commissie aan, dat de leden accoord gaan met het rapport.

Het adres van den heer L. P. de Vries, Inspecteur van den Veeartsenijkundigen
Dienst, tevens van de Volksgezondheid, is : Leeuwarden, „de Peppel", Harlingerstraatweg
83 b, Tel. 4816.

Gevestigd te Nieuwveen : A. Boogaerdt (praktijk overgenomen van M. Karsf.meyer).

Reeds gedurende eenige jaren had een veehouder in de provincie
Noordholland last met den opfok van zijn jongvee. Gedurende den weide -
tijd bleven zijn pinken en graskalveren in groei achter en sommige ervan
gingen in den loop van den zomer zelfs eer achteruit dan vooruit. Toch
mocht het grasbestand van het weiland, waarop dit jongvee in den regel
gehouden werd, steeds voldoende genoemd worden. Dit land is echter
vrij laag gelegen en daarom heeft de dierenarts, wiens advies reeds eenige
malen voor de ergste gevallen werd gevraagd, aanvankelijk ook aan een
mogelijk parasitaire oorzaak gedacht. Reeds meerdere malen werd daarom
in den mest der dieren naar eieren van wormen of leverbotten gezocht.
Dit heeft echter meestal een practisch negatief resultaat opgeleverd,
evenals het overige klinische onderzoek. Toch moest elk jaar opnieuw
een deel der pinken worden opgeruimd op grond van „slechte conditie".
Ook vlak voor en na de slachting werden, afgezien van een lichte anaemie,
geen afwijkingen gevonden, die den toestand konden verklaren.

Deze voortdurende negatieve bevindingen gaven den dierenarts ten
slotte den indruk, dat op het betreffende bedrijf wel eens een deficientie-
ziekte zou kunnen voorkomen. Om te trachten in deze richting verdere
opheldering te verkrijgen, werd in overleg met het provinciale veevoeder-
bureau en den Rijksveeteeltconsulent om onze medewerking verzocht.

Omstreeks Juni 1939 bezochten wij voor het eerst het bewuste bedrijf
en deden bij den eigenaar nog eens nauwkeurig navraag omtrent de
waargenomen verschijnselen, het tijdstip, waarop de afwijkingen voor het
eerst waren opgetreden en verdere omstandigheden, die wellicht ons
inzicht in het geval zoud.en kunnen verhelderen. Hierbij bleek, dat de
afwijkingen een viertal jaren geleden niet voorkwamen. Toen weidden
zoowel melkvee als jongvee echter over de geheele boerderij, terwijl nadien
een wijziging in de bedrijfsvoering is gekomen, die maakte, dat thans
het melkvee steeds op het zg. „voorstuk" loopt en het jongvee op het
zg. „achterstuk". De bodem van deze twee weilanden is nog al verschillend.
Het „achterstuk" bestaat uit laagveen, hier en daar met een dunne zand-
laag bedekt, welke er vermoedelijk kunstmatig is opgebracht. Het land
heeft in vroegere eeuwen aan een meertje gegrensd, dat echter reeds sedert
menschenheugenis in een droogmakerij is veranderd. Vermoedelijk is de
grond van het achterstuk dus door veenvorming in een deel van het
meertje ontstaan. Het „voorstuk" is veel ouder land en bestaat uit een
mengsel van zand en klei.

De eigenaar heeft eigenlijk nooit bijzondere verschijnselen aan zijn vee
waargenomen, met name heeft hij geen likzucht bemerkt. Ook diarrhoe
behoort volgens hem niet tot de steeds voorkomende symptomen, al is er
af en toe wel eens een pink met diarrhoe onder zijn dieren geweest.

Bij nadere inspectie van het land en het vee blijkt op de geheele boerderij
een redelijk goed grasbestand voor te komen. De melkkoeien op het

,voorstuk" zien er gezond uit, maar op het „achterstuk" maken de pinken
inderdaad een treurigen indruk. Zij zijn alle te mager, het beenderstelsel
lijkt wat te fijn en de buik is wat opgetrokken. Eenige pinken hebben
een ruige beharing met veel oud haar, dat op de zwarte deelen van het
lichaam roodachtig verkleurd is. Bij nadere nauwkeurige inspectie van
het haarkleed bemerken wij, dat een paar dieren rondom de oogen eenige
grijswitte haartjes vertoonen, hoewel zij van nature niet „stekelharig" zijn.

Dit is misschien een belangrijke aanwijzing. Brouwer c.s. ¹) constateer-
den nl., dat bij de zg. „weidediarrhoe" in den Wieringermeerpolder rond
de oogen en op het lichaam der aangetaste dieren grijze haren kunnen
voorkomen. Hoewel dit verschijnsel niet parallel loopt met den ernst van
de diarrhoe, achtten zij toch een samenhang ervan met het als vermoedelijke
oorzaak van de weidediarrhoe opgespoorde kopergebrek niet onwaar-
schijnlijk.

Later werd dit nog verder bevestigd. Voor de „Melkcommissie voor de
Wieringermeer" werd in 1939 een proef genomen ²), waarbij bleek, dat
5 van 15 pinken, welke den zomer op een „diarrhoeweide" doorbrachten
en waarbij vaststond, dat zij op 25 Mei geen grijze haren hadden, deze
op 16 September wel vertoonden. Hoewel in den loop van deze proef
geen diarrhoe voorgekomen is, was de conditie der dieren op de „diarrhoe-
weide" op laatstgenoemden datum duidelijk minder dan die van 15
vergelijkbare pinken, die op een gedeelte der zelfde „diarrhoeweide"
liepen, dat te voren met CuS0₄ was bestrooid. Bij geen enkele dezer
laatste pinken ontstonden in den loop van de proef grijze haren. Bij de
pinken op het onbemeste gedeelte bleek verder, dat het kopergehalte van
het bloedplasma bij 4 gemiddelde dieren tot ongeveer op de helft was
gedaald en zeker abnormaal genoemd mocht worden. Er zijn dus ver-
schillende aanwijzingen voor, dat het voorkomen van grijze haartjes,
vooral rond de oogen, als een symptoom van kopergebrek kan worden
beschouwd. Verder bleek uit de proef, dat koperbemesting op een „diarrhoe-
weide" ook gunstig op de algemeene conditie der weidedieren werkt
wanneer geen diarrhoe voorkomt.

Het verband tusschen depigmentaties van het haarkleed en kopergebrek
heeft Gorter ³) eveneens kunnen aantoonen. Bij ratten, konijnen en
katten kon hij met practisch kopervrije rantsoenen experimenteel depig-
mentaties opwekken en ze door toediening van koperzouten later weer
doen verdwijnen.

Daar er echter ook wel andere oorzaken van depigmentaties zijn
beschreven, is onze kennis van het bovenstaande niet voldoende om nu
zonder meer te kunnen vaststellen, dat ook de pinken van het hier be-
sproken bedrijf aan kopergebrek lijden. Wij beschouwen het vinden van
het grijze haar echter wel als een sterke aanwijzing in die richting.

Alvorens de diagnose te kunnen stellen, achten wij het noodzakelijk
het bloed van eenige dieren te onderzoeken. Omdat de veengrond, waarop
de dieren loopen en de fijnheid van hun beenderstelsel ook aanleiding

1 *) Brouwer, Frens, Reitsma, Kalisvaart: Versl. van landb.k. onderz. No. 44 C
(1938), 267.

2 ) Frens: Niet gepubliceerd rapport over een proef met ingeschaarde pinken in
de Wieringermeer, uitgebracht aan de „Melkcommissie" op 24 Nov. 1939.

geven om aan phosphorgebrek te denken, zullen wij behalve het Cu-
gehalte van het bloedserum ook het gehalte aan anorganisch P bepalen.
Voor de beoordeeling van den algemeenen toestand der dieren hechten
wij bovendien ook waarde aan een bepaling van het haemoglobinegehalte
van het bloed. De bloedmonsters worden uit de vena jugularis genomen
en opgevangen in fleschjes, die wij meebrachten en die door uitspoelen
met warm salpeterzuur en naspoelen met kopervrij gedestilleerd water
zeker vrij van koper zijn. Er bevinden zich eenige eveneens kopervrij
gemaakte glasparels in, waarmede het opgevangen bloed door eenige
minuten schudden gedefibrineerd wordt. Voor de bepaling van het
haemoglobinegehalte vangen wij van elk dier ook nog een weinig bloed
op in een klein reageerbuisje (^5 cc), waarin van te voren een weinig vast,
poedervormig ammoniumoxalaat is gedaan om het stollen te verhinderen.

In gevallen als het hier beschrevene is het bovendien gewenscht een
monster van het weidegras te nemen. Dit doen wij door het geheele weiland
te doorkruisen en afhankelijk van de grootte van het perceel na iedere
10 of 20 pas een handvol gras te plukken van de dichtstbijzijnde plaats,
die kennelijk ook door de koeien gegeten wordt. De langere bossen, die
de dieren laten staan, blijven dus ook buiten het monster.

Na deze bewerkingen kunnen wij ons bezoek aan het bedrijf als ge-
eindigd beschouwen en moeten wij eerst de resultaten van het laboratorium-
onderzoek afwachten.

Het onderzoek van bloedserum op koper lijkt op het eerste gezicht eenvoudiger dan
het in werkelijkheid is. De moeilijkheden worden vooral veroorzaakt door de alom-
tegenwoordigheid van Cu-ionen in het laboratorium. De uiterst minimale hoeveelheden,
waarom het bij het bloedonderzoek gaat, maken het noodig bijzondere voorzorgen
te nemen tegen verontreiniging van de analyse. Glaswerk en chemicaliën moeten
absoluut kopervrij zijn of kopervrij gemaakt worden en bovendien moet er steeds voor
gewaakt worden, dat er in het laboratorium 7.00 min mogelijk stof aan het zweven
gebracht wordt, dat koperhoudend kan zijn.

De bepaling zelf geschiedt met behulp van de kleurreactie, die Cu-ionen met
diphenylthiocarbazon (dithizon) vertoonen en die zoo intensief is, dat 0,005 mg Cu
in 10 cc oplossing nog een zeer duidelijke kleur geeft. Het bloedserum wordt eerst aan
een natte destructie met H₂S0₄ en H₂O_a onderworpen. Dan wordt de overblijvende
anorganische oplossing geneutraliseerd met KOH en opnieuw zuur gemaakt met HC1.
Het koper wordt er nu uit verwijderd door de vloeistof in een scheitrechter eenige
malen achtereen te schudden met een oplossing van dithizon in tetrachloorkoolstof.
Het paarse reactieproduct van dithizon met koper is slechts in laatstgenoemd oplos-
middel oplosbaar en daar de kleurintensiteit evenredig is met de sterkte van de oplossing,
kan het koper hierin quantitatief bepaald worden met een colorimeter of photometer.

In het hier beschreven geval werden in de drie verkregen bloedmonsters
de volgende cijfers gevonden:

Het phosphorgehalte van deze bloedsera is hooger dan gewoonlijk
bij volwassen koeien gevonden wordt. Voor jonge pinken mag het
echter als normaal beschouwd worden, dus de kans, dat wij hier met
phosphorgebrek te maken hebben, is niet groot. In het grasmonster,
dat aan het Centraal Instituut voor Landbouwkundig Onderzoek te
Wageningen werd geanalyseerd, werden trouwens eveneens normale
CaO- en P₂O_s-cijfers gevonden, nl. CaO: 10,3 g per kg droge stof
en P₂0₆: 6,8 g per kg droge stof. Er is dus geen aanleiding om in
die richting verder te zoeken. Het haemoglobinegehalte van het bloed
is duidelijk aan den lagen kant, want bij de te Hoorn gevolgde be-
palingsmethode vinden wij in den regel bij normale dieren cijfers
tusschen 45 en 50 Sahli-eenheden. Dit is volkomen in overeen-
stemming met de slechte algemeene conditie van de dieren, die wij bij
het onderzoek ter plaatse konden waarnemen.

Het kopergehalte van het bloedserum is ongetwijfeld te laag. Onze
ervaring is, dat cijfers tusschen 0,8 en 1,2 mg Cu per 1000 cc serum of
plasma als normaal beschouwd kunnen worden. In overeenstemming
hiermede is ook, dat te Wageningen in het grasmonster slechts 1,3 mg Cu
per kg droge stof werd gevonden, terwijl gehalten tusschen 5 en 10 mg
normaal zijn.

Het chemisch onderzoek heeft dus onze veronderstelling bevestigd, dat
koperdeficientie hier wel eens een rol zou kunnen spelen. De depigmentatie
van de haren om de oogen, de lage Cu-cijfers in het bloedserum en het
lage Cu-gehalte van het grasmonster maken de diagnose nu niet langer
twijfelachtig.

In verband hiermede werd geadviseerd de dieren wat koper bij te
voederen en wel 3 X per week 0,5 g CuS0₄—5 H_aO, waartoe den eigenaar
een druppelfleschje is verstrekt, met behulp waarvan de dosis CuS0₄-
oplossing in een bepaald aantal druppels kon worden afgemeten.

Gedurende den zomer van 1939 is van deze therapie weinig succes
waargenomen. De dieren gingen niet verder achteruit, maar werden ook
niet veel beter. Hierbij moet echter worden opgemerkt, dat het bijvoederen
van pinken in de weide niet meevalt en wij er dus niet geheel voor kunnen
instaan, dat alle dieren geregeld de hun toegedachte dosis ontvingen.
Toen echter de bijvoedering van kopersulfaat ook in de stalperiode op
de aangegeven wijze werd voortgezet, is de conditie der dieren geleidelijk
zoo vooruitgegaan, dat wij hieruit een verdere aanwijzing voor de juistheid
van onze diagnose konden putten. Wij meenden daarom in het voorjaar,
dat het voldoende gemotiveerd was om den eigenaar te adviseeren een
koperbemesting op het „achterstuk" toe te passen.

Dit advies is opgevolgd en er werd 30 kg fijn verdeeld CuS0₄ per ha
gestrooid. Natuurlijk moest de zekerheid verkregen zijn, dat al het koper-
sulfaat opgelost en in den bodem gedrongen was vóór de dieren in het
land kwamen, daar anders gevallen van acute Cu-vergiftiging gevreesd
zouden moeten worden. Na een regenperiode van enkele dagen was dit
gevaar echter wel geweken.

In het weideseizoen 1940 heeft het jongvee steeds op het nu met koper
bemeste „achterstuk" geloopen. Het heeft zich daar volkomen normaal
ontwikkeld en was in den nazomer in een uitstekende conditie. Het verschil
met de vorige jaren was zoo frappant, dat het voor den eigenaar en voor
ons volkomen vaststaat, dat de koperbemesting een gunstig effect heeft gehad.

Ondertusschen hebben wij op twee verschillende andere plaatsen van
Noordholland bij pinken en koeien van bepaalde weilanden, waarop deze
dieren minder goed groeiden of in slechte conditie geraakten, eveneens
lage bloedkopercijfers kunnen vaststellen. In het eene geval vonden wij bij
vier dieren resp. 0,34; 0,52; 0,25 en 0,41 mg Cu per 1000 cc serum en
in het andere resp. 0,32; o,ig en 0,21 mg bij drie dieren. Bij een der dieren
van het eerste bedrijf kwamen witte haren voor, die ons op het spoor
brachten. Bij de overige dieren konden wij deze niet vinden.

De betreffende weilanden lagen echter beiden in een laagveengebied
evenals dat, wat wij hierboven meer uitvoerig beschreven. In slechts één
dezer gevallen kon de kopertherapie toegepast worden, maar de resultaten
hiervan zijn nog niet beschikbaar.

Niettemin wordt het door het eerstbeschreven geval wel waarschijnlijk
gemaakt, dat niet alleen in sommige streken van Drenthe, Friesland,
Overijssel en Groningen en in den Wieringermeerpolder, maar ook in
de laagveengebieden van Noordholland (en wellicht elders) weilanden
voorkomen, waar een koperbemesting gunstig op het weidevee zou kunnen
werken. De verschijnselen, die men bij de dieren kan waarnemen, zijn
echter niet overal gelijk en dit doet de vraag rijzen of niet naast koper-
gebrek nog andere oorzaken het ziektebeeld mede bepalen. Bij de door
Sjollema ^x) beschreven koperdeficientie in de heide-zand- en heide-
veenstreken is likzucht een zoo voornaam symptoom, dat de begrippen
„likzucht" en „kopergebrek" in deskundige kringen haast synoniem
geworden zijn. In den Wieringermeerpolder beheerscht echter de diarrhoe
het klinische beeld van het daar voorkomende kopergebrek volkomen,
terwijl in de laagveengebieden van Noordholland de algemeene achter-
uitgang der conditie het hoofdsymptoom is. Zoowel in den Wieringermeer-
polder als op het oude land van Noordholland krijgen sommige van de
aangetaste dieren echter witte haren rond de oogen. Of dit bij de door
likzucht aangetaste dieren eveneens zoo is, weten wij niet uit eigen ervaring
en in de literatuur hierover vonden wij het niet vermeld. Het is echter
niet onmogelijk, dat hier bij de likzucht-dieren nog nooit speciaal op gelet
is en daarom lijkt het ons van belang er bij voorkomende gevallen aandacht
aan te schenken. Zouden ook bij likzuchtpatiënten depigmcntaties voor-
komen, dan zou dit een symptoom zijn, dat al de thans bekende, nog al
uiteenloopende ziektebeelden, die met kopergebrek samen schijnen te
hangen, gemeenschappelijk hebben. Wellicht worden de meest op den
voorgrond tredende symptomen, die op verschillende plaatsen verschillend
zijn, voor een belangrijk deel door secundair werkzame factoren bepaald.
Hierop werd door Brouwer c.s. ²) reeds gewezen naar aanleiding van
het feit, dat weidediarrhoe in den Wieringermeerpolder bij verweiden
van gras naar stoppelklaver aanmerkelijk verbeterde, hoewel de koper-
gehalten in de respectievelijke gras- en klavermonsters practisch gelijk
waren (7,9 en 8,0 mg per kg droge stof).

Wij zijn er ons dus van bewust, dat de verschillen tusschen de ziekte-
beelden zeer wel op andere oorzaken dan kopergebrek alleen kunnen
wijzen. Daar echter de bemesting met kopersulfaat overal succes gehad

Docenten, dierenartsen, studenten en voorts Gij allen, die deze
bijeenkomst met Uwe tegenwoordigheid siert.

Toen eenigen tijd geleden de voorzitter van de Faculteit der Vee-
artsenijkunde mij de vraag stelde, of ik bereid was, ter gelegenheid van
de herdenking van den 305den stichtingsdag der Universiteit tot U te
spreken over het onderwerp: ,,Wat kan de Universiteit voor U en wat
Gij voor de Universiteit doen ?", heb ik ernstig overwogen, of ik deze
uitnoodiging wel mocht aanvaarden. Mijn aarzeling sproot voort uit
mijn twijfel, of ik wel competent geacht mocht worden dit vraagstuk
voor U aan te snijden en voorts uit het feit, dat ik natuurlijk niet anders
dan mijn zeer persoonlijke — en — in verband met den beschikbaren
spreektijd slechts in hoofdtrekken vervatte visie — op deze kwestie vermag
te geven.

heeft, zouden wij, in afwachting van verdere opheldering, voorloopig van
drie verschijningsvormen van kopergebrek willen spreken en wel van:

ie. den heidezand-heideveen-vorm. Hieronder verstaan wij die gevallen,
waarbij likzucht het hoofdsymptoom is en die door Sjollema ²) zijn
onderzocht en beschreven;

2e. den Zuiderzeezand-vorm. Hierbij is weidediarrhoe het hoofdsymptoom,
terwijl ook de depigmentatie van het zwarte haar sterk op den voorgrond
treedt. Deze vorm werd door Brouwer c.s.³) en Sjollema ⁴) onderzocht
en beschreven;

3e. den laagveen-vorm. Deze is het minst typisch. De achterlijkheid in
ontwikkeling, de vermagering en het dorre haarkleed vormen veelal de
eenige, zonder meer waarneembare verschijnselen, waarbij in gunstige ge-
vallen eenige depigmentatie van de zwarte haren rond de oogen gezien
kan worden.

De verschijnselen zijn dus bij geen der drie vormen zóó, dat zonder
koperbepaling in het bloedserum de diagnose met zekerheid kan worden
gesteld.

1 ) Voordracht, gehouden op den Universiteitsdag van 23 Juni 1941 voor de Faculteit
der Veeartsenijkunde der Rijks-Universiteit te Utrecht.

4 ) Sjollema, Biochem. Zeitschr., 295 (1938) 372. Zie ook landb.k. Tijdschr. 50
(1938) 598.

Ik twijfelde aan mijn competentie, omdat ik behoor tot de oudere
garde, welke adept was van de Rijksveeartsenijschool, later van de
Veeartsenijkundige Hoogeschool, doch die niet uit eigen ervaring kan
spreken over den vollen omvang van de ideëele en practische beteekenis
der opname van de Hoogeschool als 6e Faculteit in de Universiteit, speciaal
bezien van het standpunt van den student.

Niet, dat er in mijn studententijd geen contact bestond, maar dat was
van zeer oppervlakkigen en individueelen aard. Het bepaalde zich tot
persoonlijke relaties en vriendschap met studenten der andere faculteiten,
tot een uiterst beperkte aanraking tusschen de besturen der diverse
gezelligheidsvereenigingen met dat van Absyrtus en tot een sporadische
vertegenwoordiging bij officieele gebeurtenissen de Universiteit aan-
belangende, of op de Groot-Nederlandsche Studentencongressen. Voor
de Hoogleeraren en de afgestudeerden stond de zaak in wezen, als ik
mij goed herinner, niet veel anders.

Het gevolg van deze — in nauwen samenhang met de ontwikkeling
van het veeartsenijkundig onderwijs gegroeide — betrekkelijke isolatie
van ons veterinairen, was wel eens een zekere mate van miskenning van
anderen en overschatting van ons zeiven. Dit laatste was niet geheel
onverklaarbaar. Ondanks ons bescheiden aantal toch, wisten wij ons op
verschillend terrein terdege te doen gelden. Ik wil er in dit verband aan
herinneren, dat velen onzer een eervolle bijdrage leverden tot den voor-
uitgang der wetenschap. Ik moge slechts van enkelen, die ons door den
dood reeds zijn ontvallen, de namen noemen — Poels, de Jong, Markus,
Vermeulen.

Voorts moge ik wijzen op de eenheid, welke in de vroegere veterinaire
studentenwereld heerschte en op de verhouding hoogleeraren-studenten,
welke ten voorbeeld gesteld mocht worden. Ons eeuwfeest in 1921 klonk
als een klok, onze jaarlijksche rijjool was een evenement.

Van een eigenlijk permanent en intensief contact met de Universiteit,
in den geest, waarin wij het tegenwoordig kennen, was dus geen sprake.
Dit kan mogelijk tot gevolg hebben, dat mijn verdere beschouwingen en
bespiegelingen niet geheel overeenkomen met de werkelijkheid, in dien
zin, dat verschillende der door mij ter sprake te brengen desiderata reeds
feiten zijn geworden.

Er schuilt een gevaar in als de student een geisoleerden post betrekt
en geen of onvoldoende kennis neemt van leven en werken, van opleiding
en gcdachtengang van andere groepen met wetenschappelijke vorming,
met welke hij toch later als mede verantwoordelijk leider geroepen zal
worden tot den harmonischen opbouw van het maatschappelijk leven.
Deze „maatschappelijk-synthetische" roeping van den wetenschappelijk
gevormden mensch, maakt het uitermate gewenscht, van meet af aan
het studentenleven en het onderwijs in den ruimsten zin te plaatsen op
een zoo breed mogelijk plan.

Hoezeer ook de oplossing van het oude Absyrtus ons ouderen ter harte
moge zijn gegaan, hoezeer eveneens het ons gespeten moge hebben, dat
het oude, vertrouwde geheel aan de Biltstraat niet meer ons volkomen
onbestreden domein is, hoezeer ten slotte de meest conservatieven onder
de ouderen ook woorden als „grootheidswaanzin" etc. gefluisterd mogen

hebben — wij moeten — en dat is mijn diepe overtuiging — dengenen,
die vóór ruim 15 jaren de opname der Veeartsenijkundige Hoogeschool
als 6e Faculteit in de Universiteit hebben bewerkstelligd, daarvoor bij
voortduring dankbaar zijn.

Om nu te komen tot de eigenlijke beantwoording van de vraag: „Wat
kan de Universiteit voor U en wat Gij voor de Universiteit doen ?" zoo
zou ik deze iets anders willen stellen, nl.: „Wat zou de Universiteit nog
méér of anders voor U kunnen doen ?".

Dat houdt dus in, dat ik mij vooral zal bezighouden met het aangeven
van tekortkomingen, zooals ik die zie en van het vaststellen van hetgeen
van de aanwezige mogelijkheden niet of te weinig wordt benut en dit
wel evenzeer ten aanzien van het technisch gedeelte van het onderwijs,
als ten aanzien van de algemeen maatschappelijke vorming. Deze be-
schouwing wil zijn een aandrang aan het adres van het curatorium en
de docenten der Faculteit, wil men, het presenteeren van een verlanglijst
door een out-sider. Zij moet dus niet worden opgevat als een critisch vermaan
aan diegenen, die steeds weer door daden toonen, dat hun wel en wee
van den geheelen veterinairen stand nauw ter harte gaan en waartoe
ik allereerst mag rekenen de hoogleeraren van onze Faculteit.

De Universiteit dient in de eerste plaats te worden beschouwd als de
verpersoonlijking van het zoeken naar en van het vaststellen en verdedigen
van de waarheid. Zij moet zich echter tevens bij de tenuitvoerlegging
harer taak laten leiden door de overweging, dat de keus harer middelen
ten nauwste moet samenhangen mèt en afgestemd zijn óp de eischen,
welke het leven aan hare adepten stelt.

De grondslagen, waarop de Universiteit rust, dus: Waarheid — Weten-
schap en Werkzaamheid ten algemeenen nutte, dienen met elkander in
evenwicht te zijn.

Het bestaansrecht der Universiteit wordt — althans naar mijn meening —
mede voor een belangrijk gedeelte bepaald door den graad van doel-
matigheid, waarmede zij hare, de menschheid dienende functies weet uit
te oefenen. Om haarszelfs wil heeft zij geen levensrecht en -kracht, althans
in onzen tijd van nuttigheid en efficiëntie niet meer. Het ideaal „Weten-
schap om de wetenschap" is een schrale bodem, waarop geen vrucht kan
gedijen ten bate van het menschelijk geslacht.

Ik wil hiermede niet poneeren de stelling, dat de geest der Universiteit
gespeend dient te zijn van idealisme. Dit ware moeilijk vereenigbaar met
het karakter van hen, die zij wil onderwijzen, i.c. de jeugd en met dat
van hen, die tot onderwijs en onderzoek — vaak onder uiterst veelvuldige
teleurstellingen — geroepen zijn. Alleen — het idealisme, dat aan de
Universiteit wordt aangekweekt zij een practisch idealisme, volkomen aan-
sluitend bij hetgeen zij in technischen zin heeft te bieden. Een dergelijk
idealisme is de moeder van elk volhardend en doelbewust streven en van
fantasieën, die door de steeds verder gaande, technische volmaking van
den geest, welke de Universiteit schept, verwerkelijkt, of zoo dicht mogelijk
benaderd worden.

In het kader van mijn beschouwingen past dan ook het nagaan van
de wijze, waarop de Universiteit haar ideëele en haar technische roeping

ten aanzien van studenten en afgestudeerden vervult. Ik kom dus allereerst
tot de vraag:

Het is niet mogelijk, deze nauwkeurig te omschrijven. In den naam
Universiteit ligt immers reeds opgesloten het alles omvattende, dat haar
eigen is. Dat wil dus zeggen, dat zij naast het onderwijzen van kennis,
er vooral óók voor heeft zorg te dragen, dat naar deze kennis wordt gezocht
objectief en eerlijk en dat zij wordt aangewend in volkomen overeen-
stemming met het geweten harer dragers en met het bewustzijn, dat zij
moet worden gebruikt als stimulans tot den cultureelen en materieelen
vooruitgang der samenleving. Hieruit volgt, dat een zéér voornaam
onderdeel van haar taak moet zijn het aankweeken van die eigenschappen
in den mensch, i.c. den student, die hem in staat stellen deze roeping
naar behooren te vervullen. Daarbij dient in acht te worden genomen,
dat elk student deze „algemeene, ideëele roeping" heeft te volgen, ongeacht
in welk technisch onderdeel van het maatschappelijk bestel hij later zijn
plaats moge vinden.

Veel zorg zal dus moeten worden besteed aan die factoren, welke de
ontwikkeling van dezen ideëelen kant van den student bepalen. Dat zijn:
volharding, eerlijkheid, breede kijk, gemis aan hoovaardigheid, bereid-
heid tot het dragen van en juist gevoel vóór verantwoordelijkheid, het
zich voelen als dienend lid der gemeenschap.

Ik vraag mij af: „Vervult de Universiteit in dit opzicht haar taak
op de meest volmaakte wijze ?"

Het antwoord kan m.i. helaas niet bevestigend zijn. Niet — dat er
niets bereikt is of wordt. Ik wijs daartoe op de moeite, die verschillende
docenten zich in het heden en verleden geven of gaven. Maar er zit te
weinig algemeene lijn in en vóór alles — wat er in dit opzicht gebeurt,
geschiedt op te kleine schaal. Deze tekortkoming is evenwel maar voor
een gedeelte op rekening te stellen van de Universiteit zelve. Voor een
groot deel wortelt zij in de maatschappelijke verhoudingen, zooals wij
die tot heden kennen.

Ik meen te mogen stellen, dat slechts bij een minderheid der aankomende
studenten het klare bewustzijn van een roeping in den door mij bedoelden
geest bestaat. Velen gaan studeeren uit utiliteitsoverwegingen, welke
ontspruiten aan het feit, dat zij in het algemeen behooren tot een beperkt
aantal — maatschappelijk beter gesitueerde — klassen der samenleving
en die tengevolge hebben, dat zij uitzien naar een beroep dat, zoo mogelijk
in overeenstemming met hun natuurlijken aanleg, hen in staat zal stellen
op denzelfden of iets beteren voet te leven dan zij van huis uit gewend
zijn. Dat is hun niet kwalijk te nemen en op zich zelf ook wel te gunnen.
Maar dit alles houdt bezwaren in en wel deze, dat de jongelieden veelal
van huis uit onkundig zijn van en weinig belangstelling hebben vóór
hetgeen er in anderen, materieel minder bevoorrechten omgaat. En in
deze leemte voorziet de Universiteit niet of niet voldoende.

Als de jonge menschen dan aanstonds in de maatschappij worden
geplaatst als leiders van geestelijk en sociaal bestel, dan zullen zij dien-
tengevolge niet kunnen ontkomen aan de risico, die elke eenzijdigheid
met zich brengt, nl. overschatting van eigen belangrijkheid en belangen
■ en mindere achting van wie niet tot het kringetje behoort. Wie van ons

kent niet den afgestudeerde, wiens hoogste zorg het bedrag van zijn
inkomen is en liggen niet de woorden „profanum vulgus, prol of bourgeois"\'
véle studenten in den mond bestorven ?

Natuurlijk -— men moet deze zaken niet te somber nemen. Jeugdige
overmoed en overmaat aan levenslust hebben hier — althans bij den
student — mede de hand in het spel. Is het echter niet de taak van de
Universiteit er voor te zorgen, dat de geestelijke groei meer dan tot heden,,
in goede banen wordt geleid ?

Ik stel mij voor, dat op dit „algemeen vormend" terrein voor de Univer-
siteit nog veel waardevols valt te ontginnen. Hoe gunstig steekt in vele
opzichten tegen onze „cerebrale en deftige" Universiteit niet af bijv. de
Amerikaansche universitaire opleiding. Waarom kan ook hier niet de
studie mogelijk worden gemaakt voor breedere kringen •— evenals daar
het geval is — door uitgebreider mogelijkheid tot financieelen steun bij
de studie, tot zorg voor huisvesting en beperking van college- en examen-
gelden. Waarom bestaat ook hier geen indeeling van het onderwijs,
zoodanig, dat ook de „werkstudent" zijn volledige kans krijgt. Dit alles
zou zoo\'n uitermate gunstige correctie kunnen zijn op het in Nederland
dikwijls zoo funest werkende „standsverschil".

Zou het daarnaast niet aanbevelenswaardig zijn, het technisch onderwijs
door andere indeeling, of door inkrimping zoo te regelen, dat er tijd vrij
komt voor verplichte sportbeoefening, welke bij juiste toepassing zoo bij
uitstek geschikt is karakter en lichaam te stalen ?

Ware het niet toe te juichen, indien de Universiteit in ruime mate de
gelegenheid zou openstellen en tevens den student zou verplichten tot
het zich verdiepen in problemen van algemeen-maatschappelijken aard,
in sociale en politieke vraagstukken, in moraliteit en savoir-vivre, in
beroepsethiek, enz. Wat is er op tegen, dat in dit verband de Universiteit
hare catheders regelmatig ter beschikking stelt van hen, die tot het be-
handelen dezer kwesties competent zijn, ook al behooren zij niet tot het
corps van docenten.

En —- is het ten slotte niet van groot belang, dat de Universiteit de
beteekenis van saamhoorigheids- en gemeenschapsgevoel, van zelftucht en
discipline op den voorgrond stelt ? Dient zij zich niet daadwerkelijk te
bemoeien met de unificatie der studentenmaatschappij en opheffen der
hier nog steeds bestaande verdeeldheid ? Dient zij niet een einde te maken
aan het nihilisme, door het lidmaatschap van één, allen en alles om-
vattende organisatie van studenten verplicht te stellen ? Dient zij niet
ook meer gebruik te maken van haar recht tot uitwerpen van nietsnutten
en moet zij niet de macht hebben, de haar toevertrouwde jeugd in te
schakelen in arbeid ten algemeenen nutte ?

Ik ben er mij van bewust, dat er heel wat heilige huisjes en appetijtelijke
en schilderachtige tradities zouden moeten verdwijnen bij verwezenlijking
van deze projecten. Maar ik vraag mij af, of al deze dingen van zoodanige
importantie zijn, dat daarvoor de taak der Universiteit zelve met betrekking
tot bovengenoemde zaken op den achtergrond zou moeten worden
gedrongen.

Cultuurbescherming in samenwerking met Curatoren en Senaten onzer
Universiteiten op dit gebied nog zeer veel goeds tot stand kan brengen
en meer dan tot heden aan den afgestudeerde op zijn verderen levensweg
meegeven een rijk geschenk aan karakterqualiteiten.

Naast het vervullen van haar ideëele taak, moet de Universiteit den
alumnus een zoo gedegen mogelijke kennis bijbrengen omtrent al hetgeen
hem later in de practijk van zijn beroep kan te pas komen.

Heeft de Universiteit haar ideëele roeping, zooals wij zagen tot dusver
misschien meer of minder misverstaan en verwaarloosd, het gevaar is
niet denkbeeldig, dat zij tengevolge van over-perfectionneering in tech-
nischen zin haar doel gaat voorbij schieten. Het lijdt geen twijfel, dat
de technische opleiding aan onze Universiteiten en Hoogescholen uitgaat
boven hetgeen het buitenland biedt. Maar wij dienen er ons wel even
op te bezinnen of het raison heeft, den jongelieden méér parate kennis
mede te geven, als zij daardoor gemiddeld a 2 jaar langer van produc-
tieven arbeid gespeend blijven dan hun buitenlandsche collegae. Marcheert
het in het buitenland daardoor in het algemeen minder goed dan hier ?
Zou hier met een specialisatie na den eigenlijken studietijd, eventueel
met het afleggen van aanvullende examens, niet even goed, veelal zelfs
beter, het gestelde doel zijn te bereiken ?

Moge dus ten aanzien van de technische opleiding, ook aan onze
Faculteit eer van een te veel, dan van een te weinig worden gesproken
en er bijgevolg voor desiderata niet zooveel plaats zijn, toch zijn er m.i.
wel enkele zaken, welke aandacht verdienen.

Een groot contingent der a.s. dierenartsen wordt niet gerecruteerd uit
landbouwerskringen en blijft in het algemeen, tot op het moment, dat
het afgestudeerd raakt, gespeend van de meest elementaire kennis omtrent
den dagelijkschen gang van zaken in het boerenbedrijf. Excursies, studie-
reizen en tentoonstellingsbezoek vermogen slechts tot een zeer bescheiden
deel deze lacune aan te vullen. Verdient het daarom geen overweging,
of in dit opzicht niet door detacheering der studiosi gedurende zekeren
tijd op demonstratiebedrijven veel meer nut zou kunnen worden gesticht,
en moet in dit zelfde verband niet een lans worden gebroken voor verplicht
onderricht in de rijkunst, practisch hoefbeslag e.d. ?

Immers — heeft men later in zijn beroep contact met bepaalde werk-
zaamheden van anderen, welker effect men moet beoordeelen, dan moet
men deze werkzaamheden toch minstens zelf verstaan.

Ik heb U hiermede mijn visie gegeven op enkele fundamenteele waarden,
welke de Universiteit U in den loop Uwer studie schenkt of althans zou
kunnen schenken. Ik bind U op het hart „Toont U deze geschenken
waard". Draagt uit, zoowel in Uw studententijd als later in de maat-
schappij hetgeen de Universiteit in U zaait. Daarmede geeft gij dan
tevens het antwoord op de vraag, wat gij voor de Universiteit kunt doen.

Meer of minder jaren scheiden ons van het moment, waarop wij onze
bul behaalden en meer of minder vaag is dus geworden het beeld, van
wat onze Alma Mater voor ons beteekend heeft in onze studentenjaren.
Voor ons ouderen is het bovendien, alsof de oude vader Absyrtus een
tweede huwelijk aangegaan heeft met een vreemde dame, welke wij aan-
vankelijk geneigd zijn, niet als moeder, maar als „mevrouw" te beschouwen.
Tot wij ontdekken, dat de geheele aard dezer mevrouw ons toch wel
zeer vertrouwd is, dat zij het goed met ons meent en steeds bereid ons
— haar stiefkinderen — met raad en daad bij te staan.

Laten wij van onzen kant dan ook toonen, dat wij er prijs op stellen,
den familieband steeds nauw geknoopt te houden. Via onze Faculteit
kunnen wij het contact met de studentenorganisatie, zoowel als met de
Universiteit zelve gaande houden en dit verdiepen zooveel wij zeiven
dit wenschen en kunnen wij ons bij voortduring geestelijk weer verjongen
aan hetgeen zij ons aan idealisme vermogen te schenken.

Wat is er voor ons ouderen en afgestudeerden nu nog te wenschen ?
Weinig zal men zeggen. Immers, waar bestaat een intensiever contact
met de Faculteit, al of niet via de standsorganisatie, dan speciaal bij ons
dierenartsen ? Waar is het esprit de corps aanwezig in een mate als bij ons ?

Toch zij het mij vergund ook voor ons ouderen der Faculteit een be-
scheiden verlanglijst voor te leggen, daarbij herinnerend aan hetgeen in
het verleden reeds meermalen heeft bewezen in goede aarde te vallen.
Ik noem bv. het houden van veterinaire weken — het geven van vervolg-
cursussen e.d. zoo mogelijk in ruimere mate dan tot heden geschiedde.
Waar het niet onmogelijk is, dat de dierenarts e.d. wordt geroepen tot
uitgebreider werkzaamheden dan tot nu toe, wil ik bv. suggereeren :
aanvullingscursussen terzake van melkhygiëne, keuring van wild en ge-
vogelte, keuring van andere levensmiddelen van dierlijken oorsprong,
alsook zulke terzake van nieuwere klinische, chirurgische en bacteriologische
werkmethoden.

En laten wij — als contraprestatie voor al deze goede gaven — dan
ook steeds laten blijken van onze ervaringen in het practische leven.
Want ook deze kunnen en moeten mede een richtsnoer zijn voor de
werkzaamheid van Faculteit en Universiteit.

Hiermede ben ik gekomen aan het einde mijner inleiding. Ik ben er
mij van bewust, uiterst persoonlijk en onvolledig te zijn geweest. Zonder
twijfel heb ik velen van U teleurgesteld met het uitspreken van gedachten,
welke mogelijk in hunne oogen revolutionnair of fantastisch zijn. Dat ik
zelf hunne verwezenlijking in een of anderen vorm nuttig — noodzakelijk
en bij werkelijk aanwezigen goeden wil ook mogelijk acht, behoef ik U
niet te verzekeren. Voorwaarde is echter, dat wij bij den strijd om de
verwezenlijking bezield zijn door een groot idealisme en een hunkeren
naar waarachtigheid, zelfs al zijn wij ervan overtuigd, dat ons verlangen
misschien nooit ten volle bevredigd zal kunnen worden.

Het is een gelukkige gedachte geweest van den Academischen Senaat
om op den dag van heden, nu wij herdenken den 305en verjaardag van
de stichting dezer Universiteit, aan eenigen onder ons als inleiders, aan
tal van anderen, die met ons als reünisten hier tezamen zijn gekomen,
de gelegenheid te hebben gegeven op wel zeer bijzondere wijze op dezen
feestdag onze gevoelens van hoogachting en waardeering te mogen uiten
met een vrijmoedigheid, waarbij zelfs uitingen van kritiek en een lijstje
van verlangens als een feestgave worden geaccepteerd. Immers, door
het stellen van de vraag: ,,Wat kan de Universiteit voor U doen", noodigt
zij als een goede moeder ons uit tot een openhartig eerlijk kenbaar maken
van al onze moeilijkheden in den strijd om het bestaan en wil zij al het
binnen haar bereik liggend mogelijke doen om ons in staat te stellen
mede te kunnen beantwoorden aan hare en onze hoogste doelstelling:
het dienen der gemeenschap.

Er ligt iets vertrouwelijks in deze uitnoodiging, wat de schroom deed
wegnemen, die zich aanvankelijk van mij meester maakte, toen ik, oud-
leerling der voormalige Rijks-Veeartsenijschool zijnde, werd aangezocht
om op heden bij U de vragen in te leiden: ,,Wat kan de Universiteit voor
U doen en wat kunt Gij doen voor de Universiteit?"

Ik weet niet welke motieven bij den Academischen Senaat hebben
gegolden om meer speciaal mij voor deze vereerende taak uit te noodigen.
Ik heb ze aanvaard, al was de opgave moeilijk, zelfs gaarne aanvaard,
omdat ik daardoor onverwacht in de gelegenheid werd gesteld in het
openbaar een terugblik te mogen werpen op een ambtelijke loopbaan
van meer dan 25 jaren, waarin de diergeneeskunde in meerdere van haar
wel zeer veelzijdige onderdeelen moest worden beoefend.

Stelt men mij de vraag: Zijt gij tevreden, dan is een volmondig „ja"
het antwoord. Luidt de vraag: Zijt gij voldaan, dan is een even kernachtig
uitgesproken „neen" de eenige vertolking van de gevoelens, die mij op
den dag van heden bezielen.

Wat is de reden van deze onvoldaanheid ? Teleurstelling over de
keuze van het beroep ? Verre van daar. Gebrek aan waardeering voor
gepresteerden arbeid ? Het zou niet in mij opkomen daaraan zelfs te
denken. Ontevredenheid over de sociale positie, die men als dierenarts
in de Maatschappij bekleedt ? Evenmin. Neen, de onvoldaanheid komt
voort uit het besef, dat men krachtens zijn opleiding op zoovelerlei terrein
wat zou hebben kunnen presteeren, doch door de veelzijdigheid van den
werkkring, voor elk onderdeel op zich, zoo weinig tot stand heeft kunnen
brengen. Men voelt maar al te zeer, dat men, wil men de diergeneeskunde

*) Voordracht, gehouden op den Universiteitsdag van 23 Juni 1941 voor de Faculteit
der Veeartsenijkunde der Rijks-Universiteit te Utrecht.

in den vollen omvang uitoefenen, — en daartoe geeft ons diploma ons
niet alleen het recht, doch ook de moreele verp ichting —, men zijn
krachten veel te veel moet versnipperen.

Men trekt zoo vaak een vergelijking tusschen den dierenarts en den
medicus. Is dit echter wel juist ? Heeft men zich wel eens gerealiseerd,
dat een dierenarts in de meest gewone uitoefening van zijn beroep, méér
dan een medicus, iemand is, die bij voortduring ,,algemeene" belangen
behartigt: bestrijding van parasitaire- en infectieziekten, zoowel die,
welke uitsluitend bij het dier voorkomen als die, welke op den mensch
kunnen overgaan; hij staat door het onderzoek van producten van dier-
lijken oorsprong dagelijks in dienst van de gemeenschap en behartigt
daardoor Volkswelvaart en Volksgezondheid; zijn taak ligt verder op het
terrein van veeteelt en veevoeding; heeft betrekking tot verschillende takken
van het landbouwbedrijfsleven. Hij moet den aard der bedrijven kennen
en zich geen vreemdeling weten in de organisaties van landbouw en
veeteelt.

Is in analogie hiermede de taak van den huismedicus ook zoo uitgeb-eid ?
Daar véél meer specialisatie, daar tal van artsen voor elk onderdeel.

Natuurwetenschappen als: anatomie, physiologie, natuurkunde, schei-
kunde, zoölogie, botanie, evenals histologie, pathologie, embryologie,
pathologische anatomie, microscopie, parasitologie, serologie, chirurgie,
pharmacologie, erfelijkheidsleer, verloskunde, voedingsleer, vleeschkeuring,
visch- en gevogeltekeuring, melkhygiëne, gerechtelijke veeartsenijkunde,
enz. enz. mogen voor den dierenarts geen terra incognita zijn en dat
voor meerdere dezer vakken niet alleen met betrekking tot één diersoort,
doch het geheele gezelschap grootere en kleinere huisdieren, vogels,
visschen en bijen, hier zoowel als in de tropen, kan het voorwerp van
zijn zorg en toewijding worden. Is het daarom te verwonderen, dat ik
mij wel eens gevoeld heb als een duizendpoot, waarvan jammer genoeg
bij de vorming niet één of meerdere ledematen extra lang en stevig waren
gemaakt om iets zeer speciaals te kunnen grijpen ?

Zeker, de Universiteit kan geen in elk onderdeel volleerde en geheel
geschoolde krachten afleveren, maar zij diene wel te bedenken, dat ook
hier tusschen beide uitersten een zeer breede middenweg ligt.

Het wil mij voorkomen, dat in de laatste 40—50 jaren te veel aandacht
is geschonken aan de „medische" vorming van den dierenarts en te weinig
rekening is gehouden met het feit, dat een dierenarts een taak vervult
in het economisch bestel van onze gemeenschap en „kapitaal" wel een
van zijn lastigste patiënten is.

Zou ik de verwantschap, die er bestaat tusschen een „medische" op-
leiding en een „veterinaire" opleiding dan willen loochenen ? Dat zij
verre van mij. Integendeel, bij medici en dierenartsen, in beider kamp,
doch voornamelijk in het medische, dient men meer te beseffen, dat het
in wezen alleen „soort" verschillen zijn, waarom de medicus den mensch
en de dierenarts het dier behandelt en dat alle andere verschillen slechts
bijkomstige omstandigheden vormen. Een oud standpunt, reeds ruim
2200 jaar geleden door Aristoteles aangetoond en in de 18e eeuw door
Claude Bourgelat en d\'Azyr met zooveel enthousiasme in Frankrijk
voorgestaan. Hun parool: „Aan elke medische faculteit zij, als onmisbaar
onderdeel, een veeartsenijschool verbonden", was méér dan een holle
phrase. De resultaten van het onderzoek der laatste jaren, ik behoef maar

ziekten als tuberculose, brucellose, leptospirose te noemen, hebben meer
dan duidelijk aangetoond, dat noch medicus noch dierenarts zijn taak
gewetensvol kan vervullen, indien hij niet volledig op de hoogte is met
hetgeen er, ieder voor zijn gebied, in het andere kamp aan belangrijkheid
bestaat en nog steeds wordt ontdekt.

Hier kan de Universiteit een prachtig sociaal werk tot stand brengen
door de instelling van een leerstoel voor vergelijkende ziektekunde. Al
hebbe dan Leiden de primeur gehad, doch, door mij niet voldoend
bekende omstandigheden dit bezit verloren, Utrecht toone haar taak
van „dienaresse der menschheid" te begrijpen en een krachtig trait-d\'union
te leggen tusschen haar groene en haar paarse Faculteit door het oprichten
van een leerstoel voor vergelijkende pathologie.

Wanneer men zijn studie voor dierenarts begint, is de grondgedachte,
waarvan men bij de bepaling van zijn beroepskeuze is uitgegaan, meestal
geweest: de wil tot behandeling van het zieke dier. Zooals de medische
student zich later een uitgebreiden kring van patiënten droomt, staat
den a.s. dierenarts een uitgestrekte plattelandspraktijk voor den geest,
waar in malsche weiden en aan natuurschoon rijke streken het puikje
van Neerlands paarden- en rundveestapel straks dankbare objecten zullen
zijn om de, aan de Universiteit vergaarde kennis in praktijk te kunnen
brengen. Misschien droomt een enkele zich de positie van dierenarts in
de tropen, van abattoirdirecteur of wel de uitoefening van een zeer
lucratieve kleine-huisdierenpraktijk in luxueuze villa\'s, streng hygiënische
kennels of riante buitenplaatsen, waarheen hij zich begeeft in een idem
zooveel P.K. limousine; het meerendeel staat echter de praktijk op de
boerenbedrijven voor den geest. Tot deze laatste categorie wil ik mij
bepalen. Hebt U voor U zelf wel eens de vergelijking gemaakt tusschen
een jong medicus, een jong landbouwingenieur en een jong dierenarts,
meer speciaal hoe deze nagenoeg gelijk wetenschappelijk gevormde
personen ten plattelande hun intree doen en worden ontvangen ? De
medicus, verheugd in staat te zijn zijn theoretische kennis in praktijk te
kunnen brengen, met jeugdig enthousiasme alles doende wat hèm kan
bevredigen en zijn patiënt ten goede kan komen, staat direct in het centrum
der belangstelling en enkele gelukkig afgeloopen accouchementen geven
hem terstond de renommé „bij" te zijn. Komen daarbij dan nog enkele
bijzonder goede karaktereigenschappen, waardoor het „vertrouwen" van
den patiënt medewerkt tot diens genezing, dan kan de jonge medicus
gerust zijn en Opent zich voor hem een blij verschiet. Het honorarium
is per slot van rekening slechts een noodzakelijke doch bijkomstige bijzaak,
die misschien eens even bij den gewezen patiënt of diens erfgenamen een
gevoel van onbehagen kan wekken, maar meestal zonder rancunemaat-
regelen wordt gehonoreerd.

Een jong landbouwingenieur komt bijna steeds als ambtenaar in functie.
Vertrouwen te wekken van de boerenbevolking is daarbij voor hem de
zekerste weg, waarlangs hij een succesvolle loopbaan kan verkrijgen.
Door voordrachten voor plaatselijke vereenigingen, door ongevraagd
persoonlijk contact met landbouwers en veefokkers probeert hij hen te
overtuigen van het doel en het nut van nieuwere bewerkingsmethoden
of inzichten op landbouwkundig terrein. Zijn uitgebreide kennis van het
bedrijf zelve in alle onderdeelen geven hem een krachtig hulpmiddel

om dit vertrouwen te verwerven. Hij durft te spreken op vergaderingen,
omdat hij de zuivelbereiding kent, omdat hij bij wijze van vergelijking,
haver van mais kan onderscheiden, omdat hij verschil kent tusschen
chilisalpeter en kainiet, omdat hij de namen weet van de meest doelmatige
voedergewassen in verband met de bodemgesteldheid van de streek,
omdat hij kennis draagt van de voederwaarde van verschillende gewassen
en zelfs zijn kennis over veeteeltzaken en dier-physiologie niet onder
stoelen of banken steekt. De boer merkt, dat hij te maken heeft met iemand,
die niet vreemd is in zijn bedrijf en de gratis gegeven voorlichting wordt
dankbaar aanvaard. Wetende, dat zijn belangen worden behartigd, gaat
deze landbouwer in voorkomende gevallen gaarne bij den landbouw-
ingenieur te rade om van diens kennis te profiteeren.

Hoe geheel anders is de entrée van den jongen dierenarts. Ook hij
probeert vertrouwen te krijgen. Een succesvol getermineerde partus geeft
hem dit soms met één slag. Het aantal van dergelijke gelukkigen is echter
miniem. Het werk van geroutineerde veeverloskundigen, die hun handen
dan ook nog niet thuis houden, wanneer het een ziek dier betreft, maakt
voor hem den strijd dubbel zwaar. De eigenaar van het vee staat onwennig
tegenover den man, die spreekt van bacteriën, vitaminen, ultra-violette
stralen, huidfuncties, hormonen en organen van interne secretie. Hij
beschouwt de kennis van den dierenarts als koopwaar, die hem slechts
zóólang past als het hem in zijn portemonnaie gelegen komt, die zijn
kennis afmeet naar het direct geldelijk voordeel, dat hij met de behandeling
van een ziek dier kan bereiken, die niet vraagt: waar word ik het beste,
maar wel: waar word ik het goedkoopste bediend, die zelfs dan nog
probeert door middel van ziekenfondsen het nóg goedkooper te krijgen.
Hier openbaart zich in alle naaktheid het essentieele verschil tusschen de
intrede van den jongen medicus en den jongen veterinair in de praktijk.

Daarom zorge de Universiteit, dat aan den jongen dierenarts een
dusdanige kennis van het geheele bedrijf van den veehouder worde bij-
gebracht, dat de dierenarts bij de behandeling van het zieke dier, als
onderdeel van een economisch bedrijf, ook blijken kan geven dit economisch
bedrijf in al zijn geledingen te kennen. Goed dierenarts zijn impliceert
grondige kennis van het landbouwbedrijf. Met nadruk worde in dezen
beklemtoond, dat het niet de bedoeling moet zijn aan de Universiteit
de algeheele Landbouwwetenschap te doceeren, doch slechts in zooverre
als dit voor den dierenarts voor de juiste uitoefening van zijn beroep
noodzakelijk worde geoordeeld. Ik ben er van overtuigd, dat dan een
latere generatie dankbaar het besluit zal herdenken, dat in dezen naar
aanleiding van dezen eersten Utrechtschen Academiedag zal zijn genomen.

Het ligt buiten het kader van dezen dag om de vraag te bespreken of
de stichting der zesde Faculteit aan hooggespannen verwachtingen heeft
beantwoord. Pas, wanneer de nu studeerende generatie op rijperen leeftijd
zal zijn gekomen, is aan haar het recht tot oordeelen. Thans een meening
uit te spreken, zou praematuur zijn. En toch kan ik geen weerstand bieden
aan de lust om in dit verband een zeer bijzonder verschijnsel in de veteri-
naire beroepsgemeenschap naar voren te brengen.

We schrijven 10 December 1821. De eerste lessen aan de Rijksveeartsenij-
school nemen een aanvang. Prof. T. G. van Lidth de Jeude, buitengewoon
hoogleeraar ;n de wis- en natuurkunde aan deze Universiteit, wordt met

het directorium belast. Prof. Vosmaer, buitengewoon hoogleeraar dezer
Universiteit zal aldaar onderwijs geven in de scheikunde, de leer der
geneesmiddelen en de artsenijmengkunde. De Universiteit staat dus aan
de wieg, maar aan de andere zijde staat de bewaarder van \'s Rijks schatkist,
die zorgt voor de voeding en niet meer toedient dan strikt genomen voor
onderhoud en groei noodzakelijk is. Reserve wordt haar niet meegegeven,
tot bijzondere productie kan zij niet worden aangezet. De krachten worden
geleidelijk aan verbruikt. Aan een roemloos einde schijnt de Overheid
te willen medewerken. Doch dan komt weder de Universiteit in de persoon
van den bekenden hoogleeraar Gerrit Jan Mulder, die door zijn brochure :
,,de Veeartsenijschool", deze inrichting van een wissen ondergang redt
en weet te bewerken, dat Minister Thorbecke afziet van het snoode
plan om de Rijksveeartsenijschool op te heffen. Met recht mag daarom
Mulder feitelijk genoemd worden de redder van het diergeneeskundig
onderwijs in ons land. Moge de daad van dezen grooten geleerde aan de
leden van den Academischen Senaat en niet het minst aan de leden van
het College van Curatoren dikwijls in gedachte komen en hen een voorbeeld
ter navolging zijn in het op de bres staan voor de belangen der Veeartsenij-
kundige Faculteit.

Jaren zijn daarna vervlogen en het contact met de Universiteit was er
slechts een van zuiver persoonlijken aard van enkele betrokken hoog-
leeraren en onderwijskrachten. De veterinair stond op eigen beenen,
moest zelf den strijd aanbinden, niet alleen figuurlijk, maar zelfs, voor-
zoover het studenten betrof, wel eens in letterlijken zin. Doch deze strijd
staalde. In tijden van bloei gaf het een eenheid van vreugde, in tijden
van depressie een eenheid van wil om aan de moeilijkheden het hoofd
te bieden. Was het daarom te verwonderen, dat aan die voormalige
veeartsenijschool banden werden gesmeed, die den tand des tijds trotseerden,
die de dierenartsen tot een eenheid samenbond, waarvan de oudsten
onder ons nog steeds met dankbaarheid gewagen ? Daar werd een band
gelegd voor het leven, die, al werd hij ook uitgerekt tot ver over den
evenaar, altijd trok. Was het de geest van een Thomassen, een de Bruin,
een Schimmel, een van Esveld, een de Jong, die deze magische kracht
tooverde ? Niet de personen, die er doceerden, doch de spheer die er lag,
bond allen aaneen en toen de Rijksveeartsenijschool op 16 Maart 1918
werd verheven tot Veeartsenijkundige Hoogeschool verheugden alle
dierenartsen zonder uitzondering zich in dit grootsch gebeuren. Immers,
de Veeartsenijschool, ,,hun" Veeartsenijschool, had deze roemvolle onder-
scheiding ontvangen. Hun studie aan \'s Rijks veeartsenijschool of de
Veeartsenijkundige Hoogeschool beëindigd hebbende, bleven nagenoeg
allen vereenigd in ,,hun" Maatschappij voor Diergeneeskunde, de organi-
satie, waarvan het lidmaatschap als een logisch gevolg van hun studie
en een ondeelbaar geheel van hun „veearts"-zijn werd beschouwd. Zelfs
na lange jaren van afwezigheid, soms ver buiten de vaderlandsche grenzen,
was het een genot bij het betreden van Biltstraat 172 oude bekenden
terug te zien, zich in collegezalen en klinieken weer thuis te voelen en
verhalen te mogen doen van vroeger tijden.

Nadat op 10 December 1921 het honderd-jarig bestaan van het Vee-
artsenijkundig onderwijs in Nederland nog luisterrijk was gevierd, werd
enkele jaren later de zesde Faculteit aan deze Utrechtsche Universiteit

gesticht en daarmede aan een zekere veterinaire beroepsgemeenschap,
als gesloten geheel, een einde gemaakt. De geschiedschrijver zal hebben
uit te maken of deze daad in het belang van het land in het algemeen
en dat der dierenartsen in het bijzonder een gelukkige is geweest. Ik wees
er reeds op, dat een onbevooroordeelde uitspraak in dezen thans nog niet
gegeven mag worden. Wèl zal het antwoord op de vraag of de Universiteit
in al haar grootschheid voor ons dierenartsen ooit het middelpunt van
ons veterinair denken zal kunnen worden, zooals de voormalige Vee-
artsenijschool dat voor ons was, voor een zeer groot gedeelte van ons zelf
afhangen. Al mogen wij, ouderen, ons nog moeilijk kunnen verplaatsen
in de universitaire spheer bij de domineerende gedachte aan hetgeen
verloren ging, toch gebiedt ons de plicht tegenover de jongeren, dat wij
ons geheel stellen in dienst van hun ideaal. Wij zullen contact moeten
zoeken met deze Universiteit, waarvan vele hoogleeraren voor ons toch
geen onbekenden zijn, wij zullen meer tot de erkenning dienen te komen,
dat enkele ervaringen van den eenvoudigen practicus, mits wetenschappelijk
geïnterpreteerd, méér waarde hebben dan grootsch opgezette proeven in
een laboratorium, die in de praktijk niet kunnen worden toegepast en
onze mededeelingen over de bezwaren, die prognose of therapie voor ons
in de praktijk kunnen opleveren, voor den betrokken hoogleeraar soms
van groote beteekenis kunnen zijn. Waarom zouden wij hun voorlichting
niet vragen bij veterinair-juridische kwesties of dubieuze interpretaties
van wetsartikelen, waarom hen niet wijzen op naar onze meening bestaande
lacunes in sociaal-hygiënische- of economische wetgeving ? Waarom de
belangstelling van den hoogleeraar niet gevraagd voor het doceeren van
eenig onderwerp, waarvan wij het gemis bij onze assistenten bespeuren ?
Kortom, de Universiteit zij voor U het alpha en omega van Uw veterinair
willen en kunnen en al mocht zij, hetzij op grond van verouderde be-
grippen, hetzij uit vasthoudendheid aan eerbiedwaardige tradities tot
op heden naar Uw meening te vast op haar hoogen, wetenschappelijken
zetel hebben getroond, door de daad van dezen dag toont zij haar taak
ook in deze stormachtige tijden te begrijpen en te willen bieden het beste,
wat in haar vermogen is, tot heil van ons volk in het algemeen en dat
van ons dierenartsen in het bijzonder. Wij geven aan de Universiteit
onzen onvoorwaardelijken steun in het vaste vertrouwen, dat, wars van
alle vooroordeelen en begrippen van minderwaardig zijn, de belangen
van de Veterinaire Faculteit door het College van Curatoren met denzelfden
maatstaf zullen worden beoordeeld als welke wordt aangelegd bij de
overige Faculteiten. Dat gebiedt het waarachtig belang der Universiteit,
dat vraagt ons sociaal voelend en economisch denkend Nederland.

De kiem voor eigen wetenschappelijk onderzoek wordt in den studietijd
weliswaar gelegd, maar men verlieze niet uit het oog, dat het weinige
contact, dat de praktizeerende dierenartsen met elkaar hebben, gepaard
gaande met een meestal uitgestrekt werkgebied en het in verhouding
dikwijls zwaar lichamelijk werk, geen gunstige factoren zijn om deze kiem
verder te doen gedijen en vaker een rem dan een stimulans blijken te
zijn. Aan dezen zin tot kennisverrijking, welke ongetwijfeld bij tal van
dierenartsen aanwezig is, schenke de Universiteit bijzondere aandacht.
Wel meer speciaal moge een dusdanige vorm worden aanbevolen, waarbij
de docent rekening houde met de parate kennis van zijn auditorium en
het herhalen van bekend veronderstelde feiten sticht méér nut dan het

voortbouwen op uit de universitaire opleiding verondersteld gebleven
kennis. Wederzijdsche waardeering voor elkanders werk met inachtneming
van ieders mogelijkheden en moeilijkheden zullen tusschen den dierenarts
en de Universiteit wel de beste verhouding tot stand brengen. Zware
eischen voor wetenschappelijk werk dooden de onderzoekingslust van den
practicus en scheppen een spheer, die noch in het belang der Universiteit,
noch in het belang der diergeneeskunde moet worden geacht.

De zoo veelzijdige werkkring van den tegenwoordigen dierenarts brengt
met zich, dat onderwerpen van zeer uiteenloopenden aard hem bijzonder
interesseeren. Het zal daarom misschien voorshands meer nut stichten,
dat cursussen worden georganiseerd, waarop verschillende onderwerpen
worden besproken dan dat aan deze cursussen meer het karakter van
specialistische navorming worde gegeven.

De Universiteit beperke zich daarbij niet tot het behandelen van
vraagstukken van algemeenen of zuiver theoretischen aard of alleen tot
dezulke, welke aan het vorschend brein van den hoogleeraar binnen de
grenzen van zijn eigen kliniek of zijn eigen laboratorium ontspruiten.
Zij dale af tot in het bedrijfsleven zelve om daar de werkstukken te ver-
nemen, die in het belang van de gezondheid van mensch en dier of de
economische welvaart van ons volk om oplossing vragen. Steeds meer
toch verplaatst zich het wetenschappelijk onderzoek van de Universiteit
naar dat der fabriekslaboratoria en al mogen dan de daar opgedane
ervaringen en practische resultaten wel aan de gemeenschap ten deele
ten goede komen, feit blijft, dat deze onderzoekingen a priori niet ge-
schieden in het algemeen belang, doch uit zuiver commercieele over-
wegingen. De Universiteit trachte het centrum van wetenschap te blijven
ten behoeve van dat algemeen belang. Het is echter jammer, dat dikwijls
overwegingen van financieelen aard zoo\'n groote rol moeten spelen en
terzake niet geheel ingewijden een uiteindelijke beslissing moeten nemen,
\'s Lands schatkist schijnt nu eenmaal, hetzij in tijden van hoog-, hetzij
in tijden van laagconjunctuur steeds leeg te moeten heeten. Aan de
hoogleeraren mag desniettegenstaande toch niet de gelegenheid ontbreken
om hun onderwijs op voldoende wijze te kunnen geven. Hier moeten de
kapitalen worden geïnvesteerd, omdat van tevoren reeds vaststaat, dat
het groote economische belang, dat door de diergeneeskunde wordt
gediend, een voldoende renteopbrengst dubbel en dwars garandeert. Wel
zeer speciaal geldt dit voor de zesde Faculteit. De veterinaire Faculteit
zij geen zesde rad aan den universitairen wagen. Over ons volk is toch
nog steeds de handelsgeest vaardig. Men spreekt van vernieuwing, van
groote bouwwerken, men durft stukken zee, waarop straks onze patiënten
zullen grazen, wel te dempen, waarom dan in ambtelijke krenterigheid
de kopstukken der wetenschap het werken in dienst der gemeenschap
onmogelijk gemaakt ? Waarom kunnen fabrieken wel prachtige laboratoria
inrichten ? Waarom ? Omdat men „durft" en het oud Hollandsche
spreekwoord in praktijk brengt, dat de cost nog altijd voor de baet uit
moet gaan. Is het geen miskenning van de capaciteiten der hoogleeraren,
wanneer maar steeds op de financieele uitgaven wordt beknibbeld en
besnoeid en aan gerechtvaardigde wenschen pas na langen, langen tijd
eindelijk eens gehoor wordt geschonken ? En hoelang duurt het dan weer
niet voor deze in vervulling gaan ? Maar waarom, zoo durf ik de vraag
te stellen, klopt men ook niet bij de direct belanghebbenden aan ? Waarom

wordt menig wetenschappelijk onderzoek aan een Universiteit bij voorbaat
tot mislukking gedoemd, omdat de noodige financiën ontbreken ? Moeten
wij er ons als Nederlanders feitelijk niet voor schamen, dat voorheen
buitenlandsch geld moest worden aangenomen voor wetenschappelijke
instituten, omdat het binnenslands niet te krijgen was ? Maar is het ook
niet, omdat de Universiteit in dezen zich te veel in nevelen hulde en zoo
weinig aan de publieke opinie prijs gaf? Nieuwe tijden vragen nieuwe
methoden en al moge dan waardeering en zelfvoldoening het hoogste
loon voor den wetenschappelijken werker zijn, toch neemt dit niet weg,
dat, om in den trant van Prof. van Leeuwen te spreken, de Universiteit
onmogelijk de dienaresse van de wetenschap en door de wetenschap van
het leven kan zijn, als haar zelf dat leven niet mogelijk wordt gemaakt.
Indien de Universiteit bijdraagt tot de verhooging van de Volkswelvaart
— en de Veterinaire Faculteit doet dit in bijzondere mate — dan is het
een eisch van billijkheid, dat de instanties, welke in het bijzonder van deze
welvaart profiteeren, daarvoor ook de noodige cijns moeten betalen.

Meen niet uit de misschien ietwat somber gestelde ontboezemingen,
dat ik U Uw geloof in Uw ideaal heb willen ontnemen. Integendeel,
vaster dan ooit staat voor mij het vertrouwen, dat gij in de toekomstige
maatschappij als dierenarts zeer verdienstelijken arbeid kunt gaan leveren.
Besef het groote voorrecht, dat gij hebt om hier aan deze Universiteit
te mogen studeeren. De ernst der tijden heeft ook U niet onbewogen
gelaten. Wat er van de diergeneeskunde in Nederland terecht zal komen,
ligt in Uw hand. Niet, hoe gij gevormd wordt, doch hoe gij U zelf vormt,
zal daarbij doorslaggevend zijn. Doch bij deze vorming hebt gij leiding
noodig van hen, die misschien onder veel ongunstiger omstandigheden
de hitte van den strijd al hebben gedragen. Uw klacht van studieoverlading
is gegrond. Gij hebt den drang in U tot daden, d. i. tot werken in het
belang der gemeenschap. Uw studietijd is voor U geen studententijd
meer, maar een voortdurend bezinnen op de harde noodzaak, waarvoor
het leven U zal plaatsen en tot het in bezit nemen van de plaats, waartoe
het leven U noodzaakt. Kies zelf deze plaats, rekening houdende met Uw
persoonlijke eigenschappen en met den vasten wil om op die plaats al
Uw kennen en al Uw kunnen in dienst te stellen van het algemeen belang.
Ten zeerste waarschuw ik U ervoor U niet te laten leiden door geldelijke
overwegingen bij het bepalen van Uw richting. Nog steeds is dit gebleken
een twijfelachtige raadsman te zijn geweest. Indien Uw studietijd niet
langer duurt dan strikt noodzakelijk is en gedurende dezen tijd verdiept
gij U bij voortduring in dat onderdeel der diergeneeskunde, hetwelk voor
Uw aanleg en Uw physiek vermogen het meest geëigende wordt geacht,
dan zal de tijd aan deze Alma Mater doorgebracht U steeds even dankbaar
voor den geest staan als mij mijn studiejaren. Leef het volle leven mede
ook buiten het kleine kringetje van Uw veterinaire studie. Weet, dat velen
van U later de leiders van bedrijven of onmisbare personen in het organi-
satieleven zullen gaan worden. Daarvoor is menschenkennis vereischt,
die gij niet opdoet op Uw kamer en die gij U niet eigen kunt maken door
U aan alles te onttrekken, daarvoor past zin voor orde en discipline,
daarvoor is noodzakelijk begrip voor ambtelijke verhoudingen, dat U in
later tijden zooveel wegen in het ambtelijk apparaat gemakkelijk begaan-

baar zal maken. Benut de prachtgelegenheid, die het student-zijn aan
een Universiteit met zich brengt voor de volle 100 %.

Het moet als een onvolkomenheid in de opleiding worden aangemerkt,
dat de pas afgestudeerde dierenarts, die dikwijls reeds spoedig geheel of
semi-ambtenaar wordt, niet volledig op de hoogte is met de Staats-
bemoeiingen op het terrein der Volksgezondheid en op dat der bestrijding
van besmettelijke veeziekten, terwijl ook eenige kennis op administratief
en administratief-rechtelijk gebied vele jonge collegae ongetwijfeld zeer
van nutte zou kunnen wezen. Ook meer kennis omtrent doel en wezen
der landbouworganisaties en het stamboekwezen ware een welkome
aanvulling der veeteeltkundige kennis. De Universiteit late deze „tech-
nische" scholing niet achterwege of over aan een of ander studenten-
genootschap, maar neme ze zelf ter hand. Gebroken moet worden met
de langen tijd overheerscht hebbende gedachte, dat de dierenarts alleen
de „medicus" voor het dier is. Al zijn er inderdaad veel punten van over-
eenstemming, het negeeren van de punten van verschil zou een onvolledige
opleiding des te meer in de hand werken. Indien de Universiteit aan deze
zaak hare aandacht zou willen schenken, ben ik ervan overtuigd, dat
het voor U mijne Heeren Studenten in den strijd om het bestaan in Uw
later leven een aanmerkelijke steun kan zijn. Laat verder de Universiteit
de bemiddelaarster zijn, die U in Uw studententijd reeds plaatst als
assistent bij die instellingen of die practici, waarvan met redenen mag
worden verwacht, dat zij mede willen werken aan Uw diergeneeskundige
en maatschappelijke vorming in de richting, die gij U zelf hebt gekozen.
Deze vormingstijd zij voor U tevens de proeftijd om U zelf te testen op
de juistheid van de gekozen richting.

Durft gij zoo met moed en vertrouwen Uw toekomst tegemoet te gaan,
dan verzeker ik U, dat Uw vertrouwen niet misplaatst en Uw moed geen
overmoed zal blijken te zijn. Een frissche geest waait door de Veterinaire
Faculteit, misschien wel geprikkeld, althans zeker gekruid door Uw
jeugdig enthousiasme en Uw gevoel voor gemeenschapszin. Student en
hoogleeraar zijn een onverbreekbare eenheid. Beiderzijds worde dat
begrepen. Meen niet, dat toga, bef en baret uitingen zijn van zelfgenoeg-
zaamheid en zelfoverschatting van den hoogleeraar. Achter deze uiterlijke
teekenen eener waardige traditie, die ik als herinnering aan een grootsch
verleden niet gaarne zou zien verdwijnen, klopt bij allen de kernachtige
polsslag van den tegenwoordigen tijd. Student en hoogleeraar samen
vormen de Universiteit. Samen trekken zij op. Samen werken zij aan de
welvaart en de geestelijke ontwikkeling van ons volk. Moge deze eenheid
van geest ook steeds gevolgd worden door de eenheid van de daad.

Vol vertrouwen — verder bouwen. Doch dan niet alleen door hoog-
leeraren en studenten. Moge het resultaat van dezen dag zijn, dat bij
allen, die de diergeneeskunde beoefenen of de diergeneeskundige belangen
hebben te behartigen het besef worde verlevendigd en verdiept, dat met
vasten wil hier samen moet worden gebouwd aan een grootsch geheel
in het belang van mensch en dier, waarbij de geest van den huidigen
tijd van ons vraagt, dat wij fier onze paarse banier in top steken, waarop
ik namens U allen de gulden letters van ons aller devies zou willen aan-
brengen: Servio — Ik dien. Dat zij de feestgave, die wij op den dag van
heden van ganscher harte aan de jubileerende Universiteit aanbieden.

OVERZICHT DER ONDERZOEKINGEN VAN HET UIT DE
PRAKTIJK INGEZONDEN ZIEKTEMATERIAAL OVER 1940.

Het Instituut ontving in 1940, evenals vorige jaren, materiaal voor
onderzoek uit de praktijk. Door de omstandigheden was het aantal
inzendingen kleiner dan het vorige jaar. Der gewoonte getrouw volgt
hieronder een verslag, ten einde een inzicht te geven over wat gedurende
het vorige jaar werd ingezonden. Over de vastgestelde bevindingen zal
in sommige gevallen iets uitvoeriger mededeeling gedaan worden. 527
inzendingen werden ontvangen, omvattende 811 onderzoekingen.

Dit ingezonden materiaal bleek, evenals de vorige jaren, van groote
waarde te zijn voor het onderwijs, terwijl een deel ervan leidde tot
nieuwere wetenschappelijke inzichten.

Overeenkomstig de nummering volgen hieronder eenige opmerkingen.
(Dit overzicht beperkt zich tot het ingezonden materiaal, het in 1940
verrichtte researchwerk blijft hier dus buiten beschouwing).

Al dit materiaal (uitsluitend van Macacus mulattus Shaw) was ingezonden
voor onderzoek op dysenterie. Vele malen kon deze diagnose gesteld
worden ; de anamnese vermeldde steeds diarrhee ; bij sectie werden
ulcera in de darmen waargenomen, uit de ulcera werd de flexner-dysen-
terie-bacil (Shigella flexneri) een aantal malen gekweekt ; in het bloed-
serum werden //m^r-agglutininen aangetoond. (Dit jaar, 1941, werd
behalve bij Macacus mulattus apen de diagnose ook bij een Orang oetan
gesteld). (Zie over dysenterie bij apen T. v. D. 66, 1304, (1939) ).

Het eenigste bewijs voor de diagnose dysenterie is het isoleeren van een
dysenteriebacil; een positieve agglutinatie alleen zegt weinig, daar een
aap tengevolge van een vroeger doorstane besmetting agglutininen
bevattend bloedserum kan hebben.

Over de therapie is voorloopig nog weinig te zeggen. Om uitbreiding
te voorkomen zijn isolatie en strenge hygiënische maatregelen eerste
vereischten. Toediening van darmdesinfectantia (b.v. citopogeen) is te
probeeren. Tot heden werd door mij in drie dierenparken dysenterie
aangetoond, steeds werd Shigella flexneri geïsoleerd. Mijns inziens kan het
daarom nuttig zijn bij acuut ziek geworden dieren en bij bedreigde
dieren flexnerserum in te spuiten. Naar ik vernam werd in één dierenpark
bacteriophaag-therapie toegepast, evenwel zonder resultaat, wat
eigenlijk, gezien de geringe resultaten, hiermede verkregen bij den mensch,
wel te verwachten was. Over de waarde van prophylactische vaccinaties
is nog niets met zekerheid bekend.

Hiermede zijn de brieven bedoeld waarin advies betreffende ziekte-
gevallen gevraagd werd.

Hierbij werd een geval waargenomen van paratyphus. Daar het hier
een belangrijke ziektekiem betreft, volgt hierover een iets uitvoeriger
mededeeling : Dat paratyphus bij caviae voorkomt, is bekend. In het
werk van Raebiger „Das Meerschweinchen", van 1923 wordt de para-
typhus-infectie vermeld ; als verwekkers worden genoemd „paratyphus B"
en bacillen uit de „Gärtnergruppe" ; bij de pathologisch-anatomische
veranderingen wordt o.a. fibrineuze of etterige peritonitis genoemd.

In het nieuwe werk van Jaffe (1931) over de „Anatomie und Pathologie
der Spontanerkrankungen der kleinen Laboratoriumstiere" wordt gezegd :
„Hier handelt es sich durchweg um das Bakterium enteritidis Breslau" ;
in het vrij uitvoerige literatuuroverzicht noemt Jaffe ook het voorkomen
van nog andere Salmonellae, o.a. „Gärtner" bacillen. Ook vermeldt hij
bij de pathologisch-anatomische afwijkingen fibrineuze etterige peri-
tonitis.

In deze beide werken wordt evenwel niets vermeld, evenmin als in de
meeste publicaties in tijdschriften over de cavia-paratyphus, tot welk
cultuurtype de gevonden S. lyphi-murium (Breslau) bacillen behooren
Over de cultuurtypen van S. typhi murium deelde ik in dit tijdschrift (64,
624, (1937) ) en daarna, met nog enkele bevindingen vermeerderd in het
„Zeitschrift für Hygiene (122, 412, (1940) )" reeds een en ander mede,
hetwelk nu met het volgende aangevuld kan worden :

Onlangs werd een gestorven cavia afkomstig van een caviafokkerij
onderzocht. Bij de sectie werd vastgesteld, dat het dier geleden had aan
etterige peritonitis met vorming van abscesjes in de parenchymateuze
organen ; hieruit werden sterk beweeglijke Gram negatieve staafjes
gekweekt, zoodat aan paratyphus gedacht werd. Inderdaad bleken de
culturen alle algemeene eigenschappen van Salmonella te bezitten.

Het serologisch onderzoek had tot resultaat dat met S. typhi-murium-0
serum en met specifiek S. typhi-murium-H serum positieve agglutinaties
verkregen werden.

Hierna werd het cultuurtype onderzocht volgens de methode van
Hohn en Herrmann. Ter controle en tevens ter vergelijking, werd een
rhamnose negatieve S. typhi-murium (eendentype), een ammoniumzwakke
S. typhi-murium (duiventype), en een S. enteritis var. essen, gelijktijdig
onderzocht.

De caviastam bleek overeen te komen met het duiventype, de waar-
genomen reacties waren n.1. :

Het is bekend, dat bij het ammoniumzwakke duiventype altijd de
lichaamsantigeenfactor V ontbreekt. Ook hierin bleek, volgens een
vergelijkend agglutinatorisch onderzoek van een voltype (kattenstam
met lichaamsantigenen IV en V), duivenstam (alleen IV) en de caviastam,
deze laatste met het duiventype overeen te komen.

Uit het bovenstaande blijkt dus, dat bij de cavia behalve het reeds bij
dit dier aangetoonde „caviatype" en het „voltype" ook het „duiventype"
voorkomt. In hoeverre dit een zeldzame bevinding is, is niet te zeggen,
daar van de S. typhi-murium gevallen bij caviae, nog slechts sporadisch
een onderzoek naar het cultuurtype verricht geworden is.

Het is niet uit te sluiten, dat het duiventype regelmatig bij caviae zal
zijn aan te toonen. Anderzijds moet echter gedacht worden aan de duif
als infectiebron ; in het hier vermelde geval was deze mogelijkheid aan-
wezig, want deze cavia was dagelijks gevoed geworden met versch gras,
afkomstig van een weiland, waar vrij veelvuldig duiven komen.

Men is misschien geneigd, nu het duiventype ook bij een cavia werd
aangetoond, weinig waarde te hechten aan het onderscheiden der ver-
schillende typen. Toch is dit niet juist en in dit geval bleek dit weer zeer

duidelijk ; bij muizen hadden wij vroeger reeds meermalen Salmonellose
door S. typhi-murium voltype vastgesteld, doch bij de muizen die wij na
de cavia uit dezelfde fokkerij ontvingen, bleken door infectie met het
„duiventype" gestorven te zijn. Wc zien hier uit dus weer duidelijk de
epizoötische beteekenis der verschillende typen ; vaststelling van het
type kan namelijk onderling samenhangen van ziektegevallen bij ver-
schillende diersoorten ontkennen of bevestigen en zoo gegevens verstrekken
die van nut zijn voor het opsporen der infectiebron.

Voorts werd nog een geval van pseudotuberculosis (b. pseudotuberculosis
rodentium) waargenomen.

Op het uitgebreid voorkomen van tuberculose onder eenden werd
in dit tijdschrift uitvoerig gewezen (61, 1025, (1934) ), van de 15 onder-
zochte eenden hadden er 6 tuberculose. Wederom bleek hierbij het enorm
groote aantal tuberkelbacillen in de organen.

Een levende hond die van hondsdolheid verdacht was, omdat het dier
gebeten had, werd voor onderzoek geïsoleerd en gedurende 10 dagen
geobserveerd. Het dier bleek geen lyssa te hebben. Bij een aantal dood
ingezonden honden werd de diagnose hondenziekte gesteld. Uit den
maagwand van een hond waarbij macroscopisch gasontwikkeling te zien
was, werd rechtstreeks een reincultuur van Cl. welchii gekweekt (dit geval
werd reeds uitvoerig vermeld).

Uit een aantal urines werden gekweekt : streptococcen, staphylococcen,
proteus, coli. In het serum van een hond die verdacht werd lijdende te
zijn aan paratyphus werden S. typhi-murium-agg\\ulininen aangetoond.

De voornaamste infectieziekten die bij de 309 inzendingen vastgesteld
werden waren : coryza ( 8 x), pokken-diphtherie (6 x), neurolympho-
matosis (5 X) hierbij was één geval van een 5 a 6 weken oud kuikentje
dat verlamde teenen had. Bij de sectie werden sterk verdikte, oedema-
teuze ni ischiadici gevonden; tuberculose (8 X), morbus pullorum (18 x),
Kleinsche ziekte (3 x), leucaemie (5 x); van de parasitaire infecties
was coccidiosis (21 x) de belangrijkste. Van de niet-infectieuze, niet-
parasitaire ziekten kwamen salpingitis en peritonitis het meeste voor
(49 x). Voorts gevallen van tumoren (16 X), rachitis, jicht, enz.

Bij 15 van de 27 ingezonden konijnen werd coccidiosis als doodsoorzaak
beschouwd. Enkele gevallen van pasteurellosis en pseudotuberculosis
werden waargenomen. Twee maal werd uitgebreide oorschurft (Psoroptes
■ cuniculï) vastgesteld.

O.a. mondepitheel en bloedserum van een persoon die verdacht was
lijdende te zijn aan mond- en klauwzeer. Het onderzoek verliep negatief.

Een ingezonden cultuur verkregen uit pus van een mensch waarbij in
verschillende organen bij sectie abscessen werden gevonden werd gedeter-
mineerd (volgens het werk van Weinberg-Nativelle-Prevost) als te
zijn de anaërobe niet-sporenvormende B. mortiferus.

Het grootste deel der inzendingen van materiaal, afkomstig van paarden,,
betrof sera voor onderzoek op Brucella abortus-infectie. Voorts werden
monsters pus onderzocht op de aanwezigheid van Streptococcus equi en
Streptococcus pyogenes. (Zie hierover „Goedaardige Droes" op bldz. 741
van Jaargang 1940). Van belang hierbij is het volgende : Uit pus
afkomstig uit een borstbuil van een paard werd een reincultuur van
Streptococcus equi geïsoleerd. Het bleek dat het dier 2 a 3 maanden tevoren
aan goedaardigen droes geleden had. Uit de literatuur blijkt dat Strep-
tococcus equi niet of gering agglutineert met het bijbehoorende serum.
Van dit paard dat reeds 2 a 3 maanden aan droes leed en nu nog steeds
levende streptococcen in zijn lichaam had, werd daarom serum gevraagd.
Het antigeen werd bereid door te kweeken op druivensuiker-agar, op
dezen bodem heeft men geen last van slijmigen groei. Na 50 uur werd
afgespoeld met phys. NaCl oplossing. De dikte werd op Mac Farland
no. 3 gebracht.

Met dit antigeen werden agglutininen tot in een serumverdunning van
slechts i op 80 aangetoond.

Uit de spier van een merrie gestorven aan een phlegmoon ontstaan
na den partus, werd een reincultuur van paraboutvuurbacillen gekweekt ;
een geval dus, overeenkomstig met de phlegmoongevallen bij runderen
na den partus, wat ook haast altijd paraboutvuur is. Uit een stuk spier
van een paard gestorven aan gasphlegmoon ontstaan na vea-wonding
werd een reincultuur van Cl. novyi gekweekt.

Een groot deel der inzendingen waren bloedsera voor onderzoek op
Brucella-abortusmitcX.it. Vele malen konden agglutininen aangetoond
worden.

Collega A. Bos kon een aantal malen in vaginaal secretum Trichomonas
fetus aantoonen.

Uit de organen van een rund werd de bij het rund veel voorkomende
S. enteritidis var. dublin geïsoleerd ; de anamnese vermeldde dat reeds vier
dieren acuut gestorven waren en vele andere dieren lijdende waren aan
diarrhee. Dergelijke gevallen komen naar ons gebleken is nu en dan meer
voor, men denke dan dus vooral ook aan paratyphus.

Van het Pathologisch-Anatomisch Instituut werden spiergedeelten
ontvangen afkomstig van een na den partus aan gasphlegmoon gestorven
rund ; gedacht werd aan een gemengde infectie van boutvuur-parabout-
vuur ; de omgeving van de vulva had een paraboutvuurachtig aspect
doch de verder van de vulva afgelegen spiergedeelten deden boutvuur
vermoeden. Inderdaad werden beide anaërobebacillen aangetoond.

Hierbij werden pest, vlekziekte, streptococceninfecties en pneumoniën
gediagnostiseerd. Een aantal culturen, ingezonden, omdat de melksuiker
niet was omgezet, voor onderzoek op paratyphus, bleek geen paratyphus
te zijn.

(Ook bij een aantal culturen geisoleerd uit dieren van een dierenpark
die om dezelfde redenen verdacht werden paratyphus of dysenterie te
zijn, bleek deze diagnose niet gesteld te kunnen worden.)

Van de 16 ingezonden kanaries leden er 8 aan pokken. Meestal is de
diagnose gemakkelijk te stellen doordat duidelijk kleine pokjes waar-
neembaar zijn op de oogleden, in de mondhoekjes, op de huidgrens bij
den snavel en op de pootjes. In gevallen van een zeer virulent virus komt
longoedeem en dus benauwdheid voor, waardoor de diertjes gapen. Dit
zoogenaamde Kikuth\'sche gapen werd éénmaal waargenomen, deze
kanarie had tevens duidelijke pokken op een ooglid en in het mondhoekje.
Van het overige materiaal (gevallen van jicht, trauma etc,) is het belang-
rijkste het aantoonen van paratyphus bij een papegaai.

Dat paratyphus (Salmonellose) bij papegaaien voorkomt is bekend ;
aanvankelijk is zelfs de paratyphus bacil (S. typhi-murium) als de oorzaak
beschouwd van psittacosis. (Nocard 1893).

Over het cultuurtype van bij papegaaien geïsoleerde S. typhi murium
stammen is bij mijn weten weinig of niets bekend.

Onlangs was ik in de gelegenheid een S. typhi-murium cultuur uit een
papegaai te onderzoeken. Van het Pathologisch-Anatomisch Instituut
te Utrecht (Directeur : Prof. Dr. H. Schornagel) werd een cultuur,
geïsoleerd uit de lever, voor onderzoek ontvangen.

Bij de sectie van den papegaai was acute enteritis vastgesteld en miliaire
levernecrose (,,Ledschbor"sche haardjes). De cultuur bleek alle algemeene
Salmonella eigenschappen te hebben.

Met S. typhi-murium O-serum en met specifiek S. typhi-murium H-serum
werden positieve agglutinaties verkregen.

Hierna werd volgens de methode van Hohn en Herrmann het cultuur-
type bepaald. Het resultaat hiervan was :

Uit dezen uitslag blijkt, dat het hier het rhamnose negatieve type
(eendentype) betreft. Bovendien blijkt wederom, zie de discussie hierover
in het „Zeitschr. f. Hygiëne: van Lerche (122, 72 (1939) ), Hohn en
Herrmann (122, 227, 1939) en Jansen (122, 412, 1940), dat deze stam
niet alleen rhamnose negatief, doch tevens duidelijk, alhoewel niet volledig,
ammonium-zwak is.

Meer ziektegevallen hebben zich niet voorgedaan. Het dier was 5
maanden te voren aangekocht. De laatste 5 maanden was er geen contact
geweest met eenden of eendenproducten (ei). Van den tijd daarvoor
waren geen gegevens bekend.

O.a. een geval van het in ons land herhaaldelijk voorkomen van para-
typhus (S. ent. var. dublin).

Bij een waschbeer werd paratyphus vastgesteld ; de verwekker bleek
agglutinatorisch en cultureel geheel overeen te komen met S. enteritidis
var. dublin.

Ontvangen werden eenige monsters materiaal (o.a. aardappels, vee-
koekjes enz.) voor onderzoek op ziektekiemen o.a. op miltvuur bacillen,
die evenwel niet aangetoond konden worden.

De voornaamste bevindingen in 1940 bij het uit de praktijk ontvangen
materiaal waren : Shigella flexneri infecties bij apen (Macacus mulattus, en
in 1941 bij Orang oetan). S. typhi-murium werd geisoleerd uit een gestorven
eavia, het type was identiek met het ammoniumzwakke duiventype ;
uit een muis afkomstig van dezelfde fokkerij werd (in 1941) eveneens dit
duiventype gekweekt.

Uit een phlegmoneus ontstoken maagwand van een hond werd Cl.
welchii in reincultuur geïsoleerd. Bij een paard werd uit een phlegmoon
van de vulva-omgeving, ontstaan na den partus, Cl. oedematis maligni
geïsoleerd ; uit een phlegmoon ontstaan na een verwonding Cl. novyi.

Bij een rund gestorven aan een phlegmoon ontstaan na den partus,
waarbij door den patholoog-anatoom paraboutvuur en tevens boutvuur
vermoed werd, werden Cl. chauveaui en Cl. oedematis maligni geïsoleerd.

Bij een rund en ook bij zilvervos en waschbeer werd eenige malen
S. enteritidis var. dublin aangetoond. Bij kanaries werd pokken, gecom-
bineerd met het symptoom gapen (Kikuth) waargenomen.

Een cultuur afkomstig van een papegaai kwam geheel overeen met
S. typhi-murium eendentype.

Bei dem aus der Praxis erhaltenen Material waren im Jahre 1940 die wichtigsten
Befunde : Infektionen mit Shigella flexneri bei Affen (Macacus mulattus und in 1941
beim Orang-Utan). S. typhi-murium wurde isoliert aus einem eingegangenen Meer-
schweinchen ; der Typ war identisch mit dem ammonschwachen Taubentyp. Bei

einer aus derselben Züchterei stammenden Maus wurde (in 1941 ) ebenfalls der Tauben-
typ gefunden.

Aus einer phlegmonös entzündeten Magenwand eines Hundes wurde Cl. welchii
in Reinkultur isoliert. Bei einem Pferd wurde aus einem Phlegmon der Vulvaumgebung,
das nach dem Partus entstanden war, Cl. oedematis maligni isoliert und aus einem
nach einer Verwundung entstandenen Phlegmon CI. novyi.

Bei einem Rind, das an einem nach dem Partus entstandenen Phlegmon eingegangen
war und bei dem der Patholog-Anatom Pararauschbrand und gleichzeitig Rauschbrand
vermutet hatte, wurden Cl. chauveaui und Cl. oedematis maligni isoliert. Bei einem
Rind und auch beim Silberfuchs und Waschbät wurden einige Male S. enteritidis var.
dublin nachgewiesen. Bei Kanarienvögeln wurden Pocken kombiniert mit dem
Symptom Gähnen (Kikuth) beobachtet.

Eine Kultur aus einem Papagai stimmte völlig mit S. typhi-murium Ententyp
überein.

The most interesting results obtained from material received from practitioners
during 1940 were : Shigella flexneri infections in Macacus mulattus (and in 1941 in
Orang oetan).

S. typhi-murium was isolated from a dead guinea-pig, the type was identical with
the dovetype (ammonium weak) ; from a mouse of the same breeder this same dovetype
was also isolated (in 1941).

From a phlegmon in the stomach-wall of a dog Cl. welchii was isolated in pure
culture.

From a horse Cl. oedematis maligni was isolated from a phlegmon of the vulva and
its surroundings caused by the partus ;

From a cow dead from a phlegmon originating after the partus, in which case maligne
Oedeme and blackleg were suspected by the pathologist, Cl. chauveaui and Cl. oedematis
maligni were isolated.

From a cow and from a silverfox and a raccoon S. enteritidis var. dublin was isolated
a few times.

Aperçu du matériel expédié au laboratoire en 1940. Les principales constations
furent les suivantes :

1. Une infection de Shigella flexneri chez Macacus mulattus et chez un Orang outan.

2. Une souche de S. typhi murium fût isolée chez un cobaye ; cette souche était
identique au type „pigeon" (ne fermentant pas les hydrates de carbone dans le milieu
de Simmons). Le même propriétaire a envoyé en 1941 une souris chez laquelle fût
isolée la même souche.

3. Cl. welchii fût isolé d\'une gangrène gazeuse de l\'estomac d\'un chien ; Cl. oedematis
maligni fût trouvé dans une gangrène gazeuse de la périphérie de la vulve d\'une jument
après la parturation en Cl. novyi fût isolé d\'une gangrène gazeuse provenant d\'une
blessure ; Cl. chauveaui en Cl. oedematis maligni furent isolés d\'un bovidé mort d\'une
gangrène gazeuse après la parturation ; le pathologiste avait déjà prévu cette infection
par ces deux microorganismes.

4. S. enteritides var. dublin fût démontré chez un bovidé, chez un renard argenté
et chez un raton laveur.

5. Variola avium combiné avec le symptôme de dyspnoe (Kikuth) fût constaté
chez des serins.

6. Une souche de S. typhi murium isolée d\'un perroquet correspondait tout à fait
avec le type „canard" (ne fermentant pas la rhamnose).

Der Huf- und Klauenbeschlag (7.Auflage). Groszbauer-Habacher. Uitgave:
Urban und Schwarzenberg, Berlin und Wien 1941. Geb. R.M. 15.—.

Dit boek is speciaal voor Duitschland en Oostenrijk geschreven en wijkt daardoor
eenigermate af van onze Nederlandsche literatuur.

Voor het bergachtige terrein zullen vermoedelijk de kalkoenen nog eenige beteekenis
hebben, in ons land zijn ze (terecht) zoo goed als verdwenen.

Het eerste gedeelte van het werk behandelt de anatomie, de daarop volgende 7 deelen
zijn gewijd aan het beslag, de ijzers, verschillende hoefvormen en hoefverpleging.

In het 9de deel wordt speciaal het beslag en de behandeling van zieke en afwijkende
hoeven beschreven.

Ook in dit nieuwe werk wordt, in afwijking met onze Nederlandsche opvattingen,
nog aanbevolen de hoefnagels op den grens van plaatjesrand en pijpjeslaag in te slaan.
Wij meenen, dat deze handelwijze het bevestigen van het ijzer niet ten goede komt.
Het Duitsche hoefijzer heeft ook meer naar den buitenrand geplaatste nagelgaten.

De auteur wijst in zijn voorwoord speciaal op het beslag van scheeve (half wijde-half
nauwe hoeven) onder vermelding, dat zijn onderzoekingen op dit gebied hem een van
de gangbare meening wat afwijkend standpunt doen innemen. Hij is echter niet gelukkig
(blz. 98) bij het verdedigen van deze meening; dat n.1. het ruimer passen van een ijzertak
invloed zou hebben op den kootstand is niet waarschijnlijk. Hier hebben wij het nooit
kunnen constateeren.

De uitoefening van het hoefbeslag geschiedt in Duitschland steeds met een hulpkracht
(die het been, dat in bewerking is, ophoudt); als men dit weer leest, stijgt het respect
voor onze hoefsmeden; men dient zich dan te realiseeren, dat een Nederlandsche hoefsmid
niet alleen groote vakbekwaamheid moet bezitten, doch bovendien zeer zwaar werk
verricht.

Behalve enkele verschilpunten, welke ik niet onvermeld wilde laten, komt de inhoud
van dit boek wel overeen met onze opvattingen. Het is goed uitgevoerd, van goede
afbeeldingen voorzien. Een speciaal hoofdstuk is aan de klauwverpleging gewijd, een
onderwerp, dat in ons land meer aandacht verdient.

Voor collegae, die meer dan de gemiddelde dierenarts met hoefkunde in contact
komen (cursusleiders), is het een nuttig boek. v. d. P.

Door de afdeeling Limburg is candidaat gesteld in de vacature van plaatsvervangend
lid van den Centralen Raad, welke vacature ontstaat door het aftreden van den heer
P. H. van Kempen, die niet herkiesbaar is, de heer J. H. Hamers te Kerkrade.

Na de 14e verantwoording, voorkomende in het Tijdschrift van 15 Juli 1941 zijn tot
cn met 8 Augustus 1941 de volgende bijdragen ten behoeve van de collega\'s, die door
den oorlog ernstige schade geleden hebben, in grooten dank ontvangen :

Aanwezig zijn een 28-tal leden en eenige gasten. Bij de behandeling der ingekomen
stukken wordt als candidaat voor de vacature in den Centralen Raad, collega Rutgers
te Vriezeveen genoemd ; behalve om zijn persoonlijke eigenschappen ook vanwege het

feit, dat hij in dit opzicht over meerdere ervaring beschikt. In de aldus ontstane vacature
van plv. lid wilde de vergadering het lid L. van Bergen te Gieten candidaat stellen.

Een commissie, bestaande uit de leden Kroes, ten Hoopen en Eenhoorn, wordt
benoemd om nader uitvoering te geven aan het door den Heer Kroes geopperde plan
van de stichting van een Diergeneeskundig museum i.v.m. het a.s. ioo-jarig jubileum
van onze afdeeling.

Hierna houdt Piof. Dr. I*\'. C. van der Kaajj een causerie over „Embryotomie" aan
de hand van lantaarnplaatjes. Na eenige opmerkingen over narcose en anaesthesie,
wordt vooral aandacht geschonken aan de moderne methode van embryotomie met het
instrument van Thygesf.n, eventueel te combineeren met de meer klassieke methoden.
Uiteraard volgde op de leerrijke en klare uiteenzettingen nogal eenige discussie.

Bij de rondvraag kwam nog ter sprake het rijverbod voor auto\'s die meer dan 12 liter
benzine per 100 km verbruiken ; te dezer zake zal nog nader geïnformeerd worden.

Verder volgden nog eenige mededeelingen over een in de Veenkoloniën geconstateerd
besmettelijk blaasjesuitslag van vulva en vagina bij merries, welk lijden ook door den
hengst kan worden overgebracht en zoowel bij dit laatste dier als bij de merrie onvrucht-
baarheid (m.o.m. langdurig) tengevolge heeft.

Ondergeteekende zal afwezig zijn van 30 Augustus tot 10 September. Voor
eventueele aanvragen voor het bekomen van vitamine-preparaten e.d. dient men
zich vóór dien te wenden tot het secretariaat.

De collegae kunnen mij een dienst bewijzen door beantwoording van de volgende
vragen :

Hoeveel dieren werden naar schatting per maand met strychnine gedood vóór en na
I Mei 1940 ?

Het nieuwe adres van dit Instituut is Wassenaarscheweg 56, tel. 22903, giro 202277.

Aan de van g tot 18 September a.s. te houden Najaarsbeurs zal wederom, thans
voor de 6de maal, een Agrarische Afdeeling verbonden zijn.

De belangstelling van deelnemerszijde voor deze afdeeling overtreft die van vorige
jaren zoodanig, dat de voor haar bestemde ruimte, zoowel in de gebouwen als op het
terrein Vredenburg, dat in zijn grootst mogelijken omvang wordt benut, vrijwel geheel
is bezet.

Naast de als altijd zeer representatieve groep J^uivelwerktuigen zal de deelneming in
de gebouwen agrarische producten, alsmede diverse benoodigdheden als meststoffen, veevoeder,
zaaizaden en pootgoed omvatten, terwijl de groep landbouwwerktuigen op de buitenterreinen
die van het vorig jaar in omvang aanzienlijk zal overtreffen.

Verhuisd : van Utrecht naar Koog aan de Zaan, Breestraat 89, H. A. E. van Tongeren.

(Dc cijfers vóór de haakjes duiden het aantal dieren aan, die tusschert de haakjes het aantal eigenaren, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd.)

Onder denzelfden titel verscheen er in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde, band 59 (1929), een artikel van collega Dr. W. F. van Beek.
Sindsdien werd dit onderwerp, althans in ons Tijdschrift, niet meer
behandeld. Wel werden enkele artikelen uit buitenlandsche tijdschriften
gerefereerd en het is wel opmerkelijk, dat in twee gevallen (T. v. D. band
63, bladz. 675 en bladz. 1352) door den schrijver van het referaat aan den
voet hiervan een kritische opmerking werd geschreven. Dat eenerzijds
geen origineele publicaties in ons Tijdschrift verschenen en anderzijds
buitenlandsche publicaties wel werden bekritiseerd, zou het vermoeden
doen rijzen, dat in ons land de therapie van slokdarmverstoppingen der-
mate is geperfectionneerd, dat verbeteringen hierin niet meer mogelijk
zijn. Dat dit echter geenszins het geval is, zal een ieder mij toegeven, die
zijn praktijkgebied heeft in een streek, waar veel stoppelknollen worden
verbouwd. In het najaar, als het vee opgestald is en de stoppelknollen
worden gevoederd, is het aantal patiënten met een slokdarmverstopping
zeer talrijk. Nadat ik één jaar dezen „knollentijd" had meegemaakt en
nog onder den indruk was van de vele problemen, die men op dit gebied
kan ontmoeten, las ik in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde een referaat
van Prof. Beyers betreffende een artikel van Thygesen in „Tierärztliche
Rundschau" over de door Thygesen geconstrueerde slokdarmsonde met
extractor. Mijn ervaringen met dit instrument is de directe aanleiding
tot deze beschouwing.

Een ieder, die zich het zoo juist genoemde referaat van Prof. Beyers
in het geheugen weet terug te roepen, zal zich wellicht ook nog herinneren,
dat Prof. Beyers aan den voet van dit referaat aan de lezers nadere
mededecling toezegde over deze sonde, na verkregen eigen ervaringen
hiermede. Kort geleden schreef Prof. Beyers mij echter, dat hij tot op
heden nog geen gelegenheid had gehad om ervaringen met de sonde op te
doen. De enkele patiënten met een slokdarmverstopping, die in de kliniek
sindsdien waren geweest, konden geholpen worden door manueel ver-
wijderen van het vreemde voorwerp.

Wat betreft dc klinische verschijnselen en het stellen der diagnose,
lijkt het mij overbodig hierover uit te wijden. Bij het nalezen van de
literatuur over dit onderwerp heeft het mij getroffen, dat verschillende
schrijvers, die de klinische verschijnselen bij slokdarmverstoppingen uit-
voerig weergeven, ook vermelden, dat deze patiënten, als er water in de
buurt is, dikwijls drinken om klaarblijkelijk zelf te trachten de slokdaim-
verstopping op te heffen. Bij mijn patiënten heb ik wel eens enkele malen
gezien, dat de dieren trachten nog iets te eten, welke poging onmiddellijk
wordt gestraft door hevige benauwdheid en braakbewegingen ; drinken
zag ik echter koeien met een vreemd voorwerp in den slokdarm vrijwel
nooit.

Wat betreft de keuze van behandelingsmethode zal men zich moeten
laten leiden door de omstandigheden. Vooral de plaats, waar zich het
verstoppende voorwerp bevindt, is van groot belang bij de keuze van de

behandelingsmethode. Het veelvuldigst treft men de oorzaak van het
lijden daar aan, waar het lumen van den slokdarm zich vernauwt. Deze
plaatsen zijn (volgens Hellfors) : i) direct achter de pharynx, 2) onge-
veer 30 cm van het begin van den slokdarm, 3) ongeveer 24 cm vóór
den overgang van den slokdarm in de maag.

Is het voorwerp dicht achter de pharynx blijven steken, dan is de eenige
juiste therapie het manueel verwijderen hiervan. Ook in die gevallen,
waar men het in het bovenste gedeelte van den hals vindt, zal men dit
dikwijls door druk met beide handen tegen het voorwerp craniaal kunnen
verplaatsen. Wendt men pogingen aan het met de hand uit de keel te
pakken, dan is het voor het welslagen van deze pogingen noodzakelijk,
dat een helper het voorwerp van buitenaf met beide handen fixeert.
Laatstgenoemd feit is soms de directe aanleiding voor mislukking. Doordat
in de praktijk de eerste de beste aanwezige als helper moet fungeeren, is
men belangrijk gehandicapt. Soms is het bijna onmogelijk om één der
aanwezigen het voorwerp goed aan te wijzen. Treft men een helper met
gevoelige vingertoppen, die wel voelt wat men aanwijst en begrijpt wat
de bedoeling is, dan kan men de poging tot manueele verwijdering dikwijls
succesvol beëindigen. De handigheid van den behandelenden dierenarts
en ook vooral die van den helper spelen beide dus wel een belangrijke
rol. Deze factoren zijn wellicht de verklaring, waarom men in de Kliniek
van Prof. Beyers dit soort patiënten vrijwel steeds kan helpen door manu-
eele verwijdering.

Soms is het voorwerp bijzonder glad door het speeksel en vooral heele
knollen zijn moeilijk met de vingertoppen te pakken. Om aan dit bezwaar
tegemoet te komen hebben verschillende dierenartsen-uitvinders instru-
menten geconstrueerd om zoo\'n knol te verwijderen. Brunet maakte een
-£- 12 cm langen haak met een iets uitgeholden steel om de begeleidende
vinger in te verbergen. De haak werd zoo ver mogelijk achter in het
voorwerp geslagen en daarna kon dit worden geëxtraheerd. Mord con-
strueerde een slokdarm/a«^, ongeveer van de soort, zooals die bij den
mcnsch en kleine huisdieren bekend is. Het was een eenigszins gebogen
instrument (schaarmodel) met aan de eene zijde ringvormige uiteinden.
Met deze ringvormige uiteinden wist Mord de voorwerpen in het eerste
gedeelte van den slokdarm te grijpen en te verwijderen. Het is eigenaardig,
dat deze wijze van behandeling of iets dergelijks geen ingang heeft gevonden.
Met de ringvormige uiteinden zal men den slokdarmwand niet gemakkelijk
kunnen perforeeren, terwijl de rekbaarheid van den wand het aanleggen
van de tang wel toelaat.

Grooter worden de moeilijkheden als het voorwerp verder van de
pharynx is verwijderd, zoodat voldoende opschuiven naar de pharynx
ter manueele verwijdering niet mogelijk is. Vitet gaf reeds aan in deze
gevallen de patiënt een hoeveelheid boomolie (olijfolie) in te geven. Reiche
schrijft, dat het ingeven van olie alleen dan doelmatig is, als de slokdarm
slechts ten deele is afgesloten. Is de slokdarm geheel afgesloten, dan hoopt
het afgescheiden speeksel zich op boven het voorwerp. Geeft men dan olie
in, dan drijft de olie op het in den slokdarm aanwezige speeksel en bereikt
het vreemde voorwerp niet. Reiche beveelt om deze reden aan om direct
— welke verdere behandelingsmethode men ook aanwendt —, in plaats
van olie een kopje vol rauwe eieren in te geven. Eiwit en eigeel zinken in

de aanwezige vloeistof. Ze komen zoodoende ook in directe aanraking met
het voorwerp en maken dit glad en slijmig.

Het ingeven van olie of rauwe eieren zal echter dikwijls niet voldoende
zijn om de verstopping van den slokdarm op te heffen. Een of andere
verdere bewerking zal noodig blijken. Na het ingeven van olie trachtte
Vitet met een gedroogde ossen- of stierenpenis of met een buigzamen
stok aan het einde omwoeld met „werk" het voorwerp naar de magen
te schuiven. Eigenaardig is het, dat vroegere auteurs het dikwijls als
doelmatig beschrijven om vóór het inbrengen van een slokdarmsonde de
patiënt neer te leggen. Zelfs vindt men in vroegere publicaties den raad
om voor het inbrengen van dc slokdarmsonde een opening in den hals
en den slokdarm te maken cn daar de sonde door te voeren (Hertwig).
Hier in ons land maakt men algemeen gebruik van de metalen buigzame
slokdarmsonde en voor zoo ver mij bekend is, steeds bij het staande dier.
Dikwijls zal men door lichten druk met het uiteinde der sonde op den
aardappel, knol, appel of stuk veekoek deze naar de maag kunnen ver-
plaatsen. Een lichte druk is toelaatbaar, een sterkere druk is gevaarlijk
aangezien de kans op afglijden van de sonde en perforatie van den slok-
darmwand niet denkbeeldig is. Hoe verder gehandeld moet worden hangt
af van de sterkte der aanwezige tympanie. Is de patiënt slechts weinig
tympanitisch, dan zal men het beste doen stil af te wachten. Het lijkt
onwaarschijnlijk, dat spontane genezing volgt in die gevallen, waar men
met een lichten druk met de sonde de repositie niet kon verkrijgen ; toch
bewijst de praktijk, dat een spontaan herstel binnen 24 uur geen zeldzaam-
heid is. Bestaat er belangrijke tympanie, dan zal men niet zonder meer
de patiënt achter kunnen laten, de hoop uitsprekende, dat het voorwerp
wel spontaan zal verdwijnen. Vooral als de anamnese wijst op het aan-
wezig zijn van een knol in den slokdarm, is het niet verantwoord de patiënt
in dezen toestand te verlaten.

Door middel van veratrine-injecties (Wester) kan men trachten
antiperistaltische bewegingen van den slokdarm en braken op te wekken.
Van Beek adviseerde injecties van atropine, om de kramp van de slok-
darmmusculatuur op te heffen. Ik heb zelf met deze behandelingsmethoden
weinig ervaring. Atropine-injectie bewees mij in enkele gevallen goede
diensten.

Bevindt het voorwerp zich in het hakgedeelte van den slokdarm, dan
werd door Vitet aangegeven, dat men kan trachten het vastzittende
obstakel met hamerslagen naar beneden te drijven. Het effect van deze
van buiten inwerkende kracht is te verhoogen door aan de andere zijde
van den hals een plank te houden. Vitet zag blijkbaar zelf wel in, dat
men met het gebruiken van deze methode de toelaatbare gevaargrens
heeft overschreden. Hij schrijft tenminste: „Het is tenslotte toch nog altijd
beter een twijfelachtig middel te gebiuiktn, dan het dier zonder eenige
behandeling zeker te laten sterven". Andere, weinig aanlokkelijke behan-
delingsmethoden worden nog beschreven, t.w. het inbrengen van een
tenotoom door de huid enz. om hiermede de aardappel, knol of appel
door te snijden. Ook het murw knijpen van het voorwerp door invloeden
van buiten uit vond geen aanhangers.

Wij zien dus, dat er toestanden zijn, waarin het onmogelijk is de
obstructie met dc gewone sonde op te heffen, terwijl het dier door soms
verontrustend sterke tympanie dringend hulp noodig heeft. Voorheen

zag ik me in deze gevallen genoodzaakt penspunctie te doen, de huls
te laten zitten, deze aan de huid te hechten en dan verder af te wachten.
Meestal verdwijnt het voorwerp dan spontaan, dikwijls binnen 24 uur.
De huls van de trocart kan dan verwijderd worden. Dit ingrijpen is niet
geheel ongevaarlijk, daar peritonitis het gevolg kan zijn (Wester). Zelf
verloor ik geen patiënten aan de gevolgen van penspunctie. Wel zag ik
enkele dieren, die kort na deze gebeurtenis koorts en verschijnselen van
een indigestie hadden. Dus toch was er wellicht in deze gevallen al een
locale peritonitis aanwezig. Wil men om deze reden penspunctie ver-
mijden, dan zal men toch weer probeeren het slokdarmverstoppende
lichaam te verwijderen. Vitet (1785) gaf reeds aan een stok te gebruiken
met aan het eind een soort kurketrekker, waarvan de punt binnen de
windingen is gekeerd, zoodat het apparaat den slokdarm niet kan
beschadigen. Het is mij niet recht duidelijk, hoe zoo\'n kurketrekker den
slokdarmwand niet aan zou kunnen boren en den aardappel of knol wel.
Vitet zag dit blijkbaar zelf ook wel in, hij rangschikt deze behandelings-
methode dan ook tot de groep der twijfelachtige middelen, die men moet
prefereeren boven het laten sterven van het dier zonder eenige behandeling.
Een door Delvos uitgevonden slokdarmtang werd door Hertwig ver-
beterd en in 1836 beschreven. Dit apparaat bestond uit een soort slokdarm-
sonde met aan het einde twee lepelvormige gedeelten. Door een inwendige
drijfstang konden deze lepels in- en uitgezet worden. Met gesloten bek
werd het voorwerp genaderd en daarna werd de bek geopend, de twee
lepels schoven zich dan langs het voorwerp, de bek werd daarna gesloten
door trekken aan de drijfstang, het voorwerp zat dan vast en kon geëxtra-
heerd worden. Later (1863) werd een slokdarmtang beschreven door
Coculet. Ook deze tang had een bek, die zich kon openen. Coculet
gaf, toen hij zijn uitvinding beschreef, zelf toe, dat hij nog niet veel ervaring
had opgedaan met zijn toestel. Dit is wellicht voor de patiënten gelukkig
geweest, want het heele apparaat bestond uit een 140 cm lange onbuigzame
ijzeren staaf. In 1867 beschreef Wegerer drie nieuwe instrumenten tegelijk.
Het eerste berustte op het kurketrckkerprincipe. Wegerer bracht dit
instrument in, gaf het daarna aan een helper over en fixeerde zelf met
beide handen aan de zijvlakten van den hals het einde van het apparaat
op het te verwijderen voorwerp. Daarna draaide de helper het toestel
twintig slagen naar rechts en de verbinding toestel-voorwerp was tot stand
gebracht, waarna extractie kon volgen. Het tweede apparaat van Wegerer
was een boormodel, waarmee een gat in het vreemde lichaam werd
geboord. Het derde apparaat was een toestel met lepels, ongeveer zooals
dat van Delvos-Hertwtg. In 1911 beschreef Mord zijn reeds eerder
genoemde slokdarmtang; schaarmodel met ringvormige uiteinden.

Thygesen kwam later 1927) met een nieuwe vinding op dit gebied.
Het instrument bestaat uit een gewone slokdarmsonde (vertind stalen
spiraal) met aan het einde een schroefdraad. Op dezen schroefdraad kun-
nen naar keuze worden gemonteerd twee verschillend groote, trechtervormige
uiteinden, waardoor de sonde ongeveer hetzelfde idee geeft als de gebrui-
kelijke slokdarmsonden, of een ellipsvormige stalen beugel, die licht
gebogen is en aan de bovenzijde buiten rond en glad en binnen scherp
is. Later is door Hermann naast de door Thygesen aangegeven opschroef-
bare gedeelten nog een hard-gummi opzetstuk aangegeven. Wil men
trachten door druk het in den slokdarm aanwezige voorwerp naar de

maag te verplaatsen, dan kan men één der metalen trechtervormige
uiteinden of het gummi-opzetstuk op de sonde schroeven. Gelukt de
poging niet, dan schroeft men het gebruikte opzetstuk van de sonde af
en monteert daarvoor in de plaats de beugel. Het inbrengen van den beugel,
die 15 cm lang en 6 cm breed is, gaat even gemakkelijk als het inbrengen
van een gewone slokdarmsonde. Komt de top van den beugel tegen het te
verwijderen voorwerp, dan voelt men weerstand. Door nu de sonde en dus
ook de beugel iets te draaien, tracht men zich een weg te banen tusschen
slokdarmwand en vreemd voorwerp door. Dit lijkt een gevaarlijk moment,
maar probeert men deze bewerking aan een versc.he slokdarm van een
pasgeslacht rund, waar men eerst een flinke aardappel ingewerkt heeft,
dan ziet men, dat dit ingrijpen uit de beschrijving gevaarlijker lijkt
dan het in werkelijkheid wel is. Men treft door eenig draaien en zoeken
een plaats, waar de slokdarmwand het minst strak om het voorwerp heen
zit en de druk, dien men op dit moment op de sonde uitoefent, behoeft
slechts uiterst gering te zijn. Glijdt de beugel naast den appel of knol,
dan wordt door de spanning van den spierwand dit voorwerp in den beugel
gedrukt. Er ontstaat nu een verhoogde weerstand, die ons dit moment
aanwijst. Trekt men thans aan de sonde, dan wordt, doordat de voorste
ronding van den beugel aan de binnenzijde scherp is, het voorwerp al
naar de hardheid hiervan min of meer ingesneden. Hierdoor komt dit
nog vaster in den beugel te zitten. Bij verder terugtrekken van de sonde
komt dus dc knol mee naar boven. Dit terugtrekken gaat soms bijzonder
zwaar en het schijnt voor de dieren een zeer onaangenaam moment te
zijn, want dikwijls zag ik de patiënten op dit moment op de knieën neer-
zakken, misschien van benauwdheid, misschien van pijn.

Het gelukte mij steeds het voorwerp in den beugel te krijgen, maar
nogal dikwijls gleed de beugel bij het terugtrekken weer langs het voor-
werp heen. Vooral bij onregelmatig gevormde lichamen, b.v. een stuk
voederbiet of een stuk veekoek overkwam mij dit. Was dc beugel enkele
malen afgegleden, dan bracht ik het voorwerp opnieuw in den beugel
en trachtte de zaak iets naar de maag op te drukken. De druk, dien men
dan behoeft uit te oefenen, is niet zoo bijzonder groot, daar de beugel
de weg voor het voorwerp baant. Is eenmaal de nauwe plaats in den
slokdarm gepasseerd, dan kan men verder naar verkiezing handelen.
Thygesen geeft aan dc zaak door te schuiven tot in de maag. Ik trachtte
meestal het voorwerp weer uit den beugel te krijgen, verwijderde den
beugel van de sonde, monteerde het gummi-opzetstuk en soms was tijdens
deze verwisseling het voorwerp inmiddels al naar de maag weggegleden.
Was dit niet het geval, dan was een zeer lichte druk hiervoor voldoende.

Ik heb slechts één seizoen met deze sonde van Thygesen geëxperimen-
teerd. Toevalligerwijze kwamen er veel minder gevallen van slokdarm-
verstopping voor dan in het vorige jaar. Misschien speelt het toeval hier
niet alleen een rol. Voorheen verbouwde men langs de Noord-Veluwe
als stoppelknollen hoofdzakelijk de ronde, gele „Vispla". Deze kleine,
ronde knollen waren zeer dikwijls dc oorzaak van een slokdarmverstopping.
Wegens de onvatbaarheid voor de knolvoetziekte heeft juist het laatste
jaar de „Jobe" een groote plaats onder de stoppelknollen ingenomen.
Deze zijn langwerpig van vorm en leenen zich cr dus niet zoo gemakkelijk
voor heel doorgeslikt te worden.

ik tot de conclusie gekomen, dat dit apparaat zeker in die gebieden, waar
veel knollen worden gevoederd, voor de practici van waarde kan zijn.
Zoolang ik deze sonde gebruik, is penspunctie niet meer noodig geweest
en geen der patiënten werd verlaten, terwijl het voorwerp nog in den
slokdarm aanwezig was. Het zal met dit instrument echter wel net zoo
gaan als met de embryotoom van Thygesen ; de eene dierenarts werkt
er mee en is er mee tevreden, de andere dierenarts beschouwt het als een
sieraad voor de instrumentenkast en laat het daar.

De therapie van slokdarmverstopping door een of ander voorwerp wordt
besproken. Met de sonde volgens Thygesen (sonde met beugel) werden
bevredigende resultaten bereikt.

Besprochen wird die Therapie der Schlundverstopfung durch irgend einem
Fremdkörper. Mit der Sonde nach Thygesen (Sonde mit Ring) sind befriedigende
Ergebnisse erreicht worden.

The treatment of the obstruetion of the Oesophagus, caused by some object is
discussed. With the sound of Thygesen (sound with clip) satisfactory results were
obtained.

L\'auteur discute le traitement de 1\'obstruction de 1\'oesophage par un corps étranger.
Avec la sonde de Thygesen (sonde ä anneau) il obtint des résultats satisfaisants.

Beek, Dr. W. F. van. Therapie van Slokdarmverstoppingen bij het rund. Tijdschrift

voor Diergeneeskunde 56, 253, 1929.
Brunet, Gabriel. De 1\'obstruction oesophagienne chez les bovidés. Diss. Alfort, 1927.
Coculet. Fremde Körper im Schlünde. Rep. der Thierh. 24, 157, 1863.
HellFORs, J. A. Die Verbreitung und Anordnung des elastischen Gewebes in den
einzelnen Wandschichten des Oesophagus 1 iniger Haustiere. Ing. Diss. Leipzig 1913.
Hertwig. Einige Bemerkungen über fremde Körper im Schlünde. Gurlt und Hertwig,

Magazin für die ges. Thierh. 2, 114, 1836.
Mord. Eine neue Schlundzange für Rinder. Berl. T. W. 1911, bladz. 594.
Reiche, Dr. A. Beitrag zum Entfernen von Fremdkörpern aus dem Schlünde des Rindes.

Ticrä.rztl. Kundschau 46, 547, 1940.
Thygesen, J. P. N. Schlundsonde mit Extraktor. Tierärztl. Rundschau 45, 565, 1939.
Vitet, Herrn. Unterricht in der Vieharzneikunst. Aus dem Französischen übersetzt
und mit Anmerkungen versehen von D. Wilhelm Johann Conrad Hennemann,
Tweede deel, tweede band Lemgo 1785, Seite 297.
Wegerer. Drei neue Schlund-Instrumente. Herings Repertorium der Thierheilkunde
28, 310, 1867.

Wester, Prof. J. Orgaanziekten bij de groote huisdieren. J. van Boekhoven, Utrecht
1935-

(Uit het Rijks-Instituut voor de Volksgezondheid te Utrecht)
Directeur: Dr. W. AEG. TIMMERMAN.

Een tuberculeus primair-complex in de portale lymphklier van nuchtere
kalveren mag als z.g. congenitale tuberculose worden opgevat. Bij kalveren
ouder dan 14 dagen is het mogelijk, dat een dergelijke primaire haard
een gevolg is van een enterogene infectie, daar het wortelgebied van de
portale lymphklier zich ook over het duodenum uitstrekt. Indien zich dan
geen tuberculeuze veranderingen in het darmkanaal bevinden (onvol-
komen primair complex), is anatomisch niet uit te maken of de infectie
enterogeen of placentair heeft plaats gehad. Hoewel de congenitale tuber-
culose gewoonlijk tot de primaire haard beperkt blijft, kan generalisatie
optreden. Dat deze generalisatie reeds voor de geboorte kan plaats hebben
is slechts in enkele casuistische inededeelingen vermeld, o.a. Strausz (i),
Matschkf. (2).

Wij onderzochten een geval van gegeneraliseerde tuberculose bij een
4 dagen oud kalf, welke afwijking als toevallige bevinding in het slachthuis
te Zaandam (Directeur : J. Rinses) aangetroffen werd en waarvan hier
een beschrijving volgt :

De primaire haard, die het aspect van stralige verkazing met vrij veel
kalkafzetting toont, is gelegen in de portale lymphklier, die de grootte
van een flinke kastanje heeft. In de lever bevindt zich een aantal erwt-
groote, \'centraal verkaasde en deels verkalkte tuberculeuze haarden. Een
dergelijke haard bevindt zich ook in de schors van een nier. In de region-
naire lyrnphklieren zijn eveneens verkalkte haardjes aanwezig. Behalve
deze oudere tuberkels bevatten lever, nieren en longen sporadische, nauwe-
lijks zichtbare haardjes, welke bij histologisch onderzoek acute, miliaire
tuberkels blijken te zijn.

De chronische tuberkels zijn voornamelijk opgebouwd uit lymphocyten
en slechts weinige epitheloidc en reuzencellen. In elke tuberkel is een
aanzienlijk gedeelte verkaasd, terwijl ook op verschillende plaatsen kalk-
afzettingen zijn waar te nemen. Zij zijn door veel bindweefsel, dat zich
ook in de tuberkels voortzet, omgeven. Hun algemeen karakter is meer
exsudatief dan proliferatief. Bij de acute, miliaire tuberkels is dit juist
andersom. Deze zijn overwegend grootcellig en regressieverschijnselen
ontbreken. Om de longhaardjes bevindt zich een, zich over de geheele
lobulus uitstrekkende zone van niet-specifiek pneumonisch weefsel.

Dit dier bezit dus twee vormen van generalisatie, een vorm, die wellicht
onmiddellijk na het ontstaan van de primaire haard opgetreden is
(„Frühgeneralisation") en een acute, miliaire vorm („Spatgeneralisation").
De eerste vorm is een typische z.g. geprotraheerde of chronische generalisatie,
die volgens Nieberle (3) veelvuldig bij kalveren in aansluiting op een
primaire haard na exogene (enterogene of aerogene) infectie voorkomt.

De tweede vorm is afwijkend van de algemeen bekende acute, miliaire
tuberculose. Als regel heeft hierbij een dichte uitzaaiing plaats," doch in
dit geval zijn slechts sporadische tuberkels ontstaan. Acute, miliaire long-
tuberculose bij het jonge rund kan volgens Nieberle (4) een atypisch
beeld vertoonen. Zij kan n.1. voorkomen in den vorm van lobulaire,
verkaasde, exsudatieve haardjes als gevolg van generalisatie uit z.g.
,,Niederbruchsformen", welke op hun beurt eveneens een uitgesproken
exsudatief karakter hebben. De longhaardjes bij dit kalf maken bij macro-
scopische beschouwing wel een min of meer spekkigen indruk, maar bij
histologisch onderzoek blijkt dat een gevolg te zijn van de niet-specifiek-
pncumonisch veranderde lobuli, terwijl de zich daarin bevindende tuberkel
niet in het minst een exsudatief aspect heeft.

Wellicht moet niet alleen de jeugd van de acute miliaire tuberkels
aansprakelijk gesteld worden voor hun, van de chronische tuberkels
verschillenden bouw. De vraag doet zich voor, welke factoren bij het
tot stand komen van deze twee vormen van generalisatie een rol gespeeld
hebben.

Nieberle (4) meent bij de processen, die na een reïnfectie optreden,
groote beteekenis te moeten toekennen aan bepaalde immuniteitsver-
houdingen. Een eerste infectie met tuberkelbacillen zou altijd aanleiding
geven tot het ontstaan van een tuberculeus proces ; een reïnfectie zou
echter, tengevolge van zekere veranderingen, die na de eerste besmetting
in het organisme zijn opgetreden, veel moeilijker aanslaan en wel alleen
na resistentie-verminderende invloeden. Men spreekt dan van allergie,
in den zin van v. Pirquet. Het is voldoende bekend, dat een tuberculeus
individu op het inbrengen van stofwisselingsproducten van den tuberkel-
bacil (tuberculine) anders reageert dan een niet-tuberculcus individu.
Evenzoo reageert het tuberculeuze dier anders op een infectie met tuberkel-
bacillen dan het niet-tuberculeuze (b.v. phenomeen van Koch). Bij de
voor tuberculose zeer gevoelige individuen als den mensch en het rund,
zijn de tuberculeuze afwijkingen van meer of minder exsudatieven aard,
terwijl bij het meer weerstand biedende paard de proliferatieve epitheloïd-
celtuberkels gevormd worden. Nieberle citeert in dit verband de proeven
van Lewandowski en die van v. Bieling en Schwartz. Lewandowski
merkte op, dat na een intracardiale infectie van de cavia met tuberkel-
bacillen exsudatieve, en na eenzelfde infectie van een reeds tuberculeuze
cavia, proliferatieve tuberkels optreden, v. Bieling en Schwartz infec-
teerden konijnen met humane tuberkelbacillen, welke voor dit dier weinig
pathogeen zijn en 3 weken later intraveneus met bovine tuberkelbacillen.
Bij deze dieren ontstonden proliferatieve, veelvuldig genezende tuberkels,
terwijl konijnen, die niet met het humane type zijn voorbehandeld, steeds
te gronde gaan aan algemeene exsudatieve tuberculose.

Deze proeven kunnen in overeenstemming gebracht worden met de
bevindingen bij ons kalf. Immers de tuberkels, afkomstig van de tweede
generalisatie zijn proliferatief, die van de eerste meer exsudatief. Bovendien
heeft bij de tweede generalisatie slechts een sporadische uitzaaiing plaats
gehad, terwijl bij kalveren een dichte uitzaaiing regel is. Ook de eerste
generalisatie heeft niet tot een dichte uitzaaiing geleid. Men kan dit als
gevolg van slechts weinige tuberkelbacillen beschouwen, doch met evenveel
recht kan men verdedigen, dat er ten tijde van de eerste generalisatie reeds
een allergische toestand bestond, n.1. een allergie, die van de moeder op

het embryo is overgedragen. Deze opvatting wordt gesteund door het
feit, dat tuberculose c.q. baarmocdertuberculose, met acute uitzaaiing,
bij drachtige runderen ongetwijfeld meer zal voorkomen dan het geringe
percentage congenitale tuberculose zou doen vermoeden.

Hieruit zou dus volgen, dat een allergische toestand tevens een indicatie
is voor een verhoogde resistentie van het lichaam. Men is echter niet
gerechtigd om de veranderde gevoeligheid t.a.v. de reïnfectie te beschouwen
als immuniteit, want noch het verloop van de eerste infectie, noch de
pathogeniteit van de bacillen veranderen, zooals bij het phenomeen
van Koch herhaaldelijk, o.m. door Jansen (5), experimenteel is vast-
gesteld.

Het is ons gelukt het moederdier binnen eenige dagen op te sporen.
Het betreft een driejarige koe, die hoewel zij normaal gekalfd en geen
puerperale stoornissen heeft, op het eerste gezicht een zieken indruk
maakt : matige voedingstoestand, vastliggende huid, diepliggende oogen.
De algemeene toestand laat volgens den eigenaar reeds maanden te
wenschen over. Bij het klinisch onderzoek worden open long- en baar-
moedertuberculose (tuberkelbacillen in sputum en vaginaalsecretum)
en tuberculose van peritoneum en abdominale lymphklieren vastgesteld.
De eigenaar was echter, wellicht wegens de melkproductie, niet te bewegen
het dier binnen afzienbaren tijd te laten slachten.

Bij een vier dagen oud kalf wordt een geval van congenitale tuberculose
met chronische en acute generalisatie, welke processen zich in utero
hebben afgespeeld, beschreven. De tuberkels van de eerste generalisatie
zijn meer exsudatief, die van de tweede proliferatief, waarvan de verklaring
gezocht wordt in den na de eerste infectie opgetreden allergischen toestand.
Zusammenfassung,

Bei einem vier Tage alten Kalb wurde ein Fall kongenitaler Tuberkulose beobachtet
mit chronischer und akuter Généralisation, deren Prozesse sich im Uterus entwickelt
hatten. Die Tuberkeln der ersten Généralisation sind mehr exsudativ die der zweiten
proliferativ. Die Erklärung hierfür wird in dem nach der ersten Infektion aufgetretenem
allergischen Zustand gesucht.

The authors describe a case of congenital tuberculosis with chronical and acute
généralisation in a 4 days old calf, which processes had taken place in utero.

The tubercles of the first généralisation are more exsudative those of the second
proliferativ, which perhaps is declared by the fact that an allergie situation has
followed the first infection.

L\'auteur décrit chez un veau âgé de 4 jours, un cas de tuberculose congénitale, à
généralisation aiguë et chronique ; cette évolution ayant du s\'opérer dans la matrice.
Les tubercules de la première généralisation sont plus exsudatifs ceux de la seconde
sont prolifératifs, il faut en rechercher l\'explication dans l\'état allergique qui est né
après la première infection.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting. Dir. Dr. B. J. C. TE HENNEPE.

VERGIFTIGINGSVERSCHIJNSELEN, VEROORZAAKT DOOR
ONACHTZAAM OMGAAN MET BESTRIJDINGSMIDDELEN
TEGEN PLANTENZIEKTEN EN DOOR ANDERE TOEVALLIGE
OMSTANDIGHEDEN

Het door mij in het nummer van i April 1941 van dit tijdschrift gepubli-
ceerde artikel over ,,De bruikbaarheid van bloembollen als veevoeder",
hetwelk besluit met eenige raadgevingen ter voorkoming van schadelijke
gevolgen voor de gezondheid van het daarmede gevoederde vee, deed
mij besluiten in het navolgende de aandacht te vestigen op andere, niet
minder ernstige gevaren, waaraan het vee somtijds is blootgesteld,
wanneer door den veehouder op onachtzame of ondoordachte wijze
wordt omgegaan met bestrijdingsmiddelen tegen plantenziekten, of
wanneer voedermiddelen aan het vee worden toegediend, welke veront-
reinigd zijn met giftige bestanddeelen, welker aanwezigheid daarin in het
geheel niet wordt vermoed.

Wat riu betreft de aan de Rijksseruminrichting verrichte scheikundige
onderzoekingen, uit welker resultaten bleek, dat ziekte- en sterfgevallen
der dieren moesten worden toegeschreven aan het gebruik van giftige
bestrijdingsmiddelen tegen plantenziekten, zou onderscheid kunnen
worden gemaakt in :

ie. die gevallen, waarbij aan het vee werd gevoederd zaaigoed, als
graan, bol- en knolgewassen, enz., welke werden behandeld met ontsmet-
tingsmiddelen als aretan, germisan, e.a., welke kwikverbindingen bevatten ;

2e. die, waarbij de ernstige gevolgen werden veroorzaakt doordat giftige
bestrijdingsmiddelen tijdens den groei werden gebezigd (besproeien van
boomgaarden, aardappelvelden, enz.). Deze zouden dan later met het
voedsel (gras, hooi, enz.) in het dierlijk lichaam terechtkomen. Als zoo-
danig komen voornamelijk in aanmerking Bordeauxsche pap, koper-
arseniet, loodarsenaat, e.a.

Enkele malen werd verzocht een onderzoek te willen instellen naar
de aanwezigheid van kwikverbindingen in de spijsverterings- en andere
organen van verschillende dieren, waarvan werd vermoed, dat zij zouden
zijn gevoederd met graan of met bloembollen, welke met kwikverbindingen
zouden kunnen zijn ontsmet.

Ofschoon in elk dezer gevallen het resultaat negatief was, behoeft toch
de mogelijkheid niet uitgesloten te worden geacht, dat inderdaad het
toegediende voedsel kwikhoudend zou zijn geweest; in de eerste plaats
zou het in de maag nog aanwezige voedsel, hetwelk op de aanwezigheid
van kwik werd onderzocht, doordat de verdeeling niet homogeen zou
zijn geweest, geen kwik bevat kunnen hebben en bovendien worden van
deze ontsmettingsmiddelen zulke geringe hoeveelheden gebezigd, dat
het aantoonen daarvan met groote moeilijkheden gepaard gaat.

Dat deze hoeveelheden inderdaad uiterst gering zijn, blijkt wel uit
een mededeeling van Heubner te Göttingen in Fröhner\'s Lehrbuch der

Toxicologie, als zouden zich noch in de korrels, noch in het kaf van met
kwikverbindingen ontsmette granen zooveel kwik bevinden, dat bij
voederen van dit graan aan runderen schadelijke gevolgen zouden
behoeven te worden gevreesd. (Ik meen echter hier wel te moeten advi-
seeren niet te veel te vertrouwen op den geruststellenden inhoud dezer
mededeeling en in dit opzicht toch de noodige voorzichtigheid in acht te
nemen. Fröhner schijnt evenmin de volle verantwoording voor deze
mededeeling te willen aanvaarden ; hij plaatst er althans een vraagteeken
achter).

Wat nu de vergiftigingsgevallen betreft, welke werden veroorzaakt
door tijdens den groei toegepaste bestrijdingsmiddelen, werden de sinds
i Januari 1930 verkregen positieve resultaten door mij in het volgende
overzicht verzameld.

Onder welke omstandigheden hebben nu de in deze tabel aangegeven
vergiftigingen plaats gehad ?

men de dieren te spoedig liet grazen of het pluimvee liet losloopen in
boomgaarden, welke met de betreffende bestrijdingsmiddelen waren
bespoten. Door den regen komen deze dan op het gras onder de boomen
terecht en worden vervolgens met dit gras door de zich in den boomgaard
bevindende dieren opgenomen. Wanneer het gedurende eenigen tijd na
het besproeien blijft regenen, zullen de toegepaste giftige middelen lang-
zamerhand in den bodem verdwijnen en het gevaar grootendeels zijn
opgeheven.

Men late dus zijn vee niet grazen of zijn pluimvee rondloopen in
besproeide boomgaarden, alvorens men in verband met de na de besproeiing
heerschende weersgesteldheid met voldoende zekerheid zal mogen aan-
nemen, dat gevaren, zooals hierboven omschreven, niet behoeven te
worden geducht.

Bij het uitzwermen der bijenvolken zijn analoge gevaren te vreezen,
wanneer in de onmiddellijke nabijheid der korven besproeiing van
bloeiende boomen, heesters en andere gewassen met giftige bestrijdings-
middelen tegen plantenziekten heeft plaats gehad. Men zij dus ook hier
op zijn hoede. Het besproeien dient in dit geval te geschieden na den
bloeitijd.

Ook treden onder het. vee somtijds ziekte- en sterfgevallen op, waarvan
de oorzaak voor den veehouder evenmin als voor den behandelenden
dierenarts niet zoo direct voor de hand ligt. Het is namelijk reeds enkele
malen voorgekomen, dat gedurende den staltijd voor den veehouder
een groot deel van diens veestapel verloren ging, doordat hooi werd
gevoederd, hetwelk werd geoogst in boomgaarden of aan de greppclkanten
van aardappelvelden, welke met loodarsenaat waren bespoten, de laatste
ter bestrijding van den zoo gevreesden coloradokever. Een waarschuwing
tegen het voederen van dergelijk hooi rnoet hier dus niet overbodig worden
geacht.

Ook aan het somtijds onvoorzichtig omgaan met in voorraad gehouden
giftige bestrijdingsmiddelen moeten ernstige gevolgen voor het vee der
eigenaars worden toegeschreven.

Eenige voorbeelden daarvan worden in het hierboven gegeven overzicht
aangetroffen.

In een weide werd een hoeveelheid groen gekleurd poeder gevonden,
waarvan bij onderzoek bleek, dat het bestond uit een mengsel van koper-
sulfaat en kalk en blijkbaar moest dienen voor de bereiding van Bordeaux-
sche pap.

Verder werd tweemaal ter onderzoek op samenstelling ontvangen een
wit poeder, hetwelk bleek te bestaan uit loodarsenaat. In één dezer
gevallen bleek een groot onheil te zijn voorkomen, aangezien de inzender
vermoedde, dat het poeder bestond uit de onschuldige, voor de bereiding
van mengvoeders gebezigde phosphorzure kalk.

Dat in een monster gemengd meel loodarsenaat en in een monster
kippenvoer koperarseniet werd aangetroffen, zou aan verschillende
toevallige omstandigheden kunnen worden toegeschreven, maar onver-
antwoordelijke nalatigheid is hier toch wel als de hoofdoorzaak te
beschouwen.

Dat het onvoorzichtig omgaan met giftige bestrijdingsmiddelen niet
alleen ernstige gevolgen kan hebben voor het daarmede in aanraking
komende dier, doch tevens voor den mensch, blijkt wel hieruit, dat nog

onlangs door het Hoofd van een Gemeentelijken Vleeschkeuringsdienst
een monster vleesch ter onderzoek werd ingezonden, afkomstig van een
in nood geslachte koe, welke door loodarsenaat was vergiftigd. In dit
vleesch werd een zoodanige hoeveelheid arsenicum aangetoond, dat dit
voor consumptie moest worden afgekeurd.

In verband met de hierboven door mij omschreven gevaren, verbonden
aan onoordeelkundig of onachtzaam omgaan met giftige bestrijdings-
middelen tegen plantenziekten, vestig ik er hier de aandacht op, dat in
Duitschland reeds lang wettelijke bepalingen den handel daarin regelen.

Op 13 Februari 1940 zijn de aldaar geldende Politieverordeningen
door den Minister van Binnenlandsche Zaken opnieuw gewijzigd en
aangevuld. Zoo werden voorschriften gegeven omtrent verpakking,
verplichte kleuring van ongekleurde middelen, opslag, afgifte, enz., eischen,
waaraan handelaren, die deze middelen verkoopen, hebben te voldoen.

Aan de wijze, waarop de omschrijving van den, in de aan bepaalde
eischen gebonden sterke verpakking, aanwezigen inhoud, is aangebracht,
kan men b.v. onmiddellijk herkennen, met welk bestrijdingsmiddel men
te doen heeft en de rnate van giftigheid daarvan.

Aan den inhoud moet bovendien, indien hij van nature ongekleurd
mocht zijn, opzettelijk een bepaalde kleurstof worden toegevoegd, welke
als waarschuwing moet dienen. Zoo moeten arsenicumhoudende middelen
groen, kwik bevattende blauw of rood en die, welke fluoor bevatten, blauw
gekleurd zijn.

Bij een strikte naleving der uitgebreide en nauwkeurig omschreven
wettelijke bepalingen kunnen vele der hiervoren genoemde ernstige
vergiftigingen van dieren worden voorkomen, terwijl zij ook voor den
mensch — en dit wel in de eerste plaats — van zeer groote waarde zijn.

Een verwisseling van het hier te lande in ongekleurden toestand in
den handel zijnde loodarsenaat met phosphorzure kalk zou dan niet
kunnen plaats hebben.

Dat vergiftigingsgevallen niet steeds moeten worden toegeschreven aan
onvoorzichtigheid of nalatigheid van den veehouder zelf, maar dat deze
somtijds kunnen optreden op geheel onverwachte momenten en zonder
dat de eigenaren der dieren daaraan ook maar eenigermate schuldig zijn,
vindt dan zijn oorzaak hierin, dat de handelaars de voedermiddelen in
ernstig verontreinigden toestand afleveren. Uit meer andere gevallen
noem ik hier in dit verband een drietal voorbeelden.

In het jaar 1935 werden in een kort tijdsbestek door dierenartsen, in
verschillende deelen van ons land gevestigd, aan de Rijksseruminrichting
ter onderzoek ingezonden zes monsters lijnmeel, drie monsters lijnkoek-
brokken en een monster lijnkoekschilfers, door dezen genomen op boer-
derijen, waar ernstige vergiftigingsverschijnselen onder het vee waren
opgetreden, waarvan vele met doodelijken afloop. In al deze monsters
werden bij het scheikundig onderzoek aanzienlijke hoeveelheden lood-
verbindingen aangetroffen, terwijl enkele er van bovendien nog groote
hoeveelheden vrij zoutzuur bevatten. In één der monsters kwam de
aanwezige hoeveelheid zelfs overeen met 2,5 % HC1 van 25 %. Dank zij
de gewaardeerde hulp van den aan het Rijkslandbouwproefstation te
Maastricht verbonden Opsporingsdienst is gebleken, dat deze sterk met
giftige bestanddeelen verontreinigde voedermiddelen afkomstig waren
van éénzelfden handelaar en konden zij, voordat het aantal reeds gevallen

In het begin van dit jaar werden door een ass. Rijkslandbouwconsulent
ingezonden drie monsters, genomen van door brand beschadigd erwten-
meel, een monster gedroogd en gemalen gras en een monster grondnoten-
bliezen. Na het toedienen dezer voedermiddelen waren bij een koppel
runderen ernstige vergiftigingsgcvallen opgetreden, waaronder enkele
met doodelijken afloop. Bij het scheikundig onderzoek bleek het erwten-
meel in ernstige mate te zijn verontreinigd met loodverbindingen, en
bovendien geringe hoeveelheden koper te bevatten. Hoewel de catastrophe
hiermede was opgehelderd, was de zaak nog niet ten einde. Ongeveer een
maand later namelijk ontving de Rijksseruminrichting voor de tweede
maal van denzelfden ass. Rijkslandbouwconsulent een monster van dit
beschadigde erwtenmeel met het verzoek te willen controleeren of dit
door denzelfden eigenaar der gestorven runderen thans zonder gevaar
voor complicaties zou kunnen worden gevoederd. Ook ditmaal bleek het
erwtenmeel met lood- en koperverbindingen verontreinigd te zijn. De
handelaar had dus blijkbaar op onverantwoordelijke wijze ten tweeden
male getracht dit vergiftige voedsel aan denzelfden reeds gedupeerden
veehouder te verkoopen, die — indien door hem niet de hulp van daartoe
bevoegde instanties zou zijn ingeroepen — wellicht weer enkele van zijn
runderen had moeten missen.

Het Rijkslandbouwproefstation te Maastricht heeft op verzoek van de
Rijksseruminrichting deze aangelegenheid in handen van den Opsporings-
dienst gesteld ten einde den schuldigen handelaar op te sporen en het
betreffende gevaarlijke erwtenmeel aan den handel te onttrekken.

Een derde geval van dezen aard heeft zich nog zeer onlangs voorgedaan.
Door een tweetal dierenartsen, beide in het Noorden des lands gevestigd,
werden onafhankelijk van elkander monsters veekoekjes ingezonden.
In het eene geval waren na het voederen daarvan aan paarden vergif-
tigingsverschijnselen opgetreden, waarvan één met doodelijk gevolg.
In het andere geval werden de koekjes gevoederd aan runderen, welke
korten tijd daarna ernstige vergiftigingsverschijnselen vertoonden, w.o.
heftig braken. In beide gevallen bleken bij scheikundig onderzoek de
koekjes verontreinigd te zijn met geringe hoeveelheden arsenicumver-
bindingen. Het mede ter onderzoek ingezonden braaksel van een der
runderen bleek eveneens duidelijk arsenicumhoudend te zijn. Waar beide
gevallen zich, zooals gezegd, in het Noorden des lands voordeden, werd
vermoed, dat de betreffende veckoekjes van eenzelfden handelaar
afkomstig zouden zijn en werd ook nu aan het Landbouwproefstation
voornoemd verzocht den Opsporingsdienst te willen opdragen een onder-
zoek te willen instellen en in verband daarmede maatregelen te willen
treffen ter voorkoming van verdere onheilen.

Tenslotte nog dit : Aanleiding tot deze verhandeling heeft gegeven
de wenschelijkheid om in dezen voor de veehouderij toch reeds zoo moei-
lijken tijd ernstig te waarschuwen tegen tweeërlei gevaren.

In de eerste plaats betrachte men, nu de tijd voor de besproeiing van
boomgaarden en bouwland met bestrijdingsmiddelen tegen planten-
ziekten weer nadert, daarmede steeds de zoo noodige voorzichtigheid.

Verder zal het gewenscht zijn, om — wanneer zelfs maar het geringste
vermoeden bestaat, dat voedermiddelen de oorzaak zouden kunnen zijn
van het optreden van ernstige ziekte- en sterfgevallen — onmiddellijk het

toedienen dezer voedermiddelen te staken en de hulp van daartoe bevoegde
instanties in te roepen.

Naschrift. Naar aanleiding van bovenstaande publicatie van Ir. Nieuw-
land lijkt het mij gewenscht tevens een schrijven ter kennis te brengen,
dat 6 Mei 1941 ontvangen werd van den Directeur van het Rijkslandbouw-
proefstation te Maastricht en dat luidt als volgt :

„Een uitgebreid onderzoek naar het door brand beschadigd erwtenmeel
„heeft uitgewezen, dat dit afkomstig is van verbrande granen en peul-
vruchten uit de resten der pakhuizen en opslagplaatsen te Rotterdam.
„Vóór het malen van deze erwten werd eerst zooveel mogelijk ongerief
„als stukken rioolbuis, steen, glas en verschillende stukken metaal
„uitgezeefd. Van de ongemalen erwten was niets meer aanwezig. Een bij
„den Heer R. genomen monster van het erwtenmeel bevatte 0,22 % lood.
„De geheele partij is intusschen al afgeleverd en bij verschillende afnemers
„ervan heeft de controleur van den Opsporingsdienst nog geïnformeerd,
„doch alleen bij den Heer-R. hadden zich de vergiftigingsverschijnselen
„voorgedaan. Die afnemers durven, volgens mededeeling van dien
„controleur, dit meel intusschen niet verder te voederen, hetgeen, gezien
„het gevonden loodgehalte, wel raadzaam geacht moet worden. Getracht
„zal worden verder gebruik van dit meel te voorkomen."

De strekking van dit artikel is deze, een ernstige waarschuwing te
doen uitgaan aan belanghebbenden bij het toepassen ; en in voorraad
houden van bestrijdingsmiddelen tegen plantenziekten, ter voorkoming
van vergiftigingsgevallen, steeds groote voorzichtigheid in acht te nemen
en bovendien, om de wenschelijkheid te doen uitkomen om — wanneer
zelfs maar het geringste vermoeden mocht bestaan, dat voedermiddclen
de oorzaak zouden kunnen zijn van het optreden van ernstige ziekte-
en sterfgevallen — onmiddellijk het toedienen dezer voedermiddelen te
staken en de hulp van daartoe bevoegde instanties in te roepen.

Verf. weist auf die Notwendigkeit hin, bei der Anwendung und Aufbewahrung
von Bekämpfungsmitteln gegen Pfianzenkrankheiten eine sehr grosse Vorsicht in acht
zu nehmen, um Vergiftungsfälle zu vermeiden und um — wenn auch nur das geringste
Vermuten bestehen sollte, dass Futtermittel die Ursache des Auftretens schwerer Krank-
heits- oder Sterbefälle sein sollten — sofort die weitere Verabreichung dieser Futter-
mittel einzustellen und die flilfe der zuständigen Instanzen zu erbitten.

The article is a serious warning to persons interested in the application and the having
in stock of remedies against plant-diseases, in order to avoid cases of intoxication.

One has to take great care in the use of these remedies and to stop immediately the
administration of the fodder when there is even the slightest idea, that the fodder should
be the cause of serious diseases or deaths.

Cet article a pour but d\'adresser un avertissement sérieux aux intéressés qui emploient
ou conservent des produits destinés à combattre les maladies des plantes. Les intoxi-
cations doivent être évitées en prenant les plus grandes précautions. Lorsqu\'il existe
le moindre soupçon que les aliments pourraient être la cause de maladie grave ou de
mortalité, il est indiqué de cesser immédiatement l\'administration de ces aliments et
de recourir à l\'aide de services compétents.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting. Dir.: Dr. B. J. C. TE HENNEPE.

Nu door den oorlogstoestand het houden van konijnen in belangrijke
mate is toegenomen en de waarde, welke deze dieren vertegenwoordigen,
sterk is vermeerderd, worden momenteel door de konijnenhouders aan
talrijke dierenartsen adviezen gevraagd over ziekte of sterfte, welke zich
in de fokkerij voordoen.

Dit kan blijken uit een voorloopig overzicht omtrent de inzending van
konijnen gedurende het eerste halfjaar van 1941.

In totaal werden 261 konijnen ter onderzoek aangeboden. Dit aantal-
overtreft reeds met een veelvoud het gemiddelde van de aantallen, die
anders jaarlijks, binnenkwamen. Over de verschillende maanden van
Januari tot Juli verdeeld waren de cijfers achtereenvolgens: 10, 3, 12,
17, 37 en 182. Vooral de laatste maand vertoonde een sterke stijging,
mede in verband met een artikel in de verschillende pluimvee- en konijnen-
bladen van de hand van den Directeur der R.S.I. Dr. B. J. C. te Hennepe.

De volgende ziekten werden vastgesteld : coc.cidiose 193, pseudo tbc 3,
konijnensepticaemie 11, maagdarmlijden 25 (9 maal met tympanie),
gastritis 2 (1 maal door intoxicatie met Sinapis arvensis), enteritis 1,
pleuritis 1, rhinitis x, absces keelstreek 1, verbloeding 2 (1 maal door
leverruptuur en 1 maal in den uterus) en negatief 19 (w.o. 2 geaborteerde
foetus). Verder werden nog 4 maal organen ingezonden van konijnen
(2 maal coccidiose en 2 negatief), 36 monsters faeccs van konijnen (3 maal
coccidiosis, overige negatief) benevens enkele coenurusblazen (coenurus
serialis) geprepareerd uit de musculatuur der achterste extremiteiten van
een konijn.

Uit dit overzicht blijkt wel, dat coccidiose een der voornaamste ziekten
was. Het waren practisch alleen jonge konijnen van 4—8 weken, die met
coccidiose — zoowel darm- als levercoccidiose — waren behept. Bij iets
oudere dieren hadden we meestal alleen met levercoccidiosis te doen.

Van de beide andere besmettelijke ziekten was de konijnensepticaemie
of pasteurellose de belangrijkste. Ik kom hierop straks nog terug.

Opvallend veel dieren hadden een maagdarmlijden gedeeltelijk gepaard
gaande met tympanie. De oorzaak hiervan moet grootendeels worden
toegeschreven aan dieetfouten (nat gras, te rijkelijk koolbladen of versche
klaver enz.).

Dit is niet erg verwonderlijk, omdat vele niet-deskundigen zich op de
konijnenfokkerij hebben geworpen. In 1 geval werd een gastritis waar-
genomen bij een hoogdrachtige voedster, die daags te voren een handvol
bloeiende Sinapis arvensis (herik) was gegeven. De intoxicatie zou moeten
worden toegeschreven aan de in die planten aanwezige mosterdolie.

i. In het najaar van 1940 werd aan het Openbaar Slachthuis te Rotter-
dam een liggend rund ter slachting aangevoerd. Het dier vertoonde
spierkrampen en was iets tympanitisch. De temp. was 37.9° C.

Bij de keuring na het slachten bleek het dier, hetwelk ca. 2 jaar oud was,
in goeden voedingstoestand te verkeeren. Bij het insnijden van de uit- en
inwendige kauwspieren viel onmiddellijk op, dat deze in sterke mate
veranderd waren en wel in dien zin, dat de kleur wisselde van rood tot
grijs (pleksgewijs), de vochtrijkdom ter plaatse grooter was dan normaal,
de veranderde deelen een min of meer gezwollen aspect vertoonden,
terwijl de consistentie niet of weinig was verhoogd.

Bij nader onderzoek van de overige skeletmusculatuur bleek deze
echter in uitgebreide mate analoge afwijkingen te vertoonen. Nu eens

jonge, nog bij de voedster zuigende diertjes. De geheel leege maagjes of
het daarin aanwezig zijn van alleen groenvoedsel werd toegeschreven
aan de omstandigheid, dat de voedster te weinig melkvoeding verstrekte.

Om nu nog even terug te komen op de gevallen van septicaemie of pas-
teurellose (bij de konijnenhouders bekend als niesziekte). Het waren alle
volwassen konijnen, waarbij acute sterfte optrad. Sommige hadden tevoren
een purulente rhinitis vertoond. Uit de verschillende organen en uit het
neussecretum kon Pasteurella cuniculicida worden gekweekt. Er werden
uit deze ovale bacillen door toevoegen van formol stalspecificke- en ook
mengvaccins (uit verschillende stammen) bereid, die met gunstig resultaat
voorbehoedend werden ingespoten. De dosis van het vaccin bedroeg bij
oudere dieren 2J cc, bij jonge 1—cc subcutaan. Het advies werd
gegeven zieke of verdachte dieren onmiddellijk te isoleeren en aange-
kochte dieren eenige weken in quarantaine te houden. Over een curatieve
werking van het vaccin staan ons geen gegevens ten dienste. Er werd wel
gevraagd of er ook een serum kon worden beschikbaar gesteld. Het ligt
in de bedoeling de verschillende uit de konijnen geïsoleerde Pasteurella-
stammen voor serumbereiding te bezigen. In het algemeen blijft het
echter met het oog op de verspreiding \'een gevaar zieke dieren te gaan
behandelen, vooral wanneer de ziekteuitbraak nog maar op een of slechts
enkele dieren is beperkt.

We mogen er hier verder nog even op wijzen, dat het steeds zeer
gewenscht blijft, dat de verschillende collega\'s, die het formolvaccin in
de practijk toepassen, hun ervaringen over de werking daarvan zoo vol-
ledig mogelijk rnededeelen en bij sterfte de dieren direct opzenden naar
de R.S.I.

bleek, vezelig en gezwollen met grooten vochtrijkdom van het interstitium
en bloedingen, dan weer een roodgrijs veranderd zijn zonder meer.

Sommige vleeschlymphklieren waren sterk vergroot en gezwollen en
vertoonden een vochtrijke sneevlakte met hier en daar bloedinkjes. Aan
de inwendige organen werden geen of slechts geringe afwijkingen gecon-
stateerd.

Bij histologisch onderzoek van de veranderde spierdeelen bleek de
dwarsstreeping der spierbundels als regel verdwenen, terwijl de lengte-
streeping soms nog behouden was. Anderzijds waren beelden, waar de
geheele vezelstructuur verdwenen was, vrij veelvuldig. De vezels waren
niet egaal van dikte en meerdere waren in korrels en schollen uiteen
gevallen. Een enkele was sterk rood gekleurd. In verscheidene vezels
verdwenen de spierkernen, terwijl de inhoud was opgelost. Anderzijds
woekering van spierkernen, die in rijen naast elkaar gelegen waren.

In het interstitium woekering van histiocytaire cellen, terwijl naast
andere rondcellen en 100de bloedcellen de veelvuldig voorkomende
eosinophiele leucocyten opvielen.

Ook in de sterk veranderde spiervezels hier en daar een indringen van
eosinophiele leucocyten.

Aldus het beeld van een acute myositis, waarbij het sterke verval van
spiervezels en het veelvuldig voorkomen van eosinophiele leucocyten in
interstitium en spiervezels op den voorgrond trad.

De vleeschlymphklieren vertoonden eveneens een beeld van een acute
adenitis, waarbij het veelvuldig optreden van reuzencellen (niet van het
type van Lanühans) opviel.

Van het histologisch onderzoek der inwendige organen valt tenslotte
nog te memoreercn, dat deze in meerdere of mindere mate degeneratie-
verschijnselen vertoonden en dat de kleinere bloedvaten en capillairen
verwijd en sterk bloedhoudend waren, terwijl vooral in het centrum
van meerdere Malpigische lichaampjes der milt zeer veel eosinophiele
leucocyten voorkwamen.

Omtrent de aetiologie van deze veranderingen werd geen nadere
aanduiding verkregen. Wel werden in de aangetaste spieren hier en daar
sarcosporidiën gevonden, doch van een reactie dezer sarcosporidiën op
de onmiddellijke omgeving in bovengenoemden zin viel niets waar te
nemen.

In het leerboek der specieele pathologische anatomie van Nieberle
wordt gesproken over een myositis chronica eosinophilica die in verschil-
lende spiergroepen van rund of varken is opgemerkt.

Nieberle houdt het voor mogelijk, dat degencratieve veranderingen
van de spiervezels het primaire moment zouden vormen, terwijl bijzondere
chemische prikkels de leucocyten zouden aanlokken.

Wellicht zou het bovenbeschreven sectiebeeld dus opgevat kunnen
worden als een voorstadium van de myositis chronica eosinophilica.

2. In het 6ie deel van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde wordt,
aan de hand van een door hen onderzocht geval, door van Heelsbergen
en Clarenburg uitvoerig gerefereerd over het Röckl\'sche granuloom.

met vrij harde consistentie, waarvan de grootte varieert van een speldeknop
tot hazelnoot en welke voornamelijk in de oppervlakkig gelegen spieren
bij runderen af en toe worden aangetroffen.

Soms komen deze haarden tevens in de dieper gelegen skeletmuscula-
tuur voor, terwijl ook verschillende inwendige organen, zooals longen,
lever, testikels, epididymes en nieren door dit lijden kunnen zijn aan-
getast.

Aan de hand van belangrijke in de Europeesche literatuur vermelde
gevallen wordt dan vastgesteld, dat in een groot percentage der gevallen
een samengaan van dit granuloom met tuberculeuze veranderingen der
inwendige organen is geconstateerd. Tevens worden de door verschillende
schrijvers geopperde oorzaken aan een critischc beschouwing onder-
worpen. Als zoodanige worden genoemd tuberculose, bac. pyogenes
bovis, actinomycose, blastomycose, sarcosporidiosis, necrose-bacillen,
spirochaeten, streptococcen, zuurvaste staafjes, etc.

Ook uit beschreven gevallen van meer recenten datum blijkt, dat een
algemeen erkende oorzaak onbekend is, al valt het op, dat bij de discussie
hieromtrent tuberculose een belangrijke rol speelt, niet alleen omdat
met de spierveranderingen tuberculose van de inwendige organen veelal
gepaard gaat, doch ook omdat histologisch zulk een groote overeenkomst
met tuberculose bestaat en in de spierhaarden soms tuberkelbacillen zijn
aangetoond.

In dit verband kan het misschien van waarde zijn het volgende geval,
hetwelk aan het Openbaar Slachthuis te Rotterdam werd waargenomen,
te memoreeren.

Hier werd namelijk een rund 4 jaar oud) ter slachting aangevoerd,
waarvan bij de levende keuring reeds opviel, dat over het lichaam in groote
uitgestrektheid onderhuidsche tumoren voorkwamen.

Vooral aan kop, hals, schenkels, lendenstreek en staart waren deze duide-
lijk waar te nemen.

Bij de keuring na het slachten blijkt het dier in goeden voedingstoestand
te verkeeren. De oppervlakkige spiergroepen der genoemde lichaamsdeelen
bevatten knikker- tot duiveneigroote tumoren. Tevens worden enkele
tumoren in den linkerneusgang waargenomen.

De tumoren voelen hard aan, zijn rond, snijdbaar als caoutchouc en
hebben op doorsnee een gelige tint, terwijl het aspect gestreept is.

De aldus uitziende tumor is omgeven door een smal randje weefsel,
dat min of meer een hyalien uiterlijk heeft, terwijl af en toe tusschen het
centrum en dit laagje weefsel vochtige necrotische plekjes zijn.

Behalve het verschil in afmeting zijn overigens geen onderlinge ver-
schillen tusschen de tumoren merkbaar.

Bij histologisch onderzoek blijken ze te bestaan uit een groot structuur-
loos centrum, dat vaak streepsgewijze kernresten bevat. Dit centrum is
omgeven door een granulatieweefsel met veel ontstekingscellen, waarbij
geen reuzencellen worden aangetroffen, maar in sommige gedeelten wel
veel histiocytaire cellen aanwezig zijn. Tenslotte is het geheel sterk
fibrillair begrensd.

uitgebreide afwijkingen in de longen en in mindere mate ook in de lever
aangetroffen. Vooral de longtoppen zijn sterk veranderd. Ze voelen hard
en knobbelig aan en zijn sterk misvormd. Aan de oppervlakte van dit
weefsel schemeren op den witten achtergrond van het veranderde weefsel
verscheidene gelige haardjes ter grootte van een kleinen knikker onder de
sterk verdikte pleura door. Op doorsnee blijken ze te bestaan uit een groot
droog, verkaasd centrum omgeven door bindweefsel.

Bij insnijden van het harde onderliggende weefsel ziet men zeer veel
oud bindweefsel, waarin onregelmatig verspreid necrotische haarden
liggen, die een geelachtig aspect hebben en in eerste instantie omgeven zijn
door een weinig hyalien granulatieweefsel.

Aan den caudalen rand der hoofdkwabben bevinden zich enkele
eigroote haarden, die ook in sterke mate door bindweefsel zijn begrensd
en een necrotisch centrum vertoonen.

In de ontstoken gebieden zijn de bronchiën verwijd en bezitten een geel-
slijmigen inhoud. Niet zeer talrijk, onregelmatig over de longen verdeeld,
treft men catarrhaal broncho-pneumonische haardjes aan.

De lnn. (Igl.) bronchiales en mediastinales zijn sterk vergroot en verhard
en bestaan grootendeels uit harde kaasmassa\'s, die omgeven zijn door een
harde, fibreuze massa.

Aldus, macroscopisch het beeld van een chronische longtuberculose,
waarvan vooral opvalt, dat van vele kaashaarden het centrum een dus-
danige consistentie en kleur heeft, dat het „eenigszins" vergelijkbaar is
met het centrum der tumoren in het spierweefsel, m.a.w. dat de kaas-
massa in tegenstelling met het meest voorkomende beeld vast is.

Bij histologisch onderzoek van deze „eenigszins vergelijkbare veran-
deringen", blijken deze te bestaan uit een necrotische massa, die centraal
weinig, aan den rand meer kernresten bevat. Het geheel is omgeven door
een losmazig weefsel, waarin vlak om den haard vrij veel histiocyten,
lymphocyten en enkele reuzencellen aanwezig zijn, terwijl meer verwijderd
lymphocyten liggen. Dit alles wordt door oud bindweefsel omgeven.

In de lever is een ongeveer vuistgroote, knobbelige, hard aanvoelende
haard aanwezig, die op doorsnee blijkt te bestaan uit een kaasmassa,
die door veel bindweefsel is omgeven.

In het randgedeelte der leverklier zijn enkele verkaasde tuberkcltjes
zichtbaar.

Bij histologisch onderzoek der leverhaard ziet men weer een groot
structuurloos centrum, dat omgeven is door granulatieweefsel, waarin
histiocyten, lymphocyten, plasmacellen en leucocyten. Het geheel is
tenslotte ook weer door sterk bindweefsel begrensd.

Tenslotte wordt nog gememoreerd, dat in de overige organen en ook in
de vleeschlymphklieren geen veranderingen worden aangetroffen.

Met het materiaal uit long- en leverhaard, longklier en tumoren uit
de oppervlakkige spieren worden tenslotte caviae subcutaan ingespoten,
na behandeling op de bij tuberculose gebruikelijke wijze.

Na 6 tot 8 weken is een deel der caviae gestorven. Het overige deel is
sterk vermagerd.

Bij sectie blijken alle caviae macroscopisch een op tuberculose gelijkend
beeld te vertoonen.

In de veranderde deelen worden microscopisch zuurvaste staafjes
aangetoond, die niet van tuberkelbacillen zijn te onderscheiden.

Beschouwt men dit geval op zich zelf, dan lijkt een tuberculeuze aetio-
logie van het Röckl\'sche granuloom waarschijnlijk. Doch hiertegenover
staat het bekende feit, dat niet alleen dit lijden kan voorkomen zonder
dat tuberculose der inwendige organen aanwezig is, doch ook, dat zelfs
bij aanwezigheid van tuberculose, het aantal gevallen, waarin tuberkel-
bacillen in de tumoren werden aangetroffen, verre in de minderheid is.

In het eene geval betrof dit een acute myositis, waarvan de mogelijkheid
geopperd wordt, dat dit een voorstadium van de myositis chronica
eosinophilica zou kunnen zijn.

Tevens wordt mededeeling gedaan van een geval van het Röckl\'sche
granuloom, waarvan de nauwe betrekkingen met tuberculose zeer opvallend
zijn.

In dem einen Fall handelte es sich um eine akute Myositis, bei der auf die Möglichkeit
gewiesen wird, dass es sich um ein Vorstadium der Myositis chronica eosinophilica
handeln könne.

Daneben wurde ein Fall von Röckl\'schem Granulom mitgeteilt, bei dem die nahen
Beziehungen zur Tuberkulose sehr auffallend sind.

Two little occurring muscular alterations in the cow are described. The first case
was an acute myositis of which the author thought that it could be the initial stage of
myositis chronica eosinophilica.

The second case was a Röckl granuloma of which the close relations with tuber-
culosis are very striking.

Description chez la bête bovine de deux altérations musculaires peu fréquentes.

La première se rapportait à une myositc aiguë, qu\' on soupçonna être un stade
précédant la rnyosite chronique éosinophilique.

La seconde avait trait à un cas de granulome de Röckl, dont les rapports avec la
tuberculose étaient remarquables.

Hoewel de methode, door collega van der Vef.n uitvoerig beschreven
in het Januarinummer van 1940, me sterk interesseerde, had ik tot nog
toe de oude methode niet kunnen prijsgeven, omdat ze goede resultaten
gaf. De schaarschte aan jute deed me besluiten de gipsmethode toe te
passen.

Beide voorhoeven zijn in lichte mate aangetast ; alleen de straal met
naaste omgeving vertoont de typische woekering. De behandeling geschiedt
geheel op de wijze, zooals van der Veen heeft beschreven, met als resul-
taat genezing in 6 weken.

Bij controle eenige maanden na de genezing is geen enkele afwijking
meer waar te nemen.

Twee hoeven zijn aangetast ; rechtsachter betreft het alleen de straal.
Dit proces wordt op de oude methode behandeld met ungt. aegyptiacum.
De druk wordt verkregen door jutewiekjes onder een plaatijzer. Er heeft
een vlotte genezing plaats.

Links voor is het proces zeer uitgebreid ; behalve de geheele straal is
een groot gedeelte van de zoolvlakte aangetast ; de steunsels zijn geheel
weg ; lateraal is de hoornwand in den steunselhoek ongeveer 5 cm los,
mediaal is de ondermijning tot een paar cm onder den kroonrand te
sondeeren. De woekeringen zijn zeer sterk.

Bij een normale handelswaarde zou dit paard op mijn advies voor de
slachtbank verkocht zijn. De abnormaal hooge prijzen hebben de patiënt
hiervoor behoed. Als ijzer wordt een gewoon ijzer genomen, waarvan de
takken direct achter de laatste nagelgaten worden weggenomen ; hieraan
wordt door middel van 3 schroeven een zware plaat bevestigd met achter
en zijdelings een hooge opzet, zoodat alles wordt afgesloten. Het blijkt
later, dat het gewicht van gips en plaat zoo groot is, dat de patiënt er bij
de beweging hinder van ondervindt. Het ijzer blijft echter steeds goed
bevestigd.

Geopereerd wordt in den noodstal onder locaal-anaesthesie en met een
Esmarksche lis; het wegnemen van het woekerend weefsel geschiedt radicaal.
Dit blijkt zeer ingrijpend te zijn en etsen met 90 % trichloorazijnzuur
is lang niet voldoende tegen de nabloeding. Als de patiënt eenigen tijd na
het aanbrengen van gips wegloopt, laat hij weldra een flink bloedspoor
achter ; thuis op stal komt de bloeding tot stand.

De operatie heeft plaats gehad op 15 Jan. j.1. ; telkens om de 5 dagen
werd opnieuw behandeld ; het proces verliep op vrijwel dezelfde manier,
als door collega van der Veen is beschreven.

Op 15 Maart blijkt het paard hersteld te zijn ; de hoornlaag is dan nog
dun en de hoef leelijk verminkt ; de hoef wordt voorzien van een gewoon

ijzer met gummizooi en achter en zijdelings aan het ijzer een metalen
opzet ; de gummizooi kan spoedig verwijderd worden ; het ijzer wordt
dan bij de steunselhoeken iets verbreed, om hier nog wat beschutting
te geven. Om de twee weken wordt nu nog gecontroleerd ; de hoornwand
wordt dan bijgewerkt om een normale afgroeiing te verzekeren.

De methode geeft zeer bevredigende resultaten ; men leert spoedig,
hoe de gipspap moet zijn ; bij strenge vorst moet men flink warm water
nemen, omdat bij lage temperatuur de gips zeer spoedig hard wordt.

Ik heb den indruk, dat de genezing vollediger plaats heeft ; bij de
vorige methodes, welke ik beproefd heb, had ik altijd moeite met de laatste
resten, welke niet hard wilden worden en welke vaak weer een uitgangs-
punt vormden voor recidive. Bij de drie gevallen, welke ik thans behandeld
en genezen heb, lijken me de vooruitzichten, wat betreft het niet-recidi-
veeren, uitermate gunstig. Ik kan echter niet de ondervinding van collega
van der Veen bevestigen, dat de dieren zonder bezwaar arbeid kunnen
verrichten ; het totale gewicht van gips en plaatijzer belast de betreffende
voet(en) te zwaar ; de voortbeweging is niet vlot meer en kost te veel
inspanning. Dit kan in sommige gevallen natuurlijk een groot nadeel zijn.

Die Methode gibt sehr befriedigende Resultate; man lernt schnell, wie der Gipsbrei
beschaffen sein muss; bei strengem Frost muss man genügend warmes Wasser nehmen,
da der Gips bei niedrigen Temperaturen schnell hart wird.

Ich habe den Eindruck erhalten, dass eine vollständigere Heilung zu erreichen ist;
b:i den Methoden, die ich früher versucht habe, bereiteten mir immer die letzten Reste
Schwierigkeiten, die nicht hart werden wollten und die häufig wieder einen Ausgangs-
punkt für Rezidive bildeten. Bei den drei Fällen, die ich jetzt behandelt und zur Heilung
gebracht habe, erscheinen mir die Aussichten, was Rezidive betrifft, äusserst günstig
zu sein. Ich kann aber nicht die Erfahrungen dos Kollegen van der Veen bestätigen,
nach denen die Tiere ohne Bedenken Arbeit verrichten können; das Gesamtgewicht
an Gips und Eisenplatten belastet den betreffenden Fuss (Füsse) zu stark; die Be-
wegung ist nicht mehr flott und kostet zu viel Anstrengungen. Dies kann in manchen
Fällen natürlich einen grossen Nachteil bedeuten.

The author describes a method of treatment of frog-cancer in connection with
the treatment of chronical pododermatitis applied by v. d. Veen (T. v. DG. i Jan. 1940).

The author has the impression that recovery takes place more complete; in
other methods, that he has tried, he always had trouble with the last rests, that
would not get hard and that often formed a startingpoint to recidivism. In the
three cases that he has treated and cured the outlooks appear to be exceedingly
favourable.

But as for the fact that the animals can do their work without difficulties, the
author can not affirm the experiences of v. d. Veen.

The total weight of plaster and sheet-iron loads the concerning foot (feet) too
much; the locomotion is no more fluent and costs too much strain. In some cases
this may be a great disadvantage of course.

Uit de polikliniek voor honden en katten van den Bond voor Daadw. Dieren-
bescherming te Amsterdam. Control. dierenarts: P. C. EICHHOLTZ.

DE DIAGNOSTISCHE BETEEKENIS VAN HET BLOED-
ONDERZOEK, NAAR AANLEIDING VAN EEN GEVAL,

Veelal is men nog van oordeel, dat het chemisch en morphologisch
bloedonderzoek bij den hond, behalve in het geval van bloedziekten,
voor de diagnostiek vrijwel waardeloos is. Indien men echter bij een
groot aantal patiënten, lijdende aan interne ziekten, het bloed stelselmatig
in het onderzoek betrekt, ondervindt men voortdurend, dat op deze wijze
belangrijke gegevens worden verkregen, die niet op een andere manier
zijn vast te stellen.

Ik wil dit aan een bijzonder sprekend geval demonstreeren. De patiënt
is een 8 mnd. oude bastaard reu. De anamnese leert ons, dat deze hond
enkele dagen geleden plotseling „heelemaal stijf" is neergevallen; bij
dezen (tetanischen ?) aanval is geen schuimbekken en zijn geen bewegingen
met de ledematen opgetreden. Na dezen aanval, die na enkele minuten
over was, is de hond ziek gebleven ; hij is lusteloos en eet niet.

De laatste dagen heeft hij bovendien nog kale plekken gekregen. Het
onderzoek van den zeer zieken hond leert niet veel meer ; de temperatuur
bedraagt 39.5⁰ C., de craniale halslymphklieren zijn een weinig gezwollen,
de huid vertoont overal onregelmatige, donker gepigmenteerde, kale
plekken ; in de thyreoid-streek voelen wij links een harden, nietpijnlijkcn
tumor, die zoo groot is als een noot ; de urine bevat geen abnormale bestand-
deelen. Trachten wij op deze gegevens een diagnose te stellen, dan is het
verleidelijk om den nadruk op den tumor in de schildklicrstreck te leggen,
want deze verklaart op bevredigende wijze het huidlijden en kan tevens
aansprakelijk gesteld worden voor den gestoorden, algemeenen toestand,
terwijl de hypothese, dat deze tumor of cyste ook de parathyreoidea in
hun functie belemmert, ook nog den tetanieaanval op ongedwongen wijze
verklaart. Het bloedonderzoek bewaarde ons echter voor deze zoo ver-
leidelijke, maar onjuiste diagnose !

La méthode donne des résultats très satisfaisants ; bien vite on apprend quelle doit
être la consistance du mortier de plâtre. Lors de forte gelée, il faut employer de l\'eau
très chaude, car à température basse le plâtre se solidifie rapidement.

J\'ai l\'impression que la guérison est plus parfaite ; avec les autres méthodes que j\'ai
essayées, j\'avais toujours des difficultés avec des réliquats qui ne voulaient pas durcir
et qui très souvent étaient le point de départ d\'une récidive. Dans trois cas, qu\'à l\'heure
actuelle j\'ai traités et guéris, le pronostic me paraît, en ce qui concerne la récidive,
particulièrement favorable. Je ne suis pas à même de confirmer les allégations du collègue
Van der Veen, qui prétend que les animaux peuvent travailler sans inconvénient ;
le poids du plâtre et de la plaque en fer surcharge le ou les pieds traités, l\'allure n\'est pas
dégagée et demande trop d\'effort. Ceci peut être nuisible dans certains cas.

Reeds de bepaling van het Ca gehalte van het serum bracht een ont-
goocheling : het bleek namelijk normaal te zijn ; dit maakte een gestoorde
bijschildklierfunctie reeds onwaarschijnlijk. De differentieele leucocyten-
telling bracht echter de grootste verrassing, nml. een sterke leucocytose
met groote verschuiving naar links (d.w.z. vermeerdering van jeugd-
kernige- en staafkernige leucocyten, vermindering van segmentkernige)
en afwezigheid van eosinophiele cellen. Het bloed vertoont dus alle ver-
schijnselen van een acute infectie !

Op grond van deze bevinding diagnostiseerden wij een acute, algemeene
infectie, waarschijnlijk uitgaande van de keel. Therapeutisch gaven wij
prontosil, gedoseerd volgens het lichaamsgewicht, met volledig succes.
Reeds na twee dagen was de hond weer vroolijk, de zwelling van de Ln.
cervicalis caudalis (want dit was natuurlijk de tumor !) sterk verminderd,
terwijl het huidproces zich niet verder had uitgebreid. Bij controle op den
5den dag was, behalve de reeds een herstel toonende huidplekken, geen
enkele afwijking meer vast te stellen.

Het succes der therapie vormt een bevestiging voor de juistheid der
uitsluitend op den uitslag van het bloedonderzoek berustende diagnose.
De verklaring van het huidsyndroom is bij dezen patiënt niet eenvoudig,
wij denken aan de mogelijkheid van een exantheem, echter is ook een
tengevolge van de infectie ontstane avitaminose als verklaring aan te
voeren (demodex microscopisch negatief).

Tot slot van deze mededecling een enkel woord over de practische
toepassing van het bloedonderzoek. Volgens onze ervaring is in de meeste
gevallen het onderzoek van een uitstrijkje op de leucocytenverhouding
voldoende ; daarnaast hechten wij groote waarde aan de sublimaattitratie
van het bloedserum, terwijl ook de Ca bepaling van het bloedserum soms
van belang is ; de telling van leucocyten geschiedt, indien het uitstrijkje
het waarschijnlijk maakt, dat er afwijkingen zijn. Ook de telling van de
roode cellen en de bepaling van het Hb. gehalte geschiedt slechts, als wij
op grond van ons klinisch onderzoek afwijkingen verwachten. Op deze
wijze is het mogelijk ook bij een groot paticntenmateriaal dit onderzoek
als routinemethode voor vele interne patiënten te bezigen.

Prof. Dr. Joh. Ulrich Duerst, Die Ursachen der Entstehung des Kropfes (Struma) und
seiner Formen bei Mensch und Tier mit Ausblicken auf rationelle Prophylaxe und Heilung. Bern.
Medizinischer Verlag Hans Huber, mit 82 zum Teil mehrfarbigen Abbildungen im
Text und auf Tafeln. Preis Fr. 24.— geb.

Gedurende 32 jaren heeft Duerst schildklier en thymus verzameld van verschillende
diersoorten en deze vergelijkend anatomisch onderzocht. In totaal onderzocht sehr,
deze klieren van rond 5000 dieren, te weten van 203 vissen, 32 amphibiën, 156 vogels,
383 wilde zoogdieren van allerlei soort, verder van 3892 huisdieren (14 soorten en 87
lassen). Genoemde klieren zijn onderzocht bij dieren van verschillende leeftijd, in
verschillende jaargetijden en bij dezelfde diersoort bij exemplaren welke onder verschil-
lende omstandigheden leefden.

De resultaten van dit onderzoek zijn neergelegd in bovengenoemd boek, dat 538
bladzijden tekst en ongeveer 2500 literatuuropgaven bevat. Het spreekt wel vanzelf,
dat het niet mogelijk is om in een klein bestek van deze monografie een enigszins volledig
overzicht te geven, te meer niet, omdat de tekst al zeer gecomprimeerd is.

Het onderzoek is niet begonnen met de bedoeling het kropvraagstuk op te lossen,
het verzamelde materiaal gaf echter zoveel belangrijks, dat dit aanleiding was voor
Duerst om, vooral ook door de aansporing van De Quervain, de resultaten van zijn
studie dienstbaar te maken aan het kropvraagstuk. Daarvoor moesten toen weer een
groot aantal andere onderzoekingen worden verricht, n.1. over de invloed van de inge-
ademde lucht, de jaargetijden, leeftijd, geslacht, geslachtsfunctie, drinkwater en samen-
stelling van de bodem, werking van halogenen, van K. Ca. Mg. P. Fe. As. Zn. Cu. Mn. Si.
zuren, radioactieve stralen —, ten slotte de invloed van het voedsel, koolhydraten,
eiwitten, vetten, vitaminen. Dat dit onderzoek omvangrijk was blijkt o.m. hieruit, dat
Duerst 1684 analyses maakte van buitenlucht, kamerlucht en stallucht in zomer en
winter, \'s morgens, \'s middags en \'s avonds in dalen en in het hooggebergte. Een ge-
weldige massa waarnemingen zijn in dit boek neergelegd, een aantal conclusies zijn uit
deze waarnemingen getrokken, vaak aangevuld of gesteund door dierexperimenten.

Schildklier-thymus staan in directe relatie tot de gas-stofwisseling van het organisme ;
zij treden het eerst op bij de vissen, dus bij die dieren, welke voor het eerst eens peciaal
orgaan voor de ademhaling, de kieuwen, vertonen. Er is een duidelijke relatie waar
te nemen tussen grootte en bouw van de schildklier-thymus en de samenstelling van de
ingeademde lucht. Deze relatie blijkt duidelijk, wanneer men achtereenvolgens hogere
dieren bestudeert. De thymus is zeer gevoelig voor C0₂, is groot in C0₂-rijke lucht;
de schildklier is vooral gevoelig voor 0₂, doch ook voor CO,. Bij hoger ontwikkelde
dieren speelt de thymus een geringere rol, is hier groot bij acidose der weefsels, klein bij
alcalose.

De schildklier is zeer gevoelig voor 0₂ gehalte in de lucht. Berglucht bevat aanmerkelijk
minder 0₂, in gewichtseenheden uitgedrukt, dan de lucht in dc dalen. In Centraal Europa
geeft een hoogteverschil van 1000 Meter reeds een 0₂ gehalte verschil van 16,2%, dit
betekent b.v. voor den mens een jaarlijks verschil van 100.000 liter 0₂, voor een groot
huisdier 1.000.000 liter. Dergelijke verschillen kunnen gedeeltelijk worden vereffend
door vermeerdeiing van het aantal erythrocyten, diepere en frequentere respiratie, maar
dit geeft ook bloedindikking, vermeerderde verbranding. De schildklier als regulator
wordt extra belast.

Huisdieren, die van het laagland naar het hoogland worden overgebracht, vertonen
evenals de mensen schildklicrvcrgroting. Hetzelfde verschijnsel kan men waarnemen
bij vermeerderd C.Oj. gehalte. Vermeerdering C0₂ en vermindering 0₂ hebben dezelfde
invloed op de schildklier. Een groot aantal onderzoekingen en ook experimenten konden
deze waarnemingen staven.

De normale schildklier is microfolliculair, afwijkend zijn schildklieren met grote
follikels, de colloidklicren, of die met zeer weinig follikels en overwegend massief-
epithelialc bouw, dc parenchymateuze klier.

Dc colloid-klier, eventüeel colloidstruma ziet men bij weefselalcalose o.a. bij kalkrijkc
voeding, melk, kaas, bonen, sla, tomaten enz. parenchymstruma bij zure voeding,
vlees, vet, de meeste planten, rijst, alcaloiden, jodium, kalium.

Colloidstruma wordt gunstig beïnvloed door negativerend, zuur voedsel, en wordt
verergerd door alcaliserend, positiverend voedsel; bij parenchymateuze krop zien wij
het omgekeerde. Zo wordt verklaard, dat b.v. een bepaald bronwater met de reputatie
van antistrumogeen te zijn, bepaalde kropvormen juist verergert. O, werkt negativerend,
0₂-gfbrek is dus bevorderend voor het ontstaan van colloidkrop.

C0₂ speelt een bijzonder grote rol voor thymus en schildklier. C0₂ prikkelt de thymus
tot vergroting, ook de schildklier reageert met groter worden. Wilde dieien, die in C0₂-
rijke hokken of stallen worden gehouden, krijgen zeer vaak krop, zorgt men voor vol-
doende 0₂ en behoorlijke ventilatie dan treedt geen krop op.

In bergstreken is de hoeveelheid beschikbaat 0₂ geringer dan in het laagland, komt
hierbij overmaat CO, dan zijn de omstandigheden gunstig voor kropvorining ; reeds
bestaande krop kan tot Basedow worden.

In streken met endemische krop worden verschillende factoren aangetroffen die
stiumogeen werken; vaak Ca.-rijke voeding, Ca.rijk drinkwater, armoede aanj., verder

te weinig 0₂, maar vooral overdaad aan C0₂. Bosrijke bergstreken zijn vaak zeer rijk
aan C0₂, de plantenwereld is de voornaamste C0₂bron, bijzondere ligging van berg-
dorpen aan de voet van bosrijke berghellingen, maar ook bijzondere dalformaties met
snelstromende bergbeken kunnen enorm rijk zijn aan C0₂. Hier vindt men veel krop,
de ligging van huizen t.o. van de voortdurende C0₂stroom kan deze tot kropwoningen
maken. Een aantal plattegronden en situatieschetsen toont dit aan. Hierbij komt nog,
dat de grote winterkoude den bergbewoners bijeen brengt in veel te kleine, slecht ge-
ventileerde woonkamers, het vee in ondoelmatige stallingen. In slecht geventileerde
stallen veel krop bij het vee, bij goede ventilatie zeer weinig ; in het hooggebergte wel
steeds schildklierhyperplasie door 0₂gebrek.

Jodium werkt evenals 0₂, bevordert de acidose, jodium werkt gunstig bij colloidkrop,
is schadelijk bij een parenchymstruma.

Dit zijn slechts enkele grepen uit het aangekondigde werk ; het boek bevat een schat
van gegevens over deze grotendeels nog met een geheimzinnig waas omhulde klieren,
de thymus en de schildklier. Na lezing kan men slechts bewondering hebben voor de
werkkracht van den auteur, die het kropvraagstuk zo grondig heeft aangepakt en veel
duisters tot klaarheid heeft weten te brengen.

De Vitamines, door Dr. J. J. Hoff en C. G. Hoff-Vermeer. Zesde druk. J. Noor-
duyn & Zn, Gorinchem. Prijs f 1.30.

Van dit voortreffelijk boekje is nog geen twee jaren na de 5de reeds de 6e druk ver-
schenen. Het is geen wonder, want het bevat in kort bestek het essentieele dat „allen die
in onze voeding belangstellen" van dit onderwerp moeten en willen weten.

De stijl is duidelijk, overdrijving naar welke richting ook is vermeden. De chemische
toelichtingen zijn niet te uitvoerig, de klinische rnedcdeelingen sober en de gegevens
voor de practische toepassing van de kennis dezer stoffen overzichtelijk gerangschikt.
Het boekje heeft voor Nederlanders in de tropen bijzonder aan waarde gewonnen
doordat door Dr. Ir. J. P. Spruyt een aanvullend gedeelte is samengesteld, waarin
tiopische voedingsmiddelen en tropische voedingswijzen worden besproken en hunne
beteekenis voor de voorziening met vitamines wordt toegelicht.

Wij wenschen dit boekje gaarne een plaats toe in de boekenkast van eiken dierenarts,
die op de hoogte wil zijn van hetgeen op ncvengebieden van zijn vak omgaat.

In de vergadering van het Algemeen Bestuur, gehouden op 9 Augustus 1941, is door
Dr. W. Pst :horr, vertegenwoordiger voor veterinaire aangelegenheden hier te lande
van den Reichskommissar, een uiteenzetting gegeven van de organisatie en de werkwijze
van de Reichstierarztekamrner in Duitschland.

Na deze uiteenzetting en na beantwoording van nog enkele door de leden van het
A. B. aan Dr. Pschorr gestelde vragen is door het A.B. besloten te willen overgaan tot
het instellen van een commissie, aan welke commissie zal worden opgedragen voorstellen
te ontwerpen tot vorming van een Nederlandsche Dierenartsenkamer, mits de commissie
zal worden benoemd door het A.B. en uitsluitend zal bestaan uit leden van dat bestuur.

Op de kennisgeving van deze beslissing van het A.B. aan Dr. Pschorr is bericht
gekomen, dat hij uit die mededeeling besloten heeft dat dc Maatschappij bereid is deel
te nemen aan het voorbereiden van het oprichten van een nieuwe organisatie van de
dierenartsen in Nederland en dat hij een eerste voor-ontwerp daarvan uiterlijk vóór
i October a.s. zou willen tegemoetzien.

Namens den Heer Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst is aan de practi-
seerende dierenartsen verzocht het jaarlijks koppelonderzoek voor de rundertuberculose-
bestrijding reeds nu aan te vangen. Dit in verband met de gedwongen veeafslachting,
welke afslachting zooveel mogelijk dienstbaar gemaakt moet worden aan de saneering
van den veestapel.

Het Hoofdbestuur der Maatschappij verzoekt den dierenartsen zoo eenigszins mogelijk
aan dat verzoek te willen voldoen. Het H.B. begrijpt echter dat het moeilijk zal zijn
aan dat verzoek te voldoen, wanneer aan de dierenartsen daarvoor niet een extra hoe-
veelheid benzine ter beschikking wordt gesteld. Het H.B. heeft zich daarom gewend
tot den Heer Secretaris-Generaal van het Departement van Waterstaat met het dringend
verzoek de voor de practiseerende dierenartsen beschikbaar gestelde hoeveelheid benzine
tijdelijk met 30 % te willen verhoogen.

Tevens heeft het zich in verbinding gesteld met den Heer Directeur van den Vee-
artsenijkundigen Dienst teneinde dezen te verzoeken het door het H.B. gedaan verzoek
wel te willen ondersteunen.

Bij de beschikbaarstelling van geneesmiddelen voor dierenartsen wordt in het algemeen
rekening gehouden met de door hen verbruikte hoeveelheden over 1939. Doordat echter
meerdere practiseerende dierenartsen vanaf laatst Augustus 1939 gemobiliseerd geweest
zijn, zijn door hen in dat jaar minder geneesmiddelen verbruikt dan onder normale
omstandigheden het geval geweest zou zijn.

Nadat door een lid daarop gewezen was, heeft het secretariaat zich daarover in ver-
binding gesteld met den Heer Directeur van het Rijksbureau voor Genees- en Verband-
middelen. Van dezen is bericht ontvangen, dat hij zooveel mogelijk rekening zal houden
met het in 1939 mindere verbruik door de toen gemobiliseerde dierenartsen.

Gedurende mijn afwezigheid tot en met 10 September a.s. kunnen de leden zich voor
dringende Maatschappijzaken in verbinding stellen met den voorzitter der Maatschappij,
Prof. Dr. H. Schornagel, en voor dringende Redactiezaken met den voorzitter der
Redactie, Prof. Dr. G. Krediet.

Inzending van artikelen e.d. voor het Tijdschrift kan blijven geschieden aan het
adres In de Betouwstraat 30 te Nijmegen.

KORT VERSLAG van de vergaderingen van het Hoofdbestuur, gehouden
op 5 Juni en 12 Juli 1941 en van het Algemeen Bestuur, gehouden op 12 Juli
1941 in Hotel Terminus te Utrecht.

Op deze vergaderingen waren alle leden aanwezig. De voorzitter, Prof. Dr. H.
Schornagel, constateerde tot zijn groote voldoening, dat alle leden van het A. B.
aanwezig waren ; dit was door de slechte treinverbindingen, na 10 Mei 1940, nog niet
mogelijk geweest.

1. Een dankbetuiging van Mevr. M. A. Vermeulen-W\\genaar voor het bewijs
van deelneming ontvangen bij het overlijden van haar Man, Dr. H. A. Vermeulen.

2. Een schrijven van Dr. H. J. van Nederveen, secretaris-penningmeester van de
Prof. Dr. D. A. de JoNG-stichting, waarin hij ter voldoening aan art. 9 van de Statuten
een verslag gaf over den toestand van de Stichting over 1940. Uit dat verslag bleek,
dat de inkomsten hebben bedragen ƒ 1105.10, de uitgaven ƒ 609.08, terwijl het bezit
van de Stichting op 31 December bedroeg ƒ 17066.49.

3. Een schrijven namens het bestuur van de afd. Limburg, in welk schrijven de
leden H. A. M. H. Stoot en L. P. M. Pierson verklaarden, dat zij op 11 Mei 1941
onderzocht hadden de administratie en de verschillende finantieele bescheiden van de
Mij. voor Diergeneeskunde en van de verschillende Fondsen over 1940 en dat zij bij die

controle alles in orde bevonden hadden, zoodat zij voorstelden den penningmeester
voor zijn gehouden beheer over 1940 te willen déchaigeeren. Deze décharge weid
verleend.

4. Een schrijven van Dr. C. Brands, waarin verklaard werd, dat hij op 15 Juni 1941
te Nijmegen had nagezien de rekening en verantwoording van het Tijdschrift voor Dier-
geneeskunde 1940 en de rekening en verantwoording van het Diergeneeskundig jaar-
boekje 1941 en beide in orde bevonden had. De penningmeester werd voor zijn ge-
houden beheer over beide gedéchargeerd.

5. Een schrijven van de Ned. Vereeniging tot Bescherming van Dieren, waarin
zij dank zegde voor het door de Mij. gezonden schrijven, waarin gewezen was op de slechte
behandeling der slachtdieren, die op de verschillende keuringsplaatsen moesten worden
aangebracht en op de wijze, waarop het vervoer der varkens vaak geschiedt.

Niettegenstaande zij konden mededeelen, dat in die toestanden reeds een belangrijke
verbetering ingetreden was, zouden zij toch nog bij het eerst voorkomende onderhoud
met de Ned. Veehouderij Centrale deze aangelegenheid ter sprake brengen.

C. Een schrijven van het H.B. van de Ned. Vereeniging tot Bescherming van Dieren,
waarin het mededeelde dat het hun aangenaam zou zijn, wanneer ons H.B. een ver-
tegenwoordiger zou willen aanwijzen als lid van de commissie AI — Vervoerbelangen —
en waarin het verzocht namens de Mij. een afgevaardigde te willen zenden naar de
algemcene vergadering der Vereeniging.

Besloten werd Dr. C. Brands aan te wijzen als lid van genoemde commissie, terwijl
aan het verzoek tot het zenden van een afgevaardigde naar de algemeene vergadering
voldaan is door daarvoor te vragen coll. ). A. R. Avis te den Haag, door wien aan dat
verzoek voldaan is.

7. Van Prof. C. F. van Oyen was een schrijven ingekomen, waarin hij wees op
de belangrijke taak, die aan de dierenartsen toekomt bij het toezicht op de productie
van en den handel in melk en op den vooruitgang, die in dat opzicht in de laatste 20 jaar
verkregen was. Het verschijnen van een leerboek in het Nederlandsch, geschreven door
een dierenarts, waarin het geheele gebied van diergeneeskundig standpunt werd toe-
gelicht, zou veel tot verdere bevordering van die taak kunnen bijdragen.

1\'rof. van Oyen had nu besloten tot het uitgeven van een werk, welke uitgave geheel
voor zijn rekening en risico door de firma van Boekhoven verzorgd wordt. Het werk
zal ongeveer 300 pagina\'s groot worden en wordt op passende wijze geïllustreerd ;
Prof. van Oyen riep nu de medewerking in van de Mij. voor Diergeneeskunde.

In de eerste plaats zou Prof. van Oyen het op prijs stellen, indien het H.B. het kon
goedkeuren, dat het werk door hem opgedragen werd aan de Mij. In de tweede plaats
achtte hij het van belang om door het vaststellen van een zoo laag mogelijken prijs het
bock zooveel mogelijk in handen te doen komen van de leden en cand.-leden van de Mij.
In verband met de betrekkelijk kleine oplage kon de prijs op zijn laagst gesteld worden
vóór het verschijnen op ƒ 12.50 cn daarna op ƒ 15.—. Het zou voor de leden en cand.-
leden nog aantrekkelijker gemaakt worden, wanneer door de Mij. voor elk door deze
personen aangekocht exemplaar een toelage zou kunnen worden gegeven, tot een maxi-
mum van ƒ 250.—. De prijs zou dan voor leden en cand.-leden der Mij. vóór het ver-
schijnen kunnen gesteld worden op ƒ 10.— en na het verschijnen op ƒ 12.50, terwijl
de handelsprijs wordt gesteld op ƒ 14. bij vooruitbetaling en daarna op ƒ 18.—.

8. Van Dr. J. Siebenga was een schrijven ingekomen, waarin hij wees op het groote
belang van de toepassing op groote schaal van de kunstmatige bevruchting en waarbij
hij de vraag stelde wie die behandeling zal moeten uitvoeren. Het alleen in handen
laten van de dierenartsen brengt practische bezwaren mede, omdat deze te veel andere
bezigheden hebben en geregeld vooi de kunstmatige bevruchting zouden moeten klaar-
staan. Hij zou daarom hulpkrachten willen opleiden, welke hulpkrachten dan komen
te staan onder direct toezicht van de plaatselijke dierenartsen.

Dr. Siebenga zou nu gaarne willen weten hoe het A.B. tegenover het optreden van
de hulpkrachten staat.

belangstelling had, dat het echter het opleiden van hulpkrachten voor eenigerlei hande-
ling riskant acht, omdat er over die hulpkrachten, zoolang daarover geen bepaling
voorkomt in de uitoefeningswet, geen afdoende controle mogelijk is. Zouden in de
in uitzicht gestelde uitoefeningswet onze belangen voldoende beschermd blijken, dan zal
het A.B. deze zaak opnieuw onder oogen zien.

9. Een dooi de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde ingezonden
rapport over het door de afd. N. Holland ingebracht verzoek de mogelijkheid te willen
nagaan van omzetten van het Tijdschrift in een weekblad.

Zou tot dat omzetten worden overgegaan, dan zouden bij denzelfden omvang de
kosten van uitgave stijgen met ongeveer ƒ 900.—, terwijl alleen door het veranderen
van omslag een kleine bezuiniging zou te verkrijgen zijn. Er zou tevens een geheele
omvorming van de Redactie moeten geschieden ; aangesteld zou moeten worden een
verantwoordelijk, gesalarieerd hoofdredacteur, waarnaast de Redactie in den vorm
van een commissie van bijstand zou kunnen blijven bestaan.

Daar al deze nadeelen niet opwegen tegen de enkele voordeelen, die aan een weke-
lijksche uitgave verbonden zouden zijn, adviseerde de iedactie aan het A.B., voorloopig
althans, geen verandering te gaan brengen in de wijze van uitgeven van het Tijdschrift,
met welk advies het A.B. zich volkomen vereenigen kon.

Besloten werd een afschrift van het rapport aan de afd. N.-Holland te doen toekomen.

10. Van den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam was een schrijven ingekomen,
waarin medegedeeld werd, dat naar aanleiding van gerezen moeilijkheden bij het ver-
leenen van diergeneeskundige hulp aan kleine huisdieren van on- en minvermogenden,
in een vergadering van den Kring behandeld was een rapport van een commissie, be-
staande uit de leden Prof. Dr. A. Klarenbeek, Dr. D. J. Kok en T. D. Sigling. Met
algemeene stemmen was daarbij de volgende conclusie aangenomen : „de commissie
stelt ter overweging voor om aan de Mij. voor Diergeneeskunde te verzoeken het vraag-
stuk der poliklinieken en ziekenfondsen voor kleine huisdieren voor het geheele land
in studie te nemen en zou daarbij overleg met de Centrale contact-Commissie (C.C.C.)
der dierenbeschermingsvercenigingen willen aanbevelen."

Besloten werd deze aangelegenheid over te dragen aan het H.B. met verzoek over de
wijze van handelen in dezen een beslissing te willen nemen.

In de vergadering van het H.B. van 5 Juni werden als lid van de Mij. aangenomen
de dierenartsen : Mej. E. S. Boasson, A. Boogaerdt Jr. cn J. Hoekstra, terwijl in de
veigadcring van het A. B. van 12 Juli wegens wanbetaling geschrapt werd als lid der
Mij. de dicicnarts Dr. F. A. A. van Dif.rmen te Doorn.

In de vergadering van het H.B. van 5 Juli maakte ook nog een punt van bespreking
uit een docr de afd. Utrecht aan de algemeene vergadering van Octobcr 1940 ingezonden
schrijven. In dat schrijven was verzocht zich te willen wenden tot de Regeering met de
mededeeling, dat de tuberculose-bestrijding, zooals deze met Rijkssteun tot nu toe wordt
gevoerd, waarbij afzondering van dieren, die positief op tuberculine reageeren, niet
imperatief wordt voorgeschreven, niet aan wetenschappelijke eischen voldoet en tot
teleurstelling leidt. De Mij. zou er daarom op moeten aandringen om veehouders, die
aan genoemde afzondering niet kunnen of niet willen voldoen, van de georganiseerde
t.b.c.-bestrijding uit te sluiten en hun geen steun van rijkswege te verleenen.

Dit voorstel was aangenomen, het was echter nog niet uitgevoerd. Dat niet uitvoeren
was geschied in afwachting van de afwerking van het t.b.c. rapport met de daarbij
gevoegde richtlijnen en in afwachting van het rapport van de Stalcommissie.

Besloten werd in afwachting van het rapport van de Stalcommissie een afwachtende
houding te blijven aannemen, waarmede de afd. Utrecht in kennis zou worden gesteld.

In een aan het H.B. door enkele Haagsche collega\'s gezonden schrijven was mede-
deeling gedaan van het feit, dat bij een in den Haag werkzaam ziekenfonds voor kleine
huisdieren verbonden was een dierenarts, lid van de Mij., terwijl statuten en reglementen
van dat ziekenfonds niet door de Mij. waren goedgekeurd. Dat lid maakt zich dus
schuldig aan het dagelijks overtreden van het bestaande bindend besluit. Doordat
die collega, na daarover gevoerde correspondentie, verzocht had een nadere bespreking
te mogen houden over de mogelijkheid dat ziekenfonds te kunnen goedkeuren, werd

die aangelegenheid door het H.B. in handen gesteld van het bestuur van de afd. Z.-
Holland, welk bestuur, doordat dat ziekenfonds alleen in den Haag werkzaam is, krach-
tens het bestaande bindend besluit, aangewezen is een eventueele goedkeuring te kunnen
verleenen.

Bij de gehouden bespreking bleek echter, dat dat bestuur zijn goedkeuring niet kon
verleenen, waarna door dat bestuur een klacht werd ingediend bij den Centralen Raad
met verzoek die klacht zoo spoedig mogelijk in behandeling te nemen.

Zoowel op de vergadering van het H.B. van 5 Juni als op die van het A.B. van 12 Juli
werd coll. G. A. M. de Monyé, dierenartsenleider van het Medisch front op zijn verzoek
in de gelegenheid gesteld een nadere uiteenzetting te geven van de wijze, waarop het
Medisch front zich de toekomstige regeling en organisatie der diergeneeskunde denkt.

Ten slotte werd op de vergadering van het A.B. van 12 Juli vastgesteld het programma
van de op 17/18 October a.s. te houden algemeene vergadering; aangezien het pro-
gramma van die vergadering reeds voorkomt in het Tijdschrift van 1 Augustus, wordt
voor kennisneming van hetgeen daar behandeld is naar dat programma verwezen.

Op 31 Dec. 1940 telde de afd. 67 leden. In de bestuursvacature Dr. C. Postma werd
coll. W. Voorthuysen gekozen ; overigens bleef het bestuur ongewijzigd.

Er werden vijf algemeene vergaderingen gehouden, waarvan één meer speciaal
voor de practici betrokken bij de t.b.c.bestrijding.

Dankbaar mocht de voorzitter in de naar Augustus verschoven Meivergadering
het feit gedenken, dat er van ortze afdeeling geen collegae gesneuveld waren.

Enkele vergaderingen waren zeer matig bezocht, waaraan het „rcisprobleem" wel
de meeste schuld heeft. Om het vergaderingbezoek zooveel mogelijk te stimuleeren
werd op 4 van de 5 bijeenkomsten een lezing of inleiding gehouden. Mede hierdoor
hebben wij financieel wel ietwat boven onzen stand geleefd, waardoor de contributie
voor 1941 op ƒ 30.— gesteld moest worden.

In den loop van het jaar is er één lid gestorven en ging er één naar een andere afdeeling
over ; drie nieuwe leden werden toegelaten.

Het jaar 1940 heeft zich voor onze afdeeling, ondanks de bijzondere omstandigheden,
toch gekenmerkt door een intensieven maatschappelijken en wetenschappelijken arbeid.

Slechts 17 leden waren opgekomen om deze uitgestelde voorjaarsvergadering te
bezoeken. De notulen werden onveranderd goedgekeurd.

Bij de ingekomen stukken was o.m. een schrijven van de afd. Z.-Holland, waarin
coll. D. Hendriksf. werd aanbevolen als candidaat voor het ondervoorzitterschap der
Mij. De vergadering vereenigde zich met het prae-advies van het Bestuur om hiervoor
coll. Venema te propageeren, een collega, die den gang van zaken in het H.B. van nabij
kent en heeft medegemaakt en dus reeds over de noodige routine en ervaring beschikt.
Bij een event. benoeming van Venema zal er een vacature komen in het H.B. en voor
die vacature zou de afdeeling coll. Hendrikse willen steunen.

De rekening 1940 werd gecontroleerd en accoord bevonden, waarna de jaarverslagen
van penningmeester en secretaris werden goedgekeurd. Besloten werd over 1941 wederom
ƒ 60.— bij te dragen in het Ondersteuningsfonds.

Hierna volgden de jaarverslagen van de „adviescommissies" te Amsterdam en Pur-
mcrend. Voor 1941 werden de zittende leden bij acclamatie herbenoemd.

Bij de rondvraag memoreerde coll. Kruiswijk nog een geval van intoxicatie bij het
voeren van narcissenbollen met letaal verloop en de kwestie als gevolg daarvan gerezen
tusschen den eigenaar en Bonda.

Ook kwamen de nieuwe belastingen ter sprake. Coll. Heeg zou gaarne zien, dat de Mij.
nu eens uit liet zoeken of wij apotheekhoudend zijn of niet. Volgens coll. Eichholtz

zijn wij apotheekhoudend en niet apotheekdrijvend; dat is een groot verschil. Coll.
Eichholtz meende daarom, dat wij van onze totale bruto-omzet 2j% dienen te betalen
en niet van enkele zelfgemaakte medicijnen 4% en van doorgegeven preparaten 2£%.

Deze goed bezochte vergadering was grootendeels gewijd aan de lezing van Prof.
Krediet : „Toekomstige uitoefening der Diergeneeskunde." Prof. Krediet had een
zeer aandachtig gehoor.

Geanimeerde discussies volgden, waarbij vele collegae van de gelegenheid gebruik
maakten om Prof. Krediet hartelijk dank te zeggen voor zijn voordracht. Meerdere
vragen om nadere preciseering werden gesteld, nieuwe ideeën werden voorgesteld.
Al met al een goed geslaagde bijeenkomst.

Coll. Smits heeft op 29 Juli zijn 50-jarig jubileum gevierd als dierenarts. Van de
afd. Zuid-Holland ontving de fam. Smits des morgens een bloemstuk ; namens die
afdeeling werd de jubilaris in zijn familiekring bezocht door de bestuursleden Dr.
Overbeek, coll. Lageweg en ondergeteekende. Dr. Overbeek wenschte namens de
afd. Zuid-Holland coll. Smits met zijn familie van harte geluk met dezen dag; ook bracht
Dr. Overbeek de felicitatie over van het Hoofdbestuur.

Dr. Overbeek herinnerde aan de jaren, die coll. Smits als een flink werker in de
practijk heeft doorgemaakt. Coll. Smits is altijd een zeer trouw lid van onze afdeeling
geweest, die aller sympathie verwierf door zijn open en eerlijk karakter. Dr. Overbeek
wenschte coll. Smits een goeden „ouden dag" toe.

De uitnoodiging om op de e.v. afdeclingsvergadering de gast te willen zijn aan tafel
werd door coll. Smits gaarne aangenomen.

Coll. Smits dankte mede namens zijn familie hartelijk voor de getoonde belangstelling.

Op 29 Juli j.1. werd te Tilburg opgericht de „Landbouwkundige Kring Noord-
Brabant". Deze vereeniging bestaat uit academisch gevormde personen, werkzaam
op eenig landbouw-, tuinbouw- of boschbouwkundig gebied in den ruimsten zin en
beoogt door het houden van voordrachten en excursies elkanders kennis te verrijken.

Het bestuur bestaat uit de Heeren : Dr. Ir. J. H. F. Dekkers, Rijkslandbouwconsulent
te St. Oedenrode, Voorzitter; Joan A. J. M. Kirch, Inspecteur van den Veeartsenij-
kundigen Dienst tevens Inspecteur van de Volksgezondheid te \'s-Hertogenbosch,
Onder-Voorzitter ; Ir. C. van Meel, Landbouwkundig Ingenieur te Hilvarenbeek,
Secretaris-Penningmeester.

Derde jaarverslag (1940) van den Gezondheidsdienst en melkcontróledienst
voor vee in Zuid Holland, gevestigd te Gouda.

Men weet dat deze dienst een tweezijdig doel nastreeft. Hij wil bevorderen het tijdig
nemen van diergeneeskundige maatregelen ter bestrijding van besmettelijke ziekten
onder het melkvee en daarnevens door melkvetcontröle bijdragen tot een verbetering
van de rentabiliteit der veehouderijen. Ten slotte wordt in beperkte mate toezicht
gehouden op de „kwaliteit" van de afgeleverde melk. Het wordt in zekeren zin aan de
keuze der veehouders overgelaten of zij aan elk dezer onderdeelen of slechts aan enkele
willen mededoen.

Op het gebied der tuberculose-bestrijding kan de nog jonge dienst reeds op aardige
resultaten wijzen. Onder ± 750 bedrijven steeg het aantal tuberculosevrije reeds
tct 186. Het percentage reageerende dieren daalde ondei ± 19000 dieren reeds van
42.1 tot 29.7% (dieren ouder dan 2 jaar). Terecht wordt er op gewezen, dat dit percen-
tage onder de jonge dieien,dat aanvankelijk 6.4% was en reeds tot 4.2% daalde, practisch
tot o moet worden teruggebracht, wil men van een goede tuberculose-vrije „opfok"
spreken.

Bij de productiecontróle deed zich reeds in het melkjaar 1940 de invloed der gewijzigde
omstandigheden gevoelen. Onder invloed van het ontbreken van krachtvoer verminderde
over het algemeen het vetgehalte van de melk slechts weinig, daarentegen werd be-
langrijk minder melk geproduceerd.

Daardoor werd per koe minder melkvet geproduceerd. Men schat deze vermindering
op 10 k 20 kg vet per dier, met als uitzondering 30 tot 45 kg.

Voor de gegevens over de bestrijding der streptococcen mastitis, der brucellose, en
van het kwaliteitsonderzoek van de melk mag naar het verslag verwezen worden.

Directeur van dezen dienst is collega A. A. Oskam te Berkenwoude (Z.H.) hetgeen
ten onrechte niet in dit verslag wordt vermeld.

Bij besluit dd. 1 Augustus 1941 No. 7219 van den Secretaris-Generaal van boven-
genoemd Departement is met ingang van 15 Augustus wijziging gebracht in de tarieven
van enkele aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam bereide sera en entstoffen.

In de Staatscourant van 28 Juli 1941, kwam een besluit voor van den secretaris-
generaal van landbouw en visscherij betreffende het verplichte gebruik van vetvangers.
Het besluit bepaalt o.m. dat de eigenaren van slachthuizen, slachtbednjven, vleeschwaren-
jabrieken, destructiebedrijven, vetsmelterijen, margarine- en oliefabiieken, darmbewerkende
inrichtingen, vischbe- en -verwerkende inrichtingen, melkpoeder- en kaasfabrieken,
zeep- en kaarsenfabrieken, alsmede van hotels, restaurants en andere soortgelijke in-
richtingen, waar dagelijks minstens 300 warme maaltijden worden bereid, verplicht
zijn zorg te dragen, dat vet, aanwezig in het uit het bedrijf afkomstige spoel- of afval-
water, wordt ingezameld door middel van vetvangers.

Voor zoover bij de inwerkingtreding van dit besluit bij de bovengenoemde bedrijven
geen vetvangers aanwezig zijn, dient aan de in het vorig artikel vervatte verplichting
alsnog binnen 3 maanden na het in werking treden van dit besluit te worden voldaan.

De vetvangers moeten aan bepaalde, door de Centrale te stellen eischen voldoen.
De Centrale kan zoo noodig een bepaald systeem voorschrijven. Het in de vetvangers
gewonnen slib moet ter beschikking worden gesteld van diegenen, die met de inzameling
zullen worden belast.

Wijzigingen in de regeling betreffende het overnemen van slachtdieren
door de Nederlandsche Veehouderijcentrale.

Met ingang van Maandag 28 Juli 1941, zijn de volgende wijzigingen gebracht in de
regeling van de overneming van slachtdieren. Zoo worden wrakke en afwijkende slacht-
dieren, die niet in eenige voor slachtdieren ingestelde klasse zijn geplaatst, overgenomen
voor rekening en risico van den leverancier, onder het beding, dat alle kosten voor diens
rekening komen. Uitbetaling vindt plaats naar het geslacht gewicht. Bovendien worden
de wrakke en afwijkende slachtdieren niet meer tegen verborgen gebreken verzekerd.

Wat de verzekeringspremies betreft, worden die der runderen in de aa, a, b en c klasse
met f 1.— veilaagd, terwijl die in de d klasse met ƒ 1.— worden verhoogd. Voor vette
kalveren is de premie gesteld op ƒ0.40.

Het afslachten van in nood geslachte dieren mag slechts geschieden op een openbate slacht-
plaats, in een noodslachtplaats of een inrichting, die voldoet aan de eischen, gesteld in
artikel ig der vleeschkeuiingswet. Het goedgekeurde en voorwaardelijk goedgekeurde
vleesch, van noodslachtingen afkomstig, moet aan de Nederlandsche Veehouderij
Centrale worden geleverd, onder beding, dat alle kosten van slachtbon, keurloon, sterili-
satie of verkoop over de vrijbank, enz. voor rekening van den eigenaar komen.

In verband met de verplichte veelevering wordt bepaald, dat voor een rund, hetwelk
in nood is geslacht en aan bouten een totaal gewicht van 150 kg of meer heeft opgebracht,
door de plaatselijke toewijzingscommissie een noodslachtingsverklaring zal worden
uitgereikt.

Voor wrakke runderen, welke aan bouten een totaal gewicht van 150 kg of meer
opbrengen, worden door de Nederlandsche Veehouderij Centrale leveringsbewijzen
verstrekt, welke aan de leveranciers zullen worden toegezonden.

Wijziging van het Hesluit van 27 Jan. 1941 (Stbl. van 6 Febr. 1941, No. 26)
betreffende aanwijzing van gemeenten, waarin bij de keuring van geslachte
varkens een onderzoek op trichinen verplicht is.

De Staatscourant van 6 Febr. 1941, No. 26, bevatte het Besluit van den Secretaris-
Generaal van het Departement van Sociale Zaken van 27 Januari 1941, waarbij werd
bepaald, dat de Secretaris-Generaal de gemeenten aanwijst, waarin bij de keuring
van geslachte varkens het onderzoek op trichinen verplicht is.

Bij Besluit van 10 Juli 1941 (Stct. van 25 en 26 Juli 1941, No. 143) wordt boven-
genoemd besluit in dien zin gewijzigd, dat niet alleen gemeenten, maar ook bedrijven
kunnen worden aangewezen, waarin bij de keuring van geslachte varkens het onderzoek
op trichinen verplicht is. Blijkbaar wil men hel trichinenonderzoek ook verplicht stellen
voor verschillende exportslachterijen, die heden ten dage vooral voor z.g. binnenlandsche
export werken.

Uit de woorden „keuring van geslachte varkens" blijkt wel, dat niet bedoeld zijn
de huisslachtingen krachtens art. 6a der Vleeschkeuringswet, daar deze immers niet
aan keuring onderworpen zijn. Toch wordt nog eens extra in het tweede lid van art. 1
van dit nieuwe besluit bepaald, dat het bepaalde in het eerste lid van dit artikel niet van
toepassing is op varkens, die ingevolge art. 6a der Vleeschkeuringswet niet aan keuring
zijn onderworpen.

In art. 2 wordt verder aangegeven, dat dit nieuwe besluit in werking treedt op den
dag van zijn afkondiging, dus op 10 Juli 1941.

De Secretaris-Generaal van Sociale Zaken heeft, blijkens een in de Staatscourant
van 6 Augustus 1941 gepubliceerd besluit, het volgende bepaald betreffende het
onderzoek op trichinen van wilde varkens en andere dieren.

Wilde varkens, beren, honden, katten, vossen, dassen, nutria\'s en andere vleesch-
etende dieren, die dragers van trichinen kunnen zijn, moeten op trichinen worden
onderzocht, wanneer het vleesch van deze dieren bestemd is voor voedsel voor mensch
of dier. Deze dieren worden, ten bewijze dat het trichine-onderzoek heeft plaats gevonden,
gemerkt.

De eigenaar van genoemde dieren, waarvan het vleesch bestemd wordt voor voedsel
voor mensch of dier, is verplicht deze ten onderzoek aan te bieden aan den keurings-

dienst. Dieren, welke blijkens het onderzoek lijdende zijn aan trichinose, worden door
de zorg van den keuringsdienst voor voedsel onbruikbaar gemaakt.

Het is verboden de dieren of deelen van deze, die hetzij aan het bedoelde onderzoek
zijn onderworpen, doch niet van het voorgeschreven merk zijn voorzien, hetzij trichineus
zijn bevonden, te verkoopen, te koop aan te bieden, af te leveren, ten geschenke te geven,
te vervoeren ofte doen vervoeren, anders dan ter naleving van dit besluit, of ter aflevering
voorhanden te hebben, of in voorraad te hebben, anders dan in afwachting van het onder-
zoek, of aan andere dieren als voedsel te verstrekken.

. Overtreding wordt gestraft met hechtenis van ten hoogste 30 dagen of boete van ten
hoogste ƒ 300.—. De bij dit besluit strafbaar gestelde feiten worden beschouwd als
overtredingen.

Gevestigd te Nieuwveen : A. Boogaerdt, tel. 14. (Praktijk overgenomen van collega
M. Karsemeijer).

Op verzoek van Dr. YV. Pschorr, vertegenwoordiger voor veterinaire aangelegen-
heden hier te lande van den Reichskommissar, vestig ik de aandacht van de leden
op de binnenkort op verschillende plaatsen in den lande te vertooncn film over de
bestrijding van het mond- en klauwzeer.

Oorspronkelijk is het de bedoeling geweest deze film afzonderlijk voor de dieren-
artsen te vertoonen : door samenloop van omstandigheden is hiervan echter afgezien
moeten worden. De film wordt nu voor meerdere categorieën tegelijk vertoond.

De film is echter van dat belang dat zij de volle aandacht van de dierenartsen
verdient, zoodatt een bezoek eraan ten zeerste kan worden aanbevolen.

Tijd en plaats van vertooning zullen in de dagbladen nader worden bekendgemaakt.

(De cijfers vóór de haakjes duiden het aantal dieren aan, die tusschen de haakjes het aantal eigenaren, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd.)

²) waarbij vee van 1 boerderij, aanwezig in 2 gemeenten. ^s) waarbij 28 paarden bij 5 eigenaars.

In de algemeene vergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde van
18 October 1940 werden aangenomen 2 voorstellen van de Afdeeling Utrecht luidende:

ie. De Maatschappij voor Diergeneeskunde brengt ter kennis van de Regeering,
dat de tuberculosebestrijding, zooals deze met Rijkssteun tot nog toe wordt gevoerd,
waarbij afzondering van dieren, die positief op de tuberculine reageeren, niet imperatief
wordt voorgeschreven, niet aan wetenschappelijke eischen voldoet en tot teleurstelling
leidt. Zij is van meening dat de dierenartsen onder deze omstandigheden niet de ver-
antwoordelijkheid voor het slagen van de bestrijding kunnen dragen.

2e. De Maatschappij voor Diergeneeskunde stelt een Commissie in welke zal
bestudeeren hoe in de verschillende deelen van het land de stallen bij nieuwbouw
ingericht behooren te worden en de bestaande stallen gewijzigd moeten worden in
verband met een rationeele bestrijding van infectieziekten, in het bijzonder van de
tuberculose.

Deze Commissie zal moeten overwegen hoe men tot wettelijke bepalingen voor
stalbouw en stalverbetering moet komen. Een zg. stalwet zal dienen te worden ontworpen.

Als zijnde het mees. urgent, werd door de Commissie het eerst in studie genomen
de vraag, hoe de afzondering der op tuberculine positief reageerende dieren in bestaande
stallen zou kunnen plaats vinden.

Voorop dient gesteld te worden, dat waar eenigszins mogelijk de afscheiding moet ge-
schieden door plaatsing in verschillende gebouwen of in niet met elkaar in verbinding
staande gedeelten van hetzelfde gebouw.

Indien dit onmogelijk is, kan een eenvoudige oplossing worden gevonden door het
doen aanbrengen van een verplaatsbaar houten schot, zoodat een afscheiding wordt
verkregen tusschen de reageerende en niet-reageerende dieren. Een dergelijk schot
kan op eiken stal van normaal Nederlandsch type, mits niet te klein, worden aangebracht.
Dit schot mag geen deuren bevatten en moet doorloopen van zijmuur tot zijmuur en van
den vloer tot aan het dak, of waar een zolder in den stal aanwezig is, tot den zolder.

Behalve van een schot kan voor de afscheiding ook gebruik worden gemaakt van
bv. op- en naast elkaar gestapelde pakken stroo of turfstrooisel.

De kosten der isolatie door een schot zijn niet onoverkomelijk, ook het meerdere
werk, dat de veeverzorging zal vragen, zal dat bij goeden wil niet behoeven te zijn.
Naar het oordeel der Commissie dient de bevordering der isolatie een belangrijk deel
der rijksbemoeiing met de t.b.c.-bestrijding te zijn en zouden de kosten van het aan-
brengen der afscheiding behooren te worden vergoed, althans een behoorlijke tegemoet-
koming in uitzicht dienen te worden gesteld.

Een aan te brengen schot zal echter, vooral in kleine boerderijen, op bezwaren kunnen
stuiten. Het is verder in het bijzonder de omstandigheid, dat er in het aan te brengen
schot geen deuren mogen voorkomen, wat practische moeilijkheden zou kunnen op-
leveren bij de voedering van het vee en het opruimen van de mest; de eigenaar, die
van goeden wil is, zal deze moeilijkheden weten te overkomen.

De bedoeling is, dat het schot zoo zal worden geplaatst, dat op het bovenste gedeelte
van den stal de t.b.c.-vrije dieren komen te staan en aan de andere zijde (het lagere
deel van den stal) de reageerende dieren.

De Commissie weet weliswaar, dat de afscheiding door het volledig schot, indirect

contact tusschen de dieren der beide afdeelingen niet opheft, doch dat de aard der
tuberculose en de ervaring waarborgen, dat met deze isolatie het doel bereikt kan worden.

Wel moet de eisch gesteld worden van afzonderlijk schoeisel en stalutensiliën ten
gebruike in de verschillende stalgedeelten.

Hoewel de leden der Commissie het unaniem eens zijn, dat uitsluitend een dergelijk
geheel gesloten schot waardevolle beteekenis zal hebben bij de bestrijding der tuber-
culose, hebben zij gemeend te moeten overwegen of enkele concessies zouden kunnen
worden gedaan, teneinde aan de practische bezwaren, hiervoor genoemd, tegemoet
te komen. Immeis wil men in de practijk de medewerking der veehouders tot het
toepassen van dezen maatregel verkrijgen, dan is het noodig, dat eventueele lasten, die
aan het bedrijf door dezen maatregel worden opgelegd, zoo gering mogelijk zijn.

De Commissie heeft derhalve zich de vraag gesteld of door een niet-absolute afsluiting
het gevaar voor besmetting der niet-reageerende dieren kan worden voorkomen, nl.
of zou kunnen worden volstaan met een schot van muur tot muur en van den bodem
tot bv. 2J m daarboven in stallen waar geen zolder aanwezig is.

Voor de verwijdering van de mest zou het zijn aan te bevelen, dat het schot in de
groep niet tot den bodem doorloopt, maar een opening overblijft, waai door de mest
van het t.b.c.-vrije gedeelte naar het besmette gedeelte kan worden geschoven.

Teneinde aan de hooivoedering de minste belemmering in den weg te leggen, zou
in het schot een deur moeten worden aangebracht. Deze deur moet echter zoo worden
geconstrueerd, dat zij niet open kan blijven staan, of open gehouden kan worden,
waardoor de beteekenis van het. schot ten deele te niet wordt gedaan.

Deze deur moet worden geconstrueerd als een sluis met twee deuren, die slechts
naar ééne zijde zijn te openen, nl. in de richting van het vrije-naar het besmette gedeelte.

In verband met de verschillende typen van stallen in ons land, zal bij de Friesche
stallen i deur voldoende zijn, voer en mest kunnen daar doorgaan. Bij de enkelrijige
Zuidhollandsche stallen zijn 2 sluisdeuren noodig en bij de dubbelrijige Zuidhollandsche
stallen 3 deuren.

De kosten van het bedoelde schot hangen af van de breedte en hoogte der boerderijen
en het aantal te plaatsen sluisdeuren. Door elkaar zal ervoor noodig zijn 10 bij 2|m =
25 m² hout. Nemen wij duims geploegd en geschaafd hout, dan zal met inbegrip van
de deur dit op ƒ 3.—■ per m² komen, gerekend naar normale omstandigheden, zoodat
het schot komt op ± ƒ 75.—.

Hebben wij tweerijige stallen, waarbij de watervoorziening rond loopt, dan moet
de verbinding tusschen de twee rijen worden opgeheven, om besmetting te voorkomen.

Wat het voer betreft, dit mag niet worden opgeslagen in het besmette gedeelte van
den stal, echter laat de Commissie om practische redenen den eisch vallen, dat er hooi
bestemd voor de dagelijksche voedering door het besmette naar het onbesmette
gedeelte van den stal wordt vervoerd; echter dient dit zoo te geschieden dat het hooi
niet met de besmette dieren in aanraking komt.

De Commissie ontveinst zich niet, dat deze gedeeltelijke afsluiting geen ideale isolatie
is, doch van het zich verplaatsen van de tuberkelbacillen in drogen vorm of in de
opgehoeste druppeltjes in rundveestallen is te weinig bekend, om een dergelijke afsluiting
k priori alle succes te ontzeggen. Daarom zou zij gaarne zien, dat met deze methode
in stallen, waar de totale isolatie onmogelijk moet worden geacht, met deze onvolledige afsluiting
proeven werden genomen.

De Commissie stelt voor, dat een dergelijke proefneming onder haar auspiciën
wordt verricht.

Het bestuur der Consumptie-Melk-Centrale (C.M.C.) heeft bereids haar mede-
werking en financieelen steun toegezegd.

Eenige weken geleden overleed op 55-jarigen leeftijd collega H. v. d.
Nieuwenhuizen, practiseerend dierenarts en hoofd van den keuringsdienst
te Harderwijk. Slechts bij betrekkelijk weinigen onder ons zal de overledene
bekend zijn, omdat hij geen deel nam aan maatschappij-aangelegenheden
en nooit eenige vergadering bezocht en daardoor ook geen contact had met
ons, collega\'s.

Toch is er alle reden zijn nagedachtenis in ons orgaan te eeren en naar
voren te brengen de vele goede eigenschappen, die v. d. N. als mcnsch
en als ambtgenoot sierden.

Hij kwam tegelijk met mij in 1904 te Utrecht aan de Rijksveeartsenij-
school studeeren en mijn studiegenooten herinneren zich nog ongetwijfeld,
hoe gauw „Domela" bij ons populair was, niet het minst om zijn blijmoedig
en goedhartig karakter, om zijn plattelands eenvoud, eerlijkheid en trouw.
Deze eigenschappen hebben hem ook in zijn later leven gemaakt tot een
zeer gezien burger in zijn woonplaats, terwijl zijn groote werkkracht en
onuitbluschbare liefde voor ons vak hem als dierenarts een groote reputatie
bij zijn clientele deed verwerven.

Trouw en verantwoordelijkheidsbesef kenmerkten hem ook als assistent
bij de interne cliniek ; Prof. Wester kon er op aan, dat zijn opdrachten
met de grootst mogelijke nauwgezetheid werden uitgevoerd en mij is
wel eens verteld, dat het v. d. N. een slapelooze nacht kostte, wanneer
hij niet zeker was van de juistheid van een hem opgedragen bloedonderzoek.

Na zijn assistentenjaar (1910/11) vestigde hij zich in Putten, dus in
de streek zijner inwoning, want zijn vader was predikant te Nijkerk. In
1918 verhuisde hij naar Harderwijk, waar hij benoemd was tot directeur

van het juist geopende slachthuis. Doch daarnaast oefende hij de praktijk
in haar vollen omvang uit. Zijn vroeger ijzersterk gestel maakte het hem
mogelijk dag en nacht in de weer te zijn in een uitgestrekt arbeidsveld,
waarin de groote afstanden en slechte wegen het werk nog des te
vermoeiender maakten. Maar gedragen door zijn groote liefde voor de
praktijk en geschraagd door zijn geloof heeft hij 23 jaar lang dat zware
leven volgehouden, ook nog de laatste jaren, toen zijn lichaam langzaam
maar zeker gesloopt werd door het chronische maaglijden, dat hem dikwijls
onduldbare pijnen bezorgde.

Hij gaf zich geheel aan zijn Veluwsche boeren, die nooit tevergeefs een
beroep op hem deden, die hij nooit liet wachten en terwille van wie hij
nooit naar vergaderingen, etc. ging.

v. d. N. was een platlandicus in den besten zin van het woord, die zich
gelukkig voelde in zijn streek, waar hij geheel thuis hoorde en waarvoor
hij veel goeds gedaan heeft op het gebied van pluimveeteelt en hygiëne.
Ik heb niet den indruk, dat hij spoedig het oude verliet voor het toch
betere nieuwe, ook niet nadat hij door de studie van zijn eenige dochter
voor dierenarts (thans gehuwd met collega Koens uit Texel) zich goed op
de hoogte kon stellen van den vooruitgang onzer wetenschap en opleiding.
Eén voorbeeld : v. d. N. was een goed verloskundige, maar heeft nooit
de ons destijds geleerde subcutanc embryotomie-methode verlaten. Hoeveel
werk had hij zich kunnen besparen als hij de moderne methoden was
gaan toepassen.

Toen zijn lijden te groot werd, is onze collega op het laatst nog in Amster-
dam geopereerd, maar deze operatie heeft hij slechts kort overleefd. Welk
een plaats v. d. N. innam in de harten zijner cliënten, blijkt wel uit een
mededeeling, die cc 11. Koens mij deed, nl. dat de patiënt dagelijks in het
Amsterdamsche ziekenhuis opgezocht werd door minstens een zestal
boeren of boerinnen, van wie verscheidene nooit verder dan Amersfoort
waren geweest, ja een — uit een Veluwsch gehuchtje — nog nooit tevoren
in een trein had gezeten ! Voor dezulken beteekent een dergelijk zieken-
bezoek meer dan een beleefdheid.

Met groote verslagenheid vernam Harderwijk het heengaan van zijn
veearts. Het moet voor zijn vrouw en dochter een treffende en troostvolle
gewaarwording zijn geweest de bewijzen van zooveel verknochtheid en
genegenheid te mogen ontvangen tijdens zijn ziekte uit alle lagen der
bevolking.

Ook bij de ter aardebestelling bestond een zeer groote belangstelling
en getuigden verschillende autoriteiten uit Harderwijk en Ermelo van hun
groote waardeering voor den persoon en het werk van den overledene, p

Met v. d. Nieuwenhuizen is heengegaan een plattelandsveearts van den
goeden ouden stempel.

Hedenmorgen om 2 uur is het paard, dat U hier voor U ziet, gaan
werpen, maar nu vier uren later is nog geen veulen geboren. De eigenaar
heeft mij verteld, dat het dier reeds enkele malen zonder bezwaar een
goed ontwikkeld veulen ter wereld heeft gebracht.

We zullen moeten beginnen met een onderzoek in te stellen naar de
omstandigheden, welke heden den partus beletten. Daartoe is een vaginaal-
onderzoek geboden.

De eigenaar zegt wel, dat de merrie zeer mak is en het onderzoek zonder
bezwaar zal toelaten, maar toch blijft voorzichtigheid geboden.

Hier in de kliniek kan het onderzoek zonder verdere voorzorgsmaat-
regelen gemakkelijk plaats vinden, wanneer we het dier in den noodstal
plaatsen, de kans, dat het dier den accoucheur dan doorslaan letsel bezorgt,
is practisch zeer gering, maar in zulke gunstige omstandigheden bevindt
zich de practiseerende dierenarts meestal niet. Dan is het aan te raden
één of beide achterbeenen te laten spannen op de wijze, zooals bij het
dekken ook veelvuldig geschiedt. Daarenboven kan dan nog een voorbeen
opgetild worden, zoo noodig kan het dier nog gepraamd worden.

Bij het vaginaalonderzoek stellen we vast, dat zich vier beenen in den
geboorteweg bevinden en wel twee voor- en twee achterbeenen. Bij diep
doortasten kunnen we vaststellen, dat ze tot één vrucht behooren, m.a.w.
bij deze merrie bestaat een dwarsligging. De vrucht ligt dwars voor den
bekkeningang, de buik gericht naar den bckkeningang, de vier beenen
liggen in de vagina. Wanneer U bij het paard vier beenen in den geboorte-
weg vindt bij den partus, heeft men vrijwel steeds met een dwarsligging
te maken, maar differentieel-diagnostisch beschouwd kan het ook nog
wel wat anders zijn. O.a. kunnen we ook vier beenen in den geboorteweg
vinden bij tweelingdrachtigheid, ook dan kunnen het 2 voor- en 2 achter-
beenen zijn, maar ook 4 voorbeenen of 4 achterbeenen. Bij het paard
komt tweelingdrachtigheid slechts zelden voor, maar bij het rund zien
we dit veel vaker en denken we hier in de eerste plaats aan. Ten slotte
is het ook nog mogelijk, dat we vier beenen (ook 2 voor- en 2 achterbeenen)
in den geboorteweg vinden wanneer er een misvorming n.1. een schistosoma
reflexum aanwezig is. Bij het paard ziet men deze teratologische producten
vrijwel nooit, maar bij het rund moeten we met deze mogelijkheid zeker
wel rekening houden. De kromme en stijve ledematen behoorende bij
zulk een vrucht geven ons een waardevolle aanwijzing in die richting.

Dwarsliggingen komen bij paarden veel vaker voor dan bij runderen.
Ik moge U dit aan de hand van enkele cijfers illustreeren. In ruim 4 jaren
werd door mijn kliniek verloskundige hulp bij 2279 normale\'en abnormale
rundergeboorten verleend, hieronder bevonden zich slechts 7 dwarsliggingen.

In denzelfden tijd passeerden ons 156 geboorten bij merries, hiervan
vond bij 50 een abnormale partus plaats en hieronder bevonden zich
8 dwarsliggingen.

Terwijl bij het rund dwarsliggingen vaak voorkomen in combinatie
met tweelingdrachtigheid (bij de bovengenoemde 7 gevallen was deze
4 X aanwezig), is dit bij het paard practisch nooit het geval.

Bij alle acht gevallen van dwarsligging bij de merrie waarop ik zoo
juist wees, was steeds slechts één vrucht aanwezig.

Wanneer ik hierboven sprak van dwarsligging, dan wil dit slechts zeggen,
dat de lengteas van de vrucht 180⁰ is gedraaid in een horizontaal vlak
en loodrecht op de lengteas van het moederdier is komen te staan, maar
het zegt geenszins, dat een ligging bestaat, zooals bij deze merrie aanwezig
is. Wanneer er een dwarsligging bestaat, kunnen er nog verschillende
variaties optreden, één ervan is, zooals we bij deze merrie vinden. Voor-
loopig wil ik over de andere niet spreken, maar eerst trachten het dier te
verlossen.

Bij de dwarsligging met 4 beenen in den geboorteweg, moet het steeds
ons streven zijn de vrucht in stuitligging naar buiten te brengen. Dit
kunnen we op twee manieren bereiken.

In de eerste plaats kunnen we de voorbeenen terugduwen in den uterus.
Dit kan het beste en het gemakkelijkste geschieden bij het staande en
liefst bij het loopende dier, zoonoodig onder een lichte sacraalanaesthesie.
Voorzichtig worden de voorbeenen één voor één teruggeduwd, a.h.w.
in den uterus opgevouwen. Dit gaat niet altijd en bijna nooit wanneer
de voorbeenen reeds ver in den geboorteweg zijn ingedrongen en soms
reeds gedeeltelijk buiten komen. De kans om hierin te slagen wordt nog
kleiner, wanneer de uterus zich sterk gecontraheerd heeft, want dan
ontbreekt de ruimte \\oor deze manipulatie. In mijn kliniek lukt het ons
om die reden dan ook nooit, want meestal worden ons de paarden van ver
aangevoerd en is de partus reeds lang aan den gang en de uterus te veel
gecontraheerd. Ook hier is dit het geval en zullen we onze toevlucht
moeten nemen tot de tweede methode, welke bestaat in het wegnemen
van de beide voorbeenen, daarna kan men trachten het voorstel wat terug
te duwen en kan de vrucht in stuitligging worden geëxtraheerd.

We zullen in dit geval deze methode van werken toepassen, meestal kan
dit in verband met de lange voorbeenen het gemakkelijkste gedaan worden
bij het liggende dier, omdat veelal dan slechts het schouderblad voldoende
bereikt kan worden.

We kunnen het dier met behulp van kluisters zonder bezwaar op een
stroobed neerwerpen, maar we kunnen dan niet voorkomen, dat het zich
onder de operatie verzet en we kunnen veel last ondervinden van het
persen, terwijl we tevens een nog niet geringe kans loopen, dat hierdoor
ook nog een prolapsus vesicae urinaria optreedt.

Niet alleen om al deze bezwaren te ontgaan, maar vooral ook en dit
zeker niet in de laatste plaats, verdient het uit een oogpunt van dieren-
bescherming alleszins aanbeveling, het dier op de een of andere wijze te
verdooven.

We kunnen bij het dier even voor het neerwerpen een steriele oplossing
van 40—50 gr hydras chlorali in 100—200 cc water intraveneus appli-
ceeren. De kluisters worden hiervoor reeds aangebracht, onmiddellijk
na de infusie werpen we het dier neer en in de meeste gevallen is de dan
optredende lichte narcose voldoende om zonder veel bezwaren de
embryotomie bij het op zijn zijde liggende paard te verrichten.

Een zeker niet minder goed, soms zelfs nog beter resultaat krijgt men
ook door sacraal- cf extraduraal anaesthesie toe te passen.

We kunnen deze uitvoeren bij het staande dier, mits men voorzorgen
neemt, dat het dier tijdens de injectie niet kan slaan, maar ook bij het
liggende dier kan ze, hoewel niet zoo gemakkelijk, toegepast worden. Wij
geven deze anaesthesie meestal bij het staande dier, ook nu zal ik dit doen,
terwijl het dier in den noodstal staat.

De injectie kan het beste gebeuren tusschen den eersten en tweeden
staartwervel. De juiste plaats, waar de canule ingebracht moet worden,
vindt men het beste door de staart flink in dorsaal flexie te brengen. Op
de plaats, waar men dan een sterke knik vindt, moet men zijn. Volgens
Götze ligt de goede plaats in de mediaanlijn ongeveer 5 a 6 cm craniaal
van het begin der staartharen.

Nadat op die plaats de haren met de schaar zijn verwijderd en desinfectie
met tinct. jodii heeft plaats gehad, wordt een canule van 6 a 10 cm lengte
tusschen den eersten en tweeden staartwervel in het wervelkanaal gebracht.
Men kan daarvoor ook de door Götze speciaal voor deze anaesthesie
aangegeven canule ter lengte van 10 cm en voorzien van een mandrijn
aanwenden, maar volstrekt noodzakelijk is deze niet.

In den regel krijgt men met de injectie van 40 cc van een 1 % novocain-
oplossing een voldoende anaesthesie van den geboorteweg en perst het
dier niet of nog slechts een enkele maal en dan niet eens heftig, 20 cc is
vaak niet toereikend, soms is zelfs 40 cc nog te weinig, men kan dan 60 cc
geven ; dit is zeker voldoende. De laatstgenoemde hoeveelheid zal ik ook
bij dit dier injicieeren.

Na de injectie van 40 cc is het mogelijk, maar na die van 60 cc veel
vaker, dat verschijnselen van shock optreden. Als voorzorgsmaatregel
heb ik daarom een broek onder de buik van het paard aangebracht.

U ziet, ze treden ook hier op en ze zijn zeer alarmeerend. Ze treden
i a 3 minuten na de injectie op. Had ik geen broek aangebracht, dan
zou het dier pardoes zijn neergevallen, nu hangt het in de broek ; er treedt,
U ziet het, opistotonus op, de ademhaling is diep en langzaam. Enkele
oogenblikken, twee a drie minuten geduld en U ziet alles is voorbij, het
dier is weer rustig en kan weer staan. Was het neergevallen, dan zou het
nu weer rustig opstaan. De anaesthesie, gepaard gaande bij deze hoeveel-
heid met een onvermogen van het dier om te blijven staan, treedt eerst
na 5 a 10 min. op. Intusschen leggen we snel de kluisters aan (we hadden
dat ook reeds van te voren kunnen doen) en werpen het dier neer. Het
ligt volkomen rustig, persen doet het niet, ook niet als men exploreert en
voor een prolapsus vesicae behoeft men geen angst te hebben, want ze
treedt niet op.

Gaat het gemakkelijk, dan kunt U het achterstel van het dier wat hooger
leggen op enkele stevig samengebonden bossen stroo, maar noodzakelijk
is het niet.

We zullen dit langs den beproefden subcutanen weg doen, de schouder-
bladen zijn zoo ver weg, dat het niet mogelijk is in dit geval het geheele
voorbeen met behulp van het embryotoom van Thygesen te amputeeren.
Is het schouderblad korter bij, dan is er geen bezwaar de voorbeenen met
dit instrument te verwijderen. Zou men nu gebruik maken van de geniale

vinding van onzen collega Thygesen, dan zou men juist onder den boeg de
beenen amputeeren en twee meer of minder gevaarlijke beenstompen
zouden overblijven.

Zie zoo, de huid is met den spatel losgemaakt tot even boven den boeg,
ik splijt de huid mediaal en zal met de hand de huid op het schouderblad
losmaken. De spiersnede voor het schouderblad is zonder bezwaar te
maken, daar de merrie niet perst. Verder maak ik de spieren met de
vingers en den scherpen haak los. Nu nog het been geëxarticuleerd in den
kogel en het been kan geëxtraheerd worden. Het tweede voorbeen nemen
we op dezelfde manier weg, maar we leggen daartoe eerst de merrie op
de andere zijde, want dan komt het schouderblad van dit been boven te
liggen. Hier biedt dit voordeelen, in andere gevallen is het niet nood-
zakelijk.

Ik wijs U er nog eens nadrukkelijk op hoe rustig het dier ligt. Voor
patiënt en accoucheur een niet genoeg te apprecieeren voordeel.

Beide voorbeenen zijn nu verwijderd. Ik druk de borstkas, terwijl de
achterbeenen worden aangetrokken, terug. Het achterstel treedt in, het
komt buiten en de partus is getermineerd.

Het grootste gedeelte van onzen arbeid is dus verricht, maar nog niet
alles, n.1. de secundinae zijn nog niet naar buiten gekomen en het verdient
aanbeveling, deze direct te verwijderen.

Hier gaat het gemakkelijk, maar niet altijd is dit het geval. Soms zitten
ze erg vast en moeten wij ze centimeter voor centimeter losmaken van den
uteruswand. Het gemakkelijkste kunt U dit doen bij het staande dier, hier
lukt het ook bij het liggende dier, omdat ze nog slechts in de uterushoornen
vastzitten. Gelukkig maar, want onze patiënt kan voorloopig nog niet
staan. De kluisters maken we nu los en wij zetten het dier op zijn knieën.
De merrie heeft de volle beschikking over de spieren van de voorhand,
maar de achterbeenen blijven gestrekt liggen, deze kan de patiënt nog
niet onder zich trekken. Het dier kijkt opgewekt om zich heen en drinkt
graag een halven emmer water uit. Met een dosis van 60 cc 1 % novocain
oplossing duurt het in den regel 1 a 2 uur, voordat het dier weer kan staan.
Ondertusschen spoelen we den uterus en de vagina uit met een warme
sublimaatoplossing van 1 : 3000 en nadat het paard is toegedekt, wachten
we rustig af. Ongerust behoeft U niet te zijn, de anaesthesie heeft geen
blijvende nadeelige gevolgen. Heeft U een kleinere dosis van het
anaestheticum gebruikt, dan duurt de parese veel korter en soms, wanneer
de geboorte eenigen tijd in beslag heeft genomen, kan het dier direct na
het termineeren ervan zich wederom verheffen.

Het is niet steeds pleizierig voor den accoucheur, dat het dier zoo lang
blijft liggen, want deze stelt zoo gaarne na afloop van den partus een
vaginaalonderzoek naar den toestand van vagina en uterus in en dat gaat
bij het liggende dier wel, maar nooit zoo goed en afdoende als bij het
staande dier. Vooral bij het staande dier kan men het beste de ligging
van den uterus controleeren, een aanwezige inversio kan men dan het
gemakkelijkste reponeeren.

Heeft men in chloralhydraatroes den partus getermineerd, dan staat
het dier meestal in soortgelijke gevallen als dit, direct na den partus op.

Het zal U duidelijk zijn, er zijn groote voordeelen aan de sacraal-
anaesthesie verbonden, maar deze heeft ook zijn nadeelen. Ook hier geldt
het gezegde: iedere medaille heeft zijn mooie, maar ook zijn keerzijde.

Indien U wilt, kunt U ook de chloralhydraat narcose, indien de dieren
daarbij te sterk blijven persen, combineeren met sacraalanaesthesie;
20—30 cc novocain oplossing 1 % zijn vaak reeds voldoende.

Nu wij toch moeten wachten tot het dier staat, heb ik nog gelegenheid
U op enkele zaken te wijzen.

Niet altijd komen zooals hier vier beenen gestrekt zonder het hoofd in
de vagina. Het is ook mogelijk, dat één of beide achterbeenen in den
tarsus gebogen zijn. Dit verandert principieel aan de oplossing van het
geval niet veel, want ook dan moet de partus in stuitligging getermineerd
worden. Dus ook dan worden de beide voorbeenen verwijderd en daarna
kan men de ligging van één of zoo noodig van beide achterbeenen corri-
geeren of indien daartoe bezwaren bestaan, zaagt men de beenen onder
den tarsus door en nadat de onderbeenen verwijderd zijn, verricht men
de extractie met twee touwtjes aangebracht boven de tarsi.

Nu nog een kort woord over de andere vormen, waarin zich een dwars-
ligging kan voordoen, terwijl de buik eveneens als in dit geval naar den
bekkeningang is gericht.

Het kan ook voorkomen, dat de vier beenen allen voor den bekkeningang
liggen en bereikbaar zijn. Ook dan worden de achterbeenen in de vagina
gebracht en de vrucht in stuitligging geëxtraheerd.

Nu en dan gebeurt het, dat slechts één been in den geboortewcg komt.
Meestal is dit een voorbeen en soms komt er geen in de vagina. Het andere
voorbeen en de beide achterbeenen of alle vier beenen liggen met het
hoofd in den linker- en rechter uterushoorn. Een dergelijk geval ziet U
afgebeeld op deze foto\'s. Zij zijn vervaardigd nadat de merrie was gedood
en de uterus met de vagina was verwijderd (foto 1) en daarna opengeknipt
(foto 2). In dit geval lag één voorbeen in de vagina. Heel vaak is dan de
toestand hopeloos en de vrucht kan niet naar buiten gebracht worden,
het dier moet ter slachtbank worden verwezen.

Nog een andere vorm bestaat daarin, dat het hoofd met de vier beenen
in de vagina komt. Betreft het een kleine vrucht, dan is de partus te ter-
mineeren door eerst de achterbeenen terug te duwen tot de hoefjes komen
tot aan de basis van het oor, daarna extraheert men het veulen door
gelijktijdig even sterk aan alle vier beenen te laten trekken. Mocht dit niet
gaan, dan moet men het voorstel zoover mogelijk met het embiyotoom
van Thygesen amputeeren, de rest van den romp in den uterus terug-
duwen en daarna in stuitligging extraheeren.

Ten slotte moet ik U er ook nog op wijzen, dat er dwarsliggingen voor-
komen waarbij de rug naar den bekkeningang is gekeerd. Ligt het midden
van den rug voor den bekkeningang, dan kan men het beste de vrucht
halveeren en de helften stuk voor stuk naar buiten brengen. Ligt bij dezen
vorm van dwarsligging het achterstel dicht bij den bekkeningang, zoodat
we dit kunnen bereiken, dan probeere men er een beiderzijdsche heup-
ligging van te maken en deze op de gebruikelijke wijze te ontwikkelen.
Ligt de schoft voor den bekkeningang, dan kan men probeeren het voorstel
te reponeeren en in den geboorteweg te brengen; lukt dit niet, dan kan
men ook nu zoo mogelijk het beste den romp dwars doorzagen en daarna
beide helften naar buiten brengen.

We keeren nu weer tot onze patiënt terug en moeten ons nog bezighouden
met de prognose van dit en soortgelijke gevallen. Uit de literatuur zijn
mij geen uitgebreide gegevens bekend, die ons omtrent de prognose kunnen

Naast de veelvuldig voorkomende Mastitis infectiosa ovis, zweiuier,
komt in iets mindere mate de Mastitis gangraenosa ovis, blauwuier, onder
het Texelsche wolvee voor.

Deze mastitis wordt in vrijwel alle landen, waar van eenige schapen-
fokkerij sprake is, veelvuldig waargenomen.

Reeds in het begin der vorige eeuw werd ze beschreven door den
Franschen dierenarts Arboval (1813), eenige jaren later door den Duitscher
Kotelmann. Daarna kwamen o.a. de publicaties van Rivolta (1875),
Nocard (1886), Kitt en Pfeiler (1908), gelruth-Nieuw Zeeland (1910),
PooL-Eng. (1926), Albrecht-D. (1930), Miessner en Schoop (1932),
Kesov-U.S.S.R. (1936), Roseti en bertolino-It. (1938), Beinert (1939).

Deze aandoening komt onder verschillende benamingen voor, in
Frankrijk spreekt men van „araignée", in Engeland van „black udder"
of „black garget", in Duitschland van „Euterbrand", terwijl op Texel
de schapenhouders er den naam van „blauwuier" aan hebben gegeven.

In tegenstelling met de gegevens uit de buitenlandsche literatuur is
het percentage der aangetaste dieren op de Texelsche bedrijven zelfs in
de ergste jaren hoogstens 3 a 4 %, terwijl in de normale jaren dit percen-
tage aanzienlijk lager is n.1. 0,5—2 %. Wanneer we in die jaren — waar-
over de schapenhouder spreekt als „blauw- en zweiuier jaren" — het
aantal zweiuiers mederekenen, dan komen we op sommige bedrijven op
maximaal 10—12 %.

inlichten. Ik moet mij voor het vaststellen der prognose dus laten leiden
door de gegevens, welke van onze 8 paarden bekend zijn. Vier hiervan zijn
niet verlost, omdat de vrucht, die met de buik naar den bekkeningang
lag, niet of onvoldoende bereikt kon worden. Bij drie paarden waren geen
ledematen in de vagina aanwezig en ook niet bereikbaar, bij één was er
een voorbeen in de vagina gelegen, maar was verder niets van de vrucht
bereikbaar. Alle vier zijn geslacht.

De overige vier paarden werden verlost op de wijze, zooals deze patiënt
zoojuist is behandeld, bij één was de toestand nog gecompliceerd door een
beiderzijdsche tarsaalligging. Ze zijn alle genezen.

Het aantal is niet zoo groot, dat men gerechtigd is een goed gefundeerde
conclusie te trekken, maar mijns inziens wijzen onze gegevens er op, dat
in de gevallen, dat de partus getermineerd kan worden, de prognose
hoopvol mag luiden.

Ik wil eindigen met U er op te wijzen, dat bij de overige huisdieren
dwarsliggingen zelden of nooit voorkomen. Bij de kleine herkauwers
treden ze zelden op, bij de varkens laten de anatomische verhoudingen
deze afwijkende ligging niet toe. Bij de vleescheters spreekt men wel eens
van een dwarsligging, maar dit is meestal onjuist, het betreft vrijwel steeds
een ver naar terzijde teruggeslagen hoofd en hals, de voorbeentjes liggen
voor den bekkeningang of ze liggen in de vagina meer of minder ver
ingetreden.

In de buitenlandsche literatuur zien we voor blauwuiers alleen reeds
veel hoogere percentages opgegeven n.1. 15—20 %, hetgeen wijst op een
zeer besmettelijke aandoening. Dezen indruk krijgen we op Texel geens-
zins. Het sterfte-percentage varieert. In normale jaren 45—65 %, tijdens
de blauw- en zweiuier jaren ligt dit percentage voor sommige bedrijven
hooger n.1. 75—85 %. We kunnen dan ook gerust spreken van een kwaad-
aardige ziekte.

Op Texel treedt deze aandoening reeds vroeg in het voorjaar op. Er
worden gevallen waargenomen vlak voor en tijdens den partus gedurende
de maand April. Verreweg de meeste gevallen worden waargenomen
gedurende de maanden Mei—-Juni- Juli, daarna zakt het weer af, totdat,
wanneer de laatste schapen droog staan, het aantal tot nul is gereduceerd.
Nocard, Albrecht, Pfeifer e.a. treffen verreweg de meeste gevallen
aan, wanneer hun lammeren 6—7 weken oud zijn.

Bij voorkeur treedt deze aandoening op bij jarige of overjarige schapen
— dus jonge schapen —- met meestal twee lammeren. In diverse buiten-
landsche publicaties wordt, wanneer er iets over den leeftijd wordt ver-
meld, gesproken van een aandoening van oude schapen van 5 tot 8 jaar.

Zooals nu nog vele schapenhouders, meenden de eerste onderzoekers,
dat de oorzaak gezocht moest worden in het voedsel — schimmelig hooi,
stoffig stroo, niet gereinigde bieten, aardappelen etc. Kotelmann trof
het reeds, dat schapen met een uieraandoening practisch steeds één of
meer laesies aan hun spenen hadden — deze zouden dan een por te
d\'entrée kunnen zijn voor de „kwade stoffen", die deze ontsteking teweeg
zou brengen. Later hebben hier vele andere onderzoekers op gewezen.
Dat de verwondingen (tengevolge van de stootende zuigmanipulaties
der lammerenbekjes) een zeer belangrijk moment in de pathogenese
vormen, mag bij blauwuiers ontkend worden n.1. bij onderzoek bleek,
dat van de 500 gezonde schapen met twee lammeren (gemiddelde leeftijd
4 -7 weken) 214 dieren aan één of aan beide spenen één of meer
laesies hadden d.w.z. 40 %.

Daarentegen was bij 68 blauwuiers het percentage zelfs lager dan bij
normale dieren n.1. 30 %.

Bij de zweiuiers is dit percentage aanzienlijk hooger n.1. 70—80 %,
zoodat mogelijk hier de laesies een rol spelen in de pathogenese. Nocard
en Rivolta waren de eersten, die een bacterie —• een micrococ — als
oorzaak van deze aandoening vermeldden. Deze bevindingen zijn bevestigd
door Kitt, Pfeiler en later door Miessner en Schoop, Albrecht,
Klesov e.a. De Fransche dierenarts Mondine wees op de mogelijkheid,
dat micro-organismen alleen geen mastitis behoefden te veroorzaken,
maar dat praedisponeerende momenten in vele gevallen de belangrijkste
rol speelden. Onder deze praedisponeerende momenten vatte Mondine
o.a. de weersgesteldheid, warme, slecht geventileerde stallen, voeding,
melkgift etc. Zoowel Kitt, Pfeiler als Albrecht gelukte het met de door
hen geisoleerde micrococ een kunstmatige infectie tot stand te brengen
door een cultuur van deze bacterie via het tepelkanaal in de melkcysterne
te spuiten. De door hen geïsoleerde verwekker draagt den naam van Micro-
coccus ovis (syn. Micrococcus mastitidis gangraenosae ovis).

onbewegelijk, Gram positief. Cultureel: fac. aëroob, T. optimum 37⁰ C.,
op agar kleine, witte, later geelachtige kolonies, melk coaguleert binnen
24 uur, bouillon wordt troebel. Biologie : intramammaire K.I. bij het
schaap positief, geit negatief, konijn een subcutaan absccs, paard, koe,
kalf, kat, kip ongevoelig (P. Hauduroy, Dictionnaire des bactéries patho-
gènes).

Deze worden door Nocard, Kitt e.a. als volgt beschreven : de eetlust
verdwijnt ; de dieren worden suf, hebben koorts; pols en ademhaling
versneld; de dieren loopen stijf in de achterhand, meestal één uierhelft
aangetast, deze is pijnlijk, voelt deegachtig aan en is meestal gezwollen.
Volgens enkele onderzoekers gaat het proces van de ééne helft op de
andere over. De omgeving van den uier wordt oedemateus, het aangetaste
gedeelte en tevens de oedemateuze plaatsen worden koud en al heel
spoedig hierna blauw — het dier is nu doodziek — de temperatuur gaat
dalen en in verreweg de meeste gevallen sterft het dier.

Het verloop der Texelsche blauwuiers is als volgt samen te vatten :
\'s morgens vroeg voert de schapenhouder zijn dieren aan de op het land
staande voerbakken en inspecteert tevens zijn wolvee. Komt de schapen-
houder over een uur terug om zijn voerbakken weer om te keeren dan ziet
hij een schaap, dat teveel van de anderen is verwijderd en geen buiten-
sporige eetlust vertoont — het dier staat wat stil voor zich uit te staren
en bekommert zich weinig om zijn lammeren. De eigenaar weet maar al
te goed, dat dit in de meeste gevallen het begin is van een uierontsteking.
Wachten we nog een uur dan vinden wij het dier op een windvrij plekje
onder den tuinwal gelegen. Het dier maakt nu een zeer zieken indruk, —
geeft geen acht meer op zijn omgeving, gaat met moeite staan en loeipt
in de achterhand stijf. Wanneer het eenige stappen gedaan heeft, zien we,
dat het aan een achterbeen kreupel is (deze kreupelheid maakt den indruk
als ware het een partieele paralyse van de N. peroneus). De conjunctivae
zijn rood. Uit de neusgaten hangen meestal een paar slijmdraden. De
ademhaling is frequent, kort en stootend. De temperatuur is plotseling
gestegen tot maximaal 41,5° C. en blijft hoogstens één uur op deze hoogte
om daarna weer te dalen tot ongeveer 39—40° C. Dit in tegenstelling tot
de zweiuiers ; hierbij treffen we temperaturen aan van 41,6—41,8° C., die
zich minstens 5—6 uur kunnen handhaven.

De temperatuurcurve heeft bij een blauwuier een typisch verloop n.1.
een zeer snelle stijging na het begin der infectie en een dito daling en kan
in sommige gevallen steeds in hetzelfde tempo blijven dalen, totdat het
dier reeds na 12—24 uur sterft.

In verreweg de meeste gevallen zien we, dat de temperatuur inplaats
van snel te dalen, langzaam gedurende 30—36 uur gaat dalen ; daalt ze
nadien nog, dan is het einde letaal. Kan echter het dier zijn temperatuur
op ongeveer 38.5—39⁰ C. gedurende eenigen tijd handhaven, dan zien
we het dier langzaam herstellen en de temp. gaat weer stijgen. In der-
gelijke gevallen blijft het dier in leven.

De pols is te frequent, maar blijft gedurende de eerste uren zeer krachtig,
daarna al heel spoedig minder krachtig en tenslotte in vele gevallen
onregelmatig en in het allerlaatste stadium draadvormig.

De eetlust is verdwenen, de dieren herkauwen niet meer, pensbewegingen
zijn zeer zwak en vertraagd, de ontlasting wordt in vele gevallen na g—12
uur dun en reeds spoedig hierna zien we, dat de dunne faeces-massa veel
slijm gaat bevatten. In gevallen met doodelijken afloop zien we soms zelfs,
dat het slijm bloederig wordt.

De urine bevat reeds na eenige uren eiwit en na verloop van eenigen
tijd vinden we in het sediment cylinders en nierepitheelcellen.

Heel typisch is, dat we nooit beide helften aangetast zien, ondanks het
feit, dat de lammeren met wisselend succes probeercn den tepel van de
aangetaste helft te pakken te krijgen om direct hierna met hunne besmette
bekjes de goede speen te pakken. Tengevolge van de pijn laat reeds na
2—3 uren de ooi de dieren niet meer toe. Wanneer we de aangetaste
helft in een zeer vroeg stadium aantreffen (T = 41,5), dan zien we opper-
vlakkig daaraan weinig bijzonders. Bij palpatie voelt ze warm aan en wat
voller dan normaal. Het secretum is nog melk, maar de blauwe tint heeft
moeten plaats maken voor een iets grauwere. Dit proces kan zich in het
algemeen in twee richtingen ontwikkelen n.1. a. een acute vorm en b. een
subacute vorm.

a. Het aangetaste gedeelte blijft practisch symmetrisch t.o.z. van het
niet aangetaste, is rose van kleur met in de omgeving van den tepel in den
regel enkele bleekere en minder warm aanvoelende plekjes. Deze plekjes
worden al heel spoedig grooter en kouder en direct hierna blauw, een uur
later is verreweg het grootste gedeelte blauw.

Het secretum is, zoodra we de blauwe plekken waarnemen, haemor-
rhagisch vocht geworden. Meestal halen dergelijke dieren den avond niet
meer en in elk geval worden ze den volgende] morgen door den schapen-
houder dood aangetroffen.

b. Hier is het verloop eenigszins anders; treffen we n.1. het proces nog
in een jong stadium aan, dan valt direct de asymmetrie op t.o.z. van het
niet-aangetaste gedeelte n.1. sterk vergroot en warm aanvoelend, bij

palpatie voelt het niet zoo vol aan als bij den acuten vorm. We zien in min
of meer uitgebreide mate een oedeem zich ontwikkelen aan den buik voor
den uier en tevens aan de binnenvlakte van het homolaterale been. Het
oedeem kan zich uitbreiden tot aan het sternum en over het geheele been.
De kleur van deze melkklier wordt wat minder rose en we zien al heel
spoedig een groot gedeelte er van evenals van de oedemateuse plekken
aan den buik, benevens soms een paar 3—4 cm groote plekken aan het
oedemateuze been blauw worden. Deze vorm komt het meeste voor en is
wat betreft haar prognose wat gunstiger. Een enkele maal zien we een
gedeelte van de uierhuid van het niet-aangetaste gedeelte blauw worden,
zonder dat echter het uierweefsel zelve wordt aangetast.

Het secretum blijft vrij lang wit van kleur met hier en daar enkele slijm-
achtige stolsels. Wordt de uierhelft blauw dan is het secretum tot een
haemorrhagisch vocht geworden. In enkele gevallen gaat het secretum
wat gas bevatten. Het ruikt niet. Het verloop is meestal, wanneer het dier
in leven blijft, een lange lijdensweg. De arterien en venen tromboseeren.
Er ontstaat een groote wondvlakte tengevolge van het feit, dat al het afge-
storven weefsel wordt afgestooten. Deze wondvlakte, die tot aan het
sternum kan doorloopen, gaat langzaam vol granuleeren. We treffen vaak
dergelijke dieren aan, bij welke aan de sterk vergroote uierbloedvaten
heele klompen afgestooten uierweefsel hangen.

De meeste dezer „overblijvers" gaan voor een groot percentage te
gronde aan de op Texel veelvuldig voorkomende vlieglarfziekte.

Deze nestelt zich n.1. in een ommezien in het granuleerende weefsel en
wanneer de eigenaar dergelijke dieren niet goed in de gaten houdt, dan is
geen redding meer mogelijk. Dit laatste is te voorkomen door radicaal
den geheelen uier te amputeeren, hetgeen bij het schaap met zijn daar-
voor zoo gunstige bloedvoorziening heelcmaal geen heksentoer is.

We zien een enkele maal bij zweiuiers en nog minder bij blauwuiers
z.g. herstelde dieren, die soms 4—5 weken na het begin der aandoening
op een morgen door den eigenaar dood worden aangetroffen. Waar-
schijnlijk hebben we hier te maken met een embolisch proces.

Volgens enkele onderzoekers o.a. Prof. Wester komt secundair lam-
meren-sterftc voor, — dit wordt op Texel nooit waargenomen.

In een 15 tal gevallen hebben we, gebruik makende van de door collega
van den Berg aangegeven handige methode om met primitieve hulp-
middelen in de praktijk agarbuizen te enten, culturen aangelegd. Gelijk
vele auteurs kregen ook wij te maken met kleine, witte kolonies, die
tenslotte geelachtig werden. Hieruit op bouillon = troebel. Hangende
druppel = onbewegelijk. Methyleenblauw preparaat kleine coccen. In
het uitstrijkje gemaakt uit het sediment = kleine coccen, alleen of in
hoopjes liggende. Gram = positief. Een kunstmatige infectie met een
bouilloncultuur (via den tepel in de melkcysterne gespoten) bij het schaap
was positief, ondanks het feit, dat het schaap, dat daarvoor gebruikt werd,
een bijna droog staand schaap was.

Het feit, dat door de schapenhouders zelf nog vele behandelings-
methoden worden toegepast, zegt reeds iets omtrent het succes der dier-

geneeskundige hulp. Velen onder hen beginnen zoodra ze de eerste
verschijnselen van een ontsteking waarnemen, de uierhelft te masseeren
met groene zeep, anderen met heete olie, versche faeces etc. Zoodra die-
helft blauw wordt, nemen ze een mes en snijden den tepel eraf of openen de
melkcysterne door middel van eenige overlangsche sneden door het
blauwe, doode weefsel.

Opperman is van meening, dat door deze wijze van handelen het
sterfte-percentage aanzienlijk daalt. Dit laatste wordt door de grootere
Texelsche schapenhouders niet bevestigd — velen van hen hebben daar-
over een groote ervaring en zijn van meening, dat het sterfte-percentage
der z.g. gesneden dieren even groot is als dat van die blauwuiers, waaraan
een schapenhouder heelemaal niets heeft gedaan.

Een goed oordeel te vellen over dergelijke zaken valt niet mee — er zijn
jaren, waarin het sterfte-percentage der blauwuiers aanzienlijk hooger is
dan normaal. Mogelijk wisselt aan de eene zijde de virulentie der smetstof
b.v. tengevolge van atmospherische invloeden (Charles Nicolle, Destin
des maladies infectieuses) en aan de andere zijde de gevoeligheid der
schapen, terwijl dit laatste weer nauw samenhangt met de voeding en
verpleging der dieren. Naast de massage met zeep etc. worden soms
omslagen aangebracht om het zieke gedeelte z.g. te laten „broeien".
Men gebruikt daarvoor koud water, kamillen thee, graszaad aftreksel etc.

In de literatuur zijn alle behandelingsmethoden samen te vatten onder
a. serumtherapie, b. aspecifieke prikkeltherapie, c. chemotherapie.

a. Oorspronkelijk werd in vele landen deze therapie toegepast ; men
spoot 30—50 cc subcutaan polyvalent serum in. De resultaten waren
dusdanig, dat de schapenhouders al heel spoedig van diergeneeskundige
behandeling afzagen en de dieren aan hun lot overlieten.

b. Rodewald gebruikte normaal paardenserum en vlekziekteserum ;
Pool, Pfeifer e.a. gebruikten mesenchymatren—E 105 ; Boerner nam
omnadin etc.

c. Rabiger, Dehard behandelden de dieren met methyleenblauw. In
Frankrijk en België wordt veel reclame gemaakt (door den fabrikant)
met soluseptazine. Daarnaast worden ettelijke middelen aanbevolen als
parenchymatol, introcid, presojod etc., etc. Het feit, dat men nog steeds
zoekt naar een goed geneesmiddel, wil zeggen, dat ze geen van alle voldoen.

Sedert 1939 zijn we op Texel begonnen de blauw- en zweiuiers te
behandelen met Yatreen, daarna al heel spoedig met vlekzickteserum,
gevolgd door melkinjecties. Ook hiermede waren de resultaten van een
dusdanigen aard, dat een aantal dieren met methyleenblauw en daarna
een aantal met prontosil werden behandeld — echter zonder resultaat.
Dit laatste had tot gevolg, dat we begonnen zijn met vaccine-therapie
(Gaston Daniël, immuno chirurgie, serotherapie, vaccinotherapie en
chirurgie 1931).

We begonnen van een 14 dagen oude agar-cultuur een formolvaccin
te maken, gelijk we dit reeds toepasten (met succes) bij de zweiuiers
(boerderij-specifiek). De resultaten waren echter bij de blauwuiers even
dubieus als met de andere tot nog toe gebruikte middelen.

De behandeling met de hierbij vermelde middelen heeft geenj prac-
tische beteekenis. Het is te hopen, dat het ons gelukt met succes schapen
praeventief tegen deze mastitis te enten.

Op Texel komt onder de schapen mastitis gangraenosa ovis voor.
Diverse therapeutische maatregelen zijn zonder succes genomen. Waar-
schijnlijk is een praeventieve enting de aangewezen weg.

Auf Trxel kommt unter Schafen Mastitis gangraenosa ovis vor. Verschiedene thera-
peutische Massnahmen wurden ohne Erfolg versucht. Wahrscheinlich wird eine präven-
tive Impfung die angewiesene Methode sein.

In sheep on the isle of Texel mastitis gangraenosa ovis occurs.
Several therapeutical measures are taken without any success. Probably prophylactic
immunisation is the obvious way.

Dans l\'île de Texel des cas de mammite gangréneuse se présentent chez les brebis.
Diverses mesures thérapeutiques n\'eurent aucun succès. On devra probablement recourir
à la vaccination préventive.

Toen wij in aflevering 24, deel 67, Jaargang 1940 van dit tijdschrift ons
artikel : „Evolutie der stamboeken" plaatsten, was de leidende gedachte,
nog eens te wijzen op de mogelijkheid van verhooging der rentabiliteit
van den Nederlandschen veestapel (tevens verhooging der fokwaarde)
onder instandhouding van het stamboekwezen, zooals dit in ons land is
gegroeid.

Hoewel enkele wijzigingen in de stamboekhouding o. i. verbeteringen
zouden zijn, dienen deze vereenigingen hare plaatsen in de leiding der
rundveeteelt te behouden. Juist daarom deden wij het voorstel om een
categorie dieren op te nemen, welke nu buiten een centrale registratie valt.

De Zoötechnische vereeniging heeft dit punt op een ledenvergadering
in bespreking gebracht, waarbij Prof. Bakker door het bestuur mede
uitgenoodigd was zijn inzichten weer te geven.

Naar aanleiding van de discussies in die vergadering en mede door het
verschijnen van enkele publicaties in Nederlandsche en buitenlandsche
tijdschriften achten wij het gewenscht ons standpunt ten opzichte van de
materie in ons eerste artikel behandeld en ook ten aanzien van de extérieur-
keuring in verband met de melkproductie, nog eens uitvoeriger uiteen te
zetten.

De leidende gedachte bij de discussies in de vergadering der Zoötechnische
vereeniging kan ongeveer als volgt worden samengevat :

„In groote trekken zal een koe, die wat haar lichaamsbouw betreft,
voldoet aan stamboekeischen, de beste waarborgen bieden voor een goede
productie".

Bovendien zal een dergelijke koe eveneens de meeste kans hebben op een
goede gezondheid, goede vruchtbaarheid en op het krijgen van goede
nakomelingen ; m.a.w. de extérieurkeuring, ongeveer zooals deze door de
stamboeken wordt toegepast, zou de beste waarborgen voor de kwaliteit
van het individu geven en tevens het meest waardevolle hulpmiddel bij
de selectie zijn. Wel werd ook opgemerkt, dat de eischen voor inschrijving
in de stamboeken door de inspecteurs niet schematisch worden gesteld,
doch dat bij de inschrijving ook rekening gehouden wordt met de afstam-
ming van het betrokken dier."

Wij moeten beginnen met te constateeren, dat er geen gegevens bestaan,
afkomstig uit groote experimenten, noch statistisch materiaal voorhanden
is, dat ons in staat stelt dit vraagstuk exact te behandelen. Iedere mede-
deeling betreffende het verschil in productiviteit (melk en melkvet) tusschen
stamboek- en niet-stamboek vee is gegrond op subjectieve waarnemingen ;
wanneer Dr. Siebenga met Ir. de Jong van meening verschilt (De Nieuwe
Veldbode 23 Juli 1941), dan berust zijn mededeeling omtrent betere

voeding en verpleging en daardoor hoogere productie misschien op goede
gronden, doch exact aangetoond is er niets.

Evengoed berust de extérieurkeuring, voor zooverre deze ten doel heeft
andere eigenschappen dan uiterlijk waarneembare lichaamsbouw, ver-
houding van lichaamsdeelen, type, te bepalen, uitsluitend op empirie.

Nu zij het verre van ons om alle waarde van empirische gegevens te
ontkennen, doch daar, waar exact onderzoek mogelijk is en uitgevoerd
wordt, blijkt toch duidelijk, dat eenige voorzichtigheid bij het aanvaarden
van empirische gegevens geboden is.

Bij de extérieurkeuring wordt, in verband met de melkproductie, groote
waarde gehecht aan de uiergrootte en uierbouw (klieruier). Volkomen
begrijpelijk daar een groot aantal kliercellen méér melk zal leveren dan
een kleiner aantal.

Maar, door Hammond e.a. (The Journal of Dairy Research. Vol VI,
No. 3, Sept. 1935) is aangetoond, dat de totale productie evengoed afhanke-
lijk is van de secretiesnelheid der kliercellen. De koe met grooten uier en
lage secretiesnelheid behoeft niet beter te zijn dan die met kleinen uier en
hooge secretiesnelheid.

Gelukkig bezitten wij in de melkcontróle een hulpmiddel om de werke-
lijke productie te meten en aanvullend of corrigeerend te werken op de
extérieurbeoordeeling.

De goedgebouwde melkklier biedt betere kansen, over de werkelijke
productie, die mede bepaald wordt door de secretiesnelheid, kan ik geen
oordeel vellen, doch tracht ik zooveel mogelijk af te leiden uit de mij
(veelal) bekende afstamming.

Dr. W. Engeler (Schweizerische Landw. Monatshefte XIX Jahrg.
Heft 6, 1941) formuleert het aldus :

Een goede klieruier is voorwaarde voor het tot ontwikkeling komen van
een goede productie. Hij voegt daar echter aan toe : of die goede productie
werkelijk tot stand komt, hangt van andere omstandigheden af, o.a. erfelijke
factoren.

Prof. Bakker (Landbouwk. Tijdschrift, 53e Jaargang, No. 653/654 Juli—
Augustus 1941) vergelijkt het levende dier als geheel met een fabriek.

Wanneer een fabriek uit ondeugdelijk materiaal is opgebouwd of slecht
onderhouden wordt, zullen de daarin opgestelde machinerieën, de lagers
voor het drijfwerk enz. onvoldoende worden ondersteund, omdat de basis
waarop het al steunt, te zwak is.

Wij meenen, dat ie. in een doelmatig fabrieksgebouw (aan de buiten-
zijde beoordeeld) waar machines zijn opgesteld, die niet van de allerbeste
soort zijn, of een bedrijfsleider is, die niet voor de volle 100 % voor zijn
taak berekend is, de opbrengst beneden het gemiddelde blijft. 2e. Voor een
fabriek, waarin bepaalde machines worden opgesteld, wordt het gebouw
berekend ; voor het rund is nog nooit berekend (of exact vastgesteld) wat
de beste lichaamsbouw is.

In ons eerste artikel hebben wij daarom aan slechts enkele extérieur-
eischen vastgehouden.

Wanneer, aansluitend bij het ie punt, het fabrieksggèouzt) (de koe) op
grond van de ervaring een uitstekend extérieur heeft, dan weten wij nog
eigenlijk niets van de exploitatierekening.

Nu worden bij de productie de andere factoren door de melkcontröle
bepaald, er zijn echter eigenschappen, welke tot nu toe geheel buiten de
registratie vallen.

Bij de thans vigeerende keuringssystemen kunnen slechts een klein
aantal factoren voor een goede productie worden beoordeeld.

Wij geven dus toe, dat aan enkele extérieurkenmerken voldaan moet zijn,
wil het geheel doeltreffend zijn, doch vragen daarnaast meer belangstelling
voor de officieele registratie van andere factoren.

Het blijkt steeds weer, dat de correlatiecoëfficiënten tusschen extérieur
en werkelijke productie laag zijn, hetgeen geheel klopt met deze opvattingen.

Nu wordt door vele veeteeltkundigen de extérieurkeuring vooral ook
op den voorgrond geschoven, omdat daarmede bepaald wordt of de
lichaamskenmerken zóó zijn, dat de betreffende dieren ingedeeld kunnen
worden bij een bepaald ras of een bepaalden stam. De gedachte zit daarbij
voor, dat indien de lichaamsbouw min of meer overeenkomt met het, op
grond van empirische gegevens gevormde ideaalbeeld van een ras, ook alle
eigenschappen van dat ras in de betreffende dieren gevonden zullen worden.

Wij kunnen ons voorstellen, dat gestreefd wordt naar een bepaalden
vorm, die als zoodanig hoogere marktwaarde vertegenwoordigt, doch
binnen die bepaalde vormen (rastype) kunnen andere eigenschappen (b.v.
productie) zeer variabel zijn.

Wanneer geselecteerd wordt op extérieur, volgens een bepaald punten-
stelsel, is het logisch, dat op den duur een min of meer uniform rastype van
extérieur verkregen wordt.

Dat door deze selectie ook andere eigenschappen verbeterd zullen worden
is nooit aangetoond, integendeel voorbeelden zouden gegeven kunnen
worden dat de variabiliteit dier eigenschappen even groot blijft en de kans,
dat b.v. het gemiddelde der melkproductie zou stijgen, vrijwel nul is.

Voor zooverre het eigenschappen betreft in verband met melk- en melk-
vetproductie wordt dit alles in de praktijk begrepen, getuige de instelling
van een keurstamboek door het N.R.S. Maximale waarden voor uier en
melkteekens alleen kunnen een S koe, zeer terecht, niet tot een K.S.-koe
maken !

Nu is het verder nog zeer goed mogelijk, dat de fokker, die een correlatie
aanneemt tusschen extérieur en productie, selecteert op beide, waardoor
de schijnbare correlatie verhoogd wordt.

De fokker zal die kalveren aanhouden, waarvan op grond van de ervaring
de verwachting gekoesterd wordt, dat zij goede, productieve koeien zullen
worden, omdat de lichaamsbouw in overeenstemming is met het type, dat
als het beste wordt beschouwd.

Volwassen geworden, blijven van deze kalveren alleen die dieren in de
fokkerij, die ook werkelijk blijken goed te zijn in productie-eigenschappen
en dus is er geselecteerd op meer eigenschappen en kenmerken.

Wij willen nu de vraag onder oogen zien, die meer direct verband houdt
met den inhoud van ons eerste artikel : waarom wordt in de veeteelt
zooveel waarde gehecht aan het meer of minder vage begrip constitutie ?

De behoefte aan het invoeren van een zoodanig begrip zien wij oor-
spronkelijk in de waarneming, dat van sommige hoog productieve koeien
de kalveren een zeer verfijnden lichaamsbouw hadden, „Ueberbildet"
waren.

Verlaging van de vruchtbaarheid, grootere gevoeligheid voor ziekten
ging daarmede dikwijls gepaard.

Het is begrijpelijk, dat deze verfijning, voorkomende bij hooge productie
ook toegeschreven werd aan deze hooge productie.

Zeer zeker bestaat er ook wel eenig verband (zie ons schema), doch uit het
feit, dat even hoog produceerende koeien niet tot verfijning aangelegde
kalveren geven, blijkt, dat dit verband niet zoo groot is als wel eens wordt
aangenomen.

Dat een hooge melkproductie het type niet sterk beinvloedt of m.a.w.
dat er niet een sterke correlatie bestaat tusschen productie en type,
is door de Friesche fokkers wel zeer waarschijnlijk gemaakt.

In Friesland toch is het type der runderen de laatste 10 jaar duidelijk
gewijzigd en is geheel anders geworden dan wat men vroeger als melktype
beschreef; toch is de melkproductie niet verminderd en is het vetgehalte
gestegen. Bij een sterke correlatie tusschen extérieur en productie was dit
niet mogelijk geweest.

Voor het begrip constitutie bestaan een aantal definities ; mede daardoor
is op de in aanhef genoemde vergadering zooveel langs elkaar heen gepraat.

Onder constitutie verstaan wij de lichaamsgesteldheid (niet lichaamsbouw
alléén) van een dier, zooals deze zich ontwikkeld heeft onder invloed van
een aantal erfelijke factoren (genotype) en het milieu, waarin de dieren
hebben geleefd en leven.

Ter vergadering gaven wij het volgende schema om een nadere omschrij-
ving van het begrip toe te lichten.

Prof. Bakker (Evolutie der Stamboeken. Rapport voor de Zoötechnische
Vereeniging) gaf de volgende omschrijving van het begrip „constitutie" :
„Onder constitutie van een dier verstaat men in het algemeen zijn
lichaamsgesteldheid, het geheel van alle daarop betrekking hebbende
kenmerken (productie inbegrepen), zooals wij die bij het levende dier
kunnen waarnemen (zijn algemeen voorkomen).

De productie-eigenschappen (melk en kalveren) geven ons geen inzicht,
zelfs niet in hoofdzaak, in de constitutie van het dier ; wel in zijn erfelijken
aanleg en in zijn gebruikswaarde.

De constitutie is in eerste instantie erfelijk vastgelegd, maar in tweede
instantie zijn de waarneembare kenmerken even zoo vele reacties van den

erfelijken aanleg op de levensvoorwaarden, waaronder het dier verkeert,
het milieu".

In de eerste alinea is te lezen, dat ook ,,de productie" tot de constitutie
wordt gerekend, terwijl in de tweede alinea wordt gezegd, dat de productie-
eigenschappen geen inzicht in de constitutie van het dier geven, doch wel
o.a. in zijn erfelijken aanleg.

In de derde alinea volgt dan, dat de constitutie in eerste instantie erfelijk
is vastgelegd.

Wanneer wij nu verder in het rapport lezen : ,,De ontplooiing van dezen
erfelijken aanleg (de waarneembare kenmerken) ontstaat dus in reactie
op het milieu. Deze beide tezamen vormen dan het geheel van kenmerken,
dat wij gewoon zijn de constitutie van een dier te noemen .... dan lijkt
het erop of de schrijver onder constitutie voornamelijk verstaat den lichaams-
bouw van een dier. Te sterker dringt deze gedachte zich aan ons op, wanneer
wij terugzien naar de eerste alinea van de definitie waar „zijn algemeen
voorkomen", tusschen haakjes vermeld wordt.

Deze opvatting van het begrip constitutie verschilt sterk van de onze,
ze is veel enger begrensd.

Evengoed als de lichaamsbouw is ook de productie een onderdeel van
de constitutie.

De verschillende onderdeden, waarin wij in ons schema, terwille van
het overzicht, de constitutie gesplitst hebben, oefenen op elkaar een wissel-
werking uit, waarvan wij de reactiestcrkte niet kunnen bepalen ; het is
bekend, dat zij bestaat, doch meer niet.

Nadat wij tot de conclusie gekomen waren, dat de extérieur-beoordeeling
hoogstens slechts iets van de constitutie kan ontsluieren (zie ook W.
Engeler) en totaal niets leert over het bezit van afwijkende factoren,
vruchtbaarheid enz., meenden wij en meenen wij nu nog, dat de constitutie
van een koe pas eenigermate beoordeeld kan worden, wanneer het dier
volwassen is en eenige nakomelingen heeft gebracht.

Wij betreuren het daarom, dat in meergenoemde vergadering ons tot
het laatst toe als een fout is aangerekend, dat wij de opneming van een
koe in een stamboek afhankelijk stellen van een momentopname. Daaruit
blijkt, dat de strekking van ons betoog niet is begrepen. Wij verlangen
integendeel méér gegevens dan bij de tegenwoordige inschrijving
beschikbaar zijn !

Nu immers wordt op ^ 3 jarigen leeftijd ingeschreven op grond van een
momentopname van het extérieur en het oordeel van den stamboek-inspecteur
over een kleiner of grooter aantal familieleden van het dier.

Wij wenschen (als eerste punt) dat een S koe, die dus voldaan heeft
aan de juistgenoemde eischen, bovendien nog heeft getoond een goede
vruchtbaarheid te bezitten, een aantal weinig gestoorde goede melk-
lijsten kan toonen (wij eischen niet zeer hooge cijfers) om b.v. „ster-koe"
te worden.

(Deze eischen zouden eventueel ook toegevoegd kunnen worden aan
die voor het K.S.). Van een momentopname is dus allerminst sprake.

Met deze eischen wordt beoogd een groep dieren te fokken, waarvan
bekend is, dat hun constitutie een regelmatige, ongestoorde productie

toelaat, dieren, waarvan de productie „gedurende het leven" goed is,
dieren, die niet beoordeeld worden alleen op extérieur en misschien een
enkele hooge melklijst.

Als voorbeeld voor een dergelijke beoordeeling hebben wij in ons eerste
artikel aangehaald het systeem dat door Gaertner (Jenasch systeem)
gepubliceerd is.

Gestreefd dient te worden naar het verkrijgen van een stam dieren,
waarin meer dan tot nu toe zijn vastgelegd de eigenschappen, welke
voor de rentabiliteit (als fok- en gebruiksdier) van hooge waarde zijn en
niet uit het extérieur zijn af te lezen.

Na deze uiteenzetting, die voor een groot deel de foktechnische zijde
van het vraagstuk behandelt, komt een tweede punt dat meer de organisa-
torische kant raakt.

In ons eerste artikel stelden wij voor om aan de stamboeken een register
toe te voegen voor dieren, die aan bovenbeschreven constitutie-eischen
voldoen, doch volgens de tegenwoordig geldende puntenstelsels niet
ingeschreven kunnen worden.

De meerderheid der vergadering was van meening, dat dergelijke
runderen in de fokvereenigingen thuis hooren en niet in de stamboeken.
Hoewel wij deze meening niet onderschrijven, is dit niet een punt van
principieele beteekenis. Hoofdzaak is, dat dergelijke dieren als zeer
waardevol voor de fokkerij beschouwd moeten worden, minstens even
waardevol als een mooie extérieur koe.

Een stam van dergelijke dieren is evengoed élite-materiaal als een
stam mooie extérieur koeien.

De combinatie is natuurlijk ideaal, hetgeen wij in het eerste punt (over
de S-koeien) tot uitdrukking hebben gebracht.

Dat wij voorkeur geven aan registratie door de stamboeken, vloeit voort
uit onze meening, dat deze goede dieren daardoor meer algemeen bekend
worden en de stieren uit dezen stam dan meer naar waarde geschat zullen
worden.

De meening, dat in de stamboekvereeniging thuis hooren de élitefokkers
beschikkende over veestapels met een hoogere fokwaarde, waaruit het
mannelijk fokmateriaal over de stierhouderijen verdeeld zal worden,
beschouwen wij evengoed als deze opponenten, als het ideaal.

Wij zijn echter van meening, dat het begrip „élite dieren" in de eerste
plaats omvat dieren, die : vruchtbaar zijn, regelmatig een kalf brengen,
weinig gestoorde melklijsten hebben, goed hun voedsel verwerken, grooten
weerstand bezitten tegen ziekten en niet erfelijk belast zijn met patholo-
gische factoren. D.w.z. dieren met een goede constitutie !

Iedere veeteeltdeskundige acht het noodig de productie van een koe
direct te meten (melkcontróle) en stelt zich niet tevreden met een indirecte
beoordeeling (extérieur).

Zoo stellen wij ons op het standpunt, dat ook de constitutie meer direct
bepaald moet worden. Evenmin als de melkcontróle spoedig is uitgebreid,
evenmin zal deze constitutiebepaling snel gemeengoed worden !

Het is daarom niet noodig hier direct in te gaan op voor de praktijk
beschikbare systemen, al hebben wij dan al geduid op het systeem van
Gaertner. Wanneer eerst het juiste inzicht over het principe is verbreid,
is het niet moeilijk het voor Nederland meest geschikte systeem te vinden.

verschillende zijden wordt aangedrongen op sluiting der stamboeken,
juist een nieuwe rubriek aan dat stamboek willen toevoegen.

Daarom willen wij nog met een enkel woord dit onderwerp in verband
met de constitutie bespreken.

De sluiting van een stamboek heeft tot doel een groep dieren met een
gewenscht phenotype af te zonderen en daarna door te fokken met de
individuen van zoo\'n groep zonder inmenging van ander „Bloed".

Het resultaat zal steeds zijn : vergrooting van de fokzuiverheid, ver-
mindering van de variabiliteit.

Wanneer de kansen om voor de fokkerij gebezigd te worden voor de
dieren uit de groep ongeveer gelijk zijn, zal de heterozygotie (fokonzuiver-

Om werkelijk een, ook genetisch, uniforme groep dieren te verkrijgen
is ongetwijfeld deze groepvorming de beste methode. De goede fokker
doet dit in het klein bij het opbouwen van een stam of familie.

Wanneer nu b.v. het N.R.S. zijn stamboek zou willen sluiten, zouden
onze gedachten over constitutie evengoed verwezenlijkt kunnen worden.
Immers wanneer de dieren aan constitutie-eischen hebben voldaan (dus
b.v. sterkoeien zijn geworden) kan de fokker, die prijs stelt op de constitutie-
factoren, bij de selectie daarmede rekening houden. Evengoed als nu met
keurstamboekdieren rekening gehouden wordt.

Een ander geval wordt het, wanneer een register B (zie ons eerste artikel)
bij het stamhoekwezen zou worden ingevoegd.

Aanvankelijk zal de groep dieren, welke in dit register opgenomen kan
worden, klein zijn en het zal eenige generaties moeten duren, alvorens
ook dit register gesloten zal kunnen worden.

De fokkers, die prijs stellen op de constitutiefactoren, zullen ongetwijfeld
ook met de stierkalveren van koeien uit dit register doorfokken.

Wordt de voorkeur gegeven aan het onderbrengen van goede constitutie-
elieren bij de fokvereenigingen, dan is daar principieel niet zooveel tegen te
zeggen (zie boven), mits door deze vereenigingen op constitutie geselecteerd
wordt, zooals wij hebben uiteengezet voor de stamboeken.

Dat wij het wenschelijk hebben geacht nog eens op deze onderwerpen
terug te komen behoeft niemand te verwonderen, het gaat hier om
fundamenteele begrippen.

Nadat het manuscript van dit artikel was afgesloten, verscheen in
„de Nieuwe Veldbode" van 22 Aug. een uitstekend artikel van den
heer M. Westerdijk, getiteld „Rationeele rundveefokkerij", waaruit
blijkt dat in sommige fokkerskringen dezelfde gedachten naar voren
komen als wij met ons betoog tot uiting willen brengen.

In het Tijdschrift van i Juli 1941 tref ik onder de rubriek referaten een
referaat aan van collega Lubberts betreffende den infectieweg en oorzaak
der veulenlähme. Dr. Schwertfeger beweert hierbij, dat veulenlähme
niet extra-uterien via den navel ontstaat. Ondergeteekende kan deze
meening niet geheel deelen, daar mijns inziens de infectie waarschijnlijk
wel op 3 manieren kan ontstaan.

Het grootste aantal der lähme-gevallen zou ik wel aan een intra-uterine
infectie toe willen schrijven en dat zijn die gevallen, waarbij het veulen
direct al suf is en slecht de tepels op wil zoeken. Vaak hebben deze veulens
een minder glanzend haarkleed. Hierbij pleit ook voor een intra-uterine
infectie, dat het vaak voorkomt, dat bepaalde merries soms jaren achtereen
veulens brengen, welke de eerste levensweek lähme krijgen. Met het laten
bereiden van een stalspecifiek vaccin, waarmede de drachtige merrie
geënt wordt, terwijl het veulen in de eerste levensuren met polyvalent
serum wordt ingespoten, heb ik in dergelijke gevallen bijzonder succes
gehad.

Het zou natuurlijk toeval zijn, dat van een bepaalde merrie drie jaren
achtereen het veulen door een navelinfectie lähme gekregen zou hebben.
Toch zijn er gevallen, waarbij navelinfectie met vrij groote zekerheid is
aan te nemen. In de eerste plaats, wanneer de navel te lang is afgebonden
en de plaats, waar de natuurlijke sluiting tot stand moet komen, daardoor
niet goed dicht is. Heel vaak zag ik lähme, wanneer te lang afgebonden
was en het veulen dan af en toe nog bloedde. Ook in enkele gevallen,
waarbij de navel spontaan afgebroken was, doch eenigszins vezelig, waar-
door een necrotisch stukje ontstond, zag ik lähme optreden. Ook zag ik
nog wel eens navelinfectie bij iets te vroeg geboren veulens, doordat de
merrie in het laatst der drachtigheid bv. te hard had gewerkt. De sluiting
van den navel was dan vaak ook niet zoo normaal.

Tenslotte zou ik in een heel enkel geval een infectie per os niet uit willen
sluiten, omdat het soms voorkomt, dat veulens van 8—10 weken lähme
krijgen, terwijl er van een navelinfectie nooit iets te bespeuren is geweest
en een intra-uterine infectie in zoo\'n geval geheel niet aan te nemen is.
In sommige gevallen trad toch nog wel lähme op, als na de seruminspuiting
den eersten dag, eenige dagen er na een navelinfectie zich voordeed.

Ik acht het dan ook het beste, den navel zoo mogelijk af te binden
3 ä 4 cm van den buikwand af, zoo strak mogelijk met een schoon plat
lintje en de navelstomp goed te desinfecteercn.

KORT, VOORLOOPIG VERSLAG VAN HET PARATUBER-
CULOSE-ONDERZOEK OVER 1200 GEVALLEN VAN CHRO-
NISCHE ENTERITIS BIJ RUNDEREN GEDURENDE DE JAREN
1936 TOT EN MET 1939

Naar aanleiding van het veelvuldig voorkomen van de diagnose chro-
nische enteritis, gesteld bij runderen, geslacht aan het Openbaar Slachthuis
te Rotterdam en bij runderen, geslacht in de tot den keuringskring
Rotterdam behoorende gemeenten, is een nader anatomisch en histologisch
onderzoek naar het voorkomen van paratuberculose als oorzaak der
chronische enteritis ingesteld.

Reeds bij een eerste, oppervlakkige beschouwing van het materiaal over
het jaar 1935, werd de indruk verkregen, dat para-tuberculose in zeer
veel gevallen als de specifieke oorzaak der chronische enteritis moest worden
aangemerkt.

Deze indruk werd versterkt, doordat in meerdere gevallen een uitstrijkje
uit de lnn. mesenterici (lglae. mesentericae) gemaakt en volgens Ziehl-
Neelsen gekleurd, veelal de aanwezigheid van zuurvaste staafjes te zien gaf.

Medio 1935 werd met een systematisch onderzoek door middel van
histologische preparaten in het nieuw ingerichte laboratorium van het
Openbaar Slachthuis begonnen. Mijn medewerkers, de Chefs van het
laboratorium, tot einde 1937 Dr. P. J. van Endt en van 1938 tot heden
collega J. I. Terpstra, hebben het vele materiaal met groote toewijding
bestudeerd. Een groote massa histologische preparaten zijn voor dit onder-
zoek door het laboratoriumpersoncel op fraaie wijze vervaardigd.

Bovendien is van alle gevallen nog voldoende materiaal in formaline-
oplossing of in paraffine ingesloten bewaard gebleven voor eventueele
controle en nadere bestudeering.

Van de zijde der Veterinaire Hoofdinspectie van de Volksgezondheid
werd voor deze ziekte belangstelling getoond, hetgeen moge blijken uit
het schrijven van den Inspecteur voor de Volksgezondheid d.d. 21 Januari
1936, No. 112 V, waarbij aan Hoofden van Keuringsdiensten werd
verzocht, bij de zgn. „kwartaalstaten" van de keuringsdiensten opgave
te verstrekken van het aantal voorgekomen gevallen van paratuberculose.

Doel van het onderzoek was dus in de eerste plaats te weten, of de
chronische enteritis in een groot percentage der gevallen inderdaad ver-
oorzaakt werd door een paratuberculose-infectie. Tevens zouden bij
controleeren van een groot aantal gevallen over een eenigszins langdurig
tijdvak aan het Openbaar Slachthuis te Rotterdam, hieruit allicht con-
clusies te trekken zijn over den stand van de paratuberculose-infectie in
een voor ons land veerijk gebied.

De in den keuringskring Rotterdam geslachte runderen namelijk zijn
voor het grootste deel afkomstig van de Rotterdamsche Veemarkt, welke
het vee in hoofdzaak toegezonden krijgt uit de provincie Zuid-Holland,

het westelijk deel der provincie Utrecht, de Zuid-Hollandschc eilanden
en westelijk Noord-Brabant.

In de tweede plaats werd gehoopt, dat door bestudeering van diverse
deelen van het darmkanaal, alsmede door controleering van lever en lever-
klier, inzicht verkregen kon worden in de verspreiding der paratuberkel-
bacillen in de genoemde deelen.

Inzicht hierin zou namelijk nuttig kunnen zijn met het oog op het
stellen der diagnose in de praktijk.

Tevens kon bij een dergelijk uitgebreid onderzoek nagegaan worden,
of tuberculose en paratuberculose elkaar wederzijds beïnvloeden. Tenslotte
was er nog een, zij het ook een meer algemeen geldend motief, dat leidde
tot een onderzoek als dit.

Aan den Inspecteur der Volksgezondheid moet steeds na zeker tijdvak
bericht worden, welke afwijkingen bij de keuring van slachtdieren zijn
geconstateerd. Dit is een zeer nuttige bepaling, welke o.m. bevorderlijk
kan zijn om den Veeartsenijkundigen Dienst in te lichten over den stand
van infectie- en andere ziekten in ons land. Toch, hoe nuttig ook, voor
een groot abattoir met een goed geoutilleerd laboratorium, lijkt deze
bepaling wel eens wat gering.

Wanneer men meerdere jaren zijn werkkring aan een groot slachthuis
heeft en niet alleen hygiënisch denkt, maar zich ook bewust is, dat er nog
zoo iets bestaat als bestrijding van dierziekten, dan zal men bij het ver-
dwijnen van het vele afwijkende materiaal in de confiscaattrommels wel
eens gedacht hebben : wat een groote massa studiemateriaal gaat hier
verloren.

„Het Slachthuis" moet niet alleen een sociaal-hygiënisch, doch ook
een sociaal-economisch begrip vertegenwoordigen, in dien zin, dat de
veearts-bacterioloog, verbonden aan het slachthuis, wel degelijk actief
mede behoort te werken aan bestrijding van de dierziekten.

Echter ontbreekt hier een centrale regeling voor wat betreft de alge-
meene vraagstukken, die om een oplossing vragen op bacteriologisch,
pathologisch en anatomisch terrein.

Nauw, goed georganiseerd contact tusschen de centrale leiding der
Veterinaire Staatsdiensten en hun wetenschappelijke onderzoekings-
instituten eenerzijds en dc goed geoutilleerde laboratoria der slachthuizen
anderzijds, behoort zoo spoedig mogelijk tot stand te worden gebracht,
waarbij geen welwillendheid van abattoirdirecteuren behoeft te worden
gevraagd, doch verplichtingen kunnen worden opgelegd.

Ook op grond van dergelijke overwegingen heb ik tot een onderzoek
als het volgende besloten en gezien de hiernavolgende resultaten ben ik
er vast van overtuigd, dat het belang van een massale bestudeering en
rationeele bestrijding van deze zie kte niet sterk genoeg naar voren kan
worden gebracht.

Elk dier, dat bij de levende keuring vermoeden gaf lijdende te zijn aan
een chronische enteritis, werd onder bepaalde voorwaarden geslacht
(voorwaardelijke slachtvergunning). Van deze dieren, evenals van die,
welke bij de keuring na het slachten verschijnselen te zien gaven van het
bestaan van een chronische enteritis, werden van de ileo-caecale klep met
bijbehoorende lymphklier (c.q. In. mesentericus), rectum, een willekeurig

veranderd darmstuk, lever en leverklier, deelen uitgesneden en histologisch
onderzocht.

Juist deze deelen werden onderzocht, omdat reeds lang bekend was,
dat vooral in de ileo-caecale klep veelal de karakteristieke laesies tengevolge
van paratuberculose optreden. Bovendien wordt bij het stellen der diagnose
na het slachten veelal gebruik gemaakt van uitstrijkjes uit de mesenteriale
klier en rectum. Verder is de lever met bijbehoorende lymphklier het
orgaan, waar schadelijke invloeden vanuit den darm worden geneutra-
liseerd.

Een willekeurig veranderd darmstuk werd uitgesneden om alleen te
worden onderzocht als geen der overige deelen na histologisch ondeizoek
positieve aanwijzingen gaven. De onderzochte gevallen varieeren van
macroscopisch nauwelijks tot macroscopisch duidelijk zichtbare afwij-
kingen. Van de genoemde deelen werden na fixatie paraffine-coupes
gemaakt, welke gekleurd werden volgens Ziehi.-Neelsen. Het kleuren
van deze coupes vereischt de noodige vaardigheid. Zij worden namelijk
spoedig te blauw ofte rood, waardoor het onderzoek ten zeerste bemoeilijkt
wordt. In het begin werden naast deze coupes steeds coupes gekleurd met
haemaluin-eosine en volgens van Gieson. Waar dit laatste geen bijzondere
voordeelen bood, omdat in de goedgekleurde Ziehl-Neelsen-coupes
histologische veranderingen eveneens voldoende zijn waar te nemen, is
de kleuring ten slotte tot die volgens Ziehl-Neelsen beperkt gebleven.

Van elk histologisch onderzocht geval werden ten slotte genoteerd, de
macroscopisch waarneembare veranderingen tengevolge van een t.b.c.-
infectie.

In de jaren 1936, 1937, 1938 en 1939 werden in totaal 1200 runderen,
1 schaap en 1 geit aan een nauwkeurig onderzoek onderwoipen.

Bij het beoordeelen der praeparaten werd in de eerste plaats gezocht
naar paratuberkel-bacillen, daarnaast naar specifieke veranderingen.
Veelal wordt in de positieve gevallen reeds bij kleine vergrooting een
aantal roode vlekjes gevonden, die bij immersie-vergrocjting uit hoopjes
korte, zuurvastc bacillen blijken te bestaan. Deze staafjes zijn soms als
zoodanig moeilijk te herkennen. De oorzaak hiervan ligt eenerzijds
ongetwijfeld in het feit, dat zij dicht op elkaar liggen, terwijl anderzijds
regressieve veranderingen aan de bacillen, tengevolge van de reactie van
den gastheer, hiervoor verantwoordelijk zijn te stellen, zoodat deze als
een roode, korrelige massa te zien zijn. Dc histologische veranderingen in
de verschillende weefsels zijn op te vatten als een progressieve verandering
bij uitnemendheid. De vermeerdering van weefsel, die reeds bij macros-
copische beschouwing duidelijk was, blijkt het gevolg te zijn van een meer
of minder diffuse, cellige iufiltratie. Kenmerkend voor dit infiltraat is in
de eerste plaats het op den voorgrond treden van epithclioide cellen,
lymphocyten en reuzencellen, terwijl plasmacellen vaak ook in groote
hoeveelheid aanwezig zijn. Vaak ligt dit infiltraat scherp geaccentueerd
in de weefsels en valt reeds bij eenige uitbreiding bij kleine vergrooting
op, doordat het op den voorgrond treden van epithelioide cellen een
eenigszins bleeke kleur doet ontstaan.

Op deze wijze onderzocht, werden van de 1200 gevallen bij runderen
1015 positief bevonden.

Gaat men na, welke onderzochte deelen (uitgezonderd lever en lever-
klier) hierbij positief bevonden werden, dan blijkt dat :

Bovendien werd in 10,8 % der gevallen de klep alleen, in 6,6 % de klier
alleen, in 2,3 % de darm alleen en in 0,6 % het rectum alleen positief
bevonden.

Uit dit alles blijkt dus, dat bij het histologisch onderzoek voor de
diagnose-stelling het belangrijkste was de ileocaecale klep, terwijl daarna de
darmklier en pas in laatste instantie het rectum in aanmerking moet komen.

Het is bekend, dat tuberculose en para-tuberculose vaak naast elkaar
voorkomen. De tuberculose is dikwijls een toevallige bevinding bij het
postmortem onderzoek en maakt dan als regel den indruk van niet-floriden
aard te zijn.

Uit de aan het Openbaar Slachthuis verzamelde gegevens over de jaren
1936 tot en met 1939 blijkt nu, dat bij 147.124 runderen in 27,3 % tuber-
culose voorkwam, terwijl dit percentage bij de 1015 aan paratuberculose
lijdende runderen 36 % bedroeg. Hieruit blijkt dus, dat het lijden aan
paratuberculose het aangetast worden door tuberculose niet in den weg
staat. Bi j het vergelijken dezer percentages moet echter wel worden bedacht,
dat bij het aanwezig zijn van tuberculose de resistentie van het individu
tegenover andere infecties, b.v. para-tuberculose, natuurlijk ongunstig
beïnvloed wordt.

Bij macroscopisch onderzoek vindt men in gevallen van para-tuberculose
weinig of geen veranderingen aan lever of leverklier. Het mag zijn, dat
deze iets atrophisch schijnt, soms een meer geelbruin aspect vertoont,
maar duidelijk waarneembare, specifieke veranderingen ontbreken.

Op een gegeven moment echter viel het op, dat in één geval bij micros-
copisch onderzoek in de levereilandjes meerdere op tuberkels gelijkende
veranderingen voorkwamen, hoewel in dit geval genoteerd was, dat bij
de geslachte keuring macroscopisch geen veranderingen tengevolge van
tuberculose waren aangetroffen.

Aanvankelijk werd verondersteld, dat dusdanige veranderingen aan de
aandacht moesten zijn ontsnapt.

Echter, toen eenmaal op deze zoogenaamde tuberkels de aandacht was
gevallen, bleken deze in gevallen van para-tuberculose, waarmee tegelijker-

tijd al of niet een tuberculeuze infectie gepaard ging, veelvuldig voor te
komen, zoowel in het parenchym als in het interstitium, zoodat de vraag
rees, of inderdaad deze afwijkingen aan de para-tuberculeuze infectie
moesten worden toegeschreven. Bij minitieus onderzoek werden af en toe
in de haardjes wel eens zuurvaste bacillen of roodbruinachtige pigment-
korreltjes gezien, doch deze konden evengoed op tuberculose wijzen.
Tegen tuberculose pleitte echter het totaal gemis van verval in de haardjes.

Slechts het proefdier en de cultuur konden hier uitkomst brengen.
Ook uit een vleesch-hygiënisch oogpunt gezien, was het van het aller-
grootste belang, dat hier de diagnose paratuberculose met zekerheid kon
worden gesteld.

Gevolg van een en ander was, dat besloten werd in een aantal gevallen
gedeelten der levers en van het darmkanaal op voedingsbodems te enten
en caviae met leverextracten en leverklier-extracten in te spuiten. Geënt
werd op de wijze, zooals deze door Dr. F. C. Minett aan ons was gead-
viseerd.

Verdachte deelen van het digestie-apparaat onder den waterkraan
afspoelen. Zeer zorgvuldig spoelen en met de vingers nawrijven. Deelen
van het slijmvlies en vanuit het inwendige der lever met mes afschrapen
en in afzonderlijke mortieren met een weinig steriel zand fijnwrijven eerst
zonder, daarna onder langzame toevoeging van phys. NaCl-opl.

Hierna het geheel eenige minuten laten staan, tot het zand sedimen-
teert, waarna de bovenstaande suspensie in twee centrifuge-buizen wordt
verdeeld. Bij de eene buis een gelijke hoeveelheid 20 % antiformine en
bij de andere een zelfde hoeveelheid van 40 % voegen, zoodat de uit-
eindelijke antiformine-concentraties zijn 10 en 20 %. De buizen met
gummistop gesloten en daarna bij kamertemperatuur 30 minuten geschud.
Hierna de inhoud der afzonderlijke buizen gedurende 5 minuten op 2000
toeren gecentrifugeerd. De bovenstaande vloeistof weggespoeld en het
sediment twee maal uitgewasschen, waarna het bezinksel tenslotte geënt
werd.

Aldus behandeld, werd in vele gevallen geënt uit darmklier, lever en
soms uit nog andere organen, terwijl daarnaast caviae geïnjicieerd werden
met lever-extract. Achteraf bleek bij histologisch onderzoek dat in 20
dezer gevallen in de levers de specifickc veranderingen waren waar-
genomen. Na verloop van 5 tot 8 weken bleken in 9 dezer gevallen de
culturen van darm en/of darmklier een duidelijken groei van paratuberkel-
bacillen aan te wijzen, terwijl die van de lever telkens 5 maal positief waren.

Geen der caviae, geïnjicieerd met leverextract stierf aan tuberculose,
terwijl ook overigens bij geen enkele sectieveranderingen werden waar-
genomen, die aan tuberculose konden worden toegeschreven.

Geconcludeerd mocht dus worden, dat de waargenomen veranderingen der levers
met het gevolg waren van een tuberculeuze, doch wel van een paratuberculeuze infectie.

In 1938 en 1939 werden in 474 gevallen van paratuberculose 110 X levers
gevonden met pseudotuberkels.

Ook in de leverklier werden de specifieke veranderingen herhaaldelijk
waargenomen, toch waren deze hier in den regel niet zoo duidelijk, mis-
schien ook mede, doordat het onderzoek der levers gemakkelijker valt
door den gelijkmatigen en overzichtelijken bouw der levereilandjes.

Desalniettemin werden in 1938 en 1939 in totaal 70 leverklieren positief bevonden.

Hoewel bij een transport van paratuberkelbacillen gewoonlijk aan de
lymphogene verspreiding de grootste rol wordt toegekend, moet bij de
infectie der lever in de eerste plaats aan een infectie via de vena portae
worden gedacht. Hiervoor pleiten de histologische veranderingen. Niet
alleen zijn over het algemeen de veranderingen der lever meer uitgebreid
dan in de leverklier, maar meerdere malen zijn in capillairen, venulae
en centraalvenen der lever paratuberkelbacillen aangetroffen en zijn in
den wand der venen specifieke veranderingen gezien, die soms paratuber-
kelbacillen bevatten.

Vei ondersteld wordt, dat bij de vorming der haardjes de reticulo-
endotheelcellen der levers bij hun anti-bacterieele werkzaamheid sterk
opzwellen niet alleen, want veelvuldig zijn deze in de geheele lever met
pseudo-tuberkels gezwollen, maar zich tevens circumscript ophoopen op
die plaatsen, waar het gevaar het grootst is, respectievelijk het meest
bacteriën voorkomen. De ingesloten levercellen gaan ten gronde, terwijl
dit bij de direct aangrenzende niet altijd het geval is.

In de haardjes zijn de contouren van het protoplasma der levercellen
dikwijls nog vaag te zien.

Rondom en tusschen de epithelioide cellen hoopen zich in wisselend
aantal lymphocyten op, terwijl in het inwendige der haardjes meerdere
malen ook nog reuzencel-formaties voorkomen.

In enkele gevallen werden duidelijk zuurvaste bacillen in het proto-
plasma der levercellen, die in de haardjes der cellen besloten lagen, gezien,
terwijl de kern pycnotische tot degeneratieve verschijnselen vertoonde.
Meerdere malen ook ziet men in de levercellen binnen en rondom de
haardjes pigment, dat meer of minder zuurvast is, terwijl het tevens opvalt,
dat in het gros der levercellen in een willekeurig geval van paratuberculose
gewoonlijk veel pigment voorkomt, dat meestal niet zuurvast is.

Als residu van bacteriën, dan wel als specifieke uiting van een abnormale
functie ?

Bij het bekijken van meerdere preparaten zou men haast besluiten tot
het eerste, doch zekerheid hieromtrent hebben wij niet, alhoewel bij het
controleeren der para-tuberculose-culturen meerdere malen is gebleken,
dat binnen één kolonie de zuurvastheid der bacillen sterk kan schommelen,
respectievelijk verloren kan gaan.

Gaat men tenslotte na, in welke gevallen van paratuberculose de lever
en leverklier positief bevonden werden, dan blijkt het voorkomen hiervan
niet alleen in de ernstige gevallen, maar ook bij de minder ernstige, waarbij
de bactericrijkdom en de uitgebreidheid der histologische veranderingen
slechts matig zijn.

Tevens blijkt, dat de leverafwijkingen evengoed voorkomen in die
gevallen, in welke naast een paratuberculeuze een tuberculeuze infectie
aanwezig is, als in die, waarbij in het geheel geen verschijnselen van een
tuberculeuze infectie worden waargenomen.

Gedachtig aan de proeven van Alexejeff Goloff, die in 4 gevallen
van para-tuberculose bij bacterioscopisch onderzoek paratuberkelbacillen
vond in verschillende parenchymateuze organen, lymphklieren en bloed,
werd een enkele maal ook de milt in het onderzoek betrokken.

In één geval werden inderdaad eenige duidelijke kolonies van para-
tuberkelbacillen uit de milt gekweekt.

Tenslotte nog de vraag, hoe moet met de lever bij gevallen van para-
tuberculose gehandeld worden, bij de geslachte keuring ?

Mijn meening hierover heb ik reeds ruim 9 jaar geleden in één van
mijn stellingen vastgelegd, n.1. dat bij vermagerde dieren, lijdende aan
paratuberculose, behalve de darmen en mesenteriale lymphklier, ook de
longen en de lever moesten worden afgekeurd.

Ik geloof, dat de resultaten van dit leveronderzoek meerderen vorm aan
de toenmaals geuite bewering geven.

Deze besproken levers n.1., waarin de z.g. pseudotuberkels worden
aangetroffen, moeten uit een vleeschhygiënisch oogpunt bezien, als kiem-
houdend worden beschouwd.

Waar echter de haardsgewijze veranderingen steeds beneden het
macroscopisch zichtbare blijven, is het aan de hand van de bestaande
voorschriften niet mogelijk tot afkeuring over te gaan.

In de volgens Ziehl-Neelsen gekleurde coupes is de diagnose para-
tuberculose, dank zij de sterke infectie met de typische, zuurvaste bacillen
en de bijzondere, histologische veranderingen, in den regel erg gemakkelijk
te stellen. Lastiger wordt het geval, wanneer maar weinig bacillen te
vinden zijn en de histologische veranderingen niet zoo sterk uitgesproken
zijn. Toch zal men in den regel bij goed en voortdurend doorzoeken van
meerdere gezichtsvelden, door het plaatselijk duidelijker naar voren treden
van de genoemde criteria, in zulke „verdachte gevallen" wel tot een
positieve diagnose kunnen geraken.

Als men nu nagaat, hoe de positieve aanwijzingen zich in de onder-
zochte weefsels verhouden, dan kan zeer in het algemeen worden gezegd,
dat wat betreft de ileo-caecale klep, in de mucosa meer paratuberkel-
bacillen worden aangetroffen en de specifiek histologische afwijkingen
meer uitgebreid zijn dan in de sub-mucosa ; dat in de rand-sinus der
mesenteriale lymphklieren bacteriën en velden van epithelioide cellen en
reuzencellen meer op den voorgrond treden dan in de mergsinus en dat
ten opzichte van de lever de leverklier minder pseudo-tuberkels bevat.

Ook al weer zeer in het algemeen geldt, dat de veelvuldigheid en duide-
lijkheid van het positief zijn in de ileo-caecale klep grooter is dan in de
darmklier en deze op haar beurt weer grooter dan in de lever, terwijl de
leverklier het minst vaak positieve kenmerken aanwijst.

Daarnaast ziet men meerdere malen, dat wat betreft de darm (ileo-
caecale klep en rectum) in de sub-mucosa de bacterieele en histologische
veranderingen vrij uitgebreid zijn, terwijl alleen het oppervlakkige laagje
der mucosa vrij veel paratuberkelbacillen bevat en het daaronder liggende
weefsel der mucosa geen bacillen en geen of weinig duidelijk specifieke
veranderingen vertoont. Tevens blijkt, dat op den weg der voortschrijdende
infectie (darm-klier-lever) de duidelijkheid en de veelheid der bacillen
afneemt, de hoeveelheid meer of minder zuurvast pigment toeneemt.

Een en ander is, zoo meenen wij te mogen concludeeren, morphologische uitdrukking
van genezing en herhaalde infectie.

In tegenstelling hiermede schijnt te zijn de waarneming der klinici,
die paratuberculose als een ongeneeslijke ziekte beschouwen, waarbij het
betreffende individu cachectisch te gronde gaat. Slechts een enkel goed

gecontroleerd geval staat hier tegenover, waarbij van genezing of duur-
zame verbetering van den algemeenen toestand wordt gesproken.

Het lijkt meer dan waarschijnlijk, dat de schijnbare tegenspraak tusschen de
histologische en klinische waarneming geweten moet worden aan de herhaald optredende
herinfecties.

In de laatste jaren zijn vooral door Vallée en Rinjard duizenden
runderen tegen paratuberculose gevaccineerd door deze in te spuiten
met een bepaalde suspensie van paratuberkelbacillen. Ook in ons land
wordt hier en daar deze bestrijdingswijze toegepast. Over de resultaten
dezer bestrijding is mij niets bekend. Echter, het lijkt op zijn minst
onwaarschijnlijk, dat het succes van een dergelijke enting alleen in de
praktijk groot kan zijn.

Van nature toch, is de weerstand van het rund tegen de paratuberkel-
bacillen groot — getuige de sterk uitgesproken productiviteit der ont-
steking, de snelle vermindering van het aantal bacillen op den infectieweg
en de uniformiteit in de histologische verhoudingen bij de verschillende
individuen —, zoodat moeilijk in te zien is, dat men door het aanbrengen
van een paratuberculose-haard een immuniteit zou kunnen opwekken,
die de natuurlijke resistentie te boven gaat.

Beslissend voor een gunstig resultaat van een bestrijding, lijkt dan ook in de eerste
plaats te zijn het tegengaan der infectie, in laatste instantie het beïnvloeden van de
paratuberkelbacillen in het darmkanaal.

Preciese gegevens omtrent de hoeveelheid van voorkomen in Nederland
zijn, doordat de ziekte niet in de Veewet is opgenomen, niet aanwezig.

Behoudens het feit, dat de verschillende schrijvers veronderstellen, dat
de ziekte in ons land in verschillende landstreken een groote schadepost
voor den veestapel beteekent, blijkt, dat in de laatste jaren aan de diverse
laboratoria een stijgend aantal materiaal ter onderzoek op paratuberculose
wordt ingezonden.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van het aantal monsters faeces
dat gedurende de laatste 10 jaren ter onderzoek werd ingezonden aan de
Rijksseruminrichting (in jaarverslagen 1930—1939)- Tevens wordt hierbij
opgegeven het aantal en het % der positieve monsters. Uit deze tabel
blijkt, dat het aantal monsters sterk gestegen is.

Om dezelfde redenen wordt aangenomen, dat de ziekte in Friesland en
Zuid-Holland eerder toe- dan afneemt.

Zooals in den aanvang reeds werd gezegd, mag voor de aan het Open-
baar Slachthuis onderzochte gevallen aangenomen worden, dat deze in
hoofdzaak stammen uit de provincie Zuid-Holland, westelijk deel der
provincie Utrecht, westelijk deel van Noord-Brabant en de Zuid-Hol-
landsche eilanden. Dit geldt echter slechts ten deele voor het jaar 1939.

In een belangrijk deel van dit jaar fungeerde namelijk het Abattoir te
Rotterdam tevens als Etappenslachterij voor het gemobiliseerde leger.
Zeer vele runderen zijn in dat jaar vanuit andere landstreken hier aan-
gevoerd. Dit zal zeker een van de redenen zijn, waarom het percentage
positieven van het aantal geslachte runderen in dat jaar zoo zeer terug-
geloopen is.

Dit percentage bedroeg voor het jaar 1939 0.33 % tegenover resp. voor
de jaren 1936, 1937 en 1938 0.85%, 0,85% en 1.101 %.

Voor de beoordeeling van de vraag of paratuberculose in het genoemde
gebied toegenomen is, moet beschouwing van het jaar 1939 geheel achter-
wege blijven en dan blijkt uit een vergelijking der cijfers uit de voorgaande
jaren, dat een tendenz van stijging zeer zeker aanwezig is.

Kan nu aangenomen worden, dat in het genoemde gebied ruim 1 %
van het aantal runderen in het jaar 1939 lijdende was aan paratuberculose ?

De waarheid zal wel aldus zijn, dat in bepaalde streken binnen dit
gebied, (waarschijnlijk z.g. weidegebied van Zuid-Holland) dit percentage
veel hooger moet worden geschat, terwijl de ziekte in andere deelen niet
of vrijwel niet zal voorkomen.

Rest tenslotte nog te vermelden, dat tijdens den duur van het onderzoek
1 schaap en 1 geit werden onderzocht.

Bij de geslachte keuring van het schaap viel op, dat een groot gedeelte
van het darmkanaal een enorme verdikking vertoonde aan den wand.

Verval werd niet waargenomen. De mesenteriale lymphklieren waren
vergroot en bleken op doorsnee vochtig, terwijl de randzöne massief en
witachtig was.

Tijdens het leven werd bij de geit reeds een sterke vermagering gecon-
stateerd. Overigens kon bij de geslachte keuring geen enkele duidelijk
organische afwijking worden gevonden, behalve dat meerdere mesen-
teriale lymphklieren gezwollen waren. Haardsgewijze veranderingen
hierin werden ook op doorsnee niet aangetroffen, van de sneevlakte vloeide
veel vocht. Het histologisch onderzoek gaf in beide gevallen een zeer
duidelijke, positieve diagnose. Het beeld leek in vele opzichten op het
klassieke beeld van de paratuberculose van het rund. In de oppervlakkige
lagen der mucosa werden zeer veel paratuberkelbacillen aangetroffen.

Als bijzonderheid zij nog vermeld, dat bij het schaap geen reuzencellen
werden aangetroffen en dat de lever en de leverklier van de geit sterk
positief werden bevonden door den rijkdom aan para tuberkelbacillen.

Voor wat betreft het contact tusschen de Rijksseruminrichting, het
Rijksonderzoekingsinstituut bij uitnemendheid en den dienst van het
Openbaar Slachthuis, dit is kortgeleden op initiatief van den Directeur

van de Rijksseruminrichting Dr. B. J. C. te Hennepe reeds tot stand
gekomen. De Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst heeft deze
samenwerking zeer toegejuicht.

Daar alle slachtingen thans in opdracht van de Nederlandsche Vee-
houderij Centrale geschieden, zal het mogelijk zijn, met medewerking
van de bevoegde instanties van alle runderen, welke als verdacht van
lijdende te zijn aan een chronische enteritis bij de levende keuring worden
aangehouden, de slachting nog eenigen tijd uit te stellen in het belang
van de bestudeering van de diagnostiek en bestrijding der paratuberculose.

Ook kunnen dieren, aangevoerd op andere plaatsen in Zuid-Holland
gelegen, naar het bestrijdingscentrum Rotterdam worden gedirigeerd,
teneinde zoo min mogelijk waardevol materiaal voor deze studie verloren
te laten gaan.

De Rijksseruminrichting zal dan de dieren met diarrhee of andere
verschijnselen, als vermagering, dor haarkleed, enz., welke een voor-
waardelijke vergunning tot slachting hebben gekregen, aan een verge-
lijkend onderzoek onderwerpen, naast een uitgebreid klinisch onderzoek,
naar de waarde van verschillende biologische reacties (paratuberculine,
bovine-, vogel- e.a. tuberculine).

De herkomst van de lijdende runderen kan worden opgespoord en de
medewerking van cle practiseerende veeartsen kan niet worden ontbeerd,
teneinde de bestrijding op de besmette boerderij zoo energiek mogelijk
aan te pakken. De Inspecteurs van den Veeartsenijkundigen Dienst zouden
door hun bemiddeling dit ten zeerste kunnen bevorderen.

Waarschijnlijk is het thans mogelijk nog meer rationeel in te grijpen
door alle op een hoogwaardige Johnine reageerende dieren eenigen tijd
vet te mesten en te slachten (subsidie).

Naast herhaald mestonderzoek is ook bloedonderzoek toe te passen
en verder is mogelijk de werking van verschillende medicijnen te bestu-
deeren, welke zoowel vanuit den bloedstroom als vanuit den darm de
zuurvaste bacillen trachten te vernietigen. Ook het onderzoek of het
serum van dieren, welke na diarrhee weer in goeden voedingstoestand
gaan verkeeren, geneeskrachtige werking heeft bij aan sterke diarrhee
lijdende dieren.

Allerlei vragen doen zich voor, welke hier slechts zeer schematisch
kunnen worden aangestipt en welke zeer zeker tot een oplossing zullen
kunnen worden gebracht.

De centrale regeling geve ons een goed omschreven overzicht van die
punten der ziekte, welke voor een schema van bestrijding in aanmerking
komen.

Het onderzoekcentrum te Rotterdam zal door het vele materiaal, dat hier
in de toekomst kan worden aangevoerd, de gegevens verschaffen voor de
verschillende centra van bestrijding van de paratuberculose, welke in ons
land kunnen worden opgericht.

Voorloopig zien wij als voornaamste bestrijdingscentra naast Rotterdam,
de Gezondheidsdienst voor vee in Friesland en het laboratorium van het
Openbaar Slachthuis te Leeuwarden en verder de Gezondheidsdienst
voor vee in Noord-Holland in samenwerking met het Openbaar Slacht-
huis te Amsterdam of Alkmaar en andere diensten en laboratoria, die
ervoor in aanmerking komen.

Deze centra zouden, wanneer een centrale regeling zou zijn tot stand
gekomen, zeer nuttig werkzaam kunnen zijn in het belang der bestrijding
van deze gevaarlijke ziekte, welke den boer als zoodanig direct ten goede
kan komen.

Wanneer na het hieivoren genoemde onderzoek voldoende gegevens
zijn verzameld, kunnen de dieren worden gedood en vangt het onderzoek
na de slachting aan.

Een uitgebreid bacterioscopisch onderzoek volgens verschillende werk-
wijzen behoort te worden ingesteld, waarbij aan het macroscopisch en
microscopisch onderzoek groote zorg moet worden besteed. Nog meer
organen (longen, milt, nieren, lymphklieren en meerdere darmgedeelten)
moeten in het histologisch onderzoek worden betrokken.

Een groot aantal paratuberkelbacillenstammen kunnen worden geïso-
leerd, teneinde een Johnine (paratuberculine) te verkrijgen, welke hoog-
waardig en specifiek is. De groeibevorderende en groeibelemmerende
factoren kunnen worden bestudeerd.

Ook hier bij het laboratoriumonderzoek na de slachting geve de centrale
regeling de richtlijnen aan.

Het komt mij nog steeds noodzakelijk voor in de toekomst de para-
tuberculose te brengen onder artikel 45 van de Veewet, zoodat het in de
allereerste plaats mogelijk moet zijn het vervoeren van klinisch zieke dieren,
anders dan naar de slachtplaats, te kunnen verbieden.

Wanneer eenmaal de paratuberculose onder de besmettelijke ziekten
zal zijn ondergebracht, kan de noodzakelijkheid worden overwogen om
de aangifte te verplichten van dieren, welke aan diarrhee lijden.

Dit uitvoerig systematisch onderzoek van 1015 positieve gevallen van
paratuberculose bij runderen, waarbij tevens nog komen een geval van
een schaap en van een geit, is een voortzetting van het werk in 1932
begonnen voor wat betreft het onderzoek na het slachten.

Uit het histologisch onderzoek blijkt, dat voor de diagnose-stelling het
belangrijkste is de ileocaecale klep, daarna volgt de darmklier en eerst in
laatste instantie kan het rectum in aanmerking worden gebracht.

Van de 147.124 runderen, welke in de jaren 1936—1939 werden geslacht
blijkt, dat bij 27,3 % tuberculose voorkwam, terwijl dit percentage bij de
1015 aan paratuberculose lijdende dieren 36 % bedroeg.

In de lever en leverklier werden meerdere op tuberkels gelijkende
veranderingen gevonden. In deze zgn. pseudo-tuberkels werden zuur-
vaste bacillen of roodbruinachtige pigmentkorreltjes aangetroffen. Er
was een totaal gemis aan verval in deze haardjes.

De differentieeldiagnose tuberculose of paratuberculose werd door
proefdier en cultuur gesteld.

In de jaren 1938 en 1939 werden bij 474 gevallen van paratuberculose
110 levers gevonden met afwijkingen, die aan paratuberculose moesten
worden toegeschreven.

De uitspraak lijkt gewettigd, dat de paratuberculose niet alleen voor
genezing vatbaar is, maar inderdaad ook geneest.

Er wordt op gewezen, dat de wederstand van het rund tegenover de
paratuberkelbacillen groot is, gezien de sterk uitgesproken productiviteit
der ontsteking, de snelle vermindering van het aantal bacillen op den
infectieweg (darm, -klier, lever, -klier) en in de uniformiteit in de histo-
logische veranderingen bij de verschillende individuen.

Op grond hiervan lijkt het mij niet zeer waarschijnlijk, dat volgens de
door Vallée en Rinjard gepropageerde bestrijdingsmethode de natuur-
lijke immuniteit van het rund zal kunnen worden verhoogd.

De onderzochte runderen stammen in hoofdzaak uit de provincie
Zuid-Holland, westelijk deel der provincie Utrecht, westelijk deel van
Noord-Brabant en Zuid-Hollandsche eilanden.

Op initiatief van den Directeur van de Rijks Seruminrichting worden
plannen tot samenwerking voorbereid, teneinde te geraken tot een grondige
studie van deze ziekte, opdat zoo spoedig mogelijk onder een centrale
regeling, een intensieve bestrijding van deze gevaarlijke ziekte ter hand
genomen kan worden.

Die vorstehende systematische Untersuchung von 1015 positiven Fällen von Para-
tuberkulose bei Rindern, zu denen ausserdem noch je ein Fall bei einem Schaf und
einer Ziege kommen, ist eine Fortsetzung einer Arbeit, die im Jahre 1932 über die
Untersuchung nach dem- Schlachten begonnen wurde.

Die histologische Untersuchung zeigt, dass für die Stellung der Diagnose die
ileocaecale Klappe am wichtigsten ist, dann folgt die Darmdrüse und erst zuletzt kommt
das Rectum in Frage.

Von den 147.124 Rinder, die in den Jahien 1936—1939 geschlachtet wurden,
erwiesen sich 27,3% als tuberkulös, während dieser Prozentsatz bei den 1015 an
Paratuberkulöse leidenden Tieren 36 % betrug.

In der Leber und Leberdrüse wurden mehrere Tuberkeln ähnelnde Veränderungen
gefunden. In diesen sog. Pseudotuberkeln wurden säurefeste Bazillen oder rotbraune
Pigmentkörner beobachtet. Es fehlte völlig ein Zerfall in diesen Hcrdchen.

Die Differenzialdiagnose Tuberkulose oder Paratuberkulose wurde durch Versuchs-
tiere und durch Kultur gestellt.

In den Jahren 1938 und 1939 wurden in 474 Fällen von Paratuberkulose 110 Leber
gefunden mit Abweichungen, die der Paratuberkulose zugeschrieben weiden mussten.
Ausserdem erwiesen sich in demselben Zeitraum 70 Leberdrüsen als positiv.

Die Feststellung scheint berechtigt, dass die Paratuberkulose nicht allein heilbar ist,
sondern auch tatsächlich abheilt. Der scheinbare Widerspruch in der Meinung von
Klinikern muss durch das Vorkommen wiederholter Nachinfektionen erklärt werden.

Es wird darauf hingewiesen, dass der Widerstand des Rindes gegenüber den Para-
tuberkulosebazillen gross ist, wenn man die sehi ausgesprochene Produktivität der
Entzündung berücksichtigt, die schnelle Verminderung der Anzahl Bazillen auf dem
Infektionswege (Darm-Drüse, Leber-Drüse) und die Gleichförmigkeit der histologischen
Veränderungen bei verschiedenen Individuen. Hierum dürfte es nicht wahrscheinlich
sein, dass nach der von Vallée und Rinjard propagandierten Bekämpfungsmethode
die natürliche Immunität des Rindes erhöht werden kann.

Die untersuchten Rinder stammten hauptsächlich aus der Provinz Südholland, dem
westlichen Teil der Provinz Utrecht, dem westlichen Teil von Nordbrabant und den
südholländischen Inseln.

Der Prozentsatz positive! F\'älle war etwa 1 % der Zahl der geschlachteten Tiere.

This circumstantial systematic research of 1015 positive cases of paratuberculosis in
cows (in addition one case of a sheep and one of a goat are mentioned) is a continuation
of the research about the examination after slaughter commenced in 1932.

From the histological research it appears that to a right diagnosis the ileocaecal
valve is of great importance ; than follows the mesenterial gland and only in the last
resort the rectum can be brought into consideration.

In 147124 cows, killed in the years 1936—1939, 27,3% were suffering from tuber-
culosis, whilst this percentage in the 1015 paratuberculous animals amounted to 36%.

In the liver and its regional gland several alterations looking like tubercles were
found. In these s.c. pseudo-tubercles, acid-proof bacilli or redbrownish pigment-
granules were seen. There was not at all any decay in these foci.

The differential diagnosis of tuberculosis or paratuberculosis was made by means
of the test animal and the culture medium.

In the years 1938 and 1939, in 474 cases of paratuberculosis the author found 110
livers with deviations, that had to be ascribed to paratuberculosis. Moreover 70 liver-
glands were found positive in this period.

The award seems to be justified, that paratuberculosis is not only susceptible to cure,
but may be cuied indeed. The seeming controverse between the opinion of the clinici
and that one of the author must be due to repeatedly occuring reinfections.

The author points to the fact that the resistance of the cow against the paratubcrcle
bacilli is great in view of the strongly pronounced productivity of the inflammation,
the quick decrease of the number of bacilli on their way through the body (bowel,
-gland, liver, -gland) and in the uniformity of the histological alterations in the different
individuals.

On that account it does not seem probable, that the natural immunity of the cow
can be increased according to the method of treatment propagated by Vallée and
Rinjard.

The examined cows originate mainly from the provinces of Zuid-Holland, western
part of the prov. Utrecht, western part of Noord-Brabant and the isles of Zuid-Holland.

The percentage positives from the number of slaughtered cows amounted to about 1%.

Cet examen systématique de 1015 cas positifs de paratuberculose chez la bête bovine,
avec en plus un cas chez le mouton et un cas chez la chèvre, est la continuation d\'un
travail commencé en 1932, cette dernièie partie se rapportant à l\'examen après l\'abatage.

Il résulte de l\'examen histologique, qu\'en vue du diagnostic la valvule iléo-cécale
est l\'organe le plus important, suivi par les ganglions mésentériques ; le rectum n\'arrive
qu\'en dernier lieu.

Sur 147.124 bovidés abattus au cours des années 1936 à 1939, 27.3% présentèrent
de la tuberculose, alors que ce pourcentage était de 36 % chez les 1015 animaux reconnus
atteints de paratuberculose.

Dans le foie et le ganglion hépatique, l\'on trouva des altérations iessemblant à des
tubercules. Dans ces soi-disant pseudo-tubercules, l\'on trouva des bacilles acido-
résistants ou des grains de pigment rouge-brunâtres. Ces petits foyers ne subissaient
jamais la dégénérescence. Le diagnostic différentiel entre la tuberculose et la para-
tuberculose fut posé au moyen d\'injections à des animaux de laboratoire ou au moyen
de la culture.

Pendant les années 1938 et 1939, l\'on trouva sur 474 cas de paratuberculose, 110
fois des altérations paratuberculeuses dans le foie et 70 fois dans le ganglion hépatique.

Il semble raisonnable d\'admettre, non seulement que la paratuberculose peut guérir,
mais aussi qu\'elle guérit en réalité. La conti adiction apparente entre cette opinion
et celle des cliniciens doit être attribuée aux réinfections fréquentes.

L\'attention est attirée sur le fait que la résistance de la bête bovine vis à vis des bacilles
paratuberculeux est très grande, ce qui est prouvé par le caractère nettement proli-
fératif des altérations, la diminution rapide du nombre des bacilles dans les voies
d\'infection (intestin, ganglions mésentériques, foie, ganglion hépatique) et l\'invaria-

bilité des lésions histologiques chez les différents individus. Se basant sur ces données,
l\'auteur estime qu\'il est peu probable que, par la méthode propagée par Vallée te
Rinjard pour combattre la paratuberculose, l\'immunité naturelle de la bête bovine
puisse être accrue.

Les animaux examinés étaient pour la plupart originaires de la province de Hollande
Méridionale, de la partie occidentale de la province d\'Utrecht, de la partie occidentale
du Brabant septentrional et des îles Hollandaises méridionales.

Le pourcentage des cas positifs sur le total des animaux abattus est d\'environ i °/₀.

Die Nervenkrankheiten des Rindes. Dr. E. Frauchiger (Dr. Med.) und Dr.
W. Hofmann (Dr. Med. Vet.). Eine Grundlage für eine vergleichehde Neurologie vom
Mensch und Haustier. Medizinische Verlag Hans Huber, Bern. Piijs R.M. 14.40.

Bij het schrijven van dit boek hebben een medicus, docent voor vergelijkende neuro-
logie te Zürich en een veearts, hoogleeraar voor runderziekten te Bern, beiden op hun
terrein bekende figuren, samengewerkt met de bedoeling hiermede een prikkel te geven
tot een vergelijkend onderzoek van de zenuwziekten bij mensch en dier.

Dit doel kan niet anders dan aanmoediging verdienen. Te weinig is tot nu toe gedaan
aan vergelijkend onderzoek der orgaanziekten van mensch en dier in het algemeen,
behalve waar het betreft die ziekten, welke van de dieien op den mensch overgaan,
de zgn. zoönosen.

Het eerste deel van dit boek is gewijd aan een algemeene, vergelijkende bespreking
van de anatomie en de onderzoekingsmethoden ; het tweede deel aan de zenuwziekten,
welke bij het rund tot nu toe zijn waargenomen en waarbij in het bijzonder aan de
vergelijking met de neurologie van den mensch aandacht wordt gewijd.

Wanneer de vraag wordt gesteld of de schrijvers erin zijn geslaagd hun voornemen
tot een goed einde te brengen, dan moet in aanmerking worden genomen, dat de
neurologie van den mensch reeds een indrukwekkend, wetenschappelijk bouwwerk is
en de neurologie van de dieren, met name vooral de neurologie van het rund, nog de
goede fundamenten mist. Dit laatste is vooral het gevolg van de moeilijkheid, die de
veearts ondervindt bij het onderzoek van een dier op afwijkingen van de zenuwfunctie.
Nergens meer dan bij het onderzoek op neurologische afwijkingen gevoelt hij zoo zeer hel
bczwaai van het feit, dat de dieren niet kunnen spreken. Bij het onderzoek van andere
organen mist de ervaren vétérinaire onderzoeker dit feitelijk niet en is het tot zekere
hoogte een voordeel, dat hij zich moet verlaten op zijn objectief waarnemingsvermogen,
wat door het gemis van de spraak bij de dieien wordt geprikkeld tot grooter perfectie.

Anderzijds is de eisch, die de eigenaar, vooral waar het runderen betreft, veelal in
de eerste plaats stelt, dat bij de behandeling der dieren rekening wordt gehouden met
zijn pécuniaire belangen, een groot bezwaar, dat bij de ontwikkeling der veterinaire
we tenschap in het algemeen telkens weer een barrière plaatst, die moeilijk te over-
schrijden is. De praktijk verzet zich dikwijls tegen de neiging van ieder wetenschappelijk
diergeneeskundige deze barrière over het hoofd te zien. Gelukkig staat daar tegenover
het onschatbare voorrecht op dieren te kunnen experimenteeren. Zonder dat zou
trouwens de neurologie van den mensch zeker niet in zoo korten tijd als dit het geval
was, tot zoo groote volmaaktheid zijn gekomen, al zijn die experimenten niet bij het rund
genomen. Ook de gelegenheid vrijwel steeds sectie te kunnen doen is natuurlijk een
voorrecht van de veterinaire wetenschap.

Hoewel de ingewijde in deze materie zeker moeilijk de opmerking bij zich zelf kan
onderdrukken, dat de neurologie van het rund in haar tegenwoordige ontwikkeling
wel het minst geschikt is om als vergelijkingsobject te dienen bij de neurologie van
mensch en dier, moet toch gezegd worden, dat de schrijvers van dit boek er van gemaakt
hebben wat er van te maken viel. Om die reden verdient het boek aanbeveling, mede
omdat het de eerste poging is van ter zake kundigen deze vergelijkende beschouwingen
in een boek vast te leggen. De typographische uitvoering van het werk verdient allen lof.

PROGRAMMA van de Wetenschappelijke Algemeene Vergadering, te houden
op Zaterdag 18 October 1941 des voormiddags 10.30 uur in de groote
dinerzaal van het Jaarbeursrestaurant te Utrecht.

2. Voordracht door Prof. Dr. F. C. van der Kaay: „Functioneel onderzoek van
corpora lutea, speciaal bij het rund".

3. Voordracht door den heer S. Stuurman: „Melkhygiëne in het Westen des lands".

4. Voordracht door Prof. Dr. J. A. Beijers: a. „Eenige ervaringen omtrent de aan-
doening van de ademhalingsorganen bij het paard in den afgeloopen winter".
b. „Slokdarmverstoppingen bij het paard".

Ter besparing van onnoodig werk en incassokosten verzoekt ondergeteekende den-
genen, die hun contributie als lid van bovengenoemde Groep over 1941 nog niet voldaan
hebben, zulks zoo spoedig mogelijk te doen door overschrijving van ƒ 1.—■ op mijn
girorekening No. 448G1. Na 1 October zullen postkwitanties verzonden worden.

Lid geworden van bovengenoemde Groep: J. A. Knape te Brielle. Het aantal leden
der Groep bedraagt thans 120.

Kort verslag van de algemeene vergadering, gehouden op 28 Juni 1941 te Rotterdam.
Bij de opening heet de voorzitter de 42 aanwezige leden welkom. De notulen van de
vergadering van 17 Mei worden na lezing ongewijzigd goedgekeurd.

Enkele ingekomen stukken worden behandeld ; coll. G. P. A. Frijlink van Sommelsdijk
wordt als lid van de afdeeling aangenomen.

Hierna volgt de behandeling van de voorstellen van Prof. Krediet i.z. de toekomstige
uitoefening der Diergeneeskunde, waarvoor de vergadering speciaal is belegd.

De voorzitter geeft een korte inleiding en stelt voor, om zich in hoofdzaak te bepalen
tot de algemeene richtlijnen. Hiermee gaat de vergadering accoord. Bij de behandeling
van de onderwerpen : Gezondheidsdiensten, Zootechniek en Centraal lichaam en Cen-
traal onderzoekingsinstituut blijkt er over de meeste punten in hoofdzaak overeen-
stemming te zijn met de zienswijze van de Studiecommissie. Dit is niet het geval bij de
behandeling van het onderwerp Vleeschkeuring. De vergadering blijkt van oordeel,
dat het egocentrisch standpunt, ingenomen door de commissie, te ver gaat.

Bij de behandeling van het onderwerp Zootechniek houdt coll. A. W. Heidema een
belangrijke, interessante inleiding, die in de vergadering spontane instemming vindt
en naar aanleiding waarvan de volgende conclusies worden aangenomen :

1. De afd. Zuid-Holland acht het mogelijk, dat de dierenarts, die op zoötechnisch
terrein veel invloed heeft verloren, dit terrein langzamerhand weer kan herwinnen.

2. De oorzaken moeten voor een gedeelte worden gezocht in de zoötechnische
opleiding.

De afdeeling acht gewenscht: aanvulling van het doceerend personeel. Naast den hoog-
leeraar in de zootechniek, die wat de onderwijsvakken betreft sterk is overbelast, moet
er gelegenheid zijn om leiders van cursussen (dierenartsen, landbouwingenieurs etc.)
te belasten met het theoretische en practische onderwijs van het exterieur van de ver-
schillende dieren, met hoefbeslag, etc.).

Het onderwijsterrein van de Zootechniek is zóó uitgebreid, dat het onmogelijk geacht
wordt, dat één hoogleeraar in alle vakken theoretisch en practisch onderwijs kan geven.
Deze aanvulling zal geen groote finantieele offers vragen.

Door tijdsgebrek moet de behandeling van de andere onderwerpen van de agenda
worden uitgesteld.

Na sluiting van de vergadering is er nog een gezellig samenzijn bij een borrel en een
gezamenlijken maaltijd.

Deze algemeene vergadering was geheel gewijd aan de a.s. t.b.c.-bestrijdings-
campagne. De afd. Zuid-Holland was vertegenwoordigd door coll. de Haan. De
afd. Utrecht bleek op het laatste moment door ziekte van haar afgevaardigde
verhinderd.

Allereerst werd het technische gedeelte behandeld. Kunnen wij nu, in de weide,
tuberculineeren ? Dat kan alleen als de desbetreffende eigenaren-bestrijders hun
volledige medewerking verleenen. (Helpers voor den dierenarts, koeien niet te veel
verspreid, pinken en kalveren zooveel mogelijk ophokken). Streeksgewijs zullen de
moeilijkheden zeer varieeren (waterland!). Het klinisch onderzoek kan uitgesteld
worden tot den staltijd. Het gaat er nu vooral om de reageerders te kennen.
Verder mag men in verband met de techniek in de weide zelf de plaats bepalen
wédr men wil tuberculineeren (staartplooi, ribwand of hals).

Finantieel gedeelte. Na een uitvoerige toelichting door coll. Venema besloot de
alg. vergadering de Prov. Ver. tot Bestrijding van t.b.c. c.a. voor te stellen, de
tarieven op 60, 70 en 80 cent per onderzocht dier te handhaven. Voor gegevens
over abortus en scheedecatarrh zou er dan 5 cent per dier bijkomen.

Verder was men het unaniem eens om in die gevallen als men geroepen wordt
voor een vermoedelijken open vorm en er blijkt een andere aandoening of ziekte
in het spel te zijn, een visite te declareeren.

Er werd over geklaagd dat men nooit meer sectieverslagen ontving. Inderdaad,
hoe goed opgezet, is deze zaak buiten onze schuld in de war geloopen.

In verband met de vrije dierenartsenkeuze zou men graag zien, dat indien een
eigenaar-bestrijder van dierenarts wenscht te veranderen, hij dit via het secretariaat
van de plaatselijke bestrijdingsvereeniging kenbaar maakt.

Op deze zeer goed bezochte bijeenkomst werd als lid der afdeeling aangenomen
collega W. H. Eenink te Groningen. Verder was de vergadering vrijwel geheel
gewijd aan de behandeling van de reorganisatie-voorstellen. Deze werden uitvoerig
besproken aan de hand van dé door dc studie-commissie gezonden punten. Een
gezellige lunch onderbrak de langdurige discussie\'s.

Het is voor den pas aangekomen student vrijwel onmogelijk zich een microscoop
te verschaffen. Toch moet hij voor zijn studie over dit instrument beschikken. Ten einde
dit mogelijk te maken heeft het bestuur van D.S.K. een microscopen-centrale in het
leven geroepen, die in het veterinair-anatomisch instituut gevestigd is.

De werkwijze van deze centrale, die mede beheerd wordt door Prof. Krediet, is de
volgende. Aan de dierenartsen, die hun microscoop tijdelijk kunnen missen, wordt
verzocht deze naar de centrale op te zenden.

Studenten, die een microscoop behoeven, storten ƒ 200.— garantie op het gironummer
der centrale. Hierna kunnen zij één der ingekomen microscopen in bruikleen krijgen
op voorwaarde, dat zij haar na gebruik weer inleveren in den toestand, waarin zij was.
Mochten er tijdens het gebruik beschadigingen aan komen of mocht iets bijv. een der
lenzen verloren gaan, dan wordt dit uit de garantiesom hersteld of bekostigd.

Na afloop van den termijn, waarvoor de microscoop noodig was, wordt deze aan den
eigenaar teruggezonden en wordt de garantiesom, of wat ervan over is, aan den betrokken
student teruggegeven.

Het bestuur van D.S.K, hoopt, dat in de gegeven omstandigheden vele dierenartsen
mede willen werken om de jonge studenten in de gelegenheid te stellen hunne studie
ongehinderd mogelijk te maken. Zij kunnen op de dankbaarheid van de studenten
rekenen.

Van Prof. Dr. H. C. L. E. Berger, Directeur van den Veeartsenij kundigen Dienst,
is de volgende mededeeling ontvangen :

„De Beauftragte für Veterinäre Angelegenheiten beim Reichskommissar für die
besetzten niederländischen Gebiete — Oberregierungsrat Dr. W. Pschorr — bracht
te mijner kennis, dat op zijn voorstel om onder het begrip „artsen" in Afdeeling IX,
artikel 37 sub 3 van het Verordeningenblad voor het bezette Nederlandsche gebied
(stuk 31, uitgegeven 28 Juli 1941) ook de dierenartsen te doen vallen, gunstig is beslist.

Zou van de zijde der Nederlandsche Politie terzake eventueel bezwaren gemaakt
worden, dan is het aangewezen, dat elk geval onmiddellijk te mijner kennis wordt
gebracht.

Zoo noodig ter informatie van belanghebbenden herinner ik er aan, dat het
gaat om de verkeersbeperking, nl. het verbod zich gedurende een bepaalden tijd
in de open lucht op te houden. De betreffende politioneele voorschriften zijn
derhalve o.m. niet toepasselijk op dierenartsen, voorzoover het verblijf in de open
lucht noodzakelijk is ter uitvoering van van overheidswege gegeven opdrachten of
ter vervulling van plichten, welke uit dienst of beroep voortvloeien."

Zoals U bekend zal zijn, zal er in den winter 1941—1942 een vervolgcursus worden
gehouden. De te behandelen onderwerpen kunnen worden samengevat onder de
titel bestrijding van ziekten, die de veestapel bedreigen. Vooral in deze tijd van ver-
kleining van de veestapel is een intensieve bestrijding met al de hulpmiddelen, die
de wetenschap biedt, van het grootste belang, opdat behouden blijft, wat nog aanwezig is.

De moeilijkheden om de cursus te bezoeken, zowel voor de docenten als de cursisten,
zullen niet gering zijn. Het is daarom van belang:

c. met het oog op de reizen der docenten de voordrachten in enkele goed bereikbare
plaatsen te doen houden.

De plaatsen, waar de cursussen gehouden zullen worden, zijn: Leeuwarden, Gro-
ningen, Deventer, Utrecht, Amsterdam, Rotterdam en Eindhoven. De afdelingen,
waarin deze plaatsen zijn gelegen, worden verzocht zich met de organisatie (leslokaal
enz.) te willen belasten.

De tijden, waarop de cursussen worden gehouden, kunnen in overleg met onder-
getekende, die de docenten zal raadplegen, worden vastgesteld.

Het is gewenst, dat de reizen der docenten zo weinig en zo kort mogelijk zijn, opdat
het mogelijk is, dat zij op één dag heen en terug kunnen gaan. De afdelingen worden
verzocht hiermede bij de keuze der docenten rekening te willen houden.

De kosten der cursus zullen zo laag mogelijk gehouden worden. De docenten ver-
langen alleen vergoeding voor reis- en verblijfkosten, zodat de bijdragen der cursisten
niet groot kunnen zijn. Het juiste bedrag kan pas bepaald worden, wanneer de declaraties
der docenten bij mij zijn ingediend. Ik stel mij voor, dat de organiserende afdeling
mij de onkosten der docenten vergoedt, die zij dan op de cursisten ponds-pondsgewijze
kan verhalen of uit de afdelingskas kan bekostigen. Het minimum aantal deelnemers
per cursus is 12.

Gaarne ontving ik zo spoedig mogelijk van U bericht, of U een cursus wilt organiseren,
welke collega\'s eraan zullen deelnemen, welke data U het meest geschikt voorkomen,
op welke wijze U de kosten wenst te regelen, terwijl ik mij verder aanbevolen houd
voor elke opmerking, waartoe dit schrijven U aanleiding mocht geven.

De aandacht wordt gevestigd op de advertentie van Prof. Wester op de achterzijde
van den omslag, waarin zijn werk: ,,De Geschiedenis der Veeartsenijkunde" nog verkrijgbaar
wordt gesteld. De Redactie beveelt dit boek den veeartsen ten zeerste aan.

Verhuisd: J. van Boven, Nieuw-Amsterdam, naar Smilde. (Praktijk overgenomen
van C. LanghOüt).

Te Rotterdam overleed op 29 Augustus 1941 collega van Altena in
den ouderdom van ruim 70 jaar.

Een ziekbed heeft hij eigenlijk niet gehad. Na een eerste waarschuwing
in begin Juli, ontving hij in de laatste helft van Augustus een tweede
die betrekkelijk snel het einde bracht.

Ieder, die hem kende, zou gedacht hebben dat hem met zijn gezond
lichaam, zijn stevigen gang, kalm temperament en pittige spraak een
langer leven beschoren zou zijn geweest; het heeft niet zoo mogen zijn.

Na van Nes te Assen, 11 Veenstra te Leeuwarden, Hubertus te Oss
en Zweers te Utrecht is van Ai.tena één van de laatsten, die het oude
corps van rijkskeurmeesters tot het einde trouw gebleven zijn.

Nicolaas Henricus Mispelblom van Altena werd 18 October 1870
geboren te Breda. Als leerling aan \'s Rijksveeartsenijschool heeft hij,
behalve als praeses van Absyrtus, deel uitgemaakt van het bestuur van
meerdere veterinaire studentenverenigingen.

Na het behalen van het diploma van veearts werd hij, na assistent bij
de kliniek te zijn geweest, in 1897 benoemd tot gemeenteveearts te Hengelo
(O.) als opvolger van A. A. Overbeek.

Na weduwnaar te zijn geworden, verliet hij in 1909 de praktijk en
aanvaardde een benoeming als rijkskeurmeester van voor uitvoer bestemd
vleesch met standplaats Hoek van Holland. Hier heeft hij met veel
ambitie en nauwgezette plichtsbetrachting gewerkt. Behalve in zijn
keuringsdienst is hij daar op maatschappelijk terrein werkzaam geweest.

In 1912 is van Altena in het huwelijk getreden met Mej. Johanna
Esders. Een zoon en een dochter, welke laatste op jeugdigen leeftijd is
gestorven, vormden mede dit gelukkig gezin.

Toen Berger de Hoek verliet werden de beide exportvleeschkeurings-
diensten, met een groot hulppersoneel, onder de leiding van van Altena
geplaatst. De slachtdagen en slachttijden waren ongeregeld, vaak werd
tot ver in den morgen voor export geslacht en steeds was hij tot het einde
toe aanwezig. Aan deze diensten werden tevens de nieuwbenoemde
rijkskeurmeesters geplaatst en opgeleid ; wanneer men als ondergeteekende
die opleiding heeft meegemaakt en ook aan andere diensten werkzaam is
geweest, dan moet men tot de conclusie komen dat die opleiding een goede
was.

Na de samenvoeging van Hoek van Holland met de gemeente Rotterdam
werd van Altena in 1914 benoemd tot keurmeester der gemeente Rotter-
dam voor het deel der gemeente Hoek van Holland.

Toen Engeland in 1926 den invoer van versch vleesch verbood, werd
ook Hoek van Holland hierdoor zwaar getroffen ; voor export werd ten
slotte niet meer geslacht. Bij de opheffing van den dienst te Hoek van
Holland werd van Altena in 1931 overgeplaatst naar Rotterdam en
belast met de diensten Nieuwerkerk a.d. IJssel en Overschie.

Ook nadat in Mei 1933 zijn lieve vrouw hem door den dood was
ontvallen en hij zelf op 1 Januari 1934 eervol ontslagen wercl wegens
reorganisatie van den Veeartsenijkundigen Dienst, bleef hij met zijn zoon
te Rotterdam woonachtig en was hij werkzaam voor verschillende maat-
schappelijke doeleinden.

Van Altena heeft steeds gestreefd naar een gestrenge bcoordeeling
van het voor export bestemde vleesch, opdat èn ons vleesch èn onze
vleeschkeuring in het buitenland gewaardeerd zouden worden. En het
doorvoeren van dit principe was door bepaalde omstandigheden lang niet
altijd gemakkelijk, vooral niet aan de Hoek.

Wars van eerbetoon, eerlijk en oprecht, een verdienstelijk ambtenaar
en een getrouw vaderlander was van Altena een goed vertegenwoordiger
van het oude veeartsengeslacht. De laatste tijden zijn ook voor hem
uiteraard moeilijk geweest.

Op een zonnigen warmen Septemberdag, zooals de laatste maanden
er zoo zelden één gegeven hebben, heeft een talrijke schare van familie-
leden, vrienden, de collegae Overbeek, Lourens, Munnik en onder-
geteekende hem uitgeleide gedaan te Hoek van Holland op het vriendelijke
kerkhof waar zijn dochter en vrouw hem waren voorgegaan.

Dr. A. A. Overbeek, als voorzitter van de afdeeling Zuid-Holland,
heeft hem in sobere bewoordingen herdacht als student cn studiegenoot,
als practiseerend dierenarts te Hengelo en als getrouw lid der afdeeling,
ondergeteekende als rijkskeurmeester te Hoek van Holland en als lid van
de vroegere Vereeniging van Rijkskcurmeesters in vasten dienst.

Mededeeling uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie.
Directeur Prof. Dr. F. C. VAN DER KAAY.

Sprekende over steriliteit bij runderen wordt daarmede in het algemeen
bedoeld, dat de dieren drie of zes of soms negen weken na het dekken
opbreken, dus weer tochtig worden, zonder dat de eigenaar zelf eigenlijk
afwijkingen waarneemt. Deze vorm van steriliteit komt endemisch voor,
tast soms alle dieren van den stal aan, in andere gevallen een meer of
minder groot percentage ervan. Sommige dieren witvuilen in geringe
mate volgens den eigenaar, wat hij ongeveer een halven dag na de dekking het
duidelijkst bemerkt, een ander dier wordt wat onregelmatig bronstig, terwijl
ook een enkel dier in het geheel niet in de oestrus komt, hetzij de laatste paar
maanden niet meer, hetzij in het geheel niet sedert den laatsten partus.
De laatste twee jaar is het niet-tochtig worden van de dieren, vooral van
pinken op sommige boerderijen in de omgeving van Utrecht sterk toe-
genomen. (De anaphrodiasie wordt hier niet verder besproken).

Nymphomane koeien treft men heel sporadisch aan op bedrijven, die
te kampen hebben met endemische steriliteit. Deze dieren komen weinig
voor om Utrecht, verreweg de meeste van deze patiënten worden van
over grooten afstand aangevoerd.

Koeien met sterke fluor albus, of met een heftige pyometra komen in
stallen met steriliteit weinig voor, zij spelen bij de endemische steriliteit
een ondergeschikte rol. Een uitzondering hierop moet gemaakt worden
voor endemische steriliteit berustend op een trichomonasinfectie. Deze
infectie is tot nog toe weinig waargenomen onder de veestapels om Utrecht.

Gedurende de jaren 1938, 1939 en 1940 (tot September) zijn resp.:
162, 217 en 90 runderen voor steriliteit behandeld.

Van deze dieren zijn de gegevens betreffende anamnese, status praesens,
therapie en resultaat zoo volledig mogelijk verzameld.

Leeftijd: Het aantal pinken, dus dieren, die nog nooit gekalfd hebben
en meest 1 ij jaar, sommige 2 jaar oud zijn, bedroeg resp.: 2,4%,
5,1 % en 4,7 % in de bovengenoemde jaren.

Het grootste percentage opbrekende koeien treft men aan onder de
dieren, die éénmaal gekalfd hebben, nl. voor de drie opeenvolgende jaren
26,4 %, 26,22 % en 27,06 %. Men is geneigd dit in direct verband te
brengen met het hooge percentage abnormale verlossingen bij den vooraf-
geganen partus bij vaarzen. Toch is dit niet waarschijnlijk als wij zien,
dat van de gevallen van endemische steriliteit slechts in 9,63 %, 2 %
en 5,26 % in dezelfde jaren de dieren een abnormalen partus hebben
doorgemaakt, voor den laatsten partus zijn deze percentages 7,41 %,
i % en o %. Voor opbrekende vaarzen is het percentage abnormale
verlossingen resp.: 9,1 %, 2 % en o % van het totaal aantal behandelde
vaarzen, dus cijfers, die gelijk zijn aan die van oudere koeien.

Voor leeftijden van 3 tot en met 6 jaar vertoonen de percentages van
opbrekende dieren een daling van bijna 17% voor 3-jarige dieren tot
^ 10 % voor 6-jarige dieren. In 1940 bedroeg het aantal 3-jarige dieren
10,5 %, het aantal 4-jarige 17,6 %. Hierna nam het percentage af tot
6 % op 7-jarigen leeftijd. Deze cijfers loopen weinig uit elkaar. Van 7 jaar
tot ouder (maximale leeftijd van de behandelde dieren bedraagt 12 jaar)
daalt het percentage regelmatig van i 6 % tot ^ 0,5 %. Een conclusie
omtrent den invloed van den leeftijd op het voorkomen van steriliteit is
moeilijk te trekken, en vooral bij dieren boven zeven jaar, daar dieren
van dezen leeftijd veel minder voorkomen, en indien zij opbreken, veel
eerder opgeruimd worden, zonder dat een behandeling wordt gevraagd.

Abnormale partus: Wij hebben al gezien, dat het verloop van den (laatsten)
partus van geen belang is voor de aetiologie van de endemische steriliteit.

Onder abnormale verlossingen zijn niet begrepen de gevallen van
abortus veroorzaakt door den abortusbacil van Bang. Het aantal dieren,
dat als gevolg hiervan verworpen heeft, bedraagt voor de drie opeen-
volgende jaren 3,7 %, 12,5 % en 9,2 %. Het aantal vaarzen hiervan,
dat verwierp bedroeg resp. slechts o %. 13,2 % en o %, dus cijfers, die
in geenen deele zoo hoog zijn als het percentage opbrekende vaarzen.
38,7 % van de dieren, waarvan het bloed op abortus Bang werd onder-
zocht, reageerde in 1938 positief, 83,2 % kwam voor op bedrijven, waar
een infectie met abortus Bang heerschte, een aantal van deze dieren
reageerde zelf nog negatief. In 1939 kwam g2,3 % voor op met brucella
Bang geïnfecteerde bedrijven en in 1940 96,8 %.

Daar geen cijfers bekend zijn omtrent het voorkomen van abortus Bang
om Utrecht, alhoewel wel vaststaat, dat het zeer veel voorkomt en speciaal
geen cijfers van de bedrijven, waarop geen steriliteit voorkomt, is geen
conclusie te trekken omtrent het samengaan van steriliteit en abortus
Bang. Bovendien vragen niet alle boeren hulp. Ook zijn geen cijfers bekend
omtrent het aantal aborteerende vaarzen en oudere koeien van den ge-
heelen veestapel.

Een conclusie omtrent het al of niet samengaan van steriliteit met een
besmetting met abortus Bang kan uit deze gegevens dus niet getrokken
worden. Alleen kan men zeggen, dat de endemische steriliteit neiging
heeft tot het geven van immuniteit gelijkende op die bij abortus Bang,
nl. de meeste slachtoffers vallen onder de jonge dieren, d. w. z. jonge
dieren, die eenmaal gekalfd hebben.

De maagdelijke uterus schijnt niet of veel minder gevoelig te zijn voor
het agens. Na den partus schijnen infecties in den uterus op te treden,
waarvoor deze door den bacil van Bang gevoelig gemaakt is, zonder dat
de partus te vroeg behoeft te zijn geweest, althans zoo is de gangbare
meening. De abortus Bang heerscht op vele bedrijven al verscheiden jaren,
het is de vraag of de invloed ervan dan nog zoo groot is als wanneer een
infectie nieuw ingebracht wordt. Op enkele bedrijven, die in Mei 1940
geëvacueerd zijn geweest, hebben zeer veel dieren voor het eerst tengevolge
van een infectie met abortus Bang verworpen. Op deze bedrijven hebben
veel dieren geleden aan een chronische endometritis al of niet het gevolg
van retentio secundinarum, die veelal zeer hardnekkig was en aan opbreken.
De infectie richtte hier zeer groote schade aan. Cijfers omtrent het verloop
en het resultaat van de behandeling zijn niet te geven, daar wegens verkoop
voor de slachtbank in den herfst en in den winter van 1940 de dieren

In hoeverre extragenitale oorzaken een rol spelen bij de steriliteit wil
ik buiten beschouwing laten. Het lijkt niet waarschijnlijk, dat hiermede
het hooge percentage van de opbrekende vaarzen is te verklaren, deze
zullen geen grooter gebrek aan vitaminen en mineralen hebben dan de
oudere, melkgevende koeien. De uitwendige omstandigheden, waaronder
de dieren op verschillende bedrijven gehouden worden, verschillen niet
zoo veel, dat hierdoor op het eene bedrijf zooveel meer steriliteit optreedt
dan op het andere.

Puerperium: Afwijkingen in het puerperium, dus retentio secundinarum,
lochiometra al of niet gevolgd door het optreden gedurende eenigen tijd
van fluor albus, vaginitis enz. spelen een ondergeschikte rol in de aetiologie
van de endemische steriliteit. In 1938 had 18,8 % der steriele dieren
geleden aan retentio secundinarum, 5,3 % aan lochiometra en 0,75 %
aan necrotiseerende vaginitis, in 1939 12,5 % aan retentio secundinarum
en 3,7 % aan lochiometra en in 1940 resp. 6,8 % en 12,5 %.

De koeien met retentio secundinarum komen als enkeling op een stal
voor en geven dan soms steriliteit, zij komen voor op bedrijven met veel
opbrekers, zij komen voor op stallen, waar abortus optreedt en wel al
dan niet besmettelijk verwerpen. In een aantal van deze gevallen zal de
retentio secundinarum aanleiding geven tot een chronische endometritis
met als eenig symptoom opbreken, soms gepaard gaande met iets witvuilen.
Deze vormen van steriliteit mogen zeer streng genomen misschien niet
tot de endemische gerekend worden. Omgekeerd worden ook zeer veel
dieren, die aan retentio secundinarum geleden hebben, na de eerste
dekking drachtig. In elk geval is retentio secundinarum van niet veel
belang voor de aetiologie van endemische steriliteit. In stallen, waar de
abortus Bang-infectie voor het eerst zijn intrede doet, zijn de gevolgen
ernstiger (zie blz. 874).

Jaargetijde: Het grootste aantal koeien om Utrecht kalft in de maanden
Februari, Maart en April, hoewel dit de laatste jaren lang niet zoo uit-
gesproken meer is als vroeger tengevolge van de maatregelen betreffende
de regeling van de consumptiemelk. In de maanden Juni en Juli worden
de dieren weer gedekt, zoodat in de maanden Juli, Augustus en September
voor verreweg het grootste aantal koeien een behandeling tegen opbreken
wordt gevraagd. Men kan de vraag stellen, in hoeverre invloed uitgaat
van het jaargetijde, waarin de dieren kalven, dus of zij in den staltijd of
in den weidetijd het grootste en belangrijkste deel van hun melkproductie-
tijd doormaken, en van den tijd verloopende tusschen partus en dekking.
Cijfers betreffende den geheelen veestapel om mee te vergelijken ontbreken.

Het aantal keeren, dat een dier gedekt is, voordat een behandeling
wordt gevraagd, is van het inzicht van den eigenaar afhankelijk, voor
de aetiologie is het van weinig belang. Bij de therapie kan hiervan meer
invloed verwacht worden.

Ovarien: Van veel belang zijn daarentegen wel de ovaria, zoowel wat
hun functie als wat hun anatomische verhoudingen betreft.

Als normaal kunnen wij een cyclus rekenen, die ^ 3 weken duurt
en een bronst van meestal niet langer dan één dag. De duur van de cyclus
kan onregelmatig zijn, hetzij te lang, hetzij te kort. Het komt nogal eens
voor, dat één van de laatste periodes varieert van 4 tot 9 weken (in hel

laatste geval kan het zijn, dat bevruchting wel is opgetreden, maar dat
het jonge vruchtje is uitgestooten, zonder dat de boer er iets van gemerkt
heeft). Het is ook mogelijk, dat de duur van een enkelen cyclus verkort
is tot -j- 9 dagen, de duur kan ook telkens wisselen. Gedurende 1938
vertoonde 88,5 % van de behandelde dieren een normalen cyclus met
normalen bronstduur, 11,5% had een onregelmatigen cyclus, voor 1939
waren deze percentages 95,7 %, 4,3 % en voor 1940 83,1 % en 16,9 %.

De gevallen, waarbij bronst geheel ontbreekt, worden hier buiten
beschouwing gelaten.

Het percentage dieren, dat leed aan een functioneele afwijking van het
ovarium, is dus betrekkelijk laag te noemen (gemiddeld 10 % over de
drie jaren), en de oorzaak van de endemische steriliteit zetelt niet hier,
al wil het natuurlijk lang niet zeggen, dat een normale cyclus hetzelfde
is als het produceeren van gezonde, volwaardige eitjes.

Daar de dieren bij voorkeur tijdens de oestrus behandeld worden,
omdat de cervix dan passeerbaar is voor een canule, geschiedt het ovariale
onderzoek ook in dien tijd.

Hieronder worden verstaan voldoend groote ovaria. Eén ervan is
meestal wat grooter, er kan een meer of minder duidelijk uitstekend
knobbeltje te voelen zijn, dat het corpus luteum van de vorige oestrus is.
Een holtetje of een deukje is soms te voelen, vermoedelijk is dit de holte
van het gesprongen Graafsche blaasje. Bij 25,3 % werden kleine cysten
aangetroffen, die bij geringen druk al stuk sprongen. Ook deze steken
buiten de oppervlakte van het ovarium uit, hun wand is in het algemeen
zoo teer, dat deze al ruptureert, als men naar de consistentie van het
promineerende deel voelt. Klinisch is het niet uit te maken of men hier
te doen heeft met rijpe Graafsche follikels of met cystetjes. Men vindt ze
ook bij dieren, die al 12 uur en langer in de oestrus verkeeren. Deze
blaasjes treft men zoowel aan bij dieren met andere afwijkingen, die de
oorzaak van de steriliteit kunnen zijn (roode cervix) als bij dieren, waarbij
men verder geen enkele afwijking vindt. Heel sporadisch worden zij in
beide ovaria aangetroffen (voor het belang van de cystetjes zie blz. 882).

Groote en harde ovaria worden weinig aangetroffen. In 1939 werden
in 87,9 % normale ovaria gevonden, in 10,8 % ovaria met kleine cysten
en in 1,2 % groote, harde ovaria, dus in nog veel grooter percentage
klinisch normale ovaria dan in 1938, voor 1940 was het percentage normale
ovaria 70,7 %.

Uterus: Het onderzoek van den uterus bestaat uit het bekijken van
den cervix, nadat deze volgens de methode van Ai.brechtsen naar achter
is gehaald, of met behulp van een speculum, uit het onderzoek van het
secretum uit den cervix en uit rectaal onderzoek. Het laatste geeft bijna
steeds een negatief resultaat, de uterus is normaal van grootte en con-
sistentie. Geringe asymmetrie is bij oudere koeien binnen de grenzen van
het normale. De in oestrus verkeerende uterus is door de sterke bloed-
vulling wat vaster en harder dan de uterus in de anoestrus. Een enkele
maal kan de uterus wat verhard zijn. Een sterk verharde uteruswand,
soms knobbelig, gaat bijna steeds gepaard met duidelijke fluor albus.

Een roode en (of) gezwollen cervix wordt beschouwd een afspiegeling
te zijn van het latente ontstekingsproces in den uterus zelf. De beoordecling
zoowel van de kleur als van de zwelling is in minder uitgesproken gevallen

moeilijk, wat de één normaal noemt, zal de ander te rood of gezwollen
noemen. Bij pinken en vaarzen is de cervix klein en is het orificium externum
goed gesloten, bij oudere koeien is de cervix wat grooter, grover geplooid
en is het orificium externum minder goed gesloten, het is voor één vinger
passeerbaar.

In 1938 werd bij 26,9 % van de onderzochte dieren een gezwollen
en (of) te roode cervix aangetroffen, in 1939 bij 29,3 % en in 1940 22,2 %.
In 20,2 %, 20,8 % en 8,6 % van het totaal aantal koeien ging de cervicitis
gepaard met een vaginitis resp. in 1938, 1939 en 1940. Deze percentages
zijn veel hooger dan die van de ovariumafwijkingen en wij mogen hieruit
wel de gevolgtrekking maken, dat in zeer veel gevallen de oorzaak van
de steriliteit in den uterus zetelt. Wij kunnen veilig aannemen, dat dit
percentage hooger is dan het hier gevondene voor de cervixafwijkingen.

Het secretum, dat men in het orificium externum ziet, of dat men hieruit
drukt bij exploreeren, wordt beschouwd uterussecretum te zijn. Het slijm
kan volkomen helder zijn; de hoeveelheid wisselt sterk, ook bij niet-
opbrekende koeien. Een grens tusschen wat nog physiologisch en wat
pathologisch is, is moeilijk aan te geven. Het uterussecretum kan helder
zijn met enkele purulente vlokjes er in, het kan er ook in zijn geheel wat
opaliseerend uitzien. Deze laatste twee vormen zijn zeer zeker pathologisch.
Dikwijls gaan zij samen met een rooden en gezwollen cervix (deze zijn
niet bij de groep roode en gezwollen cervix meegeteld). Van de in 1938
onderzochte koeien had 67,4 % een helder, 30,5 % een meer of minder
purulent en 2,1 % iets bloederig uterussecretum, dit laatste kwam vooral
voor bij jonge dieren; voor 1939 waren deze percentages resp. 60,7 %,
36 % en 3,4 %, en voor 1940 75 %, 23,6 % en 1,4 %. Hier vinden wij
dus ook weer veel hoogere percentages dan voor ovariumafwijkingen en
ook hier zal het percentage uterusafwijkingen en dan vooral dat van de
latente endometritis nog wel belangrijk hooger zijn, want lang niet alle
gevallen geven deze afwijkingen. Het totaal aantal uterusafwijkingen
bedraagt resp. 57,4 %, 65,2 % en 45,8 %.

Vagina: Een andere afwijking, die bij steriliteit wordt aangetroffen,
is de vaginitis en wel vooral van het vestibulurn. Deze kan zich voordoen
als een te rood zijn van het slijmvlies, dikwijls gepaard gaande met roode
knobbeltjes er op, of met roode verhevenheden, soms op blaasjes gelijkend.
In chronische gevallen ziet men enkel knobbeltjes, de gezwollen follikels.
Deze vormen van vaginitis (dekinfectie, colpitis granulosa infectiosa) kan
men ook aantreffen bij dieren, die niet opbreken; vooral den rustigen,
chronischen vorm. In hoeverre zij dus een oorzaak van steriliteit zijn,
is moeilijk te zeggen. Het aantal dieren met vaginitis bedroeg in 1938
43,3 %. 20,2 % hiervan vertoonde tevens een cervicitis, in 1939 waren
deze percentages resp. 36,7 % en 20,7 % en voor 1940: 22,2 % en 8,6 %.
De diagnose vaginitis en cervicitis is als zelfstandige diagnose gesteld,
indien de uitvloeiing zeer weinig purulent was, in de andere gevallen
zijn zij beschouwd als een gevolg van de irritatie door het purulente
secretum. Bij gering opaliseerend slijm is moeilijk uit te maken wat primair
is, het purulente secretum of de ontsteking ter plaatse.

Bij meer dan de helft van het aantal dieren, lijdende aan endemische
steriliteit, is een afwijking aan uterus en (of) vagina te vinden en wel
in dien zin, dat deze op een ontstekingsproces wijst resp. 60,4 %, 60,3 %
en 50,8 % in de drie opeenvolgende jaren.

Therapie: Uit het bovenstaande is gebleken, dat de klinische afwijkingen
dikwijls vaag zijn, zoodat niet is vast te stellen, welke afwijking van het
genitaal-apparaat de oorzaak van het symptoom steriliteit is. In een groot
percentage van de gevallen vinden wij geringe ontstekingsverschijnselen
van vagina en uterus. Hierbij is een uterusirrigatie volgens de methode
Albrechtsen met een Lugolsche oplossing van i g jodium op 300 cc aqua
als er geen fluor albus en 1 % jodium als deze wel aanwezig is, verant-
woord, ook indien klinisch enkel een vaginitis wordt gevonden. Een
uitgesproken vaginitis wordt bovendien nog behandeld door uitvegen
van de scheede met een tampon met jodiumtinctuur 10 %, in ernstige
gevallen gevolgd door het gedurende enkele dagen inbrengen van ichtyol-
bougies. Voor deze behandeling leenen zich natuurlijk tal van andere
desinfecteerende, licht cautheriseerende middelen.

Bij een belangrijk percentage van de dieren, die geen duidelijke ont-
stekingsverschijnselen vertoonen, mag men een latente endometritis
vermoeden, en mag men van een behandeling volgens Albrechtsen
resultaat verwachten. Deze behandeling heeft naast massage van uterus
en ovaria van het rectum uit tevens waarde als prikkeltherapie, die
hyperaemie en beter functioneeren van het genitaalapparaat opwekt.
Iedere hyperaemiseering en activeering is hier van belang om de ont-
steking eventueel dysfunctie van het genitaalapparaat te bestrijden. Een
grens tusschen de activeerende en de ontstekingwerende werking is niet
aan te geven. Alle opbrekende koeien, waarvoor hulp wordt gevraagd,
worden dan ook volgens de methode Albrechtsen behandeld.

Zijn in de ovaria cystetjes of corpora lutea aanwezig, dan kan men
deze meteen uitdrukken.

Bij pinken is vaginale exploratie meestal niet mogelijk en moeten wij
volstaan met het behandelen van de vagina.

Bij voorkeur worden de dieren behandeld, als zij bronstig zijn; zij zijn
dan vrij zeker niet drachtig, het genitaalapparaat en vooral de uitvloeiing
geeft dan het best afwijkingen te zien, wij kunnen bijna steeds de cervix
passeeren en de boer verliest den minsten tijd, daar de dieren de volgende
oestrus weer gedekt kunnen worden.

Komen wij voor de eerste keer op een bedrijf met endemische steriliteit,
dan probeeren wij alle opbrekende dieren uit te spuiten, bij een groot
aantal is de cervix voldoende passeerbaar voor een dunne canule, ook
zonder dat zij in de oestrus verkeeren. In sommige gevallen, wanneer
de canule niet voldoende ver ingebracht kan worden, kan door het dicht-
drukken van het orificium externum toch bewerkstelligd worden, dat de
Lugolsche solutie naar den uterus loopt.

Daar verschillende omstandigheden en afwijkingen, hetzij in de anam-
nese, hetzij in den status praesens bij steriliteit aangetroffen worden,
zullen wij den invloed hiervan op het resultaat van de therapie nagaan.

Worden de dieren bij de eerste of tweede dekking na de behandeling
drachtig, dan wordt dit hieraan toegeschreven, en als positief resultaat
beschouwd.

De invloed van den leeftijd, eventueel van het aantal keeren, dat de
dieren gekalfd hebben, wordt in bijgaande tabel aangegeven.

Bij * en bij de hoogere leeftijden is het aantal te gering om in percentages uit te drukken.

Wij zien, dat bij de oudere koeien het percentage van de drachtig
geworden dieren langzaam daalt.

Het drachtigheidspercentage van het totaal aantal behandelde dieren
was over 1938 53 %, over 1939 70% en over 1940 60%.

Abnormale verlossingen spelen geen rol als oorzaak van endemische
steriliteit, hun aantal is zeer klein.

Het aantal steriele dieren, dat geaborteerd heeft ten gevolge van een
infectie met abortus Bang, is wat grooter. In 1938 werd van de dieren,
die op tijd gekalfd hadden 49 % drachtig na behandeling en van de
dieren, die te vroeg gekalfd hadden 57 %. Voor 1939 waren deze cijfers
resp. 68 % en 72 % en voor 1940 63 % en 57 %.

Wij zien dus, dat verwerpen ten gevolge van de infectie met den abortus-
bacil van Bang geen nadeeligen invloed heeft op het resultaat van de
therapie, hetgeen ook wel eenigszins te verwachten was, gezien het geringe
percentage van de opbrekende dieren, dat aan besmettelijk verwerpen
geleden heeft (zie blz. 874).

Verder kunnen wij de cijfers vergelijken van dieren, die positief of
negatief reageeren op abortus Bang, ongeacht of de besmetting op het
bedrijf heerscht. In 1938 werd 55 % van de positief reageerende dieren
drachtig en 44 % van de negatief reageerende. Berekenen wij de standaard-
afwijking van het verschil (11 %) dan blijkt, dat aan dit verschil geen
waarde toegekend mag worden ¹).

In 1938 werd 52 % van de op besmette bedrijven behandelde dieren,
ongeacht het feit of zij zelf reageerden, drachtig en 35 % van de behandelde
dieren op niet-besmette bedrijven, een verschil dus van 17 %. De
standaardafwijking hiervan is 11,6. Dus ook aan dit verschil mag geen
waarde toegekend worden en invloed van de aanwezigheid van een

1 De standaardafwijkingen zijn berekend volgens de methode van B. L. v. D.
Waerden (Klin. Wochenschrift 1936, blz. 1718, Ned. Tijdschrift voor Geneeskunde
\'937, blz. 517).

Indien het verschil grooter is dan 3 X de standaardafwijking ervan, mag er waarde
aan toegekend worden.

abortusinfectie op een bedrijf op het resultaat van de behandeling kan
niet worden vastgesteld. In 1939 waren deze percentages 70 % en 69 %.
In 1940 werden geen dieren op bedrijven, waarop met zekerheid geen
reactiedieren werden gevonden, behandeld.

Verder kunnen wij nog het resultaat vergelijken van de behandeling
bij positief en negatief reageerende dieren op besrnette bedrijven. Van
de positief reageerende werd 68 % drachtig en van de negatief 53 %.
Het verschil hiertusschen bedraagt 15 % en de standaardafwijking hiervan
13. Dus een conclusie in het voordeel van de positief reageerende
dieren mag hieruit niet getrokken worden.

Ten slotte kunnen wij nog het percentage (53 %) vergelijken van de
negatief reageerende dieren op besmette bedrijven met dat op niet ge-
infecteerde bedrijven (35 %). Het verschil hiervan bedraagt 18 % met
als standaardafwijking 13,6. Dus ook aan dit verschil is geen waarde
toe te kennen.

Bij het bovenstaande is geen rekening gehouden met het feit of de
abortus Bang-infectie al lang op het bedrijf heerscht of pas is opgetreden
en met de bestrijdingsmaatregelen, die er genomen zijn. Bij de pas opge-
treden infectie op een bedrijf is het resultaat van de uterusbehandeling
slechter, dan wanneer de infectie er al jaren heerscht (zie blz. 875).

Als bestrijding van de abortus Bang, althans van het zeer nadeelige
te vroeg kalven van de koeien erdoor, wordt de enting met vol-virulente
cultuur toegepast. Bij het uitbreken van het verwerpen op een stal onder
een groot percentage van de dieren, worden alle dieren of alleen die,
welke te vroeg gekalfd hebben en de pinken ingespoten, de volgende jaren
enkel de pinken („preventieve" enting). Op sommige bedrijven, waar voor
de eerste keer hulp wordt ingeroepen tegen steriliteit, zijn de opbrekende
koeien gelijktijdig met de Albrechtsen behandeling ingespoten met abortus-
cultuur („curatieve" enting). De positieve resultaten bedragen voor
niet-geënte, voor preventief en voor curatief geënte dieren resp. 65 %,
67 % en 73 % van het totaal aantal behandelde dieren gedurende de
jaren 1938, 1939 en 1940.

Het verschil tusschen curatief geënt en niet-geënt bedraagt 32 %, met
als standaardafwijking 14,8, zoodat een conclusie ten gunste van de
enting met vol-virulente cultuur als bestrijdingsmiddel van steriliteit
hieruit niet mag worden getrokken, bovendien is 41 % resultaat bij de
niet-geënte dieren zeer belangrijk beneden het percentage van het totaal
aantal over de drie jaren. Misschien is van de enting meer resultaat te
verwachten op bedrijven, waar de infectie plotseling een groot aantal
dieren heeft doen verwerpen. Cijfers van deze bedrijven staan niet ter
beschikking.

Het optreden van retentio secundinarum bij den laatst voorgaanden
partus is van weinig belang voor het ontstaan van endemische steriliteit,
(niet inbegrepen de enkele chronische, purulente endometritiden en
pvometra). Op het resultaat van de behandeling is evenmin invloed
aanwezig, want in 1938 werd 48 % van de dieren, die niet aan retentio
geleden hadden na behandeling drachtig en 55 % van de dieren, die
wel aan retentio geleden hadden; over 1939 waren deze percentages resp.
65 % en 67 % en over 1940 61 % en 100 %. Na een lochiometra zijn

de cijfers 50 %, 86 % en 67 %. Voor het totaal aantal over de drie jaren
bedragen de percentages 59 %, 65 % en 68 %.

Een volgende vraag is, of het zin heeft een dier, dat al verschillende
keeren (drie keer of vaker) gedekt is, in behandeling te nemen, of dat
dit moeite voor niets is. Het is een bekend feit, dat een deel van de dieren,
als zij den geheelen zomer door telkens gedekt worden, ten slotte opnemen.
De kans op graviditeit na de behandeling zal hierdoor ook wat grooter
zijn, daar de dieren pas zes weken na de laatste dekking weer gedekt
worden; in een aantal gevallen heeft men dus slechts „schijnsucces".

Het volgende tabelletje geeft de positieve resultaten over de jaren 1938,
1939 ^{en I}94°-

Uit dit tabelletje volgt, dat geen invloed van den tijd, dien de boer
gewacht heeft voor hij hulp inroept, merkbaar is op het resultaat van de
behandeling.

Het percentage dieren lijdende aan endemische steriliteit, dat een
onregelmatige, ovarieele cyclus heeft, is maar klein (zie blz. 876). Voor
het te verwachten resultaat van de behandeling is de ovariumfunctie wel
van belang, in 1938 werd slechts 31 %, in 1939 14 % en in 1940 42 %
drachtig. Het percentage van het totaal aantal bedraagt 31 %.

Bij een normale cyclus zijn de cijfers resp. 58 %, 71 % en 66 % van
het totale aantal. Het verschil bedraagt 35 %. De standaardafwijking
hiervan bedraagt 9,5. Het gevonden verschil is 3,7 maal de standaard-
afwijking, zoodat hieruit besloten mag worden, dat de onregelmatige
cyclus het resultaat van de Albrechtsen behandeling nadeelig beïnvloedt.
Bij deze dieren zetelt de oorzaak van de steriliteit vrij zeker in het ovarium;
men kan de opmerking maken, dat deze dieren eigenlijk niet lijdende
zijn aan endemische steriliteit.

Bij de behandeling tijdens den oestrus treft men nog al eens het Graafsche
blaasje of een cystetje aan. Bij geringen druk springen deze blaasjes stuk.
Invloed op het resultaat van de Albrechtsen behandeling hebben zij niet.
Van de dieren, waarbij deze blaasjes in rechter of linker ovarium werden
aangetroffen, werd in 1938 53 % drachtig; van de dieren, waarbij zij

niet werden aangetroffen 55 %, in 1939 resp. 72 % en 69 % en over
1940 waren de percentages 46 % en 66 %.

Men is geneigd hieruit de conclusie te trekken, dat deze blaasjes geen
pathologische producten zijn, daar de bevruchtingspercentages van gelijke
grootte zijn.

Bij de endemische steriliteit treft men sporadisch een dier aan met een
duidelijk vergrooten uterus; meestal gaat dit gepaard met een chronische
endometritis en fluor albus. Gunstig is de prognose hierbij, wat betreft
een nieuwe graviditeit, niet te stellen.

Voor de endemisch optredende steriliteit is de toestand van den cervix
van meer belang.

Over 1938 werd 38 % van de dieren met cervicitis na de behandeling
drachtig en 59 % van de dieren, die naast de cervicitis aan een vaginitis
leden. Van de dieren zonder deze twee afwijkingen nam 51 % op; voor

.1939 ^ziJ^{n deze ci}j^{fers 22} % 54 % ^en 7⁸ % ^{en voor} !94° 63 % 57 %
en 72 %. De percentages van het totaal aantal dieren gedurende de drie
jaren zijn 44 %, 56 % en 69 %.

Bij de aanwezigheid van enkel een cervicitis is het resultaat dus 25 %
^ 8,5 ongunstiger dan bij dieren zonder deze verschijnselen, het is dus
wel waarschijnlijk, dat een cervicitis het resultaat nadeelig beïnvloedt.

De andere afspiegeling van den uterustoestand, nl. de uitvloeiing uit
den uterus afkomstig, gaf de volgende resultaten: in 1938 werd 50%
van de dieren met mucopurulente uitvloeiing drachtig en 54 % van de
dieren met heldere uitvloeiing, in 1939 resp. 61 % en 72 % en in 1940
59 % en 53 %. Dit is 56 % en 63 % van het totaal aantal. Het verschil
bedraagt 7 % ^ 5,3. Er blijkt dus geen invloed van de aanwezigheid van
uitvloeiing op het resultaat van de behandeling te bestaan.

Bij de endemisch voorkomende steriliteit schijnt dus de klinisch ernstiger
uterusafwijking, nl. purulente endometritis makkelijker te genezen te
zijn dan de klinisch minder ernstige vorm van latente endometritis, die
zich uit in een cervicitis.

Ten slotte rest nog de invloed van een vaginitis op de uitkomst van
de therapie, die dan bestaat uit het behandelen van den uterus volgens
Albrechtsen en van de vagina met tinct. Jodii, in erge gevallen gevolgd
door een nabehandeling met ichtyolnootjes gedurende enkele dagen. In
1938 werd van de dieren, die enkel lijdende waren aan een vaginitis 71 %
drachtig, van die, waarbij tevens een cervicitis aanwezig was 59 % en
van die dieren, die geen van deze beide hadden 51 %, voor 1939 waren
de cijfers resp. 70 %, 54 % en 78 % en voor 1940 54 %, 57 % en 72 %.
De percentages van het totale aantal over de drie jaren waren resp. 68 %,
56 % en 69 %. Invloed van de vaginitis op het resultaat van de behandeling,
is er dus niet.

Uit het verschil in percentage 12 % ^ 9,8 tusschen de resultaten bij
aanwezigheid van cervicitis en cervicitis vaginitis mag men geen con-
clusie trekken, hoewel men geneigd zou zijn te veronderstellen, dat een
ontsteking van den cervix, waarbij een vaginitis aanwezig is, van dit
laatste proces uit is ontstaan en minder ernstig is dan de cervicitis, die als
symptoom van de latente endometritis wordt beschouwd. (Zie tabel).

Behalve ue „gewone" behandeling is een aantal koeien nog ingespoten
met tarwekiemolie (vitamine E) ¹). Dit is toegepast op stallen in het
weidegebied en op stallen met gemengd bedrijf. De injecties zijn verricht
in de maanden Augustus en September bij de in de weide loopende koeien.
Er is tweemaal 25 cc tarwekiemolie ingespoten en wel op den dag van
de dekking en een week hierna. In 1938 zijn 31 dieren naast de Albrechtsen
behandeling ingespoten met tarwekiemolie en zijn er 115 enkel volgens
Albrechtsen behandeld, ongeacht het feit of er al dan niet klinische
afwijkingen aanwezig waren bestaande in een cervicitis of vaginitis. Van
de met tarwekiemolie ingespoten dieren werd 48,4 % drachtig en van
de overige 54,8 %. Van deze ingespoten dieren vertoonde ruim de helft
klinisch geen enkele afwijking, hiervan werd slechts 33 % drachtig, terwijl
van de niet-ingespoten dieren zonder afwijkingen 56 % drachtig werd.
Het verschil bedraagt 23 % ± 12,8. Hoewel het aantal ingespoten dieren
niet groot is, was het resultaat toch zoodanig teleurstellend, dat niet verder
door is gegaan met deze proef met tarwekiemolie.

In 1939 werden op een bedrijf met opbrekende koeien, waarbij enkele
met een weinig opvallende vaginitis en cervicitis bij één koe trichomonaden
gevonden. De stier op dit bedrijf had ook koeien van een buurman gedekt,
waarvan er bij navraag ook aan opbreken leden. Ook hier werden bij
één dier met vaginitis en cervicitis en iets troebele uitvloeiing trichomo-
naden aangetroffen. Het vaginaslijmvlies voelde niet ruw aan. Sterk
witvuilen en aborteeren op i 3 maanden dracht waren niet waargenomen,
De koeien van het laatste bedrijf waren eerder gedekt door een anderen
stier. Wegens gebrek aan medewerking op dit laatste bedrijf kon het spoor
hier niet verder vervolgd worden, de stier is geslacht. Op de beide eerste
bedrijven werd op elk bedrijf maar één geïnfecteerd dier gevonden, wel
reageerden er verscheiden dieren op abortus Bang. Bij den stier op het
eerste bedrijf werden geen trichomonaden op het slijmvlies van de penis
en van het praeputium aangetroffen.

Op deze twee bedrijven zijn de opbrekende koeien, nadat zij 2 a 3 keer
volgens de methode Albrechtsen behandeld zijn, en de vagina gespoeld
is met Lugol en geen trichomonaden meer werden gevonden, kunstmatig
geïnsemineerd. Klachten van steriliteit of van aborteeren op ongeveer
3 maanden ook onder de reeds spontaan gedekte dieren voor de behande-
ling, zijn niet waargenomen. De infectie is op deze twee bedrijven blijkbaar
in het begin uitgeroeid. In den herfst 1940 werden weer trichomonaden
gevonden bij één rund op een bedrijf met steriliteit, die waarschijnlijk
weer tot dezelfde oorspronkelijke bron als in 1939 terug te voeren waren.
Hier is dezelfde behandeling begonnen als op de vorige twee bedrijven.
In verband met de vee-levering kon deze niet voortgezet worden, daar
de niet-drachtige dieren opgeruimd zijn.

Het resultaat op de eene boerderij verschilt sterk met dat op de andere,
op de eene wordt bijna 100 % drachtig en op de andere nauwelijks 20 %,
zonder dat hiervoor infectieuze oorzaken (o.a. abortus Bang), of oorzaken
wat betreft voeding en verpleging bij het gewone onderzoek zijn op te
sporen.

Bij de stieren treft men zelden afwijkingen aan penis en praeputium aan.
Bij het heerschen van ontstekingsprocessen vooral in de vagina, verdient
het aanbeveling, de koeien, voordat zij gedekt worden één of andere
desinfecteerende zalf bv. blauwe pyoktaninezalf 2 % op de vulva te strijken,
zoodat de penis bij de coïtus hierdoor in meer of mindere mate gedesinfec-
teerd wordt.

De endemisch optredende steriliteit is een verzamelbegrip, waaronder
vormen van steriliteit met geheel verschillende oorzaken, die bij ons
onderzoek veelal niet zijn op te sporen, worden ondergebracht. Een
therapie, die in ongeveer 60 % van de gevallen resultaat geeft, is zeker
loonend, maar is lang niet ideaal. Deze beide feiten accentueeren zeer
sterk de conclusie van het rapport betreffende steriliteit van het dertiende
internationale congres te Zürich, nl. om te komen tot verbetering van
de diagnostiek, het opsporen van de infectiebronnen en de verdachte
dieren, indien mogelijk ze te behandelen, ze af te zonderen en desnoods
uit te schakelen en voor alles het ver houden van de jonge dieren van
de infectie.

In totaal zijn 469 runderen voor endemisch optredende steriliteit be-
handeld. Ongeveer 25 % hiervan waren vaarzen, dus dieren, die eenmaal
gekalfd hebben. Een abnormale partus of stoornissen tijdens het puerpcrium
zijn van geen belang voor de endemische steriliteit. Invloed van het heer-
schen van abortus Bang op een bedrijf, wanneer het eenmaal doorgeziekt
is, is niet aan te toonen; neemt het verwerpen plotseling op een niet be-
smetten stal een grooten omvang aan, dan ziet men wel fluor albus en
steriliteit. Ovariumafwijkingen spelen een ondergeschikte rol, van belang
zijn de ontstekingsprocessen vooral van den uterus en in mindere mate
van de vagina. De uterusafwijkingen komen vooral tot uiting in de
aanwezigheid van een gezwollen en te roode cervix. Een cervicitis gaat
vaak gepaard met een vaginitis en omgekeerd.

Als therapie wordt de behandeling volgens Albrechtsen met Sol.
Lugoli toegepast, al of niet samengaand met een vaginabehandeling. In

totaal is 62 % van de behandelde dieren drachtig geworden. Het resultaat
wordt nadeelig beïnvloed door ovariumafwijkingen. Invloed van een
reeds lang bestaande besmetting met abortus Bang op het resultaat is
niet vastgesteld.

Triehomonasinfecties worden bestreden door irrigaties van uterus en
vagina met Lugolsche oplossing en uitbreiding wordt voorkomen door
kunstmatige inseminatie.

Im ganzen wurden 46g Rinder für endemisch auftretende Sterilität behandelt.
Von ihnen waren etwa 25 % Färsen, also Tiere, die einmal gekalbt hatten. Ein abnor-
maler Partus oder Störungen während des Puerperiums sind ohne Bedeutung für die
endemische Sterilität. Ein Einfluss einer bestehenden Bang-Infektion ist auf einem
Betrieb nicht nachzuweisen, wenn dieser einmal durchseucht ist ; nimmt das Abo.tieren
auf einem nicht-infizierten Stall plötzlich einen grossen Umfang an, dann sieht man
wohl Fluor albus und Steiilität auftreten. Ovariumabweichungen spielen eine unter-
geordnete Rolle, von Bedeutung sind die Entzündungsprozesse besonders vom Uterus
und in geringerem Masse von der Vagina. Die Uterusabweichungen äussern sich vor
allem in dem Vorkommen eines geschwollenen und zu roten Zervix. Eine Zervicitis
ist häufig mit einer Vaginitis kombiniert und umgekehrt.

Als Therapie wurde die Behandlung nach Albrechtsen mit Sol. lugoli angewandt
mit oder ohne gleichzeitiger Vaginabehandlung. Im ganzen wurden 62 % der
behandelten Tiere trächtig. Das Ergebnis wird durch Ovariumabweichungen ungünstig
beeinflusst. Ein Einfluss einer bereits lange bestehenden Infektion mit Abortus Bang
auf das Resultat wurde nicht festgestellt.

Trichomonasinfektionen wurden bekämpft mit Irrigationen des Uterus und der
Vagina mit Lugolscher Lösung und eine Ausbreitung wurde durch künstliche Befruch-
tung verhindert.

Totally 46g cows were treated for endemically occurring sterility. About 25 % were
heifers, consequently animals that have calved once. An abnormal delivery or
disturbances during the puerperium are of no value to this kind of sterility. Influence
of the occurring of Abortus Bang on the farm, when it once has the illness out, can not
be showed ; when at once many cases of abortion arc seen in a not infected stable, fluor
albus and sterility may be noticed.

Deviations of the ovaries play an subordinate part, the inflammatory processes
especially of the uterus and in less degree of the vagina are of importance. The deviations
of the uterus show themselves as a swollen and too red cervix. Cervicitis is often attended
by a vaginitis and conversely.

The cows were treated according to the method of Ai.brf.chtsen with Lugolsolution
combined or not with vaginal treatment.

Totally 62 % of the treated animals came in gestation. The result was unfavourably
influenced by ovarial deviations.

Influence of an already long existing infection with Abortus Bang on the result was
not stated.

Trichomonas-infections are treated by irrigations of the uterus and the vagina with
Lugol solution and spread of the infection is prevented by artificial insemination.

L\'auteur traita 46g bovidés pout stérilité endémique. Environ 25% de ceux-ci
étaient des génisses, donc des animaux n\' ont vêlé qu\'une seule fois. Un part anormal
ou des troubles y consécutifs ne sont d\'aucune importance pour la stérilité endémique.
L\'influence de la brucellose ne peut être démontrée dans une exploitation où la maladie
a atteint le stade de prémunition ; si dans une exploitation non infectée l\'avortement
prend brusquement une grande extension, on observe des pertes blanches et de la

De afbeelding heeft betrekking op een bijzondere complicatie in het
verloop van een geval van „Einschuss" bij een paard.

Op 4 Sept. 1940 werd mijn hulp ingeroepen bij dit 5-jarige rijpaard.
Het dier was lijdende aan een acute „Einschuss" van het linker achterbeen.
Ondanks de gebruikelijke behandelingsmethoden (verbanden met Liquor
Burowii, daarna kamfer-ichthyolzalf) bleef het been zeer sterk gezwollen
en veel sereus vocht drong door de huid. Op 12 September was aan den
kroonrand een loslating van den hoorn waar te nemen. De kroonrand werd

stéreJitc. Les altérations de l\'ovaire jouent un rôle secondaire; les inflammations en
ordre principal de la matrice et à un degré moindre du vagin ont une grande impor-
tance. Les altérations de l\'utérus se manifestent surtout par la présence de gonflement
et de rougeur du col. Une cervicite est souvent accompagnée d\'une vaginite et inver-
sement.

L\'auteur emploie le traitement d\'albrechtsen (solution de Lugol) combiné ou
non avec un traitement du vagin. Au total 62 % des animaux traités devinrent gravides.
Le résultat est influencé défavorablement par les altérations de l\'ovaire. L\'influence
d\'une infection brucellique ancienne sur le résultat n\'a pu être constaté.

La rrichomoniase est combattue par des lavages de la matrice et du vagin au moyen
de solution de lugol et son extension est prévenue par l\'insémination artificielle.

met Pasta Lassar behandeld en een hoef-kroonverband werd aangelegd.
Absolute rust leek noodzakelijk. De hoorngroei ging normaal verder.
Spoedig was echter waar te nemen, dat rond den gehcelen hoef een blijvende
afscheiding was opgetreden tusschen de vóór de ziekte aanwezige hoorn
en de later gevormde. Dit beeld deed zeer sterk denken aan hetgeen
men bij runderen, die lijdende zijn geweest aan mond- en klauwzeer,
soms kan waarnemen, nl. dat de oude hoornschoen langzaam afgroeit
en een nieuwe schoen wordt gevormd. Daar het dier volledige rust was
voorgeschreven, bleef het been tengevolge van de „Einschuss" steeds te
dik. Ten slotte werd om deze reden besloten het paard toch af te gaan
stappen, daarmede de kans op complicaties van de zijde van den hoorn-
schoen riskeerend. Om den ouden hoornschoen niet onnoodig te belasten,
werd de hoef tot het einde der behandeling zonder hoefijzer gelaten.
Alles verliep boven verwachting goed, totdat de nieuwe hoefin het verzen-
gedeelte den bodem raakte. De op een punt uitloopende wand van den
ouden hoornschoen begon toen iets los te laten, zoodat voortdurend
bijwerken met een hoefmes noodzakelijk was. Daar bij runderen, waarbij
zich na mond- en klauwzeer een nieuwe hoornschoen vormt, nogal eens
wordt waargenomen, dat de oude schoen wordt losgerukt, wanneer deze
nog in het toongedeelte over een kleine oppervlakte aan de hoeflederhuid
is verbonden, hetgeen een beschadiging van de hoeflederhuid tot gevolg
heeft, werd voor dit moment gevreesd en om deze reden werden speciale
voorzorgen genomen. Vanaf het oogenblik, dat de oude hoornschoen nog
slechts als een smalle strook hoorn in het toongedeelte aanwezig was, werd de
hoef zoowel in toon- als in verzengedeelte zoo min mogelijk afgekapt.
Daar het paard bijna steeds in losse, zandige boschpaden werd gereden,
werd niet alleen de toon, maar werden ook de verzenen vrij lang. Toen
de toon zoo lang was dat dit mogelijk werd geacht, werd het nog aanwezige
gedeelte van den ouden hoornschoen in één keer weggekapt.

De foto werd genomen op 16 Juni 1941, dus ruim 9 maanden na het
begin der ziekte. Men ziet aan den linker hoef een klein gedeelte van den
ouden hoornschoen nog als een stuk hoorn in het toongedeelte van den
hoef. Boven dit oude stuk hoorn ziet men den nieuw gevormden hoorn-
schoen. De verdikte hoornrand behoort reeds tot den nieuwen hoornschoen
en is wellicht gevormd in de periode, dat het paard nog geen beweging
werd gegeven en het been nog vrij dik was. De foto werd gemaakt op den
dag, vóórdat het oude hoornstukje werd weggekapt.

Ook op den rechter hoef is een hoornring aanwezig, welke is ontstaan
in de eerste periode van de ziekte, toen door hevige pijnlijkheid van het
zieke been dit rechter been sterk werd belast. Eigenaardig is, dat deze
hoornring nog lang niet is afgegroeid, terwijl dit toch wel het geval is
bij het zieke been.

De mogelijkheid is niet uitgesloten, dat eerlang de Vleeschkeuringswet
zal worden uitgebreid tot een Wet, waarbij de keuring van alle levens-
middelen van dierlijken oorsprong zal worden geregeld en welker uit-
voering opgedragen zal worden aan de dierenartsen, die thans betrokken
zijn bij de uitvoering der Vleeschkeuringswet. Aangezien dan, behalve
de hoedanigheid van het onderzochte materiaal, ook de ,,soortechtheid"
daarvan een punt van onderzoek zal moeten uitmaken, zal het dus nood-
zakelijk zijn, dat die dierenartsen, die hiermede te maken kunnen krijgen,
speciale studie zullen moeten maken van de diersoorten, welke zij bij
desbetreffend onderzoek onder oogen zullen krijgen. De studie van deze
stof moet zeer interessant genoemd worden. Ik zou hierbij willen aanhalen
een zinsnede uit het werk van Hopfengärtner : „Leitfaden der tier-
ärztlichen Lebensmittelüberwachung", welke als volgt luidt : „Die
Unterscheidung der verschiedenen Entenarten macht ebenso wie die
Wild- und Fischkunde ganz allgemein die Tätigkeit des Tierarztes in der
polizeilichen Lebensmittelüberwachung besonders reizvoll. Schlieszlich
bedeutet das Studium zoologischen Schrifttums für den Tierarzt eine
unterhaltende und anregende Abwechslung in den alltäglichen Arbeiten."

Ook voor die collegae, die belast zijn met markttoczicht, is kennis van
verschillende soorten haar- en vederwild een noodzakelijk iets. Intusschen
moet worden toegegeven, dat wij bij onze inspectie van de pluimvee- en
wildmarkt thans nog weinig officieele bevoegdheid bezitten. Ten aanzien
van afwijkend, levend pluimvee valt practisch niets te bereiken (zie diss.
Mol), terwijl afwijkend wild alleen op grond van de Warenwet benaderd
zou kunnen worden. Toch is met het oog op eventueele vragen en adviezen
en het voorkomen van flaters onzerzijds, kennis van de wildsoorten voor
ons een vereischte, waarvoor de colleges in de zoölogie tijdens onze
propaedeutische studie een uitstekenden grondslag vormen. Hetzelfde
geldt in feite voor visch, schaal- en weekdieren.

Hier komt nog iets bij. De dierenarts, die belast is met markttoezicht
en zijn taak ruim opvat, zal te zijner tijd op de pluimvee- en wildmarkt
overtredingen van de Jacht- en de Vogelwet constateeren, waarvoor
kennis der verschillende vogelsoorten noodig is. Direct worde toegegeven,
dat dit feitelijk behoort tot het terrein der politie, echter is het toch wel
een zeer speciaal terrein, waarbij opgemerkt moet worden, dat mij
gebleken is, dat het overgroote deel der politiebeambten daarvan de
kennis ontbreekt. Ik beschouw het derhalve als een plicht van den met
politiebevoegdhcid bekleeden „marktdierenarts" om bij het op de markt
constateeren van overtredingen der Jacht- en Vogelwet in te grijpen ;
een en ander is in het belang van onzen wildstand en onzen reeds te zeer
geslonken vogelstand. In den strengen winter 1939—1940 kon ik op deze
wijze enkele processen-verbaal opmaken betreffende het aanvoeren van
wilde zwanen, waarop immers de jacht verboden is. Door de Nederl. Ver.
tot Bescherming van Vogels is dit zeer op prijs gesteld.

i. Wilde zwaan, 2. Kleine zwaan, 3. Knobbelzwaan, 4. Rietgans, 5. Kolgans,
6. Bergeend 3, 7. Wintertaling 3, 8. Zomertaling 3, g. Pijlstaart <?, 10. Tafeleend 3,
11. Kuifeend <J, 12. Toppereend 3, 13. Brilduiker <?, 14. EidereeiJÜ 3,
15, Middelste zaagbek 3.

interesseeren voor de betreffende stof, een korte beschrijving te geven
van de verschillende vederwildsoorten. Bij deze beschrijving zal er naar
gestreefd worden, zooveel mogelijk de meest typeerende kenmerken in
zeer beknopten vorm naar voren te brengen. Voor een meer uitvoerige
beschrijving verwijs ik naar de betreffende literatuur.

Allereerst zij opgemerkt dat de Jachtwet onder „wild" verstaat de volgende
vogelsoorten : korhoenders, patrijzen, houtsnippen, zwanen, ganzen,
eenden, duikers, watersnippen, goudplevieren, kemphanen, wulpen,
scholeksters, grutto\'s, tureluurs, meerkoeten, waterhoentjes en voor het
grootste deel van het land : fazanten. Jaarlijks is gedurende een bepaalden
tijd de jacht op deze dieren toegestaan, buiten welken tijd de jacht ver-
boden is. In het geheel niet geopend werd de laatste jaren de jacht op :
zwanen, bergeenden, eidereenden, duikers, kemphanen, wulpen, schol-
eksters, grutto\'s, tureluurs en waterhoentjes. Wat betreft den handel in wild
zegt de Jachtwet : „Het ten verkoop voorhanden hebben, te koop aan-
bieden, verkoopen, afleveren en vervoeren van wild is verboden van den
achtsten dag na de sluiting tot de opening der jacht."

De Vogelwet verstaat onder „beschermde vogels" alle vogels, welke
behooren tot een der in Europa in het wild levende soorten, met uitzondering
van het pluimvee en de in art. i van de Jachtwet genoemde vogels (hier-
boven opgesomd). Echter worden bepaalde soorten tijdelijk of geheel
niet beschermd in het geheele Rijk of gedeelten daarvan. Op grond
hiervan zijn regelingen getroffen ten aanzien van: musch, kraai, aal-
scholver, blauwe reiger, sperwer, mantelmeeuw, zilvermeeuw, kapmeeuw,
houtduif, ekster, Vlaamsche gaai, bonte kraai en spreeuw.

Het dooden, pogen te dooden, vangen of pogen te vangen van beschermde
vogels is verboden, evenals het te koop aanbieden, vervoeren en het ten
verkoop voorhanden hebben daarvan. Eveneens is verboden het rapen
van eieren van beschermde vogels.

Op grond van art. 11 der Vogelwet kan vergunning verleend worden
om bepaalde soorten beschermde vogels v^pr de kooi of voor de jacht
te vangen, te vervoeren enz. Als „kooivogels" worden beschouwd: zwarte
lijster, kauw, vink, putter, sijs, kneu, groenling en geelgors, terwijl „jacht-
vogels" zijn: havik, slechtvalk en klapekster.

1. WILDE ZWAjlN (Cygnus cygntts). Gekenmerkt door een groote,
onbevederde, geelgeKleurde, spits naar voren uitloopende plek aan de
basis van den snavel. De punt van den snavel is zwart. De roep is een
nasaal toetend geluid.

2. KLEINE ZWAAN (Cygnus bewickii). De gele plek op den snavel
is kleiner dan bij de vorige soort en loopt stomp uit aan de voorzijde. Deze
soort overwintert meest in flinke aantallen op het IJselmeer.

3. KNOBBELZWAAN (Cygnus olor). Kenmerk : roode snavel met
zwarten knobbel; zwemt in tegenstelling met de beide vorige soorten met

gekromden hals; knorrend geluid. Tot deze soort behooren eveneens de
tamme zwanen in vijvers enz.

Bij controle op jachtwetovertredingen leveren de beide eerste soorten
zwanen geen moeilijkheden op, zij zijn uitsluitend wild ; bij de knobbel-
zwanen komt men voor de vraag te staan of men te doen heeft met tamme
dan wel met wilde exemplaren. Als richtsnoer dient men aan te nemen
dat elke knobbelzwaan, welke in het bezit is van het volle vliegvermogen,
wild is. Dus als tam dient men te beschouwen gekortwiekte en geleewiekte
exemplaren.

Onder kortwieken wordt verstaan het afknippen van een gedeelte der
slagpennen, terwijl leewieken beduidt het amputeeren van de vleugels
bij den carpus, waardoor de groote slagpennen dus blijvend afwezig zijn.
Tevens lette men op eventueele eigenaarsmerken, welke kunnen bestaan
uit sneden over den snavel of gaatjes ev. insnijdingen in de zwemvliezen.

Ter markt ziet men ook meermalen aangevoerd zwanenhuiden en even-
tueel losse vleugels, althans het distale gedeelte daarvan, gerekend van
den carpus af.

1. GRAUWE GANS (Anser anser). Gekenmerkt door een dikken,
geheel oranjegelen snavel.

3. DWERGGANS (Anser erythropus). Hier te lande vrij zeldzaam,
gelijkt sterk op de vorige soort, is echter kleiner.

4. RIETGANS (Anser fabalis). Kenmerkend is de kleurverdeeling op
den snavel : zwart-oranje-zwart ; een donkerder veerenkleed dan de
vorige soorten.

5. KLEINE RIETGANS (Anser brachyrhynchus). Klein snaveltje,
zwart-rose-zwart gekleurd.

6. SNEEUWGANS (Anser hyperboreus subsp.). Zeldzaam. Geheel
wit met zwarte vleugelpunten.

7. BRANDGANS (Branta leucopsis). Zwart-witte teekening ; „wangen"
roomkleurig, hals zwart, zwarte dwarsbanden over den rug.

8. ROTGANS (Branta bernicla). Donkere gans, aardkleurig veeren-
kleed, anaalstreek wit.

De verschillende ganzensoorten worden evenals de zwanen hier te
lande des winters aangetroffen, bij strenge koude soms in groote aantallen.
Hoewel in het algemeen gezocht wild, leveren de soms sterk vermagerde
dieren tijdens strenge winters weinig eetbaars op, terwijl het jagen er van
onder deze omstandigheden weinig sportief genoemd moet worden.

Bij de eenden bestaat als regel groot verschil in veerenkleed tusschen s
en ï. De woerd vertoont in prachtkleed vaak fraaie kleuren, terwijl het
wijfje meest neutraal, bruin-grijs getint is. Verder dient er op gewezen te

worden, dat het praehtkleed met zijn speciaal bij de ss voor de soorten
typische kleuren en afteekeningen, dat in herfst, winter en voorjaar aan-
wezig is, in het late voorjaar plaats maakt voor een veerenkleed, dat veel
minder in het oog loopend van kleur is en veel gelijkt op dat der ¥¥
(„eclips").

De zwemeenden leven van plantaardig voedsel, dat zij in ondiep water
„grondelend" of „slobberend" zoeken. Des winters treft men de dieren
wel aan de zeekust (IJselmeerkust) aan, maar steeds vlak onder de kust
in ondiep water. Als regel neemt men groote groepen waar, bestaande uit
exemplaren van verscheidene soorten.

1. BERGEEND (Tadorna tadorna). Deze soort vormt een overgangs-
vorm naar de ganzen en heeft een karakteristiek zwart, wit en rood veeren-
kleed ; karmijnroode snavel bij j met, bij ¥ zonder snavelknobbel.
Borst, schouder en voorste gedeelte van den rug roestrood. Zooals reeds
werd vermeld, wordt deze soort beschermd. Gering verschil tusschen <j en ¥.

2. SLOBEEND (Spatula clypeata). Typeerend is de groote, aan de
punt spatelvormig verbreede snavel. De woerd in praehtkleed is geken-
merkt door de roestroode flanken en buik. Wijfje neutraal gekleurd veeren-
kleed.

3. WILDE EEND (Anas platyrhyncha). Meest bekende soort. Het <j
in praehtkleed heeft goudgroenen kop en hals, welke door een witten ring
van de kastanjebruine borst zijn afgescheiden. Spiegel *) blauw. Bij met
tamme eenden gekruiste exemplaren is de witte ring niet volledig.

4. KRAKEEND (Anas strepera). Zeldzame verschijning in ons land.
Kleur zoowel van s als ï vrij egaal bruingrijs ; op den vleugel komt vóór
den witten spiegel van voor naar achter een bruine en een zwarte vlek voor.

5. WINTERTALING (Anas crecca). Klein eendje, <j roodbruine kop
met groene vlek aan oog- en slaapstreek. Spiegel goudgroen en zwart met
geelwitten voorrand ; ¥ neutraal van kleur.

6. ZOMERTALING (Anas querquedula). Klein eendje, <j heeft een
zeer typecrende, witte streep boven het oog ; ¥ neutrale kleur. Spiegel
donkergroen waarvoor een witte band.

7. SMIENT (Anas penelope). Woerd in praehtkleed, heeft bruinen
kop met gele streep in de mediaanlijn over den schedel ; ¥ eenvoudiger
van kleur. Spiegel groen waarvoor breede witte zoom. Roep : een fluitend
„pieuw" (volksnaam : fluiteend).

8. PIJLSTAART (Anas acuta). Slanke hals en fijne kop ; <j heeft een
zeer opmerkelijke, witte afteekening aan den hals. De voorzijde van den
hals is n.1. wit, welk wit aan weerszijden van den kop in een punt naar
boven uitloopt. Verder zijn bij den woerd de middelste staartpennen
sterk verlengd. Spiegel paars.

De duikeendensoorten worden hier als wintergasten veel waargenomen.
In tegenstelling met de zwemeenden komen zij voor in dieper water,
hetzij op groote plassen of op zee, waar zij hun voedsel, bestaande uit

\') De spiegel is een op de samengevouwen vleugels zichtbare, meest fraai gekleurde
viek gevormd door de korte slagpennen.

vischjes, schelpdieren en krabben, duikend bemachtigen. Bij strenge vorst
kunnen de duikeenden zich in grooten getale verzamelen op open blijvende
binnenwateren, waar zij dan een goede gelegenheid tot observatie bieden.

Het vleesch van de duikeenden is tranig van smaak en niet voor con-
sumptie geschikt (voedsel 1) in tegenstelling met dat van de zwemeenden.
Niettemin ziet men in strenge winters, deels uit onkunde, soms duik-
eenden op de pluimvee- en wildmarkt aanvoeren (toppers, zaagbekken).

1. KROONEEND^ (Netta ruffina). Komt zelden bij ons voor; het <j
heeft zwarte borst en onderzijde; roode kuif; puntigen snavel.

2. TAFELEEND (Nyroca ferina). Algemeen bekende wintergast.
Typeerend voor het <j zijn de bruinroode kop („roodkop") en zwarte
borst, vleugels en onderzijde grijs, staart zwart ; ¥ gelijkt veel op <j. Het
vleesch is beter van smaak dan van de andere duikeendensoorten.

4. KUIFEEND (Nyroca fuligula). Zwart van kleur, bij het s onderzijde
en flanken wit en bij het 9 grijs. Op het achterhoofd afhangende kuif-
veeren.

5. TOPPEREEND (Nyroca marila). Gelijkt zeer veel op de vorige
soort, echter is de rug grijs, terwijl de kuif ontbreekt. Verder heeft het ¥
een zeer duidelijke, witte vlek bij den snavelwortel.

6. BRILDUIKER (Bucephala clangula). Hooggewelfde kop. Kop
van het s donkergoudgroen met aan beide zijden van den snavel een witte
vlek (bril). Hals, krop en borst wit. De ¥¥ missen de bril en zijn meer een-
kleurig bruingrijs.

7. IJSEEND (Clangula hiemalis). Komt vrij zelden voor. Prachtkleed
<j: kop, hals en voorrug wit met op de borst een bruin schild ; donkere
vlek aan weerszijden van den hals. Het ¥ is grijzer, heeft ook de typische
halsvlekken. Middelste staartpennen sterk verlengd.

8. ZWARTE ZEEEEND (Oidemia nigra). De woerd is geheel zwart
met rooden knobbel op den snavel ; ¥ lichtbruin, geen snavelknobbel.

9. GROOTE ZEEEEND (Oidemia fusca). Woerd geheel zwart met
grooten witten spiegel, wit vlekje achter het oog, rooden snavel met zwarte
randen. Het wijfje gelijkt veel op het <j, is echter iets lichter van kleur.

10. EI DEREEND (Somateria mollissima). Grootc plompe eend, snavel
geleidelijk in den kop overgaande. Prachtkleed van het <3 wit met bruin,
typeerend is een door de slagpennen gevormde, naar beneden afhangende
witte krul. Het wijfje is geheel bruin.

1. GROOTE ZAAGBEK (Mergus merganser). Woerd wit met zwarte
vleugels en kop. Wijfje grijs met witte onderzijde, kop en een gedeelte
van den hals bruin (naar onderen scherp begrensd), bruine kuif. Lange,
spitse snavel met tandjes.

2. MIDDELSTE ZAAGBEK (Mergus serrator). Woerd fraai geteekend,
zwarte kop met idem kuif, vleugels zwart met wit, borst bruin. Het ¥ ziet
er ongeveer uit als dat van de vorige soort, echter is het bruin van kop
en hals niet scherp naar beneden afgescheiden. Snavel als vorige soort.

3- NONNETJE (Mergus albellus). Woerd grootendeels wit met enkele
zwarte afteekeningen, 9 grijs, bruine kruin met idem kuifje. Klein snaveltje
met tandjes.

1. KORHOEN (Lyrurus tetrix). Boschhoen iets grooter dan een kip
(gewicht i—2 kg). De kleuren van den haan zijn donkerblauw en zwart,
terwijl de onderdekveeren van den liervormigen staart wit zijn. De hen is
kleiner, bruin veerenkleed met zwarte vlekken.

2. FAZANT (Phasianus colchicus). Halfwilde, ingevoerde jachtvogel
met langen staart; het <j vertoont exotisch fraaie kleuren, de hen is bruin-
grijs.

3. PATRIJS (Perdix perdix). Klein hoentje (lengte ong. 28 cm) ;
grijsachtig-bruine kleur ; het <j heeft een donkerbruine hoefijzervormige
vlek op de borst. De staart van den patrijs is roestbruin. Enkele kleur-
variëteiten komen soms voor.

4. KWARTEL (Coturnix coturnix). Iets kleiner hoentje dan de patrijs ;
de kop en de rug vertoonen lichte lengtestrepen. De staart is vaalbruin.

1. HOUTSNIP (Scolopax rusticola). Groote snip (lengte ong. 28 cm).
Geelbruin veerenkleed. Typeerend zijn voor deze soort de zwarte en vaal-
gele dwarsbanden over kruin en nek.

2. POELSNIP (Capdla media). „Dubbele snip". Gelijkt zeer veel op
de vorige soort, heeft echter geen dwarsbanden over kop en nek. De staart
heeft een witte zijvlag. Over den rug loopen vier stroogele, overlangsche
strepen.

3. WATERSNIP (Capclla gallinago). Gelijkt zeer veel op de vorige
soort, is echter kleiner ; vertoont eveneens de vier overlangsche strepen
op den rug.

4. BOKJE (Lymnocryptus minimus). Klein snipje, heeft ook de vier
strepen over den rug, waartusschen duidelijke metaalglanzen.

5. GOUDPLEVIER (Charadrius apricarius). Volksnaam: wilster.
Deze vogel wordt soms tusschen vluchten kieviten aangetroffen en is
ongeveer de helft kleiner dan deze soort. Algemeen bekend wild. Donkere
bovenzijde met donkergele vlekjes; de onderzijden van de vleugels en
de oksels zijn wit. Zwarte snavel, dofzwarte pooten.

1. MEERKOET (Fulica atra). Bekende watervogel, iets kleiner dan
een kip; geheel zwart met witte snavel en bles; gelobde teenen.

Op het volgende „wild" is de jacht de laatste jaren niet geopend geweest;
het aantreffen van deze dieren op de wildmarkt beteekent dus het con-
stateeren van een overtreding van de Jachtwet. Om deze reden volgt
hieronder nog een korte beschrijving van deze vogelsoorten.

1. GRUTTO (Limosa limosa). Tamelijk groote vogel met zeer lange
rechte snavel; kop en hals zijn roodbruin.

2. TURELUUR (Tringa totanus). Is kleiner dan de vorige soort;
kenmerkend zijn de felroode pooten en de breede witte vleugelstreep,
welke in de vlucht zichtbaar is.

3. WULP (Numenius arquata). Groote forsche vogel met langen sterk
gebogen snavel.

4. KEMPHAAN (Philomachus pugnax). Is kleiner dan de tureluur,
korten snavel, geelbruine pooten; de veeren van de bovenzijde zijn speciaal
bij het 9 lichter gezoomd. Het 3 in prachtklced is zeer opvallend door
een groote kraag, terwijl het veerenkleed van zeer uiteenloopende kleur
kan zijn.

De vier genoemde soorten zijn alle vogels met een „snipachtig" voor-
komen, welke in uiterlijk veel overeenstemmen. Het is van belang om nog
een aantal andere steltloopersoorten te leeren kennen, teneinde verwarring
met de snippen te voorkomen. Als zoodanig moeten genoemd worden
verschillende ruitersoorten. Beschrijving van deze vogelsoorten zou hier
echter te ver voeren.

i. WATERHOENTJE (Gallinula chloropus). Zwart watervogeltje met
roode voorhoofdsplaat en snavel, witte afteekening aan de staart, groene
pooten met lange, niet gelobde teenen.

Ten slotte is de jacht nog verboden op „duikers". Met deze vage term
wordt een groep zwemvogels bedoeld, waarvan naast enkele zeldzame
soorten, de roodkeelduiker de bekendste is:

i. ROODKEELDUIKER (Colymbus stellatus). Niet zeldzame winter-
gast langs de kust en op binnenwater; grootte ongeveer als de fuut, donkere
boven- en lichte onderzijde. In prachtkleed bruinroode keelstreek.

Ten slotte moet nog worden opgemerkt, dat bij het toezicht op levens-
middelen van dierlijken oorsprong ook kennis van voor consumptie gebruikt
wordende eieren van een aantal vogelsoorten gewenscht is. Zoo dient
men de verschillende meeuweneieren, alsook de eieren van enkele weide-
vogels te kunnen onderscheiden. Deze materie leent zich minder goed
voor beschrijving en dient door aanschouwing bestudeerd te worden.

EEN ONDERZOEK NAAR HET VOORKOMEN VAN
NIER-AFWIJKINGEN BIJ MEER OF MINDER
ZIEKE DIEREN

Ia. Ernstig zieke dieren tengevolge van een lijden, dat waarschijnlijk
pas kort heeft bestaan (2 gevallen).

De oorzaak van het lijden is in het eene geval een bacillaire necrose,
in het andere geval een acute mastitis. In beide gevallen zijn de parenohy-
mateuse organen sterk gezwollen en duidelijk gedegenereerd, terwijl op
doorsnee in de schors der nieren de glomeruli niet als roode puntjes te zien
zijn. Bij histologisch onderzoek der nieren blijken de glomeruli vergroot
te zijn en bloedarm. De endotheelcelkernen zijn veelal groot, blazig,
chromatine-arm en vermeerderd. De Bowmansche kapsel is bij vele
glomeruli verdikt. Hierbij is het gedrag van de kapsel-epitheliën onregel-
matig, nu eens hyperplastisch dan weer met pycnotische kernen.

De glomeruluslissen schijnen niet verzwaard en in het eene geval ziet
men verklevingen van lissen met de kapsel.

In beide gevallen vindt men veelvuldig infiltraatcellen, meestal in
geringe hoeveelheid in de omgeving van de Bowmansche kapsel, doch
eveneens rondom bloedvaten en in het interstitium.

Het epitheel der tubuli, vooral dat van het Hauptstück is sterk verlaagd,,
verschijnselen van vacuolaire degeneratie, pycnotische kernen, etc. zijn
veelvuldig. In het lumen plasmatische inhoud en afgestooten epitheelcellen.
In het eene geval leucocyten in de sterk uitgezette tubuli.

Ib. Dieren, die klinisch ernstig ziek zijn tengevolge van een lijden, dat
waarschijnlijk langen tijd heeft bestaan. Het betreft hier 4 runderen
en i paard.

De nieren zijn veelal iets vochtiger dan normaal op doorsnee, terwijl
de glomeruli niet als roode puntjes, doch veeleer als hyaline bolletjes te
zien zijn.

Bij histologisch onderzoek der nieren blijken in drie gevallen de glomeruli
duidelijk vergroot, vertoonen de endotheelcelkernen een bleek, blazig
karakter, staan de glomeruluslissen veelal wijd uit en zijn de glomeruli
zeer bloedarm.

In al deze gevallen ziet men de glomeruli, waarvan de kapsel min of
meer verzwaard is, terwijl infiltraatcellen aangetroffen worden periglome-
rulair, perivasculair en interstitieel. Tevens is in alle 3 gevallen het tubulus-
epitheel verlaagd en is m.o.m. duidelijk gedegenereerd. In 1 geval is het
interstitium vermeerderd.

gezien, terwijl de kapsel van vele glomeruli verzwaard schijnt. Ook in dit
geval iets periglomerulair, perivasculair en interstitieel infiltraat.

Het resteerende geval betreft de nieren van een paard, dat voor serum-
bereiding heeft gediend. In dit geval lijken de glomeruli eerder iets ge-
comprimeerd, zijn de endotheelcelkernen niet groot, blazig en gezwollen
en zijn de glomeruluslissen duidelijk verzwaard, terwijl deze overigens
matig bloedhoudend zijn.

In een enkel geval is de Bowmansche kapsel verzwaard. Periglomerulair,
perivasculair en interstitieel vindt men rondcellig infiltraat. Ten slotte zijn
de epitheliën der tubuli duidelijk gedegenereerd.

II. Dieren die het klinisch over het algemeen minder goed doen,
getuige de meer of minder sterke vermagering (9 gevallen). Bij sectie blijkt
de vermagering te berusten op tuberculose, chr. enteritis, leverdistomatose,
teleangiectasie, etc. Duidelijke orgaandegeneraties treden niet op den
voorgrond en macroscopisch zijn de nierafwijkingen meestal zeer gering.
Er is veelal een geringe afwijking in kleur, in aspect, op doorsnee is de
schors in den regel niet verbreed, in meerdere gevallen de glomeruli niet
duidelijk regelmatig als roode bolletjes te zien, terwijl de consistentie iets
vermeerderd is en de vochtrijkdom vergroot.

In al deze gevallen blijken bij histologisch onderzoek der nieren af-
wijkingen aanwezig te zijn. Het epitheel der tubuli — in het bijzonder
der t. contorti — is steeds te laag, terwijl veelal kern- en protoplasma-
veranderingen duidelijk zichtbaar zijn. Somtijds bevat het lumen der
buisjes gedesquarneerde epitheelcellen.

In 6 gevallen schijnen de glomeruli te groot, de lissen vullen de Bow-
mansche ruimte goed op en verklevingen van geringen omvang met de
kapsel worden soms waargenomen.

In de helft van deze gevallen zijn de endotheelcelkernen duidelijk
vergroot en bleek, terwijl dit bij de overige gevallen niet altijd even
duidelijk is.

Over het algemeen zijn deze groote glomeruli vrij bloedarm, in een
enkel geval schijnbaar bloedleeg.

Regelmatig vindt men in de gevallen van vergroote glomeruli, glomeruli,
waarvan de kapsel meer of minder verdikt is. Het kapsel-epitheel is dan
onregelmatig, nu eens met bleekc en gezwollen kernen en woekerend,
dan wee rverdwenen of pycnotisch. Steeds is m.o.m. infiltraat rond de
kapsel gelegen. Infiltraat vindt men echter ook steeds om bloedvaten en
in geringe uitbreiding in het interstitium.

In de overige 3 gevallen worden geen veranderingen der glomeruli ge-
zien. (De lissen maken in 1 geval echter wel een iets zwaren indruk).

Desalniettemin is de kapsel in 2 gevallen duidelijk verdikt en doet het
kapsel-epitheel hyperplastisch aan, terwijl in al de drie gevallen weer
meer of minder infiltraat rond de kapsel gelegen is. Eveneens vindt men
hier rondom de bloedvaten en in het interstitium iets infiltraat.

Het interstitium schijnt in 3 gevallen niet, in de overige wel vermeerderd
te zijn.

Meerdere malen werd gemeend, dat afwijkingen aan de kleinere en
grootere arteriën konden worden geconstateerd.

Wegens het dubieuse karakter dezer afwijkingen werden deze niet bij
de besproken gevallen vermeld.

2e. een bleeker worden van kernen in de media, soms zelfs van gedeelten
van kernen, zoodat deze zich kunnen voordoen als sikkeltjes. Soms ook
zijn bepaalde deelen der media kernarm t.o.v. andere mediadeelen;

3e. in deze gevallen lijken de kernen der intima van de kleinere arteriën
vaak gezwollen en meent men iets van woekering waar te kunnen nemen.

Bij de kleuring op amyloid door middel van gentiaanviolet, werd in
3 gevallen amyloid aangetroffen in de grootere en kleinere bloedvaten,
vooral ook in het merg.

Uit het bovenstaande blijkt, dat bij de onderzochte gevallen steeds
meer of minder afwijkingen aanwezig waren.

Zoo is het epitheel der t. contorti steeds gedegenereerd, terwijl in een
deel van deze gevallen de glomeruli vergroot zijn, groote chromatine-arme
endotheelcelkernen bezitten, meer of minder bloedarm zijn, de Bowman-
sche kapsel meermalen verdikt is, synechiën van geringen omvang kunnen
voorkomen en infiltraat rond bloedvaten, glomeruli en in het interstitium
worden waargenomen.

Van deze gevallen is het zonder meer in het geheel niet duidelijk, dat
het complex der veranderingen van de glomeruli een „ontsteking der
glomeruli" voorstelt, en dat het histologisch nierbeeld gekarakteriseerd
kan worden als een glomerulo-nephritis, omdat verschijnselen, die wijzen
op een ontsteking in en om de glomeruli (infiltraat rond de kapsel, onregel-
matigheid der kapsel, synechiën van geringe uitbreiding) eveneens in het
gebied buiten de glomeruli worden aangetroffen (infiltraat rond bloed-
vaten en in interstitium, onregelmatigheid van interstitium, plasmatische
inhoud van het lumen der tubuli) terwijl de verschijnselen van alteratie,
die men aan de glomeruli ziet (groote blazige endotheelcelkernen) eveneens
van tubulus-epitheel worden waargenomen.

Ten slotte verdient het vermelding, dat deze ontstekingsachtige ver-
schijnselen aan de glomeruli ook voorkomen, zonder dat de endotheelcel-
kernen vermeerderd en vergroot schijnen.

Van 15 runderen en 1 paard werden de nieren door middel van paraffine-
coupes nader onderzocht. Deze nieren waren afkomstig van dieren, die
zeer ernstige en minder ernstige ziekteverschijnselen hadden vertoond.

Von 15 Rindern und 1 Pfcrd wurden die Nieren an Hand von Paraffinschnitten
untersucht. Diese Nieren stammten von Tieren, die sehr schwere oder weniger schwere
Krankhcitserscheinungen gezeigt hatten.

The kidneys of 15 cows and one horse were further examinated by means of paraffine-
slices. The kidneys came from animals that had showed very serious and less serious
clinical symptoms.

L\'auteur examina des coupes èt la paraffine faites des reins de 15 bovides et 1 cheval.
Ces reins provenaient d\'animaux ayant présenté des symptömes de maladie plus ou
moins grave.

Bij onze groote huisdieren behoort de torsie van de drachtige baarmoeder
tot de bekende en veelvuldig voorkomende oorzaken van geboorte-
belemmering. Bij de kleine huisdieren, met name de vleescheters, is deze
afwijking zeer zeldzaam, slechts enkele gevallen werden tot nu toe in de
literatuur vermeld. De waarnemingen, die ik bij twee katten, lijdende
aan deze afwijking, kon doen, lijken mij daarom de moeite van het
vermelden waard.

Alvorens mijn eigen gevallen te bespreken, moge ik een korte samen-
vatting der literatuur geven. De uitvoerigste publicatie is van Benesch,
die zelf vier gevallen bij den hond zag; al zijn gevallen betroffen multiparen,
en steeds was de linker uterushoorn getordeerd. Deze auteur is van
meening, dat een torsie van den geheelen uterus slechts mogelijk is bij
een bestaande verscheuring van het mesometrium, de torsie van een
enkelen hoorn zooals hij zelf zag, kan zonder deze verscheuring optreden.
Verder meent hij, dat de torsie op het einde der dracht ontstaat, wanneer
de lig. lata maximaal gerekt zijn; deze opvatting is in strijd met de meening
van Harms, die aanneemt, dat de torsie reeds in de eerste helft der dracht
zou optreden. Gevallen bij de kat zijn gezien door Mathis, in beide ge-
vallen was de linker hoorn getordeerd en trad een doodelijke ruptuur op.
Verdere gevallen zijn beschreven door Axbrecht, Bonnet en Gray.

Het eerste betreft een volwassen kat, die reeds meerdere malen normaal
jongde; volgens de anamnese was de partus nog pas 3 uren aan den gang
en was deze plotseling ingezet onder verschijnselen van groote benauwdheid
en pijn. Bij onderzoek kon niets als oorzaak voor deze verschijnselen
worden gevonden bij de in stervenden toestand verkeerende kat. In
verband met den zeer slechten, algemeenen toestand werd tot afmaken
besloten. Bij de sectie bleek, dat de rechter uterushoorn één jong bevatte,
de linker hoorn twee. De linkerhoorn bleek 4 X 180⁰ getordeerd te zijn,
om een as gedacht in de lengte van den hoorn; de ligamenta en de groote
vaten zaten schroefvormig gewonden om de bij de bifurcatie gelegen
afsnoeringsplaats. De getordeerde hoorn was tengevolge van de sterk
belemmerde circulatie hevig gestuwd en zwartrood van kleur. Bij inspectie
van den uterusinhoud bleek, dat alle drie jongen voldragen waren; het
leek mij interessant om na te gaan of de zeer ongunstige circulatiever-
houdingen in den getordeerden hoorn ook invloed op de vruchten uit-
geoefend hadden, zoo ja, dan geeft dit tevens een aanwijzing, dat de
torsie reeds langeren tijd heeft bestaan. Hiertoe bepaalde ik het gewicht
der jongen; dit bedroeg voor het jong in den normalen hoorn 130 gram,
de jongen uit den getordeerden hoorn wogen 100 en 70 gram; bij de sectie
der jongen bleek, dat het kleinste, dat in het aborale deel van den ge-
tordeerden hoorn had gelegen, zeer hydraemisch was en vrije, sereuse
vloeistof in borst en buikholte had. jHierna bepaalde ik van de 3 vruchten
het hartsgewicht en vond voor het grootste jong 1430 mgr, het middel-

groote li80 mgr en voor het kleinste 1530 mgr. Het hydraemische jong
heeft dus wel een zeer sterke hartshypertrophie. Aangezien dus aange-
nomen kan worden, dat de circulatiebelemmering geruimen tijd heeft
bestaan, volgt hieruit, dat ook de torsie reeds eenigen tijd voor het einde
der zwangerschap is opgetreden. Aangezien een verhoogde bloeddruk
verantwoordelijk gesteld wordt voor nephritis, leek het mij belangwekkend
om bij deze wel zeer jeugdige lijder aan hypertensie ook de nieren nader
te onderzoeken; bij een uitvoerig histologisch onderzoek der nier konden
echter geen veranderingen worden vastgesteld.

Het tweede geval betreft een multipare, 5-jarige angora, die in de vijfde
zwangerschapsweek, zonder voorafgaand trauma, een sterke vaginale
bloeding kreeg, spoedig gevolgd door onstelpbaar braken. Bij onderzoek
3 uur na het begin dezer verschijnselen trof ik de patiënt stervende aan
en kon nog slechts tot afmaken adviseeren. Bij de sectie vond ik ook hier
rechts één en links twee jongen. De torsie beperkte zich tot de craniale
ampul van den linkerhoorn en bedroeg 2 X 180⁰. Evenals in het vorige
geval was een sterke stuwing van den geheelen linkerhoorn aanwezig,
waarbij het tot bloedingen tusschen placenta en uteruswand was gekomen.
Deze bloeding had bij het jong, dat in het niet-getordeerde gedeelte van
den linkerhoorn lag, zelfs tot volledige loslating van de placenta geleid.

Wegens de verschillen in opvatting, die er bestaan over de vraag torsie
naar links of rechts, meen ik het beste te doen deze vraag even apart
van de sectieverslagen te behandelen. Ik seceerde beide katten in rug-
ligging staande bij de achterbeenen en kijkende naar den kop; ik kon
toen in beide gevallen de torsie opheffen door een draaiing in de richting
van de wijzers van het uurwerk. Beschouwen wij ten slotte beide gevallen
uit klinisch oogpunt, dan is het belangwekkend, dat in beide gevallen
de diagnose niet bij het leven gesteld kon worden, met name de asymmetrie
van de buik, die door Benesch voor den hond als steeds aanwezig wordt
opgegeven, ontbrak in beide gevallen ! Merkwaardig is ook, dat in mijn
gevallen, evenals in de in de literatuur vermelde, steeds de linkerhoorn
gedraaid was, terwijl het lijden ook uitsluitend gezien werd bij multiparen !
Het foudroyante verloop van beide gevallen en de ongunstige afloop van
de in de literatuur vermelde gevallen geven mij den indruk, dat dit lijden
bij de kat veel ongunstiger beoordeeld moet worden dan bij den hond,
waar laparotomie met succes door vele auteurs werd toegepast (liter, bij
Benesch); dit in strijd met Kirk, die in zijn wel zeer oppervlakkige ver-
melding van deze aandoening in zijn boek over de ziekten van de kat
uitdrukkelijk zegt, dat de prognose bij de kat beter is dan bij den hond.
Ten slotte toonen mijn gevallen aan, dat de oude opvatting van Harms,
die het optreden der torsie omstreeks het midden der dracht verwacht,
niet onjuist is, zooals Benesch m. i. ten onrechte heeft betoogd.

Na een inleidende literatuurbespreking worden twee gevallen van
torsio cornu uteri bij de kat beschreven. In het eerste geval vormde de
torsie een geboortebelemmering, in het tweede geval gaf deze aandoening
aanleiding tot een doodelijke uterusbloeding in de vijfde zwangerschaps-
week. Door pathologisch anatomisch onderzoek der vruchten kon schr.
aannemelijk maken, dat ook in het eerste geval de torsie reeds geruimen
tijd voor het eind der dracht is ontstaan.

Nach einer orientierenden Besprechung der Literatur berichtet Verfasser über
zwei Fälle von Torsio cornu uteri bei der Katze. Im ersten Fall verursachte die Torsion
eine Dystocie, im zweiten Fall veranlasste sie eine tödliche intrauterine Blutung in der
fünften Zwangerschaftswoche. Durch path. anat. Untersuchung der Früchte brachte
Verfasser Beweise dafür bei, dasz auch im ersten Fall die Torsion schon längere Zeit
vor dem Ende der Gravidität eingetreten ist.

The author describes two cases of torsio cornu uteri in cats. In the first case a dystocia
resulted, in the second case he saw a fatal intrauterin haemorrhage in the fifth week
of gestation. The path. anat. examination of the kittens made it clear that in the first
case the torsion also was formed a long time before the end of gestation.

L\'auteur descrit deux cas de torsio cornu uteri chez la chatte. Dans un cas le torsion
causait une dystocie, dans l\'autre cas une haemorrhagie intrauterine résultait dans la
cinquième semaine de la gravidité. L\'examen anat. path, des embryos demonstrait,
que dans le cas premier la torsion est aussi formée quelque temps avant la fin de la
gestation.

In het Tijdschrift van 1 Sept. lees ik met verbazing op blz. 807 de volgende opmerking :
„dat nog onlangs door het Hoofd van een Gem. Vleeschkeuringsdienst een monster
vleesch ter onderzoek werd ingezonden, afkomstig van een in nood geslachte koe,
welke door loodarsenaat was vergiftigd. In dit vleesch werd een zoodanige hoeveelheid
arsenicum aangetoond, dat dit voor consumptie moest worden afgekeurd."

Door mij is sinds 40 jaren met een gerust geweten het vleesch van een dergelijke
vergiftigde noodslachting goedgekeurd en wel aan de hand van : Das Handbuch der
Fleischbeschau van Dr. Med. Robert von Ostertag 189g.

Op blz. 3g2 kan men daarin vinden de mededeeling van Fröhner en Knudsln :
„dass alle in der Litteratur mitgeteilten Versuche und Beobachtungen gegen die
Annahme sprechen, dass das Fleisch vergifteter Tiere gesundheitsschädigende Eigen-
schaften besitze. Harms habe dieses für die Nux vomica und den Tartarus stibiatus,
Feser für Strychnin und Eserin, Spali.anzani und Zappa sowie Sonnenschein für die
Vergiftung mit Arsenik nachgewiesen."

In ig32 is het Standaardwerk „Lehrbuch der Schlachtvieh und Fleischbeschau von
Prof. Dr. h. c. Robert von Ostertag" uitgekomen.

Hierin wordt nog steeds het standpunt ingenomen, dat vleesch, afkomstig van een
vergiftigde koe met Arsenicum of welk vergif ook, zonder meer voor de consumptie
wordt goedgekeurd.

Bij besluit van den Secretaris-Generaal van 8 Augustus 1941 is met ingang van dien
dag art. 44 van de Vleeschkeuringswet als volgt te lezen :

„Met het opsporen van de in deze wet en in de bij deze wet bedoelde plaatselijke
verordeningen strafbaar gestelde feiten zijn, behalve de ambtenaren, aangewezen bij
artikel 141 van het Wetboek van Strafvordering, belast:

c. de ambtenaren, ingevolge artikel 31 belast met het toezicht op de naleving van
deze wet;

d. de hoofdinspecteurs, de inspecteurs, alsmede de aan dezen toegevoegde ambte-
naren, bedoeld in artikel 17, eerste lid, van de Gezondheidswet (Stbl. 1919, no. 784),
zooals die wet is gewijzigd bij de wet van 14 December 1933 (Stbl. no. 687), en belast
met het toezicht op de handhaving van de Vleeschkeuringswet (Stbl. 1919, no. 524) ;

e. de plaatsvervangende inspecteurs van de Volksgezondheid, bedoeld in artikel 1
van het Besluit no. 205-1940 van den Secretaris-Generaal van het Departement van
Sociale Zaken tot regeling van de aanstelling en de bevoegdheden van plaatsvervangende
inspecteurs van de Volksgezondheid, en belast met het toezicht op de handhaving
van de Vleeschkeuringswet (Stbl. 1919, no. 524).

De Secretaris-Generaal van het Departement van Sociale Zaken heeft bepaald,
dat de volgende wijzigingen in het keuringsregulatief zullen worden aangebracht:

I. In artikel 1, Groep A, vervalt „Trichinenziekte (Trichinellosis)" en wordt de
„Opmerking" gelezen als volgt:

„Indien bij koken de abnormale geur — resp. smaak — verdwijnt, in gevallen van
abnormalen geur door aceton en bij geslachtsgeur (cryptorchidevarkens) kan voor-
waardelijk worden goedgekeurd onder voorwaarde van sterilisatie."

Voorwaardelijk goedgekeurd onder
voorwaarde van sterilisatie : in alle
overige gevallen.

Opmerking 1. In elk geval, waarbij sterilisatie als voorwaarde tot gocdkeuiing is
gesteld, kan in plaats hiervan de voorwaarde treden, dat het vleesch gedurende ten
minste 3 weken onafgebroken aan een temperatuur van ten minste —15⁰ C. wordt
blootgesteld.

Opmerking 2. Na de bewerking, genoemd in opmerking 1, te hebben ondergaan,
wordt het vleesch goedgekeurd, tenzij zoodanige afwijkingen aanwezig zijn, dat het
dientengevolge moet worden afgekeurd of voorwaardelijk goedgekeurd.

Opmerking 3. In alle gevallen, waarbij afkeuring of voorwaardelijke goedkeuring
van toepassing is, kan het vet worden goedgekeurd onder voorwaarde óf van sterilisatie,
óf van de in opmerking 1 genoemde wijze van koelen.

III. In artikel 2, Groep B, wordt onder het hoofd „Teleangiëctasieën in de lever"
ingevoegd :

Opmerking. Indien de afwijking verspreid in de lever voorkomt, doch niet een groot
gedeelte van deze is veranderd, kan de lever worden goedgekeurd, nadat daarin eenige
diepgaande insnijdingen zijn aangebracht.

IV. In artikel 3, onder „Afgekeurd", in lid 2, wordt tusschen „indien" en „twijfel"
ingevoegd „zoodanige veranderingen aanwezig zijn, dat".

Wijziging en aanvulling der wet tot regeling van de uitoefening der Veeartsenijkunst.

Op grond van § i der Verordening No. 23/1940 en in overeenstemming
met de § § 2 en 3 der Verordening No. 3/1940 van den Rijkscommissaris
voor het bezette Nederlandsche gebied wordt bepaald:

In de wet van 8 Juli 1874 (Staatsblad No. 98), laatstelijk gewijzigd bij
de wet van 29 Juni 1925 (Staatsblad No. 283), worden de volgende wijzi-
gingen en aanvullingen aangebracht:

Uitoefening der veeartsenijkunst, waaronder de wet het verleenen van
genees-, heel- of verloskundigen raad of bijstand voor dieren, als bedrijf,
het verrichten van operaties op gezonde dieren, als bedrijf, het inenten
van zieke en gezonde dieren, het aanbrengen van biologische diagnostische
middelen, alsmede het toepassen van algemeene of plaatselijke verdooving
bij operatief ingrijpen — tenzij voor wetenschappelijke doeleinden —,
verstaat, is alleen geoorloofd aan hen, die, na afgelegd examen hier te
lande, een akte van bevoegdheid tot die uitoefening hebben verkregen.
Het hoofd van het met de zaken van den landbouw belaste Departement
kan, onder de door hem te stellen voorwaarden, vergunning verleenen,
aan anderen dan veeartsen, voor het aanbrengen van tubcrculine in den
lidzak van het oog voor de zg. oog- of ophthalmoreactie. Deze vergunning
kan te allen tijde worden ingetrokken.

„tot de uitoefening daarvan hier te lande toe te laten" vervangen door
de woorden:

„de uitoefening daarvan hier te lande, zoo noodig onder nader te stellen
voorwaarden, te vergunnen. Deze vergunning kan te allen tijde worden
ingetrokken".

Het is aan anderen dan veeartsen, waaronder deze wet verstaat degenen,
die de bevoegdheid hebben de veeartsenijkunst in haar vollen omvang
uit te oefenen, verboden in het openbaar aan te kondigen, dat zij de
veeartsenijkunst uitoefenen, of den titel te voeren van veearts of dierenarts,
dan wel een anderen titel, die bij het publiek redelijkerwijs den indruk
kan vestigen, dat zij gerechtigd zijn de veeartsenijkunst uit te oefenen.

IV. In het eerste lid van artikel 3 wordt het woord „vee" vervangen
door het woord „dieren".

In het tweede lid van artikel 3 worden\'de woorden „het door hen
behandelde vee" vervangen door de woorden „de door hen behandelde
dieren".

V. In het eerste lid van artikel 6 wordt het woord „vee" vervangen
door het woord „dier".

De veeartsen zijn verplicht onverwijld aan het betreffende districtshoofd
van den Veeartsenijkundigen Dienst en aan den burgemeester van de
betrokken gemeente kennis te geven van alle door hen opgemerkte ziekten,
waarop de bepalingen, bedoeld in de titels III en IV van de Veewet,
toepasselijk zijn, alsmede van die ziekten onder de dieren, welke gevaarlijk
voor den gezondheidstoestand van den mensch of van den veestapel
kunnen worden.

van de artikelen 4, 5, 6, 7, 8, 9 of 11 dezer wet wordt gestraft met geld-
boete van ten hoogste ƒ 50.—.

IX. In het eerste lid van artikel 18 wordt het woord „districtsveearts"
gelezen als „districtshoofd van den Veeartsenijkundigen Dienst".

van deze beide werkzaamheden, als bedrijf, blijft geoorloofd aan de per-
sonen, bedoeld in het volgende lid, die in het bezit zijn van een daartoe
strekkende vergunning, afgegeven door het hoofd van het met de zaken
van den landbouw belaste Departement.

Een vergunning, als bedoeld in het vorige lid, wordt slechts afgegeven
aan hen, die ten genoegen van het hoofd van genoemd Departement
aantoonen, dat zij vóór 1 Mei 1941 genoemde werkzaamheden of één
daarvan, gedurende ten minste twee jaar, als bedrijf hebben uitgeoefend,
alsmede dat zij de noodige bekwaamheid bezitten.

De houder van een vergunning, als bedoeld in het eerste lid, is bevoegd
in het openbaar aan te kondigen, dat hij de in die vergunning aangegeven
werkzaamheden of werkzaamheid uitoefent.

1. „dieren": eenhoevige en herkauwende dieren, varkens, honden,
katten, pelsdieren en gevogelte, alsmede andere dieren, die door het
hoofd van het met de zaken van den landbouw belaste Departement
worden aangewezen;

2. „inenten": het aanbrengen bij gezonde, van ziekte verdachte of
zieke dieren van serum of entstof, zoowel afzonderlijk als gelijktijdig, ter
voorkoming, herkenning of genezing van ziekten;

„serum": bloedwei, welke redelijkerwijs moet worden geacht bestemd
te zijn ter voorkoming, herkenning of genezing van ziekten van dieren,
ook indien deze bloedwei is gedroogd en niet van bloedlichaampjes of
van fibrine of van beide is ontdaan of indien daaraan chemische stoffen
zijn toegevoegd;

„entstof": elke stof, die redelijkerwijs moet geacht worden bestemd te
zijn ter voorkoming, herkenning of genezing van ziekten van dieren door
opwekking van afweerstoffen in het lichaam.

Dit besluit treedt in werking op 1 September 1941.
\'s-Gravenhage, 12 September 1941.

De Secretaris-Generaal van het Departement
van Landbouw en Visscherij,
H. M. Hirschfeld.

Ontheffing Afvatlenbesluit 1940 II (dierlijke afvallen) onderpooten van runderen.

De Directeur-Generaal van de Voedselvoorziening heeft algemcene ontheffing
verleend van de bepalingen van de art. 6a, 6b en 6c van het Afvallenbesluit 1940 II
(dierlijke afvallen) ten aanzien van onderpooten van runderen, welke ingevolge
art. 12 van de Vleeschkeuringswet Stbl. 1919 No. 524, voorwaardelijk zijn goed-
gekeurd of ingevolge de art. 14 en 15 van genoemde wet onbruikbaar moeten
worden gemaakt voor voedsel voor mensch en dier, dan wel ingevolge art. 73 van
de Veewet moeten worden gesteriliseerd, vernietigd of als voedingsmiddel onbruik-
baar gemaakt.

De Secretaris-Generaal van genoemd Departement heeft onder gelijktijdige toe-
kenning van eervol ontslag als tijdelijk adspirant Rijkskeurmeester H. H.J. Frederiks
te Leeuwarden benoemd tot tijdelijk bacterioloog aan het Staats Veeartsenijkundig
Onderzoekingsinstituut.

Op verzoek van de afdeling Gelderland—Overijsel is aan de plaatsen, waar een
cursus zal worden gehouden, Arnhem toegevoegd. G. Krediet.

Gaarne zou ik de collega\'s willen herinneren aan het verzoek in het vorige
nummer gedaan om hun microscopen, die zij niet in gebruik hebben aan de
microscopencentrale, die in het veterinair-anatomisch instituut is gevestigd, tijdelijk
af te staan. Zij kunnen er niet alleen de jonge studenten een groten dienst mede
bewijzen, maar er tegelijkertijd toe bijdragen, dat het onderwijs op normalen voet
kan doorgaan. Doordat de studenten, die er gebruik van maken, een waarborgsom
van 200 gulden moeten storten, is het risico aan het uitlenen verbonden, zeer
verkleind.

Als gevolg van het vervroegde tuberculoseonderzoek en van het gebrek aan
benzine is er gedurende de hele maand September reeds voortdurend een tekort
aan waarnemers. Dit tekort zal in de komende maanden stellig nog groter worden.
Ten einde de beschikbare hulp zo billijk mogelijk te verdelen over de komende
winter verzoek ik aan de collega\'s, die assistentie wensen, ook al zal die pas over
enige maanden nodig zijn, mij daarvan nu reeds in kennis te stellen. Dit verzoek
is natuurlijk niet gericht aan hen, die hun aanvraag reeds inzonden. Zij, die een
assistent toegewezen krijgen voor langere tijd, moeten er rekening mee houden,
dat om acute redenen als ziekte of ongeval een andere collega deze assistent
dringend behoeft en hij dus het tuberculose-onderzoek voor een of twee weken

zal moeten onderbreken. In de afgelopen maand had ik al twee maal de grootste
moeite om hulp te krijgen, waar dit plotseling nodig was.

In verband met het bovenstaande herinner ik de waarnemers nog eens aan hun
reglementaire verplichting mij niet alleen van elke adresverandering zo tijdig
mogelijk kennis te geven, maar ook van elke afspraak voor waarneming of assistentie,
ongeacht of deze afspraak al dan niet door mijn tussenkomst is tot stand gekomen
en of deze afspraak in de naaste toekomst of over enige maanden pas gelden zal.
Voor een goed functioneren van het „bureau voor plaatsvervanging" is dit dringend
nodig en voorkomt het teleurstellingen, overbodig geschrijf en getelefoneer.

Volgens mededeeling in De Telegraaf van 28 September 1941 is Prof. Dr.
H. Jakob, correspondeerend lid van onze Maatschappij, tot 1930 hoogleeraar aan
de Faculteit voor Veeartsenijkunde te Utrecht, op 26 Augustus jl. te Noerdlingen
in Beieren op 67-jarigen leeftijd overleden.

Benoemd met ingang van 1 October 1941 tot Directeur van den vol-ambtelijken
keuringskring Alphen a/d Rijn, omvattende de gemeenten Alphen a/d Rijn,
Nicuwveen, Nieuwkoop, Ter Aar, Zevenhoven, Woubrugge, Leimuidcn en Rijnzater-
woude: M. Karsemeijer, aan wien tevens ontslag is verleend als Hoofd van den
keuringskring Nieuwveen.

Door bovengenoemd Bureau uit het Nederlandsche Landbouw-Comité G. A.,
Rotterdam, is in verband met het voor de eerste maal verschijnen op de agrarische
afdeeling van de Nederlandsche Jaarbeurs een prachtboekje uitgegeven, waarin de
verschillende onderdeelen van het werkterrein in woord en beeld worden aangegeven.
Het Bureau wilde daarmede een beeld geven van zijn werk ten bate van den
boerenstand.

Het C. B. werd in 1899 opgericht als Centrale Aankoop-Organisatie voor den
landbouw, was aanvankelijk gevestigd te Enschede en is in 1918 overgeplaatst naar
Rotterdam. In het C. B. zijn ruim 500 plaatselijke en gewestelijke landbouw-
coöperaties, omvattende circa 75000 boeren, vereenigd. Naast een 40-tal op- en
overslagbedrijven behoort tot het C. B. de veevoederfabriek aan de Rijnkade te
Rotterdam, terwijl het Instituut voor moderne veevoeding „De Schothorst" te
Hoogland bij Amersfoort en het Veredelingsbedrijf van landbouwgewassen te Hoofd-
dorp er veel toe bijdragen, het C. B. de juiste plaats in het Nederlandsche land-
bouwleven te doen vervullen.

In het werkje worden de verschillende onderdeelen in tekst en prachtfoto\'s
weergegeven. Voor belangstellenden zal op aanvrage nog wel een exemplaar van
het werkje verkrijgbaar zijn. A. v. H.

Bij besluit van den Secretaris-Generaal van het Departement van Sociale Zaken
van 9 Augustus 1941, is gewijzigd artikel 59 van het Koninklijk Besluit van 5 Juni 1920
(St. 285) tot uitvoering van de artikelen 18 en 25 van de Vleesc.hkeuringswet. Hierin
wordt thans bepaald, dat het voorwaardelijk goedgekeurde vleesch, waarvan de verkoop
in het klein onder toezicht moet geschieden, op aanwijzing van den Inspecteur op een
andere plaats kan geschieden dan door B. en W. is aangewezen, desgewenscht zelfs in
een andere gemeente.

Voorts wordt, waar genoemd artikel bepaalt, dat het vleesch rechtstreeks aan ver-
bruikers binnen drie dagen na de eerste keuring wordt verkocht (welke termijn door

den keuringsveearts met ten hoogste 3 dagen kan worden verlengd), hieraan toegevoegd,
dat deze bepaling niet van toepassing is, wanneer het vleesch onder toezicht van den
keuringsveearts bewaard wordt in een koelhuis bij een temperatuur van omstreeks nul
graden Celcius.

Plannen voor den bouw van een openbaar slachthuis te Delft opnieuw ter
hand genomen ?

Volgens een bericht in de Standaard is de kwestie van het stichten van een openbaar
slachthuis te Delft opnieuw ter hand genomen.

Geheel los van de vroegere plannen moet de indertijd ingestelde Commissie, bestaande
uit den burgemeester van Delft, de burgemeesters van de aangesloten gemeenten en
den Inspecteur van de Volksgezondheid, haar arbeid hebben hervat, tentinde aan den
noodtoestand, die in den kring Delft op dit gebied heerscht, een einde te maken.

J. Groothuis, Schiedam, naar Graaf Florisstraat 12.
M. Karsemeijer, Nieuwveen, naar Alphen a/d Rijn, Hoorn 7.

Uit de Kliniek voor inwendige ziekten (Dir. Prof. Dr. J. A. BEIJERS)
en uit de Chirurgische kliniek (Dir. Prof. Dr. J. H. HARTOG) van de
Faculteit der Veeartsenijkunde.

In deze klinische les zal door Prof. Hartog de operatie ter verwijdering
van vreemde (scherpe) voorwerpen uit de netmaag bij het rund worden
behandeld, terwijl ik (B.) vooraf iets zal mededeelen over de diagnostiek,
prognose, conservatieve therapie en tenslotte de indicatie voor boven-
genoemde operatie zal bespreken.

Ten onzent speelt de traumatische gastritis, waaronder ik dan wil
samenvatten de met ontsteking gepaard gaande veranderingen van de
netmaag, het middenrif, het pericard, de longen, de milt, de lever en het
buikvlies tengevolge van het inslikken van vreemde voorwerpen, bij lange
na niet die rol, als wel in vele andere streken blijkens de literatuur het
geval is. Kübitz (Monatshefte f. prakt. Ticrheilk. 1922) b.v. zegt, dat er
geen clag verstrijkt of de practicus heeft er mede te maken. In zijn district
(Kehl in Baden) waren in 1921 van de 398 wegens ziekte geslachte dieren
er 115 lijdende aan traumatische gastritis. De verzekeringen moesten in
datzelfde jaar in geheel Baden 5700 uit nood geslachte dieren vergoeden.
Hiervan leden er 939 of ruim 16 % aan „scherp".

In de Zwitsersche literatuur vindt men ongeveer gelijkluidende cijfers.
Tschummi (Interlaken) geeft b.v. op, dat in het winterhalfjaar 1932-33
van 4254 schadegevallen der Zwitsersche verzekeringen er 605 of ruim
14 % het gevolg waren van „scherp".

Identische mededeelingcn kan men uit Amerika en Zuid-Afrika lezen,
al zullen daar, veel meer dan in ons kleine land, plaatselijke verschillen
een groote rol spelen.

In genoemde streken wordt het opnemen van vreemde voorwerpen de
voornaamste en meest frequente oorzaak van alle digestie-stoornissen
van het rund geacht. Hoewel geen cijfers ten dienste staan, meen ik toch
wel met zekerheid te kunnen zeggen, dat dit voor ons land niet geldt.
Waaraan dit verschil is toe te schrijven, is niet in ieder opzicht duidelijk.
Men kan zich zonder meer voorstellen, dat in de vuile, donkere, slecht
ingerichte stallen van vele streken van het Schwarzwald, waar de vrouwen
in hoofdzaak het vee verzorgen, de kans op het opnemen van haarspelden,
etc. groot is, maar het verschil te verklaren is in de streek rondom de
Hannoversche kliniek met goed ingerichte stallen op bedrijven, die in geen
enkel opzicht minder zijn dan de onze, lijkt mij niet gemakkelijk. Een
feit is het, dat Goetze in zijn kliniek veel patiënten met traumatische
gastritis in onderzoek krijgt en daar eenige malen per week rumenotomie
gedaan wordt. Niet onmogelijk is het, dat het toenemend gebruik, om het
hooi tot balen te persen aanleiding kan worden, dat ook hier te lande

meer ongelukken met stukken ijzerdraad zullen voorkomen. De dikwijls
voorkomende moeilijkheid om de diagnose te stellen kan natuurlijk ook
eenig verschil geven ; als men véél met een bepaalde aandoening te maken
heeft, denkt men er eerder aan, maar twijfel aan de diagnose onzer buiten-
landsche collegae is toch niet gerechtvaardigd, waar ze zoo dikwijls wordt
geverifieerd door de operatie, die de laatste 15 jaar hoe langer hoe meer
is ingeburgerd.

Het heeft geen zin te herhalen de algemeen bekende, voornaamste
klinische verschijnselen eener traumatische gastritis. Men leze hierover
hetgeen Prof. Wester in zijn boek op pag. 253—256 heeft geschreven.
Slechts op enkele onderdeden wil ik wat dieper ingaan. Op den voor-
grond staan steeds de pijnuitingen, die, zooals Wester e.a. hebben aan-
getoond, afhankelijk zijn van het al of niet geraakt of ontstoken zijn van
het parietale peritoneum. Het viscerale is ongevoelig, wanneer dus het
vreemde voorwerp uitsluitend hiervan ontstekingen, abscessen en adhaesies
te voorschijn roept, kan het symptoom ,,pijn" ten eenen male ontbreken.
En dit gebeurt toch meermalen. Tschummi (Schweizer Archiv 1934,
pag. 224) ontkent, dat vreemde voorwerpen onder natuurlijke omstandig-
heden ooit den bovensten of achtersten netmaagwand perforeeren en
ontzegt daarom aan de experimenten van Wester practische beteekenis.
De ervaring bij secties leert echter anders ! Wanneer spontane pijnuitingen
bij het liggen, het eten, het herkauwen of bij beweging niet duidelijk zijn,
tracht men ze op te wekken met enkele kunstgrepen, waarvan het volgende
viertal de voornaamste zijn : ie. het knijpen in de schoftstreek terwijl de
kop zoodanig opgeheven en gefixeerd wordt, dat het voorhoofd horizontaal
gericht is ; 2e. een druk uitoefenen op de netmaagstreek links en rechts
van de mediaanlijn vlak achter het xyphoid met de vuist van den op de
knie steunenden arm ; 3e. een druk te zelfder plaatse uitoefenen met een
stok of paal, die door twee aan weerszijden der koe staande mannen naar
boven wordt gebeurd en waarbij de paal van het borstbeen af telkens
10 cm naar achteren wordt verplaatst ; 4e. het percuteeren van de net-
maagstreek, de milt, de lever en de aanhechting van het middenrif met
een stevigen percussiehamer.

Al deze methoden moeten echter met kennis van zaken worden toe-
gepast, zullen ze niet tot vergissingen leiden. Vooral over de twee laatste
is men in de kliniek van Götze zeer tevreden. Ik zag ook, dat hier nauw-
keurig gelet wordt op de minste pijnuiting van het dier, ja, dat men soms
door de phonendoscoop op de trachea te plaatsen naging of het rund
klaagde en een licht steunend geluid liet hooren.

Pathognomonisch zijn deze pijnuitingen echter niet. Bij hoogdrachtige
dieren kan de methode tot vergissing leiden, evenzoo bij pleuritis, peri-
carditis, pneumonie, tuberculose, leverabsces, leverontsteking, peritonitis
en bij acute overvoederingsindigesties. Men dient hieraan wel te denken !

Evenmin kunnen ons de pensbewegingen veel leeren. Deze kunnen
vertraagd (geheel opgeheven wel zeer zelden) zijn. Maar ik heb menig
geval van absoluut zekere, traumatische gastritis onderzocht (door
rumenotomie of sectie bevestigd) waarbij de pensbewegingen volkomen
normaal waren.

In sommige gevallen zal de koe door haar stijve houding, gang, opge-
bogen rug en stand met iets naar buiten geplaatste boegen ons op de
gedachte van „scherp" brengen. Hieraan is wel waarde te hechten, even-

zeer als ik dat doe aan de mededeeling van den eigenaar, dat de koe
plotseling niet goed is geworden, het eten heeft geweigerd, iets tympanitisch
is geworden, etc. Het urine-onderzoek heeft m.i. geen beteekenis ; volgens
sommigen zou een albuminurie wijzen op trauma als oorzaak eener
indigestie. Zulks is echter absoluut onjuist.

In de literatuur heb ik nog geen systematisch bloedonderzoek ontmoet
van\' patiënten met traumatische gastritis. Toch kan dit in vele gevallen
een krachtige steun zijn voor de diagnose in twijfelachtige gevallen ; om
dit te bewijzen vermeld ik hier de verkorte ziektegeschiedenissen van een
zestal gevallen van het laatste jaar. Hoe betrekkelijk zeldzaam de aan-
doening in onze kliniek is, moge blijken uit het feit, dat ik de laatste twee
jaar slechts een 15-tal patiënten met een traumatische gastritis in de
kliniek heb gehad, waaronder een drietal met reeds een pericarditis. Het
resultaat van het haematologisch onderzoek moet beoordeeld worden in
verband met de klinische bevindingen ; het is niet in staat in alle gevallen
onzen twijfel over het al of niet traumatisch zijn van de oorzaak eener
digestiestoornis weg te nemen. Deze eisch zou ook te hoog gesteld zijn :
immers zal de bloedbevinding ten nauwste afhankelijk zijn van den duur,
de uitgebreidheid en den aard der ontsteking, alsmede van de virulentie
der bacteriën. Het is logisch, dat chronische adhaesies met weinig of geen
abscedeering een ander bloedbeeld geven dan een meer acute perforatief-
peritonitis met veel abscesvorming. ,,It should be used only as an aid to
clinical observations, and not as a definite diagnosis" zegt Dougherty ¹)
van het bloedonderzoek, dat hij zeer systematisch en uitvoerig verricht
heeft bij een drietal koeien, waarbij hij experimenteel een traumatische
gastritis opwekte. De veranderingen, die optraden, waren : vermeerdering
van het aantal witte bloedcellen, het verschijnen van myelocyten en jeugd-
vormen, vermeerdering der staafkernigen en een vermindering van het
aantal lymphocyten. Ze begonnen reeds 4—6 uur na het steken van het
scherpe voorwerp door den netrnaagwand. Het spreekt vanzelf, dat zulk
een wekenlang volgehouden, dagelijksch bloedonderzoek een veel beter
beeld geeft dan een enkel of hoogstens enkele malen herhaald onderzoek
op willekeurige data, waarvan we bovendien dikwijls niet weten hoe ver
ze liggen van den aanvang van het trauma. Het verschil is even groot als
tusschen een film en één momentopname.

In verschillende der onderstaande ziektegeschiedenissen vindt men
analoge veranderingen als Dougherty vond.

1. Anamnese: Koe wilde vanmorgen (i3-i2-\'4o) niet eten, nog wel
wat drinken. Ze ging telkens liggen. Over 9 weken moet ze kalven. De
pols blijkt 72 te zijn, de ademhaling 30 en de temperatuur 39.5. De inhoud
der groote maag voelt te vast aan, de bewegingen zijn vertraagd (4 in
8 min.). Het boekmaaggeruisch is niet te hooren. Spontane pijnuitingen
worden in de kliniek niet waargenomen, maar het doorbuigen van den
rug wekt duidelijk kreunen op, terwijl geen pijn wordt waargenomen bij
druk in de netmaagstreek, bij de paalproef en bij percuteeren. De koe
wekt bij mij de verdenking van een traumatische gastritis, welk vermoeden
zeer versterkt wordt door het bloedonderzoek. Het Hb-gehalte is 55, het
aantal witte bloedcellen 14.000 en de verhouding : staafk.leuc. 7, segm.

1 Journal of the Am. Vet. med. Ass., April 1939. Zie mijn referaat hiervan in dit
Tijdschrift, deel 67, pag. 501.

Voorgeschreven wordt een kleine dosis sulf.natricus ; het dier moet twee
dagen totaal vasten en wordt voor hoog gezet. De eigenaar wordt gewaar-
schuwd de koe goed in het oog te houden en hem op de mogelijkheid
gewezen, dat verschijnselen van een traumatische pericarditis zich kunnen
gaan voordoen.

Op 2 Febr., dus 7 weken later, wordt de koe wederom aan de kliniek
aangeboden, omdat ze de laatste dagen niet meer eet en een dikke keel
heeft gekregen. Ze vertoonde thans alle verschijnselen van een traumatische
pericarditis ; ze wordt afgemaakt en de sectie bevestigt de diagnose. Het
haemogram was nu : Hb. 46, witte bloede. 11.550, jeugdv. 1, staafk.leuc.
10, segm.k. 61, lymphoc. 26, monoc. 2.

Hoogstwaarschijnlijk had hier de operatie op 13 Dec. succes gegeven,
maar de eigenaar wilde alleen hiertoe besluiten, als ik hem een volledig
gunstigen uitslag kon waarborgen en dat kon ik niet.

2. Koe is sedert een week ziek, eetlust slecht, defaecatie onvoldoende.
Ze moet over een week kalven. P. 92, Ad. 32, T. 39.8. De koe is sterk
tympanitisch, de pensbewegingen zijn zwak, voor een dergelijke tym-
panitische koe niet frequent genoeg (0-55-20-15-30-20-55-20-30-35-75 ;
11 in 5 min.) ; de faeces zijn dun en worden bij kleine hoeveelheden
ontlast. Het rectaal onderzoek kan geen peritonitis in het gedeelte van
de buik, dat te onderzoeken is, doen vaststellen. Spontaan worden geen
pijnuitingen waargenomen, ook kunstmatig zijn ze niet op te wekken.
De koe maakt een zeer zieken indruk. Ik stel mijn waarschijnlijkheids-
diagnose op een reticulo-peritonitis, maar moet deze meer op mijn ervaring
bouwen dan op de objectieve verschijnselen. Het bloedonderzoek gaf ook
hier weer krachtigen steun aan mijn vermoeden. Het aantal witte bloed-
cellen was nl. 16.000, de verhouding : staafk.leuc. 9, segm.k. 65, lymphoc.
21, monoc. 5. In de kernen der leucocyten sterke segmentatie.

Door de sectie eerst werd de diagnose bevestigd. Er bestond een locale
peritonitis op netmaag en gedeelte middenrif, tengevolge van een scherp
voorwerp.

3. Sedert 10 dagen eet de koe slecht en steunt. Ze moet over drie
weken kalven. De pols is 108, de temp. 39 en de ademh. 30. De koe is iets
tympanitisch, de pensbewegingen zijn normaal. Zoowel spontaan als
bij de verschillende proeven steunt de koe, vooral ditmaal zeer sterk met
de paalproef. Het aantal witte bloedcellen bedraagt 8.000, verhouding :
jeugdv. 1, staafk. 4, segm.k. 68, lymphoc. 24, monoc. 3. De koe blijft een
week aan de kliniek, verbetert niet door de conservatieve therapie ; de
temperatuur stijgt de laatste dagen tot boven de 40°, terwijl de polsfre-
quentie afneemt tot 80. Het herhaalde bloedonderzoek geeft gelijk resultaat
als enkele dagen te voren. De koe wordt afgemaakt ; de traumatische
gastritis blijkt een zeer sterke uitbreiding van de peritonitis te hebben
gegeven over den geheelen linker buikwand, de ontsteking is van acuten
aard in tegenstelling met de meer chronische peritonitis in de buurt van
de netmaagdoorboring. Met deze bevinding is waarschijnlijk de stijging
der temperatuur verklaard.

4. Uit de anamnese blijkt, dat de koe de laatste dagen slecht eet en als
ze iets gegeten heeft, met de achterbeenen naar den buik slaat. Het dier
heeft een opgeschorten buik, temperatuur, pols en ademhaling zijn vol-
komen normaal, evenals de pensbewegingen en de boekmaaggeruischen.

Behalve een zure reactie (pH. 6.1) vertoont de urine geen afwijkingen.
Er is een duidelijke pijnreactie bij knijpen in de schoft, druk op de net-
maagstreek, percuteeren en de paalproef. Ook spontaan kreunen wordt
opgemerkt. Het bloedonderzoek wijst niet op een ontstekingsproces :
8600 witte bloedcellen, 34 segm.k., 45 lymphoc. en 21 eos. Het dier wordt
opgenomen. Krijgt twee dagen geen eten, waarna langzamerhand het
rantsoen op de helft van het normale gebracht wordt. Na een week wordt
dit met graagte gegeten ; de pijnuitingen zijn verdwenen en het dier gaat
naar huis. Het dier is volkomen genezen volgens later ontvangen berichten.

5. Sedert 10 dagen is de koe ziek, vertoont geen eetlust en is tympanitisch.
Is bij een dierenarts onder behandeling geweest. Ze moet over vier weken
kalven. De eerste dagen bestond er een obstipatie. Ook steunt ze telkens.

De eenige afwijkingen, die gevonden werden, waren de tympanie (met
daarbij behoorende, frequente pensbewegingen, 26 in 5 min.) en pijn-
uitingen bij druk in de netmaagstreek, etc. De faeces waren dun en slijmig.
Het haemogram luidde: Hb. 70, witte bloede. 7200, staafk. 1, segm.k.
68, lymphoc. 31. De diagnose werd gesteld op een peritonitis, die geloca-
liseerd moest zijn in het voorste gedeelte van den buik en waarschijnlijk
het gevolg was van een traumatische gastritis. De tympanie werd niet
veroorzaakt door gas boven het voedsel, maar door gistende voedsel-
ophooping, zooals bleek na het inbrengen der sonde en penspunctie.
Noch atropine, noch sulf.natricus, noch drastica (lentine) vermochten
den pensinhoud af te voeren. De koe bleef even dik. Atropine probeerde
ik eerst, omdat ik dacht aan een pyloruskramp in verband met de peri-
tonitis, welke weer de buikvagus kan beïnvloeden. De koe werd na drie
dagen afgemaakt aan het abattoir, waar bleek, dat de netmaag door
een (niet gevonden) scherp voorwerp was geperforeerd en waardoor zich
een peritonitis met veel fibrinebeslag had ontwikkeld tot op het middenrif.

6. Een magere koe wordt ter onderzoek aangeboden, omdat ze sedert
drie dagen onvoldoende eet en minder melk geeft. De koe heeft een
losliggende, glanzende huid, maakt geen zieken indruk, al is de voedings-
toestand ook zeer matig, maar opvallend stijf is de stand en gang, waarbij
tevens kreunen wordt gehoord. Pols 68, Ademh. 32, Temp. 39.3. Geen
tympanie. De pensbewegingen zijn normaal. Pijn bij druk in de netmaag-
streek, bij percussie en met de paalproef. Nadat ik de koe volledig klinisch
had onderzocht en speciaal niets van tuberculose kon vinden, besloot ik
rumenotomie te doen om de vermoedelijke diagnose : reticulo-peritonitis
door scherp voorwerp te controleeren. Want ook het bloedonderzoek :
Hb. 54, witte bloede. 8200, segm.k.leuc. 34, lymphoc. 55, eos. 8, monoc. 3,
gaf geen houvast. Toen ik de hand in de netmaag had gebracht, bleek deze
geheel vergroeid te zijn met de omgeving. Een vreemd voorwerp was niet
meer te achterhalen. Verder waren er adhaesies tusschen de voormagen
en blijkbaar was ook de lever vergroeid. Ik adviseerde tot slachting, hetgeen
geschied is, maar niet in Utrecht, zoodat mij de sectie is ontgaan.

Ten einde zelf ook eenigen indruk te krijgen van de veranderingen in
het bloedbeeid, die optreden bij een experimenteel opgewekte ontsteking,
heb ik op 20 Juni j.1. bij een koe een stuk ijzerdraad van 10 cm, dat ik een
lichte S-vormige bocht had gegeven en aan de eene zijde wat puntiger
had gemaakt, door den netmaagwand gestoken in mediocaudale richting.

Drie weken tevoren had ik bij dit dier een pensfistel aangelegd ten behoeve
van het practicum en ik heb gewacht tot het bloedbeeld niet meer kon
beïnvloed zijn door deze operatie. Het ijzerdraad werd zoo diep ingestoken,
dat nog ongeveer 4 cm ervan in het lumen van de netmaag uitstak. Een
etmaal later was het voorwerp geheel teruggegaan en lag het weer vrij
in de maag. Ik heb het daarna opnieuw in ongeveer dezelfde richting als
te voren ingestoken, waarna het zoo is blijven zitten tot den 7en Juli.
toen ik het verwijderd heb. Mijn bedoeling was, een ontsteking in de buurt
van de netmaag, dus een reticulo-peritonitis op te wekken en geen pericar-
ditis. Dagelijks heb ik de contracties van de netmaag, alsmede die van de
pens opgenomen en verder gelet op klinische afwijkingen. Ik kan kort zijn
met de weergave hiervan : het dier heeft zich practisch van het geheele
experiment niets aangetrokken ; de werking der voormagen bleef volkomen
normaal, de eetlust bleef precies gelijk tot den 3oen Juni, toen ze iets afnam
(in plaats van 8 kg hooi als tot dusver, wilde ze niet meer dan 6 kg eten,
maar het krachtvoer (2 kg) nam ze nog gaarne op en dit is tot het einde
zoo gebleven). Als ik bij mijn dagelijksch onderzoek van de netmaag de
ontsteking en vergroeiingen volgde, die ik door den maagwand heen kon
betasten en daarbij het stuk ijzerdraad heen en weer bewoog, begon de
koe geregeld te herkauwen. Pijn heeft de koe nooit geuit, ook niet bij druk
op de netmaag, de paalproef of het percuteeren ; evenmin bij de inwendige
palpatie. Wel wanneer ik trachtte de netmaag uit hare verklevingen los
te maken.

Mej. ten Broek, assistente aan de kliniek, heeft nauwkeurig iederen
dag op hetzelfde uur het bloedonderzoek verricht. Het resultaat hiervan
geef ik in onderstaande tabel weer.

Men ziet, dat ik dezelfde wijzigingen in het haemogram constateer als
Dougherty; alleen hebben we nooit myelocyten in de uitstrijkjes aangetroffen.

Zoowel uit deze tabel als uit de medegedeelde ziektegeschiedenissen
blijkt dus, dat het bloedonderzoek helpen kan bij de diagnostiek. Ik moet
dan echter ook kunnen uitsluiten andere oorzaken voor een afwijkend
haemogram en dit is niet steeds mogelijk (b.v. een leverabsces, een throm-
bose van de vena cava, een endocarditis eventueel ; ieder zal mij moeten
toegeven, dat men dergelijke processen in vele gevallen slechts kan ver-
moeden, maar niet met zekerheid vaststellen). Bovendien : een week reeds
na het begin der ontsteking was het bloedbeeld weer normaal.

Zoodra men meent met zekerheid de diagnose traumatische gastritis
te mogen stellen, heeft men te overwegen of men al dan niet tot een behan-
deling zal overgaan. De dierenarts moet nl. het eenig juiste standpunt
voor den bujatricus innemen, d.i. dat hij steeds zooveel mogelijk kapitaal
moet besparen. Heeft het rund dus een behoorlijke slachtwaarde, dan laat
hij den eigenaar geen risico nemen, maar adviseert hij tot onmiddellijke
opruiming.

Is dit niet het geval of heeft het dier een groote productie- of fokwaarde,
dan kan men óf onmiddellijk tot de operatie overgaan, óf men stelt een conser-
vatieve therapie in. Deze laatste is zeker aangewezen voor al die gevallen,
waarbij men twijfelt aan de diagnose. Maar ook kan de conservatieve therapie
in een niet onbelangrijk percentage der gevallen succes geven, waar een
vreemd voorwerp met zekerheid de oorzaak is. Dat niet iedere ontsteking
of vergroeiing in de buurt van de netmaagstreek altijd aanleiding geeft
tot ernstige bezwaren, leert menige sectie, waarbij als toevallige bevinding
deze afwijkingen worden aangetroffen. Bij de instelling van een conser-
vatieve behandeling heeft men het vertrouwen, dat de natuur het vreemde
voorwerp onschadelijk maakt door insluiten en verklevingen en dat deze
op den duur geen bezwaren zullen geven. Met rust en dieet tracht men de
natuur in dezen te helpen. Voor de conservatieve therapie zou ik de vol-
gende aanwijzigingen willen geven : de koe wordt vóór flink hoog gezet
door de standplaats onder de voorbeenen op te hoogen met een of ander
geschikt materiaal ; ze krijgt de eerste twee dagen absoluut geen voedsel,
doch wel water. Is de defaecatie gestoord, dan geeft men een niet te groote
dosis sulf. natricus met veel water. Ik waarschuw voor drastica, zooals
aloë (istizin), arecoline of lentine. Dikwijls zijn de pijnuitingen na enkele
dagen veel minder geworden, de melkgift stijgt weer en kan men de koe
langzaam klimmende, doch nog steeds kleine hoeveelheden voedsel geven.
Zooals gezegd : een niet -onaanzienlijk deel der patiënten geneest op deze
wijze, d.w.z. de reticulo-peritonitis blijft locaal, er treden vergroeiingen
op, die het dier niet behoeven te hinderen. Ziet men daarentegen na een
paar dagen geen verbetering, dan ga men alsnog tot de operatie over.
Zekerheid, dat men het vreemde voorwerp zal vinden, kan men niet geven.
Vindt men het niet en voelt men wel reeds uitgebreide verklevingen van
de netmaag, dan ruime men de koe alsnog op. De kans op een ongunstige
afloop (pericarditis o.a.) is dan te groot. Ik heb de ervaring opgedaan,
dat met het losmaken van dergelijke verklevingen de toestand zeer ver-
ergert, wat te begrijpen is. Kübitz heeft indertijd (1922) een operatie
aanbevolen in de linea alba achter het xyphoid ter draineering van de
ontstekingsprocessen. Ze is ook hemzelf op den duur blijkbaar niet bevallen,
want ook hij is overgegaan tot de gebruikelijke operatie, die Prof. Hartog
hieronder zal beschrijven. Opzien tegen de operatie zelve behoeft geen

enkele practicus; ook zonder assistentie is zij in de praktijk goed uitvoerbaar.

Wordt men onmiddellijk geroepen bij een koe, die plotseling de duidelijke
verschijnselen van traumatische gastritis heeft gekregen, dan doet men het
verstandigst dadelijk tot de operatie te besluiten. Men heeft dan het
meeste succes ervan te verwachten, vergroeiingen en abscesvorming zijn
er nog niet.

Gedurende de laatste 20 a 15 jaren heeft de operatieve behandeling
van de traumatische gastritis (reticulitis, reticuloperitonitis) bij het rund
meer en meer practische beteekenis gekregen en in het bijzonder is dit in
bepaalde gebieden van Duitschland en in Zwitserland het geval.

Het is bekend, dat de „Fremdkörperoperation" aan de runderkliniek
van de Veeartsenijkundige Hoogeschool te Hannover veelvuldig wordt
toegepast en de ervaringen daaromtrent, die door den leider dezer kliniek,
Prof. Götze, in diens publicaties werden gegeven, zijn dan ook van veel
belang. Reeds in 1934 beschikte die kliniek over een statistiek van ongeveer
200 gevallen en het is te begrijpen, dat dit aantal thans aanzienlijk zal
zijn overschreden. *)

Maar evenzoo lezen we, dat ze in de veterinaire, ambulatoire kliniek
te Bern ook herhaaldelijk geschiedt. Gedurende de vier jaren 1934- \'937
werden daar 153 runderen wegens traumatische gastritis geopereerd,
terwijl ongeveer een even groot aantal patiënten op conservatieve wijze
werd behandeld. ¹)

Tot voor ongeveer 20 jaren hoorde of las men betrekkelijk weinig van
de vreemdlichaamoperatie en daarom wekt het den indruk, dat we met
een geheel nieuwe kunstbewerking te doen hebben. Dit echter is slechts
ten deele het geval. Uit de literatuur blijkt namelijk, dat operaties ter
verwijdering van vreemde lichamen uit de maag bij het rund reeds voor
ongeveer 100 jaren zijn verricht, terwijl het overigens van belang is er op
te wijzen, dat uit het jaar 1863 de operatie van Obioh dateert, die het
verrichten van de rumenotomie als methode had aangegeven. En deze
Obich wordt dan ook wel als de grondlegger van de hedcndaagsche
vreemdlichaamoperatie (met rumenotomie) beschouwd.

Intusschen waren de publicaties in die jaren zeldzaam en voor een groot
deel betroffen deze casuïstiek ; vele er van zijn mededeelingen, die
betrekking hebben op gevallen, welke wegens hun bijzonderheid
opgeteekend zijn geworden.

Wat bij de operatie van thans wel nieuw is, is de methodiek en de
techniek. We zullen zien, dat men op verschillende wijzen, elk met eigen
technische bijzonderheden, getracht heeft om het corpus alienum en den
locus affectus te bereiken, maar ook om een zoo gunstig mogelijk verloop
te verzekeren.

Er is dus voor de vreemdlichaamoperatie weer belangstelling gekomen
en deze is gewekt door een reeks van publicaties, die sedert 1922 zijn
gegeven en waarvan ik — om mij tot slechts enkele te bepalen — wil

1 ) B. Hauswirth: Die Entwicklung der Fremdkörperoperation beim Rinde und deren heutige
Anwendung. Diss. Bern 1940.

wijzen op die van Kübitz ¹), Hofmann ²), Götze ³) en Tschumi⁴). Vooral
Götze heeft zich vele jaren intensief met de traumatische gastritis bij het
rund bezig gehouden ; hij heeft verschillende operatiemethoden bestudeerd
en tenslotte is hij gekomen tot een voor de praktijk geschikte modus
operandi. Dat is de operatie, die door hem wordt beschreven als ,,die
Fremdkörperoperation beim Rinde praxisreif durch extraperitoneale
Pansennaht."

Het is mijn voornemen om deze in het bijzonder te bespreken, eensdeels
omdat die operatie naar ik meen, den laatsten tijd het meest wordt toe-
gepast en anderdeels wegens het feit, dat ik zelf daarvan ervaring heb, zij
het dan ook tot nog toe slechts weinig.

Ongetwijfeld zou de vreemdlichaamoperatie meer algemeen goed zijn
geworden, indien het stellen der indicatie daartoe eenvoudiger en gemakke-
lijker ware. Uit hetgeen Prof. Bevers schrijft blijkt wel, dat we bij de keuze
van de objecten, die voor een operatie in aanmerking komen, met ver-
schillende factoren rekening hebben te houden. En menig veearts zal
hier zijn persoonlijk inzicht en zijn persoonlijke ervaring doen gelden.

Ik wil er hier intusschen met nadruk op wijzen, dat een ,,er maar op
los opereeren", hoe aanlokkelijk de operatie wellicht voor velen ook
moge zijn, onverantwoordelijk is. Er moet voor de operatie een deugdelijke
indicatie aanwezig zijn, dus zij moet met redelijke gronden kunnen worden
gemotiveerd.

Voor de operatieve verwijdering van vreemde lichamen uit de netmaag
zijn twee principieel verschillende methoden bekend. De eene methode is
met, de andere zonder openen van de pens.

Bij de eerste geschiedt dus een rumenotoinie om langs dien weg den
netmaagwand aan de binnenzijde te kunnen aftasten en het al of niet in
den maagwand ingedrongen scherp te bereiken.

Het volkomen verwijderen van het voorwerp moet het doel zijn, even-
tueel ook het openen van abscessen ; al het andere nl. adhaesies en ver-
groeiingen van de netmaag, worden met rust gelaten. We lezen dit in een
beschrijving van Götze, die ik later zal citeeren.

De tweede methode is die, waarbij de verwijdering van het vreemde
lichaam geschiedt zonder dat het pcnslumen primair wordt geopend. Het
doel hiervan is om met de hand aan de buitenzijde van de netmaag te
komen in de verwachting het voorwerp, dat dien maagwand wellicht
min of meer heeft geperforeerd, te kunnen treffen. Een niet perforeerend
of vrij in het 1 urnen van de netmaag aanwezig scherp voorwerp zou dan
misschien door den wand kunnen worden gedrukt, van binnen naar buiten.

Intusschen wordt hier ook gerekend met een mislukken van deze
pogingen. En in dat geval wordt tot een openen van de netmaag of van
de pens, dus tot een secundaire gastrotomie overgegaan.

1 *) H. Kübitz: Monatshefte, für pr. Tierheilk. 1922, S. 289.
H. Kübitz: Tierärztl. Rundschau 1926, S. 185; 1927, S. 183.

2 ) Hopmann: Die durch Fremdkörper verursachten Erkrankungen des Rindes und ihre operative
Behandlung. Verlag Schoetz, Berlin; 1926.

geopend en we zullen zien, dat daartoe eenige bepaalde plaatsen zijn
aangegeven.

Het is duidelijk, dat bij deze bewerking de tastende hand in aanraking
komt met de veranderingen, die aan de buitenzijde van den netmaagwand
zijn ontstaan en deze zullen er zeker zijn, wanneer een perforeerend scherp
aanwezig is. Het zijn adhaesies en (of) vergroeiingen, al of niet met absces-
vorming, die op het bestaan van een meer of minder omvangrijke perireti-
culitis of reticuloperitonitis wijzen. En deze verbindingen dienen dan te
worden verscheurd, teneinde het voorwerp te kunnen bereiken. Overigens
moet dan na de verwijdering van het voorwerp voor een drainage van dit
gebied worden gezorgd.

In de navolgende beschrijving geef ik een overzicht van een drietal
methoden en dat kan, wat de twee eersten betreft, op beknopte wijze;
deze zijn van weinig beteekenis meer. De derde methode, dat is de veel
toegepaste rumenotomie volgens Götze, beschrijf ik uitvoeriger.

De operatie geschiedt bij het liggende dier in narcose. De buikholte
wordt volgens Kübitz met: een ongeveer 20 cm lange snede in de mediaan -
lijn tusschen het xyphoid en den navel geopend ; volgens Götze meer
naar terzijde, nl. een handbreedte lateraal van de mediaanlijn en een
handbreedte van de meikader. Dat is dus in de linker regio xyphoidea.
Na het onderzoek van den ziektehaard worden eventueel aanwezige abs-
cessen opgeruimd en worden verklevingen en vergroeiingen, zoo noodig
met mes en schaar, opgeheven, totdat de netmaag vrij ligt. En dikwijls
wórdt dan het voorwerp direct getroffen zoodat het kan worden verwijderd.
Wordt het echter te vast in den maagwand vastgehouden, dan wordt
een maaggedeelte, zoo goed dat mogelijk is, uitgetrokken en met een
snede zoo ver geopend, dat het scherp naar buiten kan komen. Deze
maagwandwond wordt dan direct met zijde gehecht.

Is het voorwerp op deze wijze nog niet te bereiken, omdat de netmaag
niet ver genoeg naar buiten kan worden gebracht, dan wordt na ver-
scheuring van het net, de pens geopend teneinde door die wond heen het
inwendige van de netmaag met de hand te kunnen aftasten. Na ver-
wijdering van het voorwerp wordt de penswand-wond met een dubbele
lembert-hechting gesloten.

Het slot van de operatie bestaat allereerst in het bedekken van de ruwe
peritoneale vlakten met gaas, waarvan het einde als een drain door een
afzonderlijke wond in of nabij de mediaanlijn naar buiten wordt geleid
en vervolgens in een nauwkeurig hechten van de buikwandwond. Het
verwijderen van de gaasdrain geschiedt binnen de eerste 24 a 36 uren
na de operatie zoodanig dat alle 2 uren ruksgewijze een stuk naar buiten
wordt getrokken.

Ook deze methode is van Kübitz afkomstig en we vinden deze door
hem in 1926 en 1927 beschreven.

De operatie geschiedt bij het staande dier en daarbij wordt van locale
infiltratie-anaesthesie gebruik gemaakt (door Götze geleidingsanaesthesie
van de iode—12de intercostaalzenuw).

Er wordt een snede van ongeveer 20 cm gemaakt op het midden van
de 11 de rib tot door het periost en deze snede reikt naar beneden toe tot
op ongeveer 5 cm ventraal van de verbinding met het kraakbeen.

Vervolgens wordt het beenvlies van de rib, ook mediaal, afgeschoven
om deze daarna, nabij den bovensten wondhoek, met een ketting- of
draadzaag door te zagen. Dan is het mogelijk geworden om dat stuk rib
(16 cm), na verscheuring van de bot-kraakbeenverbinding, te verwijderen en
door klieven van het peritoneum, de buikholte te openen. Langs de pens-
vlakte en langs dé milt gaande wordt met de hand voortgedrongen tot
aan de netmaag en daarbij worden verklevingen en verbindende weefsel-
deelen tusschen de serosae verscheurd en abscessen geopend. Het is
mogelijk, dat het voorwerp spoedig is gevonden ; soms ook moet het vanuit
het netmaaglumen door den maagwand heen uitgedrukt worden
(„ausmassiert"). Blijkt dit onmogelijk, dan moet ter verwijdering van het
corpus alienum de penssnede volgen.

Om verklevingen tusschen netmaag en middenrif tegen te gaan wordt
een met 1 % rivanoloplossing gedrenkte steriele doek of een lap gaas
hiertusschen uitgespreid op een zoodanige wijze, dat het einde als een
drain uithangt door een afvloeiwond, die afzonderlijk achter het xyphoid
wordt aangebracht. Den volgenden dag wordt deze drain uitgetrokken.

In het geval, dat er veel exsudaat aanwezig is, wordt door Kübitz een
drainage met een 1,20 m lange, gevensterde, dikwandige gummi buis
aanbevolen. Deze wordt dan ingebracht in de groote wond aan den
borstwand en komt door de afzonderlijke afvloeiwond aan den ventralen
buikwand af te hangen, flet is de bedoeling, dat door de buis heen dikwijls
rivanoloplossing wordt gespoten, terwijl de buis ook herhaaldelijk iets
op en neer moet worden getrokken. Met uitzondering van een klein deel,
dat voor de buis voldoende ruimte laat, wordt de wond aan den ribwand
door een hechting gesloten.

Is het operatie-object een klein rund, dan kan de tijdroovende ribresectie
achterwege blijven ; men zal hier aan den achterrand van de 13de rib
de buikholte openen.

C. Het openen van de buikholte door flanksnede met rumenotomie {de vreemd-
lichaamoperatie met extraperitoneale hechting volgens Götze).

Na vele proefnemingen aan een uitgebreid materiaal is Götze van zijn
vroegere meening (ig2Ö), nl. dat in de ventrale methode volgens Kübitz
een veelbelovende operatie moest worden gezien, teruggekomen.

Blijkens zijn uitvoerige beschrijving in 1934 beveelt hij thans de operatie
in de flank met rumenotomie aan, met dien verstande, dat na het openen
van de buikholte de pens eerst door een circulaire hechting met het parie-
tale peritoneum wordt vereenigd. Het openen van het penslumen geschiedt
dus extraperitoneaal en evenzoo de genezing van de penswond. Met deze
rumenotomie is dus het oude principe van Obich en ook dat van Hofmann
weer naar voren gekomen.

Het doel van de operatie moet enkel en alleen zijn het verwijderen van
het vreemde lichaam, eventueel ook het ontlasten van abscesholten, terwijl
al het andere met rust wordt gelaten. Götze schrijft hieromtrent woordelijk:

„Ziel der Operation kann einzig und allein die sichere Entfernung aller
„Fremdkörper, eventuell die Entleerung von Abszessen sein. Alles andere
„musz der Natur überlassen bleiben. Verklebungen und Verwachsungen
„der Haube sind als die Gegenwirkungen des Organismus gegen die
„vordringenden Fremdkörper anzusehen. Sie schwinden von selbst auf ein
„Minimum, wenn der verursachende Fremdkörper entfernt ist. Die Ver-
wachsungen lösen oder dränieren zu wollen, war ein Irrtum. Sie werden
„dadurch nur schlimmer. Bei rechtzeitiger Operation - und eben diese
„soll angestrebt werden — sind die Fremdkörper stets und am sichersten
„vom Innern der Haube aus mit der Hand und dem Tastsinn aufzufinden."

De operatie geschiedt bij het staande dier ; het operatieterrein wordt
door ruim scheren en desinfectie alsmede door locale anaesthesie voor-
bereid. Wat dit laatste betreft is een rijkelijke subcutane en intramusculaire
infiltratie in de richting van de snede het eenvoudigst (ongeveer J uur
laten inwerken).

De snede in de flank van ongeveer 20 cm, beginnende 3^4 vingerbreed
van het dwarsuitsteeksel van den isten lendenwervel wordt evenwijdig aan
de laatste rib en 3 cm daarachter aangebracht. En zonder rekening te
houden met het vezelverloop der musculatuur wordt deze snede tot op en
door het peritoneum vervolgd. Daarmede is dan de buikholte geopend.
Hierna wordt de wondrand van het parietale peritoneum met een door-
loopende hechting aan de pens gehecht in een zoodanige situatie, dat een
eenigszins uitpuilend ovaal penssegment extraperitoneaal komt te liggen.
Deze hechting begint en eindigt nabij den ondersten wondhoek ; zij wordt
dus hier geknoopt.

Aan den knoop blijven de beide einden lang, teneinde die uit de wond
te laten hangen. Overigens wordt aan een der bovenste steken van de
voortloopende hechting een stevige draad (teugel) gehaakt met de
bedoeling om ook die uit de wond te laten hangen. Deze maatregel
vergemakkelijkt het verwijderen der hechting, hetgeen na ongeveer 3
weken geschiedt. Men kan clan aan den teugel trekkende de hechting
van boven doorknippen waarna het eenvoudig is om ze in haar geheel
te verwijderen.

Het eenigszins prolabeerende pensovaal wordt in verticale richting
ingesneden en daarbij wordt een ev. arterieele bloeding door onderbinding
verzorgd. Deze wond moet zóó groot zijn, dat dc hand en arm goed kunnen
worden ingebracht. Vervolgens wordt de afdek-ringmanchet ingelegd,
zoodat de wond en het operatieveld goed zijn afgedekt. De rechterhand
zal men nu door het penslumen heen in de netmaag kunnen brengen en
dat deze daar is,, is direct aan de typische gesteldheid van het slijmvlies
te voelen. Door nauwkeurig aftasten wordt naar het vreemde lichaam
gezocht en men zal trachten vast te stellen of de maagwand hier of daar
verdikt of met de omgeving vergroeid is. „Eine Haube, die an einer Stelle
verdickt, verklebt oder angewachsen ist, muss einen Fremdkörper
beherbergen oder beherbergt haben" schrijft Götze. En verder : „Bei
einer völlig freien Haube ohne Verdickungen der Wand kann es sein, dass
man sich in der Fremdkörperdiagnose geirrt hat."

Nadat het voorwerp (of misschien meer dan één) gevonden en verwijderd
is, volgt, na het uitnemen van de ringmanchet, de hechting van de pens-
wandwond. Desnoodig zal men van tevoren een emmer vol of meer pens-

AANGIFTEPLICHT VOOR RUNDEREN, DIE LIJDEN OF
VERDACHT ZIJN TE LIJDEN AAN OPEN TUBERCULOSE

Met het rapport inzake de tuberculosebestrijding, zooals dit is vastgesteld
in de Algemeene Vergadering der Maatschappij voor Diergeneeskunde
van 18 October 1940 en waaraan nu publiciteit is gegeven, heb ik mij in
hoofdzaak kunnen vereenigen; echter niet wat betreft het standpunt
ingenomen ten opzichte van de aangifteplicht van runderen, die ver-
schijnselen vertoonen van clinische of open tuberculose of daarvan ver-
dacht zijn.

De Commissie ziet wel degelijk de noodzakelijkheid in de bestrijders
der tuberculose te beschermen tegen de niet-bestrijders, die met hun open
lijders kunnen handelen naar eigen keuze. De Commissie wil echter eerst

inhoud verwijderen. Een te sterke vulling van het lumen met vaste voedsel-
massa\'s zou de hechting kunnen bedreigen.

De penswond wordt met een goed afsluitende lembert-hechting door
de serosa-muscularis gesloten, eventueel kan men een dubbele hechting
aanbrengen (Czerny). Daarna volgt de sluiting van de buikwandwond
en deze kan met een beperkt aantal dikke zijden draden geschieden ; het
onderste deel van deze wond blijft open.

Ais wondbedekking gebruikt men pix liquida, waarop een strook linnen
wordt vastgeplakt of wel met een paar steken wordt vastgehecht.

De nabehandeling, die Götze aanbeveelt, bestaat in het herhaald
voederen van den patiënt met kleine rantsoenen en het verstrekken van
voldoende water gedurende de eerste 6 dagen ; daarna kan het dier weer
gewoon worden verzorgd. De wond vereischt geen bijzondere naver-
zorging. Ongeveer 3 weken post oper. wordt de circulaire hechting op de
reeds gegeven wijze uitgetrokken. Zijn eventueel nog eenige hechtingen
in de pens zichtbaar, dan worden die tevens verwijderd.

Het mogelijk ontstaan van een of meer kleine pcnsfisteltjes in het gebied
van de wond is slechts van weinig beteekenis ; hun bestaan is van korten
duur en een spontane genezing ervan is te verwachten.

Götze wijst op de mogelijkheid, dat de patiënt voor den operateur te
lang is, zoodat de arm van dezen de netmaag niet zou kunnen bereiken.
In dat geval zal een resectie van de laatste (13) rib noodig zijn. Daartoe
wordt dan de snede op het midden en in de richting van die rib aangebracht
om vervolgens na het losschuiven van het periost, een stuk rib van ongeveer
20 cm door 2 zaagsneden te verwijderen. Uiteraard wordt hiermede de
afstand van de buikwandwond tot het lumen der netmaag aanmerkelijk
kleiner.

Met deze verhandeling omtrent de vreemdlichaamoperatie wil ik vol-
staan. Ondanks de beknoptheid, die ik in acht nam, hoop ik, dat ze een
voldoend duidelijk inzicht zal hebben gegeven en de toepassing der
operatie in ons land zal bevorderen.

dan dwingende maatregelen nemen, wanneer de vrijwillige bestrijding
zich nog belangrijk uitbreidt. Deze dwingende maatregelen zouden
volgens de Commissie in de eerste plaats moeten bestaan in de verplichte
aangifte der runderen, die lijden of verdacht zijn te lijden aan open
tuberculose en welke zou kunnen beperkt blijven tot die veehouders, die
niet bij een erkende tuberculosebestrijdings-organisatie zijn aangesloten.

De Commissie meent nu, dat de Veeartsenijkundige Dienst zal moeten
beoordeelen, of en wanneer dergelijke maatregelen moeten worden
genomen.

In de eerste plaats moet ik opmerken, dat ik het standpunt der com-
missie niet logisch vind. Waarom moeten de bestrijders nti niet worden
beschermd tegen de niet-bestrijders en wèl wanneer het aantal bestrijders
grooter is geworden? M.i. is het reeds nu even noodzakelijk. Direct bij
het begin van de bestrijding in ons land hadden dwingende maatregelen
moeten worden genomen ten opzichte van de open lijders der niet-bestrijders.
De Commissie heeft aan de verplichte aangifte te weinig aandacht besteed ;
zeker zou zij niet tot genoemde, verkeerde gevolgtrekking zijn gekomen,
indien het Hoofdbestuur er voor gezorgd had, dat in de Commissie minstens
2 leden, erkende deskundigen op het gebied der wettelijke ziektebestrijding,
hadden zitting gehad.

Op de vergadering van 18 October 1940 heb ik er reeds op gewezen,
dat ook in het tuberculoserapport der Mij. v. Diergeneeskunde in 1924
aangedrongen is op wettelijke aangifteplicht van de clinische lijders.
Hieraan is door de regeering nimmer gevolg gegeven; een motiveering
van dit standpunt der overheid heb ik nergens kunnen ontdekken. De
discussie op de vergadering van 18 October, betreffende de bestrijding
van mijn standpunt was al zeer weinig steekhoudend. De afdeeling
Groningen—Drente verklaarde zich vóór de aangifteplicht, mede omdat
zij een belangrijke prikkel zal zijn voor de niet-bestrijders om zich bij de
bestrijding aan te sluiten. De andere afdeelingen hebben hun stem niet
gemotiveerd. De inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst, de heer
\'t Hooft, adviseerde er niet toe over te gaan. Zijn motiveering was echter
wel bijzonder zwak of eigenlijk werden in het geheel geen motieven aan-
gegeven. Er werd door den heer \'t Hooft alleen aan getwijfeld, of het
mogelijk was, dat deze bepalingen konden worden nagekomen.

Prof. Beyf.rs en de heer \'t Hooft vreesden bovendien groote, admini-
stratieve werkzaamheden tengevolge van deze verplichte aangifte. Ten
opzichte van het laatste merkte ik op, dat men bij den Veeartsenijkundigen
Dienst toch zeker niet angstig is voor administratieve werkzaamheden of
zooals een der leden het uitdrukte „papieren rompslomp". De bestrijding
van het mond- en klauwzeer o.a. eischt heel wat administratie en men
gaat er mede door, terwijl men bovendien weet, dat het resultaat der
wettelijke bestrijding, zooals die wordt gevoerd, nihil is. Zooals men ziet,
zijn absoluut geen steekhoudende argumenten aangevoerd tegen de
verplichte aangifte, terwijl de commissie er eigenlijk vóór is, maar het wil
uitstellen. M.i. geldt hier de stelregel : „Stel niet uit tot morgen, wat gij heden
kunt doen !"

Prof. Beyers vroeg, op welke gronden een veehouder een koe moet
verdenken te lijden aan open tuberculose. Hij vermoedde, dat elke hoestende
koe of elk rund met diarrhee of vermagering zou worden aangegeven.

Van de 100 aangegeven dieren waren er misschien slechts 10 aan tuber-
culose lijdend.

Ik geloof niet, dat het zoo\'n vaart met de aangifte zal loopen, indien er
maar voor gezorgd wordt, dat deze maatregel geen bijzonder geldelijk
voordeel voor den veehouder beteekent. Men zou dan in dezelfde fout
vervallen als in 1904—1909 (bestrijding volgens Poels). De natuurlijke
gang van zaken zal zijn, dat de veehouder advies vraagt aan zijn dierenarts,
om te weten, of een dier, dat verdachte verschijnselen vertoont, werkelijk
aan open tuberculose lijdt. Tegenstanders van de verplichte aangifte
voeren ook wel aan, dat de rechter den veehouder niet zal kunnen ver-
oordeelen, aangezien hij niet in staat kan worden geacht, open tuberculose
te onderkennen. Dit argument is echter niet houdbaar. Dr. Overbeek
heeft er reeds meermalen op gewezen, dat in dergelijke gevallen de rechter
zich op het standpunt plaatst, dat indien de veehouder het zelf niet had
kunnen zien, hij den raad van een deskundige had moeten inroepen. En nu
de kwestie, dat zelfs van deskundige zijde wordt beweerd, dat de diagnose
„open tuberculose" zoo moeilijk te stellen is. Ik geef dit gaarne toe, maar
een zeker percentage is toch wel degelijk te onderkennen. Wat blijft er
anders over van het van de zijde der practici zoo hoog geroemde „clinisch
onderzoek" ?

Iets anders is, dat een aantal gevallen van open tuberculose niet zal
worden onderkend, maar elk rund, dat wordt onderkend en onschadelijk
wordt gemaakt, is winst voor de bestrijding.

Op de vergadering der Maatschappij voor Diergeneeskunde heb ik
gewezen op het ergerlijke van den toestand inzake t.b.c. bestrijding,
zooals die op het oogenblik bestaat. De veehouder, die tuberculose vermoedt
en niet bij de bestrijding is aangesloten, zal zich zoo spoedig mogelijk van
het dier ontdoen door het te verkoopen. Een dergelijk dier gaat dikwijls
in korten tijd van hand tot hand en van stal tot stal, om zoodoende zooveel
mogelijk smetstof te verspreiden ; hiertegen wordt in ons land niet opge-
treden. Zelfs wanneer een dierenarts op een boerderij buiten de georgani-
seerde bestrijding een geval van open tuberculose constateert, kan hij
hoogstens adviseeren, het dier te doen slachten, maar de eigenaar is dit
niet verplicht. Wel is de dierenarts verplicht volgens art. 11 van de
Uitoefeningswet onverwijld aangifte te doen aan den inspecteur en den
burgemeester. Afgezien er van, dat dergelijke aangiften meestal niet en
zeker niet onverwijld geschieden, zou toch de inspecteur niet kunnen
ingrijpen. Dit is een onhoudbare toestand. Ik heb mij de moeite getroost,
te informeeren bij de leiders van den Veeartsenijkundigen Dienst resp. in
Duitschland, Denemarken en Zweden, of aldaar aangifteplicht voor
clinische en open tuberculose nog steeds bestaat, en of men die, gezien de
resultaten, handhaaft. Dit is in werkelijkheid het geval.

In Duitschland bestaat de aangifteplicht voor open tuberculose op
grond van het „Viehseuchengesetz". Daarnaast blijft natuurlijk binnen
het kader van de t.b.c.-bestrijding het afslachten der open tuberculose
verplichtend.

In Denemarken bestaat een verbod van het brengen van open tuber-
culose-lijders op markten en de verplichte aangifte van uier-, baarmoeder-
en voortgeschreden long- en darmtuberculose. Zoowel de dierenarts als
de eigenaar is verplicht aangifte te doen.

veehouder van uier- en baarmoedertuberculose. Indien bij de vleesch-
keuring een kalf wordt gevonden met aangeboren tuberculose, wordt het
moederdier op staatskosten opgespoord. Hieruit blijkt dus wel, dat inde
landen, waar men sedert jaren de tuberculose bestrijdt, de verplichte
aangifte van de open lijders wordt doorgevoerd.

En tenslotte het belang van deze zaak voor de gezondheid van den
mensch. De commissie stelt zich op hetzelfde standpunt als de Commissie
in 1924, zij brengt echter nog sterker naar voren, dat de t.b.c.-bestrijding
onder het vee noodzakelijk is, uit een oogpunt van het gevaar, dat den
mensch bedreigt door de besmetting met bovine t.b.c. De hygiëne van den
mensch wordt hier zelfs voorop gesteld. Hoewel ik een tegenstander ben
van overdrijving in dezen, moet men toch erkennen, dat in de laatste
jaren het gevaar van bovine-tuberculose voor den mensch meer aan den
dag treedt dan voorheen.

In een onlangs verschenen boekje van den arts Dr. Ad. van Loy, wijst
deze auteur er eveneens op, dat het onverantwoordelijk is, dat in ons
land dieren met open t.b.c. vrij verhandeld kunnen worden en dat tegen
deze handelwijze tot nu toe niets te doen is. Beter zou gezegd zijn: ,,Er
wordt tot nu toe niets tegen gedaan." Ik merk echter nogmaals op, dat de
Commissie voor t.b.c.-bestrijding in 1924 de aangifteplicht wel degelijk
in hare conclusies heeft opgenomen.

Vanaf 1905 wordt de t.b.c. in ons land bestreden. Met enkele tusschen-
poozen is steeds de aandacht, ook van den Veeartsenijkundigen Dienst,
aan deze ziekte gewijd. Er wordt veel werk door de dierenartsen gedaan,
maar dit werk zal niet tot het gewenschte resultaat leiden, wanneer geen
strenge en zeer strenge maatregelen worden genomen tegen de runderen,
lijdende aan clinische- en open t.b.c. Waar de commissie zich heeft uit-
gesproken voor het Bangsche systeem als eenige juiste methode van de
t.b.c.-bestrijding, dient zij nu ook den tweeden stap te doen en de aangifte
der clinische- en open t.b.c. wettelijk verplichtend te stellen.

Ook bij het z.g. Ostertagsche systeem van bestrijding behoort de ver-
plichte aangifte, al heeft Ostertag dit niet voorgeschreven. Misschien is
dit een der oorzaken, dat in ons land van deze noodzakelijke maatregel
is afgezien. Men moet echter in aanmerking nemen, dat andere landen
meer en meer de bestrijding volgens Ostertag verlaten en in overeen-
stemming hiermede is door de Commissie uitvoerig aangetoond, dat men
in ons land in dit opzicht op den verkeerden weg is. In Denemarken wordt
ook uitsluitend het Bangsche systeem toegepast. Dr. Overbeek heeft
eveneens meermalen er op gewezen, dat de Nederlandsche dierenartsen
te veel meenen, dat met het uitsluitend opsporen der open lijders de t.b.c.
bestreden kan worden.

Laten we hopen, dat de Veeartsenijkundige Dienst den tot nog toe
ingeslagen weg verlaat en de t.b.c.-bestrijding zal aanvatten, zooals in de
richtlijnen door de Maatschappij voor Diergeneeskunde is aangegeven.
In de minder besmette streken beginnen, zoo mogelijk snel voort-
schrijden, maar dan ook uitsluitend en krachtig doorvoeren het volledige
Bangsche systeem plus de verplichte aangifte der zichtbare en verdachte
gevallen van open tuberculose voor de bedrijven, waar geen bestrijding
plaats vindt.

De koe werd in de kliniek opgenomen voor de behandeling van een
fistel aan den linker borstwand ; overigens was het dier gezond.

Volgens de anamnese bestond de fistel, die uit een absces te voorschijn
was gekomen, ongeveer 2 maanden. En verder bleek het, dat een halfjaar
te voren, ook aan den onderbuik, een absces was doorgebroken en dat
daaruit een stuk van een staafvormig voorwerp door afsnijden was ver-
wijderd. Dit proces was goed genezen.

De fistel bevond zich tusschen de gde en tode rib en ze was tot op
ongeveer 10 cm te sondeeren, waarbij in de diepte een vreemd lichaam
te bemerken was. Met moeite kon dit corpus een eind uit de vooraf ver-
wijde fistel worden getrokken, maar het was niet te verwijderen. Deze
situatie wordt door de foto getoond: het corpus alienum steekt ongeveer 15 cm buiten
de wond uil. Het voorwerp bleek te zijn een stuk rond hout ter dikte van
i cm, dat spiraalsgewijze met ijzerdraad was omwonden en eenigszins
buigbaar was. Ik vermoedde, dat die vreemde staaf als een primitieve
slokdarmsonde moest hebben gediend.

Door flink trekken aan het uitstekende deel kon het ding niet worden
verwijderd ; zelfs gelukte dit niet, nadat — bij het liggende dier — een
deel van de gde en iode rib was gereseceerd. Door deze manipulatie kon
slechts het hout en een deel van het ijzerdraad-omhulsel worden uit-
getrokken. Een stuk draad bleef achter. Er werd vermoed, dat dit door
deze of gene omstandigheid in den netmaagwand of in het lumen dezer
maag werd vastgehouden en om die reden werd besloten tot het verrichten
van een flank-laparotomie en rumenotomie volgens Götze, dat het via
het penslumen wel kon worden weggenomen.

Deze bewerking had een goed resultaat ; het gelukte het stuk ijzerdraad
in de netmaag te bereiken en zonder moeite kon het worden verwijderd.
Het bleef echter een raadsel waarom het zoo muurvast had gezeten,
aangezien het een vrij recht stuk draad bleek te zijn.

De hechting van den maagwand geschiedde extraperitoneaal. De
wondgenezing der flank-wond, zoowel als die aan den borstwand verliep
bevredigend, zoodat de koe na een behandeling van ongeveer 3 weken de
kliniek kon verlaten.

Bij nadere informatie is ons gebleken, dat het corpus alienum inderdaad
een stuk van een staafvormig voorwerp was, waarmede men vroeger de
slokdarm had doorgestooten. En van deze „sonde" is dan een stuk afge-
broken geweest, dat aanvankelijk in het maaglumen is achtergebleven,
om tijdens het verder verloop in abscessen aan de lichaamsoppervlakte
te verschijnen ; eerst aan de onderbuikstreek en later aan den borstwand.

Het door ons verwijderde, groote voorwerp (op de afbeelding onder)
was 31 cm lang ; het door rumenotomie weggenomen stuk ijzerdraad 16 cm.

Het ingezonden stuk van den Heer A. van der Sande, dierenarts te Bergen op Zoom,
geeft mij aanleiding tot de volgende mededeeling.

Bloemendal vermeldt in zijn dissertatie (Leiden 59—1918 en gerefereerd in van
Itallif, en Bylsma — Toxicologie en gerechtelijke scheikunde) de volgende proefneming:

Hij heeft aan een konijn gedurende 67 dagen As₂0₃ in oplossing toegediend in een
hoeveelheid van 448 mg totaal. Twee dagen na de laatste toediening stierf het konijn
en toen werden, berekend in duizendste milligrammen As₂0₃ per 100 gram stof van
de op te geven organen, de volgende hoeveelheden gevonden :

Barthe (Toxicologie chimique 132—1918) heeft een aantal waarnemingen van
zich zelf en van anderen verzameld en komt zoowel bij langzaam als bij snel verloopende
vergiftigingen tot vrijwel dezelfde uitkomsten.

Waar nu de hoeveelheid arsenicum in milt, long, lever, nieren en hart in belangrijke
mate hooger was dan die in het vleesch en door mij in het ingezonden monster vleesch
een zeer duidelijke reactie op de aanwezigheid van arsenicum werd verkregen, heb ik
het veilig geacht het dier voor consumptie te doen afkeuren, mij op het standpunt
stellend, dat thans meer dan in normale tijden organen van verschillenden aard tot
eetbare producten (worst, enz.) worden verwerkt. j_r ^ Nieuwland

De redactie der „Deutsche Tierärztliche Wochenschrift" vervolgt haar bijdrage tot
de kennis der tropische diergeneeskunde (zie ook dit tijdschrift, deel 68, pag. 713)
met de volgende artikelen:

Zuidwest Afrika is een belangrijk veeland, dat in 1938 ruim 900.000 runderen, ruim
3 millioen schapen en bijna millioen geiten telde. Het laatrijpe en sterke „Afrikaander
rund", zoo geschikt als trekos, is er betrekkelijk gering in aantal.

Sehr, vertelt van de Herero\'s en Hottentotten met hun migreerende veekudden
en van de moeilijkheden door voedselgebrek, welke er in jaren van groote droogte
voor de veehouderij optreden. De Duitsche „farmers", welke in het land kwamen,
trachtten den veestapel te verbeteren dooi import van allerlei slag uitheemsche stieren,
grootendeels zonder vast systeem, zoodat teleurstellingen niet uitbleven, vooral toen
in 1929 een reeks van droge jaren begon en vele der niet voldoend weerstandskrachtige
dieren verhongerden. Sehr, geeft wenken om dit alles in de toekomst te vermijden
en in de eerste plaats maatregelen te nemen tot verbetering van den voedselstand.
Voor kruising met het inheemsche vee schijnen zich het „Schweizer Braunvieh", de
„Allgäuer" en het „Deutsche Rotvieh" het best te leenen. De verordeningen op het
verplicht omheinen der farm-gronden, op de oprichting van melkerijen en kaasmakerijen
en op de stierenkeuring hebben veel nut gesticht. Het land kent vele veeziekten, waar-
onder piroplasmosis, anaplasmosis, brucellosis, hartwater, snotziekte (boosaardige
kopziekte), driedagskoorts, miltvuur, boutvuur, enz. Veepest, mond- en klauwzeer,
longziekte en Oostkustkoorts treden er niet (niet meer) op.

Sehr, geeft aan de hand van persoonlijke herinneringen een kijkje op het leven van

met de practische toepassing van naganol, vertelt van zijn persoonlijke herinneringen
aan wijlen Sir Arnold Theiler, den schepper der Instituten te Onderstepoort.

De protozoa, welke wij als piroplasmose-verwekkers kennen, worden ingedeeld in
de Babesia, die hun levens- en ontwikkelingsvoorwaarden in de erythrocyten cn in
de Thcileria, die zulks in endotheelcellen, lymphocyten en monocyten der inwendige
organen, vooral in lever en milt, vinden. Een echte immuniteit is bij babesiosen in
tegenstelling tot de theileiiosen, uiterst zelden. In acaprin bezitten wij een zeer specifiek
chemotherapeuticum, dat bij de meest verschillende piroplasmosen met uitzondering
der Oostkustkoorts (Th. parva) werkzaam is en dat niet alleen in werking de voorkeur
verdient boven trypaflavin en trypaanblauw, maar bovendien het vleesch der behandelde
dieren niet kleurt. Men bereikt er weliswaar geen algeheele sterilisatie mede, maar
de bloedbaan wordt gezuiverd en clinisch wordt de patiënt normaal. Ook in prophy-
lactischen zin wordt het toegepast bij dieren, die zich in een besmette omgeving moeten
bevinden. Onwerkzaam is het tegenover anaplasmata, die niet tot de protozoa be-
hooren, maar aan Bartonella verwant zijn.

XIV. Dr. W. Schramm. Bildbericht von einer Studienreise nach Südwestafrika im Jahre 1938.

Sehr, hield zich in 1938 korten tijd in Zuidwest Afrika op in verband met een studie

over de Malta- en Banginfectie bij mensch en dier. Hij vertelt aan de hand van vele
kiekjes over de inrichting der „farms" met hun runder-, schapen- (Karakoel) en
geitenkudden. Typisch is, dat bij Karakoelschapen in den drogen tijd vrij veel een invagi-
natie van den dikken darm wordt gezien, bij de boeren bekend als „reksiekte" (op

grond van het neerliggen der patiënten met gestrekte achterbeenen), waarvan de
oorzaak nog onbekend is.

Bij het begin van den wereldoorlog bevond de veeartsenijkundige organisatie in
Kamerun zich nog in een ontwikkelingsstadium, trots het feit, dat het land rijk is aan
vee. In de kolonie werkten 4 dierenartsen, die vanzelfsprekend een zware taak hadden
met de beteugeling der vele tropische en niet-tropische veeziekten, welke er voorkomen,
z\'joals veepest, longziekte, piroplasmosen, Tsetse, varkenspest, vlekziekte, schurft,
saccharomycosis, enz. De migreerende veekudden der inheemschen maakten die
bestrijding niet gemakkelijker.

Sehr, schildert het leven van den Europeeschen gouvernementsveearts in het binnen-
land van Oost-Afrika, zooals dit zich voor 25 jaar voltrok.

Sehr, vertelt over de bestrijding van een miltvuuruitbraak in Zuidwest Afrika, waaraan
hij deelnam (vaccinatie, politioneele maatregelen).

Sehr, geeft persoonlijke oorlogsherinneringen uit den bekenden Oost Afrikaanschen
veldtocht. Bu.

De longwormlarven komen door het hoesten uit de bronchiën naar boven en worden
voor het grootste gedeelte ingeslikt. In de faeces kunnen zij dus worden aangetoond.
Een van de beste methoden hiervoor is die van VVetzel.

Een glazen trechter van 11 cm doorsnede en 20 cm hoogte wordt in een standaard
bevestigd. Het uiteinde van den trechter wordt met een stukje gummislang met klem
afgesloten. In den trechter brengt men een rond afgeknipt stuk metalen zeef van 6 cm
doorsnede met een maaswijdte van 3 mm. Om te beletten dat die zeef in de trechter
kantelt, worden er 3 metalen banden aan bevestigd, welke in den trechter omgebogen
worden. Men brengt nu zooveel water van 35° C. in den trechter, dat de zeef daarmede
juist bedekt is. Op de zeef wordt nu de schapenfaeces gelegd; enkele faecesballen zijn
voldoende. De daarin aanwezige longwormlarven kruipen dan uit de faeces in het
water en verzamelen zich in het onderste gedeelte van den trechter. Na 3 uur, beter
na 24 uur, laat men uit de gummislang voorzichtig enkele druppels water in een
Petrischaal vallen. Hierin vindt men dan de longwormlarven.

Een nog eenvoudiger methode is die van Vajda. Hierbij wordt een faecesbal in een
Petrischaal gebracht. Uit een pipet laat men dan voorzichtig water van 30° C. druppelen
en wel zooveel, dat de faeces rondom met water omgeven zijn. In geval de faeces zeer
droog zijn, moet men eenige malen water laten bijdruppelen. Na 20 minuten verwijdert
men met een pincet de faeces en onderzoekt de waterdruppel onder het microscoop ;
longwormlarven zijn hierin gemakkelijk aantoonbaar. Mochten de faeces brijig zijn,
dan verwijdert men deze met behulp van 2 dekglazen. In dit laatste geval is de water-
druppel niet vrij van faecesdeelen, waardoor het vinden van de larven iets moeilijker
wordt.

De methode van Wetzel is te verkiezen boven die van Vajda ; deze laatste methode
is echter bruikbaar, indien men niet over het eenvoudige instrumentarium, zooals dit
Moor Wetzel is aangegeven, beschikken kan.

Campiol is een praeparaat, dat de bestanddeelen van verschillende Pyrethrum-
soorten bevat. Dit middel wordt met goed gevolg tegen Enterobius vermicularis bij den

1 ) Baudet, E. A. R. F. : Die Trichinose und ihre Behandlung. Münch. Med. Wochen-
schrift. Jhg. 88, 16, 1941, p. 459.

mensch toegepast. Drenkhahn achtte het niet onmogelijk, dat dit praeparaat met
succes tegen darmtrichinen gebruikt zou kunnen worden. Wolff geeft dit middel niet
veel kans, daar Drenkhahn van de verkeerde veronderstelling uitgaat, dat Enterobius
vermicularis zich op dezelfde wijze in den darm ophoudt als Trichinella spiralis.

De eerste leeft echter in het darmlumen, de laatste parasiteert subepitheel en zal dus
niet door Campiol beïnvloed worden.

Referent heeft naar aanleiding van bovengenoemde beschouwingen de werking van
Campiol onderzocht bij ratten.

Een aantal ratten werd met spiertrichinen besmet. Twee uur later werd Campiol
met behulp van een sonde ingegeven. De behandeling werd gedurende 3 dagen 3 maal
daags toegepast. Twee maanden later werden de ratten gedood, tegelijk met de con-
tróleratten. Het aantal spiertrichinen, dat bij de behandelde ratten geteld kon worden,
verschilde niet met dat van de contröleratten.

De resultaten van een tweede experiment, waarbij de ratten een week na de infectie
3 maal daags \'gedurende 3 dagen met Campiol behandeld waren, waren, gezien de
uitkomsten van het eerste experiment, eveneens negatief. Aan Campiol kan dus geen
werking tegen darmtrichinen worden toegekend.

Schmid en Krause hebben de werking van deze middelen gecontroleerd. Beide
praeparaten worden in den handel gebracht door de firma Bengen te Hannover.

Arsinosolvin wordt intraveneus gegeven, 2 maal, met een tusschentijd van 7 dagen.
Het bleek, dat de kleine Strongyliden, dus die, welke tot het geslacht Trichonema
behooren, hiervoor het meest gevoelig zijn. Van de groote Strongyliden, S. equinus,
S. edentatus, S. vulgaris, bleek de laatste ook eenigszins door dit middel beïnvloed te
worden. Equivermon, dat per os gegeven wordt, werkte eveneens hoofdzakelijk op
Trichonema-soorten. De groote Strongyliden waren hiervoor slechts weinig gevoelig.
Het zoeken is echter altijd nog naar een werkzaam middel tegen de larven van
Trichonema, die in het slijmvlies van den dikken darm huizen. Deze veroorzaken nog
steeds de grootste schade. (Ref.).

Schmidt te Erlangen geeft op grond van de literatuur en van practische ervaringen
een overzicht over de mogelijkheid van het ontstaan van trichinosis bij den mensch en
bij verschillende diersoorten. Sedert het invoeren van het verplichte onderzoek op
trichinen in de vleeschkeuring, was in 25 jaren de trichinosis bij het varken met 90 %
teruggegaan. Daarna bleek, dat de infectiecurve niet meer daalde en van 1913 af
ongeveer op hetzelfde niveau bleef staan.

Hieruit werd theoretisch de conclusie getrokken, dat er een nieuwe infectiebron voor
het varken moest bestaan of dat de kans van infectie grooter was geworden. Door de
onderzoekingen van G. Schoof te Kassei is komen vast te staan, dat de trichinosis bij
vos en das waren toegenomen. Schoop onderzocht cadavers van 300 vossen (Canis
vulpes) en het bleek toen, dat van elke 23 vossen er één besmet was met trichinen. De
vorm van de cysten in de spieren van het varken was ovaal, daarentegen rond bij de
vos. Besmette men vossen met trichineus varkensvleesch, dan waren de cysten bij deze
eerste dieren weer rond van vorm. Deze ronde vorm van de cysten kent men o.a. ook
bij den ijsbeer (ref.).

Deze vorm is dus afhankelijk van individueele factoren. Door jagers worden in Duitsch-
land jaarlijks 300.000 vossen geschoten, waarvan men dus aannemen mag, dat er ongeveer
13.000 trichineus zijn. De vraag is nu op welke wijze de vos en de das, doordat hun
cadavers liggen blijven, tot trichineninfecties kunnen bijdragen.

Dit kan geschieden door ziekte, door ongevallen en tenslotte door jagers, die de

1 ) Schmidt, H. W. Erlangen : Der Ubertragungsmodus der Trichinose : Fuchs, Dachs,
Schwarzwild, Hausschwein, Mensch. M. Med. Wochenschrift. Jhg. 88, 19, 1941, p. 449—452.

dieren van hun huid ontdoen en de cadavers achterlaten. Deze cadavers kunnen door
andere dieren verslonden woiden, waardoor dan in de eerste plaats weer vossen en
dassen in aanmerking komen. De infectie van deze dieren onderling is op deze wijze
dus verzekerd. Ook wordt vleesch van vossencadavers door wilde varkens gaarne opge-
nomen. Het is niet gemakkelijk in dezen natuurlijken cyclus in te grijpen. Men zou
allereerst het laten liggen van vossen- en dassencadavers in de vrije wildbaan moeten
voorkomen. De slechte gewoonte van sommige jagers om vossen in zomerpels, jonge
vossen en schurftige vossen, die zij geschoten hebben te laten liggen, moet in ieder geval
bestreden worden ; men zou het cadaver minstens I meter diep moeten begraven of
anders moeten meenemen om het thuis te verbranden of te begraven. Een jager zou
bovendien niet moeten schieten, indien hij niet de zekerheid heeft het dier doodelijk
te treffen.

Behalve de jagers zijn er in Duitschland nog verschillende groepen van personen, die
gerechtigd zijn vossen te vangen en te verwerken. Het gaat hier in de meeste gevallen
om de huid. Het vleesch wordt veelal weggeworpen en kan dan door honden, katten,
kippen of varkens gegeten worden. Dit zal men moeten voorkomen. Voor consumptie
wordt het vleesch van vossen en dassen op trichinen reeds onderzocht, zoodat van deze
zijde voor den mensch geen gevaar dreigt.

Daar muizen zich ook door deze vossencadavers besmetten kunnen, die op haar
beurt weer door katten gevangen kunnen worden, kan op deze wijze de infectiebron
van het vrije veld in de buurt van het varken op de boerderij komen. Schmidt denkt
ook aan de mogelijkheid van overbrenging door vogels. Deze zouden zelf niet trichineus
worden. De experimenten van Pavlov hebben echter aangetoond, dat het wel gelukt
bij sommige vogels, o.a. bij duiven, spiertrichinen te verwekken, (ref.). Deze infecties
zijn echter steeds van lichten aard ; de spiertrichinen zijn veel kleiner en vormen geen
kapsels. Als dragers van spiertrichinen zijn vogels dus niet van belang, (ref.). De
mogelijkheid van verspreiding van trichinenlarven via de faeces van roofvogels, die
zich met trichineus vleesch besmet hebben, zou volgens Schmidt niet ondenkbaar zijn.
Indien dit zoo was, moet men aannemen dat de trichinencysten het darmkanaal zouden
passeeren, zonder dat de larven daaruit vrijkomen, hetgeen in verband met de resultaten
van de onderzoekingen van Pavlov bij vogels niet waarschijnlijk geacht moet worden,
(ref.).

In den zomer van 1940 leden veel Duitsche troepen-paarden in Frankrijk aan een
eczeem, dat zich van de masseter af tot aan de mondhoeken uitbreidde. Het bleek, dat
het veroorzaakt werd door gastrophilus-larven. Welke gastrophilus-soorten zich hier
mee bezig houden, is schr. niet bekend, maar hij meent, hoofdzakelijk de G. inermus.
De eieren worden in de haren gelegd. Deze komen na 4 dagen uit. De larven boren zich
in de huid, om uiteindelijk bij de mondhoeken in het slijmvlies van den mond verder
te kruipen. In de buurt van de pharynx heeft een vervelling plaats. Daarna laten de
larven zich afslikken, waarmede ze in het maagslijmvlies terecht komen.

In de huid van het hoofd hebben ze door hun boren, of door toxische stoffen en bij
een 2e invasie waarschijnlijk ook langs allergischen weg, een ontsteking doen ontstaan,
waardoor de haren uitvallen, en zwellingen en zweren optreden.

De behandeling bestaat uit het verwijderen en vernietigen der eieren. Dit moet met
een renet of kam gebeuren. Wasschingen helpen niet. Men kan de eieren van Mei tot
eind September verwachten. De wonden behoeven niet te worden behandeld. Die
genezen spontaan, zoodra de larven maar weg zijn en er geen nieuwe meer komen.
In de maag en darmtractus kan men de larven bestrijden door het toedienen van
20—30 g zwavelkoolstof per neussonde. Men kan dat het beste in December doen.
Dan weet men zeker, dat alle in den zomer ontstane larven in het darmkanaal zijn
aangeland.

In een verzamelreferaat van een groot aantal eigen en enkele andere publicaties
en korte mededeelingen bespreekt Schmidt *) de tuberculose bij in het wild levende
reeën in de Duitsche jachtgebieden.

Eenige onderzoekers hebben op honderden, resp. duizenden secties slechts een enkel
geval van t.b.c. geconstateerd. Bij andere hertensoorten (dam- en edelhert) vond men
een veel hooger %.

De localisatie is ook bij deze dieren in longen, trachea; slijmvliezen, lymphklieren,
spieren, been en groote hersenen. Echter geen huid-t.b.c.

Besmetting: de belangrijkste besmettingsbron is het contact met tuberculeuze runderen,
verder tuberculeuze varkens, menschen aan de voederplaatsen, vogels en ook wel
.onderling.

De vatbaarheid is gering, doch schijnt toe te nemen. De auteur meent dit toe te
moeten schrijven aan het schieten van de mooiste en krachtigste bokken, terwille van
de jachttropheeën (gewei) en sparen van de wijfjes, terwille van de voortplanting.
Hierdoor kreeg men wel een vermeerdering in aantal, in sommige jachtgebieden zelfs
te groot voor een voldoend krachtige voeding; het weerstandsvermogen ging echter
achteruit, ook bouw en ontwikkeling van het gewei.

De frequentie der t.b.c. is dan ook van 1920 tot 1936 toegenomen; tegen de opvatting,
dat vrijlevend wild immuun zou zijn tegen t.b.c., neemt schrijver stelling.

Uitwendige symptomen noemt schrijver de morphologische en biologische verschijnselen
(vorm, ontwikkeling, voeding, sexueele versch. enz.), die aan het levende dier kunnen
worden opgemerkt.

De symptomatologie is hoofdzakelijk gebaseerd op de afwijkingen, gevonden bij
gestorven, niet bij geschoten dieren. Dit speelt volgens S. geen rol bij het onderkennen
van t.b.c. bij het levende dier.

Het is dan ook bij het in het wild levende dier zeer moeilijk, bij wijfjes, vóór deze
zich teruggetrokken hebben om te sterven, vrijwel onmogelijk, een tijdige diagnose
te maken. Bij bokken boven de 2 jaar is het wel doenlijk volgens S.

Schrijver meent met tamelijke nauwkeurigheid aan levende bokken tuberculose te
kunnen vaststellen en wel aan den aard van het gewei met behulp van een verrekijker;
hij concludeert uit een eenzijdige geringere ontwikkeling zelfs, dat het ziekteproces
aan die zijde moet zijn. De invloed van voedingsomstandigheden, mede in verband
met de grondsoort, moet daarbij geëlimineerd worden. Een grondige kennis van de
normale ontwikkeling van het gewei in verband met den leeftijd en van de degeneratie
door vroegtijdig verouderen onder slechte voedingsomstandigheden zal hiervoor nood-
zakelijk zijn.

Traagheid, schuwheid en verminderde libido, zelfs impotentie, gaan gepaard met
de degeneratie van dit secundaire geslachtskenmerk.

Als practische toepassing beveelt schrijver aan een vermindering der vatbaarheid door
systematische verbetering der kwaliteit en schieten van de bokken met gedegenereerde
geweien vóór de bronstperiode. In verband hiermede roemt hij de nieuwe Duitsche
jachtwet. Joh. C. Peters.

Bij een kip kwamen onder de huid talrijke knobbeltjes en knobbels voor, de huid
zelf was onveranderd. Bij microscopisch onderzoek bleken deze knobbels granulomen

1 ) Dr. Claussen: Ein Fall von Tuberkulose der Unterhaut beim Huhne. D.T.W., Band 49,
194\'. P- 257.

te zijn van het onderhuidsche bindweefsel, die volgens hun histologischen bouw als
tuberkels te beschouwen waren.

In de nabijheid der tuberkels werden stukjes plantenweefsel gevonden. Waarschijnlijk
is de huid door scherpe, met tuberkelbacillen besmette plantendeelen verwond en
hebben deze in het onderhuidsche weefsel een chronisch proces veroorzaakt, dat zich
niet verder in het lichaam verspreid heeft.
Tuberculose bij een pauw ¹).

De pauw, die den snavel niet dicht kon maken, had een kersgroot gezwel in de
intermaxillaire ruimte. Het bevatte een geel droogkazige massa, waarin tuberkelbacillen
aanwezig bleken te zijn.

Bij sectie bleken in den darm nergens tuberculeuse veranderingen aanwezig te zijn.
Alleen in de lever werden kleine haardjes aangetroffen, de andere organen waren
normaal. De tuberculose is bij deze pauw dus waarschijnlijk van traumatischen oor-
sprong geweest en van de mondholte uitgegaan.

Voor de diagnostiek dezer ziekte is het niet voldoende, dat een Actinomyceet uit het
proces geisoleerd wordt. Het ziektebeeld moet in het teeken van een specifiek chronisch
ontstekingsproces staan. Actinomyceten kunnen immers uit met zweien gepaard gaande
huidprocessen geisoleerd worden, zonder dat zij met dit lijden verband houden. In die
gevallen heeft men slechts met saprophytische actinomyceten te doen. Om zekerheid
te verkrijgen of de geïsoleerde actinomyceet met de ziekte verband houdt, eischt Neuber,
dat men uit de culturen een vaccin bereidt en onderzoekt of hiermede een allergische
reactie langs intracutanen weg is op te wekken. Slechts wanneer deze positief is, mag
men besluiten, dat de geïsoleerde actinomyceet met de ziekte verband houdt.

Bij anergische patiënten kan deze reactie echter negatief verloopen, zoodat zij in die
gevallen niet bruikbaar is. Bij actinomycose van de inwendige organen is de diagnose,
vooral in het begin van de ziekte, moeilijk, vooral zoolang deze bacterioscopisch of
cultureel niet is vast te stellen. Het te gebruiken vaccin voor de allergische reacties
moet versch zijn ; het beste wordt dit bereid van culturen, die uit den zieke geïsoleerd
zijn en die slechts i k 2 maal overgeënt ziin. Oude laboratoriumstammen zijn onbruik-
baar.

In gevallen van twijfel kan men bovendien gebruik maken van de complement-
binding, die voor 60—70% betrouwbaar bleek te zijn.

Wat de therapie betreft, wijst Neuber op de door hem ingevoerde behandeling met
bloed. Hiervoor komt in aanmerking reconvalescenten-serum, dat natuurlijk niet altijd
zoo gemakkelijk verkrijgbaar is, verder bloedtransfusie van reconvalescenten, die
hoogstens £ jaar tot 1 jaar van actinomycose hersteld zijn en ten slotte de behandeling
met eigen bloed.

Met het reconvalescenten-serum krijgt de patiënt immuunstoffen, met het recon-
valescenten-bloed bovendien roode bloedlichaampjes, die roboreerend werken. De
behandeling met eigen bloed is sedert korten tijd door Neuber toegepast. Bij de eerste
proeven had hem getroffen, dat injecties met eigen bloed heftige haardreacties bij de
patiënten te voorschijn riepen en dat groote infiltraten tamelijk snel geresorbeerd werden.
In het geheel heeft hij 8 patiënten volgens deze methode behandeld met volledig herstel.
Het bloed wordt intragluteaal ingespoten. Bij g andere patiënten heeft hij de behandeling
met een goud-therapie gecombineerd, eveneens met succes.

Het voordeel van de behandeling met eigen bloed is deze, dat zij bij anergische
patiënten direct toegepast kan worden. In het geheel worden 12—25 injecties gegeven
met 5 dagen tusschentijd. De dosis stijgt van 5—25 cm³. Van de vaccin-behandeling
kan men dan alleen succes verwachten, wanneer de patiënten hierop duidelijk reageeren,
dus niet anergisch zijn, zooals dit met zeer chronische patiënten het geval is.

1 ) Dr. A. E. R. Willems: Tuberculose bij een pauw. VI. Dierg. Tijdschr., 1940, p. 273.

2 ) Neuber, E. : Spezifische Diagnostiek und Therapie der Aktinomykose. Klin. Wochen-

Het voordeel van de behandeling met eigen bloed is bovendien, dat de patiënten
daarna niet meer anergisch zijn. In geval van recidieven kunnen zij dan snel met goud
en met vaccin behandeld worden, waarna recidieven slechts zelden meer voorkomen.

Becker voelt meer voor een narcose door middel van aether, dan door chloral-
hydraat. Is een operatie afgeloopen, dan kan men de aether-narcose beëindigen. Men
hoeft er dus niet meer van te geven, dan voor elke operatie afzonderlijk noodig is, terwijl
men bij chloral-hydraat niet beneden een bepaalde minimum gift kan gaan. Bovendien
is de bewegingloosheid bij aether-narcose veel grooter, zoo zelfs, dat de patiënten niet
gekluisterd behoeven te blijven, hoe pijnlijk overigens de uit te voeren bewerking ook
moge zijn. Er zijn verschillende methoden om de aether-narcose toe te passen. Schr.
gebruikt de aether-zuurstof-insufflatie. Door zuurstof aan de aether-damp toe te voegen,
loopt men nooit het risico, dat er gebrek aan zuurstof in het lichaam kan ontstaan.

Voor een goede narcose is het noodig, dat het narcotiseerende middel 10 vol. percenten
bedraagt van de in te ademen lucht. Men krijgt verder een beschrijving van de apparaten
en de wijze, waarop aether en zuurstof worden gemengd. Het mengsel wordt door
middel van de neussonde in de trachea gebracht. Er wordt per minuut 5 a 10 liter
van dit mengsel in de longen gevoerd. Op deze wijze konden bv. buik-operaties, die
een paar uur duurden, ook bij zwakke, magere paarden worden verricht, zonder dat
de dieren zich ook maar eenigermate verroerden, of eenigerlei nadeel ondervonden.

Terpentijnolie wordt veelvuldig als geneesmiddel toegepast. Uitwendig in zalven
en pasta\'s, inwendig per os en subcutaan. Intraveneus wordt het niet gegeven. W. ¹)
heeft nagegaan of dat ook mogelijk is en welke de verschijnselen dan zijn. Hij heeft
bij 37 paarden 5 maal 5 a 10 cc intraveneus ingespoten. Hij zag bij geen der dieren
blijvende, nadeelige gevolgen ontstaan. Wel traden spiertrillingen op en waren de
paarden geëxciteerd of gedeprimeerd. Ook steeg de temperatuur bij gezonde dieren
tot 39,8° en bij zieke tot boven de4i°, waren ademhaling en hart versneld en traden
soms koliek-verschijnselen op, maar al deze symptomen waren tijdelijk en duurden
van eenige uren tot enkele dagen. De nieren bleven onbeïnvloed, dit in tegenstelling
met de toediening van terpentijnolie per os. Wel rook hij reeds 20 min. na de infusie
terpentijn in de uitgeademde lucht, welke geur na 72 uur weer verdwenen was. Bij
sommige paarden traden de verschijnselen van de longen meer op den voorgrond,
bij anderen die van het hart of van de ingewanden. W. schrijft dit toe aan individueele
gevoeligheid. De slotconclusie van den schr. is, dat deze vorm van toediening aan-
beveling verdient, om zijn onschadelijkheid en zijn snellere en intensievere uitwerking.

Er verschijnt vrijwel geen aflevering van een medisch blad of zij bevat gegevens
over de therapie met sulfanilamiden en hoewel reeds zeer veel werd bereikt, dat als
blijvende aanwinst en als grote vooruitgang kan worden beschouwd, is de chemische
industrie nog steeds in staat aan de reeds grote reeks dezer verbindingen vele nieuwere
toe te voegen. Een prikkel tot dit onverflauwde streven zijn o.a. de niet geringe gevaren
van het sulfapyridine (Dagénau), waarvan het acetylderivaat, hetwelk in het lichaam
wordt gevormd, aanleiding geeft tot concrementvorming in de urinewegen met gevaar
voor steenvorming en uraemie.

1 ) J. Witzigmann: Klinische Beobachtungen an Pferden bei intravenöser Terpentinölver-
abreichung. D.T.W. 1941.

In het aangehaalde artikel wordt vooral sulfathiazol als vervangproduct geroemd;
overigens worden nog enige andere sulfanilamiden met grote werkzaamheid tegen
pneumococcen vermeld.

Gewezen wordt ten slotte ook op mesudin, een door Klarer gevonden derivaat;
Domagk en Aegler wijzen met nadruk in hun monographie op dit preparaat.

Door verschillende fabrieken worden onder dezen naam producten geleverd. Een
onderzoek door Raven ¹) enige jaren geleden in Indië verricht, wees uit, dat geen
dezer preparaten betrouwbaar was. De oorzaak daarvan is niet duidelijk geworden;
gedacht werd o.a. aan de hoge, gemiddelde temperatuur. Moeilijk was ook na te gaan
of de doodsgevalien, die na gebruik van aether bij operatieve behandeling optraden,
aan de aether te wijten zijn geweest. Gewezen wordt verder op de verandering der
samenstelling reeds na enkele dagen blootstellen aan de lucht. De fles kan lucht- en
aetherdicht worden afgesloten met kurken, die tevoren gedurende 2 uur geweekt zijn in
een warme 2 % agar-oplossing in water en daarna worden gedroogd. Afgekeurde
aether kan worden geregenereerd door toevoeging van een weinig aluminium- en
ijzerpoeder in gelijke delen. Na enige dagen is dan de reactie met Nessler\'s reagens
volgens Schoorl negatief.

Er bestaat gebrek aan gebruikelijke glijmiddelen voor de darm; behalve aan vetten
ook aan slijmvormende stoffen als aear-agar, lijnzaad, e.d.

Van Giffen ²) besteedde nu aandacht aan tylose, d. i. de naam voor een groep
cellulose-derivaten, die met water colloïdale oplossingen geven (fabrikant Kalle en Co.
A.G. Wiesbaden-Biebrich). Zij worden in de techniek als vervangmiddel van slijm-
gevende stoffen gebruikt; ook in de pharmaceutische industrie vinden zij toepassing.
De verschillende tylosen hebben onderling afwijkende eigenschappen, waardoor zij
ook voor verschillende doeleinden dienen. Voor het bovenvermelde doel werden tylose
S₄₀₀ en SL₄₀₀ aanbevolen, doordat bekend was, dat zij onverteerbaar waren, door
mucosae niet geresorbeerd werden en als onschadelijk beschouwd konden worden.
Een medisch oordcel zal ten slotte dit al of niet kunnen bevestigen. Enkele voorschriften
zijn toegevoegd: bv. R. tylose S₄₀₀ 10, aquae q.s. ad 250, f. sol. coll. Elke 2 uur een lepel;
R. mucolag. tylosi (4%) 250.

Fosiderm is een bitumineus product uit de Duitse Alpen, dat kleur- en reukloos is;
de zwavel is organisch gebonden. Het preparaat is in verschillende vormen in den handel
en wordt in- en uitwendig toegepast.

Scherbauer ³) vermeldt goede resultaten met bismuth-F\'osiderm bij maag-darm-
stoornissen van hond en kat, in het laatste geval ook bij enteritis met braken (pseudo-
membraneuze enteritis?); de Fosiderm-tinctuur werd bij otitiden en tonsillaire ont-
steking gebruikt, Fosiderm-zalf, -poeder en terpo-Fosiderm werden uitwendig bij
velerlei eczemen met goed gevolg toegepast.

In Duitschland wordt wolschurft veelvuldig bestreden door zwavelkalkbaden. De
bereiding van de vloeistof voor dit bad kost tamelijk veel tijd. Bartels en Schmid ⁴)
hebben daarom naar een ander product gezocht, waarmede op eenvoudige wijze de
vloeistof zou zijn te bereiden. Het bleek hun, dat parachloran van de firma Bengen en Co.
zeer goed bruikbaar is.

2 ) Van Giffen: Mededelingen uit het laboratorium van de Ned. Mij. tot Bevorderng
der Pharmacie. Med. 75.

4 ) Bartels en F. Schmid y Neue Versuche zur Bekämpfung der Schafräude. D.T.W. Jhrg. 49,
17, 1941, p. 208—211.

Bij enkele groote koppels schapen werd dit middel met succes toegepast. Een con-
centratie van parachloran in water van 3 % was goed werkzaam, waarschijnlijk zal
zelfs met een 2 % oplossing volstaan kunnen worden, waardoor de kosten der behandeling
nog lager zullen worden. De wijze van uitvoering van het baden wordt in deze publicatie
nader beschreven.

In totaal werden 250 verschillende lintwormmiddelen onderzocht op hun werk-
zaamheid bij kippen. Alleen lood-arsenaat bood vooruitzichten voor behandeling van
pluimvee. Bij proeven met Raillietina cesticillus bleek echter, dat dit preparaat te
gevaarlijk is om het in handen van leeken te geven als een goed lintwormmiddel bij
pluimvee.

In de chirurgische kliniek wordt tegenwoordig in de nabehandeling veelvuldig gebruik
gemaakt van intraveneuze injecties van isotonische oplossingen van keukenzout of
druivensuiker, hyperton. opl. van deze stoffen en van prostigmine. Hamaguchi ²) ging
na in hoeverre deze stoffen invloed oefenen op de darmbewegingen. Uit zijn, bij konijnen
genomen proeven zag hij, dat hypertonische zoutopl. een vrij kortdurende verhooging
tan darmtonus en darmbeweging geeft. Phys. zoutopl. heeft geen enkele invloed.
Hyperton. druivensuiker verlaagt de tonus en de beweging evenals de isotonische
suikeropl. Prostigmine heeft een langdurige tonus- en beweging verhoogenden invloed.
Doorsnijding van N. Vagus en Nn. Splanchn. veranderde de uitkomst dezer proeven
niet. Ook een peritonitis heeft geen invloed op de werking dezer stoffen.

Högler ³) zag, dat epidurale novocaine injecties een laxeerende werking uitoefenen.
Hij onderzocht dit nader bij een aantal menschen met chronische obstipatie. Het
gelukte hem met een gewijzigde techniek, nl. praesacrale injectie van 50—ico cc J—% %
novocaine in bijna alle gevallen na 1—8 injecties een volledig resultaat te bereiken,
zelfs bij patiënten, die reeds sinds jaren op groote doseeringen van laxantia waren
aangewezen. (De locale novocaine injectie wordt de laatste jaren met succes bij een
groot aantal ziekten toegepast en berust op de gedachte, dat de gestoorde functie door
uitschakeling van het betreffende centrum hersteld zou kunnen worden, Refer.).

Na de laatste vermelding, voorkomende in het Tijdschrift van 15 Mei 194.1, zijn ten
behoeve van dit fonds de volgende bijdragen in dank ontvangen : afd. Limburg ƒ 25.—,
afd. Gelderland—Overijssel ƒ 75.— ; totaal ƒ 100.—.

Bijdragen kunnen gezonden worden door storting op giro no. 173327 van onder-
geteekende of door zenden van een postwissel.

1 P. D. Harwood and J. E. Guthrie: Tests with muscellaneous substances for the removal
of Tapeworms from chickens. Journ. Am. Vet. Med. Ass., Vol. 97, 1940, biz. 248.

2 ) Hamaguchi : Der Einflusz der intravenösen Injektion von Prostigmin Kochsalz und Trauben-
zucker Lösungen auf die Motalität des Darmes. Archif f. Chir. B. 201, p. 50.

3 ) F. Högler : Ein neuer Weg zur Behandlung der chronischen Obstipation. Klin. Woch.
B. 20, p. 482.

Na de 15e verantwoording, voorkomende in het Tijdschrift van 15 Juli 1941, is tot
en met 10 October 1941de volgende bijdrage ten behoeve van de collega\'s, die door
den oorlog ernstige schade geleden hebben, in grooten dank ontvangen :
J. L., S. ƒ 10.—.

Kort verslag van de vergadering der afdeeling, gehouden op 20 September 1941 te
Utrecht.

Aanwezig zijn 23 leden. Na opening door den voorzitter, Prof. Dr L. de Blieck,
worden de notulen goedgekeurd en geschiedt mededeeling van de ingekomen stukken.
Hiertoe behooren een schrijven van den secretaris der Maatschappij over den stand
van de onderhandelingen met Dr. Pschorr over reorganisatie der Maatschappij en
één van Prof. Schornagel, die verhinderd is aanwezig te zijn, over hetzelfde onder-
werp. Met meerderheid van stemmen wordt besloten voorloopig af te wachten wat het
resultaat van genoemde besprekingen zal zijn en volledig vertrouwen te stellen in de
handelwijze van het Alg. Bestuur.

Als afgevaardigde en plv. afgevaardigde naar de Alg. Vergadering worden resp.
Prof. de Blieck en Dr. Koopmans gekozen. Prof. van der Plank wordt herkozen als
afgevaardigde van de afdeeling in het Alg. Bestuur.

Bij de bespreking van het programma van de Alg. Vergadering wordt bij punt 11
opgemerkt, dat bij de argumentatie van het prae-advies van het A.B. geen rekening
gehouden is met het feit, dat Prof. de Jong zelf het initiatief tot oprichting van het
Jubileumfonds heeft genomen.

Hierna houdt Prof. Seekles een korte voordracht over „Actief en inactief calcium in
het dierlijk organisme". Prof. Seekles ziet kans deze moeilijke, doch interessante materie
zoo glashelder uiteen te zetten, dat het aan allen geheel duidelijk is geworden wat
eigenlijk de bedoeling en de quintessence van dit onderzoek is.

Daarna houdt coll. Anderson een inleiding over de tarieven der t.b.c.-bestrijding.
Aan de hand van een kostenberekening blijkt zeer duidelijk, dat, zou de dierenarts
hetzelfde aan de t.b.c.-bestrijding willen verdienen als in normale tijden, de tarieven
bijna 2 X zoo hoog zouden moeten zijn. Besloten wordt dit t.z.t. onder de aandacht
van de provinciale commissie voor t.b.c.-bestrijding te brengen.

Tenslotte wordt onder dankzegging aan de beide sprekers de vergadering door den
voorzitter gesloten. De secretaris, Dr. S. Koopmans.

Op Zaterdag 20 September 1941 hield bovengenoemde Groep in de collegezaal van
het Pathologisch Instituut, daartoe als steeds door Prof. Schornagel welwillend ter
beschikking gesteld, haar najaarsvergadering.

Aanwezig waren 20 leden, benevens de Heeren Venema en Majoewsky als vertegen-
woordigers van de Studiecommissie uit de Maatschappij voor Diergeneeskunde en twee
introducé\'s.

De vergadering was geheel gewijd aan de behandeling van het rapport samengesteld
door een Commissie uit de Groep naar aanleiding van een door de Groep van de
Studiecommissie uit de Maatschappij voor Diergeneeskunde ontvangen vragenlijst betref-
fende eventueel te stichten gezondheidsdiensten, vleeschkcuring, algemeene praktijk, zoo-
techniek, een op te richten centraal lichaam en een centraal onderzoekingsinstituut.

Lid geworden van de Groep Kennis der menschelijke voedingsmiddelen van dier-
lijken oorsprong : A. J. Holtz, Gorinchem ; W. H. van Hulzen, Kaalte ; Dr. W. H.
F. C. Majoewsky, Arnhem ; D. Mulder, Utrecht en H. Venema, Bergen.

De opgewekte verwachting, dat de ruimere toewijzing van benzine voor de
maand September ook voor de volgende maanden zou worden toegekend, waar-
door de uitvoering van de geforceerde vervroegde t.b.c.-bestrijding mogelijk zou
kunnen zijn, is teniet gedaan. De positie is voor October verslechterd en gevreesd
moet worden, dat het voor de volgende maanden niet beter worden zal. Dit is
temeer te betreuren, omdat het zich nu snel uitbreidende mond- en klauwzeer
veel extra werk en veel extra reizen vergt.

Het Hoofdbestuur wil er op aandringen, dat door de leden onder deze moeilijke
omstandigheden voor de uitoefening van de praktijk zooveel mogelijk getracht
wordt er van te maken wat er van te maken is. Dit zal gedeeltelijk kunnen door
zooveel mogelijk van andere vervoermiddelen dan de gebruikelijke auto, als kleine
wagen, motor, fiets, paard en rijtuig, gebruik te maken.

Zijnerzijds wil het Hoofdbestuur trachten nog eenige verbetering in de ver-
strekking van benzine aan de dierenartsen te verkrijgen.

Bij besluit van den Secretaris-Generaal van het Departement van Sociale Zaken van
17 December, 1941 (Staatscourant van 22 Januari, 1941, No. 15) werd artikel 7 van
liet Koninklijk Besluit van 13 September, 1924, S. 448, waarin voorschriften worden
gegeven voor het toebereiden en verduurzamen van vleesch, gewijzigd.

Door deze wijziging wordt het o.a. mogelijk gemaakt, dat vleeschwaren, afkomstig
van huisslachtingen, vervoerd mogen worden om te worden gerookt. Evenwel wordt
uitdrukkelijk aangegeven, dat dit rooken niet mag geschieden bij slagers, e.d.

Bij slagers mogen dus alleen goedgekeurde vleeschwaren in de rookkast, enz. aan-
wezig zijn.

De Secretaris-generaal van het Departement van Landbouw en Visscherij heeft
bepaald, dat het verhandelen en het vervreemden van vleesch en vleeschwaren, in den zin van de
Vleeschkeuringswet, verboden is.

Deze verbodsbepalingen gelden niet ten aanzien van vleesch, anders dan dat, hetwelk
afkomstig is van een in strijd met eenig (mede) krachtens het Voedselvoorzienings-
besluit uitgevaardigd slachtverbod verrichte slachting, en vleeschwaren, voor welker
bereiding uitsluitend ander vleesch dan dat, hetwelk afkomstig is van een zoodanige
slachting, is gebruikt.

De verbodsbepalingen gelden evenmin ten aanzien van vleesch en vleeschwaren.
welke, na inbeslagneming, aan de Stichting Nederl. Veehouderijcentrale zijn verkocht.

Verhuisd: C. Langhout, Smilde, naar Nunspect, Laan 41, tel. 71, giro. no. 282899.
Gevestigd: B. L. Thien te St. Oedenrode, Lindedijk A. 497, Tel. 47.

R :

K.:

NK.:

P.:

V.:

S.:

(De cijfers viir de haakjes duiden het aantal dieren aan, die lusschen de haakjes het aantal eigenaren, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd.)

\') waarbij 7 paarden bij 1 eigenaar.
⁸) waarbij 7 paarden bij 1 eigenaar.
^s) waarbij 13 paarden bij 3 eigenaars.

Einde September bereikte mij het be-
richt, dat Prof. Jakob in zijn geboorteplaats
Nördlingen in Beieren op 26 Augustus
1941 is ontslapen. Na zijn vertrek uit
Utrecht in 1930, was hij nog als internist
verbonden aan de Veterinaire faculteit der
Hessische Universiteit te Giessen. Nadien
woonde hij in de naaste omgeving van
München, de stad, die gedurende zijn
gehele leven een grote aantrekkingskracht
voor hem heeft gehad.

De Nederlandse dierenartsen, die van
1911 tot 1930 studeerden, hebben Jakob
vooral als klinikus kunnen waarderen en
van hem hebben ze de systematiek in het
onderzoek geleerd. Jakob was de docent,
die uit vaak onaanzienlijk lijkende ver-
schijnselen of gegevens, de gedachtengang
opbouwde, die ten slotte tot de diagnose voerde, waarbij veelal slechts
van uiterst eenvoudige hulpmiddelen gebruik werd gemaakt.

Aan hem danken wij ook het instituut aan de Alexander Numankade,
door hem in geest opgebouwd, door hem ook in wezen gedurende 8 jaren
beheerd. Door de grote wisselingen in de economische conjunctuur zijn hem
hierbij de teleurstellingen niet bespaard gebleven en werd door hem niet
geheel verwezenlijkt, hetgeen hij zich ten doel had gesteld.

Jakob is ook voor hen, die hem niet persoonlijk kenden, geen onbekende
gebleven. Als uitstekend auteur schreef hij verschillende veterinaire
handboeken, die deels ook nu nog hun betekenis niet hebben verloren
en die zullen blijven getuigen van de grote werklust en de veelzijdigheid
van den schrijver.

Hoewel oorspronkelijk tot Nederlander genaturaliseerd, is Jakob steeds
in hart en nieren zijn vaderland getrouw gebleven en nooit heeft hij zich
geheel in ons land thuis gevoeld. Zijn vacanties bracht hij dan ook steeds
door in Zuid-Duitschland, romantisch en dichterlijk van aanleg, in de
stilte der natuur, te midden der bergen. Jakob was een goed en gevoelig
mens, die althans in Holland, wat onwennig in het eigenlijke leven stond
en daardoor door velen niet begrepen werd. De muziek had zijn liefde
en ook de muze vond in hem, zoon van een dichterlijk folklorist, een
getrouwe. Velen zullen zich zijn gedichtenvoordrachten herinneren op de
avonden, waarop de studenten hem tot een spreekbeurt uitnodigden.

Met hem is een markante, persoonlijk niet. op de voorgrond tredende
figuur uit de veeartsenijkundige gemeenschap heengegaan. Velen zullen
hem met waardering en dankbaarheid gedenken.

Rede van den Voorzitter bij de opening van de 90ste Algemeene Vergadering
van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op 18 October 1941.

Het is vandaag de zesde maal, dat ik het voorrecht heb de jaarlijkse Algemeene
Vergadering onzer Maatschappij te mogen openen. Ik heb dit steeds met genoegen
gedaan, omdat onze vereniging, dank zij de samenwerking der leden, bloeide ; wel
waren soms ernstige of onaangename zaken te vermelden, maar daarnaast was er ook
steeds weer aanleiding om hoopvolle en blijmoedige verwachtingen naar voren te
brengen. Het is anders geworden. Het vorig jaar waren er wel reeds enkele wolken aan
de verre horizont van ons verenigingsleven, er was echter voor het voortbestaan van onze
Maatschappij nog geen directe dreiging.

Dit nu is anders geworden, er is sedert verleden jaar October veel gebeurd ; wat achter
ons ligt en wat de toekomst nog in haar schoot verbergt, is van uitermate ernstige be-
tekenis voor het voortbestaan van onze Maatschappij. Mijn mandaat als Voorzitter
eindigt eerst op 31 December 1942, doch ik heb een ernstig vermoeden, dat dit de laatste
gewone Algemeene Vergadering is, welke ik mag leiden.

Na deze sombere inleiding wil ik, alvorens over te gaan tot het vermelden van voor
onze Maatschappij belangrijke feiten, mij eerst van mijn eerste plicht kwijten en U allen,
ereleden, leden en gasten hartelijk welkom heten op deze vergadering.

Besonders begrüsse ich Sie, Herr Oberregierungsrat Dr. Pschorr und Sie, Herr
Regierungs Veterinärrat Dr. Demmel. Ich habe mit Ihnen, Dr. Pschorr, als Beauf-
tragten für das Veterinärwesen in den Niederlanden mehrere Besprechungen gehabt.
Wiewohl durch die abnormen Verhältnisse zwischen unsren Ländern die Themata
für mich nicht immer angenehm waren, so konnten unsre Unterredungen durch Ihr
Verständnis für unsre schwierige Lage und durch die Tatsache, dass Sie sich an erster
Stelle als Tierarzt, also als Kollege fühlten, doch in angenehmer Weise vor sich gehen.
Dafür bin ich Ihnen sehr erkenntlich.

Dann danke ich Ihnen für das Angebot, den neuen Film „Bekämpfung der Maul-
und Klauenseuche" welchen mit Mitwirkung der Professoren Waldmann und Götze
und der Behringwerke, von Prof. Miesner bearbeitet ist, für unsre Mitglieder heute Mittag
vorführen zu lassen. Ohne Zweifel wird diesen Film besonders in dieser Zeit wo die
Seuche wieder auftritt, mit grossem Interesse empfangen werden.

Door overlijden ontvielen ons in het afgelopen jaar : onze oud-secretaris en erelid
der Maatschappij Dr. H. A. Vermeulen te Maarn. de oud-hoogleeraar aan de Faculteit
voor Veeartsenijkunde en corresponderend lid der Maatschappij Dr. H. Jakob, die te
Nördüngen in Beieren overleed, de leden N. H. M. van Ai.tfna te Rotterdam, L. J. H.
Bloemen te Roermond, K. T. de Boer te Soengeï Sikambing, K. Frik te Heerenveen,
Dr. J. Nauta te Witmarsum, H. van den Nieuwenhuizen te Harderwijk en verder
onze collegae M. J. M. Duysens te Heerlen, B. Jonker te Laag-Soeren, Dr. C. C. van
Lent te den Haag, R. A. Plemper van Balen te Zeist en L. J. van Rhijn te Wageningen.
Velen van ons worden bij het horen dezer namen weer herinnerd aan een goeden vriend
of bekende, die men nog zo gaarne lange tijd zou hebben ontmoet, ons allen stemt het
weemoedig, vooral als het betreft een jonge collega, die nog zoveel voor zijn gezin en
omgeving had kunnen zijn. Wij kunnen slechts berusten, wij kunnen slechts een goede
herinnering aan hen die voor altijd heengingen, bij ons dragen. Ik verzoek U om enige
ogenblikken Uwe gedachten aan hun nagedachtenis te wijden.

Het leven geeft ons droeve, maar ook blijde dagen. Onze leden J. W. H. Geerlings
te Purmerend, K. T. Smits te Poortugaal en M. van der Vliet te Arnhem herdachten
deze zomer de dag, dat zij voor 50 jaren tot veearts werden bevorderd. De heren
Geerlings en Smits mochten deze dag in volle gezondheid vieren, waarbij zij mon-
deling werden gelukgewenst door de leden van het Hoofdbestuur Venema en Overbeek ;
collega van der Vliet was na een ernstige operatie aan het ziekbed gebonden, de
secretaris en ik hebben hem op de dag van zijn jubileum bezocht en gelukgewenst.

In November van het vorige jaar werd Prof. van der Plank, buitengewoon hoog-
leraar in de zootechniek, tot gewoon hoogleraar benoemd. Met hem verheugen wij ons
over deze officiële erkenning van de grote betekenis van deze tak van wetenschap voor
de diergeneeskundige studie. De veeteeltwetenschap in de ruimste zin is toch van
grote importantie voor de dierenartsen, tal van collegae hebben op dit terrein uiterst
nuttig werk verricht, en het was een betreurenswaardige geste van de overheid, toen
zij de gewone leerstoel in de zootechniek terugbracht tot een buitengewone. Gelukkig
is deze fout nu weer hersteld, wij hopen dat onze bekwame zoötechnicus in de gelegen-
heid zal worden gesteld om, gesteund door voldoende outillage in personeel en in
materieel opzicht, zijn belangrijk werk verder uit te bouwen.

De 30ste November van het vorige jaar nam Dr. L. F. D. E. Lourens wegens
het bereiken van de wettelijke leeftijdsgrens afscheid van medewerkers en vrienden.
Op ondubbelzinnige wijze kwam hierbij de waardering tot uiting van Lourens als mens,
als directeur, als geleerde en als collega. Moge onzen sympathieken collega nog tal
van voorspoedige jaren gegeven zijn.

Als opvolger is benoemd Dr. B. J. C. te Hennepe. Van harte heten wij den nieuwen
directeur van dit belangrijk Instituut welkom. Wij kennen hem als geleerde en als
organisator ; het stemt tot blijde verwachting voor de toekomst, dat collega te Hennepe.
al aanstonds metterdaad heeft bewezen, dat hij gaarne met ons wil samenwerken.

Al sedert jaren kennen wij onze Veterinaire week, een instelling welke het tweeledige
doel nastreeft de banden tussen de oud-studenten en de Alma mater en tussen de
collegae onderling te verstevigen en tevens om de practici op aangename wijze, zoveel
mogelijk door demonstraties, in kennis te stellen met de vorderingen der wetenschap.
Dit jaar heeft de Utrechtse Universiteit, in navolging van Groningen, iets soortgelijks
georganiseerd. De Senaat onzer Universiteit heeft de 23ste Juni een Academiedag
georganiseerd. Hier was de opzet een verinniging der gebondenheid van oud-studenten
aan de Universiteit. Deze Academiedag, die blijkens het drukke bezoek met sympathie
is begroet, werd geopend met een plechtige bijeenkomst in de Domkerk, terwijl des
middags op verschillende plaatsen in de stad faculteitsgewijs vergaderingen werden
gehouden. Op deze faculteitsvergaderingen werd door oud-studenten, welke daartoe
waren uitgenodigd, het vraagstuk ingeleid : ,,Wat kan de Universiteit voor U doen
en wat doet Gij voor de Universiteit?" Op de goed bezochte bijeenkomst der dier-
geneeskundige faculteit spraken als inleiders onze collega\'s Joan A. J. M. Kirch en
Dr. W. H. F. C. Majoewsky. Hun visie op de gestelde vraag werd met grote aandacht
aangehoord en gevolgd door een levendige discussie.

Ongetwijfeld hebben de Academiedagen hun grote nut, doch zij zullen onze
Veterinaire week niet kunnen vervangen ; deze verschillende instellingen zullen
elkander zeker niet tegenwerken, integendeel zij zullen elkander aanvullen. Op de
Academiedag worden algemene onderwerpen besproken, terwijl de Veterinaire week
zich uitsluitend op diergeneeskundig terrein beweegt.

De Commissie voor post-universitair onderwijs heeft de laatste jaren geen cursussen
georganiseerd, in plaats daarvan had zij een uitvoerige lijst gepubliceerd met onder-
werpen en sprekers ten behoeve van de afdelingen. Deze winter echter zullen, evenals
dit enkele jaren geleden vrij regelmatig geschiedde, cursussen in de vorm van een serie
voordrachten door verschillende sprekers worden gegeven. De Commissie is door deze
organisatie weer teruggekeerd tot haar vroegere werkwijze, welke mij effectiever lijkt
dan die welke zij de laatste jaren heeft gevolgd.

De Heer ten Thye is zo bereidwillig geweest, zich wederom beschikbaar te stellen
voor de leiding van het Bureau voor plaatsvervanging. Dit is geen sinecure. Voor een
goede gang van zaken is de medewerking van allen, die hierbij betrokken zijn, dringend
noodzakelijk. De vervangers verzuimen toch al te vaak om den Directeur van het
Bureau in kennis te stellen van hun tijdelijke verblijfplaats of verbintenis, dit geeft
een eindeloos geschrijf en getelefoneer, dat geheel overbodig zou zijn, indien een ieder
zich even de geringe moeite getroostte om het Bureau steeds op de hoogte te houden.

Dan doet zich eik jaar de moeilijkheid voor, dat er gedurende enige tijd veel meer
vraag dan aanbod is. Ook is het van zeer groot belang, dat de zetel van het Bureau zich
bevindt in het centrum, liefst aan de Faculteit waar het contact met de jonge collegae
het grootste is. Een uitgebreide bekendheid met de eigenaardigheden der praktijken
in de verschillende streken van ons land en niet minder met de persoonlijke eigen-
schappen van vervangers, assistenten en van de practici, die hulp vragen, is van een niet
te onderschatten betekenis. Wij allen weten, dat in dit opzicht collega ten Thye, die
daarenboven door zijn functie een zeker overwicht kan uitoefenen, ongeëvenaard is.
Ik spreek ongetwijfeld uit aller naam, wanneer ik hier den heer ten Thye hartelijk
bedank voor dit tijdrovende, belangloos gegeven werk.

In de eerste plaats wil ik wijzen op een officiële publicatie in het Tijdschrift van
i October 1941. Hierin toch maken wij kennis met een voor ons hoogst belangrijke
aanvulling van de Wet tot regeling van de uitoefening der Veeartsenijkunde. De Wet
beschermde ons tot nu toe maar zeer pover, de kwakzalverij kon welig tieren, niet
het minst door het maar raak enten door leken, zeer tot schade van onze veestapel en
door de grote vrijheid gelaten aan veeverloskundigen en castreurs. De veeverloskundigen
en de castreurs hadden een goede introductie bij de veehouders, die maar al te vaak
gebruik maakten van de diensten dezer leken op diergeneeskundig gebied. Jarenlang
heeft de Maatschappij tevergeefs tegen dit euvel gestreden en nu hebben wij een aan-
vulling der Wet, waarbij het enten geheel verboden wordt en de uitoefening van de
veeverloskunde en het verrichten van castraties aan banden wordt gelegd. Geleidelijk
zullen verloskunde en castraties geheel in handen komen van de dierenartsen, hierdoor
worden de leken geheel uitgeschakeld, er komt meer werk voor de dierenartsen,
misschien ook werk dat zij minder ambiëren, maar de grote winst is een krachtige beteu-
geling der kwakzalverij. Dit laatste is niet in de eerste plaats van belang voor ons
dierenartsen, maar vooral ook voor onze veestapel. Voor deze verbetering der ons
onmiddellijk rakende wetgeving zijn wij den Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst, die ons verleden jaar mededeelde, dat op zijn burcaux deze aanvulling in
bewerking was, dank verschuldigd.

Het is mij bekend dat nog andere verbeteringen in voorbereiding zijn, wij zullen het
zeer op prijs stellen, prof. Berger, indien U ons zo straks hierover mededelingen zoudt
willen doen.

Naast de algemene bezwaren, die iedere staatsburger in deze tijden moet trachten
te overwinnen, hebben de practici nog te kampen met bijzondere moeilijkheden, welke
de uitoefening van hun beroep vaak ernstig belemmeren. Ik doel hier natuurlijk in de
eerste plaats op de benzinenood, verder op de geneesmiddelenvoorziening, autobanden,
fietsbanden, gas, clectriciteit, krachtvoeder voor zieke dieren, straks wellicht ook
instrumenten en misschien nog meer. Het Hoofdbestuur doet in deze wat mogelijk is,
talrijk is in het afgelopen jaar het aantal requesten en mondelinge besprekingen geweest.
Wat de benzine betreft mag ik niet vergeten lof toe te zwaaien aan de bijzondere activiteit
van dr. Overbeek die steeds paraat is, en de grote medewerking van de adviseurs in
de verschillende provincies voor een billijke verdeling van de beschikbaar gestelde
quanta. Het is mij een groot genoegen hier te kunnen vaststellen, dat de betreffende
autoriteiten overtuigd blijken te zijn van de grote betekenis van de arbeid der dieren-
artsen in het belang van veestapel en volksgezondheid. Wij weten dat men ter bevoegder
plaats voor onze dierenartsen doet, wat maar enigszins mogelijk is.

In de eerste plaats heeft, naar aanleiding van een voorstel van de afdeling Utrecht
op de vorige Algemeene Vergadering een commissie onder voorzitterschap van Prof.
de Blieck een onderzoek ingesteld naar de mogelijkheid om op boerderijen, waar
reageerders en niet-reageerders niet in verschillende stallen kunnen worden onder-
gebracht, door het aanbrengen van een afscheiding in de stal toch voldoende te isoleren.
Het eerste gedeelte van het rapport van deze commissie, dat in zekere mate een aan-

vulling is op het Tuberkuloserapport, is kort geleden verschenen. De Commissie zal
met de door haar voorgestelde afscheiding proeven nemen op enkele boerderijen.

In de afgelopen winter hield Prof. Krediet in de afdelingen een voordracht over de
toekomstige uitoefening der diergeneeskunde. In deze voordracht werden eeri aantal
onderwerpen ons vak betreffende besproken en aanwijzingen gegeven, welke voor
een nadere uitweiking zeer zeker in aanmerking zouden komen.

In de vergadering van het Algemeen Bestuur van 22 Februari van dit jaar is deze
aangelegenheid uitvoerig besproken ; het resultaat was de samenstelling van een
commissie uit het midden van dit bestuur met assumering van enkele buiten dit bestuur
staande leden. Deze commissie, Studiecommissie genaamd, heeft onder leiding van
Dr. Overbeek en met de krachtige steun van collega Venema als secretaris, een aantal
goed gedocumenteerde rapporten uitgebracht over de volgende onderwerpen : Alge-
mene practijk ; Vleeskeuring ; Gezondheidsdiensten ; Zootechniek ; Onderwijs ;
Centraal lichaam en Centraal Instituut. Ik heb alle bewondering en waardering voor
het vele, in korten tijd volbrachte werk ; ongetwijfeld zal deze arbeid haar goede
vruchten dragen. Deze rapporten zullen belangrijk studiemateriaal leveren en een
stimulans vormen tot het ten uitvoer brengen van verschillende door ons gewenste
verbeteringen.

Ongeveer terzelfder tijd werd door de Faculteit aan het Algemeen Bestuur gevraagd
of het wenselijk zou zijn voor bepaalde onderdelen van ons vak specialisten op te leiden,
zo ja, op welke wijze dit dan naar ons oordeel zou moeten geschieden. Aangenomen,
dat inderdaad behoefte bestaat aan opleiding tot specialist in vlees- en melkhygiëne,
kleine huisdierpraktijk, zootechniek en bepaalde ambtelijke functies, dan rijst de vraag
of de opleiding hiertoe moet plaatsvinden n& het voleindigen der studie of wel dat reeds
tijdens de studie een bepaalde richting kan worden gekozen. Ter bestudering van deze
belangrijke aangelegenheid is een commissie samengesteld onder voorzitterschap van
Dr. Brands, waarin een aantal ter zake kundigen zitting hebben.

Het Ziekenfondswezen en de Poliklinieken hebben reeds jaren de aandacht van
onze Maatschappij, een goede oplossing, speciaal wat de kleine huisdieren betreft is
tot nu toe niet gevonden. Wel bestaat in enkele grote steden een meer of minder
bevredigende regeling, maar het is zeer gewenst, dat deze moeilijke kwestie voor het
gehele land tot een goed resultaat wordt gebracht. De kwestie is weer acuut geworden,
naar aanleiding van gerezen moeilijkheden in Amsterdam, waarvan ons middels een
rapport werd kennis gegeven door de Amsterdamsche Diergeneeskundige Kring.
Deze aangelegenheid is al tè dikwijls oorzaak geweest van ongewenste intercollegiale
verhoudingen. Door een commissie welke overleggen zal met de Centrale Contact-
Commissie der Dierenbeschermingsverecnigingen, zal getracht worden dit lastige vraag-
stuk op te lossen.

De Afdeling Zuid-Holland heeft aan het Hoofdbestuur ter goedkeuring voorgelegd
een tweetal bindende besluiten tot regeling van een roulerende zondagsdienst en tot.
het nemen van maatregelen tegenover wanbetalers. Na inwinning van een advies
bij de Centrale Raad kwam ons bestuur tot de conclusie, dat deze zaken van groot
belang zijn voor het gehele land. Een voorstel tot regeling voor het gehele land van
Zondagsdienst en van vacanties, en eventuele maatregelen ten opzichte van wan-
betalers is in voorbereiding en zal te zijner tijd aan de Algemeene Vergadering worden
aangeboden.

Politiek heeft in onze Maatschappij nimmer een rol gespeeld. Aanhangers van de
meest uiteenlopende politieke partijen hebben steeds eendrachtig samengewerkt op
maatschappelijk en wetenschappelijk gebied, en mocht er al eens enige wrijving 111
onze vereniging zijn, dan was de politiek hieraan zeer zeker niet schuldig. Men zou
geneigd zijn te beweren, dat politiek en diergeneeskunde zo geheel verschillende
gebieden bestrijken, dat zij geen enkel punt van contact hebben. Dit blijkt in de huidige
omstandigheden niet meer het geval te zijn, althans niet voor zoverre het betreft het

sociaal-oeconomische deel van ons vak, het wetenschappelijke gedeelte zal ongetwijfeld
wel onberoerd blijven.

Al ongeveer een half jaar geleden werd onze aansluiting eventueel medewerking
gevraagd door het Agrarisch Front, enige maanden later ontvingen wij een soortgelijk
verzoek van het Medisch Front. Het Algemeen Bestuur heeft beide verzoeken afge-
wezen, omdat genoemde fronten mantelorganisaties zijn van een bepaalde politieke
partij ; wij willen vrijwillig geen politiek, direct noch indirect, in onze Maatschappij
binnenhalen, omdat wij overtuigd zijn, dat dit gelijk zou staan met het begin van ont-
binding onzer vereniging.

Ik zei : vrijwillig. Zeer goed begrepen wij, gezien de gebeurtenissen in de Neder-
landsche Maatschappij tot bevordering der geneeskunst, dat de verordening van den
Rijks-Commissaris, betrekking hebbende op de herordening van niet-commerciële
verenigingen, ook op ons zou worden toegepast. Wij verwachtten, dat ook wij voor het
dilemma : commissaris of door de overheid aan te wijzen bijzitter zouden worden
geplaatst, met het doel de Maatschappij te reorganiseren.

Het is echter bij ons tot nu toe anders verlopen, wij zijn niet voor deze keuze gesteld,
"wij zijn, voorlopig althans, nog geheel vrij in onze handelingen. Wel is ons, bij monde
van Dr. Pschorr, medegedeeld, dat er een nieuwe organisatie van de dierenartsen in
Nederland moet komen. Deze organisatie heeft ten doel de gehele Nederlandse dieren-
artsenstand te verenigen tot een gesloten groep, waarvan het lidmaatschap verplicht
is. De organisatie wordt geleid door een voorzitter, die benoemd en ontslagen wordt
door de Regering, hij wordt in zijn functie bijgestaan door een commissie van bijstand
uit de leden gekozen. Door deze wijze van benoeming krijgt het nieuwe lichaam een
officieel cachet. Trouwens de gehele organisatie en werkwijze wordt in de vorm van
een wet vastgelegd. Ik kan U op dit ogenblik geen nadere bijzonderheden mededelen
over de inhoud, deze moet trouwens nog worden vastgesteld. Wel weet ik dat de Duitse
wet, regelende de dierenartsenkamer, zeer veel aanlokkelijks biedt.

Het zijn echter niet alleen voordelen, die het nieuwe lichaam zal geven, ware dit zo,
wij zouden het gaarne aanvaarden. Eén principe moet in deze organisatie worden
doorgevoerd, n.1. het leidersbeginsel; ik weet dat dit principe voor de overgrote meer-
derheid onzer leden onaanvaardbaar lijkt. Het leiderschap betekent voor ons, een
voorzitter met zeer grote bevoegdheden, maar ook met een zeer grote verantwoordelijk-
heid, hij zal zijn mening kunnen doordrijven, maar hij zal ook ten volle verantwoordelijk
zijn voor alle beslissingen, die hij in overleg met het hem terzijde staande bestuurs-
college neemt. In dit laatste is ten slotte toch ook weer veel goeds.

U zult vragen, welke is de invloed van de leden op de gang van zaken, op de benoeming
van voorzitters of leiders. Deze vraag acht ik van het allergrootste belang, deze kwestie
tot een goede oplossing te brengen is het moeilijkste van alles.

De organisatie, zoals ik U die zeer vluchtig schetste kómt, zij komt met of zonder
onze medewerking. Wij zijn voor de keuze gesteld, wilt U medewerken of hebt U liever
■dat buitenstaanders een nieuwe organisatie voor U maken. Wij hebben het eerste
gekozen, mèt onze medewerking toch is het mogelijk om iets tot stand te brengen,
dat voor ons acceptabel is. Er wordt thans overleg gepleegd met de instanties, die
hiertoe zijn aangewezen. Wanneer het gelukt om een aanvaardbare regeling te treffen,
•dan zullen de resultaten van onze besprekingen ter goedkeuring aan U worden voor-
gelegd. Wacht met Uw oordeel totdat U kennis hebt genomen van de gehele opzet,
opdat U de voordelen en de bezwaren rustig tegen elkander kunt opwegen. Wacht U vooral
voor enige actie, in welke vorm ook, dit heeft in de huidige omstandigheden toch geen
reëel effect, behalve dan, dat hierdoor de moeilijke positie, waarin Uw Bestuur thans
verkeert, slechts wordt verergerd en de verhoudingen worden vertroebeld.

Met de hardgrondige wens, dat het moge gelukken, om tot een voor ons aanvaard-
bare oplossing te komen, open ik de 90ste Algemeene Vergadering.

Mededeeling uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie
der Rijks Universiteit te Utrecht.
Dir. Prof. Dr. F. C. VAN DER KAAY.

In de jaren voor 1939 kwam men bij de steriliteitsbestrijding zoo van
tijd tot tijd een koe tegen, waarvan de klacht luidde, dat het dier in het
geheel niet tochtig was geweest sedert den laatsten partus of gedurende
de laatste maanden. Een enkele maal trof men ook een pink aan, die niet
tochtig werd. Bijna steeds werd dan als oorzaak een persisteerend corpus
luteum gevonden, althans bij de koeien.

In 1938 werden op een totaal aantal steriliteitsgevallen van ^ 170,
12 dieren aangetroffen, die leden aan anaphrodisie.

Van de twaalf dieren in 1938 was één een pink, de andere koeien vari-
eerden in leeftijd tusschen 2 en 7 jaar. Bij tien van deze dieren werd een
persisteerend corpus luteum aangetroffen, bij twee, waarvan één pink een
knikkergroote cyste. Volgens de anamnese was dit laatste dier nooit tochtig
geweest. Vijf van de elf dieren hadden aan een stoornis tijdens het puer-
perium (retentio secundinarum, lochiometra of fluor albus) geleden.
De behandeling van deze dieren is cle conservatieve geweest, bestaande
uit het uitdrukken van de corpora lutea en stuk drukken van de cysten
en het behandelen van den uterus volgens de methode Ai.bkechtsen,
dit laatste niet bij de pink. Al deze dieren zijn binnen een tijd varieerende
van één tot zes weken tochtig geworden ^x), de beide dieren met een cyste
zijn niet drachtig geworden, van die met een corpus luteum persistens
zijn er vijf drachtig geworden. Invloed van retentio secundinarum enz.
op het drachtig worden is hierbij niet gezien.

In 1939 en 1940 kwam de klacht van het niet-tochtig worden, zoowel
van oude koeien als van pinken, zeer veel voor. In totaal werd in 1939
voor 33 dieren en in 1940 voor 74 dieren een behandeling gevraagd (voor
opbreken werd in resp. 217 en 125 gevallen hulp gevraagd in deze twee
jaren).

Omtrent de oorzaak van dit plotselinge uitbreiden van de anaphrodisie
tasten we in het duister ; een bevredigende verklaring is niet té geven.
De dieren worden voor het meerendeel gevonden op het laagveengebied,
hoewel ze ook voorkomen op bedrijven op het rivierkleigebied. Een deel
van deze bedrijven is vanwege de inundatiewerken gedurende langeren
of korteren tijd in 1939 en 1940 onder water gezet geweest ; voor de ana-
phrodisie in 1939 kan dit echter geen oorzaak zijn. De dieren uit het
inundatiegebied zijn alle in den voorzomer van 1940 geëvacueerd geweest,
maar ook wordt het niet-tochtig worden aangetroffen bij dieren in streken,
die niet geïnundeerd en bij dieren, die niet geëvacueerd zijn geweest.

\') Het is mogelijk, dat de boer in sommige gevallen de eerste oestrus niet gezien
heeft, vooral gedurende den staltijd.

Het grootste aantal dieren treft men aan onder de pinken en vaarzen ;
op den eenen stal is het percentage grooter dan op den anderen ; op het
eene bedrijf omvat het bijna alle jonge dieren, op het andere zijn dieren,
onder dezelfde omstandigheden gehouden, reeds lang drachtig geworden.
De dieren hadden vóór Mei 1940, wat de leeftijd betreft bij de pinken en
wat de tijd verloopen sedert den partus betreft bij de oudere dieren, al
bronstig kunnen zijn. Wel was volgens de anamnese de oestrus pas na de
evacuatie weggebleven bij een deel van de dieren, maar bij scherper
navragen waren de antwoorden niet zoo overtuigend, dat dit als vaststaand
mag worden aangenomen ; slechts op één bedrijf, waar vijf vaarzen en
één schot niet tochtig werden, leek dit wel na de evacuatie te zijn opge-
treden, over de pinken waren hier geen klachten.

De voedingstoestand van de dieren was vrij goed tot goed en na den
staltijd 1939—1940 niet minder dan in vorige jaren, trouwens de boeren
waren niet gewend de pinken \'s winters veel krachtvoer bij te geven. Wel
waren gedurende de evacuatie de dieren achteruit gegaan.

Op één bedrijf kwam in den zomer van 1940 anaphrodisie voor onder
de vaarzen en pinken, waar in den voorafgaanden winter verscheidene
hoogdrachtige dieren niet meer staan konden en de geheele veestapel er
zeer slecht uitzag. Bij deze dieren is nog wel een behandeling ingesteld,
maar het bedrijf is spoedig opgeheven en de behandelde dieren zijn in
vele en verschillende handen overgegaan, zoodat. ze niet meer te vervolgen
waren. Dit bedrijf, waar 5 koeien en 3 pinken niet tochtig werden, is
geheel buiten het in dit artikel behandelde materiaal gehouden.

Twee koeien op een ander bedrijf, goede melkproducenten, werden in
den staltijd behandeld, omdat ze vier maanden na den partus nog niet
tochtig waren geweest, de eigenaar wilde de dieren graag spoedig weer
drachtig hebben. De conditie van deze dieren was ook zeer matig.

De hulp voor het niet-tochtig worden werd in de meeste gevallen
ingeroepen in den zomer (na Juni) en in den herfst, dus nadat de dieren
reeds op zijn minst eenige maanden in de wei hadden geloopen en dus
onder vrij gunstige omstandigheden hadden verkeerd. Klinisch waren
ze dan ook volkomen gezond. Het wegblijven van den oestrus werd aan-
getroffen op bedrijven, die op lagen trap staan en bij die, die op een
hoogeren trap staan ; oorzaken als inteelt konden worden uitgeschakeld.

Een oorzaak, die eenige mate van waarschijnlijkheid heeft, is niet aan
te geven. Hadden we alleen in den zomer van 1940 de sterke uitbreiding
van de anaphrodisie gezien, dan zouden de slechtere voeding, het uit-
loogen van den bodem door het inundeeren en misschien de evacuatie,
de aandacht vragen ; het reeds optreden ervan in 1939 ontneemt aan deze
feiten hun bewijskracht.

Daar weinig verschillen gevonden zijn bij de dieren die in 1939 behan-
deld zijn met die in 1940, zijn beide groepen te zamen genomen en
besproken. Wel werden in 1939 vaker corpora lutea aangetroffen en in
1940 veel meer kleine, harde ovaria ; in 1939 scheen de activiteit der
ovaria nog iets grooter te zijn dan in 1940.

Het aantal koeien, dus dieren, die één of meerdere malen gekalfd hadden,
bedroeg 59 stuks. De leeftijd varieerde van 2 jaar tot g jaar. Het aantal
vaarzen was het grootste n.1. 28. Daarna daalde het regelmatig met het
toenemen van den leeftijd. Op enkele bedrijven waren het bijna uitsluitend
de vaarzen, waarvoor hulp gevraagd werd. Op een enkele uitzondering

na waren de voorgaande partus en het puerperium volkomen normaal
geweest. Op verschillende bedrijven heerschte besmetting met Brucella
abortus Bang, op andere echter niet. Een 18-tal dieren was vele maanden
(tot zeven) geleden eens tochtig geweest en enkele waren toen gedekt,
de meeste waren echter na den laatsten partus niet weer in den oestrus
geweest, hoewel de partus vier of meer maanden geleden had plaats
gevonden, een tijd dus, die vooral voor in de weide loopende dieren meer
dan voldoende was om ze weer in den oestrus te doen komen. Bij slechts
vijf koeien werd een uterusafwijking, bestaande uit geringe fluor albus
gevonden ; bij rectale exploratie was de uterus steeds volkomen normaal,
niet vergroot of atrophisch. Bij twee van deze vijf koeien werd een corpus
luteum gevonden, bij twee een cystetje en bij één kleine ovaria. Van een
opklimmen van een primair uterusproces naar de ovaria is bij de over-
groote meerderheid der gevallen van niet-toc.htig worden niets gebleken.
Zes koeien waren op een bedrijf na de evacuatie niet weer tochtig gezien
en vier op een ander bedrijf na de Albrechtsen behandeling niet. Deze
was in den staltijd toegepast. De cyclus was volkomen normaal geweest.
Sommige boeren hadden zeven maanden geduldig tevergeefs gewacht,
andere slechts zes weken voor zij om hulp kwamen.

Het aantal niet tochtig wordende pinken over de beide jaren bedroeg
40 stuks, dus ruim een derde van het totaal aantal niet bronstig wordende
runderen. Er waren er onder, die al 2\\jaar oud waren. Eén van deze dieren
had in den weidetijd van het vorige jaar tocht vertoond, maar nadien niet
meer. Wanneer de dieren, zoowel de koeien als de pinken, bronst hadden
vertoond, was de cyclus, voor zoover kon worden nagegaan, steeds normaal
geweest.

Eén pink vertoonde fluor albus, de uterus was niet vergroot, in het eene
ovarium bevond zich een corpus luteum. Bij de andere pinken werden aan
den uterus bij rectale exploratie geen afwijkingen gevonden, de uterus
was normaal van grootte d.w.z. potlood- tot pinkdikke hoornen, die
meestal in het bekken te vinden waren. Van hypoplasie was geen sprake.
Een cervicitis, zooals wij die bij de steriliteit kennen, werd een heel enkele
keer aangetroffen, bij pinken werd nog weieens een colpitis granulosa
infectiosa gevonden. Verband tusschen de vaginitis en het niet tochtig
worden is er niet.

Klinisch kunnen we bij het rectale onderzoek corpora lutea persistentes,
kleine-harde ovaria, waarbij soms het eene wat grooter is, vergroote meer
of minder harde ovaria en cysten in de ovaria aantreffen. Een enkele keer
zijn afwijkingen in beide ovaria aanwezig, meestal zijn deze dan dezelfde
b.v. in beide corpora lutea of cysten, maar ook komt het voor, dat in het
eene een corpus luteum aanwezig is en in het andere een cyste, althans
klinisch.

Bij de (oude) koeien werden twaalf keer persisteerende corpora lutea aange-
troffen. Drie van deze dieren leden aan een endometritis chronica, die
na den partus was blijven bestaan, retentio secundinarum was niet aan-
wezig geweest volgens den eigenaar.

Veel grooter was het aantal inactieve ovaria. Hieronder worden die ovaria
verstaan, waarin geen corpus luteum of cyste, werd aangetroffen. Bijna
steeds waren het kleine, platte, hard aanvoelende ovaria. Een enkele keer
waren ze wat grooter en vrij hard en heel zelden groot en slap. Er was
nooit iets uit deze ovaria te drukken. Beide ovaria waren vrijwel gelijk.

Bij 35 dieren werden deze eierstokken gevonden, in vier gevallen gingen
ze gepaard met een chronische endometritis. In deze gevallen is dit proces
misschien secundair aansluitend aan het uterusproces ontstaan en kan
men van een chronische ontsteking of sclerose spreken. In de overige
gevallen staan de ovariumafwijkingen op zich zelf en zal de oorzaak in
een extra-genitalen invloed gezocht moeten worden, men kan spreken
van atrophie van de ovaria. Anorganische vergiften of organische vergiften
afkomstig van eiwitten als afbraakstoffen, zooals deze in de literatuur
genoemd worden, konden niet als oorzaak worden opgespoord.

Bij twaalf koeien werden cysten in de ovaria aangetroffen, d.w.z. kleine
cysten van erwt- tot knikkergroot. Eén van deze dieren vertoonde ver-
schijnselen van een chronische endometritis ; partus en puerperium waren
volkomen normaal geweest. De wand van deze cysten is maar teer en
springt veelal stuk bij palpeeren naar de consistentie van de verhevenheid,
die men op het ovarium voelt. Verband tusschen een uterusaandoening
en de afwijking van het ovarium is ook hier niet aanwezig. Eén van
deze koeien was tot voor zes weken wel tochtig geworden en was ook
gedekt, maar weer opgebroken, waarvoor een behandeling volgens
Albrechtsen was toegepast, hierna is het dier niet meer tochtig geworden.
Op denzelfden stal bleef bij nog vier koeien de oestrus na de Albrechtsen
behandeling weg. Dit was midden in den staltijd, het genitaalapparaat
van deze dieren was blijkbaar wel zeer labiel.

Corpora lutea persistentes kwamen bij vijf pinken voor, één hiervan leed
aan een chronische endometritis en geen van deze was ooit te voren tochtig
geweest. Het is natuurlijk mogelijk, dat de corpora lutea afkomstig zijn
van follikels, die slechts aanleiding hebben gegeven tot stille bronst, zoodat
dit de boer, vooral wanneer geen stier bij de dieren loopt, is ontgaan.

Inactieve ovaria, ook hier weer bijna steeds kleine, harde ovaria en slechts
een enkele maal groote, harde ovaria,\'werden bij 23 dieren gevonden.
Uterusafwijkingen waren niet aanwezig bij deze dieren, twee ervan waren
JU £ jaar te voren in de weide tochtig geweest en toen gedekt, er bleek
later tot groote teleurstelling van den eigenaar geen dracht aanwezig te zijn.

Cysten werden bij twaalf pinken aangetroffen, bij twee pinken in beide
ovaria. Ook bij deze dieren was geen verband met den uterus aan te
toonen, geen enkele was ooit tochtig geweest.

Alle drie bevindingen van het ovarium zijn een uiting van één en dezelfde
oorzaak n.1. het niet-functioneeren ervan, en in deze corpora lutea en
cysten mag men niet de oorzaak van het niet-functioneeren van het ovarium
zien. De drie afwijkingen komen voor bij dieren op denzelfden stal en
onder dezelfde omstandigheden gehouden. Waarom in het eene geval
het ovarium klein is en in het andere geval een cyste of een corpus luteum
zich erin bevindt, ontgaat geheel aan onze kennis omtrent de functie van
het ovarium. Het wil mij dan ook voorkomen, dat de persisteerende
corpora lutea, die men naast een uterusaandoening aantreft in oorzaak
en vermoedelijk ook in functie verschillend zijn van de persisteerende
corpora lutea, zooals ze bij deze gevallen van anaphrodisie werden
gevonden ; het resultaat van de behandeling is bij de eerste ook succes-
voller dan bij de tweede.

Therapie : De behandeling kan zijn de conservatieve, waaronder dan is te
verstaan het uitdrukken van de aanwezige corpora lutea of cysten en

massage van de ovaria met er naast een uterusirrigatie volgens Albrecht-
sen bij koeien, of het uitvegen van de vagina met jodiumtinctuur bij
pinken. B;halve deze behandeling is de hormoontherapie toegepast en wel
met injectie\'s van oestron in den vorm van dimenformon, met gonado-
troophormoon in den vorm van pregnyl en een enkele maal als prolan
(beide bereid uit de urine van de gravide vrouw) en in enkele gevallen
met gestyl (bereid uit bloed van drachtige merries).

Vooral wanneer cysten aanwezig zijn, die zeer makkelijk stuk springen,
is de hormoontherapie eigenlijk niet alleen toegepast, maar deze naast
de conservatieve ovariumbehandeling. Wanneer de eene behandeling geen
resultaat had, werd een andere geprobeerd. Werd een corpus luteum of
een cyste uitgedrukt en trad geen bronst op, dan werd later soms weer
een cyste of corpus luteum gevonden, soms in hetzelfde, soms in het andere
ovarium. Bij een volgende behandeling heb ik ze in de groep van de
oorspronkelijke afwijking laten staan en niet overgebracht naar b.v. de
groep van kleine, harde ovaria.

Bij 17 koeien en pinken werden persisteerende corpora lutea aange-
troffen. Vijftien zijn conservatief behandeld. Het resultaat hiervan was,
dat er zes bronstig werden binnen 3 weken, enkele al na 3 dagen. Vier
koeien en één pink hiervan werden drachtig. Eén, lijdende aan fluor albus
bleef gust. Van twee koeien is bekend, dat ze bij den eersten oestrus, zelfs
op 3 dagen na de behandeling al bevrucht zijn. Van de negen overige
zijn er vier later in het voorjaar in de wei bronstig geworden. Bij één van
deze ontwikkelde zich weer een corpus luteum in het andere ovarium,
waarvoor het dier opnieuw conservatief behandeld werd. Van de niet
tochtig geworden dieren na conservatieve behandeling werden er vijf met
pregnyl ingespoten en wel met 250 I.E. of 500 I.E. Na een week werd
d^!t herhaald met 1000 I.E. Eén dier is nooit bronstig geworden, twee zijn
na 5 maanden, toen de dieren in de wei liepen, bronstig en drachtig
geworden en twee zijn 6 weken na de injectie gedekt en drachtig geworden ;
één was waarschijnlijk een week na de injectie bronstig geweest. Deze
laatste twee dieren liepen 11a de behandeling met een pinkstier in de wei,
dus erg overtuigend, dat het resultaat werkelijk aan de pregnyl is toe te
schrijven, is dit niet. Bij twee pinken werd naast het uitdrukken van het
corpus luteum pregnyl ingespoten, bij één 500 I.E. en bij de andere 1000
I.E. Beide werden ze tochtig en wel op den 3den en 4den dag, de pink
ingespoten met 500 I.E. werd ook drachtig.

Van de groep met inactieve ovaria, dus met overheerschend kleine,
harde ovaria werden er vier conservatief behandeld, in twee gevallen werd
dit gevolgd door oestrus en graviditeit, één van deze iwee dieren ver-
toonde een fluor albus, die na een keer behandelen genezen was. De
andere twee zijn later tochtig geworden en wel de een in de weide en de
andere na pregnyl-injecties, de eerste is ook drachtig geworden.

Met dimenformon werden 43 dieren ingespoten. Ze kregen 100.000
Benzoat Eenheden- 150.000 B.E. (= 10—15 mg) dimenformon. Was
na ^ i week geen oestrus opgetreden, dan werd de injectie met wat
grooter dosis herhaald. Na één injectie werden 24 dieren bronstig en wel
meestal op den 2en—4en dag na de inspuiting. Hieronder waren er, die
op een injectie van prolan of pregnyl niet gereageerd hadden. De bronst
was bijna steeds normaal, sommige dieren waren echter te lang (tot 10
dagen) en zeer heftig tochtig. Vier oude koeien werden drachtig. Dit

waren dieren, die of de eerste dag na de injectie al in den oestrus waren,
of die 3 of 6 weken na de eerste bronst weer bronstig werden. Vooral in
het eerste geval is het zeer onwaarschijnlijk, dat de dimenformon debet
is aan het tochtig worden. De overige twintig werden na 3 weken niet
weer spontaan tochtig. Waren de dieren bij de kunstmatig opgewekte
bronst gedekt, dan zag de eigenaar in het wegblijven van den oestrus
dikwijls een bewijs van drachtig zijn van het dier. Negentien dieren werden
niet bronstig. Tien hiervan waren twee keer ingespoten. Twee van deze
dieren zijn in de weide tochtig en drachtig geworden. Van de overige
dieren, die gedurende den staltijd 1940—1941 behandeld werden en die nog
op de bedrijven aanwezig waren, waren eind Mei en begin Juni er nog geen
in den oestrus geweest. Het niet reageeren op de dimenformoninjectie
kwam uitsluitend voor in den staltijd 1940-1941, onder de dieren van het
geïnundeerde gebied en die bovendien geëvacueerd waren geweest. Bij
de behandeling met dimenformon neemt men aan de ovaria klinisch
geen veranderingen waar, hetzij, dat ze tochtig worden of niet.

Een derde groep van 16 dieren is behandeld met pregnyl. Zeven dieren
hiervan werden tochtig na 5 tot 14 dagen na de inspuiting, zes werden
er drachtig en wel na de dekking bij den eersten oestrus. Drie waren één
keer met 500 I.E. ingespoten, één had 2 X 250 I.E. gehad met 3 dagen
tusschenruimte en twee 2 X 500 I.E. met 5 dagen tusschenruimte. De niet
drachtig gewordene was ingespoten met 500 I.E. en 1000 I.E. met 3 weken
tusschentijd. Van de niet tochtig gewordene waren 5 met 500 I.E.
ingespoten, wel ontwikkelde zich hierna bij sommige een corpus luteum.
Na een injectie met dimenformon werden ze wel tochtig. Vier werden met
250 I.E. pregnyl ingespoten, wat met een doseering van 250 I.E. tot
1000 I.E. binnen een tijd van 4 tot 14 dagen werd herhaald, zonder
resultaat echter. Een drietal dieren, dat op stal was behandeld, werd na
3 maand in de wei drachtig. Bij de bronstig geworden dieren mag men
de psychische invloed van het telkens bij den stier brengen van de dieren
of het er mee in de wei laten loopen weer niet uit het ocg verliezen.

Een zevental dieren, die met dimenformoninjectics op stal niet of slechts
één keer tochtig was geworden, is ingespoten met gestyl. Drie dieren zijn
tochtig geworden, twee na één injectie van 1000 en 1400 I.E. en één 11a
twee injecties van resp. 1000 en 1200 I.E. met 18 dagen tusschenruimte.
De dieren waren op den derden dag na de injectie bronstig en werden
gedekt. Eén er van werd drachtig, één werd na 8 dagen weer tochtig
(witvuilde toen iets) en 6 weken hierna weer en de andere na 7 weken.
Ze werden toen gedekt en zijn waarschijnlijk drachtig. Een ander dier
werd na 5 weken tochtig en drachtig. 8 dagen na de injectie was er duidelijk
een corpus luteum aanwezig. Bij de overige drie ontwikkelde dit laatste
zich ook, één ervan vertoonde na drie dagen wel vulvazwelling en slijm-
uitvloeiing, maar liet zich niet dekken. De laatste dieren waren, toen ze
2 2 maand in de wei liepen, nog niet tochtig geweest.

Als derde ovariumafwijking hebben we de cysten en wel de kleine cyste.
10 dieren werden conservatief behandeld, 8 hiervan kwamen niet in den
oestrus, bij een enkele ontwikkelde zich wel een corpus luteum. Twee,
die met een stier in de wei werden gedaan, werden wel bronstig en drachtig.

Twaalf koeien en pinken zijn met dimenformon behandeld (100.000—
150.000 B.E.). Drie waren reeds conservatief behandeld. Acht ervan
kwamen na 2—4 dagen in den oestrus en nadien niet weer. Geen van de

Bij tien dieren , waarvan er vijf reeds conservatief behandeld waren,
werd pregnyl ingespoten. Drie kwamen niet in den oestrus, de doseering
bedroeg 250 I.E. en 500 I.E. Zeven werden wel tochtig binnen een tijd
varieerende van 9—17 dagen. Deze dieren waren ingespoten met 250 I.E.,
500 I.E. of met twee keer 500 I.E. met 5 dagen tusschenruimte. Deze zeven
zijn alle na de eerste of tweede dekking drachtig geworden. Bij deze dieren
moet ook weer rekening gehouden worden met den invloed van het voort-
durend in contact brengen met den stier.

Daar deze gegevens alle afkomstig zijn van patiënten, was het niet
mogelijk controleproeven te nemen.

Ter illustratie zou ik nog den lijdensweg van de behandeling willen
vermelden van een zeer goede koe, zoowel op exterieur- als op productie-
gebied. In Februari werd voor het dier een Albrechtsen behandeling
gevraagd, omdat het al eenige keeren opgebroken was. Deze werd toege-
past. Na zes weken, dus drie weken na het dekken, brak de koe weer op.
De ovaria waren iets groot, in één was een cystetje aanwezig, dat uit-
gedrukt werd. Hierna is de koe niet meer tochtig geweest. Na 4 weken
werd nogmaals een Albrechtsen behandeling toegepast om het genitaal-
apparaat te prikkelen en werd weer een knikkergroote cyste uitgedrukt.
Drie weken hierna was weer een cyste aanwezig. Nu werden vier keer
500 I.E. pregnyl ingespoten telkens met vier dagen tusschentijd. Vier dagen
na de laatste inspuiting had de koe wat slijmige uitvloeiing en bevond zich
in het rechter ovarium een klein corpus luteum. De koe werd nu met een
stier in de weide gedaan, maar tocht werd niet gezien. Op 3 weken na de
laatste inspuiting bleek een groot corpus luteum in het rechter ovarium
aanwezig te zijn. Dit werd toen uitgedrukt, waarna de koe weer met den
stier in de wei werd gelaten. Na tien dagen was het rechter ovarium
groot, plat en vrij hard. Daar het ovarium wel wat functioneerde, werd
een aphrodisiacum en wel 5 g pulv. cantharidum gegeven, ook echter
zonder resultaat. Het ovarium bleef ongeveer gelijk. Er werd nu nogmaals
een sterke prikkel gegeven en wel 3000 I.E. pregnyl intraveneus. Het
eenige resultaat hiervan was, dat nu in het linker ovarium zich een groot
corpus luteum ontwikkelde, zonder dat bronst optrad, ook niet na het
uitdrukken ervan na 4 weken. Tot slot werd het dier bronstig na de injectie
van 150.000 B.E. dimenformon. Flet dier werd gedekt, maar nam niet op.
Den heelen volgenden staltijd is niets aan het dier gemerkt, de melkgift
bleef vrij hoog, de ovaria bleven klein. Tegen den weidetijd werd de koe
voor de vetweiderij verkocht, ze werd toen wel tochtig in de wei, maar is
helaas niet gedekt.

99 runderen werden behandeld voor anaphrodisie, 68 hiervan waren
pinken en vaarzen. Verband met een uterusafwijking was er zelden. Een
bevredigende, extragenitale oorzaak was niet te vinden. Bij 17 dieren
werden in de ovaria corpora lutea. aangetroffen, bij 58 dieren werden
inactieve, meestal .kleine, harde ovaria gevonden en bij 24 waren kleine
cysten aanwezig.

Bij corpora lutea persistentes, vooral bij koeien, geeft het uitdrukken
ervan gecombineerd met een uterusbehandeling volgens Albrechtsen
een matig resultaat (5 van de 15 dieren werden drachtig).

Bij inactieve ovaria en bij cysten in de ovaria geeft de conservatieve
therapie weinig resultaat. Met subcutane injecties van dimenformon werd
bij 32 van de 55 dieren oestrus opgewekt, vier hiervan werden drachtig,
deze waren of één dag na de injectie tochtig geweest, of 3 weken na de
kunstmatig opgewekte oestrus weer spontaan, de overige werden spontaan
niet weer tochtig.

Met pregnylinjecties werden 18 van de 33 ingespoten dieren tochtig,
hiervan werden er 16 drachtig, zoowel bij de eerste oestrus als bij een
volgende, binnen een tijd varieerende van 3—17 dagen. Bij de pinken
werden betere resultaten gezien dan bij koeien. Over gestyl zijn nog te
weinig gegevens bekend om hierover een oordeel uit te spreken, de resul-
taten lijken niet onbemoedigend.

Voor de bestrijding van anaphrodisie geeft de oude, beproefde methode
om de dieren in de weide te jagen en liefst met een stier erbij, aangevuld
met de moderne hormoontherapie met pregnyl, nog de meeste kans op
een eenigszins bevredigend resultaat.

Ik wil dan ook eindigen met het volgende uit het rapport van het laatste
veeartsenijkundig congres te Zürich : Het is ons volkomen duidelijk, dat
we de juiste diagnostica om vast te stellen welk hormoon ontbreekt of aan
welk gebrek is, niet bezitten. De hormoontherapie staat tot nu toe helaas
nog niet op den gefundeerden grondslag van duidelijke indicaties, wij
weten niet of het hormoon, dat we inspuiten, op zijn plaats is of niet.

Verf. behandelte 99 Rinder wegen Anaphrodisie, von denen 68 Kälber und Färsen
waren. Beziehungen zu Uterusabweichungen waren selten. Eine befriedigende, extra-
genitale Ursache war nicht festzustellen. Bei 17 Tieren waren in den Ovarien Corpora
lutea gefunden, bei 58 Tieren inaktive, meist kleine, harte Ovarien und bei 24 waren
kleine Zysten anwesend.

Bei Corpora lutea persistentes gibt besonders bei Kühen deren Ausdrücken kom-
biniert mit einer Uterusbehandlung nach Alurechtsen ein mässiges Resultat (5 von
den 15 Tieren wurden trächtig).

Bei inaktiven Ovarien und bei Zysten in den Ovarien hat die konservative Therapie
wenig Resultat. Mit subkutanen Injektionen von Dimenformon wurde bei 32 von 55
Tieren Oestrus erzeugt. Hiervon wurden 4 trächtig und diese waren dies entweder
1 Tag nach der Injektion geworden oder wieder spontan 3 Wochen nach dem künstlich
hervorgerufenen Oestrus. Die übrigen wurden spontan nicht wieder brünstig.

Mit Pregnylinjektionen wurden 18 der 33 injizierten Tiere brünstig und von diesen
16 trächtig, sowohl beim ersten wie beim folgenden Oestrus innerhalb einer Zeit, die
zwischen 3 und 17 Tagen schwankte. Bei den Kälbern wurden bessere Resultate als
bei den Kühen gesehen. Ueber Gestyl sind noch zu wenig Angaben bekannt geworden,
um ein Urteil fällen zu können ; die Resultate scheinen nicht hoffnungslos zu sein.

Für die Bekämpfung von Anaphrodisie gibt die alte, erprobte Methode, um die Tiere
auf die Weide zu jagen am besten zusammen mit einem Stier, ergänzt durch die moderne
Hormontherapie mit Pregnyl noch die meiste Aussicht auf ein einigerniassen befrie-
digendes Resultat.

Verf. möchte enden mit folgenden Ausführungen aus den Verhandlungen des letzten
tierärztlichen Kongresses in Zürich : Es ist uns vollkommen deutlich, dass wir die
richtigen Diagnostika noch nicht besitzen um festzustellen, welches Hormon fehlt
oder woran Mangel ist. Die Hormontherapie steht leider noch nicht auf der gefestigten
Grundlage deutlicher Indikationen. Wir wissen nicht, ob das Hormon, welches wir
einspritzen, an seinem Platz ist oder nicht.

99 cows were treated against anaphrodisia, 68 of them were heifers. Any connection
with a deviation of the uterus was rarely stated. An acceptable extragenital cause could
not be found. In 17 animals corpora lutea were found in the ovaria. In 58 animals the
ovaria were inactive, mostly small and hard and in 24 cases small cysts were present.

Especially in cows when corpora lutea persistentes are present the pressing out
combined with treatment of the uterus according to Albrechtsen gives a moderate
result (5 of 15 animals got into gestation).

With inactive ovaria and with cysts in the ovaria the conservative therapy gives small
results. With subcutaneous injections of dimenformon in 32 of 55 animals the oestrus
was stimulated, 4 of them got into gestation ; these animals had been on heat one day
after the injection or got into it 3 weeks after the artificially stimulated oestrus spon-
taneously.

To the fight against the anaphrodisia oestron has no value. With injections of pregnyl
18 of the 33 injected animals got on heat. 16 of them got in gestation as well as in the
first as in a following oestrus within a time varying between 3—17 days.

In the heifers better results were seen as in cows. About gestyl too little data are
known to express an opinion hereon, but the results seem encouraging.

To the fight against anaphrodisia the old approved method to put the animals in
pasture (preferably with a bull) supplied with modern hormonal therapy with pregnyl
still gives the best chance of a somewhat satisfactory result.

Finally the author ends with the following words from the report of the last veterinary
congress held at Zurich :

It is completely clear, that we do not possess the right diagnostics to research which
hormone is missing or is present in a too small quantity. Unfortunately till now the
hormonal therapy is not yet based upon clear indications ; we are not sure whether the
hormone, that we administer is in its place or not.

L\'on traita 99 bovidés pour anaphrodisie ; 68 étaient des génisses. Rarement l\'on
constata des rapports avec une altération utérine. L\'on ne trouva pas de cause extra-
génitale satisfaisante. Chez 17 animaux, l\'on trouva dans les ovaires des corps jaunes,
chez 58 animaux des ovaires inactifs, plutôt petits et durs et chez 24 des petits kystes.

Lors de corps jaunes persistants, surtout chez des vaches, l\'énucléation, associée
au traitement de la matrice, d\'après les indications d\'albrechtsen, donna un résultat
modéré (5 animaux sur 15 traités devinrent gravides).

Lors d\'ovaires inactifs et de kystes dans les ovaires, le traitement conservateur donna
peu de résultats. Après des injections sous-cutanées de dimenformon, les chaleurs appa-
rurent chez 32 animaux sur 55 traités, 4 devinrent gravides ; ceux ci avaient été en
chaleurs 1 jour après l\'injection ou avaient présenté des chaleurs spontanées 3 semaines
après ces chaleurs provoquées, les autres ne présentèrent plus après chaleurs spontanées.

Après des injections de pregnyl, 18 animaux sur 33 traités présentèrent des chaleurs;
de ceux ci 16 devinrent gravides, aussi bien lors des premières chaleurs, que lors des
chaleurs subséquentes, endéans un temps variant entre 3 et 17 jours. Les résultats furent
meilleurs chex les génisses que chez les vaches. L\'influence du gestyl est insuffisamment
connue pour pouvoir se prononcer à ce sujet; jusqu\'ici les résultats semblent encourageants.

Dans la lutte contre l\'anaphrodisie, la méthode ancienne consistant à mettre les
animaux en pâture de préférence avec un taureau, complétée par la thérapeutique
hormonale moderne au moyen de pregnyl, a encore le plus de chances de donner des
résultats satisfaisants.

Je termine en citant cette phrase d\'un rapport du dernier Congrès International
Vétérinaire de Zurich : il est évident que nous ne possédons pas les moyens de diagnosti-
que: la nature de l\'insuffisance hormonale existante. La thérapeutique hormonale ne
repose hélas pas encore sur des indications précises ; nous ne savons pas si l\'hormone
que nous injectons sera à sa place ou non.

*) 2 in de weide toch-
tig en drachtig.

¹) 2 na conservatieve
therapie.

]2 in de weide toch-
tig en drachtig.

*) na pregnyl inj.
tochtig, niet
drachtig.
I \') 2 in de weide toch-
, tig en drachtig.

²) 2 na pregnyl inj.
\'*) 3 na 3 mnd. in de

weide tochtig en
drachtig.
²) 2 na conservatieve

behandeling.
*) 3 na di-menformon
injecties.

\') 2 met stier in de
weide.

2 na conservatieve
behandeling.

\') 2 naast pregnyl-
injecties.

²) 2 in de weide toch-
tig en drachtig.

*) 2 na conservatieve
behandeling.
2 naast conserva-
tieve behandeling.

\') i in de weide toch-
tig en drachtig.

*) i in de weide toch-
tig en drachtig,
i na conservatieve
therapie.

*) 4 na di-menfor-
mon inj.

Uit het Laboratorium voor bacteriologie en hygiëne der huisdieren van (1e
Rijksuniversiteit te Gent.
Directeur: Prof. Dr. L. GEURDEN.

Nadat was aangetoond geworden, dat weefselcultures geschikt zijn voor
het kweeken van bepaalde ultravirussen, werd beproefd deze te cultiveeren
in bebroede kippeneieren. Burnet heeft zeer nauwkeurig de daartoe
geschikte techniek beschreven, die er op neer komt het ultravirus te enten
aan de oppervlakte van het chorio-allantois ; in dit weefsel kunnen een
groot aantal virussoorten tot vermeerdering worden gebracht en kunnen
bovendien typische reacties in het leven worden geroepen. Naderhand
werden bebroede kippeneieren ook nog aangewend voor het aantoonen
van Brucella abortus Bang.

Betreffende het kweeken van pathogene protozooën vermelden wij de
door Bos aangehaalde proef van Schaaf en Schmitt (1937), welke er niet in
slaagden Tr. hepatica in duiveneieren als voedingsbodem in leven te
kunnen houden en verder de door Brandly op het Vlle Wereldcongres
voor Pluimveeteelt gedane mededeeling, dat het hem samen met Levine
en Graham (1939) gelukt was Tr. foetus in bebroede eieren rein te kweeken
en in serie over te enten.

Op onze beurt hebben wij willen nagaan of bebroede kippeneieren
geschikt waren voor het kweeken van pathogene trichomonaden. Door
dergelijke onderzoekingen zouden zoowel de door de eimiddens geboden
cultuurmogelijkheden als de pathogene werking der trichomonaden op
de embryo\'s kunnen worden waargenomen. Gezien, in tegenstelling met
het kweeken van ultravirussen, niet het chorio-allantois als kweeksubstraat,
doch wel de vloeibare middens als voedingsbodem moesten worden aan-
gewend, werd door ons een andere techniek gebruikt dan deze, welke
voorgeschreven wordt bij het kweeken van ultravirussen.

Na een bepaald aantal dagen verblijf in de broedmachine, worden de
eieren bij doorlichting in een donkere plaats geschouwd. De klare, niet
bevruchte eieren worden verwijderd, terwijl de bevruchte worden gemerkt
op de schaal aan den tegenovergestelden kant van het embryo.

Op den voor de enting gekozen dag wordt de schaal op de gemeikte
plaats grondig ontsmet door middel van aether. Eveneens op dit deel,
ongeveer op de giens van het eerste en het tweede derde der verbindingslijn
tusschen het stompe en het scherpe eind, wordt een klein driehoekig
venster aangebracht; het wordt verkregen door middel van een steriel
ampulzaagje, dat schuins naar de binnenzijde wordt gehouden, ten einde
het uitgezaagde schaaldeeltje gemakkelijk van het onderliggend schaalvlits
te kunnen losmaken. Met een zeer fijne Pasteur\'sche pipet, welke de hoe-
veelheid cultuur bevat, die men in de allantois-ruimte wenscht aan te

brengen, doorboort men het schaalvlies en het chorio-allantois, vervolgens
laat men de pipet leegloopen. De hoeveelheid vloeistof, die aldus in het ei
kan worden aangebracht, wordt op ongeveer 0.5 cc geschat. Ten slotte
wordt het venster dichtgemaakt met een stukje cellophaan, dat men ter
plaatse doet vastkleven met een laagje collodium. Daarna worden de
eieren teruggeplaatst in de broedmachine.

De bedoeling was om de verder bebroede eieren op bepaalde tijdstippen
te openen en den inhoud er van te onderzoeken, zoowel onder oogpunt
van den toestand van het embryo als van de mogelijke aanwezigheid van
trichomonaden.

In een eerste proef werden 8 bevruchte eieren, na een verblijf van
12 dagen in de broedmachine, geënt met een 6 dagen oude cultuur van
onzen stam XIII (3e overenting) van Tr. foetus op den door ons daartoe
gebruikten voedingsbodem*).

g/5/\'4i : eieren geplaatst in de broedmachine,
i 7/5/\'41 : eieren geschouwd,
2i/5/\'4i : eieren geënt met cultuur Tr. foetus.

*) Deze voedingsbodem bestaat uit Hottingerbouillon 6 cc, glucose 0.2 %, runder-
serum en pyometrafiltraat aa 2 cc.

Gezien, wij door deze resultaten den indruk verkregen, dat de entingen
te laattijdig werden gedaan, besloten wij een tweede proef in te stellen,
waarbij de enting zou verricht worden op 7 dagen bebroede eieren. De
uitslagen hiervan zijn opgeteekend in tabel II.

In een eerste proef werden 4 eieren, 12 dagen bebroed, geënt met een
4 dagen oude cultuur van Tr. hepatica (stam Bos, ons bereidwillig ter
hand gesteld door Prof. de Blieck in Juni 1940 en sedertdien regelmatig
onderhouden op leverbouillon). De uitslagen zijn weergegeven in tabel III.

g/5/\'4i : eieren geplaatst in de broedmachine,
i7/₅/\'₄i : eieren geschouwd,

In tegenstelling met Tr. foetus, scheen in deze proef Tr. hepatica te
vroegtijdig geënt en werden in een tweede proef 2 eieren, na een verblijf
van 14 dagen in broedmachine geinfecteerd. Men vindt de uitslagen in
tabel IV.

Vooreerst moeten de door ons onderzochte bebroede eieren in 2 groepen
worden ingedeeld :

Als criterium voor deze laatste eventualiteit beschouwen we als door-
slaggevend de aanwezigheid van een reactie op de entplaats en in het
bizonder op het schaalvlies rond het venster. Op de 22 door ons geënte
eieren is dit slechts voor 9 met zekerheid uit te maken.

Wat Tr. foetus betreft, lijkt ons het weerstandsvermogen van levende
kippenembryo\'s hiertegenover des te grooter dat ze ouder zijn ; ze kunnen
aan de infectie bezwijken, doch ze kunnen deze ook overwinnen. De
aangetroffen letsels toonen aan, dat Tr. foetus een toxischen invloed uit-
oefent op de weefsels van het embryo ; dit stemt overeen met de proeven
van Hogue, die een gelijkaardige werking op weefselcultures in vitro kon
nagaan. Ook de aard der letsels is volkomen gelijk aan deze, welke
Futamura heeft beschreven bij runderembryo\'s, n.1. haemorragisch
oedeem. Welk ook het tijdstip was, op hetwelk de eieren werden geënt,
het microscopisch onderzoek of de cultuur waren slechts positief van den
5den dag af. Alle inerte middens van het ei schijnen zeer geschikt voor de
cultuur van Tr. foetus, de weefsels echter slechts na hun afsterven ; het
aantreffen van Tr. foetus in het hartbloed bij runderembryo\'s, zooals
vermeld door Madsen, schijnt dus ook waarschijnlijk afhankelijk te zijn van
een postmortale invasie. Doode embryo\'s in met Tr. foetus geënte eieren
ondergaan samen met het chorio-allantois een lyse, die volledig gelijkt
op deze, welke wordt aangetroffen bij het ontstaan van pyometra bij het
rund.

Bij de entingen met Tr. hepatica kon worden waargenomen, dat deze
voor kippenembryo\'s buitengewoon toxisch zijn, welke ook het tijdstip
der ontwikkeling van het embryo weze. Doode embryo\'s worden dadelijk
overweldigd door Tr. hepatica ; in de meeste gevallen volgt daarop een
lyse. In al de gevallen viel de cultuur positief uit, zelfs dan, wanneer bij
rechtstreeksch microscopisch onderzoek geen trichomonaden konden
worden aangewezen.

Zoowel voor Tr. foetus als voor Tr. hepatica doet het feit, dat de in de
eieren aangetroffen trichomonaden in hun protoplasma een zeer groot
aantal korrels bevatten, vermoeden, dat benevens een voedselopname door
dialyse ook een digestie van voedselpartikels in het protoplasma kan
plaats vinden.

Het aantal eieren in deze proeven gebruikt was te gering om tot defini-
tieve conclusies aanleiding te kunnen geven. Enkel de nood der tijden
noopte er ons toe een zeer beperkt proefmateriaal te gebruiken.

Die Infektion bebrüteter Hühnereiern mit Kulturen von Tr. foetus oder Tr. hepatica
hat gezeigt, dass Hühnerembryone ziemlich widerstandsfähig sind gegenüber Tr.
foetus, nicht aber gegenüber Tr. hepatica. Tote Embryone, sowie die inerte Eimedien
stellen ausgezeichnete Nährböden dar für die Züchtung von Tr. foetus und von Tr.
hepatica.

The infection of developing eggs by means of cultures of Tr. foetus or Tr. hepatica
has shown that chicken embryo\'s are relatively resistent against Tr. foetus but not
against Tr. hepatica. Dead embryo\'s as well as inert egg media are good media for the
culture of Tr. foetus and Tr. hepatica.

Laboratorium van het Openbaar Slachthuis te \'s-Gravenhage.
Dir. Dr. H. C. F. L. WARNECKE.

Toen in 1919 de Vleeschkeuringswet van kracht werd, waardoor in het
geheele land de keuring van slachtdieren, uitgezonderd van de z.g. huis-
slachtingen, verplicht werd gesteld, was er met het bacteriologisch vleesch-
onderzoek eigenlijk alleen aan de bestaande slachthuizen eenige ervaring
verkregen. Meestal werd geënt uit het eigenlijke vleesch, soms werden er
ook vleeschlymphklieren mede in het onderzoek betrokken. In de Min.
Bcsch. van 15 Juli 1920, het z.g. keuringsregulatief, vond men geen be-
paling op welke wijze het bacteriologisch vleeschonderzoek moest worden
uitgevoerd, noch welke deelen bacteriologisch dienden te worden onder-
zocht. Er werd bij bepaalde ziektegevallen alleen gesproken, dat goed-
keuring slechts dan kon volgen, als het vleesch kiemvrij was, of dat afkeuring
moest volgen, indien het vleesch niet kiemvrij werd bevonden. Het kiemvrij
zijn van het vleesch was dus het criterium bij de beoordeeling.

Terecht werd de meening uitgesproken, dat vleesch van normaal ge-
slachte dieren wel eens niet kiemvrij zou kunnen zijn, waarbij dus
onschadelijk vleesch aan de consumptie zou moeten worden onttrokken.
Van Santen (Acad. Pr. 1924) heeft hierover uitvoerige proeven genomen

L\'infection d\'oeufs embryonnés au moyen de cultures de Tr. foetus ou de Tr. hepatica

démontre que l\'embryon de poulet est relativement résistant à Tr. foetus, mais pas à

Tr. hepatica. Les embryons morts, ainsi que les milieux inertes de l\'oeuf constituent

d\'excellents milieux de culture aussi bien pour Tr. foetus que pour Tr. hepatica.

Bos, A., Die Trichomoniasis der Tauben und ihre Bekämpfung. Proefschrift Utrecht,
1941.

Brandly, A., Use of the chicken embryo in poultry-disease studies. Vllth Worlds Poultry
Congres, Cleveland 1939.

Burnet, F., The use of the developing egg in virus research. Privy council, medical research
council. Special report series No. 220, 1936.

Futamura, H., Studies on trichomonas abortus in cattle. Journ. of the Japan. Soc. of
Veter. Science. XIV/1935, bl. 392.

Geurden, L. en Willems, A., De Pathogenese van trichomonas-pyometra. Vlaamsch
diergeneesk. tijdschr. X/2 Februari 1941.

Hogue, M., The effect of Tr. foetus 011 tissue culture cells. The American journ. of hyg.
Vol. 28, 1938.

Karsten. Ueber die Züchtung und den Nachweis von Brucella aboitus Bang im be-
brüteten Hühnerei. Berl. u. Münch, tierärztl. Wochenschr. nr. 3—17 Jan. 1941.

Madsen, D., Trichomonads in the heart blood of an aborted fetus. The Cornell Veterinarian,
XXXII i— 1941.

en hem bleek, dat vleesch van normale slachtdieren zonder ziekelijke
afwijkingen steeds steriel was, terwijl bij noodslachtingen maar in een
gering percentage bacteriën aanwezig waren. Verder werd er vrij veel
aandacht gewijd aan de postmortale infectie, waardoor men dus bacillen
zou kweeken, die na de slachting op het vleesch gekomen en er in binnen-
gedrongen waren. Deze wijze van besmetting bleek echter van geen
beteekenis te zijn; werden vleesch en/of vleeschlymphklieren en organen
zoo zindelijk mogelijk uitgesneden en vervoerd en werd daarna vlak voor
de enting de oppervlakte goed geschroeid, dan trad er practisch nooit
groei op. Ook de vrees, dat na het openen der groote bloedvaten bacteriën
met het bloed naar binnen zouden worden gezogen en aldus in het vleesch
zouden worden verspreid, bleek door deze onderzoekingen ongegrond
te zijn.

Ten slotte bleef nog over de postmortale besmetting met bacteriën,
die na den dood of in de agonie uit den darm met het bloed zouden worden
verspreid. Van Santen vond bij 8 % der noodslachtingen bacteriën in
het vleesch. In het Openbaar Slachthuis te \'s Gravenhage werden in de
laatste 10 jaren bij noodslachtingen, waarbij geen specifieke ziekte ge-
constateerd was, zoodat dus een sepsis was uit te sluiten, 22 maal bacteriën
gevonden op een totaal van 326 onderzochte dieren, dus bij nog geen 7 %.
Uitgezonderd deze wijze van besmetting, zijn uit het vleesch gekweekte
bacteriën dus steeds afkomstig van een ziekteproces, waardoor deze kiemen
door het lichaam verspreid zijn.

Uit verschillende mededeelingen was al bekend geworden, dat specifieke
bacteriën gekweekt werden uit de organen, terwijl het vleesch zelf steriel
bleef. Eenige malen werd in dit tijdschrift de vraag gesteld of dergelijke
slachtdieren daarop behoorden te worden afgekeurd. Alhoewel het
keuringsregulatief niets vermeldde, werd algemeen aangenomen, dat
wanneer uit de milt bacteriën gekweekt werden, deze ook in het vleesch
zouden voorkomen, maar in een zoo gering aantal, dat er uit een enkel
vleeschmonster geen groei werd geconstateerd. Hetzelfde gold voor de
vleeschlymphklieren. Fros (Acad. Pr. 1925) vond bij kiemhoudendheid
der vleeschlymphklieren meestal ook groei in het vleesch en stelde voor
om inplaats van vleesch de vleeschlymphklieren te gebruiken, omdat er
dan veel minder schade aan het geslachte dier werd aangericht, terwijl
de betrouwbaarheid van deze werkwijze even groot was.

Kars (Acad. Pr. 1926) vond bij normale slachtdieren niet alleen het
vleesch, maar ook de milt steriel, terwijl er uit lever en nieren niet zoo
heel vaak groei werd gezien, als men wel zou verwachten: deze organen
toch staan in open verbinding met den darm resp. de blaas. Volgens zijn be-
vindingen zou het onderzoek van het vleesch gevoegelijk vervangen kunnen
worden door dat van de milt. Postma (Acad. Pr. 1925) heeft het bacteriolo-
gisch orgaanonderzoek uitgebreid toegepast bij varkens met verschillende
vormen van vlekziekte en hij vond in geen enkel geval bacteriën in het
vleesch als milt en nier steriel waren. Een enkele maal waren vleesch en
organen steriel, terwijl de vleeschlymphklieren kiemhoudend waren.
Volgens hem zou het voldoende zijn uit milt en nier, eventueel één of
meer vleeschlymphklieren te enten. Frenkel (T. v. D. 1929) vond alleen
het onderzoek van de milt voldoende, als de keuring voor het slachten
geen afwijking te zien gaf en het bacteriologisch onderzoek onverwijld

werd verricht, terwijl er geen locale processen in de milt mochten voor-
komen. De Graaf (T. v. D. 1930) concludeerde, dat, indien milt en nier
kiemvrij waren, het vleesch ook als kiemvrij zou zijn te beschouwen.
Ooms (T. v. D. 1936) vermeldde, dat door hem het vleesch niet meer
in het bacteriologisch onderzoek werd betrokken. Prof. Van Oyen (T. v. D.
1928) gaf de volgende samenvatting: „Het onderzoek op steriliteit van
vleesch geschiedt het best door onderzoek van milt en nieren, eventueel
met vleeschlymphklieren. Bij dwingend voorschrijven voor alle gevallen
van onderzoek van milt, nieren, lymphklieren en vleesch zou men een
belangrijk onnoodige schade veroorzaken, terwijl een niet te begrooten
hoeveelheid overbodige arbeid zal moeten worden verricht."

Uit al deze publicaties blijkt, dat men het bacteriologisch onderzoek
van het vleesch zou kunnen laten vervallen en daarvoor milt, nier en
vleeschlymphklieren in de plaats stellen; hierdoor zou aan de uitslag
niets veranderd worden, terwijl aan het slachtdier weinig schade werd
toegebracht.

Het keuringsregulatief werd gewijzigd. In art. 6 van deze nieuwe Min.
Besch. (28 Juni 1939) lezen wij: ,,De skeletspieren worden geacht kiemen
te bevatten, indien bij het ingestelde bacteriologisch onderzoek blijkt,
dat de milt, één of meer vleeschlymphklieren of de onderzochte skelet-
spieren kiemen bevatten, mits deze kiemen niet afkomstig zijn van locale
afwijkingen in deze organen of in de organen of deelen, waarbij de
onderzochte lymphklieren gerekend worden te behooren." De Minister
heeft dus blijkbaar het bacteriologisch onderzoek der spieren niet willen
laten vervallen. Logischerwijs zou men mogen veronderstellen, dat in
elke vleeschkeuringsdienst deze voorschriften nauwkeurig zouden worden
uitgevoerd en dat in elk geval van bacteriologisch onderzoek ook de
skeletspieren mede in dit onderzoek zouden worden betrokken. Het is
mij echter bekend, dat dit lang niet overal en altijd gebeurt.

Prof. Van Oyen schrijft nu nog (T. v. D. 1940) dat zijns inziens, indien
de keuring vóór het slachten heeft plaats gehad, men in een aantal gevallen
kan volstaan met het onderzoek van milt, nier en in sommige gevallen de
lever, daar men bij het onderzoek van de spieren onnoodige schade zou
toebrengen aan de „voeten vleesch". Tot deze gevallen rekent hij dan
de specifieke infecties met uiterst geringe veranderingen. In het ontwerp
van de Groep Kennis der Menschelijke Voedingsmiddelen van Dierlijken
Oorsprong der Maatschappij voor Diergeneeskunde betreffende bacterio-
logische en andere onderzoekingen wordt eveneens het bacteriologisch
onderzoek der spieren niet noodzakelijk geacht, indien de keuring vóór
het slachten is geschied.

Met de bepaling van het nieuwe keuringsreguladef wordt dus niet
te veel rekening gehouden; bij de keuring dient iemands persoonlijke
meening evenwel achter te staan bij de gegeven voorschriften, ook al is
hij het daar niet mee eens. (v. d. Kamp, T. v. D. 1925).

Maar is het bacteriologisch onderzoek van het vleesch, van de skelet-
spieren dus, de laatste jaren door de hiervoorgenoemde onderzoekingen
niet wat te veel in discrediet gebracht ? De ervaring van het Haagsche
slachthuis is, dat het toch meerdere malen voorkomt, dat er bacteriën
en meestal specifieke kiemen uit het spierweefsel gekweekt worden, terwijl
milt en vleeschlymphklieren steriel blijven. Dat verschillende onderzoekers
tot andere resultaten komen, ligt waarschijnlijk in de door hen gevolgde

techniek, daar vaak wordt volstaan met wat vleeschafkrabsel of te kleine
stukjes vleesch te enten in bouillon of over schuine agar te strijken. De
Haagsche methode is nog ongeveer dezelfde als door Warnecke (T. v. D.
1922) werd beschreven. Van elk slachtdier, dat moet worden onderzocht
op kiemhoudendheid, wordt geënt uit vleesch, 2 lymphklieren en de milt;
alleen de lymphklieren van het paard zijn door hun anatomischen bouw
niet te gebruiken. In plaats hiervan wordt vaak een nier genomen, die
ook bij het varken wel mee in het onderzoek wordt betrokken. Soms, als
de milt of lymphklieren niet gebruikt kunnen worden door locale processen
of algemeene tuberculose, wordt van de nier en in sommige gevallen
van de lever gebruik gemaakt. Uit milt en lymphklieren wordt op de
gewone wijze geënt op agar en in bouillon (bij het varken in druiven-
suikerbouillon) met niet te weinig materiaal. Uit het vleesch worden twee
stukjes, vooral niet te klein, van twee verschillende plaatsen gebracht in
een steriele petrischaal en daarna overgoten met agar van 40—45⁰ C.
Na 24 uur en liefst nog iets langer en bij varkens zeker met het oog op
vlekziekte, evenals bij het rund op verdenking van een pyogenes-infectie,
wordt een uitstrijkpreparaat gemaakt. Het niet maken van een uitstrijk-
preparaat, ook al lijkt er op het oog niets gegroeid, is een kunstfout, want
meerdere malen worden dan pas bacteriën gevonden (vooral coccen,
pyogenes- en vlekziektebacillen).

Bij alle slachtdieren is het aantal malen, dat alleen het vleesch is
gegroeid, nog vrij groot. Voor het vleeschonderzoek is het echter nood-
zakelijk van elk te onderzoeken dier een voldoend groot stuk vleesch
uit te snijden. Dat hierdoor eenige schade aan de voeten vleesch wordt
toegebracht is niet te vermijden, maar deze is tot een minimum te beperken
door bij paarden, runderen en groote kalveren voor het onderzoek te
nemen de M. suprascapularis. Deze bezit bij die dieren voldoenden omvang
om postmortale besmetting uit te sluiten, als men de spierfascie intact
laat. Bij de kleinere slachtdieren en varkens is deze werkwijze onbruikbaar
en moet men de adductoren gebruiken, waardoor inderdaad meer schade
wordt toegebracht. Ook dient niet vergeten te worden, dat in vele gevallen
een pH-bepaling of een kook- en braadproef noodig is, waarvoor liefst
ook de dikkere spieren gebruikt moeten worden; vooral voor de pH-
bepaling is het van belang zooveel mogelijk dezelfde spieren te gebruiken.
Dat het veroorzaken van deze schade evenwel gemotiveerd is, wil ik
hieronder nader uiteenzetten. Hiervoor heb ik den uitslag der bacteriolo-
gische onderzoekingen in het Haagsche Slachthuis over de jaren 1931 t/m
1940 nagegaan. Hierbij is voor elke slachtdiersoort een scheiding gemaakt
in 3 groepen, nl.:

II. wel afwijkingen bij deze keuring gevonden;
III. er heeft geen keuring vóór de slachting plaats gehad.

Uit de beschikbare gegevens kon niet altijd met zekerheid worden
geconstateerd of de gekweekte bacterie uit vleesch, dan wel uit organen
of lymphklieren werd gekweekt, waardoor 1 geval bij runderen, 15 bij
vette kalveren, 52 bij nuchtere kalveren en 106 bij varkens verder buiten
beschouwing zijn gelaten. De gevallen, waarbij nauwkeurig is aangeteekend,

Uit bijgaande staat blijkt wel duidelijk het groote aantal gevallen,
dat kiemen uit het vleesch en de vleeschlymphklieren werden gekweekt.
Zoo werd bv. in groep I bij het rund 18 maal het vleesch kiemhoudend
bevonden, waarvan 10 maal uitsluitend het vleesch, terwijl de milt 8 maal
kiemhoudend was, waarvan maar i maal uitsluitend de milt. Ook wordt
duidelijk aangetoond, dat in groep I, dus de groep waarin zijn onder-
gebracht de dieren zonder afwijking bij de keuring vóór het slachten,
vrij vaak kiemen uit het vleesch worden gekweekt, zoodat men ook in
deze groepen het onderzoek van het spierweefsel niet mag nalaten, alléén
maar om het motief, dat men dan minder schade aan het geslachte dier
toebrengt.

Ook kan men het bacteriologisch onderzoek niet beperken tot milt en
nier, zooals Prof. v. Oijen wil, bij slachtdieren met specifieke infecties van
geringe uitbreiding en met weinig veranderingen. Om dit te motiveeren
heb ik in onderstaand staatje een overzicht gegeven van de kweek uit
vleesch en vleeschlymphklieren bij runderen met pyogenesinfectie, nuchtere
kalveren met colibacillose en varkens met vlekziekte. Hierbij waren
meerdere gevallen, vooral bij de kalveren en varkens, waar de afwijkingen
zoo gering waren, dat er twijfel bestond of er al dan niet een bacteriologisch
onderzoek ingesteld zou moeten worden.

Tot slot van deze mededeeling zou ik nog willen wijzen op het belang
van het betrekken der vleeschlymphklieren in het bacteriologisch onder-
zoek. Treffend is vooral het groote aantal positieve gevallen bij varkens,

welke bijna zonder uitzondering betrekking hebben op vlekziekte. Vooral
bij urticaria wordt de bacil vrij vaak gevonden in boeg- en liesplooi-
lymphklier, ook in die gevallen, waar de ziekte bijna genezen lijkt en
nog maar vaag de omtrek der „Backsteinblatter" is te zien. De groei
vindt vaak alleen plaats in de druivensuikerbouillon.

In het hiervoor genoemde ontwerp der Groep Kennis enz. wordt voor-
gesteld het bacteriologisch onderzoek der vleeschlymphklieren verplichtend
te stellen, uitgezonderd bij paard en varken. Bij het paard met zijn kleine
lymphklierpakketjes is dit logisch, want steriel enten is practisch niet
uitvoerbaar, maar het varken is juist het dier, zooals ik hiervoor heb
aangetoond, waar enten uit de vleeschlymphklieren het meest succes

oplevert, zoodat het betrekken hiervan in het bacteriologisch onderzoek
stellig niet mag worden nagelaten.

Luxwolda (T. v. D. 1928) sprak de wensch uit, dat overal één werk-
methode moet worden gevolgd ; het zou onjuist zijn, dat door verschil
in techniek een deel van het vleesch zou worden goedgekeurd, omdat
de bacil niet wordt gevonden. Deze gerechtvaardigde wensch is nog niet
in vervulling gegaan en het is ten zeerste gewenscht, dat een uniforme
werkwijze voor het bacteriologisch vleeschonderzoek zoo spoedig mogelijk
wettelijk wordt voorgeschreven en daarbij aan het onderzoek van de
skeletspieren en de vleeschlymphklieren de aandacht wordt besteed, die
het toekomt.

Aan de hand van het bacteriologisch vleeschonderzoek, verricht in het
laboratorium van het openbaar slachthuis te \'s-Gravenhage gedurende
de jaren 1931—1940, wordt aangetoond, dat niet volstaan kan worden
met het enten uit organen (milt en nier), maar dat het onderzoek van
het spierweefsel in alle gevallen noodzakelijk is, terwijl eveneens de vleesch-
lymphklieren van groote beteekenis zijn, vooral bij het varken.

Auf Grund der bakteriologischen Fleischuntersuchungen, die im Laboratorium des
Schlachthofes in den Haag während der Jahre 1931—194.0 ausgeführt wurden, konnte
nachgewiesen werden, dass das Impfen aus Organen (Milz und Niere) nicht ausreichend
ist, sondern dass die Untersuchung des Muskelgewebes in allen Fällen notwendig ist,
während ebenfalls die Fleischlymphknoten von grosser Bedeutung sind, besonders
beim Schwein.

In view of the bacteriological meat-examination, carried out during the years 1931 —
1940 in the laboratory of the municipal abattoir at The Hague the author shows, that
it is not sufficiënt to make cultures from organs (spleen and kidney) only, but that the
research of the muscular tissue is necessary in all cases too, whilst also the lymphatic
glands are of great importance, especially in swine.

A l\'appui des examens bactériologiques effectués sur les viandes au laboratoire de
l\'abattoir public de La Haye pendant les années 1931—1940, l\'auteur démontre qu\'il
ne suffit pas d\'ensemencer à partir d\'organes (rate et rein), mais que l\'examen du
tissu musculaire est indispensable dans tous les cas ; les ganglions lymphatiques inter-
musculaires ont également une grande importance, surtout chez le porc.

Tot mijn verwondering lees ik in het ingezonden stuk van den Heer Ir. C. H.
Nieuwland, Scheikundige bij de Rijksseruminrichting, dat hij het dier, waarvan
hij vleesch ter onderzoek had gekregen, had doen afkeuren voor consumptie, omdat
hij dat veilig achtte.

Ik ben van meening, dat men alleen den veiligen kant kiest als de wetenschap
ons in den steek laat; doch waar wetenschappelijke vakmenschen, na genomen
uitgebreide proeven het bewijs geleverd hebben, dat vleesch (uitgezonderd
organen), afkomstig van een vergiftigd dier (met welke stof ook), nooit zooveel
vergif bevat, dat het bij gebruik door den mensch voor de gezondheid schadelijk kan
zijn, moet zulk vleesch (behalve organen) toch voor consumptie worden goedgekeurd.

Uit de Afdeeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en Infectie-
ziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. L. DE BLIECK.

In Maart 1941 werd materiaal ontvangen van een geval van acute
sterfte onder konijnen. De oorzaak bleek een filtreerbaar virus te zijn.
Experimenteel is de ziekte op te wekken door konijnen subcutaan te
infecteeren. Ook de intranasale infectie slaat gemakkelijk aan. De ziekte
is experimenteel door contact over te brengen. Het virus bleek te
kweeken te zijn op kippenembryonen; specifieke ontstekingsreacties
werden op het allanto-chorion waargenomen ; met ei passage-virus
waren Wederom konijnen te infecteeren. Het ligt in de bedoeling over
bovengenoemde bevindingen later uitvoeriger te berichten, doch daar
men den laatsten tijd veel van sterfte onder konijnen hoort, is het wellicht
gewenscht nu reeds de aandacht der practici op de ziekte te vestigen.

Van de symptomen der spontane gevallen was medegedeeld: slechts
i ä 2 dagen lusteloos, de faeces iets te week; die der experimenteele
contact infectie: na een incubatietijd van ongeveer 4 dagen ontstaat
rhinitis, Conjunctivitis en iets enteritis, daarna snel sterven; die der
intranasale infectie = de contact infectie ; die der subcutane infectie:
er ontstaat oedeem uitgaande van de injectie plaats, soms rhinitis,
meestal Conjunctivitis en iets enteritis.

Bij een geval van sterfte in een koppel konijnen werd een filtreerbaar
virus gevonden, dat bij subcutane- en intranasale besmetting en door
contact bij konijnen gemakkelijk aanslaat en snel doodelijk verloopt.
Het virus bleek op kippeneieren te kweeken te zijn. Uitvoeriger mede-
deeling zal volgen.

Bei Kaninchen wurde ein filtrierbares Virus gefunden. Subkutane- und intranasale
Infektionen gelangen leicht. Die Krankheit liess sich auch durch Kontakt übertragen.
Das Virus wurde auf Hühnerembryonen gezüchtet. Später wird ausgiebiger hierüber
berichtet werden.

In rabbits a filterable virus was found that was very pathogenic when injected sub-
cutaneously or intranasaly. Contact infection was easily proved. The virus has been
cultivated in chicken-eggs. A more detailed report will follow.

Fotografische opname van het virus met behulp van den electronen-ultramicroscoop.

Met de samenstelling van den electronenmicroscoop, een apparaat, waarin de stralen-
gang van electronen met behulp van zg. electrische en magnetische lenzen wordt
beïnvloed, is het den physici gelukt het oplossend vermogen der beste lichtmicroscopen
bijna honderdvoudig te overtreffen.

Van deze buitengewone verruiming van ons waarnemingsvermogen is gebruik gemaakt
voor de bestudeering van moleculen, colloïden, proteïnen, virussoorten, bacteriën en
celstrukturen.

Von Ardenne, een der grondleggers der electronen-microscopie, heeft, nadat het
hem gelukt was edestine- en glycogeenmoleculen (met een deeltjesgrootte van 8 m^u.)
waar te nemen, in samenwerking met Pyl de smetstof van het mond- en klauwzeer,
welke een overeenkomstige kleinheid bezit, aan deze ultra-vergrooting onderworpen.

De onderzoekers prepareerden hun materiaal (versche cavia-blaarlymphe) door
defibrineeren, verdunnen en centrifugeeren; het product werd op de gebruikelijke
wijze op de uiterst dunne collodiumfilm van den objectdrager en in vacuum bestraald
en gefotografeerd.

In deze fotografische opnamen zijn vaag waarneembaar deeltjes van 20 tot 30 m^j,
diameter. De schrijvers zien hierin de afbeelding van het virus, daar zij in overeen-
komstig bewerkte brandblaarlymphe de partikeltjes niet aantroffen.

De vergrooting der deeltjes en hun geringe dichtheid doet vermoeden, dat zij door
de bestraling vervloeid zijn; kogelvorm was niet te ontdekken.

Virus is uit weinig infectieuze vloeistoffen, bv. serum, te verzamelen o.a. met chemi-
sche middelen.

De door Pyl toegepaste methode met aceton kon Hobohm ¹) verbeteren door de
uitvlokking te doen plaats vinden bij lage temperatuur.

Na samenvoeging van ongeveer gelijke hoeveelheden infectieus serum (tot 0° C.
gekoeld) en aceton (tot —20° C. gekoeld) wordt al het virus in het neerslag verzameld
(bovenstaande vloeistof wordt avirulent); de smetstof is voor het grootste deel te resus-
pendeeren in een weinig fosfaatbuffer.

De door Stanley toegepaste uitvlokking van tabaksmozaïekvirus met ammonium-
sulfaat gaf eveneens goede resultaten met mond- en klauwzeervirus. Optimaal was
hierbij J tot £ verzadiging (dus 175—350 gram ammoniumsulfaat per liter serum).

Bovenstaande vloeistof bleek na half verzadigen (waarbij dus eveneens alle globulinen
uitgevlokt zijn) niet meer infectieus; het virus was na resuspensie in gelijk of kleiner
volume water in oorspronkelijke quantiteit aan te toonen.

De door een klein aantal onderzoekers geconstateerde en typenspecifiek verloopendc
complementbindingsreactie bij mond- en klauwzeer kon door A. Reyn ²) slechts ge-
deeltelijk bevestigd worden. Zij is hem gelukt voor typebepaling van caviasmetstof
met homoloog antiserum; als antigeen diende geformoliseerde en met water verdunde
blaarlymphe.

1 \') K. O. Hobohm: Die Anreicherung von Maul- und Klauenseuche-Virus aus infektiösem
Serum durch Fällung mit Azeton und mit Ammoniumsulfat. Zbl. f. Bakt., Orig. I Abt., 146 B.,
S. 139. >94°-

2 ) A. Reyn: Komplementbindungsversuche bei Maul- und Klauenseuche. Acta path. scand.,
Dl. 17, blz. 145, 1940.

Met runder-immuunserum verliepen de reacties echter zeer onregelmatig, terwijl
bij vervanging van virus door virusvrij, geformoliseerd nierextract ook complement-
binding optrad.

Sera van menschen met mondzeer zijn eveneens aan een onderzoek onderworpen.
Een aantal van deze sera reageerde zwak positief met O-antigeen, een enkel serum
zoowel met O- als A-antigeen positief; echter vertoonde normaal humaanserum deze
eigenschap ook.

Diagnostische waarde voor mond- en klauwzeerinfecties bij rund en mensch kent
schrijver alzoo aan de complementbindingsreactie niet toe.

Petragnani *) propageert in La Clinica Veterinaria een bijzondere methode voor
conserveering van virus. Over langen termijn strekt zijn tenaciteitscontröle zich echter
niet uit.

Tongblaarwand van het rund is in mortieren verwreven en na menging met ver-
schillende hoeveelheden zoutoplossing snel gedroogd met fosforzuuranhyhride in vacuum.
Het beste resultaat gaf toevoeging van een gelijke quantiteit zout; het snel gedroogde
virus was bovendien zeer bacterie-arm. Het preparaat werd in toegesmolten ampullen
bewaard. Na 8 weken bewaren was de inhoud nog pathogeen voor het rund. (Dit is
nog geen groote vooruitgang, daar in het Staats Veeartsenijkundig Onderzoekings-
instituut smetstof al of niet gedroogd i J—2 jaren virulent gehouden kan worden.

Met dit gedroogde virus heeft Petragnani getracht te immuniseeren, waarvoor
hij gebruik gemaakt heeft van de ontdekking van Ramon, welke antigeen voor vaccinatie-
doeleinden in tapioca emulgeerde. In de tienvoudige hoeveelheid aqua dest. werd
0,5—i gram gedroogd virus geëmulgeerd en daarna gebonden aan tapiocalijm (5%).

Dit adsorbaat bleek nog pathogeen voor runderen: van 8 subcutaan geënte dieren
werd een dier ziek na 4 dagen; het restant was 12 dagen later ongevoelig voor contact-
infectie.

Bij een tweede vaccinatieproef ontstond bij de geënte dieren slechts zwelling op
de injectieplaats; nu echter bleef de meerderheid der dieren gevoelig voor contactinfectie.

Gefrappeerd door het buitengewone toenemen van het aantal uierontstekingen
tijdens een mond- en klauwzeer-epizoötie, hebben Seeleman en Siemonson ¹) het
verband tusschen beide aandoeningen nauwkeurig nagegaan.

Een zestal groote bedrijven was op het voorkomen van uierinfecties met streptococcus
agalactiae reeds gedurende eenige jaren door beide onderzoekers gecontroleerd. De
hierbij verkregen gegevens zijn vergeleken met het aantal en de soort van uierontstekingen
na mond- en klauwzeerinfectie.

De streptococceninfecties namen buitengewoon in aantal toe, die met bac. pyogenes
veel minder.

Beide soorten uieraandoening traden vrijwel uitsluitend op na wondvorming door
blaren aan het slotgat; echter volgde lang niet altijd op aldaar gelocaiiseerde blaar-
vorming een bacterieele uierontsteking.

De resultaten met in Italië (Brescia) bereid aluminium-vaccin (voorschrift Waldmann
en Köbe) zijn volgens de mededeeling van Ubertini ²) gunstig.

1 \') Petragnani : Di un particolare metodo di conservatione del virus aphtoso e di alcuni tentativi
di vaccinatione. La Clinica Veterinaria, 1940, Nr. 2.

^a) M. Seeleman und K. Siemonson: Ueber den Einflusz der Maul- und Klauenseuche
Infektion auf den Gesundheitszustand des Eulers. D.TAV., 1940, S. 85.

2 ) B. Ubertini: L\'immunizzatione attiva verso il virus dell\' afta a mezzo del vaccino di
Waldmann e Köbe. L\'Azione veterinaria, 1940, Nr. 7.

Op een bedrijf, waar slechts een deel der runderen gevaccineerd was, trad 5 weken
later onder de niet-geënte dieren mond- en klauwzeer op, waardoor ook de immuniteit
bij 10% der geënte dieren doorbroken werd.

De tot nu toe niet geslaagde immunisatiepogingen tegen mond- en klauwzeer met
vaccinevirus en de wetenschap, dat de drie mond- en klauwzeervirustypen onderling
geen immuniteit geven, hebben Nyffenegger niet weerhouden te probeeren runderen
met pokstof meer of minder onvatbaar te maken voor mond- en klauwzeervirus.

De vaccine-enting werd bij ruim 1000 runderen uitgevoerd door scarificatie en
inwrijving op schaamlippen of melkspiegel.

Schr. meent door deze behandeling een gunstigen invloed op het mond- en klauwzeer-
proces te hebben waargenomen. Heel stellig is hij niet in zijn conclusies.

Naar aanleiding van bovenstaande mededeeling van Nyffenegger bericht de
Zwitsersche hoogleeraar Wyssmann \') over zijn vroegere ervaringen op dit gebied.

Het artikel vangt aan met een zeer uitvoerige opsomming van de vaccine-mond- en
klauwzeerliteratuur.

Immuniteit tegenover mond- en klauwzeer na vaccine-enting trad volgens vrijwel alle
onderzoekers niet op; in het waarnemen van verzwakking van mond- en klauwzeervirus
door symbiose met vaccinevirus staat ook een enkele onderzoeker alleen.

Omstreeks 1920 heeft schr. tijdens een mond- en klauwzeer-epizoötie een groot aantal
runderen met vaccinevirus geënt. De grootste helft van deze dieren is in den loop van
eenige maanden door mond- en klauwzeer in een vorm, niet opmerkelijk verschillend
van die der onbehandelde runderen aangetast. De koepokenting heeft dus zijns inziens
geen beteekenis bij de bestrijding van mond- en klauwzeer.

Ervaringen met het Zwitsersche bestrijdingssysteem tijdens de epizoötieën van 1937—\'39.

Aanvankelijk gelukte het in Zwitserland de uitbreiding van het mond- en klauwzeer
te verhinderen door het,afmaken der aangetaste dieren, serumbehandeling van vee op
omringende weiden, staldesinfectie en stilleggen van personen-, vee- en veeproducten-
vervoer.

In het najaar van 1938 veroorzaakten nieuwe smetstofinsleepingen een zoodanige
uitbreiding der ziekte, dat de uitvoering der hierboven genoemde maatregelen gestaakt
moest worden; het falen van dit rigoureuze systeem wordt voornamelijk toegeschreven
aan veel verplaatsingen van vee, vervoer van landbouwproducten, personenverkeer
en onvoldoende medewerking der veehouders, maar vooral door zuivelverwerking
aan melkfabrieken.

Tegenover de infectiebevorderende factoren van dezen tijd plaatst Flückiger ¹) de
bemoedigende recente ontdekkingen van bestrijdingsmiddelen: toepassing van hoog
immuunserum, vaccinatie met aluminiumvaccin, doelmatige voeding, hygiënische
stalling.

De prophylactische- en therapeutische werking van „Sanbovis", een geheimmiddel,
dat vroeger onder den naam „Matafto" geen aftrek had kunnen vinden, is in Duitschland
onder deskundige leiding ²) onderzocht.

Van zeer veel belang bleek bij deze proeven weer de noodzakelijkheid van een groot
aantal onbehandelde contröledieren: lang niet alle dieren op een besmet bedrijf worden
aangetast (bij dit onderzoek slechts ²/₃ van het totale aantal runderen).

1 ⁸) Flückiger: Lehren aus dem Maul- und Klauenseuchezug 1937—\'39. Schw. Archiv f.
Tierh.k. 1940, S. 93.

2 ) G. Rosenberger : Untersuchungen ueber die vorbeugende und heilende Wirkung des Geheim-
mittels „Sanbovis" (früher Matafto) gegen die Maul- und Klauenseuche. D.T.VV. 1940, S. 349.

De voorschriften omtrent de toepassing van Sanbovis-poeder (inwendig prophylac-
ticum en therapeuticum) en -zalf (voor mond- en speenbehandeling) waren zeer
omslachtig en ten deele onzinnig. De toepassing zelf gaf niet de minste weerstands-
verhooging (geen prophylactisch of therapeutisch effect).
V. Algemeen.

In een overzichtsartikel bespreekt Schmid \') zeer beknopt de verschillende vaccinatie-
pogingen met onverzwakt virus immuunserum, met cultuurvirus, met verwarmd
of door chemicaliën verzwakt virus en met volledig geïnactiveerde smetstof.

Uit de onderzoekingen omtrent de kennis van het agens wordt aangestipt de steun,
verkregen door bestudeering van plantenvirus, fermenten en toxincn.

Op grond van virusliteratuur, aanhalingen van uitspraken en proefnemingen wordt
vastgesteld, dat het mond- en klauwzeeronderzoek zich van een bacteriologisch vraag-
stuk tot een van de eiwitchemie ontwikkelt.

Een Sikahert en een edelhert, tezamen met een damhert gehouden, vertoonden
3 maanden na aankoop verschijnselen van traagheid en vermagering, niettegenstaande
goeden eetlust. Het haar werd ruig en verharing en geweivorming bij het edelhert
bleven uit. Geen diarrhee werd gezien, wel protrusio ani en haaruitval in de omgeving
ervan. Het Sikahert stierf na 3 maanden, het edelhert na 4. Het damhert bleef gezond.

Zeer sterke vermagering, licht waterachtig, slecht geronnen bloed, geleiachtig vet
in buikholte en beenmerg, maag gevuld met normalen inhoud, darm bleek, oppervlakte
vochtig, enkele nematodenknobbels in dikkedarmwand, blinde darm en dikke darm
sterk opgezet met donkerbruinen vloeibaren inhoud, mcsenteriale lymphklieren vergroot,
vochtig en iets rood, dunnedarmmucosa op sommige plaatsen wat verdikt en rood,
enkele puntbloedingen in dikkedarmmucosa, geen gebalde faeces in rectum.

Microscopisch werden geen parasieteneieren gevonden, wel met Ziehl-Neelsen
gekleurde korte staafjes in slijmvlies, mest en mesenteriale klieren.

De diagnose was dus intravitam door faecesonderzoek mogelijk geweest. Er was
echter geen dierenarts geraadpleegd.

Webster en Freeman ¹) maten bij normale honden den druk der Liquor volgens
de methode der cysterne punctie. De gevonden waarden varieeren van 75-—165 mm,
het gemiddelde bedraagt 123 mm. Vervolgens gingen zij na welken invloed de intra-
veneuze toevoer van isotonische en hypertonische oplossingen op den liquordruk
uitoefent. De isotonische oplossingen geven een drukverhooging. De hypertonische een
tijdelijke en belangrijke drukverlaging, die niet, zooals vaak wordt aangenomen, wordt
gevolgd door een stijging tot boven de uitgangswaarde. Ook onderzochten zij de liquor
na inwerking van stomp geweld op den schedel en vonden hierbij steeds een verhoogden
druk. In een aantal gevallen werd ook bloed in de liquor aangetroffen. Uit het klinische

1 ) Webster-Freeman: Studies on the cerebrospinalfluid pressure in dogs. Annals of surgery,
B. 113, p. 556.

beloop bleek, dat de aanwezigheid van bloed prognostisch zeer ongunstig is, zelfs indien
er geen bijzonder sterke drukverhooging bestaat. Afwezigheid van bloed is daarentegen
prognostisch gunstig, zelfs bij zeer verhoogden liquordruk.

Duyvené de Wit ¹), de onderzoeker van de endocrinologie der visschen, die ook
in ons tijdschrift over zijn onderzoekingen schreef, ging na of het synthetische vitamine E
een invloed op den bittervoorn heeft. Het bleek, dat met dit vitamine bij het f> legbuis-
groei, bij het <3 de zg. bruiloftskleuren verwekt. Of deze werking via de hypophyse,
via de geslachtsklier of rechtstreeks optreedt wordt nader onderzocht. Ook de vraag
of de visschen aan een avitaminose lijden is nog niet beantwoord.

Bij de vogels bestaan minstens 3 soorten pokkenvirus: 1. kippenvirus, 2. duivenvirus,
3. musschenvirus (virus van Kikuth?). Kippen- en duivenvirus zijn nauw aan elkaar
verwant, musschenvirus staat verder hier van af. Het werd tot nu toe alleen gevonden
bij muschvogels (kanaries, kleine volierevogels, musschen, boekvinken, rijstvinken).
Bij de proeven van Geurden ²) bleek, dat jonge eksters (behoorende tot de muschvogels)
ook gevoelig zijn voor duivenvirus. Van een epizoö-biologisch standpunt uit bekeken
lijkt dit van belang te zijn, want er moeten in de natuur „reservoirs" voor de vogel-
pokkenvirussoorten bestaan. Deze hypothese wordt nog aannemelijker, wanneer men
de rol overweegt, welke steek-insecten spelen bij het overbrengen en verspreiden der
vogelpokken.

Nieuwe culturen van vogeltuberkelbacillen groeien op den voedingsbodem van
Petragnani als vochtige, glanzende, wasdruppelvormige kolonies, welke dochterkolonies
kunnen vormen en vaak samenvloeien. Bij deze culturen ontstaat na langdurig verblijf
in de broedstoof een duidelijke ringvorming. Deze ringvorming komt bij zoogdier-
tuberkelbacillen nooit voor en kan dus als typisch voor aviaire stammen worden
beschouwd.

Bij verschillende dieren en een paar kalkoenen werden ziekteprocessen aangetroffen,
veroorzaakt door bac. pseudotuberculosis. Bij de kalkoenen werden geconstateerd:
darmcatarrh, zwelling van lever en milt. In de milt kwamen talrijke miliaire, grijsgelc,
verkaasde puntjes voor.

Het gelukte den bacillus pseudotuberculosis van Pasteurella, Kleinsche ziekte- en
pullorumstammen, evenals van een menschenpeststam langs biochemischen weg te
differentieeren.

1 \'•) Duyvené de Wit c.s.: Over de werking van het Vitamine E bij het bittervoorntje, Rhodeus
amarus Bloch. Het Aquarium, B. 12, p. 29.

2 ) Prof. Dr. L. Geurden: Vatbaarheid van eksters voor het duivenpokkenvirus. Vlaamsch
Dierg. Tijdschr., 1941, p. 2.

3 ) A. Meyn: Die Ringbildung als ein Kulturmerkmal der Geflügeltuberkelbakterien. D.T.W.,
1940, p. 634.

De hoeveelheden bacteriophagen, die met faeces uitgescheiden worden, varieeren
sterk met het jaargetijde. Dit komt vooral duidelijk uit bij kippen, die als phagen-
uitscheiders bekend zijn. Deze uitscheiding hangt ook sterk af van het voedsel. Tarwe-
zemelen, groenten of soyaboonen prikkelen tot uitscheiding, gepelde rijst of tarwe
brengt de uitscheiding tot stilstand .

In den winter volgt op zemelenvoedering ook geen phagenuitscheiding. Ook orale
toediening van ricinusolie, alcohol of NaHC0₃ veroorzaakt in den winter geen phagen-
uitscheiding.

Aanwezig waren 19 leden. Bij de opening richtte onze voorzitter zich in het bijzonder
tot onzen Inspecteur, Dr. Kerstens en tot coll. J. G. Janssen uit Weert, die dezen
zomer zijn 25-jarig jubileum mocht vieren.

Coll. H. Hendrickx uit Gennep werd als lid van onze afdeeling aangenomen en
Dr. Duysens werd als afgevaardigde naar de Alg. Vergadering aangewezen.

De hoofdschotel dezer bijeenkomst was het bespreken van het programma der Alg.
Vergadering.

Na afloop vereenigden zich de meestcn aan een gemeenschappelijken maaltijd,
waarbij onze voorzitter de gelegenheid had, coll. Janssen toe te spreken en hem namens
onze afdeeling een fraai schilderij aan te bieden.

Deze vergadering was voor de pauze geheel gewijd aan de behandeling van het
programma der a.s. Algemeene Vergadering. Vooral het inmiddels verschenen Stal-
rapport gaf nogal aanleiding tot besprekingen ; het nut en de noodzakelijkheid van
isolatie volkomen inziende, betwijfelden meerdere leden de doelmatigheid van de
voorgestelde oplossing, een betere kon echter niet worden gegeven. De aandacht werd
vooral ook nog gevestigd op de mogelijkheid van besmetting in de weide.

Na de lunch verkreeg Prof. Klarenbeek het woord over .,Nieuwere gegevens betref-
fende geneesmiddcltherapie". Het waren vooral de geneesmiddelen uit de sulfonilamide-
groep, die tegenwoordig in het middelpunt der belangstelling staan, waarover gesproken
werd. Hoewel bij den mensch voor deze stoffen bepaalde scherpe indicaties zijn, hebben
zij bij de dieren tot nu toe niet dat succes gehad, aangezien een gering stamverschil
der bacterie de werking nihil doet zijn. Speciaal werd de aandacht gevestigd op een
juiste doseering, aangezien bij een kleine dosis de smetstof een zekere vastheid tegenover
het middel verkrijgt. Verder zijn het juist de meer acute ziekten, waarbij op succes kan
worden gerekend. Het spreekt vanzelf, dal na deze vlotte causerie velen vragen hadden
te stellen over dit belangwekkende onderwerp.

De rondvraag was zeer vruchtbaar ; allerlei onderwerpen, meest van practischen
aard, werden nog aangesneden.

Aanwezig 31 leden en 4 gasten. Bij de opening heette de voorzitter o.m. welkom den
Inspecteur van den Veeartsenijk. Dienst, Tenhaeff, die voor het eerst na zijn ziekte
onze afd. vergadering bijwoonde.

Namens de contact-commissie bracht de voorzitter, Dr. P. Stapel, verslag uit van
het onderhoud met het D.B. van de Prov. Ver. tot bestrijding van t.b.c. e.a. De
tarieven blijven ongewijzigd (60, 70 en 80 ct. per rund bij 0%, 1 tot 10% reactie en
daarboven). Er zal een toeslag van 5 ct. per rund gegeven worden voor onderzoek naar
besmettelijk verwerpen en scheedecatarrh.

Tot afgevaardigde en plv. afgevaardigde naar de Alg. Verg. werden verkozen de
coll. K. Schuytemaker en P. M. Veenstra, waarna het programma van die vergadering
behandeld werd.

Een binnengekomen schrijven van de commissie voor post-universitair onderwijs
betreffende te houden vervolgcursussen werd vervolgens besproken. Algemeen was
men het er over eens, dat èn met het oog op de praktijkdrukte in den winter èn met het
oog op de vervoersmoeilijkheden het beter zou zijn, een dergelijke cursus uiterlijk in
September te geven.

Bij de rondvraag memoreerde coll. Kruiswijk nog een onaangename ervaring bij
een intratracheale injectie tegen longwormen bij een kalf. Het slachtoffer kreeg een
longbloeding en was binnen 5 min. dood.

Hovenier vertelde van zijn droevige ervaringen bij het verkrijgen van een nieuwen
autoband.

Sieswerda sprak over de slechte resultaten bij de schurftbestrijding bij schapen in
de gascel. Zulks in tegenstelling met de zeer goede in Brabant. Spelen de meer of mindere
woldichtheid en vette huid hier misschien een rol ?

Geslaagd voor het Veeartsenijkundig examen de heeren G. W. Brink, J. W. Bussink
en A. W. Middelberc.

Geslaagd voor het Doctoraal examen Veeartsenijkunde 2e gedeelte de dames
H. A. Hannema en C. W. A. v. Peperkamp en de heeren F. J. ter Beek, S. W. J.
van Dieten, J. Docters van Leeuwen, R. J. Kummel, H. Ouwerkerk, W. J.
Roepke en H. Sorgdrager.

i°. aan H. H. J. Frederiks te Amsterdam, destijds te Leeuwarden, eervol
ontslag verleend als plaatsvervanger van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen
Dienst in het district Friesland;

2°. W. H. Eenink te Groningen tot wederopzegging benoemd tot plaats-
vervanger van den Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst in het district
Groningen ;

3⁰. aan B. L. Thien, standplaats Boxtel, op zijn verzoek met ingang van
9 November 1941 eervol ontslag verleend als tijdelijk adspirant Rijkskeurmeester;

4°. G. M. van Waveren en is H. H. J. Frederiks, beiden te Amsterdam, tot
wederopzegging benoemd tot plaatsvervanger van den Inspecteur van den Vee-
artsenijkundigen Dienst in het District Noord-Holland.

A. Bakx, voorzitter, P. Krediet, secretaris, Mej. T. Kuipers, penningmeesteresse
en G. J. Vermeulen Jr., Commissaris.

Verhuisd: Dr. H. H. Vink, Groningen, naar Utrecht, Nobelstraat ib. bis, tel. 17039.

Mededeelingen van den Yeeartsenijkundigen Dienst.
Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting.
Directeur: Dr. B. J. C. TE HENNEPE.

DE SUBLIMAAT-TITRATIE, TOEGEPAST OP HET BLOED-
SERUM DER VERSCHILLENDE DIERSOORTEN, AAN DE
RIJKSSERUMINRICHTING GEBRUIKT BIJ DE BEREIDING
DER VERSCHILLENDE SERA

Inleiding. Dc verhandeling van J. G. Ojemann over ,,De klinische
beteekenis der sublimaat-titratie van het bloedserum bij onze huisdieren"
in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 Mei 1941 deed ons
besluiten deze titratie toe te passen op het serum der verschillende dier-
soorten, aan de Rijksseruminrichting gebruikt bij de bereiding der ver-
schillende sera. Een tweetal redenen gaven ons hiertoe aanleiding.

In de eerste plaats vermeldt de schrijver van het genoemde artikel,
dat hij niet voldoende ervaring heeft kunnen opdoen met de toepassing
der sublimaat-titratie bij paarden als gevolg van de betrekkelijke zeld-
zaamheid van grove orgaanveranderingen bij deze diersoort.

In de tweede plaats zijn de dieren, bij welke de sera worden bereid
door dc herhaalde inspuitingen van smetstoffen in het lichaam en het
telkenmale onttrekken van toch aanzienlijke hoeveelheden bloed aan het
lichaam op den langen duur onderhevig aan vaak aanzienlijke orgaan-
veranderingen. Het is zonder meer duidelijk, dat het juist de lever is,
welke aan slijtage onderhevig is, daar dit orgaan een taak te vervullen
heeft, zoowel bij het herstel der verliezen aan bloed, als bij de vorming
van immuunstofien.

Mochten nu bij een geregelde controle der sera door middel van de
sublimaat-titratie afwijkende uitkomsten worden verkregen, dan zouden
deze een aanwijzing kunnen zijn voor het optreden van pathologische
afwijkingen en derhalve hieruit de wenschelijkheid kunnen blijken de
dieren eenigen tijd rust te geven.

In het volgende résumé zal nu allereerst worden aangegeven, hoe
men er toe is gekomen, de sublimaat-titratie toe te passen als een voornaam
onderdeel van het bloedonderzoek ter oriëntcering omtrent eventueele
pathologische afwijkingen in de organen, speciaal in de lever van zieke
dieren.

A. Jezler, werkzaam aan de kliniek van Prof. Stachelin te Basel,
deelde in 1930 mede, dat het hem gelukte de cirrhoses van de overige
leverziekten te scheiden. Hij gebruikte hiervoor de in 1925 door Takata
aangegeven colloïd-reactie voor het aantoonen van pneumonia crouposa
en later voor de diagnose van meta-luetische en meningitische veran-
deringen. Hij toonde echter tevens aan, dat de reactie voor laatstgenoemde
doeleinden niet bruikbaar was.

De betreffende colloïd-reactie van Takata berustte in de uitvoering
volgens Jezler op het verwekken van een met fuchsine gekleurde colloïdale

oplossing van kwikoxyde door sublimaat en soda bij elkander te voegen
in tegenwoordigheid van een „schutz-colloïd", i.c. de eiwitten van het
bloedserum in de normale verhouding. Is de normale verhouding tusschen
de hoeveelheden albumine en globuline zoodanig verbroken, dat het
globuline-gehalte relatief te hoog is, dan vlokt het HgO uit.

De uitvoering der reactie was eenvoudig. In een reeks van 8 reageer-
buisjes brengt men achtereenvolgens i ccm van met physiologische keuken -
zoutoplossingen bereide serum-verdunningen i : 2 tot i : 256. Daaraan
voegt men verder toe 0,25 ccm van een 10 % soda-oplossing en 0,3 ccm
van een versch bereid mengsel van gelijke deelen van 0,5 % sublimaat-
oplossing en 0,02 % fuchsine-oplossing in water.

De reactie is positief, wanneer er in tenminste 3 buisjes na 5 uur uit-
vlokking plaats heeft en wel moet de eerste uitvlokkende serumverdunning
minstens 1 : 32 of een hoogere concentratie zijn.

Op grond van de resultaten, verkregen bij de uitvoering van ruim 400
reacties op het serum van leverzieke en niet-leverzieke personen, kwam
Jezler tot de conclusie, dat een positieve reactie steeds gepaard gaat
met 55 of meer procent van het totale eiwitgehalte aan globuline en
dat de reactie bij een lager percentage negatief is.

Nicole en anderen hebben vastgesteld, dat een verandering in het
totale eiwitgehalte van het serum alleen de kleurverandering beïnvloedt
en bevestigen de meening van Jezler, dat een verschuiving in de ver-
houding albumine : globuline ten gunste van het globuline de uitvlokking
veroorzaakt en zou wijzen op een ernstige beschadiging van het lever-
parenchym, zooals deze optreedt bij gele lever-atrophie en cirrhosen,
aangezien ten aanzien van de samenstelling der bloedeiwitten de lever
als het reguleerend orgaan is te beschouwen. Deze meening vond Jezler
door zijn proeven reeds inderdaad bevestigd.

Van Ginkel heeft de methode van Jezler vereenvoudigd. De wijziging
in de kleur-nuance, welke een aanduiding is voor de totale hoeveelheid
bloedeiwitten, welke in niet-pathologische gevallen reeds zeer wisselend
kan zijn, kan gevoeglijk buiten beschouwing worden gelaten, weshalve
de toevoeging van fuchsine kan worden gemist. Hierdoor wordt boven-
dien de beoordeeling der reactie gemakkelijker, aangezien de storende
invloed van het violette, crystalloïde neerslag wordt vermeden. Aangezien
verder de verdunning 1 : 256 bij de beoordeeling der reactie nimmer in
aanmerking komt, kan men deze gerust weglaten.

Het vereenvoudigde voorschrift voor de uitvoering van de reactie
volgens Takata luidde nu : Men vult 7 buisjes met 1 ccm physiologische
keukcnzoutoplossing. Bij het eerste buisje wordt 1 ccm serum gevoegd en
van het aldus verkregen mengsel 1 ccm overgepipetteerd in het tweede
buisje en zoo vervolgens, zoodat een reeks verdunningen wordt verkregen
van i : 2 tot i : 128. Tenslotte voegt men bij alle buisjes 0,25 ccm van een
10 % soda-oplossing en 0,3 ccm sublimaatoplossing van 0,25 %. De
beoordeeling geschiedt terstond en na 24 uur. De reactie is positief, indien
tenminste 3 buisjes, en zwak positief, indien 2 buisjes uitvlokken.

De schrijver heeft deze vereenvoudigde reactie talrijke malen toegepast
en kwam op grond van de daarbij verkregen resultaten tot de conclusie,
dat deze voornamelijk beteekenis heeft voor de differentieele diagnose
tusschen cirrhosis hepatis en andere leveraandoeningen in een vergevorderd
stadium en is te beschouwen als een aanwinst voor de functioneele lever-

diagnostiek. De meening van Jezler echter, dat de uitvlokkingsreactie
bij niet-leverzieken steeds negatief zou uitvallen, bleek onjuist te zijn.

Ilsf Markolf heeft getracht de reactie van Takata te verklaren en
komt daarbij tot de volgende conclusies :

a. Waarschijnlijk wordt een positieve reactie veroorzaakt door geheel
verschillende veranderingen in de samenstelling van het bloedserum ;

b. Twee verschillende vormen der takata-reactie zijn bij deze onder-
zoekingen duidelijk naar voren gekomen, waarvan één zeker niet aan
veranderingen in den aard en de hoeveelheid der verschillende aanwezige
eiwitstoffen moet worden toegeschreven. Deze vorm heeft dan meer
waarde als diagnosticum voor een „stille uraemie" als voor de vast-
stelling van storingen in de leverfunctie bij cirrhosen ; de andere vorm
wordt veroorzaakt door een vermeerdering der gemakkelijk praecipiteer-
bare eiwitten in het serum ;

c. Wanneer men in de toekomst deze beide vormen goed van elkander
zou kunnen onderscheiden, zouden waarschijnlijk de verschillen in de
resultaten, door verschillende onderzoekers verkregen, vermeden kunnen
worden.

Nadat in het bovenstaande eenige belangrijke bijzonderheden omtrent
de takata-reactie werden uiteengezet, zullen wij thans mededeelen, hoe
in het verloop van de laatste paar jaren hieruit is gegroeid de sublimaat-
titratie, zooals die nu op eenvoudige wijze wordt uitgevoerd.

In 1939 werd door Gros medegedeeld, dat ter vervanging van de
takata-reactie een eenvoudige titratie van serum kan worden uitgevoerd
met de voor de verdunning van bloed ter telling van de erythrocyten
gebezigde Hayem\'sche vloeistof, welke als volgt is samengesteld : 2,5 %
natriumsulfaat, 1 % keukenzout en 0,25 % sublimaat in gedestilleerd
water.

In 1940 verscheen van denzelfden schrijver een artikel, waarin hij zijn
eerste mededeeling volledig bevestigt.

a. de „onderste uitvlokkingsgrens", d.i. de hoeveelheid toe te voegen
Hayem\'sche vloeistof, noodig ter verkrijging van een door schudden weer
tot verdwijnen te brengen uitvlokking ;

b. het ontstaan van een niet door schudden tot verdwijnen te brengen
troebeling en van een niet tot verdwijnen te brengen uitvlokking ; de
eerste ziet men in normale sera na toevoeging van 2,5 ccm Hayem\'sche
vloeistof ontstaan ; de tweede na ongeveer 3 ccm ;

c. wat zijn de resultaten der onder « en i vermelde titraties van sera,
verkregen uit 3 uur geleden afgenomen bloed en tevens bij dezelfde sera,
na 24 uur te zijn bewaard ?

De schrijver kwam op grond van de bij zijn proeven verkregen resul-
taten tot de volgende conclusies :

ie. De bruikbaarheid van de uitvlokkingsreactie met de Hayem\'sche
vloeistof voor de onderscheiding van takata-positieve en Takata-
negatieve sera werd door het onderzoek van 530 sera bewezen ;

2e. De bepaling van de „onderste uitvlokkingsgrens" is een goede
aanduiding voor een pathologisch serum, dat wel gemakkelijk uitvlokt,
maar toch een negatieve takata-reactie geeft ;

3e. Aangetoond wordt de klinische waarde van de bepaling der
onderste uitvlokkingsgrens met Hayem\'sche oplossing bij sera in gevallen

van parenchym-icterus, waarbij trots een negatieve TAKATA-reactie een
duidelijk verlaagde uitvlokkingsgrens wordt gevonden als een aanduiding
voor de beschadiging van het lever-parenchym.

Aug. Asselmann gaat in zijn in 1939 verschenen dissertatie over
„Entingsproeven bij konijnen met bloed van zieke paarden, waarvan
het serum een positieven sublimaat-titer vertoont" uit van de gedachte,
dat deze een aanwijzing zou zijn voor een besmetting met het virus van de
infectieuse anaemie. Het resultaat van de entproeven bij konijnen zou deze
meening dan nader bevestigen.

Stolte heeft naar aanleiding van deze door Gros gepubliceerde mede-
deelingèn betreffende de sublimaac-titratie ter vervanging van de takata-
reactie, in 1940 proeven genomen, ten doel hebbende deze titratie verder
te vereenvoudigen en te verbeteren, aangezien somtijds het eindpunt
niet duidelijk kon worden beoordeeld.

Het leek hem waarschijnlijk, dat niet alle bestanddeelen der hayem\'sche
vloeistof even belangrijk waren. Zoo bleek inderdaad, dat de uitkomsten
niet werden beïnvloed, wanneer het natriumsulfaat werd weggelaten.
Het keukenzout kon niet gemist worden ; de concentratie daarvan
had echter weinig invloed. Daarentegen bleek de uitslag zeer afhankelijk
te zijn van de hoeveelheid en de concentratie der toegevoegde sublimaat-
oplossing. Uit dit alles concludeerde hij, dat een titratie met een sublimaat-
oplossing zou moeten kunnen geschieden, indien deze werd uitgevoerd
in een keukenzouthoudend milieu. Met het oog hierop en mede ter ver-
mindering of voorkoming van moeilijkheden verdunde hij vóór de titratie
het serum met physiologische keukenzoutoplossing.

Zoo kwam hij tot de volgende methode voor de uitvoering der door
hem kortweg genoemde sublimaat-titratie : 0,5 ccm serum wordt verdund
met i ccm physiologische keukenzoutoplossing en onder goede belichting
getitreerd met sublimaat-oplossing 1 : 1000. Men voegt daartoe uit een
in honderdsten verdeelde pipet van 1 ccm zooveel sublimaatoplossing toe,
tot een niet meer bij schudden verdwijnende troebeling ontstaat. Tevoren
ziet men reeds een opalescentie verschijnen en elke druppel doet een
wolk je in dc vloeistof opdwarrelen, dat door even schudden weer verdwijnt.
Bij twijfel of het eindpunt is bereikt, leest men af en voegt nog twee druppels
toe. Was men reeds ver genoeg, dan wordt een duidelijke versterking van
de troebeling veroorzaakt. Het is aan te bevelen bij het begin der titratie
op te letten, of de eerste druppels reeds een wolkje doen opdwarrelen,
aangezien dit alleen in pathologische sera het geval is. De reacties kunnen
worden uitgevoerd in goed gereinigde reageerbuizen.

De sera van 10 gezonde, jonge mannen en van ruim 250 patiënten werden
aldus getitreerd, waarbij bleek, dat bij den gezonden mensch de sublimaat-
titer is gelegen tusschen 1,6 en 1,95. Ontstaat de blijvende troebeling
reeds bij de toevoeging van een hoeveelheid sublimaat, kleiner dan 1,6 ccm,
dan is er gegronde reden om aan te nemen, dat de patiënt een organische
aandoening heeft.

De bruikbaarheid der sublimaat-titratie, welke berust op de eiwit-
uitvlokking uit het serum door sublimaat-toevoeging in zouthoudend
milieu, staat wel vast. Zij is in zekere mate als een quamitatieve methode
te beschouwen en biedt evenals de bepaling van de bezinkingssnelheid
der erythrocyten het voordeel, een eenvoudige methode te zijn, om de
aanwezigheid van een organische afwijking op te sporen.

Ojemann heeft nu deze titratie, zooals in den aanvang dezer verhan-
deling vermeld, toegepast op sera van dieren. Hij gebruikt echter voor
zijn sublimaat-titratie i ccm serum en duidt den uitslag aan als „sublimaat-
titer" (bij gebruik van i ccm de uitkomst met 2 vermenigvuldigen) en
komt tot de volgende conclusies :

De normale titer bedroeg bij de door hem onderzochte dieren, runderen
en honden 2,0. Een verlaagde titer wijst op pathologische afwijkingen dei-
organen ; verhoogde titers zijn zeldzaam en komen slechts bij stofwisselings-
stoornissen voor. Zeer sterk verlaagde titers zijn prognostisch ongunstig.

Uitvoering der titratie : In een reeks goed gereinigde reageerbuizen
van normale afmeting werd van elk der te titreeren sera 1 ccm verdund
met 2 ccm van een physiologische keukenzoutoplossing.

Bij serie-titraties is het voor het duidelijk waarnemen van het eindpunt
der reactie gewenscht niet meer dan 8 verschillende sera (of 4 duplo-
bepalingen) in één reeks te titreeren.

De sera moeten volkomen helder en niet-haemolytisch zijn en worden
liefst in duplo getitreerd.

Uit een microburet met een inhoud van 5 ccm en onderverdeeld in
0,01 ccm werd bij kleine gedeelten de sublimaat-oplossing bij de serum-
verdunningen gedruppeld. Na elke toevoeging wordt 2 minuten gewacht,
voordat wordt beoordeeld, of zich een al dan niet verdwijnende uitvlokking
heeft gevormd, waarbij men zachtjes schudt. Lossen de zich eventueel
gevormd hebbende vlokjes niet meer op, dan is het eindpunt der reactie
bereikt.

Tijdens de uitvoering der titraties is de wenschelijkheid gebleken, dat
de achtereenvolgens toe te voegen hoeveelheden sublimaat-oplossing
bedragen :

b. bij paarden 1 ccm, 0,5 ccm, 0,25 ccm, 0,25 ccm en vervolgens telkens
0,2 ccm.

Wanneer mocht blijken, dat het eindpunt der reactie reeds bereikt
mocht zijn vóór de toevoeging van 1 ccm en dus de sublimaat-titer beneden
i zou liggen, dan moet de titratie worden herhaald, waarbij dan kleinere
hoeveelheden sublimaat worden toegevoegd.

Volgens deze methode nu werd de sublimaat-titer bepaald van het
serum van de voor de serumbereiding aan de Rijksseruminrichting
gebezigde dieren en wij stellen ons voor, deze titraties in de toekomst
periodiek met een bepaalden tusschentijd te herhalen teneinde, zooals
in den aanhef van dit artikel vermeld, te kunnen nagaan of door deze
sublimaat-titratie een aanwijzing zou kunnen worden verkregen voor het
optreden van pathologische afwijkingen in de organen.

De bij deze titraties verkregen resultaten zijn in onderstaande tabellen
verzameld.

Bovendien werd de sublimaat-titer bepaald van een tiental voor de
serumbereiding nieuw aangekochte runderen. Deze bedroeg gemiddeld
2,0 en varieerde van 1,9—2,2. Deze uitkomsten waren alzoo in overeen-
stemming met de door Ojemann gevondene.

Van een viertal voor de bereiding van serum tegen varkenspest gebruikte
varkens werd de sublimaat-titer der sera bepaald en hiervoor gevonden

resp. 1,5—1,7—1,7 en 1,—. De sublimaat-titer van de sera van een tweetal
schapen bedroeg 2,1 en 2,7.

Hieronder vermelden wij voorts nog bijzonderheden omtrent de totale
hoeveelheid afgenomen bloed voor die dieren, waarvan de sublimaat-
titers der sera eenigszins naar boven of naar beneden afwijken van de
gemiddelde waarden :

Dat het noodzakelijk is bij het titreeren tusschen de periodieke subli-
maat-toevoegingen steeds den juisten wachttijd in aanmerking te nemen
en alle titraties op strikt analoge wijze uit te voeren, blijkt duidelijk uit
een tweetal afzonderlijk op verschillende paardensera uitgevoerde titraties :

Conclusies kunnen in verband met het door ons gestelde en in den aanhef
van dit artikel vermelde doel natuurlijk nog niet worden getrokken ;
deze zullen eerst in een volgende publicatie over dit onderwerp worden
medegedeeld, wanneer over eenigen tijd deze sublimaat-titraties eenige
malen zullen zijn herhaald en hierdoor, naar wij hopen, inderdaad aan-
wijzingen zullen zijn verkregen omtrent het optreden van min of meer
ernstige pathologische afwijkingen in de organen.

Merkwaardig in de bepaalde sublimaat-titers is wel dit, dat deze bij
de paardensera hooger zijn dan bij de sera van runderen.

Bij de paardensera werden n.1. uitkomsten verkregen, grootendeels
gelegen tusschen 2,5 en 2,7 ; bij de reeds eenigen tijd in gebruik zijnde
runderen waren de sublimaat-titers op twee na alle min of meer belangrijk
beneden 2,0 gelegen.

Door de schrijvers wordt een résumé gegeven, waaruit blijkt, hoe zich
langzamerhand uit de TAKATA-reactie, door Jezler toegepast voor het
onderscheiden van de lever-cirrhoses van de andere leverziekten, de
sublimaat-titratie heeft ontwikkeld, welke nader wordt omschreven.

Deze titratie werd toegepast op het bloedserum van verschillende dier-
soorten, aan de Rijksseruminrichting te Rotterdam gebruikt bij de
bereiding der verschillende sera en dit zal in de toekomst op verschillende
tijdstippen worden herhaald, teneinde te kunnen nagaan, of door het
optreden van min of meer belangrijke wijzigingen in dezen sublimaat-titer
een aanwijzing zou kunnen worden verkregen voor het ontstaan van patho-
logische afwijkingen in verband waarmede dan de wenschelijkheid zou
kunnen blijken, aan de dieren tijdelijk rust te geven of voor de serum-
bereiding geheel uit te schakelen. Wanneer in de toekomst meerdere
titraties periodiek op de sera van dezelfde dieren zullen zijn uitgevoerd,
zal door de schrijvers omtrent de uitkomsten daarvan een vergelijkend
overzicht worden gegeven.

August Asselmann : Kaninchenimpfversuche mit Blut von sporadisch kranken,
in der Sublimatprobe positiv reagierenden Pferden. Diss. Hannover, 1939.

Verff. geben eine Uebersieht, aus der sich ergibt, wie sich allmählich aus der Takata-
Reaktion, die Jezler benutzt hat für die Unterscheidung von Leberzirrhose von anderen
Leberkrankheiten, die Sublimattitrierung entwickelt hat, die näher beschrieben wird.

Diese Titrierung wurde angewandt bei dem Blutserum verschiedener Tierarten,
die am Reichsseruminstitut in Rotterdam bei der Bereitung verschiedener Sera gebraucht
werden. Dies wird in Zukunft in verschiedenen Zeitabschnitten wiederholt werden,
um feststellen zu können, ob durch das Auftreten mehr oder weniger wesentlicher
Änderungen in diesem Sublimattiter ein Hinweis erhalten werden könnte auf das
Entstehen pathologischer Abweichungen bei den Tieren. Hieraus könnte sich gleich-
zeitig die Zweckmässigkeit ergeben, diesen Tieren zeitweilig Ruhe zu gönnen oder sie
ganz aus der Serumbereitung auszuschalten. Sobald in Zukunft mehrere Titrierungen
periodisch mit den Sera derselben Tiere ausgeführt sein werden, werden Verff. hier-
über eine vergleichende Uebersieht geben.

The authors give a review from which it appears how the sublimate-titration has
developed itself gradually from the Takata-reaction, applied by Jezler to distinguish
liver-cirrhoses from the other liver-diseases. The sublimate-titration is further described.

It was applied to the blood-serum of different kinds of animals, used in the State
Serum Institute at Rotterdam to the preparation of the different sera. This titration
will be repeated in future on different times to control whether by the more or less
important alterations in this sublimate titer an indication to the origin of pathological
deviations can be obtained.

In positive cases the animals used to the preparation of sera should, if desirable, have
a temporarily rest, or should be totally eliminated from serum-preparation.

When in future more titrations will be carried out periodically on the sera of the
same animals, the authors will give a comparative review about their results.

Après avoir décrit la réaction du titrage du sublimé, les auteurs décrivent sommaire-
ment comment de cette réaction est née progressivement celle de Takata, qui a été
appliquée par Jezler à la discrimination des cirrhoses hépatiques d\'avec les autres
maladies du foie.

Ce titrage a été effectué sur le sérum sanguin de différentes espèces animales employées
à l\'Institut Sérothérapique de l\'Etat à Rotterdam pour la préparation des différents
sérums. Cette réaction sera répétée à l\'avenir à des intervalles déterminés, de façon à
pouvoir vérifier si des changements plus ou moins importants dans le titre correspondent
à des altérations pathologiques chez les animaux. Ceci pourrait donner des indications
utiles quant à la mise au repos ou la réforme définitive pour la préparation du sérum.
Lorsque de multiples titrages auront été effectués périodiquement sur les sérums des
mêmes animaux, les auteurs donneront un aperçu comparatif des résultats obtenus.

Vrij algemeen is het gebruikelijk, dat in de gevallen, waarin de ln.
popliteus bij runderen moet worden verwijderd, dit geschiedt via een
insnijding, die gemaakt wordt in de knieholte, tussen de M. semitendinosus
en de M. biceps femoris.

Sedert vele jaren wordt hier een andere methode gevolgd, die — uit
hygiënisch oogpunt — enkele voordelen biedt, waarom ik er in het kort
melding van maak.

Aan de buitenzijde van de dij worden 2 insnijdingen gemaakt, die
elkander ontmoeten achter de knieschijf. De ene verloopt tussen de M.
quadriceps femoris en de M. biceps femoris ; de andere langs de overgang
van de M. biceps femoris in de peesplaat ervan, dus waar de M. gastrocne-
mius en de bovenste aanhechting der schenkelspicren door deze spier
en plaat bedekt worden. Men kan de tussenliggende spier dan zover
losmaken en omslaan, dat de ln. popliteus verwijderd kan worden.

Het voordeel dezer methode is, dat de lucht veel beter kan toetreden
(men kan na de behandeling ook een houten pennetje in de opening
plaatsen) en er geen stagnatie van spiersap kan plaats vinden, hetgeen bij
de algemeen toegepaste, bekende wijze van uitneming, vooral \'s zomers,
nog wel eens oorzaak is van bederf.

Aan het Amsterdamse slachthuis wordt bij het rund de ln. poplitaeus
verwijderd via een insnijding tussen M. quadriceps en M. biceps femoris
en één langs de overgang van M. biceps femoris in de peesplaat. Beide
raken elkaar achter de knieschijf.

Auf dem Schlachthof in Amsterdam wurden bei einem Rind die Lnn. poplitaei
entfernt mittels eines Schnittes zwischen dem M. quadriceps und M. biceps femoris
sowie längs des Ueberganges vom M. biceps femoris in die Sehnenplatte. Beide treffen
sich hinter der Kniescheibe.

On the Amsterdam abattoir in the cow the lymphoglandula poplitaea is if necessary
removed via an incision between the muse, quadriceps and the muse, biceps femoris and
one incision along the change of the muse, biceps femoris in its tendon plate. Both
incisions meet each other behind the patella.

A l\'abattoir d\'Amsterdam, on enlève chez les bêtes bovines les ganglions poplitts
par une incision entre le muscle quadriceps et le muscle biceps fémoral et une autre
le long de la transition du muscle biceps fémoral au tendon. Les deux se rencontrent
derrière la rotule.

VERWIJDERING VAN VREEMDE VOORWERPEN UIT DEN
OESOPHAGUS VAN HET RUND DOOR INTRAVENEUZE
INJECTIE VAN VERATRINE

De aanwezigheid van vreemde voorwerpen in den Oesophagus is een
afwijking, waarvoor dikwijls de hulp van den dierenarts wordtingeroepen.
Met de verschillende behandelingsmethoden, waarover we tot op heden
de beschikking hebben, kan niet altijd het gewenschte resultaat worden
verkregen. De slokdarmsonde laat ons herhaaldelijk in den steek en wat
erger is : vele practici hebben moeten ervaren, dat met dit instrument de
slokdarmwand gemakkelijk geperforeerd kan worden. De manueele
verwijdering van voorwerpen, die in het craniale deel van den Oesophagus
direct achter de pharynx zitten, gelukt in de praktijk, zooals Hoedemaker
terecht opmerkte, dikwijls niet, omdat men niet over een geroutineerden
hulpkracht beschikt. Door dit gemis wordt deze behandeling tevens tot
een voor den operateur niet ongevaarlijken ingreep. Met den door Brons
aangegeven gebogen draad, die ik de laatste jaren nogal eens gebruikt heb,
gelukt het in vele gevallen om vreemde voorwerpen, die in het halsgedeelte
van den slokdarm zitten, tevoorschijn te brengen. Maar ook dit instrument
stelt wel eens teleur. In al te veel gevallen zijn we dan ook nog gedwongen
een trocar in te brengen en verder af te wachten, een behandeling, waarmee
de boer maar matig tevreden is en die dan daarom ook door den practicus
ongaarne wordt toegepast. Daarbij komt dan nog, dat ook deze methode
niet altijd het gewenschte resultaat brengt, terwijl de kans op een peritonitis
allerminst denkbeeldig is. Het is dan ook begrijpelijk, dat de dierenarts
steeds zoekt — het artikel van Hoedemaker in het Tijdschrift van i Sep-
tember 1941, blz. 795, getuigt daar eveneens van — naar middelen, die
hem in staat stellen deze expectatieve therapie te omzeilen.

Sinds 1933 heb ik bij een aantal dieren met obstructio oesophagi de,
vooral van Duitsche zijde aanbevolen, intraveneuze injectie van veratrine
toegepast, waarop mijn aandacht was gevestigd door collega Huizinga
te Hoogezand en eenige mededeelingen van Spieler en Keyser in de
Tierärztliche Rundschau van de jaren 1928—1933.

Spieler werd door de heftige braakbewegingen, die hij zag optreden
bij een rund, dat hij abusievelijk 10 cc Yohimbin-veratrin intraveneus
had ingespoten, op het idee gebracht dit middel in kleinere hoeveelheid te
probeeren bij een rund, waarbij het niet mogelijk bleek met de slokdarm-
sonde een bietenkop uit den Oesophagus te verwijderen. Het gelukte
Spieler inderdaad op deze wijze zijn doel te bereiken.

Keyser ¹), ²), ³), kwam terecht tot de conclusie, dat het door Spieler
waargenomen verschijnsel moest worden toegeschreven aan de werking
van de veratrine. Hij heeft dan ook de Yohimbin weggelaten en gebruik

gemaakt van een oplossing van veratrine in alcohol, waarmee hij goede
resultaten verkreeg. Als dosis geelt hij op voor runderen tot 600 kg levend
gewicht 60—80 mg ; runderen, zwaarder dan 600 kg krijgen 80—100 mg,
bij zeer zware runderen mag men volgens hem gaan tot 120 mg.

In navolging van Keyser heb ik ook de Yohimbin weggelaten en alleen
veratrine gebruikt (ampullen met 100 mg veratrine in 10 cc alcohol). Ik
wil de resultaten, die ik bij enkele dieren verkregen heb, hier beschrijven.

1. i2-4-\'33- Zwartbont rund, 5 jaar, van E. v. d. L. te L. Het dier is 3 uur geleden
plotseling met eten opgehouden en vertoont de gewone verschijnselen van obstructio
oesophagi. In den slokdarm direct achter de pharynx zit een dik, rond voorwerp. Het dier
is iets tympanitisch. Het gelukt niet door druk met beide duimen het voorwerp oraal-
waarts te bewegen. Een poging om het met de sonde naar beneden te drukken mislukt
eveneens. Het dier wordt nu geïnjicieerd met 60 mg (6 cc van de oplossing) veratrine.
Om het uitkristalliseeren van de veratrine te voorkomen, zijn ampulle, spuit en canule eerst
in warm water gelegd. De venepunctie wordt verricht met een gewone recordcanule. De
90 cc spuit, waarin de veratrineoplossing, wordt volgezogen met bloed en vervolgens
wordt langzaam geïnjicieerd. Reeds gedurende de injectie wordt het dier omusiig.
Onmiddellijk nr. het beëindigen van de inspuiting wordt het benauwd, de rug woidt
gekromd, urine en 1\'aeces worden uitgeperst; het strekt hoofd en hals en reeds door een
der eerste nu volgende braakbewegingen wordt een zeer dikke aardappel, waarvan een
plakje was afgebeten, met groote kracht uitgebraakt. Nog tweemaal treedt eenig voedsel
uit den mond. Daarna volgen nog meer braakbewegingen, die echter voortdurend
in kracht afnemen; tot braken komt het niet meer. Ongeveer een half uur na de
injectie is er uiterlijk aan het dier niets afwijkends meer waar te nemen.

2. 2g-i-\'36. Zwartbont rund, 4 jaar, van B. v. n. L. te S. Het vreemde voorwerp
zit sinds 2 uur halverwege het halsgedeelte van den ocsophagus. Het dier is vrij stórk
tympanitisch. Als een poging om het voorwerp met de sonde naar de maag door te
drukken mislukt, krijgt het dier 50 mg veratrine. De reactie is minder heftig dan bij het
vorige rund. Toch maakt het flinke braakbewegingen. Ongeveer 10 min. na de inspuiting
wordt een bietenkop uitgebraakt. Het dier maakt nog enkele braakbewegingen, waarbij
echter geen voedsel meer uit den mond treedt.

3. 5-7-\'36. 5-jarig zwartbont rund van H.H. te F. Een uur geleden heeft het cier
de voedselopname gestaakt. Het vreemde voorwerp zit onbewegelijk vast in het cramale
deel van den oesophagus direct achter de pharynx. Het dier is matig tympanitisch.

Wanneer het niet gelukt het voorwerp met beide duimen oraalwaarts te drukken,
wordt 50 mg veratrine ingespoten. Het dier reageert op geen enkele wijze. Is de dosis
te klein geweest? Na een vergeefsche poging met de slokdarmsonde (het instrument
van Brons bezat ik destijds nog niet) besluit ik ongeveer een halfuur na de eerste injectie
het dier nogmaals 50 mg in te spuiten. Het reageert nu onmiddellijk heftig en enlele
seconden na de inspuiting wordt een zeer dikke aardappel uitgebraakt. Gedureide
het eerste uur na de injectie heeft het dier nog verschillende malen gebraakt, waa-bij
telkens een flinke hoeveelheid voedsel tevoorschijn werd gebracht. Daarna nog enlele
flauwe braakbewegingen.

4. i 7-12-\'34. 6-Jarig zwartbont rund van R. B. te S. Vier uur geleden is devoediel-
opname gestaakt. Voor den borstingang zit een vreemd voorwerp, waarschijnlijk -en
kantig stuk biet. Het dier is niet tympanitisch. Met de slokdarmsonde, die zich bij dit
zeer lastige rund moeilijk laat inbrengen, gaat het niet. Op de injectie van 50 mg veratiine
volgen direct flinke braakbewegingen, maar tot uitbraken van het vreemde voorwerp
komt het niet. Ongeveer 25 min. later, wanneer nog slechts nu en dan een braakbeweging
wordt opgemerkt, wordt nogmaals de sonde ingebracht. Het dier laat dit nu rustig toe.De
slokdarmwand blijkt verslapt te zijn en een zeer geringe druk is voldoende om het
voorwerp naar de maag door te duwen. Braakbewegingen worden niet meer waar-
genomen.

5. 24"4-\'4i. 7-Jarig zwartbont rund van J. H. te K. Het dier is drie uur geleien
opgehouden met eten en is matig tympanitisch. Halverwege het halsgedeelte zit een dkke
aardappel, die zich met de sonde niet naar de maag laat doorduwen. Het dier kiijgt

40 mg veratrine, waarop het met flinke braakbewegingen reageert. Ongeveer een kwartier
na de injectie hooren we, dat de aardappel wordt fijngekatiwd, en doorgeslikt. Er volgen
nog eenige zwakke braakbewegingen.

¹3-5- 44"J^ar\'g zwartbont rund van Gebr. S. te S. De laatste 8 uur weigert het
dier alle voedsel. In het craniale deel van den oesophagus direct achter de pliarynx
zit een groot plat voorwerp. Het dier is niet tympanitisch. Het krijgt 40 mg veratrine
en reageert hierop direct met flinke braakbewegingen. 3 Minuten na de inspuiting
wordt een v ierkant stuk biet, dat 14 cm lang, 7 cm breed en ai cm dik is, uitgebraakt.
Het dier braakt nog eenmaal. Daarna volgen met steeds langer wordende tusschen-
poozen nog eenige zwakke braakbewegingen.

7. i6-I2-\'39. ¹ J-.J^ar\'g zwartbont rund van H. N. te S. De voedselopname is 3 uur
geleden gestaakt. Het vreemde voorwerp zit in den oesophagus, direct achter de plia-
rynx. Het dier is slechts weinig tympanitisch, maar wel zeer benauwd. Het ligt plat in
den stal, kreunt en is niet tot opstaan te bewegen. Het dier wordt op den gang getrokken.
Doordat ik toevalligerwijze alleen veratrine bij me heb, spuit ik hiervan direct 40 mg in.
De reactie, die hierop volgt, is veel te heftig. Het dier begint onmiddellijk na de inspui-
ting te brullen, perst op urine en faeces, krijgt krampachtige contracties van de muscula-
tuur, vooral van voor- en achterhand. De heftige braakbewegingen, die volgen, blijven
echter zonder resultaat. Na ongeveer 10 min. besluit ik een sonde te gaan halen. Als ik
een halfuur later terugkom, blijkt dat ongeveer 10 min. na mijn vertrek een ingekuilde
bietenkop is uitgebraakt. Het dier is daarna direct rustig geworden en is weer gaan staan.

8. 17-3-\'39- 11 Maanden oude zwartbonte pink van J. R. te S. Vier uur geleden is
de voedselopname gestaakt. Het dier is flink tympanitisch. Het vreemde voorwerp laat
zich met de sonde tot den borstingang doordrukken. Als ik de sonde uitneem, zit hieraan
bloederig slijm. Het dier krijgt nu 25 mg veratrine. De reactie hierop is, zooals ze zijn
moet; het dier blijft rustig, kromt de rug iets en krijgt flinke braakbewegingen. Ongeveer
3 min. na de inspuiting wordt een ingekuilde bietenkop uitgebraakt. Daarna alleen nog
voor en 11a een zwakke braakbeweging.

9. i7-4-\'4i. 11 Maanden oude zwartbonte pink van H. M. te H. Het dier hcefl 10
dagen geleden een vreemd voorwerp in den oesophagus gehad. Hij mijn komst was het
dier genezen. Thans heeft de eigenaar het wat langer aangezien. Het voorwerp zit reeds
7 uur in het halsgedeelte van den slokdarm. Het dier is niet erg tympanitisch. \'l egen het
inbrengen van de sonde verzet het zich heftig. Wanneer het eindelijk gelukt is de sonde
in te brengen, blijkt het voorwerp muurvast te zitten. Het krijgt nu 25 mg veratrine,
waarop het wel Hink reageert, maar het vreemde voorwerp wordt niet uitgebraakt. Na
± 20 min. wordt de sonde nogmaals ingebracht. Het dier laat dit nu rustig toe; de slok-
darmwand voelt slap aan en een geringe druk is voldoende om het voorwerp maagwaarts
te duwen. Onmiddellijk daarna is aan het dier niets afwijkends meer waar te nemen.

10. 12"7"\'35. 5 maanden oud kalf van J. v. d. L. te L. heeft ^ fiuurgcleden
jn de weide een ouden aardappel weten te bemachtigen, die in het halsgedeelte van den
oesophagus is blijven steken. Het dier is niet tympanitisch. De aardappel kan met de
sonde tot den borstingang worden gebracht. Het dier krijgt 25 mg veratrine, waarop
een zeer heftige reactie volgt. Het begint onmiddellijk te kreunen en loeien, valt om,
krijgt krampen vooral van de musculatuur van voor- en achterhand en zeer sterke
braakbewegingen. De aardappel wordt niet uitgebraakt. Ook met de sonde gelukt het
niet. Ik heb dit dier met tusschenpoozen van een halfuur 4 X 25 mg veratrine ingespoten.
De aardappel bleef waar ze was. Ook na de 4e injectie gelukt het niet deze maagwaarts
te duwen. Toen ik den volgenden morgen terugkwam, was de aardappel verdwenen
en het dier hersteld.

11. 24"3-\'40. Een 4 maanden oud kalf van F. L. te li. heeft 4 uur geleden alle voedsel
geweigerd. Met de sonde is een vreemd voorwerp (waarschijnlijk een ingekuilde bieten-
kop) tot den borstingang door te duwen. Het dier is vrij sterk tympanitisch. Het krijgt
20 mg veratrine. De reactie is evenals bij No. 10 te heftig, hetgeen bewijst, dat ook deze
dosis te groot is. Ongeveer 20 min. later wordt de sonde ingebracht en een geringe druk
is voldoende om het voorwerp in de maag te duwen. Het dier maakt daarna nog enkele
braakbewegingen.

12. 12-5- 4¹- Een 3 maanden oud kalf van H. S. te H. heeft de laatste 36 uur alle
voedsel geweigerd. Het dier is iets tympaniliseh. Een handbreed beneden de pharymx
zit een vreemd voorwerp in den slokdarm. Het krijgt 10 mg veratrine. Dit is blijkbaar
de goede dosis ; de reactie is zeer mild. Het dier blijft rustig staan, kromt de rug iets, loost
een beetje urine en vertoont flinke braakbewegingen. Enkele minuten na de injecltie
komt een ingekuilde bietenkop te voorschijn. Nog een enkele zwakke braakbeweging en.
reeds een kwartier na de inspuiting is aan het dier uiterlijk niets afwijkends meer waar
te nemen.

Uit het bovenstaande blijkt, dat de dosis, die Keyser opgeeft, aan den
hoogen kant is. Voor onze zwartbonte runderen kan worden volstaan met
50 mg. Waarschijnlijk is zelfs 40 mg voldoende (geval 6).

Voor jonge dieren heb ik meer moeite gehad met het vinden van de
goede dosis. In verschillende gevallen werd teveel ingespoten. De dieren
vertoonden dan in optima forma het beeld van de veratrine vergiftiging,
zooals we dat in de verschillende handboeken beschreven vinden. De
moeilijkheid is, de dosis zoo te kiezen, dat de dieren geen krampen krijgen,
rustig blijven staan, de rug iets gekromd, op urine en faeces
persen en flinke braakbewegingen maken. Dit zal niet altijd gelukken,
omdat de reactie op veratrine bij het rund individueel iets verschillend is.

De dosis voor dieren van 3—4 maanden is 10 mg. Voor dieren tot
een jaar klimt men dan tot 25 mg. Voor dieren tusschen een en twee
jaar is misschien 30 mg voldoende. De te heftige reactie, die bij het rund
van 11 jaar op de inspuiting van 40 mg volgde, mag niet alleen aan de
te hooge doseering toegeschreven worden, maar moet voor een belangrijk
deel op rekening gezet worden van het feit, dat het hier een zeer nerveus
rund betrof en dat het vreemde voorwerp een sterken druk op de omgeving
uitoefende. Ook voor de injectie was dit dier zeer benauwd.

In het algemeen zal men verstandig doen de dosis aan den lagen kant
te nemen. Blijft het resultaat uit, dan kan men, zooals uit de voorbeelden
3 en 10 blijkt, een half uur later reeds een tweede dosis inspuiten.

Het rund blijkt een groote dosis veratrine intraveneus goed te verdragen.
Het onder 10 genoemde kalf ondervond van 4 X 25 mg, in 2 uur tijd
geïnjicieerd, geen nadeeligc gevolgen. Keyser vermeldt dat hij 45 runderen,
zonder dat zich daarbij een sterfgeval voordeed, met goed gevolg heeft
behandeld.

Ik heb me voorloopig bepaald tot de behandeling van niet-drachtige
runderen. Keyser heeft ook drachtige, zelfs hoogdrachtige dieren met
goed succes geïnjicieerd. Hij ging bij deze dieren nooit boven 50 mg.
Gelukte het hiermee niet, dan gaf hij eenige uren later een tweede, iets
hoogere dosis.

Ik meen tot de conclusie te mogen komen, dat wanneer het niet gelukt
het vreemde voorwerp met de slokdarmsonde of de lus van Brons te
verwijderen, men, alvorens tot de expectatieve therapie te besluiten, een
injectie van veratrine moet probeeren. Dikwijls wordt het vreemde voor-
werp korteren of längeren tijd na de injectie uitgebraakt. Gebeurt dit niet,
dan zal blijken, dat het in de meeste gevallen na de injectie wel mogelijk
is, het vreemde voorwerp door zachten druk met de sonde maagwaarts
te duwen.

Beschreven worden de resultaten, verkregen met een intraveneuze
injectie van een oplossing van veratrine in alcohol (100 mg veratrine op

io cc alcohol) bij eenige runderen, pinken en kalveren met obstructio
oesophagi, waarbij de verwijdering van het vreemde voorwerp met de
slokdarmsonde of de lus van Brons niet mogelijk bleek. De dosis voor
volwassen dieren bedraagt 40—50 mg ; dieren van 3—4 maanden ^
10 mg ; tot i jaar 25 mg ; van 1—2 jaar 25—50 mg. Dikwijls wordt het
vreemde voorwerp eenige seconden tot een kwartier na de injectie uit-
gebraakt. Gebeurt dit niet, dan blijkt, dat het in de meeste gevallen na de
injectie wel mogelijk is, het vreemde voorwerp door zachten druk met de
slokdarmsonde maagwaarts te duwen.

Verf. beschreibt die Resultate, die mit intravenöser Injektion einer Lösung von
Veratrin in Alkohol (100 mg Veratrin auf 10 ccm Alkohol) bei einigen Rindern, Färsen
und Kälbern mit Obstructio oesophagi erhalten wurden, bei denen sich eine Entfernung
des Fremdkörpers mit der Schlundsonde oder Schlinge von Brons als nicht möglich
erwiesen hatte.

Die Dosis beträgt für erwachsene Tiere 40—50 mg, für 3—4 Monate alte Tiere etwa
10 mg, bis zu einem Jahr 25 mg und für 1—2 Jahre alte Tiere 25—40 mg. Häufig wird
der Fremdkörper einige Sekunden bis 1/4 Std. nach der Injektion erbrochen.

Erfolgt dies nicht, dann ist es in den meisten Fällen nach der Injektion wohl möglich
den Fremdkörper durch einen leichten Druck mit der Schlundsonde zum Magen zu
drücken.

In a few cows, heifers and calves with obstruction of the oesophagus in which removal
of the corpus alienum by means of the oesophagial sound or loop of Brons was impossible,
the author administered an intravenous injection of a solution of veratrin in alcohol
(100 mg veratrin on 10 cc of alcohol).

The dose to adult animals amounts to 40—50 mg ; animals of 3—4 months about
10 mg, till i year 25 mg ; from 1—2 years 25—40 mg.

Often the corpus alienum is brought up in some seconds to a quarter of an hour after
injection. If not it appears that in most cases the object can be pushed in the direction
of the stomach by soft pressure with the oesophagial sound.

Description des résultats obtenus après injection intraveineuse d\'une solution alcoolique
de vératrine (100 mg de vératrine dans 10 cc d\'alcool) chez des bovidés, des génisses
et des veaux souffrant d\'une obstruction de l\'oesophage, dans laquelle l\'enlèvement du
corps étranger au moyen de la sonde oesophagienne ou de la ganse de Brons s\'est montré
inopérant.

10 mg, jusqu\'à 1 an 25 mg, de 1 à 2 ans 25—40 mg. Très souvent le corps étranger
est vomi quelques secondes à un quart d\'heure après l\'injection. Si tel n\'est pas le cas,

11 devient la plupart du temps possible de diriger après l\'injection le corps étranger par
une pression douce de la sonde vers l\'estomac.

In verband met de heerschende voedselschaarschte komt het meer en meer voor,
dat particulieren hun honden niet meer behoorlijk kunnen voeden en naar den dierenarts
gaan met het verzoek het dier maar liever af te maken, dan dat het zou moeten ver-
hongeren. Menige dierenarts zal den wensch van dergelijke particulieren redelijk achten
en den hond pijnloos afmaken.

Er zij echter op gewezen, dat in ons land is opgericht een organisatie, die zich bezig
houdt met het distribueeren van honden. Deze organisatie stelt zich ten doel goede
adressen te verzamelen van hen die, b.v. doordat zij op het platteland wonen, over
voldoende voedsel beschikken om een hond behoorlijk in leven te houden en adressen
van lieden, die hun hond niet meer kunnen voeden en er dus afstand van zouden willen
doen. Beide categorieën kunnen zich opgeven, onder vermelding van den hond waar het
om gaat (erbij vermeldend : soort, leeftijd, geslacht, kleur, verdere eigenschappen) aan
den Heer P. M. C. Toepoel, „Panta Rei", Laren N.H., doch ook bij ondergeteekende.
De binnengekomen adressen worden dan tegen elkaar uitgewisseld, zoodat gegadigden
en eigenaars van honden met elkaar in contact kunnen treden, om over de uitbesteding
of overdracht van den betreffenden hond nader te onderhandelen.

Om misbruik van de heerschende omstandigheden zooveel mogelijk te voorkomen,
is zelfs onder auspiciën van Mr. M. Geerlings te Amsterdam een z.g. „uitbestedings-
contract" gemaakt, waarin wordt overeengekomen, dat de oorspronkelijke eigenaar
rechten op zijn hond blijft behouden, wanneer de nieuwe eigenaar in het onderhoud
tekort zou schieten. In dat geval kan een scheidsrechter benoemd worden, die de zaak be-
slecht. De gezegelde, rechtsgeldige formulieren zijn voor een klein bedrag bij onder-
geteekende te verkrijgen.

De hond kan tijdelijk of ook levenslang worden uitbesteed. Dit laatste wil zeggen, dat
de nieuwe eigenaar den hond voor goed mag houden. Hij blijft dan echter gebonden
ten aanzien van de belofte den hond niet zonder medeweten van den oorspronkelijken
eigenaar aan derden weg te geven of te verkoopen, het dier niet als kettinghond of trek-
hond te doen gebruiken en het goed te verzorgen.

Via de hondendistributie is reeds menige hond, die anders afgemaakt zou moeten
worden, in een goed milieu terecht gekomen.

De bedoeling van dit stukje is er alle dierenartsen op te wijzen, dat het niet noodig is.
op verzoek van den eigenaar een hond zonder meer af te maken, wanneer uitsluitend
voedselgebrek de oorzaak van dit verzoek is. Betreft hel een ouden of zieken hond, dan is
afmaken in de meeste gevallen geraden. Het afmaken van gezonde dieren, vooral gezonde
rashonden, lijkt mij echter voorbarig en zinloos.

Den dierenartsen wordt verzocht de eigenaars, die met het verzoek tot hen komen
hun hond te willen dooden, onderstaand adres op te geven, opdat het dier nog een „fair
chancc" krijgt. Het aantal adressen, waar nog een hond geplaatst kan worden, is momen-
teel 50 maal zoo groot als het aantal aanbiedingen. Dit doet vermoeden, dat er veel
hondenbezitters zijn, die van de hondendistributie niets af weten. Dit distributiewerk
geschiedt gratis en belangeloos. Men sluite echter steeds postzegels voor antwoord in.

Moller-Sorensen •) behandelt in het kort het systematisch kreupelheidsonderzoek
bij het paard met inbegrip van de intrasynoviale (Forsell) en perineurale diagnostische
injecties van anaesthetica. Ut

Casparius ¹) is een groot tegenstander van operatief ingrijpen bij schoftfistels. Datr
verstoort de natuurlijke hyperaemie, die bij elke ontsteking en dus ook daar, aanwezig is.

zegt hij. Hij wil die hyperaemie juist sterker opwekken. Daartoe wendt hij verschillende
methoden aan. Allereerst de reeds vroeger hier beschreven myectomie van de musc.
levator labii superior. Hierdoor worden niet te ernstige drukkingen gunstig beïnvloed
en tot genezing gebracht. Ernstige echter niet. Zoo is het ook met scherpe zalven. Vaak
heeft hij met goed gevolg de werking van scherpe smeersels ondersteund met het cutaan
branden van strepen. Maar sommige gevallen met fistels en necrose van de doorn-
vormige uitsteeksels der wervels en aan den nekband, kon hij ook op die wijze niet
tot herstri brengen. Dan gebruikte hij de zuigklok. Deze werd op de fistels aangebracht,
leeggepompt en bleef dan 5 minuten zitten. Daarna werd hij afgenomen en na eenige
minuten weer opgezet. Hij zoog de fistel-kanalen zoolang leeg, totdat er zich geen
etter en necrotisch weefsel meer ontlastte, maar er bloed in de klok gezogen werd.
Meestal was dit na ca 30 minuten bereikt. Deze behandeling werd dagelijks herhaald,
net zoolang tot geen pus meer werd geproduceerd. Daarna sloten de fistel-kanalen
zich vrij spoedig. Zoo werd ook gedaan met abscessen. Hij beperkte zijn operatief
ingrijpen tot het verwijden van fistels en het openen van abscessen.

Na de successen, bereikt met de zg. koortstherapie, rees als vanzelf de vraag of ook
het omgekeerde nl. temperatuursverlaging niet therapeutisch toegepast kan worden.
Enkele Amerikanen onderzochten dit en berichtten eenigen tijdgeledenovervoortreffclijke
resultaten bij carcinoom; helaas konden controle-onderzoekingen deze opzienbarende
publicaties slechts zeer ten deele of in het geheel niet bevestigen.

Thans komt Allen \') met een nieuwe toepassing der koude. Uitgaande van het feit,
dat overlevende organen in de ijskast langer levensvatbaar blijven dan bij lichaams-
temperatuur, adviseert hij om amputaties, bij patiënten met slechte circulatie (arterio-
sclerose, diabetes) uit te voeren na sterke afkoeling van het door afbinden buiten
circulatie gestelde lidmaat. De voordeelen zijn o.m. dat geen anaesthesie noodig is.
(Het „bevroren" lidmaat is volledig gevoelloos), terwijl ook post-operatieve shock
uitgesloten is (de door de koude gedenerveerde cel met sterk verlaagd metabolisme
is niet tot shockreactie in staat). Door het handhaven der koude na de operatie zou
ook necrose van den wondrand kunnen worden voorkomen (men past als het ware
de celstofwisseling aan aan de beschikbare hoeveelheid 0₂). Ook de drainage is door
verminderde secretie eenvoudig, terwijl infecties bij de lage temperatuur moeilijk tot
stand komen. Echter verlangzaamt de temperatuurverlaging de genezing sterk. In
het dierexperiment kon schr. de juistheid dezer overwegingen bevestigen, ook klinisch
paste hij het principe in enkele „borderline cases" toe. Ruimere, klinische toepassing
zal echter moeten leeren of hier van een verrijking der techniek gesproken kan worden.

In een kort historisch overzicht bespreekt Sprensen ²) de theorieën, met welke men
den aard van het leven heeft trachten te verklaren en in het bijzonder den invloed
dezer theorieën op hetgeen men zich voorstelde omtrent de ontwikkeling der vrucht.
Hij memoreert hoe van de tijden der Grieksche philosophen af de beschouwingen
der mechanisten (Democritos) en die der vitalisten (Aristoteles) tegenover elkaar
hebben gestaan en hoe in den renaissancetijd de mechanistische levensopvatting
(Descartes) grooten invloed op de voorstelling der vruchtontwikkeling had (praefor-
matie-leer; ovisten en animalculisten), met als tegenhanger de epigenetische ont-
wikkelingsleer van Caspar Wolff met zijn „vis essentialis".

De 19e eeuw bracht door intensieve speciaalstudie meer en meer licht in deze materie,
zij het dat de oude tegenstelling tusschen mechanisme en vitalisme niet is verdwenen,

alleen anders wordt geïnterpreteerd dan in de dagen van Descartes. De huidige
mechanistische theorie, de zg. ontwikkelingsmechanica (Wilhelm Roux) tracht door
mechanisch of chemisch ingrijpen de oorzaak der ontwikkeling te vinden en heeft langs
experimenteclen weg reeds groote resultaten bereikt (Hans Spemann e.a.).

Bekend is, dat cellen in het allervroegste ontwikkelingsstadium (blastula) indifferent
of pluripotent zijn en zich tot veel meer kunnen ontwikkelen dan onder normale ver-
houdingen, welke pluripotentie in een later stadium (gastrula) verdwenen is, zoodat
de cel zich dan slechts in een bepaalde richting kan ontwikkelen. Spemann vond, dat
een speciaal gedeelte der gastrula, de zg. oermondlip, door hem genoemd „organisator",
een bijzonder determineerende werking heeft en in staat is om de ontwikkeling van
een organisme of in elk geval den aanleg daartoe te bewerken. Zijn opvatting is, dat
de organisator bepaalde chemische, hoogmoleculaire stoffen bevat en dus de ont-
wikkeling door physisch-chemische krachten wordt geleid. Hiertegenover staan de
vitaüsten van dezen tijd met hun vertegenwoordiger Hans Driesch, wier opvatting is,
dat de ontwikkeling te danken is aan een vitaal principe (entelechie), onafhankelijk
van de wet der causaliteit. Bu.

Onderling verband tusschen de re- en progressieve, functioneele verande-
ringen aan den voet van den eland (Alces alces) vergeleken met die bij andere
tweehoevige dieren \').

In tegenstelling met de Equiden, waar phylogenetisch via de mesaxonie een reductie
tot slechts één teen (III) plaats had, zijn bij de ontwikkeling tot teenganger van de
herkauwers via de paraxonie naast de sterker ontwikkelde III en IV, II en V in geiinger
mate gereduceerd.

Bij Ceividae en Bovidae is slechts I geheel gereduceerd, II en V bij beide families
in verschillende mate.

Bij de Bovidae, die in de steppen leven, worden de bijteenen niet belast en beschermen
zij nog slechts de kootgewrichten van III en IV. Bij den eland is de sterkere ontwikkeling
van II en V niet alleen een gevolg van den tegendruk van den weekeren bodem, maar
ook van de verbreeding van het steunvlak door de passieve zijdelingsche en achter-
waartsche uitspreiding in dien weeken bodem. Daardoor kan het zware dier moerassen
en sneeuwvelden doorloopen zonder weg te zinken. Op ijs glijdt het dier juist hierdoor
gemakkelijk uit en kan het zich door distorsie van het heupgewricht niet meer oprichten
of zakt door hel ijs, waardoor belangrijke verliezen ontstaan.

De beschrijving van beenderen, pezen en banden leent zich niet voor een referaat
en kan slechts in het origineel worden bestudeerd. .Joh. C. Peters.

Het Physiologisch instituut van de Tieraerztlichc Hochschule te Hannover heeft
de beschikking gekregen over een goed geoutilleerde röntgenafdeling, waarbij gebruik
gemaakt is van vele ervaringen in vorige jaren onder moeilijke verhoudingen opgedaan.
Wederom blijkt, hoe geheel anders de moeilijkheden der techniek in dit opzicht liggen
dan bij den mens. Gebruik maken van de gestandaardiseerde inrichtingen is onmogelijk
en schier op ieder onderdeel moet een aanpassende apparatuur worden gevonden.
Asher ¹) beschrijft nu hetgeen tot stand kwam om de physiologische studie o.a. van
maag-darmkanaal, hart en longen bij middelmatig grote dieren, vooral geit en varken
te kunnen verrichten. Het apparaat is afkomstig van Siemens Reiniger A.G. Berlijn;
280 V. draaistroom; luchtgekoelde, geheel geïsoleerde buis; max. belasting 50 mA bij
100 K.V.; apparatuur voor opvangen van secundaire stralen. Een handige kast werd
geconstrueerd tot het immobiliseren van varkens.

1 ) Asher. Röntgeneinrichtungen für mittelgrosze Haustiere. D.T. Wschr. 49. 1941. 5. 60.

Montabaur *) beschrijft de techniek, welke in de chirurgische kliniek van Westhues
te München wordt gevolgd. Het is mogelijk knie- en boeggewricht, verder de thorax,
soms zelfs de maag van het rund röntgenologisch te onderzoeken; de foto kan steeds
met 0.03—0.04 sec. worden genomen. Westhues maakt daarbij gebruik van de
zwevende buis, waardoor kans op ongeval door schrik van het dier sterk verminderd is.
Verder wordt gebruik gemaakt van een doelmatigen richter, waardoor de cassette steeds
loodrecht op den stralenbundel is geplaatst. Den laatsten tijd wordt dit ook langs optischen
weg bereikt. Toegevoegd is een exponeerlijstje voor de meest voorkomende objecten.

NOTULEN van de 90ste Algemeene Vergadering van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, gehouden op Vrijdag 17 en Zaterdag 18 October 1941
in het Jaarbeursgebouw te Utrecht.

In deze moeilijke tijdsomstandigheden uitte het saamhoorigheidsgevoel der dieren-
artsen zich door een verrassend groot bezoek aan onze Algemeene Vergadering, het
gebrek aan benzine, waardoor het bezoek per auto uitgesloten was en het beperkte
spoorverkeer ten spijt. Zoowel de Vrijdagmiddagvergadering, die toch heusch geen
bijzondere punten op de agenda had, als de Zaterdagvergadering werden bezocht door
een grooter aantal collegae, dan in jaren is geteld.

Huishoudelijk gedeelte, gehouden op Vrijdag October 1941, des namiddags 1.30 uur.

De voorzitter, Prof. Dr. H. Schornagel, heette de aanwezigen op deze Algemeene
Vergadering welkom, van welke vergadering het programma ditmaal niet zoo groot is.
Toch zijn er op het oogenblik vele en belangrijke zaken in de Maatschappij aan de
orde, welke aangelegenheden echter nog niet afgehandeld zijn. Het zal den voorzitter
daarom niet mogelijk zijn, daar nu al mededeeling van te doen. Wel is zijn plan daarvan
morgen op de wetenschappelijke vergadering, voorzoover dat mogelijk is, iets te ver-
melden.

Bij punt 2, de ingekomen stukken, deelde de voorzitter mede, dat de afdcelingen op
deze vergadering vertegenwoordigd waren door :

Door de afd. Militaire Paardenartsen was geen afgevaardigde naar deze vergadering
gezonden.

De afgevaardigden brachten dus in totaal uit 230 stemmen. Bovendien waren nog
aanwezig 17 individueel stemmende leden, zoodat in het geheel 247 stemmen konden
worden uitgebracht.

Prof. Dr. H. C. L. E. Berger, Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst, had
bericht dat hij Zaterdag de vergadering hoopte bij te wonen ; van Dr. W. Pschorr,
Oberregierungsrat, en Dr. Demmel, Regierungs-Veterinarrat, was hetzelfde bericht
ingekomen.

De Voorzitter van het Bestuur van de Faculteit der Veeartsenijkunde, Prof. Dr.
A. Klarenbeek, en de Secretaris Prof. Dr. J. A. Beijers, hadden medegedeeld dat zij
de vergadering zouden bijwonen.

De eereleden van de Mij. hadden allen bericht dat zij deze vergadering, sommigen
alleen des Zaterdags, zouden bijwonen.

Van den Centralen Raad was bericht ingekomen, dat de Raad vertegenwoordigd
zou worden door den voorzitter, den heer C. Tenhaeff.

Tevens deelde de voorzitter hierbij mede, dat uit het schrijven van Dr. Pschorr
definitief bekend geworden was, dat de film, die in den middag van de wetenschappelijke
vergadering zal worden vertoond, was de film over de bestrijding van het mond- en
klauwzeer. Aangezien dit niet vroeger bekend was geweest, is daarover door middel
van het Tijdschrift geen nadere mededeeling gedaan.

Bij punt 3 volgde de mededeeling dat de afgevaardigden van de afdeelingen Utrecht
en Limburg in het Algemeen Bestuur, de heeren Prof. Dr. G. M. van der Plank en
L. M. J. Flamand, door hun afdeelingen herkozen waren, terwijl in de afd. F\'riesland in
plaats van den heer S. Kincma Hzn., die niet herkiesbaar was, gekozen was de heer
P. Sjollema te Leeuwarden.

In de dezen morgen gehouden vergadering van het Algemeen Bestuur was het lid
van de Redactie van het Tijdschrift, de heer A. van Heusden, herkozen, door wien
deze benoeming was aangenomen.

Bij punt 4, verkiezing van een lid van de notulencommissie, stelde de voorzitter voor
hiervoor te verzoeken den heer j. H. ten Thije, die zich, nadat dit voorstel bij acclamatie
door de vergadering aangenomen was, daarvoor wederom beschikbaar stelde.

Alvorens tot de verkiezingen over te gaan, verzocht de voorzitter aan de leden van
het Hoofdbestuur Dr. C. Brands en H. Venema het stembureau te willen vormen.

Bij punt 5, verkiezing van een onder-voorzitter der Mij. wegens periodieke aftreding
van Dr. C. Brands (niet herkiesbaar), deelde de afgevaardigde van de afd. Zuid-Holland
mede, dat die afdeeling, die oorspronkelijk daarvoor als candidaat gesteld had den heer
D. Hendrikse, ook mee kon gaan met de verkiezing van den heer H. Venema, die door
enkele andere afdeelingen candidaat gesteld was. Zij stelde den heer Hendrikse dan
als candidaat in de na de verkiezing van den heer Venema open komende plaats in
het H.B.

Bij de stemming werden uitgebracht 241 stemmen, waarvan 177 op Venema, 36 op
Hendrikse, 27 op Burggraaf en 1 op de Monyé, zoodat de heer H. Venema met
groote meerderheid gekozen was.

Op een daarop door den voorzitter gestelde vraag verklaarde de heer Venema deze
benoeming gaarne te aanvaarden.

Door deze verkiezing van den heer Venema ontstond er een vacature in het H.B.,
in welke vacature reglementair direct moet worden voorzien. Bij de daartoe gehouden
stemming werden uitgebracht 246 stemmen, waarvan 216 op Hendrikse, 23 op Burg-
graaf, 1 op ten Thije, i op Dingemans, i op E. Reichman en 4 blanco, zoodat de
heer D. Hendrikse met overgroote meerderheid als lid van het H.B. gekozen was.

De voorzitter wees er op, dat er nu een verandering optreedt in het H.B. Dr. Brands
gaat dit verlaten, Venema is onder-voorzitter geworden, terwijl Hendrikse als nieuw
lid in het H.B. optreedt.

Tot beide collegae sprak de voorzitter woorden van welkom in hun nieuwe functie.
Het speet Prof. Schornagel zeer dat Dr. Brands het H.B. moest gaan verlaten. Dc
voorzitter had vele jaren met Dr. Brands samengewerkt, vooral in den tijd toen het
Dagelijksch Bestuur nog bestond. Hij had toen veel contact gehad met Dr. Brands.
De voorzitter had de medewerking van Dr. Brands steeds op hoogen prijs gesteld,
zoowel vanwege zijn helder oordeel, alsook vanwege de groote liefde, die Dr. Brands
steeds toonde voor de Mij. Hij bedankte dan ook Dr. Brands ten zeerste voor het vele, dat
hij in het belang van de Mij. gedaan had.

Dr. Brands herinnerde er aan, dat hij 5 jaar deel uitgemaakt heeft eerst van het
Dag. Bestuur, daarna van het H.B. van de Mij., terwijl hij reeds eerder bij het toetreden
van de afd. Militaire Paardenartsen tot de Mij. afgevaardigde werd in het toen be-
staande H.B. Bij zijn aftreden wilde hij een oogenblik stilstaan, vooral omdat dit aftreden
geschiedt in deze moeilijke tijden. Het heeft hem altijd bijzonder verheugd dat het
hem eindelijk gelukt was de afd. Mil. Paardenartsen weder te doen terugkeeren tot
dc Mij. Dr. Brands staat op het standpunt dat alle dierenartsen, onverschillig welke
positie zij bekleeden, thuishooren in onze organisatie. Zij hebben allen aan dezelfde
inrichting het onderwijs genoten, wat op allen hetzelfde stempel gedrukt heeft en waar-
door een band gemaakt is voor het geheele verdere leven ; die band moet er altijd zijn
en blijven, vooral in deze tijden, nu er strijd gevoerd moet worden en wij elkaar zoo
noodig hebben. Het saamhoorigheidsgevoel moet door de leden worden aangevoeld ;
alleen dan is het mogelijk een beroep te doen op het gemeenschapsgevoel.

Het speet hem, te hebben ondervonden dat zijn gevoelens niet altijd werden gedeeld
en dat zijn bedoelingen wel eens verkeerd zijn uitgelegd. Hij heeft vaak gemerkt dat
daardoor verkeerde meeningen omtrent hem uitgesproken waren ; hiertegen moet hij
op deze plaats nog eens opkomen.

Dr. Brands richtte daarna een woord tot zijn opvolger, een woord van bijzonderen
dank tot den voorzitter en den secretaris en dankte hen voor het vertrouwen dat zij
steeds in hem gesteld hadden. Al werd hij nu rustend burger van de Mij., men kan er
van verzekerd zijn dat hij zal blijven een enthousiast lid van de Mij., dat steeds op de
bres zal blijven staan om, waar noodig, voor de belangen van de Mij. te blijven op-
treden. (Applaus)

Bij punt 6, verkiezing van een lid van den C.R. wegens periodieke aftreding van
den heer W. ten Hoopen, die niet herkiesbaar is, worden bij de eerste vrije stemming uitge-
bracht 244 stemmen. Hiervan kregen Rutoers 121, den Hartoc. 63, Dr. Roodzan i 36
en Weli.ensif.k 22 stemmen, terwijl 2 stemmen blanco waren. Een volstrekte meerderheid
(er ontbrak 1 stem aan) was dus niet verkregen.

Bij de tweede vrije stemming werden uitgebracht 240 stemmen ; hiervan verkregen
Rutoers 182 en den Hartog 58 stemmen, zoodat de heer E. Riitgers te Friezenveen
gekozen was.

De voorzitter wees er op, dat de heer Rutgers geen onbekende was voor den C.R.
Reeds eenige jaren is hij als plaatsvervangend lid daarin werkzaam geweest, zoodat
de voorzitter van meening was, dat de C.R. voor het verlies van den heer ten Hoopen
een goed lid teruggekregen heeft.

Het aftreden van den heer ten Hoopen is zeker een verlies voor den C.R. Ten Hoopen
is van dc oprichting af verbonden geweest aan den C.R., eerst als plv. lid, later als
lid. Gedurende 10 jaar heeft hij cr zijn krachten aan gegeven en heeft daardoor belang-
rijke diensten aan de Mij. bewezen. Namens de Mij. zegde de voorzitter den heer
ten Hoopen dank voor de vele werkzaamheden, die hij in het belang van de Mij.
verricht heeft. (Applaus).

Bij punt 7, verkiezing van een plv. lid van den C.R. wegens periodieke aftreding van
den heer P. van Kempen, die niet herkiesbaar is, waren in het programma geen can-
didaten genoemd. Later was door de afd. Limburg daarvoor candidaat gesteld de heer
,(. H. Hamers te Kerkrade. Door de afgevaardigden van enkele afdeelingen werden als
candidaat genoemd : door Noord-Brabant de heer M. den Hartog, door Zuid-Holland
Dr. P. Roodzant, door Noord-Holland de heer C. Sieswerda.

den Hartoc. 106, Hamers 91, Roodzant 36, L. van Bergen 7, Wellensiek i en ten
Thije i, terwijl 4 stemmen blanco waren. Er was dus geen meerderheid verkregen.

Bij de tweede vrije stemming werden uitgebracht 247 stemmen ; hiervan verkregen
den Hartog 140, Hamers 73, Wellensiek 22, van Bergen 5 en Roodzant i stem,
terwijl 5 stemmen blanco waren. De heer M. den Hartog was dus gekozen.

Daarna had plaats de verkiezing van een plv. lid van den C.R. ter vervulling van
de vacature, die ontstaat door de verkiezing van den heer Rutgers tot lid van dien
Raad. Als candidaten voor die vacature werden door de afdeelingsafgevaardigden naar
voren gebracht : door Zuid-Holland Dr. P. Roodzant, door Utrecht de heer A. M.
Wellensiek, door Groningen—Drenthe de heer L. van Bergen, door Limburg de heer
J. H. Hamers en door Noord-Holland de heer C. Sieswerda.

Bij de eerste stemming werden uitgebracht 245 stemmen ; hiervan verkregen Hamers
89, van Bergen 46. Dr. Roodzant 41, Wellensiek 25, Sieswerda 23, ten Thijf. 14,
Kinoma 3, den Hartoc i en Voorthuysen i, terwijl 2 stemmen blanco waren.

Alvorens tot een tweede vrije stemming werd overgegaan, werden nog enkele aanbe-
velingen van gestelde candidaten uitgesproken. De afgevaardigde van de afd. Groningen—
Drenthe wees er op, dat nu de heer ten Hoopen moest aftreden als lid van den G.R.,
het Noorden daardoor niet meer vertegenwoordigd was in den C.R. Hij wilde daarom
de candidatuur van den heer van Bergen aanbevelen. De afgevaardigden van de
afdeelingen Friesland en Utrecht steunden deze aanbeveling.

De afgevaardigde van de afd. Limburg wees er op, dat, nu de heer van Kempen
moest aftreden als plv. lid, ook de afd. Limburg niet meer in den C.R. vertegenwoordigd
was, zoodat hij de candidatuur van den heer Hamers ten zeerste aanbeval.

De afgevaardigde van de afd. Zeeland vroeg daarop wat voor een candidaat het
meest geldt: zijn persoonlijkheid of de plaats waar hij vandaan komt.

De heer Kranenburg wilde wijzen op het wenschelijke, een jong collega op te nemen
in den C.R. Reeds het vorig jaar had hij dat gedaan. Bovendien was door de afd. Zuid-
Holland tijdig een schrijven dienaangaande aan de andere afdeelingen gezonden. Het
speet hem, dat dat schrijven tot nu toe zoo weinig resultaat opgeleverd heeft.

Er zijn vele jonge leden in onze Maatschappij, die in moeilijke omstandigheden
verkeeren. Deze moeilijkheden worden door de oudere leden niet zoo gevoeld, zoodat
vaak handelingen van de jonge leden als oncollegiaal bestempeld worden, terwijl hel
toch begrijpelijk is, dat de jonge dierenartsen een andere opvatting hebben. Dit kan
moeilijkheden veroorzaken, die tenslotte bij den C.R. terechtkomen. In het algemeen
zitten in den C.R. oudere leden ; zonder iets ten nadeele van hen te willen of te kunnen
zeggen, leek het hem — en velen met hem aangewezen dat bij een vacature in den
Raad de openvallende plaats bezet werd door een jongen collega, die geheel op de
hoogte is van de nooden onder de jongeren, en de omstandigheden waaronder de jongere
leden moeten werken beter kunnen begrijpen. Als zoodanig wilde hij dan ook aanwijzen
Dr. Roodzant.

Bij de tweede vrije stemming werden uitgebracht 229 stemmen. Hiervan verkregen
Hamers 89, van Bergen 74, Dr. Roodzant 41, Sieswerda 22, den Hartog i, Wellen-
siek 1 en Voorthuysen i stem. Daar ook deze stemming geen meerderheid gaf, moest
er een herstemming plaats hebben tusschen Hamers en van Bergen. Hierbij werden
uitgebracht 246 stemmen, waarvan Hamers kreeg 121 en van Bergen iii stemmen,
terwijl 14 stemmen blanco waren, zoodat de heer J. H. Hamers gekozen was in de
vacature, die ontstaan was door benoeming van den heer Rutgers tot lid van den C.R.

Punt 8, het voorstel van het A.B. tot opnieuw vaststellen voor den tijd van 5 jaar van
het reeds bestaande bindend besluit voor de ziekenfondsen had een vlot verloop.

Alvorens het voorstel te doen, had het A.B. daarover de meening ingewonnen van
de afdeelingen en van den C.R. Geen van allen had bezwaar tegen het opnieuw vast-
stellen van het bindend besluit. Voor kennisname van dal besluit wordt verwezen naar
het programma van deze vergadering, opgenomen in het Tijdschrift van 1 Aug. blz. 737.

Door geen der afgevaardigden en door geen der overige aanwezige leden werd tegen
dat voorstel bezwaar gemaakt, waarna het met algemeene stemmen (247) werd aan-
genomen. Deze aanneming zal nu nog gevolgd moeten worden door een referendum.

In verband met punt g, voorstel van een daartoe door het H.B. aangewezen commissie,
bestaande uil de heeren Prof. Schornagel, Prof. Krediet en Dr. Overbeek, tot wijzi-
ging van enkele artikelen van het Huish. Reglement, was door de afd. Friesland bezwaar
gemaakt tegen de wijziging van de eerste alinea van art. 33. De afdeeling ging arcoord
met de benoeming van den secretaris door het A.B., doch wilde hierbij de beperking
maken, dat het salaris door de Alg. Vergadering moet worden vastgesteld. De afdeeling
achtte het ongewenscht, dat de Alg. Vergadering bij de behandeling van de begrooting
op het punt van de salarieering van den secretaris haar veto zou kunnen uitspreken.
Voor de rechtszekerheid van een nieuw benoemden functionnaris is deze regeling
noodzakelijk.

Verder achtte de afdeeling het gewenscht, dat de wijze van benoeming door de
Alg. Vergadering wordt goedgekeurd. Hierin dient te worden omschreven het oproepen
van sollicitanten bij advertentie in ons Tijdschrift, bv. minstens 14 dagen vóór die
benoeming plaats heeft, het eventueel bekendmaken van een voordracht, enz. Zooals
het nu voorgesteld was, zou het mogelijk kunnen zijn dat een secretaris reeds benoemd
was zonder dat één van de leden van de Mij. daarvan iets afwist. De afdeeling zou
daarom de laatste zin van de gewijzigde eerste alinea van art. 33 als volgt willen laten
luiden : „Instructies en nadere voorschriften, de taak van het secretariaat en de centrale
regeling daarvan worden door het A.B. ter goedkeuring aan de Alg. Vergadering
aangeboden."

De voorzitter deelde mede, dat het A.B. eerst in de hedenmorgen gehouden vergadering
het bezwaar van de afd. Friesland in behandeling had kunnen nemen, zoodat het A.B.
tevoren geen prae-advies heeft kunnen uitbrengen. Het besluit van het A.B. is echter,
dat het niet accoord kan gaan met het voorstel van de afd. Friesland en dus de Alg.
Vergadering voorstelt het niet aan te nemen.

De afd. Friesland maakt bezwaar tegen het vaststellen van het salaris door het A.B.
Het is echter onmogelijk, tevoren dat salaris vast te stellen. Bij die vaststelling zal het
toch verschil uitmaken of men met iemand te doen krijgt, die b.v. reeds gepensionneerd
is en daarnaast het secretariaat waarneemt of dat men met iemand te doen krijgt voor
wien dat secretariaat een bron van bestaan wordt. Bij het vaststellen van dat salaris
moet ook rekening gehouden worden met den finantieelen toestand van de Mij. Zou
men een volledig ambtenaar nemen, dan moet dat salaris zeker een ƒ 6000.— worden,
wat met de daarbij nog komende onkosten voor pensioen e.d. hoogere onkosten mede-
brengt buiten de nu bestaande van ƒ3000.— tot ƒ4000.—. In dat geval zou daardoor
een behoorlijke contributieverhooging noodig zijn. Zou men overgaan tot benoeming
van een jongen man tot secretaris, dan zou men kunnen volstaan met voor dezen een
aanvangssalaris vast te stellen met later volgende verhoogingen.

Het salaris kan dus onmogelijk tevoren vastgesteld worden en zal ervan afhangen
wie zich voor het secretariaat aanmeldt. Zou men dan eerst nog een algemeene ver-
gadering moeten beleggen om dat salaris vast te stellen, dan zou men daardoor niet
direct tot een beslissing kunnen overgaan. Het A.B. zal dan ook moeten probeeren wie
en voor welk salaris men hem zal kunnen krijgen.

Persoonlijk voelde de voorzitter het voorstel van de afd. Friesland als een uiting van
wantrouwen tegen het A.B. Het A.B., dat toch uit 16 menschen bestaat, zal toch zeker
niet in een onderonsje tot de benoeming van een secretaris overgaan! Het ligt vanzelf
voor de hand, dat wanneer een secretaris zou moeten worden aangesteld, daarvoor een
oproeping zal moeten geschieden. Moet dat nu echter in het reglement worden vast-
gelegd ? Het A.B. zal wel in staat zijn de verschillende omstandigheden bij benoeming
te beoordeelen. Die benoeming en vaststelling kan niet geschieden door een alg. ver-
gadering, omdat die de verschillende omstandigheden moeilijk zal kunnen beoordeelen.

De afgevaardigde van de afd. Friesland begon met de mededeeling dat er geen sprake
van is, dat de afdeeling dat voorstel gedaan heeft uit wantrouwen tegen het A.B. De
afdeeling was echter bevreesd dat bij aanneming van het voorstel van de commissie
de mogelijkheid zou kunnen ontstaan dat de alg. vergadering haar veto daarover uit
zou spreken en dat achtte zij toch een te rigoureuze maatregel.

Bij rondvraag door den voorzitter bleek, dat geen enkele andere afgevaardigde van
de afdeelingen, noch een lid, het voorstel van de afd. Friesland steunde, zoodat het
daarmede niet verder in behandeling kon komen en dus ook niet aangenomen werd.

Art. 33, ie alinea : Het Hoofdbestuur bestaat uit een voorzitter, een onder-voorzitter
en drie gewone leden, waarvan er één door het Hoofdbestuur belast wordt met het
toezicht op het finantieel beheer. Het Hoofdbestuur wordt bijgestaan door een secre-
tariaat, in te stellen door het Algemeen Bestuur. Instructies en nadere voorschriften,
de taak van het secretariaat en de finantieele regeling daarvan worden vastgesteld door
het Algemeen Bestuur.

2f alinea : De leden van het Hoofdbestuur worden voor den tijd van drie jaren als
zoodanig gekozen door de leden van de Maatschappij in een algemeene vergadering.

5e alinea : De voorzitter is tweemaal dadelijk herkiesbaar. De overige leden van het
Hoofdbestuur zijn slechts eenmaal dadelijk herkiesbaar.

Art. 41, ie alinea : Hierin vervalt de zin „Aan den secretaris van de Maatschappij kan
bovendien een door de algemeene vergadering te bepalen toelage worden toegekend."

Hierna werd overeenkomstig het voorstel van het A.B. besloten om in afwijking van
het bepaalde in art. 100 van het Huish. Reglement deze wijziging eerst in werking te
doen treden op een nader door het A.B. te bepalen tijdstip.

Bij punt 10, het rapport van de Stalcommissie, wees de voorzitter er op, dat dit rapport,
dat eerst later verschenen is, niet in alle afdeelingen besproken is kunnen worden.

De voorzitter gaf daarom het woord aan Prof. de Blieck, voorzitter der commissie,
om een nadere toelichting te geven bij dat rapport.

Prof. de Blieck deelde mede, dat dit rapport slechts is het begin van een rapport.
De commissie wilde voorloopig alleen beginnen met aan te geven het maken van een
afscheiding in bestaande stallen en dan over de resultaten van die afscheiding onder-
zoekingen gaan doen. Dit wordt ook in het rapport aangegeven. l)e proefnemingen
behoeven aan de Mij .niets te kosten, omdat er door de C.M.C. reeds een bedrag be-
schikbaar is gesteld. Die proeven zullen genomen worden op stallen in het C.M.C.
gebied, verder op stallen in den Wieringcrmeerpoldcr en op stallen in het domeingebied
te Zwolle, te Breda en in den Biesbosch. De commissie zou toestemming willen hebben,
die onderzoekingen te gaan doen.

De voorzitter meende dat daargeen bezwaar tegen zal zijn. Met belangstelling worden
de tastbare resultaten van die proefnemingen afgewacht.

Dr. Bubberman vroeg of onder de stallen, waar onderzoekingen gedaan zullen worden,
ook geen stallen behooren, die zich bevinden in het spoelingdistrict. Dit leek hem
daarvoor een zeer geschikte streek.

Prof. de Blieck deelde mede, dat het groote moeilijkheden medebracht om stallen
voor die onderzoekingen te krijgen. Toch is het gelukt, reeds enkele stallen daarvoor te
vinden. Bij de proefnemingen zullen de benoodigde schotten gratis ter beschikking
gesteld worden en dan nog is het moeilijk medewerking te verkrijgen. Om beter te kunnen
slagen riep Prof. de Blieck ook de hulp in van de collega\'s.

De heer Kirch vroeg of de commissie zich ook in verbinding gesteld had met de
Provinciale Commissies voor Stalverbetering, waarop Prof. de Blieck antwoordde,
dat dit niet geschied was en dat de commissie van die Provinciale Commissies weinig
bekend was.

De heer Kirch deelde nog mede, dat hij lid was van de stalcommissie in Noord-
Brabant, welke commissie elk jaar een aantal stallen in haar onderzoek betrekt. Door
zuivelfabrieken worden stallen daartoe aangewezen. Den eigenaar wordt dan mede-
gedeeld welke verbeteringen in dien stal gewensclit zijn, terwijl in het najaar nagegaan
wordt of die verbeteringen aangebracht zijn. Zoo ja, dan worden daarvoor premies

gegeven. De resultaten hiervan waren veelal goed. Het vorig jaar zijn in de omstreken
van Deurne voor dit doel een 50-tal stallen in Ket onderzoek betrokken.

Prof. de Blieck zal hier zeker goede nota van nemen en deze aangelegenheid in de
commissie brengen.

Punt 11 betrof een voorstel van de afd. Utrecht. Deze afd. stelde voor om behalve
de Prof. Dr. D. A. de JoNG-Stichting ook het Jubileumfonds te subsidieeren en wel om
een subsidie van de Mij. gelijk tusschen beide te verdeelen.

Het prae-advies van het A.B. luidde om de subsidie aan de de JoNG-Stichting te
handhaven en daarnaast aan het Jubileumfonds te geven een subsidie van ƒ 200.—.

Prof. de Blieck deelde mede, dat hij met vreugde kennis genomen had van het besluit
van het A.B. om aan het Jubileumfonds een subsidie te geven van f 200.—. Hij kon zich
echter niet vereenigen met de motiveering van het A.B.

Het Jubileumfonds is door Prof. Dr. D. A. de Jong gedurende zijn leven reeds ge-
sticht, terwijl de de JoNG-Stichting door de Mij. is opgericht na den dood van Prof.
de Jong. Door het Jubileumfonds te steunen eert men zoo ook de nagedachtenis van
Prof. de Jong.

De afd. Utrecht zal zich voor dit jaar niet tegen het voorstel van het A.B. verzetten,
is zelfs dankbaar voor hetgeen reeds toegestaan wordt, maar hoopt er voor een volgend
jaar op terug te komen. De afdeeling blijft op het standpunt, dat het billijk zal zijn dat
het geld, dat door de Mij. voor subsidieering van wetenschappelijke instellingen beschik-
baar wordt gesteld, gelijk verdeeld wordt tusschen beide fondsen.

Dr. H. J. van Nederveen wees er op, dat Prof. de Blieck had medegedeeld dat het
Jubileumfonds een zuiver veterinair doel had. Bij de de JoNG-Stichting is de dier-
geneeskunde bij de beheerders ook in goede handen. De de JoNG-Stichting beweegt zich
echter vooral op het gebied van de vergelijkende pathologie.

Om te laten zien dat de de JoNG-Stichting in hoofdzaak de onderzoekingen door
dierenartsen laat verrichten, deelde Dr. van Nederveen de volgende staat van werk-
zaamheden mede :

In 1932—-1934 onderzoekingen door de dierenartsen O. Bosgra en Dr. P. J. van
Endt over het toepassen van de methode Löwenstein bij het kweeken van tuberkel-
bacillen ; in 1935—1938 onderzoekingen door den pharmaceut Dr. P. Schlemper over
den filtreerbaren vorm van de tuberkelbacil, waarbij de heer J. H. ten Thije zijn
medewerking verleende aan het pathologisch-anatomisch gedeelte; in 1938—1939
onderzoekingen door den dierenarts Dr. J. D. Verlinde over encephalitis bij den hond ;
in 1940 onderzoekingen door Prof. Dr. L. de Blieck over het inttuenzavirus bij varkens
(welk onderzoek niet gepubliceerd is) en in aansluiting daaraan een onderzoek van
Dr. Mulder te Groningen, arts, over het influenzavirus bij den mensch ; in 1941 is nog
een onderzoek hangende van den dierenarts D. Mulder te Utrecht over de cultureele
methode bij het opsporen van runderen, lijdende aan open t.b.c., welk onderzoek
geschiedt onder leiding van de professoren Beijers en van Oyen.

Dr. van Nederveen hoopte dan ook dat het A.B. de subsidie aan de Prof. df. Jong-
Stichting op dezelfde hoogte zal handhaven.

Prof. de Bueck antwoordde hierop, dat de afd. Utrecht zich heelemaal niet op het
standpunt plaatst dat de de JoNG-Stichting geen goed veterinair werk zou verrichten.
Uit de medcdeelingen blijkt ook, dat die stichting over behoorlijke financiën de be-
schikking heeft. Hij hoopte het volgend jaar op deze aangelegenheid weer terug te komen.

Bij punt 12, het verslag van den toestand van de Maatschappij, van haar geldmiddelen,
van het D. F. van EsvELDfonds, van het Ondersteuningsfonds en van de Acta Veterinaria
Neerlandica werd alleen door dc afgevaardigde van de afd. Zeeland medegedeeld dat
het hem opgevallen was, dat zoowel bij de rekening en verantwoording van het D. F.
van EsvELDfonds als bij die van het Ondersteuningsfonds de post „postspaarbank
ƒ2061.81" voorkwam. Hij vroeg of dit toeval was of dat daar een andere aanleiding
voor bestond.

Dc penningmeester deelde daarop mede, dat van beide fondsen op een zekeren tijd
ƒ 2000.— vrijgekomen was door het uitloten van staatspapieren ; omdat er op dat
oogenblik geen goede gelegenheid had bestaan, dit geld te beleggen, was het geplaatst
op de postspaarbank. Bij de terugneming — er zijn in dien tijd andere staatsstukken voor
genomen -— waren de ƒ2000.— door de verkregen rente opgeloopen tot ƒ 2061.81.

Punt 13, de begrooting voor het jaar 1942, gaf geen aanleiding tot het stellen van
vragen.

De voorzitter verzocht aan de Alg. Vergadering toestemming om zoo noodig de
begrooting te mogen overschrijden met een grooter bedrag dan de ƒ 500.—, dat regle-
mentair is toegestaan. Alleen in gevallen van hooge noodzaak zal daarvan gebruik
gemaakt worden. Door de nu bestaande omstandigheden en door het instellen van vele
commissies, bestaat niet alleen het gevaar dat enkele posten van die begrooting zullen
worden overschreden, maar ook dat daardoor het eindbedrag zal worden overschreden.

De penningmeester deelde mede, dat hij door de nu bestaande omstandigheden noch
het vorig jaar, noch dit jaar de contributies van de buitenlandsche leden had kunnen
innen, zoodat ook daardoor moeilijkheden bij het finantieel beheer kunnen ontstaan.

Zonder discussie werd door de Alg. Vergadering aan het A.B. machtiging gegeven
om in gevallen van dringende noodzaak zoowel bedragen van de eene post van de
begrooting te mogen overschrijven op een andere post als om het eindbedrag van de
begrooting te mogen overschrijden.

Bij punt 14, de rondvraag, wees Dr. Bubberman er op, dat in het Jaarboekje 1941
nog een naam voorkwam van een dierenarts, die reeds 1 £ jaar geleden overleden was.

De secretaris deelde daarop mede, dat wanneer daarvan aan het secretariaat geen
kennis gegeven wordt, zooiets kan voorkomen.

Dan wees Dr. Bubberman er op, dat in het Jaarboekje 1941 dc Indische collega\'s
nog vermeld stonden op hun oude standplaatsen. Daar de verandering van standplaats
in Indic niet bekend kan zijn, leek het hem beter alleen achter den naam te vermelden,
dat die collega\'s in Ned.-Indië geplaatst waren.

De heer Anderson vroeg of er iets bekend was over de toekomst van de Maatschappij.

De voorzitter antwoordde daarop, dat hij van plan was daarover in de vergadering
van morgen een enkele mededeeling te doen. Hij kon nu wel vast mededeelen dat ons
door de Duitsche autoriteiten medegedeeld was dat onze Mij. zich moest gaan reorgani-
seeren in den geest van dc Duitsche Tierarztekammer. Daarbij werd ons de vraag gesteld
of wij hieraan wilden medewerken ; zoo wij hiertoe niet bereid waren, dan zou die
reorganisatie zich toch voltrekken buiten onze medewerking om. Het Algemeen Bestuur
heeft toen tot het eerste besloten. Het heeft met algemeene stemmen (bij het nemen van
dat besluit was één lid door ziekte afwezig) zich bereid verklaard te trachten in samen-
werking iets te gaan samenstellen waarmede wij ons zouden kunnen verecnigen. In de
Tierartzckammer komen verschillende goede zaken voor, die het A.B. gewenscht leken
om ook voor ons te trachten te verkrijgen.

Door onderhandeling wil het A.B. probeeren een organisatie te verkrijgen, die voor
ons acceptabel is. Er zijn ons echter bepaalde principes voorgelegd, waaraan wij gebonden
zullen zijn.

Indien het het A.B. gelukt overeenstemming met de autoiiteiten te verkrijgen, dan
zal den leden een beredeneerd plan worden voorgelegd, waarna zij zich kunnen uit-
spreken of zij al of niet bereid zijn vrijwillig de nieuwe organisatie te aanvaarden.

Wat er met de Mij. gebeuren zal, is nog niet bekend. Het nieuwe lichaam, dat er
komt, bemoeit zich alleen met maatschappelijke zaken, niet met wetenschappelijke.

Het grootste bezwaar is gelegen in het leidersbeginsel, dat voor de overgroote meerder-
heid onzer leden moeilijk of niet aanvaardbaar is. De leider zal benoemd worden door
de Regeering, zoodat de organisatie een semi-officieel karakter krijgt en ook bij alle
maatregelen, door de overheid op ons gebied te nemen, gekend moet worden.

De heer Anderson verklaarde, dat door de mededeelingen van den voorzitter aan
zijn verzoek voldaan was.

Nadat daarop door den voorzitter dank gebracht was aan de leden van het stembureau
voor de vele werkzaamheden dien middag verricht en aan de afgevaardigden van de
afdeelingen en de verder aanwezige leden voor hun vlotte medewerking, werd het eerste
gedeelte van de goste Algemeene Vergadering gesloten.

Wetenschappelijke vergadering, gehouden op Zaterdag 18 October 1941, des voormiddags 10.30.

Op deze vergadering waren als gast aanwezig al onze eereleden, waaronder Prof.
Dr. H. C. L. E. Berger tevens als Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst; voorts
Dr. W. Pschorr, Oberregierungsrat, Dr. Demmel, Regierungs-Veterinarrat, Prof. Dr.
A. Klarenbeek en Prof. Dr. J. A. Beyers, resp. voorzitter en secretaris van het Bestuur
van de Faculteit der Veeartsenijkunde, benevens ruim 250 leden. De groote dinerzaal
van het Jaarbeursgebouw bleek feitelijk te klein te zijn om alle aanwezigen een goede
plaats te kunnen geven.

De voorzitter Prof. Dr. H. Schornagel, opende de vergadering met het uitspreken
van een rede, welke reeds opgenomen is in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van
i November 1941, blz. 940.

Na afloop hiervan deelde Prof. Berger in verband met deze rede het een en ander
mede. Alvorens daartoe over te gaan bedankte Prof. Berger voor de ontvangen uit-
noodiging zoowel als Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst als als eerelid van
de Maatschappij. Hij meende ook uit naam van de overige eereleden te spreken, wanneer
hij bedankte voor de uitnoodiging den eereleden gezonden. Bovendien bedankte hij
den voorzitter voor de waardeerende woorden gesproken in verband met de tot stand
gekomen wijziging van de Uitoefeningswet. Het is juist een jaar geleden dat hij mede-
deelde, dat een wijziging binnenkort te verwachten zou zijn. Het verheugde hem, dat
die wijziging gekomen is, omdat die van groot belang is voor de dierenartsen.

Het is voor hem moeilijk om reeds hier verdere plannen mede te deelen. Hij kan dat
moeilijk doen voordat de ontwerpen alle betreffende instanties gepasseerd zijn.
Zoo goed als gereed is een ontwerp serum- en entstoffenwet, in hoofdzaak gebaseerd
op het in 1929 daarover uitgebracht rapport door de toen bestaande serum- en ent-
stoffencommissie, waarin ook de Mij. vertegenwoordigd geweest is. Dit ontwerp is
reeds zoover, dat ook de juridische afdeeling van het betreffende departement reeds
gepasseerd is, zoodat een spoedige uitvaardiging te verwachten is.

ie. zooals reeds algemeen bekend is, een regeling omtrent de dierenbescherming. Aan
dit ontwerp verleent medewerking het Dep. van Justitie, dat van Binnenlandsche Zaken
en dat %\'an Landbouw en Visscherij. Het voorontwerp is reeds bij de twee eerste departe-
menten geweest en is nu weer in bewerking bij Sociale Zaken.

2c. een wet op de destructoren. Dit ontwerp heeft hoofdzakelijk ten doel het sociaal-
oeconomisch gedeelte in een wet vast te leggen en daarbij de gemeenten te verplichten,
zich bij een destructor aan te sluiten.

Dan zal er nog een ontwerp komen op de gezondheidsdiensten. Hierover kan Prof.
Berger echter in het openbaar verder niets zeggen. Het plan is, aan die gezondheids-
diensten te koppelen de t.b.c.-bestrijding. Deze zal dan voor het gehcele land verplicht
gesteld worden. Het is de bedoeling — tenminste dat is opgenomen in het ontwerp —
de gezondheidsdiensten te regelen op wettelijke basis, van waaruit dan de t.b.c.-bestrij-
ding zal worden uitgevoerd.

Tenslotte komt er vermoedelijk nog een wetsontwerp, waarbij de runderhorzel-
bestrijding verplicht gesteld wordt.

Zooals aan de leden reeds per circulaire bij het Tijdschrift is bekend gemaakt, zal het
in December 1942 100 jaar geleden zijn dat de eerste vereeniging op het gebied der
veeartsenijkunde, het Groningsch Veeartsenijkundig Genootschap, werd opgericht. Dit

is een voorlooper geweest van de later ontstane Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Behalve door het dan te vieren eeuwfeest wil de afd. Groningen—Drenthe dit herdenken
door het stichten van een blijvende herinnering. Zij wilde trachten een vereenigings-
museum op te richten waar zij tijdelijk te Groningen, later in het eigen gebouw van de
Mij., alle bescheiden bijeen wilde brengen, die op dat ioo-jarig vereenigingsleven
betrekking hebben. De afdeeling wilde daarin zooveel mogelijk alles verzamelen, te
beginnen zelfs met de groene rok van de aspirant-paardenartsen, verder alles van bestaan
hebbende vereenigingen, enz.

Niettegenstaande die circulaire zeer duidelijk was, zijn de resultaten daarvan tot nu
toe zeer gering. Wil men iets tot stand brengen, dan zal daarbij niet alleen veel meer
medewerking verleend moeten worden, maar zal die medewerking spoedig moeten
komen.

De heer Kroes wilde daarom een beroep doen op de in de vergadering aanwezige
leden. Wanneer aan de daarvoor bestaande commissie slechts een vingerwijzing
gegeven wordt, zal de commissie wel voor verdere uitwerking daarvan zorgen. Het zou
den heer Kroes zeer tegenvallen wanneer die pogingen zouden mislukken. Om dit te
voorkomen riep hij nogmaals aller medewerking in.

De voorzitter wilde de leden opwekken, aan het verzoek van den heer Kroes zooveel
mogelijk gevolg te geven. Hij hoopte dat de nu gesproken woorden daartoe zouden
mogen bijdragen.

De voorzitter deed daarop mededeeling van de in de huishoudelijke vergadering van
gisteren gehouden verkiezingen.

Tot onder-voorzitter was gekozen de heer H. Venema ; tot lid van het Hoofdbestuur
de heer D. Hendrikse ; tot lid van den Centralen Raad de heer E. Rutgers en tot
plaatsvervangende leden van dien Raad de heer M. den Hartog en de heer J. H
Hamers.

De voorzitter gaf daarop het woord aan Prof. Dr F. G. van der Kaay voor het
houden van zijn voordracht over „Functioneel onderzoek van corpora lutea, speciaal
bij het rund", bij welke voordracht ook lichtbeelden vertoond werden.

Deze voordracht zoowel als de volgende zullen opgenomen worden in het Tijdschrift.

Na afloop bracht de voorzitter den dank van de vergadering over aan Prof. v. d.
Kaay voor zijn hier gedane mededeelingen. Zijn de onderzoekingen over de functie
van klieren met interne secretie zeer belangrijk en interessant, vooral door het geheim-
zinnig waas, dat er omheen zweeft, de functie van het ovarium is voor ons dierenartsen
al zeer belangrijk en moeilijk te begrijpen. Het verheugde den voorzitter zeer, dat Prol.
v. d. Kaay hierover op zoo heldere wijze een uiteenzetting gegeven heeft. Tevens had
hij tot zijn groote voldoening vernomen, dat Prof. v. d. Kaay dit onderzoek bij de groote
huisdieren wilde voortzetten. De voorzitter wilde zich dan ook aanbevolen houden
voor het aanhooren van nadere mededeelingen wanneer die verdere onderzoekingen
tot resultaat geleid zullen hebben. (Applaus).

Daarop kreeg de heer S. Stuurman het woord tot het houden van zijn voordracht
over „Melkhygiëne in het Westen des lands".

Na deze voordracht werd door geen der aanwezigen een vraag gesteld. Den voorzitter
verwonderde dit niet. Deze voordracht was er een van bijzonder karakter, zij is zoo
duidelijk gehouden en het geheele vraagstuk is op zoo vlotte wijze belicht, dat er geen
aanleiding bestaat nog iets te vragen.

Het onderwerp „melk" is voor alle dierenartsen belangrijk. Al is het aantal dieren-
artsen, die op het gebied der melkhygiëne hun hoofdwerkzaamheden vinden, klein,
toch blijft het een zeer belangrijk onderwerp voor ons allen. De dierenartsen spelen
hierbij een groote rol. Dat de dierenartsen daarin zoo betrokken zijn, hebben zij voor
een groot gedeelte te danken aan onze voorvechters. De voorzitter wilde hierbij geen
namen noemen, uit vrees namen, die er zeker bij hooren, te vergeten. Aan die voor-
vechters hebben wij het te danken, dat de dierenartsen bij de melkvoorziening de plaats
innemen, die hun toekomt.

Elke dierenarts moet op de hoogte zijn van dit belangrijke product van den veestapel,
ook al heeft hij er niets mede te maken. Er doen zich bij de verwerking van dat product

zooveel moeilijkheden voor, dat alleen zij, die er dagelijks mee omgaan, daarvan geheel
op de hoogte kunnen zijn.

De voorzitter herinnerde er aan, dat dit niet de eerste voordracht was, die door den
heer Stuurman over dit onderwerp op een Alg. Vergadering gehouden is. Ook een
9 jaar geleden werd door hem dat onderwerp op de Alg. Vergadering behandeld.

Namens de vergadering zegde de voorzitter den heer Stuurman bijzonderen dank
voor zijn hedenmorgen gehouden voordracht. (Applaus).

In verband met dit onderwerp wilde de voorzitter nog de aandacht vestigen op het
binnenkort verschijnende belangrijke werk van Prof. C. F. van Oijen over „Melk".
Dit handboek zal van groot belang zijn vooral voor de practici, die dagelijks met de
melk in aanraking komen.

In de gang van het gebouw zijn enkele onderdeelen van het werk, die reeds gereed
zijn, te bezichtigen. Zou men nu nog op dit werk willen inteekenen, dan wordt het nog
voor den gereduceerden prijs beschikbaar gesteld.

Na de pauze hield Prof. Beijers de door hem aangekondigde voordracht over „Eenige
ervaringen omtrent de aandoening van de ademhalingsorganen bij het paard in den
afgeloopen winter", bij welke voordracht ook enkele lantaarnplaatjes werden vertoond.

Na afloop bedankte de voorzitter Prof. Beijers ten zeerste voor zijn gehouden voor-
dracht. Uit de na de voordracht door enkele aanwezigen gedane medcdeelingen blijkt
duidelijk de groote belangstelling, die bestaat voor dit bij uitstek practische onderwerp.
(Applaus).

Hierna werd vertoond de Duitsche film over de bestrijding van het mond- en klauw-
zeer. Deze film is samengesteld in opdracht van het Duitsche ministerie van binnenland-
sche zaken met medewerking van de Professoren Waltmann, Götze en Miessner en
van de Behringwerke.

Na deze vertooning bedankte de voorzitter Dr. Pschorr voor zijn aanbod, deze film
op onze algemeene vergadering te vertoonen.

In verband met het samenstellen waren aan deze film hoogc verwachtingen gesteld.
In overeenstemming met hetgeen Dr. Pschorr den voorzitter dezen morgen reeds
had medegedeeld is echter gebleken, dal die film was een film voor veehouders, niet voor
dierenartsen. Door die film worden de veehouders opgewekt, mede te werken aan de
bestrijding van het mond- en klauwzeer. Door de film kunnen de veehouders duidelijk
zien, dat de schade, veroorzaakt door het mond- en klauwzeer, veel minder is als zij
een goede behandeling toepassen. In dat opzicht is de film goed en als zoodanig is er
dan ook met belangstelling kennis van genomen.

Daarop hield Prof. Beijers zijn tweede voordracht over „slokdarmverstoppingen
bij het paard."

Na afloop hiervan bedankte de voorzitter 1\'rof. Beijers eveneens voor deze voor-
dracht. (Applaus).

Daar er van de rondvraag geen gebruik gemaakt werd, ging de voorzitter over tot
het sluiten van de vergadering. Alvorens daartoe over te gaan bracht de voorzitter
dank aan de leden voor hun aanwezigheid in zoo grooten getale op deze vergadering,
welke aanwezigheid door hem ten zeerste gewaardeerd wordt, vooral nu de verkeers-
moeilijkheden zoo vele zijn. Uit de groote opkomst blijkt ook, dat er een groot gevoel
van saamhoorigheid onder de leden bestaat. Dit geeft hem persoonlijk moed en ver-
trouwen om wanneer op de leden een beroep gedaan zal moeten worden, dat beroep
niet tevergeefsch zal zijn.

De heer Kroes bedankte daarop den voorzitter niet alleen voor zijn leiding van deze
vergadering, maar vooral ook voor zijn leiding van de Maatschappij in deze moeilijke
omstandigheden, waarna de voorzitter de vergadering sloot.

Bedoeling is om een omschrijving te geven van hetgeen dient te worden verstaan
onder het begrip „algemeene praktijk\'\' en regelen aan te geven, die door eiken practicus
dienen te worden gevolgd om te bereiken dat een juiste behandeling van het zieke dier
zoo goed mogelijk verzekerd worde, zoowel in het belang van den individueelen eigenaar
als in het belang van de geheele gemeenschap, want immers zoowel voor het heden
als voor de toekomst is het noodzakelijk het productievermogen van landbouw- en
veeteeltbedrijven zoo hoog mogelijk op te voeren.

Vooropgesteld zij dat eenerzijds de practiseerende dierenarts zijn beroep in altruïs-
tische richting moet willen beoefenen, desnoods daartoe moet kunnen worden gedwongen
(door tuchtwet). Dientengevolge moet hij medewerking verleenen tegen redelijke ver-
goeding, aan dierenziekenfondsen voor kleine luiden en aan gezondheidsdiensten, ten
doel hebbende georganiseerde ziektebestrijding, het eerste ter bevordering van behoor-
lijke dierenbescherming, het tweede uit een oogpunt van algemeen belang. Bovendien
moet de practicus bereid zijn alle diergeneeskundig werk te doen dat noodzakelijk is,
doch dat vanwege de geringe economische beteekenis of om andere redenen niet of
slecht betaald kan worden (b.v. de zieke geit van den armen man of de kreupele hit
van den schilleboer). Anderzijds moet het beroep behoorlijk worden beschermd tegen
buitenstaanders (kwakzalvers) door een goede uitoefeningswet (c.a.) en tegen ver-
keerde elementen uit eigen kring door een goede tuchtwet.

Onder algemeene praktijk dient te worden verstaan de behandeling van alle op een
boerenbedrijf en in gewone huishouding voorkomende dierziekten, uitgezonderd die
welke worden bestreden vanwege de veewet of een bepaalden gezondheidsdienst, hoewel
ook aan deze in vele gevallen medewerking zal moeten worden verleend ; m.a.w. het
verrichten van alle diensten, die als diergeneeskundig aangemerkt kunnen worden en
door de praktijk worden gevraagd, voorzoover zij niet liggen op het terrein van een
ambtelijken- of gezondheidsdienst. Hierin zit dus ook opgesloten de uitoefening der
verloskunde en het doen van castraties.

Bij deze algemeene formuleering dient vooropgesteld te worden, dat de eigenaar dei-
zieke dieren vrij dient te zijn in de keuze van den dierenarts.

Voorzooverre de dierenarts diensten verricht voor een ambtelijken of gezondheids-
dienst, staat hij in semi-ambtelijk verband ; hij wordt dan betaald en gecontroleerd
door den dienst en is daardoor finantieel onafhankelijk van den eigenaar. Afgezien
van het feit, dat een dierenarts om bepaalde redenen van verdere werkzaamheden door
den dienst kan worden uitgesloten, houdt toch de boer de vrije keuze.

Specialisatie op onderdeclcn der algemeene praktijk, b.v. t.o.v. kleine huisdieren is
mogelijk, doch redelijkerwijze dient hiervoor te kunnen worden aangetoond dat men
speciale studie van deze onderdeelen heeft gemaakt, zulks ter beoordeeling van de
Faculteit of het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Aangezien de practicus een behoorlijk bestaan dient te vinden in zijn arbeid, zou
het verleidelijk zijn, bindende regelen te treffen voor de tarieven. Deze zijn echter
afhankelijk van zooveel factoren, dat heel moeilijk een algemeene lijn is te trekken.
Eenerzijds dienen zij in overeenstemming te zijn met de universitaire opleiding en
anderzijds met de waarde der te behandelen dieren. Slechts voor enkele zeer algemeene
behandelingen zijn door de Mij. tarieven vastgesteld, die door een bindend besluit
zijn vastgelegd ; hier en daar worden regionale afspraken gemaakt. Het spreekt vanzelf,
dat men zich hieraan heeft te houden, in verband waarmee zij verwezen naar de Code.

Hoewel de meeste practici lid zijn van de Mij. voor Diergeneeskunde en als zoodanig
zich hebben te houden aan de voorschriften, door dit lichaam uitgevaardigd, blijven
een aantal nog afzijdig, in verband waarmee aangedrongen wordt op het vormen van
een tuchtwet. Voor regelingen bij waarneming wegens afwezigheid of ziekte, Zondags-
dienst, vacanties, bij verleenen van consulten en assistentie, zijn moeilijk algemeene
lijnen aan te geven, omdat deze afhankelijk zijn van allerlei plaatselijke omstandigheden.
Wat betreft de houding, die hierbij dient te worden aangenomen, zij alweer verwezen
naar de Code.

Waar de meeste practici tevens apotheek houden, zou het verleidelijk zijn ook ten
dezen opzichte algemeene voorschriften te geven, doch waar in het toezicht hierop
reeds is voorzien, willen we dit onderdeel buiten beschouwing laten.

De gebieden, die niet direct vallen onder het begrip algemeene praktijk, doch waar
elke practicus te zijner tijd zijdelings in betrokken kan worden, zijn de Veeartsenij-
kundige Dienst, de keuring van levensmiddelen van dierlijken oorsprong, de zootechniek,
de georganiseerde ziektebestrijding en de ziekenfondsen.

Wat betreft den V.D. kunnen we accoord gaan met de bestaande regelen daaromtrent.
Alleen één opmerking moet ons uit de pen, nl. dat het als eisch gesteld moet worden
dat onderzoek en controle van gezonde en zieke dieren moet geschieden door een dieren-
arts, terwijl het ongewenscht geacht moet worden eenige controle op de dierenartsen
uit te oefenen door hulppersoneel zonder eenige diergeneeskundige of daarmee gelijk-
staande opleiding.

Ten behoeve van de leiding van ambtelijke vlceschkeuringsdiensten is een vóór-
opleiding noodig in den vorm van een verblijf gedurende korteren of längeren tijd aan
een bestaanden dienst. Elke practicus is in staat de gewone vleeschkeuring te doen en
als zoodanig kan hij voor de keuring ingeschakeld blijven in de ambtelijke diensten.
De belooningen hiervoor dienen verband te houden met den tijd dien het werk vraagt,
de afstanden die er voor moeten worden afgelegd er. de verantwoordelijkheid die men
draagt en dienen niet afhankelijk te zijn van de willekeur van een gemeenteraad.

Is in een bepaalde streek de dienst geheel ambtelijk gevormd, dan behoort aan den
practiseerenden dierenarts in die omgeving de gelegenheid te worden geboden om
secties bij te wonen om zijn diagnose te kunnen toetsen, hetgeen den clinicus van groot
nut kan zijn.

Wat betreft het gebied der zootechniek zouden we hierover gevoegelijk kunnen
zwijgen, aangezien een aparte commissie deze zaak in zijn geheel onder oogen zal zien.
Wel willen we er evenwel op wijzen dat de zoötechnische opleiding geen verlengstuk
behoeft te zijn van de studie aan de Universiteit ; iemand die zich voor dit gebied interes-
seert, dient ook later in de gelegenheid te worden gesteld zijn opleiding in Utrecht te
voltooien. Wel dient in den studietijd speciaal van de zijde der studentenorganisaties
meerdere aandacht te worden geschonken aan de algemeene vorming van den student
om hem geschikt te maken voor de maatschappij, waarin hij later met vele menschen
gemakkelijk zal moeten kunnen omgaan, waar hij op vergaderingen met een zekere
vrijmoedigheid allerlei onderwerpen betreffende de praxis zal moeten belichten. Deze
vrijmoedigheid in optreden en spreken moet reeds in den studententijd worden ont-
wikkeld. Noodig is hiervoor het zoeken van omgang met vele menschen, ook van andere
studierichting, het houden van inleidingen, z.g. referaat-avonden.

Ook als student reeds is het noodig dat men allerlei tentoonstellingen op het gebied
van landbouw en veeteelt bezoekt om zijn inzicht en kennis te vermeerderen en het
geleerde te toetsen aan de praktijk. Tegelijkertijd verkeert men dan reeds onder die
groep van menschen, waarmee men in hoofdzaak later krijgt te maken.

Om deel te kunnen nemen aan de t.b.c.-bestrijding en eventueele bestrijding van
andere veel voorkomende veeziekten behoeft men geen aparte opleiding, alleen is het
wel wenschelijk voor pas afgestudeerde collega\'s, een campagne bij een dierenarts mee
te maken om de organisatievorm te leeren kennen en op de hoogte te komen met den
gang van zaken bij dit routinewerk. Op routine en organisatievermogen komt het bij
dit werk aan, wil men niet hopeloos vastloopen en dit kan men alleen leeren bij
een geroutineerd practicus.

Waar verwacht kan worden dat het t.b.c.-onderzoek zich steeds zal uitbreiden,
zullen velen het tenslotte zonder de noodige hulp niet kunnen stellen, bedoeld dan in
den vorm van m\'e/-dierenartsen. Wenschelijk is het om duidelijk te omschrijven welk
werk aan deze hulp kan worden toevertrouwd. In het algemeen kan gezegd worden
dat deze menschen ten behoeve van de t.b.c.-bestrijding alle werkzaamheden kunnen
verrichten, behalve de tuberculinatie, de beoordeeling der reactie, het klinisch onderzoek
en alles wat daarmee verband houdt en het afgeven van verklaringen.

Aangezien er in de gewone praktijk ook andere werkzaamheden zijn, die door hulp-

krachten kunnen worden uitgevoerd, b.v. hulp bij verlossingen en castraties, schoon-
houden van apotheek, instrumentarium, kleeding en auto, tuinwerk, enz., beschikken
velen over een zg. knecht. Een opleiding hebben deze menschen niet noodig ; het hangt
van hun handigheid af wat ze kunnen presteeren.

Ten opzichte van de melkhygiëne achten wij het noodzakelijk dat aan het hoofd van
eiken dienst, die zich hiermee bemoeit, geplaatst wordt een dierenarts, omdat voor de
verbetering van dit belangrijke product als volksvoedsel, kennis van dierziekten nood-
zakelijk is.

Wat de kwakzalverij betreft kunnen we ons vereenigen met de conclusies, neergelegd
in het rapport van de commissie voor kwakzalverij, ingesteld door de Mij. voor Dier-
geneeskunde. Ten aanzien van de bewerkingen met sera en entstoffen willen we op-
merken, dat deze door dierenartsen dienen te geschieden, behalve de orale toediening
van in capsules ingesloten sera en entstoffen bij vogels.

De maatregelen, door de Mij. voor Diergeneeskunde getroffen t.o.v. ziekenfondsen
en abonnementen voldoen aan de gestelde eischen en blijken in de praktijk te voldoen.

Hebben we in voorgenoemde regelen gewezen op de plichten van den dierenarts,
we kunnen niet nalaten om ook een enkele wensch te uiten terzake de houding van
den eigenaar tegenover zijn zieke dieren. In zijn eigen en eveneens in gemeenschaps-
belang, verder dikwijls uit een oogpunt van dierenbescherming, dient deze verplicht
te worden, tijdig diergeneeskundige hulp in te roepen, terwijl de wet hem eveneens
uit bovenstaande overwegingen moet beschermen tegen de kwakzalverij.

Gedurende de maand October is ten behoeve van dit fonds de volgende bijdrage in
dank ontvangen: Dr. H. J. v. N. ƒ60.—. "

Bijdragen kunnen gezonden worden door storting op giro No. 173327 van onder-
geteekende of door zenden van een postwissel.

In verband met de bij het secretariaat ingekomen mcdedcelingen, dat door dieren-
artsen den laatsten tijd moeilijkheden ondervonden werden bij het verkrijgen van nieuwe
autobanden, heeft het secretariaat zich gewend tot den Secretaris-Generaal van het
Departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart.

„De geringe omvang van dc beschikbare voorraden autobanden hebben het nood-
zakelijk gemaakt, dat slechts aan die autogebruikers, wier gebruik van een motorvoertuig
als zeer vitaal moet worden beschouwd, autobanden worden verstrekt. Het is mij niet
mogelijk aan de leden Uwer Maatschappij, welke reeds in de bedoelde categorie zijn
gerangschikt, ten deze een verder strekkende voorrang te verleenen.

Hierbij dient nog te worden bedacht, dat het in het belang van een zuinig gebruik
der banden gewenscht is, dat alle weggebruikers voor het verkrijgen van een band de-
zelfde formaliteiten vervullen.

Voorzoover Uw schrijven meer in het bijzonder doelt op de moeilijkheden van den
laatsten tijd, een door het Rijksbureau voor Rubber toegewezen band ook werkelijk in
bezit te krijgen, deel ik U mede, dat de inzameling van autobanden, welke thans door
genoemd Bureau is ter hand genomen, juist bedoelt die moeilijkheden te ondervangen."

Bevorderd tot doctor in de Veeartsenijkunde de heer J. L. Postema, Purmerend, op
een proefschrift getiteld „Laboratoriummethoden ter ondersteuning van het organolep-
tische onderzoek van vleesch".

De Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, belast met het toezicht op de naleving
van de Vleeschkeuringswet, heeft bepaald:

„Indien varkens, welke gemerkt zijn overeenkomstig art. 9 van de Beschikking van den
Secretaris-Generaal van het Departement van Sociale Zaken van 17 Maart 1941, No. 195
E II, dossier 3 Afd. Volksgezondheid, worden verdeeld, met de bestemming om te worden
vervoerd naar een andere gemeente, wordt het in dat artikel aangegeven merk bij alle
deelen op minstens 2 plaatsen aangebracht, zoodat duidelijk blijkt dat het onderzoek
van het varken, waarvan die deelen afkomstig zijn, heeft plaatsgevonden."

Bureau van den Hoofd-Inspecteur van de Volksgezondheid, tevens Directeur
van den Veeartsenijkundigen Dienst.

Het bovengenoemde Bureau is sedert 30 October 1941 gevestigd : 2e van den Bosch-
straat 26, Den Haag, tel. 771895 en 771896.

Het verslag legt er getuigenis van af, dat de mobilisatie en de oorlogstoestand, alsook
de daarmede verband houdende wijzigingen in landbouw en veeteelt, aan de uitgebreid-
heid der werkzaamheden van de Rijksseruminrichting niet ongemerkt voorbij zijn
gegaan. Het bevat eerstens een kort overzicht van den arbeid van den op 30 November
1940 afgetreden Directeur Dr. L. F. D. E. Lourens, die meer dan 40 jaren lang zijn
beste krachten aan de diergeneeskundige wetenschap heeft gegeven.

Aan entstoffen en sera tegen diverse infectieziekten werd 6.275 kg afgeleverd, vol-
doende voor immunisatie van 2.125.000 dieren, aan tuberculine 93.662 cc (waaronder
86.823 ^cc voor intracutane toepassing), voldoende voor onderzoek van 909.000 dieren,
terwijl in totaal 23.829 onderzoekingen ten behoeve der praktijk werden verricht.

Gevallen van miltvuur in de omgeving van Rotterdam gaven geen nieuwe gezichts-
punten omtrent de herkomst van het eventueel besmette voedsel; in de meeste gevallen
werd ook hier eeri aanwijzing gekregen, dat het beendermeel, afkomstig van een bepaalde
fabriek, wellicht niet geheel onschuldig was.

Ten aanzien van varkenspest werd op eenige bedrijven zonder nadeelige gevolgen een
proef genomen met het inspuiten van rundergal en virusbloed. Een daarover handelende
publicatie kan tegemoet worden gezien.

Ziektegevallen onder runderen, bij welker sectie stopverf in de maag werd gevonden,
bleken hun oorzaak te vinden in verontreiniging van gevoederde keukenafval met
stopverf.

Plotselinge sterfgevallen onder een aantal pinken bleken te zijn veroorzaakt door
vergiftiging met plantendeelen van taxus baccata, afkomstig van door den eigenaar gesnoeide
heesters. Bij paarden werden doodelijk verloopende ziektegevallen geobserveerd met
symptomen van parese, frequente hartslag en ademhaling, icterische slijmvliezen,
temperatuurverhooging en haemoglobinurie, welke met groote waarschijnlijkheid konden
worden toegeschreven aan het opeten van uitgeloopen uien, in welker uitloopers een
toxische stof aanwezig moet worden geacht. Naar uit het desbetreffend artikel van
Ir. Nieuwland in dit Tijdschrift opgenomen, blijkt, werden onder runderen sterfgevallen
waargenomen door het nuttigen van ingekuilde narcissenbollen, in welke een tweetal
giftige alcaloïden voorkomen.

\') Dr. B. J. C. te Hennepe. Verslag van de werkzaamheden der Rijksseruminrichting over 1940.

Opnemen van teveel zand met het drinkwater in de weide gaf in Gelderland aanleiding
tot ziekte- en sterfgevallen bij rundvee, terwijl in Noord-Holland ziektegevallen bij
runderen optraden met verschijnselen van vermagering, afnemen der melkgift, hooge
dorst en diarrhee tengevolge van het eten van hooi, gewonnen van land, dat met zeewater
geïnundeerd was geweest en dat daardoor een te hoog kcukenzoutgchalte bevatte
(2-72%)-

12.780 monsters ziektestoffen werden ter onderzoek op tuberculose ontvangen, van welke
11.966 geschikt waren voor onderzoek. Van dit laatste aantal viel het onderzoek positief
uit in 9.8%. Interessant was het constateeren van longtuberculose bij een ooievaar.
Het verslag dringt wederom aan op het inzenden van goede monsters (uitstrijkjes niet
over het geheele voorwerpglas, maar over een oppervlakte ter grootte van een dek-
glaasje ; vloeibaar materiaal goed slijmig zonder toevoegen van vloeistof). In een 9-tal
gevallen van zgn. miswijzingen, bij welke het sputumonderzoek in de praktijk positief
was uitgevallen, doch bij de sectie geen of slechts geringe afwijkingen werden gevonden,
dan wel processen, welke niet aan tuberculose deden denken, konden toch bij 4 gevallen
tuberkelbacillen worden aangetoond. Bij het type-onderzoek in 4 gevallen van met
B.C.G.-vaccin behandelde runderen, kon in 3 gevallen een bovine stam worden geïsoleerd,
het 4e bleef onbeslist.

Het aantal pluimvee-onderzoekingen ging door de vermindering van den stapel uiteraard
sterk achteruit. Door onvoldoende voeding, chronische coccidiose en tuberculose bleek
in eenige gevallen de immuniteit bij tegen diphtherie geënte kippen verdwenen te zijn,
zij het dat de ziekte een goedaardig verloop nam. De diphtherie-entstof wordt door de
seruminrichting sedert 1940 ook als gedroogd vaccin geleverd, dat vóór het gebruik
met 80% glycerine moet worden vermengd.

Het aantal immuniteits-onderzoekingen bedroeg 4767 en wel op Br. Bang bij rund en
paard, op S. paratyphi equi, malleus, anthrax, besmettelijke kuikendiarrhee en drachtig-
heid.

Uitvoerig spreekt het verslag over het onderzoek op paratuberculose, tut welk doel 1460
monsters faeces, darmweefsel en darmslijm werden ontvangen met een positieven uitslag
in 17.6 %. Nogmaals wijst het verslag erop, dat bij het inzenden van aangetaste darm-
gedeelten ook steeds de bijbehoorende lymphklieren en zoo mogelijk de ileocoecale klep
moet worden bijgezonden en dat het ook van belang is om stukken uit verschillende
deelen van den aangetasten darm in te sturen. Verdere onderzoekingen bevestigden,
dat aan de Johnine een belangrijke specifieke werking moet worden toegekend. Uit
waarnemingen in de praktijk bleek, dat, hoewel op het meerendeel der onderzochte
bedrijven de ziekte sinds jaren heerschte, het percentage reageerders niet hoog was. Dit
moet verband houden met de wijze waarop de dieren worden besmet, ten aanzien
waarvan het verslag de meening van den Frieschen Gezondheidsdienst onderschrijft,
dat de infectie vooral bij het kalf plaats heeft. Krijgen de kalveren van hun geboorte
tot aan hun 2e jaar geen gelegenheid tot contact met smetstofuitschcidend ouder vee,
dan zal het aantal slachtoffers zeer gering zijn. Uit de waarnemingen wordt tevens
bevestigd, dat de Johnine allerminst reactie behoeft te geven bij het voorkomen van
tuberculose, m.a.w. dat er van een wisselwerking tusschen Johnine en tuberculose niet
of hoegenaamd geen sprake is. Proeven zijn gaande om na te gaan in hoeverre de cavia
als laboratorium-proefdier voor paratuberculose is te gebruiken.

Van de bijenziekten kwamen roerziekte en Nosema veel voor. De 95 inzendingen voor
toxicologisch onderzoek leverden in 30 gevallen een positieven uitslag. Te vermelden valt
hieronder de reeds in dit Tijdschrift gepubliceerde fluor-vergiftiging bij het rund. Het
onderzoek van voedermiddelen geschiedde in 107 gevallen en viel in 50 daarvan positief
uit (schimmels, mijten, teveel minerale bestanddeelen, arsenicum, koper, enz.).

Geheimmiddelen werden 8 maal geanalyseerd, terwijl 49 monsters water op bruikbaarheid
voor verschillende doeleinden werden onderzocht.

Ten aanzien van het lacto-biologisch onderzoek werden 1406 monsters beoordeeld. Uit
222 monsters uiersecretum werden gekweekt : in 60.6 % strcptococcen, 14.5 % pyogenes-
bacillen, 7 % staphylococcen, 2.5 % coli-achtigen en 5.5 % tuberkelbacillen.

op de aanwezigheid van ziektekiemen, viel van 837 gevallen positief uit in 439 en wel
66% streptococcen, 13% staphylococcen, 1 % coli-achtigen en 1% tuberkelbacillen.
Een aantal van 181 monsters melk werd onderzocht op agglutininen voor Br. Bang,
welk onderzoek in 80 gevallen positief en in 27 twijfelachtig uitviel. Ten behoeve der
practici werden diverse malen auto-vaccins van culturen uit melk of uiersecretum
bereid ; de ermede bereikte resultaten waren volgens opgave goed.

Handelingen van het Nederlandsch Congres voor Openbare Gezondheids-
regeling 1941.

Op 28 Juni 1941 werd te Utrecht gehouden het Nederlandsch Congres voor Openbare
Gezondheidsregeling en reeds 3 maanden later is het den samensteller, Prof. C. F. van
Oijen, Secretaris der vereeniging, mogelijk om het verhandelde aan het publiek voor
te leggen door het doen verschijnen der Handelingen. Het verslag bevat naast de openings-
rede van den Voorzitter, Dr. L. C. Kersbergen, die daarin een beknopt overzicht
geeft van den gezondheidstoestand van ons volk in het eerste oorlogsjaar, de tekst of het
résumé van een 4-tal voordrachten, alle handelende over het rheuma-vraagstuk, waaraan
het Congres geheel was gewijd en wel over de prophylaxe door Prof. Dr. W. A. Kuenen,
de physische (orthopaedische) therapie door arts J. van Breemen, de inwendige behan-
deling door Dr. J. Goslings en de organisatie der rheuma-bestrijding door Dr. P.
Muntendam. Het geheel vormt voor den lezer interessante lectuur aangaande de
verschillende aanzichten der aetiologie, prophylaxis en therapie dezer zoo belangrijke
volksziekte.

J. Mol, Directeur van de M.E.B.A., van Barendrecht naar Amsterdam Z.,
Rubensstraat 78.

M. J. M. van Aken, St. Oedenrode, naar Zeist, Oranje-Nassaulaan 37,
tel. K 3404—4316.

Het adres van H. H. J. Frederiks, Amsterdam is : Amsterdam Z, Waelingenstr. 44II

In antwoord op een verzoek dd. 14 October 1941 betreffende de verstrekking
van benzine aan dierenartsen deelde de Heer Secretaris-Generaal van het Departement
van Waterstaat o.m. mede:

„Tot mijn leedwezen liet de motorbrandstofpositie in de maand October niet
toe de toewijzingen aan de veeartsen te verhoogen, terwijl ook thans de toestand
als zorgwekkend moet worden beschouwd."

Prof. Baudet zou gaarne de beschikking krijgen over veulens, lijdende aan
strongylosis. Verpleging, voeding en vervoer brengen geen onkosten voor den
eigenaar mede. Ook is hij bereid veulens, die aan deze ziekte lijdende zijn, te koopen.

(De cijfers vóór de haakjes duiden het aantal dieren aan, die tusschen de haakjes het aantal eigenaren, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd.)

De blaasjes op het inwendige blad van het praeputium zijn in lidteekens overgegaan.

Verscheidene blaasjes op de schaamlippen zijn reeds doorgebroken, waardoor het
beeld van een crusteus exantheem optreedt.
Op de binnenkant van de dijen bevinden zich veel afzonderlijke blaasjes.

Mededeelingen van den Veeartsenijkundigen Dienst.
(Uit de laboratoria der Rijksseruminrichting).
Directeur Dr. B. J. C. TE HENNEPE.

Waar gedurende de laatste 5 jaar o.m. de bereiding van Johnine tot
mijn werkzaamheden behoorde, heb ik mijn belangstelling voor het
vraagstuk der paratuberculose niet beperkt tot het kweeken van den
bacil en het maken van het diagnosticum, maar het ook als mijn taak
beschouwd, de waarde van dit preparaat voor zoover mogelijk te contrp-
leeren. Op deze wijze ben ik in de gelegenheid gekomen, zoowel op de
inrichting als daarbuiten verschillende kanten van de ziekte nader te
leeren kennen en het is mijn bedoeling van dit werk, zoowel van het
laboratorium- als van het buitenwerk, een overzicht te geven.

Voor degenen, die als niet-veterinairen in ons midden zijn, zij erop
gewezen, dat paratuberculose een chronische darmontsteking bij het rund
is, clinisch o.a. door diarrhee en toenemende vermagering gekenmerkt,
pathologisch-anatomisch door verdikking en plooivorming van mucosa
en submucosa getypeerd en veroorzaakt wordt door een zuur- en alcohol-
vasten bacil. De naam der ziekte luidt dan ook : Enteritis chronica hyper-
trophica bovum specifica.

Voor de vakmenschen moge een kleine herinnering van de geschiedenis
der ziekte niet onwelkom zijn ; verschillende, bekende, Nederlandsche
namen komen hierbij op den voorgrond.

De bacil werd in 1895 door Johne (een Duitscher) en Frothingham
ontdekt. De ziekte kreeg daarna in Engeland den naam van Johne\'s dis-
ease. In eerste instantie werd zij als een bijzondere vorm van tuberculose
aangezien, als de aviaire vorm, of als een vorm, veroorzaakt door een
verzwakten zoogdiertuberkelbacil. Kooreva ar, Markus en Stuurman
zijn het o.m. geweest, die aan de aetiologie van de ziekte hun naam ver-
bonden hebben, evenals Bang, Mag Fadeyan, Miessner, Moussu.
Verschillende van deze onderzoekers zagen haar als een specifieke ziekte
(dit werd algemeen erkend op het Internationale Veterinaire Congres in
1909), welke met tuberculose niets gemeen had.

In cultuur werd zij voor het eerst in 1910 door Twort en Ingram
gebracht. In 1918 is door Mc. Fadeyan het histologisch beeld beschreven.
In 1932 is door Houthuis in zijn dissertatie betreffende de diagnostiek
en bestrijding der paratuberculose o.m. de pathologische anatomie en
histologie van de ziekte beschreven en wel op uitvoerige en zeer instruc-
tieve wijze.

Hoewel de schade algemeen bekend is, wil ik toch nog een kort over-
zicht hiervan geven, speciaal over de laatste jaren.

Lezing gehouden op iöjulien 1 Augustusig4i voor het wetenschappelijk personeel
der inrichting en eenige genoodigden.

De ziekte werd reeds in 1826 in Engeland en Frankrijk waargenomen.
Sinds het laatst van de vorige eeuw is er steeds meer aandacht aan geschonken.
In 1928 schrijft Dunkin, een der meest bekende onderzoekers der ziekte,
dat ze in Engeland een belangrijke oorzaak van verliezen is en ze zich
steeds meer uitbreidt. Uitspraken van deskundigen in Engeland toonen
aan, dat in menig district de paratuberculose waarschijnlijk een even
groote bron van schade wordt als de tuberculose.

In Frankrijk hebben vooral Vallée en Rinjard een speciale studie
van de ziekte gemaakt. Uitvoerige vermeldingen vinden we in het Bulletin
van het Office Internationale des Epizooties over 1934. Slechts een enkele
greep. In een der Departementen kwamen uit een streek met 25 km straal
elk jaar 2000 runderen wegens paratuberculose ter slachting.

In Duitschland was het Miessner, die zich reeds in het begin van deze
eeuw voor deze ziekte interesseerde. Vooral in Noord Duitschland en
Oost-Pruisen was ze sterk verbreid. De beteekenis werd door de moeilijke
diagnose onderschat.

In Achter-Indië, zoo schrijft Nag in een dissertatie van 1938, wordt de
toekomst van den veestapel door de ziekte bedreigd.

Wat betreft Nederland vindt men in de verslagen van de werkzaam-
heden van den Veeartsenijkundigen Dienst der laatste 10 jaren geregelde
mededeelingen aangaande de ziekte. In 1934 noemt de Inspecteur in
Friesland de toeneming er van verontrustend. Door bemiddeling van de
Ned. Veehouderij Centrale worden er elk jaar zeer veel opgeruimd ;
alleen in Friesland b.v. in 1934 243 stuks, in 1935 351 dieren.

In 1936 deelen verschillende veeartsen mede, dat de ziekte zich uitbreidt
door den handel in dit vee. De slachthuisregistratie van de paratuber-
culose-gevallen wordt ingevoerd en deze brengt een bijdrage tot een beter
overzicht. Noordelijk Zuid-Holland vermeldt in dit jaar 376 gevallen, in
1937 529 gevallen. Door de medewerking van de Veehouderij Centrale
stijgt het aantal gerapporteerde gevallen in Drente van 7 in 1937 tot 43
in 1938. Er wordt melding gemaakt van periodiek optreden met schijnbaar
herstel. De veearts te Vianen schrijft, dat de ziekte in zijn streek meer
schade brengt dan de tuberculose. Er zijn bedrijven met 6 gevallen per jaar.
Men wijst er op, dat het verwijderen uit de besmette bedrijven door het
paratuberculineeren sterk in de hand wordt gewerkt. Enkele Drentsche
veeartsen wijten de uitbreiding aan import uit Friesland.

Voor 1939 lezen we, dat in de districten Friesland, N. en Z. Holland de
ziekte zich gestadig uitbreidt, maar vooral in Overijssel werd het aantal
aanzienlijk grooter.

In de verslagen van den Gezondheidsdienst in Friesland over 1939—1940
staat, dat over de laatste 3 jaren van de ingezonden monsters faeces er
resp. 204, 272, 287, 352 en 308 positief waren, dat was f 20 % van de
totaal ingezonden monsters. In het verslag staat dan verder, dat het aantal
dat der open lijders aan tuberculose gaat overtreffen. Wanneer men
bovendien nog weet, dat in de bedrijven, waar men de ziekte kent, de
meeste dieren weggaan zonder onderzoek, dan krijgt men eenig idee van
de schade, die deze ziekte alleen in Friesland al veroorzaakt.

Houthuis zegt in de inleiding van zijn dissertatie, dateerend van 1932 :
„Wie als veearts de praktijk uitoefent in een streek waar paratuberculose
veel voorkomt, waar bedrijven zijn aan te wijzen, waaruit jaarlijks 5—6

dieren uit een koppel als ongeneeslijk moeten worden geslacht, waar aan
een klein slachthuis per week 7—8 dieren wegens paratuberculose worden
gedood, die krijgt een verbijsterenden indruk van de economische betee-
kenis dezer ziekte !

Ook het aantal positieve monsters faeces bij de Rijksseruminrichting
ingezonden geeft te denken. De cijfers van de jaren 1934 tot en met 1939
zijn resp. 235, 295, 388, 366, 432 en 608. Eigen onderzoek in de praktijk
sinds 1936 heeft geleerd, dat bij verschillende veehouders de ziekte reeds
circa 10—15 jaar voorkwam. Velen hadden elk jaar één rund, anderen
om het jaar één rund, enkelen 2—4 zelfs 6 runderen afwisselend per jaar
verloren. Een veehouder verloor in 4 jaar 12 runderen.

Wij zullen niet gaan becijferen wat deze verliezen beteekenen ; zij
toonen voldoende aan, dat paratuberculose een krachtige bestrijding
verdient.

Hoewel, zooals ik opmerkte, reeds in 1910 door Twort en Ingram
de bacil werd gekweekt, heeft het lang geduurd voor de cultiveering alge-
meen goed praktisch bruikbaar was. Wij vinden reeds in 1928 van de
zijde van Dunkin in Engeland uitvoerige mededeelitigen betreffende de
samenstelling van den voedingsbodem van Vallée en Rinjard, zoowel
op vasten als op vloeibaren bodem. In 1935 ontvingen wij reeds een cultuur
van Vallée en ik zelf kweek sindsdien verschillende stammen op de
synthetische voedingsbodems.

Wij vinden in 1937 in het Zentralblatt nog een zeer uitvoerig artikel
van Lange en Pescatore betreffende het kweeken van den bacil, waarin
tot uiting komt, dat in Duitschland het kweeken blijkbaar vóór dezen
tijd nog vrijwel niet gelukt was. Zij vermelden dan, dat zij er pas in slaagden
met gebruikmaking der Engelsche en Fransche voedingsbodems. Een
en ander wijst er op, dat de cultiveering niet zonder slag of stoot gaat.
Het kweeken blijft inderdaad een geduldkwestie. De bacil groeit zeer
langzaam en vooral de vliesvorming op den vloeibaren bodem duurt een
jaar en langer. Wij kunnen ze nu onbegrensd kweeken, zoodat wij voor
Johnine en het vaccin steeds voldoende materiaal hebben.

Palhogeniteit. Tot voor korten tijd was men van meening, dat alleen
de herkauwende dieren gevoelig zouden zijn voor den bacil.

Door onderzoekingen van Mohler in Amerika is gebleken, dat ook
cavia, konijn en muis zijn te infecteeren, mits de cultuur in paraffine-olie-
suspensie wordt toegediend. Met culturen in waterige oplossing was nooit
aanslag te krijgen.

Inderdaad kan men de infectie, zooals Mohler deze in het Journal
of the American Vet. Med. Assoc. van 1939 beschrijft, door intraperi-
toneale applicatie opwekken. Het is de vraag of ze specifiek is, daar Sjol-
lema op het jongstleden gehouden Natuur- en Geneeskundig Congres in
Utrecht mededeelde, dat met den phleumbacil hetzelfde proces is op te
wekken. Mohler spreekt echter ook van diarrhee en het is mij niet bekend
of dit specifieke symptoom ook bij een phleuminfectie is te voorschijn te
roepen. Het is van belang deze onderzoekingen voort te zetten, daar het
gebruik van de cavia zoowel uit een oogpunt van nadere bestudeering der
ziekte als voor de Johnine-contróle wellicht nog van belang kan zijn.

Tenaciteit. Een andere kwestie is de tenaciteit en de levensduur van den
bacil. De kennis hiervan is een van de grondslagen voor den prophylac-
tischen kant der bestrijding ; of de bacil na uitscheiding uit het lichaam

na eenige weken reeds sterft of dat ze jaren kan blijven leven, maakt uit
een oogpunt van verspreiding der ziekte een groot verschil. Voor den
tuberkelbacil is deze tenaciteit uitvoerig onderzocht. Als het waar is, dat
beider weerstandsvermogen niet veel uit elkaar zou loopen ■— hun bio-
chemische bouw laat deze waarschijnlijkheid toe — dan was het gevaar voor
besmette faeces in de wei beperkt. Van den tuberkelbacil weten wij toch,
dat in runderfaeces op de weide na 13 dagen de infectiositeit is verdwenen,
terwijl hij in ondergespitte faeces nog 178 dagen blijft leven. Doch dit
zegt niets positiefs omtrent die van den paratuberkelbacil. De beruchte
jarenlange weideverspreiding vindt er geen verklaring in.

Twee wegen ter controle van den levensduur zijn ei : ie. de dierproef,
voorzoover Mohlers bevindingen en conclusies juist zijn ; 2e. cultureel
onderzoek, waarmede ik mij sinds langen tijd bezig houd.

Natuurlijke infectie. Alle deskundigen zijn het er over eens, dat de infectie
bij het rund per os plaats heeft ; praktijk en experiment hebben dit vol-
doende aangetoond. In direct verband met de infectiewijze staat de vraag
naar het medium, waarin en waarop de smetstof zich bevindt. Het zijn de
faeces en de melk ; de voornaamste bron, misschien de eenige, is de faeces.

Voedsel en drinkwater in stal en weide zijn het medium ; poelen en lage
landen zijn de plaatsen, waar de smetstof zich kan bevinden.

In het zoo straks genoemde Bulletin spreken Vallée en Rinjard uit-
voerig over de rol, welke de geaardheid van het weideland en de drink-
gelegenheid spelen, waarbij vooral moerasachtige en vochtige gronden
een groote plaats innemen.

In dit verband komt de resistentievraa? van den bacil wel scherp naar
voren en moet bij de oplossing de factor van het milieu, waarin de smetstof
verkeert, naar alle zijden grondig worden nagegaan.

De ipizoötologische kant van het vraagstuk moet m.i. in verband met
de prophylaxis uitvoerig worden onderzocht.

Uit eigen erv aring kan ik op de volgende gevallen wijzen. Een veehouder
deelde mij mede, dat 12 jaar tevoren een verdeeling van het veebeslag,
waarin nimmer paratuberculose was voorgekomen, had plaats gehad,
waarbij de eene helft op een boerderij was gebracht, waar dit vee steeds
gezond was gebleven, terwijl de andere helft, welke zijn eigendom werd,
op een plaats kwam, waar ,,sinds heugenis" elk jaar of om het jaar een of
meer runderen wegens diarrhee werden verkocht. Onder zijn vee was
na eenige jaren de ziekte ook opgetreden en blijven heerschen. Op het
bedrijf was een poel aanwezig, waaruit het vee, ook het jongvee, geregeld
dronk en welke speciaal door den betrokken dierenarts als de bron der
infectie werd aangezien.

Ook op een ander bedrijf, waar het stuk land, waarop ook de kalveren
liepen, afheldc naar een sloot, waarvan het water de kalveren tot drink-
water diende, werd hierin de gelegenheid tot besmetting gezocht.

Of de melk den uier besmet kan verlaten is een vraag, waaromtrent men
slechts vermoedens kan hebben in verband met waarnemingen, speciaal
van den laatsten tijd, waarbij men ook in de melk cn het bloed den bacil
zou hebben aangetoond (Alexejef Goloff). In de practijk zien we
typische gevallen, waarbij de vraag opkomt, in welk medium de smetstof
voorkwam. Het rapport over 1938 van het Veeartsenijkundig Staatstoe-
zicht vermeldt een geval van drie generaties, welke achtereenvolgens aan
paratuberculose leden. Zelf nam ik talrijke gevallen van positieve Johnini-

Pathogenese. Ook de vragen, die hiermede in verband staan, zijn van groot
belang uit een oogpunt van bestrijding. Hoe en wanneer slaat de infectie
na opname van de smetstof aan ? Over het algemeen wordt aangenomen,
dat ter plaatse, waar de smetstof met het slijmvlies in contact komt, zich
de specifieke ontsteking ontwikkelt. Voor ons is het van belang in welk
tempo deze ontwikkeling plaats heeft, hoe snel dus de uitbreiding van de
enteritis, die eerst een locaal karakter heeft, verloopt. Het ligt voor de
hand, dat dit van verschillende omstandigheden zal afhangen, ie van de
hoeveelheid, 2e van den vorm, 3e van de herhaalde opname van de
smetstof en 4e wellicht ook van een meerdere of mindere virulentie van
de smetstof (hoewel men hiervan nog volkomen onwetend is), 5e van het
meerder of minder resistentievermogen van het besmette dier, waarbij
gebrek aan mineraalzouten als een begunstigende factor wordt beschouwd
(de natte, moerassige gronden), 6e van den leeftijd, waarop de infectie
plaats grijpt. Ik sprak reeds van de vele besmettingen van het kalf.

Ik wijs op proeven van Hagan, vermeld in de Cornell Veterinarian van
1938 en op enkele proeven van mijzelf.

Hagan bracht twee runderen met clinische paratuberculose in een
kudde met kalveren, hij stelde deze dus aan natuurlijke infectie bloot.

Van 23 kalveren geboren in de kudde stierven er 7 op ruim 32^ maand
aan paratuberculose, werden er 6 na ruim 23 maanden geslacht, deze
vertoonden laesies van paratuberculose; 10, geslacht na 26 maanden,
vertoonden geen laesies.

Van een tweede groep van 6 van ongeveer 1 jaar stierf er een na ruim
37 maanden aan paratuberculose ; 5 werden er geslacht na ruim 25
maanden, geen paratuberculose was aanwezig.

Een derde groep van 6 was ouder dan 1 jaar. Geen enkel dier is gestorven
aan paratuberculose. Geslacht na 25 maanden was geen verschijnsel der
ziekte aap te toonen.

Bij kunstmatige infectie werd het volgende waargenomen. Elk rund
kreeg 60 gram zieke darmmucosa in drie dagen. Bij 9 stuks van ongeveer

1 jaar werd het volgende geconstateerd : 5 stierven aan paratuberculose
na 4 maanden. 1 kalf werd eerst ziek, genas daarna, maar vertoonde bij
slachting typische afwijkingen. Een kalf, geslacht na 4 maanden, had
typische afwijkingen. Een ander, geslacht na 15 maanden, vertoonde geen
afwijkingen. Het negende was na 37 maanden nog in leven en vertoonde
nog geen verschijnselen.

3 dieren tusschen het te en 2e levensjaar geïnfecteerd, stierven alle
aan paratuberculose. Van 3 stuks ouder dan 2 jaar is geen enkel aan de
ziekte gestorven. 2 zijn afgemaakt tusschen 12 en 33 maanden zonder
afwijkingen te vertoonen ; een was na 37 maanden nog in leven.

Uit deze proefnemingen kunnen we dus besluiten, dat bij natuurlijke
infectie de kalveren voor ongeveer 50 % werden besmet, welke resp. na

2 en 3 jaar stierven. Waren ze ongeveer 1 jaar of ouder, dan was de sterfte
zeer gering ; 1 op de 12 na ongeveer 3 jaar.

Bij kunstmatige infectie is de sterfte zeer veel grooter en verloopt veel
sneller. Van 9 kalveren jonger dan 1 jaar stierven er 5, terwijl er 2 later
geslacht, ook lijdende werden bevonden ; 2 vertoonden geen afwijkingen.
Van 3 tweejarigen stierven alle drie ; van 3 driejarigen stierf geen enkele.

1936 gevoerd met smetstof in groote hoeveelheden gedurende drie dagen.
De dieren groeiden op tot forsche runderen, geen enkele clinische afwijking
werd waargenomen tot voor 2 maanden, toen een der twee er wat schraal
begon uit te zien en de faeces iets weeker werden. Na eenige weken werd
ze dunner en onderzocht bleken er groepjes bacihen aanwezig te zijn.
Den laatsten tijd waren de faeces meestal zeer week tot waterig, enkele
dagen wat vaster. De voedingstoestand was nog goed, hoewel het dier
vermagerde. Na 5 jaar en drie maanden openbaarde zich dus hier de ziekte.
Het is een lange tijd, waarbij de omstandigheid, dat het dier niet produ-
ceerde, beslist van gunstigen invloed zal zijn geweest. Plotseling is er een
eind aan gekomen, toen het dier verleden Zaterdagmorgen zonder eenig
voorteeken stierf. Bij sectie had het behalve een macroscopisch duidelijk
waarneembare enteritis, een groote haemorrhagische infiltratie tusschen
pleura en pericardium, met verschillende abscessen. Ook op het pericar-
dium haemorrhagische woekeringen zonder dat er een pericarditis bestond.
Wat de oorzaak hiervan was en welke de doodsoorzaak is geweest, heb ik
niet kunnen vaststellen. Overigens is het de vraag of het dier nog niet
langen tijd had kunnen leven en is het een sprekend voorbeeld voor
het lange incubatie-tijdperk. Bij histologisch onderzoek bleken zoowel
dunne als dikke darm- ook rectumcoupes positief; evenzeer verschillende
mesenteriale klieren.

Het andere paar betreft twee kalveren, in April 1938 gedurende een
maand gevoerd met melk van een koe, die 1 maand na het kalven aan
paratuberculose stierf en in welker melk 1 c.c. besmette faeces was ge-
mengd. Het eene kalf was van deze koe, het andere aangekocht. We
zouden deze proef als een natuurlijke infectie kunnen beschouwen. Beide
dieren zijn nog gezond. Het eerste paar is dus te vergelijken met de beide
dieren van Hagan die als kalf, hoewel niet als nuchter, maar als minder dan
i jaar, kunstmatig werden besmet en .na 3 jaar nog in leven waren. De
beide laatste met de 50 % van de kalveren, die ondanks natuurlijke iniectie
na ruim 2 jaar nog in leven waren en geen afwijkingen vertoonden.

Aangaande de leeftijdskwestie drukt het verslag over 1940 van den
Frieschen Gezondsheidsdienst zich zeer positief uit. Het vermeldt, dat
er niet genoeg de nadruk op gelegd kan worden, dat bij deze ziekte
jeugdinfecties funest zijn. Wanneer de dieren direct vanaf hun geboorte
tot aan hun 2e jaar toe geen gelegenheid krijgen om met ouder vee —
— waarbij smetstofbronnen aanwezig kunnen zijn — in contact te komen,
dan zal het aantal slachtoffers in de betrokken bedrijven zeer gering zijn.
Enkele voorbeelden worden ter demonstratie van het gevaar gegeven.
„Houdt in de bedrijven waar deze ziekte voorkomt de kalveren en pinken
verre van de koeien".

We mogen dus aannemen, dat de jeugdinfecties een zeer belangrijke
rol spelen. In de practijk zien we het grootste aantal slachtoffers op 3- en
4-jarigen leeftijd vallen, na het eerste of tweede kalf. Waar we uit de
experimenten, ook die van Hagan, zien, dat het latente stadium van de
ziekte jaren duurt, daar moet deze omstandigheid als een zeer belangrijke
factor worden beschouwd en van dit lange, ongevaarlijke stadium gebruik
gemaakt worden de ziekte in dezen tijd te onderkennen.

jaar paratuberculeus worden, er ook zijn, welke eenige jaren overslaan,
gevolgd vaak weer door een jaar, waarin 4 a 5 zieken worden geteld.
Hier is hoogstwaarschijnlijk eenige jaren tevoren een smetstofbron geweest,
waarbij een aantal kalveren zijn geinfecteerd geworden. De meening,
dat er een zekere immuniteit in het beslag zou optreden, ingeval er
eenige jaren geen ziektegeval zich voordeed, mist m.i. wel allen grond.

Over het verloop en de verschijnselen, waar te nemen bij het zieke
rund, wil ik slechts iets mededeelen uit eigen ervaring, hier opgedaan
met een 2 tal runderen.

Het algemeen verloop is als volgt : langzame vermagering, teruggang
van de melkgift, reeds weken voor het optreden van diarrhee, welke
vaak afwisselt met normale defaecatie. Bleeke slijmvliezen zijn ook vaak
typeerend, reeds in het stadium zonder diarrhee. Het optreden na het
kalven en dan het zeer snelle achteruitgaan is aan ieder deskundige en ook
veehouders bekend.

Wat de beide genoemde runderen betreft zijn dit gevallen, welke op
het verloop der ziekte wel een bijzonder licht werpen. Speciaal wat betreft
mogelijk herstel onder bepaalde omstandigheden.

In 1936 werden deze dieren zeer vermagerd aangekocht voor de luttele
som van ƒ 30.— per rund. Bij beide was de ziekte bacterioscopisch vast-
gesteld en bij aankomst leden ze aan hevige diarrhee. Ze herstelden zich
in den loop van eenige maanden zoodanig, dat ze aan het eind van 1936
er goed bevleeschd uitzagen. Perioden van normale defaecatie wisselden
af met tijden van diarrhee of faeces van half weeken toestand. Bacterio-
scopisch onderzoek had om den dag plaats. Het rund A vertoonde na den
dag van aankoop 200 groepjes bacillen (onderzoekingstijd 5—10 min.).
De volgende maand was ze nog maar drie maal positief van de 13
onderzoekingen ; vanaf 20 Mei tot 1 Juli steeds negatief; 2 maal in
Juli, i maal in de maanden Augustus en September, 7 maal in October,
i maal in November, 3 maal in December. In 1937: Januari 3 maal,
Februari weer eiken dag, tot in Juli bleef dit, Augustus had weer 6 negatieve
dagen, September 2. Daarna eiken dag weer positief, enkele dagen tot
100 groepjes ; de faeces waren meestal normaal van consistentie in Januari
en Februari, daarna week, soms dun. De voedingstoestand bleef goed,
het laatste jaar varieerde het gewicht van 570—590 kg. 27 Mei was
het dier gedekt en bleek drachtig. Het verdere verloop vanaf Januari
1938 zal U duidelijk zijn. 7 Maart was het gewicht nog 570 kg, 18 Maart
kalfde het dier, 21 Maart gewicht 480 kg. 25 Maart 470, 1 April 380 kg
en 11 April dus ongeveer een maand na het kalven werd het zeer ver-
magerd en stervende afgemaakt. Twee jaar is het dier dus, schijnbaar
hersteld en in goeden voedingstoestand verkeerend nog blijven leven.

Een nog interessanter geval leverde het rund S., dat in dezelfde slechte
conditie op 20 Maart 1936 werd aangekocht. Het verloop was als volgt :
tot 2 April 9 maal 1—2 groepen, 4 en 5 April telkens 30 groepen. In April
bij totaal 14 onderzoekingen 8 maal positief, 6 maal negatief. In Mei
6 maal positief, 8 maal negatief, Juni 2 maal positief, 11 maal negatief,
Juli i maal positief, 12 maal negatief, Augustus en de volgende maanden
tot December steeds negatief bij 13 maal onderzoek per maand. December
weer 1 maal 1 groep. In 1937 werden in Augustus en December resp.
i maal 1 groep en 2 maal 1 groep gevonden. In 1938 in Januari 2 dagen
aaneen 1 groep. Toen is ondanks regelmatig anderdaagsch onderzoek

over 1938, 1939 en 1940 nooit meer iets gevonden. Wat betreft de ver-
andering in de hoedanigheid van de faeces het volgende : de diarrhee
bleef gedurende den zomer steeds meer weg. In September nog een 4 tal
dagen, October een paar dagen. In Mei 1937 weer een 5 tal dagen en
gedurende de rest van het jaar werd sporadisch nog eens een enkelen dag
diarrhee opgemerkt. Van voorjaar 1938 tot in 1941 is ze normaal gebleven
tot begin Maart. Half Maart trad weer diarrhee op, enkele malen weer
normaal, tot de dood intrad op 27 April.

Vanaf Januari van dit jaar is het dier n.1. ziekteverschijnselen gaan
vertoonen, welke niet tot een besliste diagnose hebben kunnen leiden.
Deze verschijnselen bestonden in gestoorden eetlust en vermagering. In
Maart traden koliekverschijnselen op, welke zich dikwijls hebben herhaald,
doch geen ernstig karakter hadden. De eetlust werd steeds geringer, terwijl
het gewicht, dat altijd om de 600 kg was geweest, in Januari zakte tot
540, in Februari tot 500 kg, in Maart tot 450 kg, terwijl het op 17 April
380 kg bedroeg.

Vanaf 21 Februari zijn eiken dag 3 preparaten gemaakt en door 3 per-
sonen 15—20 minuten onderzocht. In Februari werden 2 maal 1 groepje
weinig typische bacillen gevonden ; op n Maart 1 duidelijk groepje,
28 Maart 1 weinig typisch groepje, 19 April 2 duidelijke groepen, op
22 April uit een hard stuk faces 1 groep ; in wat slijm van den anus alge-
nomen werden 18 groepjes gevonden, daarna tot den dag van sterven niets
meer. De waarneming van dit interessante, clinische verloop is afgesloten
met het sectie- en histologisch onderzoek.

Aan den darm, noch dunnen, noch dikken, was macroscopisch eenige
afwijking te vinden, dat op paratuberculose geleek, ook niet aan de valvula
ileo-caecalis, de predilectieplaats voor een beginnend paratuberculeus
proces. In het ilcum werd echter een afwijking gevonden, welke veel
verklaarde. In het kort kwam het hier op neer. Over een afstand van
ongeveer 25 cc een sterke verwijding van den darm, verdikking van den
wand en op de lumenzijde een groot aantal woekeringen, die dit lumen
vrijwel geheel opvulden, zoodat een belangrijke stenose zich had gevormd
met een gekronkelden doorgang langs deze woekeringen van ongeveer 1
vinger diameter. Ik heb van een 6 tal plaatsen van dunnen en dikken
darm, van ileocaecale klep en rectum histologische preparaten gemaakt
en vond in het slijmvlies van de klep en in de dunne en dikdarmcoupes
typische groepjes van den paratuberculose-bacil ; in die van het rectum
geen. Alzoo hebben we hier toch nog met een paratuberculeus, zij het dan
pathologisch-anatomisch afwijkend, proces te doen gehad.

Het zij nog vermeld, dat enkele mesenteriale klieren kleine tubercu-
leuse haarden vertoonden.

ie. Bevestiging van het welbekende feit, dat drachtigheid een bijna
zeker werkend en snel doodelijk verloop veroorzaakt.

2e. Dat een toestand van gustheid een groote waarborg biedt voor
herstel eventueel stilstand der ziekte ; in elk geval kan hierbij een uit-
stekende groei plaats hebben.

Beide runderen, die hier resp. 2 en 5 jaar als proefdieren zijn gebruikt,
hebben dit bewezen. Bij de eene was het drachtigheid, bij de andere een
darmstenose, welke aan de ziekte een ongunstige wending gaf. Ook het

hiervoren vermelde rund, verleden week 5 jaar en 3 maanden na infectie
gestorven, is voor deze meening een duidelijk voorbeeld.

Het is een ervaring, welke voor de beoordeeling der bestrijdingsmaat-
regelen goed in acht moet worden genomen.

Voor de onderkenning van de ziekte, hetgeen wel het voornaamste
deel van mijn paratuberculose-werk is geweest, staan ons ten dienste :
ie. het clinisch beeld, 2e. het bacterioscopisch onderzoek, 3e. de allergische
reactie.

Het clinisch onderzoek krijgt vooral daar waarde, waar we op jaren-
lang besmette bedrijven komen. Hier kan de boer vaak de diagnose nog
beter stellen dan de veearts, maar dan kan de open lijder reeds veel kwaad
hebben gedaan ; uit een oogpunt van bestrijding heeft dit onderzoek dus
maar zeer betrekkelijke waarde.

Het bacterioscopisch onderzoek heeft ook als zoodanig weinig beteekenis.
Alleen wanneer clinisch het ziektebeeld reeds zeer duidelijk is, krijgt dit
onderzoek een kans, bovendien wordt de diagnose in ons land, blijkens
de mededeeling van den Frieschen Gezondheidsdienst en het onderzoek
alhier, slechts voor 20 % dooi faecesonderzoek bevestigd. Het over jaren
uitgestrekte onderzoek der beide runderen, waarover hiervoor is gesproken,
bevestigt deze bevinding volledig.

Het derde diagnostische middel is de allergische reactie, op te wekken
door inspuiting van Johnine. De Johnine krijgt evenals de tuberculine
reeds een geschiedenis. En we weten, dat de geschiedenis, wat betreft de
juiste waardeering van de tuberculine en haar technische toepassing, nog
niet eens voor goed is afgesloten. Zoo zitten we ook nog midden in het
onderzoek naar de waarde der Johnine.

Vanaf 1936 heb ik zelf op verschillende wijzen Johnine bereid volgens
verschillende voorschriften en mij bezig gehouden met de diagnostische
waarde ervan te bepalen. De voedingsbodem voor de culturen zijn die
van Sauton met verschillende % extract van phleum-cultuur, welke na
3—4 maanden groei behandeld worden als tuberkelbacillen-culturen.
Op het Congres in Utrecht bracht Collega Janssen de bereiding van
tuberculine volgens Glover ter sprake, d.i. dus de uitvlokkingsmethode.
Deze bereidingswijze verdient voor Johnine vanzelfsprekend ook aan-
beveling.

Een enkel woord over het wezen der specifieke reactie. We zouden
kunnen zeggen : zoo simpel als ze in uitvoering zijn, de tuberculinatie
en de Johninisatie, zoo gecompliceerd is dit reactieproces in werkelijkheid.
Wat verstaan we onder de allergische reactie ? Pirquet duidde het aan
als het veranderde reactievermogen van het lichaam, dat lijdende is aan
een bepaalde ziekte, i.c. tuberculose. Men neemt aan, dat de afweer -
stoffen in het lichaam de tuberculine splitsen en de ontstane, toxische
stoffen de reactie veroorzaken, een verklaring, welke U allen bekend zal
zijn en welke vermoedelijk ook wel voor de Johninewerking zal gelden.

Van practisch, diagnostisch standpunt is van beteekenis de kwestie
van den graad van specifiteit der Johnine en dan komt in de eerste plaats
de vraag hoe deze te contróleeren. Ik zou er op willen wijzen, dat bij de
tuberculose-diagnostiek de contrölevraag vrijwel als opgelost mag worden
beschouwd, maar het heeft vele tientallen jaren geduurd en nog is men

het niet geheel eens. Men heeft in den loop van den tijd zooveel ervaring
gekregen, dat men kan spreken van een 98 tot 99 % zekerheid.

Met de paratuberculose-diagnostiek staan we nog in den aanvang en
verschillende vragen wachten nog op een antwoord. Voorop zij de vraag
gesteld, waardoor zich een positieve reactie kenmerkt. Dubbele huiddikte
plus 2 of meer m.m. is positief; zwellingen en pijn zijn belangrijke
begeleidingsverschijnselen, die een dubbele huiddikte plus 1 mm ook
positief kan doen uitvallen.

De volgende middelen staan ons ten dienste voor de controle der speci-
ficiteit. ie. onderzoek van clinisch ziek vee, waarvan de faeces positief
zijn bevonden, 2e. onderzoek van vee in verdachte bedrijven, 3e. onder-
zoek van vee in onverdachte bedrijven, 4e. indirecte controle door enting
met het vaccin van Vallée en Rinjard. Gaan we na welke exacte bewijzen
tot nu toe zijn geleverd voor het eerste punt, dan hebben we nog maar
heel weinig, hoewel overtuigend, materiaal. Het werk van Houthuis
in zijn dissertatie vermeld, van Dunkin en van Minett verstrekken de
voornaamste gegevens. Houthuis spoot 41 paratuberculeuse runderen
in o.a. met 2 Johninesoorten. Met de eene soort kreeg hij een % miswij-
zingen van ongeveer 20, met de tweede van ongeveer 14. Dunkin en Minett
kregen overeenkomstige resultaten. Het % wordt belangrijk minder, als
de negatieven bij sterk vermagerd vee niet worden meegeteld. Bij het vee
van Houthuis reageerde dit laatste 2 maal minder positief, dan dat wat
nog in goede of vrij goede conditie verkeerde.

Eigen onderzoek betreft slechts een 5 tal aangekochte, zieke runderen
op de Rijksseruminrichting, waarvan er 3, zeer vermagerd, twijfelachtige
reacties vertoonden. Twee stuks zijn respectievelijk gedurende 2 en 5 jaar,
elk jaar 6—10 maal ingespoten met een groot aantal Johninen. Ze hebben
steeds met een enkele uitzondering positief gereageerd, al waren de reacties
vaak zeer uiteenloopend ; de verschillen bedroegen soms 6 en 7 mm.
Dergelijke verschillen kunnen bij de grensreacties moeilijkheden opleveren
voor een juiste beoordeeling.

Meer ervaring is verkregen met de Johninisatie op de besmette bedrijven.
Hier zijn in den loop van 4 jaar bij 28 beslagen meer dan 1000 inspuitingen
verricht, bij verscheidene 3 tot 4 maal per jaar.

In 1938 spoot ik b.v. 9 beslagen in met totaal 390 dieren. Er reageerden
resp. positief en twijfelachtig 26 en 13 stuks, de rest was negatief. Van
deze 26 dieren over 6 bedrijven verdeeld, werden 7 stuks na £—J jaar
clinisch ziek en werden de faeces ook positief bevonden. Een andere
interessante waarneming is de wijze, waarop vee bij herhaalde inspuiting
al dan niet reageert. Vooral de steeds positief reageerende dieren zijn als een
aanwijzing te zien voor de specificiteit van het diagnosticum, al kan de
sectie slechts het beslissende woord spreken. In een bedrijf van 34 stuks
vee kwamen 5 stuks voor, welke 2 of 3 jaren achter elkaar telkens positief
reageerden. Op een ander bedrijf van 18 stuks : 2 stuks 2 jaar, op een
derde bedrijf van 39 stuks 1 rund 2 jaar aaneen.

In deze drie beslagen was het % reageerders t.o.v. andere bedrijven
zeer hoog resp. tot 30 % toe. Het waren bedrijven, waar de ziekte reeds
verscheidene jaren heerschte en talrijke slachtoffers had gemaakt. Opvallend
was daarentegen het geringe aantal reacties op de bedrijven, waar de
uitbreiding gering was, zoodat ook deze verhouding een aanwijzing voor
de specificiteit was. Het groot aantal negatieve pleit voor de onwerkzaam-

heid van het diagnostieum bij gezond vee en is indirect dus eveneens een
aanwijzing voor de specifieke werking. De opmerking kan worden gemaakt,
dat de Johnine niet voldoende werkzaam zou kunnen zijn, toch is deze
bewering in verband met het verloop der positieve reacties niet zeer
waarschijnlijk. Ook in enkele ingespoten beslagen, waar de ziekte niet
heerschte, trof men geen reacties aan, hetgeen in dezelfde richting wijst.

Een groote hindernis om meer bewijzen en materiaal te verzamelen
is de verkoop van reageerend vee, zij het dan ook voor de slachtbank,
welke voorwaarde steeds voor de gratis verstrekking van Johnine wordt
gesteld. Slechts weinig gevallen leiden zoodoende tot een beslissende
beoordeeling, zelfs over langeren tijd.

Hoewel de resultaten der inspuitingen zoowel van buitenlandsche
onderzoekers als van Houthuis en mij, sterk pleiten voor het aannemen
van een groote specificiteit, moet de controle en de grensbepaling hiervan
toch nog op veel uitgebreider schaal worden voortgezet. Straks hierover
nog een enkel woord.

Aandacht moet vervolgens nog worden geschonken aan de vraag of het
mogelijk is de miswijzingen en twijfelaars te verklaren, ook, of er wissel-
werking is tusschen Johnine en tuberculose, respectievelijk tuberculine
en paratuberculose. Hoe komt het b.v. dat een dier 2 maal positief en
een derde maal negatief reageert ? Waarom reageeren ernstig zieke dieren
niet of twijfelachtig ? Het kan aan de samenstelling van de Johnine liggen,
maar ook in de constitutie van het dier zijn gelegen, in allergische ver-
houdingen.

Door groote aantallen dieren met dezelfde Johnine in te spuiten, krijgt
men van de specifieke werking van een bepaalde soort een goede aan-
wijzing. Ik spoot daarom steeds een paar honderd runderen met éénzelfde
Johnine in en daarnaast met nog één of twee andere soorten d.w.z. van
Sauton met en zonder phleum extract. Ik heb de laatste jaren eenige
tientallen Johninen ingespoten en hoewel er onderscheid was in reactie,
was er over het algemeen groote overeenstemming, waarvan in het jaar-
lijksche rapport van de Rijksseruminrichting nadere gegevens zijn te
vinden.

Waar constitutioneele factoren een rol spelen, wordt dit met het wezen
der allergie verklaard. Een op en neer gaand allergisch vermogen zou een
positieve reactie een volgend maal negatief doen verloopen. Alle onder-
zoekers kennen het. Overigens was het er mij minder om te doen een
wetenschappelijke verklaring te zoeken dan wel om een zekere wetmatigheid
in de werking te mogen aantreffen.

Dat het niet alleen constitutioneele verschillen zijn, is zeer duidelijk te
constateeren met de volgende proef. Spuit men een ziek rund in met
dezelfde Johnine op verschillende plaatsen van de halsvlakte, dan kunnen
de verschillen in reactie tot soms een halve c.c. groot zijn.

Het is niet ondenkbaar, dat de huid een verschillend reactievermogen
heeft op verschillende plaatsen, maar het is meer aannemelijk, dat in de
techniek kleine verschillen zijn gelegen, welke niet zijn te ondervangen.
De Engelschen hebben er ook wel op gewezen en ik zelf heb er veel aan-
dacht aan geschonken, zonder een verandering te krijgen. Zulke zaken
komen natuurlijk voor den dag, als men vele vergelijkende inspuitingen
maakt.

van eenige jaren is mogelijk herstel. Gezien de beide runderen S. en A.
is dit een factor, waaraan niet genoeg aandacht kan worden geschonken.

Dus naast de groote specificiteit zijn er ook nog zwakke punten in de
Johninisatie, welke alleen door controle op groote schaal tot hun ware
proporties kunnen teruggebracht worden.

Van niet geringe beteekenis uit diagnostisch oogpunt is een mogelijke
wisselwerking tusschen tuberculose en Johnine, dus dat een tuberculeus
dier reageert op deze stof. Ik ben op grond van de ervaring, dat er naar
verhouding evenveel tuberculeuse als niet-tuberculeuse dieren op Johnine
al dan niet reageeren, tot de conclusie gekomen, dat een groot % tuber-
culeuse dieren deze reactie in elk geval niet geeft. Zoowel in bedrijven
als hier in de Inrichting kon ik dit constateeren. Van een 24 voor serum-
bereiding bestemde runderen, reageerden 10 stuks op tuberculine, waarvan
er slechts 3 ook op Johnine een reactie vertoonden. En zoolang er geen
uitvoerig en vergelijkend onderzoek heeft plaats gehad, is het bovendien
niet te ontkennen, dat de wisselwerking ook andersom kan zijn, zoodat
het paratuberculeuse dier ook op tuberculine reageert.

Er is nog een 4e controlemiddel op de specificiteit der Johnine n.1. de
enting met het vaccin van Vallée en Rinjard. Over dit vaccin wil ik in
het kort het volgende meedeelen. In 1926 berichtten deze onderzoekers
voor het eerst de resultaten van hun methode, begonnen in 1922, om met
volvirulente cultuur, samengebracht met paraffine- en olijfolie en puim-
steenpoeder, een vorm van immuniseering toe te passen, welke gezonde
dieren onder bepaalde omstandigheden een zekeren graad van immuniteit
tegen een natuurlijke infectie verleende. Zij noemden deze methode ,,pre-
munisatie", daar verwacht werd, dat, indien het vaccin, aanwezig in
het depót, steeds werkzaam kan blijven, slechts immuunlichamen werden
geproduceerd. De onderzoekers baseeren hun methode op het verschijnsel
der hypersensibiliteit voor den Johneschen bacil, speciaal in de eerste stadia
der infectie. We vinden in het hiervoor genoemd Bulletin van 1934
een uitvoerige verhandeling over methode en toepassing, alsmede
in eenige dissertaties o.a. van Lecompte en van Nag van 1938. Op de
inspuiting van het vaccin vormt zich een reactiehaard in den vorm van
een zwelling, welke na verloop van eenige weken een typisch karakter
krijgt en ter grootte van een duivenei tot citroen, steeds als bewijs van haar
activiteit voorhanden moet blijven. Verdwijnt ze, zoo is de aanwezigheid
eener latente paratuberculose zeer waarschijnlijk ; treedt bij herhaalde
inspuiting een spoedige resorptie of abscedeering op, zoo staat voor Vai.lée
en Rinjard het voorkomen der ziekte vast.

De controle op de Johnine door middel van vaccinatie zal U nu duidelijk
zijn. Een rund, ingespoten met Johnine en b.v. positief reageerend mag
geen entknobbel vertoonen, in dit geval krijgen we dus een dubbele aan-
wijzing voor de aanwezigheid van paratuberculose, zooals een negatieve
Johninereactie en het optreden van een entreactie evenzeer twee maal
wijst op het vrijzijn der ziekte. Voor een doeltreffend onderzoek op de
waarde van beide middelen kan deze wederzijdsche controle niet genoeg
worden aanbevolen, al dient te worden opgemerkt dat deze vaccinatie,
hoewel reeds sinds 10 jaar toegepast, nog in de kinderschoenen staat.
Van 1925—1934 werden 35000 runderen ingespoten, terwijl er van 6850
stuks dus ongeveer 1/5 het verloop is bekend geworden.

een belangrijke, gunstige verandering optrad in het verloop der ziekte
in de bedrijven. In ons land zijn het de Inspecteur van den Veeartsenij-
kundigen Dienst Tenhaeff en eenige practiseerende dierenartsen in
Friesland, die een jaar geleden begonnen zijn met eenige veebeslagen in
te spuiten volgens deze methode en dit blijkens de aanvragen van vaccin
nog voortzetten.

Vallée en Rinjard nemen ook op grond van de ervaring met het groote
aantal inspuitingen aan, dat de dosis van 10 mg cultuur absoluut onge-
vaarlijk is. Daar het de virulente cultuur betreft, heb ik in 1936 een 6-tal
runderen op de R.S.I. met dit vaccin ingespoten om na te gaan of deze op
den langen duur onschadelijk zou blijken. Reeds Vallée en Rinjard
deelen mede, dat het vaccin binnen korten tijd herhaald kan worden
ingespoten, zoodat zij overtuigd zijn van de onschadelijkheid. Ik heb de
inspuiting in 4 jaar 3 maal herhaald en drie van deze dieren verleden
jaar April met groote dosis, n.1. het 10—50—ioo-voud ingespoten. Ik
stel me voor als deze dieren over eenige jaren nog gezond zijn, dat met
deze proef de ongevaarlijkheid van het vaccin, tenminste voor volwassen,
niet-drachtige en niet-melkgevende dieren bewezen mag heeten, een niet
onbelangrijke factor voor een meer algemeene aanwending der vaccinatie.

Waar ik me niet alleen tot het laboratoriumwerk der bereiding van
de Johnine en het vaccin heb bepaald, doch ook de bruikbaarheid der
Johnine in de practijk zooveel mogelijk heb trachten te controleeren,
zou ik nog enkele opmerkingen willen maken over de wijze waarop het
voornaamste punt der bestrijding, de diagnostiek, naar mijn meening
verder moet worden uitgewerkt.

Wij moeten dan in de eerste plaats constateeren, dat, hoe groot de
specifieke werking van de Johnine reeds is gebleken, toch getracht moet
worden het aantal miswijzingen, waarvan deze dan ook mogen afhangen,
te verminderen. Bij tuberculose is dit aantal zeer gering, men spreekt
van bijna 100 % zekerheid ; bij paratubcrculose is dit ongeveer 80 %.
Willen we met de Johnine niet denzelfden slakkengang gaan als met de
tuberculine, dan moet ze op ruimer schaal en meer methodisch gecon-
troleerd worden dan tot heden. Behalve dan door middel van weder-
zijdsche controle van Johnine en vaccin moet de Johnine vooral op clinisch
zieke dieren worden onderzocht. Wij weten, dat vermagerde dieren niet
of twijfelachtig reageeren, doch tusschen de 300 a 400 zieke dieren, waar-
van alleen aan de R.S.I. de faeces als positief worden bevonden, zal er
nog een groot % zijn, dat voor een betrouwbare Johnisatie nog zeer
geschikt zal zijn. Want dit blijft de meest zekere weg ter onderzoek van
de specificiteit. Daartoe zou de Johnine gratis ter beschikking gesteld
moeten worden. Ook zouden deze dieren, voorzoover geschikt, door het
Rijk op grooter schaal kunnen worden aangekocht. In elk geval is het de
vraag of het standpunt juist is, een diagnosticum te verkoopen, waarvan
de specifieke waarde nog niet voldoende is vastgesteld.

Het spuiten van verdachte beslagen kan een bijdrage vormen, maar
kan niet als van beslissende beteekenis worden geacht. Het aantal ver-
dachten blijft op den duur te klein en de gelegenheid tot controle voor
slachting zeer dubieus, terwijl de eigenaar tracht ze zoo snel mogelijk van
de hand te doen.

Indien ik een en ander van het hier gesprokene zou willen samenvatten,
dan wijs ik op de volgende punten.

ie. Het is gebleken, dat de paratuberculose zoo veelvuldig voorkomt,
dat een georganiseerde bestrijding overweging verdient.

2e. De infectie heeft blijkbaar in hoofdzaak plaats in de jeugd (ervaringen
en proeven van Hagan wijzen hierop).

3e. Het incubatietijdperk of latente stadium is zeer lang. Proefnemingen
en het optreden der clinische verschijnselen in het 3e, 4e en 5e jaar\'wijzen
hierop.

4e. Er zijn talrijke aanwijzingen, dat de dieren in dit stadium over het
algemeen als verspreiders als ongevaarlijk kunnen worden beschouwd.

5e. De uitbreiding der ziekte in het beslag heeft over het algemeen
langzaam plaats en vaak zeer onregelmatig.

6e. Is er practisch waarschijnlijk slechts één medium voor den Johne-
schen bacil, de faeces, misschien ook de melk.

ie. een scherp gesteld anamnetisch onderzoek ter opsporing van de
smetstof bronnen.

4e. Speciaal bij deze ziekte met haar betrekkelijk eenvoudig clinisch
karakter zal een goede voorlichting een belangrijke rol kunnen spelen.

1) Es hat sich gezeigt, dass Paratuberkulose so häufig vorkommt, dass der Aufbau
einer organisierten Bekämpfung in Erwägung zu ziehen ist.

2) Die Infektion erfolgt anscheinend hauptsächlich in der Jugend (Erfahrungen
und Versuche von Hagen weisen hierauf hin).

3) Die Inkubationszeit oder das latente Stadium dauert sehr lange. Versuche und
das Auftreten klinischer Erscheinungen im 3. 4. und 5. Lebensjahr weisen hierauf hin.

4) Es bestehen zahlreiche Hinweise, dass die Tiere in diesem Stadium im allgemeinen
als Infektionsverbreiter keine Gefahr bilden.

5) Die Verbreitung der Krankheit in der Herde erfolgt im allgemeinen langsam
und häufig sehr unregelmässig.

6) Es besteht praktisch wahrscheinlich nur ein Medium für den Paratuberkulose -
bazillus, die Faeces, vielleicht auch noch die Milch.

1) einer genauen anamnetischen Untersuchung, um die Infektionsquelle festzu-
stellen ;

4) wird besonders bei dieser Krankheit mit ihrem verhältnismässig einfachen kli-
nischen Charakter eine gute Aufklärungsarbeit eine wichtige Rolle spielen können.

1) It appeared that paratuberculosis occurs so much that an organised fight against
it deserves consideration.

2) the infection apparently takes place mainly in youth (experiences and experiments
of Hagan point to this).

3) the period of incubation of the latent phase is very long. Experiments and the
appearance of the clinical symptoms in the 3rd, 4th and 5th year point to this.

4) there are many indications that the animals as spreaders may be considered as
undangerous in this stage. ♦

5) the spread of the disease in the live stock generally takes place only slowly and
often very irregularly.

6) probably the Johne\'s bacillus practically grows only on one medium viz. faeces,
perhaps also milk.

4) especially in this desease with its relatively simple clinical character, a good
instruction may play an important part.

1) La paratuberculose.est si fréquente, que l\'organisation d\'une lutte mérite d\'être
prise en considération.

2) L\'infection s\'opère vraisemblablement dans le jeune âge (expériences de Hagan).

3) La période d\'incubation ou stade latent est de longue durée, ceci semble découler
de l\'expérimentation, ainsi que de l\'apparition des symptômes cliniques au cours de
la 3e, 4e et 5e année.

4) Il existe de nombreuses indications selon lesquelles les animaux à ce stade peuvent
au point de vue de la dissémination être considérés en général comme non dangereux.

5) L\'extension de la maladie dans un troupeau s\'opère en général lentement et
souvent très irrégulièrement.

6) Pratiquement il n\'existe probablement qu\'un seul milieu pour le bacille de Johne,
notamment les fèces ; peut-être également le lait.

1) une enquête anamnétique serrée, dans le but de découvrir les sources d\'infection

4) surtout dans cette maladie avec son caractère clinique relativement simple, l\'édu-
cation des masses pourrait jouer un rôle primordial.

Naar aanleiding van eenige ingezonden stukjes van collega A. v. d.
Sande te Bergen op Zoom in de Tijdschriften van i Oct. en i Nov. j.1.
is het misschien interessant de volgende ervaring mede te deelen.

In Augustus 1939 werd mijn hulp ingeroepen (v.m. 8 uur) door den
veehouder S. te Z. Den vorigen dag had bedoelde veehouder een koppel
schapen gewasschen met het waschmiddel „Big", welk middel een belang-
rijke hoeveelheid arsenicum bevat.

Een gedeelte van het waschmiddel had hij bewaard in een kuip, om
den volgenden dag hiermede een ander koppel te behandelen. Op de
kuip had hij een deur gelegd.

In den loop van den nacht was een tweetal -jarige stamboekstieren
losgebroken en had een belangrijk kwantum van de oplossing genuttigd.
De gevolgen waren niet uitgebleven.

Bij mijn komst ter plaatse had de eigenaar bij één der dieren reeds
halssnede verricht, terwijl ik het andere dier in moribunden toestand aan-
trof (doffe blik, hevig steunen, profuse diarrhee, excitatieverschijnselen,
zeer frequente bijna onvoelbare pols, zeer frequente ademhaling, temp.
subnormaal). Ook dit dier werd op mijn advies uit nood gedood, \'s Middags
rustte op mij de weinig benijdenswaardige taak beide dieren te keuren.

Beide slachtdieren zagen er prachtig uit ; de voedingstoestand was
uitstekend ; de cadavers waren goed uitgebloed. Het sectiebeeld was,
zooals te verwachten was, negatief, uitgezonderd een flinke roodheid van
het slijmvlies van de lebmaag en van de intestinae. Het bacteriologisch
vleeschonderzoek — milt, nier en vleesch — was negatief.

Ik moet eerlijk bekennen, dat ik de keuringsbeslissing zeer moeilijk
vond en ik mijn verantwoordelijkheid zwaar op mijn schouders voelde
wegen.

Hoewel ik volledig vertrouwen kon stellen in het Handboek van Prof.
Dr. R. von Ostertag en in mijn leermeester, heb ik toch veiligheidshalve
een voederproef ingesteld en hiervoor, bij gebrek aan het „oude vrouwtje"
uit den volksmond, aan drie honden een flinke portie van het vleesch
toegediend.

Toen deze dieren mij den volgenden dag kwispelstaartend als hun
weldoener begroetten, heb ik mij verantwoord gevoeld de dieren voor-
waardelijk goed te keuren, onder afkeuring van kop met tong en alle
organen.

Beide dieren zijn zonder incidenten door de bevolking geconsumeerd,
hoewel ik al mijn persoonlijken invloed moest aanwenden om het vleesch
„aan den man" te brengen.

Met alle respect voor Ir. C. H. Nieuwland ben ik het dan ook in dezen
geheel met collega v. d. Sande eens, hoewel ik in voorkomende gevallen
een eenvoudig hulpmiddel als een voederproef wel kan aanbevelen.

Dit voorjaar werd in Oost-Groningen een vrij ernstige vorm van exan-
thema coitale bij paarden opgemerkt.

Het verloop van het lijden was nauwkeurig te volgen en niet alleen
bij door dekking natuurlijk geïnfecteerde merries, maar tevens bij den
betreffenden hengst en bij mensch, zuigveulen en rund.

Vooraf eene korte beschrijving van deze infectieziekte (Hutyra-Marek-
Manninger. Spezielle Pathologie und Therapie der Haustiere).

Volgens onderzoekingen van Reisinger en Reimann en ook Witte is
de verwekker van deze ziekte een ultravirus. Met den inhoud van de
gevormde blaasjes en door het secretum van het zieke slijmvlies is het
lijden van zieke op gezonde dieren over te brengen.

Sommige onderzoekers beschouwen exanthema coitale identisch met
pokken. Zoo zou het von Peuch en Galtier gelukt zijn met het ziekte-
materiaal van paarden bij koeien en kalveren een pokkenbeeld op te
wekken. Von Pondorf, Zwick en Gminder komen daarentegen tot een
tegenovergestelde opvatting.

Over het algemeen wordt aangenomen, dat de ziekte beperkt blijft tot
dezelfde diersoort. Wel doet de sterke gelijkenis van het ziektebeeld ver-
moeden, dat er een nauwe verwantschap bestaat.

Het rund is het meest gevoelig voor de blaasjesuitslag ; het paard in veel
mindere mate en nog minder schaap en geit. De literatuur vermeldt bij
uitzondering het overbrengen op den mensch, waarbij in den regel de
handen worden aangetast.

Bij de dekking vindt de natuurlijke infectie plaats ; ook doordat dieren
tegen elkaar wrijven is overbrenging mogelijk.

Als incubatietijd wordt 3—6 dagen opgegeven, bij uitzondering 24—48
uren, maar ook io-—11 dagen.

Het lijden is op te merken aan de uitwendige geslachtsdeelen. Bij de
merrie zijn op de schcede en den binnenkant van de schaamlippen blaasjes
te zien, en bij den hengst op de glans penis en in de omgeving van
het orificium urethrae externum. In enkele gevallen is de aangrenzende
huid in het proces betrokken en bij uitzondering de binnenkant van het
praeputium.

De blaasjes ter grootte van een erwt zijn eerst gevuld met een sereus
en later met een purulent vocht. Het komt ook voor, dat de blaasjes zich
dicht bij elkaar bevinden en dan vloeit het beeld ineen. De blaasjes gaan
open, waarna vlakke erosies en ook diepere zweren optreden. De erosies
worden spoedig met nieuw epitheel overkleed, maar ter plaatse van de
zweren zijn naderhand lidteekens op te merken. Bij de merrie zwellen de
schaamlippen op ; de dieren trachten vaak te urineeren en hebben de
neiging met de zieke deelen tegen voorwerpen te wrijven. Bij den hengst
zwelt de glans penis op, terwijl in ernstige gevallen hetzelfde is op te merken
van het scrotum en het praeputium. Secundair kunnen micro-organismen
de ontstane defecten infecteeren en dan kunnen diepe zweren ontstaan.

Het gevolg kan een lymphangitis zijn, gepaard gaande met hooge koorts.
In ernstige gevallen kan het volledige beeld van een septicaemie ontstaan.

In de meerderheid der gevallen verloopt de ziekte in twee weken, zeld-
zamer in 3—4 weken, waarna de genezing volkomen is.

In ernstige gevallen kan het maanden duren en kan het aanleiding geven
tot vergroeiingen en stricturen ; zelfs kan een verslapping van de penis
ontstaan, waardoor het dekvermogen bemoeilijkt wordt.

Ook geven ernstige gevallen veelal aanleiding tot het optreden van een
chronische scheedecatarrh.

In het jaarverslag 1936 van den Veeartsenijkundigen Dienst wordt het
voorkomen van exanthema vesiculosum coitale bij paarden in Drenthe
vermeld. Er wordt, opgegeven, dat het lijden voor het eerst sedert jaren
in Drenthe is opgetreden. Het ziekteverloop was goedaardig, maar de
merries bleven gust, ook na ingestelde behandeling.

Eveneens wordt in het jaarverslag 1938 het voorkomen van dit lijden bij
paarden vermeld in Zeeuwsch-Vlaanderen en op Tholen. Het verloop was
goedaardig en na behandeling volgde spoedig herstel.

Volgens het jaarverslag 1939 werd eveneens dit lijden bij merries in de
omgeving van Varsseveld en in die van Zetten geconstateerd. Behandeling
bracht spoedig herstel.

Ten slotte is in 1940 exanthema coitale waargenomen, uitgaande van
een dekstation in N.O. Groningen.

In tegenstelling met de mededeelingen in deze jaarverslagen is dit voor-
jaar een minder goedaardige vorm van exanthema vesiculosum coitale
waargenomen.

3 Mei j.1. werd bij een hengst een geringe zwelling van het praeputium
geconstateerd ; overigens waren er geen verschijnselen op te merken en
ook de dekking verliep normaal. Ter behandeling werd het praeputium
met een zwak desinfecteerende solutie gereinigd en na afloop een metra-
staaf ingebracht. Een dergelijke staaf smelt ter plaatse zeer langzaam en
is 24 uur later tot ongeveer de helft in grootte afgenomen.

Twee dagen later merkte de eigenaar op het inwendige blad van het
praeputium kleine blaasjes en zweertjes op ter grootte van een erwt ; ook
op het caudale deel van de glans penis waren een paar dergelijke zweertjes
waarneembaar. Hiermede was de blaasjesuitslag voldoende vastgesteld
en was tevens de herkomst van een blaasjesuitslag aan de handen van den
eigenaar verklaard. Bij de dekking wordt de rechterhand veelal gebruikt
ter constateering van de zaadloozing, waarvoor de penis wordt omvat ter
hoogte van het inwendige blad van het praeputium. Het was ook de
rechterhand, die bezet was met verscheidene blaasjes, terwijl op de linkerhand
slechts een paar blaasjes waren op te merken. De patiënt voelde zich ziek,
had geringe lymphangitis van den rechterarm en had temperatuurs-
verhooging.

De eerstvolgende dagen kwamen van verschillende eigenaren berichten
binnen over geïnfecteerde paarden. Vrijwel in alle gevallen was een
uitgebreid proces op de schaamlippen op te merken, waarbij de blaasjes
zich in den regel zoo dicht op elkaar bevonden, dat nauwelijks eene af-
scheiding was te bepalen. De omgevende huid was in vele gevallen tot

op den binnenkant van de schenkels met afzonderlijke blaasjes bezet.
Afhankelijk van de uitgebreidheid van het lijden waren bij de patiënten
de schaamlippen gezwollen, werd dikwijls urineeren opgemerkt en trachtten
de dieren de zieke deelen te schuren.

Na eenige dagen, na doorbraak van de blaasjes, veranderde het beeld
in een min of meer uitgebreid crusteus exantheem van het uitwendige
geslachtsapparaat, afgewisseld met min of meer groote zweren op deze
plaats en op de omgevende huid.

Een paar merries werden in dit stadium ernstig ziek. Er ontwikkelde zich
het volledige beeld van een septicaemie, gepaard gaande met een koorts
tot 41 ° C. Eén van deze merries kreeg uitgebreid oedeem, van de scheede
af tot onder de voorborst toe.

Het sterk infectieuze karakter van dezen vorm voor den mensch bleek
ook in dit geval, want de eigenaar dezer merrie kreeg eveneens de ziekte
aan één zijner handen. Het proces ging gepaard met temperatuursver-
hooging en de patiënt voelde zich terdege ziek.

De onderzochte merries waren alle op natuurlijke wijze geïnfecteerd,
maar daarnaast bleken nog een drietal veulens, door contact met de
geïnfecteerde moeders, lijdende te zijn aan exanthema vesiculosum coitale.
Deze veulens werden onderzocht in een stadium, dat de blaasjes reeds
waren doorgebroken.

Zweertjes waren zichtbaar aan onder- en bovenlip, in den neus en in
één geval zelfs op den rug.

Met vrij groote zekerheid kan worden aangenomen, dat de ziekte is
overgebracht op een tweetal runderen. Het betreft een geval, waarbij een
zieke merrie door den eigenaar werd behandeld en de handen dus in nauw
contact met de smetstof kwamen. Zonder eenige desinfectie werd daarna
overgegaan tot het melken van twee koeien en deze dieren kregen elk een
blaasje aan één der spenen. Op het moment van onderzoek waren de
blaasjes reeds in zweren overgegaan, maar het beeld was treffend gelijk
aan dat der merries en veulens.

Uit den aard der zaak heeft de hengst de ziekte in sterke mate door-
gegeven, maar het is niet mogelijk gebleken de primaire infectiebron op
te sporen.

Een merrie, gedekt op 22 April, is het eerst besmet geworden. Van deze
dekking af tot het moment, waarop de ziekte bij den hengst werd ge-
constateerd toe, (5 Mei), zijn 47 merries gedekt en hiervan zijn met zeker-
heid 24 merries lijdende geworden aan exanthema coitale.

Op 23, 24 en 25 April zijn 14 merries gedekt en hiervan zijn met zeker-
heid 13 dieren door de ziekte aangetast. De laatste 5 dagen (van 30 April
tot 5 Mei) zijn 16 merries aan den hengst toegevoerd en hiervan zijn met
zekerheid 4 dieren besmet geraakt.

Daar niet alle gedekte paarden gecontroleerd konden worden, kan wel
worden aangenomen, dat het aantal aangetaste merries iets grooter is.

Naderhand zal blijken welk aantal merries, dat vanaf het begin van de
ziekte is gedekt, dus van 22 April af, drachtig is geworden. Verscheidene
merries, na 22 April gedekt, hebben 3 weken na de dekking reeds afgeslagen.
Uit het niet drachtig worden mag echter geenszins worden geconcludeerd,
dat de infectie met het virus van het exanthema vesiculosum daarvan de
oorzaak is. Er blijven n.1. in normale omstandigheden ook vele merries
onbevrucht.

Een maand later trad de ziekte op dezelfde wijze op bij merries, die
een naburig dekstation hadden bezocht. Hoewel deze eigenaar, alvorens
merries bij den hengst toe te laten, de dieren nauwkeurig inspecteerde
en behandelde met blauwe zalf, was de ziekte met onverminderde virulentie
opgetreden. Op het moment, dat de blaasjes bij de merries reeds volkomen
waren ontwikkeld, was bij den hengst met moeite de aanwezigheid van
een paar kleine blaasjes op te merken.

Het verloop van de ziekte was identiek met het voorgaande. De incubatie-
tijd was steeds 5—7 dagen.

Met het oog op een mogelijk optredende vaginitis en het daarna moeilijk
drachtig worden, werd een behandeling met metrastaven ingesteld. Een
behandeling van het exantheem aan het uitwendige geslachtsapparaat is
overbodig.

Ook hier hebben verscheidene merries, die geïnfecteerd zijn geraakt,
na drie weken afgeslagen.

Het onderzoek geschiedde met medewerking van den Heer W. ten
Hoopen, Inspecteur van den Veeartsenijkundigen Dienst te Haren. Het
photomateriaal werd vervaardigd door den Heer J. Schipper, opzichter
bij den Veeartsenijkundigen Dienst.

Schrijver behandelt het voorkomen van een ernstigen vorm van exan-
thema coitale bij paarden.

De grootste verspreiding van de ziekte vond plaats bij de dekking. Van
het moment af, dat de eerste merrie besmet is geworden tot het moment,
waarop de ziekte bij den hengst werd geconstateerd toe, zijn 47 merries
gedekt en hiervan zijn met zekerheid 24 dieren lijdende geworden aan
exanthema coitale.

Daarnaast had extragenitaal contact een infectie van drie veulens en
met vrij groote zekerheid van twee runderen ten gevolge.

Gedurende de eerste dagen van het lijden was de besmettingskans groot,
terwijl ze na een paar weken sterk terugliep.

Verf. behandelt das Auftreten einer schweren Form von Exanthema coitale bei
Pferden.

Die grösste Verbreitung der Krankheit erfolgte beim Deckakt. Zwischen dem Augen-
blick, an dem die erste Stute angesteckt wurde und dem Zeitpunkt, an dem die Krankheit
beim Hengst festgestellt wurde, sind 47 Stuten gedeckt worden, von denen mit Sicherheit
24 Tiere an Exanthema coitale erkrankten.

Daneben erzeugte extragenitaler Kontakt eine Infektion von drei Fohlen und mit
ziemlich grosser Sicherheit von zwei Rindern. Zwei Besitzer zogen sich ebenfalls ein
Exanthema coitale zu, wobei die Hände erkrankten.

Während der ersten Tage der Erkrankung war die Infektions-aussicht gross, nach
einigen Wochen verminderte sie stark.

The author describes the occurring of a serious form of exanthema coitale in horses.

From the moment that the first mare has been infected till the moment in which the
disease was discovered in the stallion, 47 mares were covered and 24 of them have been
certainly suffering from exanthema coitale.

Next to it three foals and with rather great certainty two cows were infected by extra-
genital contact. Two owners got an infection of exanthema coitale on their hands.

During the first days of the disease the chance of infection was great, but after a few
weeks this chance decreased sharply.
Résumé.

L\'auteur signale l\'apparition d\'une forme grave d\'exanthème coital chez les chevaux.

La maladie s\'est surtout repandue à l\'occasion de la saillie. Entre le moment de la
contamination de la première jument et celui ou la maladie fut constatée chez l\'étalon,
47 juments furent saillies et de celles-ci certainement 24 ont souffert d\'exanthème
coital.

En plus 3 poulains et sans doute aussi 2 bovidés furent contaminés par contact non
sexuel. Deux propriétaires furent atteints d\'exanthème coital, notamment aux mains.

La contagiosité était très grande pendant les premiers jours de la maladie, alors
qu\'elle diminua fortement après deux semaines.

Kolff ^l) geeft aan de hand van gevallen, welke door hem en anderen wertteri ge-
observeerd, een beschouwing over mycosis fungoïdes van den darm, in het bijzonder
over die gevallen, waarbij gelijktijdige huidaandoeningen ontbreken. Ook in den darm
kan de klassieke vorm der mycosis fungoïdes drie stadia doorloopen (althans twee, het
2e en 3e, kunnen met zekerheid worden onderkend) en wel het initiaalstadium met
wisselend erytheem, het lichenoïde stadium met vlakke infiltraten en het eigenlijke
mycotische stadium met necrotiseerende tumoren. Microscopisch danken de gezwellen
ook in den darm hun ontstaan aan een zeer celrijk infiltraat van sterk indringend
karakter, dat, langs de bloedvaten beginnend, weldra alle weefsels in zich opneemt
met als constant verschijnsel de doorwoekering en uiteenrafeling der bloedvaten; die
groei draagt een inductief karakter, in dien zin, dat jonge bindweefselcellen, door het
onbekende agens geprikkeld, zich vervormen tot de zg. mycosis-cellen met hun oneindige
variëteit in grootte en vorm van de kern.

Uit een differentieel-diagnostisch oogpunt is vooral van belang het maligne granuloom,
vooral indien ook dit zich tot den darm beperkt. Bu.

Nadat er meer aandacht aan deze ziekte besteed werd, kwamen er meer gevallen
aan het licht, mede, doordat het verloop niet steeds het klassieke beeld vertoonde.

Malmgren ¹) onderzocht het materiaal door middel van de kweekproef der urine.
Deze is echter vaak zuur, zoodat de leptospiren afsterven. Daarnaast de agglutinatie-
lysisreactie samen met het klassieke beeld. Ter aanvulling van deze laatste werd de
complement-bindingsreactie gebruikt. Deze reactie is echter alleen mogelijk in aan-

1 ) Berndt Malmgren: Studiën ueber die Weitsche Krankheit. Acta Path. et microbiol.
Scand. Suppl. XLIII.

sluiting op het luesonderzoek, daar deze anders te ingewikkeld is en te veel tijd vordert.
Van de 112 in Zweden waargenomen gevallen, verliep de helft anicterisch. Van de
andere helft vertoonde 50 % slechts zware icterus. De icterus trad meest op den 5en—
6en dag op. Van de met meningitis gepaard gaande gevallen verliepen 15 van de 61
met icterus en 5 van de 51 zonder icterus.

Daar de wilde, bruine rat de internationale spirochaetendrager is, werd naar deze
rattensoort (Mus norvegicus) een onderzoek ingesteld. Uit 98 plaatsen werden 583
ratten onderzocht. 37 % was positief t.o.v. L. icterohaemorrhagica. Positieve urine
vond men bij 32,6%. Positieve, serologische reactie bij 30,3 %. De verdeeling der
positieve ratten is gelijkmatig over Zuid- en Midden Zweden. In Noord Zweden komt
deze rat niet voor. Van de volwassen ratten was meer dan 50 % geïnfecteerd. De
verspreiding der 112 waargenomen leptospirose-gevallen komt overeen met de ver-
spreiding der ratten. Voorzoover het infecties van het water betreft, speelt de pH van

²/s deel der infecties had plaats tusschen de 31 en 60 jaar. Echter werden 82 mannen
op 30 vrouwen geïnfecteerd. In Augustus had het maximum aantal infecties plaats,
verder het geheele jaar door. Dit leidt er toe, de leptospiren tot de beroepsinfecties
te rekenen. Bij de klassieke Weil-leptospiren onderscheidt men 2 typen, die in antigene
structuur verschillen. Deze worden vertegenwoordigd door de stam Kantorowicz en
de stam Weinberg. \'n Zweden bleken ook deze stammen te bestaan, de overhand had
de antigeen-arme stam Kantorowicz. De L. canicola is in Zweden niet gevonden,
hoewel er reeds sinds 1937 naar wordt gezocht.

De aetiologie, klinische vormen en de epizoötologie van de icterus infectiosus
van het rund.

De icterus infectiosus of de icterohaemoglobinurie der runderen werd in 1939 in
Rusland van de erop gelijkende piroplasmose gescheiden. Prof. Michin isoleerde uit
de cadavers van runderen een spirochaet, die hij als oorzaak dacht voor deze ziekte.
Deze spirochaet bleek echter apathogeen voor proefdieren en runderen. In hetzelfde
jaar toonden schr. en Awrorow in coupes regelmatig leptospiren aan, die geleken op
de leptospiren, welke de infectieuse icterus bij den mensch veroorzaken. Daarnaast
vermoedde Andrejew in 1937 een ultravirus als oorzaak, daar hij de ziekte door bloed
kon overspuiten. In 1938 verrichtte Terskich agglutinaties met het bloed van dieren,
die de ziekte hadden doorgemaakt en leptospiren. In 1939 onderzocht schr. ^l) 90 sera
van oud-patiënten met gunstig resultaat. Iets later isoleerde Terskich een leptospiren-
cultuur, waarmede hij een kalf infecteerde. Acht dagen daarna stierf het kalf met een

*) M. W. Semskow: Die Aetiologie, klinische Formen und Epizootologie des Icterus infectiosus
der Rinder. Z. f. Vet.kunde, Jhrg. 53, I, 1941.

vergroote milt. Een ander kalf, dat ermede in contact geweest was, ging wel bloed
urineeren, kreeg echter geen icterus en ging niet dood.

Schr. onderzocht verschillende cadavers bacteriologisch. Als voedingsbodem werd
het buffermengsel van Sörensen gebruikt. Geënt werd uit lever, nier, milt, hart, hersenen,
urine, blaas en beenmerg. Van zieke dieren werd bloed uit de V. jugularis genomen,
i èt 2 cc bloed in 8 cc voedingsbodem. Bij 25—30° werd gekweekt. Na ongeveer een
maand werden twee cultures verkregen.

De morphologische eigenschappen waren gelijk aan die der L. icteiohaemorrhagiae
der menschen. Ook was het mogelijk met deze culturen kalveren te infecteeren. Deze
geïnlëcteerde kalveren vertoonden geelzucht en bloedurineeren. Zoodoende heeft schr.
aan deze leptospira de naam leptospira icterohaemoglobinuriae gegeven. Verschillende
dieren werden hiermede experimenteel geïnfecteerd. Kalveren kregen 30 k 50 cc cultuur.
Alle kalveren vertoonden ongeveer hetzelfde beeld. Een stijging van de temp. van
den derden dag af. Van dien tijd af ook bloed in de excrementa te zien. Op den 6—7en
dag na de infectie trad haematurie op, waar zich in de meeste gevallen icterus bij
aansloot. Meest 12 uren tot enkele dagen na het optreden van bloed in de urine trad
de dood in. Bij sectie hetzelfde beeld als bij de natuurlijke infectie. Anaemie met klein
aantal erythrocyten, anisocytose, terwijl er een linksverschuiving in het bloedbeeld
te zien was met leucocytose. Een drie maanden oud lam kreeg 50 cc cultuur intraveneus.
Na 2 dagen een temp.stijging, na 8 dagen bloedurineeren, dat echter denzelfden dag
weer verdween. Het lam bleef in leven. Een kalf, dat gedurende vijfmaanden in contact
was met de ingespoten proefdieren, vertoonde niets. Twee biggen, twee maanden oud,
werden met 50 cc cultuur intraperitoneaal geënt. Er trad alleen een temperatuursstijging
op na 8 dagen zonder verdere verschijnselen.

Twee katten, ongeveer 2 maanden oud, kregen 5 en 10 cc cultuur. Een ging 7 dagen
na de injectie dood zonder symptomen van geelzucht of bloedurineeren. De tweede
bleef in leven.

Een cavia van 320 gram werd intraperitoneaal ingespoten met 1,5 cc cultuur. Het
dier vertoonde niets bijzonders.

Een drietal passage-entingen op cavia\'s werd daarna gedaan, evenwel zonder resultaat.

Van de geënte kalveren en het lam werd dagelijks uit het bloed geënt, evenals uit
alle organen na den dood. Bij de kalveren werd dezelfde leptospira gekweekt als inge-
spoten was. De culturen bij kip, katten, biggen, cavia\'s en konijnen bleven steriel.

Met de L. icterohaemoglobinuriae werden door Schitoff 34 sera onderzocht van
dieren, die een rudimentairen vorm van icterus infectiosus doorgemaakt hadden.
29 reageerden positief met titers van 1 op 100 tot 1 op 1.000.000.

90 sera van genezen dieren werden met de L. der Dmitrov-koorts der menschen
onderzocht. Een positieve agglutinatie werd in 74 gevallen verkregen. (Titers 1 : 10
tot i : 1.000.000).

Dit bewijst dus niet alleen, dat er een L. als oorzaak aan te wijzen is, maar dat deze L.
nauw verwant is aan den verwekker der Dmitrov-koorts.

De klinische vormen, waaronder de icterus infectiosus zich manifesteert, zijn verschillend.

Bloedurineeren en geelzucht vormen hier de belangrijkste, steeds voorkomende
symptomen. Deze vorm treedt vooral op bij kalveren van 2 weken tot drie maanden;
is echter ook mogelijk bij volwassen runderen. Plotselinge temperatuursstijging, diarrhoea
of verstopping tengevolge van atonie, plotselinge haematurie met in aansluiting hierop
icterus. Soms bij langeren duur necrose van den neusspiegel en necrose van het mond-
slijmvlies. De duur is 12 tot 24 uur, soms enkele dagen. Het einde is meestal letaal.
Dood treedt in tengevolge van asphyxie.

2. Subacute vorm. (Forma subacuta). De hoofdsymptomen zijn hier ook bloed-
urineeren en geelzucht. Kalveren en volwassen dieren worden aangetast. Het verloop
is langer, vijf tot negen dagen; mortaliteit 50%. Veelvuldiger treedt hier necrose van
den neusspiegel en der mondholte op, ook necrose van de huid van oor en uier.

3- Rudimentaire vorm. (Forma rudimentaris). Hier slechts een symptoom nl.
bloedurineeren. Kalveren en volwassen dieren kunnen worden aangetast. Het bloed-
urineeren duurt 12 uur tot enkele dagen. 100% genezing; recidive echter mogelijk.

4. Latente vorm. (Forme fruste). Bij dezen vorm treedt noch icterus noch haemoglo-
binurie op. Bij eiken leeftijd is dit mogelijk. Er is alleen een lichte bilirubinaemie vast
te stellen. De duur is twee tot tien dagen; de dieren blijven echter vaak mager. Hierbij
is ook necrose mogelijk.

De ziekte komt vooral in Zuid-Rusland voor. Waarschijnlijk zijn moerassen de
reservoirs voor de leptospiren. Dit is echter niet aangetoond. Ook ratten kunnen een
rol spelen bij de overbrenging. De genezen dieren kunnen uitscheiders blijven. De
ziekte treedt meestal op in het warme jaargetijde. De gevoeligheid wisselt van 2 tot 55 %.
Naast het rund zijn het paard, de geit en het schaap gevoelig.

Eenige resultaten van het pathologisch en pathogenetisch onderzoek van
de Icterus infectiosus van het rund \').

Het onderzochte materiaal was grootendeels afkomstig van dieren met het acute
of subacute beeld, benevens van enkele proefdieren.

Volgens de methode van Levaditi werden de organen op leptospiren onderzocht,
nl. lever, nier, hart, longen, lymphklieren en milt.

Het gemakkelijkste gelukte het de leptospiren in de lever vast te stellen, meestal
als opeenhoopingen tusschen de cellen. In de nieren zaten zij in de tubuli contorti,
tusschen de epitheelcellen en in de Bowman\'sche kapsel.

Op deze manier weid in 1935 reeds aan een spirochaet als oorzaak voor de icterus
infectiosus gedacht, daar de organen van de contröle-dieren alle negatief waren.

In 1939 werden bij 4 experimenteel geïnfecteerde kalveren in de organen dezelfde
leptospiren vastgesteld. Dit, samen met het onderzoek van Semskow bewijst dus, dat
de oorzaak van de icterus infectiosus der runderen een spirochaet is.

Bij het pathologisch onderzoek werd vooral de acute vorm bestudeerd, daar deze
met de duidelijkste symptomen gepaard gaat.

Haemolytische processen hebben over het geheele lichaam veranderingen teweeg
gebracht. Oppervlakkige of diepere necrosen aan den mond en neusspiegel. Hetsubcutane
en subsereuze weefsel is geïnfiltreerd. Sterke, degeneratieve veranderingen aan lever
en nier. De lymphklieren, vooral aan den hals zijn vergroot, terwijl er vaak punt-
bloedingen in voorkomen. De milt is niet vergroot, vertoont wel een duidelijke follikel-
teekening. De longen zijn vooral aan de topkwabben vaak oedemateus, terwijl sub-
pleurale bloedingen voorkomen. De hartspier is murw van consistentie; ook vaak
bloedingen onder het epicard. Catarrh van het maagdarmkanaal met steeds de grootste
veranderingen aan de boekmaag.

Microscopisch beperkt de oppervlakkige necrose zich tot de epidermis; bij de diepere
necrose zijn alle deelen der huid betrokken en is een duidelijke demarcatie aan de
peripherie te zien.

De lever vertoont degeneratieve ontstekingsverschijnselen onder vorming van necro-
biotische plekken, vooral rondom de venae centrales.

De hartspier is gedegenereerd. Ook degeneratieverschijnselen aan het zenuwstelsel.

De icterus infectiosus mag tot de septico-toxaemische infecties gerekend worden.

De reactie van het actieve mesenchym wijst op een langdurig intoxicatieproces,
dat aan de acute symptomen voorafgaat.

De pathogenese staat nog niet vast. Klinisch geeft de acute vorm een stormachtig
verloop te zien, pathologisch-anatomisch daarentegen blijkt er een langduriger proces
te bestaan. De klinische reactie is dus de logische beëindiging van een vroeger, latent
verloopen proces. Bij den rudimentairen en latenten vorm speelt de immuun-biologische
toestand van het organisme een rol, niet de pathogeniteit van de spirochaet.

Een porte-d\'entrée is niet zeker bekend. De sterke, lymphocytaire reactie en de op-
hooping der leptospiren in de lever doet echter een alimentairen weg vermoeden. Men

vermoedt verder, dat de verwekker haemotroop is, daar vóór de eerste symptomen
haemolyse optreedt. Deze veroorzaakt de haemoglobinurie en icterus, die dus haemo-
lytisch is, later echter ook parenchymateus.

De toxociteit der verwekker met de haemolyse samen veroorzaken degeneratie-
verschijnselen aan de vaatwanden met als gevolg oedeem. Eveneens werken de toxinen
op het centrale en vegetatieve zenuwstelsel. Neurovasculaire laesies veroorzaken de
necrose van de huid; mogelijk speelt hier een photosensibiliseerende factor ook een rol,
daar de ongepigmenteerde huid het eerste aangetast wordt.

De dood ontstaat tengevolge van longoedeem, mogelijk echter ook door degeneraties
aan hart, hersenen, etc. A. B.—A.

Shindo en YVatanabe \') beschrijven het bloedbeeld van een kind van i¹/₄ jaar,
lijdende aan klierkoorts (Pfeiffer). De literatuur wordt besproken en met de eigen
bevindingen vergeleken. De voornaamste afwijkingen worden gevonden in het witte
bloedbeeld, dat gekenmerkt is door een lymphocytose met aanwezigheid van lympho-
blasten en veel groote lymphocyten en een neutropenie, met een duidelijk regeneratieve
verschuiving naar links.

Moretti ²) wijst er, aan de hand van een waargenomen geval, nog eens op, dat
het, ook in schijnbaar klinisch goed gefundeerde gevallen, steeds moeilijk blijft een
zekere diagnose van inf. anaemie te stellen, alleen op grond van de klinische bevindingen.
Hij beschrijft een paard, dat bij de sectie lijdende bleek aan tuberculose, terwijl op
grond van de klinische bevindingen (anaemie, sufheid, chronische koorts), het bloed-
beeld (verlaagd aantal r. bi. 1. en verlaagde Hb., opvallende monocytose, versnelde
bloedbezinking) en op grond van het negatief zijn der allergische reacties een sterk
vermoeden bestond op inf. anaemie. Thijn.

Panmyelophthise is een ernstige ziekte, gekarakteriseerd door drie cardinale symptomen
in het perifere bloed, nl.: a. aplastische anaemie, b. maligne neutropenie en c. throm-
bocytopenic. De ziekte is óf idiopatisch van onbekende aetiologie óf secundair t.g.v.
beenmergvergiften (bv. benzol, arseen, enz.) of bepaalde ziekten als leucaemieën,
sarcomatose, enz. Een zekere diagnose is slechts te stellen d. m. v. een histologisch
onderzoek van de haematopoëtische organen, waarbij wij dan twee verschillende
toestanden kunnen aantreffen, nl. óf een hypofunctie van het beenmerg met een totale
aplasie óf een hyperplasie van het beenmerg, maar daarbij een gestoorde rijping der
cellen met veelal degeneratieve veranderingen aan cytoplasma en kern. In dat tweede
geval zit dus het beenmerg wel vol cellen, maar de aflevering aan de perifere bloedbaan
is verstoord. Of, om in den tijd te blijven, het beenmerg is door de een of andere oorzaak
geblokkeerd. Vindt men naast de hyperplasie van het beenmerg ook een hyperplasie
in de andere haematopoëtische weefsels (lymphklieren, milt, lever, enz.) dan spreekt
men van een alcucaemische leucaemie. Kimura en Kamagai ⁸) beschrijven een geval
van panmyelophthyse met beenmergblokkade bij een jongetje van 6 jaar.

Onder dezen titel vestigt Prof. Vos ¹) de aandacht op het ook hier te lande voor-
komen van een waarschijnlijk zeer zeldzame vorm van encephalitis bij den zuigeling,
die veroorzaakt wordt door een toxoplasma. Tot nu toe zijn slechts 9 gevallen van

1 \') M. Shindo and S. Watanabe: Contribution to Hematology of Glandular Fever. Tohoku
Journ. exp. Med. 39, 4, 1941.

*) B. Moretti : Klinisches Bild der Infect. Anaemie in einem Falle von Tuberkulose des Pferdes.
W. T. W. XXVIII—8, 1941.

*) S. Kimura and K. Kumagai: Idiopathic Panmyelophthisis with Hyperplastic Marrow.
Tohoku Journ. Exp. Med. 39, 4, 1941.

deze ziekte in de wereldliteratuur gepubliceerd. Het feit, dat een tot nu toe uitsluitend
als dierpathogeen beschouwd organisme, toxoplasma, aetiologisch een rol speelt, is,
nu deze ziekte hier te lande is vastgesteld, ook voor den dierenarts van belang, want
de vraag doet zich voor welk (huis) dier hier te lande de drager dezer parasiet is. Want
dat een dier hierbij een rol speelt is zeer waarschijnlijk, gezien de uitkomsten van
Amerikaansche proeven, die de identiteit van dier en menschtoxoplasma zeer waar-
schijnlijk maken. Ojemann.

Over de bacteriologie van de z.g. retropharyngeale lymphkliertuberculose
van het varken.

Een echte, tuberculeuze ontsteking van de retropharyngeale lymphklieren wordt bij
de Duitschc slachtvarkens buitengewoon zelden waargenomen, aldus Meyn en Müllek \').
Volgens hun onderzoekingen worden de in de lymphklieren van deze dieren aangetroffen,
op tuberculose gelijkende, veranderingen vooral veroorzaakt door micrococcen en door
Bangsche bacillen. Aan deze infecties is echter, noch in epidemiologisch opzicht, noch
in volkshuishoudkundig opzicht, eenige waarde te hechten.

Enteritisbacteriën bij een, wegens traumatische gastritis, in nood geslachte
koe.

Een hoogdrachtige koe werd, wegens verdenking van traumatische gastritis, in nood
geslacht. Het vreemde lichaam, een spijker, had den maagwand doorboord en een locale
peritonitis veroorzaakt. Bij het bacteriologisch vleeschonderzoek bleek een infectie met
enteritisbacteriën aanwezig te zijn. Bij nader onderzoek van het overige vee van den
eigenaar door Hübner ^a) bleken alle aanwezige dieren klinisch gezond, terwijl ook
in de bloed- en faecesmonsters geen enteritisbacteriën konden worden aangetoond.
Men moet, aldus Hübner, aannemen, dat het vreemde voorwerp er de oorzaak van was,
dat de aanwezige, saprophytisch levende enteritisbacillen in staat waren pathogene
eigenschappen te krijgen.

Bij het macereeren van varkensdarmen, d.w.z. bij het laten weeken in water, als
voorbereiding voor het slijmen, wordt de pH-waarde hooger en stijgt ze van 6,2 naar
6,9, tot in het zwak-alkalisch gebied. Gelijktijdig neemt het bacteriegehalte sterk toe.
Bij deze behandeling komt het verder tot zeer onaangenaam riekende producten.

Om deze onhygiënische veranderingen, waarvan de ontwikkeling o.a. afhankelijk
is van den duur van de maceratie, tegen te gaan, werd door Schneider ^s) geprobeerd
een snellere maceratie te verkrijgen door gebruik te maken van bijzondere methoden.
Zoo bleek het proces te versnellen door verhooging van de temperatuur van de maceratie-
vloeistof of door bijvoeging van soda. Aanbevolen wordt door hem de maceratievloeistof
tot 40" C. te verwarmen en er tevens nog alkalische chemicaliën aan toe te voegen.

De in de Elbe gevangen visschen hadden vaak een zoo sterke bijsmaak naar petroleum,
dat ze niet te eten waren. Ter bestudeering van dit vraagstuk werden door Sghnacken-
beck ¹) vischkaren in verschillende sterk verontreinigde waterstroomen geplaatst. In
de sterkst met petroleum verontreinigde bakken waren de dieren reeds na eenige dagen
dood en hadden, als ze nog levend waren, een afschuwelijken bijsmaak. In de minder
verontreinigde karen werd eerst na 3 maanden een smaakafwijking gevonden. Het
minst gevoelig bleek aal, terwijl platvisch en karpers zeer gevoelig waren.

*) Meyn und Müller. Die Bakteriologie der sogenannten isolierten Kehlgangslymphknoten-
tuberkulose des Schweines. D. T. W. 1940, pg. 545.

\') Hübner. Kachweis von Enteritiserregern bei einer wegen Fremdkörper notgeschlachteten Kuh.
Berl. u. M. T. W. 1940, pg. 553.

⁴) Schnackenbeck. Beeinflussung des Geschmackes von Fischen durch Abwasser. Monatsheft
f. Fischerei, Bd. 8, 1940, pg. 55

Over de Pathogenese van door enteritisbacteriën veroorzaakte enterale
intoxicaties bij den mensch.

De door enteritisbacteriën (Breslau, Gärtner-Jena en Gärtner-Kieltype, enz.) veroor-
zaakte ziekten bij den mensch kenmerken zich, aldus Bartel¹), in hun klinisch en
bacteriologisch beeld niet als een septische ziekte, zooals b.v. bij een Schottmüllerinfectie
het geval is, maar hebben meer het beeld van een bacterieele intoxicatie.

Ofschoon het toxisch karakter van deze ziekten bij den mensch reeds altijd bekend
is geweest, bestaan er heden nog verschillende zeer uiteenloopende begrippen en opvat-
tingen over den aard van de Pathogenese bij deze ziekten.

Het ontstaan van vleeschvergiftigingen werd algemeen in verband gebracht met de
levende bacteriën. Hoe meer levende bacteriën met het besmette vleesch of de besmette
levensmiddelen werden opgenomen, des te heftiger het ziekteproces. Deze opvatting
bevat echter tegenspraken, welke door geen der talrijke autoren, die zich met deze
problemen hebben bezig gehouden, geprobeerd werden op te lossen. Wat het tijdstip
betreft, vallen b.v. de eerste ziekteverschijnselen juist samen met dat moment, waarop
de resorptie van het verteerbare voedsel plaats vindt. Door de darmepitheliën kunnen
echter slechts opgeloste stoffen geresorbeerd worden. Verder kunnen daarom levende
bacteriën in zoo korten tijd geen intoxicatie veroorzaken, zonder dat van te voren hun
giftstoffen niet in een waterige oplossing zijn gebracht. Experimenteele onderzoekingen
hebben verder aan het licht gebracht, dat de Salmonellabacteriën tegen hitte bestand
zijnde, giftige stoffen bezitten, welke giftige bestanddeelen in het bacterielichaam zelf
aanwezig zijn en eerst na het afsterven der bacteriën vrij kunnen komen. Deze giftstoffen
zijn in water oplosbaar en passeeren bacteriefilters.

In dierproeven werken zij bij parenterale applicatie ziekteverwekkend, d.w.z. doodelijk.
Bij voedering geven zij meestal geen ziekteverschijnselen. In proeven met reageerbuisjes,
die voor het vaststellen van de oorzaak van deze negatieve voederproeven werden
verricht, zag men een vermindering van de giftwerking, onder invloed van maag-,
eventueel darminhoud, van muizen, caviae en konijnen ; toch was deze mindere gift-
werking niet het gevolg van een ferment werking, maar — zooals bijzondere proeven
aantoonden — meer als een zuiver absorptieverschijnsel op te vatten. Menschelijke
maaginhoud heeft geen vernietigende werking op de bacteriegiften. Door.verdere proeven
werd waarschijnlijk gemaakt, dat levend opgenomen Salmonellabacteriën in de maag
voor het grootste deel in het verloop van de vertering worden gedood. Daarmede worden
echter ook de voorwaarden voor een vrijkomen van de toxinen vervuld. Een algeheel
vrijkomen van alle in de bacterielichamen aanwezige, giftige stoffen geschiedt pas na
een vertering van de bacterielichamen. De voorwaarden voor een bacteriolyse, onder
invloed van verteringsfermenten, is echter de dood van de bacteriën. Door zoutzuur
gedoode Salmoncllabacteriën worden eerst, na een voorvertering door pepsine, onder de
inwerking van de darmfermenten opgelost. Door hitte gedoode bacteriën, worden daar-
entegen reeds voor een groot deel door pepsine vernietigd.

De vergifligingsgevallen bij den mensch komen dus daardoor tot stand, dat de in
de bacteriën voorkomende giften door een fermentatieve bacteriolyse in het verloop van
de vertering worden vrijgemaakt en door de darmen geresorbeerd. Van beslissing is
daarbij tenslotte de hoeveelheid der opgenomen bacterielicharnen — voorzoover de
bacteriën niet reeds van te voren afgestorven waren — een normale maagzuurreactie,
om de levend opgenomen bacteriën te dooden.

Volgens deze intoxicatietheorie worden vele, schijnbaar tegen de opvattingen inloo-
pende verschijnselen bij vele vleeschvergiftigingsepidemiën verklaarbaar. Zoo vinden
de ziektegevallen na het gebruik van vleeschbouillon en gekookt en gebraden materiaal
hun verklaring hierin, dat de bacteriegiften door de plaats gehad hebbende afkoking
geëxtraheerd, echter niet vernietigd zijn.

Voor die ziektegevallen, waarbij slechts weinig levende bacteriën uit het schadelijke
materiaal kunnen worden gekweekt, is niet een bijzonder sterke pathogeniteit van de

veroorzakers verantwoordelijk, maar de oorzaak is in de reeds afgestorven bacteriën
te zoeken, die zich in het materiaal bevonden, echter cultureel niet meer konden worden
aangetoond. Ook individueele verschillen bij vleeschvergiftigingsepidemieën vinden hun
verklaring in de veranderlijkheden van de maagfunctie. Bij een sub-en anacide maag-
werking zullen de ziekteverschijnselen minder sterk te voorschijn treden dan bij een
normale of hyperacide maag.

De conservenblikken van zuiver plaatijzer zijn, wegens gebrek aan tin, dooi een
ingebrande laklaag tegen roesten en inwerking van den inhoud van het blik beschermd.
Sedert den oorlog worden deze plaatijzeren conservenblikken in uitgebreide mate
gebruikt voor de fabricage van vleesch- en worstconserven. Daar het een geheel nieuw
fabrikaat betreft, moeten nog ervaringen over het praktische gebruik ervan worden
verzameld.

Wel zijn er, aldus Schwerdt ¹), reeds proeven genomen ter voorkoming van corrosie-
verschijnselen. Door een in het dekstel ingesoldeerde stift (z.g. poolstift), die bij het
sluiten van het blik door middel van een electrischen stroom als electrode werkt, wordt de
wand van het blik door een hulsel van waterstof omgeven en zoodoende tegen corrosie
beschermd. Deze methode is echter zeer omslachtig en duur. Bovendien is bij vleesch-
en worstwaren minder met een oxydatie dan met een afsplitsen van zwavelverbindingen
uit de eiwitten bevattenden inhoud van de doos te rekenen, welke zwavelverbindingen
de laklaag beschadigen kunnen. Daartegen biedt de waterstoflaag geen bescherming.
De corrosie kan men verder nog voorkomen door het bekleeden van den inhoud met
aluminiumpapier, met cellophaan of dun tinblad. Al deze methoden ter voorkoming
van corrosie van het gewone plaatijzer zijn echter in de praktijk van de vleeschconserven-
fabricage niet afdoende gebleken.

Het is daarom aan te bevelen de volgende maatregelen te nemen. Allereerst is een
zuurreageerend vulsel niet geschikt voor het conserveeren in blikken van plaatijzer.
De sterkte van het te gebruiken blik moet door gewichtsproeven worden nagegaan.
De laklaag, de rompnaad en de ponsnaad mogen geen beschadigingen vertoonen. Voor
het reinigen van de blikken is zuiver, warm water, zonder eenige toevoeging, te gebrui-
ken. Het in te stempelen fabrieksmerk mag geen scherpe landen geven. De blikken
moeten geheel en al gevuld zijn. Bij wijze van steekproeven is de dichtheid van de
vulling te onderzoeken. Een voorzichtig steriliseeren voorkomt een te sterke beschadiging
van het blik. Tenslotte is het aan te bevelen de blikken met een antiroestmiddel te
behandelen en vóór het inpakken het gewicht te contróleeren.

Door Rievel \') werden eieren onder steriele voorzorgen en bijzondere maatregelen
zoo geopend, dat twee-derde gedeelte van de eischaal onbeschadigd bleef. Nadat de
ei-inhoud was verwijderd, werd het binnenoppervlak van de eischaal met een dunne
agarlaag begoten en op de buitenzijde op een bepaalde plaats een kunstmatige infectie
bewerkstelligd met bewegelijke, fluoresceerende bacteriën. Het groeien van deze bacteriën
door de eischaal, werd nu nagegaan met behulp van de kwartslamp, waarbij dan de
bacteriën een sterke luminescentie vertoonen. Bij een dieper in de agarlaag gaanden
groei kleuren de bacteriekolonies de agar ook zelfs bij daglicht al duidelijk groen en
verspreiden zich deze bacteriën bovendien nog snel over de agaroppervlakte uit. De
identiteit van de gegroeide kolonies werd door overenten op agarplaten nader bevestigd.

Bij dit onderzoek bleek nu, dat de snelheid van het doorgroeien door de eischaal van
deze fluoresceerende bacteriën afhankelijk is van den vochtigheidsgraad van de eischaal.
De in keukenzoutafspoelingen en in bouillonculturen ingelegde eischalen werden
in 2—5 dagen doorgroeid. Van de met een öse vochtige cultuur geënte schalen zijn
65—67 % in 6—9 dagen en de met een öse droge cultuur geënte schalen slechts 35 %

in 9—12 dagen doorwoekerd. Bij het gebruiken van bouillonculturen begunstigt ook
de bouillon zelf als voedingsbodem het binnendringen van de fluorescenten.

Zelfs bij o° C. bewaarde eieren werden eveneens door de bacteriën doorgroeid. Het
is, aldus Rievel, wel waarschijnlijk, dat ook andere, bewegelijke bacteriesoorten op
dezelfde manier in het binnenste van eieren zouden kunnen binnendringen.

De ontsmetting van slachtplaats en gereedschap, bij het aanwezig zijn van
vleeschvergiftigers.

Naar Standfusz \') mededeelt, is een 3 %, kokend heete, niet onder 95⁰ C. afgekoelde,
sodaoplossing een zeker werkend ontsmettingsmiddel, om de ontkieming en verderen
groei van op slagersgereedschap en in een slachtplaats aanwezige bacteriën uit de
groep der vleeschvergiftigers tegen te gaan.

Moeilijk te ontsmetten houten gereedschap, zooals b.v. tafels, enz. moet meer-
malen met telkens weer nieuwe, kokend heete sodaoplossing zoolang worden schoon-
gemaakt, dat op dit gereedschap of tafel geen sporen van vet, bloed, enz. meer aanwezig
zijn.

Volgens de resultaten van het onderzoek van Keller ¹) over bovengenoemde vleesch-
veranderingen heeft men hier een zuiver abacteriecl proces. Experimenteel zou men
het kunnen opwekken door vleesch te bewaren, onder luchtafsluiting, bij minstens
55⁰ C. De veranderingen, die bij dit proces optreden, bestaan in een doordringende,
muffig-zure lucht, die eenigermate herinnert aan den zuren maaginhoud bij planten-
eters. Maakt men een versche sneevlakte door het vleesch, dan ziet men de roode spier-
kleur veranderd naar geelrood, grijsrood of zelfs lichtgrijs, al naar de oorspronkelijke
kleur van het uitgangsmateriaal en naar de intensiteit van het proces.

„Stikkig" geworden vleesch kan door bewaren in de vrije lucht, zoowel in kleur als
in reuk, iets verbeteren. Soms is het nog in consumptie toe te laten als minderwaardig
vleesch.

De beoordeeling van „stikkig" vleesch mag slechts geschieden na een bacteriologisch
onderzoek, het verrichten van een kook- en braadproef en na een uitluchten gedurende
minstens 2 dagen en bewaren in een koelhuis. Een groene verkleuring heeft Keller
bij gestikt vleesch niet kunnen waarnemen. Tenslotte is, naar hij meent, de benaming
van „stinkende, zure gisting", zooals Ebers voor dit proces wil gebruiken, voor gestikt
vleesch niet aangewezen.

Een leverworstmonster in natuurdarm werd ter onderzoek ontvangen, daar het zeer
zuur rook. Bij dit onderzoek vond Schönberc \') een geelachtig-rood gekleurde, zeer
fijn verdeelde worstmassa, die zuur rook en zuur smaakte. Kleurafwijkingen waren
verder niet aanwezig. De worstmassa reageerde sterk zuur. Bij het bacterioscopisch
onderzoek werden slechts grampositieve, ovale staafjes gevonden en coccen in een groot
aantal. In cultuur werd een reincultuur van een kort staafje in kettingverband waar-
genomen, welk staafje groote gelijkenis in vorm en groei met de streptococcus acidi
lactici vertoonde. Een nader onderzoek naar de identiteit bracht aan het licht, dat het
inderdaad deze bacterie was, in de literatuur ook wel bekend als bact. acidi lactici.
Deze bacterie is in staat, koolhydraten onder melkzuurvorming te vergisten ; zooals
bekend is het de veroorzaker van het zuur worden van melk.

Na het gebruik van een suikerkoek met room werden, naar Pikkarainen ⁴) mededeelt,
26 personen ziek. Heftig braken, diarrhee en kollaps, evenals in eenige gevallen maximaal

verwijde pupillen waren de meest op den voorgrond tredende symptomen. Deze toestand
duurde i—2 dagen, in de ergste gevallen zelfs maar eenige uren. Sterfgevallen kwamen
niet voor. Zoowel de vorming van pigment van de in de koek gevonden en gekweekte
staphylococcen, als de eigenschap tot haemolyseeren en het bloed van mensch en
konijn te coaguleeren, de overvloedige groei in broomhymolblauwagar, als het vermogen
manniet te splitsen stemmen overeen met de Amerikaansche beschrijvingen van voedsel-
vergiftigingen veroorzakende, gele staphylococcen.

Muizen stierven na voedering van de koek of van de bouillonculturen van de
coccen. Bij het bacteriologisch onderzoek van andere, soortgelijke banketbakkers-
producten kon Pikkarainen in geen enkel geval haemolyseerende staphylococcen-
stammen aantoonen. de Graaf.

Trautmann und Fiebiger: Lehrbuch der Histologie und vergleichenden
Anatomie der Haustiere. 7te Aufiage. Berlin 1941. Paul Parey. 393 blz., 451 afb.
Pr. geb. 23.40 R.M.

Met genoegen wordt de 7de druk-van dit van oudsher door de veterinaire studenten
veel gebruikte leerboek der histologie en microscopische anatomie begroet, daar de
oude oplaag den Iaatsten tijd blijkbaar uitverkocht was, maar vooral daar sinds den
vorigen druk wederom tien jaren waren verstreken.

Het boek heeft geheel het oude karakter van een betrekkelijk beknopt leerboek be-
houden, al werd, zooals de schrijvers in de voorrede vermelden, van verschillende zijden
de wensch geuit het werk meer in den vorm van een handboek uit te geven, met uit-
voerige literatuurvermeldingen enz. Hoewel daaraan inderdaad behoefte bestaat, daar
het oude leerboek der microscopische anatomie van Ellenberger thans reeds 30 jaar
oud is, hebben schrijvers gemeend in het belang van de studenten aan dit verzoek niet
te moeten voldoen.

Hoewel in omvang en formaat hetzelfde gebleven, is het geheele boek echter grondig
herzien. De eerste verandering treft ons al in den titel, waar het woord Haussaugetiere
vervangen is door Haustiere, daar thans ook de microscopische anatomie van den vogel,
zij het in zeer beknopten vorm en zooveel mogelijk door afbeeldingen verduidelijkt,
in den tekst is opgenomen. Schrijvers hebben zich hierbij vooral laten leiden door de
eischen, gesteld door kliniek en pathologische anatomie.

Voorts is overal de nieuwere literatuur verwerkt en zijn dienovereenkomstig verande-
ringen in den tekst aangebracht, waarbij zooveel mogelijk ook de nieuwe nomenclatuur
werd ingevoerd, vaak nog met vermelding van de oude namen. Onder de zeer vele
wijzigingen kan ik noemen : een betere indeeling van het bindweefsel ; een uitvoeriger
behandeling van de arterio-veneuze anastomoses ; van het longwcefsel en daarin aan-
wezige elastische vezelsystemen ; de invoering van de nieuwe nomenclatuur in de
nier (waarbij ik echter de vermelding van het poolkussen, als bloedstroornreguleerend
element in het vas efferens van de glomerulus mis) ; een betere beschrijving van het
corpus luteum en van den rol van de theca internacellen en van de uterine cyclus (waarbij
echter voor het corpus luteum een betere afbeelding gewenscht ware geweest).

Voorts een uitvoerige behandeling van de hersenvliezen met vermelding van de in
de dura mater voorkomende sinus en arachnoideavlokken (waarbij ook een afbeelding
van een schema nog meer verduidelijkend had kunnen werken) ; een moderne beschrij-
ving van de zweetklieren en van de fijnere structuur van den hoef, speciaal van de
hoornpijpjes etc.

De bloedvorming en de behandeling der reticulocyten in het bloed, evenals het
vogelbloed is nog al beknopt gehouden.

Op tallooze plaatsen zijn ter verduidelijking nog kleine wijzigingen of omzettingen
aangebracht, zoodat het geheel met zeer veel zorg herzien is en het geheel daardoor
aan waarde heeft gewonnen. Schultze.

Van het Departement van Landbouw en Visscherij, Directie van den Landbouw,
zijn ontvangen de volgende verslagen van landbouwkundige onderzoekingen :

Uitgegaan van het Bodemkundig Instituut te Groningen : No. 4.7 (5) B : ,,De be-
teekenis van de grootheden S, T min S, T en V = 100 S : T in de bodemkunde en voor
den practischen landbouw, getoetst aan een aantal typische Nederlandsche bouwgronden
en vergeleken met de beteekenis van eenige soortgelijke grootheden in dit opzicht",
door Dr. D. J. Hissink. Prijs ƒ 1.20.

Uitgegaan van het Rijkslandbouwproefstation en Bodemkundig Instituut te Gro-
ningen :

No. 47 (4) A: „Lysimeter-onderzoekingen aan het Rijkslandbouwproefstation te
Groningen en elders. II. De scheikundige samenstelling van het drainwater", door
Ir. J. G. Maschhaupt. Prijs ƒ 3.30.

Uitgegaan van de Studiecommissie inzake steunverleening voor fabrieksaardappelen :

No. 47 (6) A : Samenvattend verslag der werkzaamheden over het tijdvak 14 Sept.
I93⁶—3¹ J^uli \'940- Prijs ƒ0.45.

Deze verslagen zijn verkrijgbaar aan de Algemeene Landsdrukkerij te Den Haag
tegen de achter elk genoemden prijs. A. v. H.

Uitslag van het gehouden referendum over het door de Algemeene Ver-
gadering van 17—18 October 1941 aangenomen bindend besluit betreffende
ziekenfondsen.

Voor het houden van bovengenoemd referendum zijn door den secretaris aan de in
Nederland wonende leden der Maatschappij verzonden y28 geteekende stembiljetten,
waarvan er slechts 232 zijn terugontvangen. Hierbij waren 24 stemmen blanco, zoodat
er in het geheel 208 geldige stemmen zijn uitgebracht.

Van deze 208 geldige stemmen waren er 207 vóór goedkeuring van dat bindend
besluit en één tegen, zoodat het bindend besluit daarmede aangenomen is. Het treedt
in werking op 1 Januari 1942.
Dit bindend besluit luidt:

a. medewerking te verlcenen aan ziekenfondsen, indien de statuten en/of de reglementen
van die fondsen niet zijn goedgekeurd ;

b. medewerking te verleenen aan ziekenfondsen, waaraan tevens werkzaam zijn dieren-
artsen, niet-leden der Maatschappij voor Diergeneeskunde, tenzij deze schriftelijk
verklaren zich aan alle, door de Maatschappij of één harer afdeelingen vastgestelde
bindende besluiten en bepalingen betreffende ziekenfondsen en de daarop bij over-
treding vastgestelde straffen te zullen onderwerpen.

1. bij een slechts in één afdeeling werkend ziekenfonds door het bestuur der bijzondere
afdeeling, in wier werkgebied de zetel van het ziekenfonds gevestigd is ;

2. bij een over twee of meer afdeelingen werkend ziekenfonds door het Hoofdbestuur
der Maatschappij.

De onder b bedoelde schriftelijke verklaring wordt afgelegd op gezegeld papier;
de redactie van deze verklaring wordt door het Hoofdbestuur vastgesteld.

Geen goedkeuring kan worden verleend, indien in de statuten en/of in de reglementen
van het ziekenfonds niet uitdrukkelijk is vastgelegd, dat het begrip over „vrije dieren-
artsenkeuze" wordt toegepast, zooals dit door de Maatschappij voor Diergeneeskunde
is vastgesteld.

Dit bindend besluit is, met inachtneming van het bepaalde in art. 62 van het Huis-
houdelijk Reglement, geldig tot 1 Januari 1947."

Door het in 1936 bestaande Hoofdbestuur zijn de navolgende bepalingen vastgesteld
waaraan een ziekenfonds zal moeten voldoen, wil het, hetzij door het Hoofdbestuur,
hetzij door het bestuur eener afdeeling, kunnen worden goedgekeurd.

Onder een ziekenfonds wordt verstaan een verbintenis tusschen dierenartsen eenerzijds
en vereenigingen of instellingen anderzijds, met het doel volgens bij reglement vastgestelde
voorwaarden diergeneeskundige hulp te verleenen resp. te verkrijgen.

Een ziekenfonds zal voor goedkeuring moeten voldoen aan de volgende bepalingen :

2. Voldoende medezeggenschap van den dierenarts, zoodat in het bestuur van ieder
ziekenfonds minstens één dierenarts moet zitting hebben.

3. Het verbod voor de leden van het fonds om andere hulp dan die van geëxamineerde
veeartsen in te roepen.

4. Vaststelling van een minimum bedrag per dier als vergoeding voor den dierenarts.

In de vergadering van het Algemeen Bestuur der Maatschappij van 15 November 1941
is vastgesteld, dat ond»r vrije dierenartsenkeuze wordt verstaan : het recht van den eige-
naar of houder van dieren, ook indien deze eigenaar of houder lid is van een organisatie,
ten doel hebbende ziekten onder dieren te bestrijden (of lid is van een erkend dieren»
ziekenfonds) om — voor het ontvangen van diergeneeskundige hulp of het verkrijgen
van diergeneeskundig advies, van welken aard ook en ongeacht of die eigenaar zich
daarbij tot één of meer van zijn diersoorten wenscht te bepalen •— den dierenarts te
kiezen, welken hij daartoe het meest geschikt acht.

Van de leden E. Rutgers te Friezenveen, J. H. Hamers te Kerkrade en M. den Hartoo
te Den Bosch is de mededeeling ontvangen, dat zij hun benoeming resp. tot lid en plaats-
vervangend lid van den Centralen Raad aannemen.

De penningmeester der Maatschappij verzoekt den leden van het Hoofdbestuur
en van het Algemeen Bestuur, den leden en plv. leden van den Centralen Raad en den
leden van commissies, ingesteld door Hoofdbestuur of Algemeen Bestuur, hun declaraties
over 1941 te willen inzenden vóór 15 December a.s., opdat deze nog dit jaar kunnen
worden voldaan.

Den leden en plv. leden van den Centralen Raad wordt verzocht, hun declaraties
in te dienen bij den secretaris van dien Raad, den overigen leden wordt verzocht dit
rechtstreeks bij mij te doen.

Vanaf 1 Juni 1941 zal bij het gebruik van een eigen auto of motor in Rijksdienst
daarvoor in rekening mogen worden gebracht :

voor een auto : van 1 —10.000 krn 15 cent; van 10.001—15.000 km 9 cent en daar-
boven 6 cent per km.
voor een motorrijwiel : van 1—2.000 km 8 cent; van 2.001—5.000 km 6 cent; boven
5.000 km 4 cent per km.

In verband met de meermalen gestelde vraag of een waarnemer loonbelasting moet
betalen en de daarover gegeven afwijkende mededeelingen, wordt verwezen naar de
hieronder volgende uitspraak, voorkomende in „Arts en Auto" van 14 November
1941, no. 23 :

Bij uitspraak van 11 Juni 1941 besliste de Raad van Beroep te Utrecht, „dat een
arts-waarnemer geen werknemer is in den zin van art. 3 van het Besluit op de Loon-
belasting 1940", o.a. overwegende:

„dat belanghebbende als plaatsvervanger van voornoemden arts Z. een zoodanige
zelfstandigheid en vrijheid van handelen heeft bezeten, dat van een dienstbetrekking tusschen
belanghebbende en dokter Z- S^een sprake is geweest, daar immers gezagsverhouding, aan iedere
dienstbetrekking noodzakelijkerwijze verbonden, ten eenenmale heeft ontbroken ;

dat belanghebbende tijdens de vervanging dus niet is geweest werknemer in den zin
van art. 3 van het Besluit op de Loonbelasting 1940 ;

dat belanghebbende derhalve wegens het door hem als honorarium en verstrekkingen
in natura over het onderhavige tijdvak verdiende geen loonbelasting verschuldigd was".

Op 16 November 1941 was het een jaar geleden dat de „Onderlinge Verzekering-
Maatschappij van Dierenartsen" werd opgericht. Dat aan deze instelling een groote
behoefte bestond, bleek uit het feit, dat een aanzienlijk aantal collegae tot de „Onder-
linge" toetrad.

Bij de verschillende besprekingen met collegae kwam naar voren, dat een openstelling
der „Onderlinge" ook voor tandartsen door velen gewenscht werd geacht, mede in ver-
band met verkleining van het risico.

Na gehouden besprekingen met onze leden en eenige vooraanstaande tandartsen,
werd tot het opnemen van leden-tandartsen besloten. Dientengevolge is de naam van
de Maatschappij gewijzigd in : „Onderlinge Verzekering-Maatschappij van
Dierenartsen en Tandartsen, tegen de Geldelijke Gevolgen van Invaliditeit",
afgekort : D.T.O. (Dierenartsen- en Tandartsen-Onderlinge), en het Bestuur uitgebreid
met een tandarts.

In de afgeloopen maanden traden dan ook reeds verscheidene tandartsen als deel-
nemer toe. De reserves van de D.T.O. zijn in dit jaar reeds dusdanig gestegen, dat zij
de op haar genomen verplichtingen te allen tijde kan dragen.

Met vertrouwen ziet het Bestuur der D.T.O. dan ook het tweede verzekeringsjaar
tegemoet.

Blijkens ontvangen mededeeling van de N.V. Philips-van Houten te Weesp is de
gewone dogyfral-olie niet meer voorradig; wel is dohyfral-olie van io-voudige sterkte
nog aanwezig, zoodat over aanvragen hiervoor nog aan de Ned. Meelcentrale kan worden
geadviseerd.

Een vleeschwarenbesluit van 20 October 1941, betreffende het bereiden
en conserveeren van vleeschwaren.

In de Staatscourant van 20 October 1941, is afgekondigd het Vleeschwarenbesluit
1941, waarbij het bereiden van vleeschwaren wordt verboden en waarin tevens bepalin-
gen voorkomen, volgens welke in bepaalde gevallen het bereiden van sommige soorten
vleeschwaren is toegestaan.

Slagers, die de door hen bereide vleeschwaren uitsluitend rechtstreeks aan uiteindelijke
verbruikers verkoopen, mogen de navolgende soorten vleeschwaren bereiden : alle
gekookte worstsoorten, Geldersche rookworst, snijworst, leverpastei in glas, rookvleesch
(alleen bovenbil), rolpens, gebraden gehakt.

Het bereiden van bovengenoemde soorten vleeschwaren is eveneens toegestaan aan
vleeschwarenfabrieken en de z.g. worstfabrikanten, mits de Nederlandsche-Veehouderij -
Centrale daartoe vergunning heeft verleend.

Ook geldt het verbod niet voor het bereiden van vleeschwaren uit vleesch, afkomstig
van varkens, schapen, geiten of bokken, ten aanzien waarvan ontheffing ingevolge een
der Huisslachtingsbesluiten is verleend, mits de bereiding geschiedt door dengeen, aan
wien de ontheffing is verleend. Vleesch, afkomstig van in huisslachting geslachte dieren,
mag dus vrijelijk tot vleeschwaren worden verwerkt. Het vervoer en vervreemden
daarvan is evenwel verboden.

Het bereiden van andere soorten vleeschwaren dan de bovengenoemde, is niet
toegestaan dan met een bijzondere schriftelijke vergunning van de Nederlandsche-
Veehouderij-Centrale.

Het besluit bevat verder een verbod tot het conserveeren van vleeschwaren in lucht-
dichte verpakkingen. Uitgezonderd hiervan zijn het conserveeren van leverpastei in
glas en het conserveeren met een bijzondere schriftelijke vergunning van de Nederl.-
Veehouderij-Centrale.

Tenslotte bepaalt het besluit, dat met ingang van i December a.s. het vetkoopen,
het afleveren, het koopen en het ontvangen van vleeschwaren, waarvan het bereiden
thans niet meer is toegestaan, is verboden. Tot genoemden datum is er dus gelegenheid
de aanwezige voorraden af te zetten. De overige bepalingen zijn in werking getreden
op 21 October 1941.

De bepalingen van het besluit hebben de strekking het bereiden van de meer houdbare
vleeschwaren te verbieden. Deze maatregel is getroffen, daar voor het bereiden van deze
houdbare soorten meer grondstof is benoodigd, dan, gezien de huidige omstandigheden,
beschikbaar kan worden gesteld.

Bij bestuursbesluit No. 43 heeft de Ned. Veehouderij-Centrale bepaald, dat, met
ingang van 22 October 1941, een ieder, die een rund, varken of paard slacht of doet
slachten, hetzij op één van de in dat besluit nader genoemde slachthuizen, hetzij in één
van de nader genoemde gemeenten of gedeelten van gemeenten, verplicht is, het van
deze slachtdieren afkomstige ruggemerg ter beschikking te houden en goed schoon
en in verschen toestand af te leveren aan een door de N.V. Organon te Oss aange-
wezen vertegenwoordiger, door wien betaling van de door den Directeur-Generaal
van de Voedselvoorziening vastgestelde vergoeding zal plaats vinden. Deze verplichte
inlevering geldt niet ten aanzien van ruggemerg, afkomstig van als huisslachting geslachte
varkens en van runderen, varkens en paarden, welke voorwaardelijk zijn goedgekeurd
of onbruikbaar moeten worden gemaakt voor voedsel voor mensch en dier.

Bij besluit van den Secretaris-Generaal van 9 September 1940 is bepaald, dat in die
gevallen, waarin tusschen eenige gemeenten geen gezamenlijke regeling van den keurings-
dienst bestaat, de gemeente, waar de Centrale Slachtplaats is gevestigd, verplicht is
aan de andere gemeenten, voor welke die centrale slachtplaats eveneens bestemd is,
het bedrag aan keurloonen en slachtrechten af te dragen, dat deze gemeenten derven
ten gevolge van de toepassing van het Slachtverbod 1940, Varkens II, met dien verstande,
dat door de centrale gemeente niet meer wordt afgedragen dan het drievierde gedeelte
van het bedrag aan keurloonen en slachtrechten, door de centrale gemeente ontvangen
voor de slachtingen van dieren, waarvan het vleesch wordt uitgevoerd naar de kring-
gemeenten.

De waarnemend Secretaris-Generaal van het Departement van Sociale Zaken heeft
thans bij Besluit van 25 September 1941 bepaald, dat de hierboven weergegeven regeling
niet alleen geldt voor de centrale slachting van varkens, maar evenzeer voor die van
runderen, paarden, schapen, geiten en bokken. Dit besluit is met terugwerkende kracht
in werking getreden op 22 September 1941.

Wanneer kunnen wrakke en in nood geslachte runderen worden meegeteld
voor de verplichte veelevering ?

Heel vaak wordt den keuringsveeartsen gevraagd, wanneer bij slachting van wrak
vee of in nood geslachte runderen deze nog kunnen meetellen voor de verplichte vee-
levering. Door het Rijksbureau voor de Voedselvoorziening wordt nu medegedeeld,
dat er een wijziging is aangebracht ten aanzien van de minimum-eischen, waaraan
wrakke en in nood geslachte runderen moeten voldoen om te worden meegeteld voor
de verplichte veelevering.

De minimum-eisch van 150 kg goedgekeurd vleesch vervalt. Hiervoor in de plaats
wordt het volgende bepaald :

a) Voor een in nood geslacht of wrak rund, dat ten minste 125 kg goedgekeurd vleesch
oplevert, wordt een bewijs van voldoening aan de verplichte veelcvering verstrekt
voor een rund van ten minste 350 kg levend gewicht, indien degene, die dit rund geleverd
heeft, nog leveringsplicht heeft; heeft hij geen aanslag meer, dan wordt geen geldig
bewijs afgegeven.

b) Voor een in nood geslacht of wrak rund, dat 90—125 kg goedgekeurd vleesch
oplevert, wordt een bewijs van voldoening aan de verplichte veelevering verstrekt
voor een rund van 250—35c kg levend gewicht, indien degene, die dit rund geleverd
heeft, nog een aanslag heeft voor een rund van 250 kg minimum levend gewicht. Heeft
deze geen aanslag voor een rund van ten minste 250 kg, dan wordt geen geldig bewijs
afgegeven.

In de Staats-Courant van 23 October 1941 heeft de Secretaris-Generaal van het
Departement van Sociale Zaken bekend gemaakt, dat voor de gemeenten Oegstgeest,
Alkemade, I.eimuiden, Rijnsaterswoude, Zoeterwoude, Leiderdorp, Voorschoten,
Warmond en Wassenaar het verplichte onderzoek der varkens op trichinen is ingetrokken.

H. Nif.mantsverdriet, Leerdam.
J. M. Fillekes, Hengelo.
A. H. Geluk, Apeldoorn.
J. van Willigen, Heerde.

Het secretariaat van bovengenoemden Kring is overgedragen aanj. G. Ojemann,
Adelaarsweg 9, Amsterdam N.

Met ingang van 1 Januari a.s. komen enkele plaatsen vrij. In verband met het
beperkte aantal is het raadzaam, zich zoo spoedig mogelijk aan te melden, in
ieder geval vóór 15 December e.k. Aanmelding bij den tweeden ondergeteekende.

Bij Prof. van Oijen bestaat gelegenheid tot het uitvoeren van een onderzoek op
het gebied der Melkhygiëne, waarvoor gedurende eenige maanden een bescheiden
toelage verstrekt kan worden.

Belangstellende dierenartsen worden verzocht zich zoo spoedig mogelijk schriftelijk
te wenden tot Prof. van Oijen, Biltstraat 166, Utrecht.

fDe cijfers vóór de haakjes duiden het aantal dieren aan, die tusschcn de haakjes het aantal eigenaren, onder wier vee de ziekte werd geconstateerd.)
O)______

\') Hiervan inmiddels i hersteld verklaard. ³) Waarbij 7 paarden bij 1 eigenaai.
²) Waarbij 1 paard. ⁴) Waarbij 16 paarden bij 4 eigenaars.

OVER DE VERVANGING VAN AGAR DOOR KIEZELZUUR-
VOEDINGSBODEM, BIJ HET QUANTITATIEF
BACTERIOLOGISCH MELKONDERZOEK¹]

Nu de overzeesche verbindingen zijn afgesneden bestaat er kans, dat
de voorraad agar-agar geschikt voor bacteriologische onderzoekingen op
zal raken. Het leek daarom aangewezen na te gaan in hoeverre de mede-
deelingen in de liteiatuur over een eenvoudigen voedingsbodem, die de
agarplaten zou kunnen vervangen, ook in het melkonderzoek toegepast
zouden kunnen worden.

De keuze viel daarbij op de met waterglas beieide platen, terwijl op het
voetspoor van Hettche, Münch en Rodenkirchen ¹) phosphorzuur werd
gebruikt om de alkalische reactie van het waterglas te neutraliseeren.

Als uitgangspunten bij deze vergelijking werd aan de volgende voor-
schriften streng de hand gehouden.

Broedtemperatuur. Alle platen werden bij 30° C. bebroed. Op grond van
een veeljarige ervaring sluiten wij ons geheel aan bij die schrijvers, die
konden vaststellen, dat bij deze broedtemperatuur de hoogste aantallen
koloniën worden verkregen; dat wil dus zeggen, dat van de in de melk
aanwezige kiemen bij deze temperatuur het grootste contingent tot kolonie-
vorming overgaat.

Duur van het broeden. De platen werden na drie en na zeven dagen broeden
bij 30° C. geteld. De resultaten van de telling na drie dagen zijn in de
hieronder volgende tabellen niet weergegeven, omdat zij steeds belangrijk
lager waren dan die, welke na zeven dagen broeden werden vastgesteld.
Het heeft dus geen zin aan deze lagere cijfers verdere beschouwingen
vast te knoopen. Het valt buiten het bestek van dit artikel op de oorzaken
van dit verschijnsel in te gaan, wij willen volstaan met er op te wijzen,
dat deze broedtijd zonder twijfel voldoende is voor het onderzoek
van gepasteuriseerde melk.

Dichtheid van de getelde blaten. Dc gebruikte petrischalen hadden een
doorsnede van ca 9 cm (inwendig). Wij zijn van oordeel, dat de betrouw-
baarste resultaten verkregen worden, wanneer daarop niet meer dan
200 koloniën worden geteld. Bij de keuze van de verdunningen voor
de verschillende soorten melk werd er dan ook naar gestreefd, dit aantal
zoo weinig mogelijk te overschrijden.

Verschillende schrijvers zijn van oordeel, dat er ook een onderste grens
voor de bruikbaarheid van de getelde platen moet worden gesteld. Men
noemt dan het cijfer 20—30 koloniën. Rodenkirchen wil dit tot 50 ver-
hoogen. Ongetwijfeld is deze grens nuttig, wanneer slechts één verdunning
van een melkmonster wordt onderzocht. Zoodra men echter, zooals in
onze proefseries, niet alleen bv. de verdunning 1 : 100, maar ook die
i : 1000 onderzoekt, kunnen ook lagere aantallen dan 20 koloniën per
plaat worden genoteerd, mits zij maar van de orde zijn van het tiende deel van
de aantallen, die bij de proeven met de minder sterke verdunning worden geboekt.

Wij komen nu tot de samenstelling van de door cns gebruikte voedings-
bodems en hunne bereiding. Uitgangspunt van dit onderzoek vormt de
„Standaardagar" vermeld in „Standardmethods for the examination of
Dairy products, 7e Ed. 1939". Zooals bekend wordt deze bereid uit de
volgende bestanddeelen:

Wij hebben ons nu eerst de vraag voorgelegd welken invloed het op
de resultaten zou hebben, wanneer de agar door kiezelzuur wordt ver-
vangen. Daarbij moest een technische moeilijkheid worden overwonnen.
Bij de bereiding van den kiezelzuurbodem wordt nl. een vrij groote
hoeveelheid steriel water toegevoegd. Gingen wij uit van vleeschwater
met de onder B genoemde toevoegsels, dan zouden wij een voedingsbodem
van veel geringere concentratie krijgen. Daarom werd het vleeschwater
eerst tot het tiende deel van zijn volume ingedampt.

Om een goed inzicht in het vervaardigen van deze waterglasplaten
te verkrijgen is het nuttig, dat wij de gevolgde werkwijze hier eerst vrij
uitvoerig beschrijven.

A. 1000 cc vleeschwater worden ingedampt tot 100 cc, hierin wordt
opgelost 5 g trypton en 1 g glucose, terwijl 10 g ondermelk wordt toe-
gevoegd.

B. Men voegt bij 10 cc van de volgens A bereide vloeistof 100 cc
water en 6 cc waterglas. Hieraan wordt nu. zooveel phosphorzuur ter
sterkte van 25 % toegevoegd, dat de pH van het mengsel 6,5 is.

C. Voorraad oplossing. Bij de resteerende ca 100 cc van de volgens A
bereide vloeistof wordt nu het io-voudige van de volgens B bepaalde
hoeveelheid phosphorzuur gevoegd, waarna het geheel met water tot
140 cc wordt aangevuld. Door de sterke concentratie van het phosphorzuur
is deze oplossing in den regel steriel. Over de uitzondering op dezen regel
zal hieronder nog een mededecling volgen.

D. Z^ure bouillon voor het gieten van platen. 14 cc van de volgens C bereide
voorraadoplossing worden met 80 cc steriel water verdund tot 94 cc zure
bouillon.

1. Kort vóór het oogenblik waarop de platen worden aangelegd voegt
men bij 94 cc zure bouillon 6 cc waterglas.

2. Men brengt telkens 1 cc van de te onderzoeken vloeistof in de
gewenschte verdunning in een steriele petrischaal.

3. Men giet in elke schaal i 15 cc van het hierboven onder 1 genoemde
mengsel van zure bouillon en waterglas. De petrischaal wordt gesloten
en op een horizontaal gestelde glasplaat gezet. Na 20—35 min. is de
plaat dan gestold, (kamertemperatuur ca 20° C.).

Wij hebben gemeend den omvang van dit onderzoek nog iets te mogen
uitbreiden, door daarin ook een tweetal voedingsbodems te betrekken
die door Hettche ²) worden aanbevolen, t.w.:

I. Een voedingsbodem, waaraan behalve waterglas en phosphorzuur
als voedende bestanddeelen alleen waren toegevoegd 0,3 % Liebig-
vleeschextract en 1 % Laktose.

II. Een vierde voedingsbodem, waarbij de voorraad-oplossing werd
bereid met 0,5 % zoutvrij gistextract merk Cenovis en evenzeer 1 %
laktose.

Wij hadden daarmede oorspronkelijk de bedoeling na te gaan of in
deze bodems de „vleeschbestanddeelen" met goed gevolg door Liebig\'s
vleeschextract, resp. door Cenovis extract vervangen konden worden.
Zulks zou bij een eventueele „vleeschschaarschte" ook van beteekenis
kunnen zijn. De hieronder genoemde cijfers wijzen uit, dat dit inderdaad
het geval is. Echter ook de hier genoemde extracten zijn op het oogenblik
moeilijk te krijgen. Het gistextract zou men echtet onder alle omstandig-
heden kunnen vervaardigen. Wij verwijzen daarvoor naar het artikel
van Rodenkirchen ³) in „Milchwirtschaftliche Forschungen". (blz.
175—\'76).

Resumeerende kunnen wij dus zeggen, dat vier verschillende voedings-
bodems in het onderzoek werden betrokken, t.w.:

Standaardagar bevattende eigen gemaakt vleeschextract, trypton, glucose,
ondermelk en agar.

Standaardwaterglas bevattende eigen gemaakt vleeschextract, trypton,
glucose, ondermelk, phosphorzuur en waterglas.

Liebig waterglas bevattende Liebig\'s vleesche~x.lTa.ct, laktose, phosphorzuur
en waterglas.

Cenovis waterglas bevattende Cenovis gistextract, laktose, phosphorzuur
en waterglas.

Soorten onderzochte melk. Wij konden proeven nemen met vier verschillende
soorten melk, t.w.:

a. versche melk, uit een goed gevoerd bedrijf, in de weide gewonnen
(32 monsters);

b. handelsmelk of straatmelk, zooals deze verkocht wordt aan ge-
bruikers (20 monsters);

c. gepasteuriseerde melk, gepasteuriseerd met een Voltana-apparaat
(22 monsters);

d. gepasteuriseerde melk, gepasteuriseerd met een Spirala-apparaat
(11 monsters).

Wij hebben de resultaten van al deze proeven hier niet uitvoerig opge-
nomen ¹), doch geven in Tabel I een overzicht van de „gemiddelden",
van de voor elke melksooit gevonden cijfers. Wij zijn et ons van bewust,
dat aan de aldus berekende gemiddelden geen al te groote beteekenis
mag worden toegekend. Wij beschouwen deze getallen echter als even-
zoovele symbolen voor den indruk, die men bij het beschouwen van de
resultaten van alle proeven krijgt. Deze indrukken kunnen als volgt worden
samengevat.

Bij het onderzoek van de vier melksoorten met de vier verschillende
bodems worden voor hetzelfde monster (in dezelfde verdunning) steeds

1 Uitvoerige tabellen behoorende bij dit onderzoek zijn gepubliceerd in het
Algemeen Zuivel en Melkhygiënisch Weekblad 1941, Bnd 37, No. 37, blz. 395.

cijfers gevonden van dezelfde orde. Groote afwijkingen in de reeksen
van telkens vier vergelijkbare getallen zijn zeldzaam. Bij het onderzoek
van de versche en van de beide soorten gepasteuriseerde melk krijgt men
den indruk, dat in den „standaard waterglas" bodem iers minder koloniën
tot ontwikkeling komen dan in den „standaardagar" bodem. Bij het
onderzoek van de „handelsmelk", wordt echter het tegendeel verkregen.

Het resultaat verkregen met de beide extract-waterglas bodems verschilt
onderling niet veel en staat nu eens iets ten achter bij dat met de
standaardagar, dan weer worden iets grootere aantallen koloniën ge-
noteerd .

Wij willen hier nog een opmerking maken over de „steriliteit" van
den gebruikten waterglasbodem. Wij merkten reeds op, dat in den regel
de toevoeging van het phosphorzuur voldoende was om het mengsel te
steriliseeren. Echter evenals Rodenkirchen ontvingen wij ook een enkele
aflevering, waarbij zulks niet het geval was, zoodat de contröle-platen
met een groot aantal koloniën bezet waren en het onderzoek dus waarde-
loos genoemd moest worden. Dit voorval was aanleiding, dat steeds bij
elke serie een ongeënte controleplaat werd gegoten. Sterilisatie van het
geïnfecteerde waterglas gelukte volkomen door verwarming gedurende
een half uur bij 65° C. van het onverdunde waterglas.

Onze conclusie uit de bovengeschetste proeven mag dan ook luiden:
Indien de omstandigheden daartoe nopen, kan de agarplaat bij het
bepalen van het kiemgehalte in melk vervangen worden door den phos-
phorzuur-waterglas voedingsbodem. Bovendien is het mogelijk het zelf
bereide vleeschextract hetzij door Liebig\'s vleeschextract uit den handel,
hetzij door een daartoe geschikt (zoutvrij) gistextract te vervangen.

Proefondervindelijk werd in navolging van reeds elders opgedane
ervaring vastgesteld, dat bij het quantitatief bacteriologisch onderzoek
van melk gebruik gemaakt kan worden van een vasten voedingsbodem
waarin agar door kiezelzuur fresp. kiezelzure zouten) is vervangen.

Tevens bleek dat het vleeschektract (bouilon) door gistektract vervangen
kan worden.

Anschliessend an den von anderen Autoren gemeldeten Erfahrungen wurde experi-
mentell festgestellt, dass bei der Bestimmung der Keimzahl der Milch der Agar-Nährboden
von einem Kieselsäure-Nährboden versetzt werden kann. Es stellte sich auch heraus, dass
bei der Bereitung dieses Nährbodens die Fleischbrühe durch Hefe-extrakt zu ersetzen ist.

The experiments showed that for the plate count of fresh and pasteurised milk the
agar-medium may be substituted by a silicate medium. In preparing this medium the
broth- or meatextract may be replaced by a yeast-extract.

L\'auteur a prouvé par expérience, conforme aux résultats d\'autres expérimentateurs,
que le dénombrement des microbes du lait peut être exécuté avec des terrains artificiels
contenant du silicate au lieu d\'agar-agar.

En préparant ces terrains artificiels le bouillon peut être substitué par un extrait de levure.

1. Hettche und Münch : Erfahrungen mit den Kieselsäure-Nährböden. (Kiebo bei
den Untersuchungen von Wasser und Abwasser). Zentralblatt f. Bakt. Par. u.
Inf. Krankh. 1939, Bnd. 143, blz. 367.

2. O. Hettche: Erfahrungen mit Kieselsäurenährböden. Zentralbl. fur Bakt. Par.
u. Inf. Krankh. 1940. I. Bnd. 144, blz. 62.

3. J. Rodenkirchen: Die Kieselsäurenährböden bei der Keimzahlbestimmung in
Milch. Milchwirtsch. Forschungen 1940. Bnd. 20, blz. 175.

4. H. W. Julius en K. C. Winkler: Besparing van agar-agar. Ned. Tijdschrift voor
Geneeskunde. Jg. 85 I. 1941, blz. 974.

In dit rapport, gepubliceerd door de Studiecommissie op blz. 1004 (dit Tijdschrift,
dezen jaargang), treffen wij een algemeene formuleering aan, die onzes inziens aan-
vechtbaar kan worden genoemd, juist met het oog op de tegenwoordige tijdsomstandig-
heden, waarin groote veranderingen zich voltrekken op het gebied van de volkshuis-
houding en niet het minst ten aanzien van de positie van den toekomstigen veearts,
is het nu wel verantwoord, dat de diergeneeskundige stand ten onzent telkens weer
(en ook in dit onderhavige geval) er blijk van geeft, deze veranderingen niet te willen
zien of wel er geen aandacht aan wil schenken ? Geenszins. De veearts van heden en
zijn beroepsgenoot van morgen hebben het volste recht op een duidelijke en actueele
oriénteering met betrekking tot de maatschappelijke en sociale verhoudingen, waaronder
ook zij komen te verkeeren. Op onze organisaties, suborganisaties, studiecommissies

etc. rust de plicht een dergelijke oriënteering te kunnen geven. Vandaar dat wij plaatsing
verzoeken van een enkele kantteekening bij dit rapport in dit Tijdschrift.

Allereerst wordt de taak van den practicus in het rapport aldus vluchtig aangeduid :
„die noodzakelijk zoowel voor het heden als voor de toekomst gericht zou moeten zijn
op de behoefte het productievermogen van landbouw- en veeteeltbedrijven zoo hoog
mogelijk op te voeren."

Onze taak ligt echter hoog\'er, het gezichtsveld van onzen werkkring strekt zich veel
verder uit. Wij hebben een zeer eenvoudige en voor de hand liggende veterinair-medische
taak, die primair gericht is op den gezondheidstoestand van het vee, een voornaam
onderdeel van het welzijn van de veehouderij, als noodzakelijke factor in een gezonde
bedrijfshuishouding, zonder welke weer een bloeiende volkshuishouding niet denkbaar
kan zijn, in elk geval niet tot „hochleistung" in staat zal zijn, noch ook in stand kan
worden gehouden.

Want het is in deze richting, dat de veearts van heden en morgen de vervulling van
zijn taak zal moeten zoeken. Ook voor onzen stand is er een schoone en blijvende opdracht
weggelegd, maar die opdracht kan slechts naar behooren vervuld worden, indien de
uitvoerder zich naar de volksgemeenschap richt, zich die volksgemeenschap goed weet
te realiseeren, niet alleen tot de potentieele arbeidskracht van die werkgemeenschap wil
bijdragen, doch ook zijn geheele persoonlijkheid wil geven om de instandhouding van
zoo\'n gemeenschap duurzaam en blijvend mede te kunnen verzekeren. Onze individueele
prestaties moeten noodzakelijkerwijze tot gemeenschapsprestatie kunnen uitgroeien
en het is om het even of we nu de geit van den arbeider weer op de been helpen dan
wel een stamboekstier van den directeur-generaal van den landbouw cureeren, onze
handelingen moeten niet naar de uiterlijke omstandigheden van op zichzelf staande
daden worden afgemeten en beoordeeld, doch juist haar beteekenis ontleenen aan aard
en karakter van onze werkzaamheid in totaal.

Meent men nu aan de overzijde-inderdaad, dat ook de diergeneeskunde steeds maar
in het oude platgetreden spoor zal kunnen blijven voortzeulen ? Dat kunnen wij, die de
volksche levensbeschouwing zijn toegedaan, ons welhaast niet voorstellen. Wij staan
toch zeker ook voor een omwenteling zonder weerga op diergeneeskundig gebied. Het
zoo hoog mogelijk opvoeren van landbouw- en veeteeltproductie stelt ons veeartsen voor
problemen, die in veterinair-technischen zin zeker wel niet zullen en kunnen worden
opgelost. Niet het productievermogen van onze beste en wereldberoemde melkkoeien,
maar het weerstandsvermogen van ons veeras moet onze aandacht vragen.
Wij moeten niet zoozeer naar middelen omzien om de steriliteit van het productieve
rundvee te bekampen, doch het accent van onze diergeneeskundige activiteit dient
hoog noodig verlegd te worden naar het terrein van de vruchtbaarheid, teneinde
de natuurlijke voorwaarden hetzij te kunnen scheppen, hetzij te kunnen beveiligen,
opdat ons vee weer voor een hooger en bevredigender percentage vruchtbaar kan worden.
Hier ontvouwt zich reeds voor de zoötechnici een geheel nieuw werkterrein, maar dit
is dan toch zeker in de allereerste plaats het arbeidsveld van de veeartsen en wel het
gebied van de praeventieve diergeneeskunde.

Wij vragen aandacht voor deze perspectieven, allereerst binnen de muren van de
Mij. voor Diergeneeskunde en hare neveninstanties en wel op grond van de toekomstige
positie van onzen diergeneeskundigen stand, aan wie tijdig een geëigende plaats moet
worden ingeruimd in de volksche ordening, die op handen is.

WET van den 8sten Julij 1874 (Staats-
blad No. 98), tot regeling van de
uitoefening der veeartsenijkunst,
zooals deze wet is gewijzigd bij de
wetten van den 4den April 1875
(Staatsblad No. 37), den isden
April 1886 (Staatsblad No. 64)
den 3den Februari 1902 (Staats-
blad No. 14), den I5den December
1917 (Staatsblad No. 700), den
2gsten December 1922 (Staatsblad
No. 748) en den 2gsten Juni 1925
(Staatsblad No. 283). *)

Uitoefening der veeartsenijkunst, waar-
onder de wet het verleenen van genees- en
heelkundigen raad of bijstand voor vee als
bedrijf verstaat, is alleen geoorloofd aan
hen, die, na afgelegd examen hier te lande,
eene akte van bevoegdheid tot die uit-
oefening hebben verkregen.

Uitoefening der verloskunst van het vee
en het doen van heelkundige operatien op
gezond vee zijn, met uitzondering van
inenten, aan ieder geoorloofd.

Wij behouden Ons voor, personen, die
na afgelegd examen in een ander Rijk de
bevoegdheid tot uitoefening der vee-
artsenijkunst in haren geheelen omvang
hebben verkregen, tot uitoefening daarvan

De wet ter regeling van de uitoefening
der veeartsenijkunst na de jongste wijziging
en aanvulling, die in afl no. 19 van 1 Octo-
ber 1941 van het tijdschrift voor dier-
geneeskunde is gepubliceerd.

Uitoefening der veeartsenijkunst, waar-
onder de wet het verleenen van genees-,
heel- of verloskundigen raad of bijstand
voor dieren, als bedrijf, het verrichten
van operaties op gezonde dieren, als
bedrijf, het inenten van zieke en gezonde
dieren, het aanbrengen van biologische
diagnostische middelen, alsmede het toe-
passen van algemeene of plaatselijke
verdooving bij operatief ingrijpen — tenzij
voor wetenschappelijke doeleinden —,
verstaat, is alleen geoorloofd aan hen,
die, na afgelegd examen hier te lande,
een akte van bevoegdheid tot die uit-
oefening hebben verkregen. Het hoofd
van het met de zaken van den landbouw
belaste Departement kan, onder de door
hem te stellen voorwaarden, vergunning
verleenen, aan anderen dan veeartsen, voor
het aanbrengen van tuberculine in den
lidzak van het oog voor de zg. oog- of
ophthalmoreactie. Deze vergunning kan
te allen tijde worden ingetrokken.

Wij behouden Ons voor, personen,
die na afgelegd examen in een ander
Rijk de bevoegdheid tot uitoefening der
veeartsenijkunst in haren geheelen omvang
hebben gekregen, de uitoefening daaivan
hier te lande, zoo noodig onder nader te
stellen voorwaarden, te vergunnen. Deze
vergunning kan te allen tijde worden
ingetrokken. De bepalingen dezer wet
zijn alsdan op hen van toepassing.

Zij, die eenc akte van bevoegdheid als
veearts bezitten, zijn bevoegd, ten behoeve
van vee, de geneesmiddelen, door Onzen
Minister van Sociale Zaken volgens art. 30
der wet van 1 Junij 1865 (Staatsblad No.
61) aangewezen, ook beneden de hoeveel-
heid te verkoopen, daarbij voor elk dier
middelen bepaald.

Behalve ten behoeve van het door hen
behandelde vee, verkoopen zij geene ver-
giftige zelfstandigheden, dan aan vee-
artsen of op hun voorschrift, of wel op
schriftelijke en onderteekende aanvraag,
aan andere, doch bij hen bekende, per-
sonen.

De vergiftige zelfstandigheid wordt
afgeleverd in een verzegeld voorwerp,
waarop, nevens den naam. het woord
vergift duidelijk staat uitgedrukt.

Zij, die eene akte van bevoegdheid als
veearts bezitten, zijn bevoegd, ten behoeve
van dieren, de geneesmiddelen, door
Onzen Minister van Sociale Zaken volgens
art. 30 der wet van 1 Juni 1865 (Staatsblad
no. 61) aangewezen, ook beneden de
hoeveelheid te verkoopen, daarbij voor
elk dier middelen bepaald.

Behalve ten behoeve van de door hen
behandelde dieren, verkoopen zij geene
vergiftige zelfstandigheden, dan aan vee-
artsen, of op hun voorschrift, of wel op
schriftelijke en onderteekende aanvraag
aan andere, doch bij hen bekende,
personen.

De vergiftige zelfstandigheid wordt
afgeleverd in een verzegeld voorwerp,
waarop, nevens den naam, het woord
vergift duidelijk staat uitgedrukt.

Het is aan anderen dan veeartsen, waar-
onder deze wet verstaat degenen, die de be-
voegdheid hebben de veeartsen ij kunst in
haren vollen omvang uit te oefenen, ver-
boden in het openbaar aan te kondigen,
dat zij de veeartsenijkunst uitoefenen, of
den titel te voeren van veearts of dierenarts,
dan wel een anderen titel, die bij het publiek
redelijkerwijs den indruk kan vestigen,
dat zij gerechtigd zijn de veeartsenijkunst
uit te oefenen.

Zij schrijven in een register elke afleve-
ring van geneesmiddelen, in art. 3 be-
doeld, met vermelding van den dag
waarop, en van den persoon ten behoeve
van wiens vee de aflevering is gedaan.

Het districtshoofd van den veeartsenij-
kundigen dienst in het district is bevoegd
van des morgens 7 tot des avonds 9 uur de
woningen van de veeartsen in zijn district
binnen te treden, ten einde inzage te
nemen van dit register, dat, desgevorderd,
door den veearts aan hem vertoond moet
worden.

Het wordt gedurende twintig jaren be-
waard en bij overlijden van den veearts
door zijn erfgenamen aan het districts-
hoofd van den veeartsenijkundigen dienst
in het district gezonden, die voor de ver-
dere bewaring zorg draagt.

Zij schrijven in een register elke afle-
vering van geneesmiddelen, in art. 3
bedoeld, met vermelding van den dag
waarop, en van den persoon ten behoeve
van wiens dier de aflevering is gedaan.

Het districtshoofd van den veeartsenij-
kundigen dienst in het district is bevoegd
van des morgens 7 tot des avonds 9 uur
de woning van de veeartsen in zijn
district binnen te treden, ten einde
inzage te nemen van dit register, dat,
desgevorderd, door den veearts aan hem
getoond moet worden.

Het wordt gedurende twintig jaren
bewaard en bij overlijden van den vee-
arts door zijn erfgenamen aan het
districtshoofd van den veeartsenijkundigen
dienst in het district gezonden, die voor
de verdere bewaring zorg draagt.

Zij, die gebruik maken van de bevoegd- Is niet gewijzigd,
heid, hun bij art. 3 verleend, voorzien de
voorwerpen, waarin zij geneesmiddelen
afleveren, van een door hen onderteekend
en gedagteekend opschrift, houdende aan-
wijzing van den eigenaar, houder of
hoeder en van de soort van het dier, waar-
voor het middel bestemd is. De wijze van
gebruik wordt daarbij vermeld met bij-
voeging van het woord vergift, wanneer
het geneesmiddel vergiftige bestanddeelen
bevat. In dit geval wordt het opschrift op
rood papier geschreven.

Zij, die gebruik mak«n van de bevoegd- Is niet gewijzigd,
heid hun bij art. 3 verleend, bewaren de
vergiften, door Onzen Minister van Bin-
nenlandsche Zaken, krachtens art. 7 der
Wet van 1 Junij 1865 (Staatsblad No. Ci),
aangewezen, in één of meer voor de be-
waring van vergiften uitsluitend bestemde
en afgesloten kasten. Op deze zoowel als
op de voorwerpen, waarin vergiften bevat
zijn, moet het woord vergift duidelijk ver-
meld worden. Een sleutel van die kasten
berust bij den eigenaar; een tweede
verzegelde sleutel is steeds ten zijnen huiz
voorhanden.

Bij overlijden van of bij het verlaten der
praktijk door een der in dit artikel be-
doelde veeartsen, worden de sleutels der
vergiftkast binnen 24 uren door de erf-
genamen of den bewindvoerder of bij
ontstentenis van dezen door de huis-
genooten ter hand gesteld aan den burge-
meester der gemeente. Wordt de vergift-
kast door een anderen veearts overge-
nomen, dan worden dezen de sleutels ter
hand gesteld.

Bij het verkoopen in het openbaar van
de in art. 3 dezer wet bedoelde genees-
middelen, mogen de vergiftige zelfstandig-
heden alleen worden verkocht aan
apothekers, aan geneeskundigen, tot het
leveren van geneesmiddelen bevoegd, en
aan veeartsen.

De verkoop geschiedt niet, dan na
minstens vijf dagen voorafgegane schrifte-
lijke kennisgeving aan het districtshoofd
van den veeartsenijkundigen dienst in het
district.

De in art. 7 dezer wet bedoelde vergiften
moeten, desgevorderd, door den veearts
aan het districtshoofd van den veeartsenij-
kundigen dienst in het district worden
vertoond, die bevoegd is te dien einde,
tusschen 7 uur des morgens en 9 uur des
avonds, de woningen van de veeartsen in
zijn district binnen te treden.

Blijkt bij onderzoek, dat niet voldaan is
aan eene of meer der bepalingen van de
artt. 6, 7 en 8, dan maakt het districtshoofd
van den veeartsenijkundigen dienst in het
district daarvan proces-verbaal op.

De veeartsen zijn verpligt onverwijld
aan het districtshoofd van den veeartsenij-
kundigen dienst in het district waarbinnen
hunne woonplaats gelegen is, en aan den
burgemeester der gemeente, waar het
geval plaats had, kennis te geven van alle
door hen opgemerkte veeziekten, die be-
smetting van vee of van menschen kunnen
veroorzaken of op andere wijze gevaarlijk
voor den gezondheidstoestand van den
mensch of van den veestapel kunnen
worden.

De veeartsen zijn verplicht onverwijld
aan het betreffende districtshoofd van den
veeartsenijkundigen dienst en aan den
burgemeester van de betrokken gemeente
kennis te geven van alle door hen opge-
merkte ziekten, waarop de bepalingen,
bedoeld in de titels III en IV van de
Veewet, toepasselijk zijn, alsmede van
de ziekten onder de dieren, welke gevaarlijk
voor den gezondheidstoestand van den
mensch of van den veestapel kunnen
worden.

Overtreding van het tweede of derde
lid van art. 3, van de artt. 4, 5, 6, 7, 8,
9 of ii, dezer wet wordt gestraft met
geldboete van ten hoogste ƒ 50.—.

De geldboete kan worden verdubbeld
of hechtenis van ten hoogste acht dagen
kan worden opgelegd, indien tijdens het
plegen van de overtreding nog geen twee
jaren zijn verloopen sedert eene veroor-
deelirig van den schuldige wegens een der
in het vorige lid strafbaar gestelde feiten
onherroepelijk is geworden of het maxi-
mum van de in het vorige lid bedreigde
geldboete betaald is.

Zij die bij de invoering van deze wet
een diploma van veearts bezitten of dit
krachtens het bepaalde in art. 16 der wet,
regelende het onderwijs in de veeartsenij-
kunde en de voorwaarden tot verkrijging
van het diploma van veearts, of het be-
paalde in art. 46 der wet tot regeling van
het hooger landbouw- en hooger vee-
artsenijkundig onderjvijs hebben ver-
kregen of dit krachtens de bepalingen van
de hooger onderwijswet verkrijgen, zijn
verpligt, op straffe van verlies hunner
bevoegdheid, dit binnen drie maanden
te doen viseren door den districtsveearts
in den kring, waarin zij wonen, en verder te
voldoen aan het bepaalde bij art.4dezer wet.

Zij, die volgens art. 15 of 16 een bewijs
van toelating tot uitoefening der vee-
artsenijkunst hebben verkregen, doen,
alvorens de praktijk uit te oefenen, hun
bewijs van toelating viseren door den
districtsveearts in den kring, waarin zij
zich wenschen te vestigen.

Allen, die volgens de artt. 15 of 16 toe-
gelaten zijn tot uitoefening der veeartsenij-
kunst, geven, onder vertoon van hunne
geviseerde bewijzen van toelating, aan de
burgemeesters der gemeenten, waarin zij
praktijk wenschen uit te oefenen, kennis
van hun voornemen.

Overtreding van artikel 2bis, van het
tweede of derde lid van artikel 3, van de
artikelen 4, 5, 6, 7, 8, g of 11 dezer wet
wordt gestraft met geldboete van ten
hoogste ƒ50.—.

De geldboete kan worden verdubbeld
of hechtenis van ten hoogste acht dagen
kan worden opgelegd, indien tijdens het
plegen van de overtreding nog geen twee
jaren zijn verloopen sedert eene veroor-
deeling van den schuldige wegens een
der in het vorige lid strafbaar gestelde
feiten onherroepelijk is geworden of het
maximum van de in het vorige lid
bedreigde geldboete betaald is.

Zij die bij de invoering van deze wet
een diploma van veearts bezitten of dit
krachtens het bepaalde in art. 16 der wet,
regelende het onderwijs in de veeartsenij-
kunde en de voorwaarden tot verkrijging
van het diploma van veearts, of het
bepaalde in art. 46 der wet tot regeling
van het hooger landbouw- en hooger
veeartsenijkundig onderwijs hebben ver-
kregen of dit krachtens de bepalingen
van de hooger onderwijswet verkrijgen,
zijn verplicht, op straffe van verlies
hunner bevoegdheid, dit binnen drie
maanden te doen viseeren door het
districtshoofd van den Veeartsenijkundigen
Dienst in den kring, waarin zij wonen,
en verder te voldoen aan het bepaalde
bij art. 4 dezer wet.

De uitoefening van de verloskunst en
het castreeren van dieren, of een van deze
beide werkzaamheden, als bedrijf, blijft
geoorloofd aan de personen, bedoeld in
het volgende lid, die in het bezit zijn van
een daartoe strekkende vergunning, afge-
geven door het hoofd van het met de
zaken van den landbouw belaste Departe-
ment.

Door het woord vee worden in deze wet
aangeduid eenhoevige en herkauwende
dieren, de varkens en de honden.

vorige lid, wordt slechts afgegeven aan
hen, die ten genoegen van het hoofd van
genoemd Departement aantoonen, dat zij
vóór i Mei 1941 genoemde werkzaam-
heden of één daarvan, gedurende ten
minste twee jaar, als bedrijf hebben uit-
geoefend, alsmede dat zij de noodige
bekwaamheid bezitten.

Een vergunning, als bedoeld in het
eerste lid, kan door het hoofd van genoemd
Departement weer worden ingetrokken.
Zij wordt ingetrokken, wanneer de houder
der vergunning zich schuldig heeft ge-
maakt aan een overtreding, als bedoeld in
artikel 436 van het Wetboek van Strafrecht.
De houder van een vergunning, als be-
doeld in het eerste lid, is bevoegd in het
openbaar aan te kondigen, dat hij de in
die vergunning aangegeven werkzaam-
heden of werkzaamheid uitoefent.

1. „dieren": eenhoevige en herkau-
wende dieren, varkens, honden, katten,
pelsdieren en gevogelte, alsmede andere
dieren, die door het hoofd van het met de
zaken van den landbouw belaste Departe-
ment worden aangewezen ;

2. „inenten" : het aanbrengen bij ge-
zonde, van ziekte verdachte of zieke dieren
van serum of entstof, zoowel afzonderlijk
als gelijktijdig, ter voorkoming, herken-
ning of genezing van ziekten ;

„serum" : bloedwei, welke redelijker-
wijs moet worden geacht bestemd te zijn
ter voorkoming, herkenning of genezing
van ziekten van dieren, ook indien deze
bloedwei is gedroogd en niet van bloed-
lichaampjes of van fibrine of van beide is
ontdaan of indien daaraan chemische
stoffen zijn toegevoegd ;

„entstof" : elke stof, die redelijkerwijs
moet geacht worden bestemd te zijn ter
voorkoming, herkenning of genezing van
ziekten van dieren door opwekking van
afweerstoffen in het lichaam.

De Secretaris-Generaal van het
Departement van Landbouw en
Visscherij,
H. M. Hirschfeld.

TOELICHTING OP DE WIJZIGING EN AANVULLING DER WET TOT
REGELING VAN DE UITOEFENING DER VEEARTSENIJKUNST

De wet tot regeling van de uitoefening der Veeartsenijkunst dateert van 8 Juli 1874
•en is vóór dezen het laatst gewijzigd 29 Juni 1925. (S. No. 283).

In verband met het welig tieren der kwakzalverij op diergeneeskundig gebied en wel
in het bijzonder als gevolg van het gebruik van sera en entstoffen door leeken is door
den Minister van Binnenlandsche Zaken en Landbouw in 1926 een commissie benoemd
om deze aangelegenheid te bestudeeren en voorstellen te doen inzake bereiding en
aanwending van sera en entstoffen.

De commissie heeft in 1929 haar rapport uitgebracht en daarin uitvoerig aangegeven
welke wetswijzigingen zoowel van de Uitoefeningswet als van de Veewet noodzakelijk
zouden zijn om deze materie goed te regelen.

Nadat door de Maatschappij voor Diergeneeskunde bij herhaling is gewezen op de
noodzakelijkheid van deze wetswijzigingen en in 1934 door de commissie voor onderzoek
en bestrijding der kwakzalverij, ingesteld door de Mij. voor Diergeneeskunde, nogmaals
op wijziging van de Wet van 8 Juli 1874, alsmede op het tot stand komen van een
z.g. „serum en entstoffenwet" is aangedrongen, zijn nu gedeeltelijk de gevraagde en zoo
noodzakelijke verbeteringen verkregen.

Waar de serum- en entstoffencommissie hoofdzakelijk wijzigingen heeft voorgesteld
met betrekking tot het gebruik van sera en entstoffen, heeft de commissie voor onderzoek
en bestrijding der kwakzalverij het vraagstuk op een breeder basis behandeld en ook
andere handelingen, die tot het terrein van den dierenarts behooren, bij de wet willen
vastleggen.

Wij kunnen dankbaar zijn, dat deze wijziging van de Uitoefeningswet is verkregen;
laten wij hopen, dat de in 1929 gevraagde serum- en entstoffenwet spoedig tot stand
komt.

Gaan wij nu de verschillende artikelen van de Uitoefeningswet na, dan blijkt, dat de
meest belangrijke wijziging is die van art. 1. Deze wijziging komt grootendcels overeen
met die, welke is voorgesteld door de Commissie voor onderzoek en bestrijding der
kwakzalverij in 1934. Behalve de genees- en heelkundige raad of bijstand is nu ook de
verloskundige raad of bijstand, alsmede het verrichten van operaties op gezonde dieren,
beide „als bedrijf" uitgeoefend, uitsluitend aan veeartsen — dat zijn zij, die na afgelegd
examen hier te lande een acte van bevoegdheid tot uitoefening der veeartsenijkunst
hebben verkregen — geoorloofd.

Verder is nog bepaald, dat het inenten van zieke en gezonde dieren en het aanbrengen
van biologisch-diagnostische middelen, alsmede het toepassen van algemeenc of plaatse-
lijke verdooving bij operatief ingrijpen — tenzij voor wetenschappelijke doeleinden —
eveneens alleen aan veeartsen is toegestaan. Het is opmerkelijk, dat bij het inenten, het
aanbrengen van biologisch-diagnostische middelen, alsmede de verdooving bij operatief
ingrijpen niet wordt gesproken van „als bedrijf", zoodat deze handelingen dus onder
alle omstandigheden aan leeken verboden zijn. Een eigenaar kan dus o.a. zijn eigen
dieren niet inenten. De controle hierop zal uiterst moeilijk zijn zoolang er geen serum-
en entstoffenwet is, die het den eigenaar onmogelijk maakt entstoffen in handen te
krijgen. De vraag doet zich voor of een eigenaar wel biologisch-diagnostische middelen
mag gebruiken, die niet bij het dier op eenigerlei wijze worden aangebracht. Ik denk
hierbij o.a. aan pullorum-agglutinatie, welk onderzoek helaas door leeken veelvuldig
geschiedt. Weliswaar is hierbij noodig, dat bloed getapt wordt, hetgeen men een operatie
zou kunnen noemen, doch de eigenaar doet het niet „als bedrijf". De Uitoefeningswet
voorziet hier dus niet in ; alleen de serum- en entstoffenwet kan er voor zorgen, dat de
biologisch-diagnostische middelen niet in handen van niet-veeartsen komen. De wet-
gever heeft verder onder het oog gezien, dat bij de tuberculinatie in den lidzak van het

oog, de hulp van leeken soms onontbeerlijk zou kunnen zijn. Vandaar, dat onder te
stellen voorwaarden vergunning kan worden verleend aan anderen dan veeartsen om
de tuberculine in den lidzak te brengen. Meer ook niet, dus geen controle van reacties!
Het is gelukkig, dat deze vergunning te allen tijde kan worden ingetrokken : waar de
conjunctivale tuberculinatie reeds meer en meer heeft plaats gemaakt voor de intrader-
male methode, zal het spoedig niet meer noodig zijn deze vergunning te verleenen.

Van verstrekkende beteekenis is, dat de verloskundige raad of bijstand als „bedrijf"
eveneens uitsluitend door veeartsen mag worden verleend. Zeer juist is in art. 19 een
overgangsbepaling gemaakt, zoodat de uitoefening van de verloskunde en het castreeren
van dieren „als bedrijf" nog aan niet-veeartsen, die daarvoor een vergunning hebben,
kan worden toegestaan. Deze vergunning wordt slechts gegeven aan hen, die kunnen
aantoonen, dat zij vóór 1 Mei 1941 één van deze werkzaamheden of beide gedurende
minstens 2 jaar als „bedrijf" hebben uitgeoefend en dat zij de noodige bekwaamheid
bezitten. Het zal noodig zijn, dat voor deze personen een examen wordt ingesteld,
waaraan zij moeten voldoen. In art. 19 wordt nadrukkelijk vastgesteld, dat, indien zij
zich schuldig maken aan een overtreding als bedoeld in art. 436 van het Wetboek van
Strafrecht, de vergunning wordt ingetrokken. Art. 436 van het W. v. S. bepaalt :

Hij die, toegelaten tot de uitoefening van een beroep, waartoe de wet eene toe-
lating vordert, buiten noodzaak in de uitoefening van dat beroep de grenzen zijner
bevoegdheid overschrijdt, wordt gestraft met geldboete van ten hoogste honderd
vijftig gulden. Bij herhaling binnen 2 jaren kan inplaats van de geldboete hechtenis
van ten hoogste eene maand worden opgelegd.

Het zal ongetwijfeld voor verschillende veeartsen, die gedurende vele jaren de verlos-
kunde niet hebben beoefend, niet gemakkelijk zijn zich aan den nieuwen toestand
aan te passen. Het is echter door de overgroote meerderheid van de leden der Mij. v.
Diergeneeskunde toegejuicht, dat deze bepalingen zouden komen.

In de gewijzigde Uitoefeningswet is het woord „vee" vervangen door „dieren". In
art. 20 wordt dan aangegeven wat „dieren" zijn; wij zien, dat dit begrip meer dier-
soorten omvat dan het woord „vee" in de oude wet. Behalve de eenhoevige dieren,
herkauwers, varkens en honden heeft de wet nu ook betrekking op katten, pelsdieren en
gevogelte, alsmede andere dieren, die door het Hoofd van het met de zaken van den
landbouw belaste Departement worden aangewezen. Deze uitbreiding is wel zeer
belangrijk, doch brengt ook consequenties met zich mede ; in het bijzonder wat betrelt
de pelsdieren en het gevogelte. Vooral het begrip „gevogelte" is zeer ruim. De commissie
tot bestrijding der kwakzalverij had voorgesteld „pluimvee". Dit begrip is veel enger,
hetgeen o.a. gebleken is bij de wet tot wering van besmettelijke pluimveeziekten. Toen
n.1. door den Minister in 1930 werd bepaald, dat papegaaien, parkieten en andere
papegaai-achtige vogels onder deze wet zouden vallen, is bij een in 1938 plaats gehad
hebbende overtreding, door den Hoogen Raad 14 Februari 1938 uitgemaakt, dat deze
vogels niet tot pluimvee kunnen worden gerekend. Het is dus zeer juist, wil men ook
deze dieren in de uitoefeningswet opnemen, de benaming „gevogelte" te gebruiken.

Door deze omschrijving van het woord „dieren" zijn de rechten van den veearts
aanmerkelijk uitgebreid. Als gevolg daarvan rust ook nu op den veearts de plicht, even
goed bekend te zijn met de ziekten van pelsdieren en gevogelte, waartoe o.a. ook ver-
schillende kooivogels behooren, als van de groote huisdieren, honden en katten. Het
zal m. i. noodig zijn, dat bij het onderwijs en onderzoek hiermede rekening wordt
gehouden en dat ook voor de reeds afgestudeerde veeartsen vervolgonderwijs op dit
gebied spoedig wordt gegeven. Het zal goed zijn, specialisatie in de studie te overwegen,
daar het terrein wel te groot wordt voor één persoon.

In art. 20 is verder omschreven, wat onder „inenten", „serum" en „entstof" wordt
verstaan. Deze begrippen komen overeen met die, welke door de serum en entstoffen-
commissie zijn gegeven. Uit de definitie van „inenten" blijkt dat ook de vaccinatie per os en op
de huid hieronder valt. Uit practische overwegingen zal hiervoor een uitzondering moeten
gemaakt worden. Waar onder het begrip „entstof" ook wordt verstaan elke stof ter
herkenning van ziekten van dieren door opwekking van afweerstoffen in het lichaam,
vallen daaronder de biologisch-diagnostische middelen. De wetgever heeft het ecl-.ter

ter verduidelijking noodig geoordeeld, deze nog afzonderlijk in art. i te noemen. De
definitie van „entstof" overgenomen uit het rapport der Serum- en entstoffen commissie
bevredigt niet in alle opzichten. Bij voorbeeld „tuberculine" is bestemd ter herkenning
van tuberculose, doch geschiedt dit doordat de aangebrachte tuberculine afweerstoffen
in het lichaam opwekt? Ook het inenten van zieke en gezonde dieren is in het gewij-
zigde art. t duidelijker naar voren gebracht dan in het oude artikel. In het oude artikel i
staat weliswaar, dat inenten niet aan ieder geoorloofd is. Echter was de redactie van
art. i niet bijzonder duidelijk, zoodat meermalen overtredingen niet gestraft konden
worden. Toch was hieraan reeds een eind gekomen door het arrest van den Hoogen
Raad van 2 April \'33, waarbij was vastgesteld, dat inenting behoort naar haren aard
tot de uitoefening der Veeartsenijkunst, onverschillig of men deze verrichting tot genees-
kundigen dan wel tot heelkundigen bijstand wil rekenen.

Art. 2 verschilt van het oude artikel, behalve in de redactie ook nog hierin, dat de
toelating tot uitoefening der Veeartsenijkunst aan personen, die een z.g. buitenlandsch
diploma bezitten kan worden toegestaan „zoo noodig onder nader te stellen voor-
waarden". Over „voorwaarden" wordt in het oude artikel niet gesproken. Ook kan
deze vergunning te allen tijde worden ingetrokken.

Art. 2bis is geheel nieuw en beantwoordt aan de wenschen van de Commissie voor
onderzoek en bestrijding der kwakzalverij. Het heeft ten doel te voorkomen, dat per-
sonen, die de bevoegdheid van veearts niet bezitten, in het openbaar aankondigen, dat
zij de veeartsenijkunst uitoefenen. Ook mogen zij niet den titel voeren van veearts of
dierenarts dan wel een anderen titel, die redelijkerwijs den indruk kan vestigen, dat
zij gerechtigd zijn de veeartsenijkunst uit te oefenen. De veearts is hierdoor in het
algemeen in zijn titulatuur beschermd. In art. 2bis wordt weliswaar ook de titel „dieren-
arts" genoemd, hetgeen niet insluit, dat deze titel officieel erkend is. De wet kent officieel
alleen den titel „veearts". Het is noodzakelijk, dat de veeartsen nu ook uniformiteit
in hun titulatuur betrachten.

Art. 3 is gebleven als het oude. Echter is het woord „vee" door „dieren" vervangen.
Hetzelfde geldt voor art. 6. De artikelen 4, 5, 7, 8, 9 en 10 zijn niet gewijzigd.

Art. 11 is een zeer belangrijk artikel, ook in de ongewijzigde Uitoefeningswet. Behalve
eenige redactioneele zijn ook andere wijzigingen aangebracht. In het oude art. 11 is
de aangifteplicht door veeartsen bepaald tot ««ziekten. Er wordt verder gesproken
van het gevaar voor den mensch of den weestapel. Volgens de letter van de wet moet
hier onder „vee" verstaan worden : eenhoevige en herkauwende dieren, varkens en hon-
den. Of dit de bedoeling is geweest van den wetgever is de vraag. In dit geval zouden
dus ook ziekten van honden, die uitsluitend gevaar opleveren voor de gezondheids-
toestand van den hond, tot de aangifteplicht behooren. Ik vermoed echter, dat de
wetgever uitsluitend heeft gedacht aan de ziekten van het vee, zooals dat in art. 4
van de Veewet is omschreven. De nieuwe redactie van art. 1 1 maakt dit nu duidelijker
door te zeggen, dat aangifteplicht bestaat ten opzichte van ziekten, waarop de bepalingen,
bedoeld in de titels III en IV van de Veewet toepasselijk zijn. De aangifteplicht beperkt
zich nu niet tot vee, maar strekt zich uit tot alle dieren, genoemd in art. 20 van de Uit-
oefeningswet. Echter alleen voor zoover zij gevaarlijk zijn voor den gezondheidstoestand
van den mensch of van den feestapel. Onder veestapel zal worden verstaan het vee,
zooals in de Veewet is aangegeven. M. i. behoort niet onder „veestapel" te worden
begrepen het „pluimvee", dat ook in de Veewet niet is genoemd. Door art. 11 krijgen
we dus geen aangifte van ziekten van dieren (volgens de Uitoefeningswet) welke gevaar
opleveren voor de gezondheidstoestand van o.a. pelsdieren, pluimvee, eventueel ander
gevogelte. Het zou beter zijn indien zulks wel het geval was ; ik wijs b.v. op ziekten
als vogelpest, vogelcholera, besmettelijke ziekten van zilvervossen, konijnen, welke
alleen voor de betrokken diersoorten gevaarlijk zijn.

De beteekenis van art. 11 zie ik bovendien in het bijzonder in het onverwijld kennis-
geven (ook in het oude artikel voorkomend). Het is noodzakelijk, dat vanaf heden dit
art. naar de letter wordt uitgevoerd, waardoor het mogelijk zal zijn, niet alleen van de
ziekten genoemd in art. 7 en die van art. 45, waarop de bepalingen van titel III toepasse-
lijk zijn, maar ook van andere ziekten van dieren, die voor de gezondheidstoestand van

mensch of vee gevaarlijk kunnen worden, spoedig kennis te krijgen, waardoor nauw-
keurige statistieken kunnen worden samengesteld, welke wij helaas van zeer belangrijke
ziekten als b.v. runderabortus missen.

Art. 12. Hierin is, voor wat betreft de strafbepalingen, ook het nieuwe art. I2bis op-
genomen.

De artikelen 13, 14, 15, 16 en 17 zijn vervallen, daar deze betrekking hadden op
overgangsbepalingen voor hen, die vóór 1884 een diploma voor veearts aan de Rijks-
veeartsenijschool hadden verkregen en voor de z.g. gepatenteerde veeartsen. Daar
van deze categoriëen geen personen meer in leven zijn, konden deze bepalingen vervallen.
In art. 18 is een kleine wijziging gekomen n.1. in plaats van het woord „districts-veearts"
in het oude artikel is gekomen de titulatuur „districtshoofd van den Veeartsenijkundigen
Dienst".

Art. ig. Het oude artikel is vervallen. Hiervoor is in de plaats getreden een nieuw
artikel betreffende overgangsmaatregelen voor personen, die volgens de oude wet de
verloskunst en het castreeren van dieren als bedrijf uitoefenen. In het begin van de
toelichting is hierop reeds gewezen. Nog zij vermeld, dat deze personen, wanneer zij
de vergunning hebben verkregen, in het openbaar mogen aankondigen dat zij de werk-
zaamheden uitoefenen, waarvoor zij vergunning hebben.

De gewijzigde en aangevulde Uitoefeningswet stelt in staat de kwakzalverij op dier-
geneeskundig gebied krachtig te bestrijden. Toch moet ik opmerken, dat ook de onge-
wijzigde wet ons in staat stelde tegen onbevoegd uitoefenen van de veeartsenijkunst
met succes op te treden, indien aan de bepalingen van die wet goed de hand werd
gehouden en verschillende overtredingen systematisch zouden zijn opgespoord. De
nieuwe wet is echter, wat de redactie betreft, duidelijker, terwijl de rechten van den
veearts aanmerkelijk zijn uitgebreid en de titel van veearts beschermd is.

KORT VERSLAG van de vergadering van het Hoofdbestuur, gehouden op
11 Octoberl941 en van de vergaderingen van het Algemeen Bestuur, gehouden
op 17 October, 15 en 21 November 1941.

AI deze vergaderingen werden gehouden onder leiding van den voorzitter, Prof.
Dr. H. Schornagel.

1. Een dankbetuiging van Mevr. G. v. n. Nieuwenhuizen-van Esveld voor de
deelneming, ontvangen bij het overlijden van haar Man, collega H. v. d. Nieuwenhijizen.

2. Een dankbetuiging van den Heer N. H. M. van Altena voor de deelneming,
getoond bij het overlijden van zijn Vader, collega N. H. M. van Altena.

3. Een schrijven van Dr. H. J. van Nederveen, secret.-penningmeester van de Prof.
Dr. D. A. de JoNG-Stichting, waarin hij namens beheerders dankzegde voor de van de
Mij. over het jaar ig4i ontvangen bijdrage.

4. Een schrijven van den Centralen Raad, waarbij zij deden toekomen een afschrift
van een schrijven van de advocaten Mrs. Vos te Groningen, de advocaten van de Mij.
inzake het proces-vroom. De advocaten berichtten in dat schrijven, dat zij tot hun spijt
moesten mededeelen dat zij niet-ontvankelijk verklaard waren in hun vordering.

De kantonrechter had zijn vonnis daarop gebaseerd dat het ontoelaatbaar was, dat
door de Mij. een vonnis gewezen en uitgesproken was in een andere samenstelling van
rechtsprekende leden dan de samenstelling, waarin het onderzoek en het verhoor van
Dr. Vroom hebben plaats gehad. Dit was een algemeen juridisch beginsel. Zij vonden
het echter zeer gezocht en niet van toepassing bij een uitspraak waar het ging om de
vraag of de gewezen uitspraak en de wijze van haar totstandkoming onbillijk en in
strijd met de goede trouw waren.

Nadat door de advocaten een afschrift van het vonnis ontvangen zal zijn en nadat

zij dat nauwkeurig zullen hebben bestudeerd, zouden zij over een eventueel in appèl
gaan nader berichten.

5. Van de afd. Gelderland-Overijssel was ingekomen een schrijven naar aanleiding
van een schrijven van den Directeur van den Veeartsenijkundigen Dienst aan de prak-
tiseerende dierenartsen, waarin verzocht werd uiterlijk 15 Augustus 1941 te beginnen
met het t.b.c. onderzoek van den veestapel, dit in verband met de verplichte veelevering.
De afdeeling was van meening dat het onderzoek, waarvan iedere veehouder de resul-
taten kent, nauwelijks beëindigd was en dat door een plotseling vervroegd onderzoek
het gevaar geloopen werd, dat het vertrouwen inde t.b.c.-bestrijding ernstig zal worden
geschokt.

Het H.B. deelde deze meening niet, zoodat er geen aanleiding bestond zich daarover
met genoemden Dienst in verbinding te gaan stellen.

6. Van de afd. Noord-Holland was een schrijven ingekomen, waarin geklaagd werd
over de moeilijkheden, die voor de dierenartsen bestaan bij de pogingen tot verkrijgen
van een nieuwen autoband. Zij verzocht daarom of het H.B. niet op de een of andere
wijze te bevoegder plaatse zijn invloed zou kunnen doen gelden om te trachten op
vlottere wijze aan de dierenartsen nieuwe banden te doen verstrekken.

7. Van een lid was een schrijven ingekomen waarin gewezen werd op het feit, dat aan
de artsen toegestaan was om in plaats van 75 % voor 90 % gebruik te mogen maken
van de hoeveelheid gas en electriciteit, die door hen in de overeenkomstige periode van
1940 gebruikt was. Dit was niet aan de dierenartsen toegestaan, niettegenstaande in
het daarvoor door de Ver. van Artsen-Automobilisten aan het Departement van Sociale
Zaken gericht verzoek ook de dierenartsen genoemd waren.

8. Van de N.V. Nedigepha was een schrijven ingekomen, waarin zij mededeelde dat
zij de erkende pharinaceutische grossiers er nog eens schriftelijk op attent gemaakt
had, dat hun veterinaire sera, vaccins en preparaten uitsluitend aan dierenartsen
mogen worden geleverd.

Dit schrijven was een gevolg van een door den secretaris gevoerde correspondentie
en gehouden bespreking met de N.V. Nedigepha in verband met een ingekomen klacht
van een lid n.m. dat die entstoffen ook geleverd zouden worden aan leeken. Door hem
waren die entstoffen aangetroffen op een boerderij.

Een daarnaar ingesteld onderzoek bleef zonder resultaat. Er moet dus een lek zijn,
hetzij onder de dierenartsen hetzij onder de pharmaceutischc grossiers. Een nader
onderzoek zal nog worden ingesteld.

9. Een lid beklaagde zich er over dat het hem niet mogelijk zou zijn zijn ingerichte
woning te gaan betrekken, omdat hij daarin geen telefoonaansluiting kon verkrijgen.
Hij riep nu daarvoor de hulp in van het H.B.

Besloten werd zich daarover in verbinding te gaan stellen met den Directeur van
het betrokken telefoondistrict.

Vervolgens kwam in behandeling het programma van de a.s. Algemeene Vergadering.
Besproken werden :

1. het schrijven van de afd. Friesland in zake het voorstel tot wijziging van enkele
artikelen van het huishoudelijk reglement in verband met de regeling van de positie
van een eventueel nieuw te benoemen secretaris en van de wijze waarop die benoeming
zal kunnen geschieden ;

3. het schrijven van de afd. Utrecht in zake het geven van subsidie aan het Jubileum-
fonds.

Besloten werd het Algemeen Bestuur te adviseeren noch met het voorstel van de afd.
Friesland noch met dat van de afd. Utrecht mede te gaan.

poliklinieken, op verzoek van den Diergeneeskundigen Kring Amsterdam uitgebracht
door de heeren Prof. Dr. A. Klarenbeek, Dr. D. J. Kok en T. D. Sigling.

Besloten werd om, alvorens verder te gaan, zich daarover in verbinding te stellen
met de Centrale Contact-Commissie der dierenbeschermingsvereenigingen, zooals dat
door de commissie aanbevolen was.

Uitvoerig werden daarna besproken de reeds uitgebrachte rapporten van de studie-
commissie en van de specialisatie-commissie.

Het rapport van de studie-commissie in zake de gezondheidsdiensten was reeds
gepubliceerd in het tijdschrift van i Augustus. Na de publicatie zijn slechts van een
■viertal leden daarover opmerkingen ontvangen.

Naast dit Mij.rapport, is er ook een belangrijk rapport uitgebracht namens verschillende
organisaties in Z.-Holland. In dat rapport komen twee belangrijke punten voor n.1. de
verplichting dat er overal gezondheidsdiensten moeten komen en de wijze waarop
die diensten gefinancierd zullen worden : dit zou geschieden door heffing op de melk.

Bij een bespreking die de voorzitter daarover had met den Directeur van den Vee-
artsenijkundigen Dienst vernam hij, dat door dien Dienst reeds begin Augustus een
ontwerp voor die gezondheidsdiensten ingediend was bij den heer Secretaris-Generaal
van het Departement van Landbouw en Visscherij.

In verband daarmede werd besloten af te wachten of over dat ontwerp nog het advies
van de Mij. zou worden gevraagd.

Ook het rapport Algemeene praktijk was gereed. Besloten werd ook dit op te nemen
in het tijdschrift, waarna aan de secretarissen van de afdeelingen verzocht zal worden
dat rapport in de eerstvolgende vergadering van de afdeeling te gaan behandelen.

Het rapport Onderwijs en Propaganda was ook gereed ; alvorens dit te gaan publi-
ceeren zouden afgewacht worden eventueel te maken opmerkingen door de Faculteit
der Veeartsenijkunde, aan welke een ontwerp toegezonden was.

De overige rapporten der studiecommissie waren nog niet definitief vastgesteld, dit
was ook het geval met enkele rapporten van de specialisatiecommissie ; hiervan was
vastgesteld het rapport in zake postuniversitair onderwijs ten dienste van keurings-
veeartsen. Voor de vaststelling van de overige rapporten zal nog een bijeenkomst der
commissieleden noodig zijn.

In de vergadering van het Algemeen Bestuur van 17 October kwamen vele van
dezelfde punten als de behandelde in de vergadering van het H.B. in bespreking.

Het A.B. besloot mede te gaan met het advies gegeven door het H.B. in zake de
punten 9 en 11 van het programma der alg. vergadering. Ook de rapporten der studie-
commissie en der reorganisatie-commissie, voor zoover bekend, maakten een onderwerp
van bespreking uit.

Hoofdpunt van deze vergadering was bespreking van het door de reorganisatie-
commissie voorloopig gemaakte ontwerp van een Nederlandsche dierenartsenkamer,
door de commissie betiteld met den naam Centrale Dierenartsen Organisatie.

Zooals reeds in het tijdschrift van 15 September op blz. 821 was medegedeeld, was
door het A.B. besloten wel te willen overgaan tot het instellen van een commissie,
waaraan zou worden opgedragen voorstellen te ontwerpen tot vorming van een Neder-
landsche Dierenartsenkamer, mits de commissie zou worden benoemd door het A.B.
en uitsluitend zou bestaan uit leden van het A.B.

Nadat daarop aan het A.B. verzocht was een eerste voorontwerp vóór 1 October a.s.
te willen indienen, werden als leden van die commissie benoemd voorzitter, onder-
voorzitter en secretaris van het H.B. en de leden van het A.B. Kranenburg en Odé.

Na inzenden van dat ontwerp was d.d. 14 October bericht gekomen, dat in het
algemeen met dat ontwerp accoord gegaan werd, verzocht werd echter het spoedig te
doen volgen door een meer uitgewerkt ontwerp, waarin ook de doelstelling van de
organisatie opgenomen was.

Bij de bespreking van het eerste voorontwerp verklaarde het A.B. met meerderheid
van stemmen er mede accoord te kunnen gaan dat op de basis van dat ontwerp verder
doorgewerkt werd.

In de vergadering van het A.B. van 15 November werd in de eerste plaats besloten
vast te stellen wat door de Mij. werd verstaan onder „vrije dierenartsenkeuze". Daar-
voor werd vastgesteld hetgeen door den Centralen Raad daarvoor aangegeven was en
voorkomt in de Code op blz. 100. Onder „vrije dierenartsenkeuze" zal worden verstaan :

„het reeht van den eigenaar of houder van dieren, ook indien deze eigenaar of houder
lid is van een organisatie, ten doel hebbende ziekten onder dieren te bestrijden (of lid
is van een erkend dierenziekenfonds) om — voor het ontvangen van diergeneeskundige
hulp of het verkrijgen van diergeneeskundig advies, van welken aard ook en ongeacht
of die eigenaar zich daarbij tot één of meer van zijn diersoorten wenscht te bepalen —
den dierenarts te kiezen, welke hij daartoe het meest geschikt acht."

Van de advocaten Mrs. Vos was een nader rapport over de uitspraak van den kanton-
rechter te Groningen ingekomen, waarin geadviseerd werd tot hooger beroep in deze
zaak over te gaan. Niettegenstaande dat advies besloot het A.B. daartoe niet over te
gaan. De voor de Mij. ongunstige uitspraak berustte op een principieele aangelegenheid,
waarover, zou de uitspraak van de rechtbank afwijkende zijn van die van den kanton-
rechter, wel eens doorgegaan kon worden totdat daarover was een uitspraak van den
Hoogen Raad, waarbij de zaak kon worden teruggewezen naar een andere rechtbank.
Verder bleek uit de overwegingen van den kantonrechter, dat deze zich niet uitliet
over de kern van de hangende kwestie. De mogelijkheid bestond dus dat een hoogere
instantie ons in het gelijk zou stellen voorzoover het de vormkwestie betreft, maar dat
we tenslotte bij de beoordeeling van de hoofdzaak toch in het ongelijk zouden worden
gesteld. In verband met het daaraan steeds verbonden risico en de daaraan verbonden
hooge kosten leek het het A.B. beter van een hooger beroep af te zien.

Daarop kwam in behandeling het door de reorganisatie-commissie verder uitgewerkt
ontwerp. Besloten werd dit ontwerp ter kennis te gaan brengen van de betrokken autori-
teiten in den Haag, echter onder mededeeling dat dat ontwerp eerst dan een ontwerp
van de Maatschappij zou zijn wanneer de meerderheid der leden verklaard hadden
daarmede accoord te kunnen gaan. Daarvoor zou op zeer korten termijn een stemming
onder de leden worden gehouden, waarvoor hen een uitvoerige uiteenzetting van den
stand van zaken met een daarbij behoorend stembiljet zou worden gezonden. In de
toelichting zouden de leden aangespoord worden zich niet van stemming te willen
onthouden.

Reeds 18 November, nog voor de verzending van dat referendum had kunnen plaats
hebben, ontving het A.B. bericht, dat het niet noodig was aan het samenstellen van
een ontwerp verder door te werken, omdat de Generalkommissar den wensch te kennen
gegeven had, dat het ontwerp voor een dierenartsen-organisatie op dezelfde wijze zou
worden samengesteld als het zoo goed als gereed zijnde ontwerp voor een artsen-organi-
satie. Tevens werd toegezegd dat het ontwerp nog zou worden toegezonden aan de
Mij., om haar in de gelegenheid te stellen eventueele wenschen naar voren te brengen.
Ook bestond de kans dat de Mij. voor de benoeming van den eersten voorzitter een
voordracht zou kunnen maken, waarbij dan verwacht werd dat die voordracht in
overleg met Dr. Pschorr zou worden opgemaakt.

In de vergadering van het A.B. van 21 November 1941 was het voornaamste punt
een bespreking van den na ontvangst van dat schrijven van 18 November ontstanen
toestand. Besloten werd de leden door het zenden van een persoonlijk schrijven met
een en ander in kennis te stellen.

Na de 16e verantwoording, voorkomende in het Tijdschrift van 15 October 1941
is tot en met 10 December de volgende bijdrage ten behoeve van de collega\'s, die door
den oorlog ernstige schade geleden hebben, in grooten dank ontvangen :
A. W. M. D., K. ƒ5,—.

Gedurende de maand November zijn ten behoeve van dit fonds de volgende bijdragen
in dank ontvangen : Afd. Overijssel ƒ 35.—, afd. Noord-Brabant ƒ 53.— ; totaal ƒ88.—.

Bijdragen kunnen gezonden worden door storting op giro No. 173327 van onder-
geteekende of door zenden van een postwissel.

Het Rijksbureau voor de Voedselvoorziening in oorlogstijd deelt ons mede, dat
terwille van tijdsbesparing een nieuwe regeling getroffen is voor het aanvragen van
extra voeder voor zieke dieren op een attest van een dierenarts.

In den vervolge dienen alle veeartsattesten door den dierenarts zelf opgezonden
te worden aan den veterinairen adviseur van het Rijksbureau Voedselvoorziening
in oorlogstijd :

Dr. Grashuis zal voor rechtstreeksche toezending van de benoodigde bonnen
aan de veehouders zorgdragen.

3e. Diersoort, onder nadere aanduiding van den specifieken naam naar ouderdom
(melkkoe, vaars, pink, kalf etc.).

5e. Hoeveelheid voer per dier en per dag, welke door den dierenarts noodig
wordt geoordeeld, alsmede het aantal dagen, waarvoor bedoelde hoeveelheid
verstrekt zal moeten worden.

Verhuisd: B. Stonebrink, Ameland, naar Bosch en Duin (Zeist), Spoorlaan 4,
post Utrecht.

Broedtijd in dagen	Gassamenstelling bij ei (a)	Broedtijd in :	Gassamenstelling bij ei (b)
vol. % O,	vol. % CO,	vol. % 0₂	vol. % CO,
10	\'9-25	1.41		\'9-52	1.12
11	18.69	2.13		18.41	1.63
12	19.00	2-45		17.71	2.31
\'3	16.00	3.86		17.87	2.63
14	¹5-3¹	4.24		i 7.20	3.22
\'5	14.65	5-38		■ 5-8O	4.02
16	13.66	6-35		15-37	4-59
\'7	12.67	6.65		15.20	5.06
18	12.98	6-55		15.21	5.28
\'9	12.81	6-54		\'4-54	5-03
20	9.46	8.07		11.63	5-73
uren :			uren :
I	8.27	8.85	ii	12.21	6.34
2	8-53	8.78	3	12.04	6.56
4	8-57	9.11	5	10.00	6.92
5	9-87	9.00	6è	9.84	7.62
5i	schaal		7i	9.10	8.21
	aangepikt		7!	schaal
				aangepikt

°2						\\

	u \\
	a\\	\\b					f
			!>-0"<	& /			t>
					pT
				[ Ü	4
	aA	J			\\ iv	1)
	! >		\\ \\
<<	r	\\			\\
//					(l
co₂

Kwalificatie	Perioden
April—Mei Juni—Juli	Febr.—Maart Aug.—Sept.	Oct.-—Nov. Dec.—Jan.
eoed	ten minste 2.8% vet	ten minste 2.9% vet	ten minste 3% vet
voldoende	ten minste 2.7% vet	ten minste 2.8% vet	ten minste 2.9% vet
onvoldoende	2.65% en lager	2-75% ^enlager	2.85% en lager

Kwalificatie	Perioden
Februari—September October—Januari
Goed	ten minste 3 % vet en ten minste 25 % vet in de droge stof
Voldoende	a. ten minste 2.8% vet ten minste 2.9% vet indien ten minste 25 % vet in de droge stof 3 % meer vet doch minder dan 25 % vet in de droge stof.
Onvoldoende	^a- ²-75 % ^vet en lager 2.85% vet en lager b. 2.8 tot 2.95 % vet doch minder dan 25 % vet in de droge stof.

Keurings- dienst	Aantal buitengemeenten	Personeels- bezetting	Aantal slachtingen	Winst	Verlies	Aantal slagerswinkels	Aantal vleeschwaren- winkels	Controlebezoeken
Keurings- personeel	Totaal
Slagers- winkels I	Vleesch- waren- winkels
Vee- artsen	ag XJl
Haarlem	6			34	Haarlem 48665 (15% toename) Buiteng. 6880 (7 % toename)	ƒ 83.424.94				san 29	nen 21
Totaal . . 55545
Winschoten	5	1	1	5	Normale slach- tingen 5957 (25% stijging)	Vleesch- keurings- dienst ƒ 3135,71	Slachthuis ƒ 3060,03	Ge- heele kring 53	—		—
Amersfoort	4	2	3	15	19355	ƒ 8107,36	—	Ge- heele kring 69		samen 974 I

Arnhem		2	3	26	32156	ƒ39.475,71		108	256	1000	2164
Verhel	9	2	3	—	11981	/ 565,55	—	99	—	503

R.	184. waarv	16 pos
GK	20 ,.	3 ,,
VK.	27 .,	1 „
NK.	122	17 ,,
P.	101	11
V.	184	19 .,
s.	42	1 ,,
G.	3 ,,

Aantal gevallen	Therapie	Genezen	Onbekend	Kwartier verloren
12	Uitmelken	5	4	3
3	Uitmelken en autovaccin	3	0	0
5	Autovaccin	2	3	0
20		10	7	3

Stammen:	aviair type	bovien type	% aviair type
Onderzochte varkens .......................	56	¹¹3	33-1
Varkens met tbc. van één of 2 lymphklieren. .	49	70	41.2
Varkens met uitgebreide tbc. der lymphklieren
en (of) orgaantbc........................	7	43	14.0

- ^TyP^e	humaan	bovien	aviair	atypisch
HOND:	Feldman (1930) .......	44	25	0	4
	topley & wllson (1936)	13	7	0	—
	Faulenborg & Plum
	(1936) ..............	62	36	0	4
	Stableforth (1929) ...	10	6	0	—
	Schornagel (1914) ....	4	2	0	2
	Mihailescu (1929).....	8	0	0	—
KAT:	Topley & Wilson (1936)	0	25	0	_
	Cobbett (1926) .......	0	16	0	—
	Stableforth (1929) ...	0	4	0	—
	Rabinowitsch (1921) ..	3	2	0

	Totaal aantal	Humaan	Bo vicn
DIERSOORT	onderzochte	Aviair
	type	type	type
	stammen
Mensch .................	9¹4	842	72	0
Rund....................	\'37	0	\'33	4
Schaap ..................	3	0	3	0
Geit .....................	17	0	\'5	2
Varken...................	169	0	"3	56
Paard....................	14	0	12	2
Hond ...................	8	3	5	0
Kat .....................	6	0	6	0
Wilde dieren in dierentuin	12	0	12	0

Zusammenfassung.
Uebersicht über die Literatur, die	zeigt, dass be	i verschiedenen Säugetierarten
Fälle von Tuberkulose vorkommen, die von Bazillen	des Geflügeltyps hervorgerufen
werden. Von Schweinen abgesehen beschränken sie	sich auf sporadisch	e Beobach-
tungen. In eigenen	Untersuchungen	wurden mit d	er Typenbestimmung folgende
Resultate erhalten:
Mensch ..........	914 Stämme untersucht, 842	human, 72 bovin,	0 aviär
Rind..............	137	,, 0	\'33	4 »»
Schaf .............	3	0	3 ..	0 „
Ziege .............	17	,, 0	■5	2 ,,
Schwein...........	169 „	■ > 0	113 »	56
Pferd .............	14	<> 0	12	2 „
Hund ............	8	3	5 .»	0 .,
Katze.............	6	» 0	6 „	0
Wilde Tiere aus zoöl
Gärten .........	12 ,,	„ 0	>> \'2 „	0 ,,

Man........		842 human,	72	bovine, 0
Cow........	...... 137	0	\'33	•> 4
Sheep .......	...... 3	0 „	3	.. 0
Goat .......	...... 17 » ».	0	IS	2
Swine.......	...... 169 „	0	¹ \'3	„ 56
Horse ......	...... 14	0 „	12	2
Dog.........	...... 8	3 »	5	0
Cat.........	...... 6	0 „	6	» 0

Homme...........	914	souches déterm. 842	hum.	72	bov. 0
Boeuf .............	137	M	0	îî	\'33	4
Mouton...........	3	)) 3)	O	))	3	>> 0
Chèvre............	17	) ) M	0	>>	15	,, 2
Porc..............	169	>> >ï	0		"3	5⁶
Cheval ...........	H	J> >ï	0	J>	12	>j 2
Chien.............	8	î»	3		5	>> 0
Chat .............	6	J> )>	0	>>	6	,, 0
Animaux sauvages
dans jardins zoo-
logiques .........	12	3Î ÏJ	0		12	„ 0

	Eiwit- achtige stoffen 0/ /o	Vet- achtige stoffen 0/ /o	Zetmeel - achtige stoffen %	Ruwe celstof %	Vocht. %	Asch. 0/ /o
Narcis........	2,5	o»3	29,6	1,8	⁶4>5	i>3
Tulp.........	3-8	0,2	34.2	1,6	59.2	1,0
Hyacinth.....	2.4	0,1	24.3	1,0	71.2	1,0
Gladiolus ....	3.0	0,2	25.4	\'.4	68,7	\'.3
Crocus......	5.2	0,3	42,2	².5	48,9	1,1

	Voor	Na
Paard.	P	A	Melkzuur mg%.	P	A	Melkzuur ^mg%-	Opmerkingen :
Annie	42	20	15.62	72	26	17.22	Bloedpaard, I4jaar, eenige minuten voor tappen ge- stapt.
Corrie	40	20	12.77	85	56	26.34	Bloedpaard, 18 jaar.
Pari	38	16	10.17	96	56	30.88	Inlander, 13 jaar.
Golden Boy	42	14	^IO-35	104	64	68.63	Inlander, 5 jaar.
Riorita	38	12	13.26	72	40	16.10	Bloedpaard, 14 jaar pl.m. 15 min. na einde galop getapt.
Tommy	5°	12	13.86	108	32	21.465	Bloedpaard, snelle galop 22 maal rond.
Daisy	38	16	14-99	88	44	18.71	Bloedpaard, 15 jaar.
Kitty	42	12	13-655	78	32	21-39	Bloedpaard, 14 jaar, ver- kouden.
Marie	38	10	\'3-305	72	40	14.96	Bloedpaard, 16 jaar, zeer langzame galop.

Jaar.	Rund- en kalfsvleesch.	Schapen- vleesch.	Varkensvleesch en	spek.
versch.	gezouten.	(bacon) \').
\'925	15.896	7-736	62.368	\'7-753	(14.222)
1926	\'5-364	6.471	28.769	35 369	(32.824)
1927	16.158	7.246	51.071	49-545	(43-559)
1928	12.682	6.486	29.182	64.566	(55-402)
1930	8.069	5-\'4\'	26.088	50031	(43-703)
\'932	2.748	3-929	21.075	76.400	(49-856)
\'934	43\'	1.823	5-33\'	43-877	(30.921)
\'93⁶	169	\'•979	\'•035	31.817	(²5-\'7\')
to OS CO	90	\'.665	1.987	28.477	(26.422)

	Runderen.	Nuchtere kalveren. *)			Varkens-
Jaar.	Buitenland-	Schapen \').	Varkens.	vleesch
	sche import.			afval in kg.
"924	27.963	4.921	66	278	540598
1925	21.586	5.486	99	54	434.706
1926	21.742	I5-704	121	"9	400.168
1928	9-950	25.510	80	46	402.501
1930	24-3¹3	16.876	37\'	84	530.790
\'93\'	27.176	I7-590	702	893	957-512
■932	11.917	32.271	722	3-523	\'-737-578
»933	9-54°	47-582	\'7-5"	2-933	1-932-051
\'934	6.868	64.875	20.770	4.086	\'-990-179
>935	5-271	68.899	28.217	2.286	\'•825.513
\'936	\'■343	58.711	24.442	\'•755	1.848.885

	Aantal	Hersteld	Gestorven
	c, *)	6	6	—
Vaarzen	c₂	10	7	3
	C₃	—	—	—
Totaal. . .	16	■3	3

Lich. Gew. in kg.	Tijd der doseering per os.	Verlangde concentratie in mg%.
325	iste dag 2de ,,	2 mg 35 25	3 mg 45 30	4 mg 56 37	5 mg 67 45
435	iste dag 2de ,,	48 32	60 40	75 5°	90 60
545	tste dag 2de ,,	57 38	75 5°	93 62	110 75
⁶55	iste dag 2de ,,	67 45	9° 60	110 75	135 90

110 (10)	77 (4)
189 (25)	3 (0
277 (27)	236 (23)
53 (\'0	28 (8)
186 (32)	134 (22)
450 (44)	261 (21)
4°° (39)	99 (14)
1477 (75)	812 (39)
20 (14)	12 (10)
12. (16)	55 (7)
¹⁰ \'00	10 (t)

Runderen naar leeftijd	Aantal	Hersteld	Gestorven
Vaarzen	32	22 (68,8 %)	10 (31,2 %)
Schotten	27	22 (83,7 %)	4 (>6,6%)
3de kalfs-koeien	23	\'8(78,3%)	5 (2i,7%)
Oude koeien	70	58 (82 %)	\'2 (>7-3%)
Koeien, leeftijd onbek.	28	27 (96,5%)	> (3.5%)
Totaal. . .	180	\'48 (82,3%)	32 (>7.7%)

Runderen naar leeftijd gerangschikt	Aantal	Hersteld	Gestorven
Vaarzen	7	\' (\'4,3%)	6 (85,7%)
Schotten	6	4 (66,7 %)	2 (33,3%)
3de kalfs-koeien	6	5 (83.4%)	i (.6,6%)
Oude koeien	15	9 (60%)	6 (40%)
Koeien, leeftijd onbek.	\'5	7 (46,7 %)	8 (53,3%)
Totaal ....	49	26 (52,9%)	23 (47,¹ %)

Dieren gerangschikt naar leeftijd	Aantal	Cervix pas- sabel voor de hand	Cervix niet passabel voor de hand
geen ontsluiting	sterke torsi
		t.u.s.	t.u.d.	t.u.s.	t.u.d.	t.u.s.	t.u.d.
Vaarzen	39 : ^kop!- 34 stuitl. 5	25 4	5 i	I	—	2	i
Schotten	33 : kopl. 27 stuitl. 2	2	—	—	2	—	—
3de kalfs- koeien	29 : kopl. 23 stuitl. 6	\'5 3	2 3	5	I	—■	—
Oude koeien	85 : kopl. 76 stuitl. 9	63 3	9 5	2 i	—	1	—
Koeien, waarv. leeftijd onbek.	43 ^: kop¹- 38 stuitl. 5	27 i	7 4	—	3	—	1

	(C.)	(C.)	(C.)
Torsio uteri sinistra in kopligging.....	54 (2)*	72 (9)	29 (12)
Torsio uteri sinistra in stuitligging.....	4	—	10
Torsio uteri met tweelingdrachtigheid. . . .	i	—	—
Torsio uteri dextra in kopligging.....	5	8 (3)	7 (5)
Torsio uteri dextra in stuitligging.....	5	\' (0	10 (2)
Torsio uteri praecervicalis.........	—	--	I (0
	69 (2)*	81 (13)	"57 (20)

No.	Afwij kingen	Sublimaat- titer
121	Leverdistomatose, mager, drachtig, jong........	i,7
122	Leverdistomatose, vet, drachtig, jong.........	1,6
123	Geringe leverdistomatose, mager, oud........	1,8
124	Enkele verdikte galgang, mager, jong........	2,—
■25	Leverdistomatose, vet oud,.............	i,6
126	Leverdistomatose, mager, oud............	1,5
127	Gezond, jong, drachtig...............	2,—
128	Hevige etterige mastitis, distomatose, drachtig.....	0,6
129	Distomatose long t.b.c., drachtig ..........	\',5
130	Enteritis chronica, mager..............	i>—
\'3\'	Gezond, mager..................	\',9
132	Gezond, vet....................	2,—
133	Gezond, mager, drachtig..............	2,—
\'34	Hevige long t.b.c...................	1.4
\'35	Pyelonephritis...................	\',\'
136	Gezond, vet....................	2,—
■37	Hevige leverdistomatose, mager...........	\'.3
.38	Mastitis, distomatose, serositis............	1,1
\'39	Chronische mastitis, distomatose, vet.........	i,8
140	Geringe long t.b.c., verkalkt.............	1,9
141	Gezond, oud...................	2,—
142	Gezond, jong, drachtig...............	2,1
\'43	Leverdistomatose, absces, teleangiect., long t.b.c.! . . .	0,9
144	Actinomycose kop...........*......	1,9
\'45	Gezond......................	2,—
146	Geringe distomatose, diachtig............	1,8
\'47	Geringe distomatose, mager.............	1,9
148	Gezond, drachtig, mager, oud............	2,—
\'49	Gezond, mager, jong................	2,—
150	Geringe distomatose, vet...............	1,8

No.	A f w ij k i n g e n	Sublimaat- titer
213	Hevige long t.b.c...................	1.4
214	Hevige long t.b.c., hevige distomatose........	o,9
218	Long- en lever t.b.c.................	i, I
\'74	Actieve long t.b.c..................
\'94	Actieve long t.b.c..................	\'.5
116	Algemeene t.b.c., verkalkt..............	i,5
168	Algemeene t.b.c., actief...............	1,2
169	Algemeene t.b.c., actief...............	1,2

No.	A f w ij k i n g e n	Sublimaat- titer
397	Schurft! Distomatose, t.b.c..............	1,—
405	Schurft! Distomatose, absces, teleangiect........	I,—
406	Schurft! Distomatose................	1.3
408	Schurft! Distomatose................	1,2
4°3	Pyelonephritis, Schurft!...............	0,8
4°9	Schurft! Distomatose................	1.3

Provincies	Mond- en klauwz. bij herkauwende dieren en varkens	Schurft (sarcoptes- en dermatocoptes-) bij de eenhoevige dieren en schapen	Rotkreupel bij schapen	Miltvuur bij alle vee	Varkenspest
	Aantal besmette boerderijen	Daarvan nieuw	Aantal besmette dieren	Daarvan nieuw	Aantal besmette dieren	Daarvan nieuw	Aantal besmette dieren	Daarvan nieuw	Aantal besmette dieren	Daarvan nieuw
Groningen..........	(3)	(3)	\'2 (2)¹)				■ (0	I (0	32 (10)	11 (6)
Friesland...........	—	—	753 (62)	16. (6)	109 (6)	40 (2)	—	—	47 (7)	—
Drenthe ...........	—	—	>3 (4)	—	11 (4)	—	—	—	103 (18)	39 (9)
Overijssel ..........	(i)	(O	-3 (3)²)	—	10(1)	—	—	—	\'4 (4)	8 (3)
Gelderland .........	(6)	(6)	\'35 (14)	53 (5)	\'57 (10)	75 (2)	—	—	62 (9)	4 (3)
Utrecht............	>3)	(»)	99 (21)⁸)	29 (3)	122 (6)	110 (5)	—	—	159 (10)	37 (5)
Noord-Holland .....	(16)	(15)	403 (>9)⁴)	97 (6)	237 (11)	>3 (O	—	—	\'37 (\'4)	45 (4)
Zuid-Holland.......	(154)	(140)	192 (15)⁵)	26 (2)	130 (3)	—	—	—	492 (26)	148 (12)
Zeeland ...........	(40)	(24)	—	—	—	—	—	—	42 (13)	22 (5)
Noord-Brabant......	(76)	(45)	>5 (3)	—	—	—	\' (0	I (0	64 (13)	7 (2)
Limburg...........	~			—	—	—	—	—	\'5 (3)	9 (2)
Geheele Rijk.......	(309)	(225)	\'635 (i43)	366 (22)	776 (41)	238 (10)	2 (2)	2 (2)	1167 (127)	330 (51)

Proef No.	Vorm, waarin het	Hoeveel- heid	Hoeveelheid caroteen geresorbeerd
caroteen werd toegediend	caroteen toege- diend (y)	Kuiken I (y)	Kuiken II (y)	KuikenlII (y)	Gemid- deld (%)
i	i>5 g gedroogd gras water ....	217	95	110	96	47
2	Idem.......	217	107	133	100	52
3	1,5 g gedroogd gras 4- 4 cc arachisolie	217	3\'	63	22	18
4	1 g gedroogd gras water......	145	61	58	37	36
5	i g gedroogd gras 3 cc arachisolie .	145	62	55	34	35
6	2 g. gedroogd gras water......	290	¹ \'5	IOI	106	37
7	^3-caroteen in 1 cc arachisolie ....	138	118	105	111	81
8	Kristallijn j3-caroteen gesuspendeerd in water......	156	28	25	4\'	20

ONTVANGSTEN	Ontwerp	Ontwerp	Uitkomsten
	\'942	«94¹	1940
Aan contributies :
685 leden k ƒ 25.— = ƒ 17.125.—
35 •> & - 20.— = - 700.—
10 „ k - 15.— = - 150.—
24 „ k - 12.50 = - 300.—
50 cand.
leden k - 1.— = - 50.—
	ƒ 18.325.—	/ ■ 7-995 —	ƒ 17.163.50
Aan verkochte formulieren.........	35 —	30.—	40.—
„ „ auto-emblemen......	\'5 —	20.—	26.—
,, Bureau voor Plaatsvervanging . .	50.—	100.—	25.—
,, te kweeken rente...............	C50.—	55°-	708.11
	/ \'9-°75-	ƒ >8.695.-	ƒ 17.g62.61
Raming ontvangsten 1940..........			- 18.404.—
Minder ontvangen dan geraamd			/ 44\'-39

UITGAVEN	Ontwerp	Ontwerp	Uitkomsten
\'942	\'94\'		1940
Tijdschrift voor Diergeneeskunde....	ƒ 9-500.—	/ 8.750.—	/	8.750.—
Acta Veterinaria Neerlandica......	100.—	200.—		—.—
Diergeneeskundig Jaarboekje.......	- 875.-	750 —	-	7<>9- \'9
Reis- en verblijfkosten en verdere
onkosten van het Algemeen Bestuur	- 1.050.—	900.—	-	870.44
Honorarium Secretaris.............	- 3 000.—	3.000.—	-	3.000.—
Bureaukosten Secretariaat..........	600.—	450.—	-	480.54
Salaris typiste ....................	640.—	500.—	-	570.16
Onkosten vergaderingen............	150.—	200.—	-	>39-87
Telefoonkosten ..................	100.—	100.—	-	57.20
Centrale Raad...................	3\'o —	550-—	-	154-38
Bureaukosten secretaris C. R.......	150.—	275.—	-	92.—
Commissies ......................	250.—	225.—	-	9° 85
Contributies en vertegenwoordiging ..	150.—	175-—	-	128.40
Drukwerk........................	200.—	325-—	-	573-62
incassokosten ....................	40.—	50.—	-	29.42
Ondersteuningsfonds ..............	I.OOO.-	i .000.—	-	1.000.—
Bijdrage Prof. Dr. de JoNG-Stichting	500.—	500.—	-	300.—
Bijdrage Jubileumfonds............	200.—	—		—.—
Onvoorziene uitgaven.............	270.—	745-—	-	171-25
Kapitaalvorming..................	Memorie	Memorie		—.—
	ƒ 19.075.—	ƒ 18.695.-	ƒ I7-177-32
Raming uitgaven 1940 ............			-	18.404.—
Minder uitgegeven dan geraamd....			/	1.226.68
Minder ontvangen dan geraamd				44\'-39
Batig saldo 1940..................			ƒ	785-29

ONTVANGSTEN
Saldo Kas..........ƒ 1.000.—
,, Spaarbank .... - 1.336.61
„ Postspaarbank - 2.061.81
,, Effecten ......- 12.611.24
	/	I 7.009	66
Verkoop stortingsbewijzen ......	-	52	25
Gekweekte rente ..............	-	675	84
Koerswinst op effecten..........	-	272	18
	ƒ	18.000	93

ƒ	4\'9	9\'	Saldo Spaarbank ..............	/	43\'	22
-	11	3\'
ƒ	43\'	22		/	43\'	22

	Hb (Sahli-eenheden)	P (mg per 100 cc serum)	Cu (mg per 1000 cc serum)
Pink	A.....	39.8	7,68	0,60
Pink	B.....	39.0	8,18	0,67
Pink	C.....	38,6	7.07	0,68

	Ammonium-rij	Hottinger-rij
dextr.	arab.	rham.	dulc.	Na.citr	dextr.	arab.	rham.	dulc.
ie dag . . . .
2e dag . . . .
3e dag . . . .	—	—	—	—	zwak
4e dag . . . .	—	—	—	—	zwak

No.	Jaarta	Aangetoond bestrijdingsmiddel	Diersoort	Ander materiaal
i	\'930	Koperarseniet	Kip
2	\'93\'	ti	Partijtje bijen	—
3	\'933	Ï>	Rund	—
4	\'933	ij	Patrijs	—
5-6	\'933	Carbolineum	Schapen (tweemaal)	—
7-8	\'933	Bordeauxsche pap	r> tt	—
9	\'934	Koperarseniet	Rund	—
10	\'934	tt	Fazant	—
11—12	1934	tt	Konijnen (tweemaal)	—
>3	\'935	tt	Schaap	—
«4—\'5	\'935	Bordeauxsche pap	Runderen (tweemaal)	—
16	\'935	tt tt	\'Schaap	—
00	\'935	Arsenicum verbinding	Twee partijen bijen	—
19	\'935	Bordeauxsche pap	Kalf	Poeder, in een weide gevonden
20	1936	Koperarseniet	Geit	—
21	1936	j)	Hond	—
22—23	\'937	j»	Runderen (tweemaal)	—
24	\'937	Loodarsenaat	Kip	—
25—28	\'939	tt	Runderen (viermaal)	—
29	\'939	11	Eend	—
30	\'939	tt	—	Gemengd meel
3\'—32	\'939	tt		Tweemaal een wit poeder
33	1940	tt	Varken	—
34	1940	Koperarseniet	Kip	—
35	\'940	11	—	Kippenvoer
36	\'94\'	Loodarsenaat	Rund	—
37	\'94\'	j)	—	Vleesch van rund No. 36
38	\'94\'	i)	Rund	—
39	\'94\'	Koperarseniet	Fazant	—

vlekziekteserum....................	per	100	c.cm	ƒ —
vlekziektecultuur....................				- O.IO
vlekziektecultuur....................	1,	10	»»	- 0.14
serum tegen de septische Pleuropneumonie der kalveren .	>1	100	»»	- 1.40
serum tegen colibacillose der kalveren..........		100	»,	- 1.40
polyarthritisserum (kalf)................		100	i»	- 1.40
paracoliserum (kalf)..................		100	»,	- 1.40
mond- en klauwzeerserum...............		1000		- 12.—
bloed van runderen, welke aan mond- en klauwzeer hebben
geleden (reconvalescentenserum)...........		1000	»,	- 7-—
serum tegen de besmettelijke borstziekte der varkens . . .	,,	100	,»	- 1.40
serum tegen de bacillaire varkenspest..........	,,	100	,,	- 1.40
serum tegen de varkenspest (viruspest).........	„	100	,,	- 2-50

Therapie	Subacute vorm	%	Acute	vorm	/o
Behan- deld	Ge- storven	Behan- deld	Ge- storven
Yatreen 5 cc subcutaan	17	8	45%	3	2	65%
Vlekziekte serum 8 cc subc.	13	5	40%	2	2	100%
Melk (schaap) 5 cc subc. .	14	6	35%	i	i	100%
Methyleenblauw.....	6	4	60%	—	—	—
Prontosil........	8	4	50%	3	3	100%
Formolvaccin 5 cc subc. .	18	8	45%	2	2	100%
Controle over 60 niet be-
handelde dieren.....	48	32	65%	12	11	90%