Dr. j: GRASHUIS, Prof. Dr. JAC. JANSEN, Dr. R. VAN
SANTEN, G. S. E. VEGTER, Prof. Dr. J. D. VERLINDE

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de volledige
titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur vermeld wordt, verwijst
deze naar een origineel artikel over dit onderwerp.

1. Slechts achter de namen van de auteurs van originele artikelen worden de volledige
titels der artikelen vermeld.

2. Wanneer achter een onderwerp de naam van de auteur vermeld wordt, verwijst

Grashuis, Dr. e.a., Ruwvoedermiddelen en krachtvoedergiften voor melkkoeien 608
Heus, Drs J. G. de en Bos, Ir. K., Rode-wortelenmeel als carotinebron voor

Wirth, Lexikon der praktischen Therapie und Prophylaxe für Tierärzte 483, \' 646

Gunst, Dr. J. A. en Manen, Dr. A. van, Onderzoek naar het voorkomen van
paratyphusbacillen in de gal en tevens van de kiemhoudendheid van de gal

Hirschfeld, Dr. W. K., Homozygotie voor productiefactoren bij rundvee.. 758
Hoedemaker, Dr. L., Het kweken van tuberkelbacillen bij de bestrijding der

Hoopen, W. ten, Ervaringen met de georganiseerde tuberculosebestrijding onder
het rundvee in Groningen en Drenthe als inspecteur v. d. Veeartsenij kundige

Personalia......27. 39. 13\'. ^l64. 208, 279. 315, 379. 4!8. 4⁸4. 554. ^6l°\'> ⁶⁶5,

692, 753. 793. 79⁶> 860, 912, 1016
Peters, Joh. C., Röntgentherapie bij de chronische purulente dermatitiden

Rinses, Dr. J., Het kleinkorrelig leverversterf bij het kalf, voornamelijk bekeken

Strikwerda, R., Praktijkervaringen met de penicillinebehandcling van mastitis 555

Verlinde, Prof. Dr. J. D., Opmerkingen over de encephalitis bij de hond. . 922
Verlinde, Prof. Dr. J. D. en Winsser, Dr. J., Multiple rondcelsarcomen in de

Wesemael, Dr. P. J. V. en Kirch, Joan A. J. M., De samenwerking tussen
medische en veterinaire instanties in de strijd tegen de tuberculose en eventueel

Zwanenburg, Dr. T. S., Het eerste internationale congres voor de physiologie
en de pathologie van de voortplanting alsmede van de kunstmatige inseminatie

(Mededeling uit de Rijksseruminrichting te Rotterdam)
Directeur: Dr. H. E. REESER Sr.

De aggressinenleer van B^\'L is de laatste jaren wat op de achtergrond
geraakt en velen zullen er niet meer mee vertrouwd zijn. Het is daarom
wellicht goed in het kort de voornaamste punten ervan nog even te
memoreren.

Aggressinen zouden zijn secretieproducten van bacteriën, ofwel bestand-
delen van bacterielichamen, welke vrijkomen waar deze tot verval komen.
Men kan ze bij verschillende bacteriële infecties in de ontstekingsoedemen
aantonen. In oude cultures zouden zij naar veler mening niet aangetroffen
worden, of althan." niet afgefiltreerd kunnen worden. Hun werkzaamheid
berust voornamelijk op de volgende eigenschappen:

ie. Door toevoeging aan een subletale dosis van een smetstof gelukt het
een proefdier toch aan de infectie te doen sterven;

De laatste eigenschap kan hef gevolg daarvan zijn, dat zij de eigenlijke
immuunlichamen neutraliseren of wel, dat zij slechts het complement
buiten werking stellen. Aggressinen zijn niet warmte resistent en worden
door verwarming tot 56° gedurende .1 uur vernietigd. Ze bezitten geen
toxische eigenschappen in de gewone zin van het woord, doch volgens
sommigen bezitten zij die wel tegenover de leucocyten, waarom men wel
heeft voorgesteld hen- leucotoxinen te noemen. Wasserman en Citron
beschouwen aggressinen als gewone substanties, die bij oplossing van
bacterielichamen vrij komen en als receptoren bactericide stoffen binden
en antilichamen kunnen opwekken.

Boivin en Dei.aunay hebben hun aard nader gedetermineerd en menen,
dat zij het gluco-lipoïd zijn van de somatische cel, welke stof echter geen
schadelijke werking heeft op het organisme of op de leucocyten en hun
beweging, doch slechts de diapedesin der witte bloedcellen in geïnfecteerde
weefsels verhindert. Ze zou verder niet specifiek zijn, want coli-aggressinen
kunnen de woekering in het organisme van andere micro-organismen als
Salmonella en miltvuur bevorderen. In vitro zouden aggressinen een
anti-opsonische werking hebben, dus de phagocytose remmen.

Bij vlekziekte is het niet gelukt uit oedeem- of exsudatievocht aggressinen
te verkrijgen, hoewel verschillende onderzoekers van oordeel zijn, dat de
weerstand tegen vlekziekte zou berusten op een aggressinen-immuniteit.
Het is ons echter bij herhaling gelukt deze stof in oude vlekziektebouillon-
cultures aan te tonen en haar daaruit af te filtreren. In een vroegere

publicatie over de aard der immuniteit bij vlekziekte is aangetoond,
dat deze aggressinen in staat zijn de specifiek antibacterische kracht van
immuunserum op te heffen. Uitgegaan wordt van bouilloncultures ouder
dan 2 weken, omdat pas in deze een voldoende concentratie van dit
product aanwezig is. In het volgende onderzoek is getracht meer kennis
omtrent de vlekziekte-aggressinen te verkrijgen.

Van tegen vlekziekte hoogimmune paarden wordt wat bloed in 0.8 %
citraatoplossing gemengd met een bacillensuspensie in physiologische NaCl.
Aan een deel ervan worden aggressinen toegevoegd in een verhouding,
dat op i cc bloed -bacillenmengsel 4 dr. aggressinen komen. In een gelijke
hoeveelheid bloedbacillen mengsel worden ter compensatie 4 dr. steriele
bouillon¹ gedaan. Beide soorten mengsels worden een kwartier in een
waterbad van 37⁰ C. ge/et en af en toe geschud. Vervolgens worden er
uitstrijkpreparaten van gemaakt, welke met Giemsa gekleurd worden.

In elk preparaat telt men 50 leucocyten en naar het aantal door hen
gephagocyteerde bacteriën brengt men deze in 3 rubrieken onder. De
resultaten zijn als volgt:

Hierdoor wordt dus de bevinding, reeds in een vorige publicatie ge-
memoreerd, nl., dat vlekziekte-aggressinen geen invloed hebben op de
phagocytose, bevestigd. Ze zijn niet identiek te stellen aan anti-opsoninen.

Hun eventuele invloed op de diapedesin van leucocyten is op de volgende
wijze nagegaan.

Van een 24 uur oude bouilloncultuur van vlekziekte zijn de bacteriën
afgecentrifugeerd. Van het sediment zijn twee geconcentreerde suspensies
resp. in NaCl en aggressinen gemaakt, welke in de huidrand van beide
oren van een konijn worden ingespoten. Vier uur later worden de injectie-
plaatsen uitgesneden, in formol-alcohol gefixeerd en tot histologische
coupes verwerkt. Na kleuring met haemaluin-eosine zijn beide bacterie-
haarden vergeleken ten opzichte van de leucocyten emigratie. Hierbij blijkt,

dat op de plaats, waar de aggressinen met de bacteriën zijn ingebracht,
een opvallend sterkere leucocytenconcentratie bestaat dan aan het andere
oor. Andere ontstekingsverschijnselen als oedeem en hyperaemie zijn tevens
in verhoogde mate aanwezig. Kortom het tegendeel van een belemmering
der leucocyten-emigratie komt in het histologisch beeld tot uiting als gevolg
van de aggressinen-inwerking. Resten van gephagocyteerde kiemen zijn
verspreid in de leucocy ten waar te nemen.

Van een maand oude bouilloncultuur van de zeer virulente vlekziekte-
stam Kopenhagen zijn na filtratie de kiemvrije aggressinen verkregen.
Vijf proefmuizen met J cc van deze vloeistof intraperitoneaal geënt,
blijven leven zonder noemenswaardige verschijnselen te vertonen. Tien
muizen krijgen met tussentijd van i week 2 maal \\ cc hiervan subcutaan
ingespoten. Een dezer dieren sterft aan een verwonding. De g overblijven-
den worden een week na de tweede injectie tegelijk met 5 niet voor-
behandelde muizen intraperitoneaal geënt met | cc bouilloncultuur van
de Kopenhagenstam van 24 uur oud in een verdunning 1 : 5000. De
minimale letale dosis van deze stam was in de voorproef op muizen vast-
gesteld op i cc in verdunning 1 : 5 millioen, zodat de gebruikte dosis
1000 M.L.D. bedraagt. Het resultaat is als volgt:

Dezelfde proef is herhaald op 5 muizen met intraperitoneale toediening
van 5 M.L.D. Alle 5 blijven leven zonder ziekteverschijnselen.

De laatste proef is herhaald op 5 muizen na eenzelfde voorbereiding
met aggressinen. bereid uit het weinig virulente Kondo-vaccin. Ook deze,
hierop met 5 M.L.D. Kopenhagenstam geënt, overleven de infectie zonder
ziekteverschijnselen.

Aggressinen van de virulente Kopenhagenstam en de weinig virulente
Kondo-stam bereid, worden voor de helft i uur op 56° C. verhit en voor
de andere helft met 0.5 % formol gemengd gedurende 1 week in de
koelkast bewaard. Zo zijn dus 4 partijen verkregen, waarmee 4 groepen
van 5 muizen met tussenpozen van 1 week 2 maal subcutaan zijn inge-
spoten met een hoeveelheid van | cc. Een week na de laatste injectie
zijn de 5 muizen in elke groep intraperitoneaal ingespoten met de verse
virulente stam Amsterdam (1 M.L.D. = £ cc verdunning 1 : 200.000)

op de volgende wijze: i muis met 5 M.L.D., 2 muizen met 2 M.L.D.
en 2 met 1 M.L.D. Twee niet voorbehandelde muizen zijn ter controle
ingespoten met 1 M.L.D.

Hieruit blijkt dat verwarming tot 56° C. en inwerking van 0.5 % formol
de werkzaamheid der beide soorten aggressinen voor het grootste deel
opheft.

De Kondostam is een weinig virulente vlekziektestam, waarvan muizen
intraperitoneaal \\ cc in verdunning 1 : 5 zeer gemakkelijk verdragen.
Voorproeven toonden aan, dat zelfs j cc onverdunde bouilloncultuur van
24 uur subcutaan en | cc intraperitoneaal worden verdragen zonder dat
muizen ziekteverschijnselen vertonen.

A cc Kondo-aggressinen geënt, blijven alle in leven;
5 muizen: J cc Kondocultuur en A cc Kondo-aggressinen gemengd,

intraperitoneaal geënt, sterven alle binnen 3 dagen;
5 muizen: subcutaan met -A cc Kondocultuur en intraperitoneaal met

A cc Kopenhagen-aggressinen geënt, blijven in leven;
5 muizen: cc Kondocultuur en A cc Kopenhagen-aggressinen gemengd,
intraperitoneaal geënt, sterven alle binnen 3 dagen.

Op een andere wijze is gebruik gemaakt van een kunstmatige virulentie-
graad-vermindering van vlekziektebacteriën. In 1912 —1913 toonden
Nederveen en de Wildf. aan, dat, als men virulente vlekziektebacillen
minstens 5 maal in physiologische NaCl wast, zij hun virulentiegraad voor
duiven verloren. Zij meenden op deze wijze toxinen aan de bacteriën
te onttrekken. Aangezien toxinen in de gewone zin niet door vlekziekte-
kiemen worden gevormd, is het waarschijnlijker, dat een aggressinen-
onttrekking door het wassen aansprakelijk moet worden gesteld voor het
verlies van virulentiegraad. Zowel van de virulente stam Amsterdam als
van de Kondostam zijn 24 uur oude bouillonculturen afgecentrifugeerd,
de bovenstaande vloeistof is vervangen door physiologische NaCl, geschud
en weer afgecentrifugeerd. Dit is 5 maal herhaald en het laatst verkregen
sediment met physiologische NaCl weer tot oorspronkelijk volume der
bouillon (10 cc) aangevuld. Van de aldus behandelde virulente stam is
telkens op 2 muizen intraperitoneaal ingespoten A cc, van zodanige ver-

dunningen, dat deze van de oorspronkelijke cultuur zouden vertegen-
woordigen resp. 50.000, 10.000 en 1000 M.L.D. Alle muizen sterven na
4—5 dagen.

In dezelfde proef, herhaald met verdunningen, welke resp. 2 en 1 M.L.D.
zouden vertegenwoordigen, blijken deze doses zonder bezwaar verdragen
te worden.

Van de 5 maal gewassen Kondocultuur verdragen muizen | cc in
verdunning 1 : 5 intraperitoneaal zonder ziekteverschijnselen.

Vier groepen van 5 muizen zijn intraperitoneaal ingespoten met J cc
van 8 maal gewassen virulente bacillenstam Amsterdam en Kondo in
verdunningen voor de eerste vertegenwoordigende 1 M.L.D. der oor-
spronkelijke cultuur, voor de tweede 1 : 5. Deze bacteriën zijn niet in
NaCl gesuspendeerd, doch in aggressinen van de stam Amsterdam en
aggressinen-Kondo.

5 muizen: | cc suspensie gewassen Kondobac. in Kondo-aggressinen
intraperitoneaal. Allen blijven leven zonder ziekteverschijnselen.
5 muizen: Dezelfde Kondobac. in aggressinen Amsterdam intraperi-
toneaal. Allen dood binnen 4 dagen.
5 muizen: £ cc suspensie gewassen bac. Amsterdam in Kondo-aggressinen.

2 dood na 4 dagen, 3 overleven.
5 muizen: Dezelfde Amsterdam bac. in Amsterdam-aggressinen. Allen
dood binnen 4 dagen.

In deze proef komt een verschil in een virulentiegraad stijgende werk-
zaamheid der beide soorten aggressinen tot uiting. De oorspronkelijk reeds
zeer onschuldige, bovendien 8 maal gewassen, Kondobacillen herkrijgen
door de aggressinen Amsterdam een dodelijke virulentiegraad, terwijl de
voorbehandelde Amsterdambacillen door de Kondoaggressinen slechts
zeer onvolkomen een zekere virulentiegraad herkrijgen. De Kondo-
aggressinen kunnen de gewassen Kondobacillen geen aantoonbare viru-
lentiegraad verlenen.

Om na te gaan of de aggressinenwerking alleen tot uiting komt als deze
gemengd met de bacteriën worden ingebracht, zijn 2 groepen van 5 muizen
intraperitoneaal geïnfecteerd met 8 maal gewassen Amsterdambacillen
in dezelfde hoeveelheid als in de vorige proef, terwijl \\ cc aggressinen
subcutaan zijn ingespoten.

5 muizen: gewassen Amsterdambac. gesuspendeerd in £ cc aggressinen
van dezelfde stam intraperitoneaal. Na 2 dagen reeds 4. dood,
na 3 dagen allen dood.
5 muizen: gewassen Amsterdambac. intraperitoneaal en }, cc aggressinen
Amsterdam subcutaan aan de rug. Na 4 dagen allen dood.

Door menging met aggressinen is de virulentiegraad slechts in geringe
mate hoger dan bij gescheiden toediening. Dit wordt bevestigd door de
hiervoor beschreven proef, waarbij Kondobac. gemengd met, en ge-
scheiden van de aggressinen zijn toegediend.

Een plaatselijke belemmering van de afweerkrachten van het organisme
kan hier niet aan ten grondslag liggen, zoals gebleken is uit de infectieproef
aan de konijnenoren. Het schijnt dus, dat een virulentiefactor langs haema-

togene weg de ingeente bacteriën bereiken kan en deze een grotere kwaad-
aardigheid verleent, hoewel in wat mindere mate dan als zij direct met
de aggressinen in aanraking wordt gebracht.

Uit een vroeger onderzoek naar de aard der immuniteit tegen vlekziekte
is reeds gebleken, dat aggressinen de bactericide werking van imrauun-
serum kunnen opheffen. Dit kan het gevolg zijn van een neutralisatie der
specifieke antilichamen, doch ook van een opheffing der complement-
werking. De laatste overweging is getoetst in de volgende proef langs de
weg van haemolysis. Bij de oplossing van rode bloedcellen door haemo-
lyserend serum komt de werkzaamheid van haemolysinen tot stand met
medewerking van het complement. In een suspensie van 5 % schapen
rode bloedcellen in physiologische NaCl wordt een overmaat gevoegd van
konijnenserum, dat sterke haemolyserende eigenschappen tegenover
schapenbloedcellen bezit, zodat bij aanwezigheid van complement (vers
caviaserum) het schapenbloed volledig wordt opgelost. In een reeks ver-
dunningen van het complement kan worden vastgesteld de minimum
hoeveelheid hiervan, welke bij een overmaat van haemolyserend konijnen-
serum i cc schapenbloedcellen nog juist kan helpen oplossen. Wanneer
men bovendien bij een andere, doch soortgelijke, complementreeks een
zekere hoeveelheid aggressinen voegt en het mengsel 1 uur in de broedstoof
plaatst en het vervolgens samenbrengt met het konijnenserum en de
schapenbloedcellen, kan worden vastgesteld of de aggressinen het com-
plement geheel of gedeeltelijk hebben vernietigd, wat tot uiting moet
komen in een hogere concentratie van het complement, waarbij haemolysis
nog tot stand komt, dan in de reeks zonder aggressinen. De toegevoegde
hoeveelheid aggressinen in alle complementbuisjes bedroeg 3 druppels.

Hieruit blijkt, dat zonder aggressinen J cc complement in verdunning
i : 25 de grens vormt, waarbij de haemolysis niet meer volledig plaats
vindt. De toevoeging van 3 dr. aggressinen bindt zoveel complement, dat
de grens verlegd wordt naar het buisje met de verdunning 1 : 20. Bedenkt
men verder, dat in het bouilloncultuurfiltraat, waarin de aggressinen
opgelost zijn, zich nog bacterie-eiwitten bevinden, welke zeker comple-
mentbindende eigenschappen bezitten, dan zullen deze laatste wel de
oorzaak zijn van de geringe vermindering der complementwerkzaamheid,
zoals deze in bovenstaande proef tot uiting komt. Als dus in vroegere
onderzoekingen gebleken is, dat in vitro de bactericide werking van een
mengsel van & cc immuunserum 1 dr. complement opgeheven wordt
door toevoeging van 3 dr. aggressinen, dan berust dit niet op de neutrali-
sering van het complement, doch op de vernietiging van de specifieke
antibacteriële elementen van het serum.

Twee bacteriën, welke bekend staan als echte aggressinenvormers, zijn
miltvuur en pasteurella, hoewel beiden deze niet in cultures vormen, doch
in hun ontstekingsoedemen. Zouden vlekziekte-aggressinen niet specifiek
zijn, dan is te verwachten, dat zij de virulentiegraad van verzwakte cultures
zodanig kunnen verhogen, dat subletale doses ervan muizen kunnen doden.

Van miltvuur is genomen een voor huisdieren avirulente vaccinstam,
oorspronkelijk afkomstig van Zuid-Afrika.

Van de sporensuspensie van geringe dichtheid is op muizen vastgesteld,
dat i/io cc van een verdunning i : 10 een zodanige dosis vertegenwoordigt,
dat van 3 ermee intraperitoneaal geënte muizen er éón aan miltvuur
succombeert. De beide anderen vertonen gedurende twee dagen duidelijke
symptomen van ziek zijn. Hierop zijn er weer 3 muizen met dezelfde
dosis, gesuspendeerd in i cc vlekziekte-aggressinen, intraperitoneaal geënt.
Geen dezer drie sterft, hoewel ze gedurende 2 dagen ziek zijn.

Van pasteurella is het zeer moeilijk een dusdanige subletale dosis te
bepalen, dat muizen er nog juist niet aan sterven. In reeds sedert lang
in cultuur gehouden pasteurella suis bacteriën is echter een bruikbare
stam gevonden, welke ervoor geschikt blijkt te zijn. Ten overvloede is
hierbij een herhaalde wassing der bacteriën toegepast als te voren voor
vlekziekte beschreven. Drie muizen, resp. met o. 1 cc in verdunning 1 : 10⁶,
i : io⁷ en i : io⁸ intraperitoneaal ingespoten, worden ernstig ziek en die
met de kleinste dosis geënt sterft na 4 dagen. Dezelfde dosis, gesuspendeerd
in -i cc vlekziekte-aggressinen, is bij 3 muizen intraperitoneaal geënt,
zonder dat deze, hoewel ernstig ziek zijnde, eraan sterven.

Vlekziekte-aggressinen hebben dus geen virulentiegraad-verhogende
werking op miltvuurbacillen of pasteurella, en men mag aannemen, dat
hun werking specifiek is voor vlekziektebacteriën.

Vlekziekte-aggressinen hebben de volgende eigenschappen: Zij ontstaan
in oude vlekziekte-bouillonrultures van meer dan 3 weken oud. Ze bezitten
een immuniserend vermogen, welke door inwerking van een temperatuur
van 56° gedurende i uur of van 0.5 % formol in een week verdwijnt.
Ze verhogen de virulentiegraad in de verzwakte stam Kondo. Ze vermogen
subletale en zelfs onschuldige doses van virulente bacteriën en van de
Kondostam zodanige verhoogde virulentie te verlenen, dat zulke doses
muizen doden. Vooraf verwarmde of met formol bewerkte aggressinen
verliezen dit vermogen.

Ze heffen de specifieke antibacteriële werking van iramuunserum op,
doch hebben geen vernietigende werking op het complement.

De aggressinen van virulente vlekziektebacteriën onderscheiden zich
van die van de avirulente Kondostam door sterkere eigenschappen, wat
betreft de verhoging van de virulentiegraad. Ze zijn specifiek. Ze bezitten
geen anti-opsonische eigenschappen en belemmeren niet de emigratie
van de leucocyten in plaatselijke infectieprocessen.

Ze vertegenwoordigen dus een zuivere virulentie-factor, die als een
specifiek element door de bacteriën wordt gevormd, eventueel afgescheiden,
en dat niet een dood bestanddeel van het bacterielichaam kan zijn, aan-
gezien het bekend is, dat dode vlekziektebacillen geen immuniserend
vermogen hebben. Ware het slechts een protoplasma-bestanddeel, dan

zou er bovendien geen verschil in potentie bestaan tussen die van virulente en
avirulente bacteriën. Kondo heeft dus door zijn bepaalde methode van
verzwakking van de virulentiegraad een verzwakking der aggressinen
bereikt. Dit verklaart ook, waarom bij de voorbereiding der hoogimmuni-
satie van serumpaarden de Kondostam zeer gevaarlijk kan zijn en dergelijke
paarden aan de entingen ermee kunnen succomberen, vóór zij het stadium
hebben bereikt, dat tot inspuiting met virulente stammen kan worden
overgegaan. Het gevaar voor zulke paarden ligt in de anaphylactische
shock door de bacterie-eiwitten verwekt, niet in enige giftwerking of
aggressineninvloed, daar voor het immuniseringsproces uitsluitend jonge
cultures van ten hoogste 24 uur worden gebruikt waarin zich laatstge-
noemde stoffen niet bevinden. Deze anaphylaxie, welke slechts verband
houdt met de bacterie-eiwitten, is bij de virulente en avirulente culturen
daarom vrijwel gelijk. Als bij de vaccinatie van varkens de Kondostam
ongevaarlijk blijkt te zijn, dankt hij dit aan het gemis van de virulentie-
factor in de aggressinen, welke juist de enting met volvirulente bacteriën
zo riskant maken kan. Het immuunserum is antibacterieel en niet anti-
aggressief en het ingebrachte serum bij de simultaan-enting beschut de
dieren niet tegen het infectiebevorderende product der virulente culturen.
Dat in het buitenland de waardering van de Kondostam alweer dalende
is, kan hierdoor verklaard worden, dat geen bescherming wordt verwekt
tegen aggressinen, welke opgenomen virulente bacteriën vormen en deze
in staat stellë\'n zich in stand te houden. Desniettemin zijn wij ons bewust
van het feit, dat dit niet de volledige verklaring is en dat bij varkens de
betekenis van vlekziekte-infecties toch gecompliceerder is dan bij labo-
ratoriumproefdieren.

Bouilloncultures van vlekziektebacteriën blijken na enige weken aggres-
sinen te bevatten, welke men door filtratie kan isoleren. Wanneer men
de opsonische werking van immuunserum bepaalt met en zonder bijvoeging
dezer aggressinen, dan blijken zij geen invloed hierop te hebben. Muizen
kan men een vrij hoge weerstand tegen vlekziekte bezorgen door subcutane
injecties met aggressinen. Verwarming tot 56° C. gedurende | uur en
inwerking van 0.5 % formol doet dit vermogen aanzienlijk afnemen.
Gemengd met de avirulente bacteriën van de Kondovaccin-stam verkrijgen
deze laatste een dodelijke virulentiegraad. Uit Kondo-cultures kan men
eveneens aggressinen isoleren, welke in staat zijn voor muizen onschul-
dige doses van deze vaccinstam een dodelijke virulentiegraad te verlenen.
Meerdere malen gewassen virulente vlekziektebacteriën verliezen voor een
deel hun virulentiegraad voor muizen, zodat ze onschadelijk zijn in een
hoeveelheid, die in de oorspronkelijke vorm 2 maal de letale dosis ver-
tegenwoordigt. Op dezelfde wijze behandelde Kondo-bacteriën worden
in een hoeveelheid van i cc in verdunning 1 : 5 zonder enig bezwaar
verdragen. Mengt men beide soorten bacteriën echter met aggressinen
van een virulente vlekziektestam en van het Kondo-vaccin, dan blijkt
dat Kondo-aggressinen aan de gewassen Kondo-bacteriën geen dodelijke
virulentiegraad verlenen, de aggressinen van de virulente stam echter wel,
zodat alle 5 aldus behandelde muizen binnen 4 dagen sterven. Van de 5,
met gewassen virulente bacteriën en Kondo-aggressinen ingespoten muizen,
overleven er 3 deze infectie, waaruit blijkt, dat de Kondo-aggressinen in

mindere mate de virulentiegraad van verzwakte bacteriën kunnen verhogen
dan die uit virulente cultures verkregen.

Om na te gaan, of de infectie bevorderende werking berust op een
belemmering in de diapedesin der leucocyten, is aan de oorranden van
een konijn een geconcentreerde suspensie vlekziektebacteriën in NaCl en
in aggressinen ingespoten, en na 4 uur histologische coupes van de ent-
plaatsen gemaakt. Bij microscopisch vergelijkend onderzoek blijkt op de
entplaats, waar de aggressinen zijn ingebracht, een veel sterkere leucocyten-
concentratie te bestaan dan aan het andere oor.

In een vorige publicatie is aangetoond, dat aggressinen de anti-bacteriële
werking van immuunserum opheffen. Dit kan het gevolg zijn van een
neutralisatie der specifieke bactericide eigenschappen, of wel van een
vernietiging van het complement. Door middel van haemolysis is aan-
getoond, dat aggressinen slechts een zeer zwakke invloed hebben op het
complement, zodat men mag aannemen, dat de opheffing van de bactericide
eigenschappen in immuunserum niet berust op vernietiging van het
complement, doch van de specifieke antistoffen van het serum. Vlekziekte-
aggressinen zijn specifiek en kunnen een verminderde virulentiegraad van
miltvuurbacteriën en p^steurella niet opvoeren. Het verschil tussen viru-
lente en avirulente vlekziektestammen is gelegen in de ongelijke kracht
van de virulentiefactor der aggressinen van beide soorten.

It is evident, that broth cultures of Erysipelothrix Rhusiopathiae of a few weeks old
contain „aggressins", which one can isolate by filtration. When determining the
opsonic action of immune serums, with and without addition of these aggressins, the
absence of their influence is proved. A rather high degree of resistance against Swine
Erysipelas in mice can be obtained by subcutaneous injections of aggressins. Heating
at 56° C. for half an hour, or the action upon it of formaldehyde 0.5 %, decrease these
abilities considerably.

Aggressins when mixed with avirulent bacteria of the Kondo vaccinc strain, render
the latter a lethal degree of virulence.

Out of Kondo cultures also, aggressins can be isolated, which have the ability to
render a lethal degree of virulence for mice to sub-lethal doses of this vaccine strain

Virulent types of Erysipelothrix Rhusiopathiae, several times washed, partly lose
their degree of virulence for mice, so that the animals survive an injected quantity
originally representing twice the lethal dose.

Kondo bacteria treated in the same manner, are endured without any consequence,
in a quantity of 0.5 cc in dilution of 1 : 5.

It is also evident, that an injection of mixtures of the washed bacteria, of either strain,
and the aggressins of a virulent Erysipelothrix Rhusiopathiae strain, and these of the
Kondo vaccine strain, render an lethal degree of virulence to the washed Kondo bacteria,
while the contrary is observed with addition of the aggressins of the virulent strain, so
that all five mice treated in the latter manner die within four days. Of the five mice,
injected with washed virulent bacteria and Kondo aggressins, three survive their
infection. This gives evidence, that Kondo aggressins can increase the degree of virulence
of attenuated bacteria, in lesser measure than those obtained from virulent cultures.

To determine whether the action of forstering an infection lies with a diapedesin
impediment of the leucocytes, a concentrated suspension of Erysipelothrix Rhusiopathiae
bacteria in saline, and a suspension in aggressins were injected near the margin of
the ears of a rabbit and four hours after histological sections of the vaccination sites
were made. Comparative microscopical investigation reveals a much stronger con-
centration of leucocytes at that vaccination site, where the aggressins were injected,
than that on the other ear.

In a previous publication it was pointed cut, that aggressins neutralize the anti-
bacterial action of the immune serum. This may be the result of neutralization of the
specific bactericidal properties, or,of destruction of the complement.

By way of haemolysis it is demonstrated, that aggressins have only a very feeble
influence on the complement, so that one may assume that the neutralization of
bactericidal properties in immune serum does not lie with the-destruction of the com-
plement, but of the specific anti-bodies of the serum.

Aggressins of Erysipelothrix Rhusiopathiae bacteria are specific, and can not increase
a lowered degree of virulence in Anthrax and Pasteurella.

The difference between a virulent and an avirulent Erysipelothrix Rhusiopathiae
strain, lies in an inequivalent power of the virulence factor of the aggressins of both types.

Toen ik in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van Nov. 1937 mijn
eerste bevindingen publiceerde over bovenstaand onderwerp, deed ik dat,
mede in de hoop, dat, hetzij van de chirurgische Kliniek van de Veterinaire
Faculteit te Utrecht ofwel van een practicus een geijkte methode van
deze operatie zou worden gepubliceerd. Deze verwachting is niet in
vervulling gegaan. Onze Nederlandse veterinaire literatuur is over dit
belangrijke onderdeel van de praktijk blijven zwijgen, uitgezonderd een
referaat van een artikel uit het D. T. W. van Aug. 1939 van de hand
van Prof. Hupka te Hannover, op welk artikel ik straks terug kom. Spreekt
men met collega\'s over dit onderwerp, dan hoort men veelal de opmerking:
ik voel er niet voor mij te laten doodslaan. Een opmerking, die weinig
steekhoudend is en weinig wetenschappelijk bovendien; immers men
tracht een oordeel te geven over iets wat men niet heeft gezien en waar
men niet over kan oordelen. Daar naast staat echter het feit, dat er o.a.
in de Prov. Groningen en in de Gelderse Achterhoek collega\'s zijn die
de staande castratie uitvoeren, terwijl mij uit Friesland vorig jaar inlich-
tingen over deze methode werden gevraagd. Bovendien is de belangstelling
bij enkele a.s. collega\'s, die ik de laatste jaren had ter assistentie, gewekt:
zij zullen, afgestudeerd zijnde, staande gaan castreren.

Mijn methode van opereren is in de loop van 10 jaren gegroeid en
ontstaan, en uitgevoerd bij ruim 700 paarden. Ik spreek niet zonder reden
van gegroeid, immers ik heb moeten beginnen zonder enige toelichting
of voorbeeld.

Bij de staande castratie dan gaat men uit van een ander idee. dan
bij de ons bekende werpmethode. Bij de werpmethode beheerst men als
operateur de situatie. Staande is men deels afhankelijk van de wijze van
reageren van het paard op de operatie; draagt dus ieder geval weer een
zeker speculatief element in zich. De opgaaf is dus deze: dit speculatief
element tot een minimum te reduceren. Dit vraagt ervaring, enige routine
om de juiste maatregelen te nemen naar aanleiding van de reactie van
het paard. Het vraagt geen waaghalzerij van de operateur, want slaan

doet het paard niet, hoe paradoxaal dit op het eerste gezicht ook lijkt.
Hoe komt het dat het paard niet slaat? Ik meen wel in staat te zijn daar
een antwoord op te kunnen geven.

Stelt men het gepraamd paard met de rechter zijde tegen een wand
en pakt voorzichtig een testikel met de linkerhand en knijpt dan stevig
de bal en zaadstreng, dan zien wij het volgende gebeuren. In vele gevallen
wordt de buik opgetrokken en de rug iets gekromd. Hebben wij de rechter
bal genomen, dan wordt het rechterbeen veelal gestrekt en daarbij in
adductie naar voren gebracht. Ook wel zakt het been door aan de corres-
ponderende zijde. In al deze gevallen bestaat er neiging van het dier
om naar dezelfde kant te gaan leunen, om te zakken of zelfs te gaan liggen
naar die zijde. Wij krijgen sterk de indruk dat door de opgewekte pijn
in de zaadstreng en bal een zodanige prikkel op de achterste vertakkingen
van het ruggemerg wordt uitgeoefend, dat een contractie van de buik-
spieren en van die van de achterhand aan dezelfde zijde wordt opgewekt.
Wij hebben hier vermoedelijk met een reflexwerking te doen door prikkeling
van de zaadstreng. Deze zaadstrengreflex bij het staande castreren is
oorzaak, dat ook bij de sterkst uitgeoefende prikkel geen afweerreacties
in de vorm van slaan optreden. Van deze ervaring gebruik makend fixeren
wij straks voor de te maken snede door de huid en het testikelweefsel dan
ook krachtig de zaadstreng. De reactie van het paard hierop zal zijn als
ik zoeven beschreef. Volkomen analoog en dan, zoals te verwachten was
in versterkte mate, omdat de prikkel zo veel sterker is, reageert het dier
op het dan volgend afklemmen van de bal. Al te grote reflex-uitbreiding
en eventuele afweerreacties worden dan voorkomen door reflexremming,
met behulp van de praam, en een geheel doorzakken of laten vallen
voorkomen wij door het tijdig toedienen van een nieuwe prikkel in de
vorm van een slag tegen de mond of met de vlakke hand tegen het oog.
De gedragingen van het paard tijdens de laatste ingreep, nl. het verwijden
van de castratiewond, ondersteunen deze theoretische beschouwing. De
zaadstrengreflex is dan grotendeels verdwenen en inderdaad zijn dan ook
de meeste paarden onrustiger, trippelen heen en weer, waarmee wij dan
ook terdege rekening moeten houden.

Bij de castratie aan het liggende paard mogen wij aannemen, dat zijn
gedragingen voor een groot deel ingegeven worden door de angst van
het gebonden liggen. Doch daarnaast mogen we verwachten, dat de
pijnuiting bij de temaken snede tot in het testikelweefsel en het afklemmen
van de bal analoog is aan hetgeen ik zoeven beschreef bij de staande
castratie. Inderdaad zien wij dan ook bij het gebonden liggende paard
in vele gevallen een strekken van het achterbeen. Gezien de waarneming
bij het staande castreren is er geen reden aan te nemen, dat dit strekken
een hevig verzetten is tegen de kluisters zoals wij geneigd zijn te veronder-
stellen.

In het genoemde artikel van Prof. Hupka worden de verschillende
castratiemethoden aan een critische beschouwing onderworpen. Hij heeft
ook het staande castreren toegepast en gaf daarbij 300 mgr morfine in
20 cc aqua intraveneus, waardoor de dieren versuft werden, doch nog
bleven staan. Met zijn korte beschrijving van de operatie en de uitleg
die hij er van geeft kan ik mij echter niet verenigen. Hij zegt o.a. het
volgende:

Personen gepflegt, die sie allerdings mit einer staunenswerten Schnelligkeit
und Geschicklichkeit ausführten, so dass sie dadurch zu einen groszen
Ruf gelangten. In dem vorliegenden Fall soll die Hypnose dadurch hervor
gerufen worden sein, dasz der Operateur dem Pferde vor der Operation
mit der Hand über die Augen und Stirn strich.

En verder: Die Schmerzäuszerung eines Pferdes bei der Kastration im
Stehen ist bezüglich der Stärke in keiner Weise mit der beim liegendes
Pferdes zu vergleichen. Während das liegende Pferd sich durch stürmischen
Körperbewegungen dem Kastrationschmerz zu entziehen sucht, vermeidet
das stehende Pferd beim einsetzen der Schmerzen zwischen den Hinter-
beinen möglichst jede Bewegung, zieht höchstens den Bauch ein und
senkt etwas den Rücken. Das trifft aber nur zu bei sehr raschem und
gewandtem Operieren. Mann merkt den Unterschied wenn ein Neuling
ungeschickt und langsam operiert und an den Samensträngen zerrt. Hier
wird das Pferd sofort unruhig, weicht dem Operateur aus, krümmt sich,
lässt sich fallen oder schlägt kräftig aus. Also nur die Schnelligkeit der
Operation und die damit verbundene Überraschung verhindert die
sonft übliche Schmerzäuszerung, nicht aber den Schmerz.

Hupka veronderstelt dus dat door snel en handig opereren en door
hypnose het gedrag van het paard is te verklaren. Van hypnose bij het
paard is mij niets bekend, en, waar de gedragingen van het dier ons een
logische verklaring aan de hand doen, zoals ik u beschreef, lijkt mij een
verklaring, waarbij hypnose moet worden aangehaald, te ver gezocht.
Hij noemt het trekken aan de zaadstreng een fout. Wij doen het opzettelijk.
Hupka heeft waarschijnlijk geëxperimenteerd met Hannoveranen, dus
zeer temperamentvolle dieren. W\'ij hebben geopereerd Groninger warm-
bloeds, koudbloeds en kruislingen hiervan. Mogelijk is het rasverschil der
behandelde dieren mede debet, dat onze waarnemingen elkaar niet dekken.

De gang van zaken bij de operatie is nu als volgt. Wij zoeken eerst de
geschikte plaats voor de operatie. Bij voorkeur nemen we de eigen stal
of box, omdat het paard daar het rustigst is. De bodem moet bij voorkeur
niet glad zijn teneinde het gevaar van om/akken niet te vergroten. De
bodem bedekt met schoon stro. Latierbomen of iets dergelijks in de stal
zijn hinderlijk in geval het paard tijdens de operatie iets vooruit loopt
of neiging heeft om te vallen. Plaatsing tegen een hek in de weide of ergens
in de schuur is natuurlijk ook mogelijk. Het paard wordt nu gepraamd
en achteruit in een hoek gezet, met de rechterzijde tegen de muur. We
inspecteren eerst of beide ballen te voelen zijn en knijpen meteen stevig
in de zaadstreng ter beoordeling van zijn gedrag straks gedurende de
eigenlijke castratie. Laat het paard zich bij flink knijpen reeds erg zakken,
dan moeten we straks terdege oppassen om vallen te voorkomen. Dit is
echter uitzondering. Dit voorjaar castreerden we go paarden, waaronder
4 voljarige Belgen, 4 warmbloed twenters en 4 koudbloed twenters. Bij
2 twenters was de reactie zo, dat ik ze bij voorbaat heb neergelegd. Het
werptuig wordt zoals vanzelf spreekt, altijd meegenomen, om. elke even-
tualiteit onder ogen te zien. Al de andere paarden werden staande ge
opereerd.

De man aan de praam en het halster wordt geïnstrueerd, dat hij straks
flink met de praam moet werken. Een tweede persoon stelt zich op een
afstand tegen het achterstel, met een hand tegen de linker heup. Door
een derde persoon, staande achter de operateur, wordt het vaatje met

de desinfectievloeistof gehouden, waarin de castratietang van Blunk en
het mes. Met een dot watten met joodtinctuur wordt nu scrotum en
omgeving gedesinfecteerd. Tegen de linker ribwand geleund pakt de
operateur de rechter bal en trekt deze zo stevig mogelijk naar beneden,
de hand horizontaal en de zaadstreng stevig geknepen tussen duim en
wijsvinger. Wij zijn dan altijd verzekerd op de juiste plaats te zijn van
het scrotum; niet tegen de dij en niet tegen de koker. De operateur neemt
het mes in de rechterhand, de snijvlakte naar achteren en met duim en
wijsvinger gelimiteerd tot op ongeveer 2 cm van de punt. Hij steekt dan
rustig het mes verticaal naar boven tot in de testikel en maakt een waaier-
vormige snede naar caudaal. Doordat de bal krachtig gefixeerd was, puilt
deze meteen uit de wond, en heeft hij de bal in zijn linkerhand. Hij legt
het mes achteruit in het vaatje, neemt de castratietang in de rechterhand
en schuift deze omgekeerd over de linkerhand om de zaadstreng, waarbij
wel gelet moet worden, dat de beide bekken van de tang de zaadstreng
omvatten. Hij waarschuwt nog eens met de praam te werken en knijpt
de bal af. Het is zo als Hupkf, reeds opmerkt: in het merendeel der ge-
vallen is deze bewerking in enige seconden achter de rug. Vertoont het
paard neiging te gaan liggen, dan trekt de achterste helper aan de staart
en trekt het op de benen. Immers doordat we eerst de rechter bal namen,
zal het dier naar rechts willen omzakken. Daarna volgt op dezelfde wijze
de linker bal. Indien nodig, duwt de achterste man nu de linker heup op,
omdat er neiging bestaat naar links om te vallen. Tot slot volgt dan nog
het verwijden van de castratiewonden. De operateur •--oekt met de vingers
van de linkerhand de wonden op en trekt met de wijsvinger de wond
verticaal naar beneden. Met de snijvlakte van het mes nu naar voren, steekt
hij het mes in de wond en verwijdt deze naar cranio-lateraal.

Wanneer de operatie wordt uitgevoerd aan een volwassen paard, dan
is het gewenst, 1 of 2 personen in reserve te houden, voor het geval het
paard valneigingen vertoont en wel om de eenvoudige reden, dat er dan
meer kilo\'s op de been moeten worden gehouden. Overigens is het bepaald
niet goed, veel mensen aan het paard te laten vasthouden: het maakt
het maar onrustig en angstig.

In sommige gevallen gaven we wel eens 400 mgr morfine subcutaan.
Men treft in het voorjaar af en toe veulens aan, welke niet de minste
„opvoeding" hebben gehad: het zijn eigenlijk wilde dieren. Bij deze
veulens de kluisters aan te leggen is niet zo eenvoudig en met staande
castreren vragen deze dieren ook de volle attentie. Een morfine injectie
maakt ze zeer handelbaar.

Welke zijn nu de voordelen van het staande castreren. In de eerste
plaats wel uit een oogpunt van praktijk maken. Het spreekt nu eenmaal
tot de verbeelding van de mensen; de meeste eigenaren zijn er erg mee
ingenomen. Wat een empyricus kan doen, moet ook een dierenarts kunnen
uitvoeren. In de tweede p\'aats is het een grote tijd- en energiebesparing.

Ter illustratie hiervan kan ik de volgende ervaringen van dit voorjaar
vermelden. In een gehucht waren 8 jonge paarden bij elkaar gekomen.
Juist om 4 uur waren wij aan de eerste patiënt begonnen. En precies om
half zes zaten wij in de woonkamer van de boerderij: 4 koudbloed enters,
3 warmbloed enters en 1 koudbloed twenter waren gecastreerd. Op een
andere dag kwamen wij om 1 o uur aan een boerderij; de beide enters
stonden gereed; een half uur later was de operatie achter de rug. En

dan ook nog zonder enige lichamelijke inspanning. Wanneer er enige
veulens bij elkaar gekomen zijn, moeten we ongeveer op 12 min. per
stuk rekenen.

Of het staande castreren algemeen ingang zal vinden ? Dat is moeilijk
te zeggen. Volgens Hupke is alleen hij in staat deze operatiemethode
naar behoren uit te voeren, die uitermate handig en snel werkt. Ook in
dit punt moet ik met hem van mening verschillen en zou ik mijn standpunt
in dezen als volgt willen definiëren: wie behoorlijk met een operatiemes
weet om te gaan en met paarden bovendien en om de een of andere reden
eraan zal willen beginnen, hem kan ik deze bij uitstek practische operatie-
methode gerust aanbevelen.

In dit artikel wordt beschreven de methode van castratie aan het staande
paard, zoals deze is uitgevoerd bij jaarlingen en oudere paarden van het
Warmbloed Gronings ras, het Belgisch ras en kruidingen hiervan.

Het relatief rustige gedrag van het paard gedurende deze operatie wordt
verklaard door de sterke prikkeling van de zaadstreng. De daardoor opge •
wekte zaadstrengreflex is oorzaak, dat er geen afweerreactie in de vorm
van slaan optreedt. Dit in tegenstelling met de mening van Prof. Hupka
te Hannover, die in het D.T.W. van Aug. 1939 de verklaring van de
mogelijkheid van het staande castreren zoekt in een overrompelend snel
opereren en hypnose van het dier.

Als voordelen worden genoemd het feit, dat de eigenaren als regel zeer
ingenomen zijn met deze operatie-modus en verder de grote tijd- en
energiebesparing voor de operateur.

In this article the method of castration on the standing horse, as it is performed
on one-year-olds and older horses of the warm-blooded Groningen-breed, and cross-
breeds of the latter, is described, the relatively quiet behaviour of the horse during
the operation being attributed to the irritation of the

The spermatic funicle-reflcx exited by this is the cause of the absence of resis-
tance, f.i. by kicking. This opinion is opposed to the opinion of Prof. Hupka of Hannover,
who, in the D.T.VV. of August 1939, seeks the explanation of the possibility of castrating
a standing horse, in thus rushing the operation and hypnosis of the animal.

As advantages are mentioned: the fact that the owners are as a rule highly pleased
with this method of operation, and further: the great saving of time and energy for
the operator.

EEN DRIETAL PROEVEN MET SARCOPTAN TEGEN
PSOROPTESSCHURFT BIJ HET SCHAAP EN
SARCOPTESSCHURFT BIJ HET PAARD

Van de leiding van het researchlaboratorium van Noury en van der
Lande te Deventer gewerd mij deze zomer het verzoek, enige praktijk-
proeven te willen nemen met een door haar vervaardigd preparaat ter
bestrijding van schurft bij paard, rund en schaap.

Daar naar mijn mening in dit jaargetijde de behandeling van Sar-
coptesschurft bij het rund niet veel zin zou hebben, omdat in deze zonnige
zomer ook zonder enige behandeling de verschijnselen dezer huidaan-
doening vrijwel geheel waren verdwenen, werd het rund uitgeschakeld.

Met de inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district
Gelderland, de Heer Van Amerongen, werd de aangelegenheid besproken:
overeengekomen werd, dat deze mij op de hoogte zou stellen van door
de dienst geconstateerde gevallen van schurft bij schapen en paarden,
die naar zijn mening geschikt zouden zijn voor een proefbehandeling.
De bedoeling toch was, daarvoor dieren te kiezen, die in uitgebreide mate
door schurft waren aangetast en liefst niet reeds met enig schurftmiddel
waren behandeld.

Als eerste proefobject kregen we een koppeltje van 44 heideschapen
(22 schapen en 22 lammeren) van Gebr. D. te Vierhouten. Deze kudde
was in de herfst van 1946 geïnfecteerd dooreen aangekochte aan psoroptes-
schurft lijdende ram. (Van Amerongf.n had microscopisch psoroptes
aangetoond).

Bij het eerste onderzoek, op 20 Juni, bleek ruim de helft der schapen
in meerdere of mindere mate door schurft te zijn aangetast. Ze waren
fileksgewijze behandeld met creoline, ter sterkte van ± 5 %• Zoals gewoonlijk
bij een dergelijke behandelingsmethode was het ook hier: naast de be-
handelde haarden ontwikkelden zich telkens weer nieuwe. De Drentse
scheper noemt dat: „achter de schurft aan smeren".

De eigenaren werden bereid gevonden, de kudde beschikbaar te stellen
voor een proefbehandeling. De behandeling met creoline werd terstond
gestaakt.

Om de nawerking van de creoline uit te schakelen en het proces zoveel
mogelijk te doen opleven, werd de proef pas genomen op 8 Juli, dus
18 dagen later. De opzet was, de dieren te baden en omdat op de boerderij
daartoe geen geschikt voorwerp aanwezig was, was een badkuip mee-
genomen. Eerst werden de schapen één voor één onderzocht. Daarbij
bleek, dat het lijden zich vrij sterk had uitgebreid. Meer dan de helft
der dieren werd lijdende bevonden. Vooral onder de lammeren waren
er met uitgebreide haarden op schoft en schouder, borst- en buikwand,
flank en lenden, kruis, broek en staart, met behoorlijke korstvorming.
De jeukverschijnselen waren sterk. Voortdurend zagen we schapen schuren,
krabben (met de achterpoten) of bijten. De vacht van vele dei: dieren
had een gehavend aanzien.

sarcoptan werd toegevoegd, dat een emulsie werd verkregen van i sar-
coptan op 70 water. De schapen werden één voor één in het bad gelegd.
Ik hield de koppen boven de vloeistof. De korsten werden met de nagels
zoveel mogelijk stuk gekrabd en door knijpen gebroken, om het er in
doordringen van de dipvloeistof te bevorderen. Boven de vloeistof uit-
stekende bewolde delen werden er voortdurend mee overgoten. Na de
behandeling werden de schapen op de benen gezet en de wol goed uit-
geknepen, om dipvloeistof te besparen. Tijdens de behandeling werd
40 liter vloeistof van dezelfde concentratie toegevoegd. Doordat de dieren
veel zand in de vacht hadden, dat er door het baden werd uitgespoeld,
kwam er op de bodem van de kuip spoedig een laag zand. Dat had het
voordeel, dat de beesten minder uitgleden en rustiger stonden. (Met een
houten bad heeft men dit uitglijden niet). De behandelde schapen werden
in een schuur ondergebracht. De gehele behandeling duurde ongeveer
5 uur; ieder schaap gemiddeld 4 minuten in het bad, de sterk aangetaste
wat langer, de niet aangetaste korter.

De dipvloeistof heeft een muffe reuk, herinnerend aan schimmelig hout.
Ze veroorzaakt op de huid een lichte prikkeling, die spoedig verdwijnt.
De prikkelende werking op de slijmvliezen is ook gering en slechts van
korte duur.

Behalve door zand en ander vuil werd de badvloeistof verontreinigd
door faeces der schapen. Van tijd tot tijd werdert deze er uit verwijderd.
Aan de werkzaamheid van het praeparaat schijnt deze verontreiniging
weinig nadeel te doen.

De behandelde schapen hielden zich rustig. Een uur, nadat alle dieren
in het bad waren geweest, ging de scheper er het veld mee in.

Opgemerkt zij nog, dat de schapenluisvlieg (melophagus ovinus), door
het volk ,,teek" genoemd, in groten getale uit de wol kroop en spoedig
stierf. De bodem, de ruif en de wanden — deze tot manshoogte — van
de schaapskooi werden met de resterende dipvloeistof overgoten.

Op Zaterdag 12 Juli controleerde ik de schapen. Ze lagen rustig in de
kooi. Geen jeukverschijnselen. Bij navraag vertelde een der eigenaren,
dat de schapen na het baden geen afwijkingen hadden vertoond. De
scheper was er \'s avonds op de gewone tijd mee thuis gekomen. Hij had
er niets bijzonders aan gezien. De dieren hadden alle goed gegeten. De
volgende morgen had er echter één der schapen dood in het hok gelegeri.
Het was sterk opgezet geweest (tympanitis). Na enige tijd was het begraven.
Aangezien het zeer warm was en derhalve kon worden verwacht, dat reeds
sterke ontbinding was ingetreden, zag ik af van het doen van sectie.

Tijdens de behandeling was de kop van een der schapen bij een onver-
wachte beweging mij even ontglipt. De mogelijkheid bestond, dat het
dier bij die gelegenheid een weinig van de vloeistof had binnen gekregen.
Teneinde vergiftiging door de dipvloeistof te kunnen uitluiten, werden
2 lammeren, een ram en een ooilam, de slechtste, minst-ontwikkelde van
de k\'idde, gekocht. Deze werd een oplossing van dezelfde concentratie
per os toegediend. Deze proef verliep als volgt:

Gedurende en na de proef vertoonden de dieren klinisch geen enkele
afwijking. De vloeistof werd telkens \'s morgens om 6 uur ingegeven,
zodat gedurende de gehele dag eventuele reactie kon worden waargenomen.

Omdat met zekerheid kon worden aangenomen, dat de tijdens het
baden vrijwillig opgenomen hoeveelheid vloeistof beneden 90 cc zal
blijven, werd de proef niet verder voortgezet. De lammeren gingen terug
naar de oorspronkelijke eigenaren. Ze waren in voedingstoestand verbeterd.

De 20ste Juli werden de schapen te Vierhouten voor de tweede maal
gecontroleerd. Ze werden stuk voor stuk nauwkeurig onderzocht. Slechts
één schaap vertoonde lichte reactie-verschijnselen bij het aftasten van de
staart. Deze werd zekerheidshalve nogmaals behandeld. (Achteraf gezien
was het beter geweest, het resultaat af te wachten; de eigenaren wensten
echter wegens de slechte voedselpositie zo spoedig mogelijk een deel der
schapen te verkopen. We mochten dus geen risico nemen). De eigenaren
en de scheper hadden na de behandeling geen op schurft wijzende ver-
schijnselen meer waargenomen. Wij merkten op, dat geen enkele schapen-
luisvlieg werd aangetroffen.

In het laatst van Juli vertoonde het bij mij ondergebrachte proef-ooilam
duidelijke reactie in de linkerschouderstreek, bij het aftasten. Ook bij het
meest nauwkeurig onderzoek kon ik geen haardje ontdekken. De volgende
dag was er nog enige jeukte waar te nemen op dezelfde plaats, doch daarna
niet meer. ,

Op 30 Juli en 4 Augustus controleerde ik de schapen in Vierhouten
weer. Geen afwijkingen. Ook de eigenaren en de scheper hadden niets
bespeurd en waren er vast van overtuigd, dat ze „schoon" waren.

De 11e Augustus werd de koppel onderzocht door inspecteur Van
Amerongf.n, bijgestaan door 2 opzichters. Het onderzoek, dat zeer minitieus
geschiedde, leidde tot de conclusie: geen verschijnselen meer van schurft.
Ook nu werd geen enkele luisvlieg aangetroffen.

Na de elfde Augustus heb ik de schapen nog ettelijke malen gecontroleerd,
voor het laatst, in opdracht van de inspecteur, op 7 October, dus 3 maanden
na de behandeling. Er werden geen op schurft of welke huidaandoening
ook duidende verschijnselen waargenomen. De korsten waren alle opge-
groeid, de er onder gelegen huid was soepel, van normale, licht rose kleur.

Interessant is, dat van een kudde heideschapen (70 stuks) te Tongeren,
.gemeente Epe, waar de in de aanvang genoemde aangekochte ram van
herkomstig was, op 10 October nog meerdere dieren lijdende waren aan
psoroptesschurft. Hier was steeds de locale behandeling met creoline
toegepast.

Omdat mij bij ervaring bekend is, dat psoroptesschurft bij heideschapen
gemakkelijker tot genezing is te brengen dan bij cultuurrassen, werd
besloten, een tweede proef te nemen bij Texelaars. Op aanwijzing van
Van Amerongen werden geschikte objecten gevonden in de gemeente
Borculo, nl. 5 jonge schapen van 4 eigenaren. Eén dezer schapen, van
J. A. te Geesterep, was zeer zwaar aangetast. Over het hele lichaam, de
staart incluis, was één droge korst aanwezig, die het dier omgaf als een
pantser. De voedingstoestand was slecht. Ook een der twee schapen van
A. J. W. te Borculo, dat op aanwijzing van collega Van Soest door de
eigenaar reeds was behandeld met antisarnico, was in uitgebreide mate
lijdende. Het vertoonde nog zeer sterke jeukverschijnselen. De overige
drie, evenals het eerstgenoemde onbehandeld, waren behoorlijk aangetast.

Op 18 September had de behandeling plaats, weer in dezelfde badkuip;
de dipvloeistof was lauwwarm, de concentratie als in Vierhouten. Gebruikt
werd 40 liter vloeistof. Met minder ging het niet, omdat de schapen, die
er op de rug werden ingelegd, er anders te veel boven uit staken.

Behandeling als in Vierhouten. Met de rest van de vloeistof werden
2 hokken ontsmet met behulp van een versproeier, zoals voor het be-
sproeien van vruchtbomen wordt gebruikt. Dit lijkt me de beste en zeker
de goedkoopste wijze voor het ontsmetten van stallen. Er is slechts weinig
vloeistof voor nodig en men bereikt alle spleten en gaatjes.

De eerste controle geschiedde op 13 October, dus na ruim 3 weken.
Alle 5 schapen waren in voedingstoestand vooruit gegaan. De korsten
begonnen reeds op te groeien, de huid er onder was soepeler geworden
en vrijwel normaal van kleur. Volgens de eigenaren waren ze nog niet
geheel vrij van jeuk. Bij onderzoek kon ik van jeukte niet veel constateren,
behalve bij het schaap van C. B. te Borculo, waarbij ik een plekje vond
ter grootte van een luciferkop, waar een zacht geel-bruin korstje zat, dat
bij wrijven aanleiding gaf tot sterk reageren. Het werd afgekrabd en mee-
genomen ter onderzoek. Drs Terfstra, bioloog, verbonden aan het
researchlaboratorium van Noury en van der Lande, vond in dit materiaal
de volgende dag 4 (dode) psoroptesmijten. Besloten werd, voorlopig geen
tweede behandeling in te stellen. De wol had nog duidelijk de reuk van
sarcoptan, zodat mocht worden verwacht, dat het middel nog zou na-
werken.

Op 17 November werden de schapen voor de tweede maal gecontroleerd.
Van de eigenaren vernamen we, dat collega Van Soest uit Borculo, die
zich zeer voor de proef interesseerde, er enige keren was geweest en de
laatste maal, een paar dagen voor onze komst, ze genezen had verklaard.
Ook de opzichter b. d. V. D., J. K. uit Zutfen, had niets meer kunnen
vinden.

We hebben de schapen nauwkeurig onderzocht en geen enkele afwijking
meer kunnen vinden. Het schaap, dat in zo erge mate had geleden, was
zichtbaar vooruitgegaan in voedingstoestand. Ook was het veel tieriger.
De korsten waren overal opgegroeid, de huid overal soepel en normaal
licht-rose van kleur.

De eigenaren hadden de laatste weken geen enkele afwijking meer
waargenomen. Ze waren verbaasd over het resultaat van de éénmalige
behandeling met een middel, dat zo weinig reuk had en niet bijtend was
op de huid. (Bij de behandeling hadden de eigenaren meegeholpen. Zij
spraken dus over eigen waarneming). Aan de wol was de reuk van het
sarcoptan nog goed waarneembaar, \'s Avonds, nadat ik mijn handen reeds
2 maal had gewassen, was de reuk eraan nog niet verdwenen.

Sedert de behandeling waren er juist 2 maanden verlopen. Het staat
voor mij vast, dat volkomen herstel is bereikt. Ik ben echter voornemens,
over enige tijd de schapen nogmaals te controleren. Mocht het dan ,,mis"
zijn, zo zal ik niet nalaten, dat te melden. —

Begin September liet coll. Van Amerongf.n mij weten, dat hij bij een
paard van G. R. te Oldebroek sarcoptesschurft had geconstateerd. Het
dier was in uitgebreide mate lijdende en z.i. zeer geschikt voor een proef-

Het paard was geruild, een 14 dagen van te voren. R. had de huid-
aandoening wel opgemerkt, maar op de pertinente verzekering van de
koopman, met wie de ruil werd aangegaan, dat het geen schurft was,
had R. toegeslagen. De herkomst van het paard, een driejarige, bruine
merrie, kon niet worden opgespoord. De koopman beweerde, het van
een onbekende te hebben gekocht op de markt te U., een onmogelijkheid,
omdat dit uitgebreide huidlijden zelfs bij het meest oppervlakkig onderzoek
niet aan de aandacht van het veterinair markttoezicht had kunnen ontgaan
en bij volgende nauwkeurige inspectie klinisch als schurftzou zijn onderkend.

Het aspect van het paard was als volgt: geplooide huid aan hals en
romp, met talrijke knobbeltjes aan hals, schoft en schouder, rug, borst- en
buikwand en kruis. Bij de ellboog en de knieplooi talrijke plooitjes, de
huid dor en korstig, het haar verdwenen. Aan de voor- en onderborst,
de onderbuik, binnendijen en schenkels, de spronggewrichten en de
binnenvlakte der pijpen van de achterbenen (goeddeels ook aan de binnen-
zijde der voorbenen) was het haar verdwenen, de huid verdikt en overdekt
met korstjes-en schrammen, als gevolg van het schuren. Enkele verse
schuurwondjes. De jeukte was zeer sterk, sterker dan ik het ooit had waar-
genomen. Gezien de tijd van het jaar — begin September — de zeer
zonnige, droge voorafgegane zomer en de uitgebreidheid van het lijden
mag worden aangenomen, dat het paard reeds maanden lang, waar
schijnlijk reeds tijdens de staltijd aan de ziekte had geleden. Niets wees
er op, dat enige behandeling was toegepast.

De eigenaar stelde het paard ter beschikking. De 26ste September
onderging het de eerste kuur. Gebruikt werd een oplossing in dezelfde
concentratie als bij de schapen: 1 sarcoptan op 70 water, lauwwarm.
Het paard werd besproeid met de reeds genoemde spray, de dipvloeistof
met een harde borstel flink ingewreven. Het borstelen veroorzaakte hier
en daar, speciaal aan de binnenkant der dijen en schenkels onbeduidende
bloedinkjes. Het dier verdroeg de behandeling zonder noemenswaardig
verzet. Nadat het hele lichaam was afgewerkt, werden de plekken, waar
de haren waren verdwenen en die spoedig waren opgedroogd, nogmaals
flink besproeid; 17 liter vloeistof bleek te zijn verbruikt.

De stal, waar het paard in had gestaan — het was er uit gehaald en
in de weide gebracht, omdat het voortdurend stond te schoppen en te
schuren, zodat de vrees bestond, dat het de stal zou afbreken — werd
met de spray ontsmet, evenals het tuig en het stalgereedschap. Het paard
werd op stal gezet, tot het droog was. Toen werd het weer in de wei gedaan.

Na 6 dagen, op 2 October, werd het bekeken. De jeukte was belangrijk
verminderd.

Reeds bij de eerste behandeling was besloten, het hierbij niet te laten,
doch deze minstens éénmaal te herhalen. Dit geschiedde op 6 October
— 10 dagen na de eerste wassing — evenals de eer-te maal, buiten. Bij
de voorafgaande inspectie bleek, dat het algemeen aspect reeds zeer veel
verbeterd was. De huidplooien waren verflauwd, op tal van plekken
kwamen de haren weer door. Toch zagen we nog enkele nieuwe schuur-
wondjes. Van de binnenschenkelvlakte en van de spronggewrichten en
van de onderbuikvlakte werd materiaal afgekrabd ter onderzoek op
sarcoptes. Er werd zo diep gekrabd tot bloed begon uit te treden.

Nu werd de vloeistof— de concentratie was ditmaal i op 150 — op
kleine plekken van enige vierkante decimeters tegelijk aangebracht en
flink ingeborsteld. Hoofd en oren werden bespoten. Er werd slechts 6 liter
vloeistof gebruikt. Met het restant werd de stal nogmaals ontsmet. Het
microscopisch onderzoek van het afgekrabde materiaal, na weken in
10 % K.O.H., was negatief.

Op 15 October bezichtigde ik het paard weer. Het zag er nu veel beter
uit. Overal kwam het haar weer door. De wondjes waren genezen, geen
jeukverschijnselen meer. 16 dagen later, dus op 31 October, d.i. 25 dagen
na de 2de wassing, vond de laatste controle plaats. Het haarkleed had
een normaal aspect. Alleen zaten er hier en daar tussen de haren nog
losgelaten, opgegroeide korstjes, die zich gemakkelijk lieten verwijderen.

Medio November onderzocht inspecteur Van Amerongen het paard.
Geen enkele afwijking werd waargenomen en de burgemeester kreeg
advies, de genomen bestrijdingsmaatregelen in te trekken. De eigenaar
is voornemen^ het paard te houden, zodat er gelegenheid blijft, het onder
toezicht te houden.

De proeven hebben aangetoond, dat psoroptesschurft bij het schaap
kan worden genezen door een éénmalige wassing met een lauwwarme
dipvloeistof van 1 deel sarcoptan op 70 water, en dat bij de sarcoptesschurft
van het paard een even gunstig resultaat kan worden verkregen door een
wassing met een dipvloeistof van dezelfde samenstelling, gevolgd door een
behandeling, na 10 dagen, met een sarcoptan-emulsie van halve concen-
tratie. (Of een éénmalige behandeling ook succes zou hebben, zal in de
praktijk nader kunnen blijken).

Sarcoptan is een heldere, barnsteenkleurige vloeistof, waarvan C₆H₆C1, (HCH) het
werkzame bestanddeel vormt. Van C₆H₆C1₀ zijn 4, mogelijk 5 isomeren bekend, die
in werkzaamheid zeer uiteenlopen (het gamma isomeer is het meest werkzame. De
mogelijkheid van samenwerking der isomeren is niet uitgesloten). Ze vormen een wit,
kristallijn poeder, met een eigenaardige, muffe reuk.

Sarcoptan geeft met water een witte emulsie, met de reeds genoemde muffe reuk.
De emulsie is maanden lang houdbaar. In de gebruikelijke concentratie tast zij textiel
en leder niet aan en doet de stoffen niet verkleuren. Op huid en slijmvliezen werkt
ze slechts licht prikkelend, zodat men zonder bezwaar de dieren kan onderdompelen
en zelf geen onaangename gevolgen voor de handen of van spatten in gezicht of ogen
heeft te duchten. De toxische dosis is voor het schaap per os 3 gr C„H₈C1₆ per kg
lichaamsgewicht; dat wil dus zeggen, dat een schaap van 35 kg 15 liter der dipvloeistof
zou kunnen verdragen. (Mijn proef, waarbij ik ging tot 90 cc, had dus slechts in zover
zin, dat er door werd aangetoond, dat de dood van het schaap van Gebr. D. niet het
gevolg kon zijn van het opnemen van een hoeveelheid der door ons gebruikte dipvloeistof.)

Het nuttigen van gras of ander voedsel, op enigerlei wijze met dipvloeistof door-
drenkt, levert dus geen enkel gevaar op. Ook door subcutane injectie en langdurige
inhalatieproeven bij konijnen is de onschadelijkheid voor inbrenging langs parenterale
weg aangetoond. Het aanwezig zijn van wonden is dus geen contra-indicatie voor het
gebruik van sarcoptan. Vliegen, luizen en vlooien zijn zeer gevoelig voor HCH, reeds
in verdunningen van 1 op 2500. De larve van de hvpoderma bovis is er vrij goed
tegen bestand.

Sarcoptes van het rund en van het varken, chorioptes bij paard en rund en demodicose
bij de hond werden er reeds met succes mee bestreden. Ook de rode bloedluis bij kippen
is er gevoelig voor. Verder schijnen goede resultaten te zijn verkregen bij chronische
eczemen.

Op grond van eigen waarneming en de gelezen literatuur kom ik tot
de conclusie, dat sarcoptan een uitnemend middel is ter bestrijding van
verschillende vormen van schurft bij onze huisdieren. Dat bij de wolschurft
van het schaap een éénmalige wassing, goed uitgevoerd, herstel brengt,
ook zonder voorafgaande verweking der korsten, acht ik een groot voordeel.
Wanneer de behandeling moet worden herhaald, zoals dat met de tot
nu toe gebruikelijke middelen feitelijk het geval is, gebeurt dit dikwijls
... of minder nauwkeurig, of te laat, dus niet binnen de tijd, waarin zich
uit intact gebleven eieren weer geslachtsrijpe mijten hebben ontwikkeld,
waardoor het genezingsproces wordt vertraagd en in vele gevallen het
gestelde doel niet wordt bereikt. De hoge lonen van tegenwoordig zijn
daarbij ook een niet te verwaarlozen factor.

Bij (pas)geschoren schapen zou de behandeling kunnen geschieden door
wassen en borstelen, als bij het paard werd toegepast, waardoor belangrijke
besparing op de vloeistof zou worden verkregen.

Stallen, stalgereedschap en tuigen kunnen met sarcoptan gemakkelijk
worden ontsmet. Hooi of ander voedsel worden door de vloeistof niet
onbruikbaar gemaakt, zodat men deze bij de ontsmetting niet angstvallig
behoeft te ontzien. Tongeren, Nov. 1947.

Beschreven worden een drietal praktijkproeven met Sarcoptan, één met
44 heideschapen, aangetast door psoroptesschurft, één bij 5 cultuurschapen
(Texelaars), eveneens lijdende aan psoroptesschurft en één bij een paard
met uitgebreide sarcoptesschurft.

De schapen werden éénmaal gebaad in een lauwwarme emulsie van
i deel Sarcoptan op 70 water, gedurende gemiddeld 4 minuten. Het paard
werd éénmaal besproeid en geborsteld met eenzelfde emulsie en 10 dagen
later met een emulsie van halve sterkte. De schapen en het paard genazen.
Stallen, stalgereedschap en tuig werden met dezelfde vloeistof ontsmet.

Het werkzame bestanddeel van Sarcoptan is C₆H₆C1₆. In de gebruikte
verdunning werkt Sarcoptan slechts weinig prikkelend op huid en slijm-
vliezen, is niet giftig en tast textiel niet aan.

A description is given of three experiments with Sarcoptan, one on 44 moorland-
sheep, attached by psoropterscabies, one on 5 sheep (Texelshecp) also suffering from
psoropter-scabies, and one on a horse afflicted with serious sarcoptes-scabies.

The sheep were once bathed in a tepid emulsion of one part scarcoptan to 70 parts
water, for 4 minutes on an average. The horse was once sprayed, and brushed with
an identical emulsion, and 10 days later with an emulsion of half strength. The sheep
and the horse recovered. Stables, stable-implements and harness were desinfected with
the same fluid. The active element of Sarcoptan is G₈H_SC1_S. In the dilution used Sar-
coptan irritates the skin and mucuous membranes only little, is not poisonous and
does not affect textile.

H. Lérard et Mile G. S. de Sacy: Etude toxicologique du benzène hexachloré, C. R.

Séances de la Soc. de Biol, avril 1945, p. 353—354.
E. L. Taylor: Benzene-hexachloride. A promising new Ascaricide. Vet. Record,

H. S. Purchase: Toxicity Trials with the Insecticide „666" on rabbits, sheep and

a bovine. The Vet. Record No. 18, Vol. 57, May 1945, p. an.
J. S. Steward: Application of „Gammexane" to arthropods of veterinary importance.

Nature No. 4018, 2 Nov. 1946, p. 636—637.
Dr. W. A. G. van Everdingen: Neo-Scabicidol, een nieuw anti-scabioticum. N. T. v. G.,

11 Oct. 1947, p. 2887 e.v.
Researchlaboratorium Noury en van der Lande. Verschillende rapporten 1947.

Kort na elkaar zijn van de hand van Prof. Dr. L. Geurden, Hoogleraar te Gent,
drie boekjes verschenen, die de volgende titels dragen:

Alle drie worden uitgegeven door de Uitgevers-Maatschappij N.V. Standaard-
Boekhandel te Antwerpen.

Het eerstgenoemde werkje behandelt in 104 bladzijde de Kippenziekten. Het eerste
deel heet: „Van ei tot leghen". Hierin worden achtereenvolgens behandeld de pathologie
van het ei, het embryo, het kuiken, de jonge kip en de volwassen kip.

Het tweede deel behandelt de collectieve ziekten, verdeeld in besmettelijke en
erfelijke. In de laatste 10 bladzijden wordt zeer in het kort hetzelfde voor eenden be-
schreven. Dit boekje kost ƒ 2.90.

Bij het boekje: „Plagen op het duivenhok" (59 bladzijden, prijs ƒ 2.—) wordt dezelfde
overzichtelijke indeling gevolgd.

Bij het derde werkje (32 bladzijden, ƒ 1.90) laat de schrijver een hoofdstuk over
stofwisselingsziekten voorafgaan.

Bij het lezen van deze boekjes werden wij getroffen door de overzichtelijke en be-
knopte manier, waarop hier de voornaamste ziekten van de bedoelde dieren zijn be-
schreven.

Op enkele punten is de schrijver o.i. wel iets naast de werkelijkheid. "Z.o bijvoorbeeld
als hij schrijft, dat tuberculose bij eenden weinig voorkomt. Hetzelfde zou men kunnen
zeggen over Pasteurellose (---- cholera) bij eenden.

Bij het lezen van het hoofdstuk over Laryngo-Tracheitis drong zich de vraag op,
of hier niet bedoeld was de ziekte, die we tegenwoordig in Nederland veel zien, en
die wij eerder geneigd zijn „Bronchitis Infectiosa" te noemen. Jammer is, dat de
„Pullet disease" niet is behandeld.

Dit alles neemt echter niet weg, dat deze boekjes voor de dierenarts-prakticus van
veel nut kunnen zijn.

Van elke ziekte is het wezen beschreven en de omstandigheden, waaronder de ziekte
zich het gemakkelijkst ontwikkelt, de ziekteverschijnselen en de behandeling der ziekte.
Vooral de gegevens over therapie zal de, niet op dit terrein gespecialiseerde, vaak
met vrucht kunnen raadplegen.

De boekjes zijn in een vlot Vlaams-getint Nederlands geschreven en versierd met
aardige pentekeningen.

Wij menen, dat we elke collega, die min of meer geregeld met de practische ziekte-
bestrijding bij vogels te maken heeft, deze boekjes ten zeerste kunnen aanbevelen.

Van 8 willekeurige stieren, leeftijd wisselend van 1£—3 J jaar, bestemd voor de
slacht, werden de haren van het praeputium afgeknipt. Na wassen van het praeputium
tot het scrotum toe met zeep en water van ± 45⁰ C., dekten alle dieren met toenemende
deklust tenminste 4 maal achter elkaar in een zg. Deense vagina.

De kunstmatige vagina was goed ingevet, het inwendige was steeds op een tempe-
ratuur van 40—42° C. (thermometer gebruikt!) en (vooral) de druk was goed gereguleerd
(geschat naar afmeting penis!).

Op deze wijze is het mogelijk om met een goed voorbehandelde kunstmatige vagina
(heet water, gevolgd door alcohol, steriele collector) sperma op te vangen, dat weinig
bacteriën bevat (i öse sperma uitgestreken op tryposeagar geeft na 24 uur bij 37° C.
als regel geen groei of slechts een enkele kolonie te zien).

De haren van het praeputium geven een dusdanige verontreiniging van de ingang
van de kunstschede, dat bij niet wegknippen van de haren en niet wassen van het
praeputium vóór de dekking, voor elke sprong een opnieuw gereinigde kunstschede
behoort te worden gebruikt. Is in de practijk onuitvoerbaar.

Er moet kunnen worden volstaan met: Voor elke sprong een andere (steriele) col-
lector! En dat kan.

Het wassen met warm water wekt bij stieren de deklust in hoge mate op. Het is
o.i. dan ook niet waarschijnlijk, dat bij toepassing van bovenstaande werkwijze bij
wegknippen van de praeputiumharen de deklust zal afnemen.

Dit naar aanleiding van de op pag. 773 van dit tijdschrift vermelde Zweedse ervaringen.

naar aanleiding van het artikel van Prof. Wester (f)
over de psychologie der dieren in het Tijdschrift van
1 December j.1.

Tn de laatste zin komt de schrijver tot de conclusie, dat het verkrijgen van onderwijs
in de psychologie der dieren zeker ook aan onze Faculteit voor Veeartsenijkunde niet
misplaatst zou zijn.

Naar aanleiding van deze conclusie zou ik gaarne even willen teruggrijpen in het
verleden en daarmede aan Collega Dr. A. Diemont te Rotterdam alle eer geven die
hem toekomt.

„Het zou zeer zijn toe te juichen, indien het Veeartsenijkundig Hoger Onderwijs
een inleiding in de psychologie der dieren omvatte".

Wijlen Prof. Wester was toen de opponent en noemde o.m. dc naam van Prof.
Buijtend!|K te Groningen, waarop de promovendus antwoordde, dat in Groningen
gewerkt werd met kleinere dieren en vissen en dat wij juist zo graag iets zouden weten
over de psychologie van de grotere huisdieren en dat wij, veterinairen in het algemeen
zelfs nooit gehoord hadden van de boeken die op dit gebied zijn geschreven, laat staan
deze boeken te hebben bestudeerd.

Hij noemde o.a. het boek van Dr. Stefan von Maday „Psychologie des Pferdes
und der Dressur", verder een kleiner werkje van Géunon, ni. „L\'âme du cheval".

Het boek van Von Mady is in 1912 uitgegeven in Berlijn bij de bekende uitgevers
van wetenschappelijke werken Paul Parey.

Uit het bovenstaande volgt dus, dat reeds in 1925 door Collega Dr. Diemont, die
uit hoofde van zijn vroegere werkkring geacht mocht en mag worden iets meer te
weten van de psychologie der grotere huisdieren, met name van het paard, gewezen
werd op het nut van onderwijs in de psychologie.

„Aangezien de enting van drachtige runderen met avirulente Brucella
abortuscultuur, eventueel gecombineerd met serumbehandeling, op den
duur toch niet dat resultaat heeft opgeleverd, dat van een deugdelijke enting

mag worden verwacht, zal in het vervolg door de Rijksseruminrichting
alleen virulente Brucella abortuscultuur (strain 19) voor niet-drachtige
runderen worden afgeleverd.

,,In noodgevallen kan de dierenarts, op eigen risico, tot en met de 5e maand
der drachtigheid, deze virulente cultuur, gecombineerd met serum, aan-
wenden.

Met ingang van de datum, waarop hij zijn functie zal aanvaarden, is bij Koninklijk
Besluit de Heer G. M. van Waveren benoemd tot directeur van de Rijksseruminrichting
te Rotterdam. Tot dusver is deze functie vervuld door Dr. H. E. Reeser Sr., die reeds
vorig jaar de pensioengerechtigde leeftijd had bereikt en nu binnenkort zal aftreden.

Hierdoor deel ik U mede, dat de hiernavolgende diensten van het Ministerie van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening volgens onderstaand schema in de loop
van de volgende week zullen verhuizen van de Oostduinlaan 2 naar de Boorlaan, Alhier.

Regeringscommissariaat voor buitenlandse Agrarische Aangelegenheden.
Verhuizing op i December.

a. Afd. Algemeen Beheer;
Ondcrafd. Personeel en Materieel;
Ondcrafd. Personenvervoer;
Onderafd. Huish. Dienst;
Bureau Personeelschef;

Het verdient aanbeveling in de week van de verhuizing geen bezoeken aan boven-
genoemde diensten en bureaux te brengen en het telefonisch verkeer tot het uiterste
te beperken.

Het telefoonnummer voor alle panden aan de Boorlaan is: 182610, Letterlijnen
I. I en L II.

Voor zoveel zulks voor U van toepassing is, verzoek ik U het bovenstaande ter
kennis van de onder U ressorterende diensten en bureaux te brengen.

Het zojuist verschenen Statistisch Bulletin No. 75, jaargang 1947, van het Centraal
Bureau voor de Statistiek geeft enige interessante gegevens over het verloop van onze
veestapel gedurende de laatste 10 jaren. Uit deze gegevens blijkt, dat in bijna alle
sectoren een afname heeft plaats gehad. De rundveestapel is, vergeleken met 1938,
teruggelopen tot 84 %, de varkensstapel tot 46 %, de schapenstapel tot 72 %, de
hoenderstapel tot 49 %. Slechts de paardenstapel onderging een uitbreiding. Het
aantal paarden bedraagt thans 115 % van dat in 1938.

Onderstaand overzichtje geeft een duidelijk beeld van de ontwikkeling van de
veestapel gedurende het laatste decennium:

Van 1935—1939 in hoofdzaak paarden, werkzaam in de landbouw.
²) Decembertelling.

Geslaagd voor het doctoraal examen, 2e gedeelte: J. Oskam.
Geslaagd voor het diergeneeskundig examen: J. Tesink.

Dr. A. Doeglas, <an Maartensdijk naar Oudenrijn (Utrecht), Huize „Welgelegen".
A. J. H. Berkemeijer, van Veghel naar Breda, Delpratsingel 22.
Dr. W. v. d. Burg, van Varsseveld naar Roosendaal, „Klein Rosendaal".
Prof. Dr. J. Merkens, van Zeist naar Ratavia, Postkantoor.

Bij K.B. is benoemd tot officier in de orde van Oranje-Nassau Dr J. Grashuis,
te Hoogland.

Het Hoofdbestuur wenst beide collegae van harte geluk met deze eervolle onder-
scheidingen.

stelling van een nieuwen tekst van het Besluit van den
i6sten Juni 1923, Staatsblad No. 306, tot regeling
van de vergoeding van verplaatsingskosten. (Verplaatsings-
kostenbesluit rg46).

Wij WILHELMINA, bij de gratie Gods, Koningin der Nederlanden, Princes
van Oranje-Nassau, enz., enz., enz.

Op de voordracht van Onzen Minister van Financiën van 14 November 1946, Generale
Thesaurie, Afdeeling Ambtenarenzaken en Eerediensten no. 174;

Gezien het nader rapport van Onzen voornoemden Minister van 12 December 1946,
Generale Thesaurie, Afdeeling Ambtenarenzaken en Eerediensten, no. 248;

Ons besluit van den 26sten Juni 1923, tot regeling van de vergoeding van verplaat-
singskosten, Staatsblad no. 306, laatstelijk gewijzigd bij Ons besluit van den 2den Juanari
1946 (Staatsblad no. G. I.), wordt te rekenen van 1 Januari 1947, gewijzigd en gelezen
als volgt:

Aan de burgerlijke en militaire landsdienaren, die in het belang van den dienst
naar een andere gemeente dan die hunner standplaats worden verplaatst en aan burger-
lijke en militaire landsdienaren, die voor het eerst in Rijksdienst treden en deswege
gedwongen zijn van woonplaats te veranderen, kan, met inachtneming van de bepalingen
van dit besluit, door of namens Onzen Minister, hoofd van het betrokken Departement
van Algemeen Bestuur een door hem vast te stellen tegemoetkoming worden verleend.

Met verplaatsing in het belang van den dienst wordt gelijkgesteld verplaatsing
op verzoek, wanneer de belanghebbende dientengevolge in hetzelfde dienstvak onder
een hoogere schaal van bezoldiging valt.

Met verplaatsing naar een andere gemeente wordt gelijkgesteld verplaatsing
naar een ander onderdeel van een zelfde gemeente, wanneer hieraan gedwongen
verhuizing gepaard gaat.

Vergoeding van verplaatsingskosten aan nieuw in dienst genomen personeel zal
niet geschieden dan nadat van belanghebbende een verklaring verkregen is, dat hij
het deswege genoten bedrag zal terugbetalen, indien hij binnen een tijdvak van twee
jaren op eigen verzoek of ten gevolge van aan hem zelf te wijten feiten of omstandig-
heden, wordt ontslagen.

a. een bedrag voor de kosten der reis van belanghebbende en zijn gezin en voor
de kosten van overbrenging van zijn inboedel, met dien verstande, dat de kosten wegens
vervoer van belanghebbende en zijn gezin op de oude en nieuwe standplaats niet ver-
goed worden;

b. een vaste vergoeding voor alle andere onkosten uit de verhuizing voortvloeiende.

1. Het bedrag, bedoeld in artikel 2, sub a van dit besluit wordt voor iedere ver-
plaatsing door of namens Onzen Minister, hoofd van het betrokken Departement
bepaald. Op de werkelijke uitgaven van belanghebbende zal daarbij worden gelet,
doch alleen voor zoover zij geacht kunnen worden met zuinigheid te zijn gedaan.

2. In geen geval zal voor kosten van overbrenging van den inboedel meer in rekening
mogen worden gebracht dan 10 % van de jaarwedde, welke de ambtenaar laatstelijk
in zijn betrekking vóór zijn verplaatsing genoot of, in geval van in dienst treden, 10 %
van de toegekende jaarwedde. Toelagen en vergoedingen blijven hierbij buiten aan-
merking.

3. Indien belanghebbende geen eigen huishouding heeft of dit niet naar de nieuwe
standplaats wordt overgebracht, zal het bedrag, bedoeld in het 2de lid van dit artikel,
in geen geval grooter mogen zijn dan 3 % van de jaarwedde, welke belanghebbende
laatstelijk in zijn betrekking vóór zijn verplaatsing genopt, of in geval van in dienst
treden, 3 % van de toegekende jaarwedde.

4. Indien de reis in een openbaar vervoermiddel geschiedt, kan belanghebbende
met zijn gezin gebruik maken van de klasse, welke geldt voor dienstreizen in de be-
trekking, welke belanghebbende laatstelijk vóór zijn verplaatsing bekleedde of, in geval
van in dienst treden, in de klasse, waarin hij, op grond van de hem toegekende rang
of bezoldiging, geacht kan worden te zijn gerangschikt. Voor eventueel mede te nemen
dienstpersoneel worden slechts vergoed de kosten van een biljet der laagste klasse.

5. Uitgaven voor voeding mogen niet in rekening worden gebracht. Ten behoeve
van militaire landsdienaren kan van dit voorschrift worden afgeweken.

6. Indien, in plaats van aan overbrenging van den inboedel met het goedkoopste
vervoermiddel, waar dit zonder bezwaar mogelijk is, de voorkeur wordt gegeven aan
een kostbaarder wijze van overbrenging, behoort het betaalde bedrag verminderd te
worden met de hoogere kosten, uit deze wijze van verzending voortvloeiende.

7. Onder de kosten van overbrenging van den inboedel zijn mede te verstaan:
de kosten voor het in- en uitpakken. In geen geval worden daaronder begrepen de
kosten voor het opnemen en leggen van kleeden, het afnemen, veranderen en ophangen
van gordijnen, het ophangen van spiegels en schilderijen, het plaatsen van meubelen
en al dergelijke werkzaamheden, de assurantie tijdens het vervoer, het aanschaffen
en terugzenden van emballage en dergelijke, de reis- en verblijfkosten van emballeurs,
de kosten van beschadiging of verlies van meubilair, de kosten van staangeld, de kosten
van schoonmaken der nieuwe woning benevens fooien.

1. Het bedrag, bedoeld in artikel 2, sub b, wordt bepaald op 5 % van de jaarwedde,
welke belanghebbende laatstelijk in zijn betrekking vóór zijn verplaatsing genoot of,
in geval van in dienst treden, 5 % van de toegekende jaarwedde. Toelagen en ver-
goedingen blijven hierbij buiten aanmerking.

2. Indien belanghebbende geen eigen huishouden heeft, of dit niet naar de nieuwe
standplaats wordt overgebracht, wordt in den regel de in het iste lid van dit artikel
bedoelde vergoeding niet toegekend. Indien bijzondere omstandigheden afwijking van

dezen regel wettigen, zal die vergoeding niet meer mogen bedragen dan een zesde
van de wedde per maand.

3. In zeer bijzondere gevallen kan, indien dit noodig mocht blijken, het bedrag,
genoemd in het iste lid van dit artikel, door Onzen Minister, hoofd van het betrokken
Departement van Algemeen Bestuur, met medewerking van Onzen Minister van
Financiën, verhoogd worden.

1. Indien belanghebbende met zijn gezin, in geval van verplaatsing, op de nieuwe
standplaats er niet in kan slagen een geschikte woning te vinden en ook de burgemeester
van de betreffende gemeente of een door dezen aan te wijzen autoriteit, verklaard
heeft, dat geen woning voor hem beschikbaar is, terwijl de verplaatsing niet op verzoek
geschiedt en niet kan worden uitgesteld, kan, door of namens Onzen Minister, hoofd
van het betrokken Departement van Algemeen Bestuur, indien daartoe termen aanwezig
worden geacht, ten hoogste 90 % der pensionkosten, welke belanghebbende, naar het
oordeel van Onzen voornoemden Minister, voor zich zelf, met inachtneming van de
noodige zuinigheid, moet maken, worden vergoed. Het bedrag dezer vergoeding wordt
voor elk geval afzonderlijk vastgesteld. Zij wordt slechts toegekend tot aan het tijdstip,
waarop de woning kan worden betrokken en niet langer dan gedurende drie maanden.
Deze termijn kan, telkens voor drie maanden verlengd worden, indien daartoe, in
verband met bijzondere omstandigheden, naar het oordeel van Onzen Minister, hoofd
van het betrokken Departement van Algemeen Bestuur, termen aanwezig zijn.

2. De vergoeding, bedoeld in het vorige lid van dit artikel, zal, indien belang-
hebbende naar het oordeel van Onzen Minister, hoofd van het betrokken Departement
van Algemeen Bestuur, in de gelegenheid is tusschen zijn woon- en standplaats heen
en weer te reizen, vervangen worden door een vergoeding van de reiskosten.

3. Wenscht belanghebbende zijn gezin tijdelijk elders dan op de oude standplaats
te doen verblijven, dan behoeft daartegen geen bezwaar te bestaan. Evenwel mogen
kosten voortvloeiende uit het in het vorig lid bepaalde, daardoor niet overschreden
worden.

4. Dc betrokkene behoort alle pogingen in het werk te stellen om op de nieuwe
standplaats zoo spoedig mogelijk een woning te betrekken. Wordt dit voorschrift, naar
het oordeel van Onzen Minister, hoofd van het betrokken Departement van Algemeen
Bestuur, niet nageleefd, dan worden de in dit artikel bedoelde vergoedingen niet verleend
of tot een lager bedrag teruggebracht.

5. Ingeval belanghebbende ongehuwd is, en hij ook naar het oordeel van Onzen
Minister, hoofd van het betrokken Departement van Algemeen Bestuur er niet in kan
slagen op zijn nieuwe standplaats een geschikt pension te vinden, kan hem een ver-
goeding van reiskosten verleend worden. Indien op de nieuwe standplaats echter wel
een geschikt pension is te vinden, kan deze vergoeding in zeer bijzondere gevallen,
met medewerking van Onzen Minister van Financiën, vervangen worden door een
tegemoetkoming in de pensionkosten op den voet van het bepaalde in het eerste lid
van dit artikel.

Dezelfde vergoedingen als bedoeld in het vorige artikel kunnen worden verleend
aan personen, die voor het eerst in Rijksdienst treden, met dien verstande, dat de
tegemoetkoming in de reiskosten voor deze categorie van personen bedraagt:

a. voor gehuwden en ongehuwden-eenige kostwinners, 100 % van de op de voor
het Rijk minst kostbare wijze per openbaar vervoermiddel werkelijk gemaakte reis-
kosten ;

b. voor ongehuwden, voor zoover hun bezoldiging niet meer bedraagt dan het
maximum van schaal 51 van het Bezoldigingsbesluit Burgerlijke Rijksambtenaren 1934,
100 %, voor de overigen ten hoogste twee derde van de op de voor het Rijk minst
kostbare wijze per openbaar vervoermiddel werkelijk gemaakte reiskosten.

Om voor de tegemoetkoming, bedoeld in artikel 1, iste lid, in aanmerking te komen,
behoort belanghebbende, binnen twee maanden, nadat hij zijn dienst op de nieuwe
respectievelijk eerste standplaats heeft aanvaard of, indien hij op het tijdstip zijner
verplaatsing of in dienst treding op de nieuwe respectievelijk eerste standplaats nog
geen woning kan betrekken, binnen twee maanden, nadat zijn inboedel is overgebracht,
een verzoekschrift aan Onzen Minister, hoofd van het betrokken Departement of aan
de door dezen aan te wijzen autoriteit, in te dienen en daarbij zooveel mogelijk quitantiën
over te leggen. Ten behoeve van militaire landsdienaren kan van dit voorschrift worden
afgeweken.

Aan belanghebbende, die voor de tegemoetkoming, bedoeld in artikel 1, iste lid,
in aanmerking komt, kan desverlangd vóór zijn vertrek naar de nieuwe respectievelijk
eerste standplaats een voorschot worden gegeven van ten hoogste anderhalf maal het
bedrag der vergoeding, bedoeld in artikel 2 sub b, van dit besluit of, indien de belang-
hebbende op de laatstbedoelde vergoeding geen aanspraak kan doen gelden, van ten
hoogste anderhalf maal het bedrag der geraamde reiskosten, bedoeld in artikel 2,
sub a, van dit besluit.

De hoofden der Departementen van Algemeen Bestuur zijn bevoegd, voor het onder
hun Departement ressorteerende personeel, met medewerking van Onzen Minister van
nader voorschriften ter uitvoering van de in dit besluit vervatte regeling Financiën,
vast te stellen, welke evenwel niet mogen afwijken van hetgeen in die regeling is bepaald.

1. Alle in andere besluiten of Ministcriccle beschikkingen voorkomende bepalingen,
welke onderwerpen betreffen, die in dit besluit zijn geregeld, zijn afgeschaft.

2. Voor hen, die op den datum van inwerking-treding van dit besluit in het genot
zijn van een vergoeding, steunende op besluiten of beschikkingen, als in het vorige
lid bedoeld, vervalt dit genot; aan hen en aan degenen, die ten gevolge van verplaatsing
of indiensttreding in omstandigheden verkeeren als, waarop dit besluit het oog heeft,
wordt een vergoeding toegekend op den voet van het in dit besluit bepaalde.

Dit besluit kan worden aangehaald onder den titel „Verplaatsingskostenbesluit", met
vermelding van jaargang en nummer van het Staatsblad, waarin het geplaatst is.

Onze Ministers zijn, ieder voor zooveel hen aangaat, belast met de uitvoering van
dit besluit, dat in het Staatsblad zal worden geplaatst en waarvan afschrift zal worden
gezonden aan den Raad van State.

REDE uitgesproken door de voorzitter der Maatschappij voor
Diergeneeskunde, Prof. Dr. G. M. VAN DER PLANK,
bij de opening van de 93ste Algemene Vergadering op
15 November 1947 te Utrecht.

In deze 93e bijeenkomst van de Mij. voor Diergeneeskunde roep ik U
gaarne een hartelijk welkom toe.

Verschillende gasten die regelmatig onze jaarvergaderingen bezoeken
zijn ditmaal helaas verhinderd.

U, Mijnheer de vertegenwoordiger van de Stichting van de Landbouw
zien wij met grote voldoening in ons midden. Uw organisatie en de onze
hebben beide het algemeen belang en dat van de boeren-veehouders als
doel. Het is een zeer verblijdend verschijnsel, dat wij in ons nu beëindigde
verenigingsjaar nauwer contact met de Stichting hebben gekregen. Uit
de aard der zaak zijn er wel verschilpunten geweest en zullen wij ook in
de toekomst niet altijd direct eenzelfde mening aanhangen, doch het dit
jaar intensiever geworden overleg geeft ons de beste verwachtingen voor
het gezamenlijk oplossen van verschillende moeilijkheden.

U, Prof. df, Jong heet ik nogmaals welkom in uw kwaliteit van ver-
tegenwoordiger van het Landbouwgenootschap.

De hier aanwezige Indische collegae heet ik, niet geheel als gast, maar
meer als broeders van dezelfde familie, tijdelijk thuis vertoevend, welkom.

Dames en Heren, Ereleden en leden van de Mij. voor Diergeneeskunde,
het verheugt mij, dat U hier wederom in groten getale zijt verschenen om
de belangen van de Mij. te behartigen, collegae en vrienden uit alle delen
des lands weer te ontmoeten en te luisteren naar de voordrachten.

Het is pijnlijk te moeten vermelden, dat wij ook dit jaar weer enige leden
van ons zagen gaan, waaraan het onherroepelijke werd voltrokken. Onder
hen noem ik in de eerste plaats twee figuren, die in belangrijke functies
aan onze Mij. vele diensten hebben bewezen : dat zijn Schornagel en
Ten Haefe. De eerste, vele jaren Voorzitter en de tweede geruime tijd
de centrale figuur in onze Centrale raad, het College voor de intercollegiale
rechtspraak.

Schornagel, de scherpzinnige Voorzitter, waar vele leden steeds met
bezwaren of moeilijkheden heen togen, verzekerd een mens te vinden, die
met hen meeleefde en goede raad verschafte. Een Voorzitter, die op
beminnelijke wijze botsende meningen meestal tot gelukkige combinatie
wist te brengen. Zijn grote zin voor humor kwam hem daarbij zeer te
stade.

Ook na zijn aftreden als Voorzitter behield hij grote interesse in Maat-
schappij-zaken, wat mij in de paar laatste jaren herhaaldelijk is gebleken.
Hij praatte gaarne over Maatschappij-zaken en gaf zijn inzichten in ver-
schillende kwesties. Slechts hij, die ook lid van het Hoofdbestuur is ge-
weest, kan beoordelen hoeveel opofferingen Schornagel zich getroost
moet hebben voor de diergeneeskunde en de dierenartsen.

Ten Haeff stellen wij ons speciaal voor als de man van de Centrale Raad,
hoewel hij ook vele andere functies in de Mij. heeft bekleed. Hij deed dit
steeds met grote zorgvuldigheid en uiterst correct. Voor de Centrale Raad
was hij een schier onvervangbare Voorzitter.

Ook hij heeft de Mij. veel geschonken en ook aan hem zal in de Mij.
steeds gedacht worden met grote dankbaarheid.

Niet minder betreuren wij het verlies van onze leden : Dr. J. H. Picard,
Dr. P. Stapel, Dr. J. Aukema, J. L. G. J. van Gendt en D. Nieburg.

Ik verzoek U een ogenblik van eerbiedige stilte ter herdenking van onze
gestorven leden.

Ook van deze plaats wil ik namens U allen de achtergebleven familie-
leden mijn deelneming betuigen.

Behalve droeve plichten had het Hoofdbestuur in het afgelopen jaar ook
weer meer aangename te vervullen.

Deze golden in de eerste plaats het aanbieden van schriftelijke geluk-
wensen aan collegae, die 60—40 en 25 jaar geleden het diploma van
dierenarts verwierven.

Getrouw aan de goede traditie kwijt ik mij gaarne van de aangename
plicht hier hen namens U allen mondeling geluk te wensen.

Wanneer ik dan nu Uw aandacht vraag voor het aanhoren van een
jaaroverzicht, moet ik beginnen met een verontschuldiging. Door een
afwezigheid van twee maanden, waarin meer wetenschappelijke en tech-
nische onderwerpen mijn intensieve aandacht vroegen, ben ik, alhoewel
natuurlijk niet vervreemd van Maatschappijzaken, toch minder ingewerkt
dan ik persoonlijk wel wenselijk acht. Ik roep daarom Uw clementie in
bij de beoordeling van dit verslag.

Misschien lijkt velen onder U deze uitlating overdreven, doch ik kan U
verzekeren, dat ik na deze afwezigheid mij eerst duidelijk heb gerealiseerd,
hoeveel werk verbonden is aan het lidmaatschap van het Hoofdbestuur.
Daarbij komt dat deze werkzaamheden zich als een meetkundige reeks
schijnen te vermeerderen ; het meeste werk is dus door de andere leden
van het H.B. verricht. Het Secretariaat krijgt natuurlijk het volle pond.
In dit jaar kwam ons Secretariaat in werking, zoals wij het ons bij de opzet
hadden voorgesteld. Met ingang van 1 Sept. 1947 kan Dr. de Haan zich
geheel en uitsluitend gaan wijden aan deze instelling. Een belangrijke
verbetering.

Door hem zijn al verschillende afdelingsvergaderingen bezocht en ik
meen dat door deze bezoeken het zo noodzakelijke contact tussen Hoofd-
bestuur en leden verbeterd wordt.

Voorlopig moet het Secretariaat nog in Bergambacht gevestigd blijven,
daar alle pogingen om een huis in Utrecht te krijgen tot nog toe hebben
gefaald. Ik behoef U niet te zeggen, dat zowel Coll. de Haan als het H.B.
overtuigd blijven, dat verplaatsing van het Secretariaat naar het Centrum
Utrecht noodzakelijk is.

Nu het de laatste maal is dat ik het voorrecht heb in een algemene ver-
gadering als Voorzitter tot U te spreken, wil ik daarvan gebruik maken
om nog eens te stipuleren, hoe dit jaar zeer sterk is gebleken, dat de Secre-
taris met het Hoofdbestuur de grootste aandacht zal moeten besteden
aan algemeen maatschappelijke kwesties.

De positie van de dierenarts, niet alleen in Nederland, doch ook in vele
andere Europese landen dreigt geheel van karakter te veranderen. Gelukkig

zijn wij nog niet zo ver, dat gesproken wordt over het nationaliseren van
de geneeskunde en diergeneeskunde, waarbij de beoefenaren allen tot
Staatsambtenaar worden gemaakt, doch wel zullen wij er voor moeten
waken, dat het streven naar de meest ideale uitoefening van de diergenees-
kunde belemmerd wordt.

Als ideaal op dit gebied beschouw ik het bestaan van niet te omvangrijke
praktijgebieden, waarin alle werkzaamheden, welke tot de diergeneeskunde
in uitgebreide zin behoren, doof de dierenarts worden uitgevoerd.

Alleen op deze wijze wordt het algemeen belang het beste gediend,
kunnen de eigenaren van de dieren rekenen op tijdige hulp onder alle
omstandigheden en kan de dierenarts een plaats innemen overeenkomstig
zijn academische opleiding. Bij de uitoefening van de diergeneeskundige
praktijk zal in het algemeen grote eenzijdigheid nadelig zijn.

Wij leven nog steeds in een tijd, waarin de naweeën van de oorlog ook
op ons gebied gevoeld worden. Incidentele maatregelen, welke op zich
zelf bekeken logisch zijn, kunnen het ideaal voor de toekomst verstoren
en een goede diergeneeskundige verzorging van de veestapel in gevaar
brengen.

Dat met dit geschetste ideaal het bestaan van Provinciale Gezondheids-
diensten volkomen verenigbaar is behoef ik niet nader uiteen te zetten.
Ook de ontwikkeling van de Vleeskeuringsdiensten acht ik buiten dit
schema te staan.

Ik beperk mij tot de werkzaamheden, die tot nu toe door de practicus
werden uitgevoerd en reken daartoe ook zeer zeker alle werkzaamheden
op het gebied van de preventieve diergeneeskunde.

Laten wij in deze zin blijven streven naar het geschetste ideaal. Dit
streven kan alleen dan met succes worden bekroond, wanneer de Mij.
hecht en sterk blijft.

Ik doe hier nog eens een beroep op het kleine aantal collegae, dat meent
zich afzijdig van de Mij. te kunnen houden. Iedere dierenarts zonder
uitzondering heeft belang bij het werk van de Mij.

Er bestaat momenteel een neiging tot het vormen van groepen van
dierenartsen, die op eenzelfde speciaal gebied werkzaam zijn. Het H.B.
begrijpt deze neiging volkomen en werkt, waar mogelijk, mede om deze
groepen mede te helpen tot stand brengen. Het is echter anderzijds over-
tuigd dat het lidmaatschap van de Mij. primair moet zijn en dat onze
betrekkelijk kleine groep dierenartsen in één organisatie verenigd dient
te zijn, hoewel natuurlijk een zeker deel van de speciale werkzaamheden
aan de groepsbesturen gedelegeerd kan worden.

Reeds noemde ik de wijzigingen in de werkzaamheden van de practicus,
gevolg van de meer intensieve dierziekte-bestrijding. Het is een gelukkig
verschijnsel, dat regelmatig overleg kan plaats vinden tussen de directeuren
van de instellingen, die speciaal de preventie van ziekten beogen, n.1. de
Gezondheidsdiensten en de Maatschappij.

Toch was het in enkele gevallen nodig om meer direct contact te hebben
met het Bestuur van de Stichting van de Landbouw.

Op verzoek van het H.B. is in overleg met het bestuur van genoemde
Stichting een contactcommissie ingesteld, waardoor het mogelijk is ge-
worden min of meer urgente zaken te behandelen. In de huishoudelijke
vergadering noemde ik in dit verband een bespreking over de nota van

de t.b.c.commissie. Het verheugt mij hier te kunnen gewagen van plaats
gehad hebbend vruchtbaar overleg.

Wij menen voor de toekomst nog veel te kunnen verwachten van het
overleg in deze commissie.

Het onderhouden van goede betrekkingen met de diergeneeskundige
faculteit en het Veeartsenijkundig Staatstoezicht heeft in het afgelopen
jaar de bijzondere aandacht van het H.B. gehad.

Wij kunnen terugzien op verschillende nuttige besprekingen en rege-
lingen. Bij het jubileum van de faculteit, nu ongeveer een jaar geleden
werden ook namens de Mij. gelukwensen overgebracht en toezegging
gedaan te zijner tijd een stoffelijk blijk van medeleven te zullen over-
handigen. De tijd daarvoor is nu gekomen, daar de faculteitskamer in het
Universiteitsgebouw nu beschikbaar is gesteld.

De faculteit was in het afgelopen jaar nog niet gedisponeerd om een
vétérinaire week te organiseren. Aangezien de ambitie voor dergelijke
bijeenkomsten bij de leden der Mij. groot is, ben ik er van overtuigd, dat
vele leden hun hoop gevestigd hebben op het jaar 1948 ; gaarne spreek ik
de wens uit, dat de faculteit dit jaar de gelegenheid zal vinden weder een
vétérinaire week te organiseren.

In dit jaar heeft de Mij. zich officieel doen vertegenwoordigen bij
jaarvergaderingen van buitenlandse, zelfs overzeese zusterverenigingen.

Van veel betekenis acht ik de vertegenwoordiging in Amerika, waarvoor
door het H.B. Prof. Jansen werd aangewezen. Zelf mocht ik in Edinburgh
aan de Britse Mij. collegiale vriendschapsbetuigingen overbrengen.

Teneinde deze nuttige buitenlandse relaties te onderhouden en uit te
breiden, geef ik in overweging gedurende de eerstkomende vétérinaire
week ook een algemene vergadering van de Mij. te houden en daarbij
vertegenwoordigers van zustervereenigingen uit te nodigen.

De buitenlandse gasten zullen dan minder taalmoeilijkheden ondervinden,
doordat zij in kleiner gezelschap in de instituten van ons werk kennis
kunnen nemen en na een officiële ontvangst niet een onverstaanbare
vergadering behoeven bij te wonen.

De pogingen van verschillende zusterverenigingen om meer contact tot
stand te brengen dienen m.i. door ons gesteund te worden, daar ver-
schillende ook niet maatschappelijke problemen op vétérinair gebied
niet zelden een internationaal karakter dragen.

Na deze bijzondere punten uit het verenigingsleven te hebben overzien,
vraag ik nog enkele ogenblikken Uw aandacht voor enige algemene be-
schouwingen voor de toekomst.

Hoewel dit een gevaarlijk terrein is, waarop ik mij nu waag, meen ik
toch goed te doen mijn gedachten uit te spreken.

Wij hebben in de na-oorlogse jaren gewerkt in een overgangstijdperk,
waarin de gehele wereld, dus ook onze betrekkelijk kleine vétérinaire
samenleving in grote beroering verkeert en streeft naar een meer stabiel
evenwicht, niet naar verstarring, doch naar een toestand, waarin plaats
is voor een geleidelijke evolutie.

Op ons gebied zagen wij een enorme uitbreiding van de preventieve
diergeneeskundige werkzaamheden, met daarnaast een stagnatie in de
•aanvoer van jonge collegae.

Een soort vacuum, dat binnenkort niet alleen aangevuld zal worden,
doch dreigt overvuld te geraken.

De vraag is nu, hoe hoog de druk in dit gebied zal worden. Ik kan mij
voorstellen, dat jongelieden, die zich aangetrokken gevoelen tot de biolo-
gische of toegepaste biologische studierichtingen, huiverig zullen zijn
om zich aan te melden als student in de Veeartsenijkunde. Het lijkt er
immers op, dat over enkele jaren een ruim voldoende aantal beoefenaren
van de diergeneeskunde beschikbaar zullen zijn.

Indien het voor-oorlogse niveau van inschrijving terugkeert dan meen
ik, dat alle noodzakelijke curatieve en preventieve behandelingen volldig
en op tijd uitgevoerd kunnen worden, dat van een overcompleet aan
dierenartsen niet gesproken zal kunnen worden, mks de werkzaamheden
en ook de praktijken logisch worden ingedeeld.

Ik grond deze mening op het steeds toenemen der werkzaamheden bij
het intensiever worden van de ziektebestrijding.

Om een enkel voorbeeld te nemen wijs ik op de bestrijding van de steri-
liteit van het rundvee, die nu krachtig aangepakt zal worden.

Misschien bekruipen U sombere gedachten, wanneer U een berichtje
leest, dat een internationale commissie aandringt op het verminderen van
de rundveestapel in West-Europa in verband met de moeilijke voeder-
positie.

Troost U dan met de gedachte, in datzelfde berichtje vermeld, dat de
waarde van dierlijke voedingsmiddelen voor de mens van zo enorme be-
tekenis zijn.

De successen van de geallieerden in de laatste wereldoorlog zijn niet
alleen behaald door de kracht der wapenen, doch in niet geringe mate
door de uitstekende verzorging van de strijdkrachten, waarbij juist de
voedingsmiddelen van dierlijken oorsprong een grote rol speelden.

Hoewel wij met grote voldoening de verbetering van onze voedsel-
rantsoenen constateren, weten wij ook dat vermeerdering van dierlijk
eiwit in deze rantsoenen ons welbevinden en vooral ook verschillende
prestaties zouden doen toenemen.

Zonder twijfel bestaat in een groot gedeelte van de wereld groot gebrek
aan dierlijk eiwit. Melk- en vleesproductie zal op den duur moeten toe-
nemen.

Dat zal mogelijk zijn, zelfs bij rantsoenen voor de productiedieren,
welke vóór de oorlog maar matig werden genoemd.

In Amerika is het b.v. gelukt om na de oorlog, niettegenstaande de
sterk verhoogde voederprijzen kippenvlees voor eenzelfde kostprijs te
produceren, uitsluitend door de selectie van dieren, die de genetische
aanleg bezitten het voedsel economisch te verwerken. Voor melk- en
eierproductie gelden precies dezelfde principes ; de toekomst van de vee-
fokkerij ligt voor een groot deel in deze richting. Hier is echter alleen iets
te bereiken, indien met gezonde dieren wordt gewerkt.

Het blijft dus een primair algemeen belang, met alle kracht de ziekte-
bestrijding nog meer te intensiveren.

Dit is mede van grote betekenis, omdat voor export van verschillende
producten steeds meer garanties gevraagd worden.

Bij een juiste verdeling van de dierenartsen, die het gehele gebied be-
strijken hebben de veehouders, heeft het gehele land, het grootste belang.

In die richting heb ik steeds willen werken in de overtuiging, dat dit
voor ons allen ook de grootste betekenis heeft.

derende vétérinairen en de overdrukke praktijk wil ik hier nog de aan-
dacht vestigen.

Deze betreffen : i° de moeilijkheid om assistenten aan de instituten te
verkrijgen en 2° de practici hebben, minder dan vroeger tijd en rust voor
wetenschappelijk werk en publicatie van bijzondere ziektegevallen. De
copie van het tijdschrift levert daarvoor het bewijs.

Voor de ontwikkeling der diergeneeskunde in ons land zijn dit twee
belangrijke punten.

Intensivering van de praktijken betekent ook vermindering van het
aantal af te leggen km. en meer rust en gelegenheid voor onderzoek of
publicatie.

Voorts zullen verschillende collegae Indonesië en dus het Nederl. Rijk
belangrijke diensten kunnen bewijzen door in eerstgenoemd gebiedsdeel
hun krachten te ontplooien.

Om al deze redenen zie ik de toekomst niet zo duister in, vooropgesteld
dat van de Mij. kracht door groot saamhorigheidsgevoel verkregen, kan
uitgaan om mederegelend op te treden.

Tenslotte Dames en Heren, zult U mij wel willen toestaan een persoonlijk
woord tot U te richten.

Het is de laatste maal, dat ik als Voorzitter, de gelegenheid heb tot de
algemene vergadering te spreken, de laatste maal in een tijdvak van ruim
5 jaren-

Ik acht mij ontslagen van de plicht een volledig overzicht te geven over
dit tijdvak, nu telkens aan het einde van de 3 laatste jaren verslag is gedaan.
Slechts enkele feiten en gebeurtenissen wil ik memoreren.

In de eerste plaats de schrik van mijn voorlopige benoeming tot Voor-
zitter in een vergadering van alg. bestuur midden 1942. Menende voor
de Mij. nuttiger te kunnen zijn in andere arbeid dan door het bekleden
van een officiële functie verzette ik mij, doch vruchteloos, tegen een be-
noeming. Dit verzet sproot ook voort uit twijfel aan geschiktheid voor die
functie. Alle moeilijke situaties tot Mei 1945 laat ik gaarne rusten, doch
wil niet nalaten te vermelden dat H.B. en Alg. Bestuur in hun geheel zich
grote opofferingen getroost hebben.

Na de bevrijding kwam de zware taak de werkzaamheden weder vol-
ledig op te vatten. Een tijd van moeizaam reizen en ontelbare vergaderingen
en besprekingen. De H.B.leden zullen het met mij eens zijn, wanneer
ik hier nog eens de naam van Dr. Overbeek noem om hem te danken
voor hetgeen hij gedurende en na de bezetting met jeugdig vuur en grote
voortvarendheid voor de Mij. deed.

Langzamerhand kwam er iets meer rust en, hoe paradoxaal dit ook
moge klinken, vermeerderden de werkzaamheden. Het aantal H.B. ver-
gaderingen nam toe. Het werd mij in dit\' voorjaar duidelijk dat ik naast
mijn geregelde werk, de Voorzittersfunctie niet meer naar behoren kan
vervullen. Het besluit om daarvoor te bedanken heeft mij, dat kan ik U
verzekeren, moeilijke momenten bezorgd.

Tegelijk met mij treedt ook coll. Hendrik.se als vice-voorzitter af. Hem
wil ik hier hartelijk dank brengen voor zijn opofferend werk voor de Mij.
De steun, Hendrikse, welke wij van jou ondervonden, was deels te danken
aan je langdurig lidmaatschap van het H.B., doch voor het grootste deel
aan de toewijding aan de Mij., aan je karakter en aan je fijngevoeligheid.

met het meest geschikte genotype voor de practicus heb je, veelal met
weinig woorden, ons onschatbare hulp verleend. Voor de Mij. is het te
wensen dat je in andere functie dan het H.B. lidmaatschap, nog dikwijls
je kennis en ervaring ter beschikking zult willen stellen.

De laatste herinneringen, die op mij een diepe indruk hebben gemaakt
zijn de brieven en mondelinge mededelingen met het verzoek, op mijn
besluit, mij niet meer beschikbaar te stellen, terug te komen.

De vleiende opmerkingen in deze brieven hebben mij het gevoel ge-
geven, dat ik niet te veel te kort geschoten ben in de uitoefening van mijn
functie, doch ik ben mij daarbij volkomen bewust, dat mijn beoordeling
alleen in deze geest kan uitvallen, doordat wij in het H.B. steeds op waar-
achtig democratische wijze hebben samengewerkt, dus het verzoek om te
blijven in de eerste plaats een gunstig testimonium voor het H.B. als geheel
betekent.

Ik zal de vriendschappelijke omgang in H.B. en Alg. B. missen, het zal
voor mij een leegte betekenen niet meer nauwkeurig van de Maatschappij-
zaken op de hoogte te zijn, doch ik neem iets voor mij zeer veel-bete-
kenends mede.

Dat is het gevoel, dat mij door U is geschonken, hoe U mij zelfs bij
diepgaand verschil van mening steeds Uw grootste vertrouwen schonk.

Het verheugt mij, dat l)r. Kramer en de Heer Vegter hun benoemingen
tot Voorzitter en Vice-Voorzitter gisteren hebben aangenomen.

De nieuwe Voorzitter, met zijn grote algemene ervaringen op organisatie-
gebied, met zijn kennis van de Mij. in al haar geledingen, is naar mijn
mening in dit stadium als Voorzitter wel buitengewoon op zijn plaats.
De Heer Vegter heeft zovele blijken gegeven van intensief medeleven
met de Mij. dat ik meen, kort en krachtig U allen en beide Heren te
kunnen gelukwensen met deze keuze. Het nieuwe H.B. lid den Hartog
zal zich ongetwijfeld beijveren de Mij.-zaken goed te behartigen. Hem
wens ik geluk met het door U geschonken vertrouwen.

Geslaagd voor het diergeneeskundig examen : M. A. Moons, H. G. v. d. Wal, E. H.
J. Lenssen.

Door het Hoofdbestuur is aangenomen als lid:
L. J. van Looveren — Princenhage.

Alvorens U te gaan vertellen van mijn indrukken, opgedaan in Amerika,
zij het mij vergund het Hoofdbestuur\'mijn dank te betuigen. Ik heb de
uitnoodiging, om onze Maatschappij op het congres van de A.V.M.A. te
Cincinnati te vertegenwoordigen, met gevoelens van groote erkentelijkheid
aanvaard.

Gedurende de maand, welke ik in de United States vertoefde, heb ik
vele plaatsen bezocht, verschillende instellingen bezichtigd en vooral met
zeer vele vooraanstaande veterinairen gesproken. Het is alles nog zoo kort
geleden en nog zoo weinig bezonken, dat de herinnering voor mijzelf nog
zeer bont en ongeordend is. Groote stapels meegebrachte moderne veteri-
naire literatuur moet ik nog bestudeeren. Ik verzoek U daarom thans niet
van mij te verwachten een gedetailleerd overzicht te geven van de stand
van zaken van alle moderne veterinaire problemen. Mijn bedoeling is U
mijn indrukken weer te geven, zooals ik die gedurende de reis opdeed ;
deze indrukken zijn zoowel van algemeenen als van veterinairen aard.

Het begin was luguber. Toen de tros was losgesmeten en wij allen hoog
van het dek van de „Westerdam" over de reeling naar het kolkende water
tusschen schip en wal zagen, kwam het lijk van een oude kaalhoofdige man
boven drijven. Een politieboot was spoedig ter plaatse. Was dit een slecht
voorteeken? Ik heb nooit aan voorteekens geloofd.

Hoek van Holland was spoedig bere\'kt en even later was de Neder\'andsche
kust nog slechts flauw te zien ; de stoere toren van de stad der Watergeuzen,
den Briel, was echter nog lang te herkennen. De reis verliep verder zonder
opzienbarende gebeurtenissen. Eenige dagen mist, met steeds door het
eentonige mistsignaal, vond ik voor mij vervelender dan de 24 uur zeer
zware deining die we gehad hebben. Dien dag maakte de punt van de
achtersteven een uitslag van ongeveer 6 M. omhoog en dan weer 6 M.
omlaag, in totaal dus 12 M., met als gevolg, dat het bezoek aan de maal-
tijden tot ongeveer een derde terug liep.

Naarmate Amerika dichter genaderd werd, bemerkte men onder de
passagiers een zekere gespannenheid ; hoe zou de aankomst in de Nieuwe
Wereld wel zijn? Op een Zondagmiddag was het zoo ver. De oever van
Long Island werd zichtbaar en tevens zagen we weer de eerste symptomen
der menschelijke civilisatie, namelijk snel door het water klievende oorlogs-
bodems en door het luchtruim ronkende gevechtsvliegtuigen. „Zoo zijn wij
langs onze geheele kust paraat," deelde mij een Amerikaan van Neder-
landsche afkomst mede.

De breede uitmonding van de Hudson werd ingevaren en daar rees
New York in een blauwige schemer, het begon avond te worden, voor
ons op. Op ongeveer 2 kilometer afstand van de imposante groep sky-
scrapers van Manhattan, het beroemde eiland van New York, ging de
„Westerdam" voor anker om geïnspecteerd te worden door de Ameri-

kaansche medische dienst. Van de vele groote en kleine booten boeiden ons
vooral de zeer snelle, vele men-.chen vervoerende ,,ferry"- of veerbooten,
aan beide zijden voorzien met het zeer duidelijke opschrift „join the army".
De ontscheping ging gelukkig zonder al te veel formaliteiten.

Nu kon de eigenlijke reis aanvangen. Allereerst werd Clifton, in de
staat New Yersey, bezocht. Clifton is een kleine plaats aan de rand van
New York ; hier is gelegen het „animal quarantaine station". Dit quaran-
tainestation behoort tot het „bureau of animal industry", wat een instelling
is, overeenkomende met het veeartsenijkundig staatstoezicht bij ons. Alle
ingevoerde dieren, welke via New York Amerika binnenkomen, worden
in dit station in quarantaine genomen. Het is een groot, omheind terrein
met daarover verspreid ongeveer 35 stalgebouwen. In totaal kunnen 650
stuks groot vee geplaatst worden.

Tijdens mijn bezoek waren alleen maar wilde dieren : giraffes, beren,
antilopen enz. aanwezig. Runderen worden nauwkeurig geobserveerd,
getuberculineerd (d.m.v. een 2-malige intradermale tuberculine-inspuiting
in de halshuid) en onderzocht op brucellosis volgens de langzame agglu-
tinatie-methode in buisjes. Volgens den directeur D^r- Cole was deze
„tube test" beter dan de snelle glasplaatmethode. Paarden worden steeds
gemalleïneerd. Wilde dieren werden uit den aard der zaak alleen maar
geobserveerd.

Toen ik me meldde aan de ambtswoning van Dr. Cole, werd mij
opengedaan door Mevr. Coi.e, die me zeer enthousiast mededeelde, dat
ik geen beter moment voor bezoek had kunnen uitkiezen, want er was een
antiloop dood en Dr. Cole zou juist met de sectie beginnen. Mevr. Cole
bracht mij per auto naar de plaats der sectie, waar ik kennis maakte met
Dr. Cole en een jongere collega. De antiloop bleek geleden te hebben aan
een uitgebreide necrotiserende ontsteking van de kaak. Het zieke weefsel
werd uitgesneden en in boraxpoeder verpakt opgezonden naar de labora-
roria van het Bureau of Animal Industry in Washington. Hierna reden
wij naar het ontsmettingsgebouwtje bij de uitgang van het terrein. Eerst
werden de schoenen ontsmet in een bak met creolinwater en daarna moesten
wij in een groote zak, met alleen het hoofd er boven uit; onder in, tusschen
de schoenen werd een blikken bus met K M„ 0₄ kristallen geplaatst, waar-
aan formaline was toegevoegd. Men voelt dan de warme ontsmettende
dampen tot op de huid doordringen. Met oogen en neus dicht wordt even
daarna de zak snel over het hoofd verwijderd. Deze ontsmetting was m.i.
zeer goed. De stalgebouwen waren allen zeer doelmatig ingericht met
goede ventilatie en licht.

New Yersey is een fraai land, eenigszins heuvelig, doch hier en daar met
kleine meren ; men vindt er vele boerderijen en een aantal pluimvee-
bedrijven. De boerderijen zijn vrijwel alle voorzien van één of meer fou-
ragesiloos, die een ronde torenvorm hebben. Uit de verte doet dit de
boerderij iets gelijken op kleine middeleeuwsche versterkingen. Een van
deze boerderijen heb ik bezocht, het was een bedrijf van go stuks melkvee,
deels van Friesch-Hollandsch- deels Yersey ras; de eigenaar had één Yersey
stier en één Friesche stier; van de laatste waren de horens opzettelijk weg-
genomen, wat voor mij een vreemd gezicht was. De eigenaar vertelde,
dat op zijn bedrijf ook, met succes, de kunstmatige inseminatie toegepast
werd. Steriliteit kwam niet voor, evenmin tuberculose en brucellosis ;
ook was het bedrijf thans geheel mastitis-vrij ; in vorige jaren waren

mastitisgevallen behandeld met penicilline. Het melken geschiedde
machinaal, hiervoor werd het vee uit de wei gehaald en op stal geplaatst.
Het staltype was : in het midden een gang, met aan weerskanten een rij
vee met de koppen naar de gang ; achter de koeien was eerst een weinig
diepe groep en daarachterlangs weer een gang. Deze gangen waren alle
breed, de stal zelf was ruim, hoog en luchtig.

Van andere boerderijen werden nog eenige groote veestapels gezien,
voornamelijk Yersey vee. Hierbij viel mij vooral de groote zindelijkheid
der dieren op ; ik herinner me veebeslagen met keurig uitziende dieren,
dieren waarvan de staartpluimen de indruk maakten geregeld gewasschen
en gekamd te zijn. Eveneens in New Yersey bezocht ik een groote pluim-
veefarm. Deze farm broedde echter zelf niet. Farms, waar gebroed wordt,
zijn verplicht de dieren jaarlijks te laten onderzoeken op morbus pullorum ;
de afnemers zijn dit niet verplicht. Dit pluimveebedrijf bestond deels uit
kippen, deels uit kalkoenen. Alle kippen* jong en oud werden in groote
hokken en gaasbodems gehouden, het resultaat hiervan was dat men totaal
geen last had van ingewandswormen. Weliswaar hadden deze dieren geen
gelegenheid gras t& eten, doch pief zorgde er voor, dat het voedsel vol-
doende rijk was aan vitaminen. Het houden op gaas was tevens een voor-
zorgsmaatregel tegen coccidiosis ; ter bestrijding van deze ziekte werd
bovendien nog sulfaguanidine per os gegeven als dit noodig bleek. Alle
dieren waren geënt tegen vogelpokken en tegen de infectieuze laryngo-
tracheitis. Deze laatste ziekte, welke in ons land onbekend is, doet zich
in Amerika vrij veel voor; de voorbehoedende enting geschiedt op jeug-
digen leeftijd, door levend virus te appliceeren op het cloacaslijmvlies; na
ongeveer 5 dagen ontwikkelt zich ter plaatse een entreactie die snel ver-
dwijnt, waarna zeer goede immuniteit ontstaan is. De pokkenenting
geschiedt in Amerika op twee verschillende wijzen. Men heeft te onder-
scheiden het kippenpokkenvirus en het duivenpokkenvirus. De entstof
afgeleid van het eerste geeft bij kippen altijd betere immuniteit dan duiven-
virus ; daar de echte kippenpokstof-entstof intensiever de kip aantast,
wordt deze pokstof niet gebruikt bij zeer jonge kuikens en aan de leg
zijnde kippen, men gebruikt in die gevallen duivenvirus. De enting verricht
men volgens de ook in ons land gebruikelijke methode, namelijk in de
veerfollicels van de schenkelhuid. De kippenpokkenvirus-entstof wordt bij
gezonde, jonge, niet aan de leg zijnde hennen, tegenwoordig veel geënt
in de vleugelhuid. Men gebruikt een U-vormig entaparaatje met in elke
punt een oogje, bevochtigt die punten met de entstof en prikt dan even
door de vleugelhuid heen ; deze methode neemt zeer weinig entstof, is
zeer snel te verrichten (geen veerenplukken) en geeft uitstekende immuniteit.

De andere afdeeling van de pluimveefarm omvatte duizend kalkoenen,
ook alle op gaas, op ongeveer 1 M. hoogte van de grond; van ziekten als
b.v. blackhead had men geen last.

De beheerder deelde mede, dat als er zich al eens een enkele maal ziekte
voordeed onder het pluimvee, nooit gestorven doch altijd levend ziekte-
materiaal naar onderzoekingslaboratoria opgezonden werd.

Het is dringend gewenscht dit ook in ons land in te voeren; materiaal van
gestorven dieren veroorzaakt den onderzoeker, in het bizonder den specialist
in infectieziekten, door de beginnende rotting, zeer veel moeilijkheden,
welke het stellen van een juiste diagnose soms totaal onmogelijk maken.
Hierna stond op het programma een bezoek aan de Lederle Laboratories

te Pearl River. Ik had mij hiervoor te melden op het hoofdkantoor te
New York, Rockefellet\' Plaza no. 30. Dit bleek in het centrum van New
York te zijn ; no. 30 is een der hoogste skyscrapers van Amerika Het
inlichtingenbureau, in de hall van het gebouw, deelde mij mede, dat ik
op de 62ste verdieping moest zijn. Met één der vele snelliften rees ik tot
de 60ste en vandaar per boemel via de 61ste naar de 62ste. Men gaf mij
daar alle gewenschte inlichtingen en een der bedienden bracht mij naar een
autobusstation, vanwaar ik naar Pearl River, een dorp buiten New York,
kon gaan.

Toen ik bij het Lederle gebouwencomplex gekomen was, dacht ik eerst
verkeerd te zijn en een autofabriek of iets dergelijks voor mij te zien. Op
een plein, grooter dan het Vreeburg stonden minstens 500 auto\'s geparkeerd.
Ze bleken van het personeel te zijn, dat komt en huiswaarts keert per eigen
auto.

Het terrein der fabrieken en faboratoria was geheel omrasterd en slechts
door een controle-gebouwtje bereikbaar, waar mij, na grondige infor-
matie, een paspoort voor bezoek uitgereikt werd. Hier heb ik twee volle
dagen rondgekeken en met vele zeer gespecialiseerde onderzoekers ge-
sproken.

Allereerst zij opgemerkt, dat men in de U.S.A. niet een staatsinstelling
heeft, zooals bij ons de Rijksseruminrichting te Rotterdam, die voor een
groot deel in de behoeften der sera-entstoffen en diagnostica voorziet.
Weliswaar worden bepaalde producten door de laboratoria van het
Bureau of Anirnal Industry bereid, doch meer als resultaat van, en ter
controle, op daar verricht research-werk. De productie van sera, ent-
stoffen, diagnostica en pharmaceutische preparaten berust in Amerika
bij particuliere firma\'s zooals „Lederle" en anderen. Wel oefent het Bureau
of Animal Industry ter plaatse controle uit op de veterinaire producten ;
er was dan ook op de Lederle laboratories een ambtenaar van het Bureau
of Animal Industry aanwezig.

Ik mag hier tusschen door misschien ook even opmerken, dat zelfs de
spoorwegen en de posterijen geen staatsdiensten zijn. Ook die zijn in
handen van een aantal particuliere maatschappijen. Hierdoor kwam het
dat ik in het groote Pensylvania station van New York geen kaartje kon
koopen naar Passaic doch verwezen werd naar het Erie station (van de
Erie Mij.) geheel aan de havenkant van New York. Van de groote staf
wetenschappelijke werkers der Lederlefabrieken scheen Dr. Wf.lsh zich
vooral bezig te houden met het contact van zijn firma met de practiseerende
veeartsen. Volgens hem was er in Amerika een belangrijk tekort aan
veterinairen ; hij had een vergelijkend onderzoek ingeste\'d naar het
practijkinkomen van artsen en veeartsen en was tot de conclusie gekomen
dat het inkomen van een veearts in Amerika gemiddeld 25 % meer is
dan dat van een medicus. Import van jonge energieke veterinairen,
bijvoorbeeld uit Nederland, meende hij dan ook te moeten aanbevelen.

Hij deelde voorts mede, dat de penicillineproductie van Lederle
thans zoo groot was, dat belangrijke uitvoer naar Nederland mogelijk zou
zijn. Een groot nieuw fabrieksgebouw van 5 verdiepingen bleek de nieuwe
penicillinefabriek te zijn; in enorm groote ketels met voedingsbodems
werden de schimmels gekweekt. De afdeeling voor onderzoek en bereiding
van entstoffen tegen ziekten veroorzaakt door sporenvormende kiemen
(miltvuur, boutvuur enz.) was, om verspreiding van sporen te voorkomen,

volkomen van de andere afdeelingen gescheiden. Voor iedere pathogene
anaerobe sporenvormer werd een apart samengestelde voedingsbodem
gebruikt, dié optimale groei gaf.

In Amerika komt vrij veel hondsdolheid voor, vandaar dat verschil-
lende firma\'s, ook Lederle, lyssa-vaccin bereiden. Hiervoor worden paarden
gebruikt die intracerebraal, na trepanatie dus van de schedel, geïnfecteerd
worden ; ik heb een stal met een tiental dergelijke paarden gezien. Voor
het bereiden van de entstof worden de hersenen jgebruikt. Van het geheele
gewicht der hersenen is minstens 99,99 % hersenweefsel en het kleine overige
deel virus. Zou men dus gesuspendeerde hersenen inspuiten dan spuit
men, behalve het eigenlijke virus, onnoodig veel ballast, in den vorm van
hersenweefsel, mee in. Bij Lederle tracht men, onder leiding van den zeer
bekenden onderzoeker v. d. Scheer, het virus te concentreeren; het is moge-
lijk dit gedeeltelijk te bereiken door de suspensies te beïnvloeden d.m.v.
gevarieerde combinaties van pH, temperatuur en alcoholconcentratie.
De uitstekend geoutilleerde laboratoria beschikken over een groot aantal,
uitstekend ondergebrachte, proefdieren. De kleine proefdieren worden
gehouden in de gebouwen der laboratoria zelf; de hygiënische maat-
regelen zijn dusdanig, dat men geen ongewenschte lucht waarneemt.

Voor virusonderzoek worden vele bebroede kippeneieren gebruikt ;
soms, voor bereiding van entstoffen, 40.000 per dag.

De wetenschappelijke staf beschikt er over alle moderne vakliteratuur.
Vele titels van werken, die mij belangrijk voorkwamen, heb ik er genoteerd.

Met verschillende onderzoekers werd overeengekomen in de toekomst
eventueei te verschijnen publicaties uit te wisselen. Na Pearl River ging
ik, via New York, per trein naar Washington, waar het Bureau of Animal
Industry gevestigd is. Dit bureau beschikt over vele laboratoria in Washing-
ton, doch tevens over uitgestrekte terreinen met gebouwen in Bcltsville,
een plaatsje op eenige afstand van Washington. Dr. Johnson heeft mij daar,
gedeeltelijk per auto, wegens de groote uitgestrektheid, rondgeleid. Men
wordt geïmponeerd door de intensieve werkverdeeling. Aangewezen wordt
een apart gebouw waar Dr. A. werkt ; het is het miltvuurgebouw met
Dr. A. als miltvuurspecialist; Dr. B. heeft als Salmonellaspecialist verderop
zijn Salmonellalaboratorium ; elders is het Brucella-gebouw van Dr. C.
met bijbehoorende stallen en weilanden ; en weer een ander, in dit geval
mijn gids Dr. Johnson, had alleen de zuurva~te bacillen voor zijn rekening
genomen Ook op het groote laboratorium te Washington bestond die
sterk doorgevoerde specialisatie ; met vele specialisten heb ik belangrijke
gesprekken mogen voeren

Washington ze\'f is een stad van geheel ander aspect dan New York.
het Capitool is het hoogste gebouw; de straten zijn ruim en men vindt
er veel plantsoenen en parken.

Wolkenkrabbers ziet men er niet. Van Washington ging ik per trein
naar Cineinnati, we\'ke spoorreis ongeveer 12 uren duurde.

In Cineinnati werd het 84ste jaarcongres van de A.V.M.A. (American
Veterinary Medica\' Association) gehouden. Dit Congres duurde van
18—21 Augustus. Laat ik U eerlijk bekennen, dat ik van te voren nog
nimmer van een plaats Cineinnati had gehoord. Het is een zeer groote
stad gelegen aan de breede, groezelig bruine, Ohiorivier, welke een
zijrivier is van de Mississippi ; de staat waarin het ligt is naar de rivier
,,Ohio" genoemd. Voor stedenschoonheid hoeft men Cineinnati niet te

bezoeken ; het is een onevenwichtig snel gegroeide stad ; vrij lage huizen
wisselen onregelmatig met zeer hooge nieuwe gebouwen af. Zeer modern
Amerikaansch is het enorme station, dat gedurfd van vorm is ; vooral de
kolossale hal met wijde overkoepeling is iets zeer bizonders ; in dit enorme
station vindt men, evenals in sommige andere groote Amerikaansche stations,
tallooze winkels, waar de meest uiteenloopende artikelen te koop zijn. Spoedig
was een taxi bij de uitgang verkregen en ging het in de richting van het
in de verte reeds zichtbare, boven alles uitrijzende hotel : Netherland
Plaza, met de zgn. Carew tower, waar het congres gehouden zou worden.
De taxi stond nog niet eens geheel stil of een, als een opzichtige Italiaansche
admiraal gekleede hotelbediende, had reeds het portier geopend en zich
van mijn koffer meester gemaakt. Na eenige oogenblikken bevond ik mij via
groote draaideuren in de luxueuze hal van. het naar ons land genoemde
hotel. Na de gebruikelijke formaliteiten nam ik mijn intrek op de 14de
verdieping.

Den volgenden ochtend was het één groote drukte in het bureau van het
congres, gelegen in het hotel, om zich te laten registreeren; iedereen kreeg
in blauw zijn naamkaartje op de revers van de jas, de enkele gasten, als
ik, in rood.

Verschillende Amerikaansche veeartsen bezochten Cincinnati niet alleen
met hun vrouw, doch ook dc zonen en dochteren waren meegekomen.
Deze werden onder de hoede van een bepaalde commissie, voor het grootste
deel bestaande uit dames, gesteld, die de titel droeg van : „Young People\'s
Mixer".

Het congres werd geopend met een filmvoorstelling in de hall of mirrors,
de spiegelzaal van het hotel. Vertoond werd „Stallion road", een film
gemaakt door de firma Warners Brothers ; deze film-My. had de
attentie gehad, de film, waarin een veearts de hoofdrol speelt en welker
inhoud geheel beheerscht wordt door het practijkleven, ter vertooning op het
congres aan te bieden. De vertooning was een aardige, boeiende en echt
Amerikaansche manier van congres openen. Mocht de film in ons land
komen, dan kan ik U aanraden haar te gaan zien.

Gedurende het congres werden ook nog enkele kleine wetenschappelijke
films vertoond o.a. over pullorumbestrijding, mond- en klauwzeer en
brucellosis.

Van de niet Amerikaansche gasten was ik de eenige spreker. Mijn spreek-
beurt was bepaald op een „general section", te houden in de hall of mirrors
op Donderdagochtend. Op zeer attente wijze werd ik ingeleid door collega
Gwatkin ; hij vertelde, dat hij in Utrecht was geweest bij Prof. de Blif.ck,
en diens Instituut en ook de andere instituten der veeartsenijkundige
faculteit in Utrecht uit eigen aanschouwing kende en dat hij zich thans
verheugde iemand van daar te mogen inleiden. Daarna verleende hij mij
het woord en kon ik me richten tot een auditorium van ongeveer duizend
Amerikaansche collegae. In opdracht van ons hoofdbestuur begon ik met de
volgende korte begroeting uit te spreken :

Namens de Nederlandsche Maatschappij voor Diergeneeskunde, wensch
ik U een zeer geslaagd congres toe. Onze Nederlandsche Maatschappij heeft

Uwe uitnoodiging ten zeerste gewaardeerd. Gij allen weet hoe ontzettend
ons land in den oorlog geleden heeft, doch onze vitaliteit is ongebroken.

Wij hopen in staat te zijn bij te dragen tot den vooruitgang der veterinaire
wetenschap op een wijze gelijk gij zulks doet. Ons devies luidt „Animalium
hominumque saluti : Voor het welzijn van mens en dier\'*.

Op dat moment gevoelde ik zeer intenisef, dat ik daar namens U allen
stond ; ik werd diep getroffen door de volkomen stilte waarin deze woorden
werden aangehoord.

Daarna ging ik over tot mijn voordracht over de paratuberculose. Wa«
ik vrij gelaten in mijn keus, dan had ik zeer vermoedelijk een andere ziekte
behandeld, doch de Amerikanen hadden om dit onderwerp gevraagd.
Het voegt mij, van deze plaats af, mijn erkentelijkheid te betuigen aan
collega Pteter Stollema en zijn medewerkers op het gebied der para-
tuberculosis, voor het aan mij ter beschikking stellen van de door hen
bereikte resultaten ; het succes in Cincinnati was daar voor een belangrijk
gedeelte aan te danken.

Het zou te ver voeren thans de geheele voordracht, die met lantaarn-
plaatjes toegelicht werd, hier voor U te herhalen. Ik volsta daarom met
de opsomming der besproken punten :

Als de diagnose paratuberculose gesteld wordt, verrichte men bodem-
onderzoek (o.a. pH bepaling en Calciumbepalingen). In het algemeen
geldt, dat we moeten komen tot een geographie der ziekten. Een laag Ca-
gehalte en een lage pH van de bodem zijn waarschijnlijk praedisposities
voor paratuberculose.

De besmetting vindt plaats per os gedurende de eerste levensmaanden;
de infectie blijft aanvankelijk latent, de ziekte ontwikkelt zich dikwijls
na de partus. Spontaan herstel komt voor.

De anamnese van het dier en van het geheele bedrijf, het faecesonderzoek
en de johnintest zijn van belang. Een negatieve uitslag van het faeces-
onderzoek sluit de diagnose geenszins uit. Ook al zal de johninebereiding
en de uitvoering der reactie in de toekomst verbeterd kunnen worden,
toch zal de reactie in vele gevallen van parat.b.c. negatief zijn. Een positieve
reactie wijst in den regel op geïnfecteerd zijn ; negatieve reacties komen
echter vrij veel voor in vergevorderde gevallen. Bestudeering van andere
diagnostische methoden (o.a. de complementbindingsmethode) verdient
aanbeveling.

Bij de sectie is het histologisch onderzoek van groot belang. Het ileum
is het vaakst aangetast.

De vaccinatie volgens Vali.ée en Rinjard geeft onvoldoende immu-
niteit, heeft geen diagnostische waarde en verstoort het onderzoek op
tuberculose.

b. door de jonge dieren van de geboorte af op te fokken in aparte stallen
en op aparte weiden ;

Neemt men deze voorschriften in acht, dan is de kans, gezien de geringe
gevoeligheid op oudere leeftijd, groot, dat de paratuberculose bedwongen
zal worden.

Het is voor mijzelf eenigszins moeilijk te gaan zeggen, in hoeverre deze
voordracht geslaagd was. Het zal U echter hoop ik goed doen, als ik U
mag mededeelen, dat Uw afgevaardigde van onze Nederlandsche Maat-
schappij, na afloop van zijn lezing niet van slechts enkele, doch van vele
tientallen Amerikanen woorden van waardeering mocht hooren. Onder hen
waren er een aantal, waarvan de namen een zeer vertrouwde klank hadden
als : Haasjes, Dijkstra, Dikmans en Hardenbfrg.

Dat de Verecnigde Staten een vereeniging van staten is, bleek mij uit een
voordracht van Dr. Krill. Hij stelde voor een algemecne nationale raad
van veterinaire examinatoren te stichten ; de medici hebben dit reeds
25 jaar en de door hun commissie afgegeven diplomaas zijn geldig in alle
staten van de Unie. Bij de diplomaas voor veearts is dit niet het geval ;
elke staat heeft hier zijn eigen eischen en beslist over het al dan niet toelaten
van veeartsen, afgestudeerd in een andere staat der Unie.

Van de meer wetenschappelijke voordrachten der Amerikanen moge
ik de volgende in het kort noemen : Aan Baker, uit Princeton in New
Yersey, zou het gelukt zijn konijnfen met varkenspest te besmetten ; het
virus zou hierdoor zoo sterk verzwakt worden, dat dit perspectieven opent
voor een veilige entmethode. Voor de film en lezing over het mond- en
klauwzeer was zeer veel belangstelling. De belangrijkste reden hiervan
was, dat de U.S.A. mond- en klauwzeervrij is, doch dat een uitbraak zich
voorgedaan heeft in het naburige Mexico. Eenige Amerikanen, zooals
Majoor Anslow en Majoor Stubbs vertelden mij de ziekte voor het eerst
gezien te hebben als militair bij de bevrijding van ons land en ze her-
innerden zich nog levendig de ontmoeting met den heer Quaedvlteg,
directeur van den veeartsenijkundigen dienst.

Namens 4 onderzoekers werd rapport uitgebracht over de oorzaak van
schoftfistels bij paarden ; de oorzaak zou zijn een gecombineerde infectie-
van Brucella-abortus en Actinomyces bovis.

Eenige sprekers meldden gunstige resultaten van behandeling van pneu-
monie bij runderen, veroorzaakt door Pasteurella met sulfamerazine en
sulfamezathine.

Uit een oogpunt van vleeschkeuring van gevogelte was van belang te
hooren, dat in Amerika in 1945 20 % van de gevallen van voedselver-
giftiging bij den mensch afkomstig was van gevogelte. Hondsdolheid neemt
in de U.S.A. gestadig toe, sommigen meenen zelfs, dat de toestand alar-
meerend gaat worden. Speciale hondsdolheid-commissies voor bestudeering
van de dolheidsbestrijding zijn ingesteld. In aansluiting hierop valt nog
te vermelden, dat het congres van Cincinnati de Nationale Prijs over 1947,
voor hulp en moed, betoond aan den medemensch, uitgereikt heeft aan de

14-jarige Suzanne Weller, voor het onschadelijk maken van een dolle
hond. De hond had reeds vele volwassenen en 33 kinderen gebeten. Suzanne
greep de hond, liet, alhoewel ze zelf ook gebeten werd, niet los en sloot het
dier op in een ledig schoollokaal.

Een andere ziekte, wel in Amerika, niet bij ons voorkomend, is de
Brucella-süis-infectie bij het varken. Gewezen werd op het zich voordoen
van laesies in de wervels, zelfs werd een geval van myelitis waargenomen.
Deze voordracht werd toegelicht aan de hand van een zeer fraaie film in
kleuren.

Van het hondenziektevirus van Carré werd medegedeeld, dat hier-
mede beerkatten Arctictis binturong en vermoedelijk ook beren te infecteeren
zijn, wat wellicht van belang is om het virus te verzwakken.

Schofield uit Canada, die kort geleden Utrecht en Leeuwarden be-
zocht had, was van opvatting, dat het acute longemphyseem der runderen
een enterotoxaemie zou zijn, veroorzaakt door infectie met CL welchii. Het
ziektebeeld- is op te wekken door intraperotoneale inspuiting met de
toxinen van dit micro-organisme.

Voorts werd een mededeeling gedaan over de invloed van para-amido-
benzoëzuur op Brucella-abortus. De proeven werden genomen bij caviae.
Geeft men deze stof aan caviae, dan slaat een besmetting daarna niet aan,
evenmin als men de caviae besmet en direct daarna deze stof toedient.

Als oorzaak van diarrhee bij biggen werd een Vibriu, genoemd Vibrio
coli ontdekt.

Het zou te ver voeren hier alle voordrachten in het kort weer te geven.
Het genoemde moge U een indruk geschonken hebben van de belang-
rijkheid van het congres.

Op de breede gangen en in de nevenzalen van de groote hall of mirrors
was, gelijktijdig met het congres, een tentoonstelling van pharmaceutische
preparaten, sera, entstoffen en instrumenten. Het beeld hiervan kwam
volkomen overeen met dat van de Utrechtsche jaarbeurs. Bijna elke Ameri-
kaansche firma op veterinair gebied had er een zeer goed verzorgde stand.
Vrijwel alles, van de nieuwste microscoop, tot uitstallingen van kattebrood
toe, was daar te zien. Velen maakten reclame met fraai gekleurde tran- _
sparanten of trokken de aandacht met allerlei bewegende apparaten.
Vooral de stands met Penicilline en sulfapreparaten waren belangrijk.
Uitgevers hadden er hun periodieken uitgestald ; deze waren eveneens
van allerlei aard. Vrijwel elke firma heeft een of meer veeartsen aan zich
verbonden. Op de meeste stands waren dan ook de bijbehoorende veteri-
nairen aanwezig.

Wat onder de literatuur ook zeer mijn aandacht trok waren de brochures
gericht tegen de antivivisectie.

Het spreekt vanzelf, dat geen enkel redelijk mensch de dieren onnoodig
leed zal aandoen. Een der duidelijkste brochures was in de vorm van een
verklaring die de antivivisectionist zou behooren te onderteekenen; deze
luidde : „Beloften van een antivivisectionist".

Ik ben absoluut tegen alle dierexperimenten voor wetenschappelijk
onderzoek. Ik beloof voor mijzelf en mijn kinderen geen gebruik te maken
van kennis verkregen met behulp van dierproeven.

2e. als ik of een mijner kinderen suikerziekte krijg, zal ik insuline weigeren ;
3e. bij anaemie zal ik leverextracten weigeren ;
4e. ik zal bloedtransfusie weigeren ;
5e. vitaminen zal ik als gif mijden ;

zuiverheid op dieren geprobeerd is ;
7e. bij operaties zal ik elk verdoovingsmiddel weigeren ;
8e. ik zal mijn kinderen niet laten enten tegen diphtherie doch hen laten

worstelen tegen de spontane infectie ;
9e. Penicilline en de moderne sulfaverbindingen zal ik schuwen als de
pest.

De andere brochures waren minder satirisch van toon ; de strekking
was echter dezelfde. Een der publicaties n.1. die van het Bureau of Animal
Industry eindigt met deze zin : het uiteindelijke doel van dierexperi-
menten is het voorkomen of verzachten van veel leed, de antivivisectionist
zou, door het dierexperiment te verbieden, het bereiken van dit doel
vrijwel onmogelijk maken.

Op de avond van de 20ste Augustus werd het groote feestdiner gehouden
in de Hall of Mirrors. Op het podium troonden de bestuursleden met
hunne dames. In totaal werd door ruim 1100 personen hieraan deel-
genomen. Mij was een plaats toebedacht aan de tafel vlak voor het podium,
geheel vooraan in de zaal. Dit was met een bepaalde bedoeling. Ik zag
hoe de achterwand van het podium versierd was met vele stars and stripes
vlaggen, doch er waren ook andere bij, waaronder ons rood-wit-blauw.
Rechts van mij kwam Dr. Suthf.ri.and uit Australië te zitten, links Majoor
Young uit China, voorts Miss Virginie Buff uit Brazilië en nog enkele
anderen. Op een bepaald oogenblik begon de ceremoniemeester de buiten-
landschfi gasten in het algemeen toe te spreken, waarna hij in alphabetische
volgorde, te beginnen met Australië, Brazilië, China, enz. de vertegen-
woordigers van die landen verzocht even te willen gaan staan. Bij ,,the
Netherlands" was het mijn beurt. Wij allen hadden een welgemeend ap-
plaus bij het gaan staan in ontvangst te nemen.

Gedurende dit diner was ik in de gelegenheid met mijn tafelgenooten
over verschillende problemen te spreken. Dr. Sutherland uit Australië
was van meening, dat zijn land vele veeartsen, eventueel Nederlandsche, kan
plaatsen. Dr. Young uit China maakte een studiereis ; ik hoop hem binnen-
kort hier in Utrecht te ontvangen.

Na afloop van het congres reisde ik met een aantal collegae, onder
anderen met Olafson, den ontdekker van een nieuw virus bij runderen,
naar Ithaca, dat 600 mijl van Cincinnati verwijderd ligt. In Ithaca is de
bekende Cornell University, waar ook veeartsen opgeleid worden.

Ithaca is een klein plaatsje gelegen in een fraai landschap met lage,
begroeide heuvels, afgewisseld door lange smalle meren. Buiten het plaatsje
liggen, ruim verspreid, doch samen een geheel, één „campus" vormende,
de Universiteitsgebouwen.

Een ervan, de Willard Straight Hall, dient voor ontspanning van de
studenten. Er is een tooneelzaal, muziekzaal, bibliotheek en ook gelegenheid
voor het verstrekken van logies aan gasten ; bovendien bevat het gebouw

De veterinaire faculteit beschikt over een aantal goed ingerichte ge-
bouwen ; aan een modern uitbreidingsplan zal worden begonnen. Vooral
de outillage en de personeelsbezetting is er uitstekend ; belangrijk uit-
gebreider dan hier in Utrecht. De studie voor veearts kan evenwel niet
op het peil van onze Utrechtsche faculteit staan, daar de duur ervan korter
is. De gebouwen der veterinaire faculteit werden dooi* mij bezichtigd en
ik was in de gelegenheid te spreken met vrijwel alle vooraanstaande
veterinairen van de Cornell University. In het bizonder denk ik terug
aan den bekwamen parasitoloog Baker, wien geen moeite teveel was mij
alles te toonen.

Het studentenleven in Ithaca verschilt belangrijk met dat hier in Utrecht.
Op kamers wonen, bij burgers, komt vrijwel niet voor. Op het Universi-
teitsterrein zijn voor de mannelijke en ook voor de vrouwelijke studenten
grote „dormitories" gebouwd, waar ze slapen en studeeren kunnen ; het
eten geschiedt in de cafetariaas. Oudere jaar:, kunnen zich groepeeren en
een „fraternity house" gaan bewonen. Dit alles maakte op mij een enigs-
zins kazerneleven-achtigen indruk. Tot het Universiteitsterrein behoort
een sportterrein met enorme tribune en nog verschillende kleinere sport-
velden en sportbanen. Een gevolg van den oorlog was de aanbouw van een
heel dorpje houten noodwoningen voor de vele tijdens den oorlog gehuwde
studenten.

Tot de veterinaire faculteit behooren voorts nog vele in de nabijheid
liggende weiden, proefterreinen en proefstallen ; onder anderen is er een
centrum voor kunstmatige inseminatie, waarvoor een honderdtal stieren
gehouden worden.

Na Ithaca werd Princeton bezocht. Even buiten Princeton is gelegen
het Institute for Animal Diseases behorende tot de Rockefeller Institutes.
Alhoewel het meeste personeel met vacantie was, trof ik het toch in zooverre
goed, dat ik een langdurige bespreking kon hebben met den bekenden onder-
zoeker van vele veterinaire virusziekten, Shope. Hij vertelde mij, dat
men gedurende den oorlog gevreesd had, datdeDuitschershetAmerikaansche
vee zouden besmetten met runderpest. Uit voorzorg was een immunisatie-
methode tot in finesses uitgewerkt. Toen de zooeven genoemde Olafson
van Ithaca een virus isoleerde bij runderen, waarvan het ziektebeeld
volkomen op dat van runderpest geleek, bleek echter, dat dit virus van
Olafson immunisatorisch niet aan runderpest verwant is.

Een andere zeer belangrijke figuur, die ik daar ontmoette, was Dr.
Little, zeer bekend als mastitisspecialist. Over mastitis heeft hij onlangs
een zeer uitvoerig werk geschreven. Met hem bezocht ik het abattoir te
Trenton, de hoofdstad van New Jersey, dat ten achter staat bij de meeste
Nederlandsche slachthuizen, en de rotolactor van de firma Walker-Gordon.
De rotolactor is een groote schijf, waarop 50 melkkoeien kunnen staan, ze
worden electrisch gemolken. Deze schijf draait zeer langzaam, zoodat al
draaiende een uitgemolken koe er af stapt en een nog te melken koe er op.
Het melken geschiedt machinaal, de melk wordt machinaal gewogen,
en de geheele apparatuur voor het melken en de weging wordt tussen elke
koe in machinaal met heet water gereinigd ! In 7 uur tijds worden er 1680
koeien gemolken. Het vee en het personeel staan onder strenge controle.
De melkgevende koeien worden alle op stal gehouden ; door lange tunnels
wandelen ze drie maal per dag naar en van de rotolactor. Aan het bedrijf

is een groot laboratorium verbonden. Hierdoor is het mogelijk, gewijzigde
melk b.v. op doktersrecept af te leveren voor patiënten, die bijvoorbeeld
melk van gewijzigd eiwitgehalte of melk met bepa lilde toevoegingen
moeten gebruiken.

Na Princeton had ik me naar New York te begeven om mijn voor-
bereidingen te treffen voor de terugreis. Een bezoek aan den directeur van
den dierentuin, Dr. Goss, was mijn laatste veterinaire excursie. Dr. Goss
had een apart gebouw met stallen voor zieke dieren, een operatiezaaltje
en voorts gelegenheid voor bacteriologisch en histologisch onderzoek.

De laatste indruk, welke ik van New York opdeed, was de optocht der
soldaten, die meegevochten hadden in de ie en 2e wereldoorlog. Deze
optocht begon \'s morgens 9 uur en eindigde \'s avonds over tienen. Uit
alle deelen van de U.S.A. waren groepen gekomen, elk met groote zeer
bont uitgedoste muziekcorpsen. Voor elk muziekcoprs uit liep niet alleen
een tambour-maitre, doch tevens een aantal jonge meisjes, die de zonder-
lingste danspassen en voluptueuze kronkeis met hun lichaam wisten te
maken. Millioenen menschen waren op de been om dit te aanschouwen.

De maand, die mij ter beschikking stond, was nu verstreken. Het was
wel zeer instructief, doch ook zeer vermoeiend geweest en ik verlangde
inderdaad naar de terugreis per boot, om genietende van zon, zee en lucht
te kunnen uitrusten. De eerste drie dagen was het tropisch warm aan
boord, de dag daarna was het schip in een koude golfstroom gekomen
en kon men niets zien door de mist. Die overgang was voor mijn iets te
vermoeide organen blijkbaar te groot. De volgende ochtend stond de
scheepsarts naast mijn bed en constateerde laryngotracheïtis, te hooge
pols en te hooge temperatuur. De temperatuur begon te stijgen naarmate
we het midden van den Oceaan naderden, £n tijdens een koortsig oogenblik
had ik steeds maar het lugubere beginmoment van de reis voor oogen. Doch
in voorteekens heb ik nooit geloofd en dank zij de sulfanil-tabletten, mij
door den bekwamen scheepsdokter Oskam toegediend, was ik net op tijd
weer fit, toen we de Nederlandsche kust naderden. Van Rotterdam naar
Utrecht was, na deze reis, maar een kort moment en daar lag de oude,
grijze bisschopsstad weer voor mij, met hoog er boven uit de toren van
Jan van den Doem. Met gevoelens van groote dank dacht ik terug aan
hen in Amerika, die zoo uitermate gastvrij, voorkomend en behulpzaam
voor mij waren geweest.

Mijn samenvattende indruk was, dat de Amerikanen ons door hun
rijkdom en ver doorgevoerde specialisatie op wetenschappelijk gebied
voor zijn, doch in algemeen cultureel opzicht zijn wij geenszins de minderen.

Nog zag ik voor mij de enorme skyscrapers, the highest, the biggest and
the tallest of the world ; maar ik was blij weer op Nederlandsche bodem te
staan. En omhoog blikkende bij den Domtoren werd ik opnieuw bekoord
door zijn fraaie verhoudingen en wonderschoone gothiek en ik stelde bij
mijzelven vast : deze rijst, zij het dan niet in meters, ver boven alle sky-
scrapers uit.

VOORDRACHT GEHOUDEN OP DE ALGEMENE VERGA-
DERING VAN DE MIJ. VOOR DIERGENEESKUNDE
TE UTRECHT OP 15 NOVEMBER 1947

Zelden heeft een totaal nieuwe werkwijze zich in korte tijd in een zo
grote belangstelling mogen verheugen als de K.I.

De belangstelling voor de K.I. kwam niet alleen, zelfs niet in de eerste
plaats van de zijde van de dierenartsen maar van de direct belanghebbende :
de boer en van de Veeteeltkundigen.

Het was voor ons dierenartsen onmogelijk om de K.I. links te laten
liggen, waar het hier immers een werk-methode betreft die in sommige
landen in de laatste jaren een grote vlucht heeft genomen. Wij kunnen
niet volstaan met een oppervlakkige veroordeling ervan. Wij moeten
ons er mee bemoeien, er meer of minder een studie van maken en ons
standpunt bepalen.

Immers de K.I. moge Veeteeltkundig nog zo belangrijk zijn, de uit-
voering ervan is een zuiver veterinaiie handeling.

Een land als het onze, waar de veehouderij op hoge trap staat en zo
mogelijk moet blijven staan, moet er zich terdege rekenschap van geven
of de K.I. gewenst is, en mocht dit zo zijn, dan moeten we de toepassing
ervan stimuleren.

Het is dan ook geenszins overbodig te noemen dat verschillende land-
genoten in de gelegenheid werden besteld om de K.I. in andere landen
te bestuderen.

Ik zelf ben in de gelegenheid geweest om dit in Denemarken te doen
en om in Italië een internationale cursus mee te maken, welke aldaar in
Augustus van dit jaar werd georganiseerd door de F.A.O.

Het mag voldoende bekend geacht worden dat de K.I. bij koeien in
Denemarken op zeer uitgebreide schaal wordt toegepast.

Dit jaar worden in Denemarken meer dan 1/3 van alle runderen kunst-
matig geïnsemineerd. Men is in Denemarken in 1937 met de K.I. begonnen.

In Amerika wordt de K.I. al bij één en en kwart millioen koeien per jaar
toegepast. In 1938 werd er een aanvang mee gemaakt.

In Engeland werden in 1946 ruim 50.000 koeien geïnsemineerd. Men
vindt hier de K.I. zeer belangrijk. Daar is al "een uitgebreid organisatie-
plan gereed hetwelk reeds gedeeltelijk ten uitvoer is gelegd.

In Italië zouden per jaar reeds ± 350.000 koeien kunstmatig geïnse-
mineerd worden.

Het doel van de K.I. is in deze genoemde landen echter niet het zelfde
als bij ons. In Engeland, Amerika, Denemarken en Rusland staat de foktechnische
zijde van de K.I. op de voorgrond.

Men tracht er een meer intensief gebruik te maken van de goede Vader-
dieren. De bestrijding van de onvruchtbaarheid komt op de tweede plaats.

In ons land is dit enigszins anders. De bestrijding van de onvruchtbaarheid
is in ons land in de eerste plaats de reden om de K.I. toe te gaan passen
hoewel het ook zeker voorkomt dat men wil trachten om op deze wijze
van betere stieren gebruik te maken dan voorheen.

Wij dienen ons af te vragen of wij inderdaad iets van de K.I. kunnen
verwachten voor de bestrijding van de onvruchtbaarheid.

Uit de literatuur zijn mij weinig gegevens over de waarde van de K.I.
voor de onvruchtbaarheidsbestrijding bekend. Volgens mondelinge
mededelingen schijnt in Denemarken thans de onvruchtbaarheid minder
verbreid te zijn dan vóór de toepassing van de K.I.

Voorjaar 1947 ontving ik een mededeling van de agrarische voorlich-
tingsdienst volgens welke in Italië met behulp van de K.I. de omvang
van de dekinfecties was afgenomen van i 30 — tot i: 6 %.

Zonder meer zegt deze mededeling ons niet veel en we doen dan ook
beter om zelf te trachten gegevens hierover te verzamelen.

Er wordt tegenwoordig veel gesproken over de zeer uitgebreide on-
vruchtbaarheid, speciaal onder het rundvee en het is jammer dat we de
werkelijke omvang van de onvruchtbaarheid nog niet bij benadering weten.

Nog minder weten we misschien van de pathogenese van de steriliteit.
Op dit gebied zijn nog zeer veel onopgeloste vraagstukken waarvan ik
enkele zal noemen.

ie. Van de veelbesproken enzoötische steriliteit is de smetstof onbekend.
Terloops zij opgemerkt dat men niet uit het oog moet verliezen dat
met het begrip „enzoötische steriliteit" niet altijd het zelfde wordt
bedoeld.

Sommige verstaan er onder een specifieke dekinfectie welke vermoe-
delijk veroorzaakt wordt door (een) specifieke nog niet met zekerheid
bekende smetstof(fen), anderen denken bij het begrip „enzoötische
steriliteit" aan het optreden van onvruchtbaarheid bij meerdere
dieren in de zelfde streek, ongeacht de oorzaak en de wijze van ver-
spreiding.

2e. We kennen allen een afwijking bij pinken, vaak gepaard gaande met
uitvloeiing, welke al optreedt voordat, de dieren zijn gedekt ; deze
dieren zijn tijdelijk onvruchtbaar. Ook omtrent de pathogenese van
dit lijden tasten we in het duister.

3e. Er wordt gesproken over het belang van de voeding voor fertiliteit,
iets wat wij zeer aannemelijk vinden maar waarover mij geen duide-
lijke gegeven\'; bekend zijn, waaruit het belang van de voeding voor
de onvruchtbaarheid ^;n ons land blijkt, plaatselijke gevallen daar-
gelaten.

Wel zijn er aanwijzigingen voor dat een groot deel van de onvrucht-
baarheid onder ons vee haar oorzaak vindt in het gemeenschappelijk gebruiken
van stieren.

Immers, speciaal de stierenhouderijen hebben in zeer veel gevallen
met slechte bevruchtingsresultaten te kampen.

Gaan individuele leden van deze stierhouderijen over tot het aan-
schaffen van een stier voor eigen bedrijf dan is het bijna regel dat de
moeilijkheden spoedig overwonnen zijn en dat zij ook niet of zelden weer
moeilijkheden krijgen.

Wij moeten voorzichtig zijn met hieruit te concluderen dat het opbreken
bij deze stierhouderijen op dekinfecties berust.

Het wil mij voorkomen dat deze wel in zeer veel gevallen de hoofdrol
spelen maar het is waarschijnlijk dat een deel van het opbreken komt,
doordat de stieren van de stierhouderijen in vele gevallen veel te vaak
moeten dekken.

Hoe het ook zij, deze waarneming dat bij het gebruiken van een stier
voor eigen bedrijf, de vruchtbaarheid in de regel weinig te wensen overlaat,
ook in die streken waar veel onvruchtbaarheid voorkomt, wijst erop dat we voor-
zichtig moeten zijn met de voeding een te grote rol toe te schrijven bij het
bestrijden van steriliteit.

Daar staat tegenover, dat deze zelfde waarneming ons hoopvol stemt
voor de te verwachten resultaten van de onvruchtbaarheidsbestrijding
van de K.I.

Immers, wat ook de oorzaak moge zijn van het veelvuldig opbreken
bij het gebruiken van een gemeenschappelijke stier, de dekinfectie of het
te vaak dekken, in beide gevallen zullen we van de K.I. resultaat kunnen
verwachten. De zuivere dekinfectie\'s kunnen, als we van gezonde stieren
uitgaan, afdoende met de K.I. bestreden worden.

Onder de zuivere deikinfecties kunnen we rekenen, de trichomonas-
infectie en de enzoötische steriliteit zoals die is beschreven door Sjollema
en Ter Borg.

We hebben in ons land enkele gegevens die er op wijzen datwe met deK.I.
in streken waar veel steriliteit voorkomt goede resultaten kunnen krijgen.
In dit verband zou ik o.a. willen noemen de Verenigingen\'voor K.I. in
Almelo en Gramsbergen (Ov\\), Sevenum (L.), Sexbierum en Hoornster -
zwaag (Fr.).

Dat de K.I. ons niet alleen een middel aan de hand doet om de steriliteit
te bestrijden maar ook om deze te verspreiden, is maar al te vaak gebleken,
als men een stier koos die met een dekinfectie was besmet. In deze gevallen
zal de stier voorheen ook in d^ regel slecht bevrucht hebben, toen hij nog
voor de natuurlijke dekking werd gebruikt.

We lopen echter ook gevaar dat de resultaten van de inseminaties met
sperma van voorheen goed bevruchtende stieren te wensen overlaten.

Om goede resultaten te krijgen moeten we zeer veel zorg besteden aan de stier,
aan de verzameling, de behandeling en het onderzoek van het zaad, alsmede aan de
uitvoering van de inseminaties.

Natuurlijk moet er zeer veel zorg besteed worden aan de keuze van de
stier. Heeft deze voorheen natuurlijk gedekt dan is de beoordeling van de
deklijsten een van de belangrijkste, zo niet het belangrijkste van het voor-
onderzoek. Op dit vooronderzoek zullen we thans niet verder ingaan.

hoogstens om de andere dag in de kunstschede moeten dekken, dan had de
ondervinding dit ons wel spoedig geleerd.

De Amerikanen verzamelen zelfs nog minder vaak sperma n.1. eens per
6 dagen, de Engelsen eens per 4 a 5 dagen.

Willen wij erop kunnen rekenen dat de stier goed sperma blijft leveren,
dan is het vermoedelijk voor verschillende stieren beter om de 3 of 4 dan
om de 2 dagen te dekken. We laten de stier dan elke keer 2 sprongen doen.
Er bestaan duidelijke individuele verschillen in prestatie tussen de stieren.
Van iedere stier moet als het ware de capaciteit worden bepaald.

Het aantal malen dat de stier in de kunstschede dekt, is niet alleen van
invloed op de kwaliteit van het zaad, maar ook op de deklust van de stier.

Voor het bevorderen van een goede deklust, acht Mc.Kenzie(U.S.A.)
het van veel belang dat de stier steeds onder dezelfde omstandigheden
en op geregelde tijden dekt. Hij maakt een dekrooster op voor de stieren,
waarvan niet wordt afgeweken. Valt er een stier een keer uit, dan treedt
er een reservestier voor in de plaats en niet een andere regelmatig dek-
kende stier.

De stier wordt zoveel mogelijk door de zelfde persoon voorgeleid, terwijl
ook de zelfde persoon het sperma verzamelt.

Is Mc.Kenzie dus een voorstander van een grote regelmaat bij het
verzamelen van het zaad, van andere zijde wordt er soms op aangedrongen
dat enige variatie in de omstandigheden waaronder de stier dekt, van veel
belang is voor de libido.

Het is misschien niet overbodig om er hier op te wijzen dat het van veel
belang moet worden geacht dat de temperatuur van de kunstschede steeds
kort voor het gebruik met de thermometer wordt bepaald. Controle
van de temperatuur met de hand is onvoldoende nauwkeurig. Een te
warme kunstschede is nadelig voor stier en sperma beide.

Het komt wel voor dat men bij controle met de hand meent de juiste
temperatuur te hebben, terwijl bij controle met de thermometer deze
50° C. aanwijst.

Sommigen hebben de gewoonte om de stier \'s morgens voor het dekken
niet te voeren.

De omgeving van het praeputium wordt soms gewassen, voor het sperma
vangen. Op de?e manier worden als het ware voorwaardelijke reflexen
bij de stier opgewekt.

Het vasten en het wassen zijn voor hem een bewijs dat er sperma zal
worden genomen, waardoor de stier zich na deze prikkels reeds begint
voor te bereiden voor de dekking.

Mc.Kenzie acht het gewenst, dat de stier, wanneer hij niet vlot dekt,
direct terug wordt geleid naar de stal.

Zowel voor de libido als voor de spermakwaliteit acht hij het van
belang dat de stieren enige weken per jaar totaal niet worden gebruikt.

Verder zijn de volgende punten van groot belang voor het regelmatig
goed dekken van de stier :

In elk geval is het nodig dat voor iedere stier wordt bepaald welke om-
standigheden voor hem het meest gunstig zijn.

Het kan voor bepaalde stieren gewenst zijn dat ze een enkele keer op
de natuurlijke wijze dekken. De koeien die hiervoor eventueel gebruikt
worden zullen van zelfsprekend met zorg moeten worden uitgekozen met
het oog op mogelijk infectiegevaar.

Bij de meeste Verenigingen voor K.I. in ons land is het noodzakelijk
dat wij steeds van elke in gebruik zijnde stier sperma voorradig hebben. De
fokkers vragen dit.

Wij moeten daartoe de stieren bij voorkeur om de andere dag laten
dekken. Is de verzorging van het zaad prima in orde dan kunnen we ook
wel 2 of 3 dagen overslaan en op de derde en vierde dag de koeien insemi-
neren met zaad van meer dan twee dagen oud.

Bij kleine Verenigingen, waar we maar over een stier beschikken is het
risico groot dat we af en toe zaad moeten lenen.

Levert deze stier eens zaad van onvoldoende kwaliteit dan moeten we
ons nooit laten verleiden om de stier vaker te laten dekken om toch maar
te trachten een goede sprong te krijgen, maar liever direct hulp zoeken
bij een zustervereniging en de eigen stier inplaats van een keer vaker te
laten dekken een paar dagen extra rust geven.

Wat de voeding van de stier betreft, het volgende : De K.I. stieren moeten
goed gevoerd worden ; niet overdadig ; dat is nadelig. Maar ze moeten
een goed rantsoen hebben met een goed eiwitgehalte en goed hooi van
goede grond. Het eiwit moet niet eenzijdig zijn.

Beweging van de stieren wordt in het buitenland van veel belang geacht.
Hieromtrent hebben wij zelf nog geen bewijzen voorhanden.

Van de behandeling van het sperma zou ik in het kort het volgende willen
zeggen : Het spreekt van zelf dat de instrumenten zo mogelijk steriel
moeten zijn. Het zaad moet zindelijk worden opgevangen. Zodra de stier
geejaculeerd heeft wordt de kunstschede van de penis verwijderd opdat
er geen verontreinigingen van het praeputium bij hei zaad komen.

Zo mogelijk wordt iedere sprong door de dierenarts onderzocht. Het-
sperma wordt direct verdund.

De door Prof. Romijn aangegeven verdunningsvloeistof de „buffer 300"
bevalt zeer goed.

Direct na het aanleggen van de verdunning, koelt men het sperma
geleidelijk af, bijv. in een waterbad of het wordt direct verpakt in de
ijskast geplaatst.

Wat de graad van verdunning betreft, meen ik dat we gerust 10 x
kunnen verdunnen. In Amerika verdunt men hier en daar al too X en
vaker. In de regel echter maar ^ 7 maal. (Mc.Kenzïe).

Het meest aan te bevelen instrumentarium voor de inseminatie is m.i.
de pipet met spuitje of ballonnetje. De inseminatiespuit met verwisselbare
cylinder voldoet echter ook vrij goed.

In ons land wordt nog uitsluitend met de speculummethode gewerkt. In
Denemarken en in Engeland werkt men practisch alleen nog rectaal en
ook in Amerika wordt veel rectaa\' geïnsemineerd.

Men geeft aan de jectale methode de voorkeur omdat deze minder
omslachtig is en beter resultaten geeft.

bereiken .ils vaginaal met 25. Bij de rectale methode wordt in de uterus
geïnsemineerd.

Mocht deze methode werkelijk beter zijn dan de vaginale, dan zouden
wij m.i. over ons bezwaar om deze aan leken over te laten heen moeten
stappen, al zouden wij bij voorkeur deze rectale inseminaties alleen aan
dierenartsen toe vertrouwen.

Het zou van belang zijn dat in ons land hiertoe vergelijkende proeven
werden gedaan.

De techniek van de rectale methode is voor een dierenarts eenvoudig,
voor een inseminator zou het een vrij lange opleiding vragen.

Op de internationale cursus voor K.I. te Milaan heeft men ons niet
veel nieuws op het gebied van spermaonderzoek kunnen mee delen.

Velen van U zullen gaarne vernemen hoe men in de practijk het sperma-
onderzoek doet.

Hoewel ik dit onderwerp beter aan anderen over kan laten zal ik er
toch iets van zeggen.

Het onderzoek op beweging en dikte van vers en geconserveerd sperma is
hierbij het belangrijkst. Men dient van alle onderzoekingen op eenvoudige
wijze aantekeningen te houden.

De mate van beweging kan men aangeven met een of meer tekens (o—4).
Men dient er nauwkeurig zorg voor te dragen dat de onderzoekingen
van levende spermiën plaats heeft bij lich. temperatuur.

In de buitenlandse literatuur leest men verder dat het aantil bewegende
cellen geschat wordt. Ik moet eerlijk zeggen, dat ik dit buitengewoon
lastig vind.

Het percentage bewegende spermiën moet minstens 70 zijn. Sommigen
achten 50 % de grens.

Er is een andere methode die ons inzicht geeft in het aantal levende
spermiën n.1. de levende kleuring met 2 % eosine.

Hierbij kleuren de dode en zwakke spermiën zich wel, de goed levende
niet. Dit is een zeer eenvoudige methode die geschikt is voor de practijk.

Een objectieve beoordeling van de activiteit van het sperma tracht
mer^ te bereiken met de methyleenblauw-proef van Sorensen.

Er wordt tegenwoordig verder nog veel waarde gehecht aan de bepaling
van de tijd dat het sperma levend blijft.

Om goede resultaten van de K.I. te mogen verwachten moet het sperma
in alle opzichten voldoen. De grensgevallen zijn meestal ongeschikt.

Het sperma moet dus goed geconcentreerd zijrj (minstens 500.000 maar
liever 800.000 of meer mm³).

De wolkvorming moet zeer intensief zijn terwijl weinig dode cellen voor-
komen. De spermiën moeten een voortgaande beweging vertonen.

Geeft sperma met deze eigenschappen ondanks een juiste behandeling ervan,
voortdurend onvoldoende bevruchtingsresultaten, terwijl een dekinfectie van de
stier met grote waarschijnlijkheid uitgesloten kan worden, dan is het gewenst

om het sperma aan een meer uitgebreid morphologisch en physiologiseh
onderzoek te laten onderwerpen zoals dit tegenwoordig aan de faculteit
in Utrecht wordt verricht.

Ik zou er nog eens op willen wijzen dat om goede resultaten te mogen
verwachten wij alleen zeer goed sperma moeten gebruiken, waar niets
op aan te merken valt.

Mc.Kenzte achtte de beoordeling op het oog, direct na de sprong, buiten-
gewoon belangrijk.

Behalve de kwaliteit van het sperma als zodanig is voor het bereiken
van goede resultaten de zindelijkheid bij de spermawinning, de behan-
deling van het zaad, en de wijze van uitvoering van de inseminatie even
eens zeer belangrijk.

Van 1/4 1946—31/3 1947 geeft men van de 9 stations in Engeland,
die georganiseerd zijn door de M.M.B. de volgende cijfers : Van de 100
geïnsemineerde dieren zouden in elk geval 60 % direct drachtig zijn na
i inseminatie. Dit betrof ongeveer 25.000 koeien. Deze resultaten zijn zeer
goed te noemen. Ze zijn gunstiger dan de gemiddelde Deense cijfers.

In Denemarken heeft men doorgaans bij de eerste inseminatie niet meer
dan de helft van de dieren drachtig.

Wel hebben we in ons land gezien dat bij de K.I. de koeien zeer vlot
drachtig kunnen worden.

Er zijn voorbeelden van Verenigingen waar bij de ie. inseminatie meer
dan 70 % drachtig was.

De te verwachten resultaten hangen af van de streek. Begint men met
de K.I. omdat de natuurlijke dekking slechte resultaten geeft, dan kan
men voorlopig ook van de K.I. niet te veel verwachten. In het algemeen
mogen we zeker de eisen stellen dat bij de ie. inseminatie 50 % drachtig
wordt. Dit betekent dat er na d; ²4 dagen niet meer dan 30 a 35 % mag
zijn opgebroken.

Wij zijn ons echter goed bewust dat wij in ons land nog niet zeker zijn van
goede resultaten. Het komt nog te vaak voor dat de resultaten te wensen
overlaten. Dit zal anders moeten worden.

Als we zeker willen zijn van goede gemiddelde resultaten dan moeten de stieren,
het sperma en de inseminatoren voortdurend onder degelijke controle staan van personen
die bij uitstek deskundig zijn.

Het behoeft geen nader betoog dat voor het uitoefenen van deze controle
in de eerste plaats dierenartsen in aanmerking komen.

Alleen een wekelijks of veertiendaags onderzoek van het sperma door een
dierenarts of zelfs door een dierenarts-specialist is totaal onvoldoende.

De Engelse taakverdeling tussen dierenarts en inseminator lijkt mij de
beste kans te geven op goede resultaten.

hoofd staat die ook zelf een deel van de inseminaties uitvoert. De meeste
inseminaties worden door leken-inseminatoren uitgevoerd.

In Denemarken daarentegen worden verreweg de meeste inseminaties
door dierenartsen verricht. De Deense veeartsen wilden geen leken inge-
schakeld zien : gevolg hiervan is geweest dat men tegenwoordig leken-
inseminatoren in Denemarken heeft die niet alleen insemineren maar
ook het drachtigheidsonderzoek en de steriliteitsbehandeling verrichten.

In Italië is het zo geregeld dat de inseminaties uitgevoerd moeten worden
door dierenartsen-specialisten. De specialisatie bestaat hierin dat deze
dierenartsen minstens 3 maanden aan een daarvoor bestaand instituut
moeten hebben gewerkt.

In Amerika worden de meeste inseminaties uitgevoerd door leken. Het
toezicht is voor een deel blijkbaar in handen van dierenartsen voor een
ander deel van landbouwkundigen die zich in deze materie hebben ge-
specialiseerd. Hoe deze zaak in Amerika precies geregeld is weet ik echter
niet.

Wat is in ons land de taak van de dierenarts bij de K.l. ?
ie. Wij moeten de K.l. stieren onderzoeken op hun geschiktheid voor
ze ingeschakeld worden. Met dit werk worden de directeuren van
Gezondheidsdiensten belast. Natuurlijk kunnen deze dit onderzoek
aan practiserende collega\'s overdragen.
2e. Wij moeten de inseminatoren opleiden. Deze opleiding moet m.i.
verzorgd worden door iemand die op de hoogte is van de practijk
van de K.L De opleiding van de inseminator moet nog niet als vol-
tooid worden beschouwd als hij de cursus gevolgd heeft. Het is zeer
gewenst dat hij, voordat hij zelfstandig gaat werken enige weken als
volontair bij een daarvoor aangewezen vereniging wordt geplaatst.
3e. Wij moeten de werkwijze van de inseminatoren, de resultaten van de
inseminaties, de kwaliteit van het zaad en natuurlijk de slier onder
onze voortdurende controle houden.
4e. Ook bij de opzet van de Verenigingen hebben de dierenartsen een
belangrijke taak.

Wij hebben gesproken over K.I. in georganiseerd verband. Zoals U weet
komt de belangstelling voor de K.I. vooral uit de streken met de kleine
bedrijven.

Veel stamboekfokkers staan er afwachtend tegenover. De topfokkerij kan
m.i. ook geen snellere veeverbetering door de K.I. verwachten. Dit is ook
de mening in Denemarken.

Toch zou ik er nog op willen wijzen dat speciaal in onze topfokkerij de
K.l. een zeer belangrijke taak heeft. Het komt immers heel vaak voor dat
onze beroemde fokstieren, zeer veel koeien dekken. De gevolgen blijven
niet uit. Deze topstieren raken zeer vaak besmet of overwerkt waardoor
de bevruchting te wensen overlaat.

Het zou zeer goed zijn dat deze topstieren niet natuurlijk maar uitslui-
tend kunstmatig dekten, vooral om ze te vrijwaren voor besmettingen.

Het oprichten van Verenigingen voor K.I. is in deze gevallen misschien
niet nodig. Een overeenkomst tussen eigenaar, stamboek en dierenarts
of dierenartsen kan voldoende zijn. De dierenartsen verrichten hierbij
alle werkzaamheden. Voor koeien buiten het rayon van de dierenarts

van de stier, zou het sperma naar de betrokken collega gezonden moeten
worden of men zou de eis kunnen blijven stellen dat de koeien uitsluitend
bij de stier worden geïnsemineerd. Verzending van sperma zou dan niet
nodig zijn.

Ten slotte wil ik er nog op wijzen dat het slagen van de K.I. niet alleen
afhangt van goede bevruchtingsresultaten maar ook van de kosten.

We moeten komen tot een organisatievorm waarbij de kosten lager komen
te liggen. Dit moet m.i. mogelijk zijn als we grotere verenigingen krijgen.

Dit brengt o.a. het grote voordeel dat de werkzaamheden van de
inseminatoren beter kunnen worden ingedeeld.

De vereniging zal dan bijv. één of twee vaste inseminatoren hebben
terwijl er tijdelijk een of meer ,.losse" bij kunnen worden ingeschakeld
in het drukke dekseizoen.

Deze losse inseminatoren zuilen m.i. bij voorkeur gezocht moeten worden
onder het personeel van de Zuivelfabrieken, bijv. melkcontroleurs.

Over de verdere voordelen van de grote Verenigingen zal ik niet uit-
weiden. Ik zou alleen nog de volgende willen noemen :

a. het diergeneeskundig toezicht kan intensiever zijn als we met stieren-
stations te maken hebben.

De K.I. bij andere dieren zoals paarden varkens schapen en kippen
wordt in ons land voor zover mij bekend nog niet toegepast. Zelf heb ik
geen ervaring op dit gebied. Natuurlijk wil ik wel trachten eventuele
vragen hierover na afloop te beantwoorden.

De waarde van de K.I. voor de Steriliteitsbestrijding kennen we niet
precies omdat wij omtrent de omvang van de verschillende oorzaken van
de onvruchtbaarheid in ons land weinig gegevens hebben.

We hebben echter voldoende reden om aan te nemen dat we met de
K.I. een vrij groot deel van de onvruchtbaarheid inderdaad met succes
kunnen bestrijden.

Het zou zeer gewenst zijn dat er een gecoördineerd onderzoek van ver-
schillende specialisten over de onvruchtbaarheid mogelijk werd gemaakt.

Voor de veeverbetering kan de K.I. vooral in streken met kleine bedrijven
veel betekenen.

Voor een goede gang van zaken is een organisatie in groter verband
zeer gewenst. Hiervoor zijn zowel financiële als technische redenen

De K.I. is erg gebaat bij de steun van dierenartsen-specialisten; mist de
dierenarts interesse en ervaring, dan is zijn waarde voor dit werk zeer beperkt.

Voor de topfokkerij is de K.I. speciaal van belang om dekinfecties en
overbelasting van deze stieren te voorkomen.

Om teleurstellingen te voorkomen is het noodzakelijk om slechts dan
tot het oprichten van een Vereniging van K.I. over te gaan als deze zowel
technisch-, organisatorisch- als financieel grondig is voorbereid.

Naar aanleiding van het verzoek van collega Schoon uit Heerlen
voorkomende onder „Mededelingen" in het tijdschrift voor Diergenees
kunde 72e deel aflevering nr. 23 pag. 831, betreffende het voorkomen
van de parasiet Paramphistomum cervi, kan ik hem mededelen, dat deze
parasiet niet zo heel zeldzaam wordt aangetroffen in de pens en netmaag
van het rund. Ik heb deze parasiet in mijn meer dan twintigjarige ambts-
periode vier maal gevonden. Circa 15 jaar geleden heb ik deze trematoden-
soort het eerst gezien en wel bij een koe afkomstig uit Limburg, die tevens
de afwijking Xanthosis vertoonde, een afwijking, die bij Limburgse slacht-
dieren nogal eens wordt gevonden en waarover in de vereniging van slacht-
huisdirecteuren de opmerking is gemaakt, dat deze abnormale vleeskleur
speciaal bij Limburgse koeien vrij vaak wordt gevonden. Toch blijft het
vinden van deze parasiet steeds tot de vrij hoge uitzonderingen behoren
en dat niettegenstaande de pensen in de laatste jaren met het oog op de
bereiding voor de consumptie meer aandacht vragen.

Bij een achtjarige koe, afkomstig uit Limburg, komen in de pens en netmaag
parasieten voor van kegelvormige gestalte 10—13 mm lang en 2—3 mm
dik. De kleur is rose-wit ; een enkele parasiet is meer rood van kleur. De
parasieten zitten in vrij groten getale vastgezogen aan de filii van het pens-
•slijmvlies en aan de netmaaglijsten. Het vrij hangende gedeelte is smal,
terwijl het achterlichaam dikker is. Hier bevindt zich een krachtig ont-
wikkelde zuignap. De voorste zuignap is in evenredigheid veel kleiner^

Bij determinatie behoort de parasiet tot de Paramphistomidae. Tribus :
Scolecida. Klasse : Plathelminthes. Soort : Trematodes. Naam van de
parasiet : Paramphistomum cervi (Schrank) ; Festucaria cervi (Zeder) ;
Amphistoma conicum (Rud.).

Volgens Iiile wordt de parasiet in Europa en ook in Nederland veel-
vuldig waargenomen. In Egypte komt deze soort algemeen voor, waar
vlg. Loos de slakken Physa alexandrina en P. micropleura tussengastheren
zijn. De infectie van de gastheer geschiedt door opname van ingekapselde
cercariën.

Volgens Ostertag is het een onschadelijke parasiet, welke zelden
voorkomt. In Duitsland in de omgeving van Wesermünde is ze nogal
eens aangetroffen.

Uit de beschrijving van Schoon staat vrijwel zeker vast, dat ook hij
met deze parasiet te doen heeft gehad.

Het frappeert mij wel. dat ook mijn eerste vondst uit Limburg stamt.
Van de andere waargenomen gevallen heb ik geen afkomst der dieren
kunnen nagaan. Mogelijk is een invasie uit Duitsland niet uit te sluiten.
Ik geloof niet, dat de abnormale warme en droge zomer van 1947 in ver-
band met de vondst gebracht mag worden.

Verdere korte mededelingen betreffende het vinden dezer parasiet in
ons land worden op prijs gesteld.

VERSLAG van de 93ste Algemene Vergadering van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde, gehouden op Vrijdag 14 en Zaterdag 15
November 1947, in „Esplanade" te Utrecht.

De voorzitter, Prof. Dr. G. M. v. o. Plank, opent Vrijdagmiddag twee uur de Huis-
houdelijke Vergadering met een kort woord van welkom aan de aanwezige leden. Na
twee maanden afwezigheid, door zijn reis naar Amerika, is het wel in het bijzonder tot
hem doorgedrongen, wat het besturen van de Maatschappij betekent.

De voorzitter zal dan ook bij de behandeling van het programma gebruik moeten
maken van de medewerking van de leden van het Hoofdbestuur, omdat het hem niet
mogelijk is geweest zich in te werken in de verschillende problemen, die intussen be-
handeld zijn.

Evenals verleden jaar, wil ik U allereerst enige mededelingen doen over onze werk-
zaamheden, die van intern belang zijn en die U enigszins een beeld geven van de vee
omvattende taak, die ook dit jaar weer op het Hoofdbestuur rustte.

Moest verleden jaar worden medegedeeld, dat de volambtelijk secretaris, Dr. de
Haan zijn nieuwe taak nog niet volledig op zich kon nemen, hier kan nu aan worden
toegevoegd, dat hij met ingang van 1 September 1.1. de werkzaamheden in volle omvang
op zich heeft kunnen nemen. O.a. door het bezoeken van de afdelingsvergaderingen
kan nu ook het zo gewenste contact tussen het Hoofdbestuur en de afdelingen onder-
houden worden.

Ondanks de vele pogingen die gedaan zijn, is het helaas nog niet gelukt, het secre-
tariaat in Utrecht gevestigd te krijgen. Voorlopig zal het dus nog in Bergambacht moeten
blijven, hoewel een meer centrale ligging zeer gewenst blijft.

De secretaris heeft de indruk gekregen, dat de afdelingsvergadcringen o.h.a. zeer
geanimeerd zijn en dat de leden een levendige belangstelling tonen voor de vele pro-
blemen, die behandeld moesten worden.

De Zuiveringsraad heeft in het afgelopen jaar zijn moeilijke en delicate taak be-
eindigd. Het Hoofdbestuur is nu in alle gevallen tot een uitspraak gekomen en heeft
deze aan de leden bekend gemaakt.

Ik meen hier namens U allen hartelijke woorden van dank te moeten betuigen aan
de leden van de Zuiveringsraad in het algemeen maar in het bijzonder aan de 3 leden
van de kern : Dr. J. Staal, A. van Keulen en D. v. n. Veen.

Het Hoofdbestuur is er van overtuigd dat dit college zich van de opgedragen taak
met grote nauwgezetheid heeft gekweten en dat de belangen van de Maatschappij op
een waardige wijze zijn gediend.

Het aanstellen van ambtelijke dierenartsen door coöperatieve zuivelfabrieken of vee-
houdersorganisaties heeft het Hoofdbestuur veel zorgen gebaard. Hierdoor ontstaan
practijkverhoudingen, die onjuist zijn. Het Hoofdbestuur heeft zich veel moeite getroost,
om dit symptoom te ondervangen.

Naar aanleiding van het geval Wierden-Hellendoorn heeft het hoofdbestuur ver-
schillende besprekingen gehad o.a. met de Stichting voor de Landbouw en met de be-
turen van de betrokken fabrieken.

Ik vrees echter, dat dit incidenteel geval niet voorkomen kan worden en dat het een
verschijnsel is met gevolgen.

Een geregeld contact is thans mogelijk, nu op aandrang van het Hoofdbestuur een
contactcommissie is ingesteld, bestaande uit 3 vertegwnoordigers van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde en 3 van de Stichting voor de Landbouw.

Alle problemen, die deze 2 lichamen raken, kunnen nu in deze commissie voor verdere
behandeling voorbereid worden.

Door de ontwikkeling van de praeventieve diergeneeskunde is in de plaats van de
verhouding individuele dierenarts-veehouder, ontstaan die van 2 organisaties. Overleg
tussen deze 2 groepen van belanghebbenden is van groot belang en zal in de toekomst
regelmatig nodig zijn.

Zo is in deze contactcommissie o.a. behandeld de nota van de tuberculosecommissie
en omtrent de inhoud is reeds volledige overeenstemming bereikt.

De tarieven voor de georganiseerde dierziektebestrijding hebben een belangrijk
deel van de besprekingen in de contactcommissie gevormd. Ik wil iets meer zeggen over
het tot standkomen van bedoelde tarieven, omdat hierover bij tal van leden niet het
juiste begrip bestaat.

Door de veelzijdigheid van de problemen, waarvoor de Maatschappij zich vooral de
laatste tijd geplaatst ziet, kan het Hoofdbestuur onmogelijk alle onderdelen volledig
beheersen en deskundig beoordelen.

Zo heeft het Algemeen Bestuur een tarievencommissie ingesteld, die de opdracht
kreeg landelijke terieven te ontwerpen voor verschillende massale werkzaamheden.

De voorstellen betreffende de tarieven voor de tuberculosebestrijding en de mond-
en klauwzeerentingen zijn eerst door het Hoofdbestuur behandeld en daarna zijn ze
informatief besproken met de gezamenlijke Directeuren van de provinciale Gezond-
heidsdiensten, omdat deze het intermediair vormen tussen de Maatschappij en de
georganiseerde landbouw.

De volgende étappe was het overleg in de bovengenoemde contactcommissie. Nu in
deze commissie in principe overeenstemming is bereikt, worden de voorstellen aan U
voorgelegd, nadat ze eerst in de afdelingen behandeld zijn.

Dc Stichting voor dc Landbouw zal eveneens trachten de voorstellen ingang te doen
vinden bij haar lagere organen.

Dit is een lange weg, die veel tijd heelt gekost, maar m.i. de juiste weg is, om tot goede
overeenkomsten te komen.

Daar de afdelingen zich reeds uitgesproken hebben voor een intercollegiale recht-
spraak, heeft het Hoofdbestuur in overleg met het Departement van Justitie een ont-
werp tuchtwet samengesteld.

Dit ontwerp wordt nu ter kennisneming aan de leden voorgelegd. Van U wordt nu
de machtiging gevraagd om te verzoeken, dat het ontwerp wordt ingediend.

Ik wil er op wijzen, dat de verwachtingen van deze tuchtwet niet te hoog gespannen
moeten zijn.

Naast deze tuchtwet zal het moeten komen tot het sluiten van collectieve overeen-
komsten met de georganiseerde landbouw, waarbij dan ook niet-leden van de Maat-
schappij betrokken zullen moeten worden.

Door het Algemeen Bestuur is een commissie ingesteld ter voorbereiding van wijziging
van de Statuten en het Huishoudelijk Reglement.

De voorstellen van deze commissie zijn door het Hoofdbestuur overgenomen en
worden U nu voorgesteld.

Vele problemen vragen een snelle beslissing en dit is niet mogelijk met een Algemeen
Bestuur. Wil het A.B. werkelijk meebesturen, dan zou het minstens éénmaal per maand

bijeen moeten komen en dit stuit op practische bezwaren. Onze Maatschappij leeft nu
eenmaal veel sneller dan een tiental jaren terug. De huidige bestuursvorm is niet in
staat dit nieuwe tempo op te vangen.

Ik moet U met nadruk zeggen, dat de gewijzigde bestuursvorm, die U wordt voor-
gesteld, geen uiting is van autoritaire neigingen. Integendeel heeft het Hoofdbestuur
geen behoefte aan groter verantwoordelijkheid, omdat deze reeds zeer groot is.

Meer dan ooit zal, ook bij een nieuwe bestuursvorm, een actief medeleven verwacht
moeten worden van U allen.

In verband hiermee meent het Hoofdbestuur, dat een contact- of mededelingenblad,
waarin veel meer dan in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde kan worden medegedeeld.
Het contact tussen bestuur en leden wordt daardoor veel inniger en dit zal het vereni-
gingsleven in het algemeen sterk kunnen activeren.

Ik heb wel eens het gevoel, dat de afstand tussen bestuur en leden in deze tijd vaak
wat te groot is. Door een regelmatig contact zullen ook de leden beter in staat zijn, het
tempo te kiezen, dat thans noodzakelijk is.

De mening over de inhoud van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde, die collega
Kramer onlangs in een ingezonden stukje kenbaar maakte, wordt door het gehele
Hoofdbestuur volledig onderschreven.

Dit moet ik juist hier met nadruk meedelen; ging het hier om kritiek op de redactie,
dan had dit met de redactie alleen behandeld kunnen worden. De kritiek betreft echter
U allen. In de bedoelde ingezonden mededeling wordt er n.1. terecht op gewezen, dat
ons Tijdschrift de laatste .tijd soms uitgebreide artikelen over zeer bepaalde onder-
werpen bevatte, die slechts de belangstelling van een kleine groep hebben. Vooral
instructieve mededelingen over praktijkervaringen maken het Tijdschrift voor velen
meer aantrekkelijk.

Het Hoofdbestuur heeft reeds een bespreking met de redactie gehad om de mogelijk-
heden onder ogen te zien, die hierin verandering kunnen brengen.

Het verheugt me, dat het toezicht op de kunstmatige inseminatie algemeen in handen
is van de dierenartsen. Dat er, gezien de resultaten, nog veel moeilijkheden overwonnen
moeten worden, is U allen bekend. Het vraagstuk van de steriliteit speelt hierbij een
belangrijke rol en vraagt dan ook onze volle aandacht.

Ik kan er niet genoeg de nadruk op leggen, dat ieder die een taak heeft op het gebied
van de kunstmatige inseminatie, deze taak ten allen tijde met de grootste nauwgezetheid
zal moeten vervullen ; dan pas kunnen de uitkomsten, na de tegenslagen die een begin-
stadium meestal meebrengt, bevredigend worden.

Ook dit jaar was er weer regelmatig contact met de Veeartsenijkundige Dienst,
waarbij de voornaamste punten van bespreking waren : entingen door leken, kwak-
zalverij, de import van sera, vaccins en medicamenten, de assistentie van studenten bij
de georganiseerde dierziektebestrijding etc.

Ook in het afgelopen jaar was herhaaldelijk mondeling en schriftelijk overleg nodig
met verschillende rijksbureaux, die de distributie regelen van geneesmiddelen, instru-
menten, auto\'s, horloges etc.

Het Hoofdbestuur heeft zich o.a. bezig gehouden met het probleem van de
vrijwel ongebreidelde verkoop van diergeneesmiddelen aan leken. Door het nemen van
enige maatregelen is nog niet bereikt, wat bereikt moest worden.

De aandacht van het Hoofdbestuur zal in de naaste toekomst hier nog intens op gericht
moeten zijn.

Het is een verheugend verschijnsel, dat het Hoofdbestuur de laatste tijd vrij geregeld
betrokken werd in het herzien van salarissen, o.a. in die van ambtenaren van de vlees-
keuringsdiensten.

Het komt steeds meer voor, dat gemeentebesturen hierover advies vragen en het is
ook vaak gebleken, dat de verstrekte adviezen een gunstige uitwerking hadden.

Ik wil er ook hier op wijzen, dat de betrokken collegae het overleg tussen Maat-
schappij en gemeentbesturen kunnen bevorderen, door zelf de Maatschappij te be-
trekken in salarisaangelegenheden etc.

De klacht, dat de Maatschappij voor leden-ambtenaren veel minder betekenis zou
hebben dan voor de practici, moet ik voor het grootste deel verwijzen naar de ambte-
naren zelf, die er de betrokken overheidsinstanties niet op wijzen, dat er ook nog een
Maatschappij voor Diergeneeskunde bestaat, die hun belangen behartigt. Er is be-
langrijke kentering te bespeuren, maar er kan nog veel meer gedaan worden.

In een enkele gemeente neemt thans de Maatschappij deel aan het z.g. georganiseerd
overleg tussen gemeentebesturen en de ambtenaren.

Het Hoofdbestuur tracht thans te bereiken dat de Maatschappij officieel ingeschakeld
wordt bij het bedoeld georganiseerd overleg.

In verband hiermee memoreer ik de oprichting van de vereniging van Hoofden van
Vleeskeuringsdiensten.

Nu onze Maatschappij zich noodwendig steeds meer als vakvereniging ontwikkelt,
is het begrijpelijk dat verschillende groepen van dierenartsen (ambtenaren, practici
voor grote en kleine huisdieren etc.), in eigen kring hun speciale groepsbelangen willen
behandelen.

Deze decentralisatie kan een actief verenigingsleven sterk bevorderen. Wanneer dit
echter verdeling van krachten zou betekenen i.p.v. bundeling, schuilen er ernstige
gevaren in dit streven.

Tegen groepsvorming is m.i. geen bezwaar, wanneer het maar gebeurt in het verband
van onze Maatschappij. Ik zeg dit in het belang van de Maatschappij, maar niet minder
in het belang van de groepen zelf. Het is tot nu toe n.1. zeer duidelijk gebleken, dat
het officieel naar buiten treden van de groepen weinig effect heeft, omdat de officiële
instanties in de regel contact zoeken met de Maatschappij en niet met de groepen.

Het H.B. heeft reeds besprekingen gevoerd met de nieuw opgerichte vereniging, die
tot een bevredigende oplossing zullen leiden.

De permanente tuberculosecommissie heeft in een korte nota de voornaamste richt-
lijnen opgesteld voor een zo effectief mogelijke bestrijding der rundertuberculose. Van
deze nota hebt U kennis kunnen nemen. Ik wil U echter wijzen op het grote belang van
ons direct contact met de Stichting van de Landbouw.

De nota heeft niet de weg gevolgd van vele rapporten, d.w.z. naar het archief, maar
is direct in de contactcommissie uitvoerig behandeld. In deze commissie is over de
inhoud volledige overeenstemming bereikt, zodat verwacht mag worden, dat de be-
doelde richtlijnen toegepast zullen worden.

Over verschillende aangelegenheden had het H.B. contact met de faculteit der
Veeartsenijkunde, b.v. de reorganisatie van de diergeneeskundige opleiding, het post-
universitair onderwijs, het inschakelen van studenten bij de georganiseerde dierziekte-
bestrijding etc.

Het H.B. vertegenwoordigde de Maatschappij bij verschillende officiële gebeurte-
nissen, o.a. bij de viering van het 125 jarig bestaan van het diergeneeskundig onderwijs,
het 100 jarig jubileum van de afd. Zd. Holland, de inaugaratie van Prof. Dr. Verlinde,
de openbare les van Dr. de Groot, de promoties Van Dr. Hesse en Dr. Hoekstra.

Verschillende van deze actes de présence werden waargenomen door de secretaris.

Zelf heb ik namens de Maatschappij het jaarcongres van de Engelse zustermaat-
schappij te Edinburgh vertegenwoordigd. Een verslag hierover hebt U in het Tijd-
schrift kunnen lezen.

Prof. Janssen werd door de Maatschappij afgevaardigd naar het jaarlijks congres
van de A.V.M.A. te Cincinnati.

De laatste 2 vertegenwoordigingen waren van zeer groot belang voor het contact,
dat na de oorlogsjaren opnieuw kon worden opgenomen met Engeland en Amerika.

Van Prof. Janssen kunt U morgen in de wetenschappelijke vergadering een causerie
horen over de ervaringen, die hij in Amerika heeft opgedaan.

Hiermee hebt U een summier overzicht gekregen van enkele der voornaamste feiten
uit het afgelopen jaar. Meer tijd mag ik hier niet voor vragen, alleen al omdat vandaag
een vrij uitgebreid programma behandeld moet worden.

candidaat gesteld te zijn door alle afdelingen, behalve de afdeling Friesland. Deze af-
deling heeft de Heer van Keulen voorgedragen, die in de laatste Buitengewone Algemene
Vergadering de traditionele plaats van de Heer ten Thije heeft ingenomen, omdat de
laatste afwezig was. Nadat de Heer A. J. Hibma heeft medegedeeld, dat de afdeling
Friesland de candidatuur-van Keulen terugneemt, wordt de Heer ten Thije bij
acclamatie gekozen.

Bij de verkiezing van een voorzitter van de Maatschappij wordt de Heer Dr. IJ. M.
Kramer door bijna alle afdelingen met vrijwel algemene stemmen candidaat gesteld.
Voor de stemming krijgt de Heer Kramer het woord :

In de eerste plaats wil hij er op wijzen, dat hij deze functie niet gezocht heeft. Uit de
ervaring van de laatste jaren weet hij, dat het vervullen ervan veel van zijn tijd en werk-
kracht zal vorderen en daar ziet hij wel tegen op.

Vérder zijn er in onze Maatschappij verhoudingen, die niet passen bij zijn opvat-
tingen van een goed bestuur. Toen hij vroeger gewoon lid was, beeft hij er zich over
verwonderd, dat in bijeenkomsten van dierenartsen en vooral ook in de vergaderingen,
het Hoofdbestuur dikwijls als een tegenpartij wordt gevoeld.

Nu hij de laatste jaren aan deze kant van de bestuurstafel zit, is hij in dat gevoel
versterkt. In onze Maatschappij worden leden in commissies of besturen benoemd,
maar zodra ze daarin zitting hebben, lijkt het altijd, dat tal van leden die functionarissen
niet meer vertrouwen. Toen bekend werd, dat het Hoofdbestuur hem had aangewezen
als lid van de tarievencommissie, werd de vraag gesteld : „Wat doet Kramer daarin ?
Die zit er alleen maar om de tarieven te drukken.\'" De betrokken leden vergaten, dat zij
de tarieven niet behoefden te verdedigen en dat het Hoofdbestuur dat alleen kan als
de tarieven redelijk zijn en met argumenten te verdedigen.

Andere leden zijn ontstemd als ze niet regelmatig verslag krijgen van alles wat het
Hoofdbestuur doet. Ze vergeten, dat heel veel zaken, die in het Hoofdbestuur behandeld
worden, niet direct publiek gemaakt kunnen worden, terwijl het Hoofdbestuur huiverig
is voor vertrouwelijke mededelingen, welke vrees kort geleden bevestigd werd door het
feit, dat de agenda voor deze vergadering en andere vertrouwelijke mededelingen, die
uitsluitend aan de leden werden toegezonden, heel kort daarna in het bezit waren van
derden. Ze vergeten ook, dat het in een Maatschappij als de onze, die eenmaal per
jaar een Algemene Vergadering heeft en waarvoor gestemd wordt in tien verschillende
afdelingen over een agenda, die een paar maanden tevoren al moet worden gepubliceerd,
het heel moeilijk is om telkens de mening van de leden te vragen.

Er is nog een derde groep van ernstige bezwaren en wel het feit, dat leden van onze
Maatschappij herhaaldelijk tegen het Bestuur inwerken. Toen het Hoofdbestuur in
het begin van 1946 in het Tijdschrift adviseerde voor de mond- en klauwzeerentingen
een tarief van ƒ 2,— te nemen, stoorden vele leden en zelfs afdelingen zich daar niet aan
en ging men tot ƒ3,50 per dier, dus bijna het dubbele, zonder tegen het Hoofdbestuur
de bezwaren tegen het tarief van j 2,— behoorlijk aan de orde te stellen. De moeilijk-
heden, die zich thans in enkele provincies voordoen zijn voor een belangrijk deel mede
veroorzaakt door dit afwijken van het tariefadvies van het Hoofdbestuur.

Toen het tarief voor de t.b.c.-bestrijding enigszins bekend werd onder de leden en
het Hoofdbestuur over dit tarief nog in bespreking was met de landbouworganisaties,
werd dit ontwerp-iarief door sommige dierenartsen reeds in afkeurende zin met fabrieks-
directeuren besproken. Er waren er zelfs, die aanboden het voor het oude tarief te doen,
terwijl het Hoofdbestuur bezig was het tarief voor die provincie verhoogd te krijgen.

Al deze feiten maken het niet aanlokkelijk de leiding in de Maatschappij te aan-
vaarden. De Maatschappij heeft op het ogenblik een bestuur nodig, dat naar buiten
actief en snel optreedt, overal waar veterinaire belangen in het geding zijn. Om dit
te kunnen doen, zijn er echter ook actieve leden nodig. Daaronder verstaat hij leden,
die in dezelfde richting werken als het Hoofdbestuur, leden die zichzelf een zekere
discipline opleggen nu de Maatschappij een vakvereniging is geworden, leden die
vertrouwen in het Hoofdbestuur hebben.

Kort samengevat betekent dit, dat het Dagelijks Bestuur ook werkelijk moet besturen
en dat de leden beginnen met adviezen en voorstellen welwillend te beoordelen.

De Heer Kramer verklaart zich bereid het voorzitterschap te aanvaarden, als de
vergadering het daarmee eens is. Zo niet, dan verzoekt hij dringend op een andere
candidaat of blanco te stemmen.

De Heer Hf.ndriksf. richt zich hierna tot de aftredende voorzitter, Prof. Dr. G. M.
v. d. Plank, met woorden van waardering voor al hetgeen deze voor de Maatschappij
heeft gedaan. De leden merken maar zeer weinig van alles wat de voorzitter moet
doen ter voorbereiding van acties, besprekingen, rapporten, enz. De voorzitter wist
in de vergaderingen van het Hoofdbestuur en van het Algemeen Bestuur steeds een
aangename sfeer te scheppen ; als het nodig was, kon hij ongelijk bekennen. Dit alles
heeft er toe meegewerkt, dat de moeilijkste problemen op een prettige wijze behandeld
konden worden.

Namens de leden van de Maatschappij zegt de Heer Hendrikse tenslotte van harte
dank voor het vele werk, dat de voorzitter in de moeilijke jaren, die achter ons liggen,
in stilte heeft gedaan.

De Heer Kramer dankt de vergadering voor het vertrouwen, dat in hem gesteld
wordt, blijkens de uitslag van de verkiezing. Hij zal de benoeming aanvaarden, maar
is zich bewust, dat hij hiermede een moeilijke taak op zich neemt.

De voorzitter dankt de Heer Hendrikse voor zijn waarderende woorden ; in de
wetenschappelijke vergadering hoopt hij er wat uitvoeriger op terug te komen.

Hierna volgt de verkiezing van een ondervoorzitter van de Maatschappij. Alle
afdelingen stellen de Heer G. S. E. Vegter met algemene stemmen candidaat.

G. S. E. Vegter ......................................................254 stemmen

De Heer Vegter, die hiermede met grote meerderheid van stemmen is gekozen,
neemt de benoeming aan.

De voorzitter wenst de Heer Vegter hiermede geluk en spreekt een woord van
afscheid tot de aftredende ondervoorzitter, de Heer Hendrikse.

De Heer Vegter dankt voor het vertrouwen, dat de vergadering in hem stelt. De
belangen van de dierenartsen, zowel van de practici als van de ambtenaren, gaan hem
zeer ter harte. Hij hoopt, dat er een wisselwerking zal ontstaan tussen de activiteit van
het Hoofdbestuur en die van de afdelingen, omdat dit de Maatschappij als geheel ten
goede zal komen.

De Heer Hendrikse spreekt een woord van afscheid tot het Hoofdbestuur, waarvan
hij zes jaar deel uitmaakte.

Hij heeft het gevoel, dat er nu veel uit zijn leven zal wegvallen, maar hij houdt de

herinnering aan een periode, waarin hij steeds met vreugde voor de Maatschappij
heeft kunnen werken. Hij wenst het Hoofdbestuur het volle vertrouwen van de leden
toe, omdat het dan alleen mogelijk is met vrucht verder te werken voor de belangen
van de Maatschappij.

Door de benoeming van de Heer Kramer is een vacature-Hoofdbestuurslid ontstaan.
Hiervoor worden door de afdelingen candidaat gesteld de Heren Br. Bruins Pzn., Dr.
J.. Grashuis en M. den Hartog.

Dr. L. Hoedemaker .
Dr. W. v. d. Burg..
Dr. IJ. M. Kramer
J. T. Zantinga
blanco ............

Voor het secretariaat van de Centrale Raad stellen alle afdelingen de Heer A. van
Keulen candidaat.

Hierdoor ontstaa\'t een vacature-lid van de Centrale Raad. Alle afdelingen candi-

dateren hiervoor de Heer P. J. de Jong, die als secretaris zal aftreden.
De uitslag van de stemming blijkt te zijn :

Voor de verkiezing van een plaatsvervangend lid van de Centrale Raad worden
candidaat gesteld de Heren Br. Bruins Pzn., J. C. M. Gurck, Th. J. Moons en Mr.
F. O. Rentema en Dr. G. Wagenaar.
De uitslag van de stemming is :

Bij de 2e vrije stemming is de verdeling van de 269 uitgebrachte stemmen als volgt :

Het voorstel om de Maatschappij weer voor een tijdvak van 29 jaar te doen voort-
bestaan wordt zonder discussie aangenomen.

Het voorstel tot wijziging van de Statuten van de Maatschappij wordt door de voor-
zitter direct in discussie gebracht.

De Heer A. J. Hibma zegt, dat de afdeling Friesland de voorgestelde wijziging van de
bestaande bestuursvorm ten zeerste betreurt. In 1939 is er reeds een achteruitgang
ontstaan, vergeleken bij de periode voor die tijd. De verantwoordelijkheid is voor een
Hoofdbestuur alleen te groot ; het Algemeen Bestuur zal werkelijk mede besturend
orgaan moeten zijn. De beslissingen mogen niet te snel genomen worden. De periphere
afdelingen zijn vaak te weinig en te laat op de hoogte met hetgeen er in de Maatschappij
omgaat.

Dit zijn de voornaamste redenen, waarom de afdeling zich met klem tegen de voor-
gestelde bestuursvorm moet verzetten.

De Heer Monster deelt mee, dat de afdeling Groningen-Drenthe op grond van
dezelfde overwegingen tegen het voorstel zal stemmen. Dit betekent niet, dat de afdeling
overigens niet het volste vertrouwen in het Hoofdbestuur heeft.

De Heer Vegter verklaart, dat de afdeling Overijssel met het voorstel accoord kan
gaan.

De Heer Hoedemaker zegt, dat de afdeling Gelderland het voorstel steunt, maar
men wenst in het Huishoudelijk Reglement een omschrijving van de gevallen, waarin
de Raad van Bijstand gehoord moet worden.

De Heer J. J. van Dijk deelt mee, dat de afdeling Utrecht eveneens met het voorstel
kan meegaan, mits in het Huishoudelijk Reglement wordt aangegeven hoe vaak de
Raad van Bijstand bijeengeroepen zal worden.

De Heer Kranenburg zegt, dat de afdeling Zuid Holland de nieuwe bestuursvorm
toejuicht. De afdeling koestert geen vrees voor dictatuur, die volgens sommigen hieruit
zou kunnen ontstaan. Het Hoofdbestuur heeft het volle vertrouwen, ook al zou het een
kleinere samenstelling krijgen, dan het tegenwoordige.

De Heer Roelvink kan namens de afdeling Noord Brabant accoord gaan met het
voorstel, maar wenst ook een nadere omschrijving van de taak van de Raad van Bijstand.

De Heer Th. W. J. Hendrickz zegt, dat de afdeling Limburg tegen het voorstel is.

Ook de Heer Stevense verklaart zich namens de afdeling Zeeland tegen de nieuwe
bestuursvorm.

De Heer Nooder wil eerst eventuele amendementen behandelen en daarna tot
stemming overgaan.

De Heer Slager wijst er op, dat onze Maatschappij zich sterk ontwikkelt in de
richting van een vakvereniging. Maar dan moeten juist de verschillende groepen,
waaruit de vereniging bestaat in het bestuur vertegenwoordigd zijn.

De Heer Kramer antwoordt hierop, dat de Maatschappij uit afdelingen bestaat,
waarin elk lid zijn meningen kan uiten. Daarnaast hebben we de groepen, die bepaalde
gelijk gerichte belangen van haar leden behandelen. De noodzakelijke beschermings-
maatregelen kunnen we nemen in de vorm van bindende besluiten.

De Heer Si.acer onderstreept de bezwaren, die de afdeling Friesland heeft tegen te
snelle beslissingen. De kleine bestuurskern moet in elk geval heterogeen worden samen-
gesteld en dit moet statuair worden geregeld.

De Heer Kramer zegt, dat er altijd zo veel mogelijk rekening gehouden is met de
vertegenwoordiging van alle richtingen in het Hoofdbestuur, terwijl het niet statuair
was vastgelegd.

Prof. Krediet vindt het niet van het grootste belang, of wel alle richtingen in het
bestuur zijn vertegenwoordigd, als de Maatschappij maar bestuurd wordt door mensen,
die er het meest capabel voor zijn.

Het Hoofdbestuur moet ten allen tijde advies kunnen inwinnen bij de groepsbesturen
en dan is het ook niet noodzakelijk, dat er een permanente Raad van Bijstand komt.

De voorzitter heeft er geen bezwaar tegen, om deze adviesraad samen te stellen uit
vertegenwoordigers van de groepen.

De Heer Hibma zegt, dat de afwijzende houding van de afdeling Friesland niet ont-
staan is door wantrouwen tegen het Hoofdbestuur.

De Heer Monster is van mening, dat een nauw contact tussen het Hoofdbestuur en dc
afdelingen beter door de afgevaardigden kan worden gelegd, dan door de secretaris.

De Heer Kramer is het hier stellig niet mee eens. Het Hoofdbestuur vergadert ge-
middeld één keer per 3 weken. Er gaat veel meer om in dc Maatschappij, dan een
afdelingsvertegenwoordiger kan weten.

De Heer Monster zegt, dat de afdeling Groningen-Drenthe daarom veel vaker een
vergadering van het Algemeen Bestuur zou willen hebben, o.a. om daardoor een
intensiever contact te krijgen.

De Heer Santema zegt, dat de afdeling Friesland deze voorgestelde wijzigingen van
de Statuten beschouwt als een stap achterwaarts. Het blijkt, dat vooral de periphere
afdelingen tegen het voorstel zijn. Hij wijst er met nadruk op, dat de afdelingsafgevaar-
digden het beste naar voren kunnen brengen wat er in de afdeling leeft.

De Heer Vegter zou liever de Raad van Bijstand laten vervallen, als deze slechts
in de plaats komt van het Algemeen Bestuur, want in het laatste geval verandert er in
wezen nog weinig in de bestuursvorm.

De Heer Kranenburg wil in enkele artikelen van de Statuten vastleggen, dat de
Raad van Bijstand gevormd zal worden door vertegenwoordigers van de bijzondere
afdelingen en van dc groepen. Dc groepen worden dan statuair erkend. In het Huis-
houdelijk Reglement kan dan nader worden omschreven in welke gevallen de Raad
van Bijstand moet worden gehoord.

De voorzitter wil de vergadering eerst laten beslissen, of de wijziging in principe
wordt aangenomen, daarna kunnen de Statuten zelf verder behandeld worden.

De Heer Sjollema wijst er op, dat juist de periphere afdelingen tegen de nieuwe
bestuursvorm zijn. Men wil daar niet alleen op de hoogte zijn van wat er in het Hoofd-
bestuur leeft, maar omgekeerd wil men ook het Hoofdbestuur doen weten, wat er in de
afdelingen omgaat. Om practische redenen wordt het Hoofdbestuur in de regel gekozen
uit leden, die in het centrum van het land wonen ; het zal daarom in de peripheric
niet altijd voldoende georiënteerd kunnen zijn. Ondanks de motivering van het voorstel,
kunnen de periphere afdelingen hier toch moeilijk over beslissen. De Heer Sjollema
adviseert daarom nu niet tot stemming over te gaan. Dit kan beter nog^cens rustig
overwogen worden ; misschien kan dan op grond van de bestaande statuten toch
tegemoet gekomen worden aan de wensen, die de vergadering naar voren gebracht
heeft.

De voorzitter meent, dat uitstel toch geen verandering in de inzichten zal geven.

De Heer Santema vindt, dat de tijd van voorbereiding wat kort geweest is. In enkele
maanden is er niet voldoende tijd geweest voor de afdelingen, om onderling de ver-
schillende argumenten kenbaar te maken.

Prof. Krediet wijst er op, dat de gang van zaken in onze Maatschappij toch eigenlijk
niet juist is. In de afdelingen worden n.1. de zaken afgedaan daar vallen de beslissingen,
niet in de Algemene Vergadering.

voorlopig uit te stellen, omdat we leven in een tijd van overgang en voorbereiding tot
nieuwe werkzaamheid.

Toch is het goed, dat de bezwaren van de periphere afdelingen eens gehoord en
besproken zijn door de centrale afdelingen.

Ook de Heer Overbeek adviseert het voorstel terug te nemen en de verschillende
gedachten, die naar voren zijn gekomen, in het Huishoudelijk Reglement vast te leggen.
Deze zaak is toch niet zo urgent.

De Heer L. P. de Vries vreest, dat we met dit voorstel het gevoel van saamhorigheid
zullen schaden.

De Heer van der Weerd zou liever de wijziging van Statuten en Huishoudelijk
Reglement tegelijk behandeld hebben.

De Heer Kranenburg antwoordt hierop, dat we eerst de Statuten moeten vaststellen,
daarna kan het Huishoudelijk Reglement hieraan worden aangepast.

De Heer Kramer heeft bezwaar tegen het terugnemen van het voorstel, alleen al
omdat er thans flagrante tegenstellingen zijn tussen de Statuten en het Huishoudelijk
Reglement. Verder wijst hij op de logge bestuursvorm, nu we zo vaak snel een bepaald
standpunt moeten innemen. De organen, waarmee de Maatschappij onderhandelt,
vergaderen elke week ; het Algemeen Bestuur zou minstens één keer per maand bijeen
moeten komen en zou dan toch nog vaak achter de feiten aanlopen.

Bij de bespreking van hét ontwerp-tuchtwet zegt de Heer Slager, dat hij persoonlijk
een voorstander is van een tuchtwet; maar de gevolgde weg kan hij niet bewonderen.
Het is niet juist, dat een concept wordt aangeboden ; de nadelen zullen groter zijn dan
de voordelen. Hij vraagt of de Veeartsenijkundige Dienst ook gehoord is bij het ont-
werpen van dit voorstel.

De voorzitter zegt, dat het Hoofdbestuur zich van te voren op de hoogte gesteld
heeft van de te volgen procedure. Bij de besprekingen op het Departement van Justitie
bleek, dat men daar een ontwerp van ons wel op prijs stelde. Daarom leggen we het nu
aan de leden voor. De Veeartsenijkundige Dienst is nog niet gehoord ; het betrokken
departement zal dit ongetwijfeld nog doen.

De Heer Kramer licht één en ander nog nader toe en geeft een summier overzicht
van de besprekingen op het departement.

De Heer Santema vraagt, of onze Maatschappij niet beter een publiekrechtelijke
standsorganisatie kan worden.

De Heer Kramer zegt, dat dit veel langer zou duren, dan het verkrijgen van een
tuchtwet. Het Departement van Justitie heeft dan ook het positieve advies gegeven,
het indienen van een ontwerptuchtwet te verzoeken.

De Heer Kranenburg verklaart zich voor een tuchtwet, maar heeft wel bezwaren
tegen enkele artikelen ; hij zal de opmerkingen schriftelijk bij het secretariaat indienen.

Zonder hoofdelijke stemming krijgt het Hoofdbestuur machtiging om de indiening
van een tuchtwet te verzoeken.

De Heer Stevense laat aantekenen, dat de afdeling Zeeland zich met 3 stemmen
voor en 6 stemmen tegen, tegen het voorstel heeft uitgesproken.

De Heer Slager verzoekt de aantekening, dat hij geacht wordt blanco gestemd te
hebben.

Bij de behandeling van het voorstel tot het vaststellen van een bindend besluit be-
treffende assistentie deelt de Heer Santema mee, dat de afdeling Friesland na een
breedvoerige bespreking tot de overtuiging is gekomen, dat dit besluit onmogelijk goed
uitvoerbaar is.

De Heren Monster, Vegter, J. J. van Dijk, Kranenburg, Th. W. J. Hendrickx
en Stevense verklaren zich namens hun afdelingen accoord met het voorstel.

De Heer Hoedemaker verklaart zich namens de afdeling Gelderland met 20 stemmen
voor en 11 stemmen tegen, voor het voorstel. Hij vraagt in hoeverre de faculteit hieraan
meewerkt.

De voorzitter deelt mee, dat de vacantie van de candidaten is bepaald van ongeveer
midden December tot eind Januari.

De Heer Roelvink zegt, dat de afdeling Nrd. Brabant het voorstel steunt, maar hij
vraagt nog een maand vacantie extra voor de studenten, vooral de eerste 2 jaar, waarin
een grote uitbreiding van de tuberculosebestrijding is te verwachten.

De Heer Kruiswijk zegt, dat de afdeling Nrd. Holland zich tegen het voorstel heeft
verklaard, toen men nog niet op de hoogte was met de vacantieregeling van de studenten.
Zonder studentenhulp achtte de afdeling de toepassing van het besluit niet mogelijk.

De Heer J. J. van Dijk stelt voor het woord praktijkwaarneming te laten vervallen,
omdat anders het onbevoegd uitoefenen van de veeartsenijkunde gesanctionneerd wordt.

De Heer ten Thije wil dit bezwaar ondervangen door het voorstel aldus te redigeren :

„Het is aan de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde niet toegestaan
voor praktijkwaarneming dierenartsen en voor tijdelijke assistentie dierenartsen
of a.s. dierenartsen te aanvaarden, tenzij deze vanwege het Hoofdbestuur zijn
aangewezen.

Onder waarneming of assistentie wordt in dit besluit niet verstaan het verlenen
van hulp door buurtcollegae.

Toestemming tot het aanvaarden van assistentie zal steeds verleend worden,
wanneer in Nederland geen massaverrichtingen gedaan wofden.

Dc heer D. M. Zuydam zegt, dat de D.S.K., die uitvoerig over deze regeling heeft
gesproken, er bezwaar tegen maakt, dat de studenten bij een bepaalde dierenarts worden
ingedeeld.

De voorzitter zegt, dat dit noodzakelijk is en hij verwacht van de studenten voldoende
sociaal gevoel om zich zonder voorkeur beschikbaar te stellen.

Prof. Krediet onderstreept de woorden van de voorzitter ; een nog langere vacantie
is echter onmogelijk, met het oog op de toch al moeilijke omstandigheden bij de op-
leiding tengevolge van beperkt personeel en studiemateriaal.

IVof. Beijers merkt op, dat de studenten zelf er tegen zijn, de studie nog langer te
onderbreken.

Na de toevoeging, dat voor waarneming alleen dierenartsen kunnen worden toe-
gewezen, wordt het voorstel zonder hoofdelijke stemming aangenomen.

De Heer Kramer doet een dringend beroep op de collegae, geen afspraken te maken
met de studenten buiten het Hoofdbestuur om.

Bij de behandeling van het voorstel tot het vaststellen van een bindend besluit, be-
treffende het sluiten van overeenkomsten, deelt de voorzitter mede, dat het Hoofd-
bestuur het wenselijk acht, dit voorstel in te trekken.

Bij de discussies hierover blijkt een belangrijk deel van de vergadering hier sterk tegen
te zijn. Door verschillende leden wordt er op gewezen, dat hier belangen van de leden
van de maatschappij voor Diergeneeskunde in het gedrang komen, waartegen niet kan
worden opgetreden.

Verder wordt er op gewezen, dat door de aanstelling van dierenartsen voor dc uit-
voering van de massale werkzaamheden een figuur ontstaat, die voor dc ontwikkeling
van de diergeneeskundige praktijk, maar evenzeer voor de gehele boerenstand, grote
gevaren met zich brengt. De dierenarts, die niet ingeschakeld is bij de georganiseerde
dierziektebestrijding, is aangewezen op de consultatieve praktijk. Deze praktijk zal
zich dan uitstrekken over een groot gebied. De verplaatsingskosten worden hierdoor
hoger, dus ook de te berekenen tarieven voor de veehouders.

Met een fixum uit de georganiseerde dierziektebestrijding wordt daarentegen
vestigingsmogelijkheid geopend voor een dierenarts op vele plaatsen waar dit anders
niet mogelijk zou zijn.

In deze kleinere intensieve praktijk heeft men slechts één dierenarts op de boerderij,
die de veestapel kent, zowel voor de individuele behandeling als voor de massale ziekte-
bestrijding, wat aan beide ten goede komt.

De vrije dierenartsenkeuze voor de veehouder zal maken, dat deze zijn vertrouwen

bij voorkeur aan één en dezelfde dierenarts schenkt, zowel voor de individuele behan-
deling als voor het massawerk.

De Heer Overbeek betoogt, dat de Maatschappij voor Diergeneeskunde er bij de
Stichting voor de Landbouw nadrukkelijk op moet wijzen, dat we snelle resultaten zullen
hebben met de tuberculosebestrijding, als men de richtlijnen maar wil volgen, die de
Maatschappij heeft aangegeven.

Het succes zal zeker niet bereikt worden, door zonder meer ambtelijke dierenartsen
aan te stellen.

Bij de behandeling van het bindend besluit betreffende de levering van sera- en
entstoffen wordt het voorstel van de Heer J. J. van Dijk de woorden „niet leden van de
Maatschappij" tc laten vervallen, niet gesteund.

De Heer Vegter stelt voor aan het bindend besluit betreffende het betrekken van
geneesmidedlen etc. het woord „instrumenten" toe te voegen.

De Heer Kranenburg zegt, dat de verkoop van instrumenten heel moeilijk con-
troleerbaar is.

De Heer Vegter zegt, dat de afdeling Overijssel gaarne op de hoogte wil blijven
met de zwarte lijst van niet-bonafide handelaren.

De Heer df. Maar zegt, dat er tal van geneesmiddelen op de markt komen, die recht-
streeks aan leken worden verkocht. Dit komt, omdat kwakzalverfirma\'s, als vooroorlogs
importeur een ruim aandeel krijgen van artikelen, die door middel van een handels-
verdrag worden ingevoerd.

Belangrijke artikelen als penicilline, het embryotoom van Thygesen kunnen jonge
collega\'s niet krijgen ; hier zijn geen deviezen beschikbaar voor, tenzij het behoorlijk
wordt geargumenteerd.

De brieven, die de Maatschappij hierover heeft geschreven, zijn tot nu toe in het
archief verdwenen.

De Heer Th. W. J. Hf.ndrickx denkt aan de mogelijkheid dat een firma onder twee
namen, zowel aan dierenartsen als aan leken kan leveren.

Na enige toelichting van de Heer Ode op de rekening van de Maatschappij over het
jaar 1946 wordt hierover door niemand het woord gevraagd.

Bij de behandeling van de begroting van de Maatschappij voor het jaar 1948 vraagt
de Heer Santema naar de contributieregeling voor echtparen, waarvan man en vrouw
lid zijn van de Maatschappij, terwijl ze maar één tijdschrift ontvangen.

De Heer Th. VV. J. Hfndrickx zegt, dat de afdeling Limburg een meer gedifferen-
tieerde contributie zou willen hebben voor leden-practici en leden-ambtenaren.

De Heer D. M. Hoogland deelt mee, dat in de ledenvergadering van de vereniging
van Hoofden van vleeskeuringsdiensten de opmerking is gemaakt, dat de contributie
voor de ambtenaren te hoog is. Verder heeft hij de opdracht gekregen met nadruk te
verzoeken, dat het Hoofdbestuur zal trachten, de Maatschappij in het georganiseerd
overleg opgenomen te krijgen.

Bij de bespreking van de rekening van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde maakt
de Heer Hibma bezwaar tegen de uitgebreide artikelen die slechts voor een bepaalde
groep van belang zijn.

De afdeling Friesland wil afdelingsgewijs correspondentschappen instellen, waardoor
misschien gemakkelijker copic voor het Tijdschrift verzameld kan worden, vooral in
de periphere afdelingen.

De Heer Vegter juicht dit ten zeerste toe, o.a. omdat er zo weinig praktijkmede-
delingen worden ingezonden.

Het voorstel om de overgebleven gelden van de steunactie in het Ondersteuningsfonds

te storten wordt zonder stemming aangenomen. Het eerste fonds bestaat uit ƒ 18.000.—
vrij en ƒ3000.— geblokkeerd geld.

De Heer Stevensf. zegt, dat de afdeling Zeeland niet met het voorstel kan meegaan,
omdat de omstandigheden voor Zeeland ongunstiger zijn, dan in elke andere provincie.

De Heer Kruiswijk wil de dierenartsen zelf de beschikking geven over het bedrag,
dat voor de administratie is uitgetrokken en niet de directeuren van de gezondheids-
diensten.

De Heer Hoedemaker zegt, dat de afdeling Gelderland het tarief met een grote
meerderheid heeft aangenomen. De directeur van de gezondheidsdienst stelt echter een
lager tarief voor.

Hierover zijn al twee besprekingen gevoerd tussen het bestuur van de gezondheids-
dienst en de contactcommissie van de afdeling.

Er zal nog geen beslissing genomen worden, omdat de Maatschappij zich hierover
niet heeft uitgesproken.

De Heren Hibma en Th. W. J. Hendrickx verklaren zich namens hun afdelingen
accoord met het tarief.

De Heer Veoter deelt mee, dat de afdeling Overijssel het tarief nog niet behandeld
heeft.

De Heer J. J. van Dijk zegt, dat de afdeling Utrecht een landelijk uniform tarief
onmogelijk acht met het oog op de zeer verschillende omstandigheden.

De Heer Kramer zegt, dat het nieuwe tarief in 6 provincies practisch niet verschilt
met het bestaande, in 2 provincies wordt het lager en in 3 provincies hoger. In het
laatste geval is de sprong in eens te groot en zal van een overgangstermijn gebruik
gemaakt kunnen worden. Intussen zullen die gezondheidsdiensten een hogere subsidie
ontvangen.

De dierenarts, die zelf de administratie doet of voor een administrateur zorgt, moet
kunnen beschikken over het bedrag, dat er voor uitgetrokken is.

De afdeling Gelderland had reeds in de oorlogsjaren een te laag tarief. Deze achter-
stand kan bezwaarlijk in één jaar ingehaald worden. Als men nu een staltarief van
ƒ 3.— accepteert, is er al een belangrijke verbetering.

Wanneer de gezondheidsdienst het volgend jaar een grotere subsidie krijgt, dan zal
het tarief van de Maatschappij ingevoerd .kunnen worden.

De Heer van Santen bestrijdt de mening van de Heer Kramer, dat de dierenartsen
zelf schuldig zijn aan het lage tarief in Gelderland. Dit is vooral ontstaan door de invloed
van de Heer Jonkman.

De directeur van de gezondheidsdienst in Gelderland is sterk voor een staltarief van
ƒ3.—. Als we dit aanvaarden, komen we er niet meer van af. Daarom is het beter nu
een tarief van f 1.20 per dier te houden en b.v. het volgend jaar het Maatschappijtarief.

De Heer ter Borc, vraagt of de tuberculine gratis verstrekt zal worden. Verder gaat
hij uitvoerig in op de tariefberekening in Groningen.

De Heer Kramer zegt, dat de vergadering zich er over moet uitspreken of het voor-
gestelde tarief billijk te noemen is.

De Heer Schoenmaker merkt op, dat het Hoofdbestuur vrij ver is afgeweken van
het advies der tarievencommissie inzake het clinisch onderzoek.

De Heer Boogaerdt (Nieuwveen) onderschrijft deze opmerking. Heel vaak wordt
een extra clinisch onderzoek gevraagd soms drie maal per jaar. In overleg met de ge-
zondheidsdiensten moet daar een afzonderlijke regeling voor gemaakt worden.

De Heer Hoedemaker zegt, dat de afdeling Gelderland op de beslissing van deze
vergadering heeft gewacht en nu in het ongelijk gesteld wordt. Men had beter een
afspraak kunnen maken, zoals andere afdelingee gedaan hebben.

De Heer van de Born vreest, dat de afdeling Gelderland dit tarief zonder bindend
besluit nooit zal krijgen.

De Heer Vegter zegt, dat het bestuur van de afdeling Overijssel met de directeur
van de gezondheidsdienst over het nieuw tarief heeft gesproken. Dit kan nog niet
volledig ingevoerd worden, maar er is maximale administratieve hulp toegezegd.

De Heer Kramer deelt mee, dat de Stichting voor de Landbouw heeft toegezegd
te zullen medewerken aan de vorming van een fonds, waaruit het staltarief voor de
kleine veebeslagen gefinancieerd kan worden.

De Heer Santema merkt op, dat dit tarief niet is ontworpen door de tarievencommissie.
Het maakt een eigenaardige indruk, dat voor zes dieren minder betaald moet worden,
clan voor vijf. Het voorgestelde tarief is voor de kleine bedrijven hoger, dan de tarieven-
commissie had voorgesteld. Een bezwaar van dit tarief is, dat het te gecompliceerd is ;
een massatarief moet eenvoudig zijn.

De Heren Monster, J. J. van Dijk en Kranenburg verklaren zich namens de afde-
lingen Groningen-Drenthe, Utrecht en Zd. Holland accoord met het voorgestelde tarief.

De Heren Kruiswijk en Stevense delen namens de afdelingen Nrd. Holland en
Zeeland mee, dat ze niet met het tarief kunnen instemmen.

De Heer Kramer zegt, dat de Stichting voor de Landbouw bezwaren maakte, tegen
het voorstel van de tarievencommissie. Het voorstel van het Hoofdbestuur ondervangt
deze bezwaren, maar wijkt weinig af van het eerste.

Daarna wordt het tarief van het Hoofdbestuur aangenomen met 150 stemmen voor,
39 stemmen tegen en 7 blanco.

Bij de rondvraag deelt de voorzitter mee, dat hij hier een correctie wil aanbrengen
in de notulen van de vergadering van 1945, waarin een onjuiste passage voorkomt
ten opzichte van het aftreden van de Heer Brands. In de Huishoudelijke Vergadering
van 1945 heeft hij n.I. medegedeeld dat collega Brands tegelijk met Prof. Schornagel
uit het Hoofdbestuur is getreden, doch dit is niet juist.

De Heer Kranenburg mist in ons land een algemene landelijke veterinaire voor-
lichting in de landbouwperiodieken. Hij zou gaarne een goede regeling hiervan willen
zien.

De Heer Kruiswijk vraagt namens de afdeling Nrd. Holland, of het Hoofdbestuur
een model voor een collectief arbeidscontract zou willen ontwerpen, dat dienst kan doen
bij het sluiten van overeenkomsten b.v. tussen een afdeling en een provinciale gezond-
heidsdienst.

De Heer J. J. van Di[k zegt, dat de stemmingen in de Algemene Vergaderingen altijd
zeer tijdrovend zijn, omdat de individuele leden hun stem uitbrengen.

De voorzitter zegt, dat dit alleen ondervangen kan worden door reglementwijziging.

De Heer Vegter heeft aanmerking op de wijze, waarop de voordracht van de Ameri-
kaan Petersen ter kennis van de leden is gebracht.

De voorzitter antwoordt hierop, dat er zeer weinig tijd was ter voorbereiding van
deze voordracht.

De Heer Frickers verheugt zich na 17 jaar buitenslands geweest te zijn, deze ver-
gadering te hebben kunnen bijwonen. Hij stelt het op prijs, ook de vergaderingen van
afdelingen en groepen te kunnen bezoeken.

De voorzitter verwacht, dat de Heer Frickers ook in deze kringen welkom zal zijn.

De Heer Stevense wijst er op, dat Zeeland t.o.v. de tarieven een bijzondere positie
inneemt. De afdeling heeft echter geen principiele bezwaren tegen het beleid van het
Hoofdbestuur inzake tariefregeling.

Stomatogene (dentogene) Herdinfektion beim Hunde. J. Bodingbauer, Wiener
tierarztl.Monatsschrift 33-1946-97.

Stomatogene haardinfecties zijn bij de mens wei-bekend, in het bijzonder kunnen
dentogene haarden (peri-apicale processen) aanleiding geven tot een „Fernwirkung",
waarvan het gewrichtsrheuma de meest bekende is uit een lange reeks van acute tot
chronische ontstekingsprocessen in allerlei organen. Het elimineren der primaire
haarden (gebitselementen, tonsillen) kan veelal genezing geven.\'

Bij dieren wordt, ten onrechte, veelal niet genoeg waarde gehecht aan de betekenis
van dentogene ontstekingsprocessen voor orgaanaandoeningen elders. Bodingbauer
beschrijft een drietal gevallen bij de hond : I. 8 jr. dobermann met carieuze molaren
der bovenkaak (gingivitis, alveolair periostitis, vergrote, ontstoken tonsillen en lymph-
klierzwellingen vooral aan de kop. Albuminurie. Aan het hart een soufflé te horen.
Het dier is ernstig ziek en heeft koorts. Uit het bloed worden muis-pathogene haemoly-
tische streptococcen gekweekt. II. Foxterrier, 5J jr. chronisch ziek dier, koorts, albu-
minurie, carieuse molaren der bovenkaak. Bloed bacteriologisch steriel. Kiesextractie ;
uit de pulpaholte der wortels worden haemolytische, muis-pathogene streptococcen
gekweekt. Eén dag na de extractie steeg de lichaamstemperatuur en kon men uit het
bloed de beschreven streptococcen kweken. Al spoedig echter trad herstel van het dier
op, zelfs de albuminurie verdween! III. Bastaard-hond, 3J jr. Acuut ziek, met sterke
zwelling van het voorste deel der rechter onderkaak. Lgl. Submax. zeer vergroot. De
rechter onderkaakstand (caninus) heeft een kroondefect (3 mnd. terug trauma) waar-
door het wortelkanaal geopend is geweest, doch thans weer door been (dentine) afge-
sloten is. Albuminurie.

Bij het openboren der pulpaholte ontwijkt stinkend gas, de pulpaholte bevat een
vuilbruine detritus, waaruit staph. aureus gekweekt werd (een anaerobe cultuur is niet
aangelegd). Het bloed van de hond is bacteriologisch steriel.

De tand wordt nu conservatief behandeld, uiteindelijk met succes. IV. Schr. brengt
de gevallen van stomatogene, deels echter cryptogene sepsis in herinnering, door hem
en Eidherr in de W.T.M. 1931 beschreven, in het bijzonder een geval van een hond
met bloedingen in de huid en sclerae en herinnert aan de bevindingen van Bingold
die bij de mens, bij sepsis, haemorrhagiën, roseolen en perivasculaire huidinfiltraten
beschreef.

Uit het bloed werden niet-haemolytische muis-pathogene streptococcen gekweekt.
In materiaal van de peridentale tandvleesnissen werden microscopisch streptococcen,
staphylococcen en spirochaeten gevonden.

Entwicklungsanomalien bei Zwerghunden und deren Zusammenhang mit
endokrinen Störungen. J. Bodingbauer, Wiener tieriirztl. Monatsschrift 33-1946-293

Volgens Hauck moet men alle volwassen honden met een schofthoogte van minder
dan 32 cm tot de dwerghonden rekenen. Bij deze honden vindt men vele afwijkingen
van lichamelijke en geestelijke aard, vaak ook stoornissen in het voortplantings-
mechanisme en deze dieren zijn zeer gevoelig voor schadelijke omstandigheden. Volgens
Sassik zijn ze niet wel-geproporsioneerd, vooral de kop is relatief te groot en er is een
grote variabiliteit in de aangezichtsschedel.

Doch ook de dwergpoedel, met een schofthoogte van 38 cm, wordt tot de dwerg-
honden gerekend, daar bij dit ras veel degeneratiekenmerken optreden. Dwerg-, doch
ook reusgroei, brengt men meestal in verband met een dysfunctie van de hypophyse
(groeihormoon van de eosinophiele cellen van de adenohypophyse). De voornaamste
afwijkingen vindt men in het scelet (met inbegrip van het gebit), de genitaliën en de
psyche.

In een goed literatuuroverzicht bespreekt Bodingbauer de invloed van de verschil-
lende klieren met interne secretie op de groei van mens en dier en haalt hierbij vele
voorbeelden aan, hetzij uit het dierexperiment, hetzij spontaan ontstane gevallen. Hij

wijst erop, dat bij dwerghonden veelal de ossificatie en de dentitio vertraagd is, dat soms
melktanden persisteren, dat er vaak cryptorchie en testikelatrophie bij aangetroffen
wordt en dat macroglossie niet zeldzaam is.

Die Staupe-Schmelzhypoplasien (Staupegebisz des Hundes) als Fehler-
quelle in der experimentellen Kariesforschung. J. Bodingbauer, Zeitschrift
für Stomatologie 43-1946-293.

Het zgn. „hondenziektegebit" ontstaat, als het dier vóór de tandenwisseling de ziekte
van Carré doormaakt. Men vindt dan een stoornis in het emaille van het blijvende gebit
en in geringere mate ook in het dentine. De hond wordt vaak als testobject gebruikt
voor de vergelijkende bestudering van gebitsafwijkingen, in het bijzonder caries, bij de
mens ; in het bijzonder heeft men de invloed van geraffineerde suiker op het gebit van
de hond nagegaan. Bodingbauer meent echter, dat al deze onderzoekers, voorzoverre
zij „positieve" uitslagen kregen, misleid zijn door een door hen niet herkende ziekte
van Carré onder hun proefdieren. De ziekte van Carré, als deze vóór of in het stadium
der tandwisseling optreedt, geeft, min of meer in evenredigheid met de ernst, de duur
en het tijdstip van optreden der ziekte, emaille defecten aan het gebit. Ook de inwendige
structuur van een gebitselement ondergaat veranderingen ; van caries is echter nooit
sprake.

Vergleichende Betrachtungen über das Vorkommen der Karies beim
Menschen und beim Hunde. J. Bodingsbauer. Zeitschr. für Stomatologie 44-1947-
333-

Caries is in het hondegebit zeldzaam, de frequentie wisselt van 0,001 % (Schnelie)
tot 5,77 % (Bodingbauer). De zgn. occlusie carics, d.w.z. van de kauwvlakte, komt
het meeste voor, zeldzamer zijn de approximale en de tandhals (cement) caries. Het
ras speelt een grote rol, betreffende de occlusie caries is de frequentie hiervan bij rassen
met extreme brachvgnathie (Franse bulldog) nul, bij rassen met mat^:ge brachygnathie
(boxer) 1 % en bij rassen met dolichognathie wisselend van 1-13 %.

Bodingbauer wijst in verband hiermede op mechanische invloeden, nl. bij dolichog-
nathe gebitten past het disto-faciale tuberculum van de scheurkies der onderkaak
precies in een verdieping (fossa centralis) van de overeenkomstige kies in de bovenkaak
en door chronisch trauma kan het oppervlakkige laagje emaille verloren gaan, waarna
microörganismen en organische zuren uit voedselresten via de emaille lamellen naar
de diepte dringen. Natuurlijk spelen ook andere, constitutionele factoren ongetwijfeld
een rol. Bij de ruigharige fox-terrier is caries van de bovenste scheurkies zeer frequent ;
bij dit ras vindt men echter vele degeneratiekenmerken : onvolkomen dentitie, lens-
luxatie enz. Ook bij windhond en spaniel vindt men veel caries. Domesticatie heeft
ongetwijfeld een ongunstige invloed op het gebit. Bij reuen vindt men wat meer caries
dan bij teven. De kiezen in de bovenkaak zijn het meest betroffen en wel het meest de
eerst molare der bovenkaak en dan, in frequentie veel geringer, de scheurkiezen van de
onderkaak.

Zahnfrakturen beim Hund. J. Bodingbauer. Wiener tierarztl. Monatschr. 34-
1947, blz. 448.

Fracturen van gebitselementen komen bij honden vrij veel voor, vooral bij de grotere
rassen. Vooral bij fox-terriers is de frequentie groot. De tanden en kiezen in de boven-
kaak fracturercn het meest, vooral de scheurkiezen (sectorii). Ook de mandibulaire
haaktanden breken veelvuldig. De fracturen staan in verband met ras, temperament,
leefwijze, stand der tanden en kiezen enz. De breuken kan men indelen naar de graad
(b.v. al of niet geopend zijn der pulpaholte), het verloop der breuklijn, de ligging van
de fractuurlijn (b.v. in de kroon of in de wortel, intra- of extra alveolair). De tanden
(incisivi, canini) breken meestal dwars en onregelmatig af. Bij de scheurkiezen (sectorii)
verloopt de breuk steeds in een verticaal-^agittaal vlak, waarbij de faciale (buccale)
kroonwand afsplijt tot diep onder het tandvlees.

De oorzaak van een breuk is acuut of chronisch trauma. Wordt bij een breuk de pulpa-

holte geopend, dan treedt een pulpitis op, gevolgd door pulpanecrose en via het wortel-
kanaal en foramen apicale komen de bacteriën in het alveolaire beenweefsel, waar ze
een paradentitis apicalis gei en, welk ziekteproces als „haard" oorzaak kan zijn van
allerlei orgaanziekten of sepsir.

De therapie die ev. ingesteld wordt, is in wezen gelijk aan die in de humane tand-
heelkunde : wortelpuntresectief, pulpaamputatie en zenuwbehandeling, het aanbrengen
van een metalen kroon enz. zijn bij de hond evengoed mogelijk.

Neuerlicher, erweiterter Vorschlag für eine einheitliche, vereinfachte
Bezeichnung der Hundezähne. J. Bodingbauer. Wiener tierärtzl. Monatsschrl
34"\'947, blz. 277.

Men onderscheidt bij de honden de incisivi, canini, praemolaren, sectorii en molaren
De incisivi „snijden" bij de hond niet, doch dienen voor knabbelen en afschaven en
kunnen beter dentes labiales genoemd worden. De canini, bij ons wel haaktanden
geheten, worden in het Duits „Fangzähne" genoemd. De sectorii, de scheurkiezen
dragen hun naam niet geheel ten onrechte. De maxillaire sectorii breken beenderen
fijn, de mandibulaire sectorii snijden met hun voorste deel, terwijl het distale deel
maalt. De praemolaren (4 onder in elke kaakhelft, 3 boven in elke kaakhelft) vormen
een functionele eenheid en dienen om het voedsel (vlees) vast te houden. De molaren
malen het voedsel fijn.

Over de nummering der gebitselementen heerst veel verwarring, de diergeneeskunde,
de zoölogie en de tandheelkunde hebben ieder hun eigen rangnummering. Boding-
bauer beveelt aan de doorlopende nummering te gebruiken, te beginnen bij de incisivi
en wel de dentes decidui in Romeinse cijfers, de dentes permanentes in arabische cijfers.

De schrijver van dit artikel, dierenarts bij een centrum voor kunstmatige inseminatie
in South Devon, geeft over zijn werkzaamheden de volgende beschouwing.

De dierenarts bij het centrum voor Kunstmatige Inseminatie heeft (in Engeland)
tot taak, de organisatie van de werkzaamheden te leiden. Dit betekent o.a. dat iedere
dag de gevraagde inseminaties moeten kunnen worden verricht.

Het werk voor de in volledig dienstverband bij het centrum voor K.I. tewerkgestelde
dierenarts is verre van eentonig ; transportmoeilijkheden van inseminatoren, vermin-
dering in de spermaopbrengst der stieren, personeelsaangelegenheden zowel als tech-
nische details, boekhouding en het resultaat der inseminaties dienen voortdurend zijn
aandacht te hebben.

Doelmatigheid is vereist niet alleen in de organisatie, maar ook in de inrichting der
gebouwen, de behandeling van de stieren enz.

Men is nog zoekende naar het beste type stierenverblijf. Opdat de stieren goed en
voldoende zaad produceren moet het voedsel behoorlijk eiwitrijk zijn. Vitamines ver-
meerderen de zaadproductie tot een hoogte waarboven verdere eiwittoediening van
geen nut is.

Zowel uit een hygiënisch oogpunt als om de stieren handelbaar te houden is het goed
de stieren dagelijks te toiletteren. Zoveel mogelijk moet dezelfde man iedere dag dezelfde
stier behandelen, ook bij het zaadvangen, dat bij het begin van de dagtaak plaats moet
vinden, opdat, wat er ook gebeure, aanvulling van zaad mogelijk is. Gemiddeld dekt
iedere stier in het station van de schrijver eens in de 5 of 6 dagen. Is de tijd tussen twee
dekkingen langer, dan moet men telkens twee keer zaad verzamelen, omdat dat van de
eerste sprong dan vaak van inferieure kwaliteit is. Er zijn echter veel individuele ver-

1 Some practical aspects of artificial insemination. A. F. Holt B.Sc. (Agric.)
M.R.C.V.S. Dartington Hall Cattle Breeding Centre, Totnes. The Veterinary Record,
No. 43, 8 November 1947, Vol. 59, biz. 589.

schillen ; de optimale tijd tussen twee dekkingen moet voor iedere stier apart bepaald
worden. Er wordt aan herinnerd dat het bevruchtingspercentage vermindert als de
stieren te veel dekken maar ook als zij te weinig dekken.

De psychologie van stieren in K.E centra is een nieuwe en zeer belangrijke wetenschap
en eist verdere studie. Onaangename gewaarwordingen beïnvloeden sterk het produc-
tievermogen. Dit geldt vooral tijdens het gebruik van de kunstmatige vagina ; de beste
temperatuur er van dient voor iedere stier empirisch te worden bepaald. Ook dient het
optimum van de inwendige druk der kunstmatige vagine voor iedere stier vastgesteld
te worden.

De schrijver vond dat als een stier nadat hij naar de koe in de dekstand is geleid,
genoodzaakt wordt enige ogenblikken te wachten met dekken, enige c.c. accessoire
vloeistoffen worden geëjaculeerd, vóór de eigenlijke dekking, waardoor aldus waar-
schijnlijk beter zaad gewonnen wordt dan als de stier direct dekt. Verder merkte de
schrijver op, dat vele stieren masturberen en de kwaliteit van het zaad kan dan ook
afhankelijk zijn van het tijdsverloop tussen masturbatie en collectie.

Bijzondere zorg eist het zaadonderzoek. Als men dit steeds bij dezelfde temperatuur
verricht, kan men na enige oefening standaardkwaliteiten onderscheiden waarnaar de
verschillende monsters kunnen worden beoordeeld.

De beste methode om de waarde van sperma te bepalen is tot heden nog die, waarbij
men nagaat, hoelang het onverdund in de koelkast bewaard, goed blijft. Voor de prak-
tijk heeft deze methode natuurlijk geen waarde.

Een eenvoudige test om direct na het opvangen een oordeel te vellen, dient nog
gevonden te worden. Talrijke methodes zijn aanbevolen, doch zij veroorloven hoogstens
een waarschijnlijkheidsuitspraak. (Walton & Edwards : respiratoir vermogen van
sperma ; Bf.ck & Sal.jbury : methvleenblauwproef).

De mate van verdunning van het sperma wordt voortdurend hoger genomen. Twee
jaar geleden was een verdunning van i op 3 met eidooier-phosphaat-medium gebrui-
kelijk. Thans wordt verdund in een verhouding van 1 op 20 en onder voorwaarde dat
het sperma goed is, wordt zelfs tot 1 op 100 gegaan (12 tot 13 millioen spermatozoiden
voor elke koe). Dit betekent dus dat 10 cc sperma kunnen worden gebezigd voor het
maken van één liter verdund sperma, voldoende voor 1000 koeien. De hoeveelheid van
het originele ejaculaat neemt derhalve bij de beoordeling een tweede plaats in en de
noodzakelijkheid voor een betrouwbare methode voor het bepalen van de fertiliteit
wordt dringender. Normaal wordt 1 cc geïnsemineercl, doch deze hoeveelheid zou sterk
gevarieerd kunnen worden. In de toekomst zal het tellen van het aantal spermatozoiden
de methode zijn om de standaard-hoeveelheid, welke bij elke koe moet worden inge-
spoten, vast te stellen ; met andere woorden, de dosis zal meer bepaald worden door
het aantal millioenen spermatozoiden dan door het volume. Wellicht zal in de toekomst
het aantal stieren in een station van K.I. beperkt kunnen worden tot drie, als gevolg
van de hoge verdunningsmogelijkhcid van het zaad.

Gedurende de verdunning moet temperatuur-shock worden vermeden. Na de ver-
dunning beschermt de eidooicrfractie van het verdunningsmiddel het zaad tegen snelle
temperatuurswisselingen.

Bij 4\' Celsius kan verdund zaad tot drie weken levend gehouden worden (wat niet
wil zeggen dat het zolang fertiel blijft). Na 6 dagen bewaren is het nog geschikt voor
conceptie. Deze verlenging van de fertiliteit is een belangrijke verbetering, doch verdere
vervolmaking in dit opzicht is nodig opdat fertiel zaad van iedere stier elke dag in het
K.I. centrum in voorraad kan zijn. Dit zou de cliënten in staat stellen hun koe te doen
insemineren met zaad van de stier hunner keuze zodat zij geen genoegen behoeven te
nemen met sperma van een stier, dat in het centrum juist voorhanden is.

In het begin werden intracervicale inseminaties verricht, hoofdzakelijk wordt thans
de intrauterine techniek gevolgd, waarbij de resultaten beter schijnen.

Lekeninseminators moeten ongeveer een maand geoefend worden in deze techniek.
Daarna zijn nog ongeveer 6 maanden routine-inseminaties nodig voordat het maximum
aantal concepties wordt bereikt. De schrijver vestigt er de aandacht op dat sommige

leken, hoewel hun techniek perfect is, niet in staat zijn een voldoende hoog aantal
concepties tot stand te brengen ; de reden hiervan is niet bekend.

Het houden van een volledige en nauwkeurige administratie is een van de essentiële
zaken van het K.I. centrum. Onder anderen wordt ook een register aangehouden van
alle kalveren die geboren zijn, deze kalveren dienen gemerkt te worden en een lijst
van de oornummers met bijbehorende gegevens moet in het bezit zijn van alle insemi-
natoren.

Deze moeten aldus kunnen nagaan welke de vader is van elk vrouwelijk kalf, opdat
het niet bediend wordt met het zaad van haar vader.

De schrijver heeft gegevens over ongeveer iooo veehoudersbedrijven, waaruit bijna
alle inlichtingen kunnen worden verschaft die de practiserende dierenarts wenst over
steriliteitsproblemen van een bedrijf of van een individuele koe. Goede samenwerking
bij steriliteitsaangelegenheden tussen het K.I. centrum en de practiserende dieren-
artsen is van grote betekenis.

De schrijver beschouwt Brucella-abortus als een belangrijke oorzaak van tijdelijke
onvruchtbaarheid (van 189 aborterende koeien hielden slechts 15 bij de eerste insemi-
natie, tegen 55 a 60 % bij normale koeien). Soms gaat een periode van temporaire
steriliteit vooraf aan een abortusuitbraak in een stal. Vaginitis en cervicitis zijn zeer
gewoon in het gebied van de schrijver en hij vestigt er de aandacht op, tegen de gangbare
mening in, dat zij waarschijnlijk tengevolge van toxinen die in de i^terus overgaan of
er in worden overgebracht bij de inseminatie, verantwoordelijk moeten worden gesteld
voor steriliteit. (Evenals bij ons weet men blijkbaar in Engeland nog weinig van het
teriliteitsprobleem ; Ref.).

Entingen tegen brucellose. (Journal of the Americ Vet. Med. Assoc., Februari
1947, No. 839).

In de Februari aflevering van de Amerikaanse Journal komen een drietal artikelen
voor over de vaccinatie tegen de Brucella-abortus. A. Dijkstra komt tot de conclusie
dat de enting de belangrijkste methode is om jonge runderen in geïnfecteerde veestapels
tegen besmetting te beschermen ; voorts is het een middel om abortusgcvallen te redu-
ceren bij oudere runderen ; van belang is de enting als dieren uit een Brucella vrije
veestapel naar een andere plaats worden overgebracht, waar Brucella voorkomt. De
enting stelt ons in staat het vee van een bepaald gebied tot op zekere hoogte immuun
te maken voor besmettelijke abortus, als in dit gebied stelselmatig alle jonge runderen
geënt worden. A. B. Grawford geeft als zijn mening dat de Brucellaenting en de andere
methodes ter bestrijding van de Brucellosis slechts tot doel mogen hebben de sanering
van de veestapel te ondersteunen. De enting is een goed middel om de weerstand van de
opfok te verhogen. Maar tenslotte is slachting van de geïnfecteerde dieren, hetzij dadelijk,
hetzij zodra geënte vervangingsdieren voorhanden zijn, het enige middel om de ziekte
uit te roeien. Het is noodzakelijk scrumagglutinaties uit te voeren, om de geïnfecteerde
dieren te kunnen onderkennen. Als het aantal positieve dieren het vormen van een
afzonderlijke niet besmette groep noodzakelijk maakt, dienen de positieve dieren niet
langer aangehouden te worden dan nodig is om geënte dieren als plaatsvervangers te
verkrijgen. Onder geen voorwaarde mogen geïnfecteerde runderen langer dan 435
jaar in de veestapel blijven. Als de veehouder gedurende de saneringsperiode op doel-
treffende wijze isoleert, zal men overal in die tijd het doel bereikt kunnen hebben. Men
zou tevergeefs hopen door vaccinatie alléén de runderbrucellosis te kunnen uitroeien.
Succesvolle bestrijding kan worden verwacht door combinatie van vaccineren, separeren
en direct of later opruimen van alle dieren, die een titer van 1 : 100 of daarboven tonen.

De entstof „Strain 19" is bij beperkte toepassing van grote practische betekenis ; zij
is echter niet ideaal en het is te hopen dat nog eens een beter vaccin gevonden wordt.

C. M. Haring, J. Traum en W. E. Maderious komen tot de slotsom dat de resistentie,
met „Strain 19" opgewekt, door een massieve infectie kan worden doorbroken. Evenwel
heeft deze stam zijn waarde in de strijd tegen de Brucella-abortus-infectie bewezen.

Als suspensie van levende kiemen in physiologisch keukenzoutoplossing is het vaccin

een product dat aan bederf onderhevig is, hetgeen als een nadeel wordt ondervonden.
De vaccinatie heeft haar beste uitwerking kort voor of kort na het geslachtsrijp worden
der runderen. In Californië heeft men gevonden dat de vaccinatie van oudere koeien
meestal een bevredigende teruggang van het blocdtiter ten gevolge heeft. De vaccinatie
van oudere, negatief reagerende koeien is een middel om stormachtig verlopende abortus
in een veestapel te remmen.

Naar aanleiding van de mededeling van Schoon op blz. 831 van het tijdschrift van
diergeneeskunde, jaargang 1947, kan ik berichten dat bovengenoemde parasiet dit
jaar hier herhaaldelijk in grote hoeveelheden in pens en muts der runderen werd aan-
getroffen. Ook voordien is hij hier vaak gezien. Dit klopt met hetgeen te lezen is op
blz. 283 der derde druk (1921) van het boek over „Dierlijke parasieten" van Sluiter-
Swellengrebel-Iiile. Daar staat letterlijk :

,,In Europa, ook in Nederland, wordt deze parasiet veelvuldig waargenomen."
Vleeskeuringsdienst „Zaanstreek".

Aan een door de Heer Dr. Tj. Bakker, Landbouwattaché aan de Nederlandse
Ambassade te Londen, voor de B.B.C. gehouden radiocauseric wordt het volgende
ontleend:

Zeven jaar geleden, in November 1940, bracht een commissie van de Vereniging
voor Dierenartsen in Engeland een rapport uit over de gezondheidstoestand van het
vee. Het resultaat was ontstellend : minstens 25 % van alle melkkoeien leed aan uier-
ontstekingen, meer dan 10 % van de kalveren werden te vroeg en dood geboren ten-
gevolge van besmettelijk verwerpen. Het aantal tijdelijk onvruchtbare koeien bedroeg
ongeveer 30 %.

Alleen tengevolge van deze ziekten gingen jaarlijks ca. 900.000.000 liter melk en
ongeveer 240.000 kalveren verloren. Telde men hierbij op het verlies tengevolge van
paratuberculose, dan kwam men tot de ontstellende verliespost van £ 20.000.000 of
ƒ 200.000.000 per jaar. En dit op ccn veestapel van 3.200.000 stuks melkkoeien.

Engeland verkeerde destijds in oorlog. Aanvoer van melk en zuivelproducten uit
Denemarken en Nederland was uitgesloten. Maatregelen op korte termijn waren daarom
dringend noodzakelijk. Er werd een geweldige campagne op touw gezet. In alle land-
bouwbladen werd voorlichting gegeven over deze ziekten. Steeds drong men er bij de
boeren op aan om de plaatselijke veearts te raadplegen, niet alleen in gevallen van
ziekten, maar ook voor preventieve doeleinden. Voorts werden overal in het land bij-
eenkomsten gehouden, waarbij voorzitters van plaastelijke landbouwverenigingen,
veeteeltconsulenten of dierenartsen de boeren over de ziekten en de wijzen om deze
te voorkomen of te genezen, inlichtten. Zo werden o.a. de methoden voor onderzoek
op uierontstekingen gedemonstreerd.

Ook werden de boeren aangespoord zich aan te sluiten bij het z.g. „Panel Scheme".
Dit systeem was ontworpen door de Nationale Landbouwverenigingen en de Ver-
eniging van Dierenartsen. Het komt erop neer, dat voor een bepaald bedrag per koe
per jaar de plaatselijke dierenarts de stallen regelmatig komt controleren en het per-
soneel voorlicht. Voorts behandelt hij eventueel zieke dieren, wanneer dit nodig mocht
zijn.

Deze samenwerking van de Veeartsenijkundige Dienst, de landbouwverenigingen,
de Landbouwvoorlichtingsdienst en de veehouders heeft veel succes gehad. Hoewel

men niet kan zeggen, dat men de ziekten de baas is, heeft men toch opmerkelijke resul-
taten geboekt.

De oprichting van de „Veterinary Educational Trust" is eveneens een gevolg van
het rapport van 1940. Het is een stichting, die beoogt de opleiding en het weten-
schappelijk onderzoek op het gebied van veeartsenijkunde en veeteelt te bevorderen.
Deze stichting heeft thans in bedrijf een veterinair onderzoekingsinstituut voor ren-
paarden, een soortgelijk instituut voor honden, terwijl een landbouwbedrijf van 400 ha
is aangekocht om in te richten voor rundvee, varkens, schapen en pluimvee. Ook worden
subsidies beschikbaar gesteld voor speciale studies op veterinair gebied.

Hiernaast wordt op de laboratoria van veeartsenijkundige faculteiten en van het
Engelse Ministerie van Landbouw belangrijk researchwerk verricht. Als resultaat
hiervan bezit men thans in Engpland een uitstekende entstof tegen varkenspest, terwijl
het besmettelijk verwerpen geen probleem meer is, dunk zij het bijtijds inenten van de
kalveren. Ook de uierontstekingen begint men beter onder de knie te krijgen, o.a. door
toepassing van penicilline.

Er wordt in Engeland op veterinair wetenschappelijk gebied grote activiteit ontplooid,
waarvan de resultaten ook voor Nederland van veel belang zullen zijn.

(Afd. Voorlichting van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening).

In de memorie van antwoord aan de Tweede Kamer inzake de begroting van Land-
bouw 1948, deelt de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, de Heer
S. L. Mansholt, naar aanleiding van in het voorlopig verslag gemaakte opmerkingen
over de door de Regering gestelde productieverhoging en kostprijsverlaging als eerste
doeleinden van de te voeren landbouwpolitiek mede, dat hij kostprijsverlaging mede
als één der allereerste doeleinden voorop stelt ; zowel in het algemeen belang, teneinde
aan onze bevolking tegen redelijke prijzen voedsel beschikbaar te kunnen stellen, als
tevens in het bijzonder in het belang van de landbouw zelf, die toch steeds voor een
deel op afzet in het buitenland gericht moet zijn en daarbij dus moet kunnen blijven
concurreren. Kostprijsverlaging behoeft dan ook niet de mogelijkheid voor een redelijk
inkomen in de landbouw te verkleinen, maar kan daartoe bijdragen en zal daartoe op
den duur zelfs een voorwaarde vormen.

Dat landbouwbedrijven verwaarloosd worden, omdat de prijzen niet hoog genoeg
zouden zijn, is de Minister onbekend. Hij meent de juistheid van deze onbewezen
stelling te moeten betwisten. Zolang overigens een klein bedrijf zich in verwaarloosde
toestand bevindt, is het mogelijk door meer arbeid het inkomen te verhogen. Wanneer
dan nog blijkt, dat de beschikbare arbeidskracht van de boer — cn wellicht van zijn
zoons — groter is dan die het bedrijf vraagt, dan zal de Minister het ten zeerste toe-
juichen, als deze arbeidskracht nuttig gemaakt wordt, b.v. op cultuurtechnische werken,
die de mogelijkheid scheppen tot productieverhoging, dikwijls ook op het bedrijf van
deze boer zelf. Dit geeft een hoger inkomen voor het gezin voor het ogenblik en maakt
het tevens mogelijk op den duur de opbrengst van het bedrijf te verhogen.

Zonder de mogelijkheden van mechanisatie te overschatten, meent de Minister toch te
kunnen volhouden, dat hierdoor ook op kleine en middelgrote bedrijven op den duur
goede resultaten kunnen worden bereikt. Samenv/erking van de ondernemers is hiervoor
eerste vereiste : deze gedachte begint reeds veld te winnen en zal — mede door stimu-
lering door de voorlichtingsdienst — steeds meer veld winnen. Dat mechanisatie en
rationalisatie niet in korte tijd zijn te bereiken en dat de resultaten slechts geleidelijk
verkregen zullen kunnen worden, ontveinst Minister Mansholt zich niet. In de
Memorie van Toelichting is dit ook duidelijk tot uitdrukking gebracht.

De Minister betreurt het, dat het door hem in de Memorie van Toelichting aan-
gekondigde schema voor de mechanisatie en de verkaveling, dat op dit punt zijn plannen
zou kunnen verduidelijken, nog niet gereed is. In dit schema zal de mechanisatie en
verkaveling in het kader van de gehele landbouwpolitiek moeten worden gesteld ; het
verzamelen, rangschikken en verwerken van de nodige gegevens en cijfers vergt echter
veel tijd.

Ruilverkaveling en mechanisatie zijn zeker niet de enige middelen om productie-
verhoging te verkrijgen. Ook andere maatregelen, zoals inpoldering, ontginning, her-
ontginning, beter zaaizaad, betere bemesting en betere verzorging dragen daartoe bij.
Door cultuurtechnische en andere maatregelen te zamen wordt getracht op korte
termijn tot aanzienlijke verhoging der productie te komen. Een doeltreffende ruil-
verkaveling gaat als regel gepaard met verbetering van wegen en waterlopen en veelal
ook met herontginning. Uitvoering van deze werken kost — evenals het uitzoeken van
de aard en de omvang van ieders recht en het opmaken van het plan van toedeling —
veel overleg en tijd. Een aanmerkelijke vereenvoudiging of versnelling der ruilver-
kavelingsprocedure is daarom niet mogelijk zonder aan de noodzakelijke rechtszekerheid
te kort te doen. Het vertrouwen, dat de Landbouwende bevolking in ruilverkaveling
heeft, zou derhalve in gevaar worden gebracht. Het inzetten van een veel groter aantal
krachten, die met het landmeten vertrouwd zijn, is op korte termijn niet mogelijk,
omdat deze niet beschikbaar zijn en nieuwe krachten niet in korte tijd kunnen worden
gevormd.

Naar aanleiding van de vraag, of droogmaking en ontginning niet meer aandacht
verdienen dan ruilverkaveling, omdat het laatste slechts relatieve landwinst betekent,
zij opgemerkt, dat vele droogmakerijen en ontginningen niet kunnen worden uitgevoerd
door tekort aan arbeiders. Het tekort aan arbeidskrachten speelt weliswaar bij de ruil-
verkavelingen, die overal in het land verspreid liggen, ook een rol, doch is daar van
minder belang, omdat deze werken grotendeels worden uitgevoerd in de perioden,
waarin het landbouwbedrijf minder behoefte aan arbeidskrachten heeft. Overigens
is de relatieve landwinst bij ruilverkaveling van grote betekenis.

Teneinde in een groot gebied als de N.O.-polder vergelijkingsobjecten te hebben
en betrouwbare gegevens omtrent de bedrijfsuitkomsten te verkrijgen, is het van belang
ook in dit gebied Staatsbedrijven te vestigen. Hoe groot de totale oppervlakte dezer
bedrijven zal zijn, is nog niet definitief vastgesteld. Ten aanzien van de uitgifte van
bedrijven in deze polder zijn reeds toezeggingen gedaan aan de pioniers en aan de
Walcherense boeren. Tot nieuwe toezeggingen kan thans niet worden overgegaan.
Overwogen wordt, of het op den duur mogelijk zal zijn ook door aanleg van vlieg-
velden getroffen boeren hier voor bedrijven in aanmerking te doen komen.

Het stichten van nieuwe proefboerdcrijen moet worden bevorderd, in de allereerste
plaats daar, waar deze het meest nodig zijn. Dit is het geval in de zandstreken, de
rivierkleigebieden en de weidegebieden. De plannen dienen echter in de eerste plaats
uit te gaan van de boeren zelf. Vanuit een drietal akkerbouwgebieden hebben de
Minister voorstellen bereikt tot het verlenen van subsidie aan nieuw te stichten proef-
boerderijen ; in Drenthe is een proefboerderij tot stand gekomen op de zandgrond ;
in het Hollands-Utrechtse weidegebied is men met de plannen reeds vrij ver gevorderd,
terwijl voor de zandgronden van Noord-lirabant eveneens voorbereidend werk wordt
verricht. De grootste moeilijkheid is evenwel gelegen in het beschikbaar komen van een
geschikt bedrijf, dat voor dit doel kan worden gepacht of gekocht.

(Afd. Voorlichting van het Ministerie van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening).

C. J. Rab, Prins Hendriklaan 90, Zaandam.
A. H. Steenbergen, Wilhelminastraat 74,
Emmen (Dr.).

D. B. Wagenaar, Westeinde 13, Voorburg.
A. Risseeüw, Heinkenszand A. 136 (Z.).
W. v. d. Akker, Platolaan 38, Zeist.

W. F. Brink, Rielle, gem. Diepenveen (O.).
M. ten Broek, St. Walburgbinnensingel 1, Tiel.
S. Douma, Heinsiuslaan 6, Amersfoort.
Th. Edens, Roodeschool C. 187 (Gr.).
J. Goedhart, Kraneweg 47, Groningen.
D. Haan, Loodsgracht 41, den Helder.
H. J. Kars, Holleweg 2, Heerlen.
J. Kets, Rijksstraatweg 44, Drempt (Gld.).
J. Kok, Bezuidenhout 83, den Haag.

G. Krediet, Fred. Hendrikstraat 112, Utrecht.
W. 15. Luxwolda, Volksparksingel 1, Enschedé.
Th. P. A. Sperna Weiland, Hogerbeetsstraat 9,
Leiden.

C. Eenhoorn, Vries (Dr.).
L. M. J. Flamand, Spoorweglaan 7, Maastricht.
C C. Weertman, Joh. Verhulststraat 204huis,
Amsterdam.

D. Rempt, Hoogzijde B. 72, Nieuwe Niedorp.
J. A. de Wolf, Oranjestraat 35, Assen.
D. de Putter, Stationsstraat 10, Axel.

G. C. Terlouw, Lingedijk B 220, Geldermalsen.
S. Paul, Goudseweg G 165, Stolwijk.
W. C. Monster, Ben. Oosterdiep 63, Veendam
(Gr.).

A. M. Hibma, Lies C. 63, Terschelling.
J. Nip, Burg. Knopperslaan 45, Meppel.
F. K. Waworoentoe, Makassar, N.I.

B. L. Leopold, Alb. Neuhuysstraat 26, Utrecht.
F. O. Rentema, Garststraat 43, Winschoten.
K. M. F. H. Bloemen, Ernst Casimirstraat 21,
Roermond.

Het stijgende aantal gevallen, waarin bij het bacteriologisch vlees-
onderzoek paratyphusbacteriën worden gevonden en waarop Dr. Claren-
burg met Dr. Vink onlangs de aandacht hebben gevestigd (zie hun artikel
in dit Tijdschrift 1947, afl. 21) heeft de Heer Quaedvlieg, als hoofd-
inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst en de Volksgezondheid, het
initiatief doen nemen om het vraagstuk van de paratyphus in bespreking
te brengen en wel op een vergadering, die 27 November j.1. gehouden is
en waar de directeur-generaal van de Volksgezondheid, Dr. vanx>en Berg,
de medische hoofd-inspecteur van de Volksgezondheid, Dr. Banning,
alsmede de medische inspecteurs en de inspecteurs van de* veterinaire
dienst aanwezig waren. Verder nog de directeur van het Rijksinstituut
voor de Volksgezondheid, Dr. Timmerman, de Directeur der Rijksserum-
inrichting, Dr. Reeser, de onder-directeur van het Staatsveeartsenij-
kundig Onderzoekings Instituut, Dr. van Waveren.

De heren Clarenburg en Vink waren uitgenodigd de bacteriologische
diagnostiek te bespreken, terwijl de heer Quaedvlieg mij gevraagd had,
de klinische verschijnselen van de paratyphus in te leiden. Hierover heb
ik ongeveer het volgende gezegd :

Gaarne heb ik aan het verzoek van de heer Quaedvlieg om heden-
morgen hier een inleiding te houden over de kliniek der salmonellosen
voldaan, ofschoon ik mij direct bewust was een voor een klinicus niet aan-
lokkelijk onderwerp te moeten behandelen.

Immers zijn de klinische verschijnselen meestal vaag, niet karak-
teristiek en is het tenslotte de bacterioloog, die de diagnose met zekerheid
stelt. Ik zal mij vaak moeten uiten in zinnen, die de indruk zullen wekken
van : \'t kan vriezen en \'t kan dooien, en dat vind ik niet prettig.

Ook zou ik U gaarne meer houvast willen geven en U precies zeggen :
kijk onder die omstandigheden moet U denken aan een salmonella-
infectie en dan en dan kunt U deze wel uitsluiten. Want ik vermoed, dat
dit toch eigenlijk wel de onuitgesproken wens van de heer Quaedvlieg
is. Ik kan er helaas niet aan voldoen, zoals U zien zult.

Bij voorbaat maak ik excuus, als ik het woord paratyphus nog wel eens
in de mond zal nemen. Dit is een jeugdimpressie die men niet zo gauw
kwijtraakt.

Paratyphus, paratyphose of salmonellose is een verzamelnaam, waar-
onder men al die ziekten samenvat, die primair veroorzaakt worden door
bacteriën uit de paratyphusgroep, thans salmonella\'s genoemd. Een
andere jeugdherinnering van mij is, dat de paratyphus van de mens was
de Paratyphus A van Schotmüller, thans salmonella Schotmülleri.
Meende men vroeger, dat deze alleen voor de mens pathogeen was, later
is gebleken, dat deze ook, zij het zelden, bij dieren kan voorkomen. In

sommige gevallen heeft men aangetoond, dat ze dan van mens op dier
was overgebracht.

Waar ik vanmorgen alleen zal spreken over het paard en het rund
(want alleen van deze dieren heb ik eigen ervaring) kan ik gauw klaar
zijn met de opsomming van de salmonella\'s, die daarbij in aanmerking
komen.

1. De S. enteritidis van Dublin, resp. Kiel is de oorzaak van een kalver-
ziekte, het eerst in ons land beschreven door Thomassen en even later
door Poels en door deze pseudocolibacillose genoemd. Is identisch
met de paracolibacillose van Jensen, een naam die tot voor enkele
jaren veel gebruikt werd.

Over de talrijke andere typen van S. enteritidis, die de oorzaak
kunnen zijn van voedselvergiftigingen, zullen U de bacteriologen
onder ons straks wel nader inlichten ; wat was het vroeger niet een-
voudiger, toen we een tien kregen op het examen, als we wisten, dat
de verwekker van die vergiftigingen meestal was de Paratyphus enteri-
tidis Gaertner !

2. De S. typhi murium vindt men naast de enteritidistypen bij volwassen
runderen.

3. Naast de onder 2 genoemde komt bij het paard nog de S. abortus
equi voor. Jk meen te weten, dat deze laatste voor de vleeskeuring
slechts geringe betekenis heeft, al is ze voor de mens in een enkel geval
pathogeen gebleken. Ik zal er dan ook maar kort over spreken. Bij
geiten en schapen heb ik geen eigen ervaring van salmonellose. Ik
weet, dat de Jong in 1915 een sterfte onder geiten in ons land door
Salmonella heeft beschreven. Bij schapen is ze, voor zover ik weet,
hier te lande nog niet geconstateerd.

De kleine huisdieren (hond en kat), eenden, pelsdieren en palingen sla
ik als internist voor de grote huisdieren geheel over. Beginnen we met
het paard.

Het is bekend, dat in het darmkanaal van gezonde paarden enteritidis
en typhi murium bacteriën niet zelden worden waargenomen.

Wordt de weerstand van zo\'n latent geïnfecteerd paard sterk ver-
minderd, dan kan dit leiden tot een ernstige ziekte.

De ziekte, die het vaakst gezien wordt als een dergelijk weerstands-
verminderende causa, is koliek.

Maar uit sommige waarnemingen meen ik te mogen concluderen, dat
de koliekverschijnselen ook al van stonde af in verband gebracht mogen
worden met de paratyphus-infectie en veroorzaakt worden door de bijbe-
horende enteritis.

Moge ik U de volgende ziektegeschiedenissen in het kort weergeven :
Een 7-jarige goed doorvoede vosruin komt op g Nov. 1945 in behandeling
omdat hij sedert gisteren niet meer eet en lichte koliekverschijnselen heeft.
De temp. is 39.6, ook de pols- (58) en de ademhalingsfrequentie zijn
verhoogd.

De slijmvliezen zijn normaal. Het dier maakt een zieke indruk. Er
worden geen orgaanafwijkingen gevonden. De faeces zijn te dun, zonder
afwijkende reuk en amphotair van reactie. Het microscopisch onderzoek

levert niets bijzonders op. Ik geef inwendig calomel en laat het dier warm
inpakken.

De prognose lijkt me gunstig, doch ik verander van gedachten als de
volgende dagen blijkt, dat de temp. voortdurend gaat stijgen, waarbij
de polsfrequentie gelijke tred houdt met deze stijging. Ik laat de faeces
op paratyphus onderzoeken en van het bloed de agglutinatietiter bepalen.

Na enkele dagen blijken beide onderzoekingen positief resultaat op te
leveren. Inmiddels was de temp. voortdurend gestegen en schommelde
tussen 39.3 en 41.2° C. Na een lichte leucopenie van 5800 witte bloed-
cellen op de eerste dag steeg het aantal geleidelijk tot 14.900 om daarna
weer te dalen tot normaal (9200). De na de leucopenie intredende links-
verschuiving verdween eveneens, er bestond een aneosinophilie en een
basophiele degeneratie der leucocyten. Een en ander ondersteunde de op
klinische gronden ook reeds infaust gestelde prognose, ofschoon de eetlust
tot enkele dagen voor de dood merkwaardig goed was na de anorexie van
het begin. Het urineonderzoek leverde niets bijzonders op ; het bilirubine-
gehalte van het bloed was normaal, nl. 13 mg per 1.

Een toegepaste sulfanilamide-therapie baatte niet, trouwens het is ook
uit de literatuur bekend, dat de salmonella\'s zich van de sulfapreparaten
niet veel aantrekken.

Bij sectie bleken duidelijk septische veranderingen aanwezig. De lever
was sterk vergroot met abscesjes van erwt- tot knikkergrootte. In de milt
miliaire nccrosehaardjes.

Over het algemeen ziet men bij het paard vaak dit ernstige verloop.
Men kan bij dit dier meer afgaan op de temp. dan bij het rund, zoals we
zo dadelijk zullen zien.

Darmontsteking met hoge tot zeer hoge temp. acht ik wel een aan-
wijzing om aan paratyphus te denken. Eenmaal zag ik een tuberculeuze
enteritis ; bij tuberculose van het paard is als regel de temp. minder hoog,
schommelt tussen 38 en 39.5 bv.

Soms komen bij het paard plaatselijke ontstekingen (abscessen) voor,
die bij nader onderzoek door Salmonella blijken veroorzaakt te zijn. De
diagnose wordt alleen gesteld, als men aan de mogelijkheid denkt en uit
de etter cultures aanlegt. Ik diagnosticeerde enkele dergelijke gevallen.

Een 2 -jarige bruinschimmelmerrie is sedert een week in behandeling
bij een practiserend collega wegens vermagering. Het paard is als enter
een jaar geleden reeds behandeld tegen wormen en is daarna goed gegroeid.
Sedert korte tijd vertoont het een verdikking ter hoogte van de laatste rib,
beiderzijds. De dierenarts heeft het dier getuberculineerd met negatief
resultaat en vraagt om opname voor nader onderzoek.

Tijdens het verblijf in de kliniek blijkt de temp. te schommelen tussen
38 en 38.6 (ook voor zo\'n jong paard toch iets te hoog). Alleen als de
intracutane tuberculinatie wordt gedaan, stijgt de temp. tot 39.6, zonder
dat de curve (bij opname om de 2 uur) in het etmaal na de injectie een
typische thermoreactie geeft. Het uitvoerige klinische onderzoek doet
mij als voornaamste afwijking vinden een grote tumor in de darmscheils-
wortel, niet fluctuerend en niet pulserend. Waarschijnlijk toch een
aneurysma, maar met een dikke bindweefselkapsel. De oppervlakte ervan is
gegranuleerd. De beide dikten op de ribwand blijken abscessen te zijn,
waaruit na opening een flinke hoeveelheid pus komt. Omdat hierin geen

bacteriën door ons in het laboratorium door onderzoek van uitstrijkjes
konden worden gevonden, is ze opgezonden naar het Instituut voor Infec-
tieziekten, waar men er paratyphusbacteriën uit kweekte (S. enteritidis
var. Dublin). Het bloed en de faeces worden nu ook opgezonden en geven
eveneeris een positief resultaat.

Het morphologisch onderzoek gaf ons de volgende bevindingen : hgb.
11.9 g %, erythrocyten 7.2 millioen, witte bloedcellen 14.700. Verhouding :
7 % staafkernige pol. neutr.leuc. 72 % segmentkernige, 19 % lympho-
cyten en 2 % eosinophiele. Er bestond enige basophilie van de leucocyten.

Hoewel de prognose infaust was, heb ik toch nog enige malen 300 cc
paratyphusserum ingespoten (de therapeutische waarde ervan wordt ai et
hoog aangeslagen) ; het paard ging voortdurend achteruit en werd mori-
bund op de 14e dag na aankomst afgemaakt en in het Path. Instituut
geseceerd.

Van de uitvoerige sectie, door de heer ten Thije verricht, rele/eer ik :
een oud wormaneurysma met vrij veel bindweefsel. Wormlarven werden
er niet meer in gevonden. Door secundaire verettering waren de uitzet-
tingen der bloedvaten gevuld met purulent necrotisch materiaal. Klaar-
blijkelijk uitgaande van dit proces waren ook elders in het lichaam ver-
schillende etteringsprocessen ontstaan : absces in het middelste derde
gedeelte der milt, vergroeiing van de milt met buikwand en diaphragma.
In de buikwand vlak onder het peritoneum ventro-craniaal een drietal
dubbelvuistgrote abscessen, gevuld met dikke pus. Subcutaan ook enkele
abscederingen, die nog geen kapsel hadden en een necropurulent-
haemorrhagische inhoud hadden. (Hiervan zijn er twee bij het leven
geopend).

Verder bestond er een duidelijke dundarmcatarrh, een gezwollen en
gedegenereerde lever (microscopisch een subchronische hepatitis) en een
sepsis.

S. abortus equi kan bij hengsten orchitis met ernstig ziek zijn veroor-
zaken. Ik zag verschillende van deze gevallen en wil daar slechts een
enkele van wat nader bespreken, daar zoals gezegd deze infectie niet van
grote betekenis is voor de vleeskeuring.

Ik werd in April 1944 geconsulteerd bij een hengst in Gelderland, die
enige dagen ziek was en een hoge temperatuur vertoonde. Het dier bleek
een éénzijdige acute orchitis te hebben. Rectaal was te voelen, dat de
zaadstreng aan die zijde verdikt was. In een helder ogenblik dacht ik aan
de mogelijkheid van een paratyphus-infectie en nam bloed mede, dat sterk
bleek te agglutineren tegenover salmonella abortus equi. Later is de hengst
éénzijdig gecastreerd en werd uit de weggenomen bal een reincultuur
van salmonella gekweekt. De hoop, dat de andere bal goed zou blijven, is
niet verwezenlijkt. Het volgende dekseizoen bleek de hengst onvruchtbaar.

Na dit eerste geval heb ik, zoals gezegd, meer van deze door salmonella
veroorzaakte orchitiden gezien. Een zeker weinig voorkomende complicatie
wil ik nog even heel kort vermelden. Op 1 April 1946 krijg ik een hengst
ter onderzoek, die een verdikking heeft van de rechter bal. Acute ver-
schijnselen ontbreken, zowel aan de testikel als aan het gehele dier. Prof.
v. d. Kaay had even te voren het sperma onderzocht met het oog op de
vruchtbaarheid van het dier, waaraan de eigenaar (die het dier 2 maanden
tevoren had gekocht) twijfelde. Het onderzoek van het bloed wijst op een
infectie met salmonella abortus equi, uit het sperma worden de bacteriën

gekweekt. Ik kan niet uitmaken of ve met een tumor, dan wel met een
chronische ontsteking te maken hebben. Na wegnemen van de zieke bal
blijkt een sarcoom (microscopisch klein rondcellig sarcoom) erin te zitten.
Het overgebleven testikelweefsel is normaal, evenals de epidydimus. Het
bloedbeeld van deze hengst was: witte bloedcellen 12.300, staaf kernige
pol. leucocyten 13 %, segmentkernige 57, lymphoc. 26, eos. 2, bas. 1 en
monoc. 1.

Ook deze hengst bleek onvruchtbaar te zijn geworden, vermagerde
later en zal waarschijnlijk wel metastasen hebben gekregen.

Stitz en Grökel (Zeitschr. f. Veterinarkunde, Juli 1941) hebben een
groot onderzoek gedaan omtrent de frequentie van de Salmonella abortus
equi in Duitsland.

Van 237.687 bloedmonsters van paarden bleken er slechts 766 positief
(titer hoger dan 1 : 800). Van 67 exsudaatmonsters kon in 19 gevallen
de bacterie worden aangetoond. Bij vele geïnfecteerde paarden moest
aan de infectie een secundair karakter worden toegekend. Van 408 faeces-
monsters waren er 2 positief, van 398 urinemonsters 8 positief, zodat
aangenomen moet worden, dat ook via darmkanaal en nieren de uit-
scheiding kan plaats hebben.

In het Bulletin de 1\'académie vétérinaire van 1939, pag. 319 vindt men
een beschrijving van een koppel veulens, waaronder sterfte op grote schaal
voorkwam. Twee weken, nadat de dieren op een nieuwe weide waren
gekomen, werden ze mager, lusteloos, vertoonden icterische slijmvliezen
en een slechte eetlust. Sommige hadden koorts tot 40°. Bij sectie werd een
hypertrophie van portale en mesenteriale klieren gevonden. Het beenmerg
had een eigenaardig rode kleur (wijndroesem). Sommige hadden tevens
longemphyseem. Uit beenmerg en lever werden salmonella\'s gekweekt.
Welk type wordt niet vermeld. Gedacht is aan een infectie door vogels,
waarvan vele cadavers in weide en drinkbakken werden gevonden (trek-
vogels, weide lag dicht bij een vuurtoren).

Deze door onze landgenoten Thomassen en Poels het eerst beschreven
ziekte zien we het meest bij wat oudere nuchtere kalveren. Volgens de
literatuur reeds na de eerste week ; persoonlijk zag ik de meeste gevallen
bij kalveren van 4—6 weken. De verschijnselen zijn die van een acute
ziekte met hoge temperatuur, frequente pols en ademhaling, meestal
diarrhee. De dieren maken in het algemeen een zwaar zieke indruk.
Soms kan de urine bloedkleurstof bevatten, waarschijnlijk uitgeloogd bloed,
afkomstig van de diffuus ontstoken blaasmucosa. De faeces kunnen dun
brijig «ijn, maar ook wel bloedstolsels of diphtherische membranen be-
vatten.

Dikwijls treedt als complicatie op een bronchopneumonie, waarbij
men vooral in de longtoppen tubair ademen kan waarnemen.

Differentieel-diagnostisch moeten we daarom vooral denken aan de
septische pleuropneumonie ; van de colibacillose onderscheidt de ziekte
zich doordat hierbij alleen zeer jonge kalveren tot een dag of zes worden

getroffen. De sterftekans is groot. Serum heeft mij zelden gebaat, wel
prophylactisch en dan zo mogelijk gecombineerd met vaccinatie.

Wanneer polyarthritis erbij optreedt, is de prognose wel zeer ongunstig.
Als therapeutische maatregelen noem ik : onthouding van melk, alleen
lauw water, serum, physiologische NaCl-injecties (bij vele diarrheeën
van onschatbare waarde), excitantia.

Een zekere diagnose kan men stellen alleen na bacteriologisch onderzoek
der organen ; een waarschijnlijkheidsdiagnose reeds op de sectiebevinding
(ontstoken slijmvliezen van lebmaag, dunne darm en blaas, zwelling van
de milt en mesenteriale lymphklieren, vaak de bekende necrosehaardjes
in de lever, soms ook in milt en nieren).

b. Bij het rund komen dezelfde salmonella-typen (S. enteritidis en S.
typhi murium) als oorzaak van de paratyphus voor. De verschijnselen
zijn nog meer verschillend dan bij het kalf. Als regel treffen we aan een
enteritis, die zich tijdens het leven openbaart door een gewone diarrhee
of door het, ontlasten van bloederige faeces al of niet vermengd met
pseudomembranen. Maar ook een metritis, een mastitis of een broncho-
pneumonie kan klinisch de voornaamste orgaanafwijking zijn. We zullen
vooral aan een salmonellose moeten denken, als de enteritis gepaard gaat.
met hoge temp. (soms boven 41) en het dier een zeer zieke indruk maakt.
Mijn ervaring is, dat die hoge temp. echter, zowel bij de dodelijk ver-
lopende als bij de herstellende patiënten, vaak van slechts korte duur is.
Wanneer dus de eigenaar niet dadelijk bij het begin der ziekte zijn dieren-
arts waarschuwt kan het zeer gemakkelijk gebeuren, dat deze al geen
koorts meer vindt. Niemand kan hem dan een verwijt maken, dat hij aan
een eenvoudige maagdarmcatarrh of een pseudomembraneuze enteritis
denkt, beide ziekten, waarvan de prognose in het algemeen gunstig luidt.
Tot zijn verbazing is het rund echter na 2 a 3 dagen al dood en is er nog
een tweede of derde zieke ondertussen bijgekomen. In een dergelijk geval
dient men onmiddellijk aan salmonellose te denken. Dikwijls word ik alleen
door de mededelingen, dat een of meer koeien hoge temp. hebben gehad,
diarrhee vertoonden en binnen een week zijn gestorven, op het spoor
gebracht, als een volgend ziek dier aan de kliniek komt zonder koorts
en met feitelijk geen andere verschijnselen dan die ener eenvoudige maag-
darmcatarrh. Ik krijg ook wel eens de indruk, dat de virulentie van de
bacterie afneemt, wanneer er enige dieren reeds zijn gestorven. Anders
kan ik niet verklaren, dat verscheidene in de kliniek aangevoerde koeien
hier beter zijn geworden, terwijl ik toch even onmachtig tegen de ziekte
ben als de practisérende collegae.

Een koe komt 4 Aug. in behandeling. De behandelende dierenarts
schrijft mij hierover: „de aangeboden koe lijdt aan een enteritis, die
momenteel niet ernstig lijkt. Dit is de vierde koe uit dit bedrijf welke
waarschijnlijk aan deze ziekte te gronde zal gaan. De eerste twee patiënten
kregen op het eind een haemorrhagische enteritis en zijn een week na
elkaar in enkele dagen gestorven. De derde heeft hij bij het zien der eerste
verschijnselen direct verkocht, terwijl de eigenaar en ik van dit aange-
voerde rund gaarne Uw oordeel vernemen, eventueel een sectieverslag
tegemoet zien. W^rat kan de oorzaak zijn ? Intoxicatie is uitgesloten."

Bedoelde koe, 4 jaar oud, in behoorlijke voedingstoestand, heeft normale
pols, temp. en ademhaling en slijmvleizen, die iets cyanotisch zijn. De koe
maakt een zeer zieke indruk, heeft waterdunne ontlasting met bloederige
membranen erin. De urine is zuur, verder normaal behalve wat te veel
urobiline bevattend. Gedacht wordt aan paratyphus, waarom dadelijk
bloed en faeces ter onderzoek aan het Instituut voor Infectieziekten worden
gezonden. De koe krijgt lijnzaaddecoct met creoline en een clysma van 2 %
salicylas natricus. Volgende dag is de toestand zq verergerd, dat besloten
wordt het dier af te maken, vóór nog de uitslag van het bacteriologisch
onderzoek bekend is.

Sectie : Levenswarm dier, afgemaakt door schot en halssnede. Vrij
slechte voedingstoestand, ingevallen buik ; subcutis en spieren droog.
Geen vocht in buik- en borstholte, iets in het hartezakje.

Nergens verschijnselen van sepsis ; geen petechiën, geen degeneraties,
geen spoor van miltzwelling. Pulpa niet verweekt en niet bloedrijk.

Darm leeg en gecontraheerd, zowel de dunne als de dikke darm. Sterk
geplooide mucosa. In de dunne darm hier en daar een losliggende mem-
braan van 10—15 cm lengte. In de tweede helft van het colon hier en daar
wat rode spikkeltjes op de mucosa, alsof daar ter plaatse mogelijk een
bloeding naar het lumen toe was geweest in de vorm ener haemorrhagische
diathese.

Mesenteriale lymphklieren op sneevlakte wat prominerend en te vast
van consistentie. Iets vergroot. »

Lever met hevige chronische diatomatose ; uitgebreide cholangitis
distomatosa door de hele lever met verwijding, kalkincrustaties en vele
leverbotten. Links in de lever parasitaire cirrhose ; midden en rechts met
compensatoire hypertrophie. Cultureel : milt en nieren steriel, lever
spaarzaam paratyphuskoloniën. Mesenteriale klieren : paratyphus rein.

Microscopisch : darm : chronische enteritis. Plaatselijk verdwijnen der
darmklieren, waarbij niet meer dan 20 % overbleef en wel de diepste
delen. Verzwaren der darmvlokken, meestal histiocytair infiltraat soms
wat grootcellig. Hier en daar zeer geringe infdtratie vlak onder de mucosa.
Geen toename van zenuwweefsel. Weinig slijmcellen.

Lglae. mesenterialis : in de schors microscopisch kleine necrosehaardjes,
fibrinoïde structuur met woekering van reticulo-endotheel-cellen in de
naaste omgeving. Hier en daar geringe bindweefselinduratie in de schors
en plaatselijk, ook zonder necrosehaardjes toch woekeringen van reticulo-
endotheelcellen.

Brief dierenarts : „Vrijdag 22 Aug. werd ik geroepen bij een koe van
T. Veldhuizen te E. Deze koe was plotseling minder melk gaan geven.
Mijn diagnose was longemphyseem. Bij mijn bezoek op 1 Sept. bleken de
verschijnselen van longemphyseem veel minder. Pols was vrijwel normaal.
Dier vertoonde nu diarrhee (enteritis?). Bij mijn bezoek vandaag (3 Sept.)
bleek de koe sterk vermagerd te zijn, had dunne ontlasting met veel slijm.
Bovendien was het dier erg slap, liep te slingeren. Eigenaar vertelde mij,
dat enkele weken geleden een koe onder soortgelijke verschijnselen ge-
storven was. Dit doet de vraag rijzen of hier sprake kan zijn van een be-
smettelijke ziekte. Gezien de snelle achteruitgang van dit beest, heb ik

eigenaar geadviseerd dit dier spoedig door U te laten onderzoeken. Gaarne
mededeling van Uw bevindingen."

Koe verkeert in tamelijk goede voedingstoestand, staat moeilijk op en
is slap in de achterhand. Afkomende faeces zijn waterdun en stinkend.
Dier zuigt voortdurend lucht in het rectum. Ogen : iets catarrhale uit-
vloeiing. Koe hoest niet en eet slecht.

4-jarige M.R.Y.-koe. Pols 48, temp, 38.8, ademhaling 32. Slijmvliezen
iets te rood, enigszins vuilrood. Klieren normaal.

Respiratie-app. : Auscultatie : geen afwijkingen, ook niet na neusdicht-
houden. Percussieveld : onderste grens ongeveer 1 vinger vergroot. Trachea
en larynx niet gevoelig bij druk. Geen neusuitvloeiing.

Digestie-app. : Geen foetor ex ore. Pensbewëgingen normaal : o—25—
60—25⁰—60—30—60. Boekmaag : geringe geruisen. Vaginaal en rectaal
geen afwijkingen te voelen. Faeces zijn waterdun en stinkend en bevatten
slijmvlokken.

Urine : zeer donkerrood, waarschijnlijk tengevolge van het ingeven
van Istizin. S.G. 1032, reactie alkalisch, verdere reacties negatief.

Bloed : hyperleucocytose, ingedikt. Hgb. 12.9 g, rode bloedcellen
6.880.000, witte bloedcellen 18.600, verhouding : pol.leuc. 64 % (waarvan
staafk. 8 %), lymphoc. 34 %, eos. o %, monoc. 2 %.

Bloed en faeces zijn in onderzoek op paratyphus gezonden. Uitslag van
beide positief.

Koe heeft bolus alba gekregen. Diarrhee wordt minder, eetlust beter.
Epidurale anaesthesie om luchtzuigen in anus tegen te gaan.

22 Sept. Faeces en bloed naar Inf. Ziekten voor onderzoek op para-
typhus. Uitslag positief.

Uitslag onderzoek faeces thans negatief. Koe kan naar huis ; ze is geheel
normaal.

In October van dit jaar kreeg ik in behandeling de vijfde zieke koe uit
een koppel van 30 stuks, waarvan er reeds drie gestorven waren. In het
vlees van een dezer dieren was aan het abattoir te Haarlem een para-
typhusbacterie gevonden. De behandelende collega deelde mij mede,
dat de runderen liepen in een stuk laag polderland met vrij veel gras.
Plotseling gaven enkele koeien geen of weinig melk meer, de ontlasting
was nog normaal, maar de temperatuur gestegen tot bij de 42

Dan trad diarrhee op, de koeien aten niet meer, kregen verschijnselen
van longemphyseem en gingen binnen 5 a 6 dagen dood. De bewuste
koe bleek hier normale temperatuur te hebben (en heeft deze ook steeds *
gehouden), aanvankelijk was de polsfrequentie te hoog (90) maar na enkele
dagen daalde ook deze.

De faeces waren zeer dun en stinkend. Er zijn geen paratyphusbacteriën
in aangetoond kunnen worden, maar het bloed agglutineerde sterk.

Er werd eert symptomatische therapie ingesteld, langzamerhand werd
de koe beter en toen driemaal over het faecesonderzoek negatief bleek,
is het dier afgeschreven.

Door het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid (Dr. Clarenburg
en Dr. Vink) is van alle koeien van de bewuste veehouder een onderzoek

ingesteld ; bij één dier werd nog na toepassing van de verzamelmethode
volgens Muller een positieve faeces-uitslag verkregen.

Verschijnselen aangeven, wanneer de klinicus moet denken dat een
metritis, een hevige acute mastitis of een bronchopneumonie veroorzaakt
zal zijn door salmonella, kan ik niet.

Immers, hoge koorts, frequente pols en ademhaling, algemeen zeer
ziek zijn, enz. ziet men ook bij deze ziekten, als ze een andere oorzaak
hebben dan salmonella. Eerst de sectie maakt het uit en ik ben geneigd
hieraan nog een „misschien" toe te voegen.

Een atactische, slingerende gang, die ik wel bij paratyphuskoeien zie,
is evenmin van diagnostische betekenis, daar deze ook bij andere zwaar
zieke koeien voorkomt.

Ook het morphologisch bloedonderzoek kan ons niet helpen. Bij de
mens hecht men enige waarde eraan ; een leucopenie met relatieve lympho-
cytose zou in de richting van typhus of paratyphus wijzen en als differenti-
eeldiagnosticum tegenover appendicitis bv. bij het begin der ziektever-
schijnselen kunnen gelden. Maar ik meen te weten, dat de waarde van het
bloedonderzoek toch niet groot is.

Bij het rund in ieder geval heb ik in het morphologisch bloedonderzoek
geen diagnosticum kunnen vinden. Bij een en dezelfde koe varieert hier
van dag tot dag het aantal witte bloedcellen en de verhouding zodanig,
dat er geen peil op is te trekken. Bovendien moet men rekening houden
met bloedindikking.

Een enkele maal vindt men een geringe hoeveelheid bilirubine in het
bloed. Ook dit is niets specifieks. Weliswaar wijst een bilirubinaemie
vooral op een leverdegeneratie, maar deze kan evengoed in verband staan
met iedere andere gastroenteritis ; zij komt ook vaak voor bij sepsis en
eveneens bij uitgebreide distomatosis.

Tenslotte breng ik in discussie de maatregelen, die m.i. genomen moeten
worden ten bate van de volksgezondheid en om de ziekte onder het vee
zo spoedig mogelijk te beteugelen.

De bestrijding van het gevaar, dat van de kant van het vlees dreigt
bespreek ik niet. Dat is een kwestie van vleeskeuring, die straks wel aan de
orde zal gesteld worden door anderen.

Verbonden aan een kliniek ben ik in een zekere bevoorrechte positie
bij te nemen maatregelen, maar ik wil mij nu stellen in de plaats van een
gewoon practiserend dierenarts, die zo goed mogelijk zijn plicht doet.
Hij constateert op een stal een geval van paratyphus bij een melkgevende
koe. Zowel het bloed- als het faecesonderzoek zijn positief. De koe gaat
niet dood, maar herstelt langzamerhand en geeft hoe langer hoe meer
melk.

Hij weet dat deze melk gevaar oplevert voor mens en dier. Een goed
willende boer zal de raad opvolgen van zijn dierenarts en de melk koken
en aan het jongvee of de varkens geven.

Maar als hij het niet doet ? Zeker : dan kan de dierenarts zich beroepen
op het Melkbesluit en de Warendienst waarschuwen. Hij is verplicht de
inspecteur te waarschuwen. In dit verband is het misschien goed in her-
innering te brengen art. n der Uitoefeningswet (Wet van 8 Juli 1874,
S. 98) ; „de veeartsen zijn verplicht onverwijld aan het districtshoofd van
de veeartsenijkundige dienst in het district, waarbinnen hunne woonplaats

gelegen is, en aan de burgemeester der gemeente, waar het geval plaats
had, kennis te geven van alle door hen opgemerkte veeziekten, die be-
smetting van vee of van mensen kunnen veroorzaken of op andere wijze
gevaarlijk voor de gezondheidstoestand van de mens of van de veestapel
kunnen worden." (Dit artikel is aldus gewijzigd bij de wet van 29 Dec.
1922, S. 748).

De faeces zijn infectieus ; deze moeten dus niet op het weiland gebracht
worden dan na zo goed mogelijke desinfectie met kalkmelk bv. De koe
moet gesepareerd worden en de standplaats ontsmet. Als de boer niet wil ?

De plichtsgetrouwe dierenarts neemt bloed, faeces, eventueel melk en
andere secreta van alle aanwezige runderen en laat deze onderzoeken.
Er blijken nog enkele positieve gevallen te zijn, latente gevallen die ieder
ogenblik acuut kunnen worden.

Dezelfde maatregelen als bij de zieke koe dienen te worden genomen.
De boer mag deze koeien niet verkopen op gevaar af dat de ziekte zich
verspreidt ; bij slachting wordt de aandoening niet onderkend (er is zonder
waarschuwing geen reden voor bacteriologisch vleesonderzoek). Ik ken
geen wettelijke bepaling, die hem de verkoop verbiedt.

De dierenarts voelt zich eerst dan gerust als driemaal over het faeces-
onderzoek bij alle koeien na tussenpozen van ongeveer 14 weken, dus na
minstens een maand of acht, negatief is.

Stel, de weidetijd is inmiddels aangebroken en de boer wil al zijn koeien
in de weide doen, misschien op een gemeenteweide met vele andere koeien.
Kan de dierenarts de onwillige boer dit beletten? Zou de boer zijn plicht-
vervullende dierenarts ook vervloeken en ruzie met hem gaan maken ?
Op wie en welke wettelijke voorschriften kan de dierenarts zieh beroepen ?

Bij de hierop volgende discussie merkte allereerst de heer Quaedvlieg
op, dat we weliswaar niet met veel dwingende bepalingen kunnen komen,
maar dat toch de praktijk geleerd heeft, dat men bij de meeste veehouders
door overreding veel kan bereiken. De toekomst zal moeten leren of het
nodig is, de paratyphus in de veewet op te nemen. Helaas zullen er steeds
een aantal veehouders zijn, die niet wensen mede te werken en de stelregel
zullen huldigen, dat de koe beter bij een ander dood kan gaan dan bij hen
zelf.

Dr. Hemmes, geneeskundig inspecteur voor de Volksgezondheid voor
Utrecht en Overijssel wees op art. 26 der Besmettelijke-Ziektewet (Wet
van 21 Juli 1928, S. 265), luidende: „Met hechtenis van ten hoogste zes
maanden of geldboete van ten hoogste duizend gulden wordt gestraft hij
die zich onttrekt aan bij of krachtens deze wet te zijnen aanzien voor-
geschreven maatregelen, of voorwerpen, goederen of waren onttrekt aan
krachtens deze wet voorgeschreven maatregelen, alsmede hij, aan wiens
schuld te wijten is, dat gevaar voor overbrenging ener besmettelijke ziekte
op anderen ontstaat."

Van dit zeer ruim gestelde artikel maken de medische inspecteurs nog
wel eens gebruik zonder op een vervolging aan te sturen. Maar men heeft
een stok achter de deur, die men dikwijls met succes kan hanteren, als
het nodig is. Ook voor het onderhavige geval zou men er gebruik van
kunnen maken. Immers wanneer de eigenaar van een koe met paartyphus
gewezen is op de gevaren voor de volksgezondheid, zoals Prof. Beijers

Inspecteur Burggraaf deed als zijn mening kennen, dat de paratyphus
bij runderen niet zo erg besmettelijk schijnt te zijn. Prof. Beijers heeft wel
mededeling gedaan van verschillende gevallen, waarin verscheidene koeien
op één en dezelfde stal waren gestorven of ziek geworden, maar zijn
ervaring is, dat het veelal bij slechts één geval blijft. De mogelijkheid is
er dan, dat er subclinische gevallen zijn. In zijn district zijn er in het 3e
kwartaal 1947 46 gevallen van paratyphus geconstateerd, waarvan in
23 gevallen bacteriologisch onderzoek heeft plaats gehad (S. Dublin).
In de rest der gevallen is op het klinische beeld afgegaan. In slechts 8 van
die 47 gevallen was er meer dan één dier ziek geweest. Zulks pleit naar zijn
mening niet voor de besmettelijkheid bij oudere dieren. Bij jongere dieren
is evenwel de besmettelijkheid veel groter. Ook het gevaar voor mensen
komt spreker niet groot voor. Slechts in één geval werd de mens met
S. Dublin geïnfecteerd.

Indien wij maatregelen wensen te beramen zullen wij eerst de omvang
van het gevaar ook voor de mens moeten kennen.

Spreker is dankbaar voor de hint gegeven door Dr. Hemmes. Hij meent
echter, dat het moeilijk is om voor de rechter het overtuigend bewijs te
leveren. Dr. Hemmes repliceert d.at de boer toch op de hoogte is gebracht
van het gevaar, dat een rund met paratyphus oplevert. Art. 26 werkt
reeds nuttig als zachtjes er mede gedreigd wordt.

De heer Burggraaf vreest, dat uit deze gang van zaken onaangename
gevolgen zullen voortvloeien voor de practiserende dierenarts en hij is
van de gunstige resultaten in deze niet zo overtuigd. Dr. Banning vestigt
de aandacht op de ongezonde situatie welke dreigt te ontstaan aangezien
de paratyphus niet in de Veewet voorkomt. De Heer Quaedvlieg merkt
op, dat er nieuwe maatregelen beraamd moeten worden, er zal een schakel
ingelast moeten worden. Prof. Beijers is het slechts ten dele met het
betoog van de heer Burggraaf eens. Naar zijn opvatting moet er een
aangifteplicht komen, anders wordt er teveel gespeculeerd op de mede-
werking van de boer. Hij acht echter de stok achter de deur, aangegeven
door Dr. Hemmes, zeer nuttig.

Hij meent in tegenstelling met de heer Burggraaf, dat de besmettelijk-
heid wel groot is en memoreert een onlangs voorgekomen geval waarbij
vier runderen stierven. Het lijkt alsof de virulentie na dierpassage afneemt.
De heer Burggraaf blijft bij zijn opvatting er de aandacht op vestigende,
dat Prof. Beijers slechts geconfronteerd wordt met ernstige gevallen. De
heer Quaedvlieg brengt naar voren dat het gewenst zou zijn, bij het
vinden van paratyphussmetstofdragers met behulp van de Gezondheids-
diensten overname te doen plaats vinden, ten einde financiële schade voor
de boer te voorkomen. Dr. Zwart vestigt er de aandacht op, dat in het
Keuringsregulatief ontstekingen van verschillende organen worden ge-
noemd, zoals van de baarmoeder, de uier, e.d. waarbij pyogene bacteriën
in het spel zijn. Hij vraagt of hierbij Salmonella een rol speelt als een
secundaire infectie tengevolge van een verminderde resistentie. Prof.
Beijers zegt, dat hij geen vleeshygiënist is, doch een klinicus. Bij het paard
kan echter bij een verminderde resistentie tengevolge van koliek een
latente Salmonella-infectie tot ontwikkeling komen ; zo zal het ook wel
zijn bij de door Dr. Zwart bedoelde gevallen. De heer De Vries deelt
mede, dat in Friesland veel paratyphus bij kalveren wordt waargenomen.

Hoe de infectie precies plaats vindt is een raadsel. Zeer merkwaardig is,
dat oudere dieren in het algemeen weinig aangetast worden. Toch ziet
men in enkele gevallen, dat koeien sterven aan paratyphus. Daarbij werd
vaak huidemphyseem waargenomen. Ook bij traumatische pericarditis
is het gelukt Salmonella te kweken. De paratyphus is alsdan secundair.
Prof. Beijers heeft nooit huidemphyseem bij paratyphus waargenomen.
Dr. Clarenburg stelt de vraag hoe de behandeling is bij paratyphus.
Prof. Beijers brengt naar voren, dat de therapie een symptomatische is
en dat hij daar niet veel mee bereikt heeft. Bij paarden heeft hij o.a.
Calomel toegediend en ook wel sulfanilamiden.

Dr. Hemmes vraagt hoe de aandoening zich onder de koeien verspreidt.
Speelt het drinkwater een rol of krijgen de koeien het van de eenden of
omgekeerd ? Naar aanleiding van een artikel in een duits tijdschrift meent
hij tot de conslusie te moeten komen, dat de Salmonella het in de grond
geruime tijd kan uithouden. Prof. Beijers antwoordt, dat paratyphus
voorkomt bij runderen zowel op stal als in de weide. Omtrent de wijze
van infectie heeft hij geen idee. Onlangs kwamen verscheidene gevallen
bij één boer in de Haarlemmermeer voor. Deze koeien liepen in de weide,
dronken het water uit dezelfde sloten als de koeien van aangrenzende
boeren. Toch had alleen deze ene veehouder last.

Dr. Terpstra vraagt of een verminderde resistentie van het dier een
infectie in de hand werkt en hij denkt daarbij aan de minder goede con-
ditie tengevolge van de slechte voeding door de grote droogte in de afge-
lopen zomer. Prof. Beijers antwoordt met die gedachte volkomen accoord
te gaan. Zowel Dr. Scholten als Dr. Weebers achten aangifte van para-
typhus bij de veterinaire inspecteur nodig. De heer Quaedvlieg stelt
vast, dat er momenteel geen aangifteplicht voor paratyphus bij het rund
bestaat. Doch ook bij het voorkomen van de sporadische gevallen van
paratyphus bij de mens dienen pogingen in het werk te worden gesteld om
de smetstofbron op te sporen en hij brengt naar voren, dat hij over deze
aangelegenheid een schrijven tot de Directeur-Generaal van de Volks-
gezondheid gericht heeft.

Dr. v. d. Berg wil, alvorens hij tot zijn leedwezen moet vertrekken
nog een enkel woord zeggen en daarbij een zijner stokpaardjes : de nauwere
samenwerking tussen de medische en veterinaire inspecties, berijden.
Op de dag van de preventieve geneeskunde te Leiden heeft hij daarop
ook reeds de aandacht gevestigd. Hij spreekt de wens uit, dat de nauwe
samenwerking tussen beide inspecties zich niet zal beperken tot het vraag-
stuk der paratyphus, doch zich ook op andere onderwerpen demonstreert.

Vervolgens krijgt Dr. Clarenburg het woord tot het houden van zijn
hiernavolgende voordracht.

The authors treats \'clinical symptoms of paratyphoid (salmonellosis) in the horse
and the cow (S. typhi murium, S. Dublin, S. abortus equi).

The disease can only be diagnosed by the bacteriologist, and not merely be judged
from the clinical symptoms, which are often too little characteristic.

In the horse Salmonella-infection should be considered, when the animal showed
gastro-intestinal symptoms and colic when becoming ill. The latter may be cured, but
even then the temperature keeps rising and fever remains till death, which mostly
follows io to 14 days after the symptoms first showed themselves.

When such symptoms show themselves the blood and faeces should be tested for
Salmonella. In the cases observed by the author the appetite remained fairly good at
first; the faeces were thin but not excessively so. S. Dublin culture was made from the
faeces. Agglutunation blood positive.

The bilirubin percentage of the blood had not risen ; occasionally hyperleucocytosis
was observed, sometimes not. Urine examination turned out negative. When a post-
mortem examination was made, a catarrhal-haemorrhoidal enteritis, and necrosis-
niduses were found in spleen and hepatitis.

In stallions the author noticed several cases of orchitis, caused by S. abortus equi.
He also described a case, in which sarcomatosis existed side by side with salmonellosis.
The sperm yielded a pure cultivation of S. abortis equi.

As a rule haemorrhoidal or pseudo-membranous entiritis is found, occasionally
merely symptoms of gastro-intestinal catarrh. The high fever usually showing itzelf
at the beginning disappears after a few days.

The author discusses some cases in which, on one farm, three or four cows died in a
sohrt time, whereas some others fell ill, indeed, but did not die, One or more germ-
carriers (sub-clinical cases) were moreover found in the stall.

The therapy is a purely symptomatic one. Sulpha-preparations did not yield a
positive result.

The increase of paratyphosis in some parts of Holland must perhaps be put down to
decreased resistance due to insufficient food (dry summer).

Author deems it imperative to incorporate the disease in the cattle-law, (compulsory
notofication), close co-operation between medical and veterinary inspection, for which
purpose this discussion took place, attended by both medical doctors and veterinary
surgeons.

One veterinary inspector communicated to have met with 46 cases of presumable
salmonellosis in cows in his district (only in 23 of these cases did a bacteriological
examination take place), his experience being that salmonellosis is not very infectious
(he mostly met with one case per farm) and is not very dangerous for man. (No cases
of sickness on those farms among the inmates).

. The author advocates the expropriation of the germ-carriers which are found, and
the indemmification of ow ners out of a fund to be founded, for instance, by the public
health services.

De belangstelling voor de Salmonellose bij mens en dier is de laatste
jaren sterk toegenomen. Deze verhoogde belangstelling vindt haar oorzaak:

ie in het grotere aantal ziektegevallen ; 2e in een verbetering der
selectieve voedingsmedia: 3e in de snelle en betrouwbare methoden om
de cultures door middel van serologische analyse te identificeren.

Er bestaan slechts enkele aanwijzingen voor deze infectie; bij het rund
kennen we als zodanig de haemorrhagische enteritis, bij het kalf de zg.
Ledschbor-(paratyphus-)haardjes, bij het varken de tvpische darmulcera.
Overigens komen Salmonella-infecties bij verschillende andere afwijkingen
voor. Zelfs kunnen pathologisch-anatomische veranderingen geheel ont-
breken bv. bij bacillendragers.

Voor de practijk komt het erop aan, dat op grond van het sectiebeeld
Salmonella-infectie nooit met zekerheid is uit te sluiten. Hiervoor is een
bacteriologisch onderzoek noodzakelijk, waarbij de lever als het belang-
rijkste orgaan moet worden beschouwd. Voor de wijze, waarop het „bac-
teriologisch vleesonderzoek\'\' dient te worden uitgevoerd zij verwezen naar
twee recente publicaties van Ci.arenburo en Vink in het Tijdschrift voor
Diergeneeskunde ²). Herhaaldelijk worden bij dit onderzoek in de lever
Salmonella-bacteriën aangetroffen, terwijl de milt, de nier en de mus-
culatuur geen bacteriegroei te zien geven. In deze gevallen gelukt het
echter wel genoemde bacteriën in de musculatuur aan te tonen, indien
grote hoeveelheden door middel van een ophopingsmethode worden
onderzocht. Indien derhalve bij het „bacteriologisch vleesonderzoek"
uitsluitend in de lever Salmonella-bacteriën worden aangetoond, moet
ook de musculatuur als besmet met deze bacteriën worden beschouwd.

Voor de diagnostiek der Salmonella-bacteriën is een serologisch onder-
zoek noodzakelijk. Met een biochemisch onderzoek, hoe uitgebreid ook,
kan men niet volstaan. Wel kan hiermede in bepaalde gevallen de aan-
wezigheid. van Salmonella-bacteriën worden uitgesloten, bv. bij omzetting
van lactose en saccharose. ,

Bij de Salmonella-bacteriën onderscheidt men lichaams- of O-antigenen
en zweepdraad- of H-antigenen. De O-antigenen zijn thermostabiel en
geven een korrelige agglutinatie, de H-antigenen zijn thermolabiel en
veroorzaken een vlokkige agglutinatie. Op grond van de O-antigenen,
waarvan er reeds meer dan 30 bekend zijn, worden de Salmonella-bacteriën

1 \') Verslag van een voordracht met demonstratie op de Vergadering van de Veterinaire
Inspectie van de Volksgezondheid op 27 November 1947.

in verschillende groepen verdeeld, welke met hoofdletters worden aan-
geduid (A, B, C, D, enz.). Met behulp van de H-antigenen, waarvan er
reeds meer dan 40 worden onderscheiden, worden deze groepen in typen
onderverdeeld. Men onderkent specifieke- en onspecifieke H-antigenen,
waarvan de eerste met kleine letters, de laatste met Arabische cijfers
worden aangeduid. De monophasische stammen bezitten slechts een dezer
H-antigenen, de diphasische typen hebben beide. Zowel tegen de ver-
schillende O- als H-antigenen kunnen agglutinerende sera, zg. factorensera,
worden bereid. Hiermede gelukt het als regel binnen enkele minuten
op een voorwerpglas het type van de betreffende Salmonella-cultuur
vast te stellen. Deze sera zijn aanwezig en worden regelmatig aangemaakt
in de Veterinaire Afdeling van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid,
alwaar het Nationale Salmonella Centrum gevestigd is. Het is de bedoeling
op den duur enkele van deze sera, voldoende om 98 % van de in ons
land gekweekte Salmonella-Jtammen te identificeren, voor de practijk
beschikbaar te stellen.

Op het ogenblik wordt, vnl. ten dienste van vleeskeuringsdiensten, een
polyvalent agglutinerend Salmonella O-serum beschikbaar gesteld, waar-
mede het mogelijk is op het objectglas vast te stellen of een bepaalde
ba< terie-stam al dan niet tot de Salmonella-groep behoort. Dit serum
bevat nl. O-agglutininen t.o.v. Salmonella-bacteriën uit de B-, C- eri
D-groep. De tot dusver bij slachtdieren in ons land aangetroffen Salmonella-
bacteriën behoren alle tot een van deze 3 groepen. Positief reagerende
culturen kunnen ter nadere differentiatie naar de Veterinaire Afdeling
van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid worden opgezonden.

Met de beschikbaarstelling van het genoemde polyvalente O-serum is
het bezwaar ondervangen, dat tegen het betrekken van de lever bij het
„bacteriologisch vleesonderzoek" bestond. Mede in verband met reeds
gedane publicaties, is het derhalve noodzakelijk het bacteriologisch onder-
zoek van de lever imperatief voor te schrijven.

Wat de beoordeling van slachtdieren met een Salmonella-infectie betreft,
bestaat er geen hygiënisch bezwaar, de musculatuur na sterilisatie in
consumptie te brengen. In verband met het geringe aantal Salmonella-
bacteriën is het gevaar voor thermostabiele toxinen, zo deze al mochten
voorkomen, denkbeeldig te achten.

Voor zover kon worden nagegaan komen Salmonella-bacteriën niet
vrij in de natuur voor. Indien derhalve bij een slachtdier een Salmonella-
infectie wordt vastgesteld, zal als regel een verband met een ziek dier of
een bacillendrager kunnen worden aangetoond. Hiervoor is een stal-
onderzoek onontbeerlijk. Voor het onderkennen van een Salmonella-
infectie bij het levende dier staan ons in hoofdzaak 2 wegen ten dienste,
nl. bacteriologisch onderzoek van de faeces en serologisch bloedonderzoek.

Het onderzoek der faeces geschiedt door directe uitstrijk op selectief-
platen, waarvoor door ons Endo- en brillantgroenagarplaten (vlg.
Kauffmann) worden gebruikt, alsmede na ophoping in tetrathionaat-
bouillon vlg. Muller of zoals deze door Kauffmann is gewijzigd. Indien
3 maal, met tussenpozen van 10 dagen, Salmonella-bacteriën in de faeces
worden aangetoond, rekent men een dier als bacillendrager.

noodzakelijk afzonderlijke O- en H-antigenen te gebruiken. In verband
hiermede verliezen vroeger gedane onderzoekingen veel van hun betekenis.
Het is zeer moeilijk een agglutinatietiter aan te geven, welke als bewijzend
voor een Salmonella-infectie kan worden beschouwd. Volgens de literatuur
ligt de grens bij een titer van i : 200. Onderzoekingen, door ons verricht
bij normale slachtdieren, wijzen erop, dat deze titer, wat de O-agglutininen
betreft, boven 1 : 80 en voor de H-agglutininen boven 1 : 320 zal liggen.
Deze onderzoekingen zijn echter nog niet afgesloten. Bij bacillendragers
werd tot dusver een O-titer gevonden van 1 : 40 tot 1 : 320 en een H-titer
van i : 640 tot 1 : 10.000.

Het staat niet vast pf aan het serologisch bloedonderzoek grote betekenis
toekomt voor het opsporen van bacillendragers. Er zijn onderzoekers, die
hieraan geen waarde toekennen, aangezien bij tal van bacillendragers het
serologisch bloedonderzoek negatief verloopt. Het spreekt vanzelf, dat de
agglutinatietiter sterk afhankelijk is van het stadium der ziekte.

Bacillendragers zijn uit een oogpunt van volksgezondheid van groot
belang. Aangezien bij de keuring, zowel voor als na het slachten, afwij-
kingen kunnen ontbreken, bestaat de mogelijkheid, dat geen bacteriologisch
onderzoek wordt ingesteld en gevaar voor het optreden van een vlees-
vergiftiging ontstaat. Daarnaast is van niet minder belang, de besmetting
van de melk, welke in een stal met een bacillendrager practisch niet te
voorkomen is. Met name bestaat in dit opzicht gevaar voor modelmelk,
welke als regel rauw wordt gedronken.

Het zal zonder meer duidelijk zijn, dat opsporen en slachten van
bacillendragers, liefst met schadeloosstelling van de eigenaar, dringend
gewenst is.

Dr. Hemmes vraagt of bacillendragers ook voorkomen bij mannelijke slachtdieren.
Dr. Clarenburc verklaart van bacillendraagsters te hebben gesproken, omdat hoofd-
zakelijk volwassen vrouwelijke dieren worden geslacht.

Dr. Hemmes: bij typhus van de mens vindt men 80 vrouwelijke tegen 20 mannelijke
bacillendragers. Dr. Clarenburc vraagt of dit misschien moet worden toegeschreven
aan het feit, dat vrouwen in het algemeen meer lijden aan leveraandoeningen dan
mannen.

Dr. de Moulin deelt mede, dat aan de R.S.I. een agglutinatietiter van 1 : 500 als
een positieve aanwijzing voor bacillendragers wordt aangenomen; dit is echter zeer
willekeurig. Hij vraagt of de agglutinatietiter wel waarde heeft. Spr. voelt er wel voor
om de titer 1 : 320 als maatgevend over te nemen. Dr. Clarenrurg antwoordt, dat
de genoemde titers, die \'ijdens researchwerk werden verkregen, geen definitieve uitspraak
mogelijk maken. Dr. de Moulin vraagt nog of de permanente uitscheiders ook Sal-
monella-bacteriën met de melk uitscheiden. Dr. Clarenburg antwoordt, dat hoewel
uit de uier van een rund wel Salmonella-bacterën werden gekweekt, deze toch niet
in de melk voorkwamen. De bacteriën waren blijkbaar met het bloed naar de uier gevoerd.
Besmetting van de melk zal als regel door de faeces plaats hebben.

De Heer Rutoers vraagt op welk tijdstip na de infectie een dier de SSlmonella-
bacteriën begint uit te scheiden. Dr. Clarenburg: dit is niet bekend, doch wij zullen
trachten dit langs experimentele weg op te lossen.

Prof. Beijers vindt het vreemd, dat een bacillendrager, waarin na de sectie in ver-
schillende organen Salmonella-bacteriën werden gevonden, geen ziekteverschijnselen
heeft vertoond, terwijl er toch kennelijk een bacteriaemie aanwezig was. Dj-. Clarenburg
antwoordt, dat het bewuste dier een tijd te voren wel diarrhee heeft gehad.

Dr. v. d. Hoeden vraagt of er bij het onderzoek voldoende aandacht aan de gal wordt
besteed; gal is een goede voedingsbodem en kan zonder meer in de broedstoof worden
geplaatst.

Dr. Clarknburg heeft dit punt in onderzoek. Bij de enkele onderzochte gevallen
was de gal inderdaad sterk positief. Daar het onderzoek van de gal in de Duitse voor-
schriften is geschrapt, meent hij, dat het onderzoek van de gal daar toch blijkbaar niet
heeft voldaan.

Dr. Zwart deelt mede, dat aan het abattoir te Amsterdam de gal in een van 70 onder-
zochte slachtdieren positief werd bevonden.

Dr. van Vloten vraagt, welke keuringsbeslissing moet worden genomen, wanneer
de Salmonella-bacteriën alleen in de lever en in de gal worden gevonden. Dr. Claren-
burg is van mening, dat in deze gevallen kan worden volstaan met sterilisatie; men
behoeft geen rekening te houden met toxines van de enkele, eventueel in het vlees
aanwezige, Salmonella-bacteriën.

Dr. van Wesemael vraagt of het mogelijk is bij het dier leverpunctie te doen ten
behoeve van het onderzoek van een verdacht dier. Dr. Clarenburg endosseert deze
vraag aan Prof. Beijers. Deze acht dit bij het rund wel mogelijk doch heeft hierover
geen ervaring.

De Heer Burggraaf: in Stolwijk bleek de Salmonellose toch niet zo erg besmettelijk
te zijn, hoewel er een sterke uitscheider was. Hij vraagt aan de directeur van de V. D.
hoe bij de overname van smetstofdragers deze gewaardeerd zullen worden. Een fonds
voor dit doel, gesticht door het Ministerie van Landbouw en dat van Sociale Zaken, zou
wenselijk zijn.

De Heer Quaedvlieg: Mijn persoonlijke mening is, dat vergoeding van het Ministerie
van Landbouw alleen niet verwacht kan worden, omdat ook in deze bijeenkomst wel
gebleken is, dat de Volksgezondheid grote belangen heeft bij deze ziekte. De vorming
van een fonds zou wenselijk zijn, doch of dit mogelijk is, weet ik niet.

De Heer Burggraaf: de Gezondheidsdienst voor Vee in Zuid-Holland wenst niet bij
te dragen in de schadeloosstelling.

De Heer Quaedvlieg stelt voor om thans de demonstratie door Dr. Vink te gaan
bijwonen; hij dankt reeds thans de Heren Ci.arf.nburg en Vink voor het belangrijke
werk hetwelk door hen is verricht.

Dr. Banning is dankbaar en blij voor de bijwoning dezer samenkomst en voor het
gehoorde. Hij constateert een toeneming in de samenwerking tussen artsen en dieren-
artsen en is ervan overtuigd, dat deze samenwerking nog steeds zal toenemen. De brede
massa kent allang die samenhang tussen beide groepen van wetenschappelijke werkers,
doch bij de groepen zelf ontbrak daar wel iets aan. Als medisch Hoofdinspecteur van de
Volksgezondheid hoopt hij op steeds nauwere samenwerking en is gaarne bereid daartoe
mede te werken.

Salmonella-cultuur op brillantgroenagar- en Endo-plaat.
Coli-cultuur op brillantgroenagar- en Endo-plaat.

Buisjesagglutinatie Salm. dublin (O- en H-agglutinatie). .
Voorwerpglasagglutinatie Salm. dublin met specifieke O- en H-sera.
Zwermplaat Salm. typhi murium ter onderkenning specifieke en on-
specifieke phase.

Dr. A. CLARENBURG, Dr. H. H. VINK (Bacteriologen) en
J. J. MOOLHUISEN (Directeur v. h. Slachthuis te Sliedrecht).

De laatste dagen van November 1947 kwam te Sliedrecht een groot
aantal acute ziektegevallen voor, die in het algemeen gekenmerkt waren
door braken, diarrhee en buikpijn. Deze verschijnselen waren in de meeste
gevallen opgetreden binnen 24 uren na het nuttigen van leverkaas en
leverworst. Het aantal patiënten bedroeg ^ 90. De duur der ziekte
variëerde van 2 tot 10 dagen. Er kwamen geen sterfgevallen voor.

Door de Veterinaire Afdeling van het Rijks Instituut voor de Volks- •
gezondheid werden 5 monsters van de verdachte leVerkaas en één monster
leverworst ter onderzoek ontvangen. In een bijgevoegd schrijven was
vermeld, dat de leverkaas was bereid uit varkenskoppen en varkenslever
met bijmenging van zout en kruiden en een vrij grote hoeveelheid
„spezozout".

Bij het onderzoek werden in alle monsters Salmonella-bacteriën van
het type S. typhi murium gevonden. Reeds na directe uitstrijk kwam
een groot aantal kolonies van deze bacteriën tot ontwikkeling. Bij het
biochemisch onderzoek bleek, dat rhamnose niet werd ontleed.

Zoals bekend komt bij het varken gewoonlijk S. cholerae suis (bac.
suipestifer) voor; enkele malen werd door ons S. dublin gevonden. Het
uit de vleeswaren geïsoleerde type was hiermede niet in overeenstemming.
Het lag dus voor de hand in deze gevallen aan een andere besmettingsbron
dan het varken te denken.

De ervaring leert, dat voedselvergiftigingen door S. typhi murium in
de meeste gevallen zijn toe te schrijven aan het gebruik van onvoldoende
verhitte eendeneieren. De veronderstelling werd daarom geuit, dat bij
de bereiding van de vleeswaren misschien eendeneieren waren gebruikt.
De juistheid van deze veronderstelling bleek uit het resultaat van de
reacties, die met extracten van de bewuste vleeswaren werden ingesteld
met praecipiterende sera tegen runder-, paarden-, varkens-, kippen- en
eendeneiwitten. Een extract in physiologische keukenzoutoplossing van
de leverkaas gaf een positieve reactie met de sera tegen varkens- en eenden-
eiwitten, een dito extract van de leverworst met de sera tegen runder- en
eendeneiwitten. In beide soorten vleeswaren was derhalve eiwit aanwezig
van eend (of van een verwante diersoort).

Door dit resultaat, alsmede door het feit, dat de gevonden stam
rhamnose-negatief was, hetwelk meestal het geval is bij van eenden
afkomstige S. typhi murium stammen, kon vrijwel zeker worden aange-
nomen, dat bij de bereiding der verdachte vleeswaren eendeneieren waren
gebruikt. Naar men ons meedeelde, werd door de betrokken slager bekend,
dat dit inderdaad het geval was.

Om zekerheid te verkrijgen, dat de ziektegevallen door de betreffende
vleeswaren waren veroorzaakt, werden door ons faeces van 13 patiënten
onderzocht. In 8 van deze monsters faeces konden, een week na het begin
der ziekte, rhamnose-negatieve S. typhi murium worden aangetoond.

Het hierboven beschreven geval demonstreert ten duidelijkste de nood-
zakelijkheid bij het voorkomen van vleesvergiftigingen het type der
oorzakelijke Salmonella-bacteriën vast te stellen. Zonder deze typering
ware het mogelijk geweest, dat in dit geval een onverdiende smet zou
zijn gevallen op de betreffende vleeskeuringsdienst.

Beschrijving van een voedselvergiftiging (S. typhi murium) door lever-
worst, waarin eendeneieren waren verwerkt.

Description of an outbreak of foodpoisoning (S. typhi murium) by liversausage,
in which ducks\' eggs had been worked up.

ONDERZOEK NAAR HET VOORKOMEN VAN PARATYPHUS-
BACILLEN IN DE GAL EN TEVENS VAN DE KIEMHOUDEND-
HEID VAN DE GAL BIJ NORMALE BEDRIJFSSLACHTINGEN

De uitbreiding die de Salmonella dublin de laatste tijd vertoont blijkens
de bevindingen op boerderijen en in de vleeskeuringsdiensten alsmede
het feit, dat in de galblaas van typhus-bacillendragers bij de mens deze
bacteriën veel zijn aangetroffen, gaf de Directie aanleiding een onderzoek
in te doen stellen naar de aanwezigheid van paratyphusbacillen in de gal
van schijnbaar gezonde runderen, die dus bij de keuring voor het slachten
geen ziekteverschijnselen vertoonden en waarbij na het slachten slechts
locale afwijkingen werden waargenomen, welke geen reden waren voor
het instellen van een bacteriologisch onderzoek.

Het zou van belang zijn geweest ook de lever in het onderzoek te be-
trekken, echter was dit uit een economisch oogpunt op grond van het
zuiver oriënterende karakter van dit onderzoek niet wel mogelijk. Onder-
zocht werden 361 Nederlandse runderen D klasse, 253 Nederlandse run-
deren C klasse, 64 Deense runderen C klasse en 48 Ierse runderen A en
AA klasse.

Met de flambeervlam werd de galblaas gebrand totdat een kleine
opening ontstond (tijd i ¹5—70 seconden), waarna een oogje gal werd
gebracht in een buisje schuin gestolde agar en een buisje glucóse-bouillon.
Eerst na 24 uur, daarna na 2 X 24 uur werd het resultaat gecontroleerd.
Al spoedig bleek, dat een observatietijd van 24 uur voldoende was. Eerst
werden uitstrijkjes van alle gegroeide culturen gemaakt en gekleurd
volgens Gram; indien Gram-negatieve bacillen aanwezig waren werd een
Conradiplaat bestreken en na 24 uur werden eventueel aanwezige blauwe
kolonies op serie gezet.

Daar deze wijze van werken veel laboratoriummateriaal en veel tijd en
broedstoofruimte kostte, werd al spoedig (na ± 100 gevallen) rechtstreeks

op Conradiplaten geënt. Nog een vereenvoudiging werd aangebracht door
bij de eerste enting tevens in peptonwater te enten. Na het 151ste geval
moest de Conradiplaat, door omstandigheden, door de brillantgroen plaat
vervangen worden.

Vanaf het 152ste geval was dus de werkwijze dezelfde: er werd een oogje
gal uitgestreken op een brillantgroenplaat en in een buisje peptonwater.
Na 24 uur werden platen en buisjes gecontroleerd. Bij groei op de plaat
werd meestal ook groei in het peptonwater waargenomen. Hierbij werd
dan de indolreactie volgens Kovacs toegepast.

Was de cultuur op de plaat geel en de indolreactie positief, dan werd
de bacil als bac.coli geregistreerd.

Was de cultuur op de plaat rood, dan werd opnieuw een brillantgroen-
plaat bestreken met de meest rode kolonies en de volgende dag de cultuur
op serie gezet.

Indien lactose niet werd verzuurd of vergist en de indolreactie negatief
was kwam zo\'n cultuur in aanmerking voor nader serologisch onderzoek,
in het tegenovergestelde geval werd de cultuur beschouwd als te behoren
tot de grote groep der coliachtigen.

Het eerste positieve geval betrof een rund (D-klasse) afkomstig uit de
omgeving van Amsterdam. Op de Conradiplaat groeiden slechts blauwe
kolonies van Grarnnegatieve bacillen met de volgende eigenschappen :

Indol negatief, in glucose-peptonwater werd zuur en gas gevormd;
lactose, saccharose en wei bleven onveranderd.

Agglutinatie in buisjes positief tot in hoge verdunning met Aertrijcke-
en Gartner-serum.

In het laboratorium van het Rijks Instituut voor de Volksgezondheid te
Utrecht werd deze bacil gedetermineerd als Salmonella dublin.

Het feit, dat bij 2 verschillende agglutinerende sera een positieve reactie
werd verkregen, werd toegeschreven aan het voorkomen van smooth- en
rough-vormen der kolonies.

Het tweede positieve paratyphusgeval werd waargenomen bij een rund
(D-klasse), eveneens afkomstig uit de omgeving van Amsterdam.

Op de brillantgroenplaat groeiden rode kolonie\'s van Gram-negatieve
bacillen, indolreactie was negatief, lactose- en saccharosepeptonwater
bleven onveranderd.

De bacil werd in bovengenoemd Instituut eveneens gedetermineerd als
Salmonella dublin.

Van de 614 onderzochte, bij de keuring normale, Nederlandse runderen, bleken
dus bij 2 runderen paratyphusbacillen in de gal voor te kómen.

Onderstaande staat geeft weer het aantal gevallen van kiemhoudendheid
van de gal bij de onderzochte runderen.

Bij een vergelijking van bovenstaande cijfers valt het grote verschil
op in groei van bacteriën tussen Nederlandse en Ierse runderen enerzijds
en Deense runderen anderzijds. Dit is zeker wel in verband te brengen
met het grote verschil in voorkomen van distomatose; het percentage
leverdistomatose is bij Deense runderen n.1. veel geringer dan bij Neder-
landse en Ierse runderen.

Behalve de beide paratyphusgevallen bestond de meerderheid van de
gegroeide culturen uit reinculturen van colibacillen, enkele malen uit
reinculturen van coccen of bac. subtilis, enkele malen uit mengculturen
van bac. coli en coccen, bac. coli en Gram-positieve bacteriën, Gram posit.
bact. en coccobact.

Bezoedeling van organen en vlees, in de eerste plaats echter van de
lever, met paratyphusbacillen bevattende gal van schijnbaar gezonde
runderen, is zeker niet uitgesloten te achten.

Daarbij is tevens nog in aanmerking te nemen, dat de levers niet konden
worden onderzocht en dat het niet onwaarschijnlijk is te achten, dat deze
in een deel van dergelijke gevallen eveneens positief zouden blijken te zijn.

De beide gevallen, waarbij Salmonella dublin in de gal werd gevonden,
betroffen runderen met leverdistomatose.

Ook Rinsf.s vermeldt 5 smetstofdragers (Salmonella dublin) „die alle
een hevige leverbotziekte gemeen hadden."

„Uit de gal en de inhoud van de darmen konden Salmonella\'s worden
gekweekt, bovendien bij 3 dieren uit de lever en bij 1 nog uit het baar-
moedersecretum."

Het resultaat van dit onderzoek lijkt ons daarom van zulk een groot
belang, daar een deel der gevallen van voedselvergiftiging, waarvan de
oorsprong niet opgehelderd werd, hierdoor verklaard zou kunnen worden.

Ten slotte betuigen wij onze dank aan collega R. H. Veenstra voor het
initiatief tot dit onderzoek en de daaraan verleende steun en aan Dr.
A. Clarenburg voor het nader identificeren der paratyphusbacillen.

*) J. Rinses. Het kleinkorrelig leverversterf bij het kalf. Proefschrift 20 Nov. 1947.

Bacteriologisch werd — meer speciaal op het voorkomen van para-
typhusbacillen — onderzocht de gal van 726 normale bedrijfsslachtingen
van Nederlandse-, Ierse- en Deense runderen.

Kiemhoudendheid werd waargenomen bij Nederlandse runderen\' (D-
klasse) in 44 %, Nederlandse runderen (C-klasse) in 32 %, Ierse runderen
(A en AA-klasse) in 47 %, Deense runderen (C-klasse) in 17 % der gevallen.

Het verschil in kiemhoudendheid wordt door schrijvers in verband
gebracht met de hogere frequentie van leverdistomatose bij Nederlandse
en Ierse in vergelijking met die bij Deense runderen.

In de meeste gevallen werd een reincultuur van bac. coli gevonden,
enkele malen andere bacteriën, soms in mengcultuur.

Tweemaal werden bij Nederlandse runderen paratyphusbacillen en wel
Salmonella dublin aangetroffen, deze bevinding zou volgens schrijvers een
verklaring kunnen geven voor een deel der gevallen van voedselvergiftiging,
waarvan de oorsprong niet opgehelderd kon worden, te meer daar, indien
de levers bacteriologisch zouden zijn onderzocht de mogelijkheid niet is
uit te sluiten, dat daarin paratyphusbacillen zouden zijn aangetroffen.

More especially with a view to the occurence of paratyphoidbactcria, the gall
of 726 normal professional killings of Dutch, Irish and Danish cattle was bacterio-
logically examined.

Bacteria were found in Dutch cattle (D-class) in 44%, Dutch cattle (C-cIass)
in 32%, Irish cattle (A and AA-class) in 47%, Danish cattle (C-class) in 17%
of the cases.

The difference in the bacteriological frequency was associated by the above-
mentioned authors, with the higher frequency of liver-distomatosis in Dutch and
Irish cattle compared with Danish.

In most cases a pure cultivation of sac-coli was found, occasionally of other
bacteria, sometimes mixed cultivation.

In Dutch cattle, paratyphoid bacteria were twice found, Salmonella dublin indeed,
which result, according to the authors, might account for part of the cases of
food-poisoning, the cause of which could not be explained, the more so as, if the
livers had been bacteriologically eX-amined, it might have been possible that
paratyphoid bacteria would have been found.

Nu het onderzoek op paratyphusbacillen zowel bij het bacteriologisch
vleesonderzoek als bij het onderzoek ter opsporing van paratyphusbacillen-
dragende runderen, in het middelpunt van de belangstelling staat, wil ik
de aandacht vestigen op enkele nieuwe selectiefbodems.

Het bereiden van voedingsbodems is voor grote goed geoutilleerde
laboratoria geen bezwaar, voor de laboratoria van middelgrote slacht-
huizen en vleeskeuringsdiensten, waar het hoofd van dienst deze werk-
zaamheden zelf moet verrichten, brengt dit dikwijls moeilijkheden mee.
Wat zijn nu de meest geschikte en gemakkelijk te bereiden voedings-
bodems, welke voor het onderzoek kunnen worden gebruikt ?

Voor de oorlog waren de droog voedingsbodems (fa. Bram, Merck enz.),
voor velen een goede hulp. Hoewel de literatuur meestal vermeldt, dat
vers bereide bodems beter zijn, hebben 2e mij altijd goed voldaan; deze
Duitse producten zijn thans niet meer verkrijgbaar. Sedert enige maanden
gebruik ik verschillende dehydrated media van de „Difco" Laboratories
te Detroit; deze bestonden voor de oorlog ook wel, zijn echter thans
verbeterd en in grote verscheidenheid in de handel. Enkele selectiefbodems
zijn voor het bacteriologisch vlees- en faecer-onderzoek goed te gebruiken
en zijn zeer eenvoudig te bereiden. Men lost het aangegeven gewicht
aan poeder op in aq. dest. en giet, naar gelang de voorschriften, al of niet
na sterilisatie, een hoeveelheid iti petrischalen; na stolling en drogen zijn
de platen gereed voor het gebruik. Zo zijn aan te bevelen S.S. agar,
MacConkeyagar en brillantgroenphenolroodagar.

De S.S. agar is zeer selectief voor de Salmonella groep; de platen moeten
minstens 24 uur in de broedstoof verblijven. Het voordeel is dat direct
na oplossen van het poeder platen kunnen worden gegoten.

MacConkey-agar is minder selectief, Salmonella\'s en coli groeien even-
goed, alleen de Grampositieve bacteriën worden in hun groei geremd;
aan beide bodems is neutraalrood als indicator toegevoegd. Salmonella\'s
groeien in duidelijke, kleurloze doorschijnende koloniën, colibacillen in
rode of kleurloze koloniën met een rose centrum.

Als aankweekvloeistof kan men gebruik maken van : tetra-thionaat-
bouillon volgens Muller, al of niet met toevoeging van gal en brillant-
groen (Kauffmann, Muller), brillantgroen Esbachbouillon volgens
Prof. Ruys en Selenietbouillon volgens Leifson. Brillantgroen Esbach-
bouillon en Selenietbouillon zijn gemakkelijk te bereiden en kunnen voor
het onderzoek op paratyphusbacillen worden gebruikt. In het Tijdschrift
voor Geneeskunde van 1 Maart 1947 en 12 Juli 1947 wordt de Seleniet-
bouillon door Prof. Ruys te Amsterdam en Dr. Beute te Groningen
gunstig beoordeeld.

In de laatste tijd worden door „Difco" media aanbevolen bereid met
nieuwe peptonsoorten, in de plaats van vleesbouillon. De samenstelling
van een goede bodem geschikt voor het isoleren van vlekziektebacillen,
slecht groeiende streptococcen, enz. is: Proteose Pepton no. 3, 2 %,

Natrium Chloride 0,5 %, Glucose 0,05 %, 0,1 % Agar. Geruime tijd
heb ik deze bodem bij het bact. vleesonderzoek naast glucosebouillon met
levermateriaal geënt. Het is mij gebleken dat slecht groeiende organismen
met dit medium vlugger kunnen worden opgespoord.

Schrijver beveelt aan het gebruik van S.S. agar en MacConkey-agar
van de Difco Laboratories voor het isoleren van bacteriën behorende tot
de Salmonellagroep.

Een voedingsbodem bereid met proteosepepton no. 3 is een goed medium
voor het isoleren van slecht groeiende organismen.

The author recommends the use of S.S. Agar and Mac Conken agar of the Difco
Laboratories for the isolation of bacteria of the Salmonella group. A matrix prepared
with proteoseptorTnr. 3 is a good medium for the isolation of badly growing organisms.

Als resultaat van de in het naschrift bij mijn onderzoekingen óver bloed
en bloedplasraa (in het Tijdschrift"voor Diergen. Dl. 72 afl. 1 en vlg.)
genoemde proeven over de vervanging van de Romanowsky-kleurstof
door een andere kleurstof, kan ik thans het volgende mededelen.

Uitgegaan wordt van de in poedervorm verkrijgbare Giemsa-stain
van Hopkin en William-: Ltd.; 14—17, Cross Street, London E.C. 1,
vertegenwoordiger voor Holland: Technisch Natuurkundig Bureau Service,
Schelpkade 44, den Haag, Telef. 144443.

^ g kleurstof wordt gedurende 1 \'—2 uur verwarmd met 33 cc glycerine
bij 55—6o° C. Daarna wordt 33 cc methylalcohol toegevoegd, welke van
te voren eveneens op 6o° C. verwarmd is. Goed mengen, daarna afkoelen.

DE SAMENWERKING TUSSEN MEDISCHE EN VETERINAIRE
INSTANTIES IN DE STRIJD TEGEN DE TUBERCULOSE EN
EVENTUEEL ANDERE VOOR DE MENS GEVAARLIJKE DIER-
ZIEKTEN IN NOORDBRABANT

Dr. P. J. V. v. WESEMAEL
Geneeskundig Inspecteur van het Staatstoezicht op
de Volksgezondheid in Noordbrabant

JOAN A. J. M. KIRGH
Directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in Noordbrabant.

Het is een verheugend, feit, dat in de strijd tegen de tuberculose van
de mens hoe langer hoe meer wordt .erkend dat in deze de betekenis van
de tuberculose onder de dieren niet mag worden onderschat.

Te lang is de door Koch gelanceerde stelling: „de rundertuberculose
heeft geen betekenis voor de tuberculose van de mens", gemeengoed van
de beoefenaren der medische wetenschap geweest om in deze een snelle
ommekeer te bewerkstelligen.

Dank zij echter het baanbrekend werk van Chari.otte Ruys, Van der
Hoeden, Van den Berg, Boer, Foi.pmer, Van Krieken en tal van anderen,
is de belangstelling voor dit vraagstuk steeds groter geworden en het valt
niet te ontkennen dat de tot nu toe algemeen gegolden hebbende begrippen
zich hoe langer hoe meer wijzigen.

Mocht Prof. Dr. L. Polak Daniels in zijn populaire voorlichting
„Tuberculose" in de Gezondheidsbibliotheek in 1933 verschenen, nog de
stelling overnemen van Dr. Linsly R. Wii.i iams in Amerika, die schreef:
„dat de tuberculeuze besmetting van de mens vrijwel altijd van menselijke
oorsprong is en zeer zelden afkomstig is van de tuberculose van het rund",
voor de toekomst zal aan het publiek een geheel andere voorlichting
moeten worden gegeven en wel terdege mogen worden gewezen op het
dreigend gevaar.

Er komt in breder kring belangstelling voor de tuberculose onder de
huisdieren en meer speciaal voor het gevaar dat voor de menselijke ge-
zondheid dreigt indien de rundertuberculose niet intensief wordt bestreden.

Al moge dan in een enkele provincie van Nederland, met name Friesland,
uit economische motieven een georganiseerde rundertuberculose-bestrijding
prachtige resultaten hebben bereikt (het percentage reageerders aldaar
daalde van 40% in 1910 tot 1,88 % in 1947), in de andere provinciën
is op dit gebied minder intensief gewerkt.

Op het laatst van 1946 daarentegen zijn in de overige provincies de
zg. Provinciale Gezondheidsdiensten voor Dieren opgericht, die zich ten
doel stellen in georganiseerd verband de bestrijding der verschillende
dierziekten ter hand te nemen.

Dat daarbij op de eerste plaats aan de bestrijding der rundertuberculose
werd gedacht, is, gezien de grote betekenis van onze agrarische export

niet te verwonderen, temeer waar concurrerende landen op de wereld-
markt hun veeteelt- en zuivelproducten, voorzien van de nodige certificaten
van ziektekiemvrijheid, gretig aanbieden.

De Gezondheidsdiensten voor Dieren zijn meestal opgericht door de
belanghebbende landbouw- en zuivelorganisaties zelve en door een in
zekere zin gedwongen opgelegde heffing van 5 cent per 100 kg geleverde
melk draagt elke veehouder in de kosten van deze diensten bij.

Dat vele kleintjes in deze ook weer een groot geheel maken, moge
blijken uit het feit dat op deze wijze de Nederlandse veehouders jaarlijks
een bedrag van ruim millioen gulden bijeenbrengen voor deze, in het
belang der gehele gemeenschap te verrichten bestrijdingswerkzaamheden.

En waar zelfs deze bedragen nog niet toereikend zijn om de gehele
kosten van een dergelijke dienst te dekken, dragen de veehouders nogmaals
bij naar rato van het aantal onderzochte dieren in het nadelig slot van
hun provinciale dienst.

Zo droegen de aangesloten veehouders van Noordbrabant in het boekjaar
i Mei 1946—30 April 1947 dus nog extra 70 cent per onderzocht dier bij
en zal vermoedelijk een zelfde basisbedrag de begroting van de dienst
voor het boekjaar 1 Mei 1947—30 April 1948 met een totaal aan inkomsten
en uitgaven van 240.000 gulden kloppend moeten maken.

Uit deze cijfers blijkt reeds welk een omvang deze Dienst in Noord-
brabant heeft gekregen. Werden in het boekjaar 1946—\'47 ruim 100.000
dieren op tuberculose onderzocht en ruim 450 openlijders als zijnde
smetstofverspreiders geslacht, in de komende stalperiode zullen meer dan
150.000 dieren in de provincie aan een tuberculinatie worden onderworpen.

Gezien in het licht der huidige opvattingen dat de rundertuberculose
ook voor de mens een bron van besmetting kan zijn en zeer zeker de
overwegend agrarische bevolking van Noordbrabant aan deze infectie
bloot kan staan, zijn het niet allerleerst economische motieven geweest
die de doorslag hebben gegeven rundertuberculose als ,,Provincievijand
No. 1" op de zwarte lijst te plaatsen.

Deze tuberculosebestrijding kon dienstig gemaakt worden aan een
sociaal hygiënisch werk van de eerste orde.

Al moge dan Vleeskeurings- en Warenwet ook nog zo goed trachten
de controle uit te oefenen op de menselijke voedingsmiddelen van dierlijke
oorsprong, het is maar al te zeer bekend dat tal van dierlijke besmettings-
bronnen gedurende het leven niet worden onderkend en hieronder neemt
de tuberculose dan wel de eerste plaats in.

Vele gegevens zijn in de loop der laatste 10 jaren verzameld waaruit
een bovine infectie van de mens is gebleken.

Een systematisch onderzoek terzake heeft tot heden niet plaats gehad
en het zou statistisch een waardevolle bijdrage kunnen zijn tot oplossing
van de vraag in hoeverre de rundertuberculose van betekenis is voor de
besmetting van de mens.

Zeer spoedig na het oprichten van de Provinciale Gezondheidsdienst
voor Dieren in Noordbrabant is een samenwerking tot stand gekomen
tussen het Geneeskundig Staatstoezicht op de Volksgezondheid en de
Provinciale Gezondheidsdienst voor Dieren. Ter verduidelijking geeft
bijgaande tekening een schematisch overzicht van de ontworpen samen-
werking die in de praktijk reeds heeft bewezen effectief te zijn.

Aan de ene zijde daarvan is de stal uitgebeeld waarin de eventueel
besmette runderen verblijven, aan de andere zijde het woonhuis
waarin de besmette mens kan huizen.

In de bovenste helft van de cirkel treft men naast de zuivelfabriek de
veterinaire instanties aan, die bij het tuberculoseonderzoek dér dieren
zijn ingeschakeld en waardevolle gegevens kunnen verzamelen, in de
onderste helft zijn de instanties aangegeven, die bij de tuberculosebestrijding
van de mens werkzaam zijn en door hun onderzoekingen de mogelijkheid
van een bovine infectie kunnen veronderstellen.

Een viertal gevallen, welke zich kunnen voordoen., zijn door diverse
lijntypes uitgebeeld.

een incidenteel onderzoek op verzoek van de eigenaar wordt door de
dierenarts een aan open tuberculose lijdend rund aangetroffen.

De dierenarts moet dit rapporteren aan de Prov. Gezondheidsdienst.
Deze geeft daarvan terstond kennis aan het Zuivelbedrijf waarbij de
betrokken veehouder als melkleverancier is aangesloten, terwijl intussen
maatregelen worden getroffen om een dergelijke openlijder ten spoedigste
te doen slachten.

Door een bepaalde financiële schade-tegemoetkoming wordt het spoedig
slachten bevorderd.

De Gezondheidsdienst deelt nu aan de Medische Inspecteur van de
Volksgezondheid mede, op welk bedrijf een aan open tuberculose lijdend
rund is aangetroffen.

Deze laatste zendt deze gegevens door aan het desbetreffende con-
sultatiebureau in de provincie, hetwelk de districtshuisbezoekster in het
betrokken gezin een onderzoek laat instellen en, indien daartoe aan-
wijzingen bestaan, de betrokken huisgenoten tot een bezoek aan het
consultatiebureau uitnodigt, alwaar een onderzoek kan plaats vinden en
zo nodig de huisarts van de opgedane bevindingen in kennis kan worden
gesteld.

Een direct contact terzake tussen medicus en dierenarts ter plaatse
is niet gewenst, omdat daardoor het medisch staatstoezicht van een en
ander onkundig blijft en misschien belangrijke gegevens onbekend blijven,
afgezien nog van het feit, dat de belangrijkheid van het verzamelen der
desbetreffende gegevens door sommige medici en dierenartsen nog steeds
wordt onderschat.

ie geval. (....). Op het openbaar slachthuis, eventueel in de lande-
lijke vleeskeuringsdiensten wordt bij slachting een geval van open tuber-
culose geconstateerd. Op grond van de voorschriften van de Inspecteur
van de Volksgezondheid, belast met het toezicht op de naleving der
bepalingen van de Vleeskeuringswet (S 524) geeft het betrokken hoofd
van de Vleeskeuringsdienst aan deze Inspecteur kennis van het constateren
van een geval van open tbc. onder vermelding der desbetreffende nadere
gegevens.

De Inspecteur zendt daarop zijn controleur naar het bedrijf van her-
komst van het geslachte rund. Deze controleur verzamelt ter plaatse de
nodige gegevens en propageert eventueel het aansluiten van dit bedrijf

bij de Prov. Gezondheidsdienst. Bij aansluiting geeft dan de Gezondheids-
dienst opdracht aan de betrokken dierenarts een uitgebreider onderzoek
op de stal in te stellen.

De Inspecteur zendt de verkregen gegevens door naar de Prov. Gezond-
heidsdienst, van waaruit terzake dienende gegevens aan de Medische
Inspecteur van de Volksgezondheid worden doorgezonden.

De verdere afwerking door dezen heeft dan plaats zoals reeds in geval i
(-) vermeld is geworden.

Op deze vlijze is de herkomst van alle aan open tbc. lijdende runderen
in de provincie bekend c.q. worden alle smetstofbronnen opgespoord.

Een bezwaar van tijdelijke aard is gelegen in het feit, dat bij de huidige
marktordening een rund kan worden geleverd op naam van een andere
veehouder, zodat dit bij de opsporing van de bron moeilijkheden oplevert.
Dit zal echter spoedig worden ondervangen door een nummering van
alle in onderzoek komende dieren.

geheel in de medische sector af. De veehouder of een van de huisgenoten
wordt door de behandelende medicus naar het consultatiebureau gezonden.
De mogelijkheid bestaat ook, dat, in verband met het onderzoek naar
mogelijke contacten, de veehouder op het consultatiebureau wordt
ontboden. Geeft de anamnese aanleiding tot de veronderstelling dat
mogelijk een besmetting van bovine oorsprong in het spel kan zijn en
de betrokken directeur van het consultatiebureau een onderzoek naar de
veestapel wel gewenst acht, dan wordt dit verzoek door tussenkomst van
de medische Inspecteur van de Volksgezondheid ter kennis gebracht van
de Prov. Gezondheidsdienst. Het is uit tactische overwegingen gewenst
dat dit onderzoek, indien van het bewuste bedrijf geen nadere gegevens
in de administratie van de Gezondheidsdienst zijn te vinden, door de
Directeur van de Gezondheidsdienst persoonlijk wordt verricht. Dit zal
meestal ook wel moeten geschieden, omdat niet bekend is welke dierenarts
op het betrokken bedrijf practizeert. De Gezondheidsdienst wil nl. op
geen enkele wijze tornen aan het principe der vrije dierenartsenkcuze.

Na gedaan onderzoek of verkregen inlichtingen worden de verzamelde
gegevens gezonden aan de medische Inspecteur Volksgezondheid, die
voor verdere verwerking dezer gegevens zorg draagt.

\\e geval. (-\'-\'-)• Dezelfde bevindingen, die op een consultatiebureau
kunnen worden opgedaan, kunnen ook voor de Gemeentelijke Genees-
kundige Diensten, de Schoolartsendiensten etc. aanleiding zijn tot het
laten instellen van een onderzoek naar de gezondheidstoestand van de
veestapel op een bepaald bedrijf.

Het is gewenst dat het verzoek daartoe ook weer gaat door de tussen-
komn van de betrokken medische Inspecteur. Deze is het centrum, waar-
over alle aangelegenheden, de tbc.bestrijding betreffende, dienen te lopen,
terwijl dit in de veterinaire sector de Directeur voor de Gezondheidsdienst
behoort te zijn. \'

Dat in dezen een voortdurend contact plaats vindt tussen de Gezond-
heidsdienst en de Veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid,tevens
Inspecteur van de Veeartsenij kundige Dienst zijnde, spreekt vanzelf.

en ontstaat de mogelijkheid om het waardevolle cijfermateriaal te zijner tijd
voor onderzoek en publicatie ter beschikking te stellen.

Wij hebben gemeend de waarde van de werkwijze te verhogen door
het patholoog-anatomisch en laboratoriummateriaal, dat er voor in
aanmerking komt te laten onderzoeken op het voorkomen van tuberkel-
bacillen van het bovine type.

Er zijn besprekingen gevoerd met Geneesheer-Directeuren van Sanatoria,
die hun volle medewerking hebben toegezegd. Zij zullen door een be-
paalde aantekening op de opname-aanvrage worden verwittigd, dat een
patiënt verdacht wordt van tuberculose, veroorzaakt door de bovine
tuberkelbacil. De identificering der bacillen zal worden verricht in het
laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Dieren.

De bovenomschreven methode is nu reeds meerdere maanden in praktijk
gebracht en voldoet zeer goed.

"* Zij zou natuurlijk mutatis mutandis ook voor infectiebronnen van andere
aard kunnen worden gebruikt.

Uit de aard der zaak zullen in andere provincies gewestelijke om-
standigheden wijzigingen in dit schema misschien noodzakelijk doen zijn,
doch wij hebben gemeend het door ons jn praktijk gebrachte schema te
moeten publiceren om daardoor een steentje bij te dragen tot een zo \'\'eer
gewenste intensievere samenwerking tussen medicus en dierenarts, tussen
de humane en de veterinaire geneeskunde, opdat daardoor meer dan tot
heden de Volksgezondheid mag worden gediend.

SCHEMA VAN SAMENWERKING TUSSEN MEDISCHE EN
VETERINAIRE INSTANTIES TOT BESTRIJDING DER TUBERCULOSE.

Onderstaande casuïstische mededeling ontving de Redactie van een haar
bekende dierenarts. Gezien echter het feit, dat het publiceren van de auteurs-
naam, alsook nadere specificatie van de patiënten tot commercieel onjuiste
handelingen zou kunnen leiden, wordt daarvan hier ter plaatse afgezien.
De authentieke gegevens, die aan de Redactie bekend zijn, liggen voor be-
langstellenden ter inzage.

HORMONALE BEHANDELING VAN HENGSTEN
MET POTENTIESTOORNISSEN DOOR MIDDEL
VAN TESTOSTERON-PROPIONAAT
(NEO-HOMBREOL-ORGANON)

Enige zeer interessante ervaringen werden door mij opgedaan na
subcutane injectie van testosteron-propionaat (Neo-Hombreol-Organon)
bij potentiestoornissen van hengsten. Daar deze m.i. niet onvermeld
mogen blijven, maak ik deze in wijder kring bekend.

1. Waardevolle dekhengst. Onder behandeling gekomen in 1945. Leeftijd
4 jaar. Dekte aanvankelijk vlot in zijn eerste dekjaar. De laatste tijd
echter geleidelijk optredende potentiestoornissen. Normaal zijn libido
sexualis, alsook het optreden van erecties, terwijl de geërigeerde penis
normaal in de vagina wordt gebracht; enige ogenblikken hierna echter
laat de hengst zich weer van de merrie afglijden. Met veel geduld
en herhaalde pogingen gelukt het eindelijk een normale dekking tot
stand te brengen. Dit trage en langdurige dekken bestond gedurende
enige maanden.

Naar aanleiding van dit feit wendde ik mij tot de Medische Dienst
der N.V. Organon om advies. Deze stelde\'mij ter beschikking het
preparaat Neo-Hombreol. Enige dagen na toediening van 1 injectie
a 50 mg Neo-Hombreol werd zodanige verbetering gezien, dat het
resultaat volledig was. Dekte daarna vlot. Gedurende het dekseizoen

2. Zeer waardevolle dekhengst (leeftijd 7 jaar) dekte en bevruchtte tot
nu toe (1941—1945) zeer goed, doch op het hoogtepunt van het
dekseizoen van 1945 weigert hij wel eens een enkele keer. De weigering
is het gevolg van het feit, dat op dat moment geen libido sexualis
aanwezig is. Deze afwijking ontstond geleidelijk. Na toediening van
i injectie a 50 mg Neo-Hombreol werd weinig of geen resultaat gezien.
Aangenomen wordt, dat bij deze zeer intensief gebruikte hengst ge-
slachtsvermoeidheid bestond; te meer, daar gedurende het dekseizoen

Dekhengst, leeftijd 4 jaar. In zijn eerste dekseizoen (1946) en aan-
vankelijk dekseizoen 1947 deden zich geen afwijkingen voor. Nadat de
hengst ongeveer 60 merries had gedekt gaan zich afwijkingen voor-
doen (Aug. 1947). Hierbij mag aangenomen worden, dat dit niet het
gevolg is van geslachtsvermoeidheid. Het komt voor, dat de hengst
weigert te dekken en gedraagt zich dan volkomen neutraal tegenover
hengstige merries. Zo op 23-8-1947 enige malen absolute weigering.

26-8 wederom absolute weigering; zelfs wanneer de hengstige merrie
los in de box bij de hengst wordt gelaten verandert de hengst ab-
soluut niet.

Naar aanleiding hiervan \'s morgens 26-8, 1 injectie a 100 mg (4
ampullen a 25 mg) Neo-Hombreol subcutaan. Dekt op 27-8 de merrie,
welke daags tevoren was geweigerd, vlot. Op 28-8, 1 injectie van 25 mg;
geen merrie toegevoerd. In de morgen van 29-8 aanvankelijk weigeren,
doch na hengst en merrie een ogenblik afzonderlijk gezet te hebben,
volgt daarna de dekking. Sedertdien geen hapering meer bij de
daaropvolgende 3 merriën.

Zekerheidshalve op 30-8, 1 injectie a 50 mg subcutaan en op 2-9
i injectie a 25 mg Neo-Hombreol subcutaan. Dekt op 3 9 zelfs vlot
twee merriën, zodat de hengstenhouder mij op 4-9 verzekert:
„Mijnheer, het is weer in orde."

Vóór tot de behandeling rnet Neo-Hombreol werd overgegaan werd
geen therapie ingesteld. Tijdens de behandeling werd als roborans
liquor arsenicalis Fowleri in een dosis van 30 g per dag gedurende
6 dagen gegeven. Daarna geen klachten meer gehoord, ofschoon de
eigenaar meermalen gesproken.

Alle hengsten waren van het type warmbloed van het midden zware
en zware slag, waarvan No. 1 en 3 in zeer goede voedingstoestand
verkeerden; No. 2 in goede voedingstoestand en No. 4 in matige
voedingstoestand.

Bovenstaande ervaringen rechtvaardigen het m.i. bij verschillende
stoornissen van de potentia coeundi bij hengsten een poging te doen met
injecties van een mannelijk hormoonpreparaat.

Bij een viertal hengsten met potentiestoornissen van verschillende aard
werden injecties van 25—100 mg Neo-Hombreol subcutaan toegediend.
De resultaten waren zeer duidelijk en bij drie van de vier patiënten konden
de stoornissen volledig worden opgeheven.

Four stallions with generatice power trouble of various kind were injected with
25—100 mg of Neo-Hombreol sub enteran. The results were very clear and with three
out of the four horses the trouble could be completely removed.

Namens de Faculteit voor Veeartsenijkunde deel ik de collegae mede, dat besloten is
dit jaar wederom een veterinaire week te organiseren.

Evenals vóór de oorlog zullen ook de dames worden uitgenodigd. Voorlopig zijn
de data van Donderdag, Vrijdag en Zaterdag 27, 28 en 29 Mei vastgesteld.

Gaarne ontvangt ondergetekende opgave van onderwerpen, die men bij voorkeur
behandeld zag, teneinde zoveel mogelijk met die verlangens rekening te kunnen houden.

Naar aanleiding van 35 gevallen van „melkerspokken" in de omgeving van Woerden,
die ik de laatste tijd zag, krijg ik de indruk, dat hier veel meer gevallen van voorkomen,
dan normaal is te noemen.

Daarom heb ik contact gezocht met de Inspectie van de Volksgezondheid; deze
ziet het belang van een nader onderzoek in.

Het is mogelijk, dat hierbij nieuwe inzichten naar voren komen, waarvoor ik Uw
collegiale hulp inroep voor het verzamelen van de volgende gegevens:
ie. Hoeveel gevallen van „melkerspokken" zag U in 1947; zijt gij bereid mij ook
opgave te zenden van in 1948 voorkomende gevallen? (Leeftijd en woonplaats).
2e. Toonden de gevaccineerden minder kans op besmetting dan de niet-gevaccineerden ?
3e. Zijn U gevallen bekend, waarbij dpor vaccinatie (kinderen, militairen), pokken
bij koeien optraden ?

4e. Hebt U nog bijzondere waarnemingen gedaan? (Ik zag b.v. meer algemene en
locale reactie bij niet-gevaccineerden en de niet-veretterende lymphangitis vaak
op de voorgrond staan).

Ik hoop, dat gij bereid zijt, mij bij het verzamelen van gegevens behulpzaam te
zijn en dat, als eenmaal contact gelegd is, ik dit met U zal mogen onderhouden.

De Heer van Waveren studeerde in 1928 af aan de veeartsenijkundige faculteit
van de Utrechtse Universiteit. Hierna was hij als bacterioloog werkzaam bij de Rijks-
seruminrichting te Rotterdam, waar hij zich op de studie van het mond- en klauwzeer
specialiseerde.

Gedurende de oorlogsjaren nam hij wegens de gedwongen afwezigheid van de toen-
malige directeur van het Veeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut te Amsterdam
tijdelijk diens functie waar. Na de terugkeer van genoemde directeur werd de Heer
van Waveren adjunct-directeur van dit instituut, welke functie hij tot nu toe vervulde.

In aansluiting op het artikel van coll. Aukema over dit onderwerp lijkt het mij ge-
wenst om ook een andere opvatting naar voren te brengen.

De voornaamste argumentep die voor het staande castreren pleiten zouden dan
zijn de feiten dat eigenaren er zeer mede ingenomen zijn, en dat het een grote tijd-
en energiebesparing betekent voor de operateur. Dit laatste is inderdaad waar, en zal
voor menige druk-bezette practicus een aansporing zijn om zich deze wijze van castreren
eigen te maken. Het andere argument is echter ronduit zwak, als het oogmerk is „praktijk
maken" door methoden te gebruiken die op de eigenaar de indruk maken van bravour-
stukjes, dan mag dat geen doorslaggevende factor ziin voor iemand om deze methode\'
tot de zijne te maken. Want het voornaamste tegenargument dat ik hier wil aanvoeren
is van ethische aard.

Het staat volgens mij vast, dat wij bij iedere behandeling in de praktijk de best moge-
lijke moeten kiezen, en tevens de meest humane. Staan we dus voor de operatie van een
te castreren dier, dan kiezen we de methode die ons toelijkt het minste risico te zullen
geven, het gemakkelijkst uit te voeren, en voor het dier het minst pijnlijk is; en daarbij
ben ik geneigd om dit laatste niet het lichtst te laten wegen, ondanks alles wat de eigenaar,
die volkomen leek is, daarvan moge denken.

Wij kunnen hier dus kiezen tussen staand en liggend castreren, en wel beide of in
narcose of bij bewustzijn. Daarbij staat dan voor mij vast dat beide methoden goed kun-
nen zijn, maar dan alleen indien verdoving wordt toegepast; niemand zal toch het zeer
pijnlijke van deze operatie kunnen betwisten, en al mag het dan mogelijk zijn juist
dit pijngevoel voor ons doel te benutten bij de staande castratie, bij lezing van de beschrij-
ving door coll. Aukema, waarin verschillende pijnreacties of „reflexen" vermeld worden
lijkt het mij dat een hengst desgevraagd een mildere methode zou verkiezen.

Ik geloof dat onze veterinaire stand ons verplicht om iedere noodzakelijke ingreep
te verrichten op de humaanste manier die ons ten dienste staat, al moet dat voor ons
soms ook gepaard gaan met wat meer moeite, kosten en tijdverlies, en ongeacht alles
wat een buitenstaander van onze werkwijze moge denken en zeggen. Het komt nl. vaak
genoeg voor, dat ons terloops verteld wordt dat die of die (soms een collega, vaak een
castreur) staande castreert, en dat het zo bizonder vlot en vlug gaat. En men moet
dan natuurlijk proberen minstens evenveel indruk op z\'n cliënten te maken. De ervaring
leert echter, dat eigenaren ook zeer gevoelig zijn voor een beroep op hun menselijke
gevoelens.

Nu heeft de staande castratie het nadeel dat een lokale verdoving zeer moeilijk is,
en algemene narcose onmogelijk is. De toepassing van morfine, intraveneus of subcutaan,
heeft mij tot nu toe niet voldaan, daar ik er geen, ofte geringe werking van zag, bij een
dosering tot 500 mg. Rest dus voor mij als beste methode de algehele verdoving met
chloralhydraat, waarna castratie van het liggende dier. Bezwaren van de zeer wisselende
gevoeligheid voor deze narcose heb ik nooit gezien, de laatste tijd heb ik echter enkele
malen 500 mg morfine door de oplossing gedaan, uitgaande van de opvatting dat
de chloral nl. de motorische zenuwen beinvloedt en een totale ongevoeligheid daar
niet altijd door tot stand komt. Bij de infusie voldeed me de laatste tijd het z.g. flutter-
valve apparaat bizonder goed. Zonder kluisters of touwen komt het dier op de grond,
3 benen worden losjes gebonden, het bovenste achterbeen hoog uitgebonden. Voor deze
bewerking zijn hoogstens twee man nodig. Nu beheerst de operateur de situatie, en geen
spoor van speculatief element is meer aanwezig, zoals coll. Aukema het uitdrukt. De
castratie kan dan verder zonder enige onrust verlopen. Ter aanvulling wil ik nog ver-
melden, dat ik na de castratie vaak het verwijden van de gemaakte huidwonden nalaat,
en meestal dan genezing zie zonder enige zwelling. Dit kan echter alleen bij rigoureuze
desinfectie en indien er weinig of geen nabloeding is.

Bij het weder verschijnen van ons Tijdschrift na de bevrijding, schreef de redactie,
dat een juist geleid tijdschrift aan onze verlangens tegemoet zal komen: „Niet door
de redactie zal het die vorm krijgen, die het beste met de nieuwe eisen overeenstemt,
maar alles wat de leden wensen, zal zijn stempel op ons orgaan drukken."

„De belangrijke taak van de beoefenaren van de Veeartsenijkunde bij de weder-
opbouw van de Ned. veestapel vereist onder meer een ruime literatuurkennis". Het
wnd. Hoofdbestuur was overtuigd dat de redactie het hare zal bijdragen tot verspreiding
dier kennis enz."

Met deze en andere goede voornemens begon de Redactie vol moed ons tijdschrift
samen te stellen, terwijl ze daarbij rekende op de steun van ons allen.

Ze schreef immers: „Niets kan groeien zonder critiek. Het tijdschrift geeft gaarne ruimte
aan diegenen, die de zorg voor de opleiding ideecn in de pen geeft, welke tot verbetering
kunnen leiden. Men zij niet bevreesd voor hooggeleerde critiek. Alle mensen eten pap."

Wanneer ik mij er dan toe laat verleiden om dit onderwerp aan te roeren, doe ik
dat terwijl ik mij daarbij beroep op hetgeen de redactie zelf schreef en geef ik gaarne
toe, dat dit waarschijnlijk een zeer persoonlijk inzicht is.

De eigenlijke aanleiding tot dit schrijven vond ik in de artikelen van Collegae Dr.
Y. M. Kramer en Kroes, welke in ons tijdschrift verschenen.

Wanneer Dr. Kramer schrijft, dat vele leden ernstige critiek op de inhoud van het
tijdschrift hebben zal het constateren van dit feit op zich zelf geen effect hebben, tenzij
wc de critiek in haar grondoorzaken ontleden.

Voor een goed begrip van alles moeten we eerst de werkelijke betekenis van ons
tijdschrift vaststellen. Met een iets andere interpretatie als de. redactie destijds zelf aangaf
zou ik de eisen, waaraan ons tijdschrift moet voldoen, als volgt willen omschrijven:

2e. Alles wat met de uitoefening van ons vak samenhangt moet weerklank vinden
in ons tijdschrift. (Sociale en economische verhoudingen).

3e. Een zo volledig mogelijk literatuuroverzicht, eventueel aangevuld met eigen
ervaringen;

4e. Zoals de redactie het destijds noemde „Voor de practicus door de practicus";

Vragen we ons nu af, of ons tijdschrift aan deze eisen voldaan heeft en laten we nagaan
welke de oorzaken van een eventueel falen zijn.

Punt 1: Wetenschappelijk gedeelte: Aan de ruimte, die hiervoor beschikbaar gesteld
wordt mag niet getornd worden. Onjuist is de suggestie van Dr. Kramer om van weten-
schappelijke artikelen een „Sterk verkort verslag" te geven.

Als een volledig wetenschappelijk verslag niet in ons eigen tijdschrift gepubliceerd
kan worden, waar moet het dan verschijnen ? De vorm van een lezing voor een beperkte
kring zal tot isolatie leiden van bepaalde groepen en kan m.i. later blijken een splijtzwam
in onze maatschappij te zijn. Gelukkig schrijft Dr. K. dat „enkele leden" dit zullen
voorstaan, de mening van de andere leden zal zeker hierbij een rol moeten spelen;
het tijdschrift is een wetenschappelijk tijdschrift en geen aangenaam onderhoudend
populair blaadje. Velen zullen, soms jaren later, nog eens een uitgebreide publicatie
nader bestuderen.

Wetenschappelijke publicaties zullen we in de eerste plaats mogen verwachten van
de wetenschappelijke staf onzer faculteit en in de tweede plaats van cKe collegae die
de gave, de kennis en vooral de tijd hebben om ons practici op de hoogte te houden
van de vorderingen der wetenschap.

In de derde plaats zullen we ook ruimte moeten geven voor onderwerpen b.v. van
niet dierenartsen, die het gemeenschappelijk gebied van andere faculteiten en onze
faculteit betreffen. Het is te betreuren dat sommige publicaties in b.v. landbouwbladen
verschijnen, terwijl ze vaak gedeeltelijk in ons tijdschrift thuis zouden horen.

Punt 2. Literatuur. Is het niet treurig dat wij gegevens van b.v. de sulfa\'s — d.d.t. —
penicilline- praeventieve injecties hondenziekte, zowel wat betreft de indicaties als de
resultaten en doseringen, aangewezen zijn op hetgeen collegae Verbonden aan im-
porterende firma\'s ons in maandnummers of wereldnieuwsnummers mededelen ? Ik
mag niet suggereren dat dergelijke publicaties subjectief zijn, doch ik mag wel constateren
dat onze faculteit eigenlijk ons had moeten helpen om wereldwijs te worden in alle
na-oorlogse nieuwere inzichten. Misschien zal verwezen worden naar enkele korte refe-
raten, doch dat is onvoldoende. De genoemde onderwerpen hadden, na bestudering
onder eigen Nederlandse leiding, volledig gepubliceerd moeten worden; we verwachten
daarvan de zuiver objectieve beschouwing. Het advies van het Wnd. Hoofdbestuur
is dus niet opgevolgd.

Punt 3: Sociale en economische verhoudingen. Ook dit punt is vermoedelijk verwaar-
loosd, alhoewel ik moet toegeven dat ik dit niet voldoende kan beoordelen.

Punt 4: „Voor de practicus, door de practicus". De opzet is uitstekend, zeer zeker een
rubriek, die door practici gewaardeerd zal worden. Doch het resultaat is zeer gering
geweest. De door Dr. Kramer voorgestelde contact-collega zal vermoedelijk een tijdelijke
verbetering geven, doch zal zeker niet het gewenste blijvende resultaat bereiken, vooral
niet als Dr. Kramer deze restrictie maakt: „Voor het slagen van dit plan is het m.i.
van grote betekenis dat de korte mededelingen uit de practijk welwillend critisch worden
gelezen (!). De schrijver van zulk een mededeling moet niet behoeven te vrezen, dat allen
die het niet met hem eens zijn als wilde dieren op zijn artikel zullen afvliegen om daarop
critiek te schrijven enz.".

Inderdaad kan critiek soms in een vorm gegoten zijn, die niet in ons tijdschrift thuis
hoort, doch het behoort tot de competentie der redactie om dit in goede banen te leiden.
Onheuse critiek doet, ook in gevallen waarin wc het met de reden tot critiek eens zijn,
onaangenaam aan. Doch het is onjuist om in een wetenschappelijk tijdschrift een nieuwe
rubriek te openen met de gedachte: „Lees alles welwillend critisch".

Punt 5: Personalia. Het lijkt mij een kostbare bladvulling, wanneer iedere afdeling
een zo volledig mogelijk verslag inzendt, dit kan wel van locale betekenis zijn, doch niet
van algemene betekenis. Personalia zullen we (wat zeer menselijk is) altijd met interesse
volgen.

Met het constateren dezer feiten alléén zijn we niet gebaat. Terecht mag een op-
bouwende critiek geëist worden. Het weergeven van mijn inzichten is dan ook alleen
maar een schuchtere poging om straks door uitwisseling van gedachten tot een blijvende
verbetering te komen.

Punt i: Uitgaande van de veronderstelling dat we vooral aangewezen zijn op allen
die aan onze faculteit verbonden zijn, meen ik te moeten constateren dat in de komende
jaren, de opdracht tot het geven van Hoger Onderwijs de gehele persoon in beslag zal
nemen, zodat bij de meeste leerstoelen niet veel tijd over zal blijven voor wetenschappe-
lijke onderzoekingen. Een uitbreiding van de wetenschappelijke staf is dringend nodig;
grotere bedragen zullen voor onderzoek beschikbaar gesteld moeten worden. Indien
hiervoor van Rijkswege niet gezorgd wordt dan kunnen we proberen een fonds te vormen

waaruit bizonder wetenschappelijk onderzoek bekostigd wordt. Landbouworganisaties
zullen het belang hiervan zeer zeker inzien. Vele onderwerpen zullen we gaarne eens
uitvoerig onderzocht en behandeld willen zien. Mag ik enkele noemen: Beoordeling
koopkwesties; wetenschappelijke verslagen van de oorzaken en het verloop der para-
typhusepidemieën; beoordeling tuberculinereacties, nieuwe narcosemiddelen.

Nieuwe inzichten bij de behandeling van hoefbevangenheid (paarden dwingen tot
lopen) toepassing nieuwere geneesmiddelen op grote en kleine huisdieren.

Voldoen de doseringen, zoals ze reeds decennia lang voorgeschreven worden, nog aan
de nieuwere inzichten — de werkelijke resultaten der praeventieve hondenziekte-in-
jectie — hormonen en vitaminen als geneesmiddelen bij grote en kleine huisdieren-
beoordeling van wild en gevogelte bij de poeliers.

Punt 2: Literatuur-overzicht liefst voorzien van commentaar. Zo mogelijk in één
tijdschrift één onderwerp. Een mooi voorbeeld hiervan vinden we in een nummer bijna
alleen gewijd aan K. I. Desnoods in de vorm van referaten.

Punt 4: „Voor de practicus door de practicus" een rubriek waar wij wel interesse
voor kunnen hebben. Zonder nu de contact-collegae uit te willen sluiten, kan deze
rubriek als volgt geredigeerd worden:

a. Practici sturen hunne ervaringen op aan een kleine commissie. Deze voorziet
zich van de wetenschappelijke hulp van de leden onzer faculteit of van enige practici
die hiervoor geschikt zijn. Zonder dan bang te kunnen zijn voor critiek kunnen de
ervaringen gepubliceerd worden, gecontroleerd door buitenstaanders, aangevuld met
wetenschappelijke inzichten en voorzien van nodige commentaren.

h. Naar Engels voorbeeld kunnen practici allerlei onderwerpen waarvan men gaarne
iets meer wil weten, sturen naar een collega die hiervoor aangezocht is. Deze stuurt
de vragen, zonder vermelding van naam, naar collegae die van een dergelijk onderwerp
een speciale studie gemaakt hebben.

Een zo volledig mogelijke beschouwing over dat onderwerp wordt dan gepubliceerd.

Ten slotte zullen de wensen van enkele collegae zeer zeker vervuld kunnen worden.
We leven in een tijd van „Opinieonderzoek", waarom zouden wc dat middel dan ook
niet gebruiken voor ons tijdschrift ?

Zou het dan geen voorkeur genieten om alle wensen eens in rubrieken te rangschikken
en deze aan alle leden ter beoordeling of als vragenlijst toe te zenden ?

Radiorede van de Heer D. Rempt, directeur van de Provinciale Gezondheidsdienst in
Noordholland, op Maandag 29 December 1947 te \'945 uur over de zender Hilversum I.

De tuberculose is één der oudste ziekten van mens en dier. Bij mummies uit het
oude Egypte, 33 eeuwen oud, heeft men tuberculeuze afwijkingen waargenomen. Ook
bij de huisdieren is deze ziekte reeds lang bekend. De verwekker van de tuberculose,
de tuberkelbacil, werd in 1882 door Robert Koen ontdekt. Tb. bacillen zijn zo klein,
dat wij ze slechts met behulp van een microscoop met zijn sterk vergrotende lenzen
zichtbaar kunnen maken. Bovendien moeten wij de bacillen dan eerst nog op een bepaal-
de manier kleuren. Wij doen dat met een zogenaamde contrastkleuring, waarbij wij
bijvoorbeeld de bacillen felrood kleuren, terwijl de omgeving helblauw wordt. Het feit,
dat wij in staat zijn de tuberkelbacillen aan te tonen, betekent een machtig hulpmiddel
bij de bestrijding der tuberculose. Zoals algemeen bekend mag worden geacht, heeft de
Overheid in ons land altijd een open oog gehad voor de bestrijding van de tuberculose
onder het rundvee, getuige de vele en velerlei maatregelen, in de loop der jaren ge-
troffen. Ook andere dierziekten, welke er zich toe lenen om in georganiseerd verband

te worden bestreden, hebben haar onverdeelde aandacht. Om de bestrijding dezer
ziekten zo effectief mogelijk te doen zijn, werden de Provinciale Gezondheidsdiensten
voor Dieren in het leven geroepen. Tot voor kort was de bestrijding van de tuberculose
onder het rundvee geheel op vrijwillige leest geschoeid. De Overheid gaf subsidies voor
deze bestrijding, maar niemand was verplicht er aan mee te doen. Wel was zulks in kleiner
verband het geval bij verschillende coöperatieve zuivelfabrieken, die voor hun leden
verplichtend stelden, hun rundvee jaarlijks op tuberculose te laten onderzoeken.

En in groter verband deed de C.M.C. in het consumptie-melkwinnings-gebied in
het Westen des lands hetzelfde. Maar zoals het tot nog toe ging, hield een groot aantal
veehouders zich afzijdig en wilde van de tuberculosebestrijding niets weten. Deze
remmen dus de totale bestrijding, want de smetstofvcrspreiders in dergelijke stallen
worden niet tijdig opgespoord en verwijderd en kunnen in de weide of op de markten
het vee van de goedwillenden besmetten. Zij vormen bovendien een groot gevaar voor
het gezin en personeel van de veehouder.

Wij moeten Nederland vrij maken van de rundertuberculose. Dat eist de volksgezond-
heid, omdat de rundertuberculose een groot gevaar vormt voor de mens en voor het
kind in het bijzonder. Maar het is ook noodzakelijk voor onze export van vee- en zuivel-
producten. Nederland heeft op dit gebied door de oorlogsjaren een achterstand gekregen
bij andere landen en met name bij Denemarken. Tenslotte is het ook een groot economisch
belang voor de veehouder, dat zijn vee tuberculose-vrij is, waardoor een betere melk-
en vleesproductie is gewaarborgd. En dit laatste is natuurlijk ook een landsbelang.
Van overheidswege heeft men daarom reeds tijdens de oorlogsjaren voorbereidingen
getroffen om de tuberculosebestrijding bij het rundvee in die streken, waar dit nodig
zou blijken, verplichtend te kunnen stellen. Krachtens het „Besluit tuberculosebestrijding
onder het rundvee" van 27 Oct. 1943 heeft de Minister van Landbouw, Visserij en Voed-
selvoorziening de bevoegdheid, dergelijke gebieden aan te wijzen. En blijkens de af-
kondiging van 15 September 1947 is zulks met ingang van 21 September 1947 geschied
voor de provincies Utrecht, Zuidholland en Noordholland. Daarmede is dus de ver-
plichte tuberculose-bestrijding voor deze drie provincies een feit geworden. In artikel
2 sub. i van het genoemde besluit wordt gezegd: het is verboden in door de Minister
aangewezen provincies of gedeelte van provincies runderen te houden.

Sub. 2. Het verbod, gesteld in het eerste lid, geldt niet ten. aanzien van: diegenen,
die aantonen dat zij lid of aangesloten zijn bij een door de Minister erkende provinciale
gezondheidsdienst, die werkzaam is in het gebied, waar dc runderen worden gehouden.
Ook geldt het bedoelde verbod niet voor diegenen, die aantonen, dat zij de runderen
houden met het uitsluitend doel om daarmee handel te drijven. De handelaar, die dus
alleen en uitsluitend runderen houdt om daarmede handel te drijven, valt buiten het
verbod. Dat zijn er natuurlijk maar zeer weinig, zodat practisch gesproken voortaan
alle runderen in deze drie provincies, ouder dan drie maanden, jaarlijks onderzocht
zullen moeten worden op tuberculose. Bovendien zijn alle veehouders — dus ook die
veehouders, die één of meer runderen houden voor eigen gebruik — verplicht, zich
op te geven als aangeslotene van de Gezondheidsdienst voor Dieren in hun provincie.
Zij kunnen dat doen door de hun toegezonden kaart te tekenen en terug te zenden aan
de Gezondheidsdienst. Op die kaart kunnen zij dan tevens opgeven, door welke dieren-
arts zij dit tuberculoseonderzock willen laten doen. Omdat wij Hollanders van nature
een hekel aan dwang hebben, wordt mij wel eens gevraagd, wat er nu gebeurt, indien
men weigert lid of aangeslotene te worden van de Provinciale Gezondheidsdienst. In
dit geval zat er getracht worden, de weigeraar te overtuigen, dat zijn houding onjuist
is. Mocht redelijk overleg geen succes hebben, dan staat uiteindelijk een procesverbaal
te wachten. En als het gaat zoals op Walcheren (daar was de verplichte tb.bestrijding
reeds eerder afgekondigd), dan wordt er de eerste maal een boete opgelegd. De drie
weigeraars daar kregen tevens de mededeling, dat, wanneer zij over een maand nog
niet aangesloten waren, hun vee verbeurd verklaard zou worden. Dat zijn dus geen
halve maatregelen. Maar een zo uiterst belangrijke zaak als de totale runder-
tb.bestrijding mag toch niet het risico lopen, door een enkele onwillige te worden
getorpedeerd. Hier staan zulke geweldige belangen op het spel, dat een zeer kleine

Ik heb U zoeven al verteld, dat de tuberculose veroorzaakt wordt door de tuberkel-
bacil. Wij hebben te maken met een drietal typen tuberkelbacillen, te weten: het
rundertype, ook wel bovine tb.bacil genoemd, de tuberkelbacil van de mens of het
humane type en die van de vogels, het aviaire type. Vooral de laatste 15 jaren is de
graad van besmettelijkheid van deze typen voor verschillende diersoorten en voor
de mens veelvuldig onderzocht. Men is er in geslaagd, de diverse typen kunstmatig
op zogenaamde voedingsbodems te kweken en daarbij is gebleken, dat ieder type speciale
voorkeur heeft voor een bepaalde voedingsbodem. Door die voorkeur voor een bepaalde
voedingsbodem kan men omgekeerd van besmet materiaal, zoals opgehoest sputum
of melk van een tb.uier ook uitpuzzlen, met welk type bacil men bij een bepaald geval
van tuberculose bij mens of dier te maken heeft. Deze onderzoekingen zijn van buiten-
gewoon groot belang geweest, want zij hebben zeer duidelijk en overtuigend het grote
gevaar aangetoond van dier-tuberculose voor de mens en omgekeerd van menstubercu-
lose voor het dier. Wanneer is nu een rund met tuberculose besmettelijk voor zijn
soortgenoten en de mens ? Dat is het geval, wanneer zo\'n rund zogenaamd „open lijder"
is. En onder open lijders of open vormen verstaan we die runderen, welke op één of
andere manier tuberkelbacillen naar buiten afscheiden. Dat kan zijn met opgehoest
sputum, wanneer we met open-longtuberculose te maken hebben. Bij open uiertuber-
culose met de melk, bij open niertuberculose met de urine, bij open-tuberculose van de
vrouwelijke geslachtsorganen met de uitvloeiende afscheiding dier organen en bij
open darmtuberculose met de ontlasting.

Zijn nu werkelijk die open vqrmen zo gevaarlijk ? Inderdaad. Voornamelijk \'s winters
in de stal en speciaal, wanneer er in die stallen een vochtige, bedompte atmosfeer heerst
en onvoldoende licht aanwezig is.

Men heeft wel eens aangegeven, dat een rund met open-longtuberculose door het
hoesten de tuberkelbacillen tot op 3 meter afstand zou kunnpn verspreiden. In een
dubbele Zuidhollandse stal, waar de runderen met de koppen naar elkaar toe gestald zijn,
besmet zo\'n rund dus niet alleen de soortgenoten, die naast hem staan, maar ook de
overburen. De hoestende koe, die regelmatig tbc.bacillen verspreidt, betekent ook een
groot gevaar voor het veehoudersgezin en personeel. Wanneer men regelmatig in zo\'n
besmette atmosfeer verkeert, loopt men de kans, zelf ook besmet te worden. Afhankelijk
van de sterkte van Uw weerstandsvermogen zal deze infectie ernstige- of minder ernstige
gevolgen hebben. Het is bewezen, dat op het platte land bij de mensen meer gevallen
van longtuberculose voorkomen dan in de steden of in andere bedrijven op het platteland.
Prof. SiouRdsson, een Deens onderzoeker, heeft op dit gebied sprekende cijfers verzameld.
Hij heeft onder meer a groepen van ieder 100 kinderrijke gezinnen onderzocht. Dc ene
groep woonde op boerderijen, waar het vee sterk besmet was met tuberculose en de andere
groep op boerderijen, waar geen enkel rund reageerde op de tuberkulineproef. In
de groep van de besmette bedrijven vertoonde 3 % der personen verschijnselen van
longtuberculose. In de groep van de reactie-vrije bedrijven was dit slechts 0.3 %. In
ons land hebben Dr de Vries en Dr van Werkhoven, schoolartsen in Noordholland,
indertijd een onderzoek ingesteld naar het verband tussen het voorkomen van runder-
tuberculose en tuberculose bij schoolkinderen. En inderdaad konden zij dit aantonen.
Op Texel bijvoorbeeld reageerden 0.9 % der runderen en 5.1 % der schoolkinderen.
In Sint-Maarten reageerden 11.7% der runderen en 23.5% der schoolkinderen.
Ook het drinken van rauwe melk, afkomstig van een rund met open uiertuberculose,
kan een tuberculeuze infectie veroorzaken bij de mens. Vooral kinderen zijn daar
gevoelig voor. Prof. Ruys in Amsterdam vond bij tuberculeuze kinderen onder vijfjaar
de meerderheid besmet door de rundertuberkelbacil. Rauwe room van dergelijke melk
is gewoonlijk sterk besmet.

Ook met het oog op de volksgezondheid moeten wij dus de rundertuberculose liefst
op zo kort mogelijke termijn uitroeien. Ed. Carillon sprak bij de behandeling van de
wet op de tuberculose onder het rundvee in de Franse Senaat de volgende woorden:
„Het gaat om de volksgezondheid, om de gezondheid van onze kinderen, d.w.z. om

de toekomst" van oris ras en ons land en daarvoor zullen wij nooit genoeg kunnen
doen." Ik heb in dit kort tijdsbestek slechts enkele grepen kunnen doen uit hetgene, dat
wij tot op dit ogenblik weten van de rundertuberculose. Moge dit praatje er toe bijdragen,
dat de veehouders, die tot nu toe weifelend of afkerig stonden tegenover de runder-
tb.bestrijding, zich alsnog aansluiten bij hun Gezondheidsdienst, zodat wij eensgezind
deze sluipende vijand kunnen bestrijden.

Gelet op artikel 5 van het Koninklijk Besluit van 25 April 1922 (Staatsblad No. 219);

te rekenen van 1 December 1947 tot wederopzegging te benoemen tot plaatsvervanger
van de Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Overijssel Dirk Douwe
Bakker (geboren 4 Maart 1913) te Kampen.

Op 18 November 1947 werd in het Instituut voor Praeventieve Geneeskunde te Leiden
een praeventieve-geneeskundedag gehouden die gewijd was aan de betekenis van de
dierziekten voor de volksgezondheid. De vergadering stond onder leiding van Dr. C.
van den Berg, Directeur-Generaal van de Volksgezondheid, die in zijn openingswoord
er de aandacht op vestigde, dat voortdurend meer wordt ingezien, hoe nodig het is,
dat de medische en veterinaire wetenschap onderling contact houden; het verheugde
hem dat zoveic medische en veterinaire autoriteiten aan de oproep op deze bijeenkomst
aanwezig te zijn, hadden gevolg gegeven.

Dr. J. van der Hoeden sprak over zoönosen, veroorzaakt door bacteriën en schimmels.
Hij deelde o.a. mede, dat ongeveer 7 % van alle tuberculose lijdende mensen besmet
zijn met animale tuberkelbacillen (dat is meer dan 5000). De frequentie bij jonge
kinderen is veel hoger dan 7 %. Zeker 25 % der gevallen van tuberculeuze meningitis
(en bij kinderen een nog hoger percentage) worden door bacillen van het bovine type
veroorzaakt.

Spreker vestigde er de nadruk op, dat het zeer gewenst is dat de geneeskundigen te
plattclande op de hoogte worden gebracht en gehouden van het vóórkomen van tuber-
culose bij het vee in hun praktijkgebied.

Voorts behandelde hij o.a. de pasteurellosen, waarvan ook bij de mens zeer uiteen-
lopende ziektegevallen van bekend zijn, vooral ook na de beet of krab van katten, welke
dieren zelf een krachtige resistentie tegen pasteurella\'s bezitten.

De kans dat tularaemie in Nederland zal doordringen, is volstrekt niet slechts denk-
beeldig. In Oost-, Zuid- en Noord-Europa zijn rfceds een groot aantal ziektegevallen
bekend bij mensen, knaagdieren en vogels.

Bij de Brucelloses is opvallend de disconqruentie tussen de uitbreiding der smetstof
en het beperkte aantal gevallen bij de mens; zij treedt in ons land hoofdzakelijk als
beroepsziekte op.

Prof. Dr. J. D. Verlinde besprak virusziekten bij dieren, die op de mens over kunnen
gaan. Sommige dezer vira veroorzaken bij de mens ernstige, eventueel dodelijk verlopende
ziekten, andere veroorzaken slechts subklinische infecties. Hierbij dient bedacht te worden
dat men steeds rekening moet houden met de variabiliteit van het virus; soms is het
aanpassingsvermogen aan niet natuurlijke gastheren zeer groot (pokken, poliomyelitis,

influenza o.a.). Zo zou ook de varkensinfluenza, die voor 1918 niet bekend was, ontstaan
zijn door besmetting van het varken met het virus van de Spaanse griep. De reeds
bijna 100 jaar bekende encephalomyektis bij paarden in Amerika, komt pas de laatste jaren
meer en meer bij de mens voor.

De St-Louis-encephalitis, die sedert 1933 uitsluitend bij de mens voorkwam, is weinige
jaren geleden ook bij het paard geconstateerd. Uitvoeriger werd stilgestaan o.a. bij
pokken, perislomalitis pustulosa contagrosa, exanthema coïtale, mond- en klauwzeer,
influenza, psittacisis, hondsdolheid, louping £11. Vrijwel alle dieren waarmede de mens
in contact komt, vogels en Vele in het wild levende dieren inbegrepen, kunnen drager
zijn van een aantal voor de mens pathogene kiemen, hetzij onder het tonen van ziekte-
verschijnselen, hetzij als gezonde virusdragers.

Prof. Dr. P. H. van Thtel refereerde parasitisme bij dieren, van betekenis voor het
ontstaan van parasitaire infecties bij mensen. Behandeld werden de ziekte van Weil,
(lepto spira icterohaemorrhagicq) waarbij de rioolrat in Nederland de eigenlijke gastheer
is; de rat sterft er niet aan, doch kan gedurende zelfs 2—2 J jaar als het ware een rein-
cultuur van virulente leptospirae blijven uitscheiden; verder de modder koorts, veroorzaakt
door de leptospira grippo-typhosa en waarbij de veldmuis de eigenlijke gastheer vormt;
arbeiders en kinderen, vooral als zij op blote voeten in het weiland lopen, kunnen
worden besmet, de varkenshoedersméningitis in Zwitserland, Savoye enz. veroorzaakt
door de leptospirosa pomona; voorts een aantal protozoqire ziekten; infecties bij.de mens
door fasciola hepatica en enkele andere trematoden, lintworminfecties alsmede een aantal
nematodeninfecties (ascaria trichinella spiralis).

Prof. Dr. J. A. Beijers behandelde de bestrijding van enige voor de mens belangrijke
dierziekten. Uitvoerig werd ingegaan op de wijze waarop de tuberculose inpons land
bestreden werd en bestreden wordt, waarbij in het bijzonder de nadruk werd bevestigd,
dat bestrijding van tuberculose bij runderen niet alleen uit een economisch, maar ook
uit een volkshygiënisch oogpunt noodzakelijk is. De wenselijkheid werd betoogd van het
tot stand doen brengen van een stalwet, waarin eenvoudige eisen dienen te worden
gesteld waaraan een stal moet voldoen. Het contact met de medische inspectie bij het
vinden van stallen met uitgebreide rundertuberculose dient verstevigd te worden.

Een overeenkomstig contact is ook van belang voor Brucellose. Verder werden nog
de bestrijdingsmaatregelen voor een aantal andere ziekten besproken, o.a. schurjt,
trichophylie en Salmonellose. Het baart nog steeds verwondering, waarom de voor de mens
lang niet zonder betekenis zijnde sarcoptesschurft bij het rund niet in de Veewet is ge-
noemd. Ten slotte brak Prof. Beijers een lans voor het verhogen van de aandacht,
aan de Universiteiten te besteden aan de vergelijkende ziektekunde. Dit zal mede
tot gevolg hebben dat het contact tussen medici en vetcrinairen vooral te plattelande,
wordt vergroot. Kringvergaderingen tussen beide groepen, referaatavonden en der-
gelijke, zoals die thans reeds hier en daar worden gehouden, moeten als zeer nuttig
worden beschouwd.

De laatste inleiding werd gehouden door Prof. Dr. H. W. Julius met als onderwerp:
dierziekten en volksgezondheid. In een tweetal op ingenieuze wijze samengestelde schema\'s
gaf hij een overzicht van de ziekten die de mens van uit of in samenhang met het dieren-
rijk bereiken; en welke de maatregelen zijn, die genomen zijn of genomen zouden
moeten worden ten aanzien van het contact van de mens met de grote huisdieren,
kleine huisdieren, alsmede ten aanzien van dierlijke voedingsmiddelen van de mens
en andere dierlijke producten. Afgezien van het vervolmaken van Warenwet, Vlees-
keuringswet en het toezicht op de melk blijft urgent de samenwerking tussen medicus
en veterinair. Beiden zullen zich van hun wederzijdse verantwoordelijkheid beter bewust
moeten zijn. Dit kan geschieden door grotere aandacht bij het onderwijs, doch ook door
postuniversitaire cursussen. Van een centraal punt uit kan hiervoor worden gezorgd
door lezingen en propagandaschriften. Een bijzonder aspect vormt het gebruik van leven-
de vaccins in de diergeneeskunde.

Tot leiders der idiscussie waren aangezocht de Heren Dr. G. D. Hemmes, E. J. A. A.
Quaedvliec en Dr. J. Winsser.

De eerste zeide o.a. dat van geneeskundige zijde met grote aandacht de strijd tegen
de rundertuberculose gevolgd wordt. Verder gaf hij een overzicht over de ziekte van
Weil, waaruit bleek, dat gedurende de laatste 14 jaren de morbiditeit in het algemeen
gedaald is (in Noord-Holland evenwel niet) ; ook de stijging van het aantal ratten
in de geteisterde gebieden veroorzaakte geen uitbreiding van de ziekte van Weil.

Het is denkbaar dat de epizoötie onder de ratten is afgenomen door nog niet bekende
factoren.

De Heer E. J. A. A. Quaedvlieo verheugde zich er over dat het Instituut voor
Praeventieve Geneeskunde de behandelde onderwerpen aan de orde had willen stellen.
In veterinaire kringen bestaat grote belangstelling voor de voor de mens gevaarlijke
dierziekten en de maatregelen die ertegen worden genomen zijn niet alleen te danken
aan de overwegingen van economische aard. Voorts behandelde hij een aantal door de
inleiders gestelde vragen. Is verplichte aangifte van open tuberculose noodzakelijk?
Rationeler zal het zijn te bevorderen dat alle veehouders lid zijn van de provinciale
Gezondheidsdienst voor dieren, waardoor ze verplicht worden open lijders te laten
slachten. Wat betreft het niet altijd volkomen betrouwbaar zijn van de tuberculine-
reactie is op te merken, dat dit wel te betreuren is, doch dat, mits de veehouder voldoende
medewerkt, het toch mogelijk blijkt, gehele gebieden vrij van tuberculose te maken.
Een eenvoudige stalwet, waardoor isolatie-mogelijkheid (niet alleen voor tuberculose,
doch ook voor Brucellose, mastites enz;) zou kunnen worden bevorderd, zou stellig
zijn nut hebben.

Aangifteplicht voor infectieuze abortus is practisch moeilijk uitvoerbaar. De runder-
schurft zou men gaarne in de Veewet zien. Voorts gaf de spreker nog een overzicht
van het verloop van de Echinococcosis, daarbij in het bijzonder de stijging in de na-
oorlogse jaren aanduidend.

Dr. J. Winsser herinnerde eraan dat in de tijd van opkomst van de bacteriologie
de veeartsenijkunde een voorsprong op dit terrein verkreeg op de humane geneeskunde
en nog steeds staat de bacteriologische scholing van de veterinaire student op een hoog
peil, mede door de eisen, die de praktijk uit hoofde van o.a. de bestrijding van besmette-
lijke dierziekten stelt. Voorts schijnt het soms, alsof de betekenis van de kleine huisdieren
als oorzaak van ziekten voor de mens, onderschat wordt, rabiës uitgezonderd.

Hier zal men meer van voorlichting dan van wettelijke maatregelen te verwachten
hebben.

Verder zou een uitgebreider praeventief toezicht op gevogelte en wild, dan thans
het geval is, nuttig zijn. De bestudering van virusziekten bij de dieren dient sterk te
worden aangemoedigd ; de epidemiologie kan vergelijkend materiaal opleveren voor de
humane geneeskunde.

Daarna volgde een levendige algemene discussie, waarbij duidelijk aan het licht
trad, hoe nuttig de aanwezigen het uitwisselen van gedachten op dit terrein achtten.
Ook gedurende de lunch, die door de voortreffelijke zorgen van de directie in de lokali-
teiten van het Instituut geserveerd werd, ontwikkelde zich een geanimeerd discours
over tal van onderwerpen.

Men kan dc organisatoren en inleiders slechts uiterst dankbaar zijn voor de -belangrijke
dag en men mag hopen, dat de schrede op het pad van het zo belangwekkende gebied
tussen de medische en de veterinaire wetenschap door velen gevolgd zal worden.

Donnant suite à la résolution prise par l\'Office international des épizooties de Paris
dans sa session de mai 1947, les membres de la conférence réunie à Berne pour uniformiser
la fabrication du vaccin antiaphteux, du 30 septembre au 3 octobre 1947, sur l\'initiative
dudit office ont, après avoir écouté les rapports présentés et discuté l\'ensemble du pro-
blème, pris les résolutions suivantes

1. Ils confirment que, pour le moment, le vaccin à l\'hydroxyde d\'alumine préparé
selon les principes de Schmidt-Waldmann est, lorsqu\'il est.bien appliqué, efficace
et rigoureusement inoffensif. En particulier, on n\'a pas pu observer que des animaux
immunisés contractent la maladie du fait de l\'opération ou éliminent du virus actif.

2. Pour que ce vaccin réponde aux conditions requises sur le plan international, il doit
avoir les caractères suivants:

a. avoir été soumis à une épreuve d\'inocuité qui tant par injection souscutanée
qu\'intralinguale garantisse l\'absence complète de virus actif décelable;

b. être bivalent et en principe contenir des souches de type O et A Vallée (A et B,
Waldmann) si les conditions générales ne rendent pas nécessaire une autre
composition.

La détermination des souches se fera selon des méthodes biologiques éprouvées.
Il est recommandé aux instituts d\'étudier la valeur de la réaction de fixation
d\'alexine et de l\'employer si les résultats confirment qu\'elle a une rigueur suffisante.
A cet effet, les instituts d\'Amsterdam, Brescia et Santiago du Chili s\'engagent
à fournir dans ce domaine toute l\'aide désirée.

c. contenir, par dose moyenne de gros bétail, au moins o, i g de chaque virus,
chacun d\'eux étant infectieux pour le bovin à la dilution minimum de un millio-
nième;

<1. contenir, un hydroxyde d\'alumine neutre ou légèrement alcalin d\'un pouvoir
adsorbant suffisant pour garantir une marge de sécurité qui exclue à coup sûr
tout risque d\'infection par vaccination;

e. contenir un virus extrait du matériel infectieux par des méthodes qui assurent
au maximum sa mise en suspension;

g. être atténué par l\'action conjuguée de 0,5 pour mille de formaldéhyde (CH.O)
pur au plus et de la chaleur modérée;

h. immuniser à la dose unique de 30 cc par tête de gros bétail, cette dose unifiée
étant recommandée pour des motifs d\'application pratique dans les pays importa-
teurs.

L\'immunité est considérée comme suffisante lorsque l\'infection d\'épreuve exécutée
avec les souches de fabrication n\'est pas en mesure de déclancher une générali-
sation aphteuse dans une proportion fixée expérimentalement selon le mode
d\'inoculation et la race des animaux d\'expérience.

3. Les déléqués expriment le voeu que les pays producteurs de vaccin, qui n\'étaient
pas représentés à la séance du 22 novembre 1946 à Berne, adhèrent à l\'arrangement
conclu à cette date et que les pays absents de la présente conf\'rence adoptent les
résolutions ci-dessus.

4. Les déléqués estiment que, afin d\'assurer au mieux la préparation du vaccin, la
production devrait pouvoir, par arrangements entre pays, acquérir une stabilité
qui lui manque encore. Ceci afin d\'éviter que les pays producteurs ne soient obligés
de tenir à leurs seuls risques des réserves suffisantes pour la lutte internationale,
ou au contraire, pour réduire leurs pertes éventuelles, ne disposent que de stocks
insuffisants.

5. La conférence recommande vivement que les problèmes de la fièvre aphteuse
encore à résoudre soient étudiés par entente internationale et elle estime éminemment
souhaitable que les directeurs d\'instituts de fabrication et de recherche puissent
se réunir à intervalles réguliers sous l\'égide de l\'Office international des épizooties.

Getekend door de Gedelegeerden van:
België, Brazilië, Chili, Denemarken, Verenigde Staten v.
N. Amerika, Frankrijk, Groot-Brittanië, Italie, Marokko,
Nederland en Zwitserland.

Abortus bij runderen door Staphylococcen. W. D. Pounders: Journ. Am. Med.
Vet. Association, Juli 1947.

Na kunstmatige inseminatie trad bij twee koeien op 7 maand abortus op. Er werd na
de abortus 4—6 liter grijsbruingekleurde pus ontlast uit de uterus. Uit deze pus en
uit de organen van één kalf werd Staphylococcus albus gekweekt in reincultuur. Schrijver
oppert de veronderstelling dat, doordat men bij K. I. dieper in het genitaalapparaat
doordringt, bacteriën die normaliter niet van invloed zijn, juist door K. I. van groter
betekenis zouden worden. Het is in elk geval een waarschuwing dat er steeds voor gezorgd
wordt bij de K. I. zo aseptisch mogelijk te werken.

Het grote aantal gevallen van steriliteit en abortus, welke voorkomen onder het vee
in Peru, is daar een groot probleem geworden. Het voorkomen van Trichomonas foetus
was o.a. al gemeld in U?uguay en Argentinië. Thans is er ook een rapport uit Peru
binnengekomen. De protozo werd gevonden en beantwoordde aan de beschrijving
zoals voor Trichomonas foetus aangegeven.

Twee stiereh die door een herhaalde TrypaUavinc-behandeling niet vrij van Tricho-
monaden te krijgen waren, werden door de schrijvers behandeld met Joodnatrium
intraveneus. Vijf injecties om de andere dag in een dosis van 44 gram Joodnatrium
per 1000 pond lichaamsgewicht. Een zeer hoge dosis dus en de schrijvers meldden dan
ook dat er bij de stieren Jodismus optrad met de karakteristieke huidveranderingen.
De Jodismusverschijnselen verdwenen korten tijd na de behandeling weer geheel.
Ongeveer twee maanden later werden de dieren weer gecontroleerd en werden toen
vrij bevonden van Trichomonaden (Proefdekkingen).

Onbesmette koeien en pinken werden toegelaten en ook hierbij geen Trichomonaden
gevonden. Al deze dieren werden drachtig. (All conceived and were with calf four
month later).

Op een sinds 1936 t.b.c.-vrij bedrijf werd in 1946 een kalf van een maand oud geslacht
en werden kazige verkalkte longhaarden gevonden. Deze veranderingen konden als
congenitaal gediagnosticeerd worden. Kweekproeven wezen uit dat het hier aviaire
tuberkelbacillen betrof. Het desbetreffende moederdier werd ook geslacht en bleek
een metritis te hebben, op tuberculeuze grondslag. Andere tuberculeuze veranderingen
werden niet gevonden. In 1945 had de koe een zware partus gehad waarbij verschillende
personen van de boerderij hulp verleenden. Er wordt gedacht aan infectie op dat tijdstip.
De kippen op de boerderij waren lijdende aan tuberculose en liepen vrij rond op de
boerderij. Acht maanden na verwijdering van deze koe werden de dieren opnieuw
getuberculineerd. Alle dieren bleken negatief.

Schrijvers waarschuwen met nadruk op het gebruik van met Trichomonas besmette
stieren bij de K. I. De ziekte wordt bij K. 1. op fatale wijze verbreid. Negen koeien be-
vrucht met onverdund sperma van een geïnfecteerde stier. Bij vijf dieren ontwikkelde
zich Trichomoniasis na één inseminatie. Bij één dier na 2 inseminaties. De overige
3 koeien werden 2 maal bevrucht zonder dat ze geïnfecteerd raakten.

Reeds eerder is door Bartlett vermeld dat bij 24 dieren na 28 inseminaties zich
Trichomoniasis ontwikkelde. Zij wijzen nogmaals op de noodzakelijkheid dat stieren
in gebruik bij K. I.-verenigingen op Trichomonas onderzocht worden door een „Com-
petent diagnotician" (kweekproeven, spoelsels, proefdekkingen).

Er wordt een geval vermeld van een 14-jarige jongen waarbij Hypoderma bovis
aangetoond is. Zwellingen van 1—5 cm diameter en £—1 cm dik. Ze veroorzaakten
een „creeping sensation" en een prikkelende pijn bij aanraken. Sommige verdwenen
weer, andere plekken verkleurden van rood naar zwart en de horzellarve kwam vrij.
Het proces duurde 2 maanden met zo nu en dan koorts en toxische verschijnselen.

Untersuchungen über Milchfieber bei Milchkühen. J. W. Hibbs e.a. J. D.
Sci. vol. 29 no. 11, S 767 (1946). Ref.: Schw. Arch. LXXXIX 4. Heft, 206.

Zoals bekend is bij melkziekte het plasma-gehalte aan totaal en oplosbaar Ca en P
verlaagd, terwijl het gehalte aan Mg eerder verhoogd is. Er werd beproefd dit gehalte
door giften vit. D te beïnvloeden. Er werd bij proefkoeien geen invloed op het Ca-P-Mg
en phosphatasegehalte van het serum waargenomen wanneer 1 millioen I.E. vit. D
in de vorm van bestraalde gedroogde gist dagelijks gedurende 4 weken voor en na de
partus gevoederd werden. Pas bij 2 millioen I.E. was een geringe verhoging van de
Ca- en P-waarden merkbaar. De vermindering van de waarden van Ca en P trad
enige uren voor het optreden van de melkziektesymptomen op. Daarentegen was bij
i millioen I.E. een dubbele en bij 2 millioen een bijna viervoudige D-waarde in het
bloed. Vit. D gehalte van bet bloed en melkziekte staan dus niet in nauw verband tot
elkaar.

Deficiëntieverschijnselen bij jongvee, v. Crünincen, Keller e. Pulver. Schw.
Arch. f. Tierheilk. LXXXIX, 6. Heft (1947), blz. 304.

De auteurs beschrijven een deficiëntieverschijnsel bij jonge runderen (f tot j.
oud) dat optreedt na het afwennen van de melk. Verminderde eetlust, ruig baarkleed,
vermagering en achterblijven in groei worden waargenomen. De sectie geeft geen
verklaring voor de ziekteverschijnselen. Onderzoek van het voedsel evenmin. Het blijkt
dat hacmoglobine- en ijzergehalte van het bloed zijn verlaagd. Ca- en P-gehalte zijn
normaal. De therapie bestaat in het toedienen van ijzerhoudende mineraalmengsels.
Ook het toedienen van gecnsileerd voer zou prophylactisch en therapeutisch van belang
zijn — mogelijk spelen tot het vit. B-complex behorende stoffen, welke de haemopoëse
bevorderen (folinezuur) een rol. H. Barrau.

Bergambacht.
Telef. K 1825—357.
Gironummer 511606
t/n Maatschappij v.
Diergeneeskunde te
Bergambacht.

In overleg met de Redactie van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde is aan de afde-
lingen gevraagd in iedere afdeling een lid aan te wijzen als afdelingscorrespondent
voor het Tijdschrift.

Voor deze functie zal iemand gezocht moeten worden, die veel contact heeft met de
dierenartsen in de provincie om, telkens als hij een interessante mededeling uit de
practijk hoort, de betrokken dierenarts er toe te brengen hierover een kleine mededeling
te schrijven of hem daarbij behulpzaam te zijn.

Het is tevens de bedoeling, dat de betrokken correspondent alle mutaties in zijn
provincie zo spoedig mogelijk ter kennis van het secretariaat van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde brengt.

Over het algemeen willen de leden n.1. graag op de hoogte gebracht worden rnet
allerlei „nieuws" op het gebied van benoemingen, vestiging, assossiatie enz. De afdelings-
correspondenten kunnen er aan meewerken, dat de mededelingen hierover in het
Tijdschrift zo volledig mogelijk zijn.

Het overbrengen van de financiële administratie van de Maatschappij naar het
secretariaat en de grote stijging van het budget van de Maatschappij maken het nodig,
dat de administratie opnieuw wordt opgezet en ingericht.

De omvang van deze administratie maakt bovendien controle door deskundigen
noodzakelijk.

Het inrichten van de administratie en de controle daarop is daarom opgedragen aan
het accountantskantoor Boerricter, Willem Barentzstraat 3 te Utrecht.

In enkele afdelingen werd het gewenst geacht voor leden-ambtenaren een afzonderlijke
contributieregeling in te voeren.

Gezien de bemoeiingen, die het Hoofdbestuur steeds meer krijgt met de "-salarissen
van de veterinaire ambtenaren, en de reductie, die nu reeds bestaat voor hen, die een
lager bedrag aan inkomstenbelasting betalen, is het Hoofdbestuur van mening, dat een
afzonderlijke contributieregeling voor deze leden van de Maatschappij niet gewenstii

American Veterinary Medical Association
600 S. MICHIGAN AVE. CHICAGO 5. ILLINOIS

Dr. W. A. de Haan
Dutch Veterinary
Medical Association
Bergambacht,
Netherlands
Dear Dr. de Haan :

Last year, Dr. Jacob Jansen, who is a member of your association, appeared on the
program at our annual convention. His appearance on this program was greatly appre-
ciated by the members and we wonder if any of your members are likely to be traveling

in this country at the time of our 1948 convention ? The dates for this are August 16-20.
If a member of your association who has worked on a subject of interest to veterinarians
in this country should be traveling here at that time, we believe that we could make
time available for him on the program.

Our Program Committee is now working on this problem and\'we will appreciate having
a reply from you by March 1.

Sincerely yours,
American Veterinary Medical Association,
R. C. Klussendorf,
Assistent Executive Secretary.

Naar aanleiding van bovenstaand schrijven, wordt gaarne zo spoedig mogelijk opgave
verwacht van collegae, die eventueel omstreeks 16—20 Augustus in Amerika zullen zijn.

Aan Apothekers, Apotheekhoudende Artsen,
Gevestigde Dierenartsen en Z^^eninrichtingen.

Met betrekking tot de U toegezonden bonvellen voor de periode Februari-Maart
1948 berichten wij U, dat de volgende geneesmiddelen van de bonvellen zijn afgevoerd :
Coffeinum, Extractum Hydrastis liquidum, Extractum Strychni, Mentholum en
synth. Sulfur praecipitatum, Tannalbuminum, Tanninum, Theobromimum, Salicylas
calcicus cum Theobromino calcio, Salicylas natricus c. Theobromino natrio.

Deze artikelen kunnen vanaf 1 Februari 1948 door U zonder inlevering van bonnen
bij de groothandel betrokken worden.

Aan de bonvellen zijn toegevoegd : Acidum diallylobarbituricum rac. Ephedrinum
en zouten.

U gelieve de niet gebruikte bonnen aan het einde van iedere 2-maandelijkse periode
terug te zenden aan het Rijksbureau voor Genees- en Verbandmiddelen.

De Directie van het Rijksbureau
voor Genees- en Verbandmiddelen
B. Verkaaik, Wnd. Directeur.

S. Begeman (met lof); E. H. den Breeje; C. J. Dekker (met lof); U. Dijkstra;
P. G. J. Franssen ; C. de Gier ; K. H. Hermans ; A. A. M. van Lieshout ;
H. C. C. Meens; B. Roem; G. Roorda.

A. J. van Doorn, Deventer, Brinkpoortstraat 26, Tel. 2528.
L. J. van Looveren, Princenhage, Haagweg 211.
C. P. van Oostrom, Voorschoten, Veurscheweg 36.

J. C. de Boer heeft zich gevestigd te Barneveld met ingang van 15 December 1947.

A. J. van Doorn zet de praktijk van A. A. Hesselink te Deventer voort van 1 Fabruari
1948 af.

L. J. van Looveren heeft de praktijk van zijn vader J. C. E. van Looveren voort-
gezet van i November 1947 af.

S. Paul te Stolwijk is met ingang van 1 Februari 1948 benoemd als dierenarts bij de
Gezondheidsdienst voor dieren in de provincie Zuid-Holland. Zijn woonplaats blijft
voorlopig: Stolwijk, Goudseweg G 165, Tel. K 1824—226.

De praktijk van S. Paul wordt van 1 Februari af voortgezet door Dr. J. C. Mulder,
Goudseweg G 165, Tel. 1824—226.

Tot directeur abattoir tevens hoofd van de vleeskeuringsdienst te Bodegraven
W. M. Westerhof.

Prof. Dr. L. de Blieck werd benoemd tót Corresponderend lid van de
Koninklijke Akademie van Geneeskunde van België.

Op 5 December 1947 overleed te Venlo te zijnen huize, na een langdurig
en met veel geduld gedragen lijden, onze in en buiten Limburg wel-
bekende, joviale collega en vriend ƒ. Beckfrs.

Geboren te Waubach (gemeente Ubach over Worms) op 29 Mei 1881
uit de in \'t Zuiden welbekende en vooraanstaande familie Beckers, een
echt christelijke familie, waarin de ware geest en de echte Limburgse
deugden diepgeworteld waren, erfde hij, vooral van moederszijde (die,
jong weduwe zijnde, de opvoeding harer vijf zonen op zo uitstekende
wijze heeft verzorgd) een groot geloof, een groot gevoel voor gastvrijheid
en vriendschap en verheugde hij zich vooral in een onverwoestbaar
optimisme.

Op zijn bidprentje stond het zo jui=t weergegeven: „Blijmoedig ging
hij door het leven, dat hij aanvaardde als een Godsgeschenk".

Inderdaad was hij dankbaar gestemd jegens Hem, die hem het leven
gaf: hij wist op de juiste manier gebruik te maken van het goede hier
op aarde en deelde met gulle hand aan vrienden en bekenden hiervan mede.

Na de lagere school doorlopen te hebben, kreeg hij zijn verdere opleiding
aan de aloude onderwijsinrichting te Rolduc om zich daarna te laten
inschrijven als student aan de toenmalige Veeartsenijschool te Utrecht;
hij kwam met nog drie andere Limburgers tegelijk aan en waar we toen
slechts met twee Limburgers studeerden, verheugden we ons zeer over
deze aanwinst, waardoor ons contingent behoorlijk werd.

Op 29 Juli 1910 behaalde hij zijn diploma als veearts en na van de
vermoeienissen van studie en examen te zijn uitgerust, vestigde hij zich
als practiserend veearts te Venlo.

Door zijn practische kennis en joviale omgang met de boeren verheugde
hij zich spoedig in een uitgebreide praktijk. Vooral in de paardenfokkerij

toonde hij grote belangstelling; zijn optreden in deze richting bleef niet
onopgemerkt en werd erkend in zijn benoeming door Gedeputeerde Staten
als lid van de Regelingscommissie voor\'de Paardenfokkerij in Limburg.

Naast de gewone praktijk hadden vooral de vleeskeuring en melk-
hygiëne zijn volle aandacht.

Venlo had nog geen slachthuis; mede door zijn stuwen in deze richting
ging de Raad over tot de bouw van het tegenwoordige abattoir, dat in
het laatst van 1912 gereed kwam.

In Januari 1911 werd hij reeds belast met de keuring van vlees en melk;
op i Januari 1913 ging zijn benoeming in als Directeur van de Vlees-
keuringsdienst en legde hij de praktijk neer.

De raadsverslagen der eerste 10 jaar van het bestaan van het slachthuis
geven een duidelijk beeld van de deskundige adviezen door hem uitge-
bracht, adviezen, waarmede de raad zich steeds kon verenigen.

Vele veranderingen en verbeteringen werden in de loop der jaren door
zijn inzichten tot stand gebracht; natuurlijk leidde dit nog wel eens tot
meningsverschillen met de slagers; door de joviale wijze, waarmede hij
hun tegemoet trad, wist hij steeds de overwinning aan zijn zijde te halen
en de vrede te bewaren.

Op 4 Maart 1915 werd hij benoemd tot Rijkskeurmeester in bijzondere
dienst; op 1 Juni 1922 volgde zijn benoeming tot plaatsvervangend inspec-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst en van de Volksgezondheid.

Lange tijd was hij waarnemend paardenarts van het toenmalige garni-
zoen in Venlo; bij de mobilisatie was hij vorderingsveearts voor militaire
paarden.

Als sociaal voelend mens nam hij actief deel aan het verenigingsleven
en was hij lid van verschillende besturen, verenigingen en commissies.

We zien hem o.a. als lid van de Commissie van Toezicht op het middel-
baar onderwijs.

In 1916 benoemde de Commissaris der Koningin in Limburg hem tot
lid van de Gezondheidscommissie; hiervan bleef hij lid tot aan de opheffing
dezer commissie en toonde zich als zodanig zeer actief; ook hier had vooral
de winning en verzorging der melk zijn grote belangstelling.

Zijn praestaties in verschillende richtingen bleven niet onopgemerkt
en zag hij beloond in zijn benoeming door H. M. de Koningin tot
Ridder in de Orde van Oranje Nassau. Daarnaast benoemde de Franse
Regering hem tot Chevalier de la Croix de Mérite Agricole als erkenning
voor aan Franse landbouwdelegaties bewezen diensten.

Van onze afdeling was hij een der trouwste leden; nooit, tot aan zijn
ziek worden, verzuimde hij een vergadering; van 1926 tot 1931 was hij
voorzitter van de afdeling.

In de navergadering had hij steeds de leiding en wist ons door zijn
grote humor lang en gezellig bij elkaar te houden.

En zo ging hij inderdaad blijmoedig door het leven. Een inzinking
kwam bij -het overlijden op jonge leeftijd van zijn eerste vrouw, Mej. H.
van Aelst, die hem achterliet met twee jonge kinderen, beide dochtertjes.
Hij heeft, uitstekend echtgenoot en huisvader als hij was, toen een moeilijke
tijd doorgemaakt. Daarna is hij hertrouwd met Mej. A. Jongen, welk
huwelijk, evenals zijn eerste, zeer gelukkig was, vooral in onderlinge
omgang. Het was een genot in dit gezin te verkeren; een en al hartelijkheid.

Zijn zilveren ambtsjubileum in 1935 werd in onze afdeling en in Venlo
zeer opgewekt gevierd; vooral in zijn standplaats Venlo ondervond hij
van autoriteiten, collega\'s en kennissen buitengewone belangstelling.

En zo kwam, wegens het bereiken van de grensleeftijd, de tijd van
pensionnering in 1947 en had hij nog grote plannen om deze rusttijd zo
aangenaam mogelijk te besteden.

Het heeft niet mogen zijn; een verraderlijke ziekte greep zijn overigens
zo robust gestel aan en sloopte langzaam maar zeker zijn krachtig lichaam.

Gelukkig blpef hem de pijn gespaard, zodat we hem, als we hem be-
zochten, nog steeds opgewekt en vol hoop op herstel aantroffen.

Op buitengewoon hartelijke en geduldige wijze verpleegd door zijn
goede vrouw, overleed hij zacht en kalm op 5 December j.1. De uitvaart
had plaats te Venlo, de begrafenis te Maastricht in het familiegraf.

De belangstelling was buitengewoon: van onze afdeling waren bijna
alle leden aanwezig om hem ter laatste rustplaats te geleiden.

Aan het graf werden zijn verdiensten gememoreerd dopr de waarnemend
inspecteur van de Volksgezondheid, collega Hamers en collega Vullings
als voorzitter onzer afdeling; beiden spraken hartelijke woorden van
deelneming tot de weduwe en kinderen.

Mogen de talrijke bewijzen van medeleven en belangstelling tijdens de
ziekte en het overlijden van deze uitstekende collega en vriend, maar
vooral het grote Godsvertrouwen zijn weduwe en kinderen tot troost
strekken bij dit voor haar zo smartelijk verlies.

Vriend Joseph, namens de Limburgse collegae: rust zacht, rust in vrede;
wij vergeten U niet.

(Uit het Laboratorium voor Veterinaire Physiologie der Rijks-
universiteit, Utrecht).

In een eerste mededeling (1947) over physiologisch spermaonderzoek
werd een methode beschreven om het O,-verbruik van verdund stieren-
sperma te meten en met behulp hiervan werden de omstandigheden
onderzocht, waaronder de oxydatieve stofwisseling optimaal te noemen is.
Op grond van de daarbij verkregen resultaten is een verdunningsvloeistof
samengesteld (phosphaatbuffer), al of niet te verdunnen met verse eidooier,
teneinde het ejaculaat in verdunde toestand enige tijd in actieve toestand
te kunnen bewaren, hetgeen van belang geacht kan worden voor de
practische toepassing bij de kunstmatige inseminatie.

Het onderzoek, dat in onderstaande mededeling wordt besproken,
heeft betrekking op de pH van het vers geloosde ejaculaat en de ver-
anderingen die hierin optreden bij bewaren onder afsluiting van lucht
bij 38° C. Het werd, verricht in het Laboratorium voor Veterinaire Physio-
logie met medewerking van Mej. H. Dekker, medisch analyste, evenals
dat bij de eerstbeschreven experimenten het geval was. Het te onder-
zoeken materiaal werd voor het grootste deel ter beschikking gesteld door
de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie, voor een klein
deel was het afkomstig van stieren die onder controle staan van provinciale
gezondheidsdiensten.

In de buitenlandse literatuur zijn enkele gegevens te vinden met be-
trekking tot de pH van stierensperma. Webster (1932) vond een pH
variërend van 7.0—7.5; de door hem gebezigde techniek is evenwel weinig
betrouwbaar. Davies (1938) kon een verschil in pH vaststellen tussen
sperma, verkregen door massage van de vesiculae seminales en sperma,
dat met behulp van de kunstmatige vagina was opgevangen. In het eerste
geval vond hij een pH > 7.0, in het tweede geval een pH < 7.0.

Herman en Swanson (1941) bepaalden de pH van sperma van goed
bevruchtende stieren op 6.48, van minder goed bevruchtende dieren
op 6.50, dus geen verschil van betekenis. In een latere publicatie (1944)
hebben zij dit nogmaals bevestigd; zij vonden geen positieve correlatie
tussen de pH van het ejaculaat en de bevruchtende eigenschappen.

Door Anderson (1942a, 19426, 1944) is in Oost-Afrika vrij uitvoerig
over dit vraagstuk gewerkt. Deze auteur kon wel degelijk een relatie

\') Het onderzoek werd verricht onder auspiciën van de Landbouworganisatie T.N.O.

vaststellen tussen de pH van het sperma en de fertiliteit. De fertiliteit
zou liggen tussen pH 6.0 en pH 7.5. Bij 11 goed bevruchtende stieren
werd een pH van 6.72 als gemiddelde geconstateerd. Hij stelde eveneens
een relatie vast tussen het aantal cellen van het ejaculaat en de pH. Hoe
groter het aantal cellen per 1 cc, hoe lager de pH.

Voor een betrouwbare bepaling van de pH van het sperma is het
uiteraard noodzakelijk hiervoor een methode te kiezen, waarbij van de
aanwezige eiwitten of andere stoffen die bij de colorimetrische pH-bepaling
storend kunnen zijn, geen hinder wordt ondervonden. Uit den aard der
zaak is hiervoor alleen de electrometrische methode geschikt en wel met
behulp van de glaselectrode. Het voordeel van deze electrode is gelegen
in het feit, dat noch de kleur, noch de consistentie van de te onderzoeken
vloeistof van invloed is op de meting, mits de reactie niet te zeer alcalisch
is (pH < 10). Het aanvankelijke bezwaar der electrode, nl. zijn zeer
hoge electrische weerstand, is tegenwoordig géén moeilijkheid meer
dank zij de zeer geperfectionneerde meetapparatuur.

Wij gebruikten voor ons onderzoek de zg. Arel-pH meter van Belgisch
fabricaat, waarmede de manipulaties snel en handig verricht kunnen
worden en de nauwkeurigheid van de methode voor ons onderzoek alles-
zins voldoende is nl. ongeveer 0.02 pH-eenheid. Teneinde in betrekkelijk
kleine hoeveelheden sperma (d; 1 cc) de pH te kunnen meten werden
speciale electrodevaatjes ontworpen, zoals afgebeeld in fig. 1.

Het cylindrische electrodevat A loopt van onderen uit in een wijde
capillair, die gevuld is met agar-KCl-oplossing, d.w.z. een 5-procentige
agaroplossing, verzadigd met KC1. Deze vulling bezit bij kamertempe-
ratuur voldoende vastheid. Het sperma wordt onder in het cylindrische
vaatje gebracht en de bolvormige glaselectrode hierin gedompeld. Het
vaatje met electrode staat met de punt gedompeld in een verzadigde
KCl-oplossing, die als verbindingselectrolyt fungeert met de standaard-
electrode en wel een verzadigde calomelelectrode (B.). Het potentiaal-
verschil tussen beide systemen staat in lineaire betrekking tot de pH van
de te onderzoeken vloeistof, waarbij de calomelelectrode de positieve pool
van het element voorstelt. De aflezing van de E.M.K. geschiedt niet in
millivolts doch direct in pH-eenheden indien de apparatuur van te voren
is geijkt met een vloeistof waarvan de pH nauwkeurig bekend is. Wij
gebruiken als ijkingsvloeistof een i./io Mol. phosphaatbuffer van pH 6.72,
waarvan de juiste pH zo nu en dan met behulp van de waterstofelectrode
en een nauwkeurige potentiometer wordt vastgesteld. De ervaring heeft
ons geleerd, dat ijking van het instrument niet voor elke meting hoeft te
geschieden, doch dat na één calibrering pH-metingen gedurende de
gehele dag zonder fouten kunnen worden verricht. Na beëindiging van
de meting wordt het sperma uit het electrodevaatje verwijderd. Dit wordt
na reiniging met aqua dest. gevuld met enkele cc verzadigde KCl-oplossing,
teneinde uitdroging van de agar-KCl-zuil te voorkomen. De gehele
manipulatie vereist na enige routine niet meer tijd dan hoogstens 1 minuut.

Teneinde een oordeel te kunnen vormen over het al of niet bestaan
van verschillen in pH tussen goede en slechte ejaculaten, werden de door
ons onderzochte spermamonsters onderscheiden in goede en minder goede
op grond van morphologische gegevens, zoals aantal cellen per 1 cc,
wolkenvorming, individuele beweeglijkheid en natuurlijk op grond van
eventuele ervaringen bij de fokkerij.

In tabel I zijn de gegevens van de zg. goede spermamonsters samengevat,
in tabel II is hetzelfde met de ejaculaten van mindere kwaliteit gedaan.
In deze tabellen zijn behalve de datum van het onderzoek en de naam
van de stier, het aantal spermacellen per 1 cc ejaculaat aangegeven, de
begin-pH hiervan en de pH-daling van het monster na een verblijf van
resp. i uur en 3 uren bij 38° C. onder afsluiting van de lucht. Verder
is de graad van massale beweging (wolkenvprming) en individuele be-
weeglijkheid beoordeeld op een wijze als door Prof. Dr. F. C. v. d. Kaay
aangegeven is in zijn artikel in het K. I.-nummer van dit tijdschrift (1947).

Uit tabel I kan berekend worden, dat de gemiddelde pH van het vers
geloosde ejaculaat bij de stier 6.65 bedraagt indien op grond van bekende
overwegingen dit ejaculaat tot de goede wordt gerekend. Daar dit ge-
middelde verkregen is van een groot aantal waarnemingen (118) kan
hieraan een zekere betekenis worden gehecht. Als gemiddelde pH van
de 59 spermamonsters van inferieure kwaliteit konden wij een pH van
7.03 berekenen, m.a.w. de goede spermamonsters hebben een lagere pH,
zijn dus zuurder dan de minder goede.

Toch is een dergelijke uitspraak niet zonder meer gerechtvaardigd,
gezien de vrij grote individuele strooiing der meetresultaten. Wij be-
rekenden de grootte van de standaarddeviatie (er) voor de monsters uit

tabel I op 0.29, hetgeen dus betekent dat bij 96 % van alle onderzochte
spermamonsters de begin pH varieert van pH 6.65 0.58 = pH 7.23

voor ct een bedrag van 0.44 berekend, rn.a.w. 96 % van alle waarnemingen
variëren van pH 7.03 0.88 = pH 7.91 tot pH 7.03 — 0.88 = pH 6.15.

Het is zonder meer duidelijk, dat de nauwkeurigheid van een gemiddelde
toeneemt naarmate dit uit meerdere waarnemingen is berekend; men is
gewend de nauwkeurigheid hiervan aan te geven door de standaard-
deviatie van het gemiddelde zelf te berekenen, hetgeen dus in ons geval
aangeeft de variatie van dat gemiddelde indien men meerdere reeksen
van 118 waarnemingen middelt. Hiervoor gebruikt men het teken e en
de numerieke waarde hiervan wordt bepaald door de standaarddeviatie
van de enkele bepaling (cr) te delen door de wortel uit het aantal waar-

Met behulp van bovenstaande gegevens is het mogelijk uit te maken
of het verschil in de gemiddelde pH van de goede en minder goede ejacu-
laten werkelijk een „significant" verschil is of slechts op toevalligheden be-

Past men bovenstaande formule toe op de door ons bepaalde gegevens
voor stierensperma, dan blijkt de numerieke waarde van a = 6.03 te zijn,
hetgeen betekent dat de verschillen wel degelijk significant zijn. De con-
clusie dat de goede spermamonsters een lagere pH bezitten dan de minder
goede is dus alleszins gerechtvaardigd.

De pH-bepaling in een ejaculaat geeft dus naast het overige routine-
onderzoek een belangrijke aanwijzing omtrent de kwaliteit van het sperma.
In het algemeen kan men zeggen dat een pH hoger dan 7.03 wijst op een
minder goed ejaculaat, een pH lager dan 6.65 op een goed spermamonster.
Een en ander wordt duidelijk aan de hand van fig. 2, waarin de pH van
alle onderzochte spermamonsters is weergegeven als functie van het aantal
cellen per 1 cc ejaculaat.

Bij pH 7.03 en pH 6.65 zijn horizontale lijnen getrokken. Inderdaad
blijkt dat boven pH 7.03 het merendeel der punten afkomstig is van
monsters van inferieure kwaliteit (gebied A) en beneden pH 6.65 het
merendeel der punten van monsters van goede kwaliteit (gebied B).

Tussen beide lijnen in bevindt zich een gebied C, waarin beide soorten
waarnemingen gemengd voorkomen en indien de pH van een ejaculaat

Relatie tussen de pH van het sperma en het aantal cellen
per i cc ejaculaat.
(#) goede spermamonsters;
(O) minder goede spermamonsters.

ligt tussen 6.65 en 7.03 is dus niet met stelligheid een conclusie omtrent
de spermakwaliteit te trekken indien niet de andere gegevens (aantal
cellen,» beweeglijkheid enz.) in een bepaalde richting wijzen. Uit fig. 2
is te zien, dat de ejaculaten met het geringste aantal cellen over het alge-
meen het meest alcalisch reageren. De waarnemingen binnen het gebied C
geven dus feitelijk de meeste moeilijkheden bij de interpretatie. Om hieraan
tegemoet te komen werd onderzocht in hoeverre de pH van het. ejaculaat
verandert indien men het monster sperma onder afsluiting van de lucht
bij 38° C. bewaart. Bewaring van sperma bij een lage temperatuur (o—4° C)
gedurende meerdere uren doet de reactie niet noemenswaard veranderen,
hetgeen moge blijken uit de volgende waarnemingen, die betrekking
hebben op spermamonsters van 2 verschillende stieren, waarbij de pH
van het sperma 30 min. na ejaculatie werd gemeten en verder na bewaring
onder paraffinum liquidum bij 5⁰ C.

Van een pH-daling in deze monsters is in ieder geval geen sprake, in
beide gevallen is een geringe stijging van de pH waargenomen. Dit be-
tekent dus, dat de glycolytische activiteit bij deze lage temperatuur zeer
gering moet zijn en de practische betekenis van een en ander is dan ook
gelegen in het feit dat men een monster sperma na het opvangen gedurende
meerdere uren bij lage temperatuur en afsluiting van de lucht kan bewaren
zonder dat de pH noemenswaard verandert. Plaatst men daarentegen een
spermamonster bij een temperatuur van 38° C. onder afsluiting van lucht,
dan is te verwachten dat tengevolge van de anaerobe stofwisselings-
processen de pH zal dalen door de ophoping van zure metabolieten.\'Het
is aannemelijk, dat de mate waarin de pH per tijdseenheid afneemt een
indicator is voor de anaerobe stofwisseling, dus voor de activiteit van de
spermatozoïden onder de genoemde omstandigheden. Op grond van deze
overwegingen zal men bij de goede spermamonsters een grotere pH-
verandering per tijdseenheid kunnen verwachten dan bij de minder goede.

Door ons werd experimenteel bepaald de pH-daling van diverse goede
en minder goede ejaculaten bij een verblijf van 1 uur en 3 uren onder
de beschreven omstandigheden (tabellen I en II).

Bij de goede spermamonsters werd als gemiddelde pH-daling na 1 uur
gevonden 0.49, na 3 uren 0.65 pH-eenheden. Bij de slechtere ejaculaten
vonden wij resp. 0.21 en 0.28 pH-eenheden. Dus ook met betrekking tot
de pH-daling in het sperma is er een duidelijk verschil aantoonbaar tussen
de betere en de slechtere monsters. Dat deze verschillen ook werkelijk
„significant" zijn kon worden aangetoond door deze getallenreeksen aan
dezelfde mathematische behandeling te onderwerpen als boven beschreven.
In fig. 3 is de pH-daling als functie van de tijd van 6 goede en 6 minder
goede ejaculaten weergegeven.

pH-daling in 6 goede ejaculaten (O) en 6 minder
goede ejaculaten (#).
t = 38° C. Afsluiting van lucht.

In fig. 3 is duidelijk het verschil in gedrag met betrekking tot de ver-
andering in pH waar te nemen tussen goede en minder goede monsters.
De krommen van fig. 3 zijn geconstrueerd naar gegevens van ejaculaten

Een spermamonster van de stier „Jongema 15" werd ons ter beschikking
gesteld door de Directeur van de Gezondheidsdienst voor Dieren in
Overijssel, de heer Post, met verzoek een stofwisselingsonderzoek te ver-
richten. Het morphologisch onderzoek viel gunstig uit en ook de pH van
het ejaculaat (6.28) zou wijzen op een monster van goede kwaliteit.
Desondanks bleek de pH-daling buitengewoon gering te zijn en na verloop
van 3 ä 4 uren was de pH nog practisch onveranderd. Ook de aerobe
stofwisseling (0₂ verbruik) was niet uitgesproken gunstig te noemen, zodat
op physiologische gronden dit monster als minder goed moest worden
gekwalificeerd. Uit nadere mededelingen van de heer Post bleek, dat de
stier „Jongema 15" als een slecht bevruchtende stier te boek stond. Een
physiologisch spermaonderzoek heeft dus naast het morphologisch routine-
onderzoek een zekere waarde.

Wat betreft het ejaculaat nr. 11, dat afkomstig was van de stier „Koop-
mans Adema", eigendom van de Vereniging voor K. I. te Hoornaar, viel
het routineonderzoek niet direct in ongunstige zin uit, al was het aantal
cellen niet groot. Wolkenvorming en individuele beweeglijkheid waren
zeer goed te noemen en ook de pH van het ejaculaat wees in gunstige
richting. Stofwisselingsonderzoek en waarneming van de pH-verandering
duidden evenwel op een ejaculaat van inferieure kwaliteit, hetgeen overeen-
kwam met de in de kliniek en practijk opgedane ervaringen.

Uit bovenstaande resultaten mag dus zeker de conclusie worden ge-
trokken, dat een onderzoek naar de pH van het ejaculaat en de verande-
ringen hierin tijdens een bepaalde incubatietijd bij 38° C., van betekenis
zijn voor de kwaliteitsbeoordeling van het sperma. De vraag doet zich
dus voor hoe een dergelijk onderzoek buiten het laboratorium, dus in
de practijk, zou kunnen geschieden. De gezondheidsdiensten, voor zover
zij over een redelijk geoutilleerd laboratorium beschikken, zullen uit den
aard der zaak de beste methode van onderzoek, dus met de glaselectrode,

prefereren boven ieder andere, doch aanschaffing van en manipulatie met
de vrij kostbare pH-electrometer zal lang niet altijd mogelijk zijn en zeker
niet in de practijk.

Teneinde toch enig idee te krijgen omtrent de pH van het sperma
verdient het aanbeveling gebruik te maken van een colorimetrische
methode, waarbij men dient te bedenken dat dit altijd slechts een be-
naderingsmethode is.

De eenvoudigste colorimetrische methode bestaat wel in het gebruik
van zg. indicatorpapieren, die voor dit doel in de handel zijn, momenteel
onder de naam van „Accutint" indicatorpapier (Anachemia, chemical
specialities, Montreal, Canada). Genoemde indicatorpapieren zijn ver-
krijgbaar voor een zeer wijd uiteenlopend pH-gebied. Voor de pH-bepaling
van het sperma zijn de nrs. 90 (pH 5.2—6.9), 100 (pH 5.3—7.0) en 120
(pH 6.9—8.4) het meest geschikt. Onze ervaring met deze indicatorpapieren
is zodanig, dat wij voor grove bepalingen het gebruik geschikt achten,
niet evenwel voor fijner onderzoek. Voor dit laatste doel hebben wij een
snelle colorimetrische methode uitgewerkt, die betrouwbare resultaten
geeft, zoals ons is gebleken na veelvuldige toetsing aan de electrometrische
methode.

Bij deze methode hebben wij gebruik gemaakt van een kleurstof (indi-
cator), nl. het broomthymolblauw, die zijn omslaggebied heeft binnen
het pH-gebied waarmede wij in het sperma hebben te maken. Genoemde
kleurstof is bij een pH lager dan 6.0 geel, boven pH 7.6 blauw van kleur.
Tussen pH 6.0 en pH 7.6 verloopt dus de kleuromslag met alle overgangen
van geel naar blauw, dus met groene tinten. Met behulp van deze indicator
is zonder meer uit te maken of een ejaculaat tot de goede of wel tot de
minder goede monsters moet worden gerekend, want beneden pH 6.65
is de hoofdkleur zonder twijfel geel met een groenachtige tint, naarmate
de pH dichter bij 6.65 ligt. Boven pH 7.03 is de hoofdkleur blauw met
een groenachtige tint naarmate de pH dichter bij 7.03 ligt.

Vermengt men dus sperma met een hoeveelheid indicatoroplossing en
wordt de kleur dan geel of groengeel, dan behoort dit ejaculaat tot de
goede monsters (fig. 2, groep B). Is de kleur evenwel blauw of groenblauw,
dan hebben wij te maken met een ejaculaat van minder goede kwaliteit
(fig. 2, categorie A). Is de kleur gedecideerd groen dan behoort het
spermamonster tot de categorie C (fig. 2) en is het noodzakelijk dit sperma
met de indicator gedurende enige tijd (1 uur) te plaatsen bij 38° C. teneinde
de kleurverandering te kunnen bestuderen. Indien na 1 uur incubatie
bij 38° C. de kleur veranderd is in groenachtig geel of geel, dan is dit
de indicatie voor een goed monster, want de pH is dan gedaald beneden
6.65. Is de kleur onveranderd gebleven of zelfs iets meer blauw geworden,
dan is het spermamonster van minder goede kwaliteit. De bruikbaarheid
van deze pH-test is door ons bij vele monsters aan de electrometrische
methode getoetst. Voor practische uitvoering ervan zouden wij de volgende
aanwijzingen willen geven:

In een reageerbuisje van stevig glas, dat 10 cm lang is en 1 cm inwendige
diameter heeft, wordt 0.5 cc sperma gepipetteerd. Hierbij wordt 1 cc
verdunningsvloeistof gevoegd. Deze verdunningsvloeistof bestaat uit een
NaCl-oplossing 0.85 %, waaraan een hoeveelheid indicator is toegevoegd
en wel op 100 cc NaCl-oplossing 3.5 cc indicatoroplossing. Dit mengsel
is houdbaar en altijd direct voor gebruik gereed. De indicatoroplossing

werd bereid volgens de voorschriften van Clark (1923). 100 mg broom -
thymolblauw werden opgelost in 25 cc vloeistof, waarvan 3.2 cc 1/10 N.
NaOH en 21.8 cc aqua dest. Bij verdunning van het sperma met de ge-
noemde verdunningsvloeistof verandert de pH niet noemenswaard en ook
de pH-daling bij 38° C. als functie van de tijd ondergaat hierdoor geen
principiële wijziging, zoals door ons meermalen electrometrisch werd
gecontroleerd. De kleur die het verdunde sperma dan aangenomen heeft
kan direct worden beoordeeld aan de hand van bovenstaande gegevens
en zo nodig (als de kleur duidelijk groen is) kan het buisje bij 38° C.
worden geplaatst. Dan dient de vloeistof evenwel met een laag paraffinum
liquidum te worden bedekt. Ter verduidelijking van de kleurverandering
bij verschillende pH zijn in plaat I de betreffende tinten met bijbehorende
pH zo goed mogelijk weergegeven.

Samenvattend zouden wij willen concluderen, dat de pH-bepaling in
het verse ejaculaat en eventueel het meten van de pH-verandering in het
bij 38° C. onder afsluiting van lucht bewaarde sperma, van betekenis is
voor de kwaliteitsbeoordeling, naast het door Prof. v. d. Kaay beschreven
morphologisch routineonderzoek.

The pH of semen of the bull has been determined with the glass electrode with an
accuracy of 0.02 pH units. A significant difference between the pH of sperm samples
of good quality and of inferior quality could be established. For the first ones an average
of pH 6.65 could be calculated, for the second ones an average of pH 7.03. The pH
of the collected semen gives a certain indication about the quality and the determination
of the pH should be used besides other methods of investigation. Storage of the sperm
at a temperature of 38° C. and protected from air decreases the pH of a good sample
of semen with about 0.5 pH units during the first hour, in a sample of bad quality
with not more than about 0.2 pH units.

A colorimetric method for practical use has been developed using the indicator
brom thymol blue.

Anderson, J. (1942a): J. Agric. Sci. 32, 298.
Anderson, J. (19426): E. Afr. Agric. J. 8, 2.
Anderson, J. (1944): J- Agric. Sci. 34, 57.

Wilkins Comp., Baltimore.
Davies, H. P. (1938): Proc. Amer. Soc. Anim. Prod. 31st Ann. Meet., 246.
Herman, H. A. and Swanson, E. W. (1941): Res. Bull. Mo. Agr. Exp. Sta. No. 326.
Herman, H. A. and Swanson, E. W. (1944): J- Dairy Sci. 24, 297.
Kaay, F. C. van der (1947): T.schr. Diergeneesk. 72, 651.
Romijn, C. (1947): T.schr. Diergeneesk. 72, 628.
Webster, W. M. (1932): Austr. Vet. J. 8, 199.

Uit het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten der
Rijks-Universiteit te Utrecht, Biltstraat 168.

ONDERZOEK NAAR DE WERKING VAN PHENOTHIAZINE OP
CAPILLARIA LONGICOLLIS BIJ DE KIP

Aangezien er met phenothiazine tegen Capillariasoorten bij kippen
nog slechts weinig geëxperimenteerd is, deze worrnsoorten niet nader zijn
gedetermineerd en de proefuitkomsten verder ook niet overeen stemmen,
werd het plan opgevat phenothiazine ook in ons land bij kippen te be-
proeven.

In Nederland is de helminthiasis naast de coccidiosis misschien wel de
belangrijkste ziekte bij de kippen, hoewel in vroeger jaren pokken-diphterie
nog belangrijker was. Vooral van belang is: Davainea proglottina en iets
minder de Capillaria\'s terwijl enige Raillietinasoorten een enkele keer wel
eens schadelijk zijn. De voornaamste economische schade, als gevolg van
de worminfectie, ontstaat door een minder goed benut worden van het
voer en door een onvoldoende eiproductie, terwijl de schade door sterfte
daarna pas komt. Ten slotte zijn de dieren verder minder geschikt voor
de consumptie.

Aangezien er tegen geen van deze parasieten voldoend effectieve anthel-
mintica bekend zijn, zijn ze van te meer betekenis, omdat ze vaak naast
elkaar voorkomen en in vereniging de conditie van de kip ondermijnen,
die er des te harder door achteruit gaat, waardoor een herinfectie ge-
makkelijker wordt.

Capillaria longicollis komt in ons land bij de kip vaker voor dan andere
soorten (bv. C. columbae).

De Capillaria\'s zijn tot een tweetal centimeters lange, zeer dunne
wormpjes, met het blote oog niet of nauwelijks te zien, welke met hun
vooreinde diep in de darmmucosa dringen en, indien ze in grote aantallen
voorkomen, daardoor irritatie van het darmslijmvlies kunnen geven, wat
tot uiting kan komen in diarrhee en ten slotte vermagering en pathologisch-
anatomisch in een chronische slijmvliesverdikking. Aan de vorm dankt
deze parasiet zijn naam van „haarworm".

Uit een koppeltje van 9 kippen ging er één dood; het dier werd ter
secering opgezonden naar het Instituut voor Infectieziekten, waar bleek,
dat de kip geleden had aan coccidiosis en capillariasis. De resterende acht,
waarvan later nog twee dieren zijn uitgevallen, werden aangekocht en
bestemd voor proef kippen. Wij moesten er mee tevreden zijn, dat het
aantal wat klein was, en dat er tevens naast de haarwormziekte coccidiose
voorkwam. Dit laatste was niet een overwegend bezwaar, omdat in de
practijk toch vaak menginfecties voorkomen. Ondanks het kleine aantal
is de groep toch gesplitst in een proef- en een controlegroep, elk dus be-
staande uit vier kippen. De feiten hebben aangetoond, dat de beide groepen
inderdaad te klein waren; het aantal gevonden wormen varieerde nogal

sterk bij de kippen en opmerkelijk was ook, dat het totaal aantal gevonden
wormen in de proefgroep vrij wat groter was, dan bij de niet met pheno-
thiazine behandelde kippen. De proef werd daarom voortgezet bij een
koppeltje van 15 kippen, welke eveneens natuurlijk geïnfecteerd waren
en ook tevens aan een lichte coccidiose leden.

De acht kippen werden bij aankomst gesplitst in twee groepen van vier
dieren en opgehokt in twee van cementen vloeren voorziene hokken,
waarvan de bodem met turfmolm bestrooid was en die twee maal per
week werden schoongehouden. De groepindeling geschiedde niet wille-
keurig, maar naar het gewicht, met dien verstande, dat in volgorde van
hét gewicht afwisselend een kip in de proef- en in de controlegroep ge-
plaatst werd, zodat de totale gewichten in de beide groepen ongeveer
gelijk waren. De hoeveelheid Capillariaeieren, in de faeces van de kip
uitgescheiden, varieert blijkens de literatuur in enkele dagen tijds heel
sterk, zodat men hieraan moeilijk het aantal wormen per kip kan schatten,
en er dus ook geen groepindeling op kan baseren ¹). De kippen werden
ingedeeld volgens hun gewicht in de hoop, dat zodoende het totale aantal
Capillaria\'s in de beide groepen zo gelijk mogelijk zou zijn. Een nadeel
hierbij was het gelijktijdig voorkomen van coccidiose.

De reinheid van de hokken en verder bovendien nog de lage temperatuur,
die nauwelijks boven het nulpunt lag, waren gedurende de hele proef
van zodanige invloed,-dat een herinfectie tijdens en na de proef uitgesloten
geacht kan worden, wat van belang is, aangezien het laatste tweetal kippen
geruime tijd na de eindtoediening van phenothiazine geseceerd werd.
Bij het onderzoek van de Capillaria\'s werden uitsluitend wijfjes ge-
vonden, waarbij eieren in de uterus waar te nemen waren, waaruit
dus blijkt, dat de herinfectie geen rol gespeeld heeft. Bij de tweede proef-
serie, die in het warme jaargetijde werd gehouden, werden de hokken
droog en schoon gehouden, zodat aangenomen mag worden, dat hèrinfectie
hier een te verwaarlozen rol gespeeld heeft.

Aan de kippen van de proefgroepen werd gedurende 5 dagen aaneen
per dag ongeveer 1 g phenothiazine, per kg levend lichaamsgewicht in
een bolus toegediend, welke toediening na een rustperiode van 14 dagen
gedurende 5 dagen werd herhaald.

De kippen no.: 703, 499, 705 en 496 uit de proefgroep I (wegende:
i,5 kg, 1,5 kg, i kg en i kg), werd per dag resp. 1,5, 1,5, 1 en 1 gram
phenothiazine gegeven; aan de kippen no.: 516, 510, 513, 511, 512,
509, 520 en 518, uit. proefgroep II, (wegende resp. 1,85 kg, 1,70 kg, 1,65 kg,
1,60 kg, 1,58 kg, 1,40 kg, 1,37 kg en 1,27 kg) werd per kip per dag 1,5 g
phenothiazine toegediend. Zoveel mogelijk werd gelijktijdig uit elke groep
één kip, beide ongeveer van hetzelfde gewicht, geslacht en onderzocht
op parasieten. Bij de eerste serie werd de gehele digestietractus nagezocht,
waarbij de mucosakant van de digestieorganen met een mes stevig werden
afgeschraapt. Het afschraapsel werd in een petrischaal met water gedepo-
neerd en, nadat de slijmvliesdeeltjes met prepareernaalden zo fijn mogelijk
geplozen waren, werden de schalen bekeken boven een microscopiseerlamp,
bij recht en schuin doorvallend licht. Met het blote oog werden de Capil-

laria\'s er uit genomen, waarna met het binoculairmicroscoop de schalen
eventueel nog eens werden nagezocht. Behalve in de darm, kwamen in
de digestietractus geen Capillaria\'s voor, zodat we hier verder geen aan-
dacht aan zullen besteden. In de blinde darmen viel een enkele maal een
sporadisch exemplaar van Capillaria longicollis waar te nemen, dat gevonden
werd door uitspoelen van de caeca; het waren blijkbaar wormen, die met
de darminhoud afgevoerd werden.

Bij de tweede serie werd op ongeveer overeenkomstige wijze gewerkt,
echter werd uitsluitend de dunne darm onderzocht, terwijl de Heterakis-
wormen niet werden geteld, omdat daarover in de literatuur de meningen
wel overeenkomen.

Aangezien de kippen op dezelfde wijze gehouden en op dezelfde manier
behandeld zijn, werden de uitkomsten van beide series proeven bijeen
genomen om beter vergelijkbare gegevens te krijgen. Bij de afgemaakte
(of gestorven) kippen werden de volgende cijfers verkregen:

Bij de drie met phenothiazine behandelde kippen uit de eerste serie
is geen enkel exemplaar van Heierakis gallinae gevonden; bij de drie con-
trólekippen gezamenlijk daarentegen 480 exemplaren.

Bij de proefkippen uit de beide series zijn in totaal 2298 Capillaria\'s
gevonden, bij die uit de controlegroepen 2190. Het is nodig, dat hier een
correctie wordt aangebracht, omdat kip 515 een maand eerder gestorven
is dan kip 512, de toch nog vrij willekeurig aan no. 515 toegedachte koppel-
genoot, zodat, indien 515 een maand langer was blijven leven, een deel
van de gevonden Capillaria\'s ongetwijfeld spontaan uit de darm zou zijn
geëlimineerd.

Ruw geschat bedraagt dit aantal per maand 10 %. Wanneer kip 515
inplaats van op 21 Juni op 15 Juli was doodgegaan, dan zou het geschatte
aantal Capillaria\'s ongeveer bedragen hebben 1236—124 (10 %) = j 112.
Het berekende totaal aantal Capillaria\'s bij 10 kippen uit de beide con-
trolegroepen bedraagt dan 2066, tegen het totale aantal in de beide proef-
groepen 2298 bij 11 kippen. Wanneer men omgekeerd rekent en bij het
aantal gevonden Capillaria\'s bij kip 512 10 % bijtelt, dan bedraagt
het totale aantal gevonden Capillaria\'s in de proefgroep 2311 en in de
controlegroep 2190. Al naar de omrekening ontstaat hierdoor een verschil
van ongeveer 6 %. Hieruit blijkt duidelijk één van de, onder de gegeven
omstandigheden onvermijdelijke bezwaren, verbonden aan het ge-
fractionneerde onderzoek.

Gemiddeld per kip zijn dus gevonden in de controlegroep 207 (ev. 219)
en in de proefgroep 209 (ev. 210) Capillaria\'s. Het gemiddelde gewicht
is in beide groepen ongeveer in dezelfde mate afgenomen.

Ogenschijnlijk zou men hieruit kunnen concluderen dat phenothiazine
absoluut onwerkzaam is t.o.v. C. longicollis. Om dit met meer zekerheid
te kunnen zeggen zou het nodig zijn een wiskundige bewerking toe te
passen op de verkregen cijfers. Het materiaal is daartoe helaas niet vol-
doende groot.

Met gebruikmaking van een goede ijskast en met behulp van voldoende
personeel zou een proef met bv. minstens 40 kippen genomen kunnen
worden, wat ongeveer overeenkomt met een minutieus onderzoek van
55 meter kippendarm.

Een bepaling van de anthelmintische werking van phenothiazine door
middel van het tellen van Capillaria-eieren in de faeces is waarschijnlijk
onnauwkeurig en te tijdrovend ¹).

Bepaling van het levend gewicht van de kippen uit twee grote groepen
dieren, aan het begin en het eind van een phenothiazinekuur, zou practisch
beter uitvoerbaar zijn, maar dan nog kleven er de bezwaren van een
benadering van het directe resultaat aan. De reden, dat dit artikeltje toch
ter publicering is afgegeven, is, dat dit probleem blijkbaar alleen door
benadering en door het nemen van meerdere proeven is op te lossen.

Wel valt te concluderen, dat, indien phenothiazine werkzaam is, de
anthelmintische werking vermoedelijk klein zal zijn, omdat er na een
overvloedige toediening van dit middel nog een groot aantal Capillaria\'s
is blijven zitten.

Bij de hier toegepaste hoge doseringen zijn de Heterakiswormen voor
100 % afgedreven.

On five consecutive days each of ten hens was given J gm phenothiazine per pound
of weight and after a period of fourteen days phenothiazine was given in the same
manner. There were eleven controls. The hens were slaughtered and the number of
Capillaria\'s counted. There was practically no difference between the mean number
of Capillaria\'s in the controls and in the fowl dosed with phenothiazine.

In three controls and three dosed fowl the caecal worms, Heterakis gallinae, were
counted; in the dosed fowl none were found.

Schmid, F.: Zur Biologie der Haarwürmer (Capillaria) des Geflügels; Berl. und Münch.

Tä. W.schr.; Jg.: 1941, No. 11, pp. 133—135; \').
Krupski, A. en Leemann, W.: Phenothiazine gegen Darmparasieten der Haustiere;

Schw. Arch. f. Thk.; 85, 234.
Guilhon, J.: Traitement du parasitisme intestinal des oiseaux par la thiodipWnylamine;

Bull, de l\'Acad. vet. de Fr.; 18, toi.
Flatla, J. L.: Phenothiazin (Afitiazin, Fentiazin) som ormeniddel till hest; Norsk
Vet. Tidsskr.; 56, 313.

(Uit het laboratorium voor kennis der menselijke voedingsmiddelen van
dierlijke oorsprong van de Rijksuniversiteit te Utrecht en dat van de vlees-
keuringsdienst „Zaanstreek").

HET KLEINKORRELIG LEVERVERSTERF BIJ HET KALF,
VOORNAMELIJK BEKEKEN UIT EEN OOGPUNT VAN
VLEESKEURING

Het onderstaande is een uittreksel uit het proefschrift dat door mij
onder leiding van prof. Van Oijen werd bewerkt.

Onder „kleinkorrelig leverversterf" wordt verstaan de „miliaire lever -
necrose", die in de loop van een specifieke infectieziekte bij kalveren
— soms ook bij ouder rundvee — wordt waargenomen. Deze aandoening
is nl. een vaak, zo niet altijd, voorkomend verschijnsel bij kalversalmonellose,
vroeger meestal kalverparatyphus geheten. Van deze ziekte worden in de
Zaanstreek de laatste jaren belangrijk meer gevallen gezien dan vroeger,
wat voor eep deel daaraan is toe te schrijven, dat sedert 1940 alle slach-
tingen uit die streek in het openbare slachthuis moeten geschieden, hetgeen
een goed onderzoek der slachtdieren bevordert.

Voor het diagnostiseren der salmonellose bij het levende kalf kan het
van belang zijn de stal van herkomst dier dieren te weten. Om de keuring
na het slachten behoorlijk te kunnen uitvoeren is het noodzakelijk:

1. de kalveren te onderzoeken in dat deel van de hal waar de lichtvoor-
ziening het beste is;

2. de organen op gezichtshoogte te hangen, waardoor voorkomen wordt dat
de keurder in gebukte houding een voornaam deel van zijn werk moet
verrichten;

3. de lever in verse toestand te bekijken, dus vóórdat de kapsel is opgedroogd.

Ook al is aan genoemde voorwaarden voor een goed onderzoek voldaan,
dan nog wordt niet zelden bijzondere oplettendheid vereist de miliaire
necrose te onderkennen. De lever toch is in verschillende gevallen noch
duidelijk gezwollen noch merkbaar in kleur veranderd. Men moet dus
echt naar de necrotische haardjes zoeken. Dat valt vaak daarom niet mee,
omdat ze meestal submiliair zijn en meermalen niet scherp bij het gezonde
leverweefsel afsteken.

Voor het bacteriologisch onderzoek werden gebruikt druivensuikerbouillon,
gewone agar en schiftingsagar (Endo, Gaszner of brillantgroen).

De meeste positieve resultaten werden verkregen via de bouillon; het
verschil in dit opzicht met de andere voedingsbodems is slechts gering.
In 15 % der gevallen was de infectie tot de lever beperkt. Bij 13 van 31
kalveren met salmonella-infectie van de lever werden de oorzakelijke
bacteriën ook uit de leverlymphklier gekweekt; de gal bleek maar bij

13 van 48 van dergelijke kalveren met salmortellen besmet te zijn. In
3 gevallen, waarbij het niet gelukte genoemde microörganismen uit de
aangetaste lever te cultiveren, konden die kiemen 2 maal uit de milt en
i maal uit een nier worden geïsoleerd.

Bij het vermoeden der aanwezigheid van vleesvergiftigers in een kalf
dienen op zijn minst lever, milt en nieren aan een bacteriologisch onderzoek te
worden onderworpen. Daarvoor is ook het beenmerg van grote betekenis,
doch zijn de vleeslymphklieren van veel minder belang. De musculatuur
komt voor bedoeld onderzoek in de allerlaatste plaats in aanmerking.

Nimmer bleek het mogelijk met ophopingsvloeistoffen (Müller, Müller-
Kauffmann) meer salmonella-infecties der lever te constateren dan zonder
het gebruik van die media.

Ter bepaling van het type der salmonellen werden 39 uit kalfslevers
gekweekte stammen onderzocht op de bonte rij: 33 vertoonden de klas-
sieke eigenschappen van Salmonella dublin; de andere 6 weken daarvan af
ten opzichte van hun gedrag in de rhamnose- en arabinose-oplossing.
Van bedoelde 39 stammen werden er 30 met behulp van specifieke sera
gedetermineerd: alle bleken serologisch te behoren tot het genoemde type;
daaronder waren er 6 die in cultureel opzicht van dit type afweken.

Histologisch onderzocht werden 39 kalfslevers, waaruit salmonellae waren
gekweekt; verschijnselen van thrombose werden 9 maal gezien; 1 maal
„zuivere" necrose. Verder zijn 37 kalfslevers, waarin miliaire haardjes
aanwezig waren, doch waaruit genoemde kiemen niet gekweekt konden
worden, aan een histologisch onderzoek onderworpen: 33 keer werden
beelden aangetroffen als onder de 39 bovenbedoelde; 2 keer konden in
de coupes geen haardjes worden gevonden; 2 keer waren de haardjes
blijkens de aanwezigheid van talrijke eosinophiele cellen van parasitaire
aard. Behalve parasitaire haardjes zijn differentieel-diagnostisch nog van
belang artefacten, tuberkeltjes en abcesjes. Het histologisch onderzoek
geeft in deze de doorslag.

Wat de keuringsuitspraak betreft wordt voorgesteld slachtdieren goed te
keuren onder voorwaarde van sterilisatie,

indien de salmonellen niet in de skeletspieren zijn aangetroffen, doch-
slechts in één of meer organen (lever, milt, nieren, beenmerg),
onder voorbehoud:

b. dit vlees minstens van het ogenblik der bemonstering af tot aan het
tijdstip, waarop het voor sterilisatie wordt klaar gemaakt, onder
overheidstoezicht in een koelruimte is bewaard.

Ten aanzien van het voorkómen der salmonellose wordt er de aandacht
op gevestigd, dat de vleeskeuringsdiensten de aangewezen instellingen zijn
metterdaad aan de bestrijding van veeziekten mee te werken. Voor het
uitroeien der besproken ziekte is het van groot belang de smetstofdragers
op te ruimen. In het proefschrift wordt de opsporing van 5 van dergelijke
salmonellen-verspreiders uitvoerig behandeld.

NECROSIS MILIARIS IN THE CALF\'S LIVER.
Frequency. These last years a considerable increase of cases of necrosis-miliaris
of the liver and more in general of salmoncllosis in calves has been observed in the
Zaan-district. This rise may partly be due to the fact; that since the year \'40 the use
of the public-slaughterhouse is compulsatory, wich garantees an accurate inspection.

Post mortem inspection. Must be executed under favorable conditions (good
light, no stooping-position of the inspector, the organs hanging at face height) and
immediatly after slaughtering, to prevent the drying up of the liver surface. The
inspector will in general meet only partly developed cases, which are sometimes very,
difficult to spot; striking alterations (a swollen liver, abnormous colour of this oigan etc.)
appear only when the disease is very serious.

Bacteriologycal investigation. Dextrose-bouillon is a favorable medium for the
cultivation of salmonellae from the calf\'s liver. Inoculation on common agar may
fail to produce a culture, where the use of brillant-green (Kauffmann) yields good
results. The infection may be restricted to the liver; in only 13 out of 31 animals the
salmonellae have also been found in thé livergland, and only in 13 out of \'48 selected
cases in the gall. In 3 cases, where no salmonellae could be cultivated from the affected
liver, the bacilli have been obtained, twice from the spleen and once from a kidney.

For the diagnosis bacteriological investigation of the bone marrow is of more use
than that of the muscles or of the lymphatic glands.

Biological investigation. 39 cultures of salmonellae from calves have been
studied; 33 showed the classic properties of S. dublin, 5 varied so far, that the rewas
gas- and acid production in the arabinose solution, while in one case the rhamnose
solution kept unchanged.

Serological investigation. Of these 39 cultures 30 have been determinated by
the agglutination test, all proved to be genuine S. dublin.

Histological examination. In 39 livers from which salmonellae had been cul-
tivated, specific alterations for this disease were encountered by histological examination
of the liver tissue; between these the phenomenon of thrombosis was recognised g times
and pure necrosis only once. In 37 livers with necrosis miliaris recognised at the post
mortem inspection but where out no salmonellae could be cultivated, specific alterations
were observed in 33 cases. Twice no lesions could be traced (failure of the post mortem
diagnosis), twice these lesions were apparently of parasitic nature (numerous eosinoplilic
cells etc.). I5y histological examination of the liver tissue the specific alterations caused
by the salmonella-infection can be distinguished from: artefacts, tuberculosis miliaris,
lesions causcd by parasites and from tiny abscessus.

Meat-inspection-regulations. In this country all calves with salmonella-
infection, be it in the liver only, are to be condemned. In order to minimise the loss
of valuable food stuff and after serious consideration of circumstances involved, the
author proposis to alter this instruction in such a way that the meat may be accepted for
sterilisation when:

a. salmonellae have not been found in the muscles, but only in one or more of the
organs (liver, spleen, kidney, bonemarrow);

b. there is a normal post mortem acidity formation in the meat (lowering of the pH);

c. this meat can be kept in a cold-store for the time elapsing between slaughtering
and sterilisation.

Prevention of the disease. The author points out, that the meat-inspection-
service can contribuate in a valuable way to the iradication of this disease, either alone
or in cooperation with other services. By serious inspection of all cattle and by tracing
down the place of origin for the infected animals, it is possible to spot out the carriers
and spreaders of salmonellae among the other animals at the farm. He gives a sound
discription of five such cases in which by using the agglutination test and by bacteriologi-
cal examination carriors of Salmonella dublin were found.

Toediening van ioodcaseïne bij melkkoeien. Moustgaard : Om hormonal
Kontrol af Malkekirtelens Udvikling og Funktion. (Maanedsskrift f. Dyrlager,
B. 59, S. io).

Na een ook voor niet-speeialisten zeer duidelijk gesteld overzicht over de rol der
hormonen bij de ontwikkeling en de functie van de uier, worden een aantal proeven
beschreven, welke sedert 1945 in Denemarken werden genomen met toediening van
iood-caseïne bij melkgevende koeien. Het bleek, dat met 25 g iood-caseïne per dag
de melkproductie en het vetgehalte een belangrijke stijging vertoonden. De boter-
vetproductie nam met 25—45 % toe bij koeien van 500 kg, doch alleen in de periode
van verminderende melkgift en het sterkst bij de meest-productieve exemplaren. De
lactatieperiode werd niet verlengd. Het gehalte aan vitamine-C daalde. Bij de eerste
proefkoe aan de dierphysiologische afdeling van het Deense proeflaboratorium bedroeg
de stijging, uitgedrukt in melkeenheden (van 1000 cal. in melk) 25—30 % in ver-
gelijking met de vorige lactatieperiode. De pols- en ademhalingsfrequentie steeg even-
eens, doch het lichaamsgewicht verminderde. Nu werden bij 2 koeien deels vóór, deels
tijdens de iood-caseïnetoediening quantitatieve stofwisselingsmetingen gedaan. Bij de
ene koe trad een stijging op van 9 tot 14 melkeenheden, bij de ander van 11 tot 17,
gedeeltelijk tengevolge van een grotere hoeveelheid melk, gedeeltelijk door een ver-
hoogd vetpercentage. Het gewichtsverlies was belangrijk; nl. van 440 tot 385 kg in
4 maanden en van 500 tot 450 kg in 2.5 maand. De eerste koe gebruikte per melk-
eenheid 706 N.K.f., resp. 1156 N.K.r.; de 2e 684 en 1139. De warmteproductie was
\'5597 ^en >9852 Cal., resp. 17743 en 23378 Cal., terwijl de energiebalans van duidelijk
positief sterk negatief werd. De verkregen stijging was zeer kostbaar, daar de meer-
opbrengst per melkeenheid meer dan 3 maal zoveel had gekost als vóór de iood-caseïne-
toediening.

Op grond van een door verschillende onderzoekers waargenomen antagonisme
tussen koperionen en thyroxine, dat met iood-caseïne nauw verwant is, werden ook
stofwisselingsmetingcn gedaan bij koeien, die met iood-caseine behandeld werden,
doch tevens 0.5 g Cu CO_s per dag kregen, d.i. 0.5 mg Cu per kg lichaamsgewicht.
De schrijver zag hier geen gevolgen van en meent, dat tegenstrijdige resultaten van
verschillende onderzoekers aldus verklaard moeten worden, dat niet steeds absoluut
zuiver thyroxine-preparaten werden gebruikt.

Wanneer de dosis van 25 g iood-caseïne per dag belangrijk wordt overschreden,
verwacht de schrijver dat dit voor het dierlijk lichaam nadelige gevolgen zal hebben.
In de Verenigde Staten heeft men het middel echter vrijgegeven. Men dient het daar
toe met krachtvoer, om de verhoogde energie- en ciwitbehoefte te compenseren.

Over de physiologie der nieren. Moustcaard: On the physiology of the Kidneys.
Maanedsskrift for Dyrlager. B. 59. S 33. 1947.

Dit in het Engels gestelde artikel behelst een voordracht, welke de schrijver hield
aan de afdeling voor hormonen-physiologie van de Universiteit van Columbia, M.O.,
en die voor dierenphysiologie aan de Universiteit van St-Paul, Minn., U.S.A. Het
is een zeer duidelijk overzicht, waarbij vooral ook veel aandacht wordt besteed aan
de invloed van diverse hormonen op de nierwerking, doch leent zich moeilijk voor
een referaat.

Egehöj: Forekomst af Holthsche processer i de sönderjyske Gransesogne. Maanedsskrift
for Dyrlager. B. 59. S. 1.

Op t.b.c. gelijkende afwijkingen in de halslymphklieren bij varkens, die veroorzaakt
worden door de Corynebacterium Magnusson-Holth, komen in Denemarken in wis-
selende frequentie overal voor.

De schrijver onderzocht 43194 varkens, die aan de coöp. slachterij te Graasten in
Z. Jutland geleverd waren.

Bij -0.49 % werd in de veranderde mandibulaire lymphklieren de bacil van Holth
aangetroffen. De betreffende varkens waren afkomstig van 148 leveranciers die in
totaal 7562 varkens geleverd hadden, zodat 2.8 % daarvan geïnfecteerd was. Het
absoluut, zowel als het relatief grootste aantal lijdende dieren, kwam uit het Oostelijk
gedeelte van het leveringsgebied (0.7 % van alle geleverde varkens uit het O. tegenover
0.31 % uit het W.).

De schrijver zoekt de verklaring hierin, dat de bacil saprophytisch in de bodem
zou voorkomen, en in het O.-gebied — dat uit kleigrond bestaat — in de bovengrond
zou worden vastgehouden, terwijl hij in de zandgronden van het W. naar de diepte
zou worden afgevoerd.

Melanoblastomen bij honden. Ottosen: Om melanoblastiske Tumores i Hud
og Kutane Slimhinder hos Hundcn. Skand. Vet. T., B. 37, S. 207.

In een zeer uitvoerig artikel wordt eerst de literatuur over melanoblastomen bij
mensen besproken. Deze zijn meest van epidermale herkomst; hoogst zelden ontstaan
zij uit mesenchymateuze weefsels. Hoewel de meeste tot de goedaardige gezwellen
behoren, kunnen zij ook maligne worden en vertonen dan een snellè en uitgebreide
metastase. Bij dieren zijn de mesodermale melanosarcomen bij schimmels het meest
bekend; over de vormen bij andere dieren is men nog slecht georiënteerd. De schrijver
zag 15 gevallen bij honden, waarvan 14 in de huid en 1 in het mondslijmvlies; de meeste
kwamen voor bij oude reuen en vooral veel bij Airedale-terriers.

Het zijn zeldzame gezwellen, die bij voorkeur en vaak multipel aan de kop en het
onderste gedeelte der ledematen voorkomen.

Histologisch waren de gevallen zeer heterogeen, doch in hoofdzaak bestonden de
tumoren uit grote, ronde of polygonale cellen, deels uit vertakte en spoelvormige cellen.
De eerste bevatten meestal veel pigment en liggen vaak in niet scherp omschreven
groepen; de andere liggen alveolair, fasciculair of diffuus verspreid, bevatten veel
minder of in \'t geheel geen pigment. Infiltratieve groei en kern-mitose werden dikwijls
waargenomen.

2 maal bestond er klinisch maligniteit; 7 maal trad volkomen genezing op na operatie;
6 maal werden geen klinische inlichtingen ontvangen.

Op 8 Maart wordt jaarlijks de stichting herdacht van de bovengenoemde instelling,
waarbij gedurende een lange reeks van jaren koning Christiaan door zijn tegenwoordig-
heid van zijn belangstelling blijk gaf. Ik stip uit de rede van de directeur aan, dat er
in 1946/47 461 a.s. dierenartsen en 623 a.s. landbouwmensen van diverse pluimage
studeerden, en verder — bij de talrijke overal gebruikelijke wensen voor uitbreiding —
dat er een 8-tal particuliere fondsen bestaan, die ook aan deze Hogeschool bijdragen
voor de bevordering van wetenschappelijk werk verlenen.

Primair carcinoom van de boekmaag bij het schaap. Hanko: Ett fall av
primart bladmagskarcinom hes far. Skand. Vet. T., B. 37, S. 193.

De schrijver geeft een beschrijving van primair boekmaag-careinoom bij een ooi,
het 2e in de literatuur, waarbij uitwendig geen afwijkingen bestonden, maar inwendig
werd dorsa-lateraal op de overgang van boek- naar lebmaag een kippeneigrote, bloem-
koolachtige, sterk ulcererende tumor met brede basis aangetroffen van tamelijk vaste
consistentie. Subsereus werden in de lebmaagwand talrijke metastasen aangetroffen,
terwijl ook metastase plaats had gevonden in omentum, lever en portale lymphklieren.
Het dier had gedurende vele maanden vrij onbestemde verschijnselen van de kant
van het spijsverteringsapparaat vertoond.

Bij geslachte schapen en geiten, vooral als zij mager zijn, levert de onderscheiding
van de diersoort soms moeilijkheden op. Haren op het vlees geven een vrij zeker aan-
knopingspunt, maar laten in de steek, als rompen van schapen en geiten tezamen in
i wagon zijn vervoerd.

Edland geeft nu verschillen op aan atlas en draaier, die volgens hem een grote mate
van zekerheid bieden. De atlas bij het schaap is iets plomper, doordat de laterale randen
meer uitgebocht zijn. De caudale insnijding vormt bij het schaap meer de U-vorm,
doch is bij de geit scherp V-vormig. De caudale uitsteeksels zijn bij het schaap korter
en spitser. De cpistropheus heeft bij het schaap een lager processus spinosus, dat vaak
aan de dorsale rand verbreed en knobbelig is. Het voorste en achterste uiteinde zijn
afgerond en het voorste vrije einde is platter en korter dan bij de geit (ongeveer half
zo lang). Er zijn enkele schapenrassen, waarbij de kam hoog is (als bij de geit), maar
steeds was het laatste kenmerk aanwezig.

Alleen bij oude bokken is deze dorsale rand breder en knobbeliger. Bij de geit was
ip alle gevallen het voorste einde van het proc. spin. spitser en 2 maal zo lang als bij
het schaap.

Als men op al deze kenmerken let is het onderscheid wel te maken en bovendien
blijkt bij het uitbenen van de gehele hals de halswervelkolom bij de geit duidelijk
slanker te zijn.

Bronchlëctaslën bij wilde ratten! Avo Valdes: Om bronkiektasi hos vilda rattor.
Skand. Vet. Tidskrift 1947.

In 1924—\'25 viel het Henschen en Kjellander op, bij onderzoekingen naar de
bij Stockholmse wilde ratten voorkomende ziekten, dat zeer dikwijls bij deze dieren
ernstige abcesachtige longafwijkingen yoorkwamcn in de vorm van bronchiëctatische
cavernen. De laatste tijd wordt deze afwijking in de Angelsaksische literatuur herhaal-
delijk beschreven bij 10—50 % der laboratoriumratten. Daarom worden de genoemde
Zweedse onderzoekingen nu gepubliceerd. In totaal werden 1200 wilde ratten onder-
zocht. Hiervan hadden 49 (4,1 %) microscopische longvcranderingen. Bij 32 hiervan
kwamen solitaire of multiple abcessen of cavernen voor, die 1—8 è 10 mm in doorsnee
waren en een geelgrijze inhoud vertoonden. 17 maal werden coupes gemaakt en
bronchiëctasiën gevonden met afgeplat epitheel en met atelectase en veel lymphocyten
in de omgeving. Zij kwamen alleen bij oudere dieren voor. Dat het aantal gevallen
geringer en de graad der afwijkingen minder was dan bij laboratoriumratten wordt
verklaard door de geringere infectiekans (minder bewonings-densiteit) en de betere
longventilatie.

Op 8—10 Juli 1948 wordt er in Stockholm een veterinair Congres gehouden voor de
Scandinavische landen. De Zweedse Staat heeft 15000 Kr. uitgetrokken ten behoeve
van deelnemers uit andere landen, die met deviezenmoeilijkheden te kampen hebben.
Deelneming 20 Kr. waarvoor men de gedrukte referaten ontvangt. Buitenlandse deel-
nemers worden uitgenodigd op het congresdiner. Het programma bestaat uit ge-,
zamenlijke zitting met voordracht, gezamenlijke slotzitting en verder vergadering
in 10 secties.

Algemeen secr. is P. Gjestvaag, aan wien men een eventuele voordracht en een
voorlopige, niet bindende aanmelding van deelname ten spoedigste moet opgeven.

Op de jaarvergadering van de Noorse Zustervereniging van 3 Sept. 1947 werd met
71 tegen 47 stemmen besloten een vaste secretaris te benoemen tegen beloning van
12000 Kr. per jaar, nadat een voorstel om dit bij wijze van proef slechts voor 1 jaar
te doen gelden, verworpen was. p

Algemeen gedeelte. Het vermeldt de opening van de afdeling „Smetstofwinning" te
Rotterdam op 21 October 1943 en geeft daarvan een korte omschrijving met plattegrond.
Na opgave van personeelsbezetting, bezoeken, voordrachten en publicaties volgen
de hoeveelheden geproduceerd mond- en klauwzeer-vaccin en hoogimmuunserum, en
de beoordeling van het serum door de praktici, die gunstig was.

Onderzoek van door een veevérloskundige aangewend immuunserum toonde aan,
dat het wel runderserum was, doch tegen het A-type geen spoor van antilichamen
bevatte en de concentratie van antistoffen tegen het O-type minder dan ¹/₁₀ was van
die van het door het S.V.O.I. afgeleverde serum.

Van door de inspecteurs van de V. D. ingezonden blaarmateriaal werd het virustype
vastgesteld; 6 maal werd het A-type gevonden, 18 maal het O-type en 6 maal een
tussenvorm (A- -f O-type). Dit is in kaart gebracht.

Nagegaan werd, of het doorstaan van mond- en klauwzeer bij vee, dat van te voren
vrij was van t.b.c., een positieve reactie op tuberculine tengevolge kon hebben, waarop
waarneming in de praktijk scheen te wijzen. Het onderzoek leverde een negatief resultaat
op. (Dat de bij mond- en klauwzeer ontstaande epitheeldefecten van lucht- en digestie-
wegen een tuberculeuze infectie vergemakkelijken, is m.i. niet onwaarschijnlijk. Ref.).

In het bij zonder gedeelte worden de resultaten vermeld van de vaccinaties met adsorbaat-
entstof in Juni 1942 verricht in de omgeving van Sneek. Bij mond- en klauwzeeruit-
braken in de omgeving, in October 1943, bleek, dat de geënte dieren nog een grote mate
van onvatbaarheid bezaten.

Van Waveren verrichtte in de praktijk een vergelijkend onderzoek naar de waarden
van Italiaans en Riemser vaccin, waarvan de bereidingswijze wordt aangegeven. Het
Italiaans vaccin was niet steriel; subcutane en intramusculaire injecties bij caviae
gaven geen abnormale entingszwelling en geen sterfte. Het Riemser vaccin gaf geen
groei op voedingsbodems en geen abnormale entingsreactie of sterfte. In de praktijk
voldeden beide vaccins goed.

Uitvoerig worden uitgebreide entingsproeven beschreven in Friesland en enkele
in Groningen tussen 21 Juni en 1 Juli. De conclusie luidt: ongeveer 14 dagen na de
behandeling waren de dieren ongevoelig voor contact-infectie. Een en ander is in
overzichtelijke tabellen verwerkt.

Onderzocht werd of er, zoals telkens wordt verkondigd, inderdaad bedrijven waren,
die vrij bleven van mond- en klauwzeer tengevolge van immuniteit, en zo ja, waarop
deze zou kunnen berusten (erfelijkheid, voeding?). Het bleek, dat runderen, afkomstig
uit deze zg. onvatbare bedrijven, normale gevoeligheid voor infectie vertoonden.

Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland. 28ste Jaarverslag. (1 Mei 1946—
30 April 1947).

Door fusie met de Gezondheidsdienst voor Vee der V.V.Z.M. in Friesland is er
sedert 1 Januari 1947 in Friesland slechts één Gezondheidsdienst. Dr. Y. M. Kramer,
directeur v. d. dienst der V.V.Z.M., werd adviseur der gecombineerde vereniging.

De werkzaamheden hadden een normaal verloop. Op t.b.c. werden onderzocht bijna
19.600 bedrijven met ruim 330.000 runderen. Buiten de bestrijding stonden nog ruim
1100 bedrijven met ongeveer 10.000 dieren, een kleine fractie dus.

Het onderzoek op abortus Bang en para-t.b.c. vond weer normaal plaats, het onderzoek
naar vruchtbaarheid (bij stieren) breidde zich sterk uit in verband met de K. I. en de
verkoop van stieren, evenals dat van melk op streptococcen en dat van pluimveeziekten.

Het totaal aantal onderzoekingen van ziektemateriaal, ten bedrage van 19.826,
in een verzamelstaat verwerkt, toont duidelijk de grote betekenis aan, die de Friese
gezondheidsdienst bij de bestrijding van dierziekten heeft gekregen. Meer dan 600
monsters faeces, urine, sputa, keeluitstrijkjes, etc. werden onderzocht voor artsen.

Bij de oude dienst daalde het reactie-percentage van 2,76 % in 1945/46 tot 1,88 %;
het aantal t.b.c.-vrije beslagen steeg van 13.214 tot 14.246. De gecombineerde dienst
had 2,24 % reageerders en 17.326 vrije bedrijven, d.i. 88,6 % van het totaal.

Het is een verheugend feit, dat de dienst besloot voortaan alleen een bewijs van
vrij zijn van t.b.c. af te geven voor runderen, rechtstreeks afkomstig uit t.b.c.-vrije be-
drijven. Dat een bedrijf, waar bij het laatste onderzoek geen reactiedier werd aange-
troffen, als vrij wordt beschouwd, als bij onderzoek, 6 weken nadat de laatste reageerder
uit het bedrijf is verwijderd, lijkt mij nog niet volkomen safe.

Bij het laboratoriumonderzoek van te vroeg geboren vruchtjes of van nageboorten
werd éénmaal listerella gevonden; sjollema meent, dat deze bevinding de eerste
van die aard was in een rundervruchtje in Nederland. Br. abortus werd minder veel-
vuldig gevonden dan in voorgaande jaren, nl. in 30 % der ingezonden vruchtjes tegen
50 % enige jaren geleden. Vermoed wordt, dat de enting van het jongvee en het meer
bekend worden der ziekte door een geregeld onderzoek (op kleine schaal) en verder
door ervaring bij verkoop een gunstige invloed hebben gehad. Er werd abortusentstof
afgeleverd voor plm. 35.000 pinken.

45 stieren, bestemd voor K. I., werden onderzocht op vruchtbaarheid. Hiervan
werden er 7 afgekeurd; bij 4 was het sperma van onvoldoende kwaliteit, van 2 was
de deklust onvoldoende, één stier was besmet met de smetstof der enzoötische steriliteit.
Bovendien werd een onderzoek ingesteld bij 70 stieren in verband met klachten over
de bevruchtingsresultaten; 38 daarvan leverden sperma van onvoldoende kwaliteit,
in \'t verslag nader omschreven. Er wordt op gewezen, dat erfelijke aanleg daarbij
van betekenis zal zijn.

De kunstmatige inseminatie onderging een grote uitbreiding. Er kwamen 24 verenigingen
bij. De resultaten schijnen minder goed te zullen worden dan in het vorig jaar. Oorzaken:
overbelasting, ongeregelde controle op het sperma, ziekte van de inseminator. Aan-
gegeven wordt, aan welke voorwaarden moet worden voldaan, zal de K. I. in de prak-
tijk slagen.

Bij streptococcenmastitis werden proeven genomen met penicilline. Goede resultaten
werden verkregen door 3 achtereenvolgende dagen telkens 33.300 eenheden in het
aangetaste kwartier in te spuiten, na grondig uitmelken. Na 12 uur wordt het kwartier
uitgemolken. De penicilline, totaal 100.000 eenheden, wordt opgelost in 20 cc phos-
phaatbuffer, zoals wordt gebruikt voor spermaverdunning bij K. I.

Tot slot nog de bestrijding der runderhorzel, sarcoptefschurft, parasitaire ziekten (maag-
wormen bij jonge runderen en lammeren, waarbij phenothiazine succes had en spoel-
wormen bij hoenders en enkele andere), piroplasmose bij volwassen runderen en pluim-
veeziekten (blauwe kam en coccidiosis), het onderzoek van veedrinkwater en het onderzoek
van melk op streptococcen.

Het vermeldt de oprichting en de samenstelling der stichting uit 8 kringen, het
bestuur, directoraat en secretariaat en de samenstelling der kringbesturen. De voor-
malige centrale keuken te Goes wordt omgebouwd voor tijdelijk gebruik door de dienst.
Administratie, laboratorium, secticlocaal enz. zullen er een onderdak vinden.

Bijzondere aandacht werd, terecht, besteed aan de t.b.c.-bestrijding op Walcheren.
Bij de inundatie in October 1944 was het geredde vee op verschillende plaatsen onder-
gebracht, zonder dat daarbij scheiding was gemaakt tussen reagerende en vrije dieren.
De opeenhoping op kleine stukjes grond en in te kleine stallen werkte daarbij funest.
Bij de wederopbouw van Walcheren heeft men er naar gestreefd, Walcheren een t.b.c.-
vrije rundveestapel te bezorgen. Van de 1241 nog aanwezige runderen in het geïnun-
deerde gebied — in Mei 1943 waren er 10.140 — reageerden in de zomer van 1946
niet minder dan 347, d.i. bijna 28 %. Deze werden onmiddellijk geslacht. In te voeren
dieren moesten j/ooraf worden getuberculineerd. Alle veehouders, aanvankelijk alleen
in het geïnundeerde gedeelte, later van het gehele eiland, moeten zich aansluiten bij
de gezondheidsdienst. Bij het stalonderzoek in 1946/47 reageerden in het geïnundeerde
gebied van de 3360 runderen er 403, d.i. 12 %. Dit teleurstellend resultaat bewees:

1. onder de overgebleven runderen waren geïnfecteerde, nog niet reagerende geweest;

2. bij de aankoop van het ingevoerde vee was men te goed van vertrouwen geweest.

De door de handelaren geleverde t.b.c.-vrije bewijzen bleken veelal verouderd te zijn,
soms met potlood geschreven; signalementen klopten niet of ontbraken.

De reagerende dieren werden door Landbouw-Herstel overgenomen en maatregelen
getroffen, om zo mogelijk invoer van tuberculeuze dieren op Walcheren te voörkomen.
Vooral de voorlichting en de bepaling, dat de uit t.b.c.-vrije beslagen in Friesland
aan te kopen dieren door de directeur van de. Friese gezondheidsdienst moeten worden
getuberculineerd, acht ik hierbij zeer belangrijk. (De aankopen zullen nl. in Friesland
geschieden. Het is dus geen speciaal wantrouwen tegen Friesland).

Aan bestrijding van andere veeziekten is het eerste jaar uiteraard nog weinig gedaan.
Voor de schurftbestrijding is een gascel aangekocht. De wormbestrijding bij paarden heeft
de aandacht van de dienst, evenals een meer uitgebreid diergeneeskundig onderzoek bij
de keuring van dekhengsten, de steriliteit en de K. I.

In tabellen en grafische voorstellingen zijn de resultaten der tuberculinatie in de
8 kringen verwerkt. Van de 50.811 in Zeeland aanwezige runderen op 6676 bedrijven
werden er 20.123 van 2457 bedrijven onderzocht. Hiervan reageerden 7 % van de
dieren boven 2 jaar, 2 % van die er beneden, gemiddeld 5 %. Geen slechts begin voor
de nieuwe stichting!

Bij dit jaarverslag is de traditie van de oude Drentse dienst gehandhaafd. Het verslag
is kort, zakelijk en duidelijk; 24 bladzijden! Aan oprichting, bestuur, vergaderingen
en personeel zijn 2 bladzijden gewijd.

Werkzaamheden. De door de bezetting ver achterop geraakte administratie kon nog
niet geheel worden bijgewerkt. Na veel moeite werd een tijdelijk onderdak gekregen
te Assen; op 11 December was de outillage gereed en konden de dierenartsen beginnen
met de inzending van materiaal. ¹

Onderzocht op t.b.c. werd 81 % van alle Drentse bedrijven met 90 % van alle vee.

Veel aandacht werd besteed aan de steriliteit, bij verenigingen voor K. I. en bij
gewone stierenverenigingen. Bij schurft- en runderhorzclbeslrijding verleende de dienst hulp.

In het laboratorium werden 1228 ingezonden monsters op ziektekiemen, drachtigheid
of kwaliteit (sperma) onderzocht.

Op t.b.c. werden onderzocht 126.933 runderen van 14.924 bedrijven. Hiervan 1
reageerde 4,44 % (in 1940 3 %); 83,4 % (86,5 %) cTer bedrijven waren t.b.c.-vrij.
De teruggang is grotendeels een gevolg van de omstandigheid, dat het laatste jaar
veel veehouders toetraden uit gebieden, waar nog niet aan bestrijding was gedaan
en waar men in onwetendheid reactiedieren had aangekocht, die elders waren uitge-
stoten. Ook het onvolledig onderzoek gedurende de laatste oorlogsjaren door vervoers-
mocilijkheden en de minder deugdelijke tuberculine waren aan de stijging debet.
Alle zuivelfabrieken in Drenthe zijn thans in de bestrijding betrokken. Bij de meeste
betaalt de fabriek alle kosten en vele hebben de bestrijding verplicht gesteld.

Er waren 5638 reageerders. Hiervan werden 1133 monsters sputum, melk of uterus-
secreet ter onderzoek op t.b.c. ontvangen, waardoor 69 open lijders konden worden
opgespoord.

Bovendien werd de herkomst nagegaan van 44 open lijders, aan de openbare slacht-
huizen in Drenthe gevonden en van 6 nuchtere kalveren, waarbij t.b.c. was gecon-
stateerd bij de keuring.

De leiding bij de K. I. werd ter hand genomen. Ook aan het heersende opbreken werd
aandacht besteed. In April 1947 werd voor het eerst in Drenthe Trichomonas gevonden.

Met runderhorzel- ën schurftbestrijding wordt het overzicht der werkzaamheden besloten

De Voorbereidingscommissie voor de op 27, 28 en 29 Mei te houden Veterinaire Week
heeft een voorlopig programma opgesteld, dat als volgt luidt:

Indien dit jaar een Universiteitsdag wordt gehouden, zal dit zijn op Donderdag 27 Mei.
De deelnemers aan de Veterinaire Week kunnen dan \'s morgens de gemeenschappelijke
bijeenkomst van alle faculteiten in de Domkerk bijwonen. De Veterinaire Week begint ƒ
Donderdagmiddag ongeveer half twee. Na de openingsrede worden voordrachten
gehouden van 2—5 uur.

Die middag zullen de dames een korte tocht per autobus in de omgeving van Doorn
maken (vertrek na de openingsrede, terug tussen 5 en 5J uur).

De deelnemers en hunne dames dineren op eigen gelegenheid om des avonds zich te
verenigen op een gezellige bijeenkomst, waar gelegenheid zal zijn voor onderling gesprek,
terwijl enige D.S.K.-leden tussentijds de gasten door voordrachtjes en muziek aangenaam
zullen bezighouden. Deze avond eindigt uiterlijk 12 uur.

Vrijdag: \'s Morgens van 9—12 uur voordrachten. Gemeenschappelijke lunch in het
Instituut voor Anatomie.

De dames maken <üe dag een mooie dagtour vermoedelijk naar de Hoge Veluwe,
bezoeken het museum aldaar en rijden bv. via Oosterbeek en Grebbeberg weer terug.

Deze dag zullen waarschijnlijk de dames in de stad blijven en kunnen ze kiezen uit
verscheidene plannetjes (winkelen, museumbezoek, indien mogelijk modeshow], welke
nog nader bekend gemaakt worden.

Voor de organisatie is het absoluut noodzakelijk, dat wij ongeveer weten, hoeveel deel-
nemers er op de Veterinaire Week zullen komen en eveneens hoeveel dames wij mogen
verwachten. Ook eerst dan kunnen we een kostenberekening maken. Ik verzoek dus
allen, die voornemens zijn te komen, mij dit vóór 15 Maart te melden, onder opgave
van de dagen dat zij komen en of zij al of niet vergezeld zijn van hun vrouw. Wie per
auto komt, gelieve dit tevens op te geven. Zo spoedig mogelijk wordt dan het definitieve
programma opgemaakt en ontvangt men nadere berichten.

Evenals bij de meeste slachthuizen blijkt ook te Maastricht het bedrijf in 1946 over
het laagtepunt te zijn heengekomen en de bedrijfsdrukte weer toe te nemen. Het totaal
aantal slachtingen bleek reeds te zijn opgelopen tot 73 % van het vroegere, voor-
oorlogse peil, terwijl de ontvangen rechten een toename vertoonden tot 60 %. Daar
de exploitatie-uitgaven al sedert enige jaren een stijgende tendenz vertoonden, werd
in 1946 een voorstel tot tariefsverhoging gedaan. In plaats van de tot dusver geldende
slachtrechten per stuk werd een algemeen kg.-tarief van f 0.04 per kg geslacht gewicht
ingevoerd, terwijl de overige rechten gemiddeld met 50 % werden verhoogd.

In totaal werden 16749 slachtdieren ter slachting aangevoerd. Hiervan werden
goedgekeurd 92 % der runderen, 91 % der grote kalveren, 89 % der kleine kalveren,
81 % der paarden, 94 % der varkens en 84 % der schapen en geiten. Bacteriologisch
vleesonderzoek werd verricht bij 65 runderen, 8 grote kalveren, 71 kleine\'kalveren,
16 paarden, 54 varkens en 4 schapen.

Tuberculose kwam voor bij 687 runderen (of 18 %), 12 grote kalveren (2,6 %),
2 kleine kalveren (0,005 %)> ² paarden (0,7 %), 74 varkens (0,9 %) en 2 schapen
en geiten (0,5 %). Echinococcosis werd waargenomen bij 44 runderen, 10 paarden,
173 Varkens en 2 schapen, terwijl de cysticercus inermus in levensvatbare toestand
werd aangetroffen bij 26 runderen en 2 grote kalveren en in afgestorven toestand bij
57 runderen en 4 grote kalveren. De G.

Algemeen Secretariaat van het Eerste Internationaal Congres over de Phy-
siologie en Pathologie van de Voortplanting bij Dieren en de Kunstmatige
Inseminatie.

Het Hoofdbestuur van bovengenoemd Congres heeft besloten, in overeenstemming
met de mening van de wetenschappelijke onderzoekers van de verschillende landen,
dat het Congres moet worden samengesteld uit de volgende secties :

5. Legislatieve en Organisatorische problemen der K.I. en der Voortplanting bij dieren..

Er zullen deskundigen worden aangewezen om de bizonder belangrijke en actuele
onderwerpen in te leiden.

Iedereen kan artikelen inzenden (biologen, physici, dierenartsen, zoötechnici, land-
bouwkundigen, etc.). Deze zullen door het Hoofdbestuur worden verwezen naar de
onderscheiden secties, overeenkomstig de onderwerpen, waarover ze handelen.

Alle artikelen moeten zijn getypt en moeten worden geadresseerd aan het Algemeeni
Secretariaat van het Congres (Milaan, 27 Via Fratelli Bronzetti) uiterlijk 31 Maartt
1948. Deze artikelen mogen de 1200 woorden niet te boven gaan en moeten worden
gevolgd door een samenvatting van ten hoogste 100 woorden en zijn vertaald in ééni
van de officiële talen van het Congres.

Zij, die aan het Congres wetenschappelijk materiaal willen vertonen, (preparaten,,
films, enz.), of proeven willen doen, behoren een aanvrage in te dienen vóór boven-
genoemde datum, onder opgave van alle benodigdheden, vereist voor een goede ver-
toning.

Het Algemene Secretariaat van het Congres verzoekt allen, die geschriften wenseni
in te zenden zo spoedig mogelijk de titels van hun verhandelingen mee te delen teneinde
deze onder te brengen in het Algemeen Programma.

1° Congresso Internazionale Di Fisio Patologia Della
Riproduzione Animale e Di Fecondazione Artificiale
Milano,

Resultaten van de eerste proefneming van transatlantisch transport van
sperma uit de Verenigde Staten.

In de eerste veertien dagen van Januari zijn in verschillende Italiaanse provincie»
meer dan 20 kalveren-geboren uit koeien van verschillende rassen, die waren bevruchlt
met sperma van stieren van The Experimental Station in Sussex in New Yersey (U.S.A.)..
Dit sperma werd door de lucht verzonden.

Dit experiment was het eerste, dat werd ondernomen en was door de UNRRA
bevorderd op voorstel van Prof. Malterre. De uitvoering stond onder persoonlijk
toezicht van Prof. T. Bonadonna, Directeur van het Italiaanse Proefstation Lazzaro.
Spallanzani.

Alle geboorten verliepen regelmatig en de kalveren waren alle bij de geboorte gezond.,
krachtig en van normale bouw. Een gedetailleerd geïllustreerd verslag zal aan de
Instituten, Departementen en Verenigingen, die er bij betrokken zijn, worden toege-
zonden.

Een tweede proef met transatlantisch transport is ondernomen in Mei 1947 en helt
ligt in de bedoeling spoedig een derde te nemen, waarbij gebruik zal worden gemaakt
van de opgedane ervaring.

Op 16 Maart a.s. wordt Prof. Sjollema 80 jaar. Die dag zal op „de Schothorst\'
een receptie worden gehouden te 15.30 uur en namens een huldigingscomité de
jubilaris worden toegesproken.

Omdat wortelenmeel gemakkelijker toe te dienen is dan verse wortelen, hebben
schrijvers nagegaan, of dit gedroogde product even geschikt was als carotinebron,
als het verse, wat reeds eerder door Donath en Stonebrink was onderzocht op zijn
werkzaamheid.

De conclusie van dit onderzoek was. dat toediening van Q % rode wortelenmeel
aan het ochtendvoer aanbeveling verdient, omdat volgens schrijvers de eierproductie
er door zou stijgen. Deze conclusie lijkt echter op grond van de gepubliceerde gegevens
niet onaanvechtbaar.

Verder bleek de hoeveelheid vitamine A in de dooiers door toediening van het rode
wortelenmeel zeer sterk te stijgen, maar bleef de kleur van de dooiers mooi lichtgeel.

De prijs van het rode wortelenmeel wordt buiten beschouwing gelaten, maar het
lijkt ons de vraag, of de kosten van het drogen der wortelen opwegen tegen het voordeel
van het eenvoudiger toedienen.

Dit is de publicatie van een serie proeven, die genomen zijn ter bestudering van de
Vit. B.behoefte van jonge kuikens. Als B.bron werden gebruikt onuitgetrokken biergist,
gedroogde winterkoemest en „Vital" (d.i. gedroogde uitgeperste tarwekiemen, waaraan
enkele B. componenten zijn toegevoegd).

Merkwaardig was dat het grondrantsoen, dat als contrölemengsel werd gebruikt,
voor kuikens van jonge hennen afkomstig, wel, maar van kuikens afkomstig van over-
jarige hennen niet, deficiënt was. Nog merkwaardiger is echter, dat voor de laatste
dieren toevoeging van een der Vit. B.bronnen zelfs een ongunstige uitwerking had,
in die zin, dat de groei dan werd geremd. De verklaring, die de auteurs hiervoor geven
is o.i. niet bevredigend, want, waarom trad die ongunstige werking dan niet op bij
de van jonge hennen afkomstige kuikens, als het een gevolg is geweest van het voor-
komen van ongewenste bestanddelen in de gebruikte producten ?

Gedurende het jaar 1947 was de Centrale Raad in het begin samengesteld uit de leden:

en uit de plaatsvervangende leden.J. H. ten Thije en M. den Hartoo.
Er was een vacature voor een plv. lid.

De ernstige ziekte van de voorzitter, die zich in de laatste maanden van 1946 open-
baarde, verergerde snel en in het begin van 1947 moest de Centrale Raad zijn voorzitter
missen.

Gedurende een reeks van jaren heeft Tenhaeff met scherp inzicht en grote toewijding
alles wat bij de Centrale Raad ter behandeling kwam onderzocht en met de leden
verwerkt. Een geheel stelsel van „richtlijnen" werd onder zijn voortreffelijke leiding
opgebouwd. Zijn integer, bekwaam oordeel, zijn onkreukbare leiding deden hem de
waardering en bewondering verwerven van de collega\'s, die met hem in aanraking
kwamen.

Bij de teraardebestelling nam collega Rutgers op gevoelvolle wijze afscheid van de
eminente voorzitter en dankte voor het vele werk dat door hem voor de Maatschappij
voor Diergeneeskunde was verricht.

In de buitengewone zomervergadering van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
werd collega Rutcers tot voorzitter van de Centrale Raad benoemd, terwijl collega
van Keulen als lid werd gekozen en collega ten Hoopen tot plaatsvervangend lid werd
aangewezen.

Collega de Jong, die bij zijn benoeming in December 1946 had medegedeeld, het
secretariaat van de Centrale Raad slechts gedurende één jaar te kunnen waarnemen,
trad in November 1947 af. In zijn plaats werd collega a. van Keulen tot secretaris
benoemd. Collega den Hartog werd benoemd tot lid van het Hoofdbestuur van de
Maatschappij. De collega\'s de Jong en Mr. Rentema werden gekozen tot lid en plaats-
vervangend lid van de Centrale Raad.

Aan het einde van 1947 was de Centrale Raad wederom voltallig en behoefden de
bijzondere "functies niet meer te worden waargenomen door gewone of plaatsvervangende
leden. De definitieve samenstelling van de Centrale Raad is nu :

De secretaris van de Mij. voor Diergeneeskunde Dr. W. A. de Haan verrichtte dit
jaar de administratieve werkzaamheden van het secretariaat van de Centrale Raad en
notuleerde de door hem bijgewoonde zittingen van de Centrale Raad.
In 1947 werden door de Centrale Raad vier zittingen gehouden en wel :

b. goedkeuring van een bindend besluit van de afd. Friesland inzake de afgifte
van certificaten voor z.g. tuberculose-vrij vee.

c. behandeling van een klacht van een aantal collegae in ambtelijke dienst tegen
het Hoofdbestuur van de Maatschappij en tegen de Zuiveringsraad. Na uit-
voerige behandeling werd de klacht niet gegrond verklaard ;

d. uitvoerige bespreking, omtrent de regels die in acht genomen moeten worden
bij het overnemen van een praktijk en omtrent de rechten die een verkoper,
eventueel zijn erfgenamen kunnen laten gelden.

Een drietal financiële kwesties, bij waarneming door een collega ontstaan en door
deze ter advisering bij de Centrale Raad aanhangig gemaakt. Alle geschillen werden
uitvoerig met de bewuste collegae besproken.

De eerste twee kwesties spruitten mede voort uit de omstandigheid dat bij het begin
van de waarneming geen duidelijke afspraak was gemaakt.

Reeds meermalen werd door de Centrale Raad gewezen op de wenselijkheid in deze
de door de Code aangegeven aanwijzingen in acht te nemen.

a. Uitvoerige behandeling en bespreking van de gevoerde procedure bij de
„zuivering" van de leden van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

b. behandeling van de door het Hoofdbestuur voorgestelde Statutenwijziging,
teneinde terzake van advies te dienen.

a. behandeling van de derde kwestie, vermeld in de tweede zitting (van 14Juni).
De beide betrokken collegae zijn in de zitting aanwezig en het gelukt tussen hen
volledige overeenstemming te bereiken ;

c. opstelling van „richtlijnen" bij het overnemen van een praktijk een en ander
ter verdere behandeling met het Hoofdbestuur.

Verschillende mutaties in de samenstelling van de Centrale Raad vonden in 1947
plaats. Collega ten Hoopen keerde in ons midden terug en is ons met zijn rijpe en ruime
ervaring bijzonder welkom.

Collega den Hartog moest wegens zijn benoeming in het Hoofdbestuur als lid
bedanken. Moge hij aldaar dezelfde prettige sfeer vinden als waardoor de bijeen-
komsten van de Centrale Raad zich tot heden kenmerkten.

Het jaar 1947 was voor de afdeling om tweeërlei reden van bijzondere betekenis. In
de eerste plaats werd het honderdjarig bestaan, waarvan een uitvoerig verslag in het
Tijdschrift voor Diergeneeskunde van 15 December 1947 is te vinden, op 3 October
op feestelijke wijze herdacht, terwijl daarnaast een tweetal leden een belangrijke functie
in onze Maatschappij aanvaardden.

Zo nam collega Dr. W. A. de Haan definitief het algemeen secretariaat van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde op zich, terwijl collega Dr. Kramer tot voorzitter van
onze Maatschappij werd gekozen. Te memoreren valt bovendien de benoeming tot
Buitengewoon Hoogleraar aan de Medische Faculteit aan de Rijksuniversiteit in Leiden
van collega J. D. Verlinde.

Alle zeven vergaderingen werden te Rotterdam gehouden n.1. op 25 Januari, 8 Maart,
io Mei, 21 Juni, 20 September, 25 October en 13 December.

„Veterinaire arbeid in Indië, door Dr. C. P. A. Dieben, wnd. Hoofd van
de Btfrgerlijke Veeartsenijkundige Dienst in Batavia.

„Veterinaire research in Engeland en Nederland", door de collega\'s
R. Post en Dr. J. I. Terpstra.

Dit laatste onderwerp had, mede door het veelvuldig voorkomen van Salmonella-
infecties in de prov. Zd.-Holland de bijzondere belangstelling van de afdeling.

Tal van maatschappelijke onderwerpen werden tevens aan de orde gesteld, te weten
de behandeling van het hulpkrachtenrapport, de tariefvaststelling bij de tuberculosebestrijding
en bij de massale preventieve mond- en klauwzeerentingen.

In dit verband kwam ook de verhouding tussen de Gezondheidsdienst voor Dieren
en de practiserende dierenartsen ter sprake. Een zgn. „contactcommissie" werd benoemd
om de wederzijdse belangen beter met elkaar in overeenstemming te brengen.

Ook de agenda van de 93-ste algemene vergadering van de Mij. voor Diergeneeskunde
gaf aanleiding tot uitvoerige discussies, daar hier voor de dierenartsen grote belangen
op het spel stonden. Niet alleen de interne aangelegenheden der Maatschappij, zoals het
voorstel tot statutenwijziging en het ontwerp „tuchtwet" doch ook belangrijke B.B.
passeerden de revue. Speciaal het B.B. betreffende het sluiten van overeenkomsten,
waarbij ten strijde moest worden getrokken tegen een eenzijdig drijven van bepaalde
personen uit zuivelkringen gaf, mede doordat hierdoor op den duur het veehouders-
belang en de vrije dierenartsenkeuze geschaad worden, aanleiding tot uitvoerige be-
schouwingen. De juiste kijk op dit probleem werd op onze laatste vergadering door
collega Overbeek gegeven (zie T. v. D. 15 Dec. 1947).

Het loffelijk streven van de Afd. Noord-Holland om zich, indien mogelijk, door een
van haar bestuursleden op onze vergaderingen te laten vertegenwoordigen, werd door
onze afdeling ten zeerste op prijs gesteld.

Hieruit volgt, dat er in het afgelopen jaar in alle opzichten door onze afdeling be-
langrijk werk verricht werd voor het handhaven en het, zo mogelijk, verbeteren van
onze positie in het maatschappelijk bestel.

Wanneer echter de presentielijst wordt nagegaan mag worden betwijfeld of alle
leden wel doordrongen zijn van de strijd, die gevoerd moet worden om tot de behaalde
resultaten te komen. Een grotere opkomst, speciaal van de jongere collega\'s, die van hun
contact met de oudere collega\'s veel profijt kunnen trekken, zou onze plaats te midden
van de andere academisch gevormde beroepen beter kunnen funderen.

Het bestuur bestond dit jaar uit D. Hendrikse, voorzitter, Drs. C. Bergsma, secretaris,
Dr. Y. M. Kramer* J. Kranenburg en Dr. A. A. Overbeek, terwijl Dr. A. Diemont
mede in verband met het jubileumfeest als wnd. penningmeester optrad.

Tengevolge van de feestelijkheden is de financiële toestand in een dusdanige positie
geraakt, dat de contributie voor het jaar 1948 werd verhoogd van ƒ 5.— tot ƒ7.50.

Het ledental bleef ongeveer constant. Door overlijden viel het verlies te betreuren
van de collega\'s Dr. J. H. Picard en D. Nieburg; een tweetal leden vroeg wegens vertrek
naar elders overschrijving naar een andere afdeling ; drie leden werden overgeschreven
naar de Algemene Afdeling, terwijl de collega\'s P. P. Hendrikse te Groot-Ammers,
Prof. Dr. H. C. L. E. Berger te Den Haag, Dr. S. Bakker te Rotterdam, C. J. Schroots
te Den Haag, P. Koens te Dubbeldam, G. J. van Arragon te Delft en D. M. Zuydam
te Rotterdam als lid van de afdeling werden aangenomen, zodat de afdeling momenteel
111 leden telt.

Het zou toe te juichen zijn, indien in navolging van de usance der andere afdelingen,
een groter aantal leden na afloop der vergaderingen bijeen bleef. Hiermede zouden de
intercollegiale verhoudingen ten zeerste gebaat zijn.

Hoewel de afdeling dus met grote voldoening mag terugzien op de haar getoonde
activiteit in het afgelopen jaar, is het haar wens, dat in het komende jaar op een grote
opkomst op haar vergaderingen mag worden gerekend.

DE ANTIBACTERIËLE WERKING VAN CHEMO-
THERAPEUTICA, IN HET BIJZONDER VAN ANTIBIOTICA.

Chemotherapie in de ruimste zin des woords, is het toedienen van een
chemische stof op een zodanige wijze, dat het bepaalde, in het lichaam
aanwezige microörganismen doodt of hun groei belemmert. Volgens deze
definitie valt ook de antiseptische behandeling onder het begrip chemo-
therapie. Vele antiseptica zijn evenwel zo giftig voor het menselijk- en
dierlijk organisme, dat zij niet kunnen worden gebruikt voor een algemene,
doch alleen voor een locale behandeling. Deze „locale chemotherapie"
dateert reeds uit de tijd van Lister.

Onder chemotherapie in engere zin, wordt verstaan het toedienen van
een chemische stof op een zodanige wijze, dat zij de in het lichaam aan-
wezige microörganismen doodt of hun groei belemmert, zonder dat zij een
toxische werking op de weefsels uitoefent. Deze chemotherapie vond haar
eerste succesrijke toepassing in de salvarsan-behandeling van syphilis
door Ehrlich en werd voortgezet met de sulfonamiden (Domagk) en de
antibiotica (Fleming: penicilline).

De moderne chemotherapeutica en antibiotica beantwoorden weliswaar
niet volkomen aan de definitie van een chemotherapeuticum in engeren
zin, doch zij oefenen toch een specifieke antibacteriële werking uit en zij
kunnen, mits onder geregelde geneeskundige controle, in het algemeen
zonder gevaar worden toegepast.

De gebruikelijke antiseptica werken bactericide, zij doden de bacte-
riën, o.a. doordat zij de ademhaling onmogelijk maken.

De antibacteriële werking van de sulfonamiden daarentegen, heeft het
karakter van een bacteriostase, d.w.z. zij beperken of belemmeren de
groei en de vermenigvuldiging van de bacteriën, doch doden ze niet. De
natuurlijke afweermiddelen van het lichaam kunnen dus met meer effect
een relatief klein, dan een groot aantal microörganismen onschadelijk
maken.

Ehrlich stelde zich destijds voor, dat een chemotherapeuticum het
gewenste effect zou hebben, wanneer het gebonden zou worden aan pas-
sende chemoreceptoren van het microörganisme, welke binding de stof-
wisseling van de bacterie zodanig zou beïnvloeden, dat ze eraan te gronde
gaat. Deze gedachte, die niet gebaseerd kon zijn op de huidige kennis van
het bacteriële metabolisme, vinden wij beter gefundeerd en nader gepre-
ciseerd terug in de moderne theorie over de bacteriostatische werking van
chemotherapeutica van Woods en Fildes.

Volgens deze theorie, welke is gebaseerd op gegevens, verkregen bij
het onderzoek van het bacterie-metabolisme, berust de werking van de
sulfonamiden op het blokkeren van een fermentsysteem, dat noodzakelijk
is voor de stofwisseling van de bacterie. Het substraat van het ferment-
systeem is para-aminobenzoëzuur, een verbinding, die voor vele bacteriën
een essentiële metaboliet en een groeifactor is en die behoort tot het vita-
mine B-complex. De sulfonamiden blokkeren het para-aminobenzoëzuur,
dat daardoor zijn functie in het fermentsysteem niet kan vervullen, zodat
de voedingsstoffen uit het milieu niet dienstbaar kunnen worden gemaakt
aan het bacterie-metabolisme, hetgeen verhindering van de groei, dus van
de vermenigvuldiging van de bacteriën tot gevolg heeft. De sulfonamiden
kunnen dit doen, omdat hun chemische structuur zo sterk gelijkt op die
van para-aminobenzoëzuur.

Wat de antibacteriële werking van de antibiotica betreft, was het reeds
in 1877 Pasteur en Joubert opgevallen, dat de ene bacterie de groei
van de andere kan remmen (antagonisme). Miltvuurbacillen in cultuur
werden vernietigd door verontreinigende kiemen uit de lucht. Na hen
deden ook andere bacteriologen soortgelijke waarnemingen en een poging,
het verschijnsel van het bacteriële antagonisme dienstbaar te maken aan
de therapie, werd ondernomen door Emmerich en Löw met pyocyanase,
een extract van Pseudomonas pyocyanea. De belangrijkste ontdekking op
dit gebied is die van Fleming, welke in 1929 een antibacteriële werking
waarnam, uitgeoefend door de schimmel Penicillium notatum, die als toe-
vallige verontreiniger op een agarplaat met staphylococcen groeide. De
antibacteriële stof, die hij penicilline noemde, werd afgescheiden in de
bouillon, waarin de schimmel werd gekweekt. Uitgebreide nadere onder-
zoekingen werden pas in 1939 en daarna verricht en men slaagde erin, een
gezuiverd en sterk werkzaam penicilline te bereiden, dat een minimale
giftigheid voor het menselijk en dierlijk lichaam bezit.

Sindsdien heeft men systematisch de antagonistische effecten van talrijke
bacteriën, schimmels en hogere planten onderzocht en vele anti-bac-
rieel werkende biologische producten, antibiotica, geïsoleerd.

Op het gebied van de nomenclatuur heerst nogal verwarring. Verschil-
lende microörganismen kunnen hetzelfde antibioticum produceren, dat
evenwel met verschillende namen wordt aangeduid. Het in Nederland door
Van Luyk geïsoleerde expansine uit Penicillium expansuin, is gebleken
identiek te zijn met de door een aantal Penicillium- en Aspergillus-soorten
gevormde antibiotica, die bekend zijn als clavacine, claviformine, clava-
tine, penicidine en patuline. Anderzijds kan één microörganisme meer dan
één antibioticum vormen. Zo is pyocyanase een verzamelnaam voor 5 ver-
schillende antibiotica uit Pseudomonas pyocyanea; tyrothricine uit bac.
brevis, bestaat uit 2 antibiotica: gramicidine en tyrocidine.

De meeste antibiotica zijn zo toxisch, dat zij niet als chemotherapeu-
ticum in aanmerking kunnen komen, soms ten hoogste geschikt zijn voor
locale applicatie. De gunstige uitzonderingen zijn penicilline, in mindere
mate het door Waksman c.s. uit Actinomyces griseus geïsoleerde strep-
tomycine en wellicht het bacitracine uit bac. subtilis.

Men meende aanvankelijk, dat penicilline, evenals de sulfonamiden,
bacteriostatisch wenkte, maar nu beschouwt men de werking meer als
bactericide en bacteriolytisch. In een gunstig voedingsmilieu, waarin de
bacteriën zich vermeerderen, werkt penicilline inderdaad bactericide,
doch niet onmiddellijk; de vermenigvuldiging gaat aanvankelijk gewoon
door en het bactericidie-effect treedt pas op, nadat de bacteriën enige
tijd met het penicilline in contact zijn geweest. Hoe geringer de penicilline-
concentratie is, des te langer blijft de bactericidie uit. Wanneer daar-
entegen penicilline wordt toegevoegd aan bacteriën in een hongermilieu,
waarin zij zich niet vermenigvuldigen, dan blijkt niets van bactericidie.
Penicilline schijnt dus alleen invloed te hebben op zich voedende en ver-
menigvuldigende bacteriën.

Er zijn 4 penicillines (F, G, X, K) in zuivere kristallijne vorm bekend.
Zij hebben de" volgende structuur (de R-groep is bij de 4 penicillines
verschillend):

veelheid penicilline, welke, opgelost
in 50 cc vleesbouillon, nog juist de groei van een test-stam van Staphylo-
coccus aureus verhindert. 1 internationale eenheid is 0,6 y van het inter-
nationale standaard-penicilline (Na-zout van penicilline G).

De antibacteriële werking van penicilline is voornamelijk gericht tegen
bepaalde Grampositieve en enkele Gramnegatieve microörganismen, o.a.
verscheidene streptococcen- en staphylococcen-soorten en -stammen, pneu-
mococcen, meningococcen, gonococcen, Clostridium-soorten (tetanus,
boutvuur, paraboutvuur), Actinomyces bovis, Corynebact. diphtheriae,
bac. anthracis.

De ontdekking van streptomycine was van groot belang, daar dit anti-
bioticum een werking bleek te bezitten tegen microörganismen, die weinig
of niet gevoelig zijn voor penicilline en de sulfonamiden, zoals tuberkel-
bacillen, de coli-paratyphus- dysenterie-groep, Pasteurella en Brucella.

Afgezien van de soorten van bacteriën die door de verschillende chemo-
therapeutica en antibiotica worden beïnvloed, zijn er belangrijke klinische
verschillen tussen de werking van de sulfonamiden en de antibiotica,
met name penicilline.

Terwijl de activiteit van penicilline hoegenaamd niet wordt beïnvloed
door het aantal bacteriën, wordt de werking van de sulfonamiden in vivo
sterker geremd, naarmate het aantal aanwezige bacteriën groter is. Boven-
dien is penicilline werkzaam in belangrijk hogere verdunningen dan de
sulfonamiden en het is ook veel minder giftig. De sulfonamiden worden
in hun werking geremd, c.q. onwerkzaam gemaakt, door etter, weefsel-
autolysaten en bloedserum; penicilline ondervindt daar geen invloed van.
De sulfonamiden hebben echter tegenover penicilline het voordeel, dat zij

per os kunnen worden toegediend; penicilline namelijk, wordt voor een
groot deel geïnactiveerd door maagsap.

Zowel de sulfonamiden als de antibiotica worden snel uitgescheiden,
voornamelijk met de urine. Zij moeten dus, om de therapeutische concen-
tratie in het bloed te handhaven, meermalen per dag worden toegediend.
Vanuit het bloed diffunderen zij in de weefsels, maar niet in alle weefsels
wordt de therapeutische concentratie bereikt, met name niet in min of
meer afgesloten haarden, zoals abscessen in de inwendige organen en
tuberculeuze haarden. Wel kan met een chemotherapeuticum en een anti-
bioticum abscesvorming bij experimentele staphylococcensepsis bij de
muis en het konijn en met streptomycine het ontstaan van tuberculeuze
kaashaarden bij de pas-besmette cavia worden voorkomen, mits het middel
vroegtijdig, d.w.z. voordat zich een min of meer afgesloten haard heeft
ontwikkeld, wórdt toegediend, maar dat is iets anders dan het genezen
van reeds bestaande haarden. Ik kan mij zelfs voorstellen, dat in dergelijke
haarden levende bacteriën, die onder invloed komen van subeffectieve
doses van het geneesmiddel, resistent ertegen worden. Tenzij een locale
applicatie mogelijk is, moeten in zulke gevallen de verwachtingen van
de chemotherapie niet te hoog worden gespannen.

Dejesultaten van de chemotherapie kunnen ongunstig worden beïnvloed
door de zogenaamde chemoresistentie van microörganismen. Dit kan een
primaire, natuurlijke, of een verkregen resistentie zijn en zij is in het
algemeen irreversibel. Men heeft aangetoond, dat de ontwikkeling van
sulfonamide- en penicilline-resistentie gepaard kan gaan met verandering
van bepaalde uitingen van de bacterie-stofwisseling, zonder dat men deze
evenwel als oorzaak van de resistentie kan beschouwen. Van grote betekenis
was de waarneming, dat de ontwikkeling van de chemoresisstentie tegen
sulfonamiden vergezeld kan gaan van een versterkte vorming van para-
aminobenzoëzuur, een groeifactor, die antagonistisch werkt op sulfanila-
mide. Toch kan de sulfonamidë-resistentie lang niet altijd worden verklaard
door de aanwezigheid van para-aminobenzoëzuur, want bij vele resistente
bacteriën kan deze stof niet eens worden aangetoond. Een afdoende ver-
klaring voor het mechanisme van de sulfonamide-resistentie is dan ook nog
niet gevonden. Hetzelfde kan gezegd worden van de penicilline-resistentie.

Abraham c.s. konden de resistentie van een stam van Staphylococcus
aureus tegen penicilline verhogen, door hem gedurende 9 weken dagelijks
over te enten in een medium, dat stijgende hoeveelheden penicilline be-
vatte.

Abraham en Chain hadden tevoren reeds uit coli-bacteriën een intra-
cellulair ferment, penicillinase, geïsoleerd, dat de werking van penicilline
volkomen verhinderde. Men heeft dan ook gemeend, dat de penicilline-
resistentie door de al of niet gepraeformeerde aanwezigheid van penicil-
linase zou kunnen worden verklaard. Dit is evenwel gebleken niet het geval
te zijn. Weliswaar bevatten verscheidene bacteriën penicillinase, doch vele
andere vormen het niet en de resistentie gaat niet parallel met de vórming
van het ferment. Het kan voorkomen in penicilline-gevoelige en het
kan ontbreken in penicilline-resistente bacteriën.

Belangrijk voor de kliniek is, dat een bacterie, die resistent is tegen
sulfonamide, het gewoonlijk niet is tegen penicilline en omgekeerd en dat
verhoging van de resistentie tegen een chemotherapeuticum of een anti-
bioticum meestal gepaard gaat met vermindering, eventueel verlies van

virulentie, althans wanneer de resistentie in vitro is verkregen. Een in vivo
verkregen resistentie evenwel, gaat meestal niet gepaard met verminde-
ring van de virulentie. Dit is niet zo vreemd, de omstandigheden van het
milieu in aanmerking genomen. In vitro, na vele subcultures, heeft de
virulentie van een bacterie toch al de neiging af te nemen en dit zal
speciaal het geval zijn, wanneer stoffen in de voedingsbodem voorkomen,
die, zij het subeffectief, een zekere antibacteriële werking uitoefenen.
Dierpassage daarentegen houdt de virulentie op peil of verhoogt haar. In
vivo zullen alleen die bacteriën resistent worden, die het chemotherapeu-
tische effect overleven en zich aan het dierlijk weefsel aanpassen.

Terwijl bij bacteriële en protozoaire ziekten in vele gevallen gunstige
resultaten zijn verkregen met de chemotherapie, is dit bij nagenoeg alle
virusziekten niet het geval. De virus gedragen zich als obligate celpara-
sieten. Buiten de levende cel is een actief metabolisme niet aangetoond
kunnen worden, zodat men aanneemt, dat het virusmetabolisme innig
is verbonden met het metabolisme van de cel, waarin het parasiteert. Het
zal dus wellicht niet mogelijk zijn, een essentiële metaboliet voor het virus
aan te grijpen, zonder schade toe te brengen aan de cel. Alleen bepaalde
Rickettsiën en sommige grote virus, met name die, welke behoren tot de
psittacose-lymphogranulomagroep, welke, wat hun afmetingen en struc-
tuur betreft, de bacteriën benaderen en die misschien niet zo strikt cytotroop
zijn als de andere virus, schijnen min of meer door bepaalde chemothera-
peutica te kunnen worden beïnvloed.

Toch kunnen chemotherapeutica en antibiotica bij virusziekten wel
goede diensten bewijzen, niet doordat zij invloed op het virus uitoefenen
maar doordat zij eventuele secundaire bacteriële infecties, die het beeld
van een virusziekte zozeer kunnen veranderen en het beloop kunnen ver-
ergeren (influenza, ziekte van Carré), tegengaan, In zulke gevallen zou
men kunnen spreken van een prophylactische chemotherapie. Bij het toe-
passen van een eventuele chemoprophylaxe moet eraan worden gedacht,
dat het te behandelen individu een overgevoeligheid voor het\' chemothera-
peuticum kan bezitten (idiosyncrasie) of wel dat het individu na langdurige
toepassing van het middel kan worden gesensibiliseerd, en de mogelijkheid
van locale of algemene anaphylactische reacties niet uitgesloten moet
worden geacht (chemospecifieke anaphylaxie).

De moderne chemotherapie is dus ongetwijfeld een belangrijke aanwinst
in de behandeling van vele infectieziekten, maar men moet er niet het
onmogelijke van verwachten. De indicaties voor de behandeling moeten wel
scherp worden gesteld.

Beschrijving van het mechanisme van de antibacteriële werking (bac-
teriostase, bactericidie en bacteriolyse) van de sulfonamiden en de anti-
biotica, penicilline in het bijzonder.

Description of the antibacterial mcchanism (bacteriostatic, bactericidal and bacte-
riolytic action) of the sulfonamides and the antibiotics, in particular of penicillin.

2. E. P. Abraham, E. Chain, C. M. Fletcher, A. D. Gardner, N. G. Heatly,
M. A. Jennings and H. W. Florey: Lancet II, 177, (1941).

3. E. Chain, H. W. Florey, A. D. Gardner, N. G. Heatley, M. A. Jennings, J.
Orr-Ewing and A. G. Sanders: Lancet II, 226, (1940).

8. A. Fleming: „Chemotherapy yesterday, today and tomorrow". Cambridge Univer-

i i. W. E. Herrell: „Penicillin and other antibiotic agents". W. B. Saunders Company,
Philadelphia and London, 1946.

16. A. Schatz, E. Bugie and S. A. Waksman: Proc. Soc. exp. Biol. a. Med. 55, 66,

18. J. D. Verlinde en J. Zeldenrust: Ned. Tijdschr. v. Geneesk. 86, 2574, (1942).

De nieren hebben tot taak de bloedsamenstelling en het bloedvolumen
constant te houden; de eerste functie omvat tevens het constant houden
van de Ph van het bloed, de tweede functie wordt geregeld door de vulling
van het arteriële stelsel. Deze twee functie\'s kunnen met elkaar in strijd
komen: bij bloedverlies is de vulling van het arteriële stelsel slecht; de
nieren zullen water retineren, het bloed wordt verdund en de samenstelling
wordt veranderd. Gesuperponeerd op deze regeling van de nierfunctie
zijn het vegetatieve zenuwstelsel (reflectoire anurie bij uretersteen!) en
het endocrinon (diabetes insipidus!). De samenstellingen van het bloed,
in het bijzonder de blóedverdunning of indikking, vormt een prikkel voor
de hypophyse, die het anti-diuretisch hormoon afgeeft.

1 Naar een voordracht, gehouden op de 4e vergadering van de Groep „Genees-
kunde van het kleine huisdier" der Mij. voor Diergeneeskunde.

RAPPORT inzake de Tuberculosebestrijding, samengesteld door het Hoofd-
bestuur, op advies van de Tuberculosecommissie van de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

De grote activiteit op het gebied van de t.b.c.-bestrijding in het buitenland was
aanleiding de gang van zaken bij deze bestrijding in Nederland nog eens te bespreken.

Toen de bestrijding van de t.b.c.- onder het rundvee in Nederland op grote schaal
werd gepropageerd, werd veel aandacht geschonken aan het klinisch onderzoek en
het opruimen van de dieren met open t.b.c.

Daarnaast werd natuurlijk gewezen op het feit, dat ieder reactiedier elk ogenblik
een open lijder kon worden en dan besmettelijk werd voor de omgeving, met als gevolg
het advies de dieren, als het enigszins kon, te isoleren.

De veehouders, die overtuigd waren van het nut van de t.b.c.-bestrijding, hebben
deze adviezen opgevolgd en zij, die actief de ziekte wilden bestrijden, zijn dikwijls
veel verder gegaan, ze ruimden nl. vaak zeer consequent veel of alle reagerende dieren
in korte tijd op, om op die manier nieuwe besmetting door reageerders, die open lijder
werden, te voorkomen.

Veehouders, die minder actief de ziekte bestreden, — en daarbij zijn er velen die
nu nog niet een t.b.c.-vrij beslag hebben —, stoorden zich weinig aan de gegeven
adviezen. Ze laten de dierenarts tuberculineren en het klinisch onderzoek verrichten,
ze ruimen meer of minder gedwongen gevonden open lijders op, maar verder laten
ze reactiedieren en t.b.c.-vrije dieren door elkaar staan, zelfs als er mogelijkheden zijn
om beide groepen in verschillende stallen onder te brengen.

Deze veehouders leunen dus als het ware geheel op het onderzoek van de dierenarts,
maar ze vergeten dat de hoofdzaak van de t.b.c.-bestrijding bij de veehouder zelf ligt,
dat deze zelf moet bestrijden en daarvoor zijn reagerende dieren moet isoleren of
snel opruimen.

Het is daarom nodig, dat nog eens uitdrukkelijk de aandacht op de volgende feiten
wordt gevestigd:

ie. De t.b.c. bij het rund is een ziekte die zich veelal slechts langzaam uitbreidt en
daarom in het algemeen gemakkelijk te bestrijden moet zijn.

2e. Bij de bestrijding van iedere besmettelijke ziekte is de hoofdzaak het scheiden
van de besmette dieren van de niet besmette. Dit geldt ook voor de t.b.c.-be-
strijding.

3e. Als snel opruimen van de reagerende dieren niet mogelijk is, dan is streng gescheiden
houden van deze dieren de enige oplossing.

4e. Iedere veehouder, die t.b.c. bestrijdt, moet er vanuit gaan, dat hij de hoofdpersoon
is, omdat hij de besmette, reagerende dieren ver van de t.b.c.-vrije dieren moet
houden en dat zijn dierenarts slechts hulp kan bieden, door na te gaan welke
dieren besmet zijn en welke dieren daarvan de ziekte in ieder geval verspreiden.

5e. Zolang de veehouders, vooral degenen met sterk besmette stallen, zelf niet actief
de reagerende dieren afzonderlijk houden, lopen ze groot gevaar dat hun veestapel
niet t.b.c.-vrij wordt.

Om deze opvatting van de bestrijding ingang te doen vinden is het van zo\'n groot
belang, dat door middel van een financieel stelsel het isoleren en vooral het snel op-
ruimen van de reageerders wordt bevorderd.

Het tempo, waarin de veestapel in Nederland t.b.c.-vrij wordt, hangt af van de
bedragen, die beschikbaar komen voor het. belonen van bovengenoemd isoleren en
opruimen..

de glomeruli; bij de wateronthouding krijgt men een indruk van de
maximale prestatie van de tubuli. Beide functies zijn bij de gezonde nier
vrijwel onafhankelijk van elkaar.

Een beter inzicht in de nierfunctie verkrijgt men met de „clearance",
een begrip door Van Slijke ingevoerd. Bevat het plasma per cc a mgr
van een stof (ureum, creatinine, inuline) en wordt er hiervan b mgr per

De inuline clearance bedraagt voor de mens ongeveer 120, d.w.z. dat
er per minuut 120 cc prae-urine gevormd wordt, dus per dag ongeveer
175 liter. Ook voor de beoordeling van de nierfunctie bij de hond kan
men gebruik maken van de clearance, zij het, dat men hiervoor wat
andere berekeningen moet toepassen (Goldbi.att).

Wij delen de nierziekten als volgt in: 1 : chirurgische nieraandoeningen,
die öf slechts één nier aantasten öf althans niet het gehele parenchym
van beide nieren aantasten, zodat er altijd nog wel een gezonde nierrest
overblijft; 2: niet-chirurgische nieraandoeningen, waarbij het parenchym
van beide nieren diffuus is aangetast. Alleen deze laatste groep is hier
voor ons van belang. Tot de niet-qhirurgische nephropathiën behoort de
nephrose, een zeldzaam ziektebeeld bij de mens, gepaard gaande met
enorme albuminuric (diabetes albuminurica) Cn hierdoor een laag eiwit-
gehalte van het bloed en dus oedemen. Ook de sublimaat-nier beschouwt
men als een nephrose.

Van veel belang voor ons is de glomerulo-nephritis, die bij de mens,
doch evengoed bij de hond voorkomt. De acute glomerulonephritis ken-
merkt zich bij de mens door albuminuric, geconcentreerde urine, haema-
turie, oedemen en _hypertensie. Volgens Volhard speelt zich in de
glomerulus een vaatproces af, er treedt een spasmus van de vasa afferentia
op, met als gevolg een ischaemie van de glomerulus. Deze ischaemische
toestand kan weder opgeheven worden, zonder dat blijvende schade in
de glomerulus is aangericht, doch hoe langer de ischaemie bestaat, hoe
meer irreversibele veranderingen zullen optreden. Volhard schakelt het
begrip „ontsteking" geheel uit, i.t.t. de nier-patholoog-anatoom Fahr,
die in de glomerulonephritis wel degelijk een ontstekingsproces ziet. De
vaatspasmus, die in de glomerulus optreedt, vinden we ook elders in het
lichaam en voor klinisch onderzoek toegankelijk: nagelbed — huid (bleek-
heid) — fundus oculi — hersenen (hoofdpijn, cerebrale symptomen) en
velen zien in de glomerulonephritis een algemene vaataandoening, waarbij
vooral de glomerulus-capillairen door hun anatomie en physiologie be-
trokken zijn.

De eigenlijke oorzaak van de acute glomerulonephritis is onbekend.
Men neemt de aandoening vooral waar na streptococceninfecties (scar-
latina, impetigo, angina) en men ziet in deze nieraandoening dan ook
wel het gevolg van een antigeen-antilichaam reactie in de nier. Men
steunt hierbij op het experiment. Masugi spoot nierweefsel van diersoort A
bij diersoort B in om zo antiserum te winnen, dat hij dan bij diersoort A
inspoot. Hij kreeg in deze proeven, merendeels bij ratten gedaan, een beeld,
dat klinisch, zowel als patholoog-anatomisch zeer veel overeenkomst
vertoonde met de acute glomerulonephritis van de mens. Cavelti stelt
zich voor, dat op het hoogtepunt van een streptococceninfectie de nier

toxisch beschadigd wordt (lichte albuminuric, die weer verdwijnt als de
streptococceninfectie geneest); hierbij komt wat nierweefsel, gebonden aan
het streptococcen-toxine, in\'circulatie en gedraagt zich als een antigeen,
d.w.z. het lichaam vormt antilichamen tegen de niercomponent van dit
complexe antigeen en deze geven met de nieren een antigeen-antilichaam
reactie, die zou resulteren in een acute glomerulomephritis. Cavelti
gelooft niet dat, zoals veelal gemeend wordt, de acute glomerulonephritis
het gevolg zou zijn van een sensibilisering van het organisme voor strepto-
coccen-toxine, tijdens een streptococceninfectie, waarbij dan o.a. in de
nieren „Zellstandige" antilichamen zouden ontstaan, want voor het
optreden van de allergische reactie (d. i. de acute glomerulonephritis)
moeten dan opnieuw streptococcentoxinen in het bloed komen en dit is
niet te rijmen met het feit, dat deze nephritis meestal enige weken na een
geheel genezen angina of tonsillitis op kan treden.

Er zijn nephritiden, waarvoor deze theorieën niet opgaan, doch waarbij
het klinisch beeld en het patholoog-anatomisch beeld geheel overeen-
stemmen met die van de acute glomerulonephritis: de zg. „Feldnephritis",
welke vooral in de eerste wereldoorlog veel gezien werd bij soldaten, die
lang in water stonden, alsmede de zg. zwangerschapsnier, die eveneens
door velen als een glomerulonephritis wordt opgevat.

Bij de acute glomerulonephritis vonden we naast enkele „locale" symp-
tomen, zoals albuminuric en haematurie, ook verschijnselen in andere
organen: oedemen, hypertensie, oog- (netvlies), hersen- en hartverschijn-
selen; deze laatste kan men meestal terugbrengen tot vaatspasmen,
waardoor een verhoogde bloeddruk ontstaat en het hart in zijn functie
bedreigd kan worden.

Albuminuric rekent Volhard niet tot de cardinale symptomen van de
acute glomerulonephritis: het is het gevolg van de hypoxaemie van de
glomeruli en kan ontbreken. Oedemen berusten altijd op extrarenale
factoren, bij de acute glomerulonephritis vindt men een functiestoornis
van de endotheelcellen van bloed- en lymphvaten, waarbij de vaatspasmen
de uittreding van vocht uit de bloedbaan bevorderen. De hypertensie
bij de acute glomerulonephritis is ons vooral duidelijk geworden uit de
door Goldblatt en medewerkers genomen proeven bij honden: na ver-
nauwingvan de A. renalis van één nier trad bloeddrukstijging door algemene
vaatcontractie op, na opheffen der vernauwing daalde dé bloeddruk weer.

De nier vormt een vasoconstrictorische stof — vasopressine — en alle
nieraandoeningen, die met een doorbloedingsstoornis gepaard gaan, geven
aanleidinig tot bloeddruksverhoging. Men zou menen, dat hier een doel-
matig mechanisme in het spel is, om zo de filtratiedruk te verhogen, doch
het is een vicieuze cirkel. Bij de acute glomerulonephritis is er een door-
bloedingsstoornis, de nier vormt vasopressine, er treedt algemene vaso-
constrictie op met hypertensie, doch de niervaten (glomerulus !) doen aan
dit proces zó mee, dat deze vaatspasmen in de nier min of meer gefixeerd
geraken en eerst de glomeruli en secundair ook de bijbehorende tubuli
ten gronde gaan door doorbloedingsstoornissen. Alleen die nieraandoenin-
gen, die gepaard gaan met doorbloedingsstoornissen, geven hypertensie
en leiden tot nierinsufficiëntie en secundaire schrompelnier. Het beeld
van de primaire (genuine) schrompelnier, de zg. "maligne nephro-angio-
sclerose (bleke hypertensie !) is ons klinisch bij de hond niet bekend. De

grote moeilijkheid is de klinische bloeddrukmeting bij de hond. Bij honden
met ongepigmenteerde zoolballen kan men, met behulp van een bloed-
drukmeter met een manchet om de poot, een indruk krijgen van de bloed-
druk. Eveneens onbloedig, doch veel ingewikkelder, is het aanleggen van
een manchet om de kaalgeschoren staart, waarbij, tijdens het opblazen
van de manchet, het volumen van de staart geregistreerd wordt.

Het niet kunnen meten van de bloeddruk bij de hond is voor de practische
dierenarts een grote handicap; de diagnose „(acute) glomerulonephritis"
blijft hierdoor een waarschijnlijkheidsdiagnose. Men kan enigszins een
indruk van de bloeddruk krijgen, door het palperen van de A. femoralis,
een onderzoek van het hart en de oogfundus.

De (acute) glomerulonephrids komt naar mijn waarnemingen en mening
ook bij de hond-voor; aan de patholoog-anatoom is de glomerulonephritis
van de hond zeer zeker bekend. Het klinisch beeld is in het algemeen aldus:
de hond is meestal niet ernstig ziek, wil niet eten, braakt soms, heeft geen
koorts, loopt wat stijf met gebogen rug (om de druk van de psoasspieren
op de nieren weg te nemen) en de urine, die slechts in een kleine hoeveelheid
geproduceerd wordt, ziet donkerbruin (geconcentreerde urine met hoog
s.g.). In de urine vindt men eiwit, soms zeer veel (geconcentreerde urine !);
galkleurstoffen hebben geen betekenis, daar de hond hiervoor geen
drempelwaarde heeft. Microscopisch kan men erythrocyten vinden, een
macroscopisch zichtbare haematurie zag ik nooit. Volgens Volhard is
het vinden van erythrocyten geen prognostisch ongunstig teken, het wijst
er juist op, dat de ischaemie niet volkomen is, dat er nog een zekere
glomerulusdoorbloeding is en de erythrocyten de zieke vaatwand passeren.

Aan het voorkomen van hyalinecylinders hecht men thans in de humane
geneeskunde minder waarde dan vroeger (men kan ze in sterk zure urine
vinden zonder dat ze pathologische betekenis hebben), evenals aan de
gekorrelde cylinders, die volgens Meyler bestaan uit uraten, neergeslagen
op hyalinecylinders.

Oedemen ziet men bij de hond met een acute glomerulonephritis
zelden; ik geloof, dat dit komt door andere biophysische (mineralen-
verdeling in het lichaam) en statisch-mechanische factoren dan bij de mens.

Het ureumgehalte van het bloed kan sterk verhoogd zijn. Toch is er
goede nierfunctie, hetgeen blijkt uit het hoge s.g. der urine. Er wordt
weinig urine gevormd, de nieren krijgen immers niet genoeg water aan-
geboden, terwijl bovendien het filtrerend oppervlak van de nieren (glome-
ruli) zeer gereduceerd is. Doch al treedt zelfs anurie op, levensbedreigend
wordt de uraemie (en retentie van andere stofwisselingsslakken) nog niet.
Het gevaar dreigt, althans bij de mens, van de kant van de vaten, dus
de vaatkramp (encephalopathie) en het hart, dat de strijd tegen de ver-
hoogde bloeddruk niet langer vol kan houden. Een totale anurie kan door
de mens dagen lang, bij redelijk welbevinden, verdragen worden, zij het,
dat op den duur toch de verschijnselen van uraemie komen: moeheid,
dyspepsie, braken, acidosis, fibrillaire spiertrekkinkjes, slapeloosheid en
ten slotte lethargie" en dood in coma. Krampen horen niet in het beeld
van uraemie thuis en berusten op cerebrale vaatspasmen. Bij de hond
is een der hoofdkenmerken de stomatitis ulcerosa, welke zou berusten op
een omzetting van ureum tot ammoniak door het in het cremor dentium
aanwezige ferment ure&se.

naar betrekkelijk kort geleden door het dier getoonde symptomen van
angina, pharyngitis, tonsillitis, verkoudheid en verzuime ook niet, keel
en gebit te inspecteren. Streptococceninfecties zijn geen zeldzaamheid
bij honden!

De therapie, die ik vaak met succes toepaste, onder dagelijkse controle
van de patiënt en zijn urine (eiwitgehalte, s.g., hoeveelheid per dag) is
de honger- en dorstkuur van Volhard, d.w.z. men geve het dier slechts
zoveel vocht, als het aan urine uitwatert, alsmede geve men een eiwitarm-
en koolhydraatrijk voedsel in geringe hoeveelheden en in het geheel geen
zout (beter: geen natrium, dus ook geen beschuit, waarin bicarbonas
natricus verwerkt wordt). Ook een kaliumrijk dieet wordt aanbevolen.
Voor de beoordeling van de genezing kunnen we bij de hond niet afgaan
op de bloeddruk. Een prognostisch gunstig teken is echter, dat er méér
urine van lager s.g. geproduceerd wordt en dat ten slotte de urine eiwit-
vrij wordt.

Betreffende de therapie van de acute glomerulonephritis wil ik op-
merken, dat, afgaande op de allergische genese ervan, Rf.ubi met anti-
histaminachtige stoffen gunstige resultaten verkreeg bij de behandeling
zowel van „Masugi konijnen", als van mensen met een acute glome-
rulonephritis.

Het vinden van eiwit in de urine van een hond doet ons
meestal de diagnose „nephropathie" stellen en de prognose achten we
niet gunstig. Dit laatste is niet juist, men moet trachten een inzicht te
krijgen in het ziekteproces, immers „albuminuric" is een symptoom,
geen ziekte.

Een acute glomerulonephritis is klinisch, in typische gevallen, wel te
diagnosticeren, evenals ook de nephritis welke bij een leptospirose optreedt.
Hierbij hebben we met een interstitiële nephritis te maken, waarbij de
tubuli eerder en ernstiger zullen zijn aangetast dan de glomeruli.

Wij hebben hier waarschijnlijk niet te maken met een doorbloedings-
stoornis van de nier en dan zal de bloeddruk ook niet verhoogd zijn. Dat
het dier uraemisch zal sterven (als hij niet aan leverdegeneratie sterft)
is duidelijk. Overleeft het dier de infectie, dan is het voor mij de vraag
of een secundaire schrompelnier zal optreden, die in maanden tot jaren
toch tot de dood voert. Zolang als de leptospiren in de nier gezeteld zijn,
kan men toenemende bindweefselproductie en uitval van nephronen
verwachten, maar als geen doorbloedingsstoornis der glomeruli optreedt,
dan moet m.i. dit verbindweefselingsproces eens tot stilstand komen (i.t.t.
de sec. schrompelnier na een glomerulonephritis, welke progressief is) en
geneest de hond, zij het met „littekens" in de nieren en mogelijk met een
blijvende albuminuric, doch met een overigens goede nierrest. Ik geloof,
dat v?le gevallen van schrompelnier bij de hond de resultaten zijn van
een misschien licht verlopen, niet gediagnosticeerde acute glomerulo-
nephritis. Ook de chronische glomerulonephritis van de mens — dus nog
niet in het stadium der schrompelnier — vat men wel op als een eigenlijk
chronisch geworden acute glomerulonephritis, die zeer licht begonnen
was en niet herkend is. De schrompelnier is het voorbeeld van het verloren
gaan van de nierfunctie. De diagnose mogen we nooit stellen alleen op
een wat laag s.g. der urine en albuminuric. Toxinen, afkomstig van een
ontstekingshaard in het lichaam (bij de hond veelal het gebit) kunnen
albuminuric geven, welke verdwijnt als de haard gesaneerd wordt.

Bij de schrompelnier vinden we een nierinsufficiëntie, d.w.z. er is verlies
van variabiliteit t.o.v. het s.g. der urine, welke ongeveer 1,010 blijft,
onafhankelijk van het aanbod van water aan de nieren. Er is isosthenurie.

We zien compensatoir een polyurie optreden, d.w.z. de nieren scheiden
zoveel mogelijk water uit, om zo de stofwisselingsslakken uit het bloed
kwijt te raken. Er gaan vele nephronen te gronde en het filtrerend oppervlak
der nieren is aanzienlijk verkleind. De nieren van de mens kunnen, als
maximale prestatie bij veel aanbod van water, wel 24—48 liter urine
per dag produceren, de schrompelnier maximaal 4 liter ! Om de stofwisse-
lingsslakken kwijt te raken, werkt de nog gezonde nierrest voortdurend,
dag en nacht, op volle capaciteit; er treedt een dwangmatige polyurie op,
die zelfs bij wateronthouding doorgaat. De tubuli resorberen onvoldoende
water en zouten, geheel zonder functie zijn ze echter niet, want dan zou
een snelle demineralisatie van het lichaam het individu snel tot de dood
voeren.

Becher wees erop, dat de urine bij nierinsufficiëntie bijna kleurloos is;
dit berust niet op het verdund zijn der urine, doch op het onvermogen
der zieke nieren urochromogeen om te zetten in urochroom.

De enige therapie die, ook bij de hond, nog van nut kan zijn, is een
dieet, dat weinig slakken vormt (stikstofarm dieet) en zoutarm is. Dan
zal de hoeveelheid uitgewaterde urine afnemen en daarmede ook de dorst.
De nierrest krijgt rust. Geeft men de dieren tè weinig water, dan bemoeilijkt
men de slakkenuitscheiding, geeft men te veel, dan ontstaat hydraemie
(daar de nieren slechts een zeer beperkte hoeveelheid vocht uitscheiden
kunnen) en zal aan een verhoogde bloeddruk veel kwaad gedaan worden.
De steeds op volle capaciteit werkende nierresten geven nog tot een ander
verschijnsel aanleiding nl. de nycturie: de hond zal ook \'s nachts moeten
urineren.

De schrompelnier voert tot de dood door uraemie, of via de hypertensie
to,. hartdood (hartinsufficiëntie), of vaatruptuur (in cerebro). Uraemie
is op zichzelve geen juiste benaming. Bij de acute glomerulonephritis,
waarbij de nier zeker niet insufficiënt is, kan het ureumgehalte van het
bloed zeer belangrijk stijgen, zonder dat hierdoor intoxicatieverschijnselen
optreden. Bij de nierinsufficiëntie vinden we ook een hoog ureumgehalte
van het bloed, doch nu vinden we ook toxische producten, die bij de
acute glomerulonephritis, ondanks ureumretentie, door hun lage^bloed-
concentratie, toch nog verwijderd worden. Indicaan is een der minst
giftige stoffen, veel giftiger zijn die stoffen, welke volgens Becher zich
kenmerken door een groepsreactie: de xanthoproteinreactie.

Het is merkwaardig dat vele van de klinische verschijnselen, die bij
nierlijders kunnen optreden, ook een extrarenale oorsprong kunnen hebben:
dit geldt bv. voor oedemen, nycturie, albuminurie, polyurie zow^.1 als
voor uraemie. Nonnenbruch wees op de diepe kloof die er vaak is tussen
de patholoog-anatomische veranderingen in de nieren en de functionele
stoornissen; die klinische verschijnselen, welke berusten op extrarenale
factoren (waarbij de nieren dus géén veranderingen vertonen) vat hij
samen onder de naam „extrarenaal niersyndroom". Zo kan een patiënt
uraemisch sterven, zonder dat anatomische veranderingen in de nier
aan te tonen zijn. Ten onrechte spreekt men dan van „nephrite fonctio-
nelle", want van een nephritis behoeft geen sprake te zijn; evenzomin
mag men spreken van extrarenale uraemie (azötémie). Nonnenbruch

spreekt van „das extra renale Nierensyndrom" om uit te drukken, dat
extrarenale factoren de oorzaak zijn van een functionele nierstoornis. Heft
men deze extrarenale oorzaken op, dan verdwijnt ook de nierfunctie-
stoornis.

Naast het minder bekende hepatorenale syndroom (Nonnenbruch)
noem ik hier de „uraemie par manque de sel". In het algemeen kan men
wel zeggen, dat de oorzaak van het extrarenale niersyndroom vooral ligt
in een demineralisatie en/of een transmineralisatie, vooral betreffende
het natrium.

Het verband, dat er kan liggen tussen hart- en nierlijden is al van oudsher
■bekend. Spreekt de Bijbel niet van „Gij, die de harten en nieren proeft"
en zegt de volksmond niet: „Hij is gezond tot in hart en nieren"?

Bright beschreef reeds meer dan 100 jaar geleden de hartshypertrophie,
die men bij secties van chronische-nierpatiënten vindt en thans weten wij,
dat het de bij veel nierlijden verhoogde bloeddruk is, die het hart zo\'n
belasting geeft, dat het eerst door hypertrophie compenseert en .ten slotte
insufficiënt wordt. Veel proeven zijn bij honden genomen (Goldblatt)
en hieruit mogen wij concluderen, dat ook bij de hond een nierdoor-
bloedingsstoornis hypertensie geeft. Hartgebreken vindt men veelvuldig
bij oudere honden en ik geloof, dat zij voor een niet onbelangrijk deel hun
oorzaak vinden in een te hoge bloeddruk tengevolge van een secundaire
schrompelnier. Wij vinden bij honden veelvuldig klepvliesgebreken, hetzij
bij sectie, hetzij intra vitam gediagnosticeerd door-de aanwezigheid van
„soufflés". Een hartgeruis heeft bij de mens veelal aetiologisch-diagnostische
waarde (rheuma, lues) en bij de hond weten we eigenlijk nog zeer weinig
omtrent de genese van de klepvliesgebreken. Ik wijs er weer op, dat
streptococceninfecties veelvuldig bij honden optreden en dat deze micro-
organismen en/of hun toxinen ongetwijfeld een grote rol toekomt in de
beschadiging der hartkleppen, hetzij rechtstreeks, hetzij door middel van
een allergische ontsteking. Op dezelfde wijze zou ook, volgens Steinmann,
een myocarditis kunnen ontstaan door een antigeen-antilichaamreactie
in het myocard, zoals Cavelti ook op soortgelijke wijze als bij zijn nephritis-
proeven, bij proefdieren op deze wijze een myocarditis kon opwekken.

Een klepvliesgebrek wijst erop, dat het dier een niet geheel gezond hart
heeft; de schadelijke gevolgen, die ongetwijfeld elk klepvliesgebrek heeft,
kunnen door het hart geheel gecompenseerd zijn en een hartgeruis is dan
ook bij de hond geen tegenaan wij zing voor een enigszins ernstige operade
met narcose. Anders is het, wanneer het hart zijn werk niet meer aan kan
en verschijnselen optreden, die wijzen op een insufficiëntia cordis.

De moderne begrippen, welke thans betreffende de insufficipntia cordis
gelden, danken wij voor een groot deel aan de onderzoekingen van
Fishberg, terwijl ik * ook naar het voortreffelijke boek van Lewis over
hartziekten moge verwijzen. Al deze begrippen uit de humane pathologie
gelden stuk voor stuk ook voor de geneeskunde van de hond, zij het dan
ook, dat bij de hond soms andere verhoudingen aanwezig zijn. Zo zal
men de „dikke voeten", die men bij beginnende hartinsufficiëntie vaak
des avonds bij de hartpatiënt kan waarnemen, wegens andere statisch-
mechanische verhoudingen, niet vaak bij de hond zien.

Zowel bij hart- als nierinsufficiëntie treden „Fernsymptome" op, bij
hartziekte in de eerste plaats oedemen. Oedemen ontstaan altijd door een

extrarenale oorzaak, d.w.z. nooit door een slechte nierfunctie. Een onvol-
doende vulling van het arteriële stelsel is epn prikkel voor de nieren om
natrium te retineren, tengevolge hiervan wordt water geretineerd in de
weefsels¹).

1. backwardfailure (b. f.), d.w.z. het hart kan niet al het toestromende
bloed verwerken, bij elke hartslag blijft er dus wat bloed in het veneuze
stelsel achter, dit is echter zo ruim, dat het meerdere malen het volumen
van het arteriële stelsel aan bloed kan bevatten en wel zal een stuwing
in de grote venen en de parenchymateuse organen (lever !) optreden,
doch geen oedemen;

2. forwardfailure (f. f.), d.w.z. het insufficiënte hart werpt een te klein
slagvolumen in het arteriële stelsel, dat onvoldoende gevuld wordt;
tengevolge hiervan gaan de nieren natrium retineren en de weefsels
dus vocht*) en het resultaat is een oligurie, urine met hoog s.g. en zeer
weinig NaCl en vaak, door de stuwing in de niervaten, wat albuminurie.
Oedemen treden nu op, tengevolge van de Na- en vochtretentie in de
weefsels. Van nierstoornis is geen sprake (behoudens de albuminurie)
en als men digitalis geeft, waardoor de hartactie verbetert en dus het
arteriële stelsel beter gevuld wordt, dan ziet men terstond, nog vóór
de stuwingsverschijnselen (grote lever, stuwingslong) verminderen,
polyurie optreden met urine van laag s.g. en voldoende NaCl bevattend.

De forward failure noemt Harrison een hypokinetische circulatie-
stoornis, de oorzaak kan in het hart liggen (hartinfarct) doch ook er
buiten (shock), bv. als het arteriële stelsel te weinig gevuld is door vaat-
verslapping, bloed- of vochtverlies (bloeding, braken, diarrhee). De
backward failure noemt Harrison een dyskinetische circulatiestoornis,
de oorzaak ligt altijd in het hart.

De f. f. kan acuut (hartinfarct) of chronisch (vernauwing aorta ostium)
zijn, de verschijnselen van de b. f. treden nooit acuut op, daar- het veneuze
stelsel ruime inhoud heeft en meerdere malen zijn oorspr. volumen aan
bloed kan bevatten. De b. f. kan optreden in de grote of in de kleine
circulatie of in beiden. De zg. rechts decompensatie geeft bij de mens
dikke benen (bij de hond ziet men dit, wegens andere statisch-mechanische
verhoudingen, veel minder), een stuwingslever (die bij honden goed te
palperen is) en gezwollen halsvenen (bij de hond moeilijk waar te nemen).
De zg. links decompensatie geeft longstuwing en bij langer bestaan de z.g.
stuwingbronchitis, die men bij honden met hartlijden veelvuldig kan
vinden. Oudere honden, die hardnekkig hoesten, zijn verdacht van hart-
insufficiëntie, doch natuurlijk moet men ook denken aan t.b.c., long-
tumoren en bij kleine kamerhondjes ook aan een chronische bronchitis
van mogelijk asthmatische aard.

Hartinsufficiëntie gaat bij honden veelal gepaard met vocht in borst
en buikholte. Vooral het vocht in de borstholte (zowel in pleuraholte als
in de ruimte van het hartezakje) belemmert de ademhaling en hartswerking.
Bij hartlijden bij de hond komt men meestal met weinig geneesmiddelen

1 Niet \'altijd wordt water geretineerd als natrium geretineerd wordt: „rétention
sèche", o.a. bij de lobaire pneumonie van de mens.

uit; de behandeling is vaak zeer dankbaar. Digitalis (cumulatie!) geef
ik gaarne als digaleen, daar dit het gemakkelijkste wordt ingenomen.
In ernstige gevallen ook strophantine i.m. of i.v. Men lette op de urine,
weinig en geconcentreerde urine vóór de therapie, nu polyurie met urine,
van laag s.g. Een zoutarm dieet (beter: natriumarm) is eveneens nood-
zakelijk om het lichaam te bevrijden van oedemen en vochtophopingen
in de natuurlijke lichaamsholten. Salyrgan e.a. kwik-diuretica werken
volgens Govaerts op de tubuli, die in hun terugresorberende functie
verslappen. Er wordt dus meer vocht uit het arteriële stelsel verwijderd,
een reeds bestaande f.f. verergert dus. Dit is ook de reden waarom salyrgan
bij de eerste injectie helpt en bij een kort daarop gegeven 2e injectie niet.
Ten tijde van de 2e injectie is de f.f. zó, dat deze een sterkere prikkel voor
de nier vormt om Na (en dus water) te retineren, dan het salyrgan „ver-
lammend" werkt op de tubuli.

Salyrgan heeft nut, doordat het vocht èn natrium uit het lichaam ver-
wijdert (bij zoutloos dieet dus een blijvend effect), het is echter niet zonder
gevaren, daar het een bestaande f.f. kan verergeren (shock!), kalium
verlies geeft (nadelige invloed op het hart) en bij reeds beschadigde nieren
nierprikkeling (kwik !) kan geven. Het werkt het beste bij hoog Cl gehalte
van het bloed en men geeft het daarom gaarne met een Cl zout, b.v.
chloretum ammonicum.

In vogelvlucht heb ik enige nieuwere inzichten, uit de humane patho-
logie, betreffende hart- en nierlijden besproken, omdat hart- en nier-
afwijkingen, die zo met elkaar verbonden zijn, veelvuldig bij honden
voorkomen. De fijnere diagnostiek bij de mens maakt een ingestelde
therapie veel doeltreffender, doch toch kan men ook bij de hond, waar
men meestal alleen de ernstige gevallen ter behandeling krijgt, met een-
voudige hulpmiddelen het leven verlengen en veraangenamen en in
sommige gevallen totale genezing verkrijgen.

Nieren: Becher, zie Volhard; Bloom, Arch. Path. 28-1940-236; Cavelti,
Arch. of Path. 1945; Fahr, Z. klin. Med. 1938; Goldblatt, Am. J.
Phys. 1932; Masugi, Beitr. path. Anat. 1933; Nonnenbruch, Münch. Med.
Wschr. 1942, Dtsch. Arch. klin. Med. 1942, Wiener klin. Wschr.
1943; Reubi, zie Steinmann; Steinmann, Schweiz, med. Wschr. 1947; Volhard,
Niererkrankungen und Hochdruck.

Hart: Borst, demonstratie college\'s. Cavelti, zie Steinmann; Fishberg, Heartfailure.
Govaeris, Harrison, gecit. door Borst; Lewis, Diseases of the heart; Steinmann,;
Schweiz, med. Wschr. 1947.

Uit de Afd. voor Bacteriologie en Experimentele Pathologie ^an het
Instituut voor Praeventieve Geneeskunde te Leiden;

Een airedale-terrier, teef, 2 jaar oud, wilde enkele dagen slecht eten
en had geen ontlasting. Andere ziekteverschijnselen waren niet opgemerkt.
De temperatuur.bedroeg 39.2°. De volgende 5 dagen kwam er vrijwel geen
verandering in de toestand, het dier was wat traag, at nagenoeg niet en
de temperatuur steeg tot 39.8°. Een roentgenphoto van de buik wees geen
afwijkingen aan. De urine was normaal. Een laxans werd gegeven en
toen hierop een goede hoeveelheid ontlasting geproduceerd werd, daalde
de temperatuur tot 38.5°. Twee dagen later echter was de temperatuur
\'s middags 39.8° en \'s avonds 40.4⁰. De volgende dag werd het dier, dat
geen ernstig zieke indruk maakte, doch weer een temperatuur van 40.4⁰had, nog eens aan een zorgvuldig klinisch onderzoek onderworpen. Ver-
schijnselen van de ziekte van Carré of van een streptococceninfectie ¹)
konden niet aangetoond worden. Voor alle zekerheid werd een bloed-
cultuur aangelegd, d. w. z. enkele druppels steriel afgenomen bloed
(Pasteur\'s pipet met fijn uitgetrokken punt) werden direct in glucose-
bouillon geënt. Hieruit werden Gramnegatieve, beweeglijke staafjes
gekweekt. Na overenting op agar groeiden dikke, vochtige, slijmige kolonies,
niet-dradentrekkend. In glucosebouillon was een diffuus-troebele groei
met gasvorming (schuim), gering bezinksel en geen vliesje. In een „bonte
rij" was het gedrag aldus: glucose zuur- en gasvorming; lactose onver-
anderd; maltose zuur- en gasvorming; saccharose onveranderd; manniet
zuur- en gasvorming; lakmoesmelk onveranderd; peptonwater: geen
indolvorming; neutraatrood-agar: iets gasvorming, geen fluorescentie;
gelatine: goede groei, iets gasvorming, geen vervloeiing. Endopiaat:
kleurloze kolonies zonder metaalglans. Plaat volgens Christensen-
Kauffmann: rode kolonies. Het micro-organisme was zeer pathogeen
voor muizen; 5 muizen, intraperitoneaal met 0.1 cc bouilloncultuur
besmet, stierven na 2, resp. 3 dagen; uit het hartebloed kon hetzelfde
staafje weer geïsoleerd worden.

De uitkomsten van dit onderzoek wezen op een micro-organisme uit
de Salmonellagroep. Onze oriënterende agglutinatie van deze stam met
enige groepspecifieke Salmonella-sera, wees erop, dat de bacterie behoorde
tot de Gartnergroep. Dr. H. H. Vink (Rijksinstituut v. d. Volksgezondheid)
bepaalde voor ons het type; resultaat: Salmonella Dublin. Dit wekte bij
ons het vermoeden van een Salmonella-infectie van dierlijke herkomst

(rund). Bij navraag bleek, dat het dier geregeld slachtafval kreeg, doch
de infectiebron kon niet meer worden opgespoord.

De dag na de bloedafname begon de temperatuur van het dier te dalen;
een tweede bloedcultuur bleef steriel. De eetlust nam toe en het dier
herstelde spoedig. Ongeveer 14 dagen later werd van deze hond en van
een hond uit hetzelfde gezin bloed afgenomen voor agglutinatie met de
gekweekte bacterie. De titer van het serum van de patiënt was 1 : 1600,
die van de andere hond 1 : 200. Uit de urine en faeces van beide honden
konden toen geen Salmonella worden gekweekt.

Beschreven wordt een geval van Salmonellosis bij een hond van 2 jaar,
met verschijnselen van koorts, anorexie en obstipatie. Uit het bloed werd
S. Dublin gekweekt.

A case of Salmonella infection in a 2 year old dog with symptoms of fever, anorexia
and obstipalion is described. Salmonella Dublin was isolatcd from the blood.

De mogelijkheid¹) om een studiereis naar Amerika te maken hebben
wij om verschillende redenen gaarne aangegrepen. Een van deze redenen
was, dat ons nu de kans werd geboden om op veeteeltgebied met eigen
ogen te aanschouwen, hetgeen min of meer volledig uit de literatuur
bekend was geworden.

De vraag die ons daarbij speciaal interesseerde is als volgt te formuleren:
,,is het mogelijk met behulp van in Amerika verkregen inzichten en daar
toegepaste methodes de gemiddelde melkproductie in Nederland te verhogen
zonder noemenswaardige verhoging van het totale krachtvoederverbruik ?"

Een positief antwoord op deze vraag zou verkregen kunnen worden,
indien de fokkers er voor kunnen zorgen, dat geen slecht producerende
dieren geboren worden, terwijl tevens bij de selectie aandacht geschonken
moet worden aan een economische productie.

Teneinde deze vraag nader te kunnen bezien en te streven naar een
juist antwoord schets ik eerst de wijze, waarop in ons land de selectie
van \'fokrunderen wordt uitgeoefend. Primair wordt daarbij uitgegaan
van de uitwendig te beoordelen lichaamsbouw van een dier; de best
gebouwde kalveren of jonge stieren krijgen de grootste kansen om voor
de fokkerij aangehouden te worden. In de tweede plaats komt de afstam-

1 Voor het scheppen van deze mogelijkheid zijn wij het C.V.I. (een combinatie
van veevoederfabrikanten in ons land) dankbaar.

ming, voor zover deze de productie betreft. Wanneer de moeder, groot-
moeders en eventueel de overgrootmoeders goede melklijsten hebben,
wordt maar al te vaak gemeend dat om dit feit aan het betreffende dier
ook een hogere fokwaarde moet worden toegekend. Dat de /ÖA: waarde
van een dier pas goed beoordeeld kan worden\' aan zijn nakomelingen
komt in ons land bijna alleen tot uitdrukking bij de preferentverklaring
van stieren, Het principe wordt dus volledig erkend, doch de consequente
uitbreiding van dit principe tot alle fokstieren ontbreekt.

Die uitbreiding zou betrekkelijk eenvoudig zijn met behulp van de
gegevens der stamboeken en melkcontrcMeverenigingen. Daarop kom ik
later terug.

Wanneer wij ons nu eerst afvragen, welke de oorzaken zijn, die aanleiding
gegeven hebben tot de geschetste volgorde (extérieur — afstamming —
beoordeling van nakomelingen), dan meen ik daarbij een eerste plaats
te moeten toekennen aan de geheel empirische ontwikkeling van de rund-
veeteelt. Men zag goede productiedieren van een bepaald type en meende,
dat ook een zekere correlatie moest bestaan tussen de goede productie
en dit lichaamstype. Deze mening werd nog versterkt door het typeverschil
tussen extreme vleesrassen en melkveerassen.

Na invoering der melkcontröle, op zich zelf al een aanwijzing dat naar
een meer exacte wijze van beoordeling der productiviteit werd gestreefd,
werd hier en daar al getwijfeld aan de genoemde correlatie. De mededeling
op de veeteeltdag van de landbouwweek 1947, door Prof. de Jong en
Ir. Bosma, versterkt de mening, dat een correlatie tussen de kwaliteit van
verschillende lichaamsonderdelen en de productie niet bestaat; volgens
dit onderzoek heeft alleen de bouw, grootte en hoedanigheid van de uier
bij de beoordeling betekenis, terwijl ook de riblengte en ribwelving in
verband zou staan met de productie.

Er zou dus aanleiding bestaan om de extérieurbeoordeling zeer sterk
te vereenvoudigen.

Doch nu wordt iets anders in \'t geding gebracht. N.l. kan aan-het
uiterlijk voorkomen van een dier bepaald worden of het een sterke „con-
stitutie" heeft?

Helaas bestaan over het begrip constitutie een groot aantal meningen
en definities. Vooral in de praktijk van de veeteelt is dit geen vast om-
lijnd begrip.

Practisch geloof ik de gemiddelde opvatting het best te kunnen weer-
geven met de omschrijving: een dier heeft een goede constitutie, wanneer
het onder normale bedrijfsomstandigheden met een, minstens, normale
productie oud kan worden. (Persoonlijk huldig ik een geheel andere
omschrijving of definitie van het constitutiebegrip, doch dat is hier niet
ter zake). \')

Een goede constitutie zou dan uitdrukking vinden in een sterke rug,\'
diepe borst, goedgebouwde benen, goede beenstanden en gewelfde ribben.
Immers, zo redeneert men o.a., een koe met slechte benen kan zich in
de weide onvoldoende voortbewegen om een normale hoeveelheid gras
tot zich te nemen; op stal zal deze koe niet „gemakkelijk" staan en daardoor
minder produceren of wel zoveel lijden dat zij niet oud wordt.

moeten worden, doch het is m.i. niet te motiveren dat geringe afwijkingen
van enige lichaamsonderdelen gezamenlijk aanleiding zijn een diet te
écarteren uit de fokkerij van productievee.

Toch gebeurde dit, gezien verschillende dieren, die wel in de registers
van fokverenigingen waren ingeschreven, de eigenaren goed voldeden wat
productie betreft, doch niet „stamboekwaardig" werden geacht.

En hier raken wij het kernpunt van de rundveefokkerij. Enerzijds wil
men nl. een economisch producerend rund, doch anderzijds verlangt men
een koe, die op grond van de aan iedere mensengeneratie overgeleverde
traditie ook een goedgebouwde (mooie) koe is.

De stamboeken streven ernaar goede productie en goed extérieur in
één dier te verenigen. Kennend het enorm grote aantal genen, dat invloed
heeft op lichaamsbouw en op productie, kan het niet anders dan grote
moeilijkheden opleveren om deze combinatie in een groot aantal dieren
te verenigen. Ieder afzonderlijk te verwezenlijken is al niet eenvoudig,
doch oneindig gemakkelijker.

Na deze inleiding kom ik dan tot de opvattingen in Amerika. Daar
heeft men de plantenteelt als voorbeeld genomen. Aangezien het genetisch
onderzoek en de resultaten ervan bij planten veel gemakkelijker in praktijk
kan worden gebracht, behoeft het geen verwondering te wekken dat de
plantenteelt bij de veeteelt vóór is.

De maïstelers maakten een aantal zeer homogene groepen, die onderling
sterk verschilden; door kruising van individuen uit deze groepen (heterosis)
werden Fj-producten gevormd, waarvan verschillende bijzonder productief
zijn. Op deze wijze werd de maïsproductie van de Cornbelt enorm op-
gevoerd.

De proeven, welke nu aan verschillende research-stations worden ge-
nomen, zijn in twee groepen te splitsen: i° het maken van groepen
binnen een ras, door middel van verwantschapsteelt en 2° het . kruisen
van uit goede groepen van verschillende rassen afkomstige dieren.

Daarnaast, doch nauw er mee in contact staat de praktijk. In de praktijk
bestaan voor verschillende rundveerassen stamboeken, die op soortgelijke
wijze werken als de stamboeken in ons land.

In deze stamboeken speelt de extérieur-beoordeling een even grote rol
als bij de Nederlandse. Keuringen en tentoonstellingen zijn ook daar
grote gebeurtenissen.

Naast en gedeeltelijk in samenwerking met de stamboeken bestaat
echter een centraal bureau voor de melkcontróle, gevestigd in Washington.
Dit bureau krijgt de gegevens van de melkcontróle in alle staten, waarbij
het doel niet zozeer is het kennen van de productie van een aantal fok-
koeien, doch in hoofdzaak om te weten, hoe de productie is van de dochters
van een groot aantal stieren, teneinde na vergelijking van de dochter-
producties met de moederproducties een beeld te verkrijgen van de fok-
waarde van de stieren. Toegerust met de meest moderne machines op
administratief gebied worden in enorme kaartsystemen, van alle melkvee-
rassen de genoemde gegevens vastgelegd. Op vrij eenvoudige wijze kunnen
de kaarten gesorteerd worden naar bepaalde gegevens, welke men wenst
te verzamelen en te bewerken.

Veel meer dan in ons land is men daar overtuigd, dat de hoge productie
van een koe maar weinig zegt omtrent de overerving van gunstige
genetische factoren voor productie.

Het is ook al weer begrijpelijk, dat bij diersoorten, waarvan alleen de
vrouwelijke individuen het verlangde product (melk, eieren) leveren, de
fokkers een hoge fokwaarde toekennen aan vrouwelijke dieren met hoge
productie.

Aangezien echter het merendeel dezer hoogproducerende dieren fok-
onzuiver zijn voor een groot aantal genen (misschien juist door deze
heterozygotie zo productief zijn) kan selectie op grond van hoge producties
in de stamboom nooit een goede basis vormen voor verbetering in de
fokkerij.

Dit feit voor ogen houdend, wordt in die bedrijven, waar men de hoogste
waarde toekent aan een hoge gemiddelde productie, bij de selectie ook
het meest gezien naar de productiewaarde van de stieren.

De selectie geschiedt vooral in de manlijke lijn. Hoewel dit vreemd
lijkt, omdat dan immers niet met direct meetbare producties gewerkt
wordt, doch met een meer theoretische productiewaard is dit toch vol-
komen logisch. Immers een koe geeft slechts enkele nakomelingen tegen
een stier tientallen tot honderdtallen ! De erfelijke waarde (fokwaarde)
van een koe is dus heel moeilijk te schatten, die van een stier, door het
grote aantal nakomelingen, veel beter.

De fokwaarde van een koe (t.o.v. verschillende eigenschappen, o.a.
productie) wordt meer bepaald door het feit, dat een groot aantal zusters
en halfzusters de bepaalde eigenschap in hoge mate bezitten, dan door
het feit dat zijzelf bijzonder uitblinkt. De fokwaarde van een jonge stier
wordt méér bepaald door de productie van zijn halfzusters en wanneer
deze nog geen lactatieperiode compleet hebben, door de productie van
de halfzusters van vader en moeder, dan door de productie van moeder
en 2 grootmoeders.

De collateralen van de stamboom hebben meer betekenis dan de
individuen welke in de stamboom voorkomen.

Dus vooral om de productiewaarde van de stieren te bepalen worden
de productiecijfers van de koeien vastgelegd. De bedoeling is nu, zoveel
mogelijk van alle stieren deze gegevens te verzamelen.

Wanneer nu van een stier 5 dochters een complete melklijst hebben
gemaakt, dan is dit een „Proven Sire".

Dit wil niet anders zeggen, dan dat een begin is gemaakt met de fok-
waardebepaling (wat betreft productie) van deze stier en dat men zeer
voorlopig enige conclusies kan trekken. Wanneer deze eerste 5 dochters
al vrij veel lagere productiecijfers tonen dan de moeders, dan zal men
enigermate kritisch tegenover zijn fokwaarde staan.

In het omgekeerde geval zullen de verwachtingen groter zijn, doch
niemand zal een bijzonder grote waarde toekennen aan dit gering aantal
waarnemingen. Pas wanneer dit wordt uitgebreid tot een twintigtal kan
iets meer definidefs gezegd worden over de waarde van de stier.

Daar komt dan nog bij, dat het natuurlijk verschil maakt of de pro-
ductieverhoging dochters van hoog- of laag-producerende moeders betreft.

Ik merkte reeds op dat ook de stamboeken medewerken aan het Centrale
bureau. Het Yersey-stamboek heeft daar zelfs een ambtenaar gedetacheerd.

Een collega formuleerde het verschil tussen de stamboeken en de fokkerij
waarbij productie hoofdzaak is, als volgt:

ook mooie (volgens algemene begrippen „goedgebouwde") dieren willen
hebben. Er is geen enkel bezwaar om beide richtingen naast elkaar te
doen bestaan.

In het grote researchcentrum te Beltsville, een proefstation voor land-
bouw en veeteelt in de nabijheid van Washington, hebben wij ?owel op
het gebied van de fokkerij in eigen« ras als op dat van de systematische
kruisingen een groot aantal dieren gezien. Het wekt wel even een gevoel
van jalouzie wanneer verteld wordt, dat alleen in proeven met melkvee
al ongeveer 600 dieren worden gebruikt. Van de vleesrassen (deze dieren
zagen wij slechts uit de verte) was het aantal ongeveer even groot. Aantal
varkens en stuks pluimveee naar verhouding.

In eerste instantie interesseerden ons de zwartbonten (Holstein-Friesians,
een naam die ons even prikkelde, doch altijd wel zal blijven bestaan).
Daarvan werd ons een oudere stier getoond, die een groot aantal na-
komelingen met gemiddeld zeer goede productie had geleverd.

Op de vraag van de rondleidende collega, wat ons oordeel over het
extérieur van deze stier was, kon het antwoord slechts luiden: slecht.
Hij was dit volkomen met ons eens. Platribbig, ondiep, lelijke kop, af-
hangend kruis.

Daarna zagen wij de nog aanwezige ongeveer 60 nakomelingen van
dezelfde stier; de productie van deze dieren was op bordjes achter de
standplaatsen vermeld. Deze producties waren alle goed. Het gemiddelde
ken ik niet, doch 12000—17000 lb (ongeveer 6000—8500 kg) waren
ongeveer de grenzen.

Het extérieur van deze dieren was zeer uiteenlopend, hetgeen ook wel
was te verwachten, daar de stier op productiewaarde was uitgekozen.
Naast koeien, die vlot met 80 punten ingeschreven zouden worden, stonden
dieren, hoogbenig en platribbig en met andere „afwijkingen", die niet
de geringste kans zouden hebben in een stamboek te worden opgenomen.

Wat wij verder van de raskruisingen in Beltsville zagen, laat ik even
rusten om U eerst verslag te geven van een bezoek aan een melkveebedrijf,
waar de veestapel door eigen fok werd aangevuld.

Dat wij dit bedrijf bezochten was zuiver toeval. De Nederl. landbouw-
attaché, Jhr. Kretschmar van Veen, had een bespreking met de eigenaar
over geheel andere zaken dan de veeteelt; wij zijn dankbaar door deze
toevallige omstandigheid het bedrijf van Mr. Hamilton te hebben gezien
en met de eigenaar te hebben gesproken.

Immers het maakt nog een verschil een proefstation te zien, waar de
veestapel speciaal gehouden wordt voor researchwork dan wel een
practisch bedrijf, dat natuurlijk op commerciële basis gedreven wordt.
Nadat ons het register met de (gemiddeld zeer goede) melklijsten was
getoond zijn wij het vee gaan bezichtigen.

De eigenaar, die de melk levert aan Washington, hield er twee koppels
vee op na. Eén zwartbonte en één Guernsey. Een dergelijke combinatie is
heel gewoon, daar men dan steeds verzekerd is het vetgehalte van de
melk op peil te kunnen houden (4 %).

Met uitzondering van een enkele kruising werden deze koppels geheel
gescheiden gehouden. Onze belangstelling ging natuurlijk vooral uit naar
de zwartbonten.

integendeel. Ik zocht een oudere, hoogbenige, platribbige koe uit, aangezien
naar de geldende opvattingen in ons land met een dergelijk dier niet
doorgefokt wordt en vroeg de eigenaar naar de productie (die zeer goed
bleek te zijn) en eventuele afstammelingen. Mr. Hamilton achtte dit één
van zijn-beste fokkoeien, waarmede hij zo lang mogelijk zou doorfokken.
Een dochter van deze koe (een vaars) was behoorlijk gebouwd.

Het bezoek verstrekte in hoge mate de indrukken, welke wij in Beltsville
kregen.

Een van de eerste opmerkingen, welke men in ons land steeds te horen
krijgt met betrekking tot de melkproductie in Amerika geldt de voeding.

Laat ik mij daarom haasten om mede te delen, dat inderdaad de voeding
van het vee in Amerika, vooral naar onze huidige maatstaven gemeten,
overvloedig te noemen is.

Het zou daarom niet fair zijn alleen naar de werkelijke producties de
waarde van het rundvee hier en in Amerika te vergelijken.

Wat echter in Beltsville zowel als op het practische bedrijf het meest
indruk maakte, was de uniformiteit van de hoge productie.

Ik herhaal nog eens voor hen, die gevaren duchten van het meer loslaten
der extérieurkeuring, dat men in Amerika ook niet blind is en sterke
afwijkingen ongetwijfeld ook uitschakelt, doch dit is secondair, fokken op
een gemiddeld goede tot beste opbrengst met uitschakeling van de lage
varianten is de hoofdzaak.

In navolging van de plantentelers wilde men nu, nadat in verschillende
rassen, met behulp van verwantschapsteelt goede productieve families
zijn gevormd, raskruisingen gaan maken.

Dit onderwerp heeft m.i. voor ons land weinig betekenis, daar het
hiervoor nodig is van verschillende rassen ook goede stammen aan te
houden om materiaal voor deze kruisingen te leveren.

Voor een continent als Amerika, waar vele rassen gefokt worden is
dit niet bezwaarlijk, voor een klein land als het onze zou dit niet econo-
misch zijn.

Wel merkwaardig en vooral interessant voor hen, die nog steeds een
zekere angst koesteren voor het toepassen van verwantschapsteelt, is de
geschiedenis van het Rode Deense vee in Amerika.

Enige jaren voor de oorlog werden een twintigtal Deense koeien (ook
drachtige) en een stier geïmporteerd. Dit vee werd verdeeld over boer-
derijen van mensen van Deense origine, die grote liefhebberij hadden
om dit veeslag door te fokken. Langzamerhand is deze ééne import al
tot een behoorlijk aantal uitgegroeid.

Terloops zij hier nog opgemerkt, dat in verschillende staten het Zwitserse
Braunvieh sterk in aantal toeneemt, ten koste van de andere melkveerassen,
al het Braunyieh in de Vereenigde Staten stamt van i 125 geïmporteerde
Zwitserse runderen.

In de verschillende staten werkt de extension-service (veeteeltkundige
dienst) nauw samen met het centrale bureau in Washington.

De extension-dienst is ondergebracht in de veeteeltinstituten van College
of University. Bij ons bezoek aan de CoRNELL-University namen wij daar-
door kennis van een overzichtelijk systeem om met één oogopslag een
indruk te krijgen van de fokwaarde van een stier (t.o.v. productie). In
twee kleuren uitgevoerd is dit gemakkelijker afleesbaar dan het bij ons
gebruikelijke dambordsysteem.

Volledigheidshalve geef ik hier nog enkele mededelingen over de
raskruisingen. De dieren van verschillende rassen welke daarvoor gebruikt
worden, zijn afkomstig uit meestal enigermate ingeteelde stammen, men
kent van hen in meerdere of mindere mate de productiewaarde. Het is
nu gebleken, dat de F_x van een rassenkruising gemiddeld productiever is
dan de zuivere ouders. Paart men deze Fj dieren nu weer met een derde
ras, dan is het product daarvan nog weer beter dan de gekruiste moeder.

Het is dus een steeds weer gebruik maken van het heterosis-verschijnsel.
Inderdaad zijn de productiecijfers in dit systeem, welke ons getoond
werden zeer gunstig, doch een dergelijk systeem brengt voor de praktijk
wel een uiterst zorgvuldige registratie mede, willen het langzamerhand
niet allemaal wilde kruisingen worden.

Verschillende van deze kruisingsproducten hebben wij gezien, waarbij
de zeer grote uniformiteit in lichaamsbouw onze verwachtingen nog
overtrof. Uierbouw, -grootte en -consistentie was over de gehele lijn goed.

Wanneer wij ons nu afvragen, wat Amerika ons op veeteeltgebied kan
leren, dan is dit in de eerste plaats de opvatting, dat allerlei „meningen",
„opvattingen" en „verwachtingen" niet meer als axioma\'s en dogma\'s
worden geaccepteerd, doch dat het experimentele onderzoek pas een
vaste basis verschaft voor verder bouwen.

Het zou voor de praktijk hier van groot nut zijn, wanneer een instelling
in de geest van het Bureau in Washington bestond om regelmatig van
iedere stier een index te publiceren, zodra deze stier bv. minimaal 5
dochters heeft met complete \'melklijsten.

Misschien zouden de rundveestamboeken dit nu reeds kunnen doen,
doch dan dienen ook de melklijsten van niet-ingeschreven vaarzen en
koeien daarbij opgenomen te worden.

Over oprichting van een soortgelijk bureau als in Washington is hier
wel eens gedacht en gesproken, het schijnt dat het als een belangrijk
argument daartegen werd beschouwd, dat dit, bureau te ver van de peri-
pherie staat en daardoor niet allerlei omstandigheden, die invloed hebben
op de grootte der productie in rekening kan brengen.¹)

Ik meen dat wij hierbij echter niet te bevreesd moeten zijn om eens
een fout te maken, een beter systeem bestaat voorlopig niet, terwijl de
kans niet groot is dat het ooit wordt gevonden. Tegenover de kans op
fouten staat het grote voordeel van het ter directe beschikking hebben van
de belangrijkste gegevens voor fokwaar de-he.pa\\mg van stieren en koeien.

Een dergelijke instelling kan ook naast de stamboeken, misschien zelfs
mist naast de stamboeken een belangrijke plaats innemen.

Aangezien de stieren stamboekstieren zijn, hebben de stamboeken echter
ook groot belang bij het bedoelde centrale bureau.

Een overzicht van de selectie in de rundveeteelt in Nederland met
aansluitend enkele grepen uit opsporingswerk en praktijk in Amerika.

Schrijver vestigt vooral de aandacht op centraal verzamelen en publiceren
van alle melkcontrölegegevens, om de productiewaarde van stieren beter
te kunnen beoordelen.

Inmiddels is de opzet van een dergelijke centrale instelling (te Arnhem) gevestigd.
Het is te hopen dat zij zich ontwikkelt in de geest van de Amerikaanse.

A discussion about the manner in which the selection of dairy-cattle is practised in
the Netherlands, followed by a description of American methods.

The author gives as his opinion that a central bureau for collecting the production
data of a large number of cows (registered in a Herdbook or not) could be very helpful
to breeders in choosing bulls for improvement of the mean milkproduction and fat-
percentage in future.

Een pluimveehouder (tegelijk-mester) kocht in November ééndags kuikens van het
ras Noord-Hollandse Blauwen, in totaal 550. De eerste paar dagen stierven daarvan 70.
Op de leeftijd van 1 — 1 h week trad verlamming op. De collega, wiens advies werd ge-
vraagd, kon door sectie en bacteriologisch onderzoek geen diagnose maken, waarna
door hem hulp werd gevraagd aan het Instituut voor Parasitaire- en Infectieziekten.

Daar sectie, noch bacteriologisch onderzoek, ook hier iets positiefs opleverden, werd
aan een avitaminose gedacht en kregen wij twee kuikens ter onderzoek.

Het klinisch beeld geeft in dergelijke gevallen slechts aanwijzingen, doch zelden
zekerheid omtrent de diagnose.

Doorzakken in de torsaalgewrichten was duidelijk, aan verkrommingen der tenen
(typisch voor B₂-gebrek) twijfelden wij.

Wij dubieerden daarom tussen D- of B^-gebrek. Onnodig te zeggen, dat de kuikens
slecht ontwikkeld waren voor hun leeftijd.

Een bezoek aan het bedrijf, in gezelschap van de behandelende collega, leerde ons
iets meer.

In de eerste plaats was de verwarming der kuikens hoogst ondoelmatig, de gehele
behuizing uiterst primitief.

Een aantal verlamde en halfverlamde dieren was afgezonderd van de rest, deze
diertjes toonden een droevig geheel. De collega had reeds Dohyfral A en D doen geven,
doch zonder resultaat. Vermoedelijk was hier een B₂ te kort de oorzaak. Geadviseerd
werd ondermelk of karnemelk en gist te geven. (Later vernamen wij dat de eigenaar
pas na dagen karnemelk was gaan halen en de gisttoewijzing niet had gebruikt!).

Wij namen nog een 8-tal kuikens ter onderzoek mede. Deze werden allen met een
compleet rantsoen gevoerd, een rantsoen dat 7 % gist bevat. Die kuikens kregen verder
per os A en D, 3 andere een riboflavine-injectie. De twee besten kregen geen extra be-
handeling.

De laatste twee herstelden volkomen, de kuikens met A en D verergerden en die met
lactoflavine waren behandeld verbeterden, doch genazen niet alle drie volkomen. De
tenen groeiden nl. niet alle in volkomen normale stand. De B₂-toediening is vermoedelijk
te laat gekomen.

Van de, ik mag wel zeggen verwaarloosde, dieren op het bedrijf zijn er nog 300 over,
de rest is gestorven of afgemaakt. Het leek mij nuttig om deze mededeling te publiceren,
omdat wij de indruk hebben, dat in opfokvoer het B₂-gehalte dikwijls aan de grens
van het normale ligt. Wanneer aan de foktomen, in de tijd dat de broedeieren geraapt
worden, niet een ruime hoeveelheid B₂ wordt verstrekt, zal het tekort eventueel hersteld
moeten worden bij de jonge kuikens. Vooral bij de snelgroeiende Noord-Hollandse
Blauwen, die bovendien nog in een ongunstig jaargetijde worden gebroed, is het B₂-
gehalte van het voeder zeer belangrijk.

De overgebleven kuikens, waarvan slechts de helft in normale conditie verkeert, zijn
misschien afkomstig van kippen, die beter gevoerd zijn (de herkomst van de eieren was
niet precies meer na te gaan) ofwel zijn van een andere constitutie d.w.z. hebben erfelijk
een geringere behoefte aan B₂.

Gaarne ontvang ik mededelingen (of zieke kuikens) van collegae, die een deficiëntie
of avitaminose hebben gediagnotiseerd of wel het bestaan ervan vermoeden.

INSTITUUT VOOR PARASITAIRE EN INFECTIEZIEKTEN DER RIJKS-
UNIVERSITEIT TE UTRECHT. BILTSTRAAT 168.

De gelegenheid voor het inzenden van zieke dieren, gestorven dieren en ziektemate-
riaal is wederom opengesteld. De inzenders worden er op attent gemaakt, dat het Insti-
tuut geen routine werkzaamheden voor de praktijk verricht. Men zende dus alleen in,
wanneer het stellen van de diagnose in de praktijk op moeilijkheden stuit. Indien eenigs-
zins mogelijk zende men zieke en geen gestorven dieren. Iedere inzending behoort
vergezeld te zijn van een anamnese. In zeer belangrijke gevallen is het Instituut bereid
na telefonisch overleg kosteloos ter plaatse een onderzoek in te stellen.

Ingevolge een besluit van het Bestuur van het Bedrijfschap voor Vee en Vlees wordt
de „Verordening Vervoer Schapen 1947" met ingang van 23 Februari a.s. ingetrokken,
zodat van genoemde datum af voor het vervoer van schapen geen geleidebiljetten meer
zijn voorgeschreven.

Het verhandelen van schapen, met uitzondering van voor de slacht geschikte schapen,
door schapenhouders en erkende schapenhandelaren is door de intrekking van genoemde
verordening van 23 Febr. af eveneens niet meer aan beperkende bepalingen gebonden.

Met betrekking tot de handel in voor de slacht geschikte schapen blijven de in art. 16
en 17 van de Vee- en Vleesverordening 1942 vastgestelde voorschriften onverminderd
van kracht, zodat verkoop van deze soort schapen slechts is toegestaan aan een erkende
schapenhandelaar voor rechtstreekse levering op een slachtveemarkt resp. op een door
het Bedrijfschap aangewezen leveringsplaats.

Onder voor de slacht geschikte schapen worden in deze zin verstaan alle schapen,
met uitzondering van magere schapen en fokschapen, waarbij als fokschapen worden
beschouwd:

b) schapen, welke zijn ingeschreven in één det registers van een door of namens de
Directeur-Generaal voor de Landbouw erkend schapenstamboek, indien deze wor-
den verhandeld van stamboeklid naar stamboeklid.

c) fokrammen, indien verhandeld in de maanden Augustus, September en October
van elk kalenderjaar.

Op de naleving van dit voorschrift zal controle worden gehouden; in daarvoor in
aanmerking komende gevallen zal door of namens het Bedrijfschap voor Vee en Vlees
opdracht tot onmiddellijke levering worden gegeven.

De in het grensgebied bestaande voorschriften t.a.v. het vervoer van en de handel
in vee, dus ook van schapen, ondergaan geen wijziging.

De Secretaris der Centrale Commissie voor de kunstmatige inseminatie, de heer Th.
Stegenga, schrijft ons:

Er verschijnen gedurende de laatste tijd in de landbouwpers af en toe mededelingen
en artikelen, die de indruk wekken, dat de resultaten van de inseminaties in ons land
onbevredigend tot slecht zijn. Vele leden van verenigingen voor kunstmatige insemi-
natie zouden er weer toe overgaan om hun dieren natuurlijk te laten dekken. In één
artikel werd aangeraden om een andere werkwijze te gaan toepassen om de moeilijk-
heden te overwinnen.

Een en ander is voor ons aanleiding om nu reeds enige voorlopige mededelingen
te doen over de resultaten, welke door de verenigingen voor kunstmatige inseminatie
in 1947 zijn behaald, om aan te tonen, dat de bovenstaande berichten en raadgevingen
onjuist zijn.

Omdat niet alle gegevens bij ons binnen zijn, zullen wij moeten volstaan met het
verstrekken van cijfers uit slechts enkele provincies.

Hier werkten gedurende 1947, 28 verenigingen. Van 23 zijn de voorlopige resultaten
bekend. Bij deze waren van de 14.600 geïnsemineerde dieren 84 % drachtig en 13%
gust. Van 3 % waren de resultaten niet bekend.

Bij diverse verenigingen in Friesland zijn tijdelijke moeilijkheden geweest. Dit was te
verwachten, omdat de verenigingen in Friesland in verband met de beperkende bepa-
lingen van het Fries Rundvee-Stamboek slechts over één stier beschikken.

De uiteindelijke resultaten waren, zoals uit de hierboven genoemde cijfers blijkt,
zeer bevredigend. Eén van de 28 verenigingen is opgeheven. De leden sloten zich ge-
deeltelijk aan bij een andere vereniging; voor een ander deel verlieten zij de kunstmatige
inseminatie.

Hier werkten vanaf Mei 1947, 3 verenigingen met in totaal ± 1900 koeien. Er werd
77,4 % van deze dieren drachtig. Van één van de grote fokverenigingen in Noord-
holland zijn ons de resultaten van de natuurlijke dekkingen bekend. Hier werd 76 %
van de dieren drachtig. De kunstmatige inseminatie breidt zich in Noordholland in het
komende jaar sterk uit. Dit is het beste bewijs voor een bevredigend verloop.

Hier werd bij de 3 verenigingen, die gedurende het seizoen in 1947 werkten, 76 %
van de ± 2900 dieren drachtig. Ook in deze provincie breidt de kunstmatige inseminatie
zich sterk uit. Vermoedelijk zal het aantal kunstmatig geïnsemineerde dieren in het
komende jaar meer dan verdrievoudigen.

Hier was bij de 4 oudste verenigingen ± 84 % van de koeien drachtig. In het dek-
seizoen van 1947 begonnen in deze provincie meerdere nieuwe verenigingen met de
kunstmatige inseminatie, omdat de natuurlijke dekking wanhopig slechte resultaten gaf.
Het spreekt vanzelf, dat de kunstmatige inseminatie hier niet van stonde af aan op hoge
drachtigheidspercentages kan bogen.

In 1946 verliep de kunstmatige inseminatie hier niet naar wens. In 1947 ging het
echter veel beter. De resultaten van de kunstmatige inseminatie steken hier en daar zelfs
zeer gunstig af bij die van de natuurlijke dekking. Nauwkeurige cijfers zijn ons uit deze
provincie nog niet bekend. Er zijn nog wel enkele verenigingen in Overijssel, die slechte

resultaten hebben: dit is grotendeels te wijten aan het niet-opvolgen van de gegeven
adviezen.

Uit de andere provincies hebben wij nog te weinig gegevens om er nu reeds mede-
deling van te doen. Het feit, dat de kunstmatige inseminatie zich bijna in iedere provincie
snel uitbreidt, is wel een bewijs, dat men er vertrouwen in heeft. Er is niet de minste
reden om tot andere werkmethoden-over te gaan.

Voor een goede gang van zaken is het gebruiken van verdund sperma een eerste
vereiste. Het sperma van een goede volwassen stier kan zonder enig nadeel in de regel
3—4 dagen gebruikt worden. Goed functionnerende verenigingen, die een paar jaar
ervaring hebben, komen door eigen ondervinding vaak tot de volgende methode.

De stieren dekken twee maal per week. Het zaad wordt direct onderzocht, verdund
en gekoeld en dan gebruikt tot dat de stier weer dekt. Er is op deze wijze dus van elke
stier steeds sperma voorradig. Het spreekt vanzelf, dat er wel eens van de regel moet
worden afgeweken, maar als men werkt met goede volwassen stieren, slechts zelden.

Bij de berekening van de drachtigheidspercentages zijn de dieren, die na één of meer
vruchtloze inseminaties niet weer werden aangeboden, omdat de eigenaar besloot het
dier gust te houden ofte verkopen, als gust geteld. Laat men déze dieren buiten beschou-
wing, dan worden de cijfers gunstiger. De boer is echter niet gebaat bij reclame-cijfers.
Die hebben al genoeg kwaad gedaan. Men bedenke echter wel, dat de cijfers, die van
de natuurlijke dekkingen af en toe worden verstrekt, meestal niet op deze critische wijze
zijn verzameld.

Bovengenoemde jonge Vereniging hield sinds haar oprichting op 3 Mei \'47, reeds
haar 5e algemene ledenvergadering en wel op Zaterdag 17 Januari 1948 te Utrecht.

23 leden, uit verschillende provincies afkomstig, verenigden zich met dc gasten Dr.
J. M. v. Vloten, Dr. S. G. Zwart en Dr. W. A. de Haan om 10.30 u. in het gebouw van
het Rijksinstituut v. d. Volksgezondheid, Sterrenbos 1, alwaar de Voorzitter Dr. D. M.
Hoogland (Breukelen) hen welkom heette.

Dr. A. Clarenburg hield een Voordracht over „de Paratyphusdiagnostiek en dc
vleeskeuring". Behandeld werd het kweken v. d. paratyphusbacil op de verschillende
voedingsbodems, het determineren der salmonella\'s door agglutinatie met specifieke
sera. Spreker legde dc nadruk op de noodzaak de lever steeds in het B.O. te betrekken
en bij event. groei de culturen nader te determineren. Bij positieve bevinding moet op
grond van Art. 1 onder groep A van het Keurings-Regulatief, steeds het gehele
slachtdier worden afgekeurd.

Na de theoretische beschouwing volgde een practische demonstratie in het labora-
torium. De geanimeerde discussies welke hierop volgden getuigden van het grote nut
dezer voordracht. Door Collegae Dr. Clarenburg en Dr. H. H. Vink werd onder applaus
der vergadering dank gebracht.

Na een gezellige lunch in de Dietsche Taverne werd aldaar de vergadering, die nog
drukker bezocht was dan des morgens, voortgezet met dc behandeling van zeer actuele
onderwerpen als: Uniformiteit der Keurlonen, welk onderwerp werd ingeleid door de
Voorzitter en nader beschouwd door de Secretaris der Staats Commissie Dr. J. M. v.
Vloten. Over de wijze van classificatie, hetzij door aanhouden van bepaalde biologische
kenmerken, hetzij door het vaststellen van bepaalde gewichtsgrenzen, werd uitvoerig
gediscussieërd. Het resultaat van deze geanimeerde bespreking was dat de overgrote
meerderheid der aanwezige leden zich verklaarden vóór de invoering van een keurloon
gebaseerd op een indeling der slachtdieren naar het gewicht, mits deze indeling beperkt
wordt tot zo min mogelijke klassen en de gewichten zó gekozen worden dat er in de
practijk weinig grensgevallen zullen voorkomen.

Ook over de kwestie der invoerkeurlonen, bezien in het licht van het Besluit v. d.
Secr.-Gen. van het Dept. v. Sociale Zaken v. 7 Sept. \'40 werd uitvoerig van gedachten
gewisseld.

De practische uitvoering van dit besluit bleek hier en daar nogal grote moeilijkheden
te geven. Ten slotte werden de richtlijnen voor een uniforme uitvoering vastgesteld.

Bij de rondvraag kwam de salariëring van de Hoofden van Dienst aan de orde.
Gezien de chaotische toestand ten deze en om te trachten meer uniformiteit en gelijk-
schakeling te verkrijgen met salarissen van Hoofdambtenaren in Medische- en andere
Academisch gevormde beroepen en bestaande achterstelling vooral van oudere Collegae
die niet meer naar elders kunnen solliciteren, op te heffen, werd één der bestuursleden
aangewezen om met de Secretaris onzer Mij., bij de betreffende autoriteit in den Haag
deze urgente kwestie te bespreken. _v

Te 5 u. sloot de Voorzitter deze zeer geanimeerde- en vruchtdragende vergadering,
na dank gebracht te hebben aan gasten, inleiders en leden voor hun aanwezigheid. Het
ledental der vereniging wast gestadig. De nog jonge vereniging voorziet kennelijk in
een grote behoefte.

De volgende vergadering welke weer een belangwekkende agenda bevat, zal gehouden
worden te Utrecht op 3 of 10 April a.s.

Het uitgebreider vergadering-verslag zal de leden worden toegezonden en is voorts
voor iedere belangstellende bij de secretaris, de Heer W. H. v. Hulzen te Uithoorn,
verkrijgbaar.

Gelet op artikel 17 van het Koninklijk Besluit van 22 Juni (Staatsblad No. 314);

te benoemen in de commissie, die belast is met het in 1948 afnemen van het examen
ter verkrijging van het diploma van hulpkeurmeester van Vee en Vlees,

E. J. A. A. QuAEDVLtEC, waarnemend Veterinair Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid te Meerssen.

Dr. J. M. van Vloten, Inspecteur van de Volksgezondheid in algemene dienst
te \'s-Gravenhage.

Drs. C. Bergsma, Directeur van het Openbaar Slachthuis te Dordrecht;
J. M. Dijkstra, Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst te Leeuwarden;
M. den Hartog, Directeur van het Openbaar Slachthuis te \'s-Hertogenbosch;
J. J. Ooms, Directeur van het Openbaar Slachthuis te Tilburg.
\'s-Gravenhage, 23 Februari 1948. Voor de Minister,

Voor de wnd. Veterinair Hoofdinspecteur
van de Volksgezondheid,
de Inspecteur I. A. D.,
(Ongecorrigeerd). Dr. J. M. van Vloten.

De Stichting „Gezondheidsdienst voor Pluimvee", ter bestrijding van pullorum en
andere ziekten bij het pluimvee, is tot stand gekomen.
In het Bestuur zijn aangewezen:
W. G. van der Fliert, Lunterseweg 21, Ede,
Dr. J. Grashuis, De Schothorst, Hoogland,
J. J. den Hollander, Achterwillens 9, Gouda,
H. G. Kok, Taaistraat 20, Vught,

Dr. E. j. A. A. Queadvlieg, Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst, Meerssen,

Hiervan zijn er 2 aangewezen door het Bedrijfschap voor Pluimvee en Eieren, 3 door
de Stichting voor de Landbouw, 1 door de N.P.F., 1 door de A.N.P.V., 1 door de Ver.
v. Broederijen in Nederland en de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst.
Op Vrijdag 27 Febr. heeft de eerste vergadering plaats gehad.

Tot voorzitter werd gekozen Dr. J. Grashuis en tot Directeur, tevens voorlopig
secr. van het Bestuur, Collega W. J. Roepke.
Als adviserende leden zijn aangewezen de heren:

Ir. J. G. Tukker, Ir. P. Ubbels, G. M. van Waveren, Prof. Dr. J. Jansen, Dr. H.
S. Frenkel en een door de Mij. v. Diergeneeskunde aan te wijzen vertegenwoordiger.
(Ongecorrigeerd).

Prof. E. Brumpt, de bekende directeur van het Institut de Parasitologie van de
Medische Faculteit te Parijs zal weldra zijn 70ste verjaardag vieren en zijn professoraat
en directoraat neerleggen, nadat hij zich meer dan 45 jaar aan zijn onderdeel der
Tropische Geneeskunde, de Parasitologie, heeft gewijd. Het is nauwelijks nodig eraan
te herinneren hoe veelzijdig en vruchtdragend zijn werk is geweest. Zijn „Précis de
Parasitologie" getuigt ervan op bijkans elke bladzijde.

In Frankrijk heeft zich nu een comité gevormd om zijn jubileum te vieren. Men
heeft gemeend dat hij op de beste wijze geeerd zou kunnen worden door een stichting
in het leven te roepen, waarvan de baten jaarlijks, of om de 2 of 3 jaar afhankelijk
van het verzamelde kapitaal, als de „Prix Emile Brumpt" geschonken zullen worden
aan de schrijvers van de beste werken op parasitologisch of op humaan en veterinair
tropisch geneeskundig gebied.

Voor het toekennen van de prijs heeft zich in Parijs een uitgebreide jury gecon-
stitueerd. In het jaar vóór de toekenning zal ook het oordeel gevraagd worden van
vooraanstaande werkers op het betreffende gebied in het buitenland.

In Nederland doet onderstaand Comité nu een krachtig beroep op U een bijdrage
voor dit doel te willen geven in de overtuiging dat U daarmede een landsbelang dient.

In de eerste plaats mag Nederland bij de huldiging niet achterblijven. Vervolgens
is Uw steun ook nodig omdat het wenselijk is dat Nederlands advies gevraagd wordt
bij het toekennen van de prijzen.

Laatstondergetekende ziet gaarne storting van Uw bijdrage op zijn rekening bij
de Rotterdamse Bank (giro 2906) met vermelding „administratie Prix Brumpt"
tegemoet. Met hel Ministerie wordt onderhandeld over de uitvoer van de schenking.
Van de afdracht zal men op de hoogte worden gehouden.

Teneinde onnodige correspondentie omtrent de verrekening van afdrukken te
voorkomen, verzoek ik alle auteurs vriendelijk om bij de bestelling van overdrukken
bij de Fa. Van Boekhoven te willen vermelden voor wiens rekening de extra over-
drukken zijn. Deze worden nl. vaak door de auteurs besteld en komen dus ook op
hun naam in de facturen van de Fa. Van Boekhoven voor, terwijl zij in werkelijkheid
voor rekening zijn van het Instituut of de Instelling waaraan de auteurs zijn verbonden.

De auteur» kunnen dus als gewoonlijk de overdrukken bestellen, doch daarbij slechts
even vermelden op wiens naam zij in de factuur moeten staan.

Ten overvloede zij nog bekend gemaakt, dat de eerste 50 overdrukken gratis worden
verstrekt. De boven dit aantal bestelde overdrukken zijn dus extra overdrukken en
worden tegen kostprijs berekend. Slechts bij bestelling van meer dan 50 overdrukken
is het dus nodig om te melden voor wiens rekening deze zijn.

Zaterdag 31 Januari vergaderde de groep in de Diergaarde te Rotterdam. Hier
sprak Dr. Hagedoorn over „Erfelijkheid, honden en ziekte".

De verslagen van voorgaande bijeenkomsten zijn volledig uitverkocht. Tot mijn
spijt heb ik een aantal aanvragers teleur moeten stellen.

De eerstvolgende vergadering wordt op Zaterdag 27 Maart a.s. gehouden in het
Americain Hotel, Leidseplein, Amsterdam. In deze bijeenkomst spreekt Peters over
zijn veterinaire ervaringen in de Rotterdamse Diergaarde.

Ik wek de leden van de groep op de contributie 1948, ten bedrage van ƒ 5.—, over
te maken op giro 241420, ten name van ondergetekende.

Het Bestuur van de Groep is. zeer voldaan over de belangstelling van de collegae
voor deze groep. Het aantal leden overtreft nl. onze stoutste verwachtingen. Bij het
ingaan van het tweede jaar zijn nl. niet minder dan 75 collegae lid.

Ter gelegenheid van de Internationale Jaarbeurs der Vlaanderens te Gent van
20 September tot 4 October 1947 verscheen het Land- en Tuinbouwjaarboek 1947.

Vooraanstaande deskundigen op het gebied van landbouw, veeteelt, pluimveeteelt
en tuinbouw schreven voor het Jaarboek een artikelenreeks. Prof. Dr. H. Doorme be-
handelt de tuberculosebestrijding. In België berust de bestrijding op vrijwillige mede-
werking van de boeren. Gedurende de oorlog was onder invloed der oorlogsomstandig-
heden de t.b.c.-bestrijding sterk toegenomen, wegens de voordelen inzake melk- en
vleesleveringen. Nu deze voordelen weer zijn weggevallen, is de belangstelling wel iets
minder. Van het ogenblik af echter waarop de producten der veestapel op kwaliteit
zullen worden uitbetaald, verwacht men een gevoelige uitbreiding van de ziektebestrij-
ding. ,,Kwaliteitsuitbetaling ligt ten slotte aan de basis der veekweek". De tuberculose-
bestrijding is nu gedurende 10 jaar georganiseerd; winst is geboekt in vrije stallen, doch
het % reagerende dieren is in totaal onvoldoende verminderd. Men moet deze 10 jaar
als een periode van voorbereiding beschouwen. Gedurende het dienstjaar 1944-1945,
waarvan een overzicht is toegevoegd, waren 920 verenigingen in den lande aanwezig
met 46.202 leden en 328.045 onderzochte dieren. Het reactie-percentage bedroeg 13.
Het aantal vrije stallen bedroeg 25.795, (dit aantal is nog zo slecht niet! Ref.). Wegens
tuberculose werden opgeruimd 1975 runderen.

Runderen met uiertuberculose vallen in België onder de Veewet; zij moeten worden
afgemaakt.

De schrijver eindigt zijn artikel met een opwekking tot innige samenwerking; dan kan
het doel — een tubcrculosevrije rundveestapel — bereikt worden.

Ing. G. Heyndrickx behandelt het bepalen van het eiwitgehalte van melk door
middel van de formoltitratie. Vooral bij de kaasfabricage toont men belangstelling
voor uitbetaling naar eiwitgehalte. (variërend van 2.5 tot 4.2%). De formoltitratie
steunt op het principe, dat een neutrale eiwit-oplossing bij behandeling met formol een
zure reactie verkrijgt, waarvan de waarde titrimetrisch met loog kan worden bepaald.
Deze waarde is afhankelijk van dc eiwitconcentratie.

Naar onderzoekingen van De Vleeschauwer en Heyndrickx bleek de methode
Pyne de beste resultaten op te leveren; zij kan als fabrieksmethode worden aanbevolen.

In een ander artikel wijst Heyndrickx op het grote belang van uitbetaling van melk
naar kwaliteit, vooral ook wat betreft de factor hygiënisch winnen. Slechts finantiële
stimulantia kunnen bevorderen dat prima, ten behoeve van de Volksgezondheid verant-
woorde melk en melkproducten worden afgeleverd.

Een keur van andere artikelen, gebundeld tot een fraai boekwerk van 240 bladzijden
met een aantrekkelijke band leggen getuigenis af van de wetenschappelijke wijze, waarop
onze Zuiderburen hun agrarische belangen behartigen. L. P. de Vries.

Fluoornatrium tegen Spoelwormen bij varkens. C. R. Toop, Assistant Chief
Veterinary Surgeon, Department of Agriculture of Western Australia. Sodium fluoride
for the treatment of worms in pigs. Journal of Agriculture W. A. Vol. XXIV (second
series) no. 3, Sept. \'47, biz. 216—219, 619 : 636. o8g : 636.4 (941).

In proeven in de U.S.A. in 1945 was aangetoond dat fluoornatrium in het voeder
verstrekt zeer werkzaam was tegen spoelwormen bij varkens. Vóór die tijd stonden twee
middelen ter beschikking, die beide vrij bevredigend werken, maar toch enkele minder
prettige kanten vertonen, namelijk chenopodiumolie en phenothiazine. En de uitwerking
is in. de regel niet boven 60 %. Bij de chenopodiumolie moet daarbij aan elk varken
afzonderlijk het middel met ricinusolie worden ingegeven. Phenothiazine is gemakke-

lijker, daar het in het voeder kan worden gegeven, maar werkt vaak weinig afdoende.
En beide middelen zijn onwerkzaam tegen onrijpe wormen.

De Amerikaanse berichten toonden aan dat NaF een veel hoger graad van uitwer-
king had, en 97 % van de aanwezige spoelwormen bij de behandelde varkens had ver-
wijderd. Een waarschuwing was er nog bij, dat daar het middel giftige eigenschappen
bezit, nadere proeven nodig zouden zijn vóór het voor algemeen gebruik kon worden
aanbevolen.

Sedert die tijd is in Australië NaF met zeer goede resultaten toegepast. In West-
Australië werden op beperkte schaal in het Muresk Agricultural College proeven ermee
genomen. Hier is het gebruik beperkt tot gespeende biggen, die een hoeveelheid van
5 g (per 6 stuks een ounce = 28,35 g) kregen. Bij afzonderlijke dieren, waarbij het moge-
lijk was door lijkschouwing na te gaan hoeveel wormen achtergebleven waren, bedroeg
het resultaat van goede uitwerking steeds boven de 90 % en in meer dan de helft van de
gevallen bereikte het 100 %. Na deze gunstige resultaten is de geregelde behandeling
van alle koppels biggen twee tot drie weken na het spenen in gebruik genomen. Het
middel wordt gegeven zorgvuldig gemengd in het rantsoen geplette tarwe met diermeel
in de bovengenoemde dosis. Het mengsel wordt steeds vlug en gretig opgegeten en geen
andere nadelige invloed kan worden waargenomen dan een enkele keer licht braken
en geregeld wat dunnere mest. Bij deze proefneming is gebleken dat het middel zowel
tegen volwassen als tegen onrijpe wormen werkt.

Sedert kort zijn ook de resultaten bekend van uitgebreide proeven in het Animal
Health Station, Yeerongpilly, Queensland. Deze werden genomen op ongeveer 300 var-
kens van alle leeftijden, waaronder fokzeugen en dekberen, en ze stelden de veiligheid
en afdoende werking van het middel bij de behandeling van varkens tegen wormen
buiten alle twijfel. De dosering kon worden vastgesteld als volgt (met omrekening
bijgevoegd):

Vóór de verstrekking van het NaF moeten in grote bedrijven de varkens worden inge-
deeld in groepen van hoogstens tien stuks van dezelfde grootte en dan wordt de hoeveel-
heid daarvoor bepaald volgens de schaal, afgewogen, en nauwkeurig gemengd in een
hoeveelheid voeder die in de loop van de dag zal worden opgevreten. Volgens de erva-
ringen in Queensland is een rantsoen van 1 kg van het behandelde voeder per 25 kg
levend gewicht daarvoor geschikt. Deze hoeveelheid zal gewoonlijk gedurende de dag
worden opgenomen, maar mocht er wat overblijven, dan wordt dit \'s avonds gemengd
onder het avondvoeder. Bij de proeven in Muresk werd NaF gegeven in een mengsel
van geplette tarwe en diermeel, dat droog gevoederd werd en behoorlijk opgenomen.
Elk ander graan- of meelmengsel, droog gevoederd of als het nodig blijkt tot dikke brei,
zal even goed kunnen voldoen.

Bij de behandeling van grote varkens, zeugen en beren, moet de dosis NaF verdeeld

worden, de helft wordt \'s morgens gegeven en de rest in het avondvoeder. Door zulke
dieren wordt het voedsel snel opgenomen, en de volle dosis NaF in een zo kort tijdperk
kan heftig braken opwekken. Dit gebeurt echter niet als de dosis verdeeld wordt. Het is
gewoonte de dieren gedurende een nacht te laten vasten, door ze de vorige avond geen
voeder te geven, maar waarschijnlijk is dit niet nodig. Na de behandeling komen in de
regel pas na 3 of 4 dagen wormen in de mest af, wat tot de 8e of ge dag kan voortduren.

Bij de proeven in Queensland was de uitwerking van NaF in alle gevallen boven
90 % als de dieren afzonderlijk werden behandeld. Bij de groepproeven was de uitwer-
king iets minder, maar toch zeer bevredigend en bedroeg gemiddeld 82 %.

Als het middel wordt gegeven in een passende dosis zullen er geen schadelijke ge-
volgen optreden, alleen wat dunne mest en in enkele gevallen licht braken. Bij het grote
aantal proefdieren zijn door de behandeling geen sterfgevallen opgetreden. De geleide-
lijke opname van het behandelde voedsel levert voldoende waarborg tegen de toxische
werking van NaF en verder vormt het optreden van braken een tweede veiligheidsklep
als door een enkel dier een te grote hoeveelheid zou worden opgenomen.

De tot nu toe verkregen ervaring leert dat als NaF wordt verstrekt in de aangegeven
doses, het een veilig en zeer werkzaam middel is voor de behandeling van varkens met
spoelwormen eh dat het gebruik ervan is aan te raden. Dn.

De Toepassing van sulftalyl bij coccidiosis. S. Hoflund och M. Koffman, Om
parasitsjukdomar och deras bekampende hos viira vanligaste husdjur. (Skand. Vet.
Tidskr. 1947. S. 129).

In Zweden werd gedurende de laatste 20 jaren een enorme stijging van het aantal
parasitaire zieklcn waargenomen; de laatste 5 a 6 jaar zelfs ook bij volwassen runderen.
Door de schrijvers worden uitvoerige onderzoekingen verricht over de bestrijding;
deze zijn met betrekking tot de coccidiosis bij kalveren en lammeren reeds in een zodanig
stadium gekomen, dat een voorlopige mededeling kan worden gedaan.

Behalve de toediening van geneesmiddelen zijn ook hygiënische maatregelen nood-
zakelijk. Kalveren beneden 2 i 3 maanden moeten in een apart hok ondergebracht
worden, waar zij van buitenaf gevoerd moeten worden om betreden van het hok zelf
zoveel mogelijk te vermijden. Het uitmesten moet minstens om dë andere dag plaats
hebben. Veelzijdig, niet te eiwitrijk, voedsel in ruime hoeveelheid met voldoende kalk,
fosfor en gist, is aan te bevelen.

Tot nu toe aanbevolen adstringerende en desinfecterende middelen hadden weinig
succes (fentiazin) of waren onwerkzaam. Sulfanylamide (0,15 gr. per kg. lichaams-
gewicht gedurende 4^5 dagen) had een betere werking, maar er blijven smetstofdragers
over, en er bestaat gevaar voor overdosering, zoals proeven met 50 gr. per dag (verdeeld
over 8 schapen) aantoonden. 5 hiervan hadden na 9 dagen een hevige expiratorische
dyspn«e; de 2 meest zieke dieren interstitieël longemphyseem met subcutaan emphyseem
over het gehele lichaam (2—3 cm dik), moesten uit nood gedood worden. Van
een andere koppel werden 4 lammeren van\'coccidiën bevrijd, maar bij 2 bleven ze regel-
matig voorkomen. Bij 4 pinken (5 dagen 15 gr. per dag) werden na de behandeling geen
coccidiën meer aangetroffen.

Sulftalyl wordt veel moeilijker in de darm geresorbeerd. De schrijvers menen dat bij
kalf en schaap per dag zonder bezwaar o, 1 gr. per kg lichaamsgewicht 7 dagen lang
gegeven kan worden. Konijnen moeten minstens 0,2 gr per kg ontvangen. Daar het
middel zeer duur is, zal getracht moeten worden na te gaan, met welke dosis nog kan
worden volstaan. Bij 3 kalveren met 2 soorten coccidiën en 5 andere soorten parasieten
hadden fentiazin, tetrachloorkoolstof en nicotinekopersulfaat geen of weinig effect. 4 gr
sulftalyl, 6 dagen 2 keer per dag gegeven, doodde alle coccidiën. Ook was dit het geval
bij 2 pinken. 5 dagen lang 5 gr per dag, ineens, bij 12 kalveren, had tot resultaat, dat
Wj 3-5 dagen na de behandeling nog coccidiën aanwezig waren; de anderen waren vrij;
2 kalveren kregen gedurende 7 dagen 7 gr. per dag, waardoor alle coccidiën gedood
werden. Ook was dit bij herhaald onderzoek het geval bij een kalf van 65 kg, waarbij
een sterke invasie bestond, en dat 3 dagen lang 15 gr sulftalyl per dag had ontvangen.

Bij schapen werden proeven genomen met: 11 gr per dag gedurende 4 dagen; 5 dagen
lang 2 keer per dag 1 gr; 5 dagen lang 2 gr per dag; 5 dagen 3 gr p. d. In totaal werden
12 stuks behandeld, waarvan de laatste 9-7 maanden oud waren. De resultaten waren
goed, maar bij alle trad na enige tijd weer een nieuwe invasie op.

De resultaten met sulftalyl waren dus beter dan met sulftanylamid. Om nu na te gaan
op welke wijze sulftalyl werkt, zijn proeven genomen bij 10 konijnen, steeds met evenveel
contröledieren. Het bleek dat-de karakteristieke 2-, 4-, en 8-celstadia bij de grote oöcysten
sterk in aantal verminderd of geheel afwezig waren, en ook bij de kleine oöcysten belang-
rijk minder in aantal waren. De deling van kernen en protoplasma was blijkbaar door
de behandeling sterk geremd. Tevens kon worden waargenomen, dat zowel de wand
als de inhoud der oöcysten, zowel der kleine als der grote, gedeformeerd waren.

De schrijvers stellen voor om in. afwachting van uitgebreidere onderzoekingen, bij
kalveren van 6—12 maanden 5 gr per dag, bij lammeren tot 1 jaar 2 gr per dag, bij
konijnen 0,2 gr per kg lichaamsgewicht per dag te geven, bij alle gedurende 6—7 dagen.
Voor kalveren en lammeren kan deze dosis, overschreden worden, bij konijnen geeft
de dubbele dosis echter een toxische werking.

Afgestoten trilharen in het sperma van Stieren en Hengsten. E. Blom, Om
Medusadannelser (afstödte Firnrebrämmer) i Tyre- of Hingstesperma og disses diag-
nostiske Betydning. Skand. Vet. Tidskr. 1947, S 257

De schrijver heeft, bij systematische beoordeling van spermamonsters van c.a. 200 fok-
stieren, die voor de K.I. gebruikt werden, in 1943—\'44 enkele malen Medusahoofd-
achtige vormsels aangetroffen, welke opgebouwd waren uit 10—30 draden ter lengte
van 10—15 ytx, welke uitstraalden van een sterk gekleurd centraal lichaam. Nader onder-
zoek leerde hem, dat hij te maken had met de afgestoten perifere gedeelten van de met
trilharen voorziene epitheelcellen in de duet. efferentes testis in het caput epidid. testis,
welke met het sperma meegesleept waren. Bij gezonde dieren vond hij 1 exemplaar per
10.000 normale Spermien, ook bij hengsten, caviae, en naar het schijnt ook bij mensen
zijn ze aangetroffen. Was het sperma zeer dun, met zeer weinig Spermien, dan vond hij
het aantal sterk vergroot (1 : 250 tot 1 : 5), hetgeen het geval was bij 8 stieren met
testisdegeneratie, resp. Orchitis, epididymitis, hypoplasie der testes, met 1000—50.000
spermiën per mm³.

Dunne ejaculaten kunnen voorkomen bij onvoldoende Spermiogenese, maar ook bij
onvoldoende ejaculatie, n.1. wanneer alleen de producten der accessoire geslachtsklieren
worden geëjaculeerd. Wanneer bij het morfologisch microscopisch onderzoek van dun
sperma relatief veel Medusahoofden worden aangetroffen dan betekent dit volgens
Blom, dat het ejaculaat uit de testis-epididymis afkomstig is, en er een testikelaandoe-
ning bestaat. Postma.

Trichomonas Foetus. Zur Erkennung und Bekämpfung des seuchenhaftes Früh-
verwerfen des Rindes. J. J. Siegrist, Bern. Schweizer Archiv für Tierheilkunde Januari
1948, blz. 29.

De schrijver J. J. Siegrist had uitstekende resultaten met het kweken van trichomo-
naden uit geïnfecteerd materiaal met behulp van de Engelse kweekmethode (G.B.S.-
medium, bestaande uit schuingestold serum waarbtfven een laag bouillon uit vlees
van het hart bereid dat door vloeibare trypsine 5 uur lang bij 50° C. wordt verteerd.
Aan de bouillon moet 2.5 % glucose worden toegevoegd en het geheel dient met een
laagje vloeibare paraffine overgoten te zijn; p H 6.8—7.2J. Aansluitend aan de enting
wordt Penicilline toegevoegd en wel 250 eenheden per cc.

Ook het kweken in serumbouillon met penicilline onder paraffine gaf goede resultaten.

Met behulp van de kweekmethode kon het aantal positieve diagnoses verhoogd
worden.

Penicilline remt het metabolisme van bacteriën, terwijl trichomonas foetus zich zeer
goed in zijn aanwezigheid vermenigvuldigt.

Sommige schrijvers beweren, dat trichomonas foetus in staat is zich te vermenig-
vuldigen in verschillende milieus, bijvoorbeeld in giersloten. Anderen weer duiden er
op, dat trichomonas kan gevonden worden bij pinken die nog nooit gedekt zijn. Met
behulp van de kweekmethode met penicilline zal het mogelijk zijn nader licht op deze
zaken te werpen.

Wat betreft het tijdelijk verdwijnen van trichomonaden in de schedeuitvloeiing acht
schrijver twee mogelijkheden aanwezig.

1. Vermeerdering van de in schede en bij open cervix in de baarmoeder indringende
bacteriën kan tot gevolg hebben, dat de flagellaten zo geschaad worden, dat zij in het
secretum niet meer kunnen worden aangetoond. Wordt de bacteriële infectie over-
wonnen, dan nemen de trichomonaden weer de overhand.

2. De afweer van het organisme van de gastheer komt in werking. Al naar de uitslag
van de strijd tussen Ieucocyten en trichomonaden vindt men de flagellaten in het baar-
moedersecreet of niet. (Stellig hebben ook oestrische invloeden betekenis ten aanzien
van het periodiek al of niet aantoonbaar zijn van de parasiet; Ref.).

Wat betreft pathogeniteit zag de schrijver vaker ziekteverschijnselen bij jonge dan bij
oude dieren; dit mag wellicht tot de conclusie leiden, dat runderen die eens trichomo-
naden gehuisvest hebben, resistenter voor infectie zijn dan jonge dieren. Proeven op
caviae gaven geen uitsluitsel ten aanzien van het optreden van immuniteit; proeven
in vitro schenen aan te tonen dat het serum van caviae, voorbehandeld (intraperito-
neaal) met cultures van trichomonas een stimulerend effect had op phagocyten die met
de parasiet werden samengebracht. L. P. de Vries.

Les directions d\'une organisation de la santé animale. M. E. Leclainche.
Office international des Epizoöties. Tome XXVIII, Mai 1947.

In een uitvoerig rapport op de 15e zitting van het Office Internationale heeft Leclain-
che, haar vitale grijze directeur, er de aandacht op gevestigd, dat ondanks al de maat-
regelen die in de verschillende landen genomen worden, het totaal der dierziekten toeneemt. In de
eerste plaats is het nodig het inzicht in de epidemiologie te verdiepen, waarbij het werk-
terrein dc gehele wereld dient te zijn. Bij dc prophylaxe zal men zich o.a. rekenschap
moeten geven van het verschijnsel van het veranderen van het karakter van een besmet-
telijke ziekte, resp. het veranderen van het causale ageils.

Een sprekend voorbeeld is de Europese Mond- en Klauwzeer-epizoötie, die in 1937 het
gehelt Westelijk continent is gaan teisteren. In dat jaar werden een aantal schapen en
varkens uit Noord-Afrika in Frankrijk ingevoerd. In het land van herkomst kwam zeer
goedaardig verlopend mond- en klauwzeer voor, in bijna latente vorm.

In minder dan geen tijd was door dc met de dieren geïmporteerde smetstof Europa
het toneel van een kwaadaardige epizoötie, welker uitlopers thans, 10 jaar later, in ge-
lukkig gemitigeerde vorm, nog voortleven.

Wat is de reden van dergelijke wijzigingen in de aard van de smetstof? Want tal van
onderzoekingen hebben aangetoond, dat hi»r van smetstofwijziging gesproken moet
worden en dat de reden niet in gewijzigde ontvankelijkheid van de gastheer moet worden
gezocht. Wij tasten hierbij nog in het duister.

Soortgelijke veranderingen vinden wij bij alle virusziekten en ook bij bacteriële
ziekten, zelfs bij parasitaire.

Wat moet men er bijvoorbeeld van denken dat het miltvuur in het Westelijk continent
bijna uit al zijn oude haarden is verdwenen en waarom komt het thans telkens weer in
Noord-Ameïika voor ?

Waarom gedraagt de tuberkelbacil zich in de Scandinavische landen zo, dat men daar
twijfelt aan het permanente verschil tussen zijn types?

In vergelijking met de vorige eeuw schijnt de varkenspest in kwaadaardigheid in te
boeten, vooral in Amerika.

Daarentegen vormt de vogelpest meer en meer een bedreiging voor de hoenderteelt.

De encephalomyelitis der verschillende dieren is een ziektegroep die voortdurend in uit-
gebreidheid toeneemt. Deze groep is gekenmerkt door een trage progressie in de be-

smette streken; de wijze van overbrenging der smetstof is nog steeds niet bekend.

De Salmonellose strekt onder de verschillende diersoorten haar werkingspheer steeds
verder uit.

Ook andere ziekten breiden zich met schrikaanjagende snelheid uit, zo bijv.: de
ziekte van Bang, waarvan de smetstof, in volle activiteit, het voorwerp is van mutaties
en verschillende adaptaties. De officiële wetgeving heeft deze ziekte verwaarloosd;
trouwens met het starre systeem der wettelijke ziektebestrijding zou het moeilijk zijn
haar te bestrijden. Echecs zoals in sommige landen bij de tuberculosebestrijding zou
men te boeken krijgen. Bij de tuberculose is de situatie paradoxaal. Enerzijds bezitten
wij de middelen, hoe onvolmaakt zij ook zijn, om de ziekte uit te roeien; anderzijds zijn
de successen soms niet groot. Doch ieder, die met deze materie te maken heeft weet,
dat tuberculosebestrijding niet mogelijk is \'zonder de vrijwillige, toegewijde en intelli-
gente medewerking van de veehouder.

De veterinaire wetgeving in het belang van de prophylaxe der besmettelijke vee-
ziekten is gebaseerd op het principe der verplichting; zij heeft een repressief en straf-
rechtelijk karakter. Voor vele ziekten is dit systeem uitstekend; het diende in hel ver-
leden en zal in de toekomst dienen om een aantal ziekten in bedwang te houden.

Politiemaatregelen zijn echter slechts heilzaam in zover men zich van de volledige
toepassing der reglementen kan verzekeren. Thans worden de voorschriften voor vele
ziekten die in de Veewetten der verschillende landen genoemd zijn vaak aangevuld
met bepalingen, van welker uitvoering men zich moeilijk verzekerd kan achten omdat
men de actieve medewerking van de veehouder behoeft.

Hier ware bij een besmette veestapel de keuze der maatregelen het opruimen van de
aangetaste dieren. Men heeft echter ook progressieve maatregelen toegestaan, een gelei-
delijke opruiming van besmette dieren en vervanging door gezonde met alle kansen van
nieuwe besmetting.

De bescherming tegen reïnfectie moet hierbij geheel veiliggesteld zijn. Daarbij moet
de veehouder zeker zijn voor de herbevolking of aanvulling van zijn veestapel te kunnen
beschikken over gezonde dieren. Hij moet zich kunnen richten tot volkomen gezonde
bedrijven. Geleidelijk aan hebben Duitschland, Zwitserland, Denemarken, Nederland,
België en andere landen het procédé van vrije bedrijven met succes toegepast. Engeland
stichtte het systeem van „attested herds" en „accredited herds". Hiermede werd een
nieuw tijdperk in de geschiedenis der veeziektebestrijding ingeluid. De methode kan
onder alle omstandigheden, bij alle diersoorten en bij alle ziekten worden toegepast.
De gelegenheid om er aan deel te nemen moet voor iedere veehouder die zulks wenst,
open staan. Men vraagt aan de veehouder niets in ruil dan goodwill en nauwkeurig-
heid: de staat draagt ten dele de kosten van het onderzoek; publicatie ten aanzien van
het t.b.c. vrij zijn van de veestapel van de veehouder wordt ruimschoots gegeven; slecht
zijn dieren worden op de markten voor t.b.c.-vrij vee toegelaten; de melk aan de Coöpe-
ratieve Zuivelfabrieken geleverd, zal met een penny per liter extra beloond worden.
(Eén aangelegenheid springt hierbij naar voren, n.1. deze, dat de veehouder zelf moet mede-
werken bij de aankoop van gezond vee).

Het spreekt vanzelf dat de veestapel voortdurend onder veterinaire controle moet
blijven. De dierenarts komt niet in de stal als politie, doch als adviseur.

Er is een tegenwerping gemaakt: is een hoofdzakelijk preventieve medische werk-
zaamheid verenigbaar met het in stand houden van het beroep van practicus ? Het
antwoord is gegeven in het Engels Lagerhuis, door de Minister van Landbouw:

„Het gaat er niet om, de dierenartsen het brood uit de mond te stoten. Juist het
tegengestelde is waar, hun taak zal zodanig vergroot worden, dat hun aantal zich in
ruime mate zal moeten uitbreiden. De permanente controle op alle veestapels — de
pluimveebedrijven inbegrepen — verzekert aan de practiserende dierenartsen een weids
arbeidsterrein."

Leclainche besluit zijn artikel met de conclusie dat een wereldorganisatie voor de
gezondheid van het dier van heden af mogelijk is. De noodzakelijkheid hiervan springt

des te meer in het oog als men bedenkt dat de productie van voedingsmiddelen — dier-
lijke zowel als plantaardige — altijd tekorten heeft opgeleverd.

Vóór de oorlog was het reeds zo, dat, opdat een derde van de bevolking zich normaal
kon voeden, een ander derde deel zich permanent ontberingen moest getroosten; de rest
moest zich op onzekere en op zijn hoogst middelmatige wijze tevreden stellen. Verliezen
door dierziekten kan men hierbij niet dragen. En meer dan ooit geldt dit voor de na-
oorlogse tijd.

La peste aviare en Grande-Bretagne. R. F. Gordo.n, D. Sc., M.R.C.V.S. Office
International des Epizoöties, Tome XXVIII, Mai 1947.

In Engeland verstaat men onder „Fowl-pest" zowel de eigenlijke vogelpest (Fowl-
plague) als de Newcastle disease. Beide vallen zij onder de Fowl-pest Order van 1936.

In 1926 beschreef Kraneveld in Ned.-Indië een ziekte onder hoenders. Dezelfde
ziekte verscheen in datzelfde jaar in Engeland; zij werd door Doyle onderzocht die haar
de naam Newcastle Disease gaf, naar de plaats waar de eerste haard werd waargenomen.

Na 1926 is de ziekte in de gehele wereld gezien. Uitvoerige literatuur hierover vindt
men in de door Beaudette (1943) gegeven beschrijving. Chronologisch vond men de
ziekte in Ned. Indië; Engels Indië; de Philippijnen; Korea; Japan; Ceylon; Australië;
Kenya; Palestina; Syrië; de Congo. In de Verenigde Staten werd de ziekte het eerst
in Californië gesignaleerd en later in 28 andere staten. In Itahë, Sicilië, Duitsland en
andere delen van Europa werd de ziekte sedert 1940 waargenomen; ook in Zuid-Afrika
nam men haar waar. Thans is zij verspreid in Tsjecho-Slowakije, Polen, Hongarije,
Duitsland, Zwitserland en Italië.

In feite zijn in Europa nog slechts onbesmet Frankrijk, België, Nederland en Scan-
dinavië.

In 1926 werd in Engeland na het eerste geval in Newcastle, de ziekte in elf graaf-
schappen gediagnostiseerd. De sterfte bedroeg 98 tot 100 %.

Waarschijnlijk is door de absolute sterfte der aangetaste dieren de verdere uitbreiding
der ziekte gestopt.

In 1933 zag men weer een geval in Engeland; een bedrijf met 10.000 hoenders werd
aangetast; reeds na enkele dagen waren 5000 dood, ziek of geslacht. De oorzaak van
deze besmetting werd niet opgehelderd. Door snelle afslachting en verbranding der
cadavers kon men verdere uitbreiding voorkomen.

Daarna bleef Engeland tot 22 Februari 1947 van de ziekte gevrijwaard. Dertien dagen
na import van een belahgrijke hoeveelheid geslacht pluimvee (de eerste import na de
oorlog) zag men toen wederom ziektegevallen. Het pluimvee bestond uit kippen uit
Hongarije en kalkoenen uit Hongarije en Yoegoslavië. De dieren gingen hoofdzakelijk
naar hotels; de ingewanden werden bij de keukenafval gedaan en kwamen gedeeltelijk
weer bij pluimveehouders terecht. Deze infectièweg is met zekerheid vastgesteld.

In 1926 was de infectimodus dezelfde, volgens Doyle; beenmerg en spieren waren
nog actief na 6 maanden oponthoud in een vrieshuis. Purchase toonde in 1931 aan,
dat het virus 287 dagen in de spieren en 303 dagen in het beenmerg onder vrieshuis-
condities infectieus bleef. Brandly nam in 1946 waar, dat virus, bij lagere temperaturen
(van o \'tot -70° C) bewaard 23 maanden infectieus bleef.

Toen eenmaal de infectieweg bekend was, was tevens verklaard hoe het mogelijk
was, dat in zo korte tijd een groot aantal bedrijven, zowel grote als kleine, waren aange-
tast, n.1. reeds spoedig telde men 130 zieke bedrijven, alle gelegen in gebieden waar
geslachte kippen waren gedistribueerd. (Midden en Zuiden van het land).

De respiratietractus schijnt de weg van de natuurlijke infectie te zijn. Alleen hoenders
werden aangetast; eenden en ganzen bijvoorbeeld bleven vrij (in tegenspraak tot de
publicatie van Brandly die aangeeft dat allerlei andere vogels, ook in het wild levende,
kunnen worden aangetast). Hoofdzakelijk volwassen hoenders werden aangetast; soms
ook wel de jonge dieren. Het sterftepercentage kon moeilijk worden vastgesteld omdat

direct na vaststelling der diagnose tot afslachting werd overgegaan. In enkele gevallen,
waar de ziekte niet tijdig was ontdekt, was de sterfte 90 tot 100 %.

Het verloop in een koppel is zeer snel. (Bijv. in 3 dagen 50 dieren dood van 100 kip-
pen). De gemiddelde incubatie was 6^7 dagen.

De symptomen zijn constant en karakterestiek. Het ziekteverloop voltrekt zich gewoonlijk
binnen 36 tot 48 uur. (Soms peracute sterfte). In het algemeen begint het met ontbreken
van eetlust en met sufheid, gepaard aan overvloedige gele, schuimige diarrhee; dit laatste
symptoom is altijd aanwezig; men kan de zieke dieren in een koppel onderscheiden door
gele vlekken op de veren van het achterlijf. Daarna treden ademhalingsbezwaren op
(met gestrekte hals en open bek) gepaard met rochelen in de trachea, en hoesten of niezen
met een typisch scherp geluid. Vervolgens vervalt het dier spoedig in coma, met duide-
lijke cyanose van kam en kop. De zieke dieren gaan in-elkaar zitten, het hoofd valt naar
voren of naar achter. Gewoonlijk zijn de dieren daarna in een paar uur dood. De tempe-
ratuur kan tot 42⁰ C. oplopen.

In Amerika heeft de ziekte een atypische vorm aangenomen; daar sterven meestal
kuikens en jonge dieren. Bij de enkele dagen of weken oude kuikens zijn de eerste ver-
schijnselen ademhalingsmoeilijkheden; daarna ziet men paralyse en contracties van hals
en kop. De mortaliteit bedraagt 10 tot 60 %. Bij de oudere kuikens (jonge kippen) ziet
men een neiging tot chronisch worden met nerveuse symptomen.

De postmortale verschijnselen zijn zeer variërend en volstrekt niet constant. Soms slechts
microscopische veranderingen. Het schijnt dat de laesies zich pas enkele uren na de dood
ontwikkelen; geslachte dieren hebben bijna nooit symptomen, zelfs niet als zij in extremis
geslacht zijn. Het vlees is gewoonlijk donker en stroperig; de huid toont congesties.
Verspreide petechiën op het viscerale oppervlak van het sternum; op het buikvet; op
het vet op de spiermaag; op het epicard en op het hart. Vaak grotere bloedingen op de
voormaag. Soms kleine, diepe^vertakte nécrotische plekjes in de maag. Een verschijnsel
van grote waarde is de haemorrhagische en necrotische ontsteking van de lymphatische
delen van de digestietractus, waardoor deze op fluweel kunnen gelijken en de grootte
van een nagel kunnen bereiken (vooral in duodenum en bij .de coccale „tonsil"). Zij
zitten vast op het slijmvlies.

De diagnose werd bevestjgd door de isolatie van het virus, hetzij op kippenembryo\'s,
hetzij door overbrenging op vatbare hoenders.

In 1940 bereidden Iyer cn Dobson een entstof door passage van hot virus in serie op
kippenembryo\'s.

Beach stelde een formol-vaccin, samen. In 1946 maakte Branoly een vaccin, ge-
kweekt op kippenembryo\'s en gemitigeerd met formol of door ultra-violette bestraling,
dat een goede immuniteit verwekte. Toevoeging van lanoüne of aluminiumhydroxyde
verhoogde en verlengde de actieve immuniteit.

Dc ziekte van Newcastle kan voor Engeland als een vreemde ziekte beschouwd wor-
den; vorige epizoöties werden door afslachten bedwongen; thans is men van dit systeem
niet afgeweken.

Histoplasmosis bij kleine knaagdieren. Naturally occuring histoplasmosis in
mus musculus and rattus Norvegieus. C. W. Emmons, J. A. Bell en B. J. Olson. Publ.
Health Reports 14 Nov. 1947.

De bij de mens zeldzame, veelal dodelijk verlopende infectie met de gist histoplasma
capsulatum, is ongetwijfeld een zoönose, hoewel het virusreservoir nog onbekend is. Bij
de hond zijn 10 spontane gevallen van deze ziekte beschreven; dit dier is experimenteel
te besmetten, doch vertoont een grote resistentie. Er zijn twee publicaties over een „cryp-
tococcus"-infectie bij muis en rat bekend, waarbij mogelijk histoplasma in het spel was;
een derde geval betrof een fret.

In ëen landelijke gemeente in Virginia, waar 4 gevallen van histoplasmosis bij de
mens en 3 bij de hond bekend waren geworden, werd een systematisch onderzoek inge-
steld naar het ev. voorkomen van histoplasma bij allerlei dieren, vooral echter kleine

knaagdieren, totaal 1620 stuks. Slechts verse cadavers bleken geschikt voor het isoleren
van pathogene fungi. De steriel verwijderde organen (lever, milt, bijnieren, blaas,
longen) werden over Sabeuraud\'s agar gestreken en 2—4 weken bij 30° bebroed. Vele,
ongetwijfeld saprophytische fungi werden uit de longen geisoleerd (penicillium, asper-
gillus, streptomyces).

Uit i muis en 10 ratten werd histoplasma capsulatum geïsoleerd. De muis was ge-
vangen op de boerderij waar een hond, lijdende aan histoplasmosis, was geweest. De
geïsoleerde stammen waren zowel onderling identiek als identiek met stammen, uit
de mens geisoleerd. De histoplasma\'s werden bijna steeds uit meerdere organen van
één dier gekweekt, het meest uil lever en milt. Witte muizen en cavia\'s overleefden
meestal een experimentele infectie, alhoewel 2 ;aar later bij de cavia\'s, op dat tijdstip
gedood, histoplasma weer uit de organen gekweekt kon worden.

„Regelingen Vleeskeuring met chronologische lijst van voorschriften". Uitgave N.
Samson N.V. 1947. Alphen a. d. Rijn.

Dit buitengewoon handige boekje, waaraan is toegevoegd een lijst in chronologische
volgorde van alle voorschriften, heeft zijn intrede weer gedaan en is thans ook bij de
boekhandel verkrijgbaar. Het is een oude bekende die eigenlijk niet besproken behoeft
te worden, want ieder die dagelijks de Vleeskeuringswet heeft toe te passen, maakte
reeds eerder van alle gegevens die in het vroeger verschenen boekje voorkwamen een
dankbaar gebruik.

Deze goede oude bekende is echter in een nieuw kleed gestoken. Men kan er de lotge-
vallen van vele besluiten en beschikkingen uit de bezettingstijd in lezen, n.1. hoe deze
besluiten óf zijn vervallen, óf, indien zij na schorsing weer van kracht zijn geworden,
wanneer en op welke wijze dit is geschied.

Behalve de tekst geeft het boekje ook een uitstekend inzicht in de wijze van toepassing
van vele besluiten, omdat het de opvatting in deze van de Hoofdinspecteur van de
Volksgezondheid weergeeft. Immers ook zijn opgenomen alle circulaires van genoemde
Hoofdinspecteur aan de Inspecteurs omtrent de uitvoering van de Vleeskeuringswet.
Niet minder dan 74 van deze circulaires zijn vermeld. Ook deze circulaires zijn in
chronologische volgorde te vinden. Geeft dus de editie Schuurman en Jordens van de
Vleeskeuringswet de letter van de Wet, dit boekje geeft behalve de letter ook de geest
Van de Vleeskeuringswet.

Zeer gemakkelijk is ook de verkorte inhoudsopgave van vele besluiten en daar hierbij
steeds wordt verwezen naar de bladzijde waar zij in de Schuurman en JoRDENS-editie
zijn te vinden, mag worden gezegd, dat het voor allen die met de uitvoering van de
Vleeskeuringswet hebben te maken, van veel belang is om in het bezit te zijn van de
„Regelingen Vleeskeuring" van N. Samson N.V. te Alphen aan de Rijn.

Met ingang van i Januari 1948 is benoemd tot Conservator aan het Instituut voor
Parasitaire en Infectieziekten der Rijks Universiteit te Utrecht, Dr. C. A. van Dorssen.

De eerstvolgende vergadering van de Groep zal plaats hebben op Zaterdag 20
\' Maart a.s. \'s-namiddags half drie in de Faculteitskamer te Utrecht.

Prof. Dr. L. de Blieck zal spreken over ,.Nieuwe inzichten betreffende Coryza".
Er bestaat gelegenheid tot introductie.

Met ingang van 1 Januari 1948 is benoemd tot conservator aan het Instituut
voor Parasitaire en Infectieziekten der Rijksuniversiteit tc Utrecht Dr. C. A. van
Dorssen.

In de leeftijd van 41 jaar overleed op 24 Januari 1948 na een noodlottig
auto-ongeval, ontstaan als gevolg van een op hem gepleegde aanslag,
collega Dr. P. Roodzant, in leven practiserend dierenarts te \'s-Gravenhage.

Pieter Roodzant werd op 8 November 1906 te Dirksland (Z.H.)
geboren, bezocht de H.B.S. te Middelharnis en beg«n in 1924 zijn studie
in Utrecht. Reeds in die tijd trok de knappe, steeds in de puntjes verzorgd
voor de dag komende student Roodzant de aandacht door zijn zelf-
verzekerde, doelbewuste wijze van optreden en het gemak en de vrij-
moedigheid, waarmede hij zich in alle kringen bewoog. Hij ging veel om
met studenten van andere faculteiten en telde daaronder vele vrienden.
Zijn scherp verstand en zijn neiging om te debatteren, waarbij hij bij
voorkeur een tegengestelde mening slagvaardig en met de meest spitse
argumenten wist te verdedigen, maakten het gezelschap van de altijd
opgewekte Piet Roodzant tot een spannend en levendig genoegen.

Na in 1930 te zijn afgestudeerd, begon hij direct aan de bewerking van
zijn proefschrift „Onderzoekingen betreffende de correlatie tussen het
vetgehalte van de melk en het lipoïdgehalte van het bloed", op welk
onderwerp hij in 1931 promoveerde.

Vervolgens verving hij op vele plaatsen in Nederland voor verschillende
collega\'s tot hij zich in 1933 in Den Haag vestigde, waar hij zich, dank zij
zijn bekwaamheid en zijn vlotte, prettige omgangvormen in verloop van
enkele jaren een uitstekende praktijk wist te verwerven.

Er zijn weinig praktiserende dierenartsen geweest, die in alle kringen
een zo grote bekendheid genoten als Dr. Roodzant. Hij was een gezien
kleine huisdier-prakticus en vooral bijzonder populair in de paarden-
wereld, terwijl hij daarnaast ook verschillende cliënten onder de veehouders
in de omgeving van Den Haag had.

Zijn grootste liïfde had echter het paard en wel speciaal de paarden
„met bloed", Arabieren, renpaarden, dravers. Voor de instellingen en
verenigingen op dit terrein nam hij in de loop der jaren verschillende

functies waar, terwijl hij er veelvuldig, en gaarne, op uittrok, ook naar
het buitenland, in verband met de aankoop van paarden voor maneges
en stalhouderijen, voor eigenaars van rijpaarden, dravers en renpaarden
en voor de Haagse bereden politie, waarvan hij de dierenarts was.

In Frankrijk stelde hij zich onder meer op de hoogte van de therapie
van peesaandoeningen en andere kreupelheden bij dravers en renpaarden,
zoals die door bepaalde Franse dierenartsen, wier reputatie op dit speciale
gebied zelfs in de Haagse paardensportwereld was doorgedrongen, werd
toegepast.

De laatste jaren had collega Roodzant zelf een der beste renpaarden
van Nederland in eigendom, waarmede hij ook in het buitenland uitkwam.

Een speciale bekoring had voor hem ook zijn werk als adviseur van de
„Assumij", waar hij nl. in een eigen ziekenstal bijzondere gevallen uit
het gehele land onder ogen kreeg.

Dr. Roodzant wist met iedereen om te gaan, zowel met de hoogste
autoriteiten en vooraanstaande personen, als met de eenvoudigste mensen,
met wie zijn werk hem in aanraking bracht. Zijn huis stond altijd open
voor zijn vele vrienden en op de hoogtijdagen in het gezin Roodzant
trof men daar een groot en select gezelschap, waarvoor hij een voortreffelijk
gastheer was.

Het ontstellende bericht van zijn plotselinge gewelddadige dood ver-
wekte in zeer wijde kring grote verslagenheid en ontroering en het was
voor zijn vele vrienden, wier deelneming vooral uitging naar zijn nog zo
jeugdige echtgenote en dochtertjes, aanvankelijk onmogelijk zich in te
denken, dat zij de charmante gastheer van het huis Koninginnegracht 87
niet meer zouden ontmoeten.

Onder enorme belangstelling had op 29 Januari de teraardebestelling
te Den Haag plaats, zodanig zelfs, dat Verschillende vertegenwoordigers
van officiële lichamen en verenigingen er niet in slaagden de aula te
bereiken.

Een schat van bloemen en kransen bedekte de baar en zeer vele vrienden,
cliënten en bekenden en verschillende collega\'s brachten Dr. Roodzant
een laatste groet.

Een huisvriend schetste in sobere bewoordingen de persoon van de
overledene, terwijl ondergetekende sprak als collega en als vriend. Ds.
Wormgoor, die de overledene van nabij had gekend, hield een korte
toespraak naar aanleiding van de 90ste psalm, de psalm, die op verzoek
van onze collega bij de laatste jaarwisseling in de vriendenkring, waar
hij toen vertoefde, werd voorgelezen.

Mogen zijn gezin, zijn hoogbejaarde ouders en zijn familie troost en
steun putten uit de bron, waar deze psalm uit voortkomt en mogen de
talloze blijken van medeleven en sympathie voor zijn vrouw en kinderen
het bewijs zijn, dat Dr. Roodzant niet licht vergeten zal worden, met
name niet door zijn vrienden, op wie zij ook in de toekomst kunnen
rekenen.

Uit de Kliniek voor Kleine Huisdieren van de Veeartsenijkundige Faculteit
der Rijksuniversiteit te Utrecht.

Colchicine is een zeer giftig, geelwit, bitter, in water oplosbaar alcaloid
(volgens Fühner zou het pharmacologisch tussen alcaloiden en toxinen
staan), dat in de Herfsttijloos (Colchicum autumnale) voorkomt. Deze
stof werd vroeger aanbevolen ter behandeling van acute jichtaanvallen
en chronisch gewrichtsrheumatisme. (0.5—2 mg per keer, 2—3 maal
daags in pillen).

Braken, diarrhee, nierprikkeling en nadelige invloed op het zenuw-
stelsel en de bloedvormende organen werden daarbij vaak gezien. Het
aantal myelocyten zou toenemen en deze cellen zouden later uit het
beenmerg verdwijnen.

Omtrent de wijze van werking ervan tastte men in het duister. Het
colchicine wordt vermoedelijk in het lichaam geoxydeerd, waarbij zich het
giftige oxydicolchicine vormt. Als elementairformule wordt aangegeven
C22H25NO6 ; de structuurformule zou volgens Windaus (1914) als
volgt zijn :

Later en wel reeds vóór 1940 werd ook in de Engelse literatuur melding
gemaakt van het gebruik van colchicine bij de behandeling van gezwel-
vormingen (o.a. carcinomen) bij honden. Voor dit doel werden steriele
colchicineoplossingen in ampullen van 1 /40 mg en 1 /20 mg door de
firma Hewlitt te Londen, afgeleverd. Volgens de erbij gevoegde brochure
zou de eerste week, om de andere dag, 1 /40 mg van de oplossing sub-
cutaan of intramusculair moeten worden ingespoten en vervolgens ge-
durende een week éénmaal in de twee dagen 1/20 mg Aangeraden wordt
10% oplossingen eventueel ook locaal, al of niet gecombineerd met col-
chicineïnspuitingen, toe te passen. Geleidelijk kunnen zo nodig verder
gedurende enkele weken hogere doseringen worden aangewend. Bourg

en Dustin zouden met locale inwrijvingen van een 0.5 °/₀₀ colchicine-
lanolinezalf bij papillomen van de vulva bij de mens goede resultaten
hebben verkregen.

Onderzoekingen met colchicine zijn zeer veelvuldig bij planten verricht
en het werd in het bijzonder ter veredeling van planten wel aangewend,
(polyploiden). Hieromtrent hebben o.a. onze landgenoten Wellensiek en
Krythe te YVageningen uitgebreide onderzoekingen gedaan. Een en ander
is te vinden in hun werk „Five years of colchicine research". Daarbij is
gebleken, dat het middel op de celdeling (mitose) ingrijpt ; een toxisch
effect op de cel zou tijdens de metaphase plaats vinden, dus op een tijdstip,
waarop het metabolisme van de cel het grootst en de stabiliteit het geringst
is. Niet aljeen de gewone somatische deling, maar ook de reductiedeling
zou abnormaal verlopen. Door vernietiging van het spoelmechanisme
zonder aantasting evenwel van de chromosomendeling, zouden de dochter-
chromosomen niet uiteen kunnen wijken. Ook zou de vorming van de
celdwarswand onderdrukt worden, waardoor cellen met het dubbele
aantal chromosomen of wel een cel met twee kernen, waarin de chromo-
somen onregelmatig verdeeld zijn, worden gevormd. Dit proces kan zich
herhalen, wanneer de colchicine-invloed blijft aanhouden ; er wordt dan
een veelvoud van het normale chromosomenaantal gevormd (Gf.erts).
Of het door colchicine aangetaste kernmechanisme bij plant en dier
analoog is, schijnt niet te zijn uitgemaakt. Sommigen zeggen van wel,
anderen daarentegen ontkennen zulks. Volgens Dustin treden kern-
destructies in die cellen op, welke op weg zijn zich te delen of die klaar zijn
zich te delen. Hij schrijft : ,,Nous avons vu que eet alcaloide provoque
une formidable explosion de stathomocinèses dans les tumeurs malignes".
Colchicine zou verschillend werken op tumoren en normaal weefsel, omdat
mitosen enkel in tumoren zouden voorkomen. Op gezond weefsel zou het
geen invloed uitoefenen, wel op de bloedcellen (Scott). Dixon en Malden
vonden, dat colchicine bij het konijn invloed heeft op leucocyten en tot
polynucleose induceert.

Aangenomen wordt, dat de herhaalde chromosomendeling zonder een
daaropvolgende celdeling, de cel tenslotte doodt. Colchicine zou op bac-
teriën, schimmels, gist en algen anders werken dan op hogere planten.
Volgens onderzoekingen van Dustin e.a. zou colchicine bij warmbloedige
dieren eveneens invloed uitoefenen op de kern. De kernen zouden tot
„moppen" veranderen en de cellen zouden meestal een volledige afbraak
(caryorrhexis) gevolgd door algeheel versterf ondergaan. Dustin meent,
dat colchicine tweeledig werkt:

1. De caryokinese aanzet in die cellen, welke voor mitose gereed zijn,
maar spontaan nog niet tot mitose zouden zijn overgegaan en

2. maakt, dat de mitose niet voltooid kan worden en het proces ontaardt
bij de metaphase.

Hij deelt voorts mede, dat de samengeklonterde kernen in de gezwellen
na behandeling met colchicine talrijk zijn. Veranderingen zouden zich
bij vergiftigingen ook in het bloed, in de bloedlichaampjes en in de bloed-
vormende organen (o.a. beenmerg) voordoen.

Het eerste geval, dat door mij met colchicine werd behandeld, betrof
een Dobermann Pinscher, teef, 9 jaar oud. Het dier werd 23 December 1936
voor multipele, ulcererende gezwelvormingen in de okselstreek ter be-

handeling aangeboden. Operatief werd één der gezwelletjes verwijderd
en in het veterinair Pathologisch-anatomisch Instituut onderzocht, waarbij
bleek, dat dit van sarcomateuze aard was. Van 24 December 1936—5 Jan.
1937 werden geregelde subcutane inspuitingen met colchicineoplossingen
(1/40 mg) gedaan. Succes bleef evenwel uit. Daar de algemene toestand
van het dier verminderde, de huidtumoren groter werden en zich boven-
dien in het abdomen een gezwel ontwikkelde, werd tot het pijnloos doden
van de patiënt overgegaan. Door dit negatieve resultaat teleurgesteld
werden daarna en ook gedurende de bezettingstijd geen proeven in die
richting door mij meer gedaan. Eerst na de bevrijding toen gevallen van
papillomatosis van het mondslijmvlies bij jonge honden meer ter behande-
ling in de kliniek werden aangeboden, werd colchicine hierbij toegepast,
vooral ook omdat gebleken was, dat operatieve verwijdering wegens de
uitgebreidheid, soms tot zelfs in de pharynx, vaak niet mogelijk was en
ook de in de leerboeken aanbevolen middelen vaak onvoldoende resultaat
opleverden. Vóór de oorlog werden per jaar slechts enkele gevallen ter behan-
deling in de kliniek aangeboden ; daarna gemiddel ongeveer drie per m^and.
De aandoening komt vrijwel uitsluitend bij honden op jeugdige leeftijd
voor. In de literatuur worden experimentele overbrengingen vermeld en
wordt een filtreerbaar virus als oorzaak, evenals zulks ook voor de gewone
wratten wordt aangenomen, genoemd. Bai.o ,en Karpascy schrijven, dat
voor de gewone wratten bij jongere individuen als oorzaak een filtreerbaar
virus wordt verondersteld; voor wratten op oudere leeftijd evenwel niet.

Ter bestrijding worden ook nog allerlei andere middelen aanbevolen.
Men dient er evenwel voldoende rekening mede te houden, dat deze
woekeringen soms snel spontaan kunnen verdwijnen. In dit verband zij
tevens opgemerkt, dat af en toe, na verwijdering van enkele papillomen,
de andere spoedig daarna spontaan afvallen. Met arsenicumpraeparaten
(o.a. Liq. Ars. Fowl.) konden door mij niet veel resultaten worden geboekt,
hoewel sommige collegae daarmede zulks wel menen te hebben kunnen
verkrijgen. Omtrent intramusculaire injecties met salicylas bismuthicus
(2 g bismuthsalicylaat en 0.5 chloreton worden opgelost in 1 cc. ol.
olivar.), heb ik zelf geen ervaring. Het middel wordt in ampullen afgeleverd
door Parke Davis & Co en wordt gedurende 4—6 weken éénmaal per
week ingespoten. Ook kan ik geen uitspraak doen over behandeling met
vloeibare biergist, zoals Michailoff heeft gedaan. Deze gaf 3 x daags
i theelepel — 1 eetlepel biergist, waarna genezing na 3—8 weken volgde.
Van de 13 aldus door hem behandelde gevallen genazen er 12. Jakob
beveelt aan te penselen met 10% tanninecoHodium. Omtrent het succes
met extracten uit weggenomen wratten gemaakt volgens de methode
Biberstein lopen de meningen uiteen. Het vaccin kan als volgt bereid
worden. Eerst wordt de streek ter plaatse gereinigd met alcohol, aether en
steriele physiologisehe keukenzoutoplossing en daarna verdoofd met
i—2% novocaineoplossing. Vervolgens wordt de wrat verwijderd en fijn
gewreven tot een dun vloeibare brij met physiologisehe keukenzoutop-
lossing (ongeveer 1/3 weefsel en 2/3 NaCl.sol). De aldus verkregen vloei-
bare massa laat men nu gedurende 24 uur digereren bij kamertemperatuur.
Daarop volgt sterilisatie ervan gedurende 2 uur bij 56° C. Tenslotte wordt
carbol toegevoegd tot en alles door een gaasje gefiltreerd. Van het
aldus verkregen fikraat wordt enkele malen per week 0.2 cc. intracutaan
of grotere hoeveelheden ook wel subcutaan ingespoten. Jarmai meent

te hebben kunnen aantonen, dat het genezingsproces hierbij het eind-
resultaat is van een actieve werkzaamheid van de cel. De van de papillair-
lichamen uit plaatsvindende infiltratie met leucocyten en histiocyten zou
de gewoekerde epitheelcellen tot verdwijnen brengen. Het genezingsproces
zou volgens hem op immuun biologische grondslag berusten. Hij schrijft n.1.:
„Im Laufe der Versuche hat sich die Grundlage für das allgemein bekannte
„Verschwinden der Warzen aufklären lassen, insofern als gezeigt werden
„konnte, dasz der Heilungsvorgang das Ergebnis einer aktiven Zelltätig-
„heit darstellt, namentlich die\' vom Papillärkörper her stattfindende In-
„filtration mit Leukozyten und Histiozyten die gewucherten Eperdermis-
„zellen am Wege von Phagozytose zum Verschwinden bringt. Dieser
„Heilungsvorgang scheint auf immunbiologische Grundlage einzusetzen,
„indem das während der krankhaften Wucherung der Epidermiszellen
„gebildete Zellerzeugnis (das filtrierbare Agens) als Antigen eine Anti-
„körperbildung anregt, infolge dessen nach Ablauf einer bestimmten Zeit
„der Organismus allergisch wird und an der Stelle der Antigenbildung eine
„von Zellinfiltration begleitete örtliche allergische Reaktion Zustande-
kommen läszt. Hierin dürften Erklärung finden auch die teilweise erzielten
„gunstigen Heilerfolge mit einer Autovakzintherapie."

Van de bij de mens wel toegepaste, bij het volk reeds lang bekende
suggestieve therapie, welke langs psycho-reflectorische weg zou werken en
die o.a. therapeutisch werkende veranderingen in de bloedcirculatie der
wratten papillen zou teweegbrengen, zal bij onze huisdieren wel geen sprake
kunnen zijn. (Bloch, v. d. Putte).

Goede resultaten zijn verder bij papillomen en tumoren bij honden o.a.
door Voute met stilbeenpraeparaten verkregen. Hij heeft hieromtrent een
uitvoerige mededeling gedaan. (Zie verslag tweede bijeenkomst van de
groep geneeskunde van het kleine huisdier, gehouden op 29 Maart 1946).
Een klein bezwaar is, dat tevens loopsheid bij teven hierbij optreedt.
Verschillende andere behandelingsmethoden, waarop door mij, met uit-
zondering van die met colchicine, niet verder zal worden ingegaan, zijn bij
wratten en papillomen wel gedaan. Met de colchicinetherapie, waarom-
trent ik de meeste ervaring bezit, zijn door mij speciaal bij papillomatosis
van het mondslijmvlies bij honden in het algemeen goede resultaten ver-
kregen. Mij is gebleken, dat wanneer deze epitheliale woekeringen uit-
sluitend op het slijmvlies voorkwamen, ze het beste en het snelst te
beïnvloeden waren en dat indien ze zich tevens op de dunne huid van de
lipranden bevonden een minder goede of geen invloed erop werd waar-
genomen. De papillomen vielen soms reeds na enkele inspuitingen af. De
dosis bedroeg meestal 1 /40 mg en 1 /20 mg colchicine opgelost in 1 c.c.
physiologische keukenzoutoplossing. De injecties vonden dagelijks of ook
wel om de 2 ä 3 dagen plaats. Een enkele maal kon eerst met een hogere
dosis (1/20 of 1/5 mg) na 2 ä 3 weken succes worden verkregen. In die
gevallen zag men de woekeringen in de regel geleidelijk kleiner en bleker
worden en tenslotte verdwijnen. Nadelige invloeden op de dieren konden
klinisch nimmer worden waargenomen. Bij een proefdier (hond) waarbij
telkens een week lang respectievelijk 1/40 mg, 1/20 mg, 1/10 mg en
i /5 mg subcutaan werd ingespoten en waarbij geregeld idere week bloed-
onderzoek werd verricht, kon alleen na de hoogst aangegeven dosis, een
duidelijke leucocytose worden vastgesteld. Het aantal leucocyten, dat vóór
de proef ongeveer 12.000 bedroeg, steeg tot ongeveer 27.000; het aantal

rode bloedcellen en het haemoglobinegehalte was vrijwel steeds onveranderd
gebleven. Intussen werd bij een patiënt (Rottweiler, 4 jr, reu) lijdende
aan z.g. mestcellenleucaemie na enkele inspuitingen van I /40 mg en
i /20 mg colchicine in oplossing, vrij snelle verslechtering van de algemene
toestand, gepaard gaande met een toenemende anaemie, opgemerkt.
Na het staken van de inspuitingen en het toedienen van ijzer- en lever -
praeparaten (pernaemon forte) trad reeds duidelijke verbetering op en
steeg het aantal erythrocyten belangrijk.

In één der gevallen, waarbij de papillomen vooral ook aan de lipranden
voorkwamen, kon zelfs met inspuitingen van een hogere dodis (1 ƒ5 mg)
geen resultaat worden bereikt. Deze patient werd gedurende acht achter-
eenvolgende dagen telkens 1 ƒ5 mg colchicine, opgelost in 1 c.c. phys.
NaCl. ingespoten. Hier gaven injecties met stilboestrol (vier achtereen-
volgende dagen werd de inhoud van 1 ampul a 1 mg ingespoten) na een
week succes. Ook het omgekeerde werd éénmaal waargenomen. Hierbij
bleef succes met stilboestrolinspuitingen uit en hadden reeds enkele injecties
met colchicine een duidelijk merkbare invloed. (Zie foto\'s).

Volgens mondelinge mededeling van collega Hesse, zouden inspuitingen
van colchicine bij het voorkomen van wratachtige woekeringen van de
tepelhuid bij jonge runderen, hebben geholpen. In de literatuur is beschre-
ven, dat bij papillomen van de huid bij een paard, inspuiting van slecht
i /40 mg colchicine herstel zou hebben gebracht. Locale toepassing van
het middel of aanwending ervan bij andere dan de genoemde weefsel-
woekeringen is tot heden door mij niet gedaan. Een paar foto\'s van papil-
lomatosis van het mondslijmvlies bij een hond (vóór en na de behandeling)
gaan hierbij.

Mededeling wordt gedaan van goede resultaten, verkregen bij honden
lijdende aan papillomatosis van het mondslijmvlies, met subcutane
inspuitingen van Colchicineoplossingen.

Good results with dogs, auffering from papillomatosis of the mouth-mucous
membrane, are stated to have been obtained with subcutaneous injections of
Colchicine solutions.

Amaroso: Colchicine and tumour growth. The Vet. Journ. 1935, p. 86.
Balo u. Kopascy: Warzen, Papillomen und Krebs. Ref. Klin. Woch. 1937, S. 829.
Biberstein: Die Immuntherapie der Warzen und Kondylomen. Klin. Woch. 1932,
S. 1021.

Biberstein: Vcrsuche über Immuntherapie der Warzen und Kondylomen. Klin.
W. 1925, S. 638.

arztl. Rundschau 1930, S. 60.
Bower: Blood transfusion in dogs. The Amer. Vet. Med. Ass. 1938, p. 136.
Bloch: Ueber die Heilung der Warzen durch Suggestion.

Bourg et Dustin: Le traitement des papillomes vulvaires par 1\'application locale

de colchicine. Presse Medic. 1945, p. 578.
Croci: Papillomes cutanées des bovidés et papillomes buccaux du chien; le traitement
par Ie chlorure de magnesium, ref. Rev. de Méd. Vét. 1934, p. 355.

Dustin: L\'action des arsenicaux et de la colchicine sur la mitose; la Stathmocinése.

Compt. Rend, de l\'Association des anatomistes. Bôle 1938.
Dustin: La colchicine, réactif de l\'imminence caryocynétique. Arch. Portugaises des

Sciences Biologiques. 1936.
Dustin: Nouvelles applications des poisons caryocTasiques à la pathologie expérimen-
tale, à l\'endocrinologie et à la cancérologie. Le Sang 1938. T. 12.
Dustin: Action de la colchicine sur la sarcome greffe, type Crocker de la souris. Bull.

Acad. roy. méd. Belg. 1934. p. 487.
Dustin et Chodkowski: Etude de la cicatrisation par la réaction colchicini iue. Arch.

Intern, de Méd. Expérimentale 1938.
Dochez and Slanetz: Science 1938, p. 142, réf. Vlaams Diergen. Tijdschr. 1938,
blz. 129.

Frenz: Ausgedehnte Papillomatose in einem Jungrinderbestand. Deutsch. Tierärztl.

Woch. 1941. S. 158.
Föhner: Die Colchicumgruppe. Hefter Pharmacologie Bd. 2. H. 1.
Freund: Colchicine in het medisch onderzoek. Vakblad voor Biologen. 1942.
Gef.rts: Colchicine in het botanisch onderzoek. Vakblad voor Biologen. 1944. No. 1.
Gottschalk: Beitrag zur Papillomatose des Rindes. Diss.Hannover 1938.
Goninda Raa and Tirumalaiswami: Bismuthinjcctions for warts. The Indian Vet.
Journal. 1946.

Havas: Colchicine and colchicine effects. Chemical Products. 1939. July.
Hasitschka: Abheilung von Papillomen in der Mundschleimhaut eines Hundes mit-
tels einmaliger subkutaner Injektion von Warzenbrei. Wien. Tierärztl. Monat-
schr. 1927. S. 16.

[armai: Papillomatosis van het mondslijmvlies bij de hond. Allatarv. Lapok. 1938
P- 37-

Kf.ijser: Tumorvorming door 1 : 2 : 5 : 6 — dibenzanthraceen. Proefschr. Groningen.
■934-

Krythe en Wellensiek: Five years of colchicine research. Bibliographia Genetica
1942. No. I. p. L.

Kruyt: Colchicine en de practische toepassing ervan. Mededelingen van de directeur

van de Tuinbouw. 1946.
Lombard: Cancer expérimental et néoplasies expérimentales. Rev. Vétér. 1936, p. 305.
Lorfnz: Beitrag zur Kenntnis der Papillomatose der Speiseröhre beihi Rind. Diss.
Hannover 1938.

Michailoff : Die behandlung der Papillomatose der Hunde mit Bierhefe. Tierärztl.

Rundsch. 1929. No. 41.
Möllfr-Sörensen: Einige Operationen von Geschwülste bei Rindern. Münch. Tier-
ärztl. Woch. 1937, S. 234. \'
Merck\'s Jahresberichte. Colchicin. 1939, S. 149.

Nebel and Rüttle: The cytological and genctical significance of colchicine. The

Journ. of heredity. 1938, p. 3.
Osersky: Zur Behandlung der Mundhöhlenpapillome durch Autoblut. Jahresbe-
richte der Veterin. Mediz. 1928.
v. d. Putte: De behandeling van wratten. Ned. Tijdsdhr. v. Geneesk. 1938, No. 49.
Postl.: Mundpapillomatosis bei Hunden. Münch. Tierärztl. Monatschr. 1936, S. 624
Rosenberger : Ursache und Behandlung der Papillomatose des Rindes. Deutsche

Tierärztl. Woch. 1941, S. 177.
Schroeder: Ueber Vakzinbchandlung der Papillomatosis beim Hunde. Tierärztl.

Rundschau 1933, S. 274.
Sandström: Innerliche Behandlung von Warzen und andere Papillomen mit Magne-
sium sulfuricum. Svensk Veterin. Tidskrift. 1936.
Sanzone and Baumon: Colchicine in effective in inducing polyploidy in Pénicillium
No\'atum. Lancet. 1946, p. 828.

Syverton, Harvey, Berry and Warren: The roentgen radiation of papilloma
virus. The effect of x-rays upon papilloma on domestic rabbits. Journ. exp. med.
1941, p. 243.

Scott: Further observations on a case of neoplasmic epitheli ma in a dog treated with
colchicine. The vet. Journ. 1937, p. 268.

Scott: Observations on the treatment with colchicine of a case of canine neoplasmic
epithelioma. The vet. rec. 1936, p. 704.

Traec.er: Geschwulstbehandlung mittels Harnstoffinfiltration. Tierarztl. Rundsch.
i937> S. 743.

Wellensiek: Colchicine-mutaties en hun betekenis voor de plantenveredeling. Jaar-
boek Algemene Bond van oud-leerlingen van Inr. voor Middelbaar onderwijs, 1942.

Wellensiek: Dc invloed van colchicine op de kerndeling. Handelingen XXVIIe
Ned. Natuur- en Geneeskundig congres, 1939.

Watson and Tenn?ll: The use of bismuthsalicylate for the treatment of buccal
warts in dogs. The Vet. Rec. 1943, p. 472.

Papillomatose van het
mondslijmvlies en van
de dunne huid der lip-
randen bij een hond.

DE WAARDEBEPALING VAN MINERAAL-ZUUR-SILAGE IN
VERBAND MET DE INVLOED VAN DIT VOEDER OP HET
DIERLIJK ORGANISME

In de jaren na 1930 is hier te lande de methode om groenvoeder te
conserveren met behulp van toevoeging van anorganische zuren, op haar
wetenschappelijke grondslagen onderzocht en daarna heeft zij, gestimuleerd
door de Rijkslandbouwvoorlichtingsdiensten een tamelijk belangrijke plaats
in de practijk van het veehoudersbedrijf verworven. Ongetwijfeld zou
deze methode, die bij een enigermate zorgvuldige uitvoering het slagen
van de inkuiling vrijwel zeker maakt, nog veel meer ingang in de practijk
hebben gevonden, als er niet enige practische bezwaren aan verbonden
waren, die de toepassing bij de gemiddelde veehouder en zijn personeel
niet zeer geliefd maken.

Het werken met anorganische zuren bij de inkuiling levert enig gevaar
op voor de kleding en de ogen van het personeel, dat weliswaar vrij een-
voudig tot een minimum te reduceren is, maar toch niet onderschat moet
worden als belemmering van de algemene verbreiding der methode. Daar
komt nog bij, dat onderzoekingen van Brouwer (i) hebben aangetoond,
dat bij voedering van runderen met grotere hoeveelheden mineraal-zuur-
silage acidoseverschijnselen kunnen optreden, die weliswaar niet direct
ernstige gevolgen behoeven te hebben, maar die het toch wenselijk maken,
in het naast de silage gevoederde krachtvoedermengsel extra basische
stoffen op te nemen, ten einde bovenbedoelde acidose te voorkomen.
Daar Brouwer (2) ook heeft vastgesteld, dat een aanzienlijk overschot
aan basische stoffen in het voeder, bij melkkoeien geen nadelig effect heeft,
zou het voor de mengvoedérbereiders gemakkelijk geweest zijn, de weg
voor het toepassen der mineraal-zuur-methode in de practijk te effenen
door mengvoeders met een flink base-overschot in de handel te brengen, die
ook bij niet met mineraal-zuur-silage gevoederde koeien zonder bezwaar
gebruikt kunnen worden. Het is evenwel bij enige schuchtere pogingen in
die richting gebleven en in hoofdzaak werd de toepassing van neutrali-
serende stoffen aan de veehouders zelf overgelaten. Dezeh misten daartoe
dikwijls het nodige inzicht of de hulpmiddelen en dit heeft tot gevolg
gehad, dat van een afdoende neutralisering van de in de practijk gebruikte
mineraal-zuur-silage dikwijls weinig terecht kwam met de nadelige ge-
volgen daarvan voor de dieren. Tezamen met de moeilijke verkrijgbaarheid
van het nodige zuur en de moeilijke werkkledingvoorziening, heeft dit de
populariteit van de mineraal-zuur-methode na\'de oorlog merkbaar doen
afnemen. Daar kwam nog bij, dat inmiddels het inkuilen met melasse en
suiker naar voren was gekomen, waarmede even goede resultaten bereikt
kunnen worden en dat alle bezwaren van het inkuilen met anorganische
zuren mist.

Zo is langzamerhand bij de veehouders een zekere afwijzende stemming
tegen inkuilen met anorganische zuren ontstaan en is het ook in de kringen

der veevoedingsspecialisten een soort „mode" geworden de bezwaren er
tegen breed uit te meten. Wanneer dit op welgefundeerde gronden geschiedt
kan daartegen natuurlijk geen bezwaar bestaan, maar wanneer de aan-
gevoerde argumenten berusten op aanvechtbare buitenlandse proefver-
slagen, terwijl de hier te lande verkregen resultaten min of meer genegeerd
worden, kan dit geen wetenschappelijke verantwoorde voorlichting genoemd
worden en wordt het algemeen veehoudersbelang er naar mijn inzicht
meer door geschaad dan bevorderd.

Ik wil daarom trachten, de wetenschappelijke bezwaren tegen de
mineraal-zuur-silage objectief te bezien en ze te toetsen aan de hier te
lande verkregen resultaten, die blijkbaar minder bekend geworden zijn en
daarom verdienen weer opnieuw onder de aandacht te worden gebracht.

De voornaamste gegevens, die aan de bestrijding van de mineraal-
zuur-methode ten grondslag liggen, worden geput uit het onderzoek van
Mollgaard en Thorbeck (3) over de netto-energiewaarde van al of niet
geneutraliseerde, volgens de mineraal-zuur-methode ingekuilde lucerne.

Dit onderzoek werd gepubliceerd in de 196ste Beretning van het Proef-
laboratorium te Kopenhagen en is wat de voornaamste resultaten betreft
ook medegedeeld in het Duitse tijdschrift „Tierernahrung". Nu valt het
op, dat geen der schrijvers, die deze onderzoekingen in hun beschouwingen
over het inkuilen opnamen, blijkens hun literatuuropgave de 196ste Beret-
ning hebben bestudeerd, maar dat allen blijkbaar volstaan hebben met
de in „Tierernahrung" medegedeelde resultaten, zonder zich er in te ver-
diepen hoe deze werden verkregen. Dit ziet men reeds bij Sjollema (4)
en hoewel Dijkstra (5) er reeds op gewezen heeft, dat er bij de uitvoering
der betreffende proeven principiële fouten gemaakt zijn, ook nog bij
Böttcher (6) en Seekles (7), die in de laatste tijd in bovenbedoelde
proeven gronden meenden te vinden om de juistheid der gebruikelijke
waardebepaling van kuilvoeder te betwijfelen, omdat bij deze waarde-
bepaling te veel op de resultaten van het chemisch onderzoek en te weinig
op de reactie van de dieren op het voeder gelet zou zijn.

Volgens de publicatie van Mollgaard en thorbeck zou mineraal-zuur-
kuilvoeder, wanneer het ongeneutraliseerd gegeven wordt een veel lagere
netto-energiewaarde hebben dan uit de chemische analyse met behulp
van bij dieren bepaalde verteringscoëfficiënten en de voor verteerbare
voederbestanddelen gebruikelijke factoren van Kellner kan worden af-
geleid. Waanneer chemische neutraliseringsmiddelen worden toegepast zou
volgens hen de netto-energiewaarde der verteerbare bestanddelen weer
ongeveer normaal worden maar de verteerbaarheid van het kuilvoeder zou
ernstig lijden, zodat de waarde van het uitgangsmateriaal door deze
neutralisering slechts ten dele verbeterde. Indien men deze resultaten als
vaststaand aanvaardt, blijft er van de winst aan voederwaarde door de
betere conservering weinig over en het is dus begrijpelijk, dat vooral
Böttcher (6), die meent een betere werkwijze te kunnen aangeven, weinig
heil meer in de mineraal-zuur-methode ziet.

Ik meen ernstige redenen te hebben om dit te betwijfelen. Het door
hen medegedeelde effect van Na-bicarbonaat op de verteringscoëfficiënten
van mineraal-zuur-silage kon door Dijkstra (5) bij zorgvuldig uitgevoerde
verteringsproeven met hamels niet worden bevestigd. Bij deze laatste
proeven werden de hamels uitsluitend met silage gevoederd en werd niet,

zoals bij Mollgaard c.s. de z.g. verschilmethode toegepast, waarbij het
onderzochte voeder naast een grondrantsoen wordt gegeven dat te voren
zelf op verteerbaarheid is onderzocht. De directe methode is veel nauw-
keuriger, omdat bij de „verschilmethode" eventuele verschillen in ver-
teerbaarheid van het grondrantsoen tussen de voorperiode en de
proefperiode van grote invloed zijn op de verteringscoëfficiënten van het
onderzochte voeder. De door Mollgaard c.s. toegepaste methode staat of
valt dus met de constantheid van het gebezigde grondrantsoen. Nu heeft
Dijkstra (5) er al op gewezen, dat hieraan wel het een en ander haperde.
Uit de 196ste Beretning blijkt namelijk, dat het grondrantsoen in alle proef-
perioden silage bevatte. De proeven met grondrantsoen en grondrantsoen
proefvoeder werden in iedere reeks gedurende twee perioden van 28
dagen genomen, waartussen 26 a 28 en in de 3e reeks zelfs 42 dagen lagen.
De begindata der ie, 2e, 3e en 4e proefreeks waren verder : 12 Febr. \'36,
4 Mrt. \'36, 2 Dec. \'36 en 24 Nov. \'37, zodat de derde en vierde reeks
proeven verscheidene maanden na de eerste twee reeksen werden genomen.
Ieder die wel met silage gewerkt heeft kan weten, dat de voedingseigen-
schappen van silage, die met zulke grote tussenpozen uit de silo wordt
gehaald, sterk uiteen kunnen lopen, zelfs al komt het product uit dezelfde
silo. Er is dus alle reden voor om te betwijfelen of de samenstelling en de
eigenschappen van de grondrantsoenen in elk der perioden van een proef-
reeks wel gelijk waren, zoals de proefopzet vereist en zoals bij alle verdere
berekeningen moet worden aangenomen. Bij de derde proefreeks was dit
wel zeker niet zo. Daar namelijk is in de eerste periode silage in het grond-
rantsoen opgenomen afkomstig uit een op het Proeflaboratorium aanwezige
silo, terwijl in de tweede periode de silage voor grondrantsoen proef-
voeder werd aangevoerd uit een silo op het landgoed Faurholm ; ook het
grondrantsoen was toen dus van geheel andere herkomst. Er zijn nog meer
onnauwkeurigheden in deze proevenreeks aan te wijzen. Zo verschillen de
als grondrantsoen toegediende droge-stof-hoeveclheden in de twee bij elkaar
behorende proeven soms nog al wat en werden bij de proef met neutra-
lisering door voederbieten in de grondrantsoenperiode bieten met een heel
ander.droge-stof-gehalte gebruikt dan in de periode van grondrantsoen
proefvoeder. Bij het geringe percentage dat het proefvoeder van het
totale rantsoen uitmaakte (19—22% der droge stof), zijn de hierboven
geschetste onnauwkeurigheden en systematische fouten voldoende om de
telkens met één enkele koe gevonden verteringscoëfficiënten zeer onbetrouw-
baar te maken. Dientengevolge geldt ditzelfde in nog veel sterkere mate
voor de resultaten van de respiratieproeven, die op de uitkomsten van het
verteerbaarheidsonderzoek opgebouwd moeten worden. Er is dus alle reden
voor om ook dit laatste gedeelte van het onderzoek van Mollgaard en
Thorbeck op een methodisch juistere basis te herhalen, alvorens men hun
resultaten als doorslaggevende argumenten gebruikt, zoals hier te lande de
laatste tijd gedaan wordt. Helaas is er in Nederland nog geen gelegenheid
om respiratieproeven met herkauwers te nemen, zodat een definitieve weer-
legging of bevestiging van deze proeven nog wel enige tijd op zich zal laten
wachten. Er zijn echter wel gegevens gepubliceerd en beschikbaar, die
een indirecte toetsing der practische consequenties er van mogelijk maken.
Aan het Rijkslandbouwproefstation te Hoorn zijn n.1. in de loop der jaren
een aantal groepenproeven met melkkoeien genomen, waarbij met gelijk-
waardige groepen van 12—14 dieren mineraal-zuur-silage en Hollands

kuilgras of hooi met elkaar zijn vergeleken wat de invloed op de melk-
productie en liet lichaamsgewicht der koeien betreft. De zetmeelwaarde
van de gebruikte voedermiddelen, dus ook die van het kuilvoeder, werd bij
deze proeven op de gebruikelijke manier uit de analysecijfers berekend en
op grond van de aldus verkregen cijfers zijn de toegediende rantsoenen in
overeenstemming gebracht met de behoefte der koeien. Indien dus de
zetmeelwaarde-berekening voor mineraal-zuur-silage onjuist zou zijn en te
hoge uitkomsten zou geven, zoals uit de resultaten van Mollgaard en
Thorbeck zou voortvloeien, dan zouden bij bovenbedoelde proeven de
groepen die mineraal-zuur-silage kregen, te weinig zetmeelwaarde hebben
ontvangen en ver beneden de normen gevoederd zijn. En het is wel zeker
dat dit, gedurende de 6 a 8 weken dat de voederingsperioden bij de bedoelde
proeven geduurd hebben, duidelijk in melkproductie en lichaamsgewicht
tot uiting zou zijn gekomen.

Wat zijn echter de geconstateerde feiten ? Bjj de in de winter van
1932—\'33 genomen proef van Brouwer c.s. (8) ontvingen de proefdieren
mineraal-zuur-silage met een pH van gemiddeld 3.7, waarvan de zetmeel-
waarde op 52.4% in de droge stof was berekend. De proef koeien ontvingen
hiervan 25 kg per dier per dag met 2.29 kg berekende zetmeelwaarde of
± 31% van het totale zetmeelwaarderantsoen. Er werden geen extra
basische stoffen gevoederd en de mineraal-zuur-silage werd vergeleken met
een overeenkomstige hoeveelheid Hollands kuilgras. Door schommeling in
de samenstelling der rantsoenbestanddelen bleek achteraf de silagegroep
0.27 kg zetmeelwaarde per dier per dag boven de kuilgrasgroep en boven de
normen van frederiksen te zijn gevoederd. Het uiteindelijke resultaat was
een gemiddeld verschil in melkopbrengst per dier per dag van 0.18 kg
standaardmelk {3-33% vet) ten gunste van de groep die mineraal-zuur-silage had
ontvangen en een gewichtsverandering van 1.7 kg per koe over 56 dagen eveneens
ten gunste van die groep.

In de winter van 1934—\'35 namen Brouwer c.s. (9) wederom een
dergelijke proef. Thans had de gebruikte A.I.V.-silage een pH van 3.7 a
4.0 en werd de zetmeelwaarde berekend op 59.4% in de droge stof. De dieren
ontvingen hiervan gemiddeld 28.8 kg per dier per dag met 3.61 kg berekende
zetmeelwaarde of i 48% van het totale zetmeelwaarderantsoen. Slechts
gedurende een gedeelte der proefperiode werden extra basische stoffen
gevoederd en ook nu weer was Hollands kuilgras het vergelijkingsvoeder.
Deze keer bleek achteraf, dat de A.I.V. silagegroep 0.09 kg zetmeelwaarde
per dier per dag meer ontvangen had dan de normen van Frederiksen
vragen, terwijl de Hollandse kuilgras-groep 0.17 kg zetmeelwaarde te veel
ontving. Bij deze proef werd gemiddeld per dier per dag een opbrengst-
verschil van 0.75 kg standaardmelk (3.33% ^ve0 ten gunste van de A.I.V.-silage-
groep gevonden, maar een verschil in levend gewicht van gemiddeld 2.J kg per koe
over 47 dagen ten nadele van deze groep.

In de winter 1941—\'42 werd bij een proef met een andere doelstelling
(10) aan een groep van 14 melkkoeien eerst gedurende 26 dagen hooi -f-
krachtvoeder toegediend, daarna ontvingen zij 66 dagen hooi, gedroogd
gras en A.I.V.-silage en vervolgens gedurende 23 dagen hooi, gedroogd
gras en Hollands kuilgras. De gebruikte A.I.V.-silage was niet goed gelukt
en had een pH van 4.8—5.0. Toch bleek het product bij hamels die niets
anders kregen duidelijk acidotisch te werken ; bij de koeien bleek het geven
van alkalische stoffen niet nodig te wezen, omdat de urine van deze dieren

steeds zonder dit hulpmiddel alkalisch bleef. Op de gebruikelijke wijze
werd een zetmeelwaarde van 50.9% in de droge stof voor de A.I.V.-silage
berekend. Per koe per dag werd 21.58 kg A.I.V.-silage gegeven, wat 2.30
kg zetmeelwaarde of 34% der in de betreffende periode totaal toegediende
zetmeelwaarde vertegenwoordigde. Een andere, vergelijkbare groep van
14 koeien werd gedurende de gehele proef met hooi en krachtvoeder volgens
de normen van Frederiksen gevoederd. Het bleek achteraf, dat de proef-
groep in de A.I.V.-periode gemiddeld 0.45 kg zetmeelwaarde per koe per
dag beneden de normen gevoederd was en tijdens de periode van Hollands
kuilgras 0.26 kg. Uit de producties over de voorperiode en de periode van
Hollands kuilvoeder kan men een vermoedelijke productie voor de A.I.V.-
periode berekenen. De werkelijke geconstateerde productie over die periode
was 0.20 kg standaardmelk (3.33% )per koe per dag lager, een verschil
dat verklaarbaar is door de iets te schrale voedering in die periode.

Ten opzichte van de controlegroep veranderde de opbrengst der proef-
groep bij de overgang van A.I.V.-silage op Hollands kuilvoeder niet merk-
baar. En het lichaamsgewicht werd in de A.I.V.-periode niet nadelig
beïnvloed, vergeleken met de voorperiode en de Holl. kuilvoeder-periode.
Ook uit deze proef kan dus geen aanwijzing voor een te hoog berekende zetmeelwaarde
van de A.I.V.-silage worden geput. Ten slotte willen wij nog een recente proef
vermelden, waarbij A.I.V.-silage en hooi bij twee groepen van 13 melk-
koeien met elkaar zijn vergeleken (11). De hierbij gebruikte A.I.V.-silage
had een pH van gemiddeld 3.8 en de zetmeelwaarde werd berekend op
51.6% in de droge stof. De proefdieren ontvingen er 20 kg per dier per dag
van, naast hooi en krachtvoeder. Hoewel geen speciale alkalische stoffen
werden bijgevoederd bleef de urine steeds alkalisch. Inde vorm van A.I.V.-
silage werd 2.18 kg zetmeelwaarde per koe per dag verstrekt ofwel 30%
van het totale zetmeelwaarderantsoen. Het bleek achteraf, dat de hooigroep
per dier per dag 0.60 kg zetmeelwaarde meer had ontvangen dan de silage-
groep, die vrijwel volgens de normen van Frederiksen gevoederd was.
Er werd bij deze proef een opbrengstverschil van 0.05 kg standaardmelk
per koe per dag ten gunste van de silagegroep geconstateerd en een ge-
wichtsverandering per koe over de gehele hoofdperiode van 7,8 kg ten
gunste van de hooigroep. Daar dit verschil echter verklaard kan worden
uit de ruimere voedering van die groep is ook hier geen reden het als
een uiting van een minder goede voederwerking der A.I.V.-silage op te
vatten.

Geen der hierboven aangehaalde Nederlandse proefnemingen geeft dus
een bevestiging voor de juistheid van de door Mollgaard en Thorbeck
gesuggereerde opvatting, dat de zetmeelwaardeberekening uit de analyse-
cijfers met behulp van bij hamels bepaalde verteringscoëfficiënten niet juist
zou zijn. Deze proeven doen integendeel de juistheid der gevolgde werkwijze
volkomen blijken en verschaffen zodoende aaji de waardebepaling van
mineraal-zuur-silage volgens de hier te lande tot nu toe gebruikelijke
methode, de dierphysiologische grondslag, die voor dit speciale voeder
hier te lande dus wel degelijk gelegd is en waarop de landbouwvoor-
lichtingsdiensten, die er in de practijk mee werken, te allen tijde kunnen
teruggrijpen. .

1. Brouwer: Over de invloed van mineraal-zuur-silage op het zuur-base-evenwicht,

soenen op zuur-base-evenwicht, gezondheidstoestand en opbrengst van
melkkoeien, Versl. v. Landbk. Ond. 41 C (1935) 521.

7. Seekles: De betekenis der Neutraliteitsregulering voor het dierlijk organisme,

inkuiling met en zonder toevoeging yan zoutzuur en suiker, Versl. Landbk.
Ond. 39 C (1933) 401.

geënsileerd met en zonder toevoeging van mineraal zuur, op zuur-base-
evenwicht, gezondheid en opbrengst van melkkoeien, Versl. Landbk. Ond.
42 C (1936) 291.

11. Dijkstra: Vergelijkende voederproef met hooi en A.l.V.-zuur-silage bij melk-

PSEUDOMONAS AERUGINOSA (PS. PYOCYANEA,
BAC. PYOCYANEUS) IN HET SPERMA
VAN DRIE DEKSTIEREN.

In de maand Augustus 1947 werd onze hulp ingeroepen door de
fokvereniging te T. omdat men veel last ondervond bij het drachtig krijgen
van de runderen. In het bijzonder werd de aandacht gevestigd op de 3-
jarige stier (I) der vereniging, waarvan de anamnese luidde, dat deze in
het vorige dekseizoen een periode had gehad, dat van hem alle koeien
„terugkwamen". Daarna zou het met de bevruchting goed zijn gegaan
tot Augustus toe. Op verschillende bedrijven zouden nu weer alle runderen
terugkomen.

Hierbij bleek, dat in de periode November 1946 — 15 Augustus 1947:
122 verschillende dieren waren gedekt (186 dekkingen).

Hiervan waren 70 of ruim 57% na 1 X dekken bevrucht geworden.
Aan de overige 52 dieren werden 116 dekkingen besteed.

Van de terugkomende dieren kwam een gedeelte op regelmatige tijd-
stippen terug en een gedeelte onregelmatig. Dit verschijnsel deed zich
voor op één en hetzelfde bedrijf. Ook waren er dieren, die na 1 x gedekt
en regelmatig teruggekomen te zijn, daarna op onregelmatige tijdstippen
terugkwamen.

Van de 13 onderzochte bedrijven, waarvan de runderen door deze
stier waren gedekt, kwamen in het jaar 1947 op één bedrijf (A), negen van
de dertien gedekte dieren terug (4 regelmatig en 5 onregelmatig).

Het dekseizoen 1946 leverde voor alle bedrijven soortgelijke bijzonder-
heden op, met dit verschil, dat toen op ditzelfde bedrijf A de dieren,
die na 1 X dekken terugkwamen, alle (7) regelmatig terugkwamen.

Eén van deze 7 dieren (H) was in het dekseizoen 1947 niet drachtig
te krijgen. Het kwam nu echter steeds onregelmatig terug.

Het totaal aantal gestierde dieren bedroeg in 1946: 1 ig (175 dekkingen).
Hiervan waren 78 of ruim 65% na 1 X dekken drachtig; aan de overige
41 terugkomers werden 97 dekkingen besteed.

Klinisch onderzoek van de stier. Dit leverde weinig bijzonderheden op.
Het praeputium was niet gezwollen. Er was geen uitvloei waar te nemen.
Het dier had een goede deklust, het schachtte goed uit en dekte vlot na
elkaar tweemaal in de kunstschede. Het penisslijmvlies was niet opvallend
rood. Aan de dorsale vlakte waren enige gulden-grote paars-getinte,
korrelige vlekken waar te nemen. Aan testikels en secundaire geslacht-
organen werden geen afwijkingen geconstateerd. Hier moge tevens worden

vermeld, dat het cultureel onderzoek van een praeputiumspoelsel op
Trichomonaden een negatieve uitslag had (Rijks-Seruminrichting).

Beide opgevangen „sprongen" waren wat hoeveelheid, kleur, dikte,
wolkenvorming, individuele bewegelijkheid en morphologisch beeld betreft
(16,3% abnormale spermatozoiden) van opmerkelijk goede kwaliteit. In
het sperma konden geen Trichomonaden worden aangetoond.

Het bacteriologisch onderzoek van het sperma vond de eerste maal
plaats enige uren na aankomst op het laboratorium. Daarbij werd van
beide sprongen één öse sperma uitgestreken op schuin-gestolde tryptose-
agar.

Na 24 uur bleken op de agar een groot aantal bruinig-troebele kolonies
gegroeid te zijn, die bij nader onderzoek uit Gram-negatieve staafjes bleken
te bestaan. De bouillon vertoonde — eveneens na 24 uur — een sterke
troebeling, en bleek aan de oppervlakte met een dun vliesje bedekt te zijn.
In deze bouillon werden Gram-negatieve, bewegelijke staafjes aangetroffen
van variërende lengte. De methyleenblauwkleuring toonde aan, dat deze
lange staafjes delingsvormen waren.

48 uur na enten kon op grond van de vorming van een de gehele
voedingsbodem doortrekkende blauw-groene kleurstof de diagnose: Pseu-
domonas aeruginosa worden gesteld.

De geïsoleerde cultuur bleek bij controlerend onderzoek geen afwijkingen
van het gewone schema te vertonen (v. d. Hoeden).

Bij het 2de spermaondertoek op 1 -9-1947 werd onmiddellijk na het opvangen
uit het zaad geënt op tryptose-agar. Deze enting werd (na enige uren
vervoer van het sperma) op het laboratorium herhaald.

Alle entingen hadden hetzelfde resultaat als die van 25 Augustus: Pseu-
domonas pyocyanea in relatief groot aantal. Overigens was het sperma
van zeer goede kwaliteit (2 sprongen).

Op 4-9-1947 werd van deze stier urine gezonden naar het laboratorium
om daar te worden onderzocht op de aanwezigheid van bac. pyocyaneus.
Pseudomonas pyocyanea werd uit dit sterk met andere bacteriën veront-
reinigde milieu (microscopisch sedimentonderzoek) in reincultuur gekweekt.-«

Het agglutinatorisch onderzoek van het bloedserum van de stier (ge-
stationneerd op bedrijf A), alsmede dat van 8 runderen van hetzelfde
bedrijf, en van twee dieren van een andere boerderij, had met Brucella-
Bang-, Salmonella typhimurium-, S. dublin- en Pyocyaneus-antigeen een
negatieve uitslag.

Van de 10 vaginaal onderzochte dieren bleken twee niet door de be-
trokken stier gedekt te zijn. Van deze twee had één een acute vaginitis
terwijl aan de andere geen afwijkingen konden worden waargenomen.

Van de resterende 8 runderen bleek geen enkel dier geheel zonder af-
wijkingen te zijn.

Deze afwijkingen hadden betrekking op het vestibulum, waarvan het
slijmvlies in meerdere of mindere mate verschijnselen van entsteking
vertoonde, én (of) de cervix en naaste omgeving, waaraan eveneens lichte
verschijnselen van ontsteking waren waar te nemen, (lichte roodheid,
vaatinjectie).

Bij één rund (H) werd een lichte roodheid en granulatie van het voor-
hofslijmvlies waargenomen naast een uitvloei van enigszins troebel slijm
(kleine ettervlokjes !) uit de cervix.

Bij dit dier was dus blijkbaar een licht endometritis aanwezig (het rund
was daags tevoren bronstig geweest).

Van het ,,zo steriel mogelijk" afgenomen cervix-slijm van 8 runderen
werd één öse uitgestreken op tryptose-agar.

Na 2 X 24 uur bebroeden bleken 5 van de 8 voedingsbodems steriel te
zijn. Op 3 was groei waar te nemen en wel :
i X van Gram-negatieve staafjes en Gram-positieve sporen ;
i X van streptococcen ;

i X van zeer fijne Gram-positieve coccen, iets ovaal van vorm en liggend
in groepjes (rund H.).

Van dit laatste rund werd op 19 September 1947 opnieuw slijm afge-
nomen en wel uit het voorste gedeelte van de vagina, waar het in aan-
zienlijke hoeveelheid aanwezig was.

Enting van een flinke hoeveelheid van dit materiaal in bouillon-o, 1%
agar gaf na 24 uur op de bodem van de buis een prachtige groei van zeer
fijne Gram-positieve coccen, liggend in groepjes, te zien.

De tryptose-agar, die met één öse slijm was geënt, was na 3 X 24 uur
nog steriel.

Het bacteriologisch onderzoek van cervix-slijm op Pseudomonas aeru-
ginosa had bij alle onderzochte runderen dus een negatief resultaat.

Het dier werd op 15 October 1947 (na twee maanden dekrust) ge-
slacht. Bij onderzoek na de dood werden aan praeputium, penisslijmvlies,
secundaire geslachtsorganen, testikels en urineblaas macroscopisch geen
afwijkingen waargenomen.

Eveneens had het bacteriologisch onderzoek van testikels, bijballen,
prostaat, blaasinhoud en urethra een negatief resultaat.

Uit de macroscopisch normaal uitziende zaadblaasjes werd niet geënt.
Eveneens werd geen spermaonderzoek verricht direct vóór de slachting.

Hiermede was voor ons — voorlopig althans — „de kous af". En er
zou misschien geen aanleiding zijn geweest om op bovenstaand geval
terug te komen, wanneer niet op 22 December 1947 ter onderzoek op
geschiktheid voor de K.I. werd aangeboden de stier A. 4 (II), waarvan
het sperma bij eerste onderzoek eveneens Pseudomonas aeruginosa bleek
te bevatten en eveneens in relatief groot aantal (Geval II).

De verkregen culturen waren reinculturen. Nog zou dit geen aanleiding
hebben gegeven tot verwondering, als niet een tachtigtal spermamonsters

waren onderzochtwaarin geen Pseudomonas kon worden aangetoond, de
laatste stier (II) niet afkomsig ware geweest uit dezelfde streek als de eerste
en niet een aantal runderen had gedekt, die ook bij de eerste stier (I)
waren geweest.

Door gebrek aan tijd werden deze laatste runderen niet uitvoerig onder-
zocht. Wel werd van een 7-tal van deze dieren de op natuurlijke wijze
geloosde urine opgevangen en deze onderzocht op bac. pyocyaneus, zowel
direct na aankomst op- het laboratorium als na bebroeding gedurende
24 uur bij 37°.

Bij klinisch onderzoek van de stier werd alléén een lichte ontsteking van
het penisslijmvlies waargenomen. Het dier schachtte goed uit en dekte
vlot in de kunstschede. Het sperma was — wat hoeveelheid, kleur, dikte,
wolkenvorming, individuele bewegelijkheid der spermatozoïden en mor-
phologisch beeld betreft — van zeer goede kwaliteit. Trichomonaden
werden er niet in gevonden. Rectaal waren geen afwijkingen aan de
secundaire geslachtsorganen te palperen.

Bij tweevoudig onderzoek n.1. op 22-12-1947 en 29-12-1947 werd uit
het sperma echter bac. pyocyaneus geïsoleerd in relatief grote aantallen.
Het onderzoek van het praeputiumspoelsel op Trichomonaden had een
negatief resultaat (Rijks-Seruminrichting).

Bij onderzoek van de dekhoeken bleek, dat de stier in het dekseizoen 1947 :
58 verschillende dieren had gedekt. Hierbij waren 45 runderen of ruim
77% na éénmaal dekken drachtig geworden, terwijl 13 runderen op
regelmatige tijdstippen weer bronstig werden.

Een aantal pinken op één bedrijf, die door de eerste stier (geval I)
waren gedekt, konden ook door de tweede niet bevrucht worden.

De toestand op deze bedrijven was in 1947 dus ongeveer als die van
Geval I in het dekseizoen 1946, met dit verschil, dat „stier I" in 1946
een (eerste) bevruchtingspercentage had van 65, terwijl dit cijfer voor
„stier II" 77 bedroeg. Interessant zal het zijn na te gaan hoe de bevruch-
tingsresultaten van deze tweede stier in het dekseizoen 1948 zullen zijn.

Een derde geval deed zich voor op 3 Januari j.1. toen ter onderzoek
op geschiktheid voor de K.I. werd aangeboden een 2J jarige Fries-
Hollandse stier uit O. Deze stier zou in 1947 t.b.v. de K.I. uitsluitend
(?) in de kunstschede hebben gedekt.

Kortheidshalve moge hier alleen worden vermeld, dat de wolken-
vorming, de individuele bewegelijkheid en de morphologie der sperma-
tozoïden zóó uitzonderlijk goed waren, dat op grond van bovenstaande
ervaringen gekscherend voor een infectie van het sperma werd gevreesd.

Deze vrees werd bewaarheid toen 48 uur na enting van één öse sperma
van beide opgevangen „sprongen" op tryptose-agar, op deze agar een
groot aantal kolonies van Pseudomonas pyocyanea bleken te zijn gegroeid.
Een herhaald onderzoek op 6 Januari j.1., waarbij uit het sperma van
drie sprongen werd geënt, bevestigde dit resultaat. Trichomonas werden
niet in het sperma gevonden.

Een agglutinatieproef van het spermaplasma van 3 Januari met levend
pyocyaneusantigeen had een negatieve uitslag.

Aan deze stier werden klinisch geen afwijkingen aan de geslachts-
organen en secundaire geslachtsorganen waargenomen.

In 1946 werden in totaal gestierd 65 verschillende runderen. (99
dekkingen). Hiervan werden 41 dieren of rond 63% bij de eerste dekking
bevrucht. 24 Dieren werden meermalen gedekt, waarvan één tot zesmaal
toe. Drie runderen werden ook na herhaalde dekking niet drachtig.

In het dekseizoen 1947 werd volgens opgave uitsluitend K.I. toegepast.
In totaal werden toen 53 verschillende runderen geïnsemineerd. (99
inseminaties). Hierbij werden 27 of rond 51% na de iste inseminatie
drachtig, terwijl 26 dieren meermalen geïnsemineerd werden (1 tot 5 maal
toe).

In het dekseizoen 1946 kwamen de runderen gedeeltelijk regelmatig,
gedeeltelijk onregelmatig terug. Onder deze terugkomers waren dieren,
die eerst op regelmatige en daarna op onregelmatige tijdstippen terug-
kwamen.

1. Het sperma werd op de gebruikelijke wijze met de z.g. Deense kunst-
schede opgevangen.

Deze kunstschede werd daags tevoren in stoom gesteriliseerd ge-
durende i 45 minuten.

Collectoren: droog gesteriliseerd (1 uur bij 160°—170°).
Bewaring der kunstschede : uiteinde afgedekt met sterielpapier. Ge-
bruikte vaseline : uit tubes.

2. Bij de eerste en tweede stier werd het sperma zonder enige voorbe-
handeling van het praeputium opgevangen.

Bij laatst genoemde stier werden eerst de haren aan het praeputium
weggeknipt, waarna dit gewassen werd met lauw water om tenslotte
goed te worden afgedroogd.

Bij het tweede onderzoek werd alléén gewassen en gedroogd en daarna
direct het sperma opgevangen.

De Preudomonas aeruginosa (Ps. pyocyanea) is een Gram-negatieve,
bewegelijke, niet sporenvormdende bacil, die reeds bij een temperatuur
van \\ uur op 6o°C. afsterft. Koken doodt de bacil onmiddellijk. Hij groeit
goed op de gewone voedingsbodems en vormt in de regel een blauw-groen
pigment, dat de gehele voedingsbodem doordringt.

De bacil is aëroob. De lengte wisselt aanzienlijk (Topley and Wilson,
sec. edition ; Kelser, 1943.).

Hij vormt een proteolytisch ferment, de z.g. pyocyanase. Deze heeft
een uitgesproken antagonistische werking tegen anthrax- en diphterie-
bacillen, choleravibrionen e.a.

Deze pyocyanase kan bij proefdieren de gevolgen van een miltvuur-
infectie opheffen. De bacteriolytische werking van de pyocyanase wordt
therapeutisch toegepast bij de locale behandeling van slijmvliesinfecties
(Dahmen, L. der Vet. Mikrobiologie, 1940).

De bacil vormt een endotoxine en een zwak-oplosbaar toxine, waar-
tegen antitoxinen kunnen worden bereid.

Hij kan gemakkelijk uit allerlei bestanddelen van oppervlaktewater
worden geïsoleerd, vooral als dit verontreinigd is door organisch materiaal.

Klaarblijkelijk komt het organisme zeer veelvuldig als saprophiet in de
natuur voor en treedt slechts nu en dan als parasiet op. (Hagan, Inf. Dis.
of domestic Animals, N.Y., 1945; Kelser 1943).

Bac. pyocyaneus veroorzaakt in de regel weinig nadeel en geeft als
toevallige bij-infectie bij etteringsprocessen meestal alleen maar een ver-
kleuring van de pus.

Bij varkens is een door bac. pyocyaneus veroorzaakte, overdraagbare
ziekte aangetoond, die gekenmerkt wordt door Rhinitis en Meningitis
haemorrhagica.

In de meeste gevallen, dat bac. pyocyaneus de weefsels binnendringt,
is er sprake van slecht gevoede, of door ziekten verzwakte, jeugdige in-
dividuen.

Hevige darmaandoeningen bij kalveren en septisch verlopende ziekten
bij biggen kunnen door pyocyaneus worden veroorzaakt.

Ook wordt het micro-organisme dikwijls gevonden als secundaire
infectie bij necrotische pneumonieën van varkens en in gevallen van een
necrotiserende enteritis.

Ook werd het geïsoleerd uit stinkende abcessen van milt en lever bij
varkens en runderen.

Het organisme is in gevallen van sepsis in reincultuur uit bloed en
organen geïsoleerd (Dahmen 1940, Hagan 1945).

Pseudomonasbacteriën kunnen volgens Rosonow e.a. aanleiding geven
tot metritis en cervicitis (Ref. J. of Dairy Science 1941, no. 11, p. 911).

Uit bovenstaande gegevens uit de literatuur volgt, dat de Pseudomonas
aeruginosa als saprophiet vrij veel in de natuur voorkomt, maar dat hij
ook als parasiet kan optreden.

Voor de kunstmatige inseminatie zijn o.i. beide bronnen van mogelijke
„infectie" van het sperma van betekenis, omdat in het ene geval het voor-
komen van Pseudomonas in het sperma wijst op een onhygiënische wijze
van opvangen van het zaad (een zeer laakbare handeling bij de K.I. !),
terwijl in het andere geval de aanwezigheid van deze bacteriesoort een
indicator kan zijn van een of andere aandoening van het geslaehts-
apparaat van de stier.

Er zijn onderzoekers, die van mening zijn, dat de bac. pyocyaneus
aanleiding kan geven tot ontsteking van de geslachtsorganen van het rund,

waardoor hij dus een rol zou kunnen spelen bij het optreden van sterili-
teit van deze dieren.

Blijkens onze ervaring komt Pseudomonas pyocynea in goed opgevangen
sperma van geheel onverdachte stieren niet voor, ook niet in de gevallen
waarin dit — blijkens de daarin aangetroffen verontreinigingen — op
hygiënisch bedenkelijke wijze was opgevangen.

Wij zijn dan ook van mening, dat bij voorkomen van Pseudomonas
pyocyanea in het sperma van stieren, deze dieren ongeschikt zijn om als
spermaleverancier voor de K.I. op te treden.

Of deze ongeschiktheid tijdelijk of blijvend is moet een punt van verder
onderzoek vormen.

Eveneens zal moeten worden nagegaan welke de betekenis is, die de
bac. pyocyaneus voor het optreden van onvruchtbaarheid bij runderen
precies heeft.

Is hij misschien slechts een indicator voor de aanwezigheid van een
bestaande andere (primaire) infectie ? Speelt de zuurstofbehoefte van de
bacil hierbij misschien een rol ? Leeft hij saprophytisch op de slijmvliezen
van het mannelijk urogenitaalapparaat ?

Wij zijn dan ook van mening, dat het bacteriologisch onderzoek als
routinemethode in het onderzoekschema van sperma behoort te worden
opgenomen en dat met de uitslag hiervan rekening moet worden gehouden
bij het beoordelen van stieren op geschiktheid voor de K.I.

Schrijvers vermelden een drietal gevallen, waarbij uit het sperma van
stieren, bestemd voor de kunstmatige inseminatie, Pseudomonas aeruginosa
werd geïsoleerd in relatief grote aantallen.

Aangezien goed opgevangen onverdacht sperma blijkens hun ervaring
relatief weinig bacteriën bevat en bac. pyocyaneus in het sperma van andere
onderzochte dieren niet voorkwam, zijn zij van mening, dat de stieren,
die Pseudomonas aeruginosa door welke oorzaak dan ook samen met het
sperma ejaculercn, ongeschikt zijn om voor de K.I. te dienen.

Nader zal moeten worden uitgemaakt of deze ongeschiktheid tijdelijk
of blijvend moet worden geacht, afhankelijk van de mogelijkheid van een
succesvolle behandeling.

Naar hun mening zal in een op te stellen keuringsreglement voor K.L
stieren o.a. de bepaling moeten worden opgenomen, dat het sperma van
de te keuren stieren onderzocht zal moeten worden op het daarin
aanwezige aantal micro-organismen, terwijl bij positieve bevinding
bovendien de soort der geïsoleerde bacteriën behoort te worden vastgesteld.

A description is given of the occurrence of Pseudomonas aeruginosa in the semen
of three breeding-bulls, destined for A. I. use.

According to autors\' experience these micro-organisms are uncommon inhabitants
of bull-sperm.

Further research has to decide whether this unfitness is definitely or temporary only.

Bacteriological examination ought to be enlisted in the scheme of routine-methods
for bull-semen investigation.

Ter completering van de casuistische mededelingen op bladz. 115 van
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde aflevering 3 en 4, 1948 over boven-
staand onderwerp kunnen uit dê casuïstiek van de Kliniek vóór Inwendige
Ziekten en Buitenpraktijk (Directeur Prof. Dr. J. A. Beijers) de volgende
gevallen vermeld worden :

1. Een bekend hengstenhouder riep onze hulp in voor een zeer waardevolle
dekhengst, die tot ongeveer 2/3 van het dekseizoen volkomen normaal
gedekt en bevrucht had, doch thans een zeer ernstige aversio coeundi
vertoonde. Slechts met de grootste moeite, gelukte het om- de hengst
tot dekking te brengen, waarbij één, hoogstens twee dekkingen per dag
na urenlang tobben plaats vonden.

Er werd besloten te trachten met het inspuiten van een mannelijk
geslachtshormoon beterschap te verkrijgen.

De dosering was ten enenmale onbekend en bij wijze van proef
werd 100 mg per injectie gegeven.

De op Dinsdag ingespoten hengst vertoonde de volgende dag geen
verbetering. Donderdag belde de hengstenknecht op en deelde mede,
dat de hengst weer volkomen normaal was en \'s morgens vier merries
had gedekt.

2. Een jonge waardevolle hengst van dezelfde eigenaar vertoonde in
de loop van het dekseizoen weinig libido. De eetlust was geruime tijd
matig. Bij een ingesteld onderzoek konden geen afwijkingen worden
geconstateerd. Mede op verzoek van de eigenaar werd ook deze hengst
met Neo-Hombreol ingespoten (100 mg).

Na 4 dagen werd onze hulp ingeroepen daar de hengst ziek was.
Bij onderzoek bleek het volgende : temperatuur 39.6°, pols 62, adem-
haling 18. Slijmvliezen van ogen en neus sterk rood en geïnjiceerd.
Geringe klierzwelling van de submaxillaire klieren met enige neus-
uitvloeiing. Bij geringe druk op de larynx was hoesten op te wekken.
Geen zwelling van de retropharyngeale klieren, geen regurgiteren.

Als therapie werd door de gediagnostiseerde laryngitis bij deze
kostbare hengst een likkepot met 120 gram sulfanilamide per dag
voorgeschreven, terwijl verder een symptomatische behandeling werd
ingesteld. De hengst was na drie dagen practisch hersteld.

Bij navraag bleek, dat de uitwerking van de Neo-Hombreol tot het
uitbreken van de ziekte nihil was geweest. Thans waren pols en tempe-
ratuur weer normaal. De neusuitvloeiing was verdwenen, de gevoelig-
heid van de larynx was veel verminderd.

Enige dagen later deelde de eigenaar mede, dat de toegediende
injectie met Neo-Hombreol toch blijkbaar goede uitwerking had gehad,
daar de hengst volkomen normaal dekte.

3. Door een eigenaar van een tweejarige stier werd onze hulp inge-
roepen omdat het dier „in alle opzichten lusteloos was". Bij het in-
gestelde onderzoek bleek een ernstige indigestie aanwezig te zijn. Na
behandeling hiervan werd de eetlust normaal, maar volgens de eigenaar
„was het dier nog niet goed, daar de stier niet of traag dekte". Bij onder-
zoek van het bloed op het gehalte aan calcium, phosphor en sporen-
elementen bleek dit normaal te zijn.

Enkele dagen later belde de eigenaar op en deelde mede, dat de
stier vlot dekte.

Aangezien het aantal der door ons met Neo-Hombreol behandelde
patiënten slechts 3 bedroeg, meenden wij te moeten wachten tot het
aanstaande dekseizoen ons meer gegevens zou verstrekken over deze
therapie. Publicatie bleef daarom achterwege.

Nu echter uit het bovengenoemde artikel blijkt, dat op advies van de
medische dienst van Organon Neo-Hombreol werd toegepast, leek het
ons van belang de door ons behandelde gevallen te vermelden ter com-
pletering van de in het vorige Tijdschrift beschreven patiënten.

Bij voorkomende gevallen van potentiestoornissen bij hengsten en
stieren, lijkt het, gezien de ervaring tot heden opgedaan, zeker verant-
woord om Neo-Hombreol toe te passen.

Mcntion is made of two cases in stallicns, and one case of a buil, where Neo
Hombreol-Organon restored the sexual urge which had disappeared.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde, Utrecht, het Instituut voor
Electronenniicroscopie, Delft en het Laboratorium voor Algemene Zoölogie,

In aansluiting aan onze eerste mededeling over het electronenmicro-
scopisch onderzoek van het spermium van de stier hebben wij, eveneens
in het kader van de Werkgroep voor Kunstmatige Inseminatie-T.N.O.,
de structuuranalyse van de zaadcel met het electronenmicroscoop te Delft
verder voortgezet. Terwijl in deze eerste studie getracht werd een globaal
overzicht te verkrijgen van de bouw van het spermium, streefden wij nu
naar een meer gedifferentieerde analyse van de structuuronderdelen om
tot een dieper inzicht in de bouw van het spermium te komen. Door het
electronenoptisch onderzoek werd onze aandacht voor het eerst op maat-
verhoudingen gevestigd, welke voordien wegens de geringe vergroting
van het lichtmicroscoop onopgemerkt waren gebleven.

Het spermium als een enkelvoudige, van haar moederbodem geïsoleerde
en vrij bewegelijke cel, vertoont binnen bepaalde grenzen een opmerkelijke
variabiliteit. In het belang van de praktijk der kunstmatige inseminatie
dient de beantwoording van de vraag welk spermium nu als het meest
normale te beschouwen is, van nut te worden geacht. De morphologische
beoordeling van het spermium richt zich voornamelijk op de kopvorm
en er zijn aanwijzingen, dat de kopvorm met de fertiliteit of steriliteit in
verband staat. De bijzonder kleine afmetingen van het object en het
betrekkelijk geringe oplossend vermogen van het lichtmicroscoop hebben
tot nu toe een op metingen gebaseerde analyse in de weg gestaan. Men
beperkte zich dan ook tot algemene termen als peervorm, smal, breed enz.
Pas door de sterke vergrotingen van het electronenmicroscoop werd het
mogelijk, de kopvorm in preciese maten vast te leggen en op grond van
deze maten geschikte indices te berekenen. Ten behoeve van een doel-
matige documentatie hier en in de nog volgende publicaties werd tussen
haakjes het kenwoord van de betreffende stier en het Delftse journaal-
nummer van de electronenmicroscopische opnamen vermeld.

Deze verschillen zullen niet geheel reëel zijn, maar ten dele aan de
invloed van de voorbehandeling toegeschreven moeten worden.

Zo vermeldde reeds Krallinger (1927), dat in testikelcoupes, de lengte-
as van de spermiumkop aan de peripherie een andere is dan in het centrum
van de coupes en dat dit verschil een gevolg is van dé fixatie. Weer andere
auteurs hebben de maten aan uitstrijkpreparaten ontleend, waarbij de
gevolgde techniek (aan de lucht gedroogd of gefixeerd) meestal niet
opgegeven wordt. De noodzaak om het preparaat aan de lucht gedroogd
in het microscoopvacuum te brengen geeft ongetwijfeld aanleiding tot
deformaties, en het was dan ook noodzakelijk tevoren iets over de omvang
dezer deformaties te weten te komen. Voor dit doel werd het spermium
van één en dezelfde stiër in verschillende phasen der voorbehandeling
gemeten. Hieruit blijkt, dat na fixatie met de vloeistof van Helly (kalium -
bichromaat-sublimaat-natriumsulfaat-formol) en hieropvolgende dehydra-
tie met alcohol, de structuren schrompelen, waarbij de diameters van kop,
middelstuk en staart afnemen. Deze voor het inorphologisch sperma-,
onderzoek tot nu toe door ons gebezigde fixatiemethode geeft dus geen
juist beeld van de maatverhoudingen weer. Naar analogie van het bloed-
of bacteriënpreparaat worden van spermiën, als in plasma flotterende
cellen, reeds vele jaren aan de lucht gedroogde uitstrijkpreparaten gemaakt.
Desbetreffende metingen hebben uitgewezen, dat het spermium gedurende
het indrogen aanzienlijk platter wordt, aangezien de niet gecoaguleerde
celinhoud aan de oppervlaktespanningen van de indrogende, uitwendige
vloeistoflaag te weinig weerstand bieden. De gemeten diameters zijn ten
opzichte van die der natieve, ongedroogde, en niet gefixeerde spermiën
groter; de spermiën vloeien als \'t ware uit. Door het waterverlies worden
zij nog platter.

Als geschikte fixatiemiddelen voor spermiën vonden wij oplossingen van
uraannitraat (1 %), mercurochroom (1%) maar ook 0s0₄ en verbin-
dingen van andere zware metalen zoals vanadium en wolfraam.

Worden van spermiën, na deze wijze van fixatie, de uitstrijkpreparaten
aan de lucht gedroogd, dan is de afplatting veel geringer, het spermium
wijkt dan het minst van het natieve af. Hoewel de kop reeds van nature
plat is (-j- 0,8 fj.) bevat deze blijkbaar veel water en niet voldoende vorm-
gevende structuren, waardoor bij het drogen een sterke afplatting op kan
treden, die zich vooral in de lengte-as van de kop manifesteert. Ook
verbindingsstuk en staart, van nature staafvormig, worden gedurende het
drogen, maar dan uitsluitend in de breedtediameter smaller, waarbij hun
doorsnede sterk elliptisch wordt. Uit deze verschillen blijkt, dat. bij elec-
tronenmicroscopische metingen rekening gehouden dient te worden met
verschillen tussen natief gedroogde en gefixeerd gedroogde spermiën.

Nog meer dan bij het lichtmicroscopisch onderzoek valt bij electronen-
optische beschouwing de sterke variabiliteit in grootte en asverhoudingen
/ B \\

andere auteurs, zoals Krallinger, Zenely en Faust, verrichte kop-
metingen bij stierensperma een nauwkeurigheid van ten hoogste 0,5 ju,

werd bereikt, blijkt uit onze metingen bij electronenmicroscopische op-
namen de nauwkeurigheid tot 0,05 ]i te reiken.

Bij een lichtoptische vergroting van 1500 X meet de lengte-as van het
ontworpen beeld slechts 10 mm, bij electronenoptische vergrotingen van
10.000—20.000 X bedraagt deze waarde 70—133 mm.

De electronenmicroscopie is thans nog geheel op de fotografische docu-
mentatie aangewezen. Dit maakt een uitgebreid statistisch onderzoek, dat
een groot aantal getallen vereist, vrijwel onmogelijk. Waar het hier alleen
op maten of omtrekken aankomt, zou een passende adaptatie voor het
projectiescherm, die het aflezen of tekenen van omtrekken en assen mogelijk
maakt, zeer wenselijk zijn. Het nieuwe E.M. 100 van Philips met zijn
vrij projectiescherm zou voor dergelijke subjectieve metingen zeer zeker
in aanmerking kunnen komen. Bij de hier gepubliceerde metingen, welke
om de genoemde redenen nog slechts op 50 spermiënkoppen zijn gebaseerd,
komt reeds de ruime variatiebreedte tot uitdrukking.

Wij hebben de volgende assen en maten en hun onderlinge verhoudingen
uitgedrukt in indices van de spermiumkop gekozen: fig. 1.

a. de lengte- of L-as en breedte- of B-as; deze worden bepaald uit de
hoogte en de breedte van het omgeschreven vierkant; als index geldt

b. de afstand H op welke de B-as op de L-as ligt. Deze wordt verkregen
door de zijdelingse\'raakpunten r₂ en r₄ van de kop en het omgeschreven
vierkant met elkaar te verbinden; en de verhouding van de afstand

c. de B-as blijkt niet altijd haaks op de L-as te staan. De hoek van 90°
of meer wordt gemeten;

d. de grootte van de kopkap, waarvan de caudale grenslijn de L-as
snijdt. De verhouding van de afstand van r_t tot deze lijn met de L-as

e. de basis b van de kop als afstand tussen de beide basale raakpunten
met de basis van het omgeschreven vierkant. De verhouding van deze

f. de plaats van het centrosoom als inplantatie determinant van de staart
aan de kop. Het centrosoom verdeelt de basislijn b in twee delen, die
gelijk of ongelijk lang kunnen zijn. Q^R verhouding van de kleinere

Van de electronenmicroscopische foto\'s worden de omtrekken van de
kop, de ligging van het centrosoom en de grens van de kopkap op papier
overgetrokken. Vervolgens worden het omgeschreven vierkant en de
verschillende assen getekend. Aangezien alleen relatieve verhoudingen
bepaald behoeven te worden, kan met het meten en rekenen in millimeters

volstaan worden zonder de maten in /t/u. om te rekenen. Uit deze gegevens
werden nu de volgende indices berekend.

In het toegepast wetenschappelijke spermaonderzoek wordt een ver-
schil tussen smalle en brede koppen (longicephale en brachycephale)
gemaakt en worden beide vormen door verschillende onderzoekers zoals
Pollak en Joel ⁷), Herman en Swans ⁶) en Lagerlöf nog als normale
varianten beschouwd. Onze eigen voorlopige indruk is, dat de smalle
kopvorm meer bij de fertiele, de kortere meer bij steriele stieren behoort.
Toch kan een mogelijke correlatie tussen kopindices en fertiliteit in de
toekomst pas aan de hand van een veel uitgebreider statistisch materiaal,
ontleend aan veel meer stieren, vastgesteld worden. Tabel 1 geeft de door

Abnormale Spermien :

Index	journaalnummer
1.5	5708
1,6	4366
1,8	5722
\',9	6011
2,0	4700
2,2	4704 a
2.3	5704
2.9	4998

Uit de eentoppige freauentiekromme blijkt,
dat het normale koptype twee keer zo breed is

zichten van het normale type af. De figuur 2
geeft , met de beide uiterste kopvormen van
het normale type, de variatiebreedte weer.

Reeds eerder werden door verschillende auteurs zoals Wodsedalek,
Faust, Zeleny, Senay, Krallinger, kopmetingen bij het stierensperma
verricht in verband met de veronderstelling, dat dieren, die ten opzichte
van de geslachtsbepaling heterogameet zijn, twee morphologisch ver-
schillende spermiën- zouden bezitten. Men verwachtte nl. dat spermiën-
koppen met het x-chromosoom iets groter zouden zijn. Krallinger
berekende echter dat de algemene variabiliteit van het stierenspermium
zó groot is, dat een eventueel door een x-chromosoom veroorzaakt verschil
in grootte niet vast te stellen is. l)e door ons verrichte electronenmicro-
scopische metingen bevestigen deze conclusie. De verschillen in de as-

de spermiogenese de kopvorm en de kopgrootte definitief gefixeerd worden.
Een kleine index ligt morphogenetisch vroeger dan een grote, aangezien
de kop zich uit de oorspronkelijke bolvormige spermatidenkern ontwikkelt
en zich pas langzamerhand strekt. Daaruit zou de conclusie getrokken
kunnen worden, dat spermiën met een kleine kopindex als morpho-
genetisch onrijper te beschouwen zijn.

breedte ligt ongeveer in het eerste derde gedeelte
van de kop. Bij abnormale spermiën is de index

verschoven. Ook deze index vertoont, zoals
fig. 3 laat zien, een aanzienlijke variatiebreedte.

Terwijl bij lichtmicroscopisch onderzoek slechts de algemene vorm en
de asverhoudingen lengte/breedte opvallen, onthult het electronen-
microscoop nog verschillende nuances zoals een verschillend sterke asym-
metrie van de kop en een excentrische kopinplanting. Deze afwijkingen
i

vergrotingen op. Wanneer wij de lengteas door de kop trekken, dan komt
de asymmetrie tot uiting in een verschillend verloop van de laterale kop-
contouren, waardoor beide helften niet congruent zijn. De voorkant kan
schuin aflopen, waardoor de koppool naar één kant verschuift, óf de ene
kant vertoont een minder gebogen omtrek dan de andere, óf de ene zijde
bezit een indeuking.

Fig. 4 vertoont enkele min of meer asymmetrische spermiumkoppen
bij verschillende electronenmicroscopische vergrotingen. De nummers geven
tevens aan, welke andere onderzochte spermiën dezelfde asymmetrie ver-
toonden. Deze asymmetrie komt ook tot uiting door de verplaatsing van
de raakpunten r₂ en r₄ met het omgeschreven vierkant. De B-as als ver-
binding van deze beide punten snijdt de L-as onder een bepaalde hoek,
die in booggraden kan worden uitgedrukt. Tabel 3 geeft de gevonden
waarden weer.

Figuur 5 geeft de extreme variabiliteitsgrenzen tussen 90° en 120⁰ weer.
De asymmetrie blijkt niet met een abnormaliteit van het Spermium samen
te gaan (zie de verdeling van de ashoek bij abnormale spermiën), maar
heeft waarschijnlijk geheel andere morphogenetische oorzaken die een
zuivere bilaterale symmetrie belemmeren.

De kopvorm wordt tevens bepaald door de relatieve afmeting van de
kopbasis, die tussen smal en breed kan variëren.

Lichtmicroscopisch maakte men tot nu toe slechts in sterk afwijkende
gevallen melding van de kopbasis, maar toch blijkt uit het electronen-
microscopisch onderzoek, dat de relatieve verhouding van kopbasis tot
kopbreedte ook in normale gevallen aan schommelingen onderhevig is.

fig 6. In het eerste geval wordt de kopbasis geheel door de halsinsertie
ingenomen, in het tweede zet de kop zich aan weerszijden van de hals
in een vooruitstekende, vaak achterwaarts gebogen punt voort. Deze vorm
en index van de kopbasis komen het meest voor bij normaal dekkende
stieren, terwijl spermien met overwegend smalle kopbasis van steriele of
slecht dekkende stieren afkomstig zijn.
Tabel 4 geeft de gevonden indices weer.

Abnormale Spermien

Index	Journ.no.
90	5722
90	6011
90	5704
92	4704 a
96	4998
98	5708
102	4366
102	4700

Uit de histogenese blijkt, dat de kopbasis morphogenetisch reeds vrij
vroeg bepaald wordt door de aanlegging van de staartinanchette. Storingen
in de vorming en de groei hiervan veroorzaken afwijkingen. Uit de frequen-
tie van het voorkomen van een te smalle kopbasis, d.w.z. hoge index," bij
ook in ander opzicht abnormale Spermien blijkt, dat tussen beide een samen-
hang schijnt te bestaan.

Behalve bij extreem abnormale spermiën met een zogenaamd paraxillaire
kopinplanting zoals één der onderzochte steriele stieren (v. Dijk) reeds
lichtoptisch duidelijk vertoonde, valt de excentrische inplantatie licht-
optisch niet op. Pas de electronenfoto bracht deze toestand, die ook bij
de meeste normale spermiën gevonden wordt, aan het licht. Van de onder-
zochte monsters, afkomstig van verschillende stieren, vertoonden 77% een
excentrische kopinplanting. Wanneer wij het centrosoom als de centrale
articulatieplaats van de gehele staart beschouwen en de afstand van het
centrosoom naar de eindpunten van de kopbasis meten, dan blijkt één
van de twee afstanden in de regel langer te zijn. Stelt men de kleinere

De abnormale Spermien zijn dus door een extreem excentrische ligging
van het centrosoom gekenmerkt. Binnen de normale morphologische

frequente, de index 1,33 de gemiddelde bleek te zijn, fig. 7. Aangezien
de normale kop als grootste absolute maat een kopbasis van 1,5 tot 2 fx

vorm, een typische "niet bilateraal symmetrische gedaante te geven, iets
wat bij spermiën van andere diersoorten nog duidelijker tot uiting komt
(cavia, rat, muis, enz.). Deze, normaliter binnen bepaalde grenzen
variërende excentrische inplanting is het gevolg van de plaatsing van het
centrosoom tegen de kernwand aan gedurende de morphogenese van het
metaspermium. Het centrosoom, als oorsprong van het axillaire staart-
filament, is in ieder opzicht bepalend voor de staartvorming enerzijds en
de richting van de lengte-as van de kop anderszijds. De ligging van het
centrosoom determineert de toekomstige spermium-as, zoals zij in de
zich delende cel het delingsvlak bepaalt. Daarom geven reeds geringe
afwijkingen aanleiding tot vergaande abnormaliteiten. Bij het cytologisch
onderzoek van de testikel van eerf steriele stier (Bemer), die opviel door
talrijke paraxillaire kopinplantingen, vonden wij dan ook dat het centro-
soom merendeels extreem naar één kant verschoven was.

De kopkap is een integrerend bestanddeel van de spermiumkop van de
stier en omgeeft de apicale kophelft. De antapicale begrenzing van de
kopkap wordt door een goed zichtbare lijn aangegeven en is voor meting
toegangkelijk. De omvang van de kap (K) is eveneens binnen bepaalde
grenzen variabel en kan in een relatieve verhouding tot de lengte-as uit-

Afkomstig van het acrosoom, dat zich in het vroege metaspermium-
stadium kapvormig tegen de toekomstige apicale helft van de kern aanlegt,
is de uiteindelijke kopkapmassa waarschijnlijk afhankelijk van de hoeveel-
heid acrosoommateriaal, welke voor de vorming daarvan ter beschikking

staat. Dat de kopkap met de steriliteit of fertiliteit in nauw verband staat
blijkt uit een publicatie van Teunissen⁸).

Voor een beter begrip van de structuurverhoudingen, welke in het
spermium heersen, is het wenselijk de beschrijving der delen zodanig te
kiezen, dat deze ook van toepassing is voor de spermiën der andere dieren.
Door staart, verbindingsstuk en kop loopt een lengte-as (fig. 9), waardoor
vlakken gedacht kunnen worden, die het spermium in een linker, een rechter,
een dorsaal en een ventraal gedeelte verdelen. De as doorloopt de kop meest-
al iets hoger dan de meetkundige middellijn, omdat de inplanting van de
hals in de meeste gevallen excentrisch ligt. Wij beschouwen dus de platte
kopzijden als links en rechts, de kortere radius van de kopbasis ligt in het
dorsale, de langere in het ventrale kopgedeelte. Wij spreken dan tevens
van een dorsale en ventrale articulaire streng en een links-rechtse afplatting.
In de meeste tot nu toe onderzochte gevallen bleek, bij een sterkere asym-
metrie, de voorste koppool ventraal van de middellijn te liggen. Het laterale
profiel van de kop van dorsaal of ventraal gezien, kon slechts langs in-
directe weg worden aangetoond. In het electronenmicroscopisch preparaat
liggen de spermiën n.1. op hun platte zijkant, waarvan het oppervlak enige
malen groter is dan dat van de boven- of onderkant. Uit shadowcast-
preparaten (zie onze ie mededeling fig. 1 en 2) blijkt uit het eenzijdige
schaduwverloop, dat de spermiurnkop apicaal smal toeloopt en dat het
middengedeelte van de kop een hoger handvormig niveau bezit (2967—68)
dat naar de hals iets dikker wordt en aan de kopbasis met een vooruit-
stekende wal eindigt. (5728—2902). Dit profiel kon verder nog geverifieerd
en aangevuld worden door het lichtoptisch beeld, dat bij Tusche-
preparaten te zien is. Hierbij wordt van het met O.I. inkt vermengde
sperma een uitstrijkpreparaat gemaakt, waarna zich gedurende het drogen,
al naar gelang van de dikte van de spermiurnkop, meer of minder inkt-
deeltjes ophopen. Hoe hoger het profiel is, des te minder deeltjes zetten
zich af, hoe lager het profiel is, des te meer. Uit het ontstaan van ver-
schillende witte, grijze en zwarte zönes op de kop en uit de graad van
zwarting kan men de hoogte van het relief aflezen, fig. 10.

In een volgende mededeling over de fijnere bouw van de kop zal uit-
eengezet worden, dat het kopprofrel samenhangt met bepaalde structuren
in de kop zelf.

De met het Delftse electronenmicroscoop gemaakte opnamen werden
doorgaans bij een emissiespanning van 80—90 k.V. en vergrotingen van
6000—25000 maal verkregen.

De kop van het spermium, als overbrenger van de chromosomen en
waarschijnlijk ook als drager van enzymen, speelt bij de bevruchting de
voornaamste rol. Door omvorming uit de spermatidenkern ontstaan, bezit
hij een zeer specifieke grootte en vorm, die voor iedere diersoort weer
anders is. Er komt een aantal significante afwijkingen van de normale
vorm voor, die reeds eerder met het fertiliteitsvraagstuk in verband werden
gebracht. Het feit, dat de morphologische beoordeling van het sperma
in het bijzonder op de kopvorm en de grootte van de kop wordt gebaseerd,
was aanleiding tot dit onderzoek. L. H. Bretschneider⁹) . Reeds eerder

hebben verschillende onderzoekers de kop van het spermium van de stier
gemeten en de variabiliteit der afmetingen statistisch onderzocht. Door
de kleinheid van het object (5—8 /x) en de begrensdheid van de licht-
optische vergroting moest men zich hoofdzakelijk beperken tot het meten
van de lengte-as van de kop, waarbij de foutenmarge 0,5 /j. bedraagt.

Reeds Lagerlöf wees op de tekortkoming van de morphologische
beoordeling, indien alleen op de lengte-as van de spermiumkop wordt
gelet. Het was daarom wenselijk behalve de lengte-as meer gegevens te
verzamelen, om de spermiumkop biometrisch te kunnen omschrijven.
Dat het electronenmicroscoop niet alleen betekenis heeft voor het ont-
dekken van nieuwe sub-lichtmicroscopische structuren, maar ook voor de
juiste bepaling van maat en vorm van lichtmicroscopisch nog zichtbare
structuren, blijkt uit dit onderzoek. De electronenmicroscopische analyse
laat afwijkingen van de bilaterale symmetrie zien, die van de grootte-
orde van 0,1 /i, en daardoor slechts electronenmicroscopisch waarneem-
baar zijn.

Uit parallelproeven met ongefixeerde en gefixeerde, aan de lucht
gedroogde, en met alcohol gedehydreerde spermiën werd de graad van
deformatie bepaald. Het bleek, dat door fixatie met zware metalen zoals
uranium-nitraat, mercurochroom en dergelijke, de deformatie na drogen
tot een minium te beperken is.

Ongeveer 50 electronenmicroscopisch onderzochte stierenspermium-
koppen werden gemeten en uit de relatieve maatverhoudingen werden
bepaalde indices berekend. Uit de gemiddelden der verschillende indices
kon een „normale" kop geconstrueerd worden, die voorlopig als het
„ideale type" kan gelden.

6. De hoekrelatie tussen de lengte-as (L) en de stand van de breedte-as
(B) uitgedrukt in booggraden; voor de ideale vorm is deze waarde 97⁰.

Door een dergelijk onderzoek op grote schaal met nog meer fertiele
en steriele stieren zal in de toekomst een nog precieser „ideaal type"
gevonden kunnen worden. Een spermium, dat met zijn indices in de buurt
van dit ideale type ligt, zal dan als „morphologisch normaal" kunnen
gelden.

Vooralsnog blijkt, dat de kop van het stierenspermium reeds binnen
de grenzen van het physiologisch normale semen niet uitgesproken bila-
teraal symmetrisch is, maar zelfs belangrijk hiervan kan afwijken, terwijl
de zuiver abnormale spermiën alleen de uitersten van deze reeks van
normaliter aanwezige vormvariabiliteiten voorstellen.

Op grond van metingen wordt een morphologische beschrijvingswijze
van het spermium voorgesteld, waardoor een definitie van dorsaal, ventraal,
links en rechts mogelijk is. Hierbij worden de platte kopvlakken als linker
en rechter zijkanten beschouwd, de kopbasis met de kleinste straal als de
dorsale zijde.

Een dusdanig vastgestelde oriëntatie vergemakkelijkt een nadere be-
spreking der structuurdetails van het spermium en zijn voortbewegings-
mechanisme.

Ik betuig mijn dank aan de Landbouworganisatie T.N.O. voor de ondersteuning van
deze onderzoekingen, het Instituut voor Electronenmicroscopie voor haar gastvrijheid
en de Jan Dekker Stichting voor het ter beschikking gestelde Bakermicroscoop.

The head of the sperm, as carrier of the chromosomes, is the principal agent in fer-
tilization. Being developed from the spermatid it has a specific size and shape, which
differ in respect of different species of animals. There are a number of significant devia-
tions from the normal, which we have studied in connexion with the problem of fer-
tility. The fact that the morphological description of the sperm is based chiefly upon
the shape and size of the head was the reason for the present investigation. A number
of investigators had already measured the head of the bull\'s sperm and statistically
examined the variability of its dimensions. Owing to the smallness of the object (5—6 fi)
and the corresponding limitations of light-optical enlargement, all that these inves-
tigators could measure was the longitudinal axis of the head, the margin of error
amounting to 0,5 fi.

Lagerlöf already pointed out the imperfections of the morphological description
if attention is confined to the longitudinal axis of the head of the spermatozoon. It
was desirable therefore to collect other data besides the longitudinal axis in order to
describe the head of the sperm biometrically. The present investigation shows the
importance of the electron microscope not only for the discovery of sub-light-micros-
copic structures but also for the correct determination of the measurements and shape
of structures still visible by light-microscopic means. Electron-microscopic analysis
shows up deviations from bilateral symmetry, i.e. those of the order of magnitude of
0,1 /x, which, therefore, are observable only electron-microscopically.

From parallel experiments with fixed and unfixed spermatozoa, air-dried and dehy-
drated with alcohol, the degree of deformation was determined. It was shown that,
by fixation with heavy metals like uranium nitrate, mercurochrome and others, after
dehydration, deformation may be limited to a minimum.

About 50 bull\'s sperm-heads were electron-microscopically examined and measured,
and certain indices computed from their relative dimension ratios. A „normal" head
was construed from the averages of these indices, which may be provisionally regarded

as the „ideal" type. The shape of this head can be based on the following data (see
fig. n).

1. The ratio between Length (L) and width (B) gives the index: — for the ideal

3. The ratio between the distance (H) from the width of the head (B) and the length

4. The ratio between the radii of the base of the head (k) small and (g) large, deter -

5. The ratio between the length of the head-cap (K) and the length of the head (L)

6. The angle-ratio between the longitudinal axis (L) and the position of the trans-
verse axis (B) is expressed in degrees; for the ideal form this value is 97⁰.

By a similar examination of spermcells of a further number of both fertile and sterile
bulls it will be possible to obtain a still more exact*,,ideal" type. A sperm whose indices
are found to be the nearest approximation to those of this ideal type could then be
taken as „morphologically normal".

Thus far it appears that the head of the bull-sperm is not only not pronouncedly
symmetrical bilaterally, within the limits of the physiologically normal semen, but
may even deviate considerably from this, while the purely abnormal spermatozoa
represent only the extremes of this range of normally present morphological variability
of form.

On the basis of measurements a method of morphological description is suggested
rendering possible a definition by the terms dorsal, ventral, right and left. In this,
the.flat areas of the head are taken as right and left side-faces respectively, and the
head-base with the smallest radius as the dorsal part. This orientation facilitates a
more precise investigation of the structural details of the sperm and its mechanism
of progression.

1. Table showing measurements of the head, r,—r₄ = points of contact with enclo-
sing square; h angle in degrees; H = distance B-axis; to h-axis K = length
of head-cap: m = intersecting point of L-axis ; b = base of head; k = small
and large radii of base.

11. Diagram of the „ideal" sperm-head. Construction based on the average indices
of a number of measured values. Electron-optical enlargement (10,000 x); right:
light-optical enlargement (1500 x).

3. Zeleny, Ch. & Faust, E. C.. Science (N. Y.) 39, 1914.
Zeleny, Ch. & Faust, E. C., J. exper. Zool. 18. 1915.

1. Meetschema van de kop. r,—r., raakpunten met omgeschreven vierkant; h hoek in
booggraden; H afstand B-as tot L-as; K lengte kopkap; m snijpunt van L-as en
B-as; b kopbasis; k kleine en grote basisradius.

i. Schema van de ,,ineale" spermiumkop. Constructie, gebasseerd op de gemiddelde
indices der gemeten waarden. Electronenoptische vergroting van 10.000 maal;
rechts lichtoptische vergroting van 1500 maal.

De strijd om het merken der reactie-dieren is geëindigd in een overwinning — voor-
lopig althans — van hen, die tegen het merken zijn.

Doel van het merken Was, de dieren die een positive reactie hadden vertoond, blij-
vend kenbaar te maken. Of het aanbrengen van een gat in het oor daartoe het meest
geschikte middel was, kunnen we buiten beschouwing laten.

De voornaamste bezwaren, door de tegenstanders van het merken naar voren ge-
bracht zijn:

i. De veehouders vinden het onaangenaam, dat door het merken voor ieder zichtbaar
wordt, hoeveel van zijn runderen een positieve tuberculine-reactie hebben vertoond.
Vooral als men veel reactie-dieren heeft, krijgt men tegenzin jegens het merken
en daardoor tegen de tuberculose-bestrijding.
a. De dierenartsen voelen dit bezwaar van de veehouders en velen hunner zijn van
mening, dat zij op een betere en meer loyale medewerking van de veehouder kunnen
rekenen, als het merken achterwege blijft.

3. Er komen miswijzingen voor. Dit heeft tengevolge dat dieren blijvend gemerkt
worden, die in feite vrij zijn van tuberculose.

4. Zolang de tuberculosebestrijding niet algemeen is, lopen er tal van dieren rond,
die tuberculeus zijn — en dus (behoudens miswijzingen) zouden reageren — en
niet gemerkt zijn, maar daarom niet minder gevaarlijk.

En dan menen de tegenstanders van het merken, dat de koper eerder een reageerder
van de markt mee naar huis zal nemen, omdat hij kijkt naar het gat in het oor en
argeloos een ongemerkt rund als t.b.c.-vrij beschouwt. Daarom zeggen zij — zij het
niet met dezelfde woorden — moet het merken als een gevaar worden beschouwd
en moet dit verdwijnen en daarvoor in de plaats komen een goed geregeld certificaten-
stelsel.

Met het merk worden de reagerende en deswege als gevaarlijk beschouwde dieren
gesignaleerd; de niet gereageerd hebbende runderen worden gedekt door het certi-
ficaat. Met dit laatste nu, met het certificaat, meent men meer succes te hebben dan
met het merk (plus certificaat).

De tegenzin in het merken is feitelijk struisvogelpolitiek, gekoppeld aan de gedachte,
gericht op verkoop: ik ben niet mijns broeders hoeder. En ligt de oorzaak van die tegen-
zin in het merken of in het hopeloos hoge reactie-percentage ?

De dierenarts, die huiverig is voor het merken van een reactie-dier, is dit, omdat
hij weet, de eigenaar — (nu nog) zijn cliënt — daarmee onwelgevallig te zijn. Hij zal
dus een dier met een (dubieuze ?) reactie niet merken. Maar ook niet als reageerder
boeken. Mij zijn gevallen bekend, dat zelfs duidelijk reagerende dieren niet werden
gemerkt, om de eigenaar gelegenheid te geven, het dier ongemerkt, letterlijk en figuur-
lijk, te verkopen. Hoe zou het gaan, als de eigenaar voor een dier met een dubieuze
reactie een certificaat zou verlangen ? Zou dit worden geweigerd ? Of laat ik een ander
géval nemen. Een rund heeft positief gereageerd. Het is niet gemerkt, omdat het merken
niet is voorgeschreven. Het dier blijft in het beslag en vertoont geen ziekteverschijn-
selen. De eigenaar wil het wel van de hand doen, doch niet als reageerder. Zou het geen
miswijzing zijn? De dierenarts laat zich overhalen de tuberculinatie over te doen.
Als die dan negatief is — dit is mogelijk, niet waar ? — zal ze voorlopig wel negatief
blijven. Het afgeven van een certificaat zal dus de dierenarts geen moeilijkheden op-
leveren van de zijde van de koper. Deze mogelijkheden wil ik echter verder laten rusten

en aannemen, dat de dierenartsen correct zijn en voet bij stuk houden, als er een aan-
slag op hun goede trouw wordt gepleegd. Dan houden we in alle gevallen, waarbij
de verkoop niet rechtstreeks gaat van stal tot stal, nog de veehandelaar a\'s tussenschakel.
We weten nu al, dat er kooplui zijn, wie het niet onbekend is, dat de reactie gewoonlijk
achterwege blijft na enige tuberculinaties achter elkaar. Wanneer ze een rund als
reactie-vrij verkopen en het reageert bij de nieuwe eigenaar, dan nemen ze het zonder
veel commentaar terug. Het wordt opnieuw als reactie-vrij verkocht en zodra er geen
reactie meer optreedt, zijn ze het dier kwijt en hebben daarbij nog de reputatie van
coulant te zijn ! Ze kopen graag reactie-dieren. Daar zit extra winst aan. Een certi-
ficaat weten ze er wel bij te leveren.

Nu wordt er wel betoogd, dat we moeten streven naar een goed geregeld, d.w.z.
betrouwbaar certificatenstelscl, maar de ervaring, in de oorlogsjaren met de bewijzen
van onbesmette herkomst opgedaan bij de uitvoer van runderen naar Duitsland, en
dat niet alleen bij goede Nederlanders, die er zich geen zorgen over maakten,indien
deze runderen in de bedrijven onzer overheersers mond- en klauwzeer zouden brengen,
intengedeel, maar ook bij de pro-Duitsers, die zich uitsloofden om de belangen van hun
vrienden te dienen, heeft wel duidelijk bewezen, wat men in dit opzicht kan verwachten
En wat we tot nu toe met de certificaten van reactie-vrij zijn beleefden, sluit zich daar
heel goed bij aan.

Er is geen dierenarts, die in het merken der reactie-dieren niet een bruikbaar wapen
ziet ter bestrijding der rundertuberculose, aangenomen, dat het merk deugdelijk is.
En waarom dit wapen nu weggegooid ?

De miswijzingen zijn er. Maar dat zal door een betrouwbaar certificatenstelsel in
geen enkel opzicht anders en beter kunnen worden. Immers, ook daarbij zal moeten
gelden de regel: éénmaal een reageerder blijft een reageerder.

Omdat niet alle reageerders gemerkt zijn, loopt de koper groter gevaar, op de markt
een ongemerkte reageerder als reactie-vrij te kopen, in zijn argeloosheid. Maar daar
kan toch voor worden gewaarschuwd. Bovendien, naar gelang de bestrijding met ver-
plicht merken, zich uitbreidt, neemt die mogelijkheid af. De motivering van dit bezwaar
heeft veel overeenkomst met die van de veehouders, die niet aan de bestrijding willen mee-
doen, zolang de reactie niet voor 100 % betrouwbaar is. Men laat een misdadiger,
die tegen de lamp is gelopen, toch niet ongemoeid, omdat er een groot aantal, dat niet
is gesnapt, vrij rondloopt ?

Overbeek heeft in zijn ingezonden stuk in het nummer van 15 December 1947,
no. 24, dat de boer het moet doen, de bestrijding n.1., volkomen gelijk. De boer kan het echter
niet doen zonder onze deskundige leiding en voorlichting, evenmin als de eenvoudige
ambachtsman een gebouw kan optrekken als er geen bouwmeester is, die het plan
heeft opgemaakt en toeziet of laat toezien, dat dit plan wordt uitgevoerd. En hij, die
de leiding heeft, mag, als de uitvoerder bezwaren maakt tegen zijn plan, daaraan
pas toegeven, als de bezwaren gegrond zijn en voeren tot een beter geheel of althans
het plan niet schaden, of wel, om welke reden dan ook, het plan, indien nie\'f"\'aan de be-
zwaren wordt tegemoet gekomen, geheel van de baan gaat.

We willen en moeten zo snel mogelijk de rundertuberculose kwijt. We hebben een
achterstand in te halen. Het is daarom nodig, dat we alle bruikbare middelen aanwen-
den. Onze gezondheidsdiensten behoren daarbij de leiding te nemen. Het loslaten
van het merken der reactie-dieren is een stap achteruit. Het doet denken aan defai-
tisme.

In het Tijdschrift van i —15 Februari komt onder de mededelingen van het secre-
tariaat het navolgende korte berichtje voor.

„ In enkele afdelingen werd het gewenst geacht voor leden-ambtenaren
een afzonderlijke contributieregeling in te voeren.

Gezien de bemoeiingen die het Hoofdbestuur steeds meer krijgt met de
salarissen van de veterinaire ambtenaren en de reductie, die nu reeds bestaat
voor hen, die een lager bedrag aan inkomstenbelasting betalen, is het Hoofd-
bestuur van mening, dat een afzonderlijke contributieregeling voor deze
leden van de Maatschappij niet gewenst is."

Ik weet niet of deze zaak met dit simpele berichtje door het Hoofdbestuur als afgedaan
wordt beschouwd, of dat het algemeen bestuur of de algemene vergadering nog de
gelegenheid krijgt haar mening hierover te zeggen. In afwachting hiervan stel ik er
prijs op mijn visie in deze bekend te maken, temeer daar ik het standpunt van het
Hoofdbestuur niet kan delen.

De argumenten die door het Hoofdbestuur worden aangevoerd zijn naar mijn mening
niet doeltreffend. Het Hoofdbestuur beroept zich op de toenemende bemoeiingen met
de salarisregelingen der ambtenaren en de reeds bestaande reductie bij lagere
inkomsten.

Het laatste argument geldt voor practici zowel als ambtenaren en heeft dus niets
uitstaande met de gevraagde afzonderlijke contributicregeling voor leden-ambtenaren.

Het motief voor deze afzonderlijke contributieregeling is niet zozeer dat de leden-
ambtenaren over het algemeen minder inkomsten hebben, maar dat de gehele uitbouw
van onze Maatschappij met een zeer kostbaar vol-ambtelijk secretariaat en bjureau,
nodig is geworden, om de diverse maatschappelijke belangen onzer practici te behar-
tigen. Onze leden ambtenaren hadden niet de minste behoefte aan deze gehele opzet.
Om tegenover hen wat goed te maken wordt dan ook verwezen naar de toenemende
bemoeiingen met de salarissen der veterinaire ambtenaren.

Wanneer ik hier onder ambtenaren versta de ambtenaren in vol-ambtelijk dienst-
verband, (waarvoor de reductie werd gevraagd), dan ben ik overtuigd dat deze op enkele
uitzonderingen na wel lid zullen zijn van een algemene of landelijke ambtenarenorga-
nisatie en met alle respect voor de goede bedoelingen van ons secretariaat geloof ik ook
dat hun belangen als ambienaar daar heel wat veiliger zijn.

De salaris-en rechtspositie der ambtenaren wordt voor een zeer groot gedeelte in het
georganiseerd overleg vastgesteld, \'lot dit georganiseerd overleg hebben uitsluitend
vertegenwoordigers der drie grote landelijke ambtenarenorganisaties toegang en het
is praktisch onmogelijk om buiten dit georganiseerde overleg om iets te bereiken.

Dit moet toch ook bekend zijn bij ons Hoofdbestuur en de sugestie dat ons secreta-
riaat iets zou kunnen bereiken voor de leden-ambtenaren acht ik misleidend. Juister
lijkt het mij aan de leden-ambtenaren te adviseren om allen lid te worden van een der
drie grote landelijke ambtenarenorganisaties en de contributie die hieraan moet worden
betaald in mindering te brengen van de contributie der Maatschappij.

Thans is het zo, dat de leden-ambtenaren aan twee organisaties contributie Vnoeten
betalen, terwijl de practici, in wier belang wij de bemoeiingen der Maatschappij, dus
ook de contributie, zo hoog hebben moeten opvoeren, er met de contributie aan onze
Maatschappij afzijn.

Ik ben overtuigd dat het merendeel onzer leden, ook van het Hoofdbestuur, niet
voldoende is voorgelicht, anders zou men deze onbillijkheid zeker niet jaar in jaar uit
laten voortbestaan.

Teneinde in de toekomst verdeeldheid en splijting in onze gelederen te voorkomen
heb ik gemeend deze poging te moeten doen om deze zaak eens duidelijk uiteen te zetten
zoals ze gezien wordt door vele ambtenaren.

Met bijzondere belangstelling las ik het artikel onder bovenstaande titel van col-
lega C. Aukfma in het T. v. D. van i Januari 1.1.

Ook mij is het uit het hart gegrepen en ik paste deze modus operandi ook steeds zo
veel mogelijk toe, om bij operaties van paarden liever enig risico te nemen (het z.g.
„speculatieve element") dan de patiënt door kluisteren en neerwerpen te brengen in
een toestand van nerveuze spanning, terwijl er bovendien nog tijdwinst op de credit-
zijde staat.

Maar ik moge toch wel even opponeren tegen de zinsnede: „Wat een empiricus kan
doen, moet ook een dierenarts kunnen uitvoeren".

Ik twijfel er trouwens niet aan, dat collega A. het volkomen met mij eens zal zijn,
als ik een "amendement op deze uitspraak voorstel, door het woordje „ook" te doen ver-
vallen en achter „dierenarts" het woordje „BETER" te stellen.

Nu weet ik natuurlijk wel, dat menig jong collega nog niet die routine en durf heeft
als oudere empirici, maar wat zij hierin mogelijk achterstaan wordt door hunne weten-
schappelijke vorming en a-, resp. antiseptische techniek en bovenal door toepassing
yan anaesthesie ruimschoots vergoed.

En het is vooral dit laatste, waarop ik nog eens extra de nadruk wil leggen, want
het heeft mij teleurgesteld, dat collega A. zijn castraties blijkbaar zonder enige vorm
van anaesthesie uitvoert.

Dat heeft hij bij Prof. Dr. Hartog — zoals ik zelf meemaakte — zij het dan bij het
liggende dier — toch anders geleerd!

Ik laat nu d&ér de morphine-injectie, die „in sommige gevallen" gegeven werd.

Want de bedoeling daarvan was niet om het dier minder pijn te doen, maar uitslui-
tend ten gerieve van de operateur.

Ik heb de ervaring, dat er bij vele dierenartsen nog te weinig het besef leeft, dat nog
altijd geldt de chirurgische spreuk „cio. tuto etjucunde" en dat het „jucunde" niet bedoeld
is voor de operateur, maar voor de patiënt!

Is men er wel voldoende van doordrongen, dat ook het dier recht heeft op de vorde-
ringen der wetenschap en dat elke onnodige pijn bij operatics vermeden dient te worden ?

Of geldt bij velen nog steeds de schampere overweging: „Ik voel er niets van??"

Dit is juist — gelukkig ook meer en meer in het oog der boeren —- een der be-
langrijke voordelen, die de dierenarts verheft boven de empiricus, dat hij in staat —
maar dan ook verplicht — is algemene of locale anaesthesie toe te passen Vaar zulks maar
enigszins mogelijk is.

Het zou mij verheugen als collega A. in deze geest — zij het met opoffering van een
weinig tijd — zijne modus.operandi zou willen vervolmaken.

Ik geloof, dat hij zijn succes bij de eigenaren daardoor nog zou vergroten en ik meen,
dat het hemzelf ook voldoening zal verschaffen.

De zaadstrengreflex kan dan dienen om de injectieprik af te reageren en men kan
alle te castreren dieren — zoals dat ook bij katers geschiedt —• eerst locaal anaestheseren
en begint dan weer bij No. i. voor de (nu pijnloze) castratie.

Deze behoeft nu ook niet gepaard te gaan met de weinig verheffende en door vele
eigenaren zeker niet gewaardeerde „slag tegen de mond of met de vlakke hand tegen het oog",
zoals collega A. als „nieuwe prikkel" naast de praam aanbeveelt en blijkbaar-tok zelf toepast.

Laat ons toch die onbehoorlijke bravour en ruwheid, die helaas de naam onzer
wetenschap zoveel schade deed en nog doet, eens afleggen

De gezonde — niet overdreven of sentimentele — dierenbescherming krijgt de laatste
jaren ook op de boerderij grote aanhang en de dierenarts, die het als vanzelfsprekend
aanvoelt om daarmede ernst te maken, zal mede daardoor zichzelf en zijne wetenschap
des te meer doen waarderen !

Over bovengenoemd onderwerp verscheen in het T. v. D. afl. i Jan. \'48 een artikel
van de hand van collega Aiikema, die hierin een beschrijving geeft van, de door hem
aangewende methode en deze methode meer ingang tracht te doen vinden. Schr.

begint met er op te wijzen dat castreren bij het staande paard geen gevaar oplevert
voor de operateur en diens helpers en ontvouwt hierover een theorie welke zou moeten
verklaren waarom bij deze operatie het paard niet zal slaan, doch ineen zal krimpen.
De oorzaak hiervan zou zijn een zelflexbeweging door prikkeling van de zaadstreng.
M.i. is deze voorstelling niet juist en moet deze gedraging van het dier beschouwd
worden als een normaal reageren bij het veroorzaken van pijn of bij bedreiging met
pijn. Immers zien we niet alleen dezelfde verschijnselen optreden wanneer we een
paard op enig andere wijze pijnigen, bijv. bij couperen, bij het sterk aansnoeren van
een praam, bij het toedienen van een zweepslag, maar ook reeds wanneer we een drei-
gende beweging met een zweep maken. Alleen kwaadaardige dieren zullen een verde-
digende houding aannemen, in welk geval schr. dan ook van de werpmethode gebruikt
maakt. Mogelijk gevaar, verbonden aan het staand castreren behoeft en zal dan ook wel
niemand afschrikken schr.\'s methode toe te passen. Een groot bezwaar is echter dat de
patiënt tijdens de operatie veelal neiging vertoont te gaan liggen. Dit zou natuurlijk
fataal kunnen zijn en schr. voorkomt dit door één persoon aan de staart te laten trekken,
terwijl een paar mannetjes in reserve gehouden worden eventueel mee te helpen het
dier op de been te houden door een slag tegen de mond of met de vlakke hand tegen het
oog. In de praktijk komt het echter hierop neer, dat wanneer het dier wil gaan liggen,
het slechts met veel geschreeuw en hardhandige bewerking op de been kan worden
gehouden. Daarom moet deze methode dan ook als ruw worden beschouwd en beter
passend bij een empyricus dan bij een dierenarts. Schr. beweert, dat wat een empyricus
kan, ook een dierenarts moet kunnen uitvoeren. Natuurlijk zal ieder dit met hem eens
zijn, maar daarom is het toch niet noodzakelijk of wenselijk zijn methode over te nemen,
tenzij deze de onze overtreft. Beter ware het te zeggen: wij moeten castreren op een
wijze welke beter is dan die van een empyricus en waar deze niet aan kan tippen.
M.i. is de castratiemethode waarmede ieder dierenarts zich in de toekomst vertrouwd
dient te maken, de werpmethode met algemene anaesthesie. Schr. noemt enige voordelen
van het staand castreren en beveelt het in de eerste plaats aan uit een oogpunt van
„praktijk maken". Dus een soort reclame. Het zou spreken tot de verbeelding van de
mensen. Nu lijkt het mij een zeer bedenkelijk standpunt uit het oogpunt van reclame
een bepaalde operatiemethode te volgen. Hiervoor dienen toch zeker heel andere
motieven te gelden. Trouwens wanneer de boeren uit schr.\'s praktijk reeds vol bewon-
dering de castratie aan het staande paard gadeslaan, wat zal het dan een reclame zijn
het dier bij toepassing van algemene anaesthesie zo maar „voor dood" te laten liggen.

Als tweede voordeel noemt schr. het een grote tijd- en energiebesparing. Tijdbespa-
ring is het zeker, maar het aantal castraties is toch niet zo geweldig groot en de tijd-
ruimte binnen welke ze verricht moeten worden niet zo beperkt dat dit van overwegende
invloed mag zijn. Schr. haalt als voorbeeld aan het behandelen van 8 paarden in il
uur. Met de werpmethode is hiervoor de dubbele tijdduur nodig. Voor een gemid-
delde van 80 paarden per jaar maakt dit een totaal verschil van 15 uur. Dit verschil
kan nog aanmerkelijk worden teruggebracht door het in gebruik nemen van een extra
stel kluisters, welke het volgende slachtoffer reeds worden aangelegd onderwijl de
operateur met de voorganger bezig is. Wanneer meerdere paarden samengebracht
worden is er toch steeds voldoende personeel aanwezig. Bij de toepassing van algemene
anaesthesie wordt het verschil in tijdsduur weliswaar iets groter, maar ook dan is het
seizoen lang genoeg alle castraties tijdig uit te voeren.

Als voordeel van de werpmethode wijst schr. er terloops op dat in dit geval de opera-
teur de situatie beter beheerscht. M.i. mag dit voordeel echter niet worden onderschat
met het oog op complicaties welke zich toch zeker kunnen voordoen, bijv. het optreden
van breuken, in welk geval de risico bij schr.\'s methode veel groter moet worden geacht
dan bij de werpmethode.

Mijn conclusie is dan ook dat we het castreren aan het staande paard moeten over-
laten aan de empyricus, doch wij ons oog gericht moeten houden op het castreren onder
algemene anaesthesie, zowel uit een oogpunt van dierenbescherming als uit een oogpunt
van minder risico voor het dier, terwijl deze methode ons prestige slechts ten goede
kan komen.

Evenals het vorige jaar zal te Wageningen wederom een Nederlandse Landbouw-
week worden gehouden en wel van 12 t/m 16 Juli a.s.

De Regelingscommissie voor deze 13de Nederlandse Landbouwweek, welke wordt
georganiseerd door het Nederlands Genootschap voor landbouwwetenschap en het
Nederlands Instituut voor Landbouwkundige Ingenieurs, is begonnen met de voorbe-
reidingen.

De Nederlandse Zoötechnische Vereniging stelt zich voor om in samenwerking met
de Paardenstamboeken in Nederland („Het Nederlandse Trekpaard", de Vereniging
tot bevordering van de Landbouwtuigpaardfokkerij in Nederland, het Noord-Nederlands
Warmbloed Paardenstamboek en het Fries Paardenstamboek), het Ministerie van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, en wetenschappelijke vertegenwoordigers
van de Diergeneeskundige Faculteit der Utrechtse Universiteit en van de Landbouw-
hogeschool te Wageningen, van 6 tot en mèt 8 September 1948 te Utrecht internatio-
nalestudiedagen betreffende de paardenfokkerij voor landbouwdoeleinden te organiseren.

De aanleiding tot dit plan was de overweging, dat ten aanzien van de zoötechnische
grondslagen voor de paardenfokkerij in vergelijking met andere fokkerijen — met
name wat betreft de arbeidscontróle en prestatiemetingen — nog een belangrijk terrein
voor onderzoek en practische toepassing in de fokkerij open ligt. Dit klemt te meer,
daar ten gevolge van de voortschrijdende mechanisatie in de landbouw de paarden-
fokkerij met doeltreffende middelen haar bestaansrecht dient te verdedigen. Ook uit
een ideëel oogpunt van de binding van de bodembewerker aan zijn bedrijf mag de paar-
denfokkerij niet worden verwaarloosd.

Het Comité tot Organisatie van deze studiedagen heeft de volgende onderwerpen
op de agenda geplaatst:

Sectie A: Wettelijke maatregelen op het gebied van de paardenfokkerij;
Sectie B: Het stamboek wezen, de selectie en de keuringen;

Sectie C: De gebruikswaardebepaling als methode van selectie en de betekenis hier-
van ten aanzien van de mechanisatie;
Sectie D: Fertiliteit en steriliteit.

Een groot aantal paardenfokkende landen werd uitgenodigd om over elk dezer vier
onderwerpen een afzonderlijk rapport in te dienen. Voor elke sectie zal een hoofdrap-
porteur worden aangewezen, die van de gezamenlijke rapporten een samenvattend
hoofdrapport zal vervaardigen. Alle rapporten zullen worden vermenigvuldigd en aan
hen, die zich als lid of als deelnemer aan cleze studiedagen opgeven, worden toegezon-
den. De rapporten zullen in het Engels of Frans gesteld zijn.

Op één der studiedagen, vermoedelijk op 7 September, zal een excursie worden ge-
organiseerd, ten einde kennis te nemen van de proeven voor de gebruikswaardebepa-
ling van paarden, zoals deze in Nederland worden uitgevoerd. Aansluitend aan de
studiedagen zal op 8 en 9 September het bekende nationale concours-hippique worden
gehouden. Op 8 September zullen er o.a. keuringen en demonstraties plaats hebben
van de in Nederland gefokte landbouwpaarden, in samen werking met de deelnemende
Stamboeken.

ƒ 10,— voor het lidmaatschap, hetwelk recht geeft op toezending door het secre-
tariaat van alle rapporten en verslagen;

ƒ 20,— voor het lidmaatschap en deelneming aan d\'e studiedagen, inclusief de excursie.

Voor nadere inlichtingen en het opgeven van deelname kan men zich wenden tot de
Secretaris van het Comité tot Organisatie van Internationale Paardenstudiedagen:
Ir. E. J. Alderkamp, Surinamestraat 24, \'s-Gravenhage, telefoon 114611.

Naar aanleiding van de in het najaar 1947 in de Tweede Kamer der Staten-Generaal
behandelde moties betreffende de prijzenpolitiek in de landbouw heeft de regering
thans, na overleg met vertegenwoordigers van de georganiseerde landbouw, enige
beslissingen genomen.

Uitgaande van een aanstaande verhoging der basis-uurlonen van 64 tot 68 cent en
een tegelijkertijd in te voeren verlaging der tariefionen, waarvoor het College van Rijks-
bemiddelaars nadere voorstellen zal doen, zijn nu definitieve prijzen vastgesteld voor
melk en voor de akkerbouwproducten van de oogst 1948.

In verband met het feit, dat sommige prijzen, onder meer de rogge- en melkprijzen,
zo zijn vastgesteld, dat onder de tegenwoordige omstandigheden van de minder goede
productiegebieden een voldoende netto bedrijfsoverschot niet kan worden verkregen,
heeft de regering zich voorgesteld boven deze prijzen nog extra-toeslagen te verlenen,
welke toeslagen dan in het bijzonder ten goede zouden moeten komen aan bepaalde
gebieden of bepaalde bedrijfstypen.

Voorstellen tot financiering van deze toeslagen zullen door de Minister van
Financiën aan de Staten-Generaal worden gedaan. Na goedkeuring van deze voor-
stellen zullen de toeslagen worden uitgekeerd op basis van in overleg met de ge-
organiseerde landbouw vast te stellen normen.

Rekening houdende met de invoering van de beoogde wijzigingen in de landarbeiders-
lonen en zich onder meer baserende op de kostprijsberekeningen van het Landbouw-
Economisch-Instituut, heeft de regering de in onderstaande kolom genoemde richt-
prijzen voor de akkerbouwproducten vastgesteld.

Voor de consumptieaardappelen ligt het in de bedoeling te komen tot een enigs-
zins lager algemeen prijspeil, echter met dien verstande, dat wijzigingen van de prijs-
verhoudingen en van de bewaarlonen worden voorbehouden.

In afwijking van de calculaties van het Landbouw-Economisch-Instituut, welke
calculaties een geringe verlaging van de kostprijzen der meeste akkerbouwproducten
aantoonden, zijn de richtprijzen voor de broodgranen een weinig verhoogd. De rege-
ring lost hiermede haar toezegging in, dat het prijsverschil tussen broodgranen en voeder-
granen van de komende oogst groter zal worden dan het thans bestaande verschil,
terwijl de op basis van de calculaties van het Landbouw-Economisch-Instituut verlaagde
richtprijzen voor suikerbieten en aardappelen, een juistere verhouding scheppen tussen
de prijzen van de broodgranen en de hakvruchten.

Zoals uit het bovenstaande blijkt, zijn voor een aantal producten voor de komende
oogst geen richtprijzen vastgesteld. Het ligt niet in de bedoeling de prijsvorming dezer
producten, door bepaalde maatregelen, eventuele voorschriften voor de afzet in binnen-
of buitenland uitgezonderd, te binden.

Voor de melk, waarvoor sinds November 1947 een voorlopige prijs was vastgesteld,
is thans de definitieve prijs bepaald en wel op 18,3 cent per kg melk van 3,3 % vet.
Dit zal betekenen, dat de winterprijs op 20 cent gehandhaafd blijft, doch dat de zomer -
melkprijs, welke ongeveer eind April ingaat, op 17,5 cent per kg melk van 3,3 % vet
zal worden vastgesteld. Tenslotte zal de bestaande toeslag voor de in het Westen des
lands voor directe consumptie geleverde melk met ongeveer 0,5 cent per kg melk worden
verhoogd. Ook bij deze prijsvaststelling is rekening gehouden met de in te voeren ver-
hoging der basis-uurlonen.

Naast deze prijzen zijn in het bijzonder ten behoeve van bepaalde melkveehouders
en van bedrijven op de lichtere gronden de volgende toeslagen gedacht:

a. Een toeslag van 17 millioen gulden als compensatie voor de in de zomer 1947 voor
vele gebieden, mede door de bijzondere weersomstandigheden onvoldoende gelde-
lijke uitkomsten van de melkveehouderij;

b. Een toeslag van 40 millioen gulden als compensatie voor de in 1947 onvoldoende
bedrijfsuitkomsten van bepaalde bedrijven op de lichtere gronden;

c. Een toeslag van 11 millioen gulden voor 1948 als compensatie voor de ook in dat
jaar nog te verwachten onvoldoende uitkomsten op de lichtere gronden;

d. Een toeslag van 18 millioen gulden ter ondersteuning van de voor vele bedrijven op
de lichtere gronden onvoldoende melkprijs in de periode November 1947 tot eind
October 1948.

De wijze, waarop deze totaal 85.000.000 gulden vragende toeslagen zullen worden
besteed, zal na overleg met de Stichting voor de Landbouw worden bepaald.

Op de wens van de georganiseerde landbouw om ook nog een toeslag te verlenen
ten behoeve van het kleine bedrijf op de lichtere gronden ter compensatie van de naar
haar mening onvoldoende bedrijfsuitkomsten in 1946, heeft de regering gemeend af-
wijzend te moeten beslissen.

Evenmin acht de Regering voldoende gronden aanwezig om over te gaan tot een
uitbreiding van de vergoedingsregeling voor groenten, welke in 1947 heeft gegolden.
Een nabetaling zal dus niet volgen.

Zo mogelijk zal tijdens de Veterinaire week het gedenkteken voor gevallen dieren-
artsen en a.s. dierenartsen worden onthuld.

De Heer H. J. van Nederveen is door het Hoofdbestuur aangewezen als afgevaar-
digde van de Maatschappij voor Diergeneeskunde op de Alg. Vergadering en in het
Bestuur van de Ned. Centr. Ver. tot bestrijding van Tuberculose.

Aan de dierenartsen, die assistentie hebben gehad bij de georganiseerde dierziekte-
bestrijding en aan de betrokken assistenten zal een vragenlijst worden toegezonden.

Het Hoofdbestuur tracht door deze enquête een indruk te krijgen van de bevindingen,
die door de dierenartsen en de assistenten zijn opgedaan gedurende de laatste campagne.

Aan de dierenartsen, die geen lid zijn van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
zal een circulaire worden toegezonden, waarin gewezen wordt op het belang van het
lidmaatschap van de Maatschappij, o.a. in verband met de plaats, die de dierenartsen
tegenwoordig in de georganiseerde samenleving innemen.

Deze circulaire zal voortaan ook gezonden worden aan alle adspirantdierenartsen,
direct na hun bevordering tot dierenarts.

Bedoelde circulaire gaat vergezeld van een aanmeldingsformulier voor het lidmaat-
schap.

Door het Algemeen Bestuur zijn de aftredende en herkiesbare leden van de Redactie
van het T. v. D. Dr. J. Grashuis en Dr. R. v. Santen opnieuw benoemd.

In de vacature, ontstaan door het bedanken van Prof. Dr. G. Krediet, heeft het A. B.
voorzien door de benoeming van Prof. Dr. Jac. Jansen. Door de redactie is Prof.
Jansen aangewezen als voorzitter.

De secretaris van de M. v. D., Dr. W. A. df. Haan, onderhoudt het geregeld contact
tussen de M. v. D. en de redactie door het bijwonen van de redactievergaderingen.

Na overleg tussen het Hoofdbestuur en de redactie is de verhouding van beide secre-
tariaten t.o.v. elkaar vastgelegd.

Wegens zijn hoge leeftijd heeft de Heer H. A. Kroes gemeend te moeten bedanken
als redactielid.

Het Algemeen Bestuur heeft in deze vacatures benoemd de Heren J. P. v. d. Slooten,
Utrecht en Dr. J. M. v. Vloten, Voorburg, terwijl de secretaris van de M. v. D.
bovendien aan de redactie is toegevoegd.

Het Hoofdbestuur wil ook langs deze weg haar dank uitspreken voor het werk, dat
de aftredende medewerkers hebben verricht.

Een bijzonder woord van dank komt toe aan de Heer Kroes. Een lange reeks van jaren
heeft de Heer Kroes zich met heel veel ambitie gewijd aan de samenstelling van het
jaarboekje.

Niemand kan zich voorstellen hoeveel tijd en trouwe zorg de Heer Kroes aan dit
werk heeft besteed.

Door gebrek aan medewerking van de zijde der collegae, was de grootste zorg altijd
het samenstellen van een nauwkeurige naamlijst van de dierenartsen.

Hieraan kan worden toegevoegd, dat de Heer Kroes op 26 Maart zijn 80ste ver-
jaardag heeft herdacht. Het Hoofdbestuur hoopt van harte dat ons erelid Kroes
nog lang van een rustige levensavond zal kunnen gemeten.

Hij zal dan voor vele jongeren het voorbeeld blijven van een collega, die steeds grote
liefde heeft getoond voor zijn beroep en die de belangen van onze stand altijd op een
waardige wijze heeft gediend, vooral door zijn intense belangstelling voor de Maat-
schappij voor Diergeneeskunde.

Op verzoek van het Hoofdbestuur is de betrokken Vakgroep thans bereid in zeer
beperkte mate ook uurwerktoewijzingen beschikbaar te stellen voor dierenartsen,
die geen practijk uitoefenen, maar in een ambtelijke functie werkzaam zijn.

Vanwege het beperkte aantal wordt verzocht om alleen in dringende gevallen aan
te vragen bij het secretariaat van de Maatschappij.

Het Algemeen Bestuur heeft Dr. J. J. Terpstra te Rotterdam als vertegenwoor-
diger van de RijVsseruminrichting, toegevoegd aan de Tuberculosecommissie.

Bij het opmaken van het verslag over he) afgelopen jaar moet op de eerste plaats
vermeld worden het overlijden van ons lid Jos. Beckf.rs. Vanaf het ogenblik dat hij
zich in zijn dierbaar Limburg vestigde als practiserend dierenarts was hij een der trouw-
ste bezoekers van onze vergaderingen. Gedurende enkele jaren was hij voorzitter, maar
vooral is hij het geweest die zorgde voor de opgewekte geest in onze bijeenkomsten,
en zijn heengaan zal daardoor een blijvend verlies betekenen, dat niet spoedig zal
vergeten zijn.

De grote sympathie die hij genoot bleek duidelijk bij de begrafenisplechtigheid te
Vcnlo, waar naast tal van vrienden en bekenden de grote meerderheid van onze leden
aanwezig was om de laatste eer te bewijzen. Ook bij de daarop volgende teraarde-
bestelling te Maastricht waren veel collega\'s aanwezig. Daar werden onze gevoelens
vertolkt door\'onze voorzitter, terwijl Coll. Hamers als wrnd. Inspecteur van de Vee-
artsenijk. Dienst de verdiensten als ambtenaar van de overledene in het licht stelde.

Als lid van onze afd. werd dit jaar aangenomen de Hr. P. Claes«f.n, die de practijk
van Coll. P. Tacken te Heijthuyzeri heeft overgenomen. Zo bleef het aantal leden onzer
Afd. onveranderd n.I. twee ereleden en 29 leden.

Behalve de gebruikelijke voor- en najaarsvergadering werd dit jaar in Juni nog een
buitengewone bijeenkomst gehouden ter bespreking van het probleem der hulpkrachten,
terwijl daarenboven de practici nog eens bij elkaar kwamen om de tarievenkwestie
te bespreken. Het ligt in de bedoeling in de toekomst regelmatig een zomervergadering
te houden daar vooral voor de practici tal van belangrijke problemen aan de orde
gesteld worden.

In het najaar werd een excursie gemaakt naar het bedrijf der N.V. ORGANON te
Oss. De deelnemers zullen ongetwijfeld een prettige herinnering bewaren aan deze
buitengewoon interessante tocht, waarbij de N.V. zich tevens een goede gastheer toonde.

Op de buitengewone Algem. Vergadering werd onze Afd. vertegenwoordigd door
Coll. Schreinemakers, op de gewone Algem. Verg. door Coll. J. Hendrickx, terwijl
Coll. A. Hendrickx zitting nam in de Tarieven-Commissie en daar belangrijk werk
verricht voor de practici.

In de najaarsvergadering werden de Collegae Hamers en M. Tacken, die dit jaar
hun zilveren ambtsjubileum herdachten, gehuldigd, waarbij verschillende sprekers
hun verdiensten voor onze Afd. in het licht stelden, en door de voorzitter een blijvende
herinnering werd aangeboden.

Coll. P. Tacken, die in Utrecht promoveerde op een proefschrift, getiteld: Een
studie betreffende de neutraliteitsregulering bij enkele stofwisselingsziekten van paard
en rund, werd namens de Afd. een bloemenhulde aangeboden.

Was het werk en de activiteit van de afdeling het vorig jaar in hoofdzaak gericht
op het sociaal-economisch aspect van haar taak en kwam de wetenschappelijke enigszins
in het gedrang, ook dit jaar gaf hetzelfde beeld. Omdat echter de Maatschappij voor
Diergeneeskunde naast wetenschappelijke vereniging ook vakvereniging wil zijn, is het
verklaarbaar dat in het werk van de afdelingen het accent meer werd gelegd op de
maatschappelijke zaken. Neemt men daarbij nog in aanmerking de in veel opzichten
veranderde sociale verhoudingen in de samenleving, dan spreekt vanzelf dat de rustige
geleidelijke banen waarin het veterinaire leven van vóór 1940 zich bewoog voorlopig
tot het verleden behoren.

Juist die vele nieuwe vraagstukken hebben er toe geleid dat de gehouden vergaderingen
meestal een overladen agenda hadden en geen tijd overlieten aan de genoeglijke bij-
eenkomsten, die vroeger het slot van de vergadering waren.

Toch heeft de afdeling dit jaar veel aandacht besteed aan versteviging van de inter-
collegiale verhoudingen en aan die van de afdeling tot de dames van de leden.

Per i Januari 1947 telde de afdeling 67 leden. Door overlijden van de collegae G. N.
Buren, C. Tenhaeff en Dr. P. Stapel leed de afdeling, speciaal wat de laatste twee
betreft, een gevoelig verlies. Naar andere afdelingen vertrokken 2 leden, door verliezen
van het lidmaatschap van de M.V.D. verloor de afd. 1 lid, terwijl 10 nieuwe leden
toetraden, zodat per 1 Januari 1948 het aantal leden 71 bedraagt.

In de samenstelling van het bestuur, bestaande uit J. T. Heeg, Voorzitter, F. J. A.
Bruins, Secretaris, A. N. Frens, Penningmeester, J. Hovenier, Ondervoorzitter en
A. van Keulen, afgevaardigde in het H.B. kwam in het najaar verandering door het
aftreden van collega van Keulen. In deze vacature werd collega J. Spruyt verkozen.

Collega van Keulen trad eerst als eerst lid en later als secretaris van de Centrale Raad
van de M. v. D. op, hetgeen de afdeling en meer in het bizonder het bestuur, een zeer
gewaardeerd bestuurslid kostte. Bovendien kwam hiermede een einde aan de door het
bestuur zo vaak genoten gastvrijheid in den huize van Keulen, waarvoor speciaal
Mevrouw ook hier hartelijk dank wordt gezegd.

Als lid van de Commissie van de M. v. D. voor de tarieven bij de georganiseerde
dierziektenbestrijding werd collega S. Makkinga aangewezen. Een afdelingscommissie
inzake kunstmatige Inseminatie bestaande uit de collegae J. T. Heeg, D. Rempt en
J. Spruyt verrichtte zeer nuttig werk door in korte tijd een rapport samen te stellen
dat vrijwel ongewijzigd werd aangenomen.

Tot correspondent van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde werd benoemd Dr.
T. S. Zwanenburg.

De contact-commissie in zake de tbc-bestrijding werd omgezet in Contact-commissie
voor de Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren. Door het overlijden van de voorzitter
Dr. P. Stapel, werd de samenstelling als volgt gewijzigd : J. Stapel, Voorzitter,
F. J. A. Bruins, Secretaris en A. Kruiswijk, lid. Slechts een enkele maal behoefde deze
commissie op te treden, doch onder, bij vroeger vergeleken, zeer veranderde omstandig-
heden. Nu had reeds vooraf overleg plaats gevonden tussen het H.B. en dat van de
Stichting van de Landbouw. Dit bracht met zich mede, dat de onderhandelingen zeker
niet makkelijker verliepen; invloed op de goede verstandhouding met de provinciale
Stichting had dit echter niet.

Dit jaar werden 5 vergaderingen gehouden en wel op 29 April, 31 Mei, 28 Juni,
25 October en 13 December. Hiervan werden 2 gehouden te Amsterdam, 2 te Alkmaar
en i te Bergen. Deze vergaderingen werden bezocht respectievelijk door 26 leden en
3 gasten ; 32 en i ; 21 en 4 ; 26 ; 25 en 3. Hoewel dit bezoek niet gering te noemen is.
zou een stijging van het aantal het werk van de afdeling zeer ten goede komen.

Vele maatschappelijke onderwerpen kwamen aan de orde, waarvan de voornaamste
waren : Kunstmatige Inseminatie, Hulpkrachten-rapport, Tbc-bestrijding, tarieven bij
georganiseerde dierziektenbestrijding, ontwerp tuchtwet, enige Bindende Besluiten op
verschillend gebied, Statutenwijziging van de M. v. D. enz.

Opmerkelijk was dat slechts weinig bizonderheden en moeilijkheden uit de praktijk
tijdens de verschillende rondvragen werden meegedeeld. Mogelijk is de oorzaak hiervan
het late uur waarop de agenda meestal was afgehandeld

Dr. J. Grashuis hield een causerie over moderne Veevoeding en Hormonen en Dr.
T. S. Zwanenburg een inleiding over het verschil in aard van de behoefte aan dier-
geneeskundige hulp in Nederland en Ned. Indië.

De alg. secretaris van de M. v. D. bezocht enige malen onze vergaderingen. Ofschoon
de afd. Utrecht doof bleek voor onze toenaderingspogingen, kwam met de afd. Zuid-
Holland het zo gewenste contact tot stand, zich uitend in het zich wederkerig doen
vertegenwoordigen op de afdelingsvergaderingen.

Vanzelfsprekend was het bestuur vertegenwoordigd bij de begrafenis van de over-
leden leden van de afdeling en eveneens bij die van Prof. Wester.

Bij verschillende jubilea als dierenarts gaf het bestuur blijken van belangstelling
alsmede bij de promotie van het lid van de afd. Dr. J. Rinses en het 100-jarig bestaan
van de afdeling Zuid-Holland.

Der gewoonte getrouw bleven na de vergaderingen in Amsterdam enige leden bijeen
voor een gemeenschappelijk diner, terwijl de vergadering in Bergen besloten werd
met een gezellig samenzijn van de leden met hun dames.

Last but not least valt de excursie van onze afdeling naar Breda te memoreren.
Een gezelschap van 51 Dames en heren nam deel aan deze tweedaagse tocht, die, hoewel
een novum op dit gebied, zeker een groot succes mag worden genoemd, niet in het
minst door de zorgen van ons oud-lid collega P. H. van Diessen en Mevrouw.

Al met al mag de afdeling met grote voldoening op haar werk in het afgelopen jaar
terugzien. Haar taak een van de pijlers te zijn waarop de diergeneeskundige samen-
leving berust, werd naar behoren vervuld, ook al bleven nog vele wensen onvervuld.

Het afdelingsbestuur was op 1 Januari 1947 als volgt samengesteld : M. den Hartog,
Voorzitter, S. van Dieten, Vice-Voorzitter, J. van Hal, Penningmeester, H. Snelting,
Secretaris. De secretaris legde op 30 Juni zijn functie neer. In deze vacature werd voor-
zien door de benoeming van Dr. A. W. A. Bos.

De afdeling telde op i Januari 1947 58 leden. Er traden 3 nieuwe leden toe, zodat
op 31 December stonden ingeschreven 61 leden.

13 In Brabant gevestigde dierenartsen zijn geen lid van onze afdeling. Hiervan zijn
er 5 lid van de Algemene Afdeling en 1 van de afd. Gelderland-Overijssel, terwijl 7
collegae geen lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zijn.

Het kassaldo op 1 Januari 1947 bedroeg Fl. 228,09, terwijl het per 31 December 1947
bedroeg Fl. 445,58. Een vooruitgang dus van bijna Fl. 200,—. Hierbij dient wel te
worden bedacht, dat 1947 zeer weinig uitgaven heeft te zien gegeven aan lezingen
en voordrachten, waaraan in totaal slechts Fl. 100,— is uitgegeven. Het wetenschappelijk
gedeelte van ons verenigingsleven is in 1947 dan ook vrij stiefmoederlijk bedeeld.

Er werden in 1947 5 afdelingsvergaderingen te Tilburg gehouden, n.1. op 18 Jan.,
23 Maart, 30 Juni, 10 October en 3 November. Deze werden bezocht door resp. 28,
15, 19, 28 en 16 leden. Het vergaderingbezoek kon dus wel iets beter zijn. Voor een
deel moet dit wegblijven worden toegeschreven aan de weinig aantrekkelijke agenda
voor de 21 leden-niet-practici. 1947 heeft n.1. in het teken van de tarieven gestaan
of wel werden voornamelijk vakorganisatorische aangelegenheden besproken.

Als afgevaardigden naar de Alg. Vergadering werden resp. gekozen de leden Bovée
en Roelvink. Bovée werd op verzoek van het Hoofdbestuur aangezocht om zitting
te nemen in de landelijke tarievencommissie. J. van Hal werd op 23 Maart tot penning-
meester herkozen.

Onze Voorzitter, M. den Hartog, werd op onze voordracht gekozen tot lid van het
Hoofdbestuur der Maatschappij.

De Voorzitter opent de vergadering, welke door 41 leden is bezocht, met alle
aanwezigen een voorspoedig 1948 toe te wensen en met een bijzonder woord van welkom
aan de gasten, te weten de Algemeen Secretaris der Maatschappij en de Voorzitter
van de Afdeling Noord-Holland. Na lezing worden de notulen goedgekeurd en komen
de ingekomen stukken aan de orde.

Er is opzegging van het afdelingslidmaatschap binnengekomen van de collegae
Moerkercken van der Meulen en A. v. d. Sande, terwijl de collegae van VVaveren
en Dr. Winsser zich als lid hebben aangemeld.

Dit naar aanleiding van het niet nakomen van het betreffende B. B. Nadat collega
Kranenburg in verband hiermee voor een persoonlijk feit het woord heeft gevraagd
en dit door de Voorzitter der Mij. collega Kramer op bevredigende wijze is beantwoord,
wordt er nogmaals op gewezen, dat een B.B. alleen betekenis heeft als ieder lid er zich
aan houdt. —

De Voorzitter van het H.B. deelt mede, dat deze tarieven na rijp beraad zijn vast-
gesteld en dat voor 80% van de kippen, welke door de dierenartsen worden behandeld,
dit tarief zal gelden. Het oude tarief van 15 cent zal gelden voor de collegae, die het
pullorumantigeen tegen verhoogde prijs hebben ontvangen.

Collega Kranenburg en Dr. Overbeek brengen naar voren, dat het doel moet zijn,
dat zowel de pluimveehoudersorganisatie als die der dierenartsen zich wederzijds
gebonden achten in die zin, dat alle aangesloten pluimveehouders hun dieren door de
dierenartsen laten behandelen en de dierenartsen zich op hun beurt strikt aan de ta-
rieven houden.

Daar in het H.R. van de Afdeling een omschrijving van het werkgebied ontbreekt,
zal er een voorstel aan de vergadering en aan het H.B. worden gedaan, waarbij het
werkgebied der Afdeling Zuid-Holland alleen de provincie Zuid-Holland zal omvatten.

Nadat de Algemeen Secretaris de bedoeling van deze aanstelling nog eens nader
heeft toegelicht, wordt collega G. C. de Boer door de vergadering als afdelingscorres-
pondent aangewezen.

De Afdelingssecretaris wijst nog op de nieuwe rubriek „Het tijdschrift als vraag-
baak" in het Tijdschrift voor Geneeskunde, die zeker ook mogelijkheden biedt om ons
orgaan meer attractief te maken, daar een uitgelezen publicatie van verstandige vragen
en leerzame antwoorden tot de nuttige inhoud van het Tijdschrift kan bijdragen.
Persoonlijke aanraking tussen vrager en raadgever wordt vermeden, daar door de redactie
de vragen naamloos aan de adviseurs worden doorgegeven en de ondertekening van
het deskundig antwoord in het Tijdschrift door de redactie geschiedt.

De zienswijze van het H.B. wordt in het algemeen gedeeld in die zin, dat de collegae,
die van de dwalingen hunner wegen zijn teruggekomen en hun verkeerd ingenomen
standpunt hebben erkend, de helpende hand geboden dient te worden. Collega Mool-
huizen wijst nog op het eventueel teloor gaan van het contact met de top van de V.D.
Er wordt opgemerkt, dat deze personen zeer zeker in onze Maatschappij opgenomen
zullen worden, indien zij daarin belang stellen. Tevens wordt nog naar voren gebracht,
dat de zienswijze van de Maatschappij ook berust op zelfbehoud, daar het lang niet
denkbeeldig is, dat er gederailleerde collegae zijn, die drogisten met geneesmiddelen
gaan afreizen tot schade van ons standsbelang.

Het standpunt van de Faculteit wordt door de Afdeling als het juiste beschouwd. De
Vergadering is van mening, dat de studenten zeer goed door een aantal voordrachten
te houden op de bijeenkomsten van D.S.K. op de hoogte met de organisatie van de
dierenbescherming gebracht kunnen worden.

De Vergadering gaat accoord met de zienswijze van het H.B. om een accountants-
kantoor in te schakelen.

De Vergadering huldigt ook de opvatting, dat een afzonderlijke contributieregeling
voor ambtnearen niet gewenst is.

Een afzonderlijk mededelingenblad wordt door het H.B. niet gewenst geacht, daar
veelal buitenstaanders hiervan toch inzage krijgen. Bovendien zullen nu de afdelings-
secretarissen, benevens de leden van het Algemeen Bestuur tijdig op de hoogte worden
gehouden met de gang van zaken in de Maatschappij. Deze mededelingen worden dan
vertrouwelijk op de afdelingsvergaderingen besproken en worden dus niet vermenig-
vuldigd. Omgekeerd zal op verzoek van het H.B. zo spoedig mogelijk na iedere af-
delingsvergadering een afschrift van de notulen aan het secretariaat der Maatschappij
worden gezonden. De Vergadering gaat met deze zienswijze accoord.

In tegenstelling met het advies van de Contactcommissie huldigt de Vergadering
de opvatting, dat voor het afgeven van witte certificaten, mede doordat het voordeel
voor de betrokkene oplevert, ook een vergoeding, ten bedrage van f 1,—, geheven
dient te worden.

Bij de runderhorzelbestrijding dient niet de dierenarts, doch de Gezondheidsdienst
de weigeraars te overtuigen van het belang van deze bestrijding. Verder gaat de Ver-
gadering met de zienswijze van de Contactcommissie accoord.

Met algemene stemmen wordt collega van Waveren als lid aangenomen. De Voor-
zitter spreekt zijn vreugde er over uit, dat in navolging van Dr. Lourens de nieuwe
directeur van de Rijksseruminrichting weer is toegetreden tot onze Afdeling.

C. Het Jaarverslag van de Secretaris wordt goedgekeurd, terwijl het jaar-
verslag van de penningmeester wegens onvoorziene omstandigheden wordt uitgesteld
tot een volgende vergadering.

Nadat Prof. Romijn door de Voorzitter een hartelijk welkom is toegeroepen, wordt
met de grootste aandacht deze boeiende Voordracht aangehoord.

Daar vlgs. spreker het normale microscopisch en visueel onderzoek niet tot de gewenste
resultaten bij het spermaonderzoek leiden, _fcis het psyhiologisch onderzoek op de voor-
grond getreden.

Speciaal de aërobe en anaërobe stofwisselingen worden door de spreker als een
belangrijke indicatie beschouwd bij het spermaonderzoek. Is de aërobe stofwisseling
te bepalen met de microrespirometer, bij de anaërobe stofwisseling, waarbij een split-
sing van fructose optreedt is de aantoonbaarheid in de praktijk moeilijker, daar de
glaselectrodemethode voor het bepalen van de pH. alleen voor laboratoria geschikt
is. Prof. Romijn is echter van mening, dat de colorimetrische methode met behulp
van broomthymolblauw hier uitkomst kan bieden. Speciaal wordt ook nog gewezen
op het grote belang om deze suikerstofwisseling gedurende een uur gade te slaan omdat
sperma van goede kwaliteit een snelle pH.daling te zien geeft, terwijl sperma meteen
pH. van een blijvende alkalische reactie in \'t algemeen als minderwaardig moet worden
beschouwd.

Bij de discussie blijkt, dat ook de zuurgraad van het vaginaal- en uterussecretum
en van het glaswerk waarin het sperma wordt bewaard van grote betekenis is voor
de fertiliteit van het sperma. Ook de wijze, waarop het sperma wordt afgekoeld, heeft
invloed.

Onder algemene bijval van de gehele vergadering dankt Voorzitter Hendrikse
Prof. Romijn voor zijn prachtig betoog.

Nadat collega Paul uit Spijkenisse heeft gewezen op de précaire positie van de reserve-
paardenartsen bij de legerreorganisatie, sluit de voorzitter, nadat hij onze gast aan de
gemeenschappelijke dis heeft uitgenodigd, de vergadering.

Rest nog te vermelden, dat de gemeenschappelijke maaltijd zich deze keer in een
grotere belangstelling mocht verheugen.

De leden der Afdeling Zuid-Holland worden verzocht de contributie voor het jaar
1948 ten bedrage van f 7.50 te storten op girono. 219310 ten name van de penning-
meester van de Afdeling Zuid-Holland, Charles van Uffordstraat 37, te Noordwijk
aan Zee.

Beknopt verslag van de afdelingsvergadering, gehouden te Tilburg op
Vrijdag 20 Februari 1948.

Bij de opening zijn behalve een twintigtal leden ook aanwezig de Algemeen Voorzitter
en Secretaris en de introducé\'s coll. v. d. Sande en de dierenarts Mevr. v. d. Sande-
Peperkamp.

De notulen van de vorige vergadering worden na een kleine wijziging goedgekeurd
en vastgesteld.

Collega G. v. d. Werf te Raamsdonkveer wordt met algemene stemmen als afdelings-
lid aangenomen.

Naar aanleiding van een verzoek van het Hoofdbestuur om inlichtingen betreffende
de onderlinge vecfondsen deelt coll. Kirch mede, dat hij beschikt over de gegevens
van 475 van deze fondsen uit de provincie Noord-Brabant.

Naar aanleiding van een schrijven van coll. Bovée over het tarief voor het pullorurn-
onderzoek, merkt coll. van Dieten op, dat het zeer onaangenaam is, wanneer vast-
gestelde tarieven tijdens een campagne worden gewijzigd.

Dr. Kramer zegt, dat de prijs van het antigeen belangrijk is verlaagd nadat ons tarief
was vastgesteld en terwijl het onderzoek al voor een gedeelte was verricht. Het is daarom
billijk dat restitutie aan de pluimveehouders wordt gegeven, als het onderzoek is ver-
richt met het antigeen van de verlaagde prijs, terwijl het oorspronkelijke tarief van 15
cent is berekend.

Over het erelidmaatschap van coll. P. J. \'t Hooft P.J.zn. ontstaat een uitvoerige
discussie. Na een toelichting van Dr. Kramer wordt tenslotte besloten dit erelidmaat-
schap te handhaven.

Naar\'aanleiding van het advies van het Hoofdbestuur betreffende het honorarium
van de assistenten, legt coll. Overbeek vooral de nadruk op de ideële kant. De verhouding
tussen dierenarts en assistent moet zo zijn, dat de assistentie een prachtige leerschool
betekent.

Op verzoek van het Hoofdbestuur wordt een afdelingscorrespondent benoemd.
Het is de bedoeling, dat hierdoor meer casuïstische mededelingen uit de praxis verzameld
zullen worden.

Coll. van Dieten te Breda wordt benoemd ; hij zal worden geassisteerd door coll.
Moons (Oost Brabant) en coll. Roelvink (Midden Brabant).

Prof. Dr. Jac. Jansen wordt met algemene stemmen aangewezen als candidaat voor
de Redactie van het Tijdschrift.

De Secretaris en Penningmeester brengen verslag uit over het jaar 1947. De af-
delingscontributie voor het jaar 1948 wordt vastgesteld op ƒ 7,50.

Coll. Roelvink geeft inplaats van een volledig verslag van de laatste Alg. Vergadering,
enkele speciale indrukken weer, omdat een uitvoerig verslag al is gepubliceerd.

De aftredende Voorzitter ,coll. den Hartog, wordt met vrijwel algemene stemmen
herkozen.

De Voorzitter geeft riu een overzicht van de wordingsgeschiedenis van het mond- en
klauwzeertarief. De Stichting voor de Landbouw had bezwaren tegen de tarieven,
die golden in de eerste jaren van de enting.

Het door de Mij. voorgestelde tarief van ƒ 3,—• per dier voor de eerste 5 per stal
en ƒ 2,— voor elk volgend dier vond de St. v. d. L. onaanvaardbaar, omdat hierdoor
een te zware last drukte op de kleine bedrijven. Daarna is met de St. v. d. L. overeen-
gekomen een stuktarief met een staltarief van f 3,—- voor de kleine bedrijven. Dit
staltarief zou worden gefinancieerd met een fonds, gevormd door een subsidie van de
Landbouw en een heffing op het mond- en klauwzeervaccin. Later bleek, dat genoemde
subsidie niet verleend kon worden, zodat de heffing op het vaccin, dus de bijdrage van
de dierenartsen, verhoogd moet worden.

In een uitvoerige gedachtenwisseling worden door de leden tal van bezwaren tegen
deze gecompliceerde tarievenregeling naar voren gebracht.

Op dringend advies van Dr. Kramer aanvaardt de Afdeling tenslotte de nieuwe
tarieven.

Bij de bespreking van de tarieven voor de tuberculosebestrijding, deelt coll. Kirch
mede, dat hij voor de toekomst nog geen definitieve toezegging kan doen. Er zal naar
worden gestreefd het door de Mij. aangenomen tarief in te voeren. Het tarief voor de
a.s. campagne zal niet lager zijn dan dat van 1947—1948. De afdeling legt zich bij deze
toezegging neer.

Naar aanleiding van een discussie over het onderzoek van nieuw-aangekochte dieren,
wordt door coll. Kirch geadviseerd aan veehandelaren geen tuberculinatieverklaringen
af te geven.

Verder wordt een informatieve bespreking gehouden over het honorarium, dat billijk
geacht moet worden voor de dierenartsen, die toezicht houden op de uitvoering van
de K.I.

In verband hiermede vindt men het zeer wenselijk dat zo snel mogelijk een nauw-
keurige instructie voor de betrokken dierenartsen wordt ontworpen.

Coll. van- dieten doet enige mededelingen over ervaringen bij herhaalde tuber-
culinaties.

Coll. van Dieten deelt een geval mede, van enkele eigenaren van een huisslachting,
die bij het inzouten soda i.p.v. zout gebruikt hadden. De soda werd aangetoond met
een eenvoudige natrium proef.

Coll. van der put zag gaarne de agenda\'s van de vergaderingen wat bekort en zou
liever wat vaker vergaderen.

Dr. de Haan vestigt nog even de aandacht op de oproep in het Tijdschrift, betref-
fende de aanbieding van meubilair voor de faculteitskamer.

Woensdag 3 Maart 1948 werd, onder voorzitterschap van Dr. L. C. KersbergeN|
in het Instituut voor ^raeventievè Geneeskunde te Leiden, een algemene vergadering
van het Nederlands Congres voor Openbare Gezondheidsregeling gehouden, waarbij
ondergetekende de Maatschappij voor Diergeneeskunde vertegenwoordigde.

De lange agenda van het huishoudelijk gedeelte werd in een bijzonder vlot tempo
afgewerkt. De notulen van de vergadering van 16 April 1946, het verslag van de secre-
taris en het financieel verslag, beide over 1946 en 1947 en de begroting 1948, gaven
geen reden tot op- of aanmerkingen. Bij de bestuursverkiezing werden Dr. L. C. Kers-
bergen als voorzitter van het Congres en Prof. Dr. J. Smit als lid van het Dagelijks
Bestuur bij acclamatie herbenoemd. De secretaris, tevens waarnemend penningmeester,
Prof. C. F. van Oijen, die per 1 Jan. 1949 aan de beurt van aftreden is, stelde zich
niet herkiesbaar. Als secretaris werd benoemd Dr. P. Muntendam. De voorzitter dankte
de aftredende secretaris voor het vele en belangrijke werk, dat hij gedurende meer dan
12 jaren voor het Congres heeft verricht, waarna de vergadering het bestuur machtigde,
Prof. van Oijen tot erelid te benoemen. Het is gebleken, dat voor het meer bevredigend
functionneren van de vereniging, een intensiever contact tussen het Dagelijks Bestuur
en de medebesturende verenigingen nodig is, dan thans het geval is. Daarvoor zou
uitbreiding van het D.B. gewenst zijn, doch dit is volgens de statuten, waarin het maxi-
mum aantal leden op 5 is bepaald, niet mogelijk. Teneinde zo spoedig mogelijk aan deze
wens tegemoet te komen, werd, in afwachting van de wijziging der statuten, Dr. M. G.
Neurdenburg als adviserend lid aan het D.B. toegevoegd.

De Centrale Raad voor Kinderuitzending te \'s-Gravenhage en de Nationale Federatie
voor de geestelijke Volksgezondheid te Amsterdam zullen worden uitgenodigd om toe
te treden als medebesturende vereniging. De vergadering machtigde het D.B. in overleg
te treden met de redactie van het Tijdschrift voor Sociale Geneeskunde, zodat dit tijd-
schrift in de toekomst het officiële orgaan van het Congres zal kunnen zijn. Zo mogelijk
zal dit najaar weer een tweedaagse bijeenkomst van het Congres worden gehouden,
waarin verschillende onderwerpen in algemene en sectievergaderingen zullen worden
besproken.

Nadat de voorzitter, die 4 Maart de dag mocht herdenken, waarop hij 50 jaren
geleden tot arts werd bevorderd, door Prof. Krul in hartelijke bewoordingen was toe-
gesproken, werd de vergadering voortgezet met een wetenschappelijk gedeelte. Hierin
hield Prof. A. de Waart te Leiden een boeiende voordracht over „Tropenklimaat en
menselijke gezondheid".

KORT VERSLAG van de Ledenvergadering van de afd. Overijssel van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, gehouden op Zater -
dag 28 Februari 1948 te Nijverdal.

N.V. „Organon" te Oss zal geschreven worden, dat een excursie naar de N.V. in de
a.s. zomer ten zeerste op prijs wordt gesteld. Daarna brengt de Secretaris zijn jaar-
verslag uit, evenals de penningmeester. De stand van de kas is goed te noemen.

Aangenomen werd het voorstel om ƒ 50,— te storten in het Ondersteuningsfonds
en D.S.K. met ƒ 50,— te steunen.

Als nieuw bestuurslid werd hierna gekozen coll. Brummelhuis (penningmeester) en
coll. van Ulzen als afdelingscorrespondent voor het Tijdschrift voor Diergeneeskunde.

Vervolgens vindt een langdurige bespreking plaats van de mond- en klauwzeer- en
pullorumtarieven. Coll. Kramer geeft een uiteenzetting van het verloop der bespre-
kingen en resultaten.

Coll. Jansen te Hellendoorn deelde mede, dat het Bestuur der Zuivelfabriek te Hellen-
doorn hem voor een bespreking had uitgenodigd betreffende de georganiseerde dier-
ziektebestrijding. Een verheugend teken.

De Voorzitter sluit hierna de vergadering en een twaalftal collegae verenigde zich tot
slot aan een gemeenschappelijke maaltijd.

JAARVERSLAG over 1947 van de afdeling Overijssel van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

Het is mij opgelegd om U, geachte aanwezigen, in korte trekken de voornaamste
feiten over het verlopen jaar te vermelden.

Gehouden werden 5 Bestuursvergaderingen en 7 Ledervergaderingen. In de Bestuurs-
vergadering van 21 Maart werden de Bestuursfuncties als volgt verdeeld:

In de eerst gehouden ledenvergadering vond ballotage plaats van de overgekomen
leden van de afdeling Gelderland—Overijssel. De afdeling werd daardoor numeriek
veel sterker.

Op 25 Jan. trad coll. Dr. Grashuis op met een causerie over Veevoedingsvraagstuk-
ken en Dr. H. A. Zwijnenberg over het Probleem der allergie.

De 15e Maart hield coll. Post een causerie over „Gezondheidsdienst" en op 10 Mei
werden we diep ingeleid in de Physiologie van de Lactatie door coll. Frens te Hoorn.

U zult het met me eens zijn, dat het maar een kort gedeelte is. De meeste vergaderingen
werden gevuld met discussies over hulpkrachten (waarvoor zelfs een bijzondere leden-
vergadering werd belegd), oprichting van kleine gezondheidsdienstj.es, tarieven georga-
niseerde dierziektebestrijding en kwesties onze Maatschappij betreffende.

Door behandeling van genoemde vraagstukken is meer en meer komen vast te staan
dat onze Maatschappij van karakter gaat veranderen. Het is noodzakelijk dat onze
Maatschappij zich aan de gewijzigde omstandigheden aanpast.

Het aantal leden van de afdeling bedroeg per 31 December 1947: 49. Door de dood
werd niemand uit ons midden weggerukt.

Laat ik dit verslag mogen eindigen met de wens dat het U allen bij het weer inge-
treden zijn van een nieuw verenigingsjaar gegeven moge zijn, een ieder op zijn plaats,
zijn beste krachten te geven voor onze volkshuishouding in de ruimste zin des woords.

Bovenal hoop ik, dat de verstandhouding onder de collegae goed moge zijn en blijven
en het contact met onze collegae-overheidspersonen of semi-overheidsambtenaren immer
goed moge zijn.

Indien we als dierenartsen niet te egoistisch denken, ons vak ambtieus vervullen,
er goede collegiale verhoudingen bij ons heersen, dan kunnen we een waardige plaats
voor ons als dierenartsen vragen bij de te voeren onderhandelingen met andere orga-
nisaties.

40 jaar rattenbestrijding door middel van Ratin-Ratinin. Dr. L. Bahr: Kopen-
hagen. Maanedsskrift for Dyrlaeger. Vol. 50, No. 7, 1947.

Dr. Bahr wiens naam verbonden is aan de Rattenbestrijding door middel van
Ratin-Ratinin geeft in een artikel in het Deense tijdschrift voor Diergeneeskunde een
overzicht van de werking van genoemd systeem gedurende de afgelopen 40 jaar.

Gezien de grote betekenis van het bestrijden van de rattenplaag komt het mij nuttig
voor het artikel enigszins uitvoerig te bespreken en te trachten de belangstelling van
de dierenartsen voor de rattenbestrijding te vergroten. Behalve de schade, die de rat
aanbrengt door het eten van voedsel bestemd voor mensen en huisdieren, alsmede door
het vernietigen van economisch belangrijke artikelen, zijn zij ook bekend als ziekte-
overbrengers bij mens en dier.

Dr. Bahr geeft in de eerste plaats een historisch overzicht van de rattenbestrijding
in Denemarken waar men sedert 1908 de eerste wet, de „rat-act", heeft gekregen.
Ook in andere landen, o.a. Engeland zijn dergelijke wetten bekend.

In de eerste tijd heeft men hoofdzakelijk door het vangen van ratten getracht de
ratten te verminderen of te vernietigen.

Al heel spoedig bleek dat het nodig was een goed georganiseerde campagne tegen de
rat in te zetten. De volgende hoofdprincipes dienen bij de rattenbestrijding te worden
uitgevoerd:

ie. Maatregelen betreffende zindelijkheid en bescherming tegen de rat. Verhinderen
dat de ratten voedsel en water kunnen krijgen en ook het maken van nesten be-
moeilijken. „Rat-proof" maken van gebouwen.

2e. Het uitroeien van de ratten door middel van dodende middelen (Bacterie-cul-
turen, chemische vergiften, gifgassen, etc.).

Bij elke rattenbestrijding moet men in het bijzonder zijn aandacht besteden aan de
defensieve eigenschappen van de rat: de enorme vruchtbaarheid, het wantrouwen en
zijn voorzichtigheid.

Sterke giften, die dikwijls zeer gevaarlijk zijn voor mens en huisdier, maar ook be-
trekkelijk onschuldige middelen, zoals de preparaten van de bulbus scillae, zijn dik-
wijls niet afdoende daar de rat dikwijls weigert deze middelen op te nemen, wanneer
zij meermalen worden uitgelegd.

Aan de andere kant is het uitsluitend gebruik van virulente bacterie-culturen ook niet
altijd voldoende, daar gewoonlijk maximaal 80 % wordt gedood; verder verschil in
resistentie van de rat en ook het weinig gevoelig-zijn van bepaalde rattenstammen.

Voordeel van de culturen is, dat de ratten ze gaarne eten en de ziekte zich in een
bepaalde graad onder de andere ratten kan verspreiden.

Bovengenoemde overwegingen hebben geleid tot het systeem, in 1906 door Bahr
gepropageerd, nl. uitleggen van een bacterie-cultuur en 3 weken daarna een gestan-
dardiseerd Bulbus Scillae-preparaat, zgn. „Ratinin", teneinde de ratten die door de
Ratin niet zijn gedood, alsnog te vernietigen. Gedurende 40 jaar heeft dit Ratin-
systeem in vele landen van Europa, ook bijzonder in Engeland, uitgebreide toepassing
gevonden, zowel in steden en boerderijen, als ook in districten en provincies. Het is
vooral nodig over een grote area de bestrijding toe te passen. Verder is van enorm
belang dat de uitlegging van het materiaal en ook de gehele bestrijding wordt geleid
door ervaren personen.

Bahr geeft een korte beschrijving van de Ratin-bacil en verwijst naar de uitgebreide
literatuur o.a. van Kristensen, Boilén en Faarup, Kauffmann e.a. Het Ratin is een
bouilloncultuur van deze salmonella, welke na eten door muizen en ratten bij deze
dieren een gastro-enteritis doet ontstaan, waaraan een groot aantal dieren sterven na
2 tot 9 dagen (muizen) en 8 iot 14 dagen (ratten). Bij ratten echter kan het verloop

variëren van 2 dagen tot 3 weken. Gedurende 40 jaren is de Ratin-bacil bijzonder
constant gebleven, zowel biochemisch als serologisch, hetgeen ook door andere onder-
zoekers is bevestigd. Slechts is een kleine verandering opgetreden, n.1. dat sommige
stammen een positieve, andere een negatieve citraat-reactie geven.

In de S. enteritidis-groep zijn de Ratin-bacillus en de S. enter. var. danysz als iden-
tisch te beschouwen, voor zover betreft de heden bekende differentiatiemethoden.
In de laatste 40 jaren zijn in DAemarken voederingsexperimenten genomen met
24057 bruine ratten (Ep. norvegicus) uit verschillende delen van Denemarken, alsmede
bij witte ratten. In een curve is weergegeven de virulentie van de Ratin-cultuur, waarbij
is gebleken, dat de gemiddelde mortaliteit is 65,5 %, terwijl bij het gebruik van z.g.
„stockculturen" 89,75 % der ratten stierf.

De mortaliteit is aanmerkelijk minder in experimenten waarbij normale ratten werden
gevoederd met door Ratin-cultuur gestorven ratten. Deze wijze van infectie komt over-
een met hetgeen in de natuur geschiedt doordat de gestorven ratten door de nog levende
worden gegeten. Het gelukte de infectie op deze wijze over te brengen in gewoonlijk
niet meer dan 3 generaties. Het blijkt, dat de Ratinbacterie langzamerhand in het ratten-
organisme wordt vernietigd, zodat een continu progresserende infectie van rat op rat
onwaarschijnlijk is, hetgeen dus een natuurlijke begrenzing vormt van de verspreiding
van de Ratininfectie in de omgeving. De mate van verspreiding zal sterk beïnvloed
worden door de resistentie van de rattenstam. Bij het onderzoek bleek, dat in gevallen,
waarin geen bacteriën in bloed of milt konden worden aangetoond, deze dikwijls in
de faeces doch spaarzaam aanwezig waren. Indien vrouwelijke ratten in hun nest
sterven aan Ratin kunnen zij gemakkelijk de jongen besmetten. De jonge dieren zijn
meer gevoelig voor de infectie. Drachtige ratten aborteren dikwijls. Bahr erkent dat
de overbrenging van de infectie van rat op rat wel van betekenis is, doch vroeger aan-
merkelijk is overschat.

Muizen zijn zeer gevoelig voor Ratininfectie. Dit geldt voor de witte muis, de huismuis,
(Mus musculus L.) veldmuis (Microtus agrcstis L. en Arvicola terrestris L.) en de rode
muis (Euotomys glareolus Schreb). Daarentegen de bosmuis (Apodemus sylvaticüs) is
minder gevoelig, slechts 50 % mortaliteit.

The Apodemus agrarius Pall is weinig of niet gevoelig. Gelukkig zijn het juist voor
Ratin gevoelige muizen, die de meeste schade aanrichten. In tegenstelling met hetgeen
gezegd is over de verspreiding der infectie onder de rattefi, ziet men bij de muizen
dat in meerdere generaties de ziekte voortschrijdt (60 of meer). Hier speelt dus de
infectie van muis tot muis in de praktijk een grote rol.

Van de zwarte ratten (Ep. Ratus L.) van Kopenhagen was slechts 50 % gevoelig,
terwijl van de zwarte ratten uit Holland 80 % aan de infectie stierf. De Alexandrijnsc
ratten verhouden zich als de zwarte ratten uit Kopenhagen. Een uitvoerige bespreking
wordt gewijd aan de heriditeit en immunologische aspecten. De vraag doet zich voor of de
ongevoeligheid van de ouders voor Ratin-infectie op de jongen wordt overgebracht.
Indien dit het geval zou zijn, is het begrijpelijk dat waar Ratin vele jaren in een bepaald
gebied wordt gebruikt, een ongevoelige stam zich zou ontwikkelen, waardoor het nut
van Ratin denkbeeldig wordt. Een vergelijkend voederingsexperiment bij bruine ratten,
gevangen in 15 verschillende plaatsen in Denemarken in 1904 — 1905 en in 1945 —1946
gaf zelfs een toename van de mortaliteit te zien van 70 tot 88,8 %. Ook in een experi-
ment bleek dat de eerste tot vierde generatie gefokt uit een mannelijke witte rat en een
vrouwelijke bruine rat, die verschillende grote doses cultuur hadden overleefd, dus
immuun waren, voor -8o % aan de infectie stierven en wel in 8—18 dagen na het voeren
van de Ratin. Volgens Bahr is het bewijs geleverd, dat de ongevoeligheid van de ouders
niet op de jongen overgaat. Raebiger is tot dezelfde conclusies gekomen. Een ander vraag-
stuk van betekenis is of muizen en ratten, die een aanval van Ratin-ziekte overleven,
immuun worden en hoelang deze immuniteit duurt. Bahr, Schmidt en Kauffmann
komen tot het resultaat, dat muizen per os niet geïmmuniseerd kunnen worden tegen Ratin-
bar.teriën. Voor de uitroeiing van muizen zou het daarom aan te bevelen zijn het Ratin
uit te leggen in dezelfde plaatsen met tussenruimte van 1 maand, indien alle muizen
niet na de eerste toediening zijn gestorven. Voor bosmuizenbestrijding is het beter

na i maand thalliumprepar?ten uit te leggen. In tegenstelling met muizen kunnen ratten
wel geïmmuniseerd worden. Deze immuniteit duurt ongeveer drie maanden en is na 11
maanden geheel verdwenen: door een proef met 132 witte ratten is dit bewezen. Een
praktijkproef, waarbij met onvoldoende hoeveelheden Ratin de eerste maal werd ge-
werkt en waarbij de overlevende ratten respectievelijk na 2 tot 3 maanden
en 7 tot 9 maanden werden gevangen heeft het bovenstaande bevestigd. De ratten,
die na 7 tot 9 maanden werden gevangen, stierven na voldoende Ratintoediening voor
80 tot 85 % in 3 weken. De nog overlevende ratten werden door Ratinin vernietigd.
De beide boerderijen, waar deze proef werd verricht, waren daarna gedurende 2 jaren
vrij van ratten. Uit het bovenstaande blijkt dat het, indien men uitsluitend met Ratin
wil bestrijden, voor ratten de tweede uitlegging na vrij lange tijd moet geschieden.

Saling (Duitsland^ en Thjötta (Noorwegen) zijn van mening, dat het gebruik
van bacterieculturen gedurende meerdere jaren tot gevolg zou hebben, dat de ratten-
stam in dat gebied weinig gevoelig zou worden, zodat het effect denkbeeldig zou zijn.
Bahr meent, dat deze auteurs hun mening niet op eigen experimenten, doch op die van
de Duitse bacterioloog G. Baars in 1930 steunen. Deze laatste heeft echter gewerkt
met ratten, die reeds meerdere malen per os waren geïnfecteerd met verschillende
weinig virulente rattendodende S. culturen, ook met S. enter. var. danysz. In zijn
proeven bleken de ratten, die niet geïmmuniseerd waren wel degelijk aan de Ratin-
cultuur te sterven.

Nog een vraag die onder de ogen dient gezien te worden is die of de ratten „dragers"
van Ratin worden. Bahr onderzocht 200 bruine ratten 3 maanden nadat zij een Ratin-
infectie hadden doorstaan. In geen dezer dieren kon in de faeces of in de organen
de bacil worden aangetoond. Hij geeft echter toe, dat nu en dan dragers kunnen voor-
komen, doch dat dit niet van praktische betekenis is, daar de Ratinindistributie zonder
twijfel de meeste van deze dragers zal doden.

ie. voor rattenstammen, die minder gevoelig zijn voor Ratin en waar het Ratinin
minder goed wordt opgenomen.

2e. voor zwarte ratten, welke slechts voor 50 % door Ratin sterven en welke minder
gevoelig zijn voor Ratinin.

Talliumpreparaten zijn giftig voor mens en huisdieren, bijzondere voorzorgen moeten
bij het uitleggen worden in acht genomen.

Het systeem bestaat hierin dat 3 weken na het Ratin tallium wordt uitgelegd. Ook
voor muizen, welke als regel de squillapreparaten niet eten, wordt het systeem Ratin-
tallium toegepast. Het Ratinin (squilla) wordt ook door bruine ratten soms minder
goed opgenomen; men moet dan zoeken naar een ander mengmiddel als lokaas.

Een zeer belangrijk gedeelte van het artikel handelt over het gevaar van Ratinculturen
voor de huisdieren en de mens.

Reeds in 1905 is door Bahr gewezen op de gevoeligheid van jonge kalveren voor
deze infectie. Het is bekend dat kalveren van enige dagen oud zeer gevoelig zijn voor
enteritis verwekkende bacteriën, zelfs ook voor de colibacil.

C. O. Jensen onderzocht in 1909 van 180 boerderijen waar Ratin was uitgelegd,
8 gevallen van kalveren die aan enteritis waren gestorven. In 7 gevallen werd S. enter,
var. dublin gevonden. In één geval werd, echter niet met absolute zekerheid, de Ratin-
bacillus geconstateerd.

Door het State Veterinary Serum Laboratory, Kopenhagen werd van 1921 tot 1929
van 3150 kalveren gestorven aan enteritis, in 14 gevallen de S. enter var. danysz ge-
isoleerd. Van 1933 tot 1946 werden 10.246 kalveren onderzocht, waarvan bij 578 Sal-
monella-infectie werd geconstateerd, nl. 567 maal S. enter. var. dublin. 5 maal S.
typhimurium en 6 maal S. enter. var. danysz (db 1,04 %). Hieruit blijkt dat voor het
gehele kalvermateriaal de S. enter. var. danysz in de periode 1921 tot (929 in 0,44 %
en van 1933 tot 1946 in 0,06 % werd gevonden. Hier is dus een afname van dergelijke

gevallen te zien, niettegenstaande de verbeterde methoden van diagnostiek. Een voé-
deringsexperiment is ook interessant. Zeer jonge kalveren werd virulente bouilloncul-
tuur van Ratin (2 cc.) per kalf in melk gegeven. Deze stierven aan Ratin-infectie.
Bouillonculturen uit deze kalveren geïsoleerd, werden tot 100 cc. per kalf aan dieren
van 10 tot 12 maanden oud gegeven. Deze vertoonden geen ziekteverschijnselen. Grote
doses culturen toegediend aan paarden, runderen, jonge en oude honden, 4 weken
oude biggen, jonge en oude katten, duiven, ganzen, kippen (t dag en ouder), eenden,
fazanten, Rhesus-apen, zilvervossen, veroorzaakten geen ziekteverschijnselen. Deze
onderzoekingen zijn bevestigd door Axei. Thomsen en Tesdal, Raeeioer en Schwin-
nino e.a. onderzoekers.

Bahr trekt de conclusie, dat in het algemeen de Ratinbacil, met uitzondering van jonge
kalveren, onschadelijk is voor de huisdieren. Ook dient nog vermeld te worden, dat Ratin-
bacillen in Denemarken nimmer bij de vleeskeuring zijn gevonden. Tot heden zijn ook nog
bekend 2 uitbraken van Ratininfectie bij jonge biggen op Fünen en Seeland, op boerde-
rijen waar de Ratin was uitgelegd. Lütje constateerde in 1930 dat één geval van
Ratininfectie bij een varken werd waargenomen in een district waar 50.000 varkens
waren en waar Ratin was uitgelegd speciaal in de varkensstallen. Men zorge er dus
voor geen Ratin uit te leggen op plaatsen, waar zeer jonge kalveren en biggen in de
gelegenheid zijn het lokaas te eten.

Wat betreft het gevaar van de Ratinbacillus voor de mens, dient in de eerste plaats opge-
merkt te worden, dat deze bacil origineel geïsoleerd is van de faeces of de urine van een
kind, lijdende aan enteritis (in Jutland) door Dr. 0jcaard in 1900, waaruit blijkt dat
reeds gevallen van Ratinenteritis in Denemarken bekend waren vóórdat Ratin voor
rattenbestrijding werd uitgelegd. In 1922 is door C. O. Jensen een onderzoek ingesteld
in 20 provinciesteden van Denemarken naar het mogelijk voorkomen van Ratininfec-
ties bij de mens op de plaatsen waar Ratin in grote goeveelheden was uitgelegd. Het
resultaat was dat geen gevallen zijn waargenomen. In de jaren 1913 tot 1924 is nage-
gaan of een toename van de gevallen van acute enteritis bij de mensen in de districten
waar het Ratinsysteem werd toegepast werd waargenomen. De statistieken bewezen
echter het tegengestelde. De conclusie dan ook van C.O. Jensen en de Deense dienst
van Volksgezondheid sluit het gevaar van Ratin voor de mens uit. Later is echter ge-
bleken door onderzoekingen van M. Kristensen en anderen in het Staatsseruminsti-
tuut ie Kopenhagen, dat elk jaar enkele sporadische gevallen van gastro-enteritis door
S. enter. var. danysz voorkomen. In 1926—1944, 82 gevallen. Een groot gedeelte
hiervan zou toe te schrijven zijn aan de Ratinbacillus. De meeste hadden een mild
karakter, sommige echter waren van ernstige aard en waren veroorzaakt doordat jonge
kinderen Ratin-brood hadden gegeten, dat op onoordeelkundige wijze was uitgelegd.
In 17 gevallen was in het geheel geen Ratin uitgelegd. Bahr is van mening dat het aantal
gevallen niel groot is, daar dit betreft een periode van 20 jaar gedurende welke 302752
liters Ratincultuur was uitgelegd; hij veronderstelt een „overgevoeligheid" bij bepaalde
personen. Overbrenging van Ratininfectie van mens op mens is niet met zekerheid
aangetoond. Het gevaar aan de Ratincultuur verbonden is gering in vergelijking met
het grote voordeel dat dit middel bij de rattenverdelging heeft. Toch acht hij van belang,
dat het gebruik van Ratincultuur niet roekeloos moet geschieden.

Bahr geeft aan de hand van officiele statistieken in Denemarken een overzicht van
vergiftigingen bij mensen en huisdieren in de jaren 1926 tot 1944 veroorzaakt door chemische stoffen
als arsenicum, phosphor, strychnine, nicotine, kwik-, tallium-, en squillapreparaten.
De schade hierdoor teweeggebracht is aanmerkelijk groter dan die van Ratin in dezelfde
periode. De aandacht wordt verder nog gevestigd op twee zeer giftige Amerikaanse
preparaten, welke in het bijzonder worden aangeraden ter bestrijding van ratten,
nl. „1080" en „Antu". Het eerste is een fluoorverbinding; het tweede is een alpha-
naphtyl-thio-ureaverbinding. Tenslotte wordt een verslag gegeven van rattenbestrij-
ding in een rioleringssysteem (negen straten) in Kopenhagen in 1944. De bestrijding
had plaats door middel van Ratin, gevolgd 3J week daarna door talliumpreparaten.
Daar het mogelijk was dat ratten van andere rioleringen weer in het bestrijde gebied
kwamen, kon van een uitroeiing geen sprake zijn, doch uit controleproeven 3 weken

daarna genomen, bleek het resultaat van de rattenvernietiging zeer voldoende. Naast
de economische betekenis wordt vooral ook gewezen op het hygiënisch belang van de
bestrijding van de rioolratten (pest, Weilse ziekte, rattenbeetkoorts, trichinosis). In 1936
tot 1940 is in Bayruth (Syrië) speciaal in verband met de pestbestrijding het Ratin-
systeem toegepast met zeer goede resultaten. De directeur van het bacteriologisch
laboratorium te Bayruth geeft van de bestrijding een rapport en wijst op het gunstige
resultaat wat betreft de vermindering der ratten.

In 1946 is verschenen: „Bovine Mastitis, A Symposium" samen gesteld door Little
en Plastridge. Deze eerste druk zal ongetwijfeld spoedig uitverkocht zijn. Na een voor-
woord en een inleiding, waarin het begrip mastitis gedefinieerd en de economische be-
teekcnis der rundermastitis geschetst wordt, volgen de 17 hoofdstukken, door vele ver-
schillende specialisten geschreven. Het boek eindigt ten slotte met een zeer belangrijke
appendix met vele uitvoerige gegevens over de laboratoriumtechniek bij onderzoek
van mastitis. Hoofdstuk 1 behandelt de anatomie van de uier: dit hoofdstuk beslaat
54 bladzijden, is voorzien van 24 afbeeldingen en besluit met een lijst van 115 litera-
tuuropgaven. In hoofdstuk 2 wordt de physiologic van de melksecretie behandeld
(eveneens met afbeeldingen en literatuurlijst). De titels der overige hoofdstukken, vrij-
wel allen geïllustreerd en voorzien van zeer uitvoerige literatuuropgaven, zijn: 3 patho-
logy of mastitis, 4 diagnosis of mastitis, 5 bacteriology of mastitis, 6 serological classi-
fication of the mastitis streptococci, 7 environmental and hereditary factors, 8 trans-
mission, 9 mastitis in heifers, 10 eradication of chronic mastitis, 11 vaccination in
bovine mastitis, 12 treatment of bovine mastitis, 13 publichealth significance of bovine
mastitis, 14 relation of bovine mastitis to quality of dairy products, 15 stable hygiene
in the control of mastitis for the production of clean milk, 16 recommendation for state
control programs, 17 mastitis in goats.

Uit deze indeeling in hoofdstukken blijkt wel dat dit werk, dat 546 bladzijden groot is,
voor nagenoeg elke veearts, hij moge werkzaam zijn in de practijk dan wel op het labo-
ratorium, van groot belang is. Het zou te ver voeren dit werk hier uitvoerig te bespreken
(een dergelijke bespreking zou eigenlijk moeten leiden tot het refereeren van elk hoofd-
stuk apart). Ik moge daarom volstaan met als mijn mening uit te spreken dat „bovine
mastitis" wel als een der allerbeste modernste werken over rundermastitis is.

1 Bovine mastitis. A Symposium. Edited by Little and Plastridge. First Edition.
Mc. Graw-Hill Book Company, Inc. New York and London. 1946.

Bij het vergelijken van de in het Tijdschrift vermelde gegevens met ons kaartsysteem
en met het archief van de faculteit der Veeartsenijkunde bleek, dat in de lijst met jubilea
verschillende storende fouten zijn geslopen.

J. P. W. Anemaet, keuringsveearts aan het Openbaar Slachthuis te Utrecht is
benoemd tot Hoofd van de Keuringsdienst te Naaldwijk.

Met ingang van 22 Maart heeft collega H. Kloosterboer de practijk voort-
gezet van wijlen Dr. C. A. v. d. Velden te Oldebroek.

Met ingang van 8 Maart heeft collega D. M. F. Grenp de practijk voortgezet
van wijlen Dr. P. Roodzant, \'s-Gravenhage.

Op 17 Januari 1948 overleed in de Rijksklinieken te Utrecht na een
kortstondige ziekte, zeer onverwacht, in de leeftijd van slechts 42 jaar,
collega D. J. B. Rutgers, in leven Directeur van de Almelose Gezond-
heidsdienst voor dieren te Almelo.

Derk Jan Bergardus Rutgers werd in 1905 te Zetten in de Betuwe
uit een bekend dierenartsengeslacht geboren, bezocht aldaar de lagere
school, doorliep vervolgens te Wageningen de H.B.S. en ging in 1926
te Utrecht voor dierenarts studeren.

Sinds enige jaren was Absyrtus opgeheven en moesten de diergenees-
kundige studenten zich een plaats veroveren in de gróte studentenwereld.
Rutgers werd U.S.C.-lid en wist zich als een der weinigen een normale
positie te verwerven. Helaas overleed door een ongeluk na enige jaren
studie zijn vader en kort daarop zijn moeder, waarna de enige jongste
broer Frits met hem in Utrecht kwam samenwonen. Ondanks deze grote
tegenslagen, die hij zich erg heeft aangetrokken, had hij een open oog
voor de onmogelijke toestanden die zich in de diergeneeskundige studenten-
wereld de laatste jaren hadden ontwikkeld: twee faculteitenstelsels be-
concurreerden elkaar fel, terwijl een zeer groot deel der diergeneeskundige
studenten zijn heil zocht in het nihilisme.

Toen dan ook door de Maatschappij voor Diergeneeskunde en enkele
docenten een poging werd gedaan om deze toestanden te veranderen zette
Rutgers zich direct ten volle in en aanvaardde hij het eerste voorzitter-
schap van de opgerichte Diergeneeskundige Studentenkring. Op onnavolg-
bare wijze wist hij, geboren voorzitter als hij was, de vele moeilijkheden
van het eerste jaar te overwinnen en kon hij zijn opvolger een vereniging
overgeven, die, hoewel officieel nog niet geheel geconsolideerd, officieus
de enig erkende studievereniging was, die hondeVd procent van alle
diergeneeskundige studenten omvatte en die bereikt had, dat het nihilisme
weer veld begon te verliezen.

Als blijk van waardering werd hem het lidmaatschap van Verdienste van
D.S.K. aangeboden.

Met Rutgers als onbetwiste leider was een keerpunt ten goede bereikt
in de diergeneeskundige studentenwereld.

Zijn lidmaatschap van het U.S.C., het overlijden van zijn ouders en
zijn werk voor D.S.K. hadden hem veel van zijn studietijd gekost. Echter
in 1936 studeerde hij af om al weer een zeer grote tegenslag te moeten
meemaken: zijn enigste broer Frits, waar hij de laatste jaren op bijzonder
prettige wijze mee samenwoonde, overleed door een auto-ongeluk.

Na enige waarneming nam hij in 1937 de praktijk over van collega
v. d. Weerd te Almelo en werd waarnemend Directeur van het slachthuis
aldaar. Tegelijkertijd trad hij in het huwelijk met Mej. S. Hellinga.
Eep zeer gelukkig huwelijksleven schonk hem drie zoons en ëën dochter,
die hem zeer veel vreugde hebben gegeven.

Zijn bijzondere gave: zijn kennis van en kijk op paarden deed hem
proberen rond Almelo en in Twente een warmbloedpaardenfokkerij op
te richten en toen hij in Mei 1946 de praktijk verliet om Directeur van
de Almelose Gezondheidsdienst voor dieren te worden kon hij erop bogen,
dat hij onder zijn leiding een warmbloedfokgebied had doen ontstaan
dat tot een der beste van Nederland behoort. De kroon op zijn werk was
er toen op de voorlaatste keuring te Utrecht de paarden, zijn paarden,
rond Almelo onbetwist aan de kop kwarrten.

Een groot resultaat bereikt met deze eenvoudige Twentse boeren,
te meer verwonderlijk, daar hij een intensieve praktijk dreef en in aan-
merking de weinige jaren, die hij er nog mee bezig was.

Terecht schreef dan ook R. A. Maarsingh in „Het Paard" van 5 Febr.
j.1., dat de warmbloedfokkerij in Twente aan zijn initiatief en leiding
te danken was.

Met hem is een van de beste paardenkenners, zo niet de beste, onder
onze collegae, heengegaan. Wat is het jammer dat zijn leven niet langer
mocht zijn ! Wat had hij met zijn bijzondere gaven op dit gebied nog veel
kunnen doen!

Zijn Utrechtse vrienden kenden zijn gave reeds tijdens de bezoeken als
studenten aan diverse concours hippiques: op warmbloedgebied wisten
wij van hem reeds lang voor de bekendmaking van de jury-uitspraak de
uitslag van de diverse nummers en nooit faalde hij.

De bijzondere, zeer joviale en inspirerende wijze van zijn optreden,
maakte dat hij overal waar hij kwam populair werd: zijn uitgebreide
Utrechtse en Almelose vriendenkring en de grote sympathie en het sterke
vertrouwen van de Almelose boeren getuigen ervan. Toen dan ook deze
veehouders in hun rundveefokkerij zwaar werden getroffen door steriliteit
getroostten zij zich grote offers om hun dierenarts in de gelegenheid te
stellen zich alleen aan preventieve diergeneeskunde te wijden. De eerste
fabrieksgezondheidsdienst in Nederland werd geboren en ook op dit gebied
wist Rutgers dit grote vertrouwen niet te beschamen. De tijd zal moeten
leren of zijn pionierspositie het begin is geweest van een ontwikkeling die
hij reeds zag. De onvruchtbaarheid begon hij, met de wijze waarop hij
de K. I. leidde, reeds onder de knie te krijgen. Geen wonder dat de boeren
om al deze successen hem op de handen droegen.

Treffend kwam dat tot uiting bij de teraardebestelling, die op 21 Januari
te Almelo plaats vond.

Op zijn wens werden de lijkkoets, een vigelante overladen met bloemen
en elf volgrijtuigen, getrokken door 26 prachtige fokpaarden, \'zijn fok-
paarden door hem aangekocht. Honderden boeren waren opgekomen om
hem de laatste en veel te vroege eer te bewijzen.

De beruchte kinderverlamming had zijn sterke lichaam in nog geen
drie weken gesloopt. Reeds na enkele dagen ziekte was hij geheel verlamd
geworden. De ijzeren long vermocht hem niet te redden.

En zo getuigden dan deze honderden van hun eerbied voor hun Dokter.
De heren Post namens de Almelose paardenfokkers, Blok namens de
Almelose gezondheidsdienst, Schuiringa en Maarsingh namens de
Groningse paardenvrienden en de warmbloedfokkerij van Nederland
spraken treffende woorden, die diep uit het hart kwamen. Een bestuurslid
van D.S.K. sprak woorden van dank; een Almelose vriend namens zijn
vele vrienden ter plaatse;\' collega v. d. Veen namens de Overijsselse
collegae van wie verschillenden hem de laatste eer waren komen bewijzen.
Ondergetekende sprak namens .oud-bestuursleden van D.S.K. en namens
de Utrechtse vriendenkring. Ds. Luikinga sprak troostvolle woorden,
terwijl zijn schoonvader diep bewogen dankte voor de overweldigende
belangstelling.

De gehele lange weg door Almelo, die de begrafenisstoet volgde, was
met zand bestrooid voor zijn paarden. En wat waren deze eerste klas
fokdieren rustig en mak; wat demonstreerden deze dieren wat Rutgers
had bereikt. . . . Een zeer indrukwekkende begrafenis die wel haast nooit
enig Nederlands dierenarts te beurt is gevallen. „Hij is hier precies dezelfde
alombekende dokter in Twente geweest als zijn vader dat in de Betuwe
was", getuigden enkele ouderen uit de Betuwe, die de zoon van hun
dokter waren komen begraven.....

Zijn jonge vrouw en vier kinderen hebben een zwaar verlies geleden,
een verlies wat uitermate moeilijk te dragen zal zijn.

Moge de wetenschap, dat hun man en vader een bijna legendarische
naam onder de boeren in Twente had, dat hij voor de algemene zaak,
zonder enige bijbedoeling, belangrijk werk heeft gedaan zowel als student
en als dierenarts, speciaal op het gebied van de paardenfokkerij, enige
troost zijn.

Veel zulke diep eerlijke mensen, die hun gaven over hebben voor anderen,
komt men niet tegen in dit leven.

Wij allen, die hem korter of langer van nabij hebben gekend zijn blij
dart wij hem gekend hebben en bij ons zal hij in onze harten blijven
voortleven.

In een drietal ingezonden artikelen hebben enkele leden der Maat-
schappij een beschouwing gehouden over het Tijdcshrift voor Diergenees-
kunde. Daarbij werden aanmerkingen gemaakt, wensen geuit en adviezen
gegeven.

De Redactie heeft gaarne deze sprekers het woord verleend en tijdens
het betoog heeft zij met aandacht geluisterd. Daarna heeft zij zelf opnieuw
de waardebepaling van het Tijdschrift aan een bespreking in haar ver-
gadering onderworpen. Het resultaat van deze besprekingen maakt zij
nu bekend om aldus van haar beleid rekenschap te geven.

Ons Tijdschrift heeft als enig Nederlands diergeneeskundig periodiek
de taak voorlichting te geven aan de Nederlandse dierenartsen over de
vorderingen van de wetenschap op dit gebied. Het blad steunt hierbij
op de bijdragen van de wetenschappelijke staf en van de dierenartsen.
In het algemeen zijn dus de schrijvers te vinden onder dezelfde groep,
die bij de inhoud van het Tijdschrift direct is geïnteresseerd. Zij bepalen
de inhoud ervan en intensiveren door hun medewerking en activiteit de
betekenis van dit communicatieblad.

Om aan deze verplichting te voldoen dient het Tijdschrift te bevatten
artikelen van wetenschappelijke aard, waarin de gang der gedachten van
de auteur, de loop van het onderzoek en de resultaten worden behandeld.
Een beperking van een dergelijk artikel tot de waarde van een compendium
of tot het vermelden van de conclusie, vergezeld eventueel van een richtlijn
voor de practicus, acht de Redactie een degradatie van die publicatie:
de wetenschappelijke grondslagen zouden daarmede aan het artikel zijn
ontnomen.

De Nederlandse onderzoekers behoren gelegenheid te hebben in een
Nederlands blad van hun werkzaamheid verslag te doen, zonder dat
daarbij ingegrepen wordt in de waarde van hun publicatie. Het Tijdschrift
stelt er een eer in deze gelegenheid te kunnen bieden om aldus de betekenis
van de Nederlandse onderzoekingen uit te dragen in het eigen land en
daarbuiten.

Door de publicatie van deze artikelen blijft ook bij degene, wiens geest
grotendeels in beslag wordt genomen door de werkzaamheden van alledag,
de lust tot het critiseren van eigen werk en de nadere bestudering ervan
levendig gehouden.

De Redactie handhaaft dus haar zienswijze, dat wetenschappelijke
artikelen in hun geheel behoren te worden opgenomen en niet mogen
worden gepopulariseerd door het pasklaar maken voor direct gebruik
in de praktijk.

Enkele onderwerpen, die door hun algemene betekenis op de voorgrond
treden, zullen in het Tijdschrift worden behandeld, zoals dit het vorige
jaar met de Kunstmatige Inseminatie het geval is geweest. Daartoe werden
reeds medewerkers aangezocht, terwijl bovendien de gelegenheid tot in-
zending open staat voor hen, die op dit terrein nadere onderzoekingen hebben
verricht, door wie bizondere waarnemingen werden gedaan of die mogelijk
een bepaald standpunt in sociaal-economisch opzicht naar voren wensen te
brengen. Zo zijn in voorbereiding de rundertuberculose, het mond- en
klauwzeer, pluimveeziekten. Later zullen wellicht andere onderwerpen
volgen.

Er is de laatste jaren een tekort ontstaan in de medewerking der dieren-
artsen zelf, zoals zij, buiten de functies van zuiver wetenschappelijke aard,
over het land zijn verspreid. De studies uit de praktijk, de ervaringen
op allerlei gebied, de problemen, zoals die zich in het dagelijks leven
voordoen, worden niet of sporadisch te boek gesteld. In overleg met het
Hoofdbestuur der Maatschappij werd tot de instelling van de Afdelings-
correspondentschappen besloten om deze publicaties op het gebied der
toegepaste wetenschap te stimuleren. De Klinische lessen en de rubriek
Van en voor de practicus zou de Redactie graag regelmatig plaatsen,
maar hiervoor is de medewerking van veien nodig. .

Op voorstel van de Afdeling Zuidholland zal een Vragenrubriek worden
geopend, gelegenheid biedend onopgeloste problemen onder de-ogen van
een grotere kring te brengen, om zo van de ervaring te kunnen profiteren.
Het wetenschappelijk peil zal hierbij worden gehandhaafd, daar anders
van de rubriek een verkeerd gebruik zou kunnen worden gemaakt.

Het nieuws uit de buitenlandse tijdschriften zal in de referatendienst
opnieuw worden georganiseerd, de lezers zullen zich dan beter op de
hoogte kunnen stellen van de onderzoekingen in den vreemde.

Ter nadere kennismaking voor het buitenland zal af en toe een oor-
spronkelijk artikel in het Engels worden opgenomen. Voor een goed
begrip in ruime kring zal een dergelijke publicatie worden gevolgd door
een Nederlandse samenvatting, die ongeveer 10 % van het artikel omvat.
Ons Tijdschrift wórdt, blijkens de uitlatingen van die zijde, in het buiten-
land zeer gewaardeerd. Door deze wijze van publicatie hoopt de Redactie
deze waardering nog te verhogen.

Naast de wetenschappelijke voorlichting onderhoudt het Tijdschrift
ook een maatschappelijke eti geestelijke band tussen de leden der Maat-
schappij. Verslagen van vergaderingen en van activiteit van bepaalde
afdelingen, groepen en kringen moeten in kort bestek zoveel mogelijk
worden ingezonden. Ook de personalia zijn in dit opzicht van belang.

De Redactie vertrouwt gaarne op een veelzijdige medewerking der
leden in de samenstelling van dit blad. Met deze activiteit gaat een rijkere
schakering in de inhoud ervan samen.

De onregelmatige verschijning van het Tijdschrift heeft bij velen terecht
ontstemming gewekt.

Het is de Redactie niet mogelijk geweest de nummers met de eens zo
bekende stiptheid te doen drukken, ook al werd de copie ver voor de
contractueel vastgestelde termijn aangeboden.

Er schijnen bij de drukkerij teveel bezwaren te bestaan voor een regel-
matige verzorging. Alle moeite van de zijde der Redactie was tot nu toe
vergeefs.

Kondo en Sugimura (4, 5) zijn er in geslaagd om zeer virulente
vlekziektestammen hun virulentie te ontnemen door ze ca. vijftig keer
over te enten op trypaflavinhoudende voedingsbodems. De aldus avirulent
gemaakte bacillen zouden deze eigenschappen zelfs na herhaalde over-
zetting op voor de groei van vlekziektebacillen gunstige voedingsbodems
constant blijven behouden. Ook dierpassage zou niet irt staat zijn de
virulentie te herstellen. Volgens deze Japanse onderzoekers zou een dosis
van 0.03 cc vaccin per kg lichaamsgewicht bij varkens reeds een solide
immuniteit opwekken- De resultaten in de practijk onder Japanse om-
standigheden zouden zeer gunstig zijn. Van 46.630 geënte varkens succom-
beerden er slechts 2 bin-nen een jaar na de vaccinatie aan natuurlijke
infectie, terwijl geen nadelige gevolgen optraden na de inspuiting. Onder
niet gevaccineerde varkens traden binnen hetzelfde tijdsverloop 300
gevallen van vlekziekte op.

Flückiger (3) vermeldt gunstige resultaten bij muizen, duiven en
varkens in Zwitserland. Witte muizen subcutaan voorbehandeld met
0.3 cc Kondobouilloncultuur verdroegen reeds na 6 dagen 0.01 cc vlek-
ziektecultuur, terwijl deze muizen 13 dagen na de enting geen nadeel
ondervonden van 0.6 cc onverdunde cultuur intraperitoneaal toegediend
( = 200 X de dosis, welke contrclemuizen in 3 dagen doodde)

Duiven intramusculair voorbehandeld met 0.5—2 cc Kondocultuur
weerstonden na 10 dagen een intramusculaire injectie van 10 cc vol-
virulente cultuur. Contróleduiven stierven binnen 48 uur na inspuiting
van £ cc van deze cultuur.

Met Kondovaccin geïmmuniseerde varkens, welke werden geïnfecteerd
met ingewandsbrei van aan vlekziekte gestorven varkens, bleven gezond,
terwijl niet geïmmuniseerde op dezelfde wijze geïnfecteerde varkens
succombeerden.

Minder optimistisch luiden de berichten van Saxer (6). Subcutane of
intraveneuse injectie van Kondocultuur bij witte muizen was weliswaar
onschadelijk, doch gaf geen immuniteit tegen een dodelijke dosis vlek-
ziektecultuur 3 a 4 weken na de vaccinatie.

De Blieck en Jansen (1) spoten 2 varkens in met Kondovaccin en
infecteerden deze dieren 20 dagen hierna met volvirulente vlekziekte-
bacillen en een emulsie van organen van een aan vlekziekte gestorven muis.
De gevaccineerde dieren bleven gezond, terwijl een contrölevarken ziek
werd. Ook bij muizen werden gunstige resultaten bereikt.

Volgens een door Bosgra en De Moulin (2) over hun dienstreis naar
Denemarken samengesteld rapport werden van zomer 1944 tot najaar

ig45 \'ⁿ Denemarken 3500 varkens geënt met aan het serumlaboratoriuin
te Kopenhagen bereid Kondovaccin. Biggen onder de 20 kg werden niet
geënt, dieren van 20- 60 kg kregen 1 cc vaccin, van 60 100 kg 2 cc
en zwaarder dan 100 kg 3 cc. De entstof bestond uit een 48 uur gegroeide
bouilloncultuur van de Kondostam, die geconserveerd wordt in een
waterige oplossing van trypaflavin tot een uiteindelijke sterkte van 0.001 %,

Blijkens de bevindingen van de praktizerende veeartsen in Denemarken
is de immuniteit met het Kondovaccin zeer goed gedurende 2 a 3 maanden.
Het vaccin is volgens hen beslist ongevaarlijk t.a.v. het verwekken van
entvlekziekte. In stallen, waar de ziekte stationnair is, kan de enting her-
haald worden om meer succes te bereiken.

Ofschoon dus de resultaten bij laboratoriumexperimenten, zomede de
practijkproef in Denemarken gunstig uitvielen, was dit in mindere mate
het geval bij de practijktoepassing van het Kondovaccin in Zwitserland.

Saxer (6) geeft in de volgende tabel een overzicht van het verloop
der Kondovaccinatie in Zwitserland gedurende de jaren 1941 \'tot en
met 1945.

Uit deze tabel volgt, dat het aantal volgens Lorenz geënte bedrijven
gedurende de jaren 1941 — \'945, welke in Zwitserland als zware vlek-
ziektejaren waren te beschouwen, tot het viervoudige steeg, terwijl daar-
entegen het aantal met Kondovaccin geënte bedrijven tot de helft terugliep.
Ook de resultaten op de bedrijven, waar de Lorenz-methode werd toe-
gepast, wauen, in de zesde kolom van de tabel, gunstiger dan die op de
bedrijven, waar, in kolom g, volgens Kondo werd geïmmuniseerd.
Merkwaardig was echter het gunstiger resultaat, dat in 1945 met de
Kondovaccinatie werd bereikt. Volgens Saxer valt dit mogelijk toe te
\'schrijven aan de veelvuldiger toepassing van na-entingen, een feit, dat
in die streken van Zuid-Holland, waar eveneens na-enting werd toegepast,
bevestiging vindt. Ter verlenging van de immuniteit verdient het, nl.
volgens Saxer, aanbeveling 3 tot 4 weken na de eerste Kondo-enting
een tweede toe te passen met de dubbele dosis Kondo, dan wel volvirulente
cultuur. Talrijke practici in Zwitserland verkondigen de mening, dat de
immuniteit bij Kondovaccinatie eerst na drie weken optreedt. Dit feit
zou aanleiding moeten gevenvtot een enting vroeg in het voorjaar, opdat

de dieren tegen het aanbreken der periode, waarin het -meeste gevaar
voor infectie te duchten valt, immuun zouden zijn. Gedurende deze lange
negatieve phase zijn de varkens extra vatbaar voor vlekziekte. Een latente
infectie heeft gedurende deze periode meer vat op de dieren.

Luiden dus de berichten over de Kondovaccinatie tegen vlekziekte niet
onverdeeld gunstig, en manen speciaal ook de bevindingen in Zwitserland,
waar men ten slotte over de langste Europese ervaring beschikt, tot
voorzichtigheid bij de beoordeling, toch meende de Rijksseruminrichting
te Rotterdam, in verband met verschillende voordelen, welke aan de
toepassing van het vaccin verbonden zijn, medewerking te moeten ver-
lenen aan de uitvoering van practijkproeven.

1. het vaccin behoeft in tegenstelling met de vaccinatie volgens Lorenz
niet simultaan met serum te worden ingespoten, hetgeen zowel voor
de toepassing in de practijk als voor de seruminrichting (minder
serumbereiding) van belang is;

2. het vaccin is gemakkelijk te bereiden, zij \'t dat in verband met de
veel grotere dosering jaarlijks een aanzienlijk groter quantum zal
moeten worden afgeleverd dan van het Lorenz\'se vaccin;

3. het vaccin bestaat uit gemitigeerde bacillen, welke niet in staat zijn
de ziekte te verspreiden.

•Zou de practijkproef tot succes leiden, dan wegen de bovengenoemde
voordelen zeker ruimschoots op tegen het nadeel van meer massale
productie.

De bereiding van het vaccin geschiedde door de volgens Kondo ver-
zwakte bacil — waarvan cultures door welwillende medewerking van
Prof. Flückiger te Bern in ons bezit waren gekomen — te kweken in
een reageerbuisje met bouillon en hieruit de voor vaccin bestemde runder-
of paardenbouillon te enten, deze 48 uur bij 37° C te kweken en vervolgens
te conserveren door toevoeging van een waterige trypaflavinoplossing tot
een uiteindelijke sterkte van 0.001 %.

De practijkproef werd ingezet op vijf verschillende plaatsen in Neder-
land, t.w. i in Drente, 1 in Noord-Brabant en 3 in Zuid-Holland. Aangezien
1947 geen ernstig vlekziektejaar is geweest en de toepassing gedurende
slechts één vlekziektecampagne definitieve conclusies niet voldoende
motiveert, kan aan de hand van de verkregen resultaten slechts een zeer
globale en voorlopige indruk worden verkregen.

De gegevens van de dierenartsen, die het middel in de practijk hebben
toegepast, komen op het volgende neer:

Geënt werden 278 varkens in gewicht variërend van 30 tot 150 kg.
Van deze 278 varkens kregen er 2 na 4 dagen vlekziekte; bovendien
vertoonde 1 de ziekte na ongeveer 2 maanden en 3 weken, en een ander
na ruim 5 weken. Van 2 overige varkens, welke achtereenvolgens 5 weken,
en 2 maanden en 3 weken na de enting ziek werden, kon door de be-
handelende dierenarts niet met zekerheid worden vastgesteld, of zij al
dan niet aan vlekziekte leden.

Aangezien voor het incubatietijdperk van entvlekziekte, respectievelijk
volgens Sabella en Wagner, een tijdsduur van 3 tot 10 en 3 tot 16 dagen
mag worden aangenomen, valt het zeer te betwijfelen, of de 2 eerstge-
noemde varkens daadwerkelijk aan entvlekziekte hebben geleden. Waar-
schijnlijker is, dat een bij hen bestaande latente infectie door de enting
is geactiveerd. De ingespoten dosis Kondovaccin bedroeg variërend naar
het lichaamsgewicht 1 tot 3 en soms tot 5 cc vaccin in eenmaal toegediend.

Presumerende kan dus worden aangenomen, dat van de 278 varkens er 2
een doorbraak van immuniteit toonden, dus minder dan 0.8

Geënt werden 700 varkens. De enting vond slechts eenmaal plaats
met een dosis van ten hoogste 3 cc. Van deze 700 dieren kregen er ge-
durende de maanden Juli tot en met November 40 vlekziekte, waarvan
2 mogelijk in het latente stadium verkeerden tijdens de enting, aangezien
zij binnen 10 dagen hierna ziek werden. De overige 38 kregen vlekziekte
in een tijdsverloop variërend tussen 2 weken en 5 maanden na de enting.
Van deze 40 dieren stierf er na serumbehandeling geen enkel aan vlek-
ziekte. Wel is er 1 varken in nood geslacht wegens endocarditis en afge-
keurd voor de consumptie, terwijl enkele dieren minder goed wilden
groeien.

Entvlekziekte werd niet waargenomen in tegenstelling met de ervaringen
een jaar tevo/en, toen uitsluitend volgens Lorenz werd gevaccineerd.

Van de ingespoten varkens toonde dus 5-J % doorbraak van immuni-
teit. Volgens de mening van de betrokken dierenarts zou geen immuniteit
van betekenis optreden.

Gevaccineerd werden ca. 250 varkens met een eenmalige dosis van
5 cc Kondovaccin.

Nadelige invloed in de vorm van geringere eetlust of lusteloosheid werd
niet waargenomen, zodat verondersteld mag worden, dat geen entvlek-
ziekte optrad.

In twee gevallen werd 3 en 5 weken na de enting vlekziekte gecon-
stateerd. Beide gevallen genazen na eenmalige toediening van een geringe
hoeveelheid serum. De behandelende dierenarts was zeer tevreden over
het vaccin.

Aannemende, dat beide gevallen waren toe te schrijven aan doorbraak
van immuniteit, leverde dus a.8 ",, minder goede resultaten.

Gevaccineerd werden 486 varkens, waarvan 348 met 1 cc en 14 dagen
hierna met dezelfde dosis, 41 met 2 cc en 97 met 3 cc in één keer.

Geen der ingespoten varkens kreeg vlekziekte. De dierenarts merkt op,
dat gedurende 1947 in zijn praktijk veel minder vlekziekte was voorge-
komen dan vorige jaren. Wel wordt nog vermeld, dat in tegenstelling
met de gunstige resultaten, verkregen met het Kondovaccin, een vijftal
varkens volgens de Lorenz-methode geënt, doorbraak van immuniteit
vertoonde.

Geënt werden 1167 varkens bij 613 eigenaren. 954 varkens werden
eenmaal en 213 varkens tweemaal geënt. In 2 gevallen trad respectievelijk
2 en 4 dagen na de enting vlekziekte op. Zeer waarschijnlijk zijn deze
gevallen, in verband met het feit, dat zij zo kort na de inspuiting ge-
constateerd werden, niet toe te schrijven aan entvlekziekte, doch aan
activering van een bestaande latente infectie. Bij 1 7 varkens trad doorbraak
van immuniteit op. Deze doorbraak vond in 15 gevallen plaats na 2 a 3
maanden, in 2 ria 1 en 1 }/ maand. Dit gebrek aan immuniteit demon-
streerde zich, voor zover de behandelende dierenarts kon nagaan, bij de
slechts eenmaal met 3 ä 4 cc Kondovaccin geënte dieren.

Ongeveer half Juli werd een grotere dosis toegediend en volgens het
ingekomen rapport leek het de verslaggever, dat hierdoor een solider
immuniteit werd verwekt. Deze dosis werd in het laatst van het seizoen
zelfs opgevoerd tot 15 cc per dier zonder dat entvlekziekte optrad. Ook
de dieren, waarbij de enting twee keer was toegepast, zijn vrij gebleven
van de ziekte.

Volgens deze dierenarts, zou een enting met groter dosis dan wel een
dubbele enting aan te bevelen zijn.

Resumerende werd volgens dit laatste verslag bij de enting van in
totaal 1167 varkens 17 keer doorbraak van immuniteit geconstateerd,
dus bij ca. 11 % der geënte dieren. Geen entvlekziekte, evenmin doorbraak
van immuniteit bij de met grote of dubbele doses ingespoten varkens.

In het geheel werden gedurende het seizoen 1947 in verschillende
streken van Nederland met Kondovaccin geënt 288 i varkens, waarvan
2320 één en 561 tweemaal. De dosis bij de éénmaal ingespoten varkens
varieerde naar het lichaamsgewicht van 1 tot 5 cc met uitzondering van
één district, waar bij de eenmalige vaccinatie de dosis werd opgevoerd
tot 15 cc.

Zowel de twee keer gevaccineerde varkens, als de dieren met meer
dan 5 cc ingespoten, bleven alle vrij van de ziekte. Deze mening komt
overeen njet de ervaring in Zwitserland, dat grotere doses en herhaling
van de vaccinatie minder kans geven op doorbraak van immuniteit. De
dosering, zoals deze tegenwoordig in Zwitserland wordt toegepast, bedraagt
voor varkens met een gewicht van resp. 30 40 60 80 100 kg

Op het totaal aantal van 2881 varkens werd 61 keer doorbraak van
immuniteit geconstateerd, dus bij ca. 2 °_u van de dieren.

Entvlekziekte is door de enting zeer waarschijnlijk in het geheel niet
veroorzaakt.

Ofschoon dus deze resultaten bevredigend lijken, dient m.i. toch nog
de nodige reserve in acht te worden genomen bij het vormen van een
definitieve conclusie, omdat:

Bij voortzetting van de proeven in de practijk verdient het ongetwijfeld
aanbeveling de Deense dosering van i—2 en 3 cc. vaccin voor varkens,
resp. van 20—60, 60—100 en meer dan 100 kg, te vervangen door de
Zwitserse volgens het hierboven aangegeven schema.

In het vlekziekte-seizoen 1947 werden practijkproeven genomen met
Kondovaccin in Nederland. In vijf verschillende delen van het land
werden in het geheel 2881 varkens geënt, waarvan 2320 één- en 561
tweemaal. In 4 van de 5 districten varieerde bij de éénmalige inspuiting
de dosis vaccin van 1 tot 5 cc; in één district werd een aantal dieren met
grotere doses, zelfs wel tot 15 cc. gevaccineerd. Bij de tweemaal ingespoten
varkens trad geen doorbraak van immuniteit op, evenmin bij de dieren,
één keer met de grotere dosis gevaccineerd. Entvlekziekte werd hoogst
waarschijnlijk nergens waargenomen; doorbraak van immuniteit demon-
streerde zich uitsluitend bij de eenmaal met kleine doses (5 cc en minder)
ingespoten varkens. Op het geheel van 2881 gevaccineerde varkens bedroeg
hun aantal 61 of ca. 2 %.

Definitieve conclusies omtrent de waarde van het vaccin laten zich
nog niet trekken.

In the Swine Erysipelas-season 1947 field experiments were taken with Kondovaccine
in Holland. In five districts of the country in total 2881 pigs were inoculated, of which
2320 once and 561 twice. In 4 of 5 districts the dose of the once inoculated vaccine
varied from 1 to 5 cc; in one district a number of animals were inoculated with larger
doses, even to an amount of 15 cc. No lack of immunity occurred in the pigs twice injected,
nor in the animals inoculated once with the larger dose. Most probably the Erysipelas
caused by inoculation was nowhere observed; lack of immunity was only determined
among the pigs injected once with small doses (5 cc and less). On the total of 2881
inoculated pigs, this amounted to Gl or ca. 2°„

1. L. de Blieck en Jac. Jansen. Vlckziekte-Trypadvin-Vaccin. T. v. Diergen.
1946, 71, 804.

2. O. Bosgra en F. W. K. de Moulin. Verslag over een dienstreis naar Dene-
marken. 1946.

3. G. Flückiger. Versuche mit neuzeitlichen Immunisierungsmethoden gegen
Schweinerotlauf und Pest in der Schweiz. Schw. Arch. f. Tierheilk. 1941, 83, 82.

4. S. Rondo, S. Yamamada en K. Sugimura. Experimental studies regarding
living Swine Erysipelas Vaccine. The Jap. Journ. of Vet. Science. 1932, 11, 131.

5. S. Kondo, K. Sugimura. Experimental studies regarding living Swine Erysipelas
Vaccine. The Jap. Journ. of Vet. Science. 1935, 14. 322.

6. E. Saxer. Neuer Beobachtungen über den Rotlauf der Schweine und seine Be-
kämpfung. Schw. Arch. f. Tierheilkunde. 1947, 89, 13.

(Uit de kliniek voor kleine Huisdieren van de Veeartsenijkundige Faculteit
der Rijksuniversiteit te Utrecht).

Het eerste geval werd door ons vastgesteld bij een Duitse herdershond,
teef, 3\'J jaar oud. Het dier zou volgens de anamnese enige tijd te voren
een dikke kop hebben gehad en het zou hiervoor met gunstig resultaat
zijn behandeld. Sedert enkele dagen evenwel was de hoofdstreek. weer
duidelijk gezwollen. Een oorzaak voor de aandoening kon niet worden
aangegeven. Bij onderzoek bleek vooral een sterke zwelling van de musculus
masseter beiderzijds te bestaan. Verder werden waargenomen: exophthal-
mus; zwelling van de membrana nictitans gepaard gaande met protrusio;
hyperaemie en catarrhale ontsteking van de conjunctivae (de overige
slijmvliezen waren evenwel wat te bleek); geringe zwelling van de mandi-
bulaire lymphklieren; iets oedeem van de onderborst- en wangstreek.
Het urineonderzoek leverde geen bijzonderheden op; ademhaling, pols
en temperatuur waren normaal. Het resultaat van het bloedonderzoek
was als volgt: haemoglobinegehalte (Shali) 67, aantal eiythrocyten
6.500.000; aantal leucocyten 12.600; haemogram: lymphocyten 25 %,
monocyten 3 ",,, staafkernige leucocyten 1 %, segmentkemige leucocyten
21 %, eosinophiele leucocyten 50%. Er bestond alzo een zeer sterke
eosinophilie; het haemoglobinegehalte was iets te laag.

Voor onderzoek werd een stukje weefsel uit één der kauwspieren ver-
wijderd ; het microscopisch onderzoek daarvan (Pathologisch-Anatomisch
Instituut) luidde: myositis chronica eosinophylica.

Geleidelijk werd de kopstreek dunner; na ongeveer twee weken kon
zelfs een geleidelijk aan toenemende atrophie, vooral van de kauw- en
temporaalspieren, worden vastgesteld. Ruim drie weken na de opname
bleek het aantal eosinophiele cellen in het bloed sterk gedaald te zijn en
bedroeg toen nog slechts 8 %. De hond maakte overigens een gezonde
indruk. De eigenaar deelde op verzoek ruim een jaar later mede, dat het
dier het goed maakte. Enkele maanden na het vertrek uit de kliniek waren
thuis nog eens dezelfde verschijnselen opgemerkt. Na een week was de
kop weer normaal en sedert is alles goed gebleven en heeft zich een aanval
niet meer voorgedaan.

Het tweede geval betrof een Duitse herdershond, reu, 8 jaar oud. Dit
dier zou af en toe een zwelling van de kopstreek hebben gehad, hetgeen
gepaard ging met uitpuiling van beide ogen. Overigens zou de hond
gezond zijn geweest. Een oorzaak voor .het lijden kon hier evenmin worden
aangegeven; wel zou de aandoening speciaal in de tijd van verharing zijn
opgemerkt. De status praesens was: goede voedingstoestand; opgewekt;
pols, temperatuur en ademhaling binnen het normale; geringe vergroting
van de lymphogl. mandibulares; gestoorde visus (het dier loopt tegen
een op zijn weg horizontaal gehouden stok aan); afwezige pupilreactie
(absolute pupilstijfheid); geringe cataracta senilis; ronde papillen met

duidelijke excavatie en veel pigmentatie in de rand; duidelijke retinale
bloedvaten; geen veranderingen van retina of van tapetum lucidum.
Het openen van de kaken is wel mogelijk, maar gaat bij wat sterker van
elkaar brengen met pijn gepaard; druk op de wat verdikte streek van het
kaakgewricht is voor het dier onaangenaam.

Het urineonderzoek was negatief; röntgenologisch werden geen ver-
anderingen aan de schedel gevonden. Enkele dagen later waren de- ogen
reeds minder rood en waren de exophthalmus en de protrusio van de derde
oogleden duidelijk verminderd. Het bloedonderzoek luidde:

haemoglobinegehalte 60, aantal erythrocyten 6.970.000, aantal leuco-
cyten 10.400; haemogram: lymphocyten 9 monocyten 2 %, jeugd-
vormen 2 %, staafkernige leucocyten 13 segmentkernige leucocyten
42 %, eosinophiele leucocyten 32 %.

Weer drie dagen later was van de oogafwijkingen vrijwel niets meer te
bespeuren; het bloedonderzoek leverde vrijwel hetzelfde resultaat op;
het aantal eosinophiele cellen was toen nog 28 %.

Ruim een jaar na het vertrek uit de kliniek schreef de eigenaar: ,,de
hond is nog in leven, maar de ogen zijn slecht gebleven en de kop is erg
ingevallen, verder is het dier nog wel gezond en speels. Een keer heeft
de hond thuis nog eens een dikke, opgezette kop en uitpuilende ogen
gehad. Ook kon hij dan de bek niet openen en had vermoedelijk oorpijn.
Alles is weer vanzelf overgegaan. Hij beweegt zich heel gemakkelijk, loopt
alleen op straat en wel steeds rechts en snuffelend."

Omtrent dit lijden heeft enkele jaren geleden ook Kunscher en Wirth
mededeling gedaan en Winsser heeft eveneens over myositis eosinophylica
bericht. Kunscher heeft bij drie honden (alle drie Duitse herdershonden)
dergelijke verschijnselen kunnen waarnemen en Wirth voegt daaraan een
vierde geval bij een Duitse herdershond toe.

Bij al deze dieren werden ongeveer dezelfde veranderingen aan de kop-
streek opgemerkt. Ze waren: exophthalmus, zwelling van de kauw- en
slaapspieren, waardoor het openen van de bek was bemoeilijkt, gezwollen
oedemateuze oogleden, rode conjunctivae, protrusio van de membrana
nictitans, zwelling en roodheid van de tonsillen, iets vergrote mandibulaire
lymphkleiren, normale ademhaling, pols en temperatuur. Bij het bloed-
onderzoek werd tijdens de aanval, welke meestal ongeveer veertien dagen
aanhield, een verhoogd aantal eosinophiele leucocyten in het bloed ge-
vonden (30 % en hoger). In het geval van Wirth werden zesmaal de
aanvallen gezien. Later trad atrophie van de kaak- en slaapspieren op;
de voedselopname bleef intussen hierbij bevredigend; het aantal eosino-
phiele leucocyten in het bloed daalde sterk (9 %).

Kunscher heeft ook sectie bij een der honden kunnen doen en histolo-
gisch de verdikte spieren kunnen onderzoeken. Het onderzoek wees uit,
dat hier een gelocaliseerde myositis chronica eosinophylica in het spel was.
Niets wees hierbij op een parasitaire oorzaak (sarcosporidiën of trichinen)
of op een myolose (myeloide leucaemie).

Al deze gevallen zouden in het voorjaar zijn voorgekomen en verliepen
zonder koorts; aan een allergisch-anaphylactische aetiologie werd gedacht.
De exophthalmus zou worden veroorzaakt door de sterk gezwollen Musc.
pterygoideus, waardoor druk op de orbita en een verplaatsing van de
bulbus naar voren zou ontstaan. De gevallen door ons waargenomen,
kwamen met bovenvermelde van Wirth en Kunscher vrijwel volkomen

overeen, maar evenwel niet wat betrof het jaargetijde van optreden door
hen genoemd. Wij zagen namelijk het eerste geval in Juli 1946 en het
tweede in October 1946.

Twee foto\'s van het eerste geval, tijdens de aanval en enkele weken
daarna, waarbij de atrophie reeds duidelijk te zien was, gaan hierbij.

Mededeling wordt gedaan over
twee gevallen van myositis chro-
nica eosinophilica bij twee Duitse
herdershonden, respectievelijk in
de zomermaanden en in het na-
jaar. Omtrent de aetiologie tast
men nog in het duister. Een pa-
rasitair lijden of een myelose kon
worden uitgesloten.

Two cases of myosotis chronica
eosinophilica are diagnosed in two
alsatian-wolfdogs, respectively in the
summermonths and in autumn. About
the etiology one is still groping in the
dark. A parasitic diseas^ of myelosis
may be considered to be out of the
question.

Van bijna alle in \'t najaar van 1947 aan de R.S.I. ingezonden kippen,
waarbij diphterie werd geconstateerd, is gevraagd of\'de dieren al of niet
geënt waren en zo ja met welke entstof.

Getuige deze enquête blijkt het practisch niet voor te komen, dat kippen
geënt met enstof van de R.S.I. aan diphterie sterven. Toch was ons een
geval bekend, waar, ondanks een goed uitgevoerde en goed gecontroleerde
enting met vaccin van de R.S.I., nog — vijf maanden na de vaccinatie —
een kip stierf tengevolge van diphterie. Nevenomstandigheden als b.v.
parasitaire infecties schijnen immuniteitsdoorbraak soms mogelijk te kunnen
maken.

Toch hebben we gemeend te moeten onderzoeken in hoever het nodig
en raadzaam zou zijn in \'t vervolg de enting in andere banen te leiden.

Speciaal hebben we ons daarbij de vraag gesteld of de methode van
enting, inclusief entstofbereiding, die men in Amerika en Zuid-Afrika
thans vrij algemeen toepast, hier navolging verdient. Voordat we overgaan
tot een bespreking van die methode, willen we eerst nog even in het alge-
meen iets over de enting tegen deze ziekte mededelen.

Op zeer vele manieren en met meer of minder succes zijn vaccins tegen
deze ziekte gemaakt. De literatuur daarover is zeer omvangrijk. Momen-
teel is het zo, dat men overal ter wereld uitgaat van het principe, dat voor
deze enting alleen levend virus te gebruiken is. Er bestaat echter verschil
van mening ten opzichte van de stam van virus, welke voor de enting van
kippen het meest geschikt is. In het algemeen ent men met levend kippen-
pokvirus of met levend duivenpokvirus.

Het eerste heeft het voordeel, dat het een seer hechte immuniteit geeft;
daarentegen heeft het tweede het voordeel, dat het slechts weinig storing
van de algemene constitutie van de te enten dieren met zich meebrengt.
Het logisch gevolg van deze feiten is geweest, dat men steeds getracht
heeft een virus te maken (ev. te vinden) dat in immuniseerend vermogen
het kippenpokvirus benadert, maar dat wat betreft de invloed op de alge-
mene gesteldheid van de kippen ongeveer gelijk moest zijn aan duiven-
pokvirus.

De onderzoekingen in die richting hebben ons nog geen aanleiding
doen vinden, de tot nu toe gevolgde methode van vaccinbereiding te
verlaten.

Oorspronkelijk entte men het virus van duif op duif op de borsthuid over.
Nadat zich hierop volledige pokken hadden ontwikkeld, werden de duiven
gedood en uit hun huid werd de entstof bereid.

Deze methode heeft o.a. het voordeel, dat men het virus in reincultuur
wint. Wanneer men leest dat Salmonella-infecties bij kippen — met name
in Engeland — steeds meer worden waargenomen en dat daaronder die
met de duivenparatyphus (S. typhimurium) een belangrijke rol spelen,
dan begrijpt "men,^dat dit voordeel niet te licht moet worden geacht.

Deze D(uivenpok\')-entstof wordt voor de beenenting gebruikt. Bij
deze enting dient men ervoor te zorgen, dat een zo groot mogelijk aantal
ontvederde schenkelhuidfollikels ingewreven wordt. Enting bijvoorbeeld
in vijf follikels is als regel onvoldoende. Bij de enting gebruikt men een
trephine of een hard stukje gummibuis. Nadat dit entinstrument behoor-
lijk met vaccin is bevochtigd, wrijft men er enige malen mee over de
schenkelfollikels. Deze beweging dient zo te geschieden, dat de follikels
erdoor geopend worden. Men moet echter voorkomen, dat de dieren gaan
bloeden; dat heeft n.1. tengevolge dat het ingebrachte vaccin weer wordt
weggespoeld. Vóór, en liefst ook nog tijdens de enting, moet de entstof
flink worden geschud. Indien men gedroogde entstof gebruikt, is het van
groot belang, de voorgeschreven tijd, die tussen het suspenderen van het
poeder in de vloeistof en het gebruik ervan moet verlopen, in acht te nemen.
Zonder bezwaar zou men hiervoor 24 uur kunnen nemen. Vaak echter
stuit dat in de praktijk op bezwaren.

Over <3e duur van de immuniteit na deze enting lopen de meningen
uitéén. De één spreekt over een immuniteitsduur van jaar, de ander
daarentegen van 2 jaar.

In Amerika staat ,men in het algemeen op het standpunt, dat deze
entstof geen voldoende immuniteit waarborgt. Daar adviseert men de
toepassing ervan alleen in die gevallen, waar het gebruik van entstoffen,
die sterkere reactie geven, te veel risico met zich zou meebrengen. Dus
b.v. in gevallen, waar de dieren reeds aan de leg zijn, waar ze in mirttier
goede conditie zijn en dergelijke.

De meeste dieren daar te lande schijnt men tegenwoordig te enten met
virulent kippenpokvirus.

Reden waarom wij meCnden, dat we die methode eens op zijn waarde
moesten onderzoeken.

De enting met virulent K.(ippenpok)-virus is reeds lang gebruikt als
hulpmiddel bij de bestrijding van kippendiphterie- en pokken. Ze schijnt
een immuniteit te kunnen geven welke die, verkregen na het doorstaan
van de spontane ziekte, zo niet evenaart, dan toch benadert.

Oorspronkelijk geschiedde deze enting eveneens met materiaal van
ziek gemaakte dieren.

Nu echter gebruikt men ook hiervoor meestal virus, gekweekt op ei-
vliezen. Werden eerst de kippen intramusculair ermee ingespoten, latei-
is men overgegaan naar de been-enting; met dien verstande dat hier
slechts een 5-tal follikels ingewreven mocht worden. Aangezien dat voor
toepassing op grote schaal lastig was, is men nog weer later begonnen
om voor deze enting de z.g. „prik"-methode te volgen. Hiervoor gebruikt
men een puntig instrumentje waarmee men, na dopen in de entstof,
de kippen een prik in de huid geeft.

afstand van de punt een klein dwarsstukje aan is gesoldeerd, kan hiervoor
gebruikt worden. Ook kan men twee naalden door een kurk steken, zodanig
dart de punten er 3 mm doorheen komen.

Het ideale zou volgens sommigen zijn een puntig tweebenig vorkje
waarvan de benen 3 mm. lang zijn en die 1 mm. van elkaar af evenwijdig
lopen, omdat met zo\'n instrumentje steeds dezelfde hoeveelheid entstof
zou worden meegenomen.

Als plaats voor de „prik" kiest men meestal het vleugelvlies, en wel
die plaats, waar bij fokdieren het merk wordt aangebracht, d.w.z. in de
driehoek, gelegen tussen hurnerus en ulna. Het enten gebeurt vanuit de
binnenkant. Veren mogen niet worden uitgetrokken. Volgens sommigen
zou men de huidprik beter in de schenkelhuid kunnen geven, omdat
hierdoor de kans op bezoedeling van de kop met de smetstof geringer
zou zijn.

Bij het toepassen van deze enting bleek al spoedig, dat niet alle dieren
deze enting verdragen. 18)

Dat is dan ook aanleiding geweest, dat enkele Amerikaanse onder-
zoekers zeer uitvoerige proeven hebben gedaan om vast te stellen, welke
restricties men bij het toepassen van deze enting moest maken. 19) 20) 21).
Die proeven zijn verricht, voordat de moderne viruscultuur volgens
Woodruff-Goodpasture ingang had gevonden. Vandaar, dat ze gedaan
zijn met materiaal van ziekgemaakte dieren. We zullen de genoemde
proeven hier niet in den brede beschrijven, maar slechts melding maken
van enkele hunner conclusies en wel speciaal van die, welke voor de praktijk
van belang zijn. In het algemeen dan kon worden vastgesteld, dat het
hele organisme door de vaccinatie tijdelijk een vitaliteitsvermindering
onderging.

Aangaande de leeftijd, waarop de dieren het beste geënt konden worden,
kwamen ze tot de conclusie, dat enting van kuikens van 30 dagen of jonger
niet gewenst was.

Gezonde kuikens van 30—90 dagen ondervonden van de enting hoege-
naamd geen nadeel.

Geënt na de 120e dag was er een behoorlijke groeiremming en tevens
een vitaliteitsvermindering te constateren. Op bedrijven, waar de dieren
niet in goede voedingstoestand waren, gebeurde het meer dan eens, dat
er enkele stierven. Vooral was dat het geval als er een latente coccidiose-
infectie aanwezig was. Bij parasitaire en defïciëntieziekten nam men het-
zelfde waar. Bij dieren, die aan of tegen de leg waren, trad steeds een
ernstige stagnatie in de productie op.

Ook vergeleken deze onderzoekers de immuniteit van kippen na enting
met K- en D-virus. In beide gevallen werd de beenenting toegepast.
Getest na 100—170 dagen, bleken die, welke met K geënt waren, tegen
een natuurlijke infectie een resistentie te hebben van 100 %; tegen een
kunstmatige infectie één van 97 %. Voor de met D-vaccin geënte dieren
bedroegen deze cijfers resp. 77 % en 50 %.

Gezonde dieren op een leeftijd van 1—3 maanden schijnt men in Amerika
en Zuid-Afrika vrij algemeen volgens deze methode te vaccineren. Als
entstof gebruikt men nu K-virus, dat op eivliezen gekweekt wordt. Hierbij
zorgt men ervoor alleen eieren te gebruiken van bedrijven, die t.b.c.- en
pullorum-vrij zijn en waar bovendien geen lymphomatose, in enigerlei

vorm, voorkomt. Algemeen is men van oordeel, dat de constitutiestoring
t.g.v. enting met materiaal van eivliezeri geringer is, dan t.g.v. enting
met materiaal van ziektgemaakte dieren. 22).

Na kennisneming van deze gegevens hebben wij ons de vraag gesteld,
of het wenselijk zou zijn deze methode hier te lande toe te passen.

In de eerste plaats toch was er het bezwaar, dat hiermee de smetstof
verspreid wordt. Het feit echter, dat er de laatste jaren zeer veel diphterie
en pokken heeft geheerst, en vaak in heftige vorm, pleitte ervoor dit argu-
ment niet al te zwaar te laten wegen. Mede ook op andere gronden, hebben
we dan ook gemeend, dat het verantwoord was om enige praktijkproeven
te doen, teneinde de voor- en nadelen van deze entmethode, zoals ze
door bovenbedoelde onderzoekers naar voren zijn gebracht, aart de praktijk
te toetsen. Hoofddoel yan deze proeven was, na te gaan of deze enting
zonder\'bezwaar kan worden toegepast binnen de grenzen door hen aan-
gegeven. _/

Ter algemene oriëntatie zijn eerst een paar kleine laboratoriumproeven
opgezet. We wilden namelijk zien of er na de enting ook diphterie zou
optreden, zowel bij de geënte dieren als bij de controles. En indien dat
het geval zou zijn, wilden we tevens weten of die ziekte dan in lichte of in
ernstige vorm zou optreden.

Verder zou het nuttig zijn een indruk te hebben hoe onder verschillende
omstandigheden de algemene reactie zou zijn.

Als eerste proefkoppel diende een groep van 10 W.L.hennetjesf die
30 dagen oud waren. De dieren waren in een tamelijk goede voedings-
toestand. Zes hiervan werden in de vleugel geënt. Twee werden met het-
zelfde, op eivliezeri gekweekte K-virus, in vier schenkelhuidfollikels
geënt.

De overige twee dieren dienden als controle. Bij vijf van de zes, die
in de vleugel geënt waren, kon men na een week de steekplaats als zodanig
nog goed waarnemen; speciale verschijnselen waren er niet aan waar te
riemen. Na 2 weken waren de randen van de steekplaatsen duidelijk
gezwollen en zagen er „ontstoken" uit. Na 3 weken was er een korstje
aanwezig; een week later was dit afgevallen; slechts een klein littekentje
was overgebleven.

Bij de zesde van dit groepje waren per abuis voor de enting de veertjes
van het vleugelvlies uitgetrokken. Behalve de reactie, zoals die voor de
vorige vijf dieren is aangegeven, vertoonde dit dier een zwelling en ver-
volgens pok-korstvorming van de betreffende follikels.

Bij de twee dieren, die op het been geënt waren, ontwikkelden zich
op alle follikels pokjes, waartussen\'de huid duidelijk oedemateus gezwollen
was. Na vier weken waren de pokkorsten nog aanwezig. De twee controles
vertoonden natuurlijk geen plaatselijke reactie.

Trad er ook diphtherie op ? Bij negen niet. Ech\\er wel bij het kuiken,
waar naast de reactie op de prikplaats tevens follikelreactie was waar-
genomen. Negentien dagen na de enting vertoonde dit een diphtherisch
plekje aan het gehemelte.

Zes dagen later was dit weer geheel verdwenen. Bij de twee controles,
die er tussen liepen, werd geen diphterie waargenomen.

De dieren zijn voortdurend vergeleken met de andere van de koppel,
waaruit ze gekomen waren en die onder gelijke omstandigheden leefden.

Er werd geen verschil waargenomen. Sterfte is niet voorgekomen. De
dieren zijn opgegroeid tot goede hennen.

Een tweede proefje werd opgezet om een indruk te krijgen hoe dieren,
in minder goede conditie op deze enting zouden reageren. Voor deze
proef werden gebruikt 15 jonge w.1. hanen, 10 weken oud, die als de
slechtste uit een bedri jf waren geselecteerd. Hoewel de verzorging overigens
goed was, dient vermeld te worden, dat de dieren weinig groenvoer kregen.
Volgens bovengenoemde methode werden 1 o van deze dieren in de vleugel
geënt met kippenvirus. De andere vijf hebben we er als controles tussen
laten lopen.

Wat betreft de locale reactie was het verloop als in het vorige proefje.
Aangaande het optreden van diphterie was er enig verschil.

Na 28 dagen vertoonden drie van de geënte dieren in de mondholte
een klein diphterisch plekje. Na een week was dat bij alle verdwenen.
Van de vijf controles hadden na 28 dagen twee een diphterisch plekje,
terwijl de derde een witte stip naast de larynx had, waarvan niet met
zekerheid is uitgemaakt, of het al of niet van diphterische aard was.

Na 7 dagen waren de laesies bij deze dieren wel kleiner geworden,
echter nog niet verdwenen. Na 14 dagen waren ze dat wel. Betreffende
de invloed op de constitutie kan gezegd worden, dat de meeste dieren de
indruk maakten, na de enting te vermageren. Dat gold zowel voor de
geënte als voor de niet-geënte.

Van de controles zijn er eveneens twee gestorven resp. 40 en 44 dagen
na de enting.

Bij geen van al deze dieren was bij sectie diphterie of pokken aanwezig.
De eerste twee waren gestorven tengevolge van dunnc-darm-coccidiose.
Van de controles was er ook één gestorven t.g.v. dunnc-darm-coccidiose,
de andere bleek bij sectie een leveraandoening te hebben.

Uit deze twee proeven hadden we dus gezien dat dieren, die volgens
deze methode geënt waren evenals de controles, gemakkelijk diphterie
kregen. Daartegenover stond, dat de opgetreden ziekte zeer licht verlopen
was. De dieren, die in goede conditie waren geweest, hadden geen nadeel
van de enting ondervonden, maar die, welke er minder goed hadden
voorgestaan, hadden er erg van geleden. Dunne-darm-coccidiose, de
ziekte die vrijwel overal latent aanwezig is, waar de opgroeiende kippen
niet voor 100 % in conditie zijn, had hierdoor gemakkelijk zijn slag kunnen
slaan. Verder hadden we gemerkt dat de controle op de reactie \'t beste
14—21 dagen na de enting kon plaats vinden. Dat er geen veertjes voor
de enting verwijderd moesten worden, had ook dit proefje bevestigd.

Toegerust met deze ervaring is daarna op enkele bedrijven volgens
deze methode geënt.

Dit geschiedde op plaatsen, waar de dierenartsen met de bestaande
entingen geen voldoende immuniteit meenden te kunnen verkrijgen.
Het ligt in de bedoeling over deze resultaten later uitvoeriger te berichten.

Op een 20-tal bedrijven werden totaal i 2000 dieren geënt. Uitge-
zonderd op twee bedrijven werd geen nadeel ondervonden.

Op één bedrijf, waar — ondanks de minder goede voedingstoestand van
de dieren — geënt werd met dit vaccin, stierven na verloop van tijd vijf

van de ^ 100 dieren. Bij sectie was er geen diphtherie aanwezig. Alle vijf
waren gestorven aan dunne-darm-coccidiose.

Al deze entingen vonden plaats in de maanden Juni, Juli, Augustus.
Hierin ligt opgesloten, dat practisch alle geënte dieren jonger dan vier
maanden waren en ouder dan een maand.

Op één bedrijf werd in September geënt en wel bij dieren die tegen de
leg waren. Na de enting was hier aan de dieren duidelijk te zien, dat ze
behoorlijk geleden hadden. Enkele ervan stierven.

Op de meeste bedrijven zijn alleen de jonge dieren geënt, de overjarige
niet. Hoewel deze in vele»gevallen tussen de jonge liepen, deed zich bij
deze geen enkel geval van diphtherie voor; tenminste niet in uiterlijk
waarneembare vorm.

Dierenarts en pluimveehouder waren in het algemeen van mening,
dat (het probleem der immuniveit voorlopig terzijde gelaten), deze wijze
van enten geprefereerd moest worden boven de beenenting.

Als voordelen werden, naast de eventueel betere immuniteit de feiten
naar voren gebracht, dat men van veel minder entstof eenzelfde hoeveel-
heid dieren kan enten; dat deze enting bij enige routine veel vlugger gedaan
kan worden dan de been-enting en dat men geen veren hoeft uit te trekken.

Het is nog te vroeg om de resultaten van deze proeven geheel te overzien.
De vraag, in hoeverre deze methode van enten de voorkeur verdient
boven de bestaande, kan dan ook nog niet beoordeeld worden. Wel schijnt
het verantwoord, op bedrijven, waar het laatste jaar, ondanks deugdelijke
enting, toch diphtherie is opgetreden, volgens deze methode te werken.

Er zij echter nogmaals op gewezen, dat de enting alleen mag worden
verricht bij dieren, die in goede conditie zijn en die niet ouder zijn dan
drie maanden.

In alle gevallen, die hier buiten vallen, moet men de D-entstof ge-
bruiken, of althans een entstof, waarvan bekend is, dat ze geen belangrijke
constitutiestoring tengevolge zal hebben. Blijkt het, dat éénmaal enten
daarmee niet voldoende is, dan is het gewenst op een later tijdstip met
dezelfde soort entstof nog eens te enten.

Na een algemene beschouwing over entstoffen tegen diphtherie en
pokken van kippen, werd de enting van kippen met virulent kippenpok-
virus onder de loupe genomen.

Voorlopig werd geconcludeerd, dat het verantwoord is, op die bedrijven,
waar ondanks deugdelijke enting toch nog kippen aan diphtherie zijn
gestorven, deze entmethode toe te passen.

Men mag er echter alleen dieren mee enten, die een ouderdom hebben
van i maand tot 3 maanden en die in goede conditie zijn.

7- De Blieck & Kunst. Verslag v.d. Ned. Acad. v. Wetensch. Afd. Natuurkunde. 1943.

13. Bif.rbaum, Eberbech, Kayser. Arch. f. wissensch. u. prakt. Tierheilk. 1932,
64, 17.

(Uit het Zoötechnisch Instituut der Rijk-Universiteit Utrecht)
Dir. Prof. Dr. G. M. v. d. PLANK.

Het doel van iedere fokkerij is, niet alleen om dieren te verkrijgen die
bepaalde gewenste kenmerken en eigenschappen zelf bezitten, doch vooral
ook om het ras, een bepaalde populatie of een groep fokzuiver te maken
voor zoveel mogelijk van deze eigenschappen of kenmerken.

Zij berusten meestal op een groot aantal erfelijke factoren; het verschil
in een enkel gen, zoals zwartbont-roodbont, kan als een uitzonderings-
geval worden beschouwd. Indien b.v. 4 paren erfelijke factoren (onge-
twijfeld zijn het er meer) de melkproductie van een rund bepalen, dan
mag aangenomen worden dat AABBCCDD de meest gunstige combinatie
is en aabbccdd de minst goede. Het gaat er in een populatie dus om, het
percentage A, B, C en D-genen zo hoog mogelijk te maken. Beschouwen
wij eerst één enkel factorenpaar, b.v. A en a, dan zullen in een bepaalde
populatie AA, Aa en aa-dieren voorkomen. De verhouding tussen deze
3 factorencombinaties is in verschillende groepen van een zelfde populaties
niet dezelfde; een hoge frequentie van gen A (dus veel AA-dieren, niet
veel Aa en een gering aantal aa) moet het doel van de fokkerij zijn. Dit-
zelfde geldt in ons voorbeeld voor de genen B, C en D. Hoe groter de
homozygotie (AA, BB, CC, DD) wordt, des te zekerder wordt in die popu-
latie ook de overerving van een goede productie.

De enige manier om een hoge waarschijnlijkheid voor goede nako-
melingen te verkrijgen is: verwantschapsteelt met een individu dat bewezen
heeft (door zijn nakomelingen) een gunstige genencombinatie te bezitten.

De grondleggers van een rationele veeteelt (de Engelse fokkers: Bake-
well, Gebrs. Collins en enkele andere) begrepen dit reeds in de 18e eeuw,
zonder enige kennis van de genetica. De kans op een grote fokzuiverheid
voor verschillende eigenschappen bestaat a) in een.populatie die een groot
aantal generaties onvermengd is gebleven, wanneer die populatie niet
groot is (b.v. het Friese paard) waarbij onopzettelijk wordt ingeteeld.
b) in kleine groepen van een gemengde populatie; die min of meer sterk
zijn ingeteeld.

Wanneer wij de historie nagaan, dan moet in genetische zin onze rund-
veestapel tot het einde van de 19e eeuw tamelijk heterozygoot zijn geweest.

Vanaf die tijd heeft de massaselectie van de stamboeken gewerkt, waar-
door de heterozygotie voor extérieurkenmerken enigermate is geredu-
ceerd, terwijl door de fokkers, die inteelt hebben toegepast, zowel de
heterozygotie voor lichaamskenmerken als die voor productie kan zijn
gereduceerd.

Wanneer ingeteeld wordt om bepaalde gewenste eigenschappen fok-
zuiver te krijgen, dan worden de dieren tegelijkertijd ook meer fokzuiver
voor andere factoren (ongewenste en ook „neutrale"). Zijn deze onge-
wenste eigenschappen bepaalde erfelijke gebreken of afwijkingen (patho-

logisch) dan worden zij veelal op eenvoudige wijze overgeërfd (enkel-
voudig recessief) en treden al spoedig aan het licht.

Wanneer dan b.y. twee Nn-dieren worden gepaard is de kans 25
dat een afwijkend individu nn geboren wordt.

Het zou dan gecontraindiceerd zijn om met dergelijke heterozygote
dieren in familicteelt door te fokken; er zou een groep of stam gevormd
worden die weliswaar een grote fokzuiverheid voor de gewenste eigen-
schappen zou bezitten, doch waarin van alle kalveren 25 abnormaal
zou zijn.

Een andere mogelijkheid is echter, dat voor een normale lichaams-
ontwikkeling een groot aantal erfelijke factoren nodig zijn. Wanneer nu
door voortgezette inteelt (waarbij speciaal gelet wordt op andere factoren
b.v. productie) het aantal ontwikkelingsfactoren gereduceerd zou worden,
dan zouden na enkele generaties dieren geboren worden, die zich niet
voldoende ontwikkelen (te licht blijven of minder vitaliteit bezitten enz.)

Deze laatstbedoelde mogelijke gevolgen worden eventueel pas gecon-
stateerd na enkele inteeltgeneraties of na een paring van zeer nauw ver-
wante dieren, d.w.z. in die. gevallen, waarin de inteeltcoëfliciënt hoog is.

In een aantal Amerikaanse publicaties (o.a. A. B. Chapman and J. L.
Ludn. The cattleman vol. XVIII no. 3 pp 20 23 en vele andere) worden
nacfelige gevolgen van inteelt pas vermeld, wanneer de gemiddelde inteelt-
coëfliciënt ongeveer 25 ", is.

Voor de berekening van de inteeltcoëfliciënt verwijs ik naar de publi-
catie in dit tijdschrift, deel (17, Jaargang 1940, aflevering 20.

Hier herinner ik er aan, dat de eenvoudige formule voor de inteelt-
coëfficiënt van S. VVright luidt:

Fx — 5 ] (h) " " ^ \' (\' Fa) van de vader tot de gemeen-
( ) schappelijke voorouder.

n\' het aantal generaties van de moeder tot de gemeen-
schappelijke voorouder.
Fa de inteeltcoëfliciënt van de gemeenschappelijke voor-
ouder (kan o zijn)
Fx — gevraagde inteeltcoëfficient van een bepaald individu^-5 sommatieteken.

I y^ Deze, toch wel zeer nauwe inteelt heeft een coëfficiënt van
hetgeen betekent, dat de heterozygotie met 25 % is ver-
minderd.

Het leek mij interessant om eens na te gaan, hoe het gesteld was met de
vermindering van de heterozygotie bij het zwartbonte vee, toen ik voor
een ander doel de aflevering jaargang 1945 van een onzer stamboeken
bewerkte.

Te meer interesseerde mij de uitkomst, daar het aantal stieren (vaders
van deze jaargang jonge koeien) gróót is. De gehele jaargang is nog niet

bewerkt, doch tot nu toe blijkt een aantal van 10 dochters per stier hoog
te zijn. \')

Bij een dergelijk groot aantal stieren kan de fokzuiverheid voor ver-
schillende eigenschappen pas groot zijn, indien de gemiddelde inteelt in
de populatie hoog is.

Van een willekeurig gekozen twintigtal stieren zijn drie voorouder-
generaties uitgezocht, de stambomen worden dan:

Daarbij is één geval gevonden, waarin 9 en 11 hetzelfde dier was, dus
een inteeltcoëfficiënt van

De gemiddelde inteelt in dit willekeurig gekozen voorbeeld was dus
practisch nul. (n.1. 0.15%).

Nu is het natuurlijk zeer goed mogelijk, dat in oudere generaties al een
zekere mate van inteelt is toegepast, dat wij dus uitgegaan zijn van een
materiaal, dat bereids in belangri jke mate fokzuiver was voor verschillende
gewenste eigenschappen.

Teneinde een indruk te verkrijgen van de homozvgotie, wanneer inder-
daad vroeger sterk ingeteeld zou zijn, heb ik als voorbeeld de volgende
stamboom aangenomen, waarin de 4 mogelijke overgrootvaders steeds
hetzelfde dier is:

gelijk zijn neemt de heterozygotie per generatie af met een bedrag gelijk aan--1--,

waar M = het aantal manlijke, F het aantal vrouwelijke dieren is.
Zie Deel 68 Jaarg. 1941 aflevering 18 blz. 851 van\'dit tijdschrift.

(4)2 2 ¹ = 0.03125

^7X (i)^{2 2} = O.O3125

⁹ _(ij* 2 1 _= 003I25

^7X (J)2 2 I_= ao3I25

Wanneer wij dan verder nog eens aannemen, dat de stier 7 een inteelts-
coëfficiënt gehad heeft van 25 %, dan zou de coëfficiënt worden 4 (0.03125)
(1 0.25) - 0.1563 = 16 %.

Een vermindering der heterozygotie dus van gemiddeld 15.6 %, indien
vroeger zo oneindig veel sterker ingeteld zou zijn. Uit deze berekeningen
is te concluderen dat

a. binnen de groep stamboekdieren de heterozygotie in de laatste 50
jaar niet belangrijk afgenomen zal zijn.

b. de fokkers gemiddeld nog ver verwijderd zijn van de in Amerikaanse
publicaties als kritiek genoemde grens van 25 % inteelt.

Op 29 December 1947 werd de hulp van een plaatselijk collega inge-
roepen voor een paard, dat verschijnselen had van ataxie. Het dier wankelde
in de stal en kon niet van zijn plaats komen. De temperatuur was hoog,
40° C. Andere afwijkingen waren er niet. \'t Dier at goed, verschijnselen
aan het hart, ademhalingsapparaat of digestieapparaat waren niet op te
merken.

De volgende dag was de toestand veel ernstiger, van de 7 paarden
stonden er 3 te wankelen. Gezien de vreemde yerschijnselen en de hoge
waarde der paarden (6 premie-merries) werd ook de Gezondheidsdienst
in het onderzoek betrokken.

Het ziekste paard, Dora, kon niet meer uit de stal komen, twee andere
•wel, maar beide waren bedenkelijk atactisch. Twee van de drie paarden
hadden koorts, het derde niet. Bij temperatuur opnemen had nog een
vierde paard koorts, nl. 40 C., zonder verdere verschijnselen. De volgende
dag was ook dit paard atactisch.

De pols van de paarden was wat verhoogd, maar overigens krachtig.
De eetlust was goed. Twee van de paarden, nl. Dora en Mina, hadden
oedeem aan de onderborst. Het geheel maakte sterk de indruk van een
vergiftiging.

De eigenaar vertelde dat, achteraf bekeken, enkele paarden de laatste
weken ook wel wat loom in de beweging waren geweest.

De dieren hadden tot begin December gewerkt, daarna waren ze nog
enkele weken overdag in de weide geweest. De laatste weken hadden de
paarden op stal gestaan en sindsdien had hij de traagheid van beweging
opgemerkt.

Het voer bestond ^uit lucernehooi, mangels, h^v\'erstro en tarwekaf,
alles door de kortmolen gemalen. Aan het drinkwater was niets te be-
speuren. Het hooi was van goede kwaliteit, het haverstro en de mangels
eveneens. Volgens de eigenaar moest de oorzaak in het kaf liggen, want
daar zaten nog al wat paardestaarten in.

Dit bleek inderdaad het geval te zijn, het tarwekaf zal vol met stukjes
paardestaart.

De tarwe was afkomstig van een perceel wintertarwe, dat nogal van
de vorst had geleden, zodat een belangrijk percentage was uitgevroren.
Hierdoor was de stand van het gewas erg dun geworden, waardoor de
paardestaart zijn kans had gekregen. Dit onkruid is niet zo gemakkelijk
te bestrijden, zodat het gevolg was, dat er tijdens het maaien flink wat
Equisetum werd meegemaaid. Bij het dorsen kwam dit natuurlijk ook

in de dorstrommel, werd stukgeslagen en de deeltjes werden met de kaf-
blazer mee in het kaf geblazen.

Bij het determineren van de Equisetum bleek het, dat we te maken
hadden met de Equisetum arvense. Door het uitzoeken van een monster
kaf, bleek dat er 8,4 % Equisetum in zat, wat bij een kafgift van 10 kg per
dag een totaal van 840 gram Equisetum per dag en per dier opleverde.

De agglutinatie van bloedserum had een sterk positief resultaat ten
opzichte van S. abortus equi, hetgeen echter niet verwonderlijk was,
omdat 3 jaar tevoren alle paarden op deze stal hadden verworpen.

Hoewel het schijnt, dat Equisetum arvense voor paarden niet zo erg
giftig is, waren de omstandigheden dit jaar voor een dergelijke vergiftiging
buitengewoon gunstig. In de eerste plaats was er veel Equisetum. In de
tweede plaats was de tarwe wel wat vroeger gemaaid dan anders, waardoor
de Equisetum misschien nog meer in de groei geweest moet zijn dan in
andere jaren en in de derde plaats waren de paardestaarten als het ware
prima gehooid. Er viel totaal geen regen, zodat van uitlogen geen sprake
was, alle giftige stoffen zullen er dus nog in gezeten hebben.

Onmiddellijk werd met het kaf voeren gestopt. Een therapie werd bij
gebrek aan een therapeuticum niet ingesteld. Een laxans was nutteloos,
aangezien de paarden al maanden van dit kaf hadden gegeten, de laatste
weken echter in grotere hoeveelheden. De dieren kregen verder fris drink-
water en er werd maar eens even afgewacht.

Na het stoppen van het kaf voeren kwam er geen patiënt meer bij.
Merkwaardig was, dat niet alle zieke dieren koorts hadden. Hieronder
volgt het temperatuurverloop. De cursief gedrukte dieren waren ziek.

In het begin bleef de toestand vrij stationnair, de eetlust bleef goed.
Op 2 Januari ging Dora liggen en kon niet meer op. De volgende ochtend
is het dier op de dorsvloer gehaald en daar in de broek gezet. Gelukkig
bleef het dier toen staan, maar die dag leken de andere dieren ook minder.
De pols ging stijgen tot 75—90 per minuut en de dieren stonden te wanke-
len. Achter de paarden werden pakken stro gezet, zodat de dieren daar
van achter tegen konden steunen. ,

Op advies van Professor Beijers kregen de paarden nu dagelijks 100—200
gram bicarbonas natricus met de neussonde.

Dit bloedbeeld leek niet zo erg gunstig, toch viel het nog al mee. 5 en
6 Januari was de toestand stationnair, 7 Januari leek er verbetering te
komen. Het paard in de broek werd overdag zonder broek gelaten, de
anderen waren wat steviger ter been. De pols was ook weer rustiger ge-
worden.

9 Januari leek het de goede kant uit te gaan. Dora kon wat rondstappen
op de dorsvloer. Frida en Ina zijn even naar buiten geweest, \'t was nood-
zakelijk om de paarden te steunen. Mina kon nog niet van de plaats,
alleen stapte ze iets gemakkelijker heen en weer.

12 Januari: Nu zijn alle paarden goed aan het opknappen. Ze lopen
nog wel wat slap, maar allen kunnen nu buiten komen. In de loop van
deze week volgde volledig herstel.

Volgens Fröhner Lehrbuch der Toxikologie für Tierärzte 1910, zou de Equisetum
afhankelijk van standplaats en weersinvloeden, de ene keer giftig en een andere keer
niet giftig kunnen zijn, evenals bij lupinen.

Door regen zou de giftige stof uitgeloogd worden. De giftige stof wordt als nog niet
precies bekend aangegeven, misschien is het een alcaloïde.

Het vergif heeft een verlammende werking op het ruggemerg en op de kleine hersenen.

De eerste ziekteverschijnselen zouden zijn een verhoogde reflex-prikkelbaarheid met

schrikachtigheid, opwinding en angst. Dit werd bij bovenstaande paarden niet opge-
merkt. Aangezien het hier echter koudbloedpaarden betrof, is het mogelijk dat deze
•werking nauwelijks tot uiting is gekomen.

Het verloop kan zeer acuut zijn, waarbij de dood re?tls in enkele uren of dagen op-
treedt. Meestal ziet men een langer ziekteverloop, n.1. 2—8 dagen.

Bij langdurig voederen van kleine hoeveelheden kan een chronische vergiftiging
met vermagering en slapte optreden.

Bij sectie vindt men hyperaemie, oedeem en sereuze vloeistof in de hersen- en rugge-
mergvliezen.

De eetlust en het bewustzijn blijven, zeker in het begin van de vergiftiging, normaal.

Fröhner haalt verder een vrij groot aantal gevallen aan, waaruit blijkt," dat bij
genezing het ziekteverloop langdurig is, tot zes weken toe.

Ondergetekende zal gaarne voor zijn onderzoekingen betreffende Coryza
infectiosa van kippen gevallen uit verschillende delen van het land ontvangen.

Het is de bedoeling van een bedrijf een levende kip te zenden, die duidelijk,
doch sedert korte tijd de ziekteverschijnselen vertoont.
Onkosten kunnen worden vergoed.

Gedurende Februari 1948 kwamen in Nederland 2988 gevallen van schurft bij één-
hoevige dieren en schapen voor, waarvan 753 nieuwe gevallen. De gevallen waren
verspreid over 389 bedrijven. Het rotkreupél bij schapen kwam in deze maand op 156
bedrijven voor en betrof 1790 gevallen (waarvan 138 nieuwe).

Het mond- en klauwzeer bij herkauwende dieren en varkens kwam op 12 bedrijven
voor. Het aantal gevallen van miltvuur bedroeg in genoemde maand 4, waarvan 3
nieuwe gevallen. Voorts had één bedrijf te kampen met varkenspest, waarvan 2 dieren
het slachtoffer werden.

Veepest, longziekte en schaapspokken zijn in Nederland respectievelijk sedert 1869,
1P87 en 1893 niet voorgekomen.

De runderhorzelbestrijding in Nederland bestaat al sinds jaren. Reeds in 1926 werd
een speciale horzelcommissie in het leven geroepen, die ten doel had propaganda te
voeren voor de bestrijding van de runderhorzelvlieg. Sedert 1942 is een besluit van
kracht, waarbij de veehouders o.m. verplicht worden jaarlijks vóór 1 Juni larven van
horzelvliegen te doden.

De schade, die de horzelvlieg onder het vee kan aanrichten, is zeer groot. De larven
van de runderhorzel dringen direct of indirect in de huid van het rund, waar zij ver-
nietigend werk verrichten. Na verloop van tijd vertonen zich op de huid horzelbuiten,
welke bij ernstige aantasting over het gehele rugvlak en aan weerszijden op de rib-
vlakten voorkomen. Bij een controle, die in 1947 in de provincie Utrecht werd gehouden,
werden pinken aangetroffen met ± 150 bulten. Dit parasitair lijden beperkt zich niet
tot de huid, ook de gezondheid van het dier wordt ernstig geschokt, hetgeen o.a. tot
uiting komt in een sterk verminderde melkgift. Gezien de toenemende omvang van de
plaag, heeft de Provinciale Gezondheidsdienst verleden jaar in de provincie Utrecht
een intensieve bestrijding georganiseerd van de runderhorzel, waarbij de behandeling
van het vee door de veehouder zelf werd uitgevoerd. Het resultaat was, dat bij de eerste
rondgang 31.716 pinken en vaarzen, benevens een onbekend aantal oudere dieren
behandeld werden, verdeeld over 4170 veehouders. Bij de tweede rondgang werden
in totaal 34.813 jongere en een onbekend aantal oudere dieren behandeld^ verdeeld
over 4545 veehouders. In totaal werden in deze provincie 495 veehouders gecontroleerd.
Bij 120 hunner was de horzel voldoende bestreden, terwijl 375 werden gedwongen alsnog
aan de bestrijding deel te nemen.

Daar onze veestapel momenteel voor ± 40 % door runderhorzel is aangetast, zal
dit jaar in geheel Nederland de bestrijding ter hand worden genomen met hetgeen
in de provincie Utrecht is gepresteerd als voorbeeld.

Thans zijn er besprekingen gaande teneinde te komen tot de instelling van een com-
missie ter ondersteuning van deze bestrijdiiigT In \'deze commissie zullen o.a. zitting
nemen de heren Dr. E. J. A. A. Quadvlieg, vvnd. Directeur van de Vecartsenijkundige
Dienst en H. Venema, Adjunct-Directeur van genoemde Dienst.

Een eerste taak voor deze commissie bestaat uit het verkrijgen van financiële middelen
voor de bestrijding. De Vakgroep Lederindustrie heeft hiermede reeds een begin ge-
maakt. Elke lederfabrikant zal voor elke inlandse huid een bedrag van 5 rent afdragen
voor de horzelbestrijding. De opbrengst van deze actie wordt geschat op ƒ 20.000.—.

Wil deze actie slagen, dan zullen alle belanghebbenden de bestrijding krachtdadig
en in goed overleg moeten uitvoeren. De bestrijding kan geschieden in georganiseerd
verband waarbij de Gezondheidsdienst dan coördinerend optreedt. Do opzet voor dit
jaar beoogt een behandeling in drie keer:

ie. Pinken en vaarzen op stal in de maand April;
2e. pinken en vaarzen in de weide in de maand Mei;

3e. melkvaarzen en melkvee in de weide, in de 2e helft van Mei of eerste weck van
Juni.

Nu weer voldoende bestrijdingsmiddelen beschikbaar zijn, zal de Veeartsenijkundige
Dienst op het naleven van de voorschriften nauwlettend toezien.

Voor een goede bestrijding is nodig, dat eenvoudige en niet teveel tijd vragende
middelen worden toegepast, zoals rotenonhoudende vloeistoffen. Deze middelen zijn
gemakkelijk en eenvoudig te hanteren.

Met het voorbeeld van Denemarken voor ogen, waar ïlog slechts 3 % van de vee-
stapel is aangetasl door de runderhorzel, zal ook dë Nederlandse veestapel na een kracht-
dadige bestrijding van de runderhorzel binnen enkele jaren van deze plaag zijn te
verlossen.

Een veehouder deelt mede dat zijn stier geen der koeien van zijn bedrijf wil dekken,
de stier dekt echter wel de koeien van anderen. Verleden jaar was dit ook reeds zo.
Komen dergelijke gevallen meer voor ?
Wat is hiervan de oorzaak en wat de therapie ?

De beheerders der Prof. Dr. D. A. de Jonc.-Stichting geven hierbij kennis, dat zij
besloten hebben gelden beschikbaar te stellen teneinde voor rekening der Stichting
de uitvoering mogelijk te maken van een onderzoek, behorend tot het gebied der Verge-
lijkende Pathologie, der Veterinaire of der Medische Bacteriologie of Pathologische
Anatomie, tot dat der Parasitologie, der Pharmacologie, der Hormenenleer of aan-
verwant gebied.

Zij, die hiervoor in aanmerking wensen te komen, worden uitgenodigd zich vóór 15
Mei a.s., onder mededeling van de aard van het te behandelen onderwerp en over-
legging van een kort werkplan, zo mogelijk met een begroting der kosten, aan te melden
bij de secretaris.

Namens de beheerders,
\'s-Gravenhage, Maart 19.18. Dr. H. J. van Nederveen, Secretaris.

Was het werk en de activiteit van de afdeling het vorig jaar in hoofdzaak gericht op
het sociaal-economisch aspect van haar taak en kwam de wetenschappelijke enigszins
in het gedrang, ook dit jaar gaf hetzelfde beeld. Omdat echter de Maatschappij voor
Diergeneeskunde naast wetenschappelijke vereniging ook vakvereniging wil zijn, is
het verklaarbaar dat in het werk van de afdelingen het accent meer werd gelegd op de
maatschappelijke zaken. Neemt men daarbij nog in aanmerking de in veel opzichten
veranderde sociale verhoudingen in de samenleving, dan spreekt vanzelf dat de rustige
geleidelijke banen waarin het veterinaire leven van vóór 1Q40 zich bewoog voorlopig tot
het verleden behoren.

Juist die vele nieuwe vraagstukken hebben er toe geleid dat de gehouden verga-
deringen meestal een overladen agenda hadden en geen tijd overlieten aan de genoege-
lijke bijeenkomsten, die vroeger het slot van de vergadering waren.

Toch heeft de afdeling dit jaar veel aandacht besteed aan versteviging van de inter-
collegiale verhoudingen en aan die van de afdeling tot de dames van de leden.

\\ Aantal leden. Per 1 Januari 1947 telde de afdeling 67 leden. Door overlijden van de

collegae G. N. Buren, C. Tenhaeff en Dr. P. Stapel leed de afdeling, speciaal A>at
de laatste twee betreft, een gevoelig verlies. Naar andere afdelingen vertrokken 2 leden,
door verliezen van het lidmaatschap van de M.V.D. verloor de afd. 1 lid, terwijl 10
nieuwe leden toetraden, zodat per 1 Januari 1948 het aantal leden 71 bedraagt.

Bestuursleden. In de samenstelling van het bestuur, bestaande uit J. T Heeg, Voor-
zitter, F. J. A. Bruins, Secretaris, A. M. Frens, Penningmeester, J. Hovenier, Onder-
voorzitter en A. van Keulen, afgevaardigde in het H.B. kwam in het najaar verandering
door het aftreden van collega van Keulen. In deze vacature werd collega J. Spruyt
verkozen.

Commissies e.d. Collega van Keulen trad eerst als lid en later als secretaris van de
y Centrale Raad van de M. v. D. op, hetgeen de afdeling en meer in het bizonder het

bestuur, een zeer gewaardeerd bestuurslid kostte. Bovendien kwam hiermede een einde
aan de door het bestuur zo vaak genoten gastvrijheid in den huize van Keulen, waar-
voor speciaal Mevrouw ook hier hartelijk dank wordt gezegd.

J. Spruyt verrichtte zeer nuttig werk door in korte tijd een rapport samen te stellen
dat vrijwel ongewijzigd werd aangenomen.

Tot correspondent van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde werd benoemd Dr. T.
S. Zwanenburg.

De Contact-commissie inzake de t.b.c.-bestrijding^ werd omgezet in Contact-com-
missie voor de Prov. Gezondheidsdienst voor Dieren. Door het overlijden van de voor-
zitter Dr. P. Stapel, werd de samenstelling als volgt gewijzigd: J. Stapel, Voorzitter,
F. J. A. Bruins, Secretaris en A. Kruiswijk, lid. Slechts een enkele maal behoefde deze
commissie op te treden, doch onder, bij vroeger vergeleken, zeer veranderde omstandig-
heden. Nu had reeds vooraf overleg plaats gevonden tussen het H.B. en dat\'van de
Stichting van de Landbouw. Dit bracht met zich mede, dat de onderhandelingen zeker
niet makkelijker verliepen; invloed op de goede verstandhouding met de provinciale
Stichting had dit echter niet.

Vergaderingen. Dit jaar werden 5 vergaderingen gehouden en wel op 29 April, 31 Mei,
28 Juni, 25 October en 13 December. Hiervan werden 2 gehouden te Amsterdam,
2 te Alkmaar en 1 te Bergen. Deze vergaderingen werden bezocht respectievelijk door
26 leden en 3 gasten; 32 en 1; 21 en 4; 26; 25 en 3. Hoewel dit bezoek niet gering te
noemen is, zou een stijging van het aantal het werk van de afdeling zeer ten goede
komen.

Vele maatschappelijke onderwerpen kwamen aan de orde, waarvan de voornaamste
waren: Kunstmatige Inseminatie, Hulpkrachten-rapport, T.b.c.-bestrijding, tarieven
bij georganiseerde dierziektenbestrijding, ontwerp tuchtwet, enige Bindende Besluiten
op verschillend gebied, Statutenwijziging van de M. v. D. enz.

Voordrachten\'. Dr. J. Grashuis hield een causerie over moderne Veevoeding en Hormo-
nen en Dr. T. S. Zwanenburg een inleiding over het verschil in aard van de behoefte
aan diergeneeskundige hulp in Nederland en Ned.-Indië.

Contact met H.B. en andere afdelingen. De alg. secretaris van de M. v. D. bezocht enige
malen onze vergaderingen. Ofschoon de afd. Utrecht doof bleek voor onze toenaderings-
pogingen, kwam met de afd. Zuid-Holland het zo gewenste contact tot stand, zich
uitend in het zich wederkerig doen vertegenwoordigen op de afdelingsvergaderingen.

Vertegenwoordigingen. Vanzelfsprekend was het bestuur vertegenwoordigd bij de begra-
fenis van de overleden leden van de afdeling cn eveneens bij die van Prof. VVester.

Der gewoonte getrouw bleven na de vergaderingen in Amsterdam enige leden bijeen
voor een gemeenschappelijk diner, terwijl de vergadering in Bergen besloten werd met
een gezellig samenzijn van de leden met hun dames.

Last but not least valt de excursie van onze afdeling naar Breda te memoreren. Een
gezelschap van 51 dames en heren nam deel aan deze tweedaagse tocht, die, hoewel
een novum op dit gebied, zeker een groot succes mag worden genoemd, niet in het
minst door de zorgen van ons oud-lid collega P. H. van Diessen cn Mevrouw.

Al met al mag de afdeling met grote voldoening op haar werk in het afgelopen jaar
lerugzien. Haar taak een van de pijlers te zijn waarop de diergeneeskundige samen-
leving berust, werd naar behoren vervuld, ook al bleven nog vele wensen onvervuld.

Het Hoofdbestuur heeft de Vereniging van Directeuren van Vleeskeuringsdiensten
erkend als groep van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

In overleg met de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst heeft het Hoofdbestuur
er bij de Minister van Landbouw op aangedrongen, dat een verbod voor de verkoop
van levende entstoffen wordt uitgevaardigd.

Zolang de sera- en entstoffenwet op zich laat wachten, zal hierdoor de onhoudbaie
toestand, die de lekenenting veroorzaakt, niet beteugeld kunnen worden.

M. den Hartoo te Den Bosch is door het Hoofdbestuur aangewezen als vertegen-
woordiger van de Maatschappij voor Diergeneeskunde in de commissie A. i — ver-
voerbelangen van de Ned. Ver. tot Bescherming van dieren.

Het Hoofdbestuur heeft aan Dr. A. J. Winkel te Voorburg een subsidie van ƒ 250.—
toegezegd uit het van Esveldfonds, oin hem in de gelegenheid te stellen een onderzoek
te verrichten op het gebied van K.I. bij bijen.

G. S. E. Vegter te Holten is door het Hoofdbestuur aangewezen als vertegenwoor-
diger van de Maatschappij voor Diergeneeskunde in hel bestuur van de Gezondheids-
dienst voor Pluimvee.

Met de directeur van -het C.D.K. te \'s-Gravenhage is overleg gepleegd over extra
toewijzingen textiel voor dierenartsen.

Volgens de thans geldende voorschriften komen dierenartsen in aanmerking voor
werkkleding en wel bij eerste aanschaffing voor twee werkkledingbonnen H, terwijl 9
maanden na de laatste verstrekking opnieuw een werkkledingbon H aangevraagd kan
worden.

De bedoelde aanvragen kunnen bij de plaatselijke distributiedienstcn worden inge-
diend. *

Eventuele klachten betreffende deze uitreiking, kunnen onder vermelding van alle
gegevens, aan het C.D.K. te \'s-Gravenhage worden voorgelegd.

Het komt nog steeds voor dat gelden, bestemd voor Mij. v. D., worden gestort op de
privé-rekening van de secretaris.

Nogmaals wordt er op gewezen, dat het gironummer van de Mij. v. D. te Berg-
ambacht 511606 is.

Op initiatief van het Centraal Bureau te Rotterdam en de Commissie van Beheer
C.L.O. mengvoeders, werd een comité gevormd, dat Prof. Sjollema op zijn 80ste ver-
jaardag op buitengewone wijze heeft gehuldigd.

De plechtigheid had plaats op het Instituut voor Moderne Veevoeding ,,De Schot-
horst" waaraan Prof. Sjollema in de laatste 10 jaren zijn wetenschappelijke mede-
werking heeft verleend.

De voorzitter van het comité, de heer H. D. Louwes, schetste de grote verdiensten
van de jubilaris voor de Nederlandse Landbouw en Veeteelt.

De Ere-voorzitter, de heer Ir. C. Staf, legde speciaal de nadruk op het verband dat
door Prof. Sjollema is gelegd tussen bodem, plant en dier. Een spontaan en hartelijk
applaus verwekte de mededeling dat het Hare Majesteit de KoTiingin behaagd had,
de jubilaris wegens zijn grote verdiensten te benoemen tot Commandeur in de Orde
van Oranje Nassau. Alle Nederlandse dierenartsen zullen zich verheugen in deze buiten-
gewone eervolle onderscheiding.

Het mag immers waar zijn, dat Prof. niet voor dierenarts heeft gestudeerd. Op het

gebied der diergeneeskunde heeft hij zoveel gepresteerd, dat hij in het dierenartsencorps
een zeer belangrijke plaats heeft ingenomen.

Prof. U. G. Bijlsma, rector magnificus van de Rijksuniversiteit te Utrecht wees er op,
dat men op 70-jarige leeftijd als hoogleraar wordt uitgestoten. Prof. Sjollema heeft
in de afgelopen 10 jaren bewezen, dat het in zijn geval veel te vroeg is geschied.

Prof. Dr. L. Seekles, voorzitter van de diergeneeskundige faculteit herinnerde aan
de jaren, waarin hij met Prof. Sjollema heeft mogen samenwerken en deze uiteindelijk
is opgevolgd. In het bijzonder wees hij op de enorme werklust van de 80-jarige.

De voorzitter van de Mij. v. Diergeneeskunde, Dr. Y. M. Kramer, feliciteerde de
jubilaris namens de Nederlandse dierenartsen. Hij memoreerde de grote betekenis van
het onderzoek van Prof. Sjollema op het gebied van de deficiënsies, dat door mede-
werking van de dierenartsen kon worden verricht. De practische resultaten zijn van
verstrekkende betekenis voor de diergeneeskunde geworden. De moderne therapie
voor grastetanie en melkziekte behoort thans tot een van de dankbaarste behandelings-
methoden van de dierenarts.

Namens de Diergeneeskundige Studentenkring bood de heer L. Nauta gelukwensen
aan. Ook onder de huidige diergeneeskundige studenten neemt Prof. Sjollema, als
ere-lid van de D.S.K. nog een belangrijke plaats in.

De heer S. Stuurman, directeur van het Melkcontrölestation Utrecht memoreerde
in een geestige speech de prettige sfeer, die er steeds in de vergaderingen van het bestuur
van het Melkcontrölestation heeft geheerst door het voorzitterschap van Prof. Sjollema.

Dr. J. Grashuis bracht de gelukwensen over van medewerkers en personeel van De
Schothorst en memoreerde het verdienstelijk werk, op het Instituut verricht.

Namens de Biochemische Vereniging richtte de secr. Dr. van Goor waarderende
woorden aan het adres van Sjollema, als pionier op het gebied der biochemie.

Prof. Sjollema dankte de sprekers voor hun goede wensen en vriendelijke woorden
en liet daarna zijn levensloop nog eens de revue passeren, vanaf zijn directeurschap
van hpt Rijkslandbouwproefstation te Groningen.

De vitale Professor deed dit op een wijze, niet ontbloot van humor, maar anderzijds
onthield hij zich niet van scherpe kritiek, wanneer vroegere bestaande wantoestanden
ter sprake kwamen. We zagen de Professor zo langzamerhand nog weer doceren, waar-
over vooral degenen die vroeger bij hem college hebben gevolgd, zich niet weinig hebben
vermaakt.

Aan de sprekers bracht hij, mede namens Mevr. Sjollema, hartelijk dank voor de
buitengewone huldiging en de Directeur-Generaal verzocht hij de dank over te brengen
voor de Koninklijke onderscheiding, welke door hem zeer op prijs werd gesteld.

Tijdens de receptie heerste er op De Schothorst een gezellige sfeer. Aan het diner
werden nog door talrijke sprekers woorden van waardering gesproken o.a. door G. L.
Nysingh, voorz. van de C.L.O.-controle, Prof. Dr. G. Smit, rector magnificus v. d.
Landbouwhogeschool te Wageningen, G. E. Blauw, directeur der Vlasfabrieken te
Appingedam, Prof. Dr. B. C. P. Jansen te Amsterdam, Ir. D. G. Maltha namens het
Landbouwkundig Tijdschrift, Ir. G. A. Overdijking, voorz. v. d. Landbouwkundige
Kring te Utrecht, Prof. Dr. Ir. J. Coops, voorz. Nederl. Chem. Veren, te Amsterdam.

Wie de huldiging op deze dag van Prof. Sjollema heeft meegemaakt geraakte onder
de indruk van de buitengewone hoogachting en verering, welke men algemeen in weten-
schappelijke en landbouwkringen de 80-jarige toedraagt, maar ook van de geweldige
vitaliteit van de oud-hoogleraar.

De inaugurele oratie van Prof. Dr. Jac. Jansen is bepaald op Maandag 3 Mei 1948
des namiddags om 4 uur, in het groot-auditorium der Universiteit.

Het correspondentieadres van A. A. Hesselink is voorlopig: Prof. Pullelaan 25,
Utrecht.

VERZAMELREFERAAT van enige, gedurende de periode 1945 tot en met
1947, in ,,The Journal of Agricultural Science"
(Cambridge Universily Press) gepubliceerde, op
de voortplanting betrekking hebbende, artikelen.

i. Ten behoeve van een nader onderzoek naar de oorzaak van de verschillende vormen
van steriliteit, ving J. A. Laing (1945), met tussenpozen van 15 minuten, van een
zestiental stieren viermaal sperma op. Het aantal zaadcellen werd vergeleken met
het „sprong-gemiddelde" („service late" = het aantal verrichte dekkingen, ge-
deeld door het aantal drachtige dieren) gedurende een periode van 6 weken vóór
en 6 weken na het opvangen van deze ejaculaten. (Zie schema I).

a. er een bepaald verband bestaat tussen de „dichtheid" van het sperma en hel
bevruchtingsvermogen van de stier,

b. dit verband het duidelijkst tot uiting komt, wanneer men het sperma van de
2de plus dat van de 3de sprong onderzoekt en

c. in het algemeen sperma met minder dan 500 millioen zaadcellen per cc, als
onbruikbaar moet worden beschouwd.

2. Wat de hoeveelheid sperma betreft, bleek uit hetzelfde onderzoek dat de hoogste
waarden (5.3 tot 9.0 cc) worden gevonden bij stieren uit de middengroep, (sprong-
gemiddelde variërend van 2.2 tot 5.0), terwijl zeer kleine hoeveelheden, zowel
bij een laag als bij een hoog spronggemiddelde kunnen voorkomen. Zo ejaculeerde
bijvoorbeeld een stier met een spronggemiddelde van 1.9, bij de eerste, tweede,
derde en vierde sprong respectievelijk 1.0, o.g, 1.0 en 1.5 cc sperma.

eventueel verband tussen liet totaal aantal zaadcellen per ejaculaat en het bevruch-
tingsvermogen van de stier, slechts weinig bruikbare gegevens. Wel krijgt men de
indruk dat de beste resultaten zullen worden verkregen, indien zowel bij de eerste
als bij de tweede sprong, tenminste 5000 millioen zaadcellen worden geproduceerd.
(Zie schema II).

Het verband tussen het totaal aantal zaadcellen per ejaculaat en het ,,sprong-oemiddelde".

3. Ook stelde Laing een onderzoek in naar de pH-veranderingcn die, tijdens het
bewaren, aan het sperma kunnen worden waargenomen. Daartoe werd van twee
stieren, die uitsluitend voor dit experiment werden gebruikt, met tussenpozen van
15 minuten, het sperma negenmaal onderzocht (het werd, afgedekt met paraffine,
bewaard bij 37° C. in een water bad). De in schema III verzamelde gegevens hebben
betrekking op 6 van de 15 in dit verband onderzochte sperma-monsters.

a. in het algemeen de pH-vermindering groter en de eind-pH kleiner is, naarmate
het sperma meer zaadcellen per cc bevat, terwijl de mogelijkheid bestaat dat
ook de beweeglijkheid een rol speelt,

b. hoewel bij de lagere pH-waarden de beweeglijkheid der zaadcellen vermindert,
er geen bepaalde grens kan worden aangegeven, beneden welke in alle gevallen
de zaadcellen onbeweeglijk zijn,

c. bij het bewaren van het sperma onder anaërobe omstandigheden, de eind-pH
lager is dan wanneer men het sperma aan de lucht blootstelt en

d. een sterkere daling van de pH, gepaard gaat met een groter zuurstofverbruik
per cc sperma.

1 De in deze kolom vermelde gegevens werden berekend, omdat op het bedrijf
waar dit onderzoek werd verricht, iedere koe per tochtigheidsperiode tweemaal werd
gedekt (waarschijnlijk hebben de verschillende sprong-gemiddelden dan ook steeds
betrekking op dergelijke „dubbele" dekkingen. — Ref.)

De pH-ieranderingen, welke tijdens het bewaren, aan het sperma kunnen worden waargenomen.

4. Op grond van bij 17 verschillende stieren verzamelde gegevens, komt Laing tot
de conclusie, dat, indien (nadat het sperma van de tweede sprong gedurende 1 uur
bij 37⁰ C. is bewaard) de eind-PH groter is dan 6.7, de kans op onvruchtbaarheid
zeer groot is. Gezien de sub 3a vermelde uitspraak, zou men een dergelijke kleine
pH-vermindering kunnen toeschrijven aan een te gringe „dichtheid" van het
sperma en (of) aan een minder goede beweeglijkheid der zaadcellen.

Wat betreft het verband tussen de beweeglijkheid van het gedurende 1 uur bij
37⁰ C. bewaarde sperma en het bevruchtingsvermogen van de stier, nam Laing
waar dat van een vijftal stieren waarvan alle vier (met tussenpozen van 15 min.
opgevangen) sperma-monsters na 1 uur nog een goede wolkenvorming vertoonden,
de spronggemiddelden respectievelijk 1.3, i.g, 2.7, 3.2 en 3.3 bedroegen. Bij drie
stieren met een spronggemiddelde van respectievelijk 2.7, 2.8 en 6.3, vertoonden
na i uur drie spermamonsters nog een goede wolkenvorming, terwijl één monster
zich kenmerkte door een goede individuele beweging. Van 4 absoluut steriele stieren
vertoonden alle bewaarde spermamonsters uitsluitend dode of vrijwel geheel stil-
liggende zaadcellen. »

5. Laing slaagde er niet in (bij spermamonsters van 14 verschillende stieren) enig
verband aan te tonen tussen het percentage morphologisch-afwijkende zaadcellen
en het bevruchtingsvermogen van de stier. Zo vond hij bijvoorbeeld in de vier
spermamonsters van een stier met een spronggemiddelde van 1.9, respectievelijk
11.o, 9.4, 9.5 en 8.3 % en in die van een stier met een spronggemiddelde van 2.2,
respectievelijk 64.7, 54.0, 41.8 en 32.4% afwijkende zaadcellen.

6. In een volgend artikel (eveneens opgenomen in het nummer van Januari 1945)
wijst J. A. Laing op het feit dat sommige fokkers hun tochtige koeien los bij de stier
laten lopen. Dergelijke dieren worden (natuurlijk) meerdere malen gedekt en dus
waarschijnlijk gemakkelijker drachtig dan hun soortgenoten die, onder toezicht
van de eigenaar, worden gedekt op een ogenblik dat daarvoor misschien niet erg
geschikt is. Inderdaad valt uit de door Laing (bij 729, waarvan 258 „vrije", dek-
kingen), verzamelde gegevens af te leiden dat, behalve in de maanden December
1942 tot en met Maart 1943, de „vrije" dekkingen betere resultaten opleverden dan
de „dekkingen-onder-toezicht." (Laing vermoedt dat gedurende de maanden
met veel zort-uren, de tochtigheidsperioden langer zijn dan gedurende de winter-
maanden en dat daaraan misschien de minder gunstige resultaten van de dekkingen-

onder-toezicht moeten worden toegeschreven). Wanneer men echter alle gegevens
welke betrekking hebben op stieren die:

b. slechts gedurende een beperkt aantal maanden voor de fokkerij zijn gebruikt
en (of)

c. opvallen door een vrij hoog spronggemiddelde (van de stieren S 10, S 11 en G2
bijvoorbeeld, bedroegen de spronggemiddelden respectievelijk 3.5, 4.3 en 4.5),
uitschakelt, zodat men 217 „gecontroleerde" en 220 „vrije" dekkingen over-
houdt,blijken (zie schema IV) zowel de seizoen-schommelingen als de verschillen
tussen gecontroleerde en vrije dekkingen, practisch geheel verdwenen.

Een vergelijking der resultaten van de „dekkingen-onder-toezicht" met die van de
„vrije" dekkingen.

7. Ook J. Anderson (1945) meent (op grond van bij enkele duizenden, kunstmatige
en normale, inseminaties verzamelde gegevens) ten aanzien van de vruchtbaarheid
van de rundveestapel, seizoenschommelingcn te hebben waargenomen. Een nadere
beschouwing van de door deze onderzoeker (Experimental Station, Naivasha,
Kenya) gepubliceerde grafieken, leidt echter tot de conclusie dat er (tenminste
wat betreft het „sprong- of inseminatie-gemiddelde) óf van dergelijke schomme-
lingen in het geheel geen sprake kan zijn, óf aan deze schommelingen slechts een
zeer geringe betekenis behoeft te worden toegekend. (Zie schema V).
Bovendien kan in dit verband nog worden gewezen op de wel zeer ongunstige
sprong- en inseminatie-gemiddelden van Anderson\'s materiaal. Dit verschijnsel

komt vooral tot uiting, wanneer men van het proefstation-vee de cijfers over 1937
en 1938 vergelijkt met die over 1941 en 1942.

8. Dat men, ondanks de sub 6 en 7 vermelde bijzonderheden, met de mogelijkheid
van eventuele seizoen-schommelingen in het voortplantingsvermogen, rekening
moet houden, blijkt uit het feit dat o.a. ten opzichte van het aantal zaadcellen per
cc sperma, door Anderson dergelijke schommelingen werden aangetoond, (zie
schema VI). Volledigheidshalve zij hier nog vermeld dat groep A bestond uit
i volbloed Ayrshire-stier en 3 volbloed Aberdeen Angus-stieren (in Januari 1941:
respectievelijk 8j, 9, 10 en 3J jaar), terwijl groep B werd gevormd door t volbloed
Ayrshire-stier, 1 hoog-in \'t-bloed-staande Ayrshire-kruisling, 1 volbloed Hereford-
stier, i volbloed Sussex-stier en 1 Sussex-kruisling (in Januari 1941: respectievelijk
9, 9i, 5^, 11 en 3 jaar) en de beide stieren van groep C Sussex-kruislingen waren
(in Januari 1941: beide 2 J jaar). Dit waren alle goed-fokkende stieren.

a. de stieren van groep A gedurende twee achtereenvolgende jaren, in de maanden
Februari en September, per cc sperma een groter aantal zaadcellen produceren
dan in de overige maanden het geval is,

b. bij de stieren van groep B (in 1941) wel de Februari-Maart-top, doch niet de
September-top kan worden waargenomen en

9. Daar S. G. Wilson (1946) bij zijn onderzoek naar het voortplantingsvermogen
van Zebu-vee (Nyasaland), niet beschikt over gegevens betreffende het aantal
verrichte dekkingen (noch over officiële geboorteberichten), moest hij zijn toe-
vlucht nemen tot de (een zeer betrouwbare indruk makendeRef.) aantekeningen
van de opzichters der „dip"-stations. Sedert 1942 worden namelijk, ten behoeve

van de Veterinaire Dienst, omtrent de maandelijks op de verschillende „dip"-
plaatsen verschijnende dieren, diverse bijzonderheden in een speciaal daarvoor
ingericht kaartsysteem, vastgelegd. Hiertoe behoren o.a. het aantal behandelde
dieren en het aantal pasgeboren kalveren. VVilson heeft nu voor iedere maand
berekend, hoeveel „kalveren per duizend dieren" er waren geboren.

De door Anderson waargenomen seizoen-schommelingen in het aantal zaadcellen
per cc sperma¹).

Het spreekt vanzelf dat er aan een dergelijke werkwijze bezwaren kleven. In de
eerste plaats reeds het feit dat men niet precies weet, hoeveel volwassen vrouwlijke
dieren er maandelijks op de „dip"-plaatsen zijn verschenen. Op grond van enkele
nauwkeurig-uilgcvoerde tellingen, neemt Wilson echter aan, dat men dit aantal
mag stellen op ongeveer 45 % van het totaal (terwijl het percentage volwassen
stieren 2 & 3 bedraagt; deze dieren lopen vrij tussen het vrouwelijke vee, zodat men
mag aannemen dat alle koeien die daarvoor in aanmerking komen, tenminste
éénmaal per tochtigheidsperiode worden gedekt).

Een tweede bezwaar is gelegen in de omstandigheid dat meestal het aantal in een
bepaalde maand aanwezige dieren, niet correspondeert met dat van 9 k 10 maanden
vóórdien. Daar echter in het merendeel van de gevallen dergelijke veranderingen
geleidelijk plaats vinden, mag men de door Wilson toegepaste methode, een voor
deze situatie zeer bruikbare noemen.

Uit de in schema VII verzamelde gegevens blijkt, dat in al deze fokgebieden de
meeste kalveren worden geboren in de maanden Juni t/m September en dat vooral
Juli en Augustus de topmaanden zijn. Met andere woorden, dat de meest-succes-
volle dekkingen plaats vinden in de periode van September tot en met December.
In deze periode liggen de gemiddelde maximum-temparaturen boven 84° F., be-
draagt de relatieve vochtigheidsgraad minder dan 50 %, valt er zo goed als geen
regen en moeten de dieren zich behelpen met grassen van slechte kwaliteit.

Dat over deze kwestie het laatste woord nog niet is gesproken, blijkt duidelijk uit
de in schema VIII vermelde bijzonderheden. In alle genoemde ,,dip"-gebieden,
liggen namelijk de totale geboortecijfers voor 1944, hoger dan die voor 1943
(voor zover bekend) die voor 1945. Wanneer men bovendien de cijfers voor Malimb we
en voor Masula, vergejijkt met die vor Lombadzi en voor Jumpha, blijken ook
de diverse ,,dip"-gebieden onderling, grote (door Wilson zelfs niet genoemde)
verschillen te vertonen.

10. M. C. Chanc (1945) ging bij volwassen Suffolk- en Romney-rammen na, of en
hoe de zaadcellen-productie door de „dek-frequentie" wordt beïnvloed. De resul-
taten van deze proef (welke gedurende het eigenlijke dekseizoen, dus in de maanden
September en October, werd uitgevoerd) zijn merendeels in schema IX verzameld.

Uit deze gegevens blijkt, dat het opvoeren van de „dek-frequentie" gepaard
gaat met:

c. een vermindering van de deklust (de tijd, verlopende tussen het ogenblik waarop
de ram met de bronstige ooi in contact wordt gebracht en dat waarop de zaad-
lozing plaats vindt, wordt groter) en

d. een (belangrijke) vermeerdering van het totale aantal zaadcellen dat dagelijks
wordt geëjaculeerd,

doch dat zowel het percentage der morphologisch-afwijkende als dat der dikwijls
als onrijpe vormen beschouwde zaadcellen, vrijwel Vliet verandert.

li. In verband met het sub 10d genoemde, vraagt Chanc» zich af of het mogelijk is
dat de werkzaamheid van de testikels zich (onmiddellijk) aanpast aan de eisen
die een bepaalde situatie stelt (een andere mogelijkheid zou zijn dat er dag in,
dag uit een enorme overproductie plaats vindt en dat het overschot óf dagelyks
wordt geabsorbeerd óf in grote hoeveelheden in de epididymis wordt opgeslagen).
Teneinde hieromtrent nadere gegevens te verzamelen, werd bij 2 tweejarige en
2 vierjarige, in het dekseizocn geslachte rammen, de in de verschillende onderdelen
van het geslachtsapparaat aanwezige hoeveelheid zaadcellen bepaald. Dit onder-
zoek leverde de volgende (gemiddelde) resultaten op.

Gesteld dat de activiteit van de testikels practisch onveranderlijk is, dan zal de
dagelijkse zaadcellenproductie op zijn minst 8.6 x io⁹ moeten bedragen (zie
schema IX). Eveneens aannemende dat de rammen waarbij bovenstaande gegevens

1 Chang geeft de in deze rubriek vermelde getallen op in „millioenen per cc",
doch bedoelt waarschijnlijk „millioenen per mm³." (Ref.)

werden verzameld, zijn geslacht tijdens een periode van matige sexuele werk-
zaamheid (bijvoorbeeld: gemiddeld i dekking per dag), zou dus het dagelijks
overschot overeenkomen met (8.6—-3.8) x io\' = 4.8 x io⁹ zaadcellen. M.a.w.
de waargenomen „vulling" van de epididymis enz. is het restant van 132 : 4.8 =
27.5 dag testikelarbeid.

Indien deze „vulling" tevens als de maximale moet worden beschouwd, kan men
zich afvragen: ,,Wat gebeurt er dan met de overmaat aan zaadcellen, als de ram
langer dan 28 dagen een dergelijke matige dekfrequentie moet handhaven ?" (de
moeilijkheid wordt nog groter, wanneer men bedenkt dat tijdens een periode van
absolute sexuele rust, de epididymus reeds in 132 : 8.6 = ruim 15 dagen, „gevuld"
moet zijn).

Een andere mogelijkheid is, dat de epididymus meer dan gemiddeld 132 X io⁹zaadcellen kan bevatten, zodat misschien de overmaat van J 4 3 maanden daarin
zou kunnen worden opgeslagen. In dat geval echter mag men (op grond van bij
andere diersoorten waargenomen verschijnselen) verwachten, dat de zaadcellen
die meer dan 30 dagen oud zijn, in kwaliteit achteruitgaan. Zodat een ram die
gedurende langere tijd minder dan 6 dekkingen per dag verricht, na verloop van
4 et 6 weken een steeds toenemend percentage ondeugdelijke zaadcellen zou moeten
lozen.

Op grond van grotendeels met bovenstaande overeenkomende overwegingen,
meent Chang dan ook te moeten aannemen, dat de verschillen in sexuele activiteit,
meer of minder grote verschuivingen in de verhouding tussen de aanmaak en de
afbraak der zaadcellen tengevolge hebben.

12. Daar verschillende onderzoekers hebben aangetoond, dat bij het rund eerst 10 k 15J
uur na het einde van de tochtigheidsperiode, de ovulatie plaats vindt, stelde J. A.
Laing (1945) een onderzoek in naar de levensduur van de zaadcellen die in het
vrouwelijk geslachtsapparaat zijn uitgestort. Hij kwam daarbij tot de conclusie dat
het geen zin heeft, bij korte tijd na de dekking geslachte dieren, in de uterus enz.
naar zaadcellen te gaan zoeken, daar men slechts een zeer gering percentage van
het geïnsemineerde aahtal kan terugvinden.

De pogingen om met behulp van „pregnaijt mare\'s serum" (3000 I.E.; S.C.) en
„pregnancy urine" (48 uur later; 1000 I.E.; I.V.), bij een zestal dieren ovulatie
op te wekken, moeten eveneens als mislukt worden beschouwd.

13. Teneinde begin en einde van de drachtighcidsperiode zo nauwkeurig mogelijk te
kunnen vaststellen, paste Laing twee geheel verschillende systemen toe. De ene
groep dieren werd, in koppels van vier, in open boxen gestald en met tussenpozen
van 8 uur op tochtigheidsverschijnselen gecontroleerd. Zodra één dezer dieren zich
liet bespringen of trachtte zijn boxgenoten te „rijden", werd het van de andere
afgezonderd (om te voorkomen dat het uit vermoeidheid zijn pogingen zou staken)
en met tussenpozen van 3 uur weer toegelaten. Zolang de tochtigheid duurde
begon het dan onmiddellijk weer te springen. Als begin van de bronstperiode nam
Laing het tijdstip, halverwege tussen de laatste keer dat het dier nog geen ver-
schijnselen vertoonde en de eerste keer dat zulks wel geschiedde. Het tijdstip,
halverwege de laatste maal dat het dier nog tochtig was en de eerste maal dat zulks
niet meer het geval bleek te zijn, werd beschouwd als het einde va$, de bronst-
periode.

Wat de tweede groep betreft, deze liep vrij rond, terwijl met tussenpozen van
8 uur een „gevasectomiseerde" stier bij de koppel werd gebracht. Zolang een dier
wèl bronstyerschijnselen vertoonde, doch nog niet werd gedekt, hand haafde men
bovengenoemde termijn, om nadat de eerste dekking had plaats gevonden, de stier
met tussenpozen van 3 uur toe te laten.

Begin pro-oestrus: het tijdstip halverwege de laatste maal dat nog geen bronst-
verschijnselen werden waargenomen en de eerste maal dat zulks wel het geval was.

Begin oestrus: het tijdstip halverwege de laatste keer dat het dier nog niet werd
gedekt en de eerste keer dat zulks wel geschiedde.

Begin met-oestrus: het tijdstip halverwege de laatste keer dat het dier werd gedekt
en de eerste keer dat zulks niet meer geschiedde.

Einde\\>ronstperiode: het tijdstip halverwege de laatste maal dat nog bronstverschijn-
selen werden waargenomen en de eerste maal dat zulks niet meer het geval was.
Bij de dieren van de eerste groep werd gemiddeld tussen het uitknijpen van het
corpus luteum en het optreden van de eerste bronstverschijnselen, een tijdsverloop
van 59.3 uur waargenomen en duurde de tochtigheid gemiddeld 16.5 uur; bij de
dieren van de tweede groep bedroegen deze termijnen respectievelijk 64.3 en 10.2
uur. Hieruit volgt (althans volgens Lajng) dat beide methoden in dezelfde mate,
zij het niet het begin dan toch in ieder geval het einde van de bronstperiode, duidelijk
aangeven, („kan men dan met behulp van de eerstgenoemde methode, wel het
begin van de „met-oestrus" aangeven ?" Rcf.)

14. Bovengenoemde proef werd genomen in de maanden Maart, Mei en Juni 1943.
Bij 23 runderen (merendeels Shorthorn-vaarzen), welke met 1000 millioen zaad-
cellen kunstmatig waren geïnsemineerd (alle zaadcellen werden in de cervix gedepo-
neerd), kon na het slachten de al dan niet bevrachte eicel worden teruggevonden.

Uit de in schema X vermelde gegevens valt af te leiden, dat men in het algemeen
geen of weinig resultaat kan verwachten van dekkingen, welke plaats vinden op
een tijdstip, meer dan 16 uur vóór het einde van de bronstperiode.

a. Bij het microscopisch onderzoek bleken in de „zona pellucida" van vele be-
vruchte eicellen, spermatocyten aanwezig te zijn. Bij niet-bevruchte eicellen
werden \'deze nimmer waargenomen.

b. Bij een zevental dieren (geslacht op een tijdstip variërende van 43 uur tot 14
dagen na het einde van de bronstperiode), waarbij wèl een rijpe follikel werd
aangetroffen, doch geen ovulatie had plaatsgevonden, bleken nog meer of
minder grote resten van het corpus luteum te zijn achtergebleven.

16. Uit een door James Anderson (1946) ingesteld onderzoek is gebleken dat bij stieren-
sperma:

a. een grote buffercapaciteit (dus: een geringe pH-daling, nadat per 0.15 cc
zaadvloeistof 0.05 cc 0.1 N. H Cl is toegevoegd) gepaard gaat meteen goede
beweeglijkheid van de zaadcellen (r = 0.252) en een met lage pH
(r = —0.423), ¹)

b. de sperma-monsters welke na 24 uur te zijn bewaard, nóg een goede beweeg-
lijkheid vertonen, een grotere buffercapaciteit bezitten dan de monsters die
na 24 uur in beweeglijkheid zijn achteruitgegaan,

d. een hoog soortelijk gewicht gepaard gaat met een goede beweeglijkheid van de
zaadcellen (r = 0.58), met een groot aantal zaadcellen per cc sperma
(r = 0.362) en met een lage pH.

17. Tevens werd, met behulp, van de micro-methode volgens Somogyi, Shaffer en
Hartman, door Anderson het suikergehalte van stierensperma bepaald. Gemid-
deld bedroeg dit (bij 239 monsters, waarvan 147 eerste of enige ejaculaten) 470.5 ±
11.5 mgr. %, terwijl men de indruk kreeg (12 monsters) dat een hoog suikergehalte
gepaard gaat met een lage pH en met een grote buffercapaciteit.

Wat betreft de reductie (dus: de „vermindering na bewaren\'?; in dit geval gedurende
24 uur bij 10° C.) van het suikergehalte, vond men "(bij 70 monsters) een gemid-
~ delde van 23.85 ± 1.76 %. In het algemeen bleef de beweeglijkheid van de zaad-
cellen het best en het langst bewaard, bij monsters die slechts een geringe reductie
vertoonden.

L„The\' specimens with the least reduction in sugar maintained a good motility best",
maar . . . „The negative correlation (r = 0.211) between the reduction in sugar
and the number of days for which 70 % motility was retained was not significant".
Ref.)] Tenslotte bleek een grote reductie, gepaard te gaan met een goede beweeg-
lijkheid der (verse) zaadcellen (r = 0.339) ^{en met} een groot aantal zaadcellen
per cc sperma.

18. Daar van diverse ejaculaten de chemische samenstelling van de zaadvloeistof
nogal kan variëren, leek het James Anderson (1947) gewenst, een onderzoek in
te stellen naar de mogelijkheid, deze vloeistof te vervangen door een oplossing van
constante samenstelling. In verband met tijdens eerdere experimenten verzamelde
gegevens²), schonk hij daarbij speciale aandacht aan de invloed die door de
„vervangings"-vloeistof wordt uitgeoefend op respectievelijk de begin-pH, de pH-
daling* (welke optreedt tijdens het bewaren van het sperma) en de verandering
in de beweeglijkheid van de zaadcellen (idem).

Wanneer men echter de in schema XI verzamelde gegevens raadpleegt, blijkt een
dergelijke proef reeds bij voorbaat tot mislukking gedoemd. Bij origineel sperma
werden namelijk niet alleen bij een begin-pH van 6.88, zowel de grootste als de
kleinste pH-verandering waargenomen, doch ook bij een begin-pH van respec-
tievelijk ± 6.72 en 6.95, werden grote verschillen in pH-verandering geconstateerd.
M.a.w., in tegenstelling tot Anderson\'s vroegere ervaringen, kan uit deze gegevens
worden afgeleid dat er geen verband bestaat de begin-pH en de pH-daling die
optreedt bij sperma dat enige tijd wordt bewaard (zodat het waarschijnlijk onmo-
gelijk is, een „vervangings"-vloeistof samen te stellen, jvaarbij zulks wel het geval is).

Het verband tussen de begin-pH enerzijds en de pH-daling enz. anderzijds bij origineel sperma * *).

19. Wel verdient het aanbeveling na te gaan, in hoeverre er bij Anderson\'s materiaal
verband bestaat tussen de grootte van de pH-daling en die van de vermindering in
beweeglijkheid, (zie schema XII). Dat ook in dit opzicht de waarschijnlijkheid
van een correlatie sterk in twijfel moet worden getrokken, was (om de volgende
redenen) te voorzien:

a. De grootte van de pH-daling is niet alleen afhankelijk van de meerdere of
mindere beweeglijkheid der zaadcellen, doch ook van het aantal zaadcellen
per cc sperma (zie de sub 2a vermelde conclusie van Laing) en van de buffer-
capaciteit van het sperma.

b. Het is heel goed mogelijk dat een sperma-monster met goed-beweeglijke zaad-
cellen, na een uur bij 37⁰ C. te zijn bewaard, (tengevolge van „uitputting"),
een sterkere vermindering in beweeglijkheid vertoont, dan een monster waarvan
oorspronkelijk de beweeglijkheid der zaadcellen minder goed was (men kan
dus niet zonder meer alle sperrnamonsters die eenzelfde beweeglijkheids-vermin-
dering vertonen, op één lijn stellen).

Het verband tussen de grootte van de pH-daling en die van de vermindering in
beweeglijkheid der zaadcellen.

20. Anderson zeifis nogal tevreden over de resultaten, bereikt met een „vervangings"-
vloeistof (S.F. 16), bevattende 246 mgr. % Na₂HP0₄ (dehydr.) 37 mgr. %
KH₂P0₄ 1000 mgr. % glucose -f 713 mgr. % Na Cl. Inderdaad blijkt uit
schema XIII dat er, ten opzichte van de gemiddelde pH-daling, weinig verschil
bestaat tussen het originele sperma en de zaadcellen waaraan 0.5 cc „vervangings"-
vloeistof is toegevoegd (nadat van 0.5 cc gecentrifugeerd sperma, de zaadvloeistof
is afgepipetteerd). Ten opzichte van de begin-pH werd echter in belangrijk mindere
mate overeenstemming bereikt.

21. J. Tosic en Arthur Walton (1947) wijzen erop dat Phillips en Lardy de eersten
waren die voor de bereiding van verdunningsvloeistoffen voor sperma, van eidooier
gebruik maakten (1940). Daar reeds meermalen werd aangetoond dat vooral uit
de hoeveelheid zuurstof die per tijdseenheid door een spermamonster wordt opge-
nomen, betrouwbare conclusies kunnen worden getrokken, betreffende het bevruch-
tingsvermogen der zaadcellen, werd thans door eerstgenoemden een onderzoek
ingesteld naar de respiratorische activiteit van spermamonsters, waaraan eidooier-
oplossing is toegevoegd (de zuurstofopnamc werd gemeten met behulp van de
volgens Dixon gemodificeerde Barcroft-manometer).

Ter oriëntering werd eerst de 0₂-opname van (met, na centrifugeren, afgepipet-
teerde zaacjvloeistof van hetzelfde ejaculaat) tot verschillende concentraties ver-
dunde ¹) spermamonsters bepaald (zie schema XIV). Daarbij bleek dat de
0₂-opname niet uitsluitend afhankelijk is van het aantal zaadcellen per cc sperma;
de respiratorische activiteit van de meer geconcentreerde monsters is namelijk
óók relatief, groter dan die van de sterker verdunde.

De zuurstof-opname van meer of minder geconcentreerde sperma-monsters, waaraan per cc, 3 cc
phospliaatbuffer is toegevoegd (onder aërobe omstandigheden).

22. Naar aanleiding van de sub 21 (in schema XIV) vermelde gegevens moet nog
worden opgemerkt, dat volgens Tosic en Walton „respiratory activity may vary
in samples of approximately the same density."

23. Wanneer men per cc sperma, in plaats van ;j cc phosphaatbuffer (pH 7.4; 2000
mgr. % Na. HPo₄ 12 aq. 200 mgr. °.„ K\'ïLPo₄) een zelfde hoeveelheid phosphaat-
buffer eidooier toevoegt, blijft de 0₂-opname op ongeveer overeenkomstige
wijze dooi de zaadcellenconcentratie te worden beïnvloed. Bovendien is echter
in alle gevallen de respiratorische activiteit groter dan wanneer alleen phosphaat-
buffer wordt toegevoegd. En wel is des te sterkere mate, naarmate een groter
percentage van de phosphaatbuffer, door eidooier wordt vervangen (de proeven
werden uitgevoerd met mensels, waarbij de verhouding eidooier: buffer, varieerde
van i : 54 tot 1:1).

a. vooral de verzeepjjare vetachtige bestanddelen van de niet-dialyseerbarc
substantie van de eidooier, voor de verhoogde 0.₂-opname aansprakelijk moeten
worden gesteld,

b. ook het vetvrije residu van de nict-dialyseerbare substantie, een verhoogde
respiratorische activiteit opwekt,

c. het niet-vcrzeepbare vetachtige gedeelte van de niet-dialyseerbare substantie,
een verminderde Oj-opname tengevolge heeft,

d. de dialysecrbare substantie aanvankelijk een verhoogde, doch na verloop van
3 & 4 kwartier, een verlaagde (),-opnamc veroorzaakt en

e. men in de praktijk, met sperma waaraan phosphaatbuffer plus de niet-dialyseer-
bare substantie van eidooier is toegevoegd, even gunstige resultaten zal bereiken,
als met sperma waaraan behalve de phosphaatbuffer, de eidooier in zijn geheel
is toegevoegd (1211 „eerste" inseminaties met sperma plus eidooier plus buffer,
leverden, evenals 704 „eerste" inseminaties met sperma plus niet-dialyseerbare
substantie plus buffer, een drachtigheidspercentage van 69 op).

25. Een onderzoek naar de mogelijkheid, met behulp van kunstlicht, bij het paard
de toestand van volkomen anoestrus (welke in de regel duurt van November tot
Maart) te verkorten, werd ingesteld door John Burkiiardt (1947). ¹)
Inderdaad slaagde deze erin, bij een viertal pony-merries (van respectievelijk

1 Voor een uitvoeriger beschrijving van deze proef, raadplege men „Het Paard"
d.d. 18 September 1947. (Ref.)

7, 8, io en 14 jaar) die, ondanks het feit dat zij steeds bij een hengst hadden gelopen,
gust waren gebleven en waarvan sedert 1 Januari, iedere avond gedurende een
geleidelijk van 2 tot uur oplopende periode, de gezamenlijke box werd verlicht
door een 1000 Watt Wolfram-lamp (golflengte 4.000 tot ruim 40.000 A.E.; de meeste
stralen hadden een golflengte van ongeveer 10.000 A.E.), reeds na respectievelijk
\'4> 39> 3^{1 en} 3¹ dagen de eerste eierstokveranderingen (groeiverschijnselen) op
te wekken. Ook de termijn, verlopende tussen het waarnemen van deze verande-
ringen en het optreden van de eerste hengstigheidsverschijnselen, bleek aanzienlijk
korter dan bij de contröledieren het geval was: Drie van deze pony\'s konden,
met behulp van kunstmatige inseminaties, worden bevrucht.

26. Er bestond een zeer grote overeenkomst tussen de op bovengenoemde wijze behan-
delde dieren en een 8-jarige merrie met ,,glas"-ogen van de controlegroep^. Daar
ook van een viertal niet aan de proef deelnemende pony-merries met glasogen
bekend was, dat ze 3 è 4 weken vóór hun stalgenoten de eerste henstigheidsver-
schijnselen vertoonden, moet men rekening houden met de mogelijkheid dat van
paarden met glas-ogen, de voortplantingsorganen door zon- en kunstlicht sterker
worden beïnvloed, dan van dieren met een normale oogkleur.

Dat inderdaad in dit opzicht de ogen een belangrijke rol spelen, blijkt ook uit hel
feit dat bij vier „geblinddoekte" pony\'s, die werden blootgesteld aan een bestraling
met ultra-vliolet licht (1850—4000 A.E., vermengd met een vrij groot percentage
„normale" lichtstralen), na 31 dagen aan de ovariën nog absoluut geen verande-
ringen konden worden waargenomen.

27. In het algemeen blijkt bij de merrie, de overgang van de absolute rust, naar de
actieve toestand, gepaard te gaan met de volgende verschijnselen:

c. Enkele dagen later neemt men een verhoogde bloedtoevoer naar het cervix- en
het vagina-slijmvlies waar.

d. Na enige weken beginnen zich in de ovarïen de eerste follikels te ontwikkelen.

28. Wanner W. F. Davison (1947) aan pony-merries waarbij in één der ovariën een
rijpe (criterium: dunne wand) follikel aanwezig was, I.V. 500 I.E. „pregnancy
urine extract" toediende, bleek in 19 van de 23 gevalien, de ovulatie 24 ü 48 uur
nadien plaats te vinden. Wat de overige 4 gevallen betreft, geschiedde zulks drie-
maal binnen 24 uur en éénmaal na ongever 4 dagen.

a. van de 8 pony-merries, die op een tijdstip minder dan 24 uur vóórdat de ovulatie
plaats vond, werden geïnsemineerd met zaadcellen welke (nadat de zaadvloeistof
was vervangen door een driemaal zo grote hoeveelheid gedialyseerde en-daarna-
ten-opzichte-van-een-glucose-oplossing-gcredialyseerde eidooier plus buffer) ge-
durende 24 uur bij 5⁰ C. waren bewaard, er 5 reeds na de eerste inseminatie
drachtig waren,

b. geen van de 8 pony-merries, die op een tijdstip minder dan 24 uur vóórdat de
ovulatie plaats vond, werden geïnsemineerd met zaadcellen welke (nadat de
zaadvloeistof was vervangen door, een volgens Berliner bereide, oplossing van
100 cc water 5.76 gr. gedehydreerde glucose 67 mgr. kalium-natrium-
tartraat 1.8 gr. gelatine 20 i 30 cc verse eidooier) gedurende 24 uur bij
5⁰ C. waren bewaard, na de eerste inseminatie drachtig was,

c. de „dichtheid" van het^sperma waarmee de sub a genoemde gunstige resultaten
werden bereikt, varieerde van 498 millioen tot 952 millioen zaadcellen per cc
sperma en

d. in 14 van de 22 gevallen, de hengstigheidsperiode eindigde minder dan 24 uur
nadat de ovulatie had plaats gevonden, terwijl in de overige 8 gevallen zesmaal
een termijn van 24 k 48 uur en tweemaal een van 48 a 72 uur werd waarge-
nomen.

Naar aanleiding van \'t artikel van collega Aukema in \'t tijdschrift voor Diergenees-
kunde van i Jan. 1948 wil ik de door mij, de laatste 10 jaar, gebezigde methode aan-
geven.

Bij voorkeur heeft de operatie plaats op de weide, zodat men flink ruimte heeft en
\'t zuiverst gewerkt kan worden.

De hengsten, ook de oudere, worden niet vooraf gekluisterd: volstaan wordt de dieren
te pramen. Een helper houdt \'t hoofd, een tweede zorgt bij intredende narcose \'t dier
aan de staart te fixeeren, zodat \'t niet te vlug omvalt.

Ligt \'t paard dan kunnen met een paar strengen de- voorbenen met \'t onderliggend
achterbeen aaneen gebond\'en worden en wordt vervolgens het bovenliggend achterbeen
op de gebruikelijke wijze uitgebonden.

\'t Operatieveld wordt met joodbenzine gereinigd, waarna de operatie pijnloos ver-
richt wordt, de operatiewonden vergroot en \'t scrotum door invloeiing van een wpinig
citopogeen gereinigd.

De strengen worden verwijderd en een helper blijft bij \'t hoofd, totdat \'t dier wil
gaan opstaan, de tweede helper fixeert de staart tot \'t evenwicht hersteld is.

De dosis chloralhydraat voor jaarling Belgen bedraagt ongeveer 45 gram, opgelost
op 300 cc water. Bij oudere hengsten kan tot 90 gram cloralhvdraat gegaan worden.
Men zorge voor de intraveneuze infusie steeds zeer scherpe en flink wijde canules te
nemen. Een makkelijk apparaatje voor infusie is het Flutter Valve injectie-apparaat
dat op iedere fles bevestigd kan worden.

Wat de kwestie ,,practijk maken" betreft, het gaat mij met deze methode zeer goed.
Vroeger werd hier door de dierenartsen heel weinig gecastreerd, momenteel wordt
verreweg \'t grootste gedeelte door ons verricht, omdat de eigenaren zeer met deze pijn-
loze methode, die geen risico voor de helpers geeft, ingenomen zijn. Wat wij hier doen,
kunnen de meeste empyrici niet.

Wat de kwestie tijd- en energiebesparing betreft wil ik aannemen, dat de door mij
gevolgde methode iets langer duurt, energie kost \'t echter beslist minder. Men heeft
hierbij alles in de hand.

Volgens mijn persoonlijke opvatting is een castratie zonder verdoving een ruwe
ingreep. Dank zij de tegenwoordige hulpmiddelen kan diezelfde operatie thans vrijwel
pijnloos geschieden, hetgeen een groot voordeel is en uit dierlievend oogpunt zoveel
mogelijk nagestreefd dient te worden.

Een zeer juiste en niet onvermakelijke uitspraak inzake een ruiltransactie met toe-
betaling betreffende vee deed onlangs de Kantonrechter te Leeuwarden.

Een veehouder had een koe met ƒ loer— toe-betaling geruild voor twee hokkelingen
(éénjarige kalveren). Eén van deze hokkelingen was daarna aan een verborgen gebrek
gestorven.

De veehouder wenste nu aan de hand van het krachtens art. 1582 B.W. ook op ruiling
toepasselijke art. 1543 B.W. ¹) de ruil-overeenkomst, voorzover de gestorven hokkeling

1 Krachtens dit artikel heeft de koper, wanneer het door hem gekochte goed een
verborgen gebrek blijkt te bezitten, de keuze om ofwel het goed terug te geven en de
koopprijs terug te voi deren, ofwel het goed te behouden en zich zodanig gedeelte van
de koopprijs te doen teruggeven, als de Rechter, na hierover deskundigen te hebben
gehoord, zal bepalen .

betreft, vernietigd te zien en vroeg daarom teruggave van de waarde van die hokkeling,
welke door hem op ƒ 187.50 werd gesteld, tegen overgifte zijnerzijds van de overblijfselen
van het dier.

De Kantonrechter achtte de hiertoe door de veehouder ingestelde actie echter ambts-
halve niet-ontvankelijk. Immers het cardinale verschil tussen koop en ruil (hieruit
bestaande, dat bij koop de contra-prestatie van de koper steeds uit een geldsom —
d.w.z. een willekeurig deelbare prestatie — bestaat, terwijl bij ruiling de contra-prestatie
uit een voorwerp bestaat, dat meestal niet deelbaar is) maakt in bepaalde gevallen,
zoals ook in het onderhavige geval, toepassing van de in art. 1543 B.W. voorziene moge-
lijkheden tot verhaal practisch onuitvoerbaar.

De gedaagde ontving bij de ruil-overeenkomst een koe en ƒ 100.—. Bij gedeeltelijke
ontbinding dezer overeenkomst kon de Kantonrechter hem niet verplichten een deel
van de koe en een deel van de geldsom terug te geven, omdat de (levende) koe nu een-
maal ondeelbaar was. Wanneer de Kantonrechter de eiser zou toestaan, de ontbinding
van de door hem aangegane overeenkomst uitsluitend op één der onderdelen van de-
door hem verstrekte ruil-prestatie te betrekken, dan zou aan de willekeur van één der
partijen worden overgelaten, hoe de totale ruil zou worden gesplitst in enige afzonder-
lijke ruiltransacties.

De eiser had ook nog de in art. 1543 B.W. als tweede keus vermelde vordering kunnen
instellen, maar hij had dit niet gedaan. Dan had hij de restanten moeten behouden,
die hij nu aanbood terug te geven en had hij moeten aangeven, welk zijn deel van de
door hem verschafte ruilprestatie moest worden teruggegeven. Maar ook dan weer
had zijn ruilprestatie in haar geheel deelbaar moeten zijn.

In casu vorderde hij ƒ 187.50, terwijl de door hem in contanten betaalde bijslag"~op
zijn levering in natura slechts ƒ 100.— had bedragen en van de (levende) koe kon nu
eenmaal geen rauwe „boeuf" ad ƒ 87.50 worden afgesneden.

Dies verklaarde de Kantonrechter de veehouder niet-ontvankelijk in zijn vordering.

Bovenstaande werd overgenomen uit de „Juridische Grabbelton" in Arts en Auto,
officieel orgaan der Vereniging van Artsen-Automobilisten, van 13 December 1947
no. 24. De juridische medewerker noemt dit een zeer juiste en niet onvermakelijke uit-
spraak, maar bevredigt deze ons rechtsgevoel? Vaststaat, dat een der hokkelingen heeft
geleden aan een koopvernietigend gebrek. De koper meende zo sterk te staan, dat hij
het waagde hierover een proces te beginnen, kwam op glad ijs en verloor door de spits-
vondige uitleg van een wetsartikel, dat voor de veehandel niet deugt.

Welk een eenvoudig geval zou dit geweest zijn voor een arbitrage-commissie. De
mét de veehandel op de hoogte zijnde leden zouden zeker kans gezien hebben in korte
tijd een van meer werkelijkszin getuigende, zij het dan ook minder „humoristische",
oplossing te vinden.

Toen de veehandel in de pas kort achter ons liggende jaren volkomen was gereglemen-
teerd en het Bedrijfschap de verplichte arbitrage had ingevoerd, zijn er door de ver-
schillende arbitrage-commissies wel moeilijker kwesties tot een bevredigende oplossing
gebracht. Die verplichte arbitrage was ten minste een van de weinig goede dingen uit
de bezettingsjaren en wanneer wij bovenstaande uitspraak lezen, vragen wij ons af,
ligt het niet op de weg van de Mij. voor Diergeneeskunde om samen met de Stichting
voor de Landbouw meer aandacht te vragen voor de vee-arbitrage ?

Deze uitspraak moge voor een jurist niet onvermakelijk zijn, voor de koper van een
dier met een verborgen gebrek is zij dit allerminst.

The blood picture of the domestic animals is still insufficiently inves-
tigated. In earlier work on the red blood components of man and domestic
animals many figures about the erythrocyte number, haemoglobin content
and size of red cells have been obtained, but the results of different authors
do not agree in many respects. A great deal of this disagreement must be
interpreted by the different technique of investigation, the method of
estimating the haemoglobin content of the blood being especially open to
criticism.

Modern classification of the anaemias in man are from a haematological
point of view based on data, not estimated or calculated by earlier inves-
tigators. By the work of Wintrobe (i932-\'33-\'34) and others on human
blood we know that the corpuscular volume and the amount of haemo-
globin per volume unit of red cells, the corpuscular haemoglobin concen-
tration are of greater importance than the s.c. „color index", a figure
which gives no indication about the degree of saturation of the red cell
with haemoglobin. More than the „color index", the „volume index"
and the „saturation index" will give information about the red blood
state, and the classification in normoc.ytic, microcytic, macrocytic and
normochromic, hypochromic anaemias is based on these two indices. In
human blood the amount of haemoglobin per volume unit of red cells has
never been found to be greater than i and it seems therefore that in normal
human blood the red cell has its maximal saturation with haemoglobin.
The expression „hyperchromic red cell" has become out of date in human
haematology, even in blood with a „color index" greater than i.

In literature modern haematologic data of horse blood are rare. The
work of Stewart and Holman (1940) on 36 Clydesdale horses must be
^mentioned and will be discussed below.

The intention of the present investigation is to give reliable data about
horse blood, to calculate the normal range for the „volume index" and the
„saturation index" and to get an impression of the state of iron in the
blood, compared with the total oxygen and carbon monoxide capacity.

Blood samples of 82 horses have been investigated viz. of mares, geldings
and stallions of both warmblooded and coldblooded type. The blood
was collected by puncture of the jugular vein. To 5 ml of blood 4 mg of
potassium oxalate and 6 mg of ammonium oxalate were added (Wintrobe) .
About 50 ml of blood were defibrinated by shaking with pearls of glass.
The blood was collected always early in the morning ; the animals rested
overnight in the stable.

hours. The defibrinated blood was filtered through glass wool and stored
in the icebox at a temperature of about 4⁰ C.

Packed cellvolume. The packed cellvolume was determined with haemato-
crites after Wintrobe (1933), made from bloodsedimentation tubes. The
haematocrites were centrifuged for about 30 minutes with a speed of 3500
rotations per minute in a Wifug centrifuge.

Erythrocyte number. The number of erythrocytes in 1 cmm of blood was
determined with a blood counting chamber of Biirker-Tuerk by counting
80 small squares of the Tuerk ruling. The blood was diluted 200 times with
solution of Hayem.

Haemoglobin content. The haemoglobin content has been estimated with a
carefully calibrated haemometer of Philipsen (1935) and many results
compared with those of spectrophotometric determinations with the
spectrophotometer of Konig, Martens & Grunbaum. In general there
was a satisfactory agreement (Romijn, 1946). So the quick method with
the „Sicca haemometer\'\' gives results of reliable accuracy.

Diameter of erythrocytes. The diameter of the red cells in the oxalated
blood was determined in a dried, unstained blood smear by direct measure-
ment with a micrometer of Zeiss (magnif. power 15 x), in combination
with a Zeiss apochromatic objective (3 mm, n A. 0.95). In this arrangement
1 scale division of the micrometer corresponds with 0.15 ft. In every blood
smear the diameter of 100 cells has been estimated.

From the figures obtained with the methods described several data for
oxalated blood could be calculated, as the amount of haemoglobin of
each red cell (M.C.H.), the mean corpuscular haemoglobin concentration
(M.C.H.C.), the mean corpuscular volume (M.C.V.) and the mean
corpuscular average thickness (M.G.A.T.).

The oxygen capacity. The total oxygen capacity was determined in a 2 ml
sample with the method of van Slyke & Nf.ill (1924). The determinations
were carried out in duplo or in triplo. The pipettes and extraction chamber
were calibrated carefully. In seven successive determinations of the oxygen
capacity of horseblpod we found : 16.54., 16.62, 16.45, ^!6-49> t6.65, 16.58
and 16.47 resp. with a mean value of 16.54 ^v°l- % (^I6-54 ± 0.08).

Carbon monoxide capacity. The method of van Slyke & Hiller (1928)
was used to estimate the carbon monoxide combining power of the blood.
1 ml of blood was infused into the extraction chamber and 5.70 ml of
water added from the calibrated cup. Pressure readings were made at a
gas volume of 2 ml. The c-correction amounted 0.71.

Three successive determinations with the same blood sample mentioned
above gave the following results : 16.51, 16.48 and 16.74 with ^an average
of 16.58 vol. %.

In many cases the carbon monoxide capacity of the blood was deter-
mined in the blood after previous reduction with sodium hydrosulphite.
In all cases these figures agree very well with the CO capacity of the blood,
not reduced beforehand.

The identity of the CO capacity before and after reduction with Na₂S₂0₄proves the absence of even small amounts of methaemoglobih in the blood
of normal horses. A discrepancy between the 0₂ capacity and the CO capacity of
the blood reduced with Na_iS_iO_i would give an indication for the existence of

methaemoglobin or other inactive forms of the respiratory pigment in the circulating
blood and it will be important to control this matter in anaemic horses.

Total iron content. The total iron content of the defibrinated blood was
estimated by means of the thiocyanate method of Wong (1928), modified
in the following way :

0.5 ml. of haemolysed, defibrinated blood and 0.5 ml. of distilled water are mixed
in a 100 ml. volumetric flask. 4 ml. of concentrated sulfuric acid (ironfree!) are added
by turning and the mixture thoroughly shaken on a shaking machine for 15 minutes.
The flask with the clear, dark brown liquid is kept -m a waterbath at 38° C. for half
an hour. 4 ml. of a saturated potassium persulfate solution (ironfree!) are added and
shaken repeatedly for another quarter of an hour. After staying in the warm waterbath
for another half hour the liquid is diluted with distilled wafer to about 50 ml., cooled
under the tap and 5 ml. of a 10 % sodium tungstate solution are added. After thoroughly
mixing the flask is filled to volume with distilled water, a drop of octylalcohol added
and the whole is kept at room temperature for at least one hour. Mixing is carried
out occasionally. Afterwards the liquid is filtered through an ashfree filter (Schleicher
& Schuehl nr. 589) into a dry, clean vessel. The first to ml. are discarded.

20 ml. of the clear filtrate are pipettated into a 50 ml. volumetric flask, 1 ml. of the
saturated potassium persulphate solution and 5 ml. of a 3 mol. KCNS solution added,
and brought to volume with distilled water. The intensity of the red colour was measured
by means of a photoelectric colorimeter, within 5 minutes after addition of the KCNS
solution.

The blank solution in the colorimeter contains 0.8 ml. conc. H^SOj, 1 ml. potassium
persulphate and 5 cc 3 mol. KCNS in 50 ml. volume.

The extinction (log —) of the solution with unknown iron content is compared with

that of a standard solution, containing an exactly known quantity of iron of about the
same magnitude as the unknown solution. The standard iron solution was prepared by
dissolving ferric-ammonium sulphate in acidified distilled water and 1 ml. of this
solution contains 0.1 mg. of iron.

The KCNS concentration of the unknown solution makes 0.30 mol. According to
Sandell (1944) this concentration is sufficient to reduce the errors due to the presense
of chloride, phosphate and other ions.

Under the experimental conditions mentioned above, Beer\'s law is obeyed as we
could establish with our Wratten colour filter with an optimal light emission at a
wavelenght of 527 m fj,.

As several factors (light, temperature) greatly influence the intensity of the colour
it is necessary to compare every blood sample with a standard iron solution and it is

The influence of the temperature on the value of log — may be illustrated in the
following table:

One of the disadvantages of the thiocyanate method may be the colour fading. We
I

estimated the changes of log — in relation to time in solutions with and without addition

of the final 1 ml. of potassium persulphate. The results have been collected in table 1.
ƒ

TABLE 1. Changes in log — in the standard solution with and without addition of potassium

Table 1 shows the diminishing effect of the potassium persulphate on the colour
fading of the final solution. Photometer readings within 5 minutes after addition of the
KCNS solution are not influenced by the phenomenon of colour fading at room tem-
perature.

This modified WoNG-method gives accurate results. The mean value
of eight successive determinations on the same blood was 39.83 ± 0.31 mg
per cent. Moreover this method has been compared with another method,
viz. with the titration with titanous chloride after Delory (1943).

The results obtained with both methods on the same blood sample agree
very well.

Serum iron. The estimation of the serum iron content was carried out with
the method of Barkan & Walker (1940) by means of O-phenantroline
and for the determination of the „Easily split off " iron the instructions of
the same authors were followed.

The stable red colour of the ferrous ion with O-phenantroline was
measured with a photoelectric colorimeter at a wavelength of 525—530 m /x.
In this part of the spectrum Beer\'s law is strictly obeyed.

The average of seven successive determinations of the serum iron on the
same blood sample was 53 i 3.06 y per cent.

The results obtained with the blood of 82 horses of different breed, age
and sex have been collected in table 2.

Overlooking table 2, with respect to the erythrocyte count, an average
of 6.64 X io⁶ was obtained, ranging from 3.88 X 10⁸ (No. 81) to 10.68 X
io⁶ (No. 72). The standard deviation was calculated on 1.11 X io⁶. So,
96 % of all determinations fall within the limits, ranging from 4.42 X io⁶to 8.86 X io⁶, with an average of 6.64 X io⁶ red cells per 1 cmm of blood.

In order to get an idea about the influence of breed, sex and age on the\'
erythrocyte count, the total number of horses has been classified as follows:

Group A: Mares, coldblooded type (Nos. 71, 82).
Group B: Geldings, coldblooded type (Nos. 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55,
62, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81)
Group C: Stallions, coldblooded type (Nos. 17, 18, 19, 20).
Group D : Mares, warmblooded type (Nos. i, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9,
io, 11 12, 13, 14, 15, 16, 2*1, 22, 23, 24, 43, 44,
6o, 61).

In the survey mentioned above, the Shetland poneys (Nos. 72, 73, 74)
have not been taken into consideration.

Comparing the erythrocyte count of the geldings of the warmblooded
type (group E) with those of the coldblooded type (group B), the average
for the first type of horses was 6.95 X io⁶, for the second one 5.59 x io⁸.
In the warmblooded geldings the erythrocyte number is greater than in
the coldblooded animals. In a more mathematical expression we can say
there is a significant difiference between these two groups of horses in
relation to their erythrocyte number. Calculating the numerical value of
a for these two groups we found 5.55. Assuming that a figure for a of 3 or
more indicates not a difference being due to the error of sampling but a
real „significant" one, the conclusion already mentioned is mathemati-
cally confirmed.

The number of animals within group A is too small to compare this
group with the mares of the warmblooded type. The high figure for the
average erythrocyte count of the warmblooded mares (7.34 x io⁶) would
make us expect a significant difference too, between the mares of the cold-
and warmblooded type.

With respect to the stallions (groups C and F) the blood of only 4 animals
of each group was investigated. The mean for the erythrocyte number of

group C was 6.33 x io⁶, for group F 6.20 x io⁶. Mathematical treatment
of the results gives a figure for a of 0.43, a difference which is not signi-
ficant. It should be borne in mind however that the horses of group F
were 4 stallions older than 10 years (about 18 years).

The influence of sex on the erythrocyte number can be controled in the
warmblooded animals, comparing group D (mares) with group E (gel-
dings). The average for group D was 7.34 x io⁶ and for group E 6.95 x io⁶.
As both groups include more than 20 animals the conclusions to be drawn
are of certain importance. Without mathematical treatment of the results
a first impression is that the warmblooded mares possess a higher erythrocyte
number than the geldings, but estimation of the exact value of a gives a
figure of 1.59, so we must conclude that the difference calculated is not
a significant pne.

Within the groups of coldblooded horses such a comparison is impossible
on account of the small number of coldblooded mares.

₉ In order to establish the influence of age, the animals of groups B,
D and E have been distinguished into horses younger than 10 years and
horses of 10 years and older. Group B includes 15 horses younger than
10 years and 7 horses older than 10 years. The average of the eythrocyte
number of the first subgroup was 5.53 x io⁶, that of the second subgroup
5.74 x io⁸ ; the figure for a was 0.78. There is no significant difference
between these subgroups.

Within group D (warmblooded mares) 10 young horses can be distin-
guished from 14 older animals. The average values for the erythrocyte
number are resp. 7.79 and 7.02. The figure for a could be calculated at
3.14. In the warmblooded mares there is a significant difference between the young
and old horses ; the older animals have a lower erythrocyte count than the younger ones.

With respect to group E 15 young geldings were compared with 7 old
animals. The average values for the number of red cells were 7.05 x io⁶and 6.72 x 10®. The figure estimated for a was 0.72. Neither in the cold-
blooded nor in the warmblooded geldings there is a significant difference in erythrocyte
count between the horses younger than and those older than 10 years.

Summarizing we may conclude that the number of red cells differs
notably in different horses and that the most important factors in deter-
mining this variability must be the breed and age, at least in the warm-
blooded animals.

In literature very contradictory results can be found. According to
Kuhl (1919) the average erythrocyte number of 10 horses would be
6.94 x io⁶ and van den Berg (1927) gives a figure of 6—8.45 x io⁶ red
cells as an average for 250 Australian horses (geldings and mares). Accor-
ding to the same author the erythrocyte count of the geldings would be
slightly higher than that of the mares, but his figures do not differ notably
and have not been interpreted mathematically.

According to Wirth (193 x) the number of red cells varies in the horse
from 7—10 x io⁶ with slight differences between stallions, geldings and
mares. Vaulont (1936) investigated the blood of 20 resting army horses,
10 geldings and 10 mares, varying in age from —16 years. This author
mentions an average of erythrocyte number of 7.64 x io⁸ with a signifi-
cant difference between the two sexes.

The recent work of Stewart & Holman (1940) is the most important
in this respect. The average erythrocyte count for 36 Clydesdale horses

(grazing and working) was 6.95 x io⁶, a figure which is in good accor-
dance with ours of 6.64. x io⁶. According to Berg (1945) the average
number of red cells in 23 resting cart-horses is 6.2 x io⁶ with a range
from 5.2—7.1 x 10⁸.

Packed cell volume. For the packed cell volume of the blood of 82 horses
an average of 35.9 vol. % could be estimated with a range from 22%
(No. 81) to 46% (Nos. 32, 72). The standard deviation (a) was 5.0 vol. %,
so 96% of all investigated horses have a total volume of red cells, ranging
from 25.9—45.9 vol. %. In the same manner as already described for the
erythrocyte count, different groups of animals were compared. A com-
parison of the geldings of the coldblooded type (group B) with those of
the warmblooded type (group E) gives the following result. The mean
value of the red cell volume of the horses belonging to group B makes
3°-7 ± 3-38 vol. %, that of the animals of group E 37.5 ± 3-63 vol. %.
The figure for a could be calculated at 6.40, so the difference can be con-
sidered as a significant one. In the stallions the small number of animals
of groups G and F makes a calculation of the figure for a undesirable.

In the warmblooded horses the difference between the packed cell
volume of mares and geldings is nog significant; the average for the mares
was 39.1 i 3.82 vol. % and the figure for a 1.45.

With respect to age the horses of groups B, D and E have been disting-
uised into young horses (< 10 years) and older animals (10 years and
older). In none of these three groups a significant difference between young
animals and older animals could be detected (the figures for a are resp.
1.65, 1.73 and 0.92). Especially in group D (mares-of the warmblooded
type) this finding draws our attention, as we found for these animals with
respect to the erythrocyte count a significant difference. The younger
mares have a greater erythrocyte count than the older ones. Van den
Berg established the same difference in Australian horses. It is a curious
fact that Stewart & Holman found such a low figure for the average
total volume of red cells in their Clydesdale horses, to wit, 27—28 vol. %.

Mean corpuscular volume (M.C.V.). From the figures obtained the „mean
corpuscular volume" can be calculated by dividing the total cell volume
by the erythrocyte number. The average M.C.V. for all animals was
54.5 cfj,. Comparing this result with the average total red cell volume we
may conclude that the volume of each individual red cell is a more con-
stant figure than the total volume of the red cells. The figtfre of a is in the
first relatively much smaller (3.85) than in the second (5.00).

Influences of sex and breed are absent. We compared the groups D with
E and B with E in this respect. The figures for a are resp. 0.94 and 0.38
and may be considered as low.

As no significant difference could be calculated between groups of
different stock and sex we gathered the groups B, D and E together to
calculate the influence of age on the M.C.V. The average for the M.C.V.
of the 40 young horses of these groups was 53.3 ± 3-² f°^r that of the
28 older animals 55.7 ± 4-0 c/x. Calculation of a gives a figure of 2.62,
no significant difference exists between the young and old horses with
respect to the M.C.V., though the impression exists that the younger
animals have smaller red cells than the older horses. In this respect the

data of van den Berg obtained on large number of Australian horses are
of special interest and tally with our results.

As the standard deviation of the M.C.V. of 82 horses is 3.85 and the
average figure 54.5 c/x, 96% of the observed M.C.V. ranges from 46.8—
62.2 cfx. The „volume index" varies in these horses from 0.86—1.14, the
figure of 54.5 Cfi being considered as the average for the normal corpus-
cular volume. (Normal M.C.V. in man : 78—94 c/*. Average : 86. Range
of the volume index from 0.85—1.15 ; Osgood, 1935).

According to Stewart & Holman Clydesdale horses have much
smaller erythrocytes. The „volume index" in 36 of these animals ranges
from 0.90—1.04, a M.C.V. of 43 c/x considered as a „normal" value.

Haemoglobin content. The average of the haemoglobin content of the blood
of all horses is 12.12 i 1.62 g %. This means that in 96% of all animals
the haemoglobin content has a range from 8.88 to 15.36 g %. The
„standard error" could be calculated at 0.18, so the mean haemoglobin
content of the horses (including cold- and warmblooded animals of different
stock, sex and age) is 12.12 ± 0.18 g %•

The influence of sex in the warmblooded horses becomes apparent by
comparison of the mares (group D) with the geldings (group E). The
average for the haemoglobin content of the blood of horses belonging to
group D was 13.17 ± !-45 g %> f°^r horses of group E 12.54 ± 1.20 g %.
Mathematical interpretation of these results gives a figure for a = 1.62.
The small difference between the mean haemoglobin content is not
significant.

The influence of breed is illustrated by comparing the results obtained
from the animals of groups B and E (geldings of the cold- and warm-
blooded type). The average for the haemoglobin content of the blood of
the horses of group B is 10.52 ± ¹ g %> that of the animals of group E
12.54 i \'-20 g %. The geldings of the warmblooded type possess a blood
with a haemoglobin content which is distinctly higher than in the cold-
blooded geldings. Calculation of a gives a figure of 5.69.

Though the small number of stallions makes a comparison between
these two groups doubtful, the averages for the haemoglobin content of
the blood of the cold- and warmblooded stallions are resp. 11.51 and
12.67 g %. As will be mentioned below, the age has no influence at all
on the haemoglobin content, the two figures obtained in the stallions can
be compared without objection. Though the difference between these
two small groups is not significant (a = 1.60) there is a tendency in the
warmblooded stallions towards a higher haemoglobin content in the blood
than the coldblooded ones.

In order to be able to draw a conclusion about the influence of age on
the haemoglobin content of the blood the horses of groups D and E have
been differentiated into young animals (younger than 10 years) and old
animals (older than 10 years). The average haemoglobin content of the
blood of the horses belonging to subgroup 1 (25 animals) was 12.84 i 1.21 g
%, that of the blood of the horses of the second subgroup (21 horses)
ⁱ²-90 it 1.45 g %. There is no difference in haemoglobin content between
these two groups (a = 0.15). The same subdivision was carried out with
group B. For the young coldblooded geldings (15) a mean haemoglobin
content of 10.27 ± 1.22 g % could be estimated, for the older ones (7) an

average of 11.07 ± 0.80 g %. The figure for a was 1.83, so the conclusion
may be drawn that in horses the older animals have the same blood-
haemoglobin content as the young ones. As the young mares have a greater
erythrocyte count then the older ones no relation between the number of red cells and
the amount of haemoglobin can be established.

The conclusion may be drawn that the haemoglobin content of blood
of warmblooded horses is higher than that of coldblooded animals. Neither
sex nor age have a significant influence.

According to Wirth the average haemoglobin content of horseblood
is 12.1 g % with a range from 9.9—14.69% and after Kuhl. an average of
12.4 g % (spectrophotometric determination) would be the most probable
figure. Van den Berg too could not establish any difference between
geldings and mares in the Australian horse. His data range from 53—72⁰(Sahli) with an average of about 62° 10.7g %). Vaulont mentions a
much higher figure for the average haemoglobin content of the blood
of 20 German army horses nl. 13.35 g % ^a range from 10.08—17.28 g
%, whereas Stewart & Holman establised a mean haemoglobin content
in the blood of 36 Clydesdale horses of 9.6 g % with a range from 8.1—
"•I g %•

Kintner & Holt (1932) who studied the equine osteomalacia in the
Philippines determined the total iron content of the blood of 69 horses
imported from U.S.A. and fed with American oats and grain hay. Calcu-
lating the haemoglobin content from the iron content we find an average
of 12.15 g % Hb with a range from 8.84—16.30, so in complete accordance
with our results. Berg mentions an average haemoglobin content in his
23 cart-horses of 11.95 % with a range from 10.o—14.2 g %.

Mean corpuscular haemoglobin concentration. A datum of great importance
for the classification of anaemia is the amount of haemoglobin in 100 ml
of blood cells (M.C.H.C.). In man the anaemias may be classified in two
groups, the normochromic ones in which the amount o\'f haemoglobin per
unit of cell colume is a normal one and the hypochromic anaemias in
which this quantity falls below normal. The normal amount of haemoglobin
per unit of cell volume seems to be the maximal amount which can be
present.

In the horse the classification of the different anaemias has made only
little progress with respect to the red blood picture.

An average for the M.C.H.C. of the 81 horses examined could be cal-
culated on 33.8 i 1.01 g. Hb per 100 ml of red cells and no significant
differences between sex, breed and age could be detected. This figure for
the M.C.H.C. is the most constant one of the whole red blood picture.
Indépendant of the erythrocyte number, -volume or the total haemoglobin
content, the M.C.H.C. has a distinct constant value with a relatively very
small range (cr = 1.01). Calculation of this characteristic figure in the
blood of horses with different anaemias will be of clinical importance.

To express the amount of haemoglobin per unit of cell volume it will
be desirable to calculate the „saturation index", the proportion between
the M.C.H.C. of the patient and that of the normal horse. As a normal
33.8 g % will be the most probable figure. With a standard deviation of
1.01, 96% of all horses have a saturation index ranging from 0.94 to 1.06.

value of 34 per cent and so the amount of haemoglobin per unit of cell
volume is the same in man and in the horse. It would be interesting to
investigate other mammals in this respect, for the impression has been
aroused that in the red blood cell the concentration of haemoglobin is of
the same order in man and other mammals.

The figure for the saturation index \'of the blood of 36 Clydesdale horses
given by Stewart & Holman varies from 0.95—1.14, based on an arbi-
trary „normal" blood haemoglobin content of 10 g per cent and a total
cell volume of 30 per cent. The M.C.H.C. in these horses ranges from
31.6—37.9 % with a mean of 34.3 % and is of the same order as that of
the horses we examined (33.8 %) and the data obtained from normal
human Jalood (34.0%).

Since the amount of haemoglobin per unit of cell volume is very constant
in normal horses, the total haemoglobin content of the blood must be
proportional to the total volume of red cells and is illustrated in figure 1.

In horses with normochromic red cells the haemoglobin content can be
calculated from the packed cell volume with relatively great accuracy and
the reverse is possible too. The data belonging to the normochromic state
fall within the dotted lines.

From the results mentioned above the conclusion may be drawn that
the haemoglobin content of each red cell will vary in the same order as
the red cell volume. The average for the M.C.H. could be calculated at
18.41 micromicrograms with a standard deviation of 1.45. The figure of
18.41 may be used as „normal" for calculation of the „color index" of the
blood, a relation which is in normochromic blood cells identical with the

„volume index" but will be of certain clinical importance in the hypo-
chromic state.

With an average of 18.41 and a standard deviation of 1.45, 96% of our
data observed fall within the limits from 15.51 to 21.31 and may be indi-
cated as the normal range. So the colour index varies from 0.84 to 1.16 in
the normal horse.

Mean corpuscular diameter (M.C.D.). In order to establish the average
mean diameter of the red cells of normal horses 8500 erythrocytes from 82
horses were measured with a micrometer and the results collected in figure 2.

from animal No. 8 is 5.18, the largest M.C.D. obtained from animal
No. 76 is 6.35. A M.C.D. smaller than 5.18 indicates therefore micro-
cytosis and a M.C.D. greater than 6.35 macrocytosis. In accordance with
the variability of the M.C.V. no significant differences between animals
of different sex, breed and age could be detected.

From the M.C.V. and the M.C.D. the mean corpuscular average
thickness (M.C.A.T.) could be calculated and ranges from 1.76—2.44
with an average of 2.03. The normal range of the „thickness index" is
therefore 0.84—1.15.

A figure of certain clinical importance in human haematology may be
the diameter-thickness ratio in cases of spherocytosis (congenital haemolyti-
cal icterus) and of flat cells (obstructive jaundice). According to Haden
(1935) the normal range of this ratio amounts to 2.4—4.2. Ratios lower
than 2.4 point to spherocytosis whilst a higher figure than 4.2 denotes flat
cells. In the blood of normal horses the animal with the smallest M.C.D.
has the largest M.C.A.T. and the reverse holds good too. The diameter-
thickness ratio varies in the horse from 2.12—3.61 with an average normal
of 2.88. So in the horse spherocytosis may be present when the diameter-
thickness ratio is lower than 2.12 and flat cells when this figure is higher
than 3.61.

From fig. 3 the variability of the dimensions of red cells in the normal
horse may be compared with the average normal.

Oxygen capacity. From a physiological point the oxygen combining power
of the blood is of greater importance than the haemoglobin content. It is
a wellknown fact that a certain percentage of the total haemoglobin
present in the blood, may circulate in such a form that oxygen cannot be
easily combined in the lung capillaries and furnished to the tissue cells.
Methaemoglobin is one of these „inactive" forms of the blood pigment

and from the work of Ammundsen (1939) we know that in normal human
blood 5% or even more than 10% of the total haemoglobin may circulate
in the „inactive" form.

According to Josephs (1935) and Josephs & Winocur (1937) there is
in normal healthy persons a good agreement between the total iron content,
estimated by direct methods and calculated from the haemoglobin content,
except in cases of pernicious anaemia and in children younger than two
months.

Fowell (1912—\'13) found the total amount of iron in the blood of
normal persons considerably much higher 24 %) than the haemo-
globin iron and especially in cases of pernicious anaemia the total iron
content surpasses the haemoglobin iron with 50 %. According to this
author the non-haemoglobin iron would circulate in the blood in an organic
form.

From our results obtained with the defibrinated blood of 82 horses the
conclusion may be drawn that „inactive" haemoglobin is not present, as
the CO capacity of the blood after previous reduction with sodium hydro-
sulphite is not higher than the oxygen capacity of the untreated blood.
In general there is a good agreement between these two data, and the
average for the CO capacity is slightly lower than that for the O_acapacity.

From the 0₂ capacity the amount of haemoglobin iron can be calculated,
assuming that 1 g of iron combines with 400.9 ml of0₂ (specific 0₂ capacity).

An average O_acapacity of 16.80 vol. % corresponds with an iron content
of 41.89 mg % and is in close agreement with the total amount of iron
actually found (41.44 mg %). It will be clear that in the blood of normal
horses all haemoglobin iron must be present in the „physiological active
form", so the specific 0₂capacity, calculated from the total iron content
and the 0₂capacity, must coincide with the theoratically calculated
figure of 400.9. Our calculation of the average specific 0₂capacity gives
an amount of 404.7 ml of combined oxygen per 1 g of blood iron, which
is a very satisfactory result. In the anaemic horse it will be of great impor-
tance to establish the same data as we found in horse No. 81 with its low
haemoglobin content of 7.85 g % in the oxalated blood and 0₂capacity
of 10.38 vol. % of the defibrinated blood, the very low figure of 380 for the
specific 0₂capacity could be calculated.

According to Haden (1933—\'34) a good agreement can be established
in healthy persons between the haemoglobin iron, calculated from the
0₂capacity and the total iron, determined with the WoNG-method.

Dowden & McNeill (1933—\'34) hold the view that the best method
for determining the haemoglobin content of the blood would be a cal-
culation from the 0₂capacity or from the iron content. They prefer the
relation „iron index" (M.C.I.) to the colour index (M.C.H.).

We fixed the total iron content of the blood at 41.44 mg % with a
standard deviation of 5.85. The normal range (96 % of the horses) is
therefore from 29.74 to 53.14 mg % of iron.

Serum iron. We should state that the total iron of the blood includes a
certain amount of non-haemoglobin iron present in the plasma or serum.
The serum iron is only a very small fraction of the total circulating amount of

blood iron and we estimated this amount in the serum of 80 normal horses
with the modern method of Barkan & Walker (1940). An average serum
iron content of 0.142 mg % has been found, ranging from 0.046 to 0.238
96% of all blood samples. Berg (1945) estimated the serum iron content
in 23 normal adult cart-horses at 0.178 mg % (0.100—0.254).

Apart from the serum iron many authors mention an amount of iron
present in the red blood cells, but quite independent of the true haemo-
globin iron. Barkan (1927) acidified haemolysed whole blood with
diluted hydrochloric acid at body temperature and determined the amount
of „split off" ionized iron as a function of time. After 24 hours no more
ionized iron was formed and the amount, formed in blood of the cow was
1.7 mg % and was independent of the haemoglobin content of the blood.
Moreover no porphyrin could be detected and Barkan concludes therefore
that his „leicht abspaltbares Eisen" has not been delivered from the haemo-
globin.

Lintzel (1925) who hydrolised purified haemoglobin solutions with
hydrochloric acid and phosphate buffer, holds the opinion that the
„easily split off" iron fraction is derived from the haemoglobin, though
even traces of porphyrin could not be detected.

Starkenstein & Weden (1928) liberated from blood and several
tissues a certain amount of ionized iron after extraction with hydrochloric
acid and preferred the name of „inorganic iron" to „easily split off" iron.
In the blood of man they found an average of 1.8 mg % inorganic iron,
and no relation between haemoglobin content (Sahli) and this fraction
could be established.

According to Moore, Arrowsmith, Quilligan and Reid (1937) in
acidified whole blood the total iron is partly ionized amounting to 5—10%
of the total iron. In man 1.499—3.154 mg % of iron can be split off in this
way with hydrochloric acid, though sulfuric acid and nitric acid are more
active in this respect and make the ionized iron fraction increase to 2.947—
4.786 mg %. Whether there is a correlation between haemoglobin Content
and „easily split offf" iron or not is a subject for further investigation.

In later work Barkan & Schales (1937) suggested that the „easily split
off" iron consists of two parts E and E\', both containing iron and an
opened porphyrinring and that these parts would be intermediate products
in the conversion of haemoglobin to bilirubin of the serum.

We determined in 76 horses the „easily split off" iron fraction in the
defibrinated blood and estimated the average amount at 1.716 mg %
with a normal range from 0.984 to 2.448 mg % (96% of all cases). The
standard deviation could be calculated at 0.366 and the coefficient of
variation is therefore 21.3 %. From table 3 we may conclude that the
range of variability of this iron fraction is somewhat higher as that of the
0₂capacity and total iron content. Moreover in horses with a high total
iron content (haemoglobin) or O_acapacity the amount of „easily split off"
iron is distinctly higher than in animals with a low blood iron content. In
fig. 3 we plotted the total iron content of the defibrinated blood (as a
measure for the haemoglobin content) against the „easily split off" iron
fraction. The impression forces itself upon us that the higher the total iron
content, the higher the amount of „easily split off" iron.

. As mentioned above the haemoglobin content of the blood of the warm-
blooded geldings is distinctly higher than that of the coldblooded ones ;
with respect to the „easily split off" iron, the same may be said. We com-
puted the figure for a between the horses of groups B and E at 3.65.

The physiological significance of this curious iron fraction is somewhat
obscure. Further work, especially on horses with different anaemias before
and during iron treatment, must be carried out to get a clearer idea of the
function of the „pseudohaemoglobin iron."

The red blood picture of about 80 normal horses of different age, sex and breed was
examined from a modern haematological point of view with carefully verified methods.
The average results have been collected in table 3.

Teneinde tot een meer moderne haematologische classificatie der
anaemieën bij het paard te geraken, werd het bloed van 82 normale paar-
den, omvattende merries, ruinen en hengsten zowel van het koud- als
van het warmbloed type, onderzocht. Het bloed werd verkregen door
punctie van de vena jugularis en onstolbaar gemaakt door toevoeging van
4 mg kaliumoxalaat en 6 mg ammoniumoxalaat aan 5 cc bloed. Bovendien
werd een hoeveelheid bloed gedefibrineerd. De bloedmonsters werden
verkregen van dieren tijdens stalrust.

Van het oxalaatbloed werden de volgende grootheden bepaald : cel-»
volume, aantal erythrocyten, haemoglobinegehalte en diameter der
erythrocyten (M.C.D.). Uit deze meetresultaten konden worden berekend :
de hoeveelheid haemoglobine vervat in elke erythrocyt (M.C.H.), de
hoeveelheid haemoglobine in 100 cc erythrocyten (M.C.H.C.), het ge-
middelde volume van elke erythrocyt (M.C.V.) en de gemiddelde dikte
ervan (M.C.A.T.).

Van het gedefibrineerde bloed werden bepaald : de zuurstofcapaciteit,
de koolmonoxydecapaciteit, het totaal ijzergehalte, het serumijzergehalte
en het zg. „gemakkelijk afsplitsbare ijzer".

Voor de uitvoerige resultaten moge ik verwijzen naar de tabel in de
Engelse tekst. Een samenvatting van de gemiddelde waarden van alle
paarden verkregen, is gegeven in onderstaande tabel.

Onderzocht werd of er met betrekking tot ras, geslacht en leeftijd ver-
schillen aantoonbaar zijn voor de vermelde grootheden.

Wat betreft het aantal erythrocyten kan vermeld worden dat bij de
warmbloed ruinen dit aantal groter is dan bij de koudbloed ruinen. Met
betrekking tot het geslacht konden wij bij de warmbloed paarden geen
significante verschillen aantonen in het aantal erythrocyten. Evenmin
met betrekking tot de leeftijd. Bij de warmbloed paarden evenwel hebben
de oudere dieren een geringer aantal erythrocyten dan de jongere. Noch
bij de koudbloed noch bij de warmbloed ruinen is er een significant ver-
schil in aantal erythrocyten tussen dieren jonger en dieren ouder dan
10 jaar.

Wat betreft het totale celvolume kan worden opgemerkt, dat er tussen
de warmbloed en de koudbloed ruinen een verschil van betekenis aanwezig
is. Dit is niet het geval tussen dieren jonger dan 10 en dieren ouder dan
10 jaar, noch bij de warmbloed noch bij de koudbloed paarden.

Met betrekking tot het haemoglobinegehalte is eveneens alleen de
bloedgraad de enige omstandigheid waaronder verschillen geconstateerd
kunnen worden. Noch de leeftijd noch het geslacht geeft in dit opzicht
significante verschillen.

De haemoglobineconcentratie in de erythrocyt blijkt een zeer constante
grootheid te zijn bij het normale paard. Uit bovenstaande samenvattende

tabel is te zien, dat de normale variatie van dit getal slechts gering is (kleine
VariatiecoëfRcient). Deze erythrocytaire haemoglobineconcentratie is de
meest constante van alle bepaalde grootheden. Noch het geslacht noch de
leeftijd en bloedgraad blijken hierop enige invloed van betekenis te hebben.
Van belang is dat de numerieke waarde ervan vrijwel gelijk is aan die
bij de mens, waar men voor de M.C.H.C. een gemiddelde van 34.0 %
heeft gevonden, terwijl wij voor het paard 33.8 % konden vaststellen.

De gemiddelde diameter van 8500 erythrocyten van normale paarden
blijkt 5.84 pi te zijn. Voor het laagste gemiddelde vonden wij 5.18 fj. en
voor het hoogste gemiddelde 6.35 [x. De verhouding tussen diameter en
dikte der erythrocyten bleek te variëren van 2.12 tot 3.61 met een ge-
middelde van 2.88. Bij het paard treedt dus spherocytose op wanneer
deze index kleiner is dan 2.12 en platte cellen wanneer dit getal groter is
dan 3.61.

In het algemeen werd een goede overeenkomst gevonden tussen de
totale zuurstofcapaciteit van het bloed en het ijzergehalte, m.a.w. de
specifieke zuurstofcapaciteit wijkt weinig af van het theoretische bedrag
401. Wij vonden een gemiddelde van 404.7 met betrekkelijk geringe
variatie naar beide zijden (variatiecoëfficient slechts 2.1 %). Bij het
anaemische paard zal het van belang zijn de relatie tussen ijzergehalte
en totale zuurstofcapaciteit nauwkeurig vast te stellen.

Het serumijzergehalte is een zeer variabele grootheid. Wij vonden een
gemiddelde van 142 y %, doch de variatiecoëfficient is buitengewoon
groot (33.8 %). Dit serumijzergehalte is de meest variabele grootheid van
de door ons bepaalde.

Welke de herkomst en de betekenis van het door Barkan beschreven
„gemakkelijk afsplitsbare ijzer" is, zal door ons nog nader worden onder-
zocht, ofschoon er aanwijzingen zijn dat deze fractie althans gedeeltelijk
van het haemoglobine afkomstig is.

Moore, C. V., Arrowsmith, W. R., Quilligan, J. J. & Read, J. (1937). j. clin. Invest.
16, 613.

Philipsen, M. (1935). See: Hesse, H. & Trier, M. (1937). Ugeskr. Laeg. 99, 935.
Romijn, C. (1946). Tijdschr. Diergeneesk. 71, 688.

Sandell, E. B. (1944). Colorimetric determinations of traces of metais. Intersc. publ.
inc. New York.

Wirth, D. (1931). Klinische Hämacologie der Haustiere. Berlin, Urban & Schwarzen-
berg.

Verschillende ziektegevallen zijn in het jaar 1946 in de kliniek voor
Kleine Huisdieren ter onderzoek en behandeling geweest, waarvan een
nadere, korte vermelding hier plaats moge vinden.

Het eerste geval betrof een bastaard pinscher van drie maanden, teef,
die de vorige dag volgens de eigenaresse rattenvergif had gegeten en daarna
gedurende de gehele nacht had gekreund.

Het in goede voedingstoestand verkerende diertje, kreunde hevig en
maakte krampachtige braakbewegingen, waardoor de ademhalings-
frequentie niet goed was op te nemen. Het aantal polsslagen was 140 ; de
lichaamstemperatuur was 37.7 C. De buik was sterk gespannen en pijnlijk
bij palpatie. De huid vertoonde enkele kale plekken ; de ogen waren
normaal, het urineonderzoek was negatief. Het vergif bevatte thallium-
sulfaat en was als middel ter verdelging van ratten door een drogist afge-
geven.

Om de darmen en maag te reinigen werd een braakclysma gegeven en
tegen de krampen 10 mg Morphine toegediend. Verder werd subcutaan
lactoflavine ingespoten en intraveneus natriumthiosulfaat (0.6 g opgelost
in 20 cc water). Per os werd nog melk en gist verstrekt.

Drie dagen later was het kreunen verdwenen en was de patiënt wat
levendiger. Het lopen was echter stijf en atactisch en ging moeilijk. Daarna
ging de algemene toestand sterk achteruit. Het dier kon weer drie dagen
later, niet meer staan en vöelde koud aan, de haren waren op verschillende
plaatsen gemakkelijk te verwijderen en op de dunne huidplaatsen (vooral
lip- en okselstreek) waren eczemateuze veranderingen waar te nemen.
Zeven dagen na de opname van het vergif is het diertje gestorven ; de
macroscopische sectiebevindingen waren negatief.

Het tweede geval van thalliumvergiftiging deed zich voor bij een 9
maanden oude fox-terrier.

De hond had het vergif, dat met stokvis was vermengd, enkele dagen te
voren opgenomen. Ook deze patiënt kreunde veel, had een pijnlijke buik
en liep stijf en atactisch. De behandeling was dezelfde als in het eerste
geval. Het hondje is drie dagen na opname in de kliniek reeds gestorven.
Bij de sectie (Pathologisch-Anatomisch Instituut) werd een hevige hae-
morrhagische gastro-enteritis gevonden (de keel en de dikke darmen
waren evenwel normaal) en een geringe parenchymateuze degeneratie
van de nieren vastgesteld (overigens geen septische\'verschijnselen).

Het derde geval had een gunstiger beloop en verliep chronischer. De
hond, een bastaard van ongeveer één jaar, had een week te voren ratten-
vergif (thalliumsulfaat) opgegeten. Het dier maakte een zieke indruk en
was te mager. De haren waren gemakkelijk in vlokken te verwijderen. De
huid van de oogleden (vooral ooglidranden), omgeving der lippen en van
de oksel- en liesstreek was verdikt en met korsten bedekt. Er bestond

verder een geringe mucopurulente conjunctivale afscheiding en mogelijk
een wat verhoogde gevoeligheid van de ingewanden. Bloederige of slijmige
ontlasting werd echter niet gezien; de urine bevatte geen eiwit. De behan-
deling geschiedde hoofdzakelijk met Oleum Jecoris Aselli (in- en uitwendig)
en het verstrekken van melk. Verbetering trad geleidelijk daarna op. De
eeltlaag der voetzolen liet na ongeveer veertien dagen los; de haren vielen
echter toen niet meer in vlokken uit; wel bestond toen nog een sterke af-
schilfering van de huid. De patiënt is enkele dagen daarna met goede
eetlust, maar steeds nog met wat haaruitval uit de kliniek vertrokken.
Thuis zijn de haren geleidelijk weer teruggekeerd. Gratzl schrijft, dat de
verschijnselen van thalliumvergiftiging bij kleine huisdieren verschillend
zijn en dat de volgende symptomen eventueel kunnen worden waarge-
nomen: diarrhee, braken, huidveranderingen (exantheem met polymorph
karakter) vooral in de buurt van de natuurlijke lichaamsopeningen en de
dunne huidplekken, slijmvliesaandoeningen, hartzwakte, nierlijden, zenuw-
stoornissen en vermagering.

Bij de hond en de kat treedt reeds bij 9—15 mg Thalliumsulfaat
per kg. lichaamsgewicht ernstig ziek zijn en bij 20 mg de dood op.

Het uitvallen der haren betreft niet de sinusharen, welke door het cere-
brospinale zenuwstelsel worden geïnnerveerd, maar wel de lichaams-
haren, welke een sympathische innervatie bezitten.

De behandeling kan volgens Gratzl slechts symptomatisch zijn. Het
is bekend, dat thalliumpreparatefi voor mens en huisdier zeer giftig zijn.
Vele gevallen van vergiftigingen daarmede zijn reeds bekend« Als een groot
bezwaar wordt gevoeld, dat dit vergif zo gemakkelijk\' te verkrijgen is.

Een in goede voedingstoestand verkerende Cocker-spaniel, reu, 6 jaar
oud, was poliklinisch reeds verscheidene weken voor een oogaandoening
(geringe epiphora en blepharospasmus) met Oleum Jecoris Aselli, Ung.
dionini 5 % en boorzuurzinksulfaatoplossing) zonder enig resultaat be-
handeld. Bij ophthalmologisch onderzoek bleek een wat onregelmatig
epitheeldefect (grootte ongeveer 9 mm³) ongeveer in het midden van de
cornea, zowel links als rechts, te bestaan. Het hoornvlies was overigens
niet troebel; bloedvaatvorming was nergens in de cornea vast te stellen,
afwijkingen in de diepere delen van de ogen konden evenmin worden op-
gemerkt. Met fluorescine (fluoresceine 2, Sol. Carbonas natricus 3 % 100)
was het defect mooi groen te kleuren. Het beeld deed het meeste denken
aan een recidiverende epitheelerosie zoals die in de humaan medisch
oogheelkundige werken wordt beschreven. De recidiverende hoornvlies-
erosies die ongeveer verschijnselen kunnen geven van herpes corneae,
onderscheiden zich o.a. ervan door de geringe diepte van het substantie-
verlies en het ontbreken van sensibiliteitsstoornissen.

In het algemeen genezen gewone erosies na trauma opvallend snel spon-
taan; de wat grotere meestal reeds in enkele dagen. Reeds verscheidene
malen zijn epitheeldefecten van het hoornvlies bij honden aan één of
ook wel aan beide ogen door mij vastgesteld, welke zich evenwel met de
verschillende aangegeven oogwaters en oogzalven zo goed als nimmer
gunstig lieten beïnvloeden. De defecten bleven vrijwel onveranderd voort-
bestaan. Goed resultaat werd intussen geregeld bereikt met het voor-
zichtig afkrabben van het epitheel aan de rand van het defect met een

scherp lepeltje na anaesthesie met pantocaïne 2 % of cocaïne 5 % en
met het aanstippen van deze plek met vers bereide joodtinctuur 5 %. Het
eventueel reeds nieuw gevormd epitheel blijkt daarbij gemakkelijk te
kunnen worden verwijderd.

Cocaine zou minder goed aan te bevelen zijn, daar dit anaestheticum
nadelig op de epitheelcellen werkt en de regeneratie ongunstig beinvloed.
Intussen kan ik meedelen, dat ik van de nadelige invloed ervan op de
cornea van honden niet veel heb kunnen bespeuren.

Ook in dit geval werd de hierboven beschreven therapie toegepast. De
verdere behandeling geschiedde met het in het oog brengen van lever-
traan als zodanig en pellidolzalf 2 %. Reeds drie dagen later was het
epitheeldefect tot op de helft kleiner geworden (controle met fluoresceine
instillatie). Dezelfde therapie werd nu nog eens herhaald. Zes dagen
daarna was volkomen herstel van het defect verkregen, groenkleuring na
fluoresceine instillatie trad niet meer op. De ogen zijn goed gebleven.
Bij controle ongeveer een jaar later konden geen afwijkingen aan het
hoornvlies van het ene oog (R.) worden vastgesteld; de cornea van het
andere oog vertoonde in het pupillair gebied slechts enkele speldenknop-
grote geringe troebelheden.

Een vier jaar oude Rottweiler, ren, had al gedurende ongeveer een
maand minder goede eetlust en vermagerde. Verder had de hond sedert
twaalf dagen, zwarte, bloederige ontlasting en was de laatste «vier dagen
het braaksel bloederig.

De Status praesens was als volgt: patiënt is te mager, de slijmvliezen
zijn anaemisch en in het ventrale mesogastrium was een vrij sterk ver-
grote milt voelbaar. De faeces zijn dun en bloederig. Het bloedonder-
zoek was: haemoglobine 40 (Sahli), aantal leucocyten 28.400, aantal
erythrocyten 3.640.000; haemogram: lymphocyten 11 %, monocyten 6 %,
jeugdvormen o %, staafkernige leucocyten 16 %, segmentkernige leucocy-
ten 37 %; eosinophiele leucocyten o %, basophiele leucocyten 30 %.
Verder was een geringe polichromasie aanwezig.

Op grond van de bloedbevinding moest aan een chronische myeloide
leucaemie (mestcellenleucaemie) worden gedacht, welke gepaard ging met
miltvergroting, anaemie en haemorrhagische diathese.

Gedurende vijf achtereenvolgende dagen werd 1/40 mg colchicine
ingespoten; verbetering bleef evenwel uit.

Tannine, Pulvis Opii, Nitras Bismuthicus Basicus hadden geen invloed
op de consistentie van de ontlasting. Twee weken later werd wat bloederig
vocht gebraakt. Het bloedonderzoek leverde het volgende resultaat op:
haemoglobine 28 (Sahli), aantal leucocyten 19.800, aantal erythrocyten
2.810.000; het haemogram was: lymphocyten 7 %, monocyten 5 %, jeugd-
vormen 0%, staafkernige leucocyten 15%, segmentkernige leucocyten 50%,
eosinophiele leucocyten o %, basophiele leucocyten 23 %. De polichro-
mosie was slechts gering. Als behandeling werden nu Pernaemon forte
intramusculair ingespoten en per os Ferrum Reductum (100 mg per
dag) toegediend. Het dier braakte nog steeds. Twee weken later waren de
bloedbevindingen: haemoglobine 34, aantal leucocyten 19.200, aantal
erythrocyten 3.560.000; haemogram: lymphocyten 15 %, monocyten 6 %,
jeugdvormen o %, staafkernige leucocyten 7 %, segmentkernige leucocyten

48 %, eosinophile o %, basophiele 24 %. De patiënt maakte het sedert
wat beter, was opgewekter, braakte niet meer, terwijl de ontlasting nu
brijig was. Een week daarna was het bloedbeeld: haemoglobine 40, aantal
leucocyten 18.900, aantal erythrocyten 3.590.000 en het haemogram:
lymphocyten 9 %, monocyten 4 %, jeugdvormen o %, staafkernige
leucocyten 4 %, segmentkernige leucocyten 62 %, basophiele leucocyten
21 %, eosinophiele leucocyten o %. Het dier is een dag daarna in vrij
goede algemene toestand vertrokken. Een jaar later berichtte de eigenaar,
dat de hond nog steeds in leven was, maar dat beterschap niet was opge-
treden. De faeces waren nog steeds te dun en af en toe met bloed ver-
mengd, terwijl het dier verder te mager bleef. Over braken en minder
goede eetlust werd niets medegedeeld.

Gevallen van leucaemie zijn niet zo heel zelden bij honden waarge-
nomen en beschreven. Recente, uitvoerige mededelingen daaromtrent zijn
door Holm gedaan in zijn werk „Spontaneous and experimental leucaemia
in animals" 1942. Vooral zouden lymphatische leucaemieën bij de hond
voorkomen en wel in twee vormen, de ene vorm overeenkomende met die
van andere dieren en van de mens en een andere vorm met dezelfde visce-
rale veranderingen maar waarbij bloedveranderingen voorkomen, die niet
typisch zijn voor lymphatische leucaemie, maar meer doen denken
aan een niet specifieke leucocytose. Volgens Wirth zouden ook
myelosen niet zo heel zelden bij de hond voorkomen. Hij schrijft
daaromtrent nog: „Ein typisches, myeloisch leukämisches Blutbild im
Sinne der Humanmedizin ist beim Hunde jedoch noch nicht beobachtet"
en verder: „Das Blutbild des Myelosen des Hundes würde sich eher mit
jenem einer kraftigen Leukozytosen des Menschen vergleichen lassen"
en verder: „Beim Hunde dessen weiszes Blutbild neutrophilen Charakter
trägt, überwiegen myeloische Blutbilder" doch wurden den menschlichen
Myelosen gleichwertige Blutbilder bei Tieren noch nicht beohachtet".
De bevindingen door mij bij bloedonderzoekingen bij leucose van honden
gedaan komen hiermede overeen.

Ter behandeling werd aangeboden een bouvier van 5^ maand met een
aangeboren afwijking van de uitwendige, mannelijke geslachtsorganen.
Bij onderzoek van het overigens goed gebouwde wat onrustige dier, bleek
een congenitale ontwikkelingsafwijking van ₍de penis en het praeputium
te bestaan. De opening van de urethra bevond zich meer naar achteren,
de testikels waren goed te voelen in het links en rechts van elkaar gescheiden
scrotum. Er bestond een onvoldoende sluiting van het canalis urogenitalis;
het gedeelte vanaf het scrotum naar voren toe, was geheel open gebleven,
zodat in dit gebied geen urinebuis was gevormd. Verder was daarbij de
balzak gespleten (hypospadia perinealis). De urethraopening bevond zich
nabij het caudale gedeelte van het corpus cavernosum en aan weerszijden
daarvan bevond zich het gespleten scrotum, waardoor enigszins de indruk
van gezwollen labiae van een vrouwelijk dier werd gewekt. De penis was
klein en abnormaal van vorm evenals ook het penisbeentje. Onder narcose
werd de penis met praeputium operatief verwijderd en tevens castratie
verricht. In het corpus cavernosum moesten daarbij verscheidene bloed-
vaten worden onderbonden. De verdere genezing verliep zonder stoornis.
Bijgevoegde foto werd vóór de operatie gemaakt en geeft één en ander weer.

5. Balanoposthitis ulcerosa met zwelling van de lymphoglandulae inguinales super -
ficiales bij een hond.

Een bastaard hondje van enkele jaren werd ter behandeling aange-
boden wegens gezwelvorming tussen de penis en de buikhuid. Bij onder-
zoek bleek een duiveneigrote, druk pijnlijke dikte dorsaal van het corpus
cavernosum aanwezig te zijn. Deze dikte bleek het gevolg te zijn van een
ontstekingszwelling van de lymphoglandulae inguinales superficiales, welke
was opgetreden in verband met een bestaande ulceratieve ontsteking
van het slijmvlies van de glanspenis. Locale behandeling met boorzuur-
zinksulfaatoplossing en met targesineoplossing 5 % gaf snel genezing.

De eigenaar van de hond deelde mede, dat het dier sedert vier dagen
met gestrekte poten lag en de kaken zeer moeilijk van elkaar kon krijgen.
De Status praesens was: het gehele dier bevindt zich in een tetanische
kramp; er bestaat echter geen opistothonus. De ogen zijn niet terugge-
trokken en er is geen protusie van de derde oogleden en geen abnormale
stand van de bulbi aanwezig. Bij inwerking van uitwendige prikkels b.v.
hard aanroepen, verergert de tetanische kramp. De kaken zijn strak ge-
sloten (trismus); de bek kan slechts met moeite passief worden geopend.
Het dier kan niet staan en ligt voortdurend. Er bestaat een nog niet geheel
genezen wond aan de staartpunt als gevolg van een slechts kortgeleden
verrichte operatie (couperen). De lichaamstemperatuur is niet verhoogd.
Daar alle verschijnselen op het bestaan van tetanusinfectie wezen en
de primaire haard ervan zich zonder twijfel in de verwonde staartpunt
moest bevinden, werd opnieuw een gedeelte van de staart operatief, na
voorafgaande subcutane inspuiting van 10 mg morphine, verwijderd.
Therapeutisch werden verder 20 cc tetanusserum, 20 cc magnesium-
sulfaatoplossing 5 % en £ cc luminalnatriumoplossing 20 % subcutaan
ingespoten en werd de patiënt in een rustige omgeving gebracht en kunst-
matig gevoed. De injecties met bovenvermelde oplossingen werden de

volgende dagen herhaald; verbetering trad evenwel niet op. De algemene
toestand van de patiënt ging nog meer geregeld achteruit. Tien dagen
na de opname in de kliniek is de hond in stervende toestand met chloro-
form pijnloos gedood . . . Tetanusbacillen konden in de coupeerwond
niet worden vastgesteld. Tetanus wordt bij honden slechts zelden waarge-
nomen. Jakob noemt ook het optreden van tetanus na het couperen van
de staart. Bovenbeschreven geval is het eerste door mij in de kliniek bij
een hond waargenomen.

De hond zou volgens de anamnese (Bouvier, jaar, reu) zes weken te
voren met een kiezelsteen hebben gespeeld. Het dier had daarna wat ge-
hoest en was sedert bij wat inspanning benauwd. Aanvankelijk werd thuis
behandeld tegen een vermoedelijk bestaande tracheitis en werd eerst later
(een paar dagen vóór de opname in de kliniek) een röntgenfoto gemaakt.

De algemene toestand was steeds goed gebleven. Bij opname werd het
volgende vastgesteld: goede voedingstoestand, kalm dier, rustige adem-
haling (20) wat versnelde pols (136) en verhoogde lichaamstemperatuur
(39,5 C.). Bij beknijpen van de trachea was soms wat hoesten op te wek-
ken; pijnlijkheid kon daarbij niet worden vastgesteld. De onderborst was
iets afgeplat; de overgang van aangevoegde kraakbeenderen in ribben was
op enkele plaatsen iets verdikt. Bij wat geforceerd lopen werd het dier
soms zeer benauwd en bleef dan stil staan met gestrekte kop-halshouding,
waarbij een snurkend geluid w3s waar te nemen. Er bestond dan een
voornamelijk inspiratorische dyspnoe en stridor. Bij het verder klinisch
onderzoek konden geen verdere bijzondere afwijkingen worden waarge-
nomen. Daar de anamnese wees op de aanwezigheid van een corpus alie-
num in de trachea, werd ook hier nog eens\' een röntgenfoto gemaakt.
Het vreemde voorwerp (een steen) bevond zich ongeveer op de grens van
het bovenste- en middelste halsgedeelte. Verwijdering daarvan werd na
tracheotomie onder narcose verricht. De trachea werd daartoe aan de
voorzijde ter plaatse waar de steen zich zou moeten bevinden over een
afstand van ongeveer 5 cm in de lengterichting van de hals gespleten,
waarna de steen (lengte ongeveer 4 cm, breedte ongeveer cm, dikte
ongeveer 1.3 cm, gewicht 18 gr.) vrij gemakkelijk kon worden verwijderd.
De luchtpijpwond werd vervolgens met vijf zijdehechtingen gesloten;
daarna werd de huid gehecht en een verband aangebracht. Per os werd
tweemaal daags 1 ^ gram sulfanilamide gegeven. Het verdere verloop was
gunstig; de huidhechtingen konden reeds na een week worden verwijderd.
De patiënt is thuis goed gebleven. In de veterinaire werken is niet veel
omtrent het voorkomen van vreemde voorwerpen in de trachea te vinden.
Bij de mens zit een glad voorwerp vaak in de subglottis, het nauwste ge-
deelte van de luchtweg. Het voorwerp gaat meestal naar binnen met een
plotselinge diepe inspiratie. Meestal gebeurt dit na een sterke inspanning
(schrikken, lachen, hoesten). De aspiratie veroorzaakt meestal tijdelijk
een sterke hoestprikkel met benauwdheid. Indien het vreemde voorwerp
beweeglijk in de trachea blijft en steeds nieuwe plaatsen prikkelt, blijft
hoesten bestaan. Zoals steeds bij luchtwegstenose geeft een hoogzittend
voorwerp een vooral inspiratoire-, een laagzittend een exspiratoire stri-
dor. (Eelce Huizinga). Inspiratoire dyspnoe wordt voornamelijk waar-

genomen bij een corpus alienum in de trachea en soms ook een expiratoire
indien het voorwerp groot is.

8. Grasaartje (z-g■ kruipertje, Hordeum murinum) in de diepte van de uitwendige
gehoorgang bij een hond.

Bij een bastaard hondje was enkele dagen te voren\'door een jongeneen
grasaartje in de uitwendige gehoorgang gebracht. Het linkeroor bleek
bij onderzoek lager te worden gehouden dan het rechter; voorts bestond
er een geringe purulente afscheiding in de diepte van de uitwendige ge-
hoorgang. Met een pincet kon slechts een klein stukje van de aar uit de
diepte worden verwijderd; het gelukte niet de gehele aar in zijn geheel
eruit te trekken. Tot operatieve verwijding van een deel van de uitwen-
dige gehoorgang werd daarom overgegaan. Aan de ventrale zijde werd
daartoe de gang zover als mogelijk onder narcose gespleten ten einde
een beter overzicht van het diepere gedeelte daarvan te kunnen verkrij-
gen. Met enige moeite konden nu twee aartjes (Hordeum murinum)
worden beet gepakt en uit de diepte worden verwijderd. De verdere ge-
nezing verliep zonder complicaties; na ruim een week was algeheel herstel
verkregen. Een foto van de beide aartjes gaat hierbij.

ANTI-HISTAMINEGENEESMIDDELEN, TEVENS EEN
BESCHOUWING OVER DE ROL DER ALLERGIE
IN DE DIERPATHOLOGIE. !)

De ontdekking van het verschijnsel der anaphylaxie vormde het uit-
gangspunt voor onderzoekingen, die voerden tot onze huidige opvattingen
omtrent de allergische ziekten. Onder anaphylaxie verstaat men het
verschijnsel, dat een proefdier, dat voorbehandeld is door parenterale
toediening van b.v. een soortvreemdeiwit, na enige tijd op een herhaalde
toediening van een geringe hoeveelheid van ditzelfde vreemde eiwit
reageert met het optreden van ernstige ziekteverschijnselen, waaraan het
gewoonlijk na korte tijd sterft.

De belangrijkste kenmerken van deze z.g.n. anaphylactische shock zijn
daling van de bloeddruk, longoedeem, vermindering van het stollings-
vermogen van het bloed, leucopenie en daling van de lichaamstempera-
tuur. Het dier sterft onder verschijnselen van dyspnoe en krampen. Reeds
spoedig na de ontdekking van dit verschijnsel werd aandacht besteed
aan de gelijkenis, die bestaat tussen de anaphylaxie en de symptomen van
ziekten zoals asthma, hooikoorts e.d., kortom de ziekten, die wij thans
samenvatten onder de naam van alleigische aandoeningen. Dit leidde
tot de ontdekking, dat deze allergische ziekten inderdaad vele punten van
overeenkomst met de experimentele anaphylaxie hebben, zoals de moge-
lijkheid van actieve en passieve sensibilisatie, actieve en passieve desen-
sibilisatie, aantoonbaarheid van de plaats gehad hebbende sensibilisatie,
door het opwekken van een typische huidreactie met het voor de sensibili-
satie gebruikte antigeen en de aanwezigheid van specifieke antilichamen.

Voortgezet onderzoek leerde, dat de aard der verschijnselen onafhanke-
lijk is van het gebruikte antigeen. Op grond hiervan kwam men reeds
spoedig tot de opvatting, dat zowel bij de anaphylaxie, als bij de aller-
gische aandoeningen in het lichaam één bepaalde stof gevormd wordt,
die verantwoordelijk is voor de optredende verschijnselen. Deze stof is
steeds dezelfde, ongeacht welk antigeen toegediend werd.

Nadat Dale en Laidlaw in 1910 gewezen hebben op de gelijkenis
tussen anaphylaxie en histaminevergiftiging is in de loop der jaren een
groot aantal experimenteele ervaringen verzameld, die het waarschijnlijk
maken, dat inderdaad histamine of een aan histamine na verwante ver-
binding de stof is, die verantwoordelijk is zowel voor de bij de anaphylaxie,
als bij de allergische ziekten optredende verschijnselen. Deze z.g.n. hista-
minetheorie wordt door vele onderzoekers aanvaard, hoewel het bewijs
van de juistheid dezer theorie nooit is geleverd. Bovendien staat het wel
vast, dat niet alle verschijnselen optredende bij anaphylaxie aan histamine-
werking mogen worden toegeschreven; zo is b.v. de verminderde stol-
baarheid van het bloed een heparine-effect. Men neemt aan dat bij deze
processen de vorming of vrijmaking van histamine (eventueel een soort-

gelijke stof) plaats vindt bij de reactie tussen antigeen en antilichaam, hetzij
in het bloed, hetzij in de weefselcellen.

De kliniek heeft de boven geschetste ontwikkeling in de kennis der
allergische ziekten op de voet gevolgd bij haar pogingen deze processen
therapeutisch te beïnvloeden. Na de ontdekking van de mogelijkheid om
door de huidtest aan te tonen voor welk antigeen een lijder (b.v. aan
asthma) overgevoelig is, ging men over tot de desensibilisatie met dit
antigeen. Deze therapie leverde goede uitkomsten en wordt nog steeds
veelvuldig toegepast. Het bezwaar vormt echter het tijdrovende zoeken
van het individuele antigeen. De volgende stap was dan ook het zoeken
naar niet specifieke desensibiliserende stoffen, waardoor dus dit lang-
dradige individuele onderzoek overbodig zou worden. Dit heeft echter
geen bruikbare resultaten opgeleverd.

Na het aanvaarden der histaminetheorie heeft men gedacht, dat lijders
aan allergische aandoeningen overgevoelig voor histamine zijn en ge-
tracht hen met histamine te immuniseren. Ook deze therapie stelde
teleur. Vervolgens is nagegaan of men deze methode kon verbeteren,
door voor deze desensibilisatie niet het histamine zelf, maar een histamine
eiwitverbinding te gebruiken. Hiertoe koppelde men het histamine aan
azoproteïnen, deze verbinding is in de handel onder de naam Hapamine.
Maar ook deze behandeling heeft geen algemene toepassing gevonden.
Een nieuwe mogelijkheid opende de ontdekking van het ferment hista-
minase, dat in vitro het histamine afbreekt. Toediening in vivo van dit
ferment (in de handel als Torantil) stelde echter wederom teleur.

Daarnaast heeft de kliniek op ruime schaal en met veel succes gebruik
gemaakt van geneesmiddelen, die vasoconstrictisch werken of de bron-
chospasme bestrijden. Deze zuiver symptomatische therapie houdt dus
geen rekening niet de theoretische opvattingen omtrent de immuun-
biologische en biochemische processen die zich bij deze ziekten afspelen.
Als voorbeeld van deze medicamenten noem ik ephedrine, aminophyline,
epinephrine enz.

Beschouwen wij dan vervolgens de groep van stoffen, de anti-histamine-
middelen, die de laatste jaren in het centrum der belangstelling zijn ge-
komen en die weer een poging vormen tot uitschakeling van het hista-
mine. Deze uitschakeling berust niet op een vernietiging van\'het hista-
mine, maar op een celblokkering. Men vond n.m.1., dat bepaalde stoffen
zich aan dezelfde (hypothetische) celreceptoren binden als het histamine.
Zijn deze celreceptoren door deze stoffen bezet, dan kan histamine zich
niet aan de cel binden en dus geen schade doen.

Bepaalde aminozuren, zoals arginine, cysteïne en histidine bezitten
deze eigenschap. Voor klinisch gebruik zijn zij echter wegens hun toxische
eigenschappen ongeschikt. In 1933 toonde Fourneau en Bovet aan,
dat sommige phenolaethers dezelfde werking bezitten. Men heeft een
groot aantal van deze verbindingen samengesteld en beproefd, het meren-
deel bleek echter te giftig voor practische toepassing. Voor klinisch ge-
bruik bleken tot nu toe slechts geschikt: antergan, antistine, neoantergan,
pyribenzamine en benadryl. De eerste vier zijn aethyleendiamine-deri-
vaten, dus chemisch nauw verwant, de laatste is een aetherderivaat en
heeft dus een geheel andere samenstelling. Al deze producten zijn in staat
het proefdier te beschermen tegen, een meervoudige dodelijke dosis

histamine. Maar ook klinisch voldoen deze producten bij de mens. Echter
niet alle allergische ziekten reageren even gunstig. Zo zijn de successen
het grootst bij urticaria en serumziekte. Ook vele allergische eczemen
worden goed beïnvloed. Het percentage dat voldoende reageert is echter
bij hooikoorts en allergische rhiniti belangrijk lager. Terwijl het aantal
asthmapatiënten, dat bij deze therapie baat vindt nog weer lager is. Boven-
dien reageert een bepaalde patiënt niet op al deze middelen op dezelfde
wijze. Zo kan een asthmapatiënt b.v. baat vinden bij antistine, doch niet
reageren op antergan.

Bepaalde regels die aangeven welk product bij een bepaalde aandoe-
ning de voorkeur verdient kunnen (nog?) niet gegeven worden. Alleen
staat vast, dat bij hooikoorts en allergische rhinitis, pyribenzamine de
voorkeur verdient boven benadryl.

Behalve de algemene toediening dezer preparaten, per os of per injec-
tionem, komt een locale toediening in aanmerking. Zo gebruikt men
oogdruppels, neusdruppels en bij de allergische huidaandoeningen zalven,
die deze producten bevatten. De beoordeling van het resultaat der locale
behandeling is echter moeilijk op grond van het feit, dat deze stoffen een
uitgesproken locaalanaethetische werking hebben. Als bijwerking dezer
stoffen bij algemene toediening noem ik het optreden van duizelingen,
\'slaperigheid, vertraging\' der psychische reacties, misselijkheid, braken
en diarrhee. Toxische doseringen veroorzaken verschijnselen, die merk-
waardigerwijze vrijwel identiek zijn aan de symptomen van histamine-
vergiftiging.

Ik wil deze algemene beschouwing besluiten met er op te wijzen, dat
de moderne pathophysiologie geneigd is allergische processen ook een rol
toe te kennen bij geheel andere, dan de overgevoeligheidsziekten in engere
zin. Ik denk hierbij aan de postinfectieuze nephritis, de verschijnselen
bij chronisch verlopende infecties en letaal verlopende, met chemothera-
peutica behandelde pneumonieën. Verder aan rheuma na focal infection
en postinfectieuze encephalitiden. In al deze gevallen is er dus reden om
therapeutisch aan deze verbindingen te denken. Met name bij nephritis
heeft men reeds proeven genomen, de resultaten zouden volgens de tot
nu toe verschenen publicaties, bemoedigend zijn.

Bezien wij deze nieuwe therapeutica thans eens vanuit een diergenees-
kundig standpunt. Dan dienen wij ons allereerst af te vragen of bij onze
dieren ziekten voorkomen, die als allergische ziekten kunnen worden opge-
vat. D.w.z. ziekten met verschijnselen, die beschouwd kunnen worden
als het gevolg van een voorafgegane sensibilisatie met een antigeen. Deze
vraag kan bevestigend worden beantwoord. Ik denk hierbij aan urticaria
bij meerdere diersoorten, petechiaaltyphus van het paard, longjacht bij
het rund, longoedeem. Ook verschillende locale oedemen, zoals hoef-
bevangenheid en glottisoedeem kunnen als allergische processen worden
opgevat. Met nadruk moge ik er echter op wijzen, dat het onjuist
is, deze ziekten met zekerheid als allergische processen te interpreteren
zolang het niet gelukt is het antigeen met zekerheid vast te stellen. Ten-
slotte kan men ook bij de dieren dezelfde processen, als allergische reacties
in ruime zin opvatten, als bij de mens.

Er is dus aanleiding om ook in de veterinaire kliniek deze stoffen te be-
proeven. Dat er met de antihistaminestoffen inderdaad successen behaald

In de zomer van 1946 werd mijn hulp ingeroepen voor een 5-jarige
merrie, die in de weide lopend, plotseling versterf van de ongepigmenteerde
huiddelen vertoonde. Ik vond een patiënt die volkomen het beeld ver-
toonde dat wij bij het rund kennen als eczema solare. Zowel de bles als
de vier witte voeten waren aangetast. Na opstallen, laxeren en locale
zalfbehandeling volgde vrij snel genezing.

In de zomer van 1947 werd ik opnieuw bij hetzelfde paard geroepen,
nu echter voor veel alarmerender verschijnselen. Het paard, dat de
vorige dag nog geheel normaal was, werd in de vroege morgen liggende
in de weide aangetroffen met een heftige dyspnoe en een enorm oedeem
van het hoofd. Bij mijn komst was het dier na veel moeite op de been ge-
bracht en op stal gezet.

De merrie stond met het hoofd aan de gronde de voorbenen gespreid:
het hoofd was wanstaltig gezwollen, de ogen waren door de zwelling van
de oogleden geheel gesloten, de bek kon door de zwelling van wang en
lippen niet gesloten worden, de tong hing naar buiten, het paard speek-
selde sterk en er bestond een beiderzijdse mucopurulente neusuitvloeiing.
Ook de keelgang en keelstreek waren sterk opgezet. De patiënt was suf,
had een temperatuur van 38*2, scheen wel eetlust te hebben, maar kon
onmogelijk eten. Hoewel de heftige dyspnoe tracheotomie noodzakelijk
scheen te maken, ging ik wegens niet wetenschappelijke motieven niet
tot deze operatie over. Wat betreft de mogelijke oorzaak dezer verschijn-
selen heb ik allereerst aan een infectie gedacht en op grond hiervan spoot
ik intraveneus sulfathiazol. Dit had geen effect. Indachtig aan de overge-
voeligheidsreactie van het vorige jaar vond ik het verleidelijk hier aan
locale urticaria te denken en ik vergeleek de toestand met de urticaria
van het hoofd, zoals wij die zo vaak bij jonge honden zien optreden. Op
grond hiervan besloot ik tot een proef met antistine. Het resultaat was
verbluffend. Reeds na de tweede injectie was de zwelling zover vermin-
derd, dat de ogen geopend en de mond weer gesloten konden worden.
Reeds enkele uren na de eerste injectie waren de neusuitvloeiing en het
speekselen gestopt. Overeenkomstig de ervaring bij de mens, zag ik ook
bij dit paard, dat de werking van deze stoffen in tijdsduur beperkt is,
zodat wij wanneer wij te lang tussen twee opvolgende injecties wachten
de verschijnselen weer zien toenemen. Op deze wijze lukte het mij, door
een volgende injectie enkele uren te laat te geven, de neusuitvloeiing weer
op te wekken, na antistinetoediening werd de neus weer droog. In totaal
heb ik deze patiënt een week lang antistine toegediend, eerst tweemaal
per dag, vanaf de vierde dag eenmaal daags, voordat het oedeem volledig
en blijvend verdwenen was. Verdere persoonlijke ervaring bij grote dieren
heb ik niet.

Bij de hond daarentegen gebruikte ik antistine op veel ruimer schaal.
De vraag of antistinetoediening van nut is bij urticaria van de hond,
durf ik niet te beantwoorden, dit lijden geneest in de regel ook zonder
behandeling in zo korte tijd, dat de beoordeling van een therapeutisch
effect niet goed mogelijk is. Wil men bij deze patiënten echter een therapie
instellen, dan is een antistineinjectie op theoretische overwegingen stellig
aangewezen. Op grond van de waarneming, dat vele dermatosen van de
hond gelijkenis vertoonen met als allergisch beschouwde huidaandoe-
ningen van de mens, zijn vele auteurs geneigd aan tenemen, dat ook

bij de hond allergische eczemen voorkomen. Bewezen is dit echter zeker
niet. Taylor berichtte over de behandeling van 19 honden met z.g.n.
allergische eczemen. Zijn resultaten waren goed. Onze eigen ervaring
is minder gunstig. Slechts in gevallen van jeuk, zonder zichtbare huid-
afwijking had ik succes. De interpretatie van dit succes is moeilijk, be-
halve aan de antihistaminewerking moet men hier ook denken aan de
verdovende werking van deze preparaten.

De vraag of bij de hond een echte asthma bronchiale voorkomt, is voor
zover mij bekend, nog niet op overtuigende wijze in positieve zin beant-
woord. Het is daarom zeer zeker belangwekkend, dat vele oude honden
met een droge prikkelhoest, zoals wij weten een uitermate hinderlijk en
voor de therapeut ondankbaar lijden, hun klachten na antistinetoedoe-
ning per os onmiddellijk kwijt zijn. Op benadryl daarentegen reageren
deze patiënten niet. Wat betreft de verklaring van dit succes geldt weer
hetzelfde als boven gezegd over de jeuk en zeker mogen wij niet conclu-
deren, dat al deze hoesters echte asthmapatiënten zijn ! Verder had ik
volledig succes bij enige honden met longoedeem, hier gaf ik het prepa-
raat gecombineerd, zowel per os als per injectionem. Ook bij een hond
met recidiverend glaucoom gaf antistine per os snel verbetering. Alvorens
mede te delen bij welke indicatie ik verder resultaat bereikte, wil ik nog
dieper ingaan op het wezen van het allergisch proces.

Een moeilijkheid in de leer der allergische ziekten vormt het feit, dat
de intacte darm geen stoffen doorlaat, die een molecuulgrootte en structuur
bezitten, zoals de allergenen deze hebben. Terwijl wij toch moeten aan-
nemen, dat in vele gevallen het allergeen per os in het lichaam komt. Deze
moeilijkheid wordt nog versterkt door de ervaring, dat het experimenteel
meestal niet lukt om een dier per os te sensibiliseren. Men heeft zich uit
de moeilijkheid gered door aan te nemen, dat een indigestie, enteritis pf
andere darmstoornis primair aanwezig is en de uiteindelijke oorzaak
vormt, waardoor het darmslijmvlies voor het allergeen doorlaatbaar wordt.

Zwijnenberg heeft dan ook in zijn uitermate lezenswaardige publicatie
in dit tijdschrift telkens de nadruk gelegd op het voorkomen van darm-
afwijkingen bij die dierziekten, die men als allergische processen zou kun-
nen verklaren. Zo zegt hij over de urticaria van het paard: „Uitdruk-
kelijk zij hierbij vastgesteld, dat deze vorm van urticaria steeds gepaard
gaat met afwijkingen in het gastrointestinale apparaat als daar zijn dys-
pepsie, tympanitis, diarrhee en koliek."

In het gedeelte handelend over de urticaria van het rund lees ik: ,,De
stoornis in het digestieapparaat, welke ook bij het rund steeds met deze
huidverschijnselen samengaat, verdwijnt vrijwel synchroon met deze laat-
ste." Ook bij de bespreking van de kopziekte wijst deze auteur herhaalde-
lijk op de veranderingen in het spijsverteringskanaal en beschrijft ook
uitvoerig de pathologisch-anatomische veranderingen, zoals deze zo fraai
beschreven zijn door Jonker. Deze maagdarmverschijnselen vormen voor
Zwijnenberg de basis voor zijn theorie van een_enterogeen biochemisch
autointoxicatieproces als hoedanig hij de kopziekte beschouwt. Hij stelt
dit begrip min of meer naast de allergie. Ik héb mij bij de lezing van deze
publicatie niet kunnen onttrekken aan de indruk dat Zwijnenberg min
of meer op twee gedachten hinkt, Enerzijds trekt de allergieleer hem sterk
aan, maar anderzijds kan hij zich niet los maken van de leer der auto-
intoxicatie, welke laatste in de diergeneeskunde steeds met kracht door

Wester is verdedigd. Hoewel hij beide begrippen niet ten strengste scljeidt,
beschouwt hij ze toch ook weer niet als identiek. In zijn samenvatting
zegt hij dan tenslotte ook nadrukkelijk, dat hij bij de beschreven ziekten:
de indigestie als primair causaal acht. En tegenover deze uitspraak wil ik
thans een andere opvatting gaan stellen.

Ten onrechte worden de darm verschijnselen afgezonderd van het aller-
gisch gebeuren, veel minder gewrongen wordt de beschouwing, indien wij
de darmverschijnselen als een gevolg van he^allergisch gebeuren verklaren.
De waargenomen darm verschijnselen zijn niet primair causaal doch secun-
dair, zij zijn de uiting van de locale allergische reactie van het darm-
slijmvlies op het directe contact met het antigeen. Ter motivering van deze
stelling voer ik de volgende feiten aan. Het allergisch proces speelt zich
steeds af in huid of/en slijmvliezen. De huid van een gesensibiliseerd dier
reageert op het directe contact met het antigeen, met een locale allergi-
sche reactie (z.g.n. phenomeen van Arthus). Ook de slijmvliezen reageren
op een direct contact met het antigeen, denk b.v. aan de ophtalmotuber-
culinatie, een typisch voorbeeld van een locale slijmvliesreactie vormt ook
het gebeuren bij hooikoorts waar het neusslijmvlies reageert op het directe
contact met het pollenantigeen. Waar bovendien huid en slijmvliezen
anatomisch embryologisch een soort eenheid vormen, zie ik geen redenen
die het aannemelijk maken, dat het darmslijmvlies van een gesensibili-
seerd \'individu anders zou reageren dan de overige slijmvliezen. Ik stel
mij de gang van zaken dus als volgt voor: het per os opgenomen antigeen
komt bij het gesensibiliseerde dier in aanraking met het overgevoelige
darmslijmvlies, dat reageert met een locale allergische reactie, als gevolg
van deze reactie wordt het slijmvlies doorlaatbaar en het antigeen komt
in circulatie met een algemene allergische reactie als gevolg. De locale
allergische reactie van het darmslijmvlies komt klinisch tot uiting als
indigestie, enteritis, dyspepsie enz. Deze klinische darmverschijnselen zijn
dus niet zoals Zwijnenberg betoont de primaire oorzaak der autointoxi-
catie, maar het eerste symptoom van de allergische reactie van het gesen-
sibiliseerde dier. De aanwezigheid van darm verschijnselen bij kopziekte
vormen m.i. dan ook geen motief voor het aannemen van een autointoxi-
catie, evengoed zo niet beter kan men ze aanvoeren ter verdediging van
de opvatting, dat deze ziekte een allergie is. Het bewijs dat kopziekte een
allergisch karakter heeft is ook hiermede niet geleverd, dit bewijs is slechts
geleverd indien het lukt de aard van het antigeen aan te toonen. De hier
geschetste theorie van locale darmallergie kan tevens een verklaring vor-
men voor het feit, dat bij ernstige klinische darmverschijnselen, de patho-
loog-anatoom vaak zo onbevredigend weinig vindt (Eykman, Schor-
nagel). In alle gevallen toch waar de darmverschijnselen het gevolg
zijn van een dergelijke allergische reactie mag men geen ontstekingsver-
schijnselen verwachten in de klassieke zin van het woord.

Uit het hier gevoerde betoog volgt dat de mogelijkheid bestaat van
het optreden van een zelfstandige allergische enteritis, zonder dat een alge-
mene allergische aandoening volgt. Of een dergelijk proces bij het grote
huisdier voorkomt, kan ik niet beoordelen. Wel ken ik bij de hond een
aandoening, die zich zodanig laat interpreteren. Ik denk aan de peracute
haemorrhagische enteritis. Deze ziekte ziet men vooral in het najaar vaak
optreden. De ziekte tast dieren van iedere leeftijd aan. Zonder vooraf-
gaande verschijnselen, treedt heftige bloeddiarhee op, vaak gepaard met

braken. Bij het typische verloop geraakt het dier snel in een shocktoestand
met verlaagde lichaamstemperatuur en na enkele uren volgt de dood
onder krampverschijnselen. Bij de sectie vindt men een bloedrijke lever,
nierdegeneratie, een oedemateus darmslijmvlies, soms met bloedingen,
terwijl ontstekingsverschijnselen gewoonlijk ontbreken. Ook deze sectie-
bevinding is niet in strijd met de opvatting dat dit een allergisch pro-
ces is.

Keren wij thans terug tot de anti-histamine preparaten. Indien het
boven betoogde juist is, moet antistine een gunstig effect hebben op de
peracute haemorrhagische enteritis van de hond. Inderdaad is het mij
gelukt in het nog pas zeer kort bestaande geval de ziekte uitsluitend door
antistineinjecties te genezen. Deze uitkomst vormt ongetwijfeld een steun,
maar in geen enkel opzicht een bewijs voor de theorie, dat deze enteritis
een allergisch proces is. Tenslotte vestig ik\'Uw aandacht op het feit, dat
in de nieuwste Amerikaanse medische literatuur de aandacht gevestigd
is op de mogelijkheid van het voorkomen bij de mens van een steriele
allergische peritonitis. Ik acht het niet uitgesloten, dat de z.g.n. idiopa-
tische ascitis van de jonge hond, een proces waarvan de prognose niet al
te somber gesteld behoeft te worden, hiermede vergelijkbaar is. Ik heb mij
daarom voorgenomen ook bij deze aandoening deze anti-histamineprepa-
raten eens te beproeven. Tenslotte wil ik de grote huisdierklinici opwek-
ken om na te gaan in hoeverre deze preparaten effect resulteren bij pro-
cessen als kopziekte, longjacht urticaria e.d.

(Uit het Laboratorium van de Gemeente-Slachtplaats te Utrecht
Directeur Dr. G. DE GRAAF).

Tijdens de keuring van een aan de Gemeente-Slachtplaats te Utrecht
geslachte Ierse os werd bij insnijding van de Lg. mesenteriales een niet
alledaagse bevinding gedaan.

Deze overigens geheel normale klieren bevatten op sneevlakte abnor-
maal veel lymphe, in welk vocht beweging viel waar te nemen, wat bij
nadere beschouwing werd veroorzaakt door speldenknopgrote, witte
wormpjes, die met grote snelheid rondzwommen.

Een nadere studie bracht aan het licht, dat men hier te doen had met
levende pentastomen. Microscopisch waren de lancetvorm, haken, ringen
en stekels prachtig te zien.

De larven bevonden zich in het klierlumen; bij uitdrukken kwamen
met de lymphe tientallen pentastomen te voorschijn. In de organen en
andere lymphklieren werden geen larven gevonden.

Worden bij de keuring van runderen afgestorven pentastomen heel vaak
waargenomen, het vinden van levende larven behoort voor zover bekend
in Nederland tot de hoge uitzonderingen.

Op 20 December 1947 werd mijn hulp ingeroepen door de veehouder
v. d. H. te J. voor zijn 28 varkens, dieren van ^ 35 kg lichaamsgewicht.
Eén dezer varkens was volgens de eigenaar plotseling ziek geworden.
Het at niet meer, het had door het hok gedraaid en lag nu in een hoek.

Inderdaad vond ik een der dieren in het stroo liggen. Het varken had
niet de minste interesse voor zijn omgeving en maakte een volkomen
apathische indruk. Het kon niet meer op zijn benen staan, ook niet wan-
neer het daartoe geholpen en gesteund werd.

De ademhaling, hartslag en de temperatuur waren volkomen normaal.
Terwijl ik bezig was dit dier te onderzoeken, begon één der andere varkens
plotseling in het rond te draaien, om tenslotte in een hoek van het hok
a.h.w. tegen de muur op te klimmen. Ook dit dier gaf verder hetzelfde
beeld als het eerste.

Des gevraagd vertelde eigenaar, dat de dieren sinds vijf dagen met
Noordzee-visafval werden gevoeïd. Deze afval bestond uit haringkoppen,
hom en kuit, die in vaten waren verpakt en die volgens de verkoper licht
gezouten zouden zijn. Naast deze visafval (ongeveer 1 kg per dag en per
dier) kregen de dieren ondermelk en varkensmeel.

Aangezien mijn gedachten in de eerste plaats uitgingen naar een voedsel-
intoxicatie en er geen reden bestond aan laatstgenoemde twee bestand-
delen van het rantsoen te twijfelen, adviseerde ik de eigenaar het voeren
van visafval te staken en nam verder een afwachtende houding aan.

Op 22 December waarschuwde de eigenaar, dat er een varken gestorven
was. De sectie leverde niets bijzonders op. Lever en nieren werden opge-
zonden naar de Provinciale Gezondheidsdienst v. Dieren. Bij onderzoek
door de Adj. Directeur v. d. Keuringsdienst v. Waren, Dr. F. Th. van
Voorst, bleek het Na Cl gehalte van de lever te bedragen 0,41 % en dat
van een nier 0,32 %. Het totale (Na Cl-vrije) asgehalte van de lever
bedroeg 1,97 % en dat van de nier 2,06 %.

Na het stopzetten van de visvoeding hebben zich geen ziektegevallen
meer voorgedaan. Het varken, dat tijdens mijn eerste onderzoek plotseling
ook zenuwverschijnselen vertoonde is volledig hersteld.

Op Zondagavond 3 November 1947 werd ik geroepen door de vee-
houder J. C. M. te J. omdat al zijn koeien vrij plotseling nagenoeg geen
melk meer gaven, terwijl van enig ziekteverschijnsel volgens de eigenaar
geen sprake was.

Toen ik de volgende morgen kwam kijken, bleken de 12 runderen
gezamenlijk ±51. melk te hebben gegeven. Deze melk had het uiterlijk
van room, doch vertoonde overigens geen afwijkingen. Een monster van
deze roomachtige melk werd opgezonden naar de Provinciale Gezond-
heidsdienst v. Dieren.

temperatuur, ademhaling was van alle dieren volkomen normaal. De
eetlust liet niets te wensen over, terwijl ook aan de ontlasting niets bij-
zonders te zien was.

Desgevraagd deelde de veehouder mede, dat hij Vrijdags te voren was
opgehouden met het voeren van bietenblad en de dieren in de plaats
hiervan voederbieten had gegeven.

Verder liepen de dieren nog in de wei, waar ze dronken uit een brede
sloot, die bij onderzoek helder zout-smakend water bleek te bevatten.

Zondagavond had ik reeds geadviseerd om de dieren leidingwater te
geven, omdat de veehouder mij toen reeds op het brak zijn van het sloot-
water opmerkzaam maakte.

De dieren wensten dit water echter niet te drinken. Aangezien de vee-
stalling nog niet in orde was had ik er geen bezwaar tegen, dat de dieren
\'s Maandags nog naar buiten gingen.

Opmerkelijk was, dat de runderen, zodra ze in de weide kwamen,
zonder uitzondering de sloot opzochten en gretig gingen drinken, terwijl
ze even tevoren het leidingwater hadden geweigerd.

\'s Maandagsavonds kwamen ze op stal, voor goed. Ik heb ze de eerste
dagen alléén goed hooi en leidingwater laten geven met het gevolg, dat
dé dieren 4 d\'ageri later weer op hun nbrfnale\' höeVeèlheid melk\'te\'rug waren.

De vraag is nu welke factor(en) moet(en) voor de storing in de melk-
secretie bij deze runderen aansprakelijk worden gesteld ?

Dat hier inderdaad sprake was van een afwijking in de secretie bleek
uit het laboratoriumonderzoek der melk (Dr. van Voorst). De melk
van Maandag had een vetgehalte van 8,70 %, terwijl de vriespuntverla-
ging 0,559—0,560 bedroeg.-Na het opstallen der dieren en terugkeer van
de normale melkgift bedroegen deze cijfers respectievelijk 3,60 % en 0,529.
Het slootwater bleek bij ondérzoek door de Adj.-Directeur v. d. Keurings-
dienst v. Waren, Dr. F. Th. van Voorst, de smaak te hebben van bitter -
water terwijl het Cl gehalte uitgedrukt in Na Cl méér bedroeg dan 4 gram
per liter.

Er kon niet worden nagegaan wanneer dit water brak was geworden.
Het kan dan ook niet met zekerheid als de directe oorzaak van de storing
in de melksecretie worden aangewezen.

Er moet ook worden gedacht aan de mogelijkheid, dat het water reeds
enige tijd brak is geweest en dat in de periode van bietenblad-voeding
(oxaalzuur !) door het intreden van \'n zeker evenwicht in de zouthuis-
houding de nadelen hiervan niet aan de dag zijn getreden.

Dit evenwicht zou dan bij het vervangen der bietenbladeren door voe-
derbieten plotseling kunnen zijn verstoord met als gevolg de beschreven
afwijking in de melkproductie.

Op 3 Maart j.1. werd onze hulp ingeroepen voor een tweede kalfsvaars
van de veehouder T. R. te G.

Volgens mededeling van de eigenaar was het dier plotseling begonnen
te kreunen en had het weinig eetlust. De vaars zou over 10 dagen moeten
kalven.

Bij onderzoek bleek het dier inderdaad aanhoudend te kreunen. Het
was een vaars, die in goede voedingstoestand verkeerde, niet suf was en
een normale ademhaling vertoonde. Volgens de eigenaar defa\'eceerde
het dier te weinig. De afkomende faeces waren slecht verteerd.

Pols en temperatuur waren normaal. Bij knijpen in de rug werd het
dier onrustig en verergerde het kreunen.

De volgende dag bleek geen verandering in de toestand te zijn opge-
treden. Wel kwamen er nu dunne faeces af, doch het kreunen was niet
minder geworden, eerder toegenomen. De venae jugulares waren nu iets
opgezet.

De eigenaar werd medegedeeld, dat de vaars hoogstwaarschijnlijk
scherp had ingenomen. Daar de pols normaal gebleven was, hebben wij
de veehouder — ondanks de iets gezwollen venae jugulares — durven advi-
seren een eventueel aanwezig scherp voorwerp operatief te laten verwij-
deren.

Voorbereiding: Na scheren, desinfectie van de buik met spiritus en tinctura
jodii.

Anaestheticum: novacaine 1 %, ingespoten in subcutis en onderliggende
spierlagen.

Huid-, onderhuid- en spiersnede: i 20 cm lang, evenwijdig aan de laatste
rib en op een afstand van i 10 cm hiervan. Beginpunt: ± 10 cm onder
de transversaal-uitsteeksels van de lumbaalwervels.

Huid, onderhuid en spierlagen werden dus in ventrale richting over
een afstand van 20 cm gekliefd. Vervolgens werd het peritoneum met behulp
van een kromme naald met handvat aan de rand van de snede aan de pens-
wand gehecht om door middel van een locale peritonitis een verkleving van
peritoneum en uitwendige bekleding van de penswand te verkrijgen.

Hiermede waren de inleidende maatregelen voor de eigenlijke opera-
tieve ingreep genomen.

Opgemerkt moet nog worden, dat bij alle handelingen de vaars gewoon
op stal stond. Alleen de achterbenen waren gespannen, terwijl aan de kop
een man werd geplaatst om zo nodig het dier in de neus te kunnen grijpen.

Na 24 uur werden peritoneum en penswand gekliefd door een snede,
die voldoende groot was om hand en arm te laten passeren.

Dank zij een lange arm konden de verschillende afdelingen van de
magen worden afgetast en werd na enig zoeken in het fundusgedeelte van
de netmaag een scherp voorwerp gevoeld, dat i ^{2 cm} iⁿ het lumen van
de netmaag uitstak.

Dit voorwerp werd voorzichtig verwijderd en bleek bij onderzoek een
stuk ijzerdraad te zijn van ^ 5 cm lengte.

terwijl de dagelijkse behandeling hiervan met een slappe citopogeen-
oplossing aan de veehouder werd toevertrouwd

Ruim een week lang hebben we de koe daarna elke dag gecontroleerd.
Daarbij bleek dat het kreunen spoedig verminderde en na vier dagen
geheel verdwenen was. De eetlust en het herkauwen kwamen geleidelijk
terug. Het laatste is nu normaal, de eerste zeer goed. Het hart vertoont
geen afwijkingen. De stuwing van de venae jugulares is verdwenen. De
partus had een normaal en vlot verloop. Het dier geeft 11 1 melk.

Hoewel we moeten toegeven, dat voor dergelijke patiënten dikwijls te
laat hulp wordt ingeroepen, en we hier in dat opzicht met een gunstig
geval hadden te maken, wordt naar onze mening deze in de grond van
de zaak eenvoudige operatie, nog te weinig in de praktijk toegepast.

Bij de systematische bestrijding van de Brucellosis in Denemarken maakt men gebruik
van een systeem, waarbij men als diagnostische hulpmiddelen bezigt de ringproef met
melk, de agglutinatieproef met bloed en het onderzoek van vruchtvliezen.

Het doel is Brucella-vrije gebieden te verkrijgen. Men heeft hiervoor een uitvoerig
reglement samengesteld; de werkwijze hoop ik binnenkort in dit tijdschrift te beschrijven.

Bij het systeem begint men in het algemeen met het doen van de ringproef in meng-
melk voor een bedrijf, waarmede men aantoont of het bedrijf Brucellavrij is of niet.
Uit elke melkbus van het bedrijf wordt een monster melk genomen. Van dit monster
wordt i cc in een buisje gebracht, waaraan i druppel antigeen wordt toegevoegd. Dit
antigeen is met bijzondere zorg bereid, het bestaat uit gereinigde gedode Brucella-
bacteriën, welke met haematoxylin zijn gekleurd. Het buisje met melk wordt daarna
i uur in een broedstoof geplaatst, in welke tijd zich een laagje room vormt. Bezit de
melk agglutinerend vermogen, dan worden de bacteriën van het antigeen samenge-
klonterd. Bij het opromen neemt de room samengeklonterde bacteriën mede; niet-
geagglutineerde bacteriën worden niet meegenomen. De inhoud van het buisje melk
van Brucella-vrije koeien blijft dientengevolge blauw gekleurd met een wit laagje room.
Bevond zich in de mengmelk melk van één of meer positieve koeien, dan scheidt zich
een donkerpaars gekleurd laagje room af boven de witte of lichtblauw gekleurde melk.

Van bedrijven waar positieve mengmelk- wordt aangetroffen Worden de runderen
individueel gecontroleerd door middel van bloedonderzoek, dat de nodige malen moet
worden herhaald. Het hangt van dit bloedonderzoek af, of de stal Brucella-vrij zal
worden gemaakt door isolatie plus opruimen of dat tijdelijk ook van entingen gebruik
zal worden gemaakt.

Alvorens men de ringproef in het routineonderzoek kon betrekken moesten uitge-
breide oriënterende proeven worden genomen. Veterinaerinspektor M. J. Christiansen
doet hier mededelingen over in het Manedsskrift for Dyrlaeger (No. 59, 1947 blz. 193)
(Om Abortus-Bang-Ringpreven og dens Anvendelse i den praktise Kastningsbekaempsele).

Deze proeven werden verricht in 1945 en 1946. Bij 32 zuivelfabrieken met 3203 be-
drijven, welke een jaar voor de toepassing van de ringproef aan bloedonderzoek waren
onderworpen werd tussen beide onderzoekingswijze een overeenkomst gevonden van
94.9 pet.

Bij 59 zuivelfabrieken met 6266 bedrijven, waar de bloed- en melkproef gelijktijdig
werden toegepast was een overeenstemming van 93.2 pet.

Over de onderling afwijkende resultaten worden in het artikel beschouwingen gewijd.
Zo bleek bijvoorbeeld, dat sommige bedrijven waar één dier een positieve bloedproef
toonde, het geen melk leverde, zodat de ringproef in de mengmelk uiteraard niet positief
kon uitvallen.

In andere bedrijven was de ringproef positief doch de bloedproeven der koeien vielen
negatief uit. Bij verdere analyse bleek dat zich in het bedrijf een dier bevond, dat feitelijk
als positieve reactor moest worden beschouwd, doch waarvan de titer zo lang was, dat
deze juist viel beneden die welke men heeft aangenomen als te zijn de limiet voor vrije
koeien (z.g.n. latente bloedreactors).

Ook werden vergelijkende proeven genomen tussen individuele melkproeven en bloed-
proeven. Mastitis, en zeer oudmelke koeien (droge secretie) kunnen aanleiding geven
tot een positieve ringreactie.

Het resultaat van de onderzoekingen was, dat bevestigd kon worden, dat de ring-
proef een snelle en gemakkelijke test is op de aanwezigheid van brucellosis in de vee-
stapel, met een hoge mate van betrouwbaarheid.

De proef dient echter met zeer nauwkeurige voorzorgen te worden genomen en kan
dan in het routine-onderzoek niet worden gemist.

Voor de specialisten zal kennisneming van het originele artikel van groot nut kun-
nen zijn. L. P. de Vries.

Henninc en zijn medewerkers geven in enkele zeer uitvoerige artikelen een overzicht
van in het Instituut te Onderstepoort verwerkt Salmonellamateriaal, voorzien van uitge-
breide literatuuroverzichten. Zij beschrijven 4 nieuwe species, n.1. S. amersfoort uit hoen-
ders, S. durban uit faeces van een vrouw, S. kaapstad uit spuwselvocht van een hond en
S. pretoria uit organen van een varken. Aan deze publicatie kan nog het volgende worden
ontleend. In Zuid-Afrika is S. enteritidis var. dublin (evenals hier te lande, Ref.) de het
meest voorkomende infectie onder kalveren. In één geval hadden inheemsen van een
gestorven kalf gegeten waarvan verschillenden ernstig ziek werden en een vrouw stierf
aan septicaemie door S. enteritidis var. dublin. De overbrenging wordt bevorderd door
het „opkralen" van kalveren en andere omstandigheden, die deze in aanraking brengen
met runderfaeces. In gedroogde mest was na 1069 dagen bewaren S. enteritidis var.
dublin nog aan te tonen. Bij duiven werden infecties met S. typhi murium waargenomen,
waarbij al de vrouwelijke bacillendragers oophoritis hadden en Salmonella uit de ovaria
werd geïsoleerd. Uit de darminhoud werd ze niet aangetoond. Opéén geval na misten
al de duivenstammen de factor V, (evenals meestal in Europa en Amerika, Ref.). Echter
werden ook uit andere diersoorten (veulens, kalveren) .9. typhi murium-stammen geïsoleerd,
die de factor V misten.

Chacssinand maakt zijn diagnosticum van fijngewreven en daarna een uur lang op
100° C. verhitte tubercelbacillen. Bij de mens wordt het antigeen int-ad"rmaal inge-
spoten; de dosis is 0.1 cm² welke 0.1 milligram gedode tubercelbacillen bevat. De reactie
wordt na 24 uur en 48 uur afgelezen en daarna nog gedurende een maand éénmaal
per week; voor toepassing op grote schaal in de practijk zou een controle na 1 week
en na 2 weken voldoende zijn. Een positieve reactie is reeds na 24 uur en na 49 uur te
zien aan de plaatselijke acute ontstekingsverschijnselen daarna ontwikkelt zich een violet-
achtig getinte knobbel die tussen 1 k 2 weken het duidelijkst is. Bij zeer hevige reacties
ontstaat een ulcus in het centrum van de reactieknobbel. Deze reactie is zeer specifiek.
Het grote voordeel van deze reactie zou zijn dat zij beter is dan de bekende tuberculi-
natiemethoden; bij pas geïnfecteerde individuen zou deze nieuwe methode eerder
positief aanwijzen dan bij een tuberculinatie. Bij met B.C.G. geënte individuen is het
aantal positieve reacties veel hoger dan na tuberculinatie.

Tuberkelbacillen in de melk van tuberculeuze runderen. P. Kastli: Schweiz.
Arch. f. Tierheilk. Maart \'47.

Tien runderen werden subcutaan met tuberkelbacillen ingespoten aan de hals. De
melk van deze dieren werd geregeld gecontroleerd, cultureel en d.m.v. caviaentirg,
op de aanwezigheid van tuberkelbacillen. Bij twee koeien werden bacillen in de melk
gevonden na zeven weken en na 36 weken. Bij de andere 8, die nog 2 jaar gecontroleerd
werden, werden nooit bacillen gevonden.

Daarna werden alle 10 dieren geslacht en werden alleen bij de twee koeien die bacillen
uitgescheiden hadden uierveranderingen gevonden. Schrijver trekt de conclusie dat
tuberculeuze dieren alleen dan tuberkelbacillen met de melk uitgescheiden als in de
uier tuberculeuze veranderingen plaats gehad hebben.

Agglutinatie van melkwei bij Brucellosis. Traum en Maderoun, Am. J. Vet,
Res. Juli \'47.

De weiagglutinatie bij Brucellosis belooft van grote betekenis te worden om een
onderscheid te maken tussen natuurlijk geïnfecteerde runderen en dieren die geënt zijn
met Strain 19.

Natuurlijk geïnfecteerde dieren hebben een veel hogere weiagglutinatie dan geënte
dieren. (Mits gewacht wordt met onderzoek tot 3 maanden na de enting). Dieren geënt
met Strain 19 hebben alleen de eerste 3 maanden na enting een weiagglutinatietiter
van enige betekenis.

Schrijvers opperen de veronderstelling dat Cobalt waarschijnlijk inwerkt op infu-
soriën die zorgdragen voor de vit Bsynthese. Daarom zouden herkauwers Cobalt abso-
luut in hun rantsoen moeten hebben.

Vele symptomen van Cobaltgebrek zijn te vergelijken met die bij vit. B-deficiëntie.

Anorexie bij Thiaminegebrek, hypochrome anaemie en gestoorde voortplanting
door Pyridoxine-deficiëntie zijn ook karakteristiek bij Cobaltgebrek.

Schrijvers wijzen erop dat Cobalt per os gegeven moet worden. Injecties zouden niet
of weinig werkzaam zijn.

Recente onderzoekingen hebben uitgewezen dat groeiende runderen dagelijks 50 mg.
Cobalt per 50 kg lichaamsgewicht zonder enig nadeel verdragen kunnen.

Dit is fneer dan 100 maal zoveel als in een normaal dagrantsoen voor runderen nodig is.

Naar aanleiding van onderzoekingen aan het Instituut voor Veterinaire Chirurgie,
van de Universiteit te Zürich, betreffende Abortus Banginfecties bij het paard, werd
er in een eerste publicatie \') reeds op gewezen, dat paarden, lijdende aan recidiverende
bursitiden en fistels in het gebied van de nekband, waarbij geen Abortus Bang kon wor-
den vastgesteld, mogelijk onchocercose konden hebben.

Bij een nader histologisch onderzoek van 9 Abortus Bang paarden werden bij 5 van
deze 9 dieren, waarvan één lijdende was aan een nekbuil, 3 aan schoftbuilen en één
aan een bursitis intertubercularis, Onchocercen gevonden.

Necrose, eosinophilie en reactief bindweefsel ontstonden in de omgeving van de
parasieten.

Soms kan men microfilariën in de subcutus aantonen, door kale plekjes met een
lichte centrale exsudatie, welke gevonden kunnen worden aan hals en voorbenen, in
te snijden, met een voorwerpglas over de wondvlakte te schrapen, en het verzamelde
wondvocht na verdunning met physiol. zoutoplossing microscopisch te onderzoeken.

Bij het vinden van microfilariën kan men slechts een waarschijnlijkheidsdiagnose
maken, omdat de microfilariën weinig soortspecifiek zijn.

Na enige ervaring kan men tevens na incisie op de pathologisch-anatomische veran-
deringen van pezen en bursawanden de diagnose stellen.

Vermoed wordt, dat Brucella abortusbacillen slechts secundair bij deze ontstekingen
optreden. D. Sw.

Secr. Dr. W. A. de Haan,
Bergambacht
Tel. K 1825—357.
Giro 511606 t.n.v. M.v.D.

De redactiecommissie voor het Diergeneeskundig Jaarboekje 1949 heeft besloten de
samenstelling daarvan met kracht ter hand te nemen.

Ten einde een zo goed mogelijk inzicht te verkrijgen zal van alle Nederlandse dieren-
artsen een kaartsysteem worden ingericht, waarvoor echter de medewerking van alle
collegae onontbeerlijk is.

Binnenkort zal iedere dierenarts een kaart ontvangen met het verzoek deze ingevuld
te willen zenden aan haar commissielid Dr. J. M. van Vloten, Herengracht 38a,
\'s-Gravenhage.

Ten einde het samen te stellen kaartsysteem steeds zo goed mogelijk met de werkelijke
toestand in overeenstemming te doen zijn, wordt men verzocht van elke wijziging in
de verstrekte gegevens kennis te gaven aan bovenaangeduid adres.

Stelt men prijs op een rectificatie in het Tijdschrift voor Dieregneeskunde ten aanzien

van vermeldingéh in het jaarboekje 1947—1948, dan gelieve men zulks eveneens aan
Dr. v. Vloten te berichten.

Namen van collegae, waaromtrent geen gegevens bij de redactiecommissie binnen-
komen, zodat omtrent hun adres geen zekerheid bestaat, zullen in het komende jaar-
boekje zodanig gemerkt worden dat de gebruikers te allen tijde weten dat de redactie-
commissie omtrent de juistheid der gegevens geen verantwoordelijkheid kan aan-
vaarden. %

Collega Moons heeft zich met ingang van 23 Maart als practiserend dierenarts te
Alphen gevestigd.

„Klinische Diagnostiek" 6e druk, bewerkt door Prof. E. Gorter, Dr. J. van der
Hoeden, J. van Ormondt, Dr. H. H. de Wolff.

Deel I van dit alom bekende werk is onlangs als 6e druk verschenen. In 1915 schreven
Gorter en de Graaff hun Klinische Diagnostiek als een boek van 427 bladzijden.
Het is thans uitgedijd tot een werk in twee delen, waarvan het eerste deel reeds 372
pagina\'s telt.

De 5e druk verscheen in de jaren 1941/43; ook daaraan hebben de Heren van der
Hoeden en van Ormondt medegewerkt, maar om politieke redenen kon zulks destijds
niet worden vermeld.

In dit eerste deel wordt behandeld: het morphologisch, parasitologisch, bacteriolo-
gisch, serologisch en chemisch bloedonderzoek (in 214 bladzijden) alsmede het volledig
urine-onderzoek (chemisch, bacteriologisch en het morphologisch onderzoek van het
sediment) in 149 pagina\'s. Het werk wordt besloten met een kort hoofdstuk over zwanger-
schapsreacties.

Het zal niet nodig zijn, dit voortreffelijke werk bij de lezers van ons Tijdschrift nog
aan te bevelen. Het is onmisbaar voor ieder, die laboratoriumwerk op klinisch terrein
verricht, ook al is dat op veterinair gebied. Natuurlijk is voor ons veel van de inhoud
van mindere of geen betekenis, maar hetgeen wij wèl ervan gebruiken kunnen, moti-
veert de aanschaffing van het boek ten volle. Hopen we, dat te zijner tijd het nog eens
mogelijk zal zijn, dat ook aan specifiek veterinaire onderzoekingsmethoden aandacht
kan worden gewijd in een volgende druk.

Veterinary journal should like to contact a veterinary surgeon, who will act as a
veterinary reporter for Holland.

Het veertiende Internationale Veeartsenijkundig Congres van 9—14 Aug.
\'49 te Londen.

De Permanente Commissie voor de Internationale Veeartsenijkundige Congressen
vertegenwoordigende 34 landen en waarvan Prof. Dr. L. de Blieck secretaris is, heeft
bekend gemaakt dat het veertiende Congres gehouden zal worden van 9 tot 14 Augustus
1949 in Londen. Het organiserend Comité heeft het voorlopig programma aangeboden,
waarin de namen van de sprekers op de in de ochtenduren te houden Hoofdzittingen
zijn vermeld. De vraagstukken waarmede het Congres zich zal bezig houden zijn hoofd-
zakelijk gerangschikt naar het belang dat zij hebben voor de voedselvoorziening. Op
de Hoofdzittingen zullen rapporten worden uitgebracht door Sir John Boyd Orr
(Groot Brittannië), Dr. du Toit (Zuid-Afrika), Prof. Bendixen (Denemarken), Dr.
Beaudette (U.S.A.), Prof. van der Plank (Nederland), Prof. Leclainche (Frankrijk),
Dr. W. R. WooLDRiDGE (Groot Brittannië) en Dr. Kelser (U.S.A.).

Aan de Nationale Comité\'s der verschillende landen is verzocht voorstellen te doen
voor rapporteurs uit hun land voor de sectievergaderingen die in de namiddag gehouden
zullen worden.

Het Nationale Comité voor Nederland kwam op 23 Maart j.1. bijeen; het benoemde
tot haar Voorzitter de Voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, Dr.
Y. M. Kramer. Ondergetekende werd verzocht het Secretariaat te willen voeren.

Het is te verwachten dat in Mei nadere gegevens over het programma (rapporten;
excursies en andere ontspanning) alsmede over de kosten van het lidmaatschap bekend
zullen zijn. Iedere dierenarts kan lid van het Congres worden, studenten kunnen buiten-
gewoon lid zijn. Men ontvangt dan alle rapporten en verslagen van het Congres. Plan-
nen voor de accomodatie van de Congresbezoekers zijn in voorbereiding. Men mag
verwachten dat het Congres uiterst belangrijk zal worden; de diergeneeskunde staat,
in het bijzonder met het oog op de voedselvoorziening, in de\'gehcle wereld in het brand-
punt der belangstelling; op het Congres zal verslag worden uitgebracht over alles wat
sedert 1938 op ons gebied in de praktijk en de laboratoria is bereikt; het eerste grote
internationale contact na de oorlog zal kunnen worden gelegd, waardoor de bodem
voor een vruchtdragend gemeenschappelijk verder ontwikkelen van de diergeneeskunde
verstevigd kan worden.

Over het belang hiervan behoeft niet\' uitgeweid te worden, evenmin als over de grote
waarde die gehecht dient te worden aan het persoonlijk contact in het huidige tijds-
gewricht tussen de dierenartsen der verschillende landen, waarvoor het Congres een
zo voortreffelijke gelegenheid biedt.

De Nederlandse dierenartsen zullen deze gelegenheid niet gaarne verzuimen en reeds
nu bereide men zich op het bezoek in 1949 aan Londen voor.

Radiorede van de heer E. J. A. A. Quaedvlieo, Wnd. Directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst, uitgesproken
op Maandag 12 April te 19.45 ^uurover de eender Hilversum I.

Van de gelegenheid, om in dit landbouwkwartiertje voor de veehouders een en ander
te vertellen over de runderhorzel en haar bestrijding, wil ik gaarne gebruik maken,
omdat het zwaartepunt van deze bestrijding juist valt in deze voorjaarsmaanden. Op
de veehouders is immers, krachtens de bepalingen van het Runderhorzelbesluit, de
plicht gelegd de bij hun dieren voorkomende larvenhorzelbulten, wormbuiten, groei-
bulten of hoe men ze ook moge noemen, in deze maanden te doden.

De runderhorzel verschijnt ten tonele op warme dagen, voornamelijk in de maanden
Juni en Juli. Zij legt zijn eitjes ter grootte van ongeveer 1 mm op de huid van het rund,
waar zij aan de haren vastkleven, bij voorkeur aan de ledematen.

Uit deze eitjes ontstaan reeds na enkele dagen de larven, die zich op hun beurt in de
huid boren en zich nestelen in het onderhuidsbindweefsel. De tijd ontbreekt me om
hier nadere beschouwingen te geven aan de weg, die de larven, al groeiende in het
lichaam van het dier, afleggen. Ik moge volstaan met er op te wijzen, dat zij uiteindelijk
terechtkomen — in hoofdzaak althans — onder de rughuid, waar zij sterk gaan groeien
en bij iedere veehouder bekende bulten veroorzaken. In deze bulten vertoeft de levende
larve, door de reactie van het lichaam omgeven door een geelachtige, etterige massa.

In het voorjaar, als de larve tot algehele ontwikkeling is gekomen, treedt zij door een
kleine opening naar buiten.

Dit uittreden zou volgens sommige waarnemers vooral plaats hebben in de morgen-
uren, voor welk feit zij als verklaring aanvoeren, dat de dieren zich, bij het opstaan na
de nachtrust, meestal flink uitrekken, waarbij door de spierconcentraties van binnenuit
op de larven druk wordt uitgeoefend, waardoor deze bij het kruipen door de nauwe
huidopening worden geholpen.

Hoe dit ook zij, zij komen buiten, vallen van de huid op de grond en nu hangt het
er maar van af waar zij terecht komen, of zij zich verder kunnen ontwikkelen of niet.

Komen zij b.v. terecht op de stalbodem, dan sterven zij in de regel af. Komen zij
daarentegen terecht in de weide — en dat zal in de regel wel het geval zijn — dan ver-
schuilen zij zich onder het gras of dringen heel oppervlakkig in de bodem, waar zij
zich na zeer korte tijd verpoppen. Uit deze poppen nu ontstaan na één tot anderhalve
maand weer de jonge runderhorzelvliegen èn . . . . het cirkeltje is rond.

Het zal wel geen nader betoog behoeven, dat de geschetste gang van zaken niet
ongemerkt aan het dier voorbijgaat, maar onrust, jeuk en pijn veroorzaakt, waardoor
de productie in erge mate in ongunstige zin wordt beïnvloed.

Daarnaast ontstaat, naast plaatselijk optredende ontstekingsverschijnselen^ook waarde-
vermindering van het vlees. Dit is een niet te verwaarlozen factor, gezien het vaak
zeer grote aantal larven dat bij één enkel dier kan voorkomen.

Grote Waardevermindering ondergaan ook de huiden. Het hieruit te bereiden leer
vertoont gaatjes en/of slechte plekken tengevolge van lidtekenvormingen op de plaatsen,
waar de larven de huid hebben verlaten. Dit klemt temeer, omdat de bulten vooral
voorkomen op de rug, derhalve dat gedeelte van de huid, waarvan het beste leder wordt
bereid.

Wij zien dus, dat naast de veehouder, ook de slager en de lederindustrie ernstig schade
ondervinden van het voorkomen van deze parasieten.

Dit is nu temeer te betreuren, daar men thans na jarenlange experimenten over
middelen beschikt, die gemakkelijk en eenvoudig zijn aan te wenden en bovendien
het voordeel hebben goedkoop te zijn. Ik heb hier het oog op de rotenonhoudende
wasmiddelen.

Uit hetgeen ik zoeven heb gezegd over de ontwikkelingsgang van de larve blijkt wel,
dat de vernietiging moet geschieden tegen het einde van de staltijd. In het algemeen

kan gezegd worden, dat twéémaal wassen, n.1. in het begin van April en in het begin
van Mei, als afdoende is te beschouwen.

Ik acht het gelukkig dat de Provinciale Gezondheidsdiensten voor dieren, de vee-
houders bij de massabehandeling van hun dieren de behulpzame hand zullen bieden.
Ben ik goed ingelicht, dan zal de behandeling voor aangeslotenen bij deze diensten
per dier — dus voor de beide wassingen — één kwartje en voor niet-aangeslotenen
vijftig cent per dier bedragen.

Wil men voor het gehele land afdoende successen bereiken, dan is het uiteraard
noodzakelijk, dat alle veehouders hieraan medewerken.

Het kan niet langer worden geduld, dat het werk van de goedwillende veehouders,
die de op hen rustende verplichtingen stipt naleven, tendele zou worden teniet gedaan
door enkelen, die door achteloosheid, eventueel onwil niet zouden meewerken.

Om eventuele dwarsdrijvers tot de orde te roepen, zijn dan ook wettelijke bepalingen
in het leven geroepen, waarbij de runderhorzelbestrijding verplichtend is gesteld.

1. Elke veehouder is verplicht jaarlijks vóór i Juni alle larven van runderhorzel-
vliegen, die voorkomen bij zijn of bij onder zijn hoede staande runderen te doden; dit
doden moet dus in alle geval geschieden vóór i Juni. Wil de veehouder echter vóór
die datum zijn dieren in de weide brengen, dan is hij verplicht de voorkomende larven
te doden vóórdat de runderen naar buiten worden gebracht.

2. Het is verboden vee, behept met runderhorzelbulten aan te voeren of te doen
aanvoeren op een veemarkt, veekeuring, tentoonstelling van vee en openbare veever-
kopingen of op een andere plaats waar vee wordt bijeengebracht.

Overtredingen van deze voorschriften worden gestraft met hechtenis van ten hoogste
één jaar of geldboete van ten hoogste vijfhonderd gulden.

Het opsporen van deze overtredingen is opgedragen aan de ambtenaren van de
Rijks- en Gemeentepolitie, alsmede aan de ambtenaren van de Veeartsenijkundige
Dienst.

Ofschoon genoemde voorschriften reeds enkele jaren van kracht zijn is aanvankelijk,
om meerdere redenen, aan de naleving daarvan niet al te streng de hand gehouden.
Als voornaamste reden gold wel, dat de met het toezicht belaste ambtenaren de vee-
houders niet aan het risico wilden blootstellen, dat de bezetter en zijn handlangers
in eventueel geconstateerde overtredingen, aanleiding zouden hebben kunnen vinden
dit uit te buiten voor in hun kraam te pas komende doelstellingen.

Ook in de achter ons liggende jaren n& de bevrijding zijn genoemde ambtenaren
zéér soepel opgetreden, omdat de voor de bestrijding benodigde middelen, welke uit
het buitenland moesten worden aangevoerd, niet in voldoende hoeveelheid aanwezig
waren om de bestrijding over het gehele land te kunnen doorvoeren, waardoor vele
veehouders niet in staat waren hun verplichtingen ten deze na te komen.

Thans is de situatie echter volkomen veranderd. Goede, goedkope en gemakkelijk
aan te wenden middelen zijn in voldoende mate beschikbaar. De Gezondheidsdiensten
voor dieren verlenen alle gewenste hulp. Geen enkele veehouder kan zich nog beroepen
op overmacht wanneer hij zich nog afzijdig houdt.

Niet meedoen kan moeilijk anders meer worden aangemerkt als een vorm van dwars-
drijverij, waardoor het algemeen belang ernstig wordt geschaad.

De met het toezicht belaste ambtenaren achten de tijd van het uitdelen van waar-
schuwingen thans dan ook voorbij en bij het constateren van overtredingen zal niet
worden geaarzeld proces-verbaal op te maken en over te gaan tot het instellen van
strafvervolging. Men zij dus gewaarschuwd.

Ik weet, dat het overgrote deel der veehouders ten volle overtuigd is van het grote
belang van een algemene doorvoering der bestrijding en dat zij een strenger optreden
van de met het toezicht belaste ambtenaren ten zeerste toejuichen.

Zonder uitzondering. Dan kan Nederland in een paar jaar practisch geheel worden
bevrijd van de runderhorzelplaag.

BESTRIJDING TUBERCULOSE ONDER RUNDVEE
30 Maart 1948 / Afdeling Juridische Zaken Landbouw j No. 217/89 P

Gelet op artikel 2 van het Besluit bestrijding tuberculose onder het rundvee van
27 October 1943, Nederlandse Staatscourant 1943, no. 209, juncto het Besluit bezettings-
maatregelen ;

I. aan te wijzen als provincies, waarin het verbod tot het houden van runderen,
als bedoeld in artikel 2 van het Besluit bestrijding tuberculose onder het rundvee, geldt,
de provincies Groningen en Drenthe;

II. te bepalen, dat deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse
Staatscourant en in werking treedt met ingang van 1 Mei 1948.

W. M. Blok; C. H. W. de Bois; G. Bijlenoa ; J. H. van Dunnewold
M. P. H. Dijksterhuis (met lof); J. G. Franssen; A. J. Geelen; G. Goed-
bloed; J. Heida; P. Huchshgrn; G. Jongeneel; A. van de Kamp; W. H.
Kremer; J. Kuyper (met lof); H. Meyer; B. Oosterhout; A. Osinga ;
L. C. Pille; J. H. G. Roerink; N. P. Saathof; A. Schurken; J. H. Staal;
J. van Vloten; J. de Vries; N. F. Werkman; D. van der Zee ; L. Zegegs ;
S. Zuidhof; M. T. Zijlmans.

De groep ..Geneeskunde van het kleine huisdier" van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde.

De groep „Geneeskunde van het kleine huisdier" van de maatschappij voor Dierge-
neeskunde werd in Januari 1947 met haar eerste vergadering in het Instituut voor
Praeventieve Geneeskunde te Leiden een feit en sindsdien heeft zij zich voorspbedig
ontwikkeld, niet slechts tot een vereniging met ruim 70 leden „op papier", doch tot een
vereniging, die, blijkens de activiteit op de vergaderingen door de leden vertoond, in
een behoefte voorziet. De oorspronkelijke opzet was, de vergaderingen zuiver weten-
schappelijk te houden, doch zó, dat er geen specialisten-voor-kleine-huisdieren-ver-
eniging zou ontstaan, doch dat elke dierenarts, lid van de mij. voor Diergeneeskunde
en met belangstelling voor de geneeskunde der kleine huisdieren, iets aan deze vergade-
ringen zou hebben en ook zijn ervaringen kon mededelen zonder de schroom, voor louter
deskundigen en beter-wetenden te spreken.

In de loop van haar bestaan heeft de groep deze richtlijnen vrijwel geheel gevolgd
en bestuurszaken werden, mede door het met opzet zeer eenvoudig gehouden reglement,
vrijwel niet behandeld. Slechts de wetenschap had het vrije woord.

Het bestuur heeft steeds de wens gehad, de verlangens der leden te toetsen aan de
richtlijnen, voor de vereniging gesteld en zo mogelijk tot uitvoering te bréngen. Het
heeft echter ook, wetende hiermede het terrein der zuivere wetenschap verlaten te
hebben^ medegewerkt aan enkele zaken, meer op het terrein der practische geneeskunde
der kleine huisdieren liggende, zoals de D.D.T.-enquête en de bevordering van de
invoer van geneesmiddelen en entstofTen voor kleine huisdieren. Zuivere sociale zaken,
standsbelangen in dit geval, heeft het bestuur steeds aan de Mij. voor Diergeneeskunde
overgelaten en zal dit ook in de toekomst blijven doen, al zal het zich, in voorkomende
gevallen, misschien niet laten weerhouden om gevraagd of ongevraagd, advies uit te
brengen in het belang van de geneeskunde der kleine huisdieren.

De groep, in dit artikel besproken, ontleent haar waarde, naast de belangstelling
en de activiteit der leden, voor een belangrijk deel aan de betekenis van de kleine-huis-
diergeneeskunde voor de wereld en de plaats, die deze in de maatschappij — hier te
lande als daarbuiten — inneemt. Wij kunnen de toekomstige ontwikkeling van onze
groep en haar betekenis slechts schetsen naar het voorbeeld van de geneeskunde van
het kleine huisdier in het algemeen en aangezien het Bestuur der groep meent, thans
op een tweesprong te zijn gekomen, waarbij gekozen moet worden tussen een passief
zijn als een wetenschappelijke groep „terwille van het weten of het leren" en een actief
streven naar bevordering der kleine-huisdier-geneeskunde, zo willen wij U, alvorens
Uw mening te vragen, de betekenis van de geneeskunde der kleine huisdieren voor de
mensheid in het kort uiteenzetten. Eén onzer (W.) had reeds het voorrecht, U de ont-
wikkeling van de kleine-huisdierengeneeskunde in de laatste 25 jaren en de betekenis
van deze tak van wetenschap uiteen te mogen zetten in het nummer van het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde (Dec. 1946), dat ter herdenking van het honderd vijf en twintig-
jarig bestaan van het veeartsenijkundige onderwijs in Nederland werd uitgegeven en
wij willen thans volstaan met U enige algemene feiten te schetsen.

De veeartsenijkunde, gegroeid uit empirie en geworden tot een tak van wetenschap,
die vraagt naar „waarom" en het veeartsenijkundig onderwijs, dat leert „waarom",
zijn, zoals elke tak van wetenschap, uiteindelijk op de Mens, als hoogste wezen op
aarde, ingesteld, doch zijn de richtlijnen van de ene tak meer van humanitaire aard of
van sociologische aard, die van de veeartsenijkunde en het onderwijs hierin, waren van
opzet van zuiver economische aard: de voorziening van het mensdom met voedings-
middelen van dierlijke oorsprong en het directe nut van de grote huisdieren voor land-
bouw en volkswelvaart. In de loop der ontwikkeling Keeft de veeartsenijkunde zich niet
beperkt tot het vee in engere zin, doch het heeft ook aandacht geschonken aan de behan-

deling en de bestrijding van ziekten der k\'eine huisdieren; <ie naamverandering „vee-
artsenijkunde" in die van „diergeneeskunde", helaas nog niet verwezenlijkt bij d^
„Faculteit voor Veeartsenijkunde der Rijksuniversiteit" te Utrecht, duidt hierop.

Het bleek al ras, dat deze jonge spruit der veeartsenijkunde, ondanks de naamver-
andering, waartoe het zijn moeder dwong, niet naar haar aardde en boze tongen be-
weren, dat het hier geen eigen kind, doch een pleegkind of zelfs een stiefkind betrof.

De geneeskunde van het kleine huisdier betreft het verlenen van medische hulp aan
het kleine huisdier als individu en terwille van dat individu en dit mooie ideaal, door de
realiteit geremd, beperkt, behoudt niettemin zijn waarde. Hond en kat zijn de voor-
naamste patiënten op dit gebied en de individuele behandeling van deze diersoorten
is afhankelijk van de genegenheid van de eigenaar voor het dier en in veel mindere
maje van financiële factoren. Elke dierenarts heeft het recht deze dieren te behandelen,
doch de symptomatologie en de aard der ziekten, de diagnostische en therapeutische
hulpmiddelen hiervoor zijn thans, tengevolge van een geheel natuurlijke ontwikkeling,
zodanig, dat elke dierenarts, die zojuist zijn diploma verkregen heeft, op dat tijdstip
ongeschikt is om kleine huisdieren naar de eisen des tijds te behandelen.

Wij ontkennen niet, dat de dierenarts met een gemengde praktijk of zelfs die met
een bijna uitsluitend grote huisdierenpraktijk wel doeltreffende en deskundige hulp
zal kunnen bieden en ook wel zal moeten bieden, doch evenals de kinderarts zeer ten
rechte meer en meer terrein wint, zo zal ook het ideaal moeten zijn, dat de geneeskundige
verzorging van de kleine huisdieren zoveel mogelijk in handen komt van de meest
deskundigen, t.w. de artsen voor kleine huisdieren ¹); daar dit, juist te plattelande,
uitgesloten is, zo zal de a.s. dierenarts doeltreffend onderwijs in de geneeskunde der kleine
huisdieren moeten ontvangen en ook na zijn afstuderen de gelegenheid hebben zijn
kennis bij te houden en uit te breiden door middel van post universitair onderwijs,
vakliteratuur, de vergaderingen van onze Groep en anderszins; liefde of althans belang-
stelling voor deze tak van wetenschap en een zekere dosis medisch inzicht, een „feeling",
bevorderen het nuttige werk, dat hij voor de kleine huisdieren kan doen. Wie het bezoek
aan en de verloop van de vergaderingen der Groep kent, weet, dat bij vele dierenartsen
deze factoren aanwezig zijn.

De belangstelling voor de geneeskunde der kleine huisdieren is steeds groeiende,
zowel bij de dierenarts als bij het publiek, doch helaas moet geconstateerd worden,
dat bij officiële instanties wel erkenning — min of meer afgedwongen, — doch weinig
waardering hiervoor bestaat. De ethische, humanitaire motieven om het zieke kleine-
huisdier te helpen vinden vaak weinig gehoor, evenals ook de Dierenbescherming
steeds een hardnekkige strijd moet voeren tegen onkunde, zowel als tegen onwil. Mogen
wij U verwijzen naar het artikel van collega Peters in het Tijdschrift voor Diergenees-
kunde van 1946 (blz. 488) ? Ook overwegingen van sanitaire aard worden vaak te licht
gegolden, de rol, die de dierenarts voor kleine huisdieren in de volksgezondheid speelt,
niet geteld en het: nauwe contact, dat er veelal bestaat tussen mens (kind) en dier (hond,
kat) en dat een bron van besmetting kan zijn voor ziekten als tuberculose, salmonellosis,
brucellosis, toxoplasmosis, histoplasmosis (U.S.A.), leptospirosis, streptococcosis, taenia-
sis (T. echinoccocus), niet als gevaar beschouwd. Wij mogen U verwijzen, naar wat
een onzer (W.) ip een voordracht op de Dierziektendag van het Instituut voor Prae-
ventieve Geneeskunde op 18 November 1947 mocht mededelen over de betekenis van
de kleine huisdieren voor de mensen en waar hij, naast de betekenis van parasitaire- en
infectieziekten van de kleine huisdieren, ook sprak over de wetenschappelijke betekenis
van de kleine-huisdieren-geneeskunde in verband met de vergelijkende pathologie.
Zij, die alleen gevoelig zijn voor zakelijke argumenten, noemen wij de economische
betekenis van de pelsdieren en het gevogelte, wier ziekten, van deze zijde beschouwd,
zowel bij de dierenarts te plattelande als bij de kleine-huisdierenpracticus thuishoren.

1 Ineen kort ^ftikeltje, "The importance of small animals to the profession" (Vet.
Ree. 31 Jan. 1948) wordt gewezen op het feit, dat in Engeland de dierenartsen met
grote plattelandspractijken, vaak met assistenten (dierenartsen) werken, w.o. één, die
zich heeft toegelegd op de behandeling van ziekten van kleine huisdieren.

En dan herinneren wij U de kvnologie, de windhondenrennen, die méér zijn dan een
onnutte liefhebberij van leeglopers.

De waarde van de kleine-huisdierengeneeskunde kan niet worden ontkend, en wij
vragen ons af, wat nu 1 aar plaats in de diergeneeskunde is. Reeds de gemiddelde veteri-
naire student beschouwt, vaak door zijn aanleg, afkomst en milieu, de kleine-huisdieren -
geneeskunde als een bijvak en het zal de zware taak van het Onderwijs te Utrecht zijn,
deze natuurlijke weerstand te overwinnen. Wij verwachten geen kleine-huisdierspecia-
listen van de afstuderende alumni, doch alleen wat meer liefde en belangstelling voor
een onderdeel der studie, dat zoveel voldoening kan geven. Wij zeiden U reeds, dat
ook bij officiële instanties steeds weerstanden te overwinnen zijn en dit komt ten dele,
doordat de veeartsenijkundige instanties de kleine-huisdierengeneeskunde — misschien
zeggen wij het wat scherp — als wat soortvreemd Toeschouwen. Hieraan heeft de kleine-
huisdierengeneeskunde ook schuld, in die zin, dat het karakter ervan hemelsbreed
verschilt van dat der veeartsenijkunde in engere zin. Het te behandelen objecfverschilt,
aan de dierenarts worden hele andere eisen gesteld wat betreft de omgang met deze
dieren en niet te vergeten hun eigenaars en dan vooral: de pathologie, de symptomato-
logie, de diagnostiek, de therapie zijn alle véél meer humaan-medisch georiënteerd.
Wij zouden het zelfs zó willen zeggen: een medicus met belangstelling voor dierziekten
is gemakkelijker om te scholen tot een kleine-huisdier-specialist, dan een plattelands-
veearts. Vooral de ziekten van hond en mens stemmen veelal merkwaardig overeen
en het valt dan ook niet te verwonderen, dat er veelal nauwe samenwerking bestaat
.tussen kleine huisdierartsen, en medici, vooral de specialisten. .Kunnen wij. enerzijds
profiteren van hun specialistische kennis — wij denken hier b.v. aan oogziekten, aan
endoscopieën, aan de röntgenologie — anderzijds kunnen wij hen voor hun wetenschap-
pelijk werk behulpzaam zijn met onze kennis; voor dit laatste wijzen wij ook op de
laboratorium-proefdieren, waarvan de kennis van ziekten en opfok evengoed bij de
kleine-huisdierartsen thuis hoort.

Geleidelijk aan ontwikkelt zich de kleine-huisdiergeneeskunde min of meer tot een
zelfstandig „vak", dat echter gaarne binnen het verband der veeartsenijkunde wil blij-
ven, omdat het, naast zijn medische oriëntatie, niet gaarne de brede basis van de veteri-
naire wetenschappen wil \'"missen. ¹).

Het XIV Internat. Veeartsenijkundige Congres, dat in 1949 te Londen gehouden
zal worden, staat geheel in het teken van de betekenis van de veeartsenijkunde voor de
voedselvoorziening der mensheid. Een prachtig thema, waarbij practisch elk onderdeel
van de diergeneeskunde gelegenheid krijgt, zijn betekenis en zijn vooruitgang naar
voren te brengen, behalve echter de kleine-huisdierengeneeskunde. Wij noemen het
teleurstellend, dat deze geen gelegenheid wordt geboden, op een ochtend of middag
hetzelfde te doen. Slechts op één middag wordt o.a. gesproken over „hysteria", waarbij
wij aannemen, dat bedoeld wordt bepaalde nerveuze verschijnselen bij honden.

Vanzelfsprekend maken wij hier het nationale comité, dat aan de gestelde regels
gebonden is, er geen verwijt van, doch de Groep Geneeskunde van het kleine-huisdier
zal toch, gehoor gevend aan wensen en verlangens van haar leden en de tekenen des
tijds verstaande, een nieuwe koers moeten volgen, n.1. die der activiteit, zonodig zelfs
van strijd. Hij zal ijveren — betreffende de geneeskunde der kleine huisdieren — voor
goed onderwijs, ook post-universitair, voor beter begrip en waardering, voor verbete-
ring en uitbreiding van de geneeskundige verzorging van het kleine-huisdier, ook van
minder goed gesitueerden en voor al dat gene, wat verder het aanzien van het beroep

1 Een onzer (W.) pleitte destijds (T. v. Dierg. 1946, blz. 925) voor een eigen patho-
loog-anatoom, eigen chemicus en eigen bacterioloog, verbonden zowel aan een kliniek
v. kleine-huisdieren, als aan een veterinair path.-anatomisch Instituut, resp. een veteri-
nair -chemisch laboratorium, resp. Vet. Inst. voor Par.- en Infectieziekten, om zó
het contact tussen veeartsenijkunde en kleine-huisdiergeneeskunde doeltreffender te
doen zijn. In Amerika is dit systeem wel bekend.

ten goede kan komen en een der hulpmiddelen voor internationaal contact, voor ver*
spreiding der kennis en het opvoeren van het wetenschappelijk peil, ziet het Bestuur
in de oprichting van een wetenschappelijk internationaal tijdschrift in de Engelse taal.

Wij mogen U in het kort de geschiedenis van dit tijdschrift uiteenzetten: nadat al
lang plannen bestaan hadden om tot oprichting van een internationaal tijdschrift op
het gebied der kleine-huisdierengeneeskunde te geraken (W.), werd contact gezocht
met Dr. Hagedoorn en Prof. Holmer en via deze toenmalige bestuursleden van de
Raad van Beheer op Kynologisch Gebied werd bij deze Raad niet alleen belangstelling
gewekt voor het op te richten tijdschrift, doch deze Raad zegde tevens een flink bedrag
ter beschikking hiervan. Er zou een Stichting opgericht worden ter bevordering van de
geneèskunde der kleine-huisdieren. Daar d-e oorspronkelijke opzet, ondanks de toege-
zegde steun, toch te kostbaar jou worden, werd, op advies van Prof. Holmer, het tijd-
schrift,-dat de naam „Small Animals" zou dragen en een maandblad zou zijn betreffende
de geneeskunde (met inbegrip van de vergelijkende geneeskunde), de voedings- en
arfelijkheidsleer, de physiologie, de psychologie en sociologie der kleine huisdieren,
uitgebreid tot de ziekten, opfok enz. der laboratorium-proefdieren, omdat zó een ruimer
gebied werd bestreken en financiële steun kon worden verkregen van bedrijven, die
met proefdieren werken, alsmede misschien ook van Overheidswege. In een vergadering,
gehouden op 2 December 1947 in het Instituut voor Praeventieve Geneeskunde te Lei-
den, waarbij o.a. een vertegenwoordiger van de Faculteit der Veeartsenijkunde (Prof.
Teunissen), van de Mij. voor Diergeneeskunde (Prof. van der Plank), van T.N.O.
(Prof. Junus) en van de Raad van Beheer op Kynologisch Gebied (Dr. Hirschfeld)
aanwezig waren, werd het accent verlegd naar de laboratorium-proefdieren, waarvoor
méér belangstelling bestond en waarvoor ook meer financiële belangstelling werd ver-
wacht; deze laatste verwaeliting is teleurgesteld en het Bestuur van de Groep „Genees-
kunde van het Kleine Huisdier" heeft nu gemeend, het oorspronkelijke plan weer op
te nemen — nadat het gebleken was, dat de Raad van Beheer, de waarde van zo\'n
tijdschrift erkennende, nog steeds zijn aanbod geldig deed zijn — en over te gaan tot
uitgifte van genoemd tijdschrift, echter op raad van Dr. Hagedoorn, in eigen beheer,
hetgeen de kosten aanzienlijk zal verlagen, doch de moeilijkheden om tot uitgifte te
komen, wel zal vergroten. Het Bestuur is echter in deze vol vretrouwen. Indien zulks
technisch mogelijk is, zal de Groep omgezet worden — binnen de Mij. voor Diergenees-
kunde ^:— tot bovenvermelde Stichting.

Het Bestuur van de Groep „Geneeskunde van de kleine-huisdieren", gezien de huidige
stand van de kleine-huisdierengeneeskunde, de toekomstige ontwikkeling hiervan, het
aanzien, dat haar beoefenaars in wetenschappelijke kringen, in veeartsenijkundige
kringen en in de maatschappij, genieten, heeft gemeend, in de vergadering van de Groep,
op 27 Maart 1948 te Amsterdam gehouden, een aantal wensen en verlangens naar voren
te brengen en wetende, dat de bovenstaande uiteenzetting ook veel critick bevat — soms
wat scherp geformuleerd om tegenspraak, bestrijding of erkenning uit te lokken —
heeft hij hiernaast ook enige plannen gesteld, die in de naaste toekomst zeker verwezen-
lijkt kunnen worden. In de vergadering van 27 Maart is niet gediscussieerd; het Bestuur
der Groep wenst eerst kennisneming van een en ander door alle leden van de Mij.
voor Diergeneeskunde, waartoe hij deze uiteenzetting ter opname in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde aan de Redactie heeft aangeboden. Op een volgende vergadering
te Utrecht, in het Vet. Path. Anat. Instituut te houden, zal gelegenheid
zijn, over deze koerswijziging van de Groep te discussiëren; een vertegenwoordiger
van de Fac. voor Veeartsenijkunde der Rijksuniversiteit te Utrecht en een vertegen-
woordiger van de Mij. voor Diergeneeskunde zijn voor deze vergadering eveneens
uitgenodigd.

Samenvattende wil het Bestuur de hoofdpunten uit het betoog hier naar voren brengen,
met eventuele voorstellen ter verbetering, aanvulling of verandering.

2. Er is onvoldoende erkenning en waardering voor ons „specialisme", ook in veteri-
naire kringen, zowel bij de student, de afgestudeerde, als bij de officiële instanties.
Waarom heeft het Rijksbureau voor Genees- en Verbandmiddelen slechts één veterinair
adviseur, die o.i. niet in staat is de behoefte aan en het gebruik van geneesmiddelen
in de kleine-huisdierenpraktijk voldoende te beoordelen. Ook de Veeartsenijkundige
Dienst zouden wij willen verzoeken, zich door een vertegenwoordiger van onze Groep
te laten voorlichten.

3. De Mij. voor Diergeneeskunde verzekere zich van de medewerking van een des-
kundige uit de Groep, zowel in haar Hoofdbestuur,.als in de afdelingsbesturen. Deze
behoeft ev. geen bestuurslid te zijn, die over alle huishoudelijke zaken moet oordelen,
doch toegevoegd kan zijn voor de kleine-huisdier-belangen. Zo zijn op het ogenblik
vele bindende besluiten alléén bedoeld voor de grote huisdicrenpraktijk en houden
met de kleine-huisdierenpraktijk geen rekening.

4. Het Bestuur meent, dat een systematisch college in de kleine-huisdieren-genees-
kunde Wenselijk is, evenals een uitbreiding van de duur van het co-assistentschap aan
de kliniek voor kleine-huisdieren.

5. Post-universitair onderwijs in de kleine-huisdierengeneeskunde is noodzakelijk.

6. Het Tijdschrift voor Diergeneeskunde verzekere zich van referenten uit de Groep,
die ieder een onderdeel der kleine-huisdierengeneeskunde voor hun rekening nemen.
Onze convocaties en bestuursmededelingen worden. tijdig opgenomen, b.v.. doordat
het Utrechtse redactielid.deze zelfstandig doet plaatsen.

7. Op het XIV Internat. Veeartsenijkundige Congres te Londen (1949) is er allér\'n
voor de kleine-huisdierengeneeskunde geen voldoende gelegenheid, de stand van haar
wetenschap en de ontwikkelingsmogelijkheden te demonstreren. (Dit is géén verwijt
aan het Nationale Comité!)

8. De Groep kan, door het uitgeven van een internationaal tijdschrift en eventueel
door het in brochure of boekvorm uitgeven van publicaties, door het houden van ver-
gaderingen, excursies, enz., door het steunen van wetenschappelijk onderzoek en door
het gevraagd of ongevraagd advies uitbrengen aan instanties en commissies, de Ge-
neeskunde der kleine-huisdieren bevorderen en daardoor medewerken aan het aanzien
van de diergeneeskundige stand in het algemeen.

In aansluiting aan mijn eerste mededeling over physiologisch sperma-
onderzoek (Tijdschr. Diergeneesk. 72, 628 (1947)) waarin een geschikte
verdunningsvloeistof voor stierensperma is beschreven onder de naam
„Buffer 300", kan ik mededelen, dat momenteel door mij een dilutie-
middel wordt gebruikt van iets andere samenstelling, ofschoon dezelfde
zouten voor de oplossing zijn gebruikt

Uitgaande van 1/5 Mol. phosphaatoplossingen worden 8 delen van een
secundair phosphaatoplossing vermengd met 2 delen van een primair
phosphaatoplossing en bij 100 cc van dit mengsel 55 cc aqua dest. gevoegd.

Het spreekt vanzelf dat gebruik wordt gemaakt van zeer zuivere prepa-
raten, ,nl. de phosphaten volgens Sorensen. De 1/5 Mol. phosphaatoplos-
singen kunnen in een koele donkere ruimte lange tijd (± i jaar) worden
bewaard.

De pH van deze verjunningsvloeistof bedraagt bij 20° C. ongeveer
7.23, terwijl na toevoeging van dooier en sperma in de bekende verhou-
ding de pH ongeveer 7.0 is. Ter onderscheiding van de „Buffer 300" zou
ik aan de hierboven beschreven verdunningsvloeistof de naam „Isotonische
Spermabuffer" willen verbinden.

Onze ervaringen met deze verdunningsvloeistof zijn dermate gunstig,
dat ik gemeend heb de samenstelling ervan zo snel mogelijk in dit tijd-
schrift te moeten bekend maken.

Verdere onderzoekingen ter verbetering van de techniek der sperma-
verdunning zijn in volle gang, waarbij uiteraard gestreefd wordt naar
een aanzienlijke verlenging van de levensduur.

Uit de Afd. voor Bacteriologie en experimentele Pathologie van het Instituut
voor Praeventieve Geneeskunde te Leiden. Hoofd: prof. Dr. J. D. Verlinde.

Het vóórkomen van enige gevallen van toxoplasmosis bij kinderen in
ons land, waarbij in 2 gevallen de diagnose post mortem ge-
steld werd (C. de Lange, Vos), doch in 2 andere gevallen, waarvan één
door ons gepubliceerd (Davel, van der Elst, Winsser, van Thiel en
Verlinde), de diagnose reeds tijdens het leven kon worden gesteld door
het vinden van toxoplasma\'s in het ventrikel-punctaat, heeft in medische
kringen veel aandacht getrokken. De verwekker van toxoplasmosis, een
protozo, werd in 1900 het eerst door Laveran bij rijstvogels op Java be-
schreven en in 1908 door Splendore (Brazilië) bij het konijn en in het-
zelfde jaar door Nicollf. en Manceaux bij da gundi, een N. Afrikaans
knaagdier, gevonden. Nadien .is. deze parasiet bij.vpel diersoorten, zowel
zoogdieren en vogels, als amphibieën en reptielen, waargenomen. Ook bij
de mens komt zij voor. In 1909 verkreeg het organisme de naam „toxo-
plasma", doch over de plaats in het ordenend systeem is men het niet eens.
Men rekent de parasiet wel tot de orde der haemosporidiën, nl. 2e familie:
toxoplasmidae (Franca, 1917). Toxoplasma is een polymorphe protozo,
zonder blepharoplast, centrosoom of ciliën; in de meest kenmerkende
vorm doet hij zich voor öf als een halvemaanvormig organisme, ter grootte
van een erythrocyt, met een centrale chromatine-massa, öf als een opeen-
hoping van parasieten (pseudocyste, terminal colony), waardoor de indruk
van schizogonie wordt gewekt; lengtedëling van afzonderlijke parasieten
kan men echter ook waarnemen. De protozo is niet op kunstmatige voe-
dingsbodems te kweken, het is een obligate cel-parasiet (Sabin).

In weefselcoupes (haematoxylin-eosine kleuring) vindt men de afzon-
derlijk liggende parasieten zelden in de kenmerkende halvemaanvorm
(„sinaasappelpartje") en de histologische diagnose kan, vooral als de
parasieten in celrijk weefsel liggen, wel eens moeilijk zijn. In licjuor cere-
brospinalis, peritoneaalvocht, of een „Abklatsch" van organen (milt),
kan men de parasieten, met behulp van kleurmethoden volgens Kiewit
de Jonge, Giemsa, Wright, vrij-vóórkomend vinden in de halvemaan-
vorm, of intracellulair als aggregaten. Ook kan men ze, met enige ervaring,
in hun kenmerkende halvemaanvorm, vinden in een verse, ongekleurde
druppel onder dekglas.

Men heeft de parasieten echter herhaaldelijk aangezien voor sarcospo-
ridiën, coccidiën, leishmannia\'s en encephalitozoön (Wolf en Cowen).

Men heeft de toxoplasma\'s, die bij de verschillende dieren werden ge-
vonden, vaak alleen op grond van kleine morphologische verschillen,

genoemd naar de betreffende diersoort: toxoplasma gundi (Nicolle en
Manceau), t. cuniculi (Splendore), t. caviae (Nicolau), t. canis (Mf.llo)
t. talpae ^Prowazek), t. avium (Laveran), doch op grond van serolo-
gische, immuniteits- en infectieproeven neemt men thans aan, dat althans
de toxoplasma\'s bij de zoogdieren en de mens, identiek of zeer nauw
verwant zijn, zodat bewaarheid is, wat Mesnil in 1918 reeds schreef:
,,.... qu\'il n\'existe qu\'une seule espèce de toxoplasmes, ayant plusieurs
hötes". De toxoplasma-achtige organismen, die men veelal in het bloed
van vogels kan vinden, hetzij vrij, hetzij in de bloedcellen, rekent
Beaurepaire-Arac.ao tot de haemogregarinen, doch Sabin berichtte
ons, dat hij een toxoplasmastam, uit een duif geïsoleerd, op grond van
serologische proeven, identiek beschouwde met t. hominis.

In 1922 beschreven Wright en Craighead als oorzaak van een ziekte
bij jonge konijnen, gekenmerkt door verlammingen, een protozo, die zij
„encephalitozoön cuniculi" noemden. Later is deze parasiet, behalve
veelvuldig bij konijnen, ook bij muizen gevonden (Levaditi c.s., Cowdry
en Nicholson), alsmede bij enkele andere diersoorten. Het is zeer onzeker,
of deze parasiet ooit een klinisch waarneembare besmetting van de mens
heeft gegeven, doch door de grote gelijkenis, heeft men deze protozo wel
verward met toxoplasma; er zijn zelfs enkele onderzoekers (o.a. Olafson
en Monlux), die beide parasieten voor identiek houden).

Perrin en medewerkers vonden onder 502 muizen, 283 ratten, 291
caviae en 50 konijnen, die toevallig ter sectie kwamen, encephalitozoön
in het c.z.s. van 5 muizen, 2 ratten en 1 cavia. De parasieten bevonden
zich in, of aan de rand van ontstekingsreacties. Slechts bij enkele dieren
bevonden zich, zij het uiterst spaarzaam, ook parasieten in andere organen.
Een door Perrin c.s. geïsoleerde stam kon van muis op muis overgebracht,
door intracerebrale of intraperitoneale injtctie van hersen- of orgaanbrij,
doch ondanks herhaalde passages was en bleef de stam slechts zeer weinig
virulent voor muizen; geen enkel dier stierf spontaan aan deze besmetting.
Bij besmette, na enige weken gedode dieren, vond men regelmatig een
meningoencephalitis, ook indien de infectie langs intraperitoneale weg
was verkregen.

Experimenteel konden ook Syrische hamsters besmet worden, bij
konijnen ging dit moeilijker, ratten bleken zeer resistent en de infectie
sloeg in het geheel niet aan bij cavia\'s.

Op grond van bepaalde kleurmethoden kon Perrin in weefselcoupes
duidelijk verschillen tussen toxoplasma en encephalitozoön aantonen.
Ook vond hij kleine morphologische verschillen, terwijl het protoplasma
van toxoplasma enkele granula bevatte, in tegenstelling tot het proto-
plasma van encephalitozoön, dat altijd geheel vrij was van granula. Boven-
dien waren toxoplasma\'s, ev. na enige muispassages, virulent voor muizen
(dodelijke infectie), i.t.t. encephalitozoön; met toxoplasma\'s kunnen
caviae, hamsters, zowel volwassen als jonge ratten besmet worden, i.t.t.
encephalitozoön, die alleen op muizen, hamsters en jonge ratten aansloeg
(latente infectie) en niet op caviae.

Voorts noteerden Perrin c.s. nog geringe verschillen in het histologisch
beeld der infectie. Terwijl toxoplasma slechts 1—2 weken bij 4⁰ C in Tyrode
in leven blijft, kan encephalitozoön ook bij —70° C. enige weken blijven
leven.

toxoplasma pathologische betekenis heeft. In 1923 *) beschreel de oogarts
Janku te Praag het microscopisch beeld van de ogen van een kind met
hydrocephalia interna. In het netvlies vond hij parasieten („sporozoa"),
waarvan Levaditi reeds in 1928 veronderstelde, dat\' dit toxoplasma\'s
waren.

Torres beschreef in 1927 de parasiet bij de mens, zonder deze met zeker-
heid „toxoplasma" te noemen. Ook Woi.f c.s. beschreven een geval eerst
als een encephalitozoöninfectie. Nadien zijn meerdere gevallen, meest
bij kinderen, van deze infectie beschreven, nu onder de juiste naam: toxo-
plasmosis. In 1939 slaagden Wolf c.s. er voor het eerst in, een toxoplasma-
stam te isoleren uit een kind, dat een maand na de geboorte gestorven was
onder het beeld van een congenitale encephalomyelitis en maculaire
chorioretinitis. Men moet in verband met het klinische beeld, volgens
Sabin, de volgende vormen onderscheiden: *

1. congenitale vorm. Infectie van het kind geschiedt in utero of hoogstens
enkele dagen tot maanden na de geboorte. Er ontstaat een encephalitis
met hydrocephalia interna, terwijl pathognomonisch zouden zijn: kalk-
haardjes in cerebro, xanthochromic en een positieve tryptophaanreactie
van de liquor. Een belangrijke steun voor de diagnose is ook het aanwezig
zijn van een chorioretinitis. De besmetting bij de zuivere congenitale vorm
geschiedt vermoedelijk diaplacental; de moeder is dan draagster van de
parasieten, zonder zelve ziek te zijn (latente infectie). Niet alle kinderen
met congenitale toxoplasmosis succomberen: zij kunnen overleven met
restverschijnselen (psychische en motorische stoornissen, alsmede oogaf-
wijkingen). Soms worden de\' kinderen schijnbaar normaal geboren, de kli-
nische verschijnselen kunnen dan soms pas na weken tot maanden optreden.

2. Er zijn enkele gevallen van toxoplasmainfectie op jeugdige leeftijd
bekend. Het ziektebeeld verliep als een (atypische) encephalitis (Sabin).

3. Bij oudere personen kan de ziekte zich voordoen als een aan ricket-
tiosis herinnerende ziekte: acute Koortsige ziekte met algemene malaise,
„rash" en longafwijkingen (interstitiële pneumonie) (Pinkerton en
Henderson) .

4. Bij volwassen personen schijnt, te concluderen uit serologisch onder-
zoek, een latente infectie mogelijk te zijn; bij zwangere vrouwen circuleren
waarschijnlijk de parasieten in het bloed en passeren de placenta.

Door middel van een serologische reactie (Sabin) kan men latente
infecties opsporen en bij ziektegevallen met een verdacht klinisch beeld
de diagnose steun verlenen.

Een goede therapie is nog niet bekend. Sulfathiazol zou een .gunstige
werking hebben.

De toxoplasmosis is bij de mens vermoedelijk over de gehele wereld
bekend. Door middel van de literatuur, persoonlijke mededelingen of eigen
waarnemingen geraakten wij bekend met gevallen uit Noord- en Zuid-
Amerika, Nederland, Frankrijk, Zwitserland, Tsecho-Slowakye, Italië,
Noord-Afrika.

Zowel bij de in het wild levende dieren, als bij huis- en laboratorium-
dieren is deze parasiet over de gehele wereld verspreid gevonden en dit
maakt deze ziekte, ook al is de juiste wijze van overdracht der parasieten
van dier op mens nog niet bekend (sommigen vermoeden ectoparasieten),
ook voor dierenartsen belangrijk. Wij hebben hier ongetwijfeld met een
zoönose te doen. Reptielen, amphibieën, vissen: hierbij komen protozoën
voor, veelal in het bloed, die men meestal alleen op grond van morpholo-
gische overeenkomst tot de toxoplasma\'s rekent. Zie hiervoor o.a. Coles,
Coutelen, Levaditi, Yakimoff, Marullaz en Plimmer. Kikvorsen "kan
men met t. cuniculi besmetten.

Vogels: hierbij komen vele bloedparasieten voor, die zeker niet alle tot
de toxoplasma\'s mogen worden gerekend. Hiernaast staan echter mede-
delingen over het vinden van parasieten in de organen, morphologisch
gelijkende op toxoplasma\'s en ook in andere opzichten ¹) (infectieproeven,
serologisch onderzoek) hiermede overeenkomend. Nobrega en Reis
vonden, dat toxoplasma antiserum van apen, die door Sabin besmet
waren met t. hominis, hun uit duiven geïsoleerde toxoplasmastam in de
proef op de konijnenhuid volgens Sabin, volledig neutraliseerde. Ook
Sabin, die een duivenstam isoleerde, zag in kruis-immuunproef als door
middel van serologische reacties, volledige identiteit met een uit de mens
geïsoleerde stam.

Carini vond bij een kort na aankoop (op de markt) gestorven duif
toxoplasma\'s in vele organen, vooral in lever en milt. Vooral in Amerika
schijnt spontane toxoplasmosis bij duiven nog wel eens gevonden te zijn.
Johnson vond de parasieten vooral in de periphere zenuwen.

Walzberg nam spontane toxoplasmosis bij kanaries en sijsjes waar.
Hij vond de parasieten vooral in het epitheel van het eerste deel der dunne
darm en wijst op de mogelijkheid van verspreiding der protozoën met
de faeces en infectie van nieuwe dieren per os.

Hepding beschreef uitvoerig het sectiebeeld van een sterk vermagerde,
gestorven kip, die de laatste maand van haar leven oogveranderingen ver-
toonde. In haast alle delen van het oog, behalve in de cornea en de lens,
kon Hepding toxoplasma\'s aantonen. In hersenen, periphere zenuwen en
andere organen kon hij ze echter niet vinden.

De kip schijnt in het algemeen zeer resistent te zijn tegen toxoplasmosis,
experimentele besmetting mislukt (Levaditi c.s.). Een door ons verrichte
intracerebrale besmetting sloeg niet aan. Het kippenembryo is daaren-
tegen, zoals wij ook zelf konden waarnemen, zeer gemakkelijk te besmetten
met behulp van de allantois enting.

Manwf.ll vond bij een jonge mus zeer veel toxoplasma\'s in de organen
(vooral milt en lever), alsmede in het bloed (zowel vrij voorkomend als in
de erythrocyten). Ook Marullaz beschreef toxoplasma\'s bij de mus.

Nicolau en Kopciowska konden met een uit een hond geïsoleerde
toxoplasmastam gemakkelijk mussen infecteren. Ook het rijstvogeltje is
zeer gevoelig voor besmetting, evenals de duif.

Zoogdieren: bij talloze in het wild levende dieren of laboratoriumdieren
is toxoplasma gevonden: t. gundi (Nicolle en Manceau), t. cuniculi
(Splendore), t. talpae bij de mol in Japan (Prowazek), t. caviae (Nico-

lau), t. musculi bij de muis (Nicolau en Balmus), t. avium (Laveran,
Marullaz), t. ratti (Sangioroi), t. laidlawi bij de fret (Coutelen).

Vooral bij het konijn komt spontane toxoplasmosis voor, hetzij in latente
vorm, hetzij geactiveerd door laboratoriumproeven (besmetting met ander
infectieus materiaal), hetzij als enzoötie (stalinfectie).

Bij onze konijnen, voor de serologische huidproef gebruikt, vonden wij,
indien deze dieren 9—12 dagen na de infectie stierven, regelmatig witte
haardjes in de lever en in de steeds vergrote milt. In lever, milt en hersenen
vonden we dan altijd toxoplasma\'s, echter niet in de longen.

Als proefdier gebruikt men gaarne de muis, omdat, naar Sabin ons mede-
deelde, althans in N.-Amerika spontane toxoplasmosis bij deze diersoort
onbekend is. In Ned.-Indië is deze parasiet echter wel een enkele maal
hierbij gevonden, evenals in Italië.

Toxoplasmastammen kunnen, bij de experimentele besmetting van de
muis, merkwaardige virulentieverschillen vertonen en ook op andere wijze
zich biologisch verschillend gedragen. Sommige stammen geven in een deel
der muizen een chronische, latente infectie en als men dan na —1 j^aarde stam overent op nieuwe muizen (b.v. intracerebrale passage), dan
sterven deze dieren in 5—8 dagen aan acute toxoplasmosis. Sabin zag,
dat een toxoplasmastam, welke in 1935 uit een cavia werd geïsoleerd en
die serologisch en immunologisch identiek met t. hominis was, na intracere-
brale injectie van de muis, de cavia en de kip een dodelijke infectie gaf,
doch bij de rhesusaap, ook bij intracerebrale besmetting, alleen wat koorts
veroorzaakte. Van humane toxoplasmastammen bleek er één, die van
Wolf c.s. niet pathogeen voor de rhesusaap te zijn, doch twee, door
Sabin geïsoleerde, waren het wel; een dezer stammen was eerst apathogeen
voor de muis, doch werd na enige zg. blinde passages, zeer virulent hiervoor.

Toxoplasma kan niet tegen uitdrogen, doch bij 4° C. kan men dit orga-
nisme wel i tot hoogstens 2 weken levend houden, echter met toenemend
virulentieverlies. Sabin beveelt voor routinepassages het bewaren van
toxoplasma\'s bevattende muizenhersenen in Tyrode aan, bij 4⁰; men kan
dan om de 14 dagen overenten. Wij enten echter meestal direct van muis
op muis over, omdat wij voor serologisch onderzoek (proef op de konijnen-
huid) gaarne gebruik maken van een virulente stam.

Wanneer men proefdieren met toxoplasma\'s besmet, dan vindt men ook
bij niet-cerebrale enting, parasieten in het c.z.s. De verspreiding der toxo-
plasma\'s in het lichaam geschiedt via de bloedbaan, toch worden niet alle
organen gelijkelijk aangetast.

Bij de muis heeft toxoplasma vooral affiniteit voor hersenen en longen,
ook bij besmetting per os (Sabin).

De toxoplasma\'s, die men in cerebro vindt, kunnen verspreid in afzon-
derlijke exemplaren en/of in de vorm van aggregaten voorkomen; zij liggen
soms in een gebied, dat vrijwel zonder enige reactie is, terwijl men in andere
gevallen öf een duidelijke rondcellige infiltratie ziet, öf een centrale necrose
van de haard. Deze necrose vindt, volgens Sabin, vooral zijn oorzaak in
een thrombose van bloedvaten; de parasieten nestelen zich nl. gaarne in
de vaatendotheelcellen, verwoesten deze en geven zo aanleiding tot throm-
busvorming.

Ofschoon de rat een opmerkelijke resistentie tegen experimentele be-
smetting vertoont, vonden Perrin c.s. toch bij 8,7 % van een groep van
wilde ratten toxoplasma\'s. De cavia is ook een gevoelig proefdier, doch deze

diersoort is zeker niet vrij van toxoplasmosis. Mooser nam een spontane
infectie bij cavia\'s in Mexico waar.

Bij apen schijnt spontane toxoplasmosis eveneens te kunnen voorkomen.
Levaditi en Schoen vonden de parasiet bij cynocephalus babuin, Kop-
ciowska en Nicolau bij simiatroglodytes, Thèze bij stentor senilicus.
Het schijnt, dat apen zeer resistent zijn tegen deze infectie. Zij leveren een
antiserum van hoge titer (Sabin), i.t.t. het konijn, dat geen in het serum
aantoonbare antilichamen vormt.

Bij honden zijn meerdere gevallen van toxoplasmosis in de literatuur
beschreven. Het oudste geval is vermoedelijk wel dat van Mello, die
in 1910 een geval te Turijn beschreef. Het betrof een hondje van enige
maanden oud, dat sterk vermagerd was en moribund in de veterinaire
kliniek werd gebracht. Bij sectie vond men o.a. zweren, ter grootte van een
graankorrel tot linze, in de darmwand. In lever en longen vele kleine witte
haardjes. In vele organen werden toxoplasma\'s gevonden (lever, longen,
milt, beenmerg, lymphklieren, (alsmede in de zweren van de darmwand;
in nieren, pancreas en hersenen werden slechts enkele exemplaren aange-
troffen. Carini (Brazilië) beschreef een geval van een jonge setter, in goede
voedingstoestand, die na kortdurende ziekte gestorven was. Macroscopisch
werden in de longen pneumonische haardjes gevonden en in de darmwand
zweren. In\'coupes van longen, lever, milt, nieren en beenmerg werden vele
toxoplasma\'s gevonden, waarmede konijnen en duiven gemakkelijk "be-
smet konden worden. Met lever-emulsie, afkomstig van zo\'n besmet en
daarna gestorven konijn, konden bij ratten, een volwassen hond, schaap,
paard en rund geen ziekteverschijnselen opgewekt worden, doch een jonge
hond, subcutaan besmet, stierf na 12 dagen, waarbij men in lever en milt
toxoplasma\'s vond. Yakimoff (Duitsland) en Blanc (Tunis) vonden bij
honden, experimenteel besmet met leishmania\'s, in vele organen toxo-
plasma\'s. Het is niet uitgesloten, dat mèt de leishmania\'s ook toxoplasma\'s,
als ongewilde bij-infectie, zijn meegeënt. Boëz (Frankrijk) bericht daaren-
tegen weer over een onmiskenbaar spontaan geval van toxoplasmosis bij
een hond, die bij sectie vele witte haarcljes, van spcldeknop tot erwt groot,
in de longen vertoonde. In uitstrijkjes hiervan vond hij vele parasieten.
Twee honden, subcutaan resp. intraperitoneaal besmet ,met wat long-
suspensie van de gestorven hond, bleven gezond.

Nicolau en Kopciowska namen bij een jonge hond, gestorven tengevolge
van een experimentele besmetting met het virus van de ziekte van Carre,
in verschillende organen toxoplasma\'s waar. Zo vonden zij in de cortex
cerebri en in de Ammonshoorn elk eeri klein haardje, bestaande uit een
centrale necrose, omgeven door een reactieve ontstekingszóne, waarin vele
„terminal colonies", zowel als vrije parasieten. Ook in het ruggemerg,
de lever, bijnieren, submaxillaire lymphklieren, mesenterialc lymphklieren,
longen (vele zeer kleine haardjes), darmwand (haast elke epitheelcel be-
vatte de parasieten), beenmerg en hartspier werden toxoplasma\'s gevonden.

Machattie (Irak) nam een straathond waar met een genezende „orien-
tal sore". Het dier was mager, benauwd en at niet, al spoedig stierf het.
Bij sectie deed het ziektebeeld aan kala azar denken, doch Machattie
vond geen leishmannia\'s, doch toxoplasma\'s (door Wf.nyon bevestigd)
in milt, longen (zeer vele), lever, submaxillaire lymphklieren, spierweefsel
en in het hartebloed.

uittering, dyspnoe, anorexie. Bij sectie vond hij necrotiserende haardjes in
longen en lever, waarin vele toxoplasma\'s.

Olafson en Monlux namen in één jaar tijd 4 gevallen waar van toxo-
plasmosis bij honden en dit feit wijst erop, dat deze aandoening veel meer
bij honden moet voorkomen, dan we wel denken.

Geval I. 13 jarige fox, die al 2 weken ziek was, werd op verzoek van de
eigenaar gedood zonder nader klinisch onderzoek. Bij sectie vond men de
liesklieren met hun omgeving rond en gezwollen, de longen waren zeer
bloedrijk en oedemateus. Histologisch werd in de lymphklieren een uit-
gebreide necrose met haemorrhagiën waargenomen; ook de aangrenzende
spiervezels waren gezwollen, genecrotiseerd en door oedeem uit elkaar
gedrongen. Er was infiltratie met mononucleaire cellen en wat leucocyten.
In de mononucleaire cellen, zowel als vrijliggend, werden toxoplasma\'s
waargenomen. Ook in de longen werden, vooral aan bloedvaten en/of
bronchiën grenzend, ontstekingshaardjes met toxoplasma\'s gevonden. In
de lever werden enkele necrotische haardjes gevonden, ook met toxoplas-
ma\'s. In hersenen en milt werden geen afwijkingen gevonden. Het gelukte
niet, met een 3 dagen bij 4 ° bewaarde suspensie van lever en lymph-
klier bij een hond, muizen en cavia\'s ziekteverschijnselen op te wekken.

Geval II. Een half jaar oude hond was 3 dagen ziek en vertoonde
anorexie en diarrhee. Er was wat koorts. In de buik, die bij palpatie pijnlijk
was, werden „tumoren" gevoeld, die bij proeHaparotomie sterk vergrote
lymphklieren bleken te zijn. Het dier stierf de volgende dag. Bij sectie
werden, behalve de vergrote lymphklieren, vele darmzweren, met ver-
heven randen, variërend in grootte tot maximaal 5 X 1 cm, gevonden.
De longen waren oedemateus. Microscopisch werden in de lymphklieren
ongeveer dezelfde veranderingen als bij geval I gevonden, echter met veel
eosinophiele cellen rondom de necrotische zones en natuurlijk veel para-
sieten. De darmzweren reikten tot diep in de submucosa. Naast vele eosino-
phiele cellen, werden zeer veel toxoplasma\'s gevonden, die tot ver in de
muscularis verspreid lagen. In de longen werden geen parasieten gevonden,
wel in de lever.

Een hondje van 3 maanden, samen gehouden met 6 nestgenoten, werd
intraperitoneaal besmet met een 14 dagen bij 4⁰ bewaarde lymphklier-
suspensie van de beschreven hond. Dit diertje werd na 3 weken ziek, kreeg
heftige diarrhee, doch na 1 week scheen herstel op te treden. Doch inmiddels
was een tweede hondje uit het nest spontaan ziek geworden en binnen
10 dagen werden alle dieren uit het nest zwaar ziek, vermagerden en stier-
ven. Alleen het eerste, experimenteel besmette hondje, overleefde. Het
verloop der ziekte deed wat aan de ziekte van Carre denken, ook bij sectie
werden geen toxoplasma\'s gevonden. Bij de 5e pup werden echter in de
longen haardjes gevonden, die niet op ziekte van Carre wezen en inderdaad
werden hier toxoplasma\'s gezien. Met een 3 dagen oude, bij 4⁰ bewaarde
suspensie van organen van dit dier, konden geen ziekteverschijnselen ver-
wekt worden bij muizen en puppies. De overlevende, experimenteel be-
smette puppie uit het eerste nest, werd samengeplaatst met 2 andere jonge
hondjes, doch ook hierbij traden geen ziekteverschijnselen op.

Geval III betrof een 5 maanden oude hond, die zwaar ziek, met hoge
koorts, in een kliniek werd opgenomen en 3 dagen later stierf. Bij sectie
werd een bronchopneumonie vastgesteld. De lever bevatte vele haardjes
van degeneratie of necrose en daarom werd gedacht aan de mogelijkheid

een besmetting met het virus van vossencephalitis. Microscopisch werden
in deze haardjes echter vele toxoplasma\'s gevonden in levercellen en mono-
cyten.

Geval IV betrof een 3 jarige setter, die enkele dagen ziek was en bij
op\'name in de kliniek hoge koorts en geelzucht vertoonde. Het dier was erg
ziek en stierf enkele dagen later. Sectiebevindingen: stomatitis, conjuncti-
vitis, icterus, longen deegachtig van consistentie, haemorrhagiën op de
pleura mediastinalis, lever met talloze kleine haardjes, vetnecrose van het
mesenterium in de buurt van het pancreas, dat necrotische haardjes ver-
toonde. De milt was gezwollen. Mucosa van het maagdarmkanaal wat ge-
zwollen, met bloed in het lumen, doch geen darmzweren. Bij microscopisch
onderzoek werden ontstekingshaardjes, ten dele met necrose, met toxo-
plasma\'s gevonden in longen, lever en pancreas.

Olafson en Monlux beschrijven ook een geval van spontane toxoplas-
mosis bij een kat. Het betrof een één jaar oud dier, dat enkele dagen aan
een koortsende ziekte leed. Bij buikpalpatie werden vergrote abdominale
lymphklieren waargenomen. Het dier hoestte af en toe. Een juiste diagnose
kon echter niet gesteld worden en het dier stierf na een ziekte van 11 dagen.
Bij sectie waren alle buik-lymphklieren sterk vergroot, met necrotische
haardjes; in de dunne darm zag men kleine zweertjes met verheven randen.
In de longen bevonden zich vele, vast aanvoelende, witte haardjes, ter
grootte van een erwt, niet duidelijk prominerend en niet scherp begrensd.
Bij microscopisch onderzoek werden in de lymphklieren naast necrosen
en mononucleaire cel-infiltraten, veel toxoplasma\'s gevonden.- In de longen
zag men, in de aangetaste gedeelten, een bekleding van de alveolairwanden
met grote epitheelachtige cellen, waardoor het beeld van een klier werd
gesuggereerd. De interalveolaire schotten waren verdikt. In de alveoli
bevonden zich monocyten, neutrophiele leucocyten en gedesouameerd
epitheel. In de epitheelcellen en de monocyten werden toxoplasma\'s (ag-
gregaten) aangetroffen, evenals vrijliggende enkele exemplaren.

Chatton en Blanc vonden in het experiment de kat gevoeliger voor
toxoplasma dan de hond. Bij het schaap werd één geval van spontane
toxoplasmosis beschreven, door Olafson en Monlux, onder het klinische
beeld van een encephalomyelitis. In het c.z.s. werden, verspreid, doch
vooral in halsmerg en thoracale merg, perivasculaire infiltraten gevonden.
Deze bestonden uit mononucleaire cellen, geringe necrose en veel toxo-
plasma\'s.

Tenslotte zij nog vermeld, dat spontane toxoplasmosis is waargenomen
bij de fret (Coijtelen), de eekhoorn (Coles) en de wasbeer (Hirato).

Toxoplasmosis is ongetwijfeld in het dierenrijk zeer verspreid en het is
zeer waarschijnlijk, dat deze, voor de mens soms zo gevaarlijke parasiet,
evengoed bij onze (kleine) huisdieren in Nederland zal voorkomen. Hoe de
overbrenging der parasieten van dier op mens plaats vindt, is onbekend.
Zij kunnen voorkomen in urine en faeces en een infectie per os is dus zeer
wel mogelijk. Pinkerton en Henderson achten bij toxoplasmosis van
volwassen personen, verdere verspreiding der ziekte door druppelinfectie
mogelijk.

De parasieten kunnen, althans bij zieke dieren, ook in het bloed voor-
komen (bij een door ons met toxoplasma\'s besmet konijn bevatte het bloed,
blijkens intracerebrale overenting op muizen, één u ur voor de dood, 1 o dagen
na de infectie, toxoplasma\'s) en het vermoeden bestaat, dat insecten de

de parasieten overbrengen. Bamatter beschrijft de geschiedenis van con-
genitare toxoplasmosis bij een tweeling, waarvan één kind aan encephalitis
toxoplasmotica overleed, terwijl het andere kind aan een enterocolitis
stierf. De moeder van deze tweeling had als onafscheidbare gezel een kat;
de vrouw leed in de laatste maanden der zwangerschap aan een pruïigineus
erytheem der benen, door de medicus beschouwd als te zijn veroorzaakt
door insectenbeten (vlooien). Een meisje, vermoedelijk lijdende aan toxo-
plasmosis, was, naar Dr. Bamatter ons mededeelde, afkomstig uit N.-
Afrika, waar haar vader dierenhandelaar was; thuis waren altijd veel dieren
o.a. de gundi. De moeder van een jongetje, dat wij te Génève, met vrien-
delijke toestemming van Prof. Franceschetti, mochten onderzoeken,,
vertelde, dat er tijdens de zwangerschap in, haar huis zeer veel muizen
waren.

Sabin vermeldt het geval van een 50-jarige man, die een volgezogen
teek van zijn huid verwijderde en 4—10 dagen later een ziektebeeld ver-
toonde, dat aan Rocky Mountain spotted fever deed denken. Een week
later stierf de man en in de longen, hartspier en milt werden toxoplasma\'s
gevonden.

Een tweede geval, dat Sabin waarnam, betrof een 43 jarige vrouw, die
teken van honden verwijderde en soms ook van haar eigen benen ! Een
week later trad een algemene malaise op, met.koude rillingen, hoge koorts,
een ,,rash" en erge hoofdpijn. Later ook duidelijke longafwijkingen. Een
maand na begin der ziekte stierf de vrouw en in verschillende organen
werden toxoplasma\'s gevonden. Twee cavia\'s, twee dagen voor haar dood
met haar bloed besmet, stierven aan toxoplasmosis.

Sabin beschouwt o.a. de hond als een smetstofreservoir voor de mens.
Jonge honden zijn gemakkelijk te besmetten en sterven onder het beeld
van toenemende zwakte en vermagering, anorexie, anaemie, dyspnoe en
bloeddiarrhee. Intracutane infectie van oudere honden (Sabin en Warren)
gaf een mild verlopend ziektebeeld, echter met toxoplasma\'s in het bloed.
Bij een geïnfecteerde pup nam Sabin toxoplasma\'s in de urine waar en
hij schrijft dan ook: „Because the dog is one of the commonest domestic
animals, its possible röle as a transmitter of toxoplasma to human beings
must receive careful attention in the future."

Al deze feiten doen ons aan een zoönose denken en hiermede komen
wij dan ook op veeartsenijkundig terrein. Als slotzin van deze voordracht
citeren wij dan ook Glanzmann: „Ich habe dieses Thema (Toxoplas-
mosis) zu dem heutigen Vortrag vor der Akademie gewählt, um die Auf-
merksamkeit der Mikrobiologen, der Veterinäre, der Geburtshilfer, der
Pädiater, Ophtalmologen, Röntgenologen und auch der pathologischen
Anatomen auf dieses interessante Krankheitsbild hinzulenken, das bisher
in Europa der Beobachtung fast ganz entgangen ist".

Adie, J. R., Note on a parasite in the sparrow. Indian Med. Gaz. 43—1908—176.
Bamatter, F., La choriorétinite toxoplasmique. Ophtalmologiea 114—1947—340.
Beaurepaire-Aragao, H., Considérations sur les hémogrégarines des oiseaux. C. R.

Soc. Biol. 113—1933—214.
Blanc, G., Sur un cas de toxoplasmose canine observé en Tunisie. Bull. Soc. Path.

Boëz, L., Schizogénie et lésions pulmonaires dans un cas de toxoplasmose spontanée
du chien. C. R. Soc. Biol. 85—1921¹¹—479.

Bourret, G., La toxoplasmose du lapin à St. Louis du Sénégal. Bull. Soc. Path. Exot.
4—1911—373.

Brug, S. L., Den Heyer, J. K. en Haga, J., Toxoplasmose du lapin aux Indes orien-
tales néerlandaises. Ann. de parasitol. 3—1925—232.

Carini, A., Infection spontanée du pigeon et du chien due au toxoplasma cuniculi.
Bull. Soc. Path. Exot. 4—1911—519.

Carini, A. en Migliano, L., Sur un toxoplasme du cobaye (Toxoplasma caviae n.sp.)
Bull. Soc. Path. Exot. 9—1916—435.

Carini, A. en Maciel, J., Toxoplasmose naturelle du chien. Bull. Soc. Path. Exot.
6—1913—681.

Chatton, E. en Blanc, G., Notes et réflèxions sur le toxoplasme et la toxoplasmose
du gondi. Arch. Inst. Pasteur de Tunis. 10—1917—1.

Coles, A. C., Blood parasites found in mammals, birds and fishes in England. Para-
sitology 7—1914—17.

Coutelen, F., Existence des toxoplasmoses chez les Lacertiliens. Un toxoplasme nou-
veau chez un Iguane de la Trinité. C. R. Soc. Biol. 110—1932—885.

Coutelen, F., Existence d\'une encephalite toxoplasmique spontanée chez les Wombats.
Un toxoplasme nouveau. Toxoplasma wenyoni n. sp., parasite de Phascolomys
mitchelli (Australia) C. R. Soc. Biol. 110—1932—1245.

Coutelen, F., Existence d\'une toxoplasmose spontanée et généralisée chez le furet.
C. R. Soc. Biol. m —1932—284.

Cowdry, E. V. en Nicholson, F. M., The coexistence of protozoan-like parasites
and meningoencephalitis in mice. J. Exp. Med. 40—1924—51.

Davel, J., Van der Elst, P., Winsser, J., Van Thiel, P. H. en Verlinde, J. D., Een
toxoplasmastam, tijdens het leven geïsoleerd uit de liquor cerebro-spinalis van een
zuigeling. Maandschr. Kindergeneesk. 16—1948—1.

Findlay, G. M. en Middleton, A. D., Epidemic disease among the voles with special
references to Toxoplasma. J. of animal ecology 3—1934—150.

Glanzmann, E. Toxoplasmosis im* Kindesalter. Bull, der Schweiz. Akad. d. Med.
Wschten. 2—1947—345.

Goodpasture, E. W., Spontaneous encephalitis in rabbits. J. Infect. Dis. 34—1924—428.

Hepding, L., Über Toxoplasmen (Toxoplasma gallinarum n. sp.) in der Retina eines
Huhnes und über deren Beziehung zur Hühnerlähmung. Z. f. Inf. krh. u.s.w. der
Haustiere. 55—1939—109.

Hirato, K., Notes on two cases of toxoplasmosis among racoon—dogs in the vicinity
of Sapporo. Jap. J. Vet. Sc. 1 —1939—552.

Hertig, A. T., Sarcosporidia in the myocardium of a premature infant. Report of a
case. Am. J. Path. 10—1934- -413-

Johnson, C., Annual report of the Gorgas Memorial laboratory 1943, Washington,
Governement Printing Office, 1944—biz. 15.

Kean, B. H. en Grocott, R. G., Sarcosporidiosis or toxoplasmosis in man and guinea-
pig. Am. J. Path. 21 — 1945—467.

Kopciowska, L., en Nocilau, S., Toxoplasmose spontanée du chimpanzé. C. R. Soc.
biol. 125—1938¹¹¹—179.

De Lange, C., Klinische und pathologisch-anatomische Mitteilungen über Hydro-
cephalus chronicus congenitus und acquisitus. Z. f. d. ges. Neurol, u. Psych. 120—
1929—433. Als toxoplasmosis herkend; zie N. T. v. G. 85—1941 —1151.

Levaditi, C., Au sujet de certaines protozoöses héréditaires humaines a localisations
oculaire et nerveuse. C. R. Soc. biol. XCVIII—1928—297.

Levaditi, C. en Marullaz, M., Recherches experimentalis sur le toxoplasme du
Liothrix lutens. Bull. Soc. Path. Exot. 7—1914—21.

Levaditi, C., Nicolau, S. en Schoen, R., L\'étiologie de l\'encephalite epizoôtique
du lapin, dans ses rapports avec l\'étude expérimentale de l\'encephalite léthar-
gique. Ann. Inst. Pasteur, 38—1924—651.

Levaditi, C., Lépine, P. en Schoen, R., Méchanisme de l\'immunité antitoxoplasmique
du neuraxe. G. R. Soc. biol. XCIX—1928—1219.

Levaditi, C., Lépine, P. en Schoen, R., L\'immunité antitoxoplasmique. C. R. Soc.
biol. XCIX— 1928— 1130.

Levaditi, G. en Schoen, R., Pénétration et pullulation de protozoaires dans la cellule
nerveuse (Neuroprotozoôses). C. R. Acad. Se. 186—1929—1584.

Levaditl C. en Schoen, R., Nouvelles recherches sur le toxoplasma cuniculi. C. R.
So" Biol. XCIX—1928—1126.

Levaditi, C. en Schoen, R., Présence d\'une toxoplasme dans l\'encephale du cynoce-
phalus babuin. Bull. Soc. Path. Exot. 26—1933—402.

Levaditi, C., Schoen, R. en Sanchis-Bayarri, V., Encephalite spontanée du lapin,
provoquée par le Toxoplasma cuniculi. R. C. Soc. biol. XCVII—1927—1692.

Levaditi, C., Schoen, R. en Sanchis-Bayarri, V., Recherches sur l\'encephalomyelite
toxoplasmique du lapin. C. R. Soc. biol. XCVIII—1928—292.

Levaditi, C., Schoen, R. en Sanchis-Bayarri, V., L\'encephalo-myelite toxoplas-
mique chronique du lapin et de la souris. C.R. Soc. biol. XCIX—1928—37.

Levaditi, C., Schoen, R., en Sanchis-Bayarri, L\'infection toxoplasmique expéri-
mentale de l\'oeil. C. R. Soc. Biol. 98—1928—1414.

Levaditi, C., Sanchis-Bayarri, V., Lépine, P. en Schoen, R., Etude sur l\'encephalo-
myelite provoquée par le toxoplasma cuniculi. Annales de l\'Inst. Pasteur XLIII,
1929—673.

Machattie, G., Notes on two cases of naturally occuring toxoplasmosis of the dog
in Baghdad. Transact. Roy. Soc. Trop. Med. Hyg. 32—1938/39—273.

Manwell, R. D., Coulston, F., Binckley, E. en Jones, V. P., Mammalian and avian
toxoplasmosis. J. Inf. Diseases. 76—1945—I.

Manwell, R. D., Avian toxoplasmosis with invasions of the erythrocytes. J. of Parasit.
27—194\'—245-

Markham, F. S., Spontaneous toxoplasma encephalitis in the guinea pig. Am. J. Hyg.
26—1937—193.

Marullaz, M., Au sujet d\'un toxoplasme des oiseaux. Bill. Soc. Path. Exot. 6—1913—
323-

Mello, U., Un cas de toxoplasmose du chien observé à Turin. Bull. Soc. Path. Exot.
3—1910—359.

Mesnil, F., In de bespreking van het artikel van Chatton en Blanc. Bull. Inst. Pasteur.
16—1918—73.

Mooser, H., Tabardillo, an American variety of typhus. J. Inf. Diseases. 44—1929—
186.

Nicolau, S., Infection toxoplasmique spontanée du cobaye. C. R. Soc. biol. 110—1932—
676.

Nicolau, S., en Balmus, G., Toxoplasma musculi. G. R. Soc. Biol. 113—1933—1002.

Nicolau, S., en Kopciowska, L., Infection expérimentale des petits oiseaux avec le
toxoplasma canis. C. R. Soc. Biol. 119—1935¹¹—976.

Nicolau, S., en Kopciowska, L., Toxoplasmose spontanée du chien. Bull. Soc. Path.
Exot. 28—1935—490.

Nicolle, C., en Manceaux, L., Sur une infection à corps de Leishman ou organismes
voisins du gondi. C. R. Ac. Sc. 147—1908—763.

Nicolle, E., en Manceaux, L., Sur un protozoaire nouveau du gondi n. gen. Arch.
Inst. Pasteur Tunis 2—1909—97.

Nobrega, P. en Reis, J., Identity of avian and mammalian toxoplasma. Arquivos do
Inst. Biologica (Sao Paulo) 13—1942—21.

Olafson, P., en Monlux, W. S., Toxoplasma infection in animals. Cornell Vet. 32—
1942—176.

Perrin, Th. L., Toxoplasma and encephalitozoon in spontaneous and in experimental

infections of animals. Arch. Path. 36—1943—568.
Perrin, Th. L., Spontaneous and experimental encephalitozoon infection in labora-
tory animals. Arch Path. 36—1943—559.
• Perrin, Th. L., Brigham, G. D. en Pickens, E. G., Toxoplasmosis in wild rats. J. Inf.
Diseases. 72—1943—91.
Pinkerton, H. en Henderson, R. G., Adult toxoplasmosis; previously unrecognized

disease entity simulating typhus spotted fever. J. A. M. A. 116—1941—807.
Plimmer, H. G., Notes on the genus Toxoplasma, with a description of three new species.

Proc. Roy Soc. B 89—1916—291
Prowazek, S., Parasitische Protozoen aus Japan, gesammelt von Hernn Dr. Mine in
Fukuoka. Arch. Schiffs, u. Trop. Hyg. 14—1910—297.

Sabin, A. B., Biological and immunological identity of toxoplasma of animal and human

origine. Proc. Soc. Exp. Biol. Med. 41—1939—75.
Sabin, A. B., Toxoplasmosis. Brennemann\'s practice of pediatrics. Deel IV, hoofdstuk

Thèze, J., Pathologie de la guyana française. Bull. Soc. Path. Exof. 9—1916—449.
Torres, C. M., Sur une. nouvelle maladie de l\'homme, caractérisée par la presence
d\'une parasite intracellulaire, très proche du toxoplasma et de l\'encephalitozoon
dans le tissu musculaire cardiaque, le muscles du squelette, de tissu cellulaire sous-
cutan \', et de tissu nerveux. C. R. Soc. Biol. 97—1927—-1778.

Zeisigs. Z. Inf. Krkhd. Haustiere. 25—1924—19.
Wolf, A. en CowEN_t D., Granulomatous encephalomyelitis due to an encephalitozoon
(encephalitozoic encephalomyelitis). Bull. Neurol. Inst. New York. 6—1937—371.
wolfson, F., Organisms described as avian toxoplasma. Am. J. Hyg. Section C. 32—
1940—88.

Wright, J. H. en Craighead, E. M., Infectious motor paralysis in young rabbits.
J. Exp. Med. 36—1922—135.

Yakimoff, W. L. en Kohl-Yakimoff, N., Un cas de toxoplasmose canine en Allemagne.

Bull. Soc. Path. Exot. 4—1911—617.
Yakimoff, W. L., Le toxoplasme des poissons. Zbl. Bakt. I. Orig. toi—1927—217.

Brug, S. L. en Vos, J. J. Th., Toxoplasmosis hominis. N. T. v. G. 86^IV—1942—2956.

Callahan, W. P., Russell, W. O. en Smith, M. G., Human toxoplasmosis. Medicine
25—1946—343.

Sabin, A. B., Toxoplasmosis. In „Advances in pediatrics". (A. G. de Sanctis), Deel I,

biz. i. Intersc. Publ. Inc. New York, 1942.
Sluiter, SIvellengrebel, Ihle: De dierlijke parasieten van de mens. Amsterdam. 1942.

Onder het begrip chronische purulente dermatitis vallen verschillende
ziektebeelden:

ie het door Leblois met de naam fibro-slaphylococcie des grands chiens
aangeduide; een aandoening, die vooral bij grote, kortharige rassen voor-
komt.

De meest scherp begrensde, kale, verdikte, gepigmenteerde plekken,
waaruit op verscheidene plaatsen een druppel roodachtige pus kan worden
gedrukt, komen vooral aan de extremiteiten, maar ook wel op de romp voor.

3e een ulcererende dermatitis, die zich meestal door secundaire infectie
ontwikkelt uit een chronisch eczeem.

4e de, door secundaire infectie met staphylococcen ontstane, pustuleuze
demodicosis.

Een strenge scheiding is niet steeds gemakkelijk; de demodex mijten zijn
vaak in groten getale aanwezig, soms echter pas na lang zoeken te vinden,
zodat het ontbreken ervan in een enkel preparaat, de mogelijkheid van
demodicosis niet uitsluit. Naast de ulcererende dermatitis, meest op de\'
romp gelocaliseerd, vindt men bij dezelfde patiënt vaak aan de ledematen
de laesies van de fibro-staphylococcie des grands chiens, terwijl acne-
plekken op neusrug en ondervoeten op den duur hetzelfde aspect vertonen.

Voor de bestralingstherapie maakt dit onderscheid weinig verschil;
als chronische ontsteking van de huid reageren ze allemaal goed, al is
vaak een langdurige behandeling nodig, èn door het groter aantal bestra-
lingen per veld, dan bij acute ontstekingen vereist is, èn door het meestal
grote aantal aangetaste velden, die niet in één zitting kunnen worden
bestraald. Ook de dosering per keer is groter dan bij acute ontstekingen,
terwijl door mij in het algemeen een iets hardere straling (kortere golf-
lengte) wordt toegepast.

Anamnese: de hond vertoont sinds een paar weken kale plekken, die
steeds groter worden.

Status praesens: handpalmgrote kale, verdikte, gepigmenteerde plekken
op de laterale zijden van beide knieën en rechter elleboog en in linker
keelstreek. Bij druk "komt uit de follikels een dunne rode vloeistof.

Therapie: tweemaal daags reinigen met Rivanol (i °/oo)j daarna inwrijven
met R/p. amino-benzolsulfonamide, ol.jec.as. aa 5, vas. flav. 40. Na
aanvankelijk lichte verbetering weer verergering.

Na een maand begonnen met bestralingen, 80 Kv. 225 r. ongefiltreerd,
herhaald na 4 en r> dagen.

Verloop: binnen 4 weken waren de plekken droog, glad en soepel ge-
worden, de beharing is grotendeels teruggekomen na enige maanden
en de nog onbehaarde huid is dun, maar nog steeds gepigmenteerd. Een
jaar later zag ik de patiënt terug, er was geen spoor van recidief.

Anamnese: de eigenaar Act sinds vele maanden plekken, die steeds groter
worden en vocht afscheiden.

Status praesens: grote kale, verdikte plekken, gepigmenteerd, bij druk
verschijnt een druppel of meer roodachtig dun vocht. De plekken bevinden
zich aan de kin, laterale zijden van ellebogen, tarsi en knieën, op rechter-
en linker borstwand en praeputium.

Verloop: Na deze behandeling, die 5 weken in beslag neemt, is enige
verbetering te bespeuren. De patiënt wordt niet teruggezien, doch de
eigenaar deelt meer dan een jaar later mede, dat het dier (zonder verdere
behandeling) na enige maanden geheel genezen was en geen recidief is
opgetreden.

2. Chronische acne, folliculitis aposthematosa (Jakob) chronica.
staphylococcie phlegmoneuse (Lebi.ois) chronique.

Anamnese: Meer dan een halfjaar bulten op de rug, jeuk, behandeling
met Cibazol (3 dd. 6 tabletten) en Citopogeen uitwendig hebben geen
verbetering gebracht. Staphylococcen gevonden.

Status praesens: op de lendenen bevinden zich kale, verdikte, gepigmen-
teerde plekken, tot 2 en $*cm groot en ³/₄ cm dik, waaruit druppels rode
pus kunnen worden gedrukt.

Therapie: drie bestralingen met een week tussenruimte, een vierde twee
weken na de derde. Dosering: 80 Kv. ongefiltreerd, per keer 250 r. op
30 cm F-H-.

Verloop: De jeuk verminderde spoedig, nam later weer toe, bij de laatste
zitting waren de plekken duidelijk minder verdikt. De patiënt, die van
ver kwam, is niet meer teruggezien, doch de eigenaar berichtte mij later,
dat het dier anderhalf jaar daarna wegens een baarmoederontsteking was
afgemaakt. De plekken waren rustig gebleven, de later op andere plaatsen
ontstane plekken waren met succes chirurgisch verwijderd.

Anamnese: sinds enige tijd zijn aan de achterbenen bloedende plekken
geconstateerd.

voorbenen vinden wij kale, iets verdikte plekken aan carpi en tenen,
waaruit bij drukken een druppel rode vloeistof komt; aan de achterbenen
dezelfde plekken, iets meer verdikt, aan metatarsi en tenen.

Therapie: injecties met staphylococcen-toxoid met 2—3 dagen tussen-
ruimte, 0,2; 0,3; 0,4; 5 X 0,5 cc.

Verloop: aanvankelijk lichte verbetering, daarna weer verergering en
uitbreiding met een vrij grote, zelfde plek aan de laterale zijde van de
rechter elleboog. Een maand na de laatste injectie zijn de zwellingen
belangrijk toegenomen, de afscheiding van rode tot gele pus is overvloedig
en bij fixeren op de behandelingstafel laat de patiënt daarop flinke plassen
bloederige pus achter; het dier is algemeen ziek, ernstig kreupel aan beide
achterbenen en geheel ongeschikt voor haar werk als blindegeleidehond.
In een uitstrijkpreparaat vinden wij Gram-positieve coccen.

Nu wordt besloten tot Riintgenbe straling over te gaan. Bij fixatie in zij -
ligging wordt met de laterale zijde van het bovenliggend been, ook de
mediale zijde van het onderliggend been bestraald. De dosering is 80 Kv,
ongefiltreerd, 180 r. op 40 cm F-H. per" keer. De eerste zitting beide
achterbenen van rechts en links. Dit waren de ergst aangetaste plekken.
(Foto I). Twee dagen later deelt de eigenaar mede, dat de hond voor het
eerst sinds drie weken ( !) gegeten heeft. Na vier dagen, twee dagen na de
tweede bestraling, waarbij beide achtervoeten en metatarsi van de dorsale
en de plantaire zijde zijn bestraald, loopt het dier reeds duidelijk beter
en is opgewekter.

In het verdere verloop treden nog nieuwe plekken op aan mammae,
ellebogen, knieën, schenkels, dijen en borstwand.

In totaal worden 26 velden bestraald en wel 1—3 X 180 r. De onder-
benen, die van vier zijden deze dosering krijgen, ontvangen natuurlijk per
oppervlakte belangrijk meer, daar ook de tangentiële vlakten en zelfs
de onderliggende vlakte door het lidmaat heen, een deel meekrijgen. Dit
is niet gemakkelijk in cijfers uit te drukken, doch zeker niet te verwaarlozen.

Hoewel de totale behandelingsduur zich uitstrekte over meer dan twee
maanden, blijken de pas vrij kort bestaande plekken slechts 1-—2 X 180 r.
nodig te hebben, om volledig te genezen, zonder enige andere therapie.
De chronische veranderingen, waarbij reeds een belangrijke bindweefsel-
vorming heeft plaats gehad, vereisen soms wel 3 of meer maal diezelfde
dosis. De lange behandelingsduur en de vele zittingen waren nodig door
de grote uitbreiding, waarvan per zitting slechts een gedeelte kon worden
behandeld. Geen andere therapie werd ingesteld, zodat wij de genezing
inderdaad aan de Röntgenbestraling mogen toeschrijven. (Foto\'s I—IX).
Alleen een gelijktijdig bestaande otitis externa werd met Orgadermzalf
(Organon) behandeld.

Een maand na de laatste bestraling waren alle aangetaste plekken gaaf,
de huid werd dunner en soepeler, bleef of werd gepigmenteerd; het haar
kwam slechts gedeeltelijk terug. De patiënt was gezond, de voedingstoe-
stand beter en het dier had zijn werk normaal hervat. (Foto\'s VI en VII).

Een later optredende roodheid en kaalheid in de rechter halsstreek
reageerde goed op een 5 % salicyl-liniment.

Twee maanden later zag ik de patiënt terug; alle plekken waren glad
en gaaf, de oudste plekken aan de onderbenen gedeeltelijk kaal en gepig-
menteerd gebleven. (Zie foto\'s VIII en IX ^ 2 maanden later).

Anamnese: het dier heeft van jongs af ieder jaar eczeem gehad aan rug,
buik en oren, nu sinds drie maanden lelijke plekken.

Status praesens: op neusrug, schouders, dijen, onderbenen en buik grote,
kale, etterige plekken met slijmig-etterige korsten en verkleefde haren.
Na scheren en reinigen met H₂ 0₂ vertonen de aangetaste plekken een
groot aantal ulcera van verschillende grootte, die een slijmige geelrode
pns afscheiden, een verdikte subcutis en een tamelijk dunne, gladde, glan-
zende, gepigmenteerde epidermis; op talloze plaatsen kan men door druk
een druppel dunne rode pus te voorschijn brengen. Mager en stil.

Therapie: aangezien de grote uitbreiding een direct bestralen van alle
aangetaste plekken niet toeliet, werd tegelijk met de bestralingen een
reeks ,,Kynodermine"-injecties in stijgende dosering van |—5 cc gegeven.
Hiermede werd echter geen verbetering van de nog niet bestraalde plekken
bereikt, zodat ik de genezing uitsluitend aan de Röntgentherapie meen
te mogen toeschrijven.

Deze bestond uit 2—3 X 120—180 r./veld, met tussenruimten van een
week ongeveer. De eerste 13 (ergste aangetaste) velden in 18 zittingen
gedurende 3 weken, de volgende 6 velden twee maanden later in 7 zit-
tingen over 2 maanden verdeeld, daarna, na 4 maanden, nog enkele velden
nabestraald.

Verloop: In de eerste periode werden de ergste plekken behandeld, de
verdikking en afscheiding verminderden spoedig en het dier knapte zien-
derogen op. De pijnlijkheid was verdwenen, de ulcera epitheliseerden en
na 3 weken, waarin 13 velden in 18 zittingen werden bestraald, werd een
pauze van twee maanden ingeschakeld.

Na afloop van die termijn was de beharing op de behandelde plekken
al weer grotendeels teruggekomen, behalve aan de benen, waar de huid,
hoewel gaaf en soepel, nog kaal en gepigmenteerd bleef.

De resterende 6 velden werden nu, met wat groter tussenruimte, op
dezelfde wijze bestraald, in 7 zittingen, over twee maanden verdeeld.
Vier maanden daarna kwam de patiënt terug, genezen op enkele zeer
kleine plekjes na, waar nog een druppel pus kon worden uitgedrukt. Deze,
gedeeltelijk niet, gedeeltelijk wel, maar minder dan drie keer, bestraalde
plekken kregen nog 1—2 doseringen en genazen daarna spoedig. De be-
haring is vrijwel geheel, op enkele littekens na, teruggekomen.

Anderhalfjaar later zag ik de patiënt terug. Het dier was in zeer goede
conditie, veel steviger geworden. De huid van de tarsi was nog geheel kaal,
en gepigmenteerd, maar dun en soepel. Ook ^aan de schouders bevonden
zich nog kale gepigmenteerde gedeelten, terwijl ook de buikhuid een ster-
kere pigmentatie vertoonde. Geen spoor van recidief, wel af en toe abscesjes
tussen de tenen, die steeds spoedig verdwenen na behandeling met jood-
tinctuur.

Patiënt VI. Het geval, beschreven in mijn publicatie in dit tijdschrift,
deel 71, afl. 2, als patiënt no. III. ^]).

\') Enige gevallen van hardnekkige huidaandoening bij de hond, behandeld met
hoogtezon en Röntgenstralen.

4- Over de pustuleuze demodicosis berichtte ik reeds in hetzelfde
artikel, (patiënt I) en in mijn publicatie in dit tijdschrift deel 69,\'afl. 11,
(patiënt 13) \'); verdere ervaringen hoop ik later nog mede te delen.

Vooral het voorbeeld van patiënt IV leert, hoe men zich in dergelijke
hardnekkige gevallen niet moet laten ontmoedigen door aanvankelijke
tegenslagen in de vorm van steeds opnieuw uitbreiding tot tevoren ge-
zonde plekken, slechte algemene conditie en langzame verbetering van de
aangetaste plaatsen. Men moet er ook niet tegen opzien, gedeelten, die
na een driemalige bestraling nog weinig neiging tot genezing vertonen,
een-lange pauze te gunnen, alvorens over te gaan tot het geven van een
tweede reeks. Bij duidelijke verbetering na 1 of 2 doseringen, doet men
verstandig, eerst het verdere verloop af te wachten en niet star aan een
opgezet schema vast te houden. Een Röntgenbestraling geeft een prikkel,
die zeer lang nawerkt en waarvan wij de optimale sterkte en frequentie
niet" tevoren nauwkeurig kunnen bepalen. Gelukkig zijn wij hierbij niet
aan nauwe grenzen gebonden en blijkt de therapeutische breedte van beide
grootheden ruim te zijn.

"Men doet dus het beste, te beginnen met een voorlopig bestralings-
schema op te stellen en dit als grondvorm zich wel steeds voor ogen te
houden, doch dit naar omstandigheden te wijzigen en iedere keer, als de
patiënt terugkomt, het opnieuw te bezien. Met deze omstandigheden,
waarmee wij rekening moeten houden, bedoel ik niet alleen de reactie
en het optreden van eventuele uitbreidingen, maar ook de totale opper-
vlakte,- dieinéén keer te bestralen is, de reeds gegeven doseringen en verder
praktische overwegingen, zoals bij voorkeur zich per zitting bepalen tot
die velden, die inéén bepaalde ligging gepresenteerd worden en dus slechts
één maal op tafel fixeren nodig maken, tijd van behandelend dierenarts
en van eigenaar, enz. •

Men late zich niet afschrikken door de overweging, dat geen vaste
dosering op te geven is en deze in ieder geval een individuele moet zijn.
Natuurlijk is enige ervaring nodig, om deze therapie met succes te hante-
ren, doch het feit, dat de therapeutische dosis niet aan nauwe grenzen
gebonden is en ver beneden de laagste schadelijke dosis ligt in de huid-
therapie, maakt dit veel minder moeilijk, dan men wellicht zou denken.

In deze hardnekkige gevallen is echter in de eerste plaats veel geduld
en veel vertrouwen in het uiteindelijk succes nodig.

De goede resultaten, die ik ook in bovenvermelde, zeer hardnekkige
gevallen, waarvan men de prognose ongetwijfeld ongunstig zou moeten
stellen bij iedere andere therapie, heb verkregen, geven mij de overtui-
ging, dat de Röntgentherap^ niet alleen de beste resultaten geeft, maar ook
de prognose in een gunstige doet verkeren. Men kan zichzelf veel moeite,
de eigenaar veel kosten en last en de patiënt veel misère besparen, door
hier zo spoedig mogelijk toe over te gaan.

Ter oriëntering volgt hier de bestralingstabel van geval IV, waaruit
men ziet, dat van het schema, toegepast in het eenvoudiger geval III,
weinig is overgebleven.

De goede resultaten, verkregen met Röntgenbestraling bij de chronische
purulente dermatitiden van de hond, worden medegedeeld. Hoewel vaak
de grote uitbreiding een groot aantal keren behandelden nodig maakte,
bleek per huidgedeelte reeds een klein aantal bestralingen met matige
dosis voldoende te zijn, om zeer hardnekkige processen tot genezing te
brengen.

The author describes the good results, obtained by X-ray treatment of chronic pu-
rulent skin affections. Allthough the great number of lesions, spread oyer the entire
body, may need frequent and prolonged treatment, only few and relative small doses
are required on each diseased spot, e\'ven in very stubborn cases.

Brucellose bij Stieren. Bendixen og Blom, Undersögelscr over Forekomsten af\'
Brucellose hos Tyre, speeielt med Henblik par Betydningen ved den kunstige Insemi-
nation. Maanedsskrift f. Dyrl. B. 59. S. 61—140.

In 1942 werd door Prof Bendixen bij een stier een acute ampullitis van brucelleuze
aard gediagnostiseerd. Het sperma was gebruikt voor K.I., en Seit kon aantonen dat
dit geval de oorzaak ervan was, dat 71 % van de geïnsemineerde koeien in de aanvan-
kelijke vrije bedrijven na 3—4 maand positief reageerden. Dit geval en andere (in
één dezer werden 41 vrije bedrijven besmet) waren voor de Deense Veeartsenijkundige
Dienst aanleiding, er bij de eigenaren — vooral de voor de K.I. opgerichte verenigingen
—op aan te dringen om hun stieren met bepaalde tussenpozen vrijwillig te laten onder-
zoeken door het laboratorium voor spec. pathol.

In 1945 en 1946 werden 1109 monsters sperma en 552 bloedmonsters onderzocht
van 394 stieren; vooral op de eilanden Fünen en Bornholm, maar ook in O-Jutland
en op de andere eilanden. .Zij waren afkomstig van 62 der 115 verenigingen voor K.I.
en van 49 particuliere eigenaren, die hun stieren vooral voor de natuurlijke bevruchting
gebruikten.

De monsters van minstens 3 c.c. werden in buisjes gedaan, die verpakt werden in
thermosflessen met fijngestampt ijs, welke in speciale kisten per snelste gelegenheid
werden verstuurd. Bij de zending moest door de dierenarts een verslag worden gevoegd
over de resultaten van het klinisch onderzoek.

1. macroscopisch beeld. 2. katalasegehalte (verhoogd bij pathol. afwijkingen, hoog
bacteriegehalte door onreine winning of verzending zonder ijs). 3. microscop. beeld
van gekleurd uitstrijkpreparaat. 4. agglutinatie in het spermaplasma. 5 cultuur op
serumagar 1 : 100.000 gentiaanviolet. 6. cavia-enting. Het bloed wordt onderzocht
op het gehalte aan agglutininen.

84 % der dieren was geheel normaal; 58 = 14,7 % (waarvan 36 toebehoorden aan
verenigingen en 22 aan particulieren) hadden een positieve bloed- en (of) spcrmaplas-
matiter (15 dezer 58 bovendien bacteriën in het sperma, die niet op een Brucella-infectie
bleken te berusten).

Reageerders A (30 stuks), die zowel agglutininen hadden in het bloed als in het sper-
maplasma, en reageerders B, die alleen een positieve blocdagglutinatie hadden. Bij
deze laatste zijn geen veranderingen van het sperma en geen klinische veranderingen
aan de geslachtsorganen geconstateerd, terwijl de bloedtiter 19 maal 1 : 10, 2 maal 1 : 20,
6 maal 1 : 40 en 1 maal 1 : 160 was. Van de eerste 20 dezer hadden 15 na $—21 maand
een negatieve reactie, bij 5 was zij stationnair gebleven 1 was opgelopen tot 200 (hierbij
was een praecarpale bursitis geïnfecteerd geworden). De hogere waarden waren con-
stant gebleven.

Van de 30 tot groep A behorende dieren hadden 15 bacteriën in het sperma, 2 alleen
in de aangetaste delen na de sectie. Bij groep A is de bloedtiter veel hoger dan bij B;
de spermatiter is deels lager, soms even hoog, soms hoger dan in het bloed.

Klinisch werd gevonden: ontsteking van de vesicula seminalis, de ampul, de testis
en de bijbal, nooit van de prostaat of de glandula bulbo-urethralis. Bij een vesiculitis,
die het eerste acute stadium is gepasseerd, is de spermaplasmatiter hoger, die in het
bloed lager ( b.v. 1 : 100 tot 1 : 40). Worden tengevolge van het ontstekingsproces
de afvoerbuisjes der vesiculae tijdelijk afgesloten, dan komt er gedurende die periode
geen exsudaat in het ejaculaat. Bij dubbelzijdige vesiculitis is het sperma meestal ge-
durende zeer lange tijd sterk veranderd (hoogste titer 1 : 10.000; bloed 1 : 1280; dit
dier had een bilaterale vesiculitis en ampullitis).

Bij ampullitis is meestal de spermatiter ook hoger dan die van het bloed, maar veel
lager dan in het vorige geval. (1 : 40; bloed 1 : 10). Toch kunnen ze nog lange tijd
bacteriën uitscheiden.

Bij epididymitis is er meer \'neiging tot een hogere titer van het bloed dan van het
plasma en vooral is dit het geval met een orchitis. Hieraan ligt waarschijnlijk een gedeelte-
lijke afgesloten afvoerweg ten grondslag.

Het vóórkomen van agglutininen in spermaplasma wijst vrijwel met zekerheid op
dp aanwezigheid van brucelleuze haarden in het genitaalapparaat. Bij de 30 dieren
met positieve spermatiter, waren er 26 met dergelijke ontstekingsprocessen (n.1. 7 die
alleen klinisch en 19 die (ook) postmortaal gediagnotiseerd werden; de 4 overige waren
klinisch vrij, maar deze dieren waren bij het einde van het onderzoek nog in leven).
17 hadden een vesiculitis, 5 een ampullitis, 2 een epididymitis, 5 een orchitis; enkele
malen dus in combinatie.

Bevestigd werd de vroegere bevinding, dat het bacteriegehalte als regel zeer groot
is in de acute fase; de duur van de bacterieuitscheiding is verschillend en kan vele weken
bedragen. In dit tijdperk is er dus een ruime smetstofverspreiding mogelijk. Bij chro-
nische processen is het gehalte als regel gering of de uitscheiding houdt geheel op. Het
is practisch ondoenlijk aan te geven in welke fase de uitscheiding ophoudt; zij kan boven-
dien periodiek zijn en soms ook gedurende de gehele duur der ziekte blijven bestaan.

Bij orchitis heeft men als regel duidelijke klinische symptomen, maar bij ziektepro-
cessen in andere organen is de verandering van het sperma meestal Eet eerste symptoom,
zodat het van het grootste belang is steeds het uiterlijk en de consistentie daarvan na te
gaan, en bij de minste afwijking de stier uit te schakelen van de productie totdat door
nader onderzoek als boven beschreven de oorzaak daarvan is vastgesteld. Men moet
er echter rekening mee houden, dat het sperma al vóórdat veranderingen waarneem-
baar zijn, bacteriën kan bevatten. Er zijn aanwijzingen voor dat de katalaseproef in
vers en rein gewonnen sperma in zulke gevallen nuttige gegevens kan verstrekken.

Het is gevaarlijk een stier voor K.I. te houden op een bedrijf, waar onder de vrou-
welijke runderen een abortus-Bang-infectie heerst, ook al staat de stier geïsoleerd van
de rest van de veestapel. Op vrije bedrijven moeten de stieren toch onder regelmatige
controle staan.

Het zeer belangrijke artikel wordt afgesloten met een beschrijving van enkele gevallen
van smetstofverspreiding door geïnfecteerde stieren.

Normale agglutininen tegen Brucella in het bloedserum van Groenlandse
runderen. Thomsen, Om Forekomst af Brucella-Normal-agglutininer i Kvagserum;
Materiale fra Grönland. M. f. Dyrl. Bd. 59. S. 233.

Er is nog steeds verschil van mening over het al dan niet (Sven Wall) bestaan van
agglutininen tegen Brucella Bang in het bloed van niet-geïnfecteerde runderen.

In Denemarken neemt men aan, dat pas een positieve reactie bij sterkere verdun-
ningen dan i : 20 bewijzend is, hoewel af en toe moeilijkheden bestaan als bij een po-
sitief uitvallende ringproef in melkserum, het bloed volgens de geldende maatstaf
negatief is. Thomsen Heeft nu bij een groep van 103 runderen op Groenland, waar
nooit besmettelijk verwerpen is voorgekomen, talrijke bloedreacties van 1 : 2 en 1:5
gezien (van de laatste: 13), verder bij 37 1 : 10, waaronder 24 zwak. 1 : 20 werd bij 10
aangetroffen. Hiervan waren g zó zwak, dat alleen met de loupe de agglutinatie te
zien was. Het overblijvende duidelijk positieve geval was ook zeer zwak positief bij
i : 50. Zou men in plaats van 1 : 20 de verdunning 1 : 10 als grens stellen, dan zou men
talrijke gevallen als positief aanmerken — vooral in aangetaste bedrijven — die het
zeker niet zijn. De normale agglutininen komen vooral bij oudere dieren voor.

Christensen, Undersögelser om Agglutinindannelsen ved brucellös Infektion i Tyrens
könsorganer. Skand. Vet. T. 1947, S. 548.

Een aantal der door Bendixen en Blom in hun uitgebreide (en onlangs gerefereerde)
monografie in het Maanedsskr. f. Dyrl. beschreven afwijkingen in de geslachtsorganen
van stieren met Brucellosis ( 13 natuurlijke infecties van 3 maand—3 jaar oud; 2 met
cultuurinjecties in de gl.vesic.; 1 slachtdier) werden door Christensen uitvoerig ma-

crosc. en histologiseh onderzocht; en uitgeperste secreta en exsudaten uit de am-
pullae, gl.vesic. en sequesterholten bij orchitis werden met behulp van de agglitunatie-
methode onderzocht. Bij ampullitis en vesiculitis lag de titer van het secretum hoger
dan de bloedtiter, bij orchitis was het omgekeerd. Als regel gingen met een positieve
bloedtiter path. anat. afwijkingen gepaard (veel bindweefselverdikking, infiltraties
van plasmacellen in nauwe aansluiting met het klierepitheel en de demarcatiemem-
branen). 3 maal werden geen path. anat. afwijkingen gevonden, wat nog niet wil zeggen,
dat ze er niet waren. Enige malen werden wel anat. afwijkingen gevonden zonder een
verhoogde bloedtiter of agglutininen in \'t secretum, n.I. bij een zeer chronisch (3jaar
oud) geval, en bij een geval waar uit de afwijkende gedeelten abortus-bacillen gekweekt
werden. Dit kon niet verklaard worden. .

De ringproef in melkserum bij de Abortus-Bang-bestrijdlng. Christiansen,
Om Abortus-Bang Ringpröven og dans Anvendelse i den praktiske kastningsbekam-
pelse. M. f. Dvrl. Band 59, S. 193.

Volgens vele gunstige mededelingen met betrekking tot de waarde van de ringproef
in melkserum voor de Abortus-Bang-diagnose, heeft het Veterinair-Direktorat in Dene-
marken onder leiding van de inspecteur Christiansen in Aarhus op grote schaal proeven
laten nemen, grotendeels in Jutland, bij 134 fabrieken met c.a. 16.000 aangesloten
bedrijven. 3 maal werd met 3 maand tussenruimte de melk dezer bedrijven onder-
zocht en tenslotte 3 maand na de laatste bepaling zowel de melk- als de bloedproef
gedaan. De kosten van het bloedonderzoek kwamen voor rekening van de fabrieken,
met dien verstande, dat voor de fabrieken, die de ziekte georganiseerd gingen bestrij-
den en op tenminste 75 % van de bedrijven bloedonderzoek lieten doen, dit onder-
zoek gratis kon geschieden en bovendien 40 ore = i 22 ct. per dier als subsidie werd
gegeven, als bijdrage in het honorarium der dierenartsen voor de monstername. Het
melkonderzoek geschiedde gratis. Deze bedrijven zouden na het einde der proef even
tueel in een register van abortusvrije bedrijven kunnen worden ingeschreven. De
onderzoekingen werden deels in 1945 en deels in 1946 verricht. De aandacht wordt erop
gevestigd, dat het volgens Skorbjerg met de ringproef in melk tijdens en gedurende de
eerste 5 dagen na de abortus niet in staat is de besmetting aan te tonen bij het eerste
geval in een stal. Het bleek dat op 3203 boerderijen, waar hoogstens 1 jaar tevoren
bloedonderzoek was gedaan, in ± 95 %; op 6266 bedrijven, waar dit ongeveer gelijk-
tijdig met het melkonderzoek plaats had gehad, in ruim 93 %, overeenstemming
tussen bloed- en melkreactie bestond, terwijl bij een groot gedeelte der gevallen, waar
deze overeenstemming niet bestond, daarvoor een afdoende verklaring was te virlden.
De eindconclusie kon zijn, dat de ringproef een betrouwbare methode is voor het óp-
sporen van geïnfecteerde bedrijven, doch dat dit minder het geval is bij het individueel
onderzoek per boerderij. In vele gevallen, waarbij de melkproef positief en de bloed-
rcactie negatief was (in Denemarken neemt men als grens de verdunning 1 : 20), bleek
dat de bloedreactie beneden 1 : 20 lag. Men moet geen mastitissecretum en Colostrum
onderzoeken, en zeer voorzichtig zijn met de beoordeling van melk bij koeien die minder
dan 3 1 geven.

Het staat nog niet vast, met welke tussenpozen de melk onderzocht moet worden,
om tijdig nieuwe besmetting op te sporen, doch 6 maand is zeker te lang.

Wanneer men voor Jutland alle veestapels, waar op grond van dit onderzoek of inge-
volge reeds bestaande bestrijding de melkproef is gedaan, dan bleken van de 126.232
boerderijen, aangesloten bij 999 fabrieken, 65,2 % met de ringproef te zijn onderzocht,
waarvan 84,6 % per ultimo Dec. 1946 vrij waren van abortus Bang. In een periode
van i jaar van weinig actieve bestrijding werden 31,5 % na de ie ringproef vrij gemaakt,
terwijl 4,3 % nieuw-besmet werden.

Men neemt aan, dat in Jutland 8 % der runderen besmet is. De laagste cijfers vindt
men in het N.W., (5 % der bedrijven), de hoogste in het Z. O. (Sönderborg, Aabenraa,
Haderslev) met 32—35 % aangetaste bedrijven.

Acute miliair-tbc. bij het rund, veroorzaakt door aviaire bacillen. K. Thors-
haug, F.t tilfelle av akutt aviar miliiir-tuberkulose i en storfebesetning. Norsk Vet. T.
1947. S. 365.

De schrijver zag op een bedrijf achter elkaar enkele dieren met verschijnselen van
traumatische indigestie, waarvan 1 stierf, enige genazen, en 1 uit nood werd gedood.
Alleen bij het laatste dier werd sectie gedaan. Dit geval was daarom belangrijk, omdat
het dier de laatste 2 dagen geweldige hoestaanvallen had gehad. Bij de sectie werd
gevonden: longen : behalve induratie van het caudo-ventrale deel van de lob. diafr-
sin talrijke submiliaire haardjes. In trachea en bronchiën wat grijsrood slijm, en plaat-
selijk in kleine bronchiën platte grijze knobbeltjes. Longlymphklieren enorm vergroot
beslag op pleura. Lever sterk vergroot, doorzaaid met miliaire tot hagelkorrelgrote
haardjes (deels met haemorrhagische randzöne en verkaasd centrum). Lymphklier
als bij longen. Mesenteriaalklieren id. enkele stralig verkaasd. Nieren vrij sterk vergroot,
doorzaaid met grijsgele milaire tot hagelkorrelgrote, onduidelijke begrensde knobbeltjes
(niet in merg), enkele centraal verkaasd. De afwijkingen waren histologisch tbc.-
veranderingen met min of meer uitgesproken verkazing en — macroscopisch niet zicht-
baar — op enkele plaatsen iets verkalking. In de longen op meerdere plaatsen door
braak naar de bronchiën alwaar veel iets grotere zuurvaste staafjes, welke bij determi-
natie tot "het aviaire type bleken te behoren.

Bij herhaald onderzoek van de 60 kippen op het bedrijf bleken deze vrij te zijn van
tbc. Vermoedelijk is de besmetting ontstaan door het voederen van schillen en melasse
die enige malen per week uit Oslo werden gehaald.

Dit geval is volgens de schrijver opmerkelijk, omdat bij runderen gewoonlijk alleen
een mesenteriaalklier-aandoening wordt waargenomen, en eventuele generalisatie
zich alleen beperkt tot de baarmoeder. Daar in Noorwegen jaarlijks 3 & 4 duizend
niet-infectieuze abortusgevallen bekend worden, is het niet onmogelijk, dat de aviaire
tbc-bacil hierbij een rol speelt.

Belangrijk acht de schrijver dit geval ook voor de beoordeling der nogal frequente
miswijzingen bij de tuberculinatie, daar de aviaire aandoening ook met bovine tub.
reageert. In zulke gevallen is de reactie meestal na J jaar weer negatief. Bij elke twij-
felachtige reactie adviseert hij daarom ook aviare tuberculine te gebruiken.

Sulfathiazol-therapie bij Bradsot. Voer Holmbo, Behandeling af bradsott med
sulfathiazol. Norsk Vet. T. 1947. S. 310.

Er is weinig of niets bekend over de behandeling van Bradsot bij schapen. De schrijver
behandelde in totaal 13 gevallen die met sulfathiazol genazen.

Van 2 schapen waarvan het ene het typische sectiebeeld van Bradsot had, werd
het andere dat niet overeind kon, subnormale temp. had en er zeer ziek uitzag, ge-
nezen door toediening gedurende 2 dagen van sulfathiazol, 3 & 4 maal daags 3 tabletten
met 2 uur tussenruimte.

Anderen hadden succes met 4,5 gram per 45 kg levend gewicht, 4.i 5 maal per dag,
gedurende één dag. Van een koppel van 5 b.v., met hangende oren, overeind staand
kophaar, geringe tyinpanie, onvermogen tot staan, werden er 3 gered. Het is echter
van belang, dat de eigenaar snel waarschuwt in het gevaarlijke jaargetijde en Bij ge-
vaarlijk weer.

Infectie bij rundvee met Streptoe.-N (Ernst). Olsen, Infektion med Gruppe
N-Streptokokker (Ernst) hos Kvag. Medl. bl. f. d. danske Dyrl. for. 1948. S. 43.

In 1942 beschreef Ernst (Denemarken) 8 streptococcenstammen die als toevallige
bevinding uit melk geïsoleerd waren bij een melkepidemie, en die gekenmerkt waren
door zeer sterke /3-haemolyse, biochemische eigenschappen als bij groep B, geen rood-
bruine pigmentvorming. Op grond van agglutimatie en serumabsorptie bracht hij deze
stammen tot een nieuwe groep N. (niet te verwarren met de later in de Angelsaksische

landen eveneens als N betitelde groep). Bruun vond bij 345 stammen 22 maal deze
streptococcus; Livoni Hansen bij 2010 (uit kwartiermonsters bij de systematische masti-
tisbestrijding) 33 maal. Volgens verschillende onderzoekers zou deze vorm geen zieke-
lijke afwijkingen in de uier veroorzaken.

De schrijver vond nu in een klein bedrijf een massa-infectie met deze of in elk geval
zeer nauw verwante stam, nl. waren er van de 17 koeien 11 aangetast, met 27 geïnfec-
teerde kwartieren. Daarbij werden tamelijk ernstige chronische secretiestoornissen
(verminderde melkgift, veranderde reactie, verhoogd katalasecijfer; doch geen atrophie
zoals bij B) aangetroffen. In totaal werden 57 stammen met sterke ^8-haemolyse ge-
isoleerd. Zij weken in zoverre van die van Ernst af, dat hippuraat niet ontleed werd.

Het Noorse serum tegen veulenziekte. Chris Woxholt, Virkningen av norsk
föllsykeserum. —Norsk Vet. Tskr. 1947, 246.

Het Noorse Veeziektekundige Instituut vervaardigt een polyvalent serum tegen de
veulenziekte, dat uit een mengsel van verschillende sera bestaat. Het bestaat uit een
polyvalent coliserum, een serum tegen Streptococcus equi, een serum tegen enkele andere
vertegenwoordigers van de Streptococcengroep, t.w. die van de groepen Ca en Ch,
welke in Noorwegen gewoonlijk bij de. veulenziekte voorkomen. Bovendien wordt er
een hoeveelheid serum in opgenomen, welke met behulp van B. pyosepticum viscosum
ëqui i\'s Vervaardigd. De vérsChillehdè componenten \'kotnén fer \'in\'voor in\' eén vervaar-
digd. De verschillen componenten komen er in voor in een verhouding van 3:1:2:2.

Een enquête onder de veeartsen aangaande de prophylactische waarde van het
middel werd door 57 artsen beantwoord. Daarvan spraken er zich dertig gunstig over
de prophylactische waarde uit. 22 verklaarden geen ervaring te hebben en de rest was
over de resultaten minder tevreden. In totaal hadden deze 57 artsen 445 veulens met
het middel behandeld; daarvan leden er reeds 20 aan de veulenziekte, terwijl 16 leden
aan een aangeboren zwakte. De prophylactische waarde werd dus getoetst aan 409 ge-
zonde pasgeboren veulens. Slechts 9 dezer dieren stierven aan de veulenziekte; vele
veeartsen verklaarden, dat de ziekte minder frequent was sedert zij in hun district
het middel hadden gebruikt. De curatieve waarde van het serum was onzeker. De
enquête informeerde tegelijkertijd naar de ervaringen met het Duitse serum Astibulin;
daarmee werden volgens de verstrekte gegevens bijna gelijke resultaten verkregen.
Het aantal veeartsen, dat zich hierover heeft uitgesproken was echter geringer.

Longwormen bij een Deens paard. Roth og Vindekilde, Et tilfalde af Lunge-
orm (Dictyocaulus arnfieldi) hos Hest. M. f. Dyrl. 1947, S. 141.

De schrijvers vonden in de herfst van 1945 bij een aan enteritis gestorven paard een
tracheobronchitis met vaatinjectie van het gezwollen slijmvlies, en een met pusvlokjes
gemengd slijmig exsudaat in het lumen, vooral der grotere bronchiën. Hierin werden
20 ex. van een tot 5 cm lange, witte, draadvormige worm gevonden, die zij determi-
neerden als Dictyocaulus arnfieldi. In het exsudaat werden ook veel eieren en embryonen
aangetroffen. Dit is het eerste geval, dat in Denemarken beschreven is; wel moet de
parasiet een 100 jaar geleden ook eens gevonden zijn, daar hij in een zo oude verzame-
ling werd aangetroffen. De oorsprong der infectie kon niet opgespoord worden; wel is
het waarschijnlijk, dat er import uit Rusland — waar de besmetting vrij veel voorkomt
— heeft plaats gehad. Het besmette dier was nl. in contact geweest met legerpaarden,
die de veldtocht in Rusland meegemaakt hadden.

De afwijkingen waren in dit geval vrij uitgebreid, gezien het geringe aantal para-
sieten. Het betreffende paard was IJ jaar oud.

Toxoplasma bij honden. Sjolte, Toxoplasmosis canis. Skand. Vet. T. 1947, S. 501.

Toxoplasma komt bij mensen, zoogdieren en vogels voor, meestal in warmere streken;
in de laatste jaren echter ook in Skandinavië. In 1946 vond H. Magmusson deze para-
siet in Zweden bij een kind; in 1947 nam de schrijver een geval waar bij een hond, en
dit nog wel in de buitengewoon strenge winter. De clinische symptomen waren atv-
pisch; het beeld geleek op hondenziekte met pneumonie. In de maag en dunne darm
kwamen talrijke zweren voor, in de longen talrijke verspreide miliaire pneumonische
haardjes. De regressieve veranderingen in de regionaire lymphklieren dezer organen
geleken op t.b.c. In de weefsels en vooral rondom de zweren werden ophopingen van
toxoplasma gevonden en geïsoleerd. Waarschijnlijk was deze oude hond dus alimentair
geïnfecteerd. ,

Behandeling van verlamming bij kippen. Kull, Recent experiences regarding
the treatment of fowlparalysis. Sk. V. T. 1947, S. 559.

Op boerderijen waar veel verlamming bij kippen voorkwam, gaf de schrijver
biergist (2 % van het droge mengsel) en sporenelementen, bestaande uit ferro-, man-
gaan- en cobaltsulfaat (0,02 % van het droge mengsel), als preventivum, met 100 %
resultaat.

Rhachitis bij kalveren. Obei , En morfologisk studie av Rakitis hos kalv. Skand.
Vet. T. 1947, S. 483.

Volgens de schrijfster komt bij kalveren echte rhachitis voor, echter nooit aangeboren,
doch altijd boven 2 maanden. Zij vond bij 305 kalveren 15 gevallen op de leeftijd van
2—4 maand. Osteoporosis kwam 7 maal voor; niet steeds was het gehalte aan vit. A
verlaagd. Beendifformiteiten als bij de mens (X- en O-benen) ziet men zelden, waar-
schijnlijk doordat het skelet bij de geboorte in een verder ontwikkeld stadium verkeert
en op de leeftijd, dat rhachitis optreedt, reeds zover is verbeend dat difformiteiten niet
meer ontstaan. Een uitvoerige bespreking van de histologische afwijkingen én van de
literatuur verduidelijken dit artikel.

Het Gehalte aan Vitamine-A in de lever van onze huisdieren. Wauntorp,
A-Vitaminbestammingar i levrar fran Husdjur. Skand. Vet. T. 1947, S. 297.

Uit inleidende proefnemingen bleek, dat het geen verschil maakte of men levers
extraheerde mèt dan wel zonder saponificatie. Directe extractie, dus zonder saponi-
ficatie, is door de eenvoudige toepassing te prefereren.

Om de houdbaarheid van Vit.-A na te gaan, werden bepalingen verricht o, 7, en
14 dagen na de slachting, \'bewaard in koelkast). Pas na 14 dagen behoeft men enige
vermindering te vrezen. Van Maart 1945—Mei 1946 werden 671 levers van geslachte
paarden, runderen, kalveren, varkens en schapen onderzocht. Het hoogste gehalte
werd gevonden in Oct. t/m December; de laagste cijfers in Maart t/m Mei. Bij paard,
rund en varken waren de waarden ongeveer gelijk. De gemiddelde waarde van Oct.
tot December was plus minus 40.000 I.E. per 100 gr lever; in schapenlever schijnen
veel hogere waarden ^oor te komen (Oct, Nov. 60.000—80.000 I.E. per 100 gr lever).
Levers van nuchtere kalveren bevatten in de ongunstigste tijd (omstreeks Mei) plus
minus 900 I.E. en in de gunstigste periode plus minus 3000 I.E. per 100 gr lever.

Haemoglobinurie bij vette kalveren. Petersen, Nogle Iagttagelser vedrörende
Haemoglobinurie hos Fedekalve. Medl. bl. f. d. danske Dyrl. foren. 1948, S. 33.

Van 11 November 1946 tot 4 Augustus 1947 zag de schrijver (die voorheen in 20
jaar slechts 1 geval had waargenomen) bij 32 van de 453 geslachte vette kalveren (7,07 %)
na de slachting haemoglobinurie. 28 moesten wegens de koffiekleur van de romp af-
gekeurd worden volgens de Deense voorschriften. Zijn eerste gedachte was, dat het tran-

sport oorzaak was, doch daarmee was niet in overeenstemming dat de afwijking prac-
tisch gesproken alleen werd waargenomen bij dieren die 2 dagen op de stal van de
exportslachterij hadden gestaan, en niet bij die welke evenlang op de marktstal hadden
gebivakkeerd. Bij de dieren, die onmiddellijk na de aanvoer geslacht waren, werden
ook geen gevallen aangetroffen. Het gelukte niet het voedsel verantwoordelijk te stellen,
doch nadat van collegiale zijde de aandacht op het drinkwater was gevestigd, werd
in een te overvloedig drinken de oorzaak gevonden. Wanneer 2 maal per dag 3 k 4 1
werd gegeven kwam geen haemoglobinurie voor; wel was dit het geval bij 10 1 per keer.
Er was een individueel wisselende drempelwaarde per etmaal, die hoger ligt naarmate
de dieren frequenter kleiner porties krijgen. Uit zijn experimenten bleek, dat wanneer
de kleur van de urine bij het levende dier weer normaal was geworden, het nog 4 dagen
duurde bij lichte gevallen en 7 dagen bij ernstige gevallen, vóór het vetweefsel weer de
normale kleur had aangenomen; het laatste in liesuier- en niervet. Het beste is dus bij
haemoglobinurie het slachten 8 dagen uit te stellen.

De oorzaak van het grote aantal gevallen was de aanstelling van een nieuwe knecht,
die de kalveren ad libitum liet drinken.

Het waren meestal de beste kalveren — dus de meest eenzijdig gevoerderde dieren —
die de afwijking het sterkst vertoonden. (Waarschijnlijk moeten we hier evenals bij de
spierbloedingen der varkens denken aan een grotere doorlaatbaarheid der bloedvaat
wanden tengevolge van het eenzijdige voedsel. Ref.).

Paralytische haemoglobinurie bij het paard. Lön, Myoglobinuria paralytica
equi. M. f. Dyrl., 1948, 59, S. 244.

Sinds 1942 behandelde de schrijver 56 gevallen van paralytische haemoglobinurie
bij paarden (waarvan 47 alleen in het laatste kwartaal) met thiamin (aneurin-)chloride.
(15 cc. 0,1% opl. intramusculair). Hieruit wordt in het lichaam met 2 mol. fosforzuur
het coferment co-carboxylase gevormd. Bij het ontbreken van dit coferment zou er
zich o.a. pyrodruivensuiker in het lichaam ophopen, dat in het dierexperiment in hoge
dosis centrale zenuwverlamming verwerkte. Na deze behandeling stierven slechts
3 van de 56, terwijl bij 14 onbehandelde dieren 4 succombeerden.

Hernia ventralis bij een kip. Darnell, Et Tilfalde af Hernia ventralis hos Höne.
Medl. bl. f. d. danske Dyrl. foren. 1948. S. 58.

Een hernia bij "een niet-leggendc kip — ter grootte van een walnoot — werd aange-
troffen 3 vingerbreed achter het sternum, in de mediaanlijn. De 6 cm lange dunne darm,
die de breukinhoud uitmaakte, was over 3 cm met de wand vergroeid. In de laatste
legperiode had de kip veel grote eieren gelegd (1 —1,5 cm langer dan normaal), w.o.
een windei met 1 dooier en 1 intrafolliculair ovum. Vermoedelijk heeft dit het ontstaan
van de breuk veroorzaakt.

Lehnert, Auto-isoantikörper als physiologische Substanzen im Pferdeblut. Skand.
Vet. T. 1947. S. 278.

Lenhert kon in isotonische, zoutarme oplossingen, in paardenserum resp. -plasma
(bloedgroepen A, B en AB), bij alle dieren autoisoantilichamen (type a en ß) aantonen.
Toch vindt in vivo geen aantasting van eigen erythrocyten plaats, hetgeen klaarblijke-
lijk aan beschuttende colloiden moet worden toegeschreven, die de adsorptie der anti-
lichamen verhinderen. In zoutarm milieu in vitro wordt deze beschutting opgeheven
en kunnen deze lichamen hun werking ontplooien. Volgens de schrijver zou ook in
vivo onder pathologische omstandigheden deze beschutting kunnen falen en zou daar-
door verval van rode bloedlichaampjes kunnen optreden.

Het normale electrocardiogram bij honden. Nils launek, Bidrag til kannedomen
om hundens normalelektrokardiogram. Skand. Vet. Tidskr 1947, S. 385.

Het artikel leent zich wegens de vele technische details niet voor een referaat in dit
Tijdschrift. Voor belangstellenden zij vermeld, dat er een zeer uitgebreid uittreksel
in de Engelse taal is bijgevoegd.

De beweging in het spronggewricht bij Artiodactyla. E. Dahr, Der Tarsal-
mechanismus der Artiodactyla. Skand. Vet. Tidskr. 1947 S. 422.

Dit artikel leent zich, evenals het vorige, om de vele technische details en de ver-
wijzingen naar schematische voorstellingen minder goed voor een referaat, doch is
in de Duitse taal geschreven, en daarom voor alle belangstellenden toegankelijk.

,,Antu"en ,,1080" als rattenvergiffen. K. H. Lindc>vist, „Antu" ock „1080",
tva nya amerikanska rattgifter. Hygienisk Revu 1947, nr. 1. Ref. in Skand. Vet. Tidskr.
1947 — S 451.

Gedurende de oorlog stond de import van zeeajuin in de Verenigde Staten stil.
Men heeft toen getracht andere vergiften te vinden.

„Antu" is een grijs, in water onoplosbaar, poeder, dat de ratten in 1 k 2 dagen
aan longoedeem doet sterven. Om 50% der proefdieren te doden, is 6,9 m.Gr. per
kg lichaamsgewicht voldoende, tegen 133 resp. 276 m.Gr. (vr. en mnl. ratten) bij
bulbus-scillae-preparaten.

Henden zijn zeer gevoelig; katten, konijnen, kuikens en apen niet. De stof is niet
giftig voor mensen, tenzij misschien in zeer hoge dosis. Het gelukte om met dit
artikel alle proefratten te doden.

„1080" een fluorproduct, oplosbaar in water, is ± 30 maal zo giftig, zeer giftig
voor henden en katten, en zou eventueel alleen gebruikt mogen worden onder de
grootst mogelijke vrorzorgen wegens het gevaar voor de mens.

Over het gewicht van de hypophyse bij runderen. O. Garm, Fortsatte under-
sökelser over cystisk eggstokks-degencrasjon hos ku. Norsk Vet. T. 1947. S. 333.

Op grond van vroegere onderzoekingen over ovariaalcysten onderscheidt de schrijver
bij de ,,bruiziekte" 2 hoofdvormen, n.1. adrenaal-virilisme en nymphomanie, welke
elk weer in enige ondergroepen verdeeld kunnen worden. De eerste vorm, waaraan
hij bij de steriliteitsoorzaken een niet onbelangrijke rol toekent, geeft een abnormale
productie van androgene stoffen in de bijnierschors, en kan gepaard gaan met stoornis-
sen in de sexuele cyclus (onregelmatigheid, verzwakking en uitblijven van bronstsymp-
tomen), in ernstiger graad ook met een min of meer verdergaande vermannelijking
der secundaire geslachtskenmerken. De ovaria zijn vaak klein, gescleroseerd of in het
bezit van cysten. Waarschijnlijk wordt deze afwijking vaak toegeschreven aan een
deficiënte voeding.

Bij de nymphomanie ziet men persisterende follikels en follikelcysten zonder luteïne-
weefsel, en staan de stoornissen in de sexuele cyclus hiermede in verband. De verande-
ringen in de ovaria en de uterus doen volgens Garm denken aan de metropathia cystica
bij vrouwen. Evenals bij dieren zijn bij haar de ovaria en de endocrine organen onvol-
doende onderzocht. De naam nymphomanie is eigenlijk onjuist, daar nymphomane
verschijnselen vaak ontbreken.

Als onderdeel van zijn onderzoek heeft de schrijver nu bij 36 normale en 27 nympho-
mane koeien van hetzelfde ras gewichts- en volumebepalingen gedaan van hypophyses
bij normale koeien en bij dieren met ovariaalcysten. Wegens gebrek aan materiaal
kon hij daarbij niet de invloed van het lactatiestadium vaststellen.

Er bleek practisch geen verschil te bestaan tussen het s.g. bij gezonde en nympho-
mane koeien (1,065 ^en \' 1o66) en bij verschil in leeftijd. De middelwaarde van het abso-

lute en het relatieve gewicht (t.o. v.h. lichaamsgewicht) was 2,9557 g resp. 5,8524 g
voor gezonde en 4,1091 g en 8,1130 g voor nymphomane koeien; bij de laatsten zijn
gewicht en volume dus belangrijk groter.

Er was geen verschil bij permanente Of zeer frequente bronst enerzijds en bij regel-
matige, onregelmatige of uitblijvende bronst anderzijds.

Er was een statistisch onbelangrijk verschil in de verhoudingen gewicht pars princi-

koeien, maar daar er bij nymphomane individuen meer colloidale inhoud in het pars
principalis voorkomt, zijn waarschijnlijk het volume en het gewicht van dit deel in ver-
houding tot het overige vaste weefsel groter bij nymphomane dan bij normale koeien.

Schildkliercarcinoom bij honden. Stünzi, Metastasierende Schilddrüsen-carci-
nome des Hundes, zugleich ein Statistik des Hundecarcinoms. Skand. Vet. T. 1947.
S. 453-

Bij 6325 geseceerde honden werden 415 maal struma-achtige of blastomateuze ver-
anderingen aan de schildklier waargenomen. Van de 304 maal dat carcinoom gecon-
stateerd werd, bestond er 12 maal een metastaserend Ca van de gl. thyreoidea, nl.
8 maal bij mannelijke en 4 maal bij vrouwelijke dieren. De gemiddelde leeftijd was
10 jaar. De meeste metastasen waren haematogeen ontstaan; 3 maal werd een ingroei
in de V. thyreoidea gezien. In tegenstelling met de mens was het been altijd vrij; t maal
bestond er metastase in het myocard.

Onderzoek van voor consumptie bestemde karnemelk. Hempler, Om Under-
sögelse af Konsum-Karnemalk, Medlemsblad for Den danske Dyrlageforeming.
1948. S. 1.

In de laatste jaren is het gebruik van de verschillende melksoorten in Denemarken
sterk gestegen, en zeker niet in de laatste plaats dat van karnemelk (van 1942—1945
in Kopenhagen 40 %, Aarhus 22 %, Odense 33 %, terwijl de behoefte daar groter
w?s dan het aanbod. Tengevolge van de grote vraag naar melk trachten de consumptie-
melk-fabrieken minder boter te fabriceren, waardoor de hoeveelheid karnemelk af-
neemt; om ook aan de grote behoefte aan dat artikel te kunnen voldoen, gaan de fabrieken
boter maken op een wijze waardoor meer karnemelk wordt verkregen — zij het ten
koste der boterproductie — door het vetgehalte der te karnen room te verlagen tot
6 4 12 % (in boterfabricken wordt 24—30 % aangehouden) hetgeen bereikt wordt door
toevoeging van afgeroomde melk. Ook kan er water aan de karnemelk toegevoegd
worden. Dit kan geschieden doordat men in Denemarken 2 soorten karnemelk heeft:
No. i met tenminste 8,5 % droge stof, en No. 2 met 6,5—8,5 %. Minder dan 6,5 %
(met een marge van 5%) mag niet verkocht worden. Bij No. 1 kan moeilijk veel water
— direct of indirect — toegevoegd worden; bij 2 echter des te meer. Verder maken
de consumptiemelk-fabrieken de boter meestal van retour-melk, hetgeen hygiënische
bezwaren meebrengt. De schrijver heeft nu uitvoerige physisch-chemische onderzoe-
kingen gedaan (ook dit onderzoek is in Denemarken in handen der dierenartsen gelegd).
Uitgaande van het gehalte aan vetvrije droge stof (welke waarde minder aan schom-
meling onderhevig is dan de totale droge stof), komt de schrijver tot de conclusie dat
het binnen de grenzen die de Deense voorschriften toelaten, toch nog mogelijk is bij
No. i 16,5 % en bij No. 2 52,5 % water toe te voegen. Deze getallen zijn niet in over-
eenstemming met de beperking, dat de watertoevoeging niet meer mag bedragen dan
noodzakelijk is voor de boterbereiding. Met de moderne machines, waarin de gezuurde
room niet meer door toevoeging van ijs behoeft te worden gekoeld, kan men de
allerhoogste grens wel op u k 12 % stellen. Doch dan dient „karnemelk No. 2" te ver-
vallen. Men kan de watertoevoeging controleren door bepaling van het s.g. en van het

gehalte aan lactose en melkzuur. Om de hygiënische waarde van de karnemelk na te
gaan, werd het gehalte aan „vreemde" kiemen door plaatcultuur onderzocht; voorts
werden de colititer en de soorten colibacillen bepaald. De gebruikte agar moet geheel
vrij van suiker zijn om de groei van streptococcus cremoris en van bac. cremoris te
remmen. Op grond van zijn bevindingen bij 300 monsters karnemelk komt Hempler
tot de conclusie, dat men aan karnemelk, waarin bij bewaren het kiemgehalte daalt, de
eis moet stellen, dat er niet meer dan 25.000 bact. per cc in mogen voorkomen. Hoewel
er fabrikanten zijn, die zelfde grens op 10.000 stellen, blijkt toch 65,3% van de karne-
melk uit de handel niet aan deze eis te voldoen; 21,7 % bevat zelfs meer dan 100.000
kiemen. Deze monsters zijn alle afkomstig van ouderwetse fabrieken. In 84,5 % der
monsters kwam coli voor; bij 1/10, 1/100, 1/1000 in ongeveer evenveel gevallen. Dit
wijst op onvoldoende reinheid bij de boterbereiding, en is een maatstaf voor de re-infectie.
De colibepaling dient als routinebepaling ingevoerd te worden.

Studiereis naar U.S.A. en Canada. (Momberc-Jörgensen, Indtryk fra en Studie-
rejse til U.S.A. og Canada 1946—1947, Maanedsskr. f. Dyrl. 59, S. 257).

De schrijver maakte met steun van enkele particuliere instellingen en het Min. v.
Landb. gedurende een halfjaar een studiereis door de genoemde landen, voornamelijk
ter bestudering der pelsdierziekten en haar bestrijding. Hij bezocht o.a. talrijke veteri-
naire instellingen en pharmaceutische fabrieken en geeft daarover een zeer interessant
verslag. De vaccin-fabrieken van Fromm in Wisconsin, waar hij eén maand werkte,
bezitten een farm waar jaarlijks 40.000 vossen worden geteeld. Op diverse bezochte
farms, waar voor de handel wordt gefokt, werden meestal zilvervossen aangetroffen,
maar ook veel mutatie-zilvervossen, die nu in de mode zijn, en die ook in Denemarken
veel worden geteeld.

Zij hebben diverse andere, o.a. pastelkleuren. Blauwvossen hebben nog niet veel te
betekenen. De serum- en vaccinbereiding geschiedt door particulieren. Zo maakt
Lederle hondenziekte-vaccin vlgs. Laidlaw en Dunkin; de Fromm-fabrieken vlgs.
Green. Ook tegen de overeenkomstige ziekte bij vossen wordt een vaccin bereid uit de
milt van kunstmatig geïnfecteerde fretten. Het komt gedroogd_s in bevroren toestand
in de handel. De meningen erover zijn verdeeld; bij zilvervossen is het ongevaarlijk en
en naar \'t schijnt wel effectief. De hondenziekte-vaccins schijnen een goede werking te
hebben. Aan Fromm\'s fabrieken hecht men voor de diagnostiek van de vossenziekte
veel waarde aan intracellulaire insluitsels in de epitheelcellen van blaas en bronchiën.
Anderen zijn minder enthousiast en ook Momberg kwam tot de conclusie, dat een posi-
tieve bevinding alleen waarde heeft, als ook de klinische verschijnselen vóór deze ziekte
pleiten. In Canada zijn, wanneer men de studies bij Fromm over vossenziekte, encepha-
iitis en Chasteks-paralyse uitzondert, meer onderzoekingen gedaan dan in de U.S.A.
en ook wordt daar onderwijs gegeven over de fokkerij en ziekten van pelsdieren (in
Cuelph). Overigens hebben de veterinairen er weinig interesse voor. De veterinaire
onderwijsinstellingen staan niet zo hoog als de Noord-Europese; over \'t algemeen zijn
ze klein en ouderwets ingericht, enkele goede instituten niet te na gesproken. Na hun
studie specialiseren vele dierenartsen zich echter op een bepaald veld van onderzoek
en worden door teamwork vaak zeer belangrijke resultaten verkregen (bv. met betrek-
king tot runderpest gedurende de oorlog). Dit teamwork is ook daarom nodig, om
niet tot een vernauwing van het wetenschappelijk bewustzijn te komen.

Tenslotte komt de schrijver als zovelen tot de conclusie dat er in de Veren. Staten
ontzettend veel is, wat bewondering verdient, maar men ziet toch wel sterk de schaduw-
zijden van het materialisme, dat er de boventoon voert, en wordt gesterkt in de over-
tuiging, dat een eeuwenlange traditie en cultuur tenslotte toch van grotere waarde zijn.

Heimbeck\'s bevindingen in Noorweegse Sanatoria opgedaan, namenlijk dat een
tuberculinereactie verhoogde waarborgen zou bieden tegen tuberculose, worden o.m.
door Rich (The Pathogenesis of Tuberculosis 1946) in twijfel getrokken. Het verloop
van primaire infecties bij verpleegsters en studenten is heel gunstig. Muller (N. T. v. G.
27 Maart 1948) trekt op zijn beurt deze optimistische conclusie in twijfel.

Hij meent dat Rich tot deze conclusie is geraakt door het feit, dat hij achteraf, goed-
aardig verlopende infecties tot de groep Primaire infecties heeft gerekend en de andere
tot de Reinfecties. Heimbeck liet in 1928 reeds een geheel ander geluid horen. Ustvedt
gaf op de het in 1947 gehouden congres van de Tuberculosis Association and Tuber-
culosis Society of Scotland een laatste, geheel bijgewerkte bewerking van Heimbeck\'s
gegevens, waarbij hij tot de volgende groepering kwam:

Op de eerste 725 reagerenden kwam 0,6 % open-longtbc voor en op 280 — reage-
renden 5 %.

Volgens Berghauser Pont (Het Ziekenhuiswezen 1947), moeten bij de beoordeling
van de door Heimbeck gegeven cijfers, twee zaken in acht genomen worden:

I. 30—40 % van de bedden van het Ziekenhuis, waar de verpleegsters werkten,
yaren bezet door tbc-patiënten; alle leerling-verpleegsters werkten op deze afdeling
en kregen tijdens haar leertijd een Pirquet.

II. Heimbeck verrichtte 2 maal de reactie volgens Pirqüet en niet die volgens van
Balen Mantoux. Hierdoor zijn de cijfers niet geflatteerd.

Muller komt op grond van eigen onderzoekingen bij 128 verplegenden tot de slot-
som, dat Heimbeck\'s bevindingen in de algemene conclusie als juist moeten worden
erkend. Hij onderschrijft hierbij diens conclusie, dat het mogelijk is de weerstand van
de negatief op tuberculine reagerenden te verhoogen door vaccinatie met B.C.G.-
Vaccin. Hij citeert hierbij Malmros (Amer. Rev. tbc. Oct. 1947), welke met betrek
king tot deze gewichtige aangelegenheid tot de volgende positieve conclusie is geraakt:

„The resistance, acquired bij vaccination is evidently so strong that its affords an
effective protection.\'\'

Tot slot acht hij zich gerechtigd tot de suggestie, om ook in Nederland, bij jonge
mensen, die negatief reageren op tuberculine, terwijl zij ene grote kans lopen besmet te
worden, een begin te maken met deze vaccinatie.

POSITIEF SPUTUM OF NUCHTERE MAAGINHOUD ZONDER RONT-
GENOLOGISCH AANTOONBARE LONGAFWIJKINGEN.

Gerrits (N. T. v. G. 3 April 1948 No. 14) geeft een overzicht van de toestanden,
die kunnen leiden tot het vóórkomen van Tuberkelbacillen in het sputum of de nuchtere
maaginhoud, zonder dat er Röntgenologisch waarneembare longafwijkingen bestaan.

II. Primair affect; Post-primaire haard; Tracheo-bronchitis Tuberculosa; T.b.c.
van Larynk, Pharynx en Tonsillen; ingeademde t.b.c.-bacillen bij gezonde personen;
simulatie. ✓ Zwijnenberg.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Bergambacht. Tel. K 1825—357. Giro 511606
ten name Maatschappij voor Diergeneeskunde te Bergambacht.

Bij Koninklijk Besluit van 3 April 1948, No. 50, is de Maatschappij voor Diergenees-
kunde wederom erkend voor een periode van 29 jaren, die eindigt op 3 April 1977.

De dierenartsen, - die reserve-militair-paardenarts zijn, hebben onlangs bericht
ontvangen, dat ze eervol ontslag konden aanvragen.

Wordt dit niet gedaan, dan zal het ontslag toch volgen; de gevolgen hiervan zijn
echter dezelfde.

Bij verschillende collegea blijkt ongerustheid te bestaan omtrent hun pensioenrechten.

Bij informatie op het Ministerie van Oorlog is gebleken, dat de rechten op pensioen,
ook bij ongevraagd ontslag, gehandhaafd blijven.

De pensioenregeling van 1905 voor reserve-officieren tot 1923 en de regeling van
1923 voor de reserve-officieren na dit jaar, kennen ongeveer dezelfde rechten toe.

Hierbij kan verder worden meegedeeld, dat vermoedelijk ook nog een regeling
zal worden getroffen ten aanzien van de toekenning van de zogenaamde vredestoelage.
Daarover zullen de betrokkenen dus nog wel nader bericht kunnen verwachten.

Reeds eerder werd er op gewezen, dat de contributie voor de Maatschappij, ten
bedrage van ƒ 60.— kan worden voldaan door overschrijving op gironummer 511606
van de Mij. voor Diergeneeskunde te Bergambacht.

Wanneer hieraan op j Juli 1948 nog niet is voldaan, zal over dit bedrag per kwitantie
worden beschikt.

De gelegenheid/tot het aanvragen van reductie op de contributie staat nog open
tot i Juli a.s. Aanvragen dié na die datum bij het secretariaat binnenkomen, zullen
alleen nog in behandeling genomen kunnen worden, indien daarvoor bijzondere
redenen bestaan.

Leden van besturen, commissies etc., die nog geen declaraties inzonden voor ge-
maakte onkosten over het jaar 1947, worden dringend verzocht, dit alsnog 7.0 spoedig
mogelijk te doen, o.a. met het oog op het opmaken van de balans.

Declaraties over het jaar 1947, die na 1 Juli a.s. binnenkomen, zullen niet meer
kunnen worden uitbetaald.

Overigens wordt nogmaals dringend verzocht, de declaraties direct aan het einde
van elk kwartaal in te zenden.

Het bekende celluloid aesculaapteken van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
is weer beschikbaar. Leden, die dit embleem wensen te ontvangen, kunnen ƒ 1.-—
storten op het gironummer van de Maatschappij, met vermelding van het doel der
storting.

Het secretariaat beschikt weer over keuringsformulieren, ziekteattesten en sectie-
verslagen, waarvan de kosten ƒ 0.30 per 10 stuks bedragen.

Leden, die deze formulieren wensen te ontvangen, kunnen het benodigde bedrag
overschrijven op het gironummer van de Maatschappij, waarbij het soort en aantal
van de verlangde formulieren op het stortingsbewijs vermeld dient te worden.

Destijds moest worden meegedeeld, dat het R.G.V. penicilline niet beschikbaar
kon stellen voor veterinaire doeleinden.

Hieraan kan thans worden toegevoegd, dat de N.V. Ned. Gist- en Spiritusfabriek
te Delft penicilline voor veterinarie doeleinden kan afleveren. Deze aflevering ge-
schiedt alleen op toewijzingen, die de dierenartsen kunnen aanvragen bij de Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst van het betrokken district.

5,—
10,—
10,—

5>—
10,—

7.5°
5 —
7.50
100.—
7.5°
5 —
5 —
5 —
5>—
10,—

5 —
\'o,—
10,—
10,—

10,—
10,—
10,—

7,5°
io,^:—

7.5°
10,—

5.—
7.50
5 —
\'o,—
5 —
5 —
5 —
7.50
7.50
5.—
\'O,—
10,—
5.—
5 —
5»—

5>—

PROFESSOR DR. D. A. DE JONG-STICHTING
Verslag over de verrichtingen en de toestand over 1947.

Na de in het vorig jaar getroffen voorbereiding, kwam in 1947 de wijziging van de
statuten der Stichting tot stand en kon het aantal beheerders van vijf op zeven worden
gebracht, \'waardoor het mogelijk is, bij verruiming van het begrip „Vergelijkende
Pathologie", het arbeidsveld der Stichting op doeltreffende wijze verder uit te breiden.

Prof. Dr. S. E. de Jongh (Leiden) en Prof. Dr. A. Pondman (Groningen) werden
bereid gevonden deze beide nieuwe plaatsen in het bestuur in te nemen.

Een gevoelig verlies leed de Stichting door de uittreding uit het bestuur van Prof.
Dr. R. de Josselin de Jong en Prof. Dr. A. Cu. Ruys. Eerstgenoemde, die van de op-
richting der Stichting in 1929 afdeel van het bestuur heeft uitgemaakt en lange jaren
het voorzitterschap heeft bekleed, voelde in verband met zijn hogere leeftijd het
ogenblik hiervoor gekomen; Prof. Ruys zag zich hiertoe genoodzaakt door het aanvaarden
ogenblik gekomen ; Prof. Ruys zag zich hiertoe genaadzookt door het aanvaarden
van nieuwe verplichtingen en de mede hierdoor veroorzaakte drukke werkzaamheden.

In de vacature De Josselin de Jong, die zitting had als vertegenwoordiger der Ned.
Mij. t. bev. der Geneeskunst, werd door deze Maatschappij aangewezen Prof. P. Nieu-
wenhuyse (Utrecht), terwijl Prof. Ruys opgevolgd werd door Dr. J. Groen (Amsterdam).

Op 31 December bestond het bestuur uit : Prof. C. F. van Oijen (voorzitter), Dr.
J. Groen, Dr. J. v. d. Hoeden, Prof. Dr. S. E. de Jongh, Prof. P. Nieuwenhuyse,
Prof. Dr. A. Pondman en Dr. H. J. van Nederveen (secretaris-penningmeester).

Aan Prof. Dr. H. W. Julius werd een subsidie uitgekeerd ter voortzetting van het
in 1946 aangevangen onderzoek naar de pathogenese van ziekten, die met de-myelinisatie
gepaard gaan, terwijl aan Dr. J. Rinses een bijdrage \\yerd verstrekt, waardoor het op-
nemen van een tweetal gekleurde afbeeldingen in zijn dissertatie over Salmonellose
bij kalveren mogelijk werd.

Met de aan het Pharmaco-therapeutisch Laboratorium te Amsterdam in bruikleen
verstrekte oscillograaf werden belangwekkende proeven ingesteld, die in het verslag-
jaar nog niet tot een mededeling hebben geleid.

Tenslotte verscheen in 1947 een tweetal publicaties van onderzoekingen, welke
met medewerking der Stichting tot stand zijn gekomen, t.w. van de hand van Prof.
Dr. J. D. Verlinde : „Vergelijkende histopathologie van de niet-etterige ontstekingen
v.h. centrale zenuwstelsel" en van Dr. H. Deenstra, getiteld : „Over de galkleurstof
en de diazo-reactie".

De ontvangsten bedroegen : Bijdrage Mij. v. Diergcneeskund. f 500.—, id. Ned.
Ver. v. Microbiologie f 50.—, persoonlijke bijdragen f 18.— en aan de rente f 507.47,
totaal f 1075.47.

Ie INTERNATIONALE CONGRES OVER DE PHYSIOLOGIE EN
PATHOLOGIE VAN DE VOORTPLANTING DER DIEREN EN VAN DE
KUNSTMATIGE BEVRUCHTING.

Tot nu toe hebben 21 officiële delegaties uit verschillende landen hun deelname
aan het ie internationale congres over de physiologie en pathologie van de voort-
planting der dieren en van de kunstmatige bevruchting toegezegd.

In het totaal zullen 40 landen officieel door geleerden of wetenschappelijke in-
stellingen worden vertegenwoordigd.

Als voornaamste rapporteurs worden de volgende 15 Professoren genoemd : Prof.
G. Amantea (Italië) ; Prof. J. Anderson (Kenya), Prof. J. Quttierez (Uruguay ;

Prof. J. Hammond (Engeland) ; Prof. G. Fa villi (Italië); Prof. N. Lagerloef (Zweden);
Prof. G. Lesbouyries (Frankrijk) ; Prof. J. MacLeod (U.S.A.) ; Prof. G. Montalenti
(Italië) ; Prof. E. J. Perry (U.S.A.) ; Prof. R. Philipps (U.S.A.) ; Prof. G. Salisbury
(U.S.A.) ; Prof. E. SörenSen (Denemarken) ; Prof. F. Stefanelli (Italic) ; Prof. S.
Ranzi (Italië) .

Tot op lieden werden 200 mededelingen voor de verschillende afdelingen van het
\'Congres ingezonden.

Aan het symposium, dat door de U.N.E.S.C.O. wordt georganiseerd en onder voor-
zitterschap van de Professoren S. Ranzi (Italië) en A. Tyler (U.S.A.) sföat, zullen
de volgende geleerden deelnemen : Prof. J. Brächet (België) ; Prof. M. Hartmann
(Duitsland) ; Prof. Min Chuch Chang (U.S.A.)-; Prof. A. Monroy (Italië) ; Prof.
G. Pinous (U.S.A.) ; Prof. J. Rowlands (Engeland) ; Prof. J. Runnström (Zweden) ;
Prof. J. Seiler (Zwitserland) ; Prof. M. J. Sirks (Nederland).

De openingszitting van het congres zal op 23 Juni worden gehouden. De inschrijvingen
voor het congres zijn talrijk en komen uit alle landen. Naast het congreswerk zijn een
aantal voorbereidingen getroffen voor belangrijke wetenschappelijke en technische
onderwerpen.

Er zijn voor de deelnemers aan het congres en hun dames interessante bezoeken
van wetenschappelijke aard zowel als excursies in de omgeving voorbereid. Eveneens
zullen de internationale tentoonstellingen, die gelijktijdig met het congres plaatsvinden,
voor alle deelnemers van belang zijn.

De aanmeldingen voor het congres kunnen gezonden worden aan het hoofd-secre-
tariaat (Secretaris-Generaal Prof. T. Bonadonna) Milaan, Via Fratelli Bronzetli 17,
dat eveneens bereid is alle inlichtingen te verstrekken.

Prof. Dr. L. Seekles, hoogleraar in de Medisch-Veterinaire Chemie aan de Rijks-
Universiteit te Utrecht is voor het jaar 1948 aangewezen als Fison-lecturer vanwege
de Animal Health Trust. In verband met deze functie zal hij zich in Mei naar Londen
begeven om een aantal voordrachten te houden over veterinair-biochemische onder-
werpen.

De Fison-lectures, die in 1942 werden ingesteld, worden thans voor de derde maal
gehouden. De beide vorige Fison-lectures waren Lord De La Warr, voorzitter van de
Agricultural Research Council van het Verenigd Koninkrijk en wijlen Sir Joseph
Barcroft, destijds hoogleraar te Cambridge, grondlegger van het moderne physiolo-
gische onderzoek der respiratie.

Ter gelegenheid van zijn 80e verjaardag werd collega Dr. \'t Hoen onderscheiden
met de benoeming tot Officier in de Orde van Oranje Nassau.

Op deze wijze werd uiting gegeven aan de officiële waardering over zijn zo belangrijke
werkzaamheid.

Bewondering vervult ons allen voor de levenskracht en energie, die Dr. \'t Hoen
na zijn grote activiteit gedurende zijn Indische jaren op deze leeftijd vermag te ont-
wikkelen door persoonlijk de wederopbouw van de veestapel in Indië ter hand te nemen
en zorg te dragen voor aankoop en verzending van superieur melkvee naar deze gebieden.

Door het Hoofdbestuur werden aangenomen als lid:
J. C. A. v. d. Maas — Jan Steenstraat 85a -— Schiedam;
K. G. v. d. Wal — Balk Fr.

Collega Dr. H. \'t Hoen vierde op 21 April 1.1. in een familiekring te Maarssen zijn
80ste verjaardag.

Tot tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst
Dr. J. M. S. Tap te Ede.

Tot tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst
W. M. Westerhof, directeur van het Openbaar Slachthuis te Bodegraven.

Dr. J. N. Koning te \'s Hertogenbosch als plaatsvervangend Inspecteur van de Vee-
artsenijkundige Dienst in het District Oostelijk Noord-Brabant;

H. ten Have te Haren als plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst in het District Groningen-Drenthe;

E. Rutgers te Zwolle als plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst in het District Overijssel;

Dr. G. B. R. Willems te Utrecht als plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenij-
kundige Dienst in het District Overijssel;

C. Sieswerda te De Rijp als plaatsvervangend Inspecteur van de Veeartsenijkundige
Dienst in het District Nrd. Holland.

W. Hidpema van Groningen naar Ned. O. -Indic; nadere aanduiding volgt.
C. J. Vermeulen Jr., Utrecht, van Waldeck Pyrmontkade 7 naar W. de Zwijger-
straat 12, Utrecht.

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde, Utrecht en het Laboratorium
voor Algemene Zoölogie, Utrecht.

EEN NORMENTAFEL TEN GEBRUIKE BIJ DE MORPHOLO-
GISCHE BEOORDELING VAN STIERENSPERMA

De morphologische beoordeling van het semen voor de kunstmatige
inseminatie (K.I.) komt in wezen neer op het vaststellen van het percentage
abnormale spermiën in het ejaculaat. Om verschillende, nader te noemen
redenen, gaat het hierbij niet alleen om het uiteindelijke percentage abnor-
male spermatozoïden, maar dienen ook de aard en de mate van afwijking
iets gedetailleerder te worden vastgesteld. Er bestaat n.1. een bepaalde
„gradatie binnen het abnormale", waardoor twee numeriek gelijke
percentages in hun betekenis voor de fertiliteit toch verschillend kunnen
zijn. De ene overheersende pathologische afwijking kan b.v. minder
ingrijpend zijn dan de andere, waardoor de uiteindelijke beoordeling van
een K.I.-stier in gunstiger of ongunstiger richting beïnvloed wordt.

Zoals ieder biologisch object is ook het spermium gekenmerkt door een
vrij aanzienlijke variabiliteit in vorm en grootte. Het feit, dat wij bij het
spermium met solitaire, vrij in het semenplasma dotterende cellen te
maken hebben, maakt — in tegenstelling tot de meeste andere cellen —
hun waarneming en de bepaling van verschillende afmetingen buiten-
gewoon gemakkelijk. Wij hebben reeds eerder gewezen op de biologische
variabiliteit van de kopassen en van de voor de normale spermiumkop
opgestelde indices (i), maar ook ten opzichte van de absolute grootte
varieert de spermiumkop aanzienlijk. Wij hebben van drie stieren de
lengteassen van de spermiumkoppen in een bepaald ejaculaat gemeten
en in frequentiekrommen (grafiek i) uitgezet. De verdeling van de koppen
volgens grootte laat bij de fertiele K.I.-stier (Keizer Karel) een een-
toppige Galtonkromme zien, ten teken van een normale biologische
spreiding. Deze verdeling is bij de slechtbevruchtende stieren (Rijkevoort
en Beuvery) geheel anders. Niet alleen dat de spermiumkoppen van
dergelijke stieren voor het grootste deel kleiner zijn dan die van de ge-
noemde K.I.-stier, doch bovendien geven zij een twee- tot drietoppige
kromme. (De metingen werden bij 1000 spermiën verricht). Deze afwij-
kende frequentiekrommen van de koplengte zijn een bewijs voor een niet
harmonische groei en differentiatie gedurende de spermiogenese. Vooral
in gevallen, waar de abnormaliteit van het semen ook op afwijkingen van
de kopvorm en de grootte berust, is het opstellen van de frequentiekromme
van de lengteas van de kop als indicatie te gebruiken. Sprongen in het
verloop dezer krommen geven ten aanzien van de spermakwaliteit te
denken.

Terwijl de variabiliteit in de grootte van de spermiumkop nog als een
uiting van normale biologische spreiding beschouwd kan worden, liggen
de meeste andere afwijkingen min of meer op pathologisch gebied. Uit
talrijke proeven en waarnemingen van semen en testikelcoupes blijkt, dat
de spermiogenetische processen in de testikel zeer gevoelig zijn voor ver-
schillende factoren, die op de somatische cellen nog geen zichtbare uit-
werking vertonen, maar dé spermiogenese reeds ingrijpend beïnvloeden.
Blijkbaar zijn de ingrijpende differentiatieprocessen gedurende de sper-
miogenese zeer kwetsbaar en afhankelijk van verschillende omstandig-
heden. Ook het aantal gedifferentieerde onderdelen van het spermium is
groter en hun rangschikking gecompliceerder dan bij andere cellen, zodat
wijzigingen als gevolg van een pathologische ontwikkeling aanstonds in
het oog springen. Dit is de reden, waarom juist in het semen zo vele en
uiteenlopende abnormaliteiten gevonden worden. A^angezien bij liet
morphologisch spermaonderzoek juist deze abnormaliteiten bijzondere
aandacht vragen, zijn bepaalde terminologische afspraken hieromtrent
noodzakelijk. Tot nog toe ontbreekt een uniforme standaardisering van de
pathologische spermiumvormén en gebruikt iedere onderzoeker zijn eigen
terminologie. Meestal worden er te weinig vormen onderscheiden. Om
althans in ons land ten behoeve van de K.I. een gelijkluidende nomencla-
tuur te gebruiken, hebben wij de normale en abnormale spermiumvormen
in een „Normentafel" verenigd. Zie fig. 2.

De pathologie van het spermium in het algemeen wijst uit, dat niet
alleen ieder structuuronderdeel afzonderlijk kan afwijken van de normale
vorm, ligging en grootte, maar dat de abnormale onderdelen ook weer
onderling gecombineerd kunnen zijn, zodat hieruit honderden abnormali-
teiten kunnen resulteren. Al deze vormen afzonderlijke namen te geven
is ondoenlijk. Daarom hebben wij ieder spermiumonderdeel een letter
gegeven en zijn biologische of pathologische varianten een doorlopend
cijfer. Met behulp hiervan is thans ieder afwijkend spermium voldoende
en uniform te omschrijven. De op deze wijze opgestelde normentafel ziet
er als volgt uit : Fig. 2.

1. de normale kopkap : zij bekleedt ongeveer de voorste kophelft en ligt
strak tegen de kop aan.

2. de te ruime kopkap : zij staat min of meer van de kop af, waardoor
de caudale grenslijn buiten het koprelief steekt. Zij is gepraedis-
poneerd tot loslaten.

3. de granulaire kopkap : deze bezit talrijke — vaak in grootte ver-
schillende granula, in tegenstelling met de homogene, normale
kopkap.

4. de scheve kopkap : deze is gekenmerkt door een schuingerichte stand
\' ten opzichte van de breedteas van de kop.

5. de te kleine kopkap : deze omgeeft slechts ten dele de voorste koppool
en bezit dus minder substantie.

6. de losse kopkap : als gevolg van de sub 2 genoemde eigenschap kan
de kopkap van de kop afschuiven en in het semenplasma te vinden
zijn. De kaploze koppen zijn gekenmerkt door een versmalling
van de voorste kophelft. Deze afwijking werd het eerst beschreven
door E. Blom (4).

7. de misvormde kopkap : deze is een spermiogenetisch niet uitgedif-
ferentieerd acrosoom en ligt in de vorm van één of twee verdik-
kingen tegen de voorste koppool aan. Over de variabiliteit hiervan,
zie Teunissen (3).

Bij de morphologische beoordeling van het semen hechten wij uit
ervaring thans bijzondere waarde aan de vormen 4—7. Na telling worden
zij betrokken in de berekening van het percentage abnormale spermiën.
Gezien de hardnekkige steriliteit bij het massale optreden van de mis-
vormde kopkap, zoals door Teunissen gevonden werd en zoals sindsdien
ook door ons meermalen werd waargenomen (stier : Bemer, van Dijk),
en het soms vrij hoge percentage losse kopkappen bij slecht of geheel niet
bevruchtende stieren (stier : Jonge Adema 93A met 7 %, Zijtveld 84A
met 14 %, Paul met 4 %) is deze uitbreiding van het aantal abnormali-
teiten met de vier genoemde kopkapvormen wel verantwoord.

Als uitdrukking van de biologische spreiding kan men de grootte in drie
klassen onderscheiden, nl. in grote, middelgrote en kleine, een verdeling,
die wij bij de hier genoemde typen i-—9 telkens weer terugvinden. Alleen
wanneer de afmeting groter wordt dan die van de grote typen, spreken wij
van reuzenkoppen ; blijft de afmeting kleiner dan die van de kleine typen,
dan spreken wij van dwergkoppen. Bij de vormbeschrijving hebben wij ons
laten leiden door een associatie met algemeen bekende vormomtrekken,
die hierop gelijken.

1. de normale kop : deze is gekenmerkt door de door ons gevonden as-
en maatverhoudingen (I L. H. Bretschneider, Tijdschrift voor
Diergeneeskunde 73, 7, 1948). Deze vorm kan in de drie, door
ons onderscheiden klassen van grootte voorkomen : g — m —k.
In werkelijkheid gaan deze klassen vloeiend in elkaar over (zie de
kromme in fig. 1).

2. de smalle kop : deze is gekenmerkt door een breedtediameter, die
meer dan tweemaal in de lengteas van de kop gaat, terwijl deze
overigens echter de omtrekken van een normale kop vertoont. De
vorm is echter langer en smaller.

3. de peervormige kop : deze is gekenmerkt door een smalle kopbasis
en een naar voren verschoven breedtediameter. Hij mist echter de
sub 6 genoemde inkeping.

4. de lansvormige kop : deze is gekenmerkt door een puntvormig toe-
lopend vooreinde van de kop (tapering of the head), dat smaller
is dan de kopbasis.

5- de schopvormige kop : deze is in tegenstelling tot de sub 3 genoemde
vorm gekenmerkt door een vrij breed, bijna horizontaal verlopend
profiel van de voorste koppool, die aanzienlijk breder is dan de
kopbasis.

6. de kolfvormige kop : deze vertoont meestal een bolvormig opgezwollen
voorste kophelft, die door een vrij duidelijke inkeping van het
achterste kopdeel gescheiden is. Dit deel kan soms zo klein zijn,
dat de kop min of-meer een bolvorm bezit.

7. de misvormde kop : deze kan uiteenlopende vormen aannemen en is
daarom moeilijk concreet te omschrijven. Alle niet in de rubrieken
1—6 vallende kopvormen moeten als misvormd gekwalificeerd
worden.

8. de reuzenkoppen : deze vallen buiten de proporties van „groot" en
zijn in vele gevallen met elkaar versmolten duplicitaskoppen, met
de dubbele massa kernmateriaal.

9. de dwergkoppen : deze vallen buiten de proporties van normale
„kleine" koppen en bezitten waarschijnlijk minder chromosomen.

Wij hebben de ervaring opgedaan, dat bij de morphologische beoor-
deling de\'vórmen 1 én\'2\'al\'s normaal zijn te\'beschouwen,\'terwijl vórm 3,\'
wanneer zij in groten getale optreedt, als verdacht moet gelden. Alle
andere typen zijn niet meer biologische varianten, maar pathologische
afwijkingen, of vormen, die op een vroeg ontwikkelingsstadium zijn blijven
stilstaan en die, wanneer zij in een hoog percentage voorkomen, gepaard
gaan met steriliteit.

Gezien de essentiële rol van de kop als drager der erfelijke eigenschappen,
moeten wij bij de beoordeling van de afwijkingen aan de kop een strengere
maatstaf aanleggen.

De kopvorm worclt ten dele ook bepaald door de kopbasis. Deze kan
zowel in grootte als in vorm variëren en treedt in combinatie met de sub B
genoemde kopvormen op. De vorm van de kopbasis wordt weer beïnvloed
door de implantatie van de staart aan de kop.

2. de rechte kopbasis : deze verbindt de beide basispunten door een
rechte lijn.

3. de uitgestulpte kopbasis : deze is gekenmerkt door naar buiten gebogen
punten van de kopbasis.

6. de symmetrische implantatie : deze treedt op wanneer het centrosoom
in het midden van de kopbasis zit.

7. de excentrische implantatie : deze treedt op wanneer het centrosoom
naast het midden van de kopbasis ligt.

8. deparaxiale implantatie : deze is gekenmerkt door een scheve implan-
tatie van de staart, waarbij de lengteas van de kop niet in het ver-
lengde van de staartas ligt, doch onder een bepaalde hoek.

9. de retroaxiale implantatie : deze is gekenmerkt door een in de hals-
streek omgeklapte kop, die, door een draaiing van ± 180°, met de
koppool achterwaarts is gericht.

i o. de halsbreuk : deze berust op het verbreken van de kop — staart
articulatie, waardoor in het semen zowel losse koppen als losse
staarten gevonden worden.

11 de genetisch losse staart: deze berust niet op een secundaire ver-
breking van de halsverbinding, maar ontstaat reeds gedurende de
spermiogenese, los van de kopvorming. Hij wordt gekenmerkt
door een knotsvormige afsluiting van de halsstreek.

.Voorlopig spelen de vorm- en maatvariaties, genoemd sub 1—7, in de
morphologische diagnostiek geen rol.

Uit het electronenmicroscopisch onderzoek bleek, dat de excentrische
staartimplantatie ook bij de normale spermiën veelvuldig voorkomt, soms
zelfs regel is (zie 1 L. H. Bretschneider, Tijdschrift voor Diergeneeskunde
73, 7, 1948). De abnormaliteiten, genoemd sub 8—11, moeten echter bij
de procentsberekening als misvormingen beschouwd en medegerekend
worden. Uit tellingen van losse koppen en losse staarten blijkt, dat de
halsbreuk niet alleen op rekening van de manipulatie bij het maken van
uitstrijkpreparaten gebracht mag worden. Uit hft, soms sterke overheersen
van koppen of staarten in een preparaat blijkt, dat de breuk reeds in het
ejaculaat plaats vond (stier Zijtveld 84 A met 47 % losse koppen en 21 %
losse staarten, stier Blok Adema 89B met 56 % losse koppen en 27 % losse
staarten). Wanneer het aantal losse koppen en staarten bijna gelijk is en
soms een hoog percentage kan bedragen (stier Blok Adema, een andere
sprong, met 36 % losse koppen, en 36 % losse staarten) kan men de con-
clusie trekken, dat deze verbinding bij sommige ejaculaten zeer weinig
stevig, en daarom abnormaal kwetsbaar is. Om dubbele tellingen te ver-
mijden worden alleen de losse koppen geteld. Genetisch losse staarten
komen slechts sporadisch voor.

Het zogenaamde verbindingsstuk onderscheidt zich alleen door het
bezit van het spiraallichaam van de rest van de staart. Het spiraallichaam
(zie 2 L. H. Bretschneider en W. van Iterson, Proc. Kon. Ned. Akad.
van Wetenschappen, L, i, 1947) verloopt in een aantal wentelingen om
de fibrillaire as heen en houdt bij de Ring van Jensen, als sluitstuk tegenover
de staart, op. Het kan door een defecte ontwikkeling, zowel wat grootte
als wat differentiatie betreft, van de normale vorm afwijken.

1. Het normale verbindingsstuk : dit is anderhalf maal zo lang als de
lengteas van de kop.

2. Het korte verbindingsstuk : dit is minder dan anderhalf maal zo lang
als de lengteas van de kop.

5. Het misvormde verbindingsstuk : dit is gekenmerkt door een onregel-
matige bouw en vorm.

6. breuken in het verbindingsstuk : deze ontstaan door een onderbreking
van het spiraallichaam of zij ontstaan op de plaats van de ring van
Jensen, waarbij de fibrillen ten dele zichtbaar worden en het ver-
bindingsstuk op deze kwetsbare plaatsen onder een scherpe hoek
afbuigt.

7. de gevouwen staart: deze is het gevolg van de sub 6 genoemde
breuken, waarbij de staart in scherpe hoeken één of twee malen
omgevouwen is.

8. het axiale verbindingsstuk : dit is gekènmerkt door het ontbreken van
het spiraallichaam, zodat alleen de fibrillaire as als massieve
streng aanwezig is.

9. het fibrillaire verbindingsstuk : dit is gekenmerkt door het ontbreken
van het spiraallichaam en bovendien door het splijten van de as in
twee tot negen fibrillen.

Alle sub 5—9 genoemde abnormaliteiten moeten als ernstige patholo-
gische afwijkingen gerekend en geteld worden, aangezien zij de bewege-
lijkheid van het betreffende spermium sterk vertragen of geheel onmogelijk
maken.

Terwijl de tot nu toe genoemde abnormaliteiten het gevolg zijn van een
pathologische ontwikkeling gedurende de spermiogenetische processen,
vinden wij bij de staart bovendien afwijkingen, die pas secundair, door het
persisteren van de z.g. plasmadruppel, uit verder normaal ontwikkelde
spermiën ontstaan.

1. de persisterende plasmadruppel aan de hals\', in de testikeltubuli en
gedeeltelijk nog in de epidydimis bevindt de plasmadruppel zich
nog aan de hals. De aanwezigheid hiervan bij het geëjaculeerde
spermium wijst op een waarschijnlijk hogere viscositeit van dit
plasma^ waardoor het niet van het spermium afglijdt, maar blijft
kleven.

2. de persisterende plasmadruppel aan het verbindingsstuk: de druppel
bevindt zich meestal aan de overgang van het verbindingsstuk
naar de staart en kan daardoor de motiliteit belemmeren

3. de persisterende plasmadruppel aan de staart: deze bevindt zich meestal
aan het einde van de staart, waardoor het omkrullen van dit
staartgedeelte veroorzaakt wordt. Ook hier wordt de bewegelijk-
heid erdoor belemmerd.

4-\' de persisterende plasmadruppel verbonden met lusvorming : al naar gelang
de consistentie van de plasmadruppel kan deze door de bewegingen
van de staart aanleiding geven tot het vormen van een min of
meer duurzame knik of lus. Meestal vinden wij dan alle over-
gangen tussen een knik in de staart ter plaatse van de plasma-
druppel en geheel teruggebogen staarten, die de druppel alzijdig
omsluiten. De spermiën bewegen zich hierdoor met achterwaarts
gerichte kop, of zijwaarts gerichte kop.

5. lusvormige staarten : deze komen ook zonder plasmadruppels voor
en vaak gemeenschappelijk met de sub 4 genoemde afwijkingen.
Zij kunnen zowel door het verlies van de druppel na lusvorming
als ook uit plaatsgebrek reeds gedurende de spermiogenese tot
stand komen.

6. krulvormige staarten : deze zijn gekenmerkt door het oprollen van de
staart, waarbij de krulvorming alleen aan het uiteinde van de staart
te vinden is of de gehele staart erin kan betrekken. Er is geen
plasmadruppel aanwezig.

7. staart om kop : deze, reeds gedurende de spermiogenese optredende
pathologische misvormingen zijn gekenmerkt door een krul-
vormige omgroeiing van de staart om de kop heen, waarbij beide
delen door plasmaresten met elkaar verbonden blijven. Deze
abnormaliteiten zijn volkomen onbewegelijk.

8. de rudimentaire staart: de normaliter ongeveer 50 micron lange
staart kan in abnormale gevallen slechts als een kort rudiment
ontwikkeld zijn en in een verbogen stompje eindigen.

De genoemde staartafwijkingen moeten al naar gelang van hun in-
grijpende veranderingen verschillend beoordeeld worden. De sub 1—2
genoemde persisterende plasmadruppels zijn het minst ernstig, aangezien
het meestal een niet irreversibele afwijking betreft, omdat de druppel
uiteindelijk nog los kan laten. Deze afwijkingen worden door ons wel
geteld, maar niet bij de percentsberekening betrokken. Dit geldt echter wel
voor alle andere staartabnormaliteiten.

Als ernstige ontwikkelingsanomalieën, storingen in het delingsmecha-
nisme der spermatiden, verdubbeling tot verviervoudiging van de centro-
somen, treden duplicitas, triplicitas en quadruplicitas op.

1. eenkoppige tweelingstaarten : de gedupliceerde staart kan tot een
brede dubbelstaart verenigd zijn of uit twee, van elkaar losliggende
bestaan.

4. tweekoppige tweelingstaart: zow el de koppen als de staarten kunnen
met elkaar vergroeid, of los van elkaar zijn. In dit laatste geval
zijn ze alleen\'op een\'punt in het verbindingsstuk vergroeid.

Misschien bestaan er nog meer van deze teratome vormen bij de stier,
theoretisch zijn er althans meer mogelijkheden, die bij andere soorten en
bij de mens dan ook gerealiseerd zijn. Zij worden door ons — onverschillig
welke andere afwijkingen zij bovendien nog mogen hebben — als staart-
afwijkingen genoteerd.

De i 43, in deze normentafel samengevatte pathologische typen geven
nog lang niet de gehele vormenrijkdom van abnormale spermiën bij de
stier weer. Het blijkt namelijk, dat in een spermium niet alleen één van zijn
onderdelen abnormaal gevormd kan zijn, maar dat de afwijkingen vaak
gecombineerd optreden, zodat het aantal in werkelijkheid nog veel groter
is. De kopvorm alleen al is het product van de 8 genoemde typen, die elk
, afzonderlijk in drie klassen van grootte kunnen voorkomen (groot — middel-
groot — klein), dus in 24 varianten, terwijl bovendien de 5 typen van
kopbases met elk van deze 24 varianten gecombineerd kunnen zijn, zodat
hieruit reeds 120 varianten kunnen ontstaan. Naast de grootte, de alge-
mene vorm en de vorm van de kopbasis, komt de kopkap als vierde ken-
merk in aanmerking. Elk van deze 7 typen kan weer in combinatie met
de genoemde 120 kopvarianten optreden, waaruit theoretisch reeds 840
mogelijkheden denkbaar zijn.

Met deze vele kopvormen kunnen tevens de talrijke afwijkingen van het
verbindingsstuk en de staart gecombineerd zijn, zodat theoretisch een zeer
groot aantal varianten mogelijk is. Hiervan zijn er in de natuur veel minder
gerealiseerd, ook al, omdat een aantal typen elkaar als combinatie uitsluit.
Niettemin vinden wij bij een uitgebreid morphologisch onderzoek reeds
vele honderden varianten. Zo vertonen b.v. ook de duplicitas vele van
de hier genoemde abnormaliteiten in combinatie, waarbij de koppen of
de staarten van beide partners gelijke kenmerken bezitten.

Juist door de in één spermium verenigde combinatie van meerdere
defecten is het gewenst een bepaalde regel op te stellen, die de kenmerken
aangeeft, op grond waarvan het betreffende spermium, met het oog op de
tellingen, geklassificeerd dient te worden. Aangezien in de door de Kliniek
voor Veterinaire Verloskunde gebezigde telformulieren de afwijkingen
van de kopkap, kop, staart en de persisterende plasrnadruppel genoteerd
worden, dient een eventuele dubbele telling bij combinaties vermeden te
worden. Wij stellen daarom samenvattend de volgende regels voor :

a. Wij klassificeren een spermium, dat een combinatie vertoont, naar
het meest significante defect. De graad van significantie, d.i. tevens de
ernst van het defect, wordt aangegeven door de hiervoor aangewezen
plaats in onze normentafel; hoe verder naar rechts in een bepaalde rubriek,
hoe significanter en ingrijpender het defect.

b. Staan gecombineerde defecten van kop en staart in de normentafel
in een verticale lijn, d.w.z. zijn zij van ongeveer even ernstige\'aard te be-
schouwen, dan beslist de abnormaliteit van de kop en wordt het spermium
onder kopafwijkingen geregistreerd.

c. Duplicitas rekenen wij doorgaans, ongeacht verdere kenmerken,
onder staartafwij kingen.

d. Wanneer losse kopkappen in het semen optreden, worden de kappen
geteld en niet de koppen.

ƒ. De plasmadruppels aan hals, verbindingsstuk en staart worden wel
genoteerd, maar niet bij de percentageberekening inbegrepen. Plasma-
druppels in combinatie met staartafwijkingen worden echter wel mee-
gerekend.

1. Van de spermatozoïden uit normaal semen werden de lengten der
koppen bepaald. De gevonden waarden geven een eentoppige Galton-
curve te zien. Om deze reden heeft de frequentiekromme diagnostische
betekenis voor de waardebepaling van het semen (fig. i).

2. Pathologische afwijkingen ten aanzien van onderdelen der normale
spermatozoïden-structuur kunnen afzonderlijk en tegelijkertijd optreden.
Door het grote aantal mogelijke combinaties ontstaat een grote verschei-
denheid van abnormaliteiten, waarvan de systematische rangschikking
wenselijk werd geacht. Voor dit doel werd een schema (fig. 2) opgesteld,
waarbij ieder onderdeel ener spermatozoïde van een letter werd voorzien
en de biologische of pathologische modificatie daarvan met een cijfer
werd aangeduid. De horizontale rangschikking werd zo gekozen, dat links
de normale vormen en rechts de meest abnormale staan. Van links naar
rechts neemt de graad van abnormaliteit dus progressief toe.

1. normale kopkap; 2. te ruime kopkap; 3. granulaire kopkap; 4.
scheve kopkap ; 5. te kleine kopkap ; 6. losse kopkap ; 7. misvormde kopkap.

Bij de morphologische beoordeling van sperma worden de stadia 3 tot
en met 7 geteld en in de berekening van het percentage abnormale kop-
kappen betrokken.

De kop kan afwijken ten aanzien van a) de vorm en b) de grootte. Bij
de hierdoor ontstaande typen 1—9 komen ook weer grote (g), middelgrote
(m) en kleine (k) vormen voor. Alleen vormen, die abnormaal groot of
klein zijn werden onder de term reuzen- of dwergkoppen gerangschikt.
Voorts kunnen worden onderscheiden :

1. normale kop (verdeeld in drie klassen van grootte) ; 2. smalle kop ;
3. peervormige kop ; 4. lansvormige kop*; 5. schopvormige kop ; 6. kolf-
vormige kop ; 7. misvormde kop ; 8. reuzenkoppen ; 9. dwergkoppen.

Bij de morphologische beoordeling worden de vormen 1 en 2 als normaal
beschouwd. Wanneer vorm 3 in groten getale optreedt, is dit verdacht.
Alle andere typen worden niet meer beschouwd als biologische varianten,
maar als pathologische afwijkingen, of vormen, die op een vroeg ontwikke-
lingsstadium zijn blijven stilstaan en, wanneer zij in een hoog percentage
voorkomen, gepaard gaan met steriliteit.

i. normale kopbasis; 2. rechte kopbasis; 3. uitgestulpte kopbasis;
4. smalle kopbasis ; 5. brede kopbasis ; 6. symmetrische kopbasis ; 7. exen-
trische kopbasis ; 8. paraxiale implantantatie ; 9. retroaxiale implantatie;
10. halsbreuk; 11. genetisch losse staarten.

Voorlopig vonden wij nog geen aanleiding de vormen 1—5 met ernstige
afwijkingen in de spermakwaliteit in verband te brengen, terwijl wij de
vormen 8—11 als abnormaliteiten beschouwen.

Het kan door een defecte ontwikkeling zowel in grootte als in differen-
tiatie van de normale vorm afwijken.

1. het normale verbindingsstuk; 2. het korte verbindingsstuk; 3. het
brede verbindingsstuk ; 4. het dunne verbindingsstuk ; 5. het misvormde
verbindingsstuk; 6. breuken in het verbindingsstuk; 7. de gevouwen
staart ; 8. het axiale verbindingsstuk ; 9. het fibrillaire verbindingsstuk.

Alle sub 5—9 genoemde abnormaliteiten moeten als ernstige patholo-
gische afwijkingen\' beschouwd wórden, \'aangezien zij de bewegelijkheid
van het spermium vertragen of onmogelijk maken.

Terwijl de tot nu toe genoemde abnormaliteiten het gevolg zijn van een
pathologische ontwikkeling gedurende d^ spermiogenese, komen bij de
staart bovendien nog afwijkingen voor, die pas secundair, door het per-
sisteren van de z.g. plasmadruppel, uit verder normale spermiën ontstaan.

1. de persisterende plasmadruppel aan de hals ; 2. aan het verbindings-
stuk ; 3. aan het staart-einde ; 4. de persisterende plasmadruppel ver-
bonden met lusvorming; 5. lusvormige staart; 6. krulvormige staart ;
7. staart om kop ; 8. rudimentaire staart.

De onder 1 en 2 genoemde afwijkingen zijn het minst ernstig te be-
schouwen, aangezien de plasmadruppel uiteindelijk nog los kan laten.
Deze afwijkingen worden niet in de percentsberekening betrokken. Dit
geschiedt wel met alle andere staartafwijkingen.

Als gevolg van ernstige ontwikkelingsabnormaliteiten, storingen in het
delingsmechanisme der spermatiden, verdubbeling tot verviervoudiging
van de centrosomen, treden duplicitas, triplicitas en quadruplicitas op.

1. eenkoppige tweelingstaarten; 2. eenkoppige drielingstaarten; 3.
eenkoppige vierlingstaarten; 4. tweekoppige tweelingstaart; 5. twee-
koppige vierlingstaart.

3. Telregels. Door de combinatie van meerdere defecten, in een spermium
verenigd, is het gewenst een bepaalde regel op te stellen om het betreffende
spermium volgens bepaalde kenmerken te kunnen klassificeren. Aangezien
in onze telformulieren de afwijkingenjvan kopkap, kop, staart en de
persisterende plasmadruppel genoteerd worden, dient een eventuele

dubbele- telling bij combinaties te worden vermeden. Wij stellen daarom
samenvattende de volgende regels voor :

a. Bij een combinatie van abnormaliteiten in één spermium wordt het
geklassificeerd overeenkomstig het meest significante defect. De graad van
significantie komt overeen met de ernst van het defect ten aanzien der
fertiliteit. Deze komt in het normalisatieschema als volgt tot uitdrukking :
hoe verder naar rechts een afwijking in een bepaalde rubriek voorkomt,
hoe ingrijpender en significanter het defect is.

b. Staan gecombineerde defecten van kop en staart in een verticale
lijn, d.w.z. zijn zij van ongeveer even ernstige aard te beschouwen, dan
beslist de abnormaliteit van de kop en wordt het spermium onder kop-
afwijkingen geregistreerd.

c. Duplicitas worden doorgaans, ongeacht verdere kenmerken, onder
staartafwijkingen gerekend.

f. De plasmadruppels aan hals, verbindingsstuk en staart worden wel
genoteerd maar niet in de procentuele berekening inbegrepen. Plasma-
druppels gecombineerd met staartafwijkingen worden echter wel mede-
gerekend.

1. The length of the heads of spermatozoids was determined from electron-
microscopic images. The values found gave a symmetrical, single-peaked „Galton\'s"
curve. Hence the frequency curve has a diagnostic significance for the evaluation of
the semen (fig. i).

2. Pathological deviations from the normal structure\'in parts of the spermatozoid
may occur either separately or simultaneously. The large number of possible combina-
tions form a great variety of abnormalities, which it was thought desirable to arrange
schematically. To this end a table was drawn up in which each part of the spermatozoid
was given a letter, any modification, whether biological or pathological, being indicated
by a number. Examples are arranged horizontally in such a way that the normal forms
are on the left and the most abnormal on the right, the degree of abnormality increasing
progressively from left to right.

I, normal ; 2^.too ample ; 3, granular ; 4, oblique ; 5, too small ; 6, loose ; 7, deformed-

In the morphological classification of the sperms, the stages 3—7 incl. were counted
and included in the percentage-computation of abnormal heads.

The head may deviate from normal in respect of (a) shape, and (b) size. The types
I—7 which are thereby created may be subdivided into large (g), medium (m) and
small (k). Only the abnormally large or small sizes are classed as "giant" or "dwarf"_
respectively. We further distinguish the following :

i, normal head (subdivided into three size-classes) ; 2, narrow ; 3, pear-shaped ;
4, lance-shaped ; 5. spade-shaped ; 6, club-shaped ; 7, deformed ; 8, giant; 9, dwarf.

In the morphological classification the types 1 and 2 were considered normal. When
shape No. 3 occurs in large quantities, this is regarded as suspect. All other types are no
longer classed as biological variants but either as pathologically abnormal or as cases
of arrested development which, if occurring in large numbers, are accompanied by
sterility.

The shape of the head is determined both by its base and by the implantation of the
tail.

i, normal head-base ; 2, straight; 3, bulging ; 4, narrow ; 5, wide ; 6, symmetrical;
7, excentric ; 8, paraxial implantation ; 9, retroaxial implantation ; 10, ruptured neck ;
11, congenitally loose tails.

We do not at present see any reason to relate the types 1—5 incl. to any serious
inferiority in the quality of the sperm, while we regard the types 8—11 as pathological
abnormalities.

Defective development of the middle piece may cause it to deviate from the normal
both in size and as regards morphological differentiation.

1, normal middle piece ; 2, short; 3, wide ; 4, thin ; 5, deformed ; 6, ruptured ; 7,
folded tail ; 8, axial middle piece ; 9, fibrillar. All deviations classed under 5—9 incl.
must be regarded as serious pathological abnormalities, since they retard or preclude
the motility of the sperm.

While the abnormalities registered thus far are the consequence of a pathological
development during spcrmiogenesis, additional deviations in the tail may occur which
arise only secondarily, from otherwise normal sperms, through the persistence of the
so-\'called „plasmatic drop":...............

1, the persistent plasmatic drop at the neck ; 2, at the middle piece ; 3, at the end
piece ; 4, the persistent plasmatic drop bound by loop-formation of the tail ; 5, loop-
shaped tail ; 6, curl-shaped tail; 7, tail round the head ; 8, rudimentary tail.

The deviations under 1—3 incl. are the least serious, as the plasmatic drop may
ultimately still detach itself. These deviations are not accounted for in the computation ;
all other deviations of the tail are.

As a result of serious abnormalities in the development, disturbances in the fission-
mechanism of the spermatoblasts and/or doubling to quadrupling of the cetrosomes,
duplicitas, triplicitas or quadruplicitas may occur.

1, single-headed twin tails ; 2, single-headed treble tails ; 3, single-headed quadruple
tails ; 4, two-headed twin tails ; 5, two-headed quadruple tails.

Owing to the combination of several defects in one and the same sperm, it is desirable
to adopt a system by which to classify a given sperm according to certain definite
characteristics. As the deviations in the hcad-cap, the head and the tail, and the per-
sistent plasmatic drop are noted in our counting tables, care must be taken to avoid
double counting in the case^if combinations. To this end we suggest the following rules :

(a) In the case of combinations in one and the same sperm it is classified according
to the most significant defect. The degree of significance corresponds to the gravity of
the defect with respect to fertility. This is expressed in the normalization table as follows:
the further to the light any deviation is placed in a given column, the more drastic
and significant the defect in question is.

(4) When combined defects of head and tail are placed vertically, i.e. when they
are regarded as about equally serious, the abnormality of the head is decisive, and the
sperm is classified under deviations of the head.

(d) In the case of loose head-caps in the semen, the caps and not the heads are
counted.

(«) Tn the case of loose heads and tails, only the heads are counted.
(ƒ") The plasmatic drops at the neck, the middle piece and the tail are noted, but
not included in the percentage-computation. Plasmatic drops combined with deviations
of the tail, however, are included in the calculation.

1. L. H. Bretschneider, Tijdschrift voor Diergeneeskunde, 73, 7, 233—253 (1948).

2. L. H. Bretschneider en W. v. Iterson, Proceedings Kon. Nederl. Akademie
Amsterdam, 50, 1, 88—97 (1947).

Ik betuig mijn dank aan de Landbouworganisatie T.N.O. voor de
ondersteuning van deze onderzoekingen en de Jan Dekker Stichting voor
het ter beschikking gestelde Bakermicroscoop.

Figuur i. Frequentiekrommen van de kopgrootte van spermiën. Van èen normale stier
(Keizer Karei) en twee abnormale (Beuvery, Rijkevoort).

B. Kopvorm en grootte.

i. normale, 2. smalle, 3. peervormige, 4. lansvormige, 5. schopvormige, 6. kolfvormige,
7. misvormde, 8. reuzenkoppen, 9. dwergkoppen.

C.\' Kopbasis en hals.

i. normale, 2. rechte, 3. uitgestulpte, 4. smalle, 5, brede, 6. symmetrische, 7. excen-
trische, 8. paraxiale, 9. retroaxiale, 10. halsbreuk, 11. genetisch losse staart.

D. Verbindingsstuk.

I. normale, 2. korte, 3. brede, 4. dunne, 5. misvormde, 6. breuken, 7, gevouwen, 8.
axiaal type, 9. fibrillair type.

E. Staart.

i. persisterende plasmadruppel aan de hals, 2. aan het verbindingsstuk, 3. aan de staart,
4. pers. plasmadruppel verbonden met lusvorming, 5. lusvormige, 6. krulvormige,
7. staart om kop, 8. rudimentaire staart.

F. Teratome Spermien.

i. eenkoppige tweelingstaarten, 2. eenk. drielingstaarten, 3. eenk. vierlingstaarten,
4. tweekoppige tweelingstaarten, 5. tweek. vierlingstaarten.

ENKELE BEVINDINGEN
IN VERBAND MET DE RESULTATEN VAN DE K.I. BIJ
KOEIEN IN TWEE INSEMINATIEKRINGEN »)

In 1946 werd in de gemeente B. door een aantal veehouders een
bescheiden begin met de kunstmatige inseminatie bij hun runderen ge-
maakt. Een vijf-jarige stier werd als spermaproducent gebruikt.

Het sperma werd met eidooier-phosphaat oplossing 1 :4 verdund en
van dit verdunde sperma werd 1 cc met behulp van een vaginaal specu-
lum in de cervix gebracht.

Uit tabel 1 blijkt, dat van 223 koeien verdeeld over 22 bedrijven ten
slotte 180 dieren (80.7 %) drachtig waren (de graviditeit werd door
rectaal onderzoek vastgesteld), een redelijk resultaat, waarmede men
tevreden kan zijn in een streek waar steriliteit zeker niet onbekend is.
Verder blijkt, dat na één inseminatie 108 dieren (48 %) drachtig waren.
Na de tweede inseminatie steeg dat aantal met 24 % tot 72%, na de derde
en vierde inseminatie, steeg het percentage nog in geringe mate. Het
aantal inseminaties per drachtige koe bedroeg 2.05.

Wanneer wp de resultaten op de verschillende bedrijven eens nader
beschouwen, zien we, dat deze vrij ver uit elkaar liggen.

Op 6 bedrijven (27.2 %) waren alle dieren drachtig geworden
en het aantal inseminaties per drachtige koe lag beneden het algemeen
gemiddelde en varieerde tussen 1 op de bedrijven 22 en 19 en 1.71 op het
bedrijf 14.

Het laagste drachtigheidspercentage werd bereikt op bedrijf 17 nl.
33.3 %, terwijl hier het aantal inseminaties per drachtige koe het hoogst
was nl. 4.

Op een tiental bedrijven was men met de resultaten van de K.I. niet
tevreden en heeft men de dieren, die na inseminatie niet drachtig ge-
worden waren, door een stier laten dekken. Slechts één van de zestien
gedekte runderen werd drachtig.

In tabel 2, B. \'46 zijn de geïnsemineerde koeien verdeeld in een groep
dieren, waarvan het geniaalapparaat noch bij de anamnese, noch bij het
insemineren aanleiding tot opmerkingen gaf en die daarom „normale"
koeien worden genoemd en een groep „abnormale" koeien waarvan bij de
anamnese of bij de inseminatie iets afwijkends naar voren kwam.

Van de normale koeien werden er na één inseminatie 94 (52.5 %)
drachtig en na meer inseminaties al dan niet na behandeling van de
uterus, werden er van de overblijvende 74 koeien (11 werden niet meer
aangeboden) 56 (75.7 %) drachtig, (tabel 2).

\') Het doet mij genoegen te vermelden, dat de Landbouw T.N.O. onderzoekingen
aan mijn kliniek omtrent K.I. financiële steun verleent.

Van de 30 niet\\drachtig gewordene werden 5 niet verder behandeld,
van de 25 resterende dieren werden er na enkele inseminaties, al dan
niet na behandeling van de uterus 16 (64 %) drachtig. Uiteindelijk waren
er van deze groep 30 (68.2 %) drachtig.

Hieruit blijkt dus dat na een of meer inseminaties het aantal dragende
bij de normale koeien groter is dan bij de abnormale dieren.

In de groep „normale" koeien waren er per drachtige koe 1.87 inse-
minaties nodig, bij de „abnormale" bedroeg dit 2.83.

Van de 150 normale koeien, die drachtig zijn geworden, was 62.7 %
na de eerste inseminatie en na de tweede 94 41 = 135 is 88 % drachtig.

Van de 30 abnormale, die uiteindelijk drachtig waren, was 46.7 %
dragende na de eerste inseminatie en na de tweede 73.3 %.
Bij de abnormale koeien moeten dus door de derde en verdere insemi-
naties in verhouding meer koeien dragende worden dan bij de normale
dieren.

Bij de normale koeien, die na één inseminatie niet drachtig werden,
blijkt niet dat de uterusbehandeling volgens Albrechtsen veel ten goede
heeft verricht.

Bij de abnormale koeien werden er na de tweede en verdere insernin-
naties van 14 koeien (zie tabel 2) zonder verdere behandeling ruim 64 %
drachtig en na de uterusbehandeling van de 11 dieren 7 of ruim 63 %.

In 1947 hadden zich 48 veehouders met 523 runderen bij de inseminatie-
kring B. aangesloten. Twee stieren werden gebruikt als zaadleveranciers,
de ene was die van het vorig seizoen, hij was 6 jaar oud, de tweede was
2 jaar oud.

Op de 32 bedrijven, waar uitsluitend met K.I. werd gewerkt en geen
stier werd gebruikt, zijn 367 runderen geïnsemineerd.

De resultaten, welke met de inseminatie werden verkregen zijn samen-
gebracht in tabel 3, waarbij men er op gewezen wordt, dat dezelfde
nummers in tabel 1 en tabel 3 niet dezelfde veehouders aangeven.

Wanneer we de resultaten van 1946 en van 1947 op de bedrijven waar
uitsluitend K.I. werd toegepast met elkander vergelijken, dan is het jaar
1946 beter geweest dan het jaar 1947, want in het eerste werd een bevruch-
tingspercentage bereikt van 80.7 % en in het laatste van 69.75 %• Ook
waneer men de resultaten nagaat, die men verkreeg na één, twee en meer
inseminaties, blijkt, dat 1947 belangrijk bij 1946 ten achter blijft. Het
aantal malen dat K.I. per drachtig rund moest worden toegepast, bedroeg
in 1947 2.63 en in 1946 2.05. Toch zijn op de stallen 1—12 in 1947 de
resultaten zeker niet slecht, want ze variëren van 80 tot 100 %.

Op de stallen 12—24 zijn de uitkomsten middelmatig en variëren ze
van 60—80 %, terwijl op een 7-tal bedrijven minder dan 60 % der ge-
insemineerde dieren drachtig werd, waarvan op 3 het bevruchtingsper-
centage zeer gering was en varieerde van 40—41 %.

Het betirijf No." 30, waar slechts 41.16 % der geïnsemineerde dieren
drachtig werd, bleek per drachtig rund 4.14 K.I. nodig gehad te hebben.

De resultaten op de 16 bedrijven met 156 runderen, waar naast de
K.I. van de stier gebruik gemaakt werd, zijn samengebracht in tabel 4.

Hieruit blijkt, dat het aantal bevruchtingen na een, twee, drie en vier
inseminaties buitengewoon laag is, veel lager dan in 1946 en de andere
stallen van kring B in 1947. Ten slotte was na 4 inseminaties slechts 45.51 %
v. d. dieren drachtig geworden.

Nadat men ook gebruik gemaakt had van een stier, die 39 dieren dekte,
waarvan er 36 drachtig werden, was tenslotte 68.6 % drachtig, dus ongeveer
evenveel als bij de 32 veehouders die geen stier gebruikt hadden.

Het gemiddelde aantal inseminaties per drachtig rund was ook heel
hoog nl. 4.13.

Gaan we nu de bedrijven afzonderlijk eens bekijken, dan zien we dat
op slechts 4 bedrijven het bevruchtingspercentage uitsluitend met K.I.
behaald van 60—77.78 % varieerde.

Bij de overige 12 stallen lag het onder 60 %, zelfs waren er 3 bedrijven
waar geen enkele koe bevrucht werd.

Van stal 13 werd er van 8 koeien slechts één drachtig (12.5 %). Hier-
voor waren op dit bedrijf 15 inseminaties nodig geweest.

Opgemerkt dient te worden, dat de zeven koeien op dit bedrijf, die
door de stier gedekt werden, alle drachtig werden.

In kring B. werden in 1947 in totaal 523 koeien geïnsemineerd, hiervan
werden er 327 of 62.5 % drachtig.

In tabel 5 zijn de resultaten bijeengebracht, die in de kring B in 1946
en 1947 op 15 bedrijven werden bereikt uitsluitend met K.I.

Slechts op één stal (No. 1) is er een kleine verbetering, procentsgewijze
is het aantal drachtige koeien in 1947 groter dan in 1946 ook het aantal
inseminaties per drachtige koe is in 1947 gunstiger dan in 1946.

De bedrijven 2 en 3 vertonen geen grote verschillen in de resultaten
behaald in 1946 en 1947.

Van stal 4 is procentsgewijze het aantal drachtige koeien enigszins
verminderd, maar het aantal malen dat kunstmatige inseminatie per
drachtig rund nodig was, was in 1947 iets gunstiger dan in 1946.

Van stal 4 t.m. 16 is het resultaat van 1947 minder dan in 1946, zowel
wat procentueel het aantal dragende koeien betreft, als het aantal inseminaties
dat per drachtig rund nodig was, bijv. zien we op bedrijf 10, dat het aantal
drachtige koeien procentsgewijze uitgedrukt gedaald is van 92.86 in 1946
tot 75 in 1947, het aantal inseminaties, dat per drachtig rund nodig was,
steeg van 1.62 tot 2.33.

Terwijl het vorig jaar het bevruchtingspercentage 83.33 bedroeg, was
het dit jaar tot ongeveer de helft hiervan gedaald en bedroeg het 41.16.
Het aantal inseminaties per koe was gestegen van 2.50 in 1946 tot 4.14
in 1947.

In totaal was op deze zestien bedrijven het percentage drachtige koeien
van 82.29 \'^{n !}946, in 1947 teruggelopen tot 66.01, het aantal inseminaties
per drachtig rund steeg van 2.50 tot 4.14.

Van de drie bedrijven (tabel 5) waar naast K.I. een stier werd gebruikt,
daalde het drachtigheidspercentage van 72.73 tot 60.87, het aantal inse-
minaties per drachtige koe steeg van 2 in 1946 tot 3.43 in 1947.

het drachtigheidspercentage daalde van 75 tot 16.67, h^et aantal insemi-
naties per drachtige koe steeg van 1.67 tot 12.

Met het sperma der twee stieren van kring B werden in 1947 546 koeien
geïnsemineerd. Deze konden in twee groepen worden verdeeld, één waartoe
351 normale koeien behoorden, dat zijn koeien waarbij noch in de anamnese
noch bij het insemineren iets abnormaals werd vastgesteld en een groep
van 195 koeien, waarbij wel iets abnormaals öf in de anamnese öf bij de
inseminatie aanwezig bleek te zijn.

Van deze 351 normale koeien werd na één inseminatie (tabel 2 B. \'47)
35.6 % drachtig\', vergelijken we dit aantal met 1946 dan blijkt een belang-
rijke teruggang aanwezig te zijn.

Wanneer we de resultaten over de maanden Mei t.m. Juli in 1946 en
in 1947 vergelijken, dan blijkt het bevruchtingscijfer na één inseminatie
in 1946 veelvuldig beter en soms belangrijk beter te zijn dan in 1947.

Ook van de abnormale koeien werd in 1947 na één inseminatie minder
drachtig dan in 1946.

Bij de verdere behandeling van de normale na de eerste inseminatie
niet drachtig geworden koeien, werd nog 57 % drachtig, in 1946 was dit
75-7%) ^van de abnormale werd 54 % drachtig, in 1946 was dit 64 %.

Tenslotte was van alle normale koeien in 1947 64 % drachtig geworden
en in 1946 83.8 %. Van alle abnormale koeien werd in 1947 60 % drachtig,
in 1946 68.2 %.

Het aantal inseminaties per drachtige koe bedroeg in de groep normale
koeien 2.71 en in de groep abnormale koeien 3,26. Beide zijn groter dan
bij B. \'46.

Het spreekt vanzelf, dat de minder goede resultaten van 1947 onze
aandacht trokken en wij hebben getracht daarvoor een verklaring te
vinden.

De inseminatie kring B gebruikte in 1947 twee stieren, een oude van
6 jaar, waarmede in 1946 een bevruchtingspercentage van ruim 80 %
was bereikt, en een jonge stier van twee jaar. De oude stier Elsjes Mattheus
werd t/m. Juli 1947 gebruikt, de jonge (Keizer Karei) deed het gehele
jaar 1947 dienst. De resultaten, die deze beide stieren gaven na de eerste
inseminatie, zijn samengebracht in tabel 6.

Hieruit blijkt dat Elsjes Mattheus niet zo goed bevruchtte als Keizer
Karei. Tot en met Juli bevruchtte E.M. van de normale koeien 30.4 %
en Keizer Karei 40.31 %, een verschil ten gunste van K.K. van nagenoeg
10 %. Van de abnormale koeien bevruchtte E.M. 20.4 % en K.K. 32.1 %.

Vergelijkt men de bevruchtingspercentages in Mei, Juni en Juli, dan
blijkt dat E.M. veelal de mindere is van K.K., hetgeen vooral in Juli het
geval is. In Juni is het bevruchtingspercentage van K.K. iets minder dan
van E.M.

Uit deze gegevens blijkt ongetwijfeld, dat E.M. minder goed bevruchtte
als Keizer Karei, dit zal zeker invloed op het uiteindelijk aantal bevruch-
tingen hebben gehad, maar hiermede is het slechte resultaat van B. 47
niet verklaard, want de meeste van deze koeien zijn later, nadat E.M.

geen dienst meer deed, geïnsemineerd met sperma van K.K. en toch
bleven de resultaten achter bij die van 1946.

Het onderzoek van het sperma van E.M. toonde aan, dat zijn zaad
van mindere qualiteit was dan dat van K.K., en van de stier van de kring
M: genaamd Henk.

Van 56 ejaculaten, welke E.M. gaf (tabel 7) hadden er 27 (50 %)
een te groot aantal abnormale spermatozoïden (20 of meer procent).
Bij K.K. en Henk was dit in dezelfde tijd, dat E.M. werd onderzocht
slechts 9.9 % en 6.6 % van het aantal ejaculaten het geval (tabel 7).

Bij K.K. en Henk werd van Febr. tot Nov. bij 158 en 157 ejaculaten
respectievelijk slechts bij 13 (8.2 %) en bij 8 (5 %) een te groot aantal
abnormaal gevormde spermatozoïden in de Tusche preparaten gevonden
(tabel 7).

In de kring M. waren in 1947 33 veehouders met 445 runderen bij de
K.I. aangesloten.

Een groep van 17 bedrijven met 241 koeien heeft uitsluitend K.I. toe-
gepast, terwijl bij de tweede groep van 16 bedrijven met 204 runderen
naast K.I. ook gebruik werd gemaakt van een stier.

De resultaten, die in de eerste groep bereikt werden, zijn samengebracht
in tabel 8. Tenslotte was bijna 80 % der aangeboden runderen drachtig,
waarvoor 2.32 K.I. per dr. koe nodig was, dat is minder goed dan bij B.
1946 en beter dan bij B. 1947.

Het aantal runderen dat drachtig was na de eerste, tweede inseminatie
was betrekkelijk gering, het was beter dan bij B. 1947 en minder dan bij
B. 1946.

De resultaten op de verschillende bedrijven variëren vrij belangrijk,
(wanneer we No. 17 met één koe buiten beschouwing laten), loopt het
uiteen van 66.67—100 %.

Op bedrijf No. 1 met alle dieren drachtig, was het aantal inseminaties
per drachtige koe het geringste 1.67. Op bedrijf 16 met een drachtigheids-
percentage van 66.67 % was het hoogste nl. 2.67 per drachtige koe.

Ook in deze kring was een aantal veehouders, dat meende, dat zij met
K.I. alleen hun doel niet zouden bereiken, en die de stier koeien, welke
na insemineren niet drachtig waren geworden, lieten dekken.

Zelfs na vier inseminaties waren de resultaten maar zeer matig, en werd
slechts 58.82 % der koeien bevrucht, toch waren ze nog beter dan op
soortgelijke bedrijven in kring B. 1947 (tabel 4).

Door de stier werden 52 koeien gedekt, waarvan 48 drachtig werden,
zodat tenslotte door K.I. en stier een drachtigheidspercentage werd
behaald van ruim 80 %.

Toch waren op verschillende stallen de resultaten met de K.I. werkelijk
niet zo slecht, bv. stal 1—5, ik meen, dat indien deze doorgegaan waren
met K.I., zij zekér zeer bevredigende resultaten zouden hebben bereikt.

De resultaten van de bedrijven 10—16 waren erg onbevredigend en
vooral die van stal 15 en 16 met 20 en 16.67% bevruchtingen, maar men
moet er rekening mee houden, dat men op stal 15 twee koeien slechts een-

maal heeft laten insemineren en twee tweemaal en op stal 16 liet men
vier koeien slechts éénmaal en één tweemaal behandelen.

Had de eigenaar wat langer volgehouden, dan waren ook hier de resul-
taten zeker veel beter geworden.

Hoe geringer procentueel het aantal bevruchtingen was, hoe groter
het aantal inseminaties, dat per drachtige koe noodzakelijk was.

De bedrijven 15 en 16 spannen hierin de kroon met 7 en 6 inseminaties
per drachtige koe.

In kring M. werden in 1947 in totaal 445 koeien geïnsemineerd, hiervan
werden er 31 1 of 70 % drachtig.

Uit tabel 2, M. \'47 kunnen we zien, dat zich onder de geïnsemineerde
koeien 322 normale en 122 abnormale koeien bevonden.

Na de eerste inseminatie waren er van de normale 42.2 % drachtig,
en van de abnormale 33.6 %. Dit resultaat is beter dan van B. 47 en minder
goed dan van B. 46 voor zover het betreft de normale koeien.

Van de 185 normale koeien, die na de eerste inseminatie niet drachtig
waren geworden, werden er 161 nog eens of nog meermalen geïnsemineerd,
met het gevolg dat 56.5 % drachtig werd. Dit resultaat is ongeveer het-
zelfde als van B. 47, maar veel minder dan B. 46.

Ten slotte was van de normale koeien 70.8 % drachtig, dat is meer dan
B. \'47, maar meer dan 10 %. minder dan bij B. \'46.

Het aantal inseminaties per koe bedroeg bij de normale koeien 2.3 en
bij de abnormale 2.87. Deze waarden liggen tussen die van B. 46 en B. 47
in.

Bij vergelijking van de cijfers in deze tabel zien we, dat in de maand Mei
het bevruchtingspercentage van de normale koeien bij B. \'46 53 %, bij
B. \'47 40 % en bij M. \'47 63 % bedroeg. B. \'47 bleef dus in deze maand
ver achter.

In Juni bedroeg het bevruchtingspercentage recpectievelijk 57 %, 33 %
en 49%, weer bleef-B. \'47 ver achter.

In Juli was het respectievelijk 54 %, 30 % en 27 %. Hier is het bij
M. \'47 het kleinste. Över de maand Augustus verschillen de bevruchtings-
resultaten slechts weinig. B. \'47 heeft zich belangrijk hersteld, omdat de
stier die minder goed bevruchtte, geëlimineerd was.

In tabel 10 zijn een aantal van de abnormale koeien van B. \'46, B. \'47
en M. \'47 bijeengebracht en gerangschikt naar de aard der afwijking.

Bij alle groepen blijkt het bevruchitngspercentage na de eerste K.I.
-soms zeer laag te zijn, vooral is dit duidelijk bij koeien die aan retentio
seeundinarum geleden hebben, en tenslotte bij die, welke het vorig jaar
steriel waren. Na voortgezet insemineren viel het drachtigheidspercentage
nog mee, behalve van de dieren die vorig jaar reeds steriel waren.

Van deze werd 30.7% drachtig, terwijl het aantal K.I.\'s per drachtige
koe heel hoog nl. 6.5 is.

Bij dieren met een „Fleischspange" was na de eerste K.I. het resultaat
zeer gering, maar ten slotte werd toch 80 % drachtig, met een aantal
K.I.\'s per drachtige koe van 2.4. Beide zijn waarden, die niet of weinig
van normale koeien afwijken. Waarschijnlijk is bij deze koeien een aantal
geweest, dat een cervix duplex heeft gehad en niet slechts een fleisch-
spange als afwijking bezat.

Bij een cervix duplex kan het heel goed gebeuren, dat het sperma niet
op de goede plaats komt bij de inseminatie d.w.z. dat het niet in de hoorn

Wellicht is het daarom veilig, wanneer men niet zeker weet wat men
heeft, een Fleischspange of een cervix duplex, het sperma aan beide zijden
van het middenstuk te deponeren.

In tabel n zijn de resultaten der K.I. bij koeien van verschillende
leeftijden bijeengebracht uit de kring B. \'46, B. \'47 en M. \'47.

Ook hier blijkt weer uit, dat de resultaten van B. \'46 beter waren dan
van B. \'47 en M. \'47.

Bij B. \'46 zien we, dat na de eerste K.I. bij 5 der leeftijdsgroepen de
resultaten na de eerste K.I. heel goed waren, bij de overige 4 waren ze
ze te laag. (33-3—37 %)•

Na _Nde tweede K.I. neemt het aantal bevruchtingen bij. die groepen,
welke na de eerste K.I. onvoldoende waren, vaak belangrijk toe, soms
verdubbelt het drachtigheidspercentage.

Ten slotte wisselt het drachtigheidspercentage bij de verschillende
leeftijdsgroepen van 60.7—87.9 %, van slechts drie groepen is het heel
goed, nl. meer dan 80 %.

Het aantal 1——jarigen, dat na de eerste inseminatie drachtig werd,
is bij B. \'46 ruim voldoende, bij B. \'47 te laag, bij M. \'47 nagenoeg vol-
doende. Het aantal dieren, dat uiteindelijk van deze groep drachtig werd,
was het hoogste bij B. \'46 nl. 75.9 %, bij B. \'47 was het belangrijk lager
en bedroeg het slechts 62.1 %, terwijl het bij M. \'47 »71 % bedroeg.

Voor maagdelijke dieren, welke nog niet met een stier in aanraking
waren geweest, viel het drachtigheidspercentage tegen.

Ik vermoed, dat velen met mij verwacht hebben, dat in deze\'groep het
hoogste drachtigheidspercentage zou zijn behaald.

Bij B. \'47 is het percentage drachtige runderen na dé eerste inseminatie
bij alle groepen veel kleiner dan in \'46, behalve bij de groepen van écn-
acht- en negen-jarigen is het zeer laag te noemen. Bij slechts een groep
(8 jaar) kan het resultaat tot enige tevredenheid aanleiding geven, hoewel
het niet zeker niet hoog te achten is.

Ook na de tweede K.I., hoewel vrij belangrijk toegenomen, is het
drachtigheidspercentage nog laag, slechts de achtjarigen geven een be-
vredigend cijfer (67.7 %).

Het drachtigheidspercentage, dat tenslotte bereikt wordt, is zeer veel
lager dan bij B. \'46. Slechts bij de groep achtjarigen is het goed. (80.6%).

Bij M. \'47 is het percentage drachtige koeien na de eerste K.I. niet
bijzonder gunstig. De groep achtjarigen nadert de 50 % (48.1 %), en
zelfs bij de éénjarigen is een resultaat van 44.7 % nauwelijks voldoende.

Na de tweede inseminatie is er toename die ons maar matig kan be-
vredigen, en ook het slotresultaat moet deze waardering houden. Ook
hier valt het drachtigheidspercentage van de éénjarige maagdelijke dieren
tegen.

Het aantal K.I.\'s per drachtige koe in de verschillende groepen wisselt
sterk. Het laagste is over het algemeen bij B. \'46. Het aantal K.I.\'s per
drachtige koe bij de éénjarigen is bij geen der groepen van B. \'46, B. \'47
of M. \'47 het laagste, maar ook nooit het hoogste.

Uit deze cijfers is niet gebleken, dat er een verband bestaat tussen
leeftijd en resultaat der inseminaties bij koeien.

In tabel 12 zijn de gegevens van twee bedrijven, waar K.I. werd toe-
gepast, samengebracht.

Van de 13 koeien van de stal A. te M. was na één inseminatie 70%
der runderen drachtig, en na de tweede inseminatie 84.6 %, per drachtige
koe was slechts 1.5 K.I. noodzakelijk. Het resultaat op dit bedrijf met K.I.
bereikt, laat niets te wensen over. De hier geïnsemineerde koeien werden
vlot drachtig.

Op het tweede bedrijf, dat van E. te W., traden veel meer bezwaren op.
Na de eerste inseminatie was slechts 13.6 % der geïnsemineerde dieren
drachtig, na de tweede 50 %, ten slotte was 72.7 % der geïnsemineerde
dieren drachtig. Het drachtigheidspercentage op deze stal is veel minder
dan op de eerstgenoemde stal, en daarenboven was per drachtige koe
3.25 K.I. nodig. Door taai volhouden van de eigenaar werd ten slotte
nog een redelijk resultaat bereikt, maar het heeft veel moeite gekost.

Ik breng hulde aan de veehouder die doorzette en niet zijn toevlucht
bij de normaal cohabiterende stier zocht.

Met sperma, dat bij hem geen bevruchtingen gaf, werden de runderen
op nabijgelgeen boerderijen wel drachtig. Mijns inziens is op dit bedrijf
een tijdelijke stalsteriliteit in het spel geweest. Trouwens deze eigenaar
heeft reeds enkele jaren eerder ook ernstig getobt om zijn dieren drachtig
te krijgen, terwijl hij met een eigen stier werkte.

RUNDEREN

77.7B
75
71
GO

SG.67

42.86
41.IB
25

16.67
14.29
12.50
O
D
O

A
B

C
D
E
F
G
H
I

\'7₅%

²⁷k
%

\\
%

Uit de Kliniek voor Veterinaire Verloskunde en Gynaecologie.
Dir. Prof. Dr. F. C. VAN DER KAAY.

Bij de Kunstmatige Inseminatie wordt gewerkt met verdund sperma,
dat in de regel een aantal dagen bewaard en gebruikt moet worden.
Nu is nagegaan, welke invloed dit bewaren op het bevruchtingsvermogen
heeft.

Allereerst in het kort de wijze, waarop het sperma hier verdund en be-
waard is geworden.

Om uit te gaan van goed sperma, wordt dit, direct na het verzamelen
gecontroleerd op de beweeglijkheid en wanneer de wolkenvorming vol-
doende is en de individuele beweeglijkheid niet beneden de 75 % komt,
zo gauw mogelijk verdund met het eidooier-phosphaat buffermengsel
(volgens Prof. Romijn) in de verhouding 1 : 4 tot 1 : 9 en daarna in de
koelkast geplaatst bij 4—6° C.

Dit verdunde sperma wordt bewaard in open maatglazen, met inhouden
variërende van 10 tot 50 cc. Een glazen roerstaafje blijft hier instaan, dit
wordt gebruikt bij het verdunnen en later om bij de regelmatige controle
de spermaverdunning weer homogeen te maken, zodat dan de individuele
beweeglijkheid (I-B.) weer nagegaan kan worden. Dit doorroeren is van
belang, daar de dode spcrmiën uitzakken en zodoende dus zonder door-
roeren geen schatting is te maken van het percentage bewegende spermiën.

Het nagaan van de I.B. heeft plaats door een druppeltje op een voor-
werpglaasje te leggen, hierover een dckgfaasje tc plaatsen en dit met een
vergroting van 400 maal te bekijken, nadat het voorwerpglaasje op een
verwarmde objecttafel bij 37⁰ C. is geplaatst.

± Vrijwel alle spermiën bewegen, maar een klein gedeelte heeft
een afwijkende beweging.

Het grootste deel (ongeveer 60—80 %) heeft een goed voor-
uitgaande beweging, terwijl de rest stil ligt.

i Ongeveer de helft der spermiën heeft een goed vooruitgaande
beweging en daarnaast heeft een aantal een afwijkende
beweging.

De helft (40—60 %) heeft een goed vooruitgaande beweging.
i Een klein gedeelte heeft een goed vooruitgaande beweging en
een gedeelte heeft een afwijkende beweging,
-f- Een klein gedeelte (10—40 %) heeft een goede beweging,
rt Alleen afwijkende beweging is aanwezig, of minder dan 10 % \'

Van de drie stieren, die hier vorig jaar bij de K.I. werden gebruikt,
is nu van iedere inseminatie de ouderdom en de beweeglijkheid van het
sperma, bij het uitrijden, vergeleken met de behaalde resultaten.

Deze gegevens zijn in tabellen verwerkt en om deze niet te groot te
maken en tevens de periodiciteit na te kunnen gaan, is de indeling per
maand genomen.

In de eerste plaats is het drachtigheidspercentage ten opzichte van de
ouderdom van het sperma gecontroleerd (tabel i—3).

In tabel 1 (K.K. \'47) zien we het hoogste drachtigheidspercentage op
de eerste dag, dit is de dag waarop het sperma verzameld is.

De resultaten op de tweede dag zijn aanmerkelijk lager, maar daar
die op de derde en vierde dag weer beter zijn, mogen we aannemen, dat
het verschil tussen 1 en 2 wel erg ongunstig is uitgevallen. Na de vierde
dag zien we een sterke daling.

In de laatste verticale kolom (rechts) is het drachtigheidspercentage
per maand berekend, verkregen met sperma dat ten hoogste drie dagen
oud was.

In de maanden Januari, Februari, October en November zijn de resul-
taten slecht te noemen, terwijl in de maanden Maart, Juni, Juli en Septem-
ber het percentage nog ligt beneden het totaal gemiddelde. (40.2 %).

De maanden April, Mei en Augustus liggen boven dit gemiddelde en
zijn dus voor het sperma van deze stier het gunstigst geweest.

In tabel II (H. \'47) zien we het bevruchtingsvermogen van het sperma
de eerste drie dagen slechts weinig achteruitgaan, terwijl het de vierde
dag veel geringer is. De vijfde kolom heeft wel eens waar een hoger per-
centage, maar daar het aantal dekkingen gering is, is dit percentage dus
minder nauwkeurig.

Wat het drachtigheidspercentage per maand betreft, zien we dat Febru-
ari het laagst is, en de maanden April, Juli en November beneden het
totaal gemiddelde liggen, terwijl Mei, Juni, Augustus en October er boven
liggen.

In tabel 111 (E.M. \'47) is reeds de eerste dag het drachtigheidspercentage
beneden de 40 % en de volgende dagen daalt dit percentage buiten-
gewoon sterk.

Door de geringe gegevens over deze maand is dit hoge percentage
bovendien nog niet betrouwbaar. Verder is in Juni het percentage drach-
tige runderen boven het totaal gemiddelde.

Nemen we een drachtigheidspercentage van 40 % als limiet, dan
kunnen we het goedgekeurde sperma van K.K. gemiddeld 4 dagen ge-
bruiken en dat van H. 3 dagen, hoewel het bevruchtingspercentage van
deze laatste stier niet harder achteruitgaat, maar het drachtigheids-
percentage de eerste dag reeds lager ligt.

Van deze twee stieren zullen we dus kunnen volstaan met tweemaal
per week sperma te verzamelen.

Het sperma van E.M. loopt veel harder achteruit en daar het ook een
veel lager drachtigheidspercentage op de eerste dag geeft, is deze stier
dus minder geschikt voor de K.I., en er moet ook zeker 3. maal per week
sperma van verzameld worden.

Het gebruikte sperma is naar de beweging in 4 klassen ingedeeld en
wel de klassen \' , , , en . Hier is alleen gelet op de
goed vooruitgaande beweging, zodat bijv. een monster van ± in de
klasse 4- komt.

In tabel 4 (K.K. \'47) zien we de beste resultaten in de klasse ,
een vrij sterke daling naar de klasse , een iets geringere daling
van deze naar de volgende klasse, terwijl de laatste twee klassen geen ver-
schillen tonen.

In tabel 5 (H. \'47) is een zeer regelmatige daling van de conceptiegraad
te zien.

In tabel 6 (E.M. \'47) valt vooral op, dat zelfs wanneer met verdund
sperma, met een goede individuele beweeglijkheid gewerkt wordt, het
resultaat toch ten achter staat bij H en K.K. De daling van klasse
naar de volgende klasse is in deze tabel ook het grootst, terwijl de laagste
klasse in het geheel geen resultaat oplevert.

Uit deze tabellen (4—6) zien we dus, dat de beweeglijkheid van groot
belang is en dat bij een grotere beweeglijkheid ook een groter drachtig-
heidspercentage te verkrijgen is. Indien mogelijk, moeten we zo weinig
mogelijk werken met sperma, dat een individuele beweeglijkheid heeft,
die beneden de 4-4- ligt.

In tabel 7 is nagegaan, of de ouderdom of de beweeglijkheid de grootste
invloed heeft op de kwaliteitsvermindering van het sperma. Hiertoe zijn
zowel van K.K. als van H. het sperma uit de klasse 4~ en
naar de ouderdom per klasse ingedeeld.

Dat we in de klasse 4- zelfs nog een stijging zien bi j het ouder worden,
vindt zijn oorzaak in het feit, dat sperma, dat na 3 dagen pas in deze klasse
komt, een veel betere aanvangsbeweging (direct na het verzamelen), moet
hebben gehad dan het sperma dat reeds de eerste dag in klasse 4-
valt. De beste monsters moeten, volgens literatuurgegevens, een hogere
conceptiegraad geven, ook bij het bewaren.

Van de stieren H. en K.K. is ook nog nagegaan of de verdunning in-
vloed heeft gehad op de verkregen resultaten. De gebruikte verdunning
loopt van i : 4 tot 1:9. Om grotere getallen te verkrijgen zijn de ver-
dunningen i : 4 en i : 5, i : 6 en i: 7 en vervolgens 1 : 8 en 1:9 samen-
genomen (tabel 8 en 9).

Aan de verkregen eindcijfers is geen invloed van de graad van ver-
dunning waar te nemen.

In 3 grafieken, weer van elke stier afzonderlijk, zijn enige gegevens met
elkaar vergeleken.

Van onder naar boven zien we achtereenvolgens de gemiddelde dag-
temperatuur (10—22° G.), het drachtigheidspercentage (10—65), het
percentage morphologische afwijkingen (6—16 en bij E. M. 12—32),
de houdbaarheid in dagen (1.25—4,25) en het aantal dekdagen (4—16).

over alle bevruchtingen aan, terwijl de onderbroken lijn het percentage
aangeeft van de eerste inseminatie.

De houdbaarheid van het sperma is berekend naar het aantal dagen,
dat de individuele beweeglijkheid niet beneden de komt.

In grafiek (K.K. \'47) zien we dat de twee toppen in de houdbaarheid
corresponderen met een daling van het percentage afwijkingen. Al lopen
de curves van de houdbaarheid en het drachtigheidspercentage niet geheel
parallel, toch zien we hier een samengaan. Bij een goede houdbaarheid
zien we een stijging van het drachtigheidspercentage.

Verder kunnen we opmerken, dat in de maand Augustus, waar de ge-
middelde dagtemperatuur het hoogst is, het drachtigheidspercentage en
de houdbaarheid stijgen, en het percentage afwijkingen daalt, zodat we
ook moeilijk kunnen spreken van een nadelige temperatuursinvloed.

In de maanden waar de houdbaarheid gering was, Juni en Juli, is meer
dagen sperma verzameld, zodat we ook niet van een invloed van het
aantal dekdagen kunnen spreken.

De eerste en laatste maanden van het jaar waren slecht, wat betreft
de houdbaarheid en de bevruchting, terwijl het percentage afwijkingen
hier laag is.

In grafiek 2 (H. \'47) zien we dezelfde overeenkomst, alleen is het per-
centage afwijkingen in de maand Februari hier het grootst.

Uit grafiek 3 (JE.M. \'47) is weinig op te maken, alleen zien we dat het
percentage afwijkingen hier hoog ligt.

Tevens vinden we hier in de maanden Mei een daling van het percentage
morphologisch afwijkende spermiën en een stijging in de houdbaarheid.

Uit deze 3 grafieken blijkt dus, dat een stijging van de houdbaarheid
\\èan het sperma en een daling in het percentage morphologisch afwijkende
spermiën gepaard gaat met een groter bevruchtingspercentage.

In de nazomer van 1947 werden vanwege de Centrale Cie. voor K.I.
vragen-formulieren opgesteld welke door bemiddeling van de Secretarissen
van de Prov. Cie\'s aan de Verenigingen voor. K.I. werden toegezonden.

Deze formulieren bevatten voornamelijk vragen welke betrekking
hadden op het drachtig worden van de koeien.

Het is van veel belang voor de voorlichting dat hiervoor nauwkeurige
en betrouwbare cijfers voorhanden zijn.

In bijgaande graphieken is het verloop van het drachtig worden van de
dieren weergegeven .

Ruim 2 maanden na de afsluiting van het boekjaar ging de inseminator
bij de leden langs en vroeg aan de hand van de lijst van alle geïnsemineerde
dieren, welke van deze drachtig waren van de K.I.

Een dier mocht alleen dan als drachtig worden opgegeven, als hiervoor
practisch zekerheid bestond. In dubieuse gevallen werd het dier als gust
geteld.

Ook de dieren die na 1 of 2 vruchteloze of dubieuze inseminaties niet
weer werden aangeboden omdat de boer er een andere bestemming aan
had gegeven, of omdat hij overging naar de nat. dekking, wyrden als gust
geteld.

Het is duidelijk dat ojydeze wijze de cijfers over de drachtigheids percen-
tages iets ongunstiger worden voorgesteld dan ze in werkelijkheid zijn,
maar we willen niet riskeren dat de boeren door een te optimistische voor-
lichting te lichtvaardig tot de K.I. overgaan. Men moet zich er goed van
bewust zijn, dat het drachtig worden van de koeien bij de K.I. niet vanzelf
gaat.

Nog een enkele opmerking over de cijfers in het algemeen (bij de gra-
phieken i t/m. 8).

De resultaten van het drachtig worden van de koeien waren over het
algemeen niet voldoende. We weten heel goed dat we in streken waar
veel moeilijkheden waren met de natuurlijke dekking, niet van begin af
aan op gunstige cijfers zullen kunnen rekenen, maar dit neemt niet weg
dat we niet tevreden zijn. We moeten niet al te veel waarde hechten aan
het uiteindelijke drachtigheidspercentage. Het is vooral ook van belang
wanneer de dieren drachtig worden. Hiervoor moeten niet te veel insemi-
naties nodig zijn. We moeten trachten na 1 inseminatie 60 % drachtig
te hebben. Bereiken we in totaal een drachtigheidspercentage van 85 %,
berekend op de wijze zoals dat hierboven is aangegeven, dan is dit over
het algemeen zeker voldoende.

Bij de natuurlijke dekking komt men vaak niet verder en in streken
met veel dekinfecties haalt men dit resultaat lang niet.

ligt van onze niet geheel bevredigde resultaten. Laten we enkele be-
langrijke factoren noemen:

ie. De stier als zodanig is van zeer veel belang. Ook als ze niet besmet
zijn, is er een opmerkelijk groot verschil tussen de diverse stieren, al
worden deze gebruikt op dezelfde wijze en bij dezelfde groep koeien.
Daar waar besmette stieren werden gebruikt, waren de resultaten zeer
slecht.

2e. De techniek is nog niet af bij de K.I. Enkele fouten die herhaaldelijk
gemaakt werden zijn de volgende:

a. Men laat de stieren te vaak dekken. Tweemaal in de week 2 sprongen
is voor de meeste stieren wel het maximum wil men goed sperma
houden. Dat d\'t bij de natuurlijke dekking anders is, kan o.a. hieraan
liggen dat dan het sperma direct en zonder enige manipulatie (ver-
dunning, bewaren) op de plaats van bestemming komt.

b. Het onderzoek van het sperma was bij diverse verenigingen niet
intensief genoeg, waardoor nog al eens met slecht sperma werd gewerkt.

c. Er werd vaak nog te slordig omgesprongen met het opvangen van het
zaad (er.zit dan na enige tijd een vuil bezinksel in), met het aanleggen
van de verdunning (dit moet direct gebeuren en op lich.temp.) en met
het afkoelen. Vooral tijdens het vervoer van het sperma werd nog niet
voldoende gekoeld.

d. Iedere stier moet a.h.w. bestudeerd worden om de juiste manier
te vinden waarop men tewerk moet gaan om een goede sprong te
krijgen. In deze kunst brengt de ene inseminator het veel verder
dan de andere.

3e. De koeien moeten gezond zijn. Bij diverse verenigingen werden
aanvankelijk vrij veel dieren aangeboden die gust gebleven waren van
de natuurlijke dekking. Dit is een van de redenen dat de begin-
resultaten vaak minder goed zijn. Er blijft echter een groot verschil bestaan
tussen het drachtig worden van de dieren in de verschillende stallen en
in verschillende streken. De oorzaak hiervan is lang niet altijd aan te
geven. Wel biedt de K.I. ons de kans om deze aandoeningen beter te
bestuderen, omdat we dan bij het gebruiken van gezonde stieren de dek-
infecties uit kunnen schakelen. De practijk heeft nu reeds bewezen dat er
enzoötische aandoeningen van de genitaliën voorkomen die met een dek-
infectie niets te maken hebben en dus ook niet met de K.I. bestreden
kunnen worden. Of deze aandoeningen van infectieuze aard zijn, bstaat
nog te bezien.

Het is wel gebleken dat de zuivere dekinfecties met de K.I. snel kunnen
worden bestreden.

4e. Er worden in de staltijd ongetwijfeld aan aantal dieren geïnse-
mineerd die niet tochtig zijn. Dit drukt de resultaten in de stalperiode.

In 1947 was vermoedlijk de onder 2 genoemde factor (de onvoldoende
technische verzorging) de voornaamste oorzaak voor de minder goede
gemiddelde cijfers.\'

waar de kunstmatige bevruchting veel beter resultaten gaf dan voorheen
de natuurlijke dekking. Het nut van de K.I. voor de steriliteitsbestrijding
is werkelijk buitengewoon groot.

Wil men echter de K.I. met dit doel toepassen, dan is het zaak om
vooraf zo goed mogelijk een nauwkeurige diagnose te stellen, om de doel-
matigheid van deze therapie te bepalen.

Met onze huidige vrij gebrekkige therapeutische en organisatorische
middelen tegen de dekinfecties is de K.I. bij deze aandoeningen wel het
bestrijdingsmiddel, dat ver boven de andere methodes uitsteekt.

In Noord-Holland werd in Mei, (dit is juist in het drukste dekseizoen) met de K.I.
begonnen. Geen wonder dat de resultaten in het begin erg slecht waren. Het verdere
verloop is echter bevredigend. Dat men in Noord-Holland vertrouwen in dc K.I. heeft
blijkt wel hieruit dat bij deze 3 verenigingen het aantal te insemineren dieren dit jaar
meer dan verdrievoudigd is.

Uit de curve blijkt duidelijk dat het aantal inseminaties in de zomermaanden zeer
groot is. In Juni was het abnormaal druk omdat toen de meeste opbrekers van Mei ook
weer moesten worden geïnsemineerd.

In Noord-Brabant zijn de inseminaties veel gelijkmatiger over het jaar verdeeld dan
in N.-Holland.

Ook in Brabant waren de resultaten in het begin het slechtst. Bij alle drie verenigingen
moesten veel dieren vóór de K.I. door de dierenarts behandeld worden omdat ze
afwijkingen vertoonden.

In Gelderland werkten in \'47 12 verenigingen. Hoewel ook hier verschillende hun
ontstaan te danken hadden aan de slechte resultaten bij de natuurlijke dekking, waren
de resultaten bij de K.I. bevredigend. Dit is vermoedelijk mede te danken aan het feit
dat in deze provincie alle dieren voor ze voor K.I. worden aangeboden, door de dieren-
arts moeten worden onderzocht en gezond bevonden. Deze controle moet plaats hebben
hoogstens drie weken voor de inseminatie.

Bij 3 van de 12 verenigingen in deze provincie waren de resultaten minder goed tot
slecht. Bij een van deze 3 is een stier gebruikt die met trichomonas was besmet. Bij de
beide andere was de keuze van stier misschien minder goed maar de hoofdoorzaak
was hier het gebrek aan een hechte organisatie, waardoor te veel boeren na de eerste
teleurstellingen direct naar de natuurlijke dekking overgingen, inplaats van gezamenlijk
te trachten er verbetering in te brengen.\'

Zoals rechts staat aangegeven was bij de 9 normale verenigingen 53 % drachtig
na i inseminatie en 86 % in totaal. Tellen we dc 3 slechte verenigingen ook mee, dan
zijn deze cijfers achtereenvolgens 49 en 80 %.

De meeste begonnen omstreeks nieuwjaar \'47. Enkele hadden reeds langer gewerkt.
Van 4 verenigingen (waaronder 2 die reeds enkele jaren bestonden) kregen wij geen
cijfers. De resultaten bij deze 4 waren slecht. Twee goede verenigingen verstrekten geen
gespecificeerde cijfers (alleen het totale drachtigheidspercentgae) waardoor ook deze
2 niet in de graphieken konden worden opgenomen.

Het resultaat bij de 10 resterende verenigingen was goed. (55 % na 1 inseminatie
en 85 % in totaal drachtig).

Ook in Groningen waren aanvankelijk (Febr.—Maart—April) de resultaten althans
bij die verenigingen die ons de gegevens over de maanden apart verstrekten minder
goed. De erge koude in het begin van 1947 kan natuurlijk invloed gehad hebben omdat
dit extra voorzorgen vraagt ; de grotendeels nog ongetrainde inseminatoren hebben
hier niet altijd voldoende rekening mee gehouden. In de zomermaanden waren de
resultaten zeer bevredigend.

Groningen heeft evenals N.-Holland en Friesland zeer veel inseminaties in de zomer.
(Vooral in Juli).

Dat in Overijsel het aantal inseminaties in de zomer zo groot is, komt vermoedelijk
mee hierdoor, dat zich in de loop van het jaar vrij veel boeren aansloten.

In Overijsel werkten 19 verenigingen. Tvtee minder goede verenigingen verstrekten
geen cijfers ; van 3 andere (goede) waren de cijfers te laat om te worden opgenomen.

In de rechtse kolommen is dan ook slechts het resultaat weergegeven van 14 ver-
enigingen. Hierbij inbegrepen zijn 3, die veel moeilijkheden hadden doordat er met
besmette stieren en ondeugdelijk sperma gewerkt is, waardoor de boeren voor een groot
deel overgingen tot de natuurlijke dekking. Elf normale verenigingen hadden 48 % van
alle aangeboden dieren na 1 ins. drachtig en 80 % in totaal. Als we bedenken dat bij
al deze verenigingen op 3 na, het resultaat van de K.I. in 1946 slecht was, dan is de K.I.
hier in 1947.een succes geweest. Alleen het feit dat de dieren van de natuurlijke dekking
net zo moeilijk drachtig werden, is er de reden van dat de verenigingen in 1946 niet zijn
opgeheven.

De curve die voor 6 verenigingen (w.o. 3 grote) de resultaten in de verschillende
maanden aangeeft, biedt stof voor diverse bespiegelingen. We zullen hier echter niet
over uitweiden omdat we niet met voldoende zekerheid de oorzaak van deze schomme-
lingen kunnen aan geven.

In Limburg werkten in 1947 4 verenigingen. (Later in het jaar moer). Slechts 2
verstrekten goede cijfers. Het drachtig worden van de dieren gaf eerst wat moeilijk-
heden. Later was het resultaat bevredigend. Evenals in N.-Brabant moesten hier ook
veel dieren voor de ie. inseminatie worden behandeld, omdat de genitaliën afwijkingen
vertoonden.

Van 2 verenigingen in Z.-Holland kregen wij de volledige cijfers. Ook hier lopen
de resultaten in de verschillende maanden sterk uit elkaar. Een derde vereniging die
alleen de gegevens van drachtigheidspercentages verstrekten (niet de verdeling over
de verschillende maanden) waren de resultaten onbevredigend.

Een van de beide andere had veel tegenslag met de stieren. Bovendien werd bij deze
laatste vereniging een groot aantal dieren na 1 vruchteloze of dubieuze inseminatie
niet weer aangeboden. (Al deze dieren, ongeveer 12 % van het totaal, zijn als gust
geteld).

Alle 28 Friese verenigingen verstrekten de cijfers over de drachtigheidspercentages.
Bij verschillende waren er tijdelijke moeilijkheden. Dit was in Friesland nog erger dan
elders, omdat hier iedere vereniging, in verband met het voorschrift van het F.R.S.,
maar 1 stier tegelijk mocht gebruiken.

Bij 5 van de 28 verenigingen waren de moeilijkheden van die, aard dat verschillende
veehouders hun dieren tijdelijk weer natuiirlijk lieten dekken. In een paar gevallen
werden de moeilijkheden veroorzaakt door het gebruiken van een besmette stier. In
een ander geval deed de inseminator zijn werk slecht. Bij 2 verenigingen die vooral uit
grote boeren bestonden die voorheen zelf een stier hielden, gingen verschillende van

de leden er bij de eerste moeilijkheden weer toe over om zelf een stier te kopen. Veel
dieren werden dus na eenmaal geïnsemineerd te zijn niet weer aangeboden en dus als
gust geteld. (Bij één vereniging was dit zelfs meer dan 20 % van alle dieren). In totaal
bleven bij de 28 verenigingen ruim 19 % van de dieren gust. Meer dan 1/3 hiervan
werd maar één keer geïnsemineerd en bijna 2/3 deel. 1 of 2 maal.

Vooral in Engeland en Amerika is men van mening dat K.I. stieren weinig moeten
dekken, zullen de koeien vlot drachtig worden.

Vandaar dat wij de verenigingen hebben gevraagd hoe dikwijls de stieren per maand
dekken.

Bij enkele verenigingen (speciaal die waar meer dan 1 stier in gebruik was en waar de
techniek goed in orde was) werden de dekfrequentie en de resultaten met dit sperma
verkregen, naast elkaar in graphiek gebracht.

Bij een goed bijgehouden sprongenboekje zijn deze gegevens zeer gemakkelijk op te
maken. Men telt dan het aantal dekkingen per maand, het aantal inseminaties en het
aantal hiervan dat onderstreept is. Uit de beide laatste berekent men het percentage
opbrekers.

Het valt op dat bij die verenigingen, waar het aantal dekkingen dat van de stier
wordt gevraagd, varieert al naar het meer of minder druk is, het percentage opbrekers
vrij duidelijk hiermee op en neer gaat.

Deze gegevens maken het dus zeer waarschijnlijk dat verschillende K.I. stieren te
vaak dekken.

Zou de stier meer rust gekregen hebben dan was het resultaat van de inseminaties
zeer waarschijnlijk beter geweest.

Wij kunnen niet aangeven waar de grens ligt. Vermoedelijk hangt dit af van de stier
(individuele verschillen) en ook van bijomstandigheden.

Wij zijn echter, mede op grond van deze gegevens, ervan overtuigd dat in HET ALGEA1EEN de
K.I. stier niet vaker moet dekken dan twee maal per week. Voor sommige stieren is dit waarschijnlijk
nog te vaak. Hier staat tegenover dat enkele stieren vaker dekken, terwijl toch de resul-
taten goed waren.

We weten dat deze graphieken aanvechtbaar zijn. Zo kan men de veronderstelling
maken dat het aantal dekkingen in bepaalde maanden groter is, omdat het sperma
niet voldoet en dus spoedig afsterft. Men is dus wel genoodzaakt vaker te laten dekken.
Dit kan in een enkel geval een factor zijn, maar het is meestal niet primair. Dit blijkt
o.a. hieruit dat het aantal dekkingen van de verschillende stieren bij één vereniging
gezamenlijk op en neer gaat. Er is geen reden om aan te nemen dat alle stieren altijd
tegelijk afwijkend sperma hebben. De toestand bij de verenigingen kennende,\' weten we
dat dit niet de essentiële factor is.

Een groter aantal dekkingen vindt haar oorzaak in het feit dat men veel sperma
nodig heeft.

Bij de verenigingen waar het aantal dekdagen constant laag werd gehouden ook
in de drukke maanden (zie No. 13 en 14) waren de resultaten in deze maanden : Mei—
Juni—Juli niet minder goed dan daarvoor of daarna.

Bij de verenigingen waar het aantal dekkingen in deze maanden steeg, werden de
resultaten slechter. Gezien de ervaringen die men met de grotere verdunning van het
sperma heeft, moeten we daarom steeds trachten om in het drukke dekseizoen aan de
grote vraag te voldoen, door het sperma meer te verdunnen en niet door de stier vaker te
laten dekken, (in elk geval het aantal dekdagen beperkt houden ; het aantal sprongen per
keer iets opvoeren is vermoedelijk minder erg).

Het aantal dekdagen was bij deze stieren constant; meestal 9 of 10 per maand. Ze
dekken dus om de 3 dagen. We zien :

ie. In de drukke maanden (vooral Juni) geen verslechtering van de resultaten.
2e. Een groot constant verschil in bevruchtingsresultaten bij de 3 stieren hoewel dek-
frequentie, spermaonderzoek en -behandeling en aangeboden koeien voor alle
drie gelijk waren. Gegevens over de bevindingen bij het spermaonderzoek ont-
breken.

3e. Het opvoeren van het aantal sprongen per keer gaat niet vergezeld van een verslech-
tering van de resultaten.

Het aantal dekdagen was copstant en laag. In de drukke maanden : Mei—Juni—■
en Juli dan ook geen slechter resultaten dan daarvoor of daarna.

Bij deze stieren is het aantal dekdagen niet zoals bij de stieren van graphiek No. 13
en 14, constant maar het varieert.

In dit geval is het aantal sprongen aangegeven, omdat het aantal dekdagen niet nauw-
keurig werd vermeld.

Voor stier No. 1 is terwille van de duidelijkheid de lijn die de sprongen weergeeft
3 hokjes naar boven verplaatst.

Deze stier dekte dus bijv. in de maand Dec. niet 37 X zoals de curve aangeeft maar
37 — 30 = 7 X, in Febr. 28 maal. Opvallend is :

ie. Ook hier evenals bij No. 13 een groot constant verschil in de resultaten bij de beide
stieren.

2e. Het vrij goed gezamenlijk op en neer gaan van de bevruchtingsresultaten met het
aantal sprongen. Dus hoe meer de stier dekte, hoe groter het percentage koeien
dat van de inseminaties met dit sperma opbrak. Het sperma zou dus slechter zijn
naar mate de stier vaker dekte.

Er zijn natuurlijk meer factoren die invloed hebben op het % opbrekers, maar
gezien het verloop van de lijnen in deze graphiek wil het ons voorkomen dat bij
deze vereniging de stieren bijv. in de maand Mei, beslist te vaak hebben gedekt.

Ook in deze graphiek is de-lijn die het aantal dekkingen van stier No. 1 aangeeft,
terwille van de duidelijkheid haar boven verplaatst.

Bij No. i gaan de resultaten merkwaardig goed op en neer met het aantal dekdagen.
Deze stier dekte in de drukke maanden iets meer dan om de andere dag. Dit was onge-
twijfeld te vaak.

Bij No. 2 is het samengaan van % opbrekers en aantal dekkingen minder overtuigend.
Speciaal de maand Augustus valt in dit opzicht uit de toon.

Ook bij deze 3 stieren gaan de resultaten vrij goed gezamenlijk op en neer. De resul-
taten in de verschillende maanden lopen sterk uiteen.

In No. 18 zijn deze resultaten in graphiek gebracht samen met het aantal dekkingen.

Hier blijkt nog eens dat" een groter aantal dekkingen vooral bij de No\'s 1 en 3
opmerkelijk goed samengaat met slechtere resultaten. Gezien het verloop van deze
lijnen is het nog wel mogelijk dat deze 3 stieren zonder bezwaar om de 3 dagen kunnen
dekken. (10 X per maand d.i. 20 dekkingen). Vaker is echter zeker ongewenst.

Opmerkenswaardig is verder dat in Juni de resultaten van 2 van de 3 stieren veel
beter werden ; het aantal dekkingen was ook lager. Stier No. 1, die nog even vaak moest
dekken, gaf een even slecht resultaat als in de vorige maand.

Half Mei werd aan deze Vereeniging het advies gegeven om de stieren meer rust te
geven.

Hoewel de dieren bij verschillende verenigingen voor K.I. in 1947 beter drachtig
werden dan voorheen van de natuurlijke dekking, kan men niet tevreden zijn over de
resultaten.

De voornaamste oorzaak was dat de technische verzorging van de K.I. nog onvol-
doende moet worden genoemd (te vaak laten dekken, onvoldoende zaadonderzoek,
de verdunning en de afkoeling slecht verzorgen etc.). Andere fouten waren : het kiezen
van verkeerde stieren, afwijkingen bij de koeien en het insemineren van niet tochtige
dieren in de staltijd.

Verder werd nagegaan of het aantal dekkingen van de stier van belang is voor de
resultaten. Daarbij bleek dat bij die verenigingen waar de stieren in de drukke tijd vaker
moesten dekken, de resultaten in die maanden slechter waren.

Hield men het aantal dekkingen ook in de drukke tijd constant laag (hoogstens
2 X 2 & 3 sprongen per week) dan waren de cijfers van de drukke maanden zeker niet
slechter dan daarvoor of daarna.

Although the gestation of the animals of several of the associations for artificial insemi-
nation was better in 1947 than before with natural service the results may be considered
unsatisfactory. The main reason was that in carrying out the artificial insemination,
certain technical precautions were as yet inadequate, (bulls served too fiequenthy, exami-
nation of the sperm was insufficient, as was also the consideration given to dilution and
to cooling, etc.).

Other mistakes were: the selection of wrong bulls, disorders of the cows, and the inse-
mination of animals that were not in heat in stabling-time). Further an examination was
made into the question whether the number of services by the bull influenced the
results. Associations whose bulls had to cover more frequently during the busy time,
reported that results were less satisfactory in these months. If the number of times the
bull mounted was kept constantly low, (at most 2 or 3 services twice a week), the results
of the busy months were decidedly not worse than of the other months.

OCT. NOV. CEC. JAN. FE0R. MRT. APR. MEI. JUNI. JULI. AUS. SEPT. OCT.
1916--1--1947

3 STIEREN

1 VERENIGING

DIKKE LÜNEN o

%OP8REKERS

Reeds eerder is meegedeeld, dat de Maatschappij voor Diergeneeskunde ook dit
jaar, een uitnodiging ontving om aan het jaarlijks congres deel te nemen.

Hoewel het geregeld contact met het buitenland van het grootste belang geacht
wordt, meent het Hoofdbestuur, dat een jaarlijkse vertegenwoordiging van de Maat-
schappij om financiële redenen niet verantwoord is. Daar zich op de oproep, die in het
Tijdschrift van 1 en 15 Februari werd gedaan, niemand heeft gemeld, is aan het secre-
tariaat van de A.V.M.A. meegedeeld, dat het dit jaar niet mogelijk is een vertegen-
woordiger af te vaardigen.

Op de uitnodiging voor het jaarlijks congres van de Engelse zustermaatschappij
moest eveneens bericht worden, dat financiële bezwaren en deviezenmoeilijkheden
het helaas niet mogelijk maken dat de Maatschappij elk jaar vertegenwoordigd wordt.

Wel wordt nog overleg gepleegd met collegae, die voor andere doeleinden naar
Engeland gaan, zodat de mogelijkheid bestaat, dat de Maatschappij voor Diergenees-
kunde dit jaar toch nog vertegenwoordigd zal worden.

Door bemiddeling van de\' Deense en Nederlandse Maatschappij voor Diergeneeskunde
zal dit jaar een uitwisseling van een groepje Deense en Nederlandse dierenartsen plaats
vinden.

De Nederlandse dierenartsen zullen o.a. het internationale pluimveecongres te Kopen-
hagen bijwonen.

Op uitnodiging van de afdeling Friesland zal een groep leden van de afdeling Zuid-
Holland op 24 en 25 Juni een excursie maken naar Friesland. Het Bestuur van de afd.
Friesland heeft een programma samengesteld, dat verschillende nuttige en aangename
punten omvat. ,Zo zal de Leeuwarder veemarkt worden bezocht en de Zuid-Hollanders
zullen wat van de Friese paarden- en runderfokkerij en zuivelindustrie te zien krijgen.
Verder zal een mercntocht plaats vinden, terwijl er een gezellige avondreunie zal zijn.

Daar verre buitenlandse excursies op het ogenblik nog op bezwaren stuiten, heeft de
afdeling Zuid-Holland deze invitatie gaarne aanvaard.

Ongetwijfeld mag worden gezegd dat in het jaar 1947 de Afdeling Groningen-Drenthe
in hoge mate actief is geweest.

Dr. Meylinc, Dr. Terpstra, collega Post, Dr. Dieben die. een voordracht over
Indië hield, Dr. Grashuis, Prof. Beyers en collega Een.ink_v

Het bestuur onderging verandering door aftreden van Dr. Thijn en Dr. Ter Borg,
ze werden vervangen door de collegae Eenink en Bruins Jr.

Collega Eenhoorn werd voorzitter, terwijl ondergetekende het secretariaat te ver-
zorgen kreeg.

Over belangrijke punten moest worden beslist. Ik noem tarieven voor mond- en
klauwzeer-enting en t.b.c.-bestrijding. Het hulpkrachtenvraagstuk stond in het centrum
der belangstelling.

De leden Dr. Staal, Huizinga Sr., Mensema en Bruins Sr. vierden hun 40-jarig
jubileum als dierenarts, terwijl collega Kroes zijn 60-jarig jubileum herdacht.

Het aantal in \'47 toegetreden leden bedraagt 4, terwijl twee leden onze afdeling
verlieten.

Ik zou onvolledig zijn als ik niet melding maakte van het aangename contact dat
onze afdeling ook dit jaar had met de afd. Friesland.

Het vergaderingbezoek mag zeker goed genoemd worden, terwijl we de goede collegiale
sfeer welke op alle vergaderingen aanwezig was moeten beschouwen als een kostbaar
bezit dat we moeten cultiveren en trachten te behouden.

Ik besluit dit jaarverslag met de opwekking aan ons allen om met goede moed en de
beste bedoelingen het komende verenigingsjaar in te gaan.

Deze bijeenkomst, die door zes en dertig leden benevens de Voorzitter van de Afdeling
Noord-Holland en de introducé\'s de collega\'s K. J. Kruyt, J. C. v. d. Maas en L. P.
de Vries werd bezocht droeg in zoverre een apart karakter, dat op deze middag de
maatschappelijke problemen terzijde werden geschoven om aan de wetenschap voorrang
te verlenen. De leden van de Afdeling Dr. O. Bosgra en Prof. dr. J. Verlinde hadden
zich namelijk bereid verklaard een voordracht te houden.

Na ballotage van de collega\'s Ch. P. van Oostrom uit Voorschoten en Dr. J. Winsser
uit Leiden als lid van de afdeling, hield Dr. O. Bosgra een voordracht over:

In een zeer interessante causerie waarin op de verschillende vormen van mastitis
en het grote economische belang van een effectieve bestrijding van deze ziekte wordt
gewezen (naar schatting een schade van 20 k 25 millioen gulden per jaar) beperkt de
spreker zich tot de preventie en bestrijding van die mastitisvorm, welke wordt veroor-
zaakt door de streptococcus agalactiae en welke tevens de meest voorkomende uier-
ontsteking bij het rund blijkt te zijn. Als praedisponerende factoren worden genoemd

naast de aanwezigheid van een besmetting op het bedrijf, een te ver opgevoerde melk-
productie, een onvoldoend werkend afsluitmechanisme van de tepel, onoordeelkundig
melken, ondoelmatige stalinrichting benevens hormonale en chemische invloeden.
Bij de therapie worden verschillende behandelingswijzen besproken. Het blijkt dat de
zgn. uitmelktherapie en de vaccinotherapie als regel geen bacteriologische genezing
geven. Ook de chemotherapeutica blijken door hun irriterend vermogen bij een te sterke
oplossing geen uitkomst te bieden, alhoewel met een suspensie van sulfanilamidum in
olie vrij gunstige resultaten kunnen worden verkregen. Daarom staat het gebruik van
de antibiotica met name penicilline in het middelpunt der belangstelling. En gezien
de gunstige resultaten, welke de proefnemingen met dit middel hebben opgeleverd, is
een effectieve toepassing in de practijk te verwachten. Herhaalde infusies (3 tot 4 X 25.000
— 50.000 eenheden, afhankelijk van de ernst der mastitis en het lactatiestadium) geven
tot dusver 80 & 90 % bacteriologische genezingen. Bij een induratieve mastitis en een
peracute mastitis is geen succes te verwachten, terwijl een genezen mastitis geen immuni-
teit geeft, zodat herinfectie mogelijk is. In enkele gevallen zien we dan ook het zgn.
infectieevenwicht van voor de behandeling weer optreden. Om op een sterk besmet
bedrijf duurzaam resultaat te bereiken, kunnen naast de penicillinetherapie hygiënische
maatregelen niet ontbeerd worden.

Bij de discussie werd door de practici de vraag gesteld op welke wijze penicilline te
verkrijgen was. Nadat medegedeeld was dat aanvragen hiertoe konden worden ingediend
bij de V.D.. werd door de vergadering besloten tevens een schrijven te richten aan de
Algemeen Secretaris met het verzoek dat het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor
Diergeneeskunde zich in verbinding stelt met Het Rijksbureau voor Genees- en Verband-
middelen ter verkrijging van een ruimere toewijzing van penicilline voor de practici.

Onder algemene bijval dankte de Voorzitter collega Bosgra voor zijn belangwekkende
beschouwing daarbij de hoop uitsprekend dat de practische toepassing van penicilline
in de algemene praktijk aan de gestelde verwachtingen mag beantwoorden.

Rondvraag. Hierbij vestigde de Voorzitter de aandacht op de Vereniging van Direc-
teuren van Vleeskeuringsdiensten, die als groep van de Maatschappij voor Diergenees-
kunde zeer nuttig werk kan verrichten. Tevens werd de wens geuit de vergaderingen
in een beter geoutilleerde zaal te houden.

Een discussie over een gepubliceerd verslag van een vergadering van de Afdeling
Noord-Brabant wordt uitgesteld ^ot de volgende vergadering.

Spreker brengt naar voren, dat mogelijk de Teschener-ziekte van het varken dienst
zou kunnen doen als model ter nadere bestudering van het poliomyelitisvraagstuk bij
de mens. Beide ziekten komen klinisch en histologisch zeer sterk met elkaar overeen.
Het ziektebeeld wordt beheerst door de aantasting van het ruggemerg, speciaal het
lumbaal- en het cervicaalmerg. Ook in de hersenen kunnen veranderingen worden
aangetroffen, die bij het varken over het algemeen duidelijker en meer diffuus verspreid
zijn dan bij., de mens.

a. een initiaal stadium, dat verloopt onder atypische, catarrhale verschijnselen, o.a.
pharyngitis, eventueel verschijnselen van gastro-enteritis; de laatste vooral bij het
varken.

b. een praeparalytisch stadium, waarin de meningeale verschijnselen, o.a. nekstijf-
heid, overheersen.

c. een paralytisch stadium, waarin alle graden van lichte parese tot ernstige paralyse
van één of meer spiergroepen, één of meer extremiteiten en rompmusculatuur kunnen
voorkomen.

De meeste poliomyelitis-infecties schijnen abortief te verlopen d.w.z. dat reeds in het
initiale stadium genezing optreedt, zodat de ziekte, wegens het ontbreken van ver-
lammingsverschijnselen, dan niet als poliomyelitis zal worden gediagnosticeerd. Vele

gevallen genezen ook in het praeparalytische stadium. Het paralytische stadium, dus het
typische beeld van poliomyelitis, is waarschijnlijk slechts uitzondering.

Histologisch is poliomyelitis gekenmerkt door necrose van gangliëncellen in de voorste
hoorns, met een secundaire cellige (perivasculaire en diffuse) reactie.

Aanvankelijk werd verondersteld dat poliomyelitis een aërogene infectie zou zijn,
doch thans wordt vrij algemeen aangenomen, dat de porte d\'entrée in de digestie-
tractus moet worden gezocht, o.a. in de tonsillairstreek.

Poliomyelitis schijnt direct besmettelijk te zijn, ongeveer 3 dagen voor en ongeveer
3 dagen na het begin van de ziekte, indirect besmettelijk kan zij nog vele weken daarna
blijven, omdat het virus langdurig met de faeces wordt uitgescheiden. Of directe contact-
besmettingen voorkomen, is wel waarschijnlijk, doch zij geven zelden aanleiding tot
een klinisch manifeste ziekte. Meestal schijnt het virus in de digestietractus te blijven.
In de gevallen, waarbij de infectie wel aanleiding geeft tot een typische poliomyelitis,
heeft het virus zich vanuit de pharynx of vanuit de darm, via de zenuwbanen naar het
centrale zenuwstelsel begeven.

Er is geen enkele reden om aan te nemen, dat de poliomyelitis van de mens een zoönose
is. Wel zijn mededelingen verschenen over poliomyelitis bij muizen en vermoedelijke
infecties van de mens met dit virus. Voor zover bekend is het virus van de Teschener-
ziekte alleen pathogeen voor het varken. Sommige stammen van het mensenpoliomyeli-
tisvirus kunnen zich echter goed aanpassen, via de aap en de katoenrat op muizen en
het zou van belang zijn, dit ook te proberen met het virus van de Teschener-ziekte,
teneinde meer te weten te komen over een eventuele verwantschap met het virus van
de mensenpoliomyelitis. Men neemt aan, dat er een hele familie van poliomyelitisvirus
bestaat, waarvan de leden verschillende natuurlijke gastheren en verschillende infectie-
spectra hebben. In dit verband moet ook gedacht worden aan poliomyelitis-achtige
ziektebeelden bij andere dieren (muis, varken, hond, rund) of hieruit soms ook virus
zouden kunnen worden geïsoleerd, welke wat hun eigenschappen betreft, tot deze familie
kunnen worden gerekend.

Nadat de spreker een beroep had gedaan op de aanwezige collegeae, zich bij eventueel
op deze ziekte gelijkende stoornissen bij dieren met hem in verbinding te stellen en zo
mogelijk hersenen en ruggemerg naar hel Instituut voor preventieve Geneeskunde op
te zenden, bracht de Voorzitter namens de hele vergadering spreker hulde voor zijn
vloeiend betoog daarbij opmerkend, dat ofschoon spr. dan de overtuiging mag hebben
dat zijn voordracht door het stellen van enkele hypothesen geen voldoende weten-
schappelijke inhoud mag hebben, de vergadering van oordeel is, dat het hier gebodene
in alle opzichten de wetenschap tot eer zal strekken.

Daarna sloot de Voorzitter de vergadering en verenigden zich enkele leden met de
beide sprekers aan de gemeenschappelijke dis.

De Voorzitter opent de vergadering en heet in \'t bizonder welkom de spreker van deze
middag coll. Dr. Ernst.

Ingekomen stukken werden behandeld. Betreffende plan bezoek N.V. ,,Organon" te Oss
werd een bezoek op een Woensdag achter in de maand Juni geprefereerd. De secretaris
zal over deze zaak corresponderen. Naar aanleiding van een schrijven van de Secretaris
van de Mij. werd besloten dat indien vergaderen op een Zaterdagmiddag te bezwaarlijk
zou zijn het ook op een avond midden in de week zou kunnen (Woensdag of Donderdag).

Met de inhoud van het ingekomen schrijven v^n coll. Vegter stemden de leden ten
volle in. \'

Daarna vond ballotage plaats van coll. van Doorn te Deventer. Even werd nog de
subsidie besproken die het Hoofdbestuur denkt te geven aan een eventueel te benoemen
collega als leraar aan de Midd. Landb.school te Groningen.

Daarna vond bespreking plaats concept Bindend besluit T.B.C.-bestrijding, (ontworpen
door coll. Post, Direct. Gezondheidsdienst voor Dieren in Overijssel). Het concept zal
naar het Hoofdbestuur worden opgezonden. De zienswijze van de afdeling zal worden
medegedeeld.

Daarna hield coll. Dr. Ernst te Utrecht een voordracht over „Nieuwere genees-
middelen en de Diergeneeskundige Therapie".

Het bestuursvoorstel om het tarief voor Mond- en Klauwzeer-enting te bepalen op
ƒ 2.50 per dier werd aangenomen. Algemeen betreurde men het dat de overeenkomst
tussen de Stichting van de Landbouw en de Mij. voor Diergeneeskunde nog niet in
uitvoering was. ƒ 2.50 werd daarom ook verdedigd omdat de veehouders die hun vee
in de N.O. Polder lieten inschal en ook ƒ 2.50 was berekend. De afdeling is steeds voor
overleg met de Gezondheidsdienst voor Dieren te vinden, maar leeft in afwachting van
het resultaat van overleg tussen Stichting v. Landb. en Mij. voor Diergeneeskunde.

Omstreeks half zeven verenigden zich verschillende collegae aan een gemeenschappe-
lijke maaltijd.

Op Zaterdag 10 April 1948 kwam de Groep bijeen \'s morgens 11 uur in Hotel des
Pays-Bas te Utrecht. Aanwezig waren 23 leden. De wnd. Hoofdinspecteur v. d. Volks-
gezondheid liet zich vertegenwoordigen door Dr. J. M. van Vloten, terwijl verder
nog als gasten aanwezig waren Dr. S. G. Zwart, de Voorzitter v. d. Mij. v. D., Dr. Y.
Kramer en Dr. J. R inses, welke laatste een referaat zou houden met als onderwerp:
,,Het kleinkorrelig Leverversterf bij het kalf".

Na het openingswoord van de Voorzitter en het goedkeuren van de notulen van de
vorige vergadering, welke aan de leden waren toegezonden, werd het woord verleend
aan de secretaris-penningmeester voor het voorlezen van zijn Jaarverslag en Financieel
verslag.

De secretaris gaf in grove trekken weer wat er in de vereniging in de loop van het
eerste levensjaar alzo was gebeerd en voorgevallen.

Op 3 Mei opgericht door 12 Hoofden van Vleeskeuringsdiensten met engrosslachte-
rijen, gegroeid en omgevormd tot Groep v. d. Mij. voor Diergeneeskunde met bijna
50 leden.

In het eerste jaar zijn 5 ledenvergaderingen en 1 excursie gehouden, die alle zeer
geslaagd zijn.

Op de bijeenkomsten werden Wetenschappelijke-, Maatschappelijke- en Dienstzaken
besproken. Uit de zéér geanimeerde discussies bleek steeds, dat de juiste onderwerpen,
die eigenlijk in het hart leefden van alle keuringsambtenaren, ter tafel werden gebracht.

Twee inleidingen werden gehouden, één door Dr. Zwart over „Hydrops" en één
door Dr. Clarenburg over „Diagnostiek van Paratyphus", met demonstratie.

Ook financieel is het de vereniging dit jaar goed gegaan en er was een batig saldo
van ƒ 30,79.

Dr. J. Rinses hield een referaat over: „Het kleinkorrelig leverversterf bij het kalf.

Behandeld werden: Benaming, Verbreiding, Keuring voor het slachten en keuring
na het slachten, waarbij vooral de nadruk werd gelegd op ruimte en goede belichting.
Verder Bacteriologisch onderzoek. B.O. van lever milt en nier voldoende. Vereiste
voedingsbodems bouillon en agar en voor de lever bovendien een schiftingsplaat.

Histologisch kunnen de haardjes verwisseld worden met tuberkels, parasitaire haardjes,
enz.

Verder behandelde Dr. Rinses, wiens gehele betoog was ingesteld op de praktijk, nog
kcuringsuitspraak en bestrijding.

Na de lunch werd een debat over het referaat gehouden, waaraan door verschillende
heren werd deelgenomen. Door hen, die veel met deze ziekte te maken hebben, werd met
nadruk betoogd, dat slechts een klein deel der nuchtere kalveren, bij welke men
kleine haardjes in de lever vindt, bij b.o. aan paratyphus blijken te hebben geleden
en ook dat de diagnose paratyphus slechts in uitzonderingsgevallen (uitgesproken sep-
tische verschijnselen) zonder b.o. is te stellen.

De voorzitter van de Mij. v. D. Dr. Y. Kramer voerde hierna het woord over de
salariskwestie welke in den Haag ten Departemente ter sprake was gebracht.

De salarissen voor de verschillende groepen gemeentepersoneel worden vergeleken
met overeenkomstige groepen rijkspersoneel. Zo worden de H. v. D. vergeleken met de
z.g.n. Ingenieursgroep. Het Hoofdbestuur heeft er op gewezen, dat de maximum-sala-
rissen voor deze groep te laag zijn en daarbij de aandacht gevestigd op het belangrijke
preventieve werk dat verricht wordt en op het feit, dat schoolartsen e.d. die zeker geen
verantwoordelijker werk doen, veelal hogere salarissen hebben.

H. v. D. die volgens hun mening te laag gesalarieerd zijn, moeten zich in eerste instantie
tot hun gemeentebesturen wenden.

Het voorlopig Bestuur van 3 leden treedt af, maar stelt zich weer herkiesbaar, terwijl
een aanvulling wordt voorgesteld van 2 leden.

Ook de voorgestelde bestuursleden "worden bij acclamatie gekozen, zodat het Bestuur
nu als volgt is samengesteld:

Dr. D. M. Hoogland, Voorzitter, W. H. van Hulzen, Secretaris, M. Karsemeijer,
Penningmeester, D. v. d. Veen en C. A. Schueler, leden.

Hierna kwamen nog enige actuele onderwerpen ter sprake, zoals insnijding knie-
gewrichten bij nuchtere kalveren en nuchterkalfsscheilen, waarna de Voorzitter ± half
zes deze vruchtbare vergadering sloot na dank te hebben gebracht aan alle aanwezigen.

De notulen zullen de leden worden toegezonden en zijn zolang de voorraad strekt
voor belangstellende Directeuren van Vleeskeuringsdiensten verkrijgbaar bij de secre-
taris, de Heer W. H. van Hulzen, te Uithoorn.

Namens de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst werd onderstaand schrijven
ontvangen :

Indertijd zijn naar aanleiding van de ontvangst van een aantal levensmiddelen-
pakketten van Deense collega\'s gelden bijeengebracht voor aankoop van een tegen-
geschenk. Dit bestond uit enkele echt typisch Hollandse kunstvoorwerpen.

TO : The Director of the Veterinary Services,
Herengracht 38a,
\'s-Gravenhage, Holland.

To-day I have received the different gifts, about the arrival of which you previously
informed me.

I am very pleased at these gifts and very much obliged to the Dutch veterinary
surgeons for giving us these beautiful works of art, typical as they are of the Dutch
culture. As you understand, I have advised The Association of The Danish Veterinary
Surgeons, and the chairman, Dr. Plum, has asked me towards you and the Dutch
colleagues to express the great pleasure, with which the Danish veterinary surgeons
have received this proof of friendship from the Dutch colleagues.

Will you please receive my compliments and convey them to the Dutch colleagues
who have got the grand idea and express my gratitude for their gifts. The different
subjects will get a place in my office. Here they will constantly remind me, my colleagues
and visitors about an old civilized friendly nation and its fight for saving its culture and
liberty.

Voor de W\'nd. Directeur van de
Veeartsenijkundige Dienst,
De Adjunct-Directeur,
H. Venema.

Teneinde de overbrenging van besmettelijke pluimveeziekten door in- en doorvoer
van hoenders, eenden, ganzen en kalkoenen onmogelijk te maken, heeft de Minister
van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening krachtens een beschikking in de Neder-
landse Staatscourant No. 97 van Vrijdag 21 Mei 1948 de in- en doorvoer van ge-
noemde pluimveesoorten sedert 15 Mei 1948 verboden.

Voorheen was de in- en doorvoer van deze dieren krachtens een beschikking van
28 Februari 1927 van de toenmalige Minister van Binnenlandse Zaken en Landbouw,
welke beschikking door bovengenoemde is ingetrokken onder bepaalde voorwaarden
mogelijk.

Wanneer thans in een bepaald geval bijzondere omstandigheden zulks noodzakelijk
maken, kan het hoofd van de Veeartsenijkundige Dienst ontheffing van dit verbod
verlenen mits de nodige voorzorgen tegen overbrenging van besmetting zijn getroffen.

Blijkens de Staatscourant van 21 Mei j.1. kwamen in April 1948 in geheel Nederland
2632 gevallen van schurft bij éénhoevige dieren en schapen voor, waarvan 354 nieuwe
gevallen. De ziekte was verspreid over 311 bedrijven. Het rotkreupel bij schapen kwam
in deze maand op 139 bedrijven voor en betrof 1496 gevallen (waarvan 158 nieuwe).

Het mond- en klauwzeer bij herkauwende dieren en varkens kwam in genoemde
maand op 11 bedrijven voor. Het miltvuur (bij alle soorten vee) kwam slechts op één
bedrijf voor, evenals de varkenspest.

Veepest, longziekte en schaapspokken zijn in Nederland resp. sedert 1869, 1887 en
1893 niet voorgekomen.

Wirth. Lexikon der praktischen Therapie und Prophylaxe für Tierärzte. Urban
und Schwarzenberg, Wien 1948. Band I, Lieferung 1, (Seite 1 -160) : Avitami-
nosen-Darminkarzeration ; Lieferung 2, (Seite 161—320): Darminvagination-
Gebärmuttervorfall. Prijs van een aflevering 13 Zwitserse franken, van het gehele werk
gebonden in 2 banden (8 afleveringen) 113 Zwitserse franken.

Aan de bewerking van deze encyclopaedie der diergeneeskundige wetenschappen
hebben naast hoogleraren der Weense veeartsenijkundige Hogeschool ervaren practici
van stad en land van Oostenrijk deelgenomen. Vermeld worden de namen van F.
Benesch, J. Bodrinobauer, K. Diernhofer, J. Fiebiger, F. Gerlach, E. Gratzl,
F. Habacher, F. Kress, J. Michalka, A. Pommer, J. Schiller, O. Ueberreiter en
D. Wirth. De laatste is de hoofdredacteur. De bedoeling van het werk is allen, die
zich met diergeneeskunde, veeteelt en veehouderij bezig houden en ook de studenten
een werk in handen te geven, dat op alle vragen betreffende genezing, bestrijding en
voorkomen van dierziekten snel een zo goed mogelijk antwoord geeft.

Bij doorlezing krijgt men de indruk, dat het vrijwel uitsluitend voor dierenartsen is
geschreven en dat ook de studenten in de diergeneeskunde veel aan dit werk kunnen
hebben. Veeteeltkundigen en veehouders zullen het te geleerd en voor hen vrijwel
onbruikbaar vinden.

Door de alphabetische rangschikking is het mogelijk zich srfel te oriënteren en vindt
men in kort bestek datgene dat men nodig heeft. Maar men moet weten onder welke
naam de ziekte, het geneesmiddel, de therapie enz. is ingeschreven. Het is jammer,
dat niet van de wetenschappelijke naam is uitgegaan, die voor alle buitenlanders
dezelfde is, maar dat de volgorde van behandeling wordt bepaald door de duitse naam.
Wel wordt dikwijls de wetenschappelijke benaming tussen haakjes achter de duitse
vermeld, maar daar heeft men voor het snelle opzoeken en het oriënteren niets aan.
Alleen ter verifiering heeft dit betekenis. Veel zou in dit opzicht zijn verbeterd, wanneer
aan het einde van het werk een alphabetisch zaakregister wordt geplaatst, waarin de
synoniemen worden vermeld.

De behandeling der verschillende onderwerpen is zo kort mogelijk gehouden, waar
het de kliniek der gevallen betreft. Men vindt een enkel woord over de mogelijke of
werkelijke oorzaak, een beschrijving der symptomen en het stellen der diagnose. Uit-
voeriger wordt de therapie behandeld. Zij is systematisch opgesteld, zodat verschillende
methoden worden genoemd, de dosering der te gebruiken geneesmiddelen wordt
vermeld en al naar de meerdere of mindere ernst van het geval wordt de volgorde der
toe te passen behandeling weergegeven. Hier en daar worden ook enkele woorden aan
de prognose gewijd. In kort bestek passeren zo de inwendige ziekten, de chirurgie, de
parasitologie, de algemene en bijzondere therapie, de verloskunde en gynaecologie,

kortom alles het oog, dat voor de practiserende collega in de stad of op het platte land
uit therapeutisch en prophylactisch oogpunt van belang is.

Wirth\'s Lexikon is een monument voor het herstel der diergeneeskundige weten-
schappen in Oostenrijk. Binnen drie jaar na de volledige capitulatie der duitse legers
is niet alleen het zo goed bekende Wiener Tierarztliche Monatsschrift, dat door de
hoogleraren der Weense school wordt uitgegeven, verschenen, maar is ook naast het
ongetwijfeld vele werk van het herstel van het diergeneeskundige onderwijs tijd ge-
vonden een zo omvangrijk werk als het maken van een veterinaire encyclopaedie tot
stand te brengen. Ieder, die wel eens medewerking aan het verzamelen van gegevens
voor een dergelijk werk heeft verleend, weet uit ervaring hoeveel arbeid, tijd en op-
offering daarin zit. Zou het verschijnen van zo\'n Lexikon in normale tijden als een
welkome verrijking der veterinaire literatuur worden aanvaard, in deze tijden van
literatuurschaarste mag zij dubbel welkom worden geheten.

Door het Hoofdbestuur werd als lid aangenomen :
. B, M. Bqgaf.rts, Monsterstraat .3, Qss........

Collega B. M. Bogaerts te Oss zet de practijk voort van collega YV. M. Westerhof.

Collega D. H. J\' Brus is werkzaam als assistent aan de kliniek voor Veterinaire
Verloskunde en Gynaecclogie.

Collega J. P. Coppoolse te Middelburg heefi zich geassocieerd met collega Sj. J.
Hoogstra te Middelburg.

De practijk van collega G. Grotenhuis ie Steenbergen wordt van 1 Juni 1948
tot i Januari 1949 waargenomen dcor collega H. J. v. d. Hammen. Daarna zal de
practijk door laatstgenoemde worden overgenomen.

Prof. Dr. J. Marek, eredoctor van de Utrechise Universiteit, veearts van
internationale betekenis, hoopt 27 Juni a.s. 80 jaar te worden. Het Bestuur van de
Faculteit.der Veeartsenijkunde heeft Prof. Marek een gelukwens doen toekomen en
hem hulde gebracht voor zijn grote verdiensten betreffende de veeartsenijkunde, niet
alleen namens de Faculteit doch tevens namens alle Nederlandse veeartsen.

Te Ede overleed in de ouderdom van 74 jaar onze collega S. Heimans, vroeger
hoofd van de veekeuringsdienst te Zutphen.

In human medicine determination of the blood sedimentation rate is
considered as an important clinical test to-day, in veterinary medicine
the value of this clinical test has not yet been clearly defined.

Reichel and Westergren estimated the total number of publications
on this subject during the period 1920—1936 at about 2000. On the other
hand Streit (1940) reports the existence of 100 veterinary articles.

The author of this treatise studied the blood sedimentation rate in the
horse and the cow. Correct conclusions can only be drawn when the
influence of factors, governing the sedimentation rate, is perfectly known.

As many authors have already given a historical review of literature
this will be neglected here.

The method of Westergren (diameter 3 mm) was used. For the exami-
nation of the sedimentation rate in blood of the horse the vertical tube
was used, while for blood of the cow ¹) the inclined tube (45⁰) was chosen.
The packed cell volume was determined with the Wintrobe technique
(15 min./5000 rot. p. min.). The anticoagulant was sodium citrate 3.8 %
(1 : 4).

suggested by Katz (1922) is commonly used. The mean sedimentation
rate per hour is calculated from two readings ; the first (a) after one hour,
the second (b) after two hours. According to Forrestier & Gerbay (1936)
one reading after one hour would be sufficient.

In order to study the possibility of using Katz\' formula in the quanti-
tative interpretation of the blood sedimentation rate in domestic animals,
the results of a sedimentation experiment in the horse have been plotted
in fig. 1.

In fig. 1 this is the part of the curve between o and 5 minutes. In this
phase aggregation of the blood corpuscles takes place. Especially in blood
of the horse auto-agglutination of the red cells is strongly pronounced.
In blood of the normal cow rouleaux formations are not observed at all
(Kubelka (1927)).

The effect of the blood proteins on the auto-agglutination and the
sinking velocity of the red cells has been studied by Fahreus (1929),
Reiche (1929), Bendien, Neuberg & Snapper (1933), Swedin (1933),
Kylin (1935), Lucia, Gospe & Brown (1935), Lucia & Brown (1936—
\'37), Krautz (1937), Ropes, Rosmeisl & Bauer (1939), Linzenmeier
(1941). The effect of the electric charge of the erythrocytes has been investi-
gated by Linzenmeier (1920), Ponder (1926), Yamamoto (1931), Hoeber
(1928) and Heilmeyer (1937).

In fig. 1 this is the part of the curve between 5 and 30 minutes. The
strength of agglutination in the first phase is the determining factor for
the sinking velocity in the second phase, as is stated by Whittington &
Miller (1942).

In normal blood of the horse the second phase generally lies between
5 and 50 minutes after starting the test.

The first and the second phase are the most important ones and require
full attention.

In fig. 2 the sedimentation rates of a large number of bloodsamples
(different cellvolume) are plotted. For every blood sample two readings
are made. The first after 30 minutes (o), the second after 60 minutes
(A). Furthermore the sedimentation between 30 and 60 minutes (#) is
given.

The results indicate that in blood samples with an observed sedimenta-
tion rate from o—60 mm in the first 30 minutes, the sedimentation in the
second 30 minutes amounts to more than 60 mm. Blood samples showing
a sinking velocity of over 60 mm in the first half hour have a sedimentation
rate less than 60 mm during the second half hour. This shows that in the first
cases the sedimentation is still in the second phase during the first part
of the second half hour.

In our experiments two readings were established. The first after 30
minutes (a), the second after 60 minutes (b). Application of the modified
a b

10 minutes. In this way the first part of the sedimentation is emphasized.
Moreover the high value of the sedimentation rate in the horse is reduced,
which makes the results more surveyable.

The sedimentation rate of erythrocytes in the blood of the cow was
equally determined one hour (o) and two hours ( a ) after starting the
test. The sedimentation during the second hour was defined too (•).

It should be mentioned that the experiments were carried out in inclined
Westergren tubes (45⁰; bore 3 mm). Blood samples of various haematocrit
value were used. We used blood of normal adult healthy cows. Only in
some cases with an extremely high sedimentation velocity the blood was
drawn from sick animals. In these blood samples the packed cellvolume
was quite normal. The sedimentation rate during the second hour being
almost equal to the sedimentation rate in the first hour, renders one reading
at the end of the first hour sufficient.

This problem was studied by Mocsy (1923), Popper-Kreindler (1925),
Zwanz (1927), Berczeller & Wastl (1927), Maia (1929), Reichel
(1934), wintrobe & Landsberg (1935), Kaminski (1936), Gibson (1938),
Nichols (1939), Streit (1940), Morrison (1941) and Barbier & Piquet
(1946). ,

In order to determine the influence of the diameter of the tube experi-
ments with blood of the horse have been performed in tubes of various
diameters. The results have been collected in table 1.

The SR/io noted here are the averages of 5 experiments. In this way
the accuracy of the test is much increased. In another chapter it will be
emphasised that for blood of the horse the figure for the sedimentation
rate is only reliable when several experiments have been performed with
the same blood sample.

From table 1 the conclusion may be drawn that no differences in results,
obtained with Westergren tubes of different bore could be detected. In
the 1 mm tube the sedimentation rate is markedly decreased. This is
caused by obstruction of the tubes as could be observed many times as
small plasma columns alternate with packed erythrocytes.

With respect to blood of the horse the diameter of the Westergren
tube has no influence on the sedimentation rate. Anyhow it must be
emphasized that it is undesirable to use too narrow tubes. For the deter-
mination of the sedimentation rate in blood of the horse it is to be preferred
to use Westergren tubes with an internal diameter of at least 3 mm.

The same experiments were carried out with blood of the cow. The
standard deviation of the sedimentation test in this blood is very small
which implies that the sedimentation rate in one single test is the true
one. The effect of the bore of the tube on the sedimentation rate of erythro-
cytes in blood of the cow is clearly shown in figure 4.

The sedimentation in the inclined tube can easily be explained in a
satisfactory way. Let us suppose we use a Westergren tube filled with
slowly settling blood (blood of the cow), inclination cp°, diameter 2R mm,
length of the blood column I mm and make a reading one hour after
starting the test. The upper level of the blood column (fig. 5 A) is AB =
2 R

position AE are in position HF at the end of the hour. Considering the
cross section (MM) of the tube area MRPS = area RSUT and MP =
h sin cp mm. The cubic content of the space AEFH = l.h. sin cp. 2R = /₂.

As we have very slowly sedimentating blood we only make a small
error when we take as the total plasma content the cubic contents of the

In reality all the plasma is stored up in the upper side of the tube. The
length of this plasma column (P) is measured when we make a reading

For the same blood-sample the following relation exists : the product
of tube-diameter (mm) and sedimentation rate (mm/hr) is a constant).
For this deduction it is necessary that / is great in comparison with the
diameter and the diameter must be great as compared with the sinking
velocity of the red cells (h).

Sedimentation in blood of the cow. Inclined tube. I = 200 mm; (p = 45⁰; t. = 18⁰ C.

Fig. 6 gives the variance in diameter of 200 Westergren tubes. It became
evident that the diameter of the tube has a great influence on the sedimen-
tation rate of the red blood corpuscles in the cow. Using the inclined
Westergren tube the diameter is immaterial, when we only realise that
we must always take tubes of exactly the same bore.

To be in agreement with the technique described for blood of the horse
we prefer the 3 mm tube for blood of the cow too.

The mechanism of the blood sedimentation in the inclined tube has
also been investigated by Berczeller & Wastl (1923), Lundgren
(1927), Nakamura & Kuroda (1937), Fuente-Hita (194.2), Barrier
& Piquet (1946).

Changes in suspensionstability of the blood by delay in carrying out
the test has been examined by Westergren (1924), Berczeller &
Wastl (1924), Zippel (1930), Wintrobe & Landsberg (1935), Neu-
mann -Kleinpaul & Weyers (1937), Nichols (1939), Kattentidt
(i939)> Frenzel (1939), Berg (1938—39), Streit (1940), Hollander
(1942), Strehrath (1941) and Bray (1946).

With a sample of citrated horseblood (200 ccm blood and 50 ccm sodium
citrate 3.8 %) the following experiment was carried out. The blood-sample
was divided into seven equal parts, which were stored at different tem-
peratures. Fig. 7 and table 3 show how the sedimentation rate changes
after storing the blood some hours at different temperatures. The values
(SR/ 10) in table 3 are the mean of two determinations.

Horse, Dutch breed (Gelder); gelding; 18 years. Feeding at 5 a.m. Punction of the
jugular vein at 9 a.m. Citrated blood. Cellvolume 26%.

The effect of storing blood of the cow at various temperatures has been
studied too. The results are collected in table 4.

The experiments show that room temperature (i8° C.) is best to store
the blood of the horse for some hours. Storing at a higher temperature
causes an immediate decrease of the sedimentation rate, in consequence of
a marked decrease in agglutination. Storing the blood in a refrigerator-gives
first fo all an increase of the sedimentation rate, followed by a decrease.

Blood of the cow can be stored for many hours at various temperatures
without any effect on the sedimentation-velocity.

To confirm the results obtained some more experiments were performed.
In blood of the horse as well as in blood of the cow the sedimenttaior.
velocity of red cells was examined at room temperature. Series of 20 tubes
were used and the readings were made at the usual time. This was repeated
after storing the blood for some hours (tables 5 and 6). From these data

cf the iu^\'ul\'ir vein. Every test in twentyfold. Cellvoiume 26 %. Temp. 18° C.

we computed the mean sedimentation rate (M), the standard deviation
(cr), the standard error (m) and the significant difference (a).

As no significant difference exists between the 4 series of table 5 (horse
nr. I) the standard deviation of the sedimentation test could be calculated
from these 80 data at 1.50, which means that a marked gyration of the
distribution exists. This rpakes it necessary to establish more data from
the same blood-sample in order to reduce this great variation.

In exactly the same way the standard deviation of the sedimentation
test for blood of the cow was calculated at 0.4. Hence we conclude that
for determination of the sedimentation rate in the cow one single test is
sufficient.

Changes in the suspensionstability after addition of sodium citrate
have been studied by Bonninger & Hermann (1923), Westergren
(1924), Rubin & Smith (1927), Drastich (1930) and Christ (1927).

Primarily the influence of sodium citrate itself was investigated (See
fig. 8). The higher the concentration of the anticoagulant the more the
sedimentation rate was decreased. The packed cellvolume observed in
the blood-sample containing 3.8 % sodium citrate was about 8—10 %
higher than in the same blood-sample after addition of a 25 % sodium
citrate solution. The agglutination of the erythrocytes, very marked in
the blood-sample containing 3.8 % sodium citrate, fell off in the other
samples and was practically wholly absent in the blood-samples to which
a 20 % or 25 % citrate solution has been added. This is the cause of the
decreased sedimentation rate.

Secondly the effect of the diluent (water) was examined. Two blood-
samples were drawn from the same horse.

The concentration of the sodium citrate in the plasma of the first sample
amounted to 1/77 = 0.013 g/ccm. In the second sample 1/72 = 0.014
g/ccm. In the last sample autogenous plasma was added to reduce the
packed cellvolume to 23 %. The sedimentation rates observed amounted
respectively to 19 mm and 25.5 mm. In a second experiment which may
be compared with this these sedimentation rates amounted to 14.5 and
20.5 mm. The standard deviation of the sedimentation test being 1.50
infers that in both cases a real difference exists.

In exactly the same way the influence of sodium citrate as well as the
influence of the diluting fluid (water) was examined in the cow. Neither
the first nor the second factor affected the sedimantation rate. Probably
this is caused by absence of the auto-agglutination in the blood of the
normal cow.

Many contradictory reports exist in relation to this problem. This
subject has been investigated by Ziernwald (1921), Friedemann (1924),
Hansmann (1924), Hubner (1924), Devulder (1925), Schneider (1927),
Barranger (1928), Nevodov (1928), Gaubert (1929), Tapernoux &
Pagnon (1934), Holm (1937), Ferrando (1937), Holzer (1939).

In a large number of horses the sedimentation test has been carried
out. The following sub-groups could be distinguished :

The data obtained are collected in table 7 and in the tables 8, 9, 10
and 11 the mathematical interpretation is given.

No significant difference could be estabished too in relation to sex
(see table 9).

With respect to breed a significant difference could be detected as is
shown by the results collected in the tables 10 and 11.

Changes of the suspensionstability during pregnancy in domestic animals
have been studied by Franz (1921), Stosz (192i), Machts (1922),
Fiedler (1923), van der Kaay (1926), Ziernwald (1926), Schneider
(1927), Ferrando (1937).

To investigate the influence of pregnancy the sedimentation test was
carried out in 80 blood-samples of different cows (table 12). In fig. 9 the
sedimentation rate is plotted against the number of experiments, while in
table 13 the results of these experiments are collected.

A slight increase of the sedimentation rate is observed during the last
3 months of pregnancy. This increase is a real one as is shown by a
being > 3.

Sedimentation in blood of the eow. Every test carried out after correction of the cellvolume (30 %).

The total number of erythrocytes (haematocrit) is a very important
factor influencing the sedimentation rate. Neither for blood of the hoise
nor for that of the cow instructions have been published for cellvolume
correction. In medicine this question has been thoroughly examined by
Bonninger & Hermann (1923—\'24), Schafer (1927), Gram (1929),
Rourke & Plass (1929), Rourke & Ernstene (1931), Meier (1931)
Wintrobe & Landsberg (1935), Forrestier & Gerbay (1936).

In our experiments we correlated the packed cellvolume with the
sedimentation rate in the horse and in the cow. Samples of citrated blood
were drawn from 80 horses and artificially rendered anaemic and poly-
cythaemic by diluting the blood with its own plasma or reducing its plasma
quantity. In this way from every sample 5 smaller ones containing 10 %,
²⁰ %> 3° %> 4° % ^and 50 % of red cells were obtained. The sedimenta-
tion was measured and the data obtained plotted in fig. 10 and in table 14
these data have been summarized.

Correlation of the packed cellvolume and sedimentation
rate in blood of the horse.

These experiments show that in blood-samples of the horse with a cell-
volume of 30% the normal SR/10 ranges between 8| and 30 mm. Blood-
samples with a corresponding SR/10 (cellvolume 30 %) have been taken
together so that 6 groups were obtained and 6 mean sedimentation curves
could be derived.

On page 499 we calculated that for the normal Dutch breed (Gelder,
Groninger, Frisian, Belgian) the sedimentation rate ranges between
21.9 ± 4-5& (packed cellvolume 30 %). By means of interpolation a correc-
tion chart for cellvolume (fig. 12) has been constructed from the experi-
mentally derived sedimentation curves (fig. 11).

In fig. 12 96 % of the total number of experiments will provide data
laying between the two boundary curves (21.9 rfc 2 a).

Properly speaking a = 4.58 is not the standard deviation expressing the
real spread of the individual gyration as this standard deviation also
includes the standard deviation (cr = 1.5) too from the sedimentation
test itself (chapter III). The real standard deviation can be calculated
by extracting the square root of the difference between the two square
sigma ta.

The standard deviation of the individual variance being much greater
than the standard deviation of the\' sedimentation test itself, we may take
for the normal individual range cr = 4.58.

The correction should only be applied in blood-samples containing a
cellvolume of 15—45 %. Beyond this area correction often causes an im-
portant error.

The mean cellvolume in these 80 horses amounted to 27.4 rb 3-86.
The corrections should be made in the usual way (See : Wintrobe &
Landsberg (1938) and Hynes & Whitby (1938) ).

In exactly the same way a correction chart has been constructed for
blood of the cow as well. Blood-samples were drawn from 16 normal
cows and from every blood-sample 5 smaller ones were derived. The sedi-
mentation rate was determined and the data of these experiments collected
in table 15. The mean curves are plotted in fig. 13.

From the correction curves drawn in fig. 13 one mean correction curve
could be gathered (fig. 14, III). With blood-samples showing abnormal
sedimentation rates six other curves have been constructed.

These curves are plotted too in fig. 14 and the data of these experiments
are summarized in table 16.

96 % of the total number of the sedimentation rates observed in blood
of the normal cow. The mean sedimentation rate in the cow (packed
cellvolume 30 %) is 10.2 i \'-⁰5- The correction should be applied only
when the packed cellvolume amounts from 15 to 45%. The mean cell-
volume in the cow computed from 80 data in table 12 was 26.3 i 3.56.

For the horse as well as for the cow we must realise that to compare the
sedimentation rates of different animals or for the same animal established
on different days, every sedimentation rate should be corrected on the
same cellvolume, for instance 30 %.

Experiments to observe changes of thesuspensionstability after ingestion
of food in the horse have been carried out by Friedemann (1924), Hans-
mann (1924), Keese (1926), Holm (1937), Stubinger (1939)..

From 8 horses blood-samples were drawn before and after water intake
and the sedimentation rate observed. The data are summarized in table 16.

Every blood-sample was divided into two smaller ones. In the first the
cellvolume in vivo was maintained and in the second one the cellvolume
was artificially rendered 30 %. In both of these samples the sedimentation

test has been carried out. The SR/IO given in table 17, are again the mean
of two or three sedimentation tests.

In almost every case the haematocrit was slightly increased. The same
could be observed in the corrected sedimentation rate (cellvolume 30 %).

This problem has been investigated by Hansmann (1924), Ziernwald
(1926), Preobraseäski & Starostjuk. (1927).

In our experiment the sedimentation rate was determined ten times
in two horses during a 24 hour period (Dutch breed, Gelder). The animals
got a normal ration and did not work. Neither did they one week before
the experiment was carried out. For the first horse the mean sedimentation
rate during the period mentioned above amounted to 14.9 i 0.91, while
for the second horse this was 14.7 ^ 1.13.

The standard deviation of these experiments being smaller than the
standard deviation of the sedimentation test itself (cr = 1.5) means that in-
our experiments no real changes in sedimentation rate could be detected,
consequently no day rhythm exists.

Many authors p^id attention to the influence of muscular exercise on
the total volume of red cells and the sedimentation phenomenon. The
publications of König (1913), Bonard (1919), Müller (1920), Simon
(1922), Hauber (1924), Hansmann (1924), Friedemann (1924), Keese
(1926), Gaubert (1929), Stirnemann (1934) and Holm (1937) should
be mentioned here. The experiments of Brown (1922) on dogs are interest-
ing though he did not study the sedimentation rate.

Experiments with 11 horses were made. 9 of them performed heavy
muscular exercise for 5 minutes (gallop), while 2 of them did heavy
muscular work for 4 hours (ploughing). The total protein content of the
citrated plasma was measured with the Pulfrich refractometer. The results
of the experiments have been summarized in table 18.

The conclusion may be drawn that the decreased sedimentation rate
is practically only caused by an increase of the packed cellvolume. Whether
the slight increase in sedimentation rate which remains after correction
of the cellvolume is caused by alteration in concentration of the different
plasma proteins or not, we cannot say because only the total protein
content of the plasma has been established.

Muscular exercise for a long time does not affect the cellvolume and
the sedimentation rate to the same extent as muscular exercise for a short
time does. No further conclusion could be drawn here because only two
experiments were carried out.

The sedimentation rate of erythrocytes in the horse and the cow has been investigated
with the Westergren method. The vertical tube has befti used in blood of the "horse,
the inclined tube in blood of the cow.

In the experiments with blood of the horse two readings were made, the first after
30 minutes (a), the second after 60 minutes (b) and the SR per 10 minutes calculated

with the formula 3 6. This figure expresses the suspensionstability of the blood
2

of the horse in a satisfactory way while in blood of the cow one reading at the end of
the first hour was sufficient.

The diameter of the Westergren tube used was 3 mm. Determination of the bore
of 200 Westergren tubes showed a variance of 2.0—3.0 mm. Differences in the diameter
of the Westergren tubes did not affect the sedimentation-velocity in blood of the horse.

Theoretical interpretation of the sedimentation-velocity in blood of the cow in the
inclined Westergren tube gives (for the same sample of blood) the relation: the product
of diameter of the tube (mm) and sedimentation rate (mm/hr.) is constant. Practical
experiments degree with this equation.

The influence of blood storage at various temperatures has been established. A tem-
perature of 18° C. is best for storing blood for some hours without influencing the results
of the sedimentation test.

Applying statistical methods tó data obtained from 80 blood-samples of different
horses, the standard deviation proved to be 1.5 mm. In order to reduce the error in
measurement it is necessary to obtain more data from the same blood-sample and to
calculate the mean value. The standard deviation for blood of the cow calculated
from 80 different blood-samples was 0.4 mm.

The sedimentation rate of erythrocytes in blood of the horse was decreased by water
and sodium citrate. This relation could not be established in blood of the cow.

There are no significant differences between groups of horses concerning age and sex.
With reference to breed such difference could be established very clearly. A significant
difference in sedimentation rate also exists too between non pregnant cows and pregnant
cows, at least from the 6th month of pregnancy. Differences in sedimentation rate are
too small to apply this methpd as a suitable pregnancy test.

Packed ccllvolume has great influence on the sedimentation rate. A correction chart
for cellvolume has been constructed; for blood of the horse as well as for blood of the cow.

In horses heavy muscular exercise causes in many cases an enormous increase of the
cellvolume and in consequence of this an important decrease of the sedimentation rate.
After correction for cellvolume the sedimentation rate was slightly decreased.

Doel van dit onderzoek was een overzicht te verkrijgen van de voor-
waarden waaronder de bloedbezinking volgens de methode Westergren
bij paard en rund dient te worden uitgevoerd.

Vastgesteld werd op welke wijze men de suspensiestabiliteit van het
bloed kwantitatief kan uitdrukken. Voor het paard blijkt aflezing na
30 en 60 minuten en berekening der sedimentatiewaarde per 10 minuten
gewenst, terwijl bij het rund met één enkele aflezing na één uur kan worden
volstaan.

Wat betreft de diameter der Westergrenbuizen verdient het aanbeveling
buizen te gebruiken met een inwendige diameter van minstens 3 mm.
Kleine afwijkingen van deze diameter blijken van geen betekenis te zijn
voor de met paardebtoed verkregen proefuitkomsten. Voor runderbloed,

waarmee de bezinkingsproeven in onder een hoek van 45° geplaatste
Westergrenbuizen werden uitgevoerd, hebben kleine verschillen in buis-
diameter een afwijking in de proefresultaten tot gevolg. Voor deze bloed-
soort geldt de betrekking 2P X R = C, d.w.z. het product van bezinkings-
waarde en buisdiameter is onder de beschreven proefvoorwaarden constant.

De inwendige diameter van 200 willekeurige Westergrenbuizen bleek te
variëren van 2.0 tot 3.0 mm.

Ter vaststelling van de tijd gedurende welke men het bloed kan bewaren
zonder dat veranderingen in sedimentatie optreden, werden proeven
verricht waarbij een aantal bloedmonsters meerdere uren bij verschillende
temperaturen werd bewaard. Het blijkt dat uitvoering der sedimentatie-
proef enige uren na venapunctie bij het paard geen merkbare verandering
in sedimentatie tot gevolg heeft wanneer men het bloed bij kamertempera-
tuur bewaart. Voor runderbloed, dat aan dezelfde temperatuur is bloot-
gesteld, zijn de optredende veranderingen nog geringer, daar uit de proeven
blijkt, dat de sedimentatiewaarde direct na afname van het bloed niet
verschilt van die verkregen nadat het bloed bij kamertemperatuur vele
uren is bewaard.

Uit sedimentatieproeven met bloed van 80 verschillende paarden
werd de standaarddeviatie berekend. Deze blijkt 1.50 mm te zijn, hetgeen
wil zeggen dat er een aanzienlijke proefstrooiing bestaat. Het is daarom
gewenst in plaats van één sedimentatiebepaling een aantal parallelproeven
te doen en daaruit het gemiddelde te berekenen, waardoor de proeffout
naar believen kan worden verkleind. Voor runderbloed bedraagt de
standaarddeviatie bepaald uit 80 waarnemingen slechts 0.4 mm, waaruit
de grote nauwkeurigheid blijkt waarmede de sedimentatieproef bij het
rund kan worden uitgevoerd.

Onderzoekingen betreffende de invloed op de sedimentatiesnelheid van
water en het gebruikte Na-citraat wijzen uit, dat beide een remmende*
werking uitoefenen op de bezinking in normaal paardebloed, doch dat
dit in normaal runderbloed niet het geval is.

Proeven met paardebloed waarbij de invloed van leeftijd en geslacht
op de sedimentatiesnelheid werd nagegaan, leiden tot de conclusie, dat
genoemde factoren geen invloed hebben op de bezinkingssnelheid. Wel
blijkt een significant verschil aantoonbaar tussen diergroepen van ver-
schillende bloedgraad.

Mathematische behandeling van de gegevens verkregen met 80 bloed-
monsters van runderen in verschillende stadia der graviditeit, leidt tot de
conclusie dat er bij een graviditeit van 6 maanden of langer een verhoogde
sedimentatiesnelheid bestaat, hoewel de grootte der toename te klein is
om de sedimentatieproef als graviditeits-diagnosticum te aanvaarden.

Het celvolume blijkt zowel bij de bezinking in paarde- als in runderbloed
van grote invloed op de sedimentatiesnelheid. Met behulp van 80 ver-
schillende monsters paardebloed werden een aantal correctielij nen voor
celvolume bepaald, waarna met behulp van reeds eerder verkregen ge-
gevens door interpolatie een correctiekaart voor paardebloed werd samen-
gesteld. Ook voor runderbloed werd met behulp van 33 verschillende
bloedmonsters een correctiekaart vervaardigd, waarbij dezelfde werkwijze
werd gevolgd als voor paardebloed.

drenken op de sedimentatiesnelheid nagegaan, welke hierdoor een geringe
stijging blijkt te ondergaan.

Ter vaststelling van een eventueel dagrhythme werd bij een tweetal
paarden gedurende 24 uren 10 maal de bloedbezinking bepaald. Een
dagelijkse variatie van betekenis blijkt niet aantoonbaar.

Tenslotte werd de invloed van zware lichamelijke arbeid op de sedi-
mentatiesnelheid onderzocht. Kortdurende prestaties werden verricht
door 9 paarden, langdurende door 2 dieren. Bij de eerste groep blijkt
het celvolume (citraatbloed) zeer sterk te stijgen, waardoor ook de uit-
komsten der sedimentatieproef aanmerkelijk lager zijn. Na correctie
op een celvolume van 30 % blijkt dat deze vertraging in hoofdzaak het
gevolg is van de sterke toename van het erythrocytenaantal in het cir-
culerend bloed. De in het algemeen resterende kleine vertraging in be-
zinking nadat de celvolumecorrectie is uitgevoerd, is waarschijnlijk het
gevolg van een veranderde eiwitsamenstelling van het plasma. Het totaal
eiwitgehalte in vivo blijkt na de proefin alle gevallen verhoogd. Het aantal
proefpaarden dat gedurende langere tijd zware lichamelijke arbeid leverde,
is te gering om vergaande conclusies te trekken. De optredende veran-
deringen in celvolume zijn hier slechts klein, terwijl de bezinking na cel-
volumecorrectie eveneens nog een geringe vertraging vertoont. In verband
met veranderingen in celvolume en plasmaeiwi.tgehalte acht ik bepaling
der sedimentatiewaarde onmiddellijk na arbeidsprestaties niet gewenst.
Matige lichaamsbeweging alvorens het bloed voor uitvoering der sedimen-
tatieproef wordt verzameld, is van geen betekenis, mits rekening wordt
gehouden met het celvolume.

Barbier, J. & Piquet, G. (1946). „La sedimentation sanguine" (Paris).
Barranger, D. R. (1928). Diss. Paris.

Bendien, W. M., Neuberg, J. & Snapper, I. (1933). Geneesk. BI. 30, 1.
Berczeller, L. & Wastl, H. (1923). Biochem. Z. 143, 236.
„ „ (1924)- Biochem. Z. 144, 159.

Berg (1938—\'39). J. Lab. clin. Med. 24, 757.
Bonard, H. (1919). Schweiz. Arch. Tierheilk. 61, 7.
Bönninger, M. & Hermann, W. (1923). Klin. Wschr. 2, 744.

Bray, W. E. (1946). „Synopsis of clinical laboratory methods" (St. Louis).
Broun, G. O. (1922). J. exp. Med. 36, 480.

Drastich, L. (1930). Biol. Listy 15, 15. Ref.: Rona\'s Ber. ges. Physiol. 55, 774 (1930).

Forrestier, J. & Gerbay, F. (1936). Sang 10, 686.
Franz, W. (1921). Diss. Dresden.
Frenzel, M. (1939). Münch, med. Wschr. 86, 923.
Friedemann, N. (1924). Diss. Berlin.
Fuente-Hita (1942). J. Med. Lyon, Mars 1942.
Gaubert (1929). Rev. vet. Toulouse 81, 593.
Gibson, H. J. (1938). Proc. Roy. Soc. Med. 31, 309.
Gram, H. C. (1929). Acta Med. Scand. 70, 242.
Hansmann, J. (1924). Diss. Leipzig.

Krautz, W. (1937). Z. Immunitätsf. u. exp. Ther. 91, 507.
Kubelka, G. (1927). Wien, tierä. Mschr. 14, 112.
Kylin, E. (1935). Acta Med. Scand. 85, 574.

Linzenmeier, G. (1920). Pflüg. Arch. ges. Physiol. 181, 169.
„ (>92\')- Pflüg. Arch. ges. Physiol. 186, 272.

Lucia, S. R. & Brown, J. W. (1936—\'37). Proc. Soc. exp. Biol. Med. 35, 589.
Lucia, S. R., Gospe, S. M. & Brown, J. W. (1935). Proc. Soc. exp. Biol. Med. 33, 356.
Lundgren, R. (1927). Acta Med. Scand. 67, 62.

Nakamura & Kuroda (1937). The Keyo J. Med. 8, 168, 198 and 256.
Neumann-Kleinpaul, K. & Wyers, H. (1937). Arch. .wiss. prakt. Tierheilk. 71, 90.
Nevodov (1928). Jber. Vet. Med. 48, 1171.
Nichols, R. E. (1938—\'39). J. Lab. clin. Med. 24, 631.

Whittington, R. B. & Miller, A. K. (1942). Brit. J. exp. Pathol. 33, 56.
Wintrobe, M. M. (1933). Amer. J. med. Sei. 185, 58.

Ziernwald, W. (1921). Diss. München.
Zippel, W. (1930).. Diss- Berlin-
Zwanz, J. (1927). Diss. Wien.

De runderparasiet Babesia bigemina (Smith en Kilborne 1893) werd
waarschijnlijk het eerste gezien door Babès in Roemenië, de eerste goede
beschrijving werd gegeven door Smith en Kilborne 1893 in de Verenigde
Staten.

De Anaplasma marginale (Theiler 1910) werd het eerst waargenomen
door Smith en Kilborne in 1893, zij zagen er geen afzonderlijke parasiet
in, maar dachten te doen te hebben met een milde vorm van piroplasmosis.
Theiler uit Z. Afrika ontdekte in 1910 dat het een afzonderlijke parasiet
was.

Na deze ontdekkingen werden de parasieten in alle tropische en sub-
tropische gebieden van de wereld aangetoond.

In Nederlands-Indië had de Does de parasieten in 1896 waargenomen,
de B. bigemina kon gemakkelijk als een afzonderlijke parasiet worden
erkend, met de A. marginale leverde dat meer moeilijkheden op, deze
werd voor de oorzaak van de chronische Texaskoorts gehouden, terwijl
verwarringen met Oostkustkoorts ook voorkwamen. Na de beschrijving
van Theiler in 1910 werd ze door de Blieck ook in Nederlands-Indië
als een afzonderlijke parasiet beschouwd.

Het is mij niet bekend dat de parasieten in Cura^ao voorkomen, het is
wel waarschijnlijk omdat Cura^ao vaak veel slachtdieren heeft betrokken
uit besmette landen (Venezuela, enkele Garaïbische eilanden).

In Suriname is door het Gouvernement en particulieren herhaaldelijk
gepoogd de productie van het inheemse rund te verhogen door het te
kruisen met ingevoerde, buitenlandse dieren.

Voor het verhogen van de melk- en vleesproductie werden fokrunderen
uit het gematigde klimaat (Bos taurus) ingevoerd, voor het verhogen van
de vleesproductie en het trekvermogen Zebu\'s (Bos indicus).

De dieren, die tot de groep van Bos taurus behoorden, kwamen vnl.
uit Nederland, Trinidad en de Verenigde Staten, die van Bos indicus uit
Trinidad en Florida (U.S.A.).

De ingevoerde Bos taurus dieren (Fries-Hollands, Maas-, Rijn- en IJssel-
vee, Shorthorn, Guernsey, Jersey) konden zich niet zuiver handhaven,
de kruisingen ervan met de Surinaamse creool koeien konden zich beter
staande houden, maar de producties waren niet bevredigend.

De bedrijven van het Gouvernement en particulieren (plantagedirec-
teuren, boerderij Beekhuizen, Surinaamse Bauxiet Mij, Rooms Katholieke
missie), die deze dieren invoerden, beschikten over het geld om proeven
te nemen, de leiders kenden de hoge producties uit Nederland en Amerika
en dachten de producties van het Surinaamse rund gemakkelijk te kunnen
verhogen door het te kruisen met deze hoog productieve rassen. Zij hielden
daarbij te weinig rekening met de gewijzigde omstandigheden waaronder

dit rund in Suriname moest leven (tropische temperatuur, hoge vochtig-
heidstoestand van de lucht, minderwaardig veevoer, tropische ziekten).

De resultaten waren dan ook niet in overeenstemming met de verwach-
tingen; economische bedrijven zijn zo nooit tot stand gekomen.

De Zebu een groot en sterk dier was beter tegen de tropische omstandig-
heden opgewassen, de kruisingen waren als slacht- en trekdier bij de
Brits-Indische veehouders zeer gewild.

Een deel van de mislukkingen met de invoer van runderen werd geweten
aan infecties met tropische bloedparasieten en wel vnl. Babesia bigemina,
Anaplasma marginale en Trypanosoma viennei. Het was gewenst de ziekten,
veroorzaakt door deze parasieten, nader te bestuderen. De resultaten van
het trypanosomenonderzoek, dat in Utrecht door prof. Dr. O. Nieschulz,
Dr. A. Bos en J. Frickers werd verricht en later voortgezet door Nieschulz
en Bos in Utrecht en Frickers in Suriname, zullen hier niet worden
vermeld.

In de oude slachtregisters van het Openbaar Slachthuis te Paramaribo
van vóór 1914 wordt herhaaldelijk melding gemaakt van het afkeuren
van runderen wegens anaemie, hydreamie, cachexie, icterus, dus met ver-
schijnselen van bloedziekten.

Dr. H. J. v. d. Schroeff vermeldde het voorkomen van een pernicieuse
infectieuse anaemie bij runderen.

Het eerste geval van babesiosis werd vermeld door de Gouvernements-
dierenarts E. Vleming, die op 7 September 1914 een zwarte stier afkeurde
,,die bij sectie en microscopisch onderzoek reeds enige tijd lijdende was
aan babesiosis". In het verslag van de veestapel in Suriname over het
jaar 1916 vermeldt Vleming: ,,In het bloed van vele runderen trof ik
behalve het Piroplasma bigeminum ook Anaplasmen aan. Hierna vonden de
Gouvernementsdierenartsen E. Vleming, F. Corsten Jr. en J. Frickers
meermalen B. bigemina en A. marginale bij Surinaamse runderen.

De parasieten zijn vermoedelijk in Amerika gebracht met de runderen,
die de Spanjaarden en Portugezen, al spoedig na de ontdekking van
Columbus (1492), in Amerika brachten. De Mexicaanse naam van de
Texaskoorts „Spaanse koorts" zou daarop wijzen. Indien deze hypothese
juist mocht zijn dan hebben de Spanjaarden en Portugezen de parasieten
ook op de Caraïbische eilanden gebracht. Suriname werd vanuit Barbados
in 1650—1652 door Engelsen gekoloniseerd, zij brachten runderen mee
en met deze dieren zou de invoer van de parasieten in Suriname dan
te verklaren zijn.

Voor het onderzoek van B. bigemina en A. marginale konden geen Suri-
naamse proefrunderen worden gebruikt, omdat niet met zekerheid was
uit te maken of ze al niet eens een infectie hadden gehad. Voor het onder-
zoek van de parasieten bij proefdieren uit niet besmette landen kwamen
twee gelegenheden. De eerste deed zich voor in 1938 toen besmette Suri-
naamse runderteken en een met parasieten besmet Surinaams kalf naar
Nederland werden gebracht en de parasieten op het Instituut voor Para-
sitaire- en Infectieziekten van de Rijksuniversiteit te Utrecht (Directeur
prof. Dr. L. de Blieck) bij Nederlandse proefrunderen (Bos taurus) werden
onderzocht. De tweede gelegenheid kwam toen in 1946 en 1947 in Suriname

25 zebu\'s (Bos indicus) uit Florida (U.S.A.) werden ingevoerd. Deze Zebu\'s
kwamen uit een gebied waar de runderteek niet aanwezig was, de para-
sieten kwamen bij deze dieren niet voor, ze werden op de lands-
boerderij Beekhuizen in Suriname besmet.

Voor het onderzoek werd het bloed uit een oorvene verkregen, uit-
gestreken op een voorwerpglas, gefixeerd met methylalcohol en gekleurd
volgens Giemsa. Het fixeren en kleuren geschiedde steeds direct na de bloed-
afname, het microscopisch onderzoek meestal de daarop volgende dag.

De mate van infectie werd aangegeven met zwak, matig, sterk en zeer sterk.
De infectie werd zwak genoemd bij het vinden van i—5 parasieten in
een uitstrijk, matig bij meer dan 5 parasieten in een uitstrijk, sterk bij 1—5
parasieten in een gezichtsveld, zeer sterk bij meer dan 5 parasieten in een
gezichtsveld.

Bij het bloedonderzoek van de runderen 1 tot en met 24 werden de
bloeduitstrijkjes dagelijks onderzocht, volledige bloedonderzoekingen von-
den niet plaats. Dit geschiedde wel bij het onderzoek van rund No. 25
(A.B.B.A. No. 22.274). Tegelijk ^met rund No. 25 werd als controle het
rund No. 15 (A.B.B.A. No. 22.268) onderzocht. Dit dier had dezelfde
vader en was 1 maand jonger dan rund No. 25. Het dier was op 26 Aug.
1946 geïnfecteerd met B. bigemina en A. marginale. De volledige bloed-
onderzoekingen van de twee dieren vonden plaats op de dag vóór en de
4de, 8ste, 13de, 20ste, 25ste, 29ste, 34ste, 40ste, 46ste, 53ste, 60ste en 70ste
dag na de infectie.

Bij het rund No. 25 werden dagelijks de aantallen geïnfecteerde erythro-
cyten verhoudingsgewijs bepaald. Voor B. bigemina werden in opeenvolgende
gezichtsvelden 1.000 leucocyten gedifferentieerd en tegelijkertijd het aantal
geïnfecteerde erythrocyten geteld, voor A. marginale werd het aantal bepaald
per 1.000 erythrocyten.

II. Het onderzoek bij Nederlandse runderen (Bos taurus) en
de immunisatie van 4 stamboekkalveren in Utrecht in 1938.

t. Verloop der infecties bij het uit Suriname geïmporteerde kalf (670) (zie fig. 1)

Het Surinaamse kalf (No. 670), een creoolstier met duidelijke Zebu-
en Friese kruising, werd 6 Juli 1937 geboren op het veeteeltbedrijf Wolffen-
buttel te Paramaribo, terwijl het daarna nog is geweest op het veeteelt-
bedrijf Oosthuizen, gelegen in de omgeving van Paramaribo. Vlak voor
het vertrek op 2 Mei 1938 werd het kalf ingespoten met het bloed van twee
stierkalveren, afkomstig van het veeteeltbedrijf van de R.K. missie aan de
Copyweg (ongeveer 18 km van Paramaribo), welke sedert October 1936
waren ondergebracht op Wolffenbuttel en Oosthuizen. Na het vertrek
■oit Paramaribo deed de boot geen enkele tropische haven meer aan. De
infecties moeten dus uit Paramaribo en zijn naaste omgeving zijn.

Het dier had bij aankomst veel teken (Boöphilus). De algemene toestand
was matig. Nadat het dier aan de Utrechtse verpleging en voeding was
gewend groeide het vrijwel normaal op.

Vóór de aankomst in Nederland op 17 Mei 1938 was het bloed nooit
onderzocht. In Utrecht begon het onderzoek op 18 Mei, het dier werd
tot i September 1938, 110 dagen in observatie gehouden.

Lichaamstemperaturen en infecties van het Surinaamse kalf 670.
Geïnfecteerd met Babesia bigemina, Anaplasma marginale en Trypanosoma vienneï in Suriname.

Body temperatures and infections of the Surinam calf 670.
Infected with Babesia bigemina, Anaplasma marginale and Trypanosoma nienneï in Surinam.

Voor het eerst was het bloed positief op 19 Mei, de ie dag na het begin
van het onderzoek. Gedurende het onderzoek was het bloed 26 dagen
zwak positief.

Er waren 4 positieve perioden van 3 en 2 van 2 achtereenvolgende
dagen, afgewisseld met negatieve perioden van 1 tot 14 dagen.

Voor het eerst was het bloed positief op 20 Mei, de 2e dag na het begin
van het onderzoek. Gedurende het onderzoek was het bloed 22 dagen
zwak positief.

Er waren 1 positieve periode van 6, 1 van 5, 1 van 4 achtereenvolgende
dagen, afgewisseld met negatieve perioden van 1 tot 18 dagen.

Voor het eerst was het bloed positief op 23 Mei, de 5e dag na het begin
van het onderzoek. Gedurende het onderzoek was het bloed 28 dagen
positief, waarvan 14 dagen zwak, 12 dagen matig en 2 dagen sterk. De
positieve perioden waren:

i van 6, i van 5, 4 van 3 en 2 van 2 achtereenvolgende dagen, afgewisseld
met negatieve perioden van 1 tot 16 dagen.

Deze wisselde sterk, liep uiteen van 37°2 C. tot 40°7 C. en was op 6 dagen
40°0 C. of meer. Een duidelijk verband tussen de stijging van de tem-
peratuur en de positieve bevindingen in het bloed was niet altijd aanwezig,
hetgeen overigens verklaarbaar is door de gelijktijdige infecties met Babesia
bigemina, Anaplasma marginale en Trypanosoma vienneï.

Op rund 66g werden op 7 Mei 1938 larven van Boöphilus, afkomstig
van imagines uit de omgeving van Paramaribo, gebracht. Zij sloegen
goed aan, zodat op 30 Mei vrijwel volwassen teken konden worden ver-
kregen.

De infectie werd zuiver gehouden tot 15 Juni toen het kalf intraveneus
ingespoten werd met 10 cc bloed van het Surinaamse kalf 670.

Het aantal observatiedagen bedroeg 39, in die tijd werd het
bloed 34 dagen onderzocht en was het 7 dagen positief, waarvan 6 zwak
en i matig. De positieve periode duurde 4 dagen. Voor het eerst werden
babesiën gevonden op 20 Mei, 13 dagen nadat de Jarven op de huid
gebracht werden.

De lichaamstemperatuur steeg vlak voor en gedurende de positieve
periode, bleef gedurende 4 dagen boven 40°5 C. (met de hoogste tempera-
tuur van 41 °5 op 21 Mei) en daalde daarna geleidelijk. De positieve
en negatieve bevindingen in het bloed klopten met het stijgen en dalen
van de temperatuur.

Na 15 Juni werd het dier nog 99 dagen geobserveerd en was toen 6 dagen
positief, waarvan 5 dagen zwak en 1 dag matig, terwijl de positieve periode

Lichaamstemperaturen en infecties van het rund No. 669.
Experimentele infecties met Babesia bigemina, Anaplasma marginale en Trypanosoma vienneï (opgewekt met
Surinaamse teken op 7-V-38 en intraveneus met bloed van het Surinaams kalf 670 op 15-VI-38).

Body temperatures and infections of the cow No. 669.
Experimental infections with Babesia bigemina, Anaplasma marginale ■ and Trypanosoma viennei (produced
with Surinam ticks on 7-V-38 and intravenously with blood of the Surinam calf G70 on 15-VI-38).

6 dagen bedroeg. Deze bevindingen kunnen een gevolg zijn van de teken-
infectie, maar ook van de inspuiting met het bloed van het Surinaamse
kalf 670.

Proefrund 674 werd op 12 Augustus intraveneus ingespoten met 20 cc
gedefibrineerd bloed van kalf 669. Het bloed was op die dag microscopisch
babesiën negatief.

Gedurende de observatieperioden van 12 Augustus tot 21 September
(40 dagen) werd het bloed 28 dagen onderzocht en was het 13 dagen
positief, waarvan 12 dagen zwak en 1 dag matig. De positieve perioden
van 10, 3 en 2 dagen werden afgewisseld met negatieve perioden van 4—7
dagen.

Rund No. 669 (zie fig. 2) werd op 15 Juni intraveneus ingespoten met
20 cc citraat bloed (1:1) van het Surinaamse kalf. Dit bloed was die dag
bij microscopisch onderzoek anaplasma negatief.

De anaplasma werd voor het eerst in het bloed van rund 669 aan-
getroffen op 6 Juli, de 21ste dag na de inspuiting. Gedurende de observatie-
perioden van 15 Juni tot 1 September (77 dagen) was het 57 dagen positief,
waarvan 18 dagen zwak, 20 dagen matig, 16 dagen sterk en 3 dagen zeer
sterk.

De beoordeling van de lichaamstemperatuur in verband met de ana-
plasma infectie was niet gemakkelijk, omdat het dier tevens besmet werd
met Babesia bigemina en Trypanosoma vienneï. Toch zal de lichaamstempera-
tuur van 9 Juli tot 1 September hoofdzakelijk toegeschreven kunnen
worden aan de anaplasma besmetting, de trypanosoma werd in die tijd
onderdrukt met antimosan en de chronische babesia infectie zal tot de
verhoging niet veel hebben bijgedragen.

Van 9 Juli tot 1 September (52 dagen) was de lichaamstemperatuur
28 dagen boven 40°0 C., 12 dagen boven 40°5 C. en 4 dagen boven 41 °o C.,
de hoogste temperatuur bedroeg 4i°6 C. (6 Augustus). Wat de koorts-
periode betreft, was vanaf 11 Juli de temperatuur gedurende 1 7 achter-
eenvolgende dagen 40°0 C. of meer, daalde daarna 1 dag beneden 40°0 C.
om daarna gedurende de 14 volgende dagen elke dag weer een hoogte
van 40°0 C. of meer te bereiken. De hoogste koortsdagen waren op 5, 6,
7, 8 en 9 Augustus toen de temperatuur elke dag opliep tot 4i°o C. en
daarboven. Na deze hoge koortsperiode daalde de temperatuur geleidelijk
en bereikte op 19 Augustus haar laagste punt (37°i C.) om daarna niet
meer boven 40°0 C. te stijgen.

De stijgingen boven 40°0 C. nadien kunnen op rekening van trypano-
somen, die toen weer in het bloed verschenen, gebracht worden.

De voedingstoestand van het dier ging sterk achteruit, op het hoogste
punt van de infectie was het zo zwak dat voor zijn leven gevreesd werd.

Het lichaamsgewicht daalde van 166 kg op 9 Juli tot 152 kg op 11
October. Het dier herstelde geleidelijk, op 14 December was het gewicht
tot 164 kg gestegen.

Het kalf No. 6y<f werd op 12 Augustus intraveneus ingespoten met
20 cc bloed van kalf 669, dat op die dag matig anaplasma positief was.

Het aanslaan van de anaplasma infectie kon microscopisch niet aan-
getoond worden, maar bleek na de enting van de stamboekkalveren
(675—678), waarvan het bloed wel microscopisch positief werd.

Het verschil van de zeer zware en langdurige infectie van rund 669
en de lichte, microscopisch niet waarneembare, van kalf 674, kan gezocht
worden in het verschil in leeftijd (669 boven een jaar, 674 ongeveer 6
maanden) en het, door de voorafgaande acute infectie met Babesia bigemina
en de Trypanosoma vienneï, verminderde weerstandsvermogen van het rund
669.

Als uitgangsmateriaal van de stamboekkalveren werd genomen het bloed
van kalf No. 674, dat zelf intraveneus geïnfecteerd was op 12 Augustus
met 20 cc gedefibrineerd bloed van het rund 669 en op 17 Augustus
voorbehoedend behandeld met antimosan.

Het bloed van dit kalf bevatte geen trypanosomen, was drager van
Babesia bigemina en Anaplasma marginale uit Suriname.

De overenting op de stamboekkalveren 675,-676, 677 en 678 vond plaats
op 22 Augustus, dus 10 dagen na de infectie, toen het bloed matig sterk
babesia positief en anaplasma negatief was. De overenting geschiedde
reeds na tien dagen, in de incubatietijd van de anaplasma, omdat de
anaplasmastam bij het kalf 669 een zeer sterke infectie had gegeven
en volgens Algierse onderzoekers (Sergent e.a.) het overenten in het
incubatietijdperk minder zware infecties en toch goede immuniteit geeft.

Als voorzorgsmaatregel tegen mogelijke infecties met de Trypanosoma
viennei werden alle kalveren op 27 Augustus, d.i. 5 dagen na de inspuitingen
behandeld met antimosan (intraveneuse infecties van 1 cc per 10 kg
lichaamsgewicht.

Bij de immunisatie van de kalveren trad een ernstige complicatie op,
doordat ze aangetast werden door mond- en klauwzeer, dat in Utrecht
en omgeving hevig woedde.

Gedurende de observatieperioden van 22 Augustus tot 21 September
(30 dagen) van de kalveren werd het bloed 22 dagen onderzocht.

Bij kalf 675 was het in die tijd 7 dagen zwak babesia positief, en de
laatste 6 dagen anaplasma positief, waarvan 3 dagen zwak, 2 dagen matig
en i dag sterk.

In de babesia positieve periode van 8 dagen was de temperatuur 3 dagen
boven 40°0 C., in de anaplasma positieve periode van 5 dagen gedurende
3 dagen 40°5 C. of daarboven.

Bij kalf 6y6 was het bloed 7 dagen positief, waarvan 6 dagen zwak
en i dag matig, en 5 dagen anaplasma positief, waarvan 4 dagen zwak
en i dag matig.

In de babesia positieve periode van 7 dagen was de temperatuur 2 dagen
40°0 C. of hoger, in de anaplasma positieve periode van 5 dagen gedurende
i dag 40°5 C.

Bij kalf 6yy was het bloed 6 dagen zwak babesia positief en 8 dagen
anaplasma positief, waarvan 4 dagen zwak, 2 matig en 2 sterk. In de
babesia positieve periode van 6 dagen was de temperatuur 4 dagen boven

Staat I. £ebu runderen, gebruikt voor de proeven.
(Table i. Brahman-zebu-cattle, used for the experiments).

Minimum leeftijd (age) 313. Maximum leeftijd (age) 462.
Gemiddelde leeftijd (mean age) 393.23 i 14.24.

A.B.B.A. No. = Stamboeknummer (registration number) American
Brahman Breeders Association.

Leeftijden in dagen op de dagen van de infecties. I—24 op 26 Aug..
1946, 25 op 20 Maart 1947.

(Ages in days at the day of the infections, 1—24 on Aug. 26th 1946,
25 on March 20th 1947).

40°o C., in de anaplasma positieve periode van 8 dagen, 7 dagen boven
40°0 C. of hoger en 2 dagen boven 40°5 C. of hoger.

Bij kalf 6j8 was het bloed 8 dagen babesia positief, waarvan 6 dagen
zwak en twee dagen matig.

Gedurende de babesia positieve periode van 8 dagen was de temperatuur
2 dagen boven 40°0 C. en 1 dag boven 40°5 C.

III. Het onderzoek bij zebu \'s (Bos indicus) op de landsboerderij
Beekhuizen in Suriname in 1946 en 1947.

In 1946 werden in Suriname ingevoerd 24 Zebu-runderen. Ze waren
afkomstig van Florida, U.S.A. en geleverd door tussenkomst van de
Florida Brahman Breeders Association, een onderafdeling van de American
Brahman Breeders Association (A.B.B.A.). Alle dieren waren opgenomen
in het stamboek van de A.B.B.A.

De dieren kwamen van fokbedrijven in midden Florida, waarvan
enkele in 1944 door Frickers in zijn verlof naar Amerika waren bezocht.
De fokbedrijven, die het vee leverden, waren de Norris Cattle Co.,
Ocala (10), Henry O. Partin, Kissimmee (12), T. J. Durrance and Son,
Brighton (i) en Cecil E. whaley, St. Cloud (1).

De dieren werden verzameld op de Norris Cattle Co, Ocala, op
Woensdag 12 Juni in de trein geladen kwamen ze op Zaterdag 15 Juni
in Mobile, werden op 17 Juni aan boord van het S.S. Isobel gebracht,
kwamen op Maandag 29 Juli in Paramaribo aan en werden direct naar
de landsboerderij Beekhuizen vervoerd. Bij aankomst zagen de dieren
er goed uit en hadden van de zware reis niet veel geleden.

De immunisatie van deze dieren (1 tot en met 24) vond plaats in de
warmste maanden van het jaar (Augustus, September en October 1946).

Na aankomst te Paramaribo bleek de stier Rigo Manso Jr. 3gth, A.B.B.A.
No. 24.187, een monorchid te zijn. Voor deze stier werd, tegen betaling
van de vracht, een nieuwe stier, Max Lacurgas, A.B.B.A. No. 22.274,
gezonden. De immunisatie van dit dier geschiedde in de maanden Maart,
April en Mei 1947.

Op de boerderij werden de dieren opgestald, gekalmeerd en geleidelijk
gebracht op het Surinaamse voer, dat bestond uit Paragras, rijstzemelen,
melasse en een volledig mineraal mengsel. Gedurende de immunisatie
bleven de dieren op stal.

Van de groepen B en C werden de gemiddelde leeftijden in dagen
bij het begin van de immunisatie berekend (zie staat No. 1).

• Voor de infectie van de Zebu-runderen 1 tot en met 24 met Babesia
bigemina en Anaplasma marginale werd bloed genomen van twee Surinaamse

kalveren, No. 8 en No. 9. Beide kalveren waren kruisingen van Surinaamse
creoolkoeien en een Zebu-stier, afkomstig van de Gouvernementsboerderij
op Trinidad en geboren en geteeld op de landsboerderij Beekhuizen,
een boerderij waarvan bekend is dat het vee behept is met Babesia bigemina
en Anaplasma marginale.

Het stierkalf No. 8 werd geboren op 17 Maart 1945 en op 8 maanden
leeftijd gecastreerd, het stierkalf No. 9 werd op 15 Januari 1945 geboren.

Beide kalveren werden vanaf de geboorte met de moeders in de weide
gelaten, ze werden begin Augustus 1946 opgestald, hadden toen veel
volwassen runderteken (Boöphilus. spec.), die gedood werden door be-
spuiting met een arsenicumhoudende oplossing.

Het bloed werd op 26 Augustus n.m. 4 uur uit de halsaderen genomen
en opgevangen in een verdunde Na.citraatoplossing. Het citraatbloed
bevatte 300 cc bloed en 200 cc verdunde citraatoplossing.

Dit citraatbloed werd na het opvangen direct gebruikt voor de sub-
cutane inspuiting van de 24 Zebu-runderen, ieder rund kreeg 10 cc
citraatbloed, hetgeen overeenkwam met 6 cc onverdund bloed.

Het eerste bloedonderzoek geschiedde op 26 Augustus 9 uur v.m.,
dus nog vóór de infectie. Tussen de infectie en het tweede bloedonderzoek
verliepen i 16 uur of ongeveer 0.67 dag.

Voor de infectie van het rund 25 (Max Lacurgas, A.B.B.A., No. 22.274)
werd bloed genomen uit de halsader van het rund No. 19 (Rigo Manso Jr.,
39th., A.B.B.A. No. 24.187), dat op 26 Aug. 1946 was geïnfecteerd. Het
bloed (5 cc) werd op 19 Maart 1947, 9 uur, uit de halsader genomen
en direct onverdund bij het rund No. 25 subcutaan ingespoten. Het
onderzoek werd voortgezet tot en met 31 Mei 1947, het dier was op die dag
nog zwak anaplasma positief.

Er was geen verschil van statistische betekenis tussen de incubatie-
tijdperken van de dieren. De gemiddelde incubatietijd van de 25 runderen
was 6.04 ± o. 11 dagen, dus ongeveer 6 dagen.

Er was geen verschil van statistische betekenis tussen de incubatietijd -
perken van de dieren. De gemiddelde incubatietijd van de 25 dieren
was 22.08 ± 0.17 dagen, dus ongeveer 22 dagen.

Subcutane infecties van 6 cc bloed met B. bigemina en A. marginale op 26 Augustus 1946.

Subc. infections of 6 cc blood with B. bigemina and A. marginale, August 26th 1946.

A. Bij het dier geboren in 1943 was de infectie de 6de dag zwak, de
7de tot en met de 9de dag matig, de 10de tot en met de 22ste dag
zwak en daarna nog 3 dagen (33, 44 en 58) zwak.

B. Bij de tien dieren, geboren in 1944, was de gemiddelde infectie
de 6de dag zwak, de 7de tot en met de 10e dag matig, de 11 de
tot en met de 26ste dag zwak en daarna nog 11 dagen (28, 32,
34, 38, 40, 42, 45, 49, 52, 53, 59) zwak.

C. Bij de dertien dieren, geboren in 1945, was de gemiddelde infectie
de 5de en 6de dag zwak, de 7de tot en met de 9de dag matig,
de 10de tot en met de 26ste dag zwak en daarna nog 15 dagen
(28, 34, 37, 38, 39, 43, 46, 48, 49, 51, 53, 55, 56, 59, 60) zwak.

D. Bij het dier, geboren in 1945, was de infectie de 6de en 7de dag
matig, de 8ste tot en met de 1 ide dag zwak en daarna nog 8 dagen
(20, 21, 22, 23, 29, 30, 31, 53) zwak. Bij dit dier werden in een
uitstrijk per 1.000 leucocyten maximaal 36 geïnfecteerde erythro-
cyten gevonden. Het maximum aantal geïnfecteerde erythrocyten
bedroeg per mm³ niet meer dan 500.

A. Bij het dier geboren in 1943 was de infectie de 22ste tot en met
de 24ste dag zwak tot matig, de 25ste tot en met de 34ste dag sterk
tot zeer sterk, de 35ste tot en met de 60ste dag matig tot zwak.

B. Bij de tien dieren geboren in 1944 was de gemiddelde infectie
de 21ste tot en met de 25ste dag zwak tot matig, de 26ste tot en met
de 37ste sterk tot zeer sterk, de 38ste tot en met de 60ste matig
tot zwak.

C. Bij de dertien dieren geboren in 1945 was de gemiddelde infectie
de 21ste tot en met de 23ste dag zwak tot matig, de 24ste tot en met
de 37ste dag sterk tot zeer sterk, de 38ste tot en met de 60ste dag
matig tot zwak.

D. Bij het dier, geboren in 1945, was de infectie de 21ste tot en met
de 23ste dag zwak tot matig, de 24ste tot en met de 27ste dag
sterk tot zeer sterk, de 28ste tot en met de 60ste dag matig tot zwak.
Bij dit dier werden per 1.000 erythrocyten maximaal 134 geïnfec-
teerde erythrocyten gevonden. Het maximum aantal geïnfecteerde
erythrocyten bedroeg per mm³ ongeveer 640.000.

A. Het dier geboren in 1943 was 20.00 dagen positief, waarvan 17.00
zwak en 3.00 matig.

Dagelijkse infecties en temperaturen van D. No. 25 (A.B.B.A. No. 22.274), subc. infectie
van 5 cc bloed met B. bigemina en A. marginale op ig Maart 1947 en dagelijkse tempera-
turen van het contróledier No. 15 (A.B.B.A. No. 22.268).

Daily infections and temperatures of D. No. 25 (A.B.B.A. No. 22.274), subc. infection
with 5 cc blood with B. bigemina and A. marginale, March 19th, 1947 and daily tem-
peratures of the control animal No. 15 (A.B.B.A. No. 22.268).

D. Het dier geboren in 1945 was 14.00 dagen positief, waarvan 12.00
zwak, 2.00 matig, 0.00 sterk.

A. Het dier geboren in 1943 was 39.00 dagen positief, waarvan 15.00
zwak, 14.00 matig, 6.00 sterk en 4.00 zeer sterk.

D. Het dier geboren in 1945 was 40.00 dagen positief, waarvan 18.00
zwak, 18.00 matig, 4.00 sterk, 0.00 zeer sterk.

c. Conclusies uit de dagelijkse en individuele parasieteninfecties.
De Babesia bigemina parasieteninfecties konden bij alle 25 Zebu\'s micro-
scopisch worden aangetoond. De infectie was bij alle dieren zwak, bij
20 matig en bij slechts 2 sterk. Het aantal geïnfecteerde erythrocyten per
mm³ bedroeg bij No. 25 niet meer dan 500.

De infectie was op de 5de en 6de dag zwak, de 7de tot en met de 10de dag
matig, de 10de tot en met de 26ste dag vrij geregeld en de 26ste tot en met
de 60ste dag zo nu en dan zwak.

Met het dalen van de leeftijd van 1141 tot 393.23 ± 14.24 dagen nam
de infectie af. Over het geheel was het een zwakke tot matige parasieten-
infectie, waarvan de sterkste infectieperiode ongeveer 4 dagen (7, 8, 9, 10)
duurde, en die met het dalen van de leeftijd (tot 393.24 ± !4-²4 dagen)
afnam.

De Anaplasma marginale parasieteninfecties konden bij alle 25 Zebu\'s
microscopisch worden aangetoond. De infectie was bij alle dieren zwak,
matig en sterk, bij 19 dieren zeer sterk. Het maximum aantal geïnfecteerde
erythrocyten per mm³ bedroeg bij No. 25 ongeveer 640.000. De infectie
was op de 21ste tot en met de 23ste dag zwak tot matig, de 24ste tot en
met de 37ste sterk tot zeer sterk en de 38ste tot en met de 60ste dag matig
tot zwak. Op de 60ste dag was de infectie nog niet geëindigd.

Met het dalen van de leeftijd van 1141 tot 393.24 ± 14.24 dagen nam
de infectie niet duidelijk af.

De parasieteninfectie van Anaplasma marginale was veel sterker en duurde
langer dan die van Babesia bigemina. De Anaplasma marginale infectie nam
met het dalen van de leeftijd tot 393.25 ± i4-²4 dagen niet duidelijk af,
die. van Babesia bigemina wel......

Koorts werd verondersteld aanwezig te zijn indien de temperaturen
gedurende de infectie stegen boven de hoogste temperatuur vóór de
infectie. Deze hoogste temperatuur was voor A 39°3o C., gemiddelde
van B 39°io C., gemiddelde van C 39°4o C. en D 39°3o C.

In deze periode (5de tot en met de 10de dag) verliep de koorts als volgt:
Aantal dagen Temperaturen (C)

Over het geheel kan gezegd worden dat de koorts 5—6 dagen duurde,
de 5de dag begon, de 6de en 7de dag de hoogste temperatuur bereikte
en de 8ste tot en met de 10de dag verminderde.

In de acute koortsperioden naderden de temperaturen elkaar, de
temperatuursstijgingen van de vier dieren van 1944 (vóór de infectie
een lagere temperatuur dan die van 1945) waren dus groter dan die van
de dertien dieren van 1945.

De koortsaanvallen van het dier, geboren in 1943, waren hoger dan
die van de dieren van 1944.

Uit het bovenstaande volgde, dat de acute koortsaanvallen van Babesia
bigemina met het dalen van de leeftijd van 1141 dagen tot 393.23 ± H-24
dagen afnamen.

Hiermede wordt bedoeld de periode, die verliep tussen het eindigen
van de acute Babesia bigemina koortsaanvallen en het voor het eerst micro-
scopisch waarnemen van de Anaplasma marginale infectie.

In deze periode kon de koorts een gevolg zijn van de Babesina bigemia
infectie, in de laatste dagen ook van de opkomende Anaplasma, marginale
infectie.

A. Bij het dier geboren in 1943 was de 21ste dag een lichte koorts
aanwezig, deze werd gevolgd door een koortsperiode van 33 dagen
(23ste tot en met de 55ste dag), waarin de temperatuur gedurende
18 dagen boven 40°0 C. (24 tot en met 35, 37, 39, 40, 42, 43, 45),
9 dagen boven 40°5 (24 tot en met 28, 29, 32 tot en met 34) en
4 dagen boven 41 °o (24, 26 tot en met 28) steeg. De maximum
temperatuur was 4i°6o (26).

B. Bij de tien dieren geboren in 1944 was gemiddeld de koorts aan-
wezig op de 21ste dag, daarop volgde een gemiddelde koortsperiode
van 22 dagen (24ste tot en met de 45ste dag), deze periode werd
gevolgd door 3 koortsdagen (50, 52 en 53). De gemiddelde koorts
was 9 dagen boven 40°0 (28 tot en met 36). De maximum tempera-
tuur was 4i°30 (27 en 29) de gemiddelde max. temperatuur 40°4i ^

Bij de dertien dieren geboren in 1945 was gemiddeld de koorts
aanwezig op de 21ste dag, daarna volgde een gemiddelde koorts-
periode 23 dagen (24 tot en met 46), die gevolgd werd door 1
koortsdag (52). De gemiddelde koorts was 13 dagen boven 40°0 C.
(24 tot en met 36), 7 dagen boven 40°5 C. (27 tot en met 29, 31
tot en met 34). De maximum temperatuur was 4i°7o C. (33),
de gemiddelde max. temperatuur 40°79 ± °-¹² C. (27).

D. Bij het dier geboren in 1945 was een koortsperiode aanwezig van
11 dagen (21 tot en met 31), gevolgd door 10 koortsdagen (33,
34, 38, 40 tot en met 43, 45, 47, 48). De koorts was 8 dagen boven
40°0 C. (24 tot en met 28, 30, 31, 40) en 4 dagen boven 40°5 C.
(24, 26, 30, 40). Dè maximum temperatuur was 4i°oo (24,30).

Het dier geboren in 1943 had het grootste aantal koortsdagen en de
hoogste temperaturen. De dieren geboren in 1944 en 1945 hadden ge-
middeld ongeveer hetzelfde aantal koortsdagen, de gemiddelde tempera-
turen van de dieren van 1945 waren hoger.

Alhoewel er enkele onregelmatigheden voorkwamen wilde dit in het
algemeen zeggen dat gedurende de periode van de sterkste parasieten
infecties en de hoogste koortsdagen, de gemiddelde temperaturen van
de dieren van 1944 lager waren dan die van de dieren van 1945, ze bij
het verminderen van de parasieten en de koorts elkaar naderden en ze
daarna weer lager werden.

De temperatuursstijgingen van de dieren van 1944 zijn dus alléén in
de dagen die volgden op de sterkste infecties en koortsen, groter dan die
van de dieren van 1945.

Over het algemeen kan men zeggen dat de koorts de 21ste tot en met
de 23ste dag na de infectie begon, 3^—5 weken duurde en 2 weken boven
40°0 C. was.

Uit het bovenstaande volgt dat de koortsen van Anaplasma marginale
met het dalen van de leeftijd van 1141 dagen tot 393.23 ± \'4-²4 dagen
niet duidelijk afnamen.

Gedurende de acute aanvallen waren de dieren lichtelijk gedeprimeerd.
Slechts 2 dieren vertoonden maag-darmstoornissen, rund No. 6 (A.B.B.A.
No. 41.847) had de 6e dag na de infectie één dag diarrhee en No. 23
(A.B.B.A. No. 42.476) had op de .7de dag verminderde eetlust, het liet
de rijstzemelen staan, at nog wel gras en dronk melassewater. Bij het
onderzoek van de bloeduitstrijkjes werden lichte en voorbijgaande ver-
schijnselen van anaemie gevonden (anisocytose, poikilocytose, polychro-
matie, normoblasten).

Het haemoglobinegehalte daalde van 80° Sahli (de dag voor de infectie)
tot 68° S. (8ste dag) en bleef tot de 20ste dag na de infectie op deze hoogte.
Het aantal erythrocyten daalde van 8 millioen (dag vóór de infectie)
tot 6.8 millioen (8ste dag) en nam daarna (13de en 20ste dag) weer toe
tot vrijwel het normale aantal. Het aantal leucocyten verminderde van
ongeveer 10.0 duizend tot 7.2 duizend en nam daarna (13de, 20ste en 25ste
dag) weer toe tot vrijwel het normale aantal. Het aantal eosinophiele
cellen verminderde tot 280 en herstelde zich niet. De neutrophiele leuco-
cyten verminderden van 2.000 tot 720 (20ste dag) en namen daarna (25ste

dag) weer toe tot het normale aantal. Het aantal lymphocyten en monocyten
bleef op de normale hoogte.

Gedurende de acute B. bigemina infectie waren er dus bij enkele dieren
lichte ziekteverschijnselen van de kant van het maag-darmkanaal en trad
een lichte en voorbijgaande anaemie op.

De ziekteverschijnselen waren ernstiger en traden vnl. op in de eerste
week (22ste tot en met de 29ste dag na de infectie) van de acute aanval.

De dieren waren lusteloos en lagen veel. Ze herkauwden minder, het
eten liet te wensen over, eerst weigerden ze de rijstzemelen, daarna het
gras en tenslotte dronken ze ook geen melassewater meer. Ze hadden
lichte verstoppingen.

De zichtbare slijmvliezen en de ongepigmenteerde huid waren geel
verkleurd (icterus) en bleek (anaemie).

Bij het onderzoek van de bloeduitstrijkjes werden verschijnselen van
een flinke anaemie gevonden (anisocytose, poikilocytose, polychromatie,
normoblasten, basophiele punctering, achromie).

a. een vermindering van het haemoglobinegehalte. Het daalde van
68° S. (20ste dag) tot 34—38° S. (29ste tot en met 40ste dag) en nam
daarna weer geleidelijk toe tot 64° S. (70ste dag).

b. een vermindering van het aantal erythrocyten. Het daalde van 7.6
millioen (29ste dag) tot 3.6—3.8 millioen (tot en met 53ste dag) en
nam daarna toe tot 6.t millioen (70ste dag). Het haemoglobinegehalte
herstelde zich dus eerder dan het aantal erythrocyten.

c. Een lichte vermindering van het aantal leucocyten. Het daalde van
9.5 duizend (25ste dag) tot 7.2—7.4 duizend (46ste dag) en nam
daarna toe tot 10.2 duizend (70ste dag).

d. Een vermindering van het aantal eosinophiele cellen. Het verminderde
van 160 (20ste dag) tot 70—80 (53ste dag) en nam daarna toe tot
1020 (70ste dag).

e. Een vermindering van het aantal neutrophiele cellen. Het verminderde
van 1995 (25ste dag) tot ongeveer 800 (40ste tot en met 60ste dag)
en nam daarna toe tot 1530 (70ste dag).

ƒ. Het aantal leucocyten bleef ongeveer op dezelfde hoogte (6—7 duizend).
Op de 53ste tot en met de 70ste dag was een lichte vermeerdering te
constateren.

g. Een vermindering van het aantal monocyten. Het verminderde van
475 (²5^ste dag) tot 74 (40ste dag) en nam daarna geleidelijk toe tot
ongeveer 216 (60ste).

Gedurende de A. marginale infectie was dus een duidelijke anaemie
aanwezig, die 3—4 weken duurde en zich daarna geleidelijk herstelde.

De anaemie was gekenmerkt door een vermindering van het haemo-
globine gehalte; een vermindering van het aantal erythrocyten; een
lichte vermindering van het aantal leucocyten vnl. ten gevolge van
een eosinopenie, een neutropenie en een vermindering van het aantal
monocyten; een geringe lymphocytose in het herstelstadium.

i. Vóór het jaar 1914 werden in Suriname meermalen runderen afgekeurd
met verschijnselen van bloedziekten (anaemie, hydraemie, icterus,
cachexie). Bloedparasieten werden niet vastgesteld.

■2. De Babesia bigemina (Smith en Kilborne 1893) ^wei\'d in 1914 en de
Anaplasma marginale (Theiler 1910) in 1916 door E. Vleming micro-
scopisch aangetoond.

•3. Een onderzoek van de Surinaamse stammen van de beide bloedpara-
sieten in Utrecht bij Nederlandse runderen (Bos taurus) in 1938 gaf
de volgende resultaten.

a. De Babesia bigemina kan worden overgebracht met larven afkomstig
van de gewone Surinaamse runderteek (Boöphilus spec.). De
incubatietijd bedroeg dan 13 dagen.

b. Het incubatietijdperk bij de intraveneuse infectie was voor de
Babesia bigemina 3—6 dagen en voor de Anaplasma marginale 21—25
dagen.

c. De Surinaamse Babesia bigemina stam gaf, zowel met teken als intra-
veneuse injectie van bloed, een goede infectie gepaard gaande met
mooie temperatuurstijgingen en gevolgd door een goede immuniteit.

d. De Surinaamse Anaplasma marginale stam kom met intraveneuse
injectie van bloed aanleiding geven tot een langdurige en zeer
zware infectie, zodat bij het immuniseren hiermee voorzichtigheid
is geboden.

e. Met het nemen van de nodige voorzorgen kunnen de Babesia bigemina
en Anaplasma marginale stammen gebruikt worden voor het immuni-
seren van kalveren, het immuniseren van runderen ouder dan één
jaar met de Anaplasma marginale stam kan gevaar opleveren.

4. Een experimenteel onderzoek van de Surinaamse stammen van de beide
bloedparasieten in Paramaribo bij Zebu\'s (Bos indicus) ingevoerd uit
Florida (U.S.A.) in 1946 en 1947 gaf de volgende resultaten.

a. Het incubatietijdperk voor de Babesia bigemina infectie bedroeg min.
4.67, max. 6.67 en gemiddeld 6.04 ï dagen, dat van de
Anaplasma marginale min. 20.67, max. 23.67 en gemiddeld 22.08 i
0.17 dagen. Met het stijgen van de leeftijden (van 393.24 i 14.24
dagen tot 1141 dagen) was er geen verschil tussen de incubatie-
tijdperken.

b. Bij alle Zebu\'s (25) konden de beide parasieten microscopisch
worden aangetoond.

De Babesia bigemina parasieteninfecties waren over het geheel
genomen zwak tot matig, de infecties begonnen de 5de en 6de dag
na de infectie, de sterkste infectieperiode duurde ongeveer 4 dagen
(7de tot en met 10de dag). Na de sterkste infectieperiode konden
de parasieten eerst nog vrij regelmatig (10de tot en met 26ste dag)
en daarna nog slechts sporadisch (26ste tot en met 60ste dag)
worden aangetoond. Met het stijgen van de leeftijden namen de
infecties toe.

De Anaplasma marginale parasieteninfecties waren over het geheel
genomen sterk tot zeer sterk, de infecties begonnen de 21ste tot en
met de 23ste dag, de sterkste infectieperiode duurde ongeveer 14

dagen, (24ste tot en met 37ste dag). Na de sterkste infectieperiode
werd het aantal parasieten geleidelijk minder, tot het eind toe konden
ze regelmatig worden aangetoond. Met het stijgen van de leeftijden
kon geen toename van de infecties worden vastgesteld.

Bij de Babesia bigemina infecties begon de koorts op de 5de dag,
duurde ongeveer 5—6 dagen (5de tot en met de 10de dag), de hoogste
temperaturen kwamen op de 6de en 7de dag na de infectie.
De koortsen konden iets eerder worden aangetoond dan de para-
sietenihfecties, de perioden van hoogste koortsen en sterkste para-
sieteninfecties kwamen overeen, na afloop van de acute koorts- en
parasietenaanvallen konden de parasieten eerst nog vrij regelmatig
(10de tot en met de 26ste dag) en daarna nog slechts sporadisch
(26ste tot en met de 60ste dag) worden aangetoond.
Met het stijgen van de leeftijden namen de koortsen toe. Bij de
Anaplasma marginale infecties begon de koorts de 21ste tot en met de
23ste dag, duurde 3—5 weken, de hoogste koortsperiode duurde
ongeveer 2 weken (24ste tot en met 36ste dag).
Het begin van de koortsen viel op dezelfde tijd als dat van de
parasieteninfecties, de perioden van hoogste koortsen en sterkste
parasieteninfecties kwamen overeen, na afloop van de acute koorts-
en parasietenaanvallen konden de parasieten nog tot het einde toe
regelmatig worden aangetoond.

d. De klinische verschijnselen waren bij de Babesia bigemina infectie
gering, bij enkele dieren kwamen lichte maag-darmstoornissen voor
en bij alle dieren een lichte en voorbijgaande anaemie.

Bij de Anaplasma marginale infecties waren de klinische verschijnselen
erger. In de eerste week van de acute aanval (22ste tot en met
29ste dag) waren de dieren lusteloos, hadden in die tijd eerst ver-
minderende en later helemaal geen eetlust en lichte verstoppingen.
Er was een duidelijke anaemie aanwezig met bleke slijmvliezen en
icterus. De anaemische verschijnselen in het bloed van rund No. 25
duurden 3—4 weken en bestonden uit vermindering van het haemo-
globinegehalte (tot 34⁰ sahli), een vermindering van het aantal
erythrocyten (tot 3.6 millioen) een geringe leucopenie (tot 7 duizend)
een eosinopenie, een neutropenie, een vermindering van het aantal
monocyten en een geringe lymphocytose op het eind van de infectie.
De met het blote oog waarneembare verschijnselen vielen in het
begin van de periode van hoogste koortsen en sterkste parasieten-
infecties (22ste tot en met 29ste dag), de anaemische verschijnselen
begonnen iets later, duurden langer (25ste tot en met 52ste dag)
en herstelden zich geleidelijk.

a. Bij invoer in Suriname van runderen (Bos taurus en Bos indicus) uit
niet besmette gebieden (Europa, Verenigde Staten, enz.) verdient
het aanbeveling, jonge runderen (beneden één jaar) te importeren
en deze runderen vóór of direct na aankomst in Suriname te immuni-
seren met de Surinaamse stammen van Babesia bigemina en Anaplasma
marginale.

De Anaplasma marginale immunisatie, die gevaar op kan leveren, ware
misschien veiliger te verrichten met de Anaplasma centrale stam, die
in Z. Afrika wordt gebruikt.
b. In Suriname verdient het aanbeveling de kruisingen verkregen met
ingevoerde stieren uit het gematigde klimaat en koeien uit Suriname
op jeugdige leeftijd te immuniseren; het stalvee van de Brits-Indiers,
dat voor een deel niet besmet is, niet zonder meer in besmette
weiden te brengen; de tekenbestrijding, door op geregelde tijden
wassen, bespuiten of baden met tekendodende vloeistoffen, te
bevorderen.

1. Before 1914 Surinam slaughter-cattle with symptoms of blood-diseases was often
condemned (anaemia, hydraemia, icterus, cachexia).

2. Babesia bigemina (Smith and Kilborne 1893) has been found microscopically in
1914 and Anaplasma marginale (Theiler 1910) in 1916 by the Government veterinarian
E. Vleming.

3. An experimental study of the Surinam strains of both parasites in Utrecht with
Dutch cattle (Bos taurus) in 1938 gave the following results:

a. B. bigemina could be proved by larvae of the common Surinam cattle tick (Boophilus
spec.). The period of incubation then was 13 days.

b. The period of incubation with intravenous inoculation was for B. bigemina 3—6
days, for Anaplasma marginale 21—25 days.

c. The Surinam strain of B. bigemina gave with ticks and intravenous inoculation
of blood a good infection accompanied by fever and followed by a good immunity.

d. The Surinam strain of A. marginale could give by intravenous inoculation of blood
a protracted and very severe infection if used for immunisation one has to be
careful.

e. With precautionary measures the strain of A. marginale and B. bigemina can be
used for the immunisation of calves, the immunisation of cattle older than one
year might be dangerous.

4. An experimental study of the Surinam strains of both parasites with Brahman
cattle (Bos indicus) imported from Florida (U.S.A.) in 1946 and 1947 gave\'the following
results:

a. The period of incubation of R. bigemina infection was: min. 4.67, max. 6.67
and mean 6.04 ± 0.11 days and of A. marginale min. 20.67, max. 23.67 and
mean 22.08 ± 0.17 days.

As the age of the animals increased from 393.24 ^ 14.24 till 1141 days no
statistical differences were apparent between the periods of incubation.

b. Both infections could be proved microscopically in all Brahmans (25). The
parasite infections of B. bigemina were on the whole feeble to moderate, the
infections started on the 5th and 6th day after the inoculation, the period of
strongest infection lasted about 4 days (7th to the 10th day inch). After the
period of strongest infection the parasites could first be proved quite regularly
(10th to 26th day incl.) and after that only occasionally (26th to 60th incl.).
As the age of the animals increased the infections grew stronger. The parasite
infections of A. marginale were on the whole strong to very strong, the infections
started on the 21st till 23rd day inch, the period of strongest infection lasted
about 14 days (24th till 37th day incl.). After the period of strongest infection
the number of parasites decreased gradually, they could be proved regularly
till the end (60th day).

c. Both infections caused fever in all animals. The fever of the B. bigemina infections
started on the 5th day, lasted about 5—6 days (5th till 10th day incl.) the highest

level of fever was reached on the 6th and 7th day after the inoculation.
The fever could be proved shortly before the parasite infections, the periods
of the highest fever and strongest parasite infections coincided; after the acute
attacks of fever and parasites were over, the parasites could first be proved
regularly (10th to 26th day incl.) and after that only occasionally (26th till
the end.).

As the age of\'the animals increased the fever was found to be stronger.
The fever of the A. marginale started on the 21st till 23rd day, lasted 3—5 weeks,
the period of highest fever lasted about 2 weeks-(24th to 36th day incl.). The
start of the fever coincided with that of the parasite infections were more or less
identical, after the finish of the acute attacks of fever and parasites the parasites
could be proved regularly till the end (60th day).
d. The other clinical symptoms of the B. bigemina infections were slight. A few
animals had slight digestive disturbances, ail animals a slight and passing anaemia.
The other clinical symptoms of the A. marginale infections were more severe.
In the first week of the acute a.ttack (22nd to 29th day incl.) the animals were
depressed, had first lack and later loss of appetite and slight constipation.
There was a significant anaemia with the visible mucous membranes pale and
icteric. The anaemic symptoms in the blood of the animal No. 25 lasted 3—4
weeks and consisted in a drop of the haemoglobin content (till 34⁰ Sahli), a drop
of the number of erythrocytes (till 3.6 million), a slight leucopaenia, till 7 thous-
and), an eosinopaenia, a neutropaenia, a drop of the monocytes and a slight
lymphocytosis at the end of the infection. The symptoms visible to the naked
eye, came in the beginning of the period of highest fever and strongest parasite
infections (22nd to 29th incl.), the anaemic symptoms started a little later, lasted
longer (25th to 52nd day incl.) and gradually improved.

1. Smith, T., and Kilborne, F. L. : Investigations into the nature, causation and
prevention of Southern cattle fever. 8th and 9th Ann. Rep., Chief, B.A.I.U.S.D.A.
(1893) i77—3°4-

2. Theiler, A.: Anaplasma marginale (gen. and spec. nov.). The marginal points
in the blood of cattle suffering from a specific disease. Rep. Gov\'t Vet. Bacteriologist,
Transvaal. Dep\'t Agric. (1908—1909) 7—64.

3. de Does, J.: Piroplasmosen in Ncderlands-Indië. Geneesk. tijdschrift voor Ned.-
Indië. Dl. XLV (1905) 515—525-

4. de Bi.ieck, L., Kaliois, J. A.: Pseudokustkoorts en anaplasmosis bij buffels op
Java. Veeartsenijk. bladen voor Ned. Indië, dl. 24, 253.

6. Vleming, E. : Verslagen van de veestapel in Suriname over de jaren 1914 en 1916.

8. Nieschulz, O., Bos, A., Frickers, J.: Over een infectie door Trypanosoma viennei
bij een rund uit Suriname, Tijdschr. v. Diergeneeskunde 1938, dl. 65, afl. 19,
963—972.

9. Frickers, J. : De geschiedenis van de diergeneeskundige dienst in Suriname.
Tijdschrift v. Diergeneeskunde 1939, dl. 66, afl. 12 en 13.

10. Rice, V. A.: Breeding and improvement of farm animals. Statistical analysis of
variation (1942) 414—442.

11. Neveu-Lemaire, M.: Traité de protozoologie médicale et vétérinaire (1943)
465—47■> 659—663.

13. Sergent, E., Donatien, A., Parrot, L., Lestoquard, T.: Etudes sur les piro-
plasmoses bovines (1945) 119—161, 583—673.

14. Frickers, J.: Diergeneeskunde in Suriname. Tijdschrift v. Diergeneeskunde 1946,
dl. 71, afl. 23 en 24.

SALMONELLA ANATUM-INFECTIE BIJ HET RUND IN
VERBAND MET BACILLENDRAGERS BIJ EENDEN

Enige maanden geleden werd door ons een infectie met S. anatum
(III.X.XXVI : e, h—i, 6) vastgesteld bij een rund. Deze infectie kon in
verband worden gebracht met Salmonellose bij de eend. Aangezien,
voor zover ons bekend, in de literatuur geen mededeling omtrent het
voorkomen van S. anatum bij het rund wordt gedaan, geven wij een
beschrijving van ons onderzoek.

Literatuur. In de monographie van Kauffmann \') alsmede in het hand-
boek van Topley en Wilson ¹) wordt een overzicht gegeven omtrent het
voorkomen van S. anatum. Hieraan ontlenen wij, dat S. anatum voor het
eerst in 1919 werd gekweekt door Rettger en Scovii.le uit jonge eenden,
die aan een epidemische, intestinale infectie leden. De ziekte dezer dieren
werd met de naam „keel disease" aangeduid. Verder werd S. anatum
gevonden bij volwassen mensen en kinderen als oorzaak van acute gastro-
enteritis, doch ook bij gezonde personen, alsmede bij kippen, kalkoenen,
varkens, zilvervossen en eenmaal bij de kat.

Bruner en Edwars ³) konden S. anatum aantonen bij honden, die aan
enteritis lijdende waren. Bruner en Joyce ²) isoleerden S.anatum uit de
faeces van 2 bacillendragers en 1 patiënt met gastro-enteritis.

Tenslotte vermelden we, dat in Groot Brittannië ³) gedurende de 2de
wereldoorlog bij verschillende voedselvergiftigingen S. anatum als ziekte-
oorzaak der patiënten werd gevonden. Een aetiologisch verband werd
vermoed met het gebruik van eipoeder, dat uit Amerika was ingevoerd.
Tussen Februari 1943 en Augustus 1945 werden 7584 monsters van dit
eipoeder onderzocht, waarbij in 9.9 % der monsters Salmonella-bacteriën
werden gevonden. Van de geïsoleerde Salmonella-stammen bleken er
303 tot het anatum-type te behoren.

1 ) Topley and Wilson\'s principles of bacteriology and immunity, 3rd edition. London
(Edward Arnold) 1945.

2 ) Bruner, D. W. and Joyce, B.J. Salmonella types encountered by the 15th medical
general laboratory. The American Journal of Hygiene, 45, 19 (1947).

Op 4 Maart 1948 werd van collega Dr. L. Hoedemaker te Harderwijk
voor bacteriologisch onderzoek materiaal ontvangen van een rund, dat
daags te voren wegens dreigend levensgevaar door halssnede in nood was
gedood.

Blijkens mededelingen van Dr. H. was bij de sectie van het dier een niet
uitgebreide gasvorming in het onderhuidse bindweefsel van de linker
ribwand en in de spieren van de linker schouder aanwezig. In de maag
bevond zich een grote hoeveelheid rood-bruine, zeer stinkende vloeistof,
terwijl de darmen vrijwel leeg waren. In de baarmoeder bevond zich een
emphysemateuze vrucht. Omtrent de ziekteverschijnselen tijdens het leven
konden geen betrouwbare gegevens worden verstrekt.

Het ingezonden materiaal bestond uit een stuk van de musculatuur,
gedeelten milt, nier en lever, alsmede de galblaas. Het bacteriologisch
onderzoek vond op de gebruikelijke wijze plaats. Hierbij werden muscu-
latuur, milt en nier kiemvrij, doch de overige organen kiemhoudend
bevonden.

De uit de lever en de gal gekweekte microörganismen waren staafvormig,
beweeglijk en Gram-negatief en hadden de culturele- en biochemische
eigenschappen van de Salmonella-groep. Ontleed werden: glucose, maltose,
mannitol, arabinose, dulcitol, rhamnose, trehalose, xylose, galactose en
fructose, terwijl lactose, saccharose, raffinose, inositol en adonitol niet
werden aangetast. Indol werd niet gevormd. Zwavelwaterstof werd
gevormd. Gelatine werd niet vervloeid.

Bij serologisch onderzoek op het objectglas werd een positieve agglu-
tinatie-reactie waargenomen met O-sera van S. london (III.X.XXVI),
S.newington (III.XV) en S. senftenberg (I.III.XIX). Op grond van deze
uitkomsten mocht tot de aanwezigheid van het III-antigeen worden
besloten, waardoor het microörganisme bij de E-groep kon worden onder-
gebracht. Verder werd een positieve agglutinatie-reactie in buisjes ver-
kregen met O-serum van S. london, dat met S. minnesota (XXI.XXVI)
en S. newington (III.XV) verzadigd was. Er was derhalve ook X-antigeen
in de betreffende cultures aanwezig.

Een overzicht van de reacties met het verzadigde S. london O-serum
wordt gegeven in onderstaande tabel.

Bovendien werd een positieve agglutinatie-reactie op het objectglas
verkregen met O-serum van S. minnesota. Op grond hiervan behoorden
de onderzochte stammen tot die onderafdeling der E-groep, welke door
de aanwezigheid van de O-antigenen III, X en XXVI gekenmerkt is.

De H-antigenen der cultuur bleken diphasisch te zijn. Phase i (speci-
fieke phase) gaf een positieve agglutinatie-reactie met specifiek S. east-
borne serum (e, h). Phase 2 (onspecifieke phase) werd door verschillende
onspecifieke sera (1,2 — ij2,3 — 1,5 —- i,6 en 1,7) geagglutineerd. Bij
onderzoek met 2-, 3-, 5-, 6-, 7-serum op het voorwerpglas werd uit-
sluitend met 6-serum een positieve reactie verkregen. Dit 6-serum was
bereid door verzadiging van onspecifiek S. anatum-serum (1,6) met de
onspecifieke phase van S. muenster (1,5) en de onspecifieke phase van
S. thompson (1,5).

Op grond van bovengenoemd onderzoek kwam de antigeen-formule
van de uit het rund gekweekte stammen overeen met die van S. anatum
(III.X.XXVI : e, h — 1,6).

Aangezien S. anatum herhaalde malen bij eenden is waargenomen,
werd nagegaan of de infectie van het rund met deze dieren in verband
kon worden gebracht. Bij navraag bleek, dat de eigenaar van het betref-
fende rund tevens eendenhouder was. Er werden ± 300 eenden door hem
gehouden, welke over ± 50 hokken waren verdeeld. Op 12 April werden
uit 44 van deze hokken monsters faeces verzameld. Tevens werden van de
8 resterende runderen faeces-monsters genomen.

De faecesmonsters uit de overige hokken, als oók die van de runderen
gaven een negatief resultaat.

Uit dit onderzoek bleek, dat onder de eenden een zeer uitgebreide
infectie met S. anatum voorkwam. De eendenhokken waren slechts enkele
tientallen meters van de veestal verwijderd. Alhoewel geen rechtstreeks
contact tussen de eenden en de runderen bestond, ligt het voor de hand
aan te nemen, dat de infectie van het rund door besmette eendenfaeces
is veroorzaakt. Hiervoor bestond ruimschoots gelegenheid, aangezien
zowel de eenden als de runderen door dezelfde persoon werden verzorgd.

Uit de lever en de galblaas van een in nood geslacht rund werd S. anatum
gekweekt. Het rund behoorde aan een veehouder, die tevens eendenhouder
was. Onder de eenden werd een uitgebreide infectie met S. anatum vast-
gesteld. Het ligt voor de hand, aan te nemen, dat de infectie van het rund
door besmette eendenfaeces is veroorzaakt.

S. anatum was cultivated from the liver and the gall-bladder of a cow, slaughtered
in emergency. Among the ducks of the same farm an infection with the same Salmonella
type was found. It is obvious that the infection of the cow was caused by the contaminated
faeces of the ducks.

Dit jaarverslag is waard in dit tijdschrift besproken te worden omdat het tal van
gegevens bevat, die ook voor de dierenartsen van belang kunnen zijn. Naast statistische
gegevens over het aantal coöperaties, die zich bij deze controle op de mengvoeders hebben
aangesloten en hun mengvoederproductie, bevat het een overzicht van de officiële
voedertoewijzingen in het winterseizoen 1945—\'46 en beschouwingen over het door
het Bedrijfsschap gevoerde beleid waarbij het belang der C.L.O. controle naar voren
wordt gebracht.

Vervolgens vindt men er het verslag der eigenlijke controle in waaruit blijkt, dat niet
alleen de samenstellingen der mengsels maar ook de uniformiteit der menging en de
botanische zuiverheid in vele der door de C.L.O.-controle genomen monsters onderzocht
zijn. Er werden bij de verschillende aangeslotenen in totaal 1801 monsters mengvoeder
en grondstoffen genomen, waarin door het Rijkslandbouwproefstation te Maastricht
2983 bepalingen werden verricht en op „De Schothorst" 187. Het belangrijke aandeel
dat eerstgenoemd Proefstation hierdoor blijkt te hebben in deze voor de preventie
en de opsporing van vergissingen of knoeierijen zo belangrijke arbeid, is zeker wel de
moeite van het vermelden waard.

Na het Reglement met de contrôlevoorwaarden der C.L.O.-mengvoeders volgt dan
als sluitstuk van dit jaarverslag een serie opstellen over moderne veevoeding, die weliswaar
niet ondertekend zijn, maar waarin men toch zonder moeite de stijl en de inzichten
van de Secretaris der Commissie, collega Dr. J. Grashuis kan herkennen. Behandeld
worden doel en betekenis der veevoeding, invloed van de voeding op de voortplanting,
standaardisatie van de veevoeding en toepassing van hormoonpraeparaten in de praktijk.
Over elk van deze onderwerpen geeft de schrijver zijn inzichten, die ten dele op grond
van eigen ervaringen cn ten dele door literatuurstudie werden verkregen, op een heldere,
bevattelijke wijze weer. Ook voor degenen, die op sommige detailpunten een iets voor-
zichtiger formulering van nog nauwelijks proefondervindelijk gebleken feiten geprefe-
reerd zouden hebben, vormen deze opstellen een tot concretisering der inzichten leidende
lectuur.

Voortgezette proeven over de waarde en het gebruik van aardappelschillen
voor mestvarkens.

In deze proef hebben Grashuis en de Man \') ingekuilde gestoomde aardappelschillen
vergeleken met ingekuilde gestoomde aardappelen, wanneer deze beide producten
tot verzadiging werden gevoederd aan mestvarkens, die per dier per dag een grond-
rantsoen van i 1 ondermelk en 1 kg meelmcngsel ontvingen. De proefdieren werden van
± 36 kg tot bacongewicht gemest.

Het resultaat was, dat de met schillen gemeste dieren gemiddeld 521 g per dag
groeiden tegen een groei van 665 g bij de met aardappelen gemeste dieren. Dit be-
langrijke groeiverschil gaf blijkens de door de proefnemers uitgevoerde berekeningen
echter geen aanleiding tot een onvoordeliger zetmeelwaardegebruik der langzamer
groeiende dieren, zoals anders in dergelijke gevallen vrijwel steeds het geval is. Als
mogelijke verklaring hiervoor wordt er op gewezen, dat de met aardappelen gemeste
dieren na de slachting veel vetter bleken te zijn dan de met schillen gemeste varkens.
De grotere voederbehoefte voor vetaanzet zou bij eerstgenoemde dieren dan ongeveer
gelijk hebben moeten zijn aan de grotere voederbehoefte voor lichaamsonderhoud
der langzamer groeiende varkens. Uit de aardappelschillen konden de proefdieren
dus blijkbaar niet zoveel zetmeelwaarde per dag opnemen, dat zij hun capaciteiten
tot vetaanzetting en groei even volledig konden benutten als met de varkens op het
aardappelrantsoen het geval was. Dit neemt niet weg, dat uit deze proeven blijkt, dat

\') Dr. J. Grashuis en Dr. Th. J. de Man, Mededeling uit het Instituut voor Moderne
Veevoeding ,,De Schothorst", Juni 1947.

ingekuilde gestoomde aardappelschillen een bruikbaar varkensmestvoeder kunnen vor-
men. Wellicht zouden er nog betere resultaten mee zijn te verkrijgen, wanneer ze ver-
mengd met ingekuilde gestoomde aardappelen in het mestrantsoen werden opgenomen.

Vergelijkend onderzoek naar de samenstelling van gras van verschillende
groeistadia, zomede van verschillende gedeelten van grasblad.

Bij dit onderzoek hebben Sjollema en de Man \') getracht, de wisselende samen-
stelling van het weidegras, zoals die door een verschillende behandeling wordt be-
invloed, in chemische analysecijfers vast te leggen. Zij vergeleken daarbij de verande-
ringen, die in de loop van het seizoen optreden in de samenstelling van gras, dat on-
gestoord door kan groeien en dus veroudert, met die van gras, dat door herhaaldelijk
hetzelfde perceeltje te knippen kan worden geoogst. De in het eerstgenoemde veroude-
rende gras geconstateerde veranderingen bevestigen in grote lijnen een in 1936 eveneens
met Nederlands gras verricht onderzoek van dijkstra en Brouwer, waarbij ook bleek,
dat bij toenemende ouderdom van het gras het gehalte aan eiwitachtige stof in de droge
stof afneemt, terwijl dat aan ruwe celstof toeneemt en ook de verteerbaarheid en de
voederwaarde met het voortschrijden van het groeistadium teruglopen. Uit het thans
verrichte onderzoek blijkt bovendien, dat herhaaldelijk geknipt grasland een product
opbrengt, waarvan de samenstelling zich in de loop van de zomer veel minder in voor
de voederwaarde ongunstige zin wijzigt, dan met het verouderend\'gras het geval is.
Deze uitkomsten bevestigen nog eens het reeds door de moderne beweidingstechniek
benutte verschijnsel, dat door herhaaldelijk kort afweiden van het gras de hoogste
opbrengst aan voederwaarde van een perceel kan worden verkregen.

Een onderzoek van verschillende delen van het grasblad leerde verder nog, dat de
toppen van het grasblad meer blijven gelijken op het bij herhaaldelijk afknippen ge-
oogste gras en dat de wijzigingen in de samenstelling van verouderend gras zich dus
in de ondereinden en middengedeelten der grassprieten voltrekken.

Vergeleken met 1946 bleek de bedrijfsdrukte te zijn toegenomen en gemiddeld tot
82% van de gvniddelde vooroorlogse (1936—1939) te zijn gestegen, met het gevolg,
dat de ontvangsten in een ongeveer gelijke verhouding toenamen. Toch bedroeg het
nadelig exploitatiesaldo nog ruim ƒ 38.000.—.

Het aantal normale slachtingen bedroeg 3895 runderen, 224 grote kalveren, 4151
kleine kalveren, 288 paarden, 7754 varkens en speenvarkens en 296 schapen en geiten.

De exploitatieuitgaven waren over 1947 niet onbelangrijk, als gevolg van het feit,
dat vele extra-onderhoudswerken werden uitgevoerd, die in de voorafgaande jaren
door personeelgebrek en materiaalschaarstc niet konden worden uitgevoerd. De invoer
van vlees nam dit jaar toe met ruim 1 72.000 kg en bedroeg aan binnenlands vlees ruim
305.000 kg, terwijl bovendien nog 4 runderen, 7180 kalveren, 158 varkens, 212 schapen,
4 paarden en 5 geiten in geslachte toestand werden ingevoerd.

Aan de 119 slagerijen werden 856 controlebezoeken gebracht. In de loop van het
verslagjaar werd eveneens begonnen met een controle van kruidenierszaken, welke
vleeswaren gingen verkopen. Deze controle bleek zeer vruchtbaar te werken en in een
behoefte te voorzien.

Het aantal huisslachtingen bedroeg 967 stuks; hierbij werd 23 maal tuberculose
en 40 maal echinococcosis geconstateerd. In levende toestand werd de cysticercus
inermis waargenomen bij 32 runderen en 2 grote kalveren, terwijl deze parasiet bij 52
runderen in afgestorven toestand voorkwam. Tuberculose kwam voor bij 557 runderen,
i groot kalf, 6 kleine kalveren en 42 varkens; echinococcen bij 23 runderen, 5 paarden,
262 varkens en 4 schapen en geiten.

\') Prof. Dr. B. Sjollema en Dr. Th. J. de Man, Mededeling uit het Instituut voor
Moderne Veevoeding „De Schothorst", Aug. 1946.

Aanvragen voor een penicillinetoewijzing moeten voortaan worden ingezonden
bij het bureau van de Directie van de Veeartsenijkundige Dienst, Herengracht 38a te
\'s Gravenhage.

In de commissie, die is ingesteld ter voorbereiding van de deelneming door Nederland
aan het Internationaal Pluimveecongres, bleek geen enkele dierenarts zitting te hebben,
hoewel de bestrijding van de pluimveeziekten op het congres een belangrijke plaats
inneemt.

Aan de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening is verzocht alsnog
één of meer dierenartsen aan de commissie toe te voegen.

De Minister lyeft hierop geantwoord, dat de werkzaamheden van de commissie
inmiddels bijna beëindigd zijn, zodat het geen zin heeft de commissie nog uit te breiden.

De Minister heeft toegezegd, in het vervolg met genoemde suggestie rekening te zullen
houden.

De Stichting voor de Landbouw heeft in één van haar mededelingen haar standpunt
bekend gemaakt aan alle belanghebbenden, t.a.v. het rapport inzake bestrijding dei-
rund er tuberculose.

De Stichting voor de Landbouw kan zich geheel verenigen met de richtlijnen, die
door de Maatschappij voor Diergeneeskunde in dit rapport voor een effectieve bestrijding
zijn aangegeven.

Van de per 11 Juni j.1. verzonden 850 stuks dubbele briefkaarten zijn op heden nog
slechts 594 ingevulde antwoordkaarten terug ontvangen. Bij hen, die hun antwoord-
kaart nog niet ingevuld hebben, wordt de aandacht er op gevestigd, hieraan thans nog
onmiddellijk gevolg te geven, omdat hierdoor wordt meegewerkt aan het zo spoedig
mogelijk tot standkomen van een alleszins goed en degelijk jaarboekje.

Hieronder volgt een lijstje van collegae, wier adressen onbekend zijn. Ieder die
omtrent deze adressen nadere inlichtingen kan geven, wordt dringend verzocht deze
zo spoedig mogelijk aan het secretariaat bekend te maken.

J. A. Coenraad
Ph. Cohen
Dr. K. H. Eijkman
M. Frankenhuis
F. W. Kempen
Dr. A. v. d. Laan
J. F. H. L. v. Leeuwen
Dr. G. A. v. Lier
Dr. J. L. Pettinga
W. J. C. Reiningh
H. J. M. Valois

Het Rijksbureau voor Genees- en Verbandmiddelen wordt met ingang van i Juli
1948 verplaatst naar \'s Gravenhage, Benoordenhoutseweg 46.

In verband met de verhuizing is het bureau gesloten op 1, 2 en 3 Juli a.s.
Van 5 Juli af is het R.G.V. weer telefonisch te bereiken onder no. 723850 te
\'s Gravenhage.

Bij de opening heet de voorzitter, Dr. R. van Santen, bizonder welkom Dr. W. A.
de Haan, secretaris van de Mij. v. Diergeneeskunde en Dr. J. W. Thijn, directeur van
de Gezondheidsdienst in Drenthe.

De collegae A. F. Reichman te Steenderen en Dr. J. H. van den Berg te Arnhem
zijn overleden.

De voorzitter schetst de grote verdiensten van deze collegae voor onze stand en voor
de Afdeling Gelderland, waarna alle aanwezigen zich enige ogenblikken van hun zetels
verheffen om in stilte hun nagedachtenis te eren.

Hierna worden enige heugelijke feiten gememoreerd, waarbij de afdeling tegen-
woordig was.

Collega D. Mulder te Voorst vierde zijn 30-jarig praktijk-jubileum en collega H.
den Daas te Druten zijn 25-jarig ambtsjubileum.

W. Scheuter te Apeldoorn, A. A. Hesselink te Deventer en J. H. J. van Gils te
Eist bedanken als lid, de beide laatsten wegens vertrek resp. naar Utrecht en Hilversum.

Dr. L. Hoedemaker verzoekt de tarieven voor onderzoek „nieuwkopen" op tuber-
culose te herzien en los van de honorering van het massawerk, op een hoger niveau te
brengen. Aan het hoofdbestuur zal worden verzocht dit voorstel te brengen in de
tarievencommissie.

Collega W. Kloosterboer te Oldebroek wordt met algemene stemmen aangenomen
als lid van de Afdeling.

Alle leden ontvingen ter kennisname een concept Statuten en Huishoudelijk Regle-
ment van de Maatschappij. Wanneer dit concept in alle afdelingen behandeld is, zal
de secretaris der Mij. een samenvatting van de commentaren rondzenden aan de
afdelingen, zodat vóór de Algemene Vergadering een gedegen behandeling mogelijk
wordt.

Het candidaat-lidmaatschap van de Mij. zal worden beperkt tot doctorandi in de
Veeartsenijkunde. De mogelijkheid wordt geschapen om een Raad van Bijstand in de
toekomst in te stellen.

De leden van de Redactie Tijdschrift zullen niet steeds herkiesbaar blijven, maar
treden na 3 jaar af en zijn 1 X herkiesbaar, uitgezonderd de voorzitter die 2 X herkies-
baar wordt.

Het stemmen op de Algemene Vergadering behoeft verbetering. Het ligt in de be-
doeling per 9 leden, aanwezig op de afdelingsvergadering waarop de beschrijvingsbrief
behandeld wordt, één afgevaardigde te kiezen. Per afdeling kunnen dus meerdere
afgevaardigden, die geen bindend mandaat krijgen, niet de mening van de afdeling
vertolken, echter gehoord de mededelingen op de A.V., zich nader kunnen beraden
hoe zij zullen stemmen.

Dr. J. Grashuis stelt vóór, naar voorbeeld van de Mij. v. Geneeskunde, een perma-
nente „ledenraad" in te stellen waarin vertegenwoordigers van alle afdelingen zitting
hebben, en door deze raad alle huishoudelijke zaken te laten afwerken, zodat meer tijd
beschikbaar komt voor wetenschappelijke onderwerpen.

De voorzitter verzoekt hem dit voorstel uit te werken en merkt op dat de samen-
stelling dan niet bepaald zou moeten worden naar het aantal léden per afdeling. De
gang van zaken in de Maatschappij zal bepaald moeten worden door de belanghebbende
leden en niet door de thuisblijvers.

D. de Jong stelt voor de afdelingen steeds te doen vertegenwoordigen door hun
bestuur, welks leden door vrije stemming gekozen zijn en het vertrouwen genieten.

H. D. Krouwel vraagt hoe het staat met de verlaagde contributie voor oudere leden
en merkt op dat nu ook buitenlanders erelid van de Mij. kunnen worden.

Dr. J. W. Thijn houdt een voordracht over : „De betekenis van het bloedonderzoek
voor de diagn stiek."

Spreker behandelt de techniek van de kleuring en vervolgens de systematiek van het
bloedonderzoek. Geen enkel bloedbeeld is specifiek voor een bepaalde infectie. Samen
echter met het klinisch onderzoek is het mogelijk eén heel eind verder te komen met
de diagnose.

Veel frappante gevallen worden aangehaald waarbij gedurende het laatste Tuber-
culose-onderzoek in Drenthe door het bloedonderzoek Tuberculose-lijders werden
opgespoord, wanneer de gebruikelijke onderzoekingsmethoden hadden gefaald.

Aan het slot van zijn betoog verklaart spreker zich bereid de collegae, die bloed-
onderzoek willen gaan toepassen, over de eerste moeilijkheden heen te helpen.

De voorzitter dankt collega Thijn voor zijn interessante lezing en tevens voor deze
toezegging. Naar aanleiding van een opmerking van een der leden over een circulaire
van de Gezondheidsdienst, doet de voorzitter Verslag van het overleg tussen het bestuur
van de afdeling en de directeur van de Gezondheidsdienst met het doel een goede uit-
voering van de Tuberculosebestrijding te bevorderen.

Het is reeds gebleken dat het overleg zeer nuttig is en onmiddellijk resultaten gaf,
zodat wij zeker op deze weg moeten voort gaan.

Dr. W. Majoewsky vertelt van zijn gunstige ervaringen met de toepassing van
Penicilline bij een hardnekkig geval van vlekziekte, bij influenza van een paard en bij
streptococccn-mastitis.

Op een vraag van Dr. l. Hoedemaker hoe het staat met de mond- en klauwzeer -
tarieven, verwijst de voorzitter de leden die het „Maatschappij-tarief" hebben toegepast
naar de komende publicatie in het Tijdschrift.

Na sluiting van de vergadering bleven vele leden gedurende lange tijd gezellig bijeen.

Aanwezig zijn 24 leden. Na de opening door de Voorzitter waarbij speciaal de Voor-
zitter en Secretaris van de Maatschappij benevens de Voorzitter van de Afdeling
Noord-Holland welkom worden geheten, worden de notulen bij voorlopige ontstentenis
van de secretaris door collega Kapteijn voorgelezen en door de vergadering goed-
gekeurd. De penningmeester geeft vervolgens een door collega Diemont opgesteld
financieel résumé van het afgelopen jaar. Dit jaarverslag van de penningmeester, hetwelk
op 15 April een saldo aangeeft van 185 gld. 19 cent wordt met algemene stemmen
goedgekeurd.

Het voorstel om art. 1 van het H.R. aan te vullen in die zin dat het werkgebied der
Afdeling samenvalt met de Provincie Zuid-Holland wordt door de vergadering met
algemene stemmen aanvaard.

De collega\'s Remko E. de Maar en van de Maas hebben zich opgegeven voor het
lidmaatschap der afdeling. De mededelingen van het H.B. worden voor zover nog niet
in het Tijdschrift gepubliceerd ter kennis van de leden gebracht. Speciaal wordt dooi-
de vergadering de aandacht nog eens gevestigd op de grote belangen en voordelen die
er voor de veehouders op het spel staan bij het hebben van een goede Serumwet, zodat
de handel in sera en entstdffen die zo langzamerhand weer grote afmetingen gaat aan-
nemen, zeer tot schade der. veehouders,, definitief ge\\veerd ep gestreden kan worden.
Verwacht mag worden, dat het H.B. deze kwestie op korte termijn aanhangig zal maken
bij de Stichting voor de Landbouw. Ook wordt nog gewezen op de duurdere buitenlandse
sera en entstoffen die bovendien in kwaliteit niet prevaleren boven de in ons land zelf
bereide en bovendien ons land dus onnodig veel deviezen kosten. Er is door het bestuur
een schrijven gericht aan de Wnd. Directeur van de V.D. met het verzoek om te be-
vorderen dat zo mogelijk bij aanmelding van geschikte candidaten uit Zuid-Holland
een dezer candidaten wordt benoemd tot Inspecteur voor het district Zuidelijk Zuid-
Holland. De door de contactcommissie voorgestelde tarieven voor het tuberculineren
van de z.g.n. nieuwkopen en voor de abortusentingen worden na enige discussie door
de vergadering aanvaard.

Ten aanzien van het concept statuten worden geen opmerkingen door de vergadering
gemaakt. Van het concept H.R. geven Hoofdstuk 3 „Van de Afdelingen" en Hoofdstuk 6
„Van het bestuur" aanleiding tot uitvoerige discussies. Ten aanzien van Hoofdstuk 3
art. 15 wijst de voorzitter van de maatschappij er op dat volgens de voorgestelde wijziging
persoonlijk stemmen op de algemene vergadering niet meer mogelijk is en dat de wensen
van de leden der afdeling dus voortaan op de afdelingsvergadering ter sprake gebracht
moeten worden omdat hun mening op de algem. vergadering door het verlies van het
stemrecht weinig invloed meer zal kunnen hebben. Het \'voordeel van dit systeem van
vrij mandaat van de afgevaardigden waarbij ze hun standpunt in onderling overleg
op de algem. vergadering kunnen bepalen is dat het debat vruchtbaarder en daardoor
korter en zakelijker kan worden gehouden.

De wijze van benoeming der afgevaardigden kan in het H.R. der afdelingen nader
geregeld worden. Hoewel door enkele leden het verlies van het persoonlijk stemrecht
op de algem. vergadering als een bezwaar werd gevoeld bij dit voorstel, kon de ver-
gadering toch met de voorgestelde wijziging accoord gaan. In verband met Hoofdstuk 6
had het bestuur van de afdeling een wijziging ten aanzien van de zittingsduur der
bestuursleden voorgesteld en wel in die zin dat alle Hoofdbestuursleden voor de tijd
van drie jaar worden gekozen en niet herkiesbaar zijn. Elk jaar wordt op de algem.
vergadering een ondervoorzitter, hetzij een hoofdbestuurslid hetzij een gewoon lid
gekozen, die automatisch na 1 jaar de voorzitter opvolgt.

r. De oorspronkelijke artikelen geven practisch voor de voorzitter en voor de andere
bestuursleden een zittingsduur van respectievelijk 9 en 6 jaar, ook in die gevallen indien
deze leden minder geschikt daartoe blijken te zijn. De tot dusver geldende fatsoens-
normen vormen in iedere vereniging zoals uit talrijke voorbeelden blijkt, een beletsel
om een minder geschikt functionaris door een betere candidaat te doen vervangen.
Alleen in zeer extreme gevallen zal de herkiesbare candidaat voor het hoofd worden
gestoten. Deze moeilijkheid is nu door het invoeren van het principe van niet herkies-
baarheid te couperen, waardoor de democratische verhoudingen en bepaalde stro-
mingen met frisse ideeën zich beter kunnen laten gelden in onze maatschappij.

2. Bij deze kortere zittingsduur van het voorzitterschap wordt de mogelijkheid
geboden uit een groter aantal candidaten een keuze te kunnen maken.

3. Jongere collega\'s, die organisatorische capaciteiten blijken te bezitten krijgen
door de nieuwe voorgestelde zittingsduur van het bestuur betere kansen deze in onze
Mij. tot ontplooiing te brengen, wat dan tevens de zeer gewenste permanente verjonging
van het bestuur meebrengt.

4. Het bezwaar, dat bij deze wijze van roulering het optreden van de maatschappij
naar buiten geen voldoende continuïteit bezit wordt grotendeels ondervangen door de
huidige structuur van het ambtelijk secretariaat en door de mogelijkheid van de onder-
voorzitter om gedurende 2 jaren van de opgedane ervaring van de voorzitter respec-
tievelijk diens functie van voorzitter en hoofdbestuurslid te kunnen profiteren.

Bovendien kan door ëen juiste taakverdeling hierin veel verbeterd worden, terwijl
daarnaast dit systeem ook het voordeel biedt, dat de pas in functie getreden voorzitter
eventueel gemaakte tactische fouten van zijn voorganger beter kan herstellen.

In de eerste plaats wordt door de voorzitter de a.s. excursie naar Friesland naar
voren gebracht. Hoewel alle aanwezigen deze geste van de Afd. Friesland ten zeerste
waarderen blijkt het dat verschillende factoren het meedoen aan deze tweedaagse reis
verhinderen. Speciaal de examentijd van de kinderen en de deelneming aan de juist
plaats gevonden veterinaire week zijn voor de meesten een motief om op de uitnodiging
niet in te gaan. Besloten wordt indien geen 20 leden aan de excursie deelnemen deze
tocht niet te laten doorgaan.

Collega Peters brengt nog de publicatie in het tijdschrift van de groep „Geneeskunde
van het kleine huisdier" ter sprake omdat hij vernomen had dat enkele collega\'s dit
artikel te scherp gesteld vonden. Hij -wijst speciaal op het belang dat naast de land-
bouwende bevolking ook de rest van de bevolking waardering voor het werk van de
dierenarts behoort te krijgen. Bovendien heeft hij de indruk dat ook de plattelands-
practici het behandelen van het kleine huisdier te lichtvaardig opvatten. In zijn ant-
woord wijst de voorzitter erop dat de leden van deze groep alleen hun doel kunnen
bereiken door middel van het veelvuldiger en in groter aantal bezoeken van de
afdelingsvergaderingen waardoor ook de leden belangstelling voor hun problemen
krijgen en dat er in dit opzicht van een mindere waardering van een kleine huisdieren-
practicus geen sprake is.

Eerste Internationale physiopathologische congres voor dierlijke voort-
planting en kunstmatige bevruchting.

Het eerste Internationale Physiopathologische Congres voor Dierlijke voortplanting
en Kunstmatige Bevruchting zal dit jaar worden gehouden van 23 Juni tot 30 Juni te
Milaan. Dit congres wordt voorafgegaan door een op 21 Juni a.s. te houden inleidende
conferentie, verzorgd door de Unesco (United Nations Educational, Scientific and Cul-
tural Organization), waaraan een beperkt aantal Italiaanse en buitenlandse geleerden-
specialisten zullen deelnemen.

Onderwerpen als biologische en pathologische problemen van de dierlijke voort-
planting, methodologische en toegepaste problemen van de kunstmatige bevruchting
der dieren en wettelijke problemen over de kunstmatige bevruchting worden op dit
congres behandeld.

Universiteiten en wetenschappelijke instellingen van vele Europese landen en van
Noord- en Zuid-Amerika zullen bij het Congres vertegenwoordigd zijn, terwijl ook
een Nederlandse en een Nederlands-Oost en West-Indische delegatie aan dit congres
zal deelnemen.

Binnen het kader van de werkzaamheden van het Congres, zullen speciale tentoon-
stellingen worden gehouden, die een Internationaal karakter dragen, teneinde de deel-
nemers en belanghebbenden in de gelegenheid te stellen kennis te nemen van hetgeen
er op het gebied van de dierlijke voortplanting en kunstmatige inseminatie is bereikt.

De uit het „Nederlands Genootschap voor Landbouwwetenschap" en het „Neder-
lands Instituut van Landbouwkundig Ingenieurs" gevormde Regelingscommissie voor
de dertiende Nederlandse Landbouwweek heeft een interessant en actueel programma
samengesteld.

De dertiende Nederlandse Landbouwweek zal te Wageningen worden gehouden
van 12 t.m. 16 Juli a.s. Verschillende verenigingen en instellingen zullen hun mede-
werking verlenen door de voordrachten van één of meer dagen te organiseren. Alle
voordrachten worden gehouden in het Hulpgebouw van de Landbouwhogeschool,
Duivendaal, Wageningen, waar alle belangstellenden vrij toegang hebben. Men ver-
wacht dit jaar wederom veel belangstelling, speciaal van de zijde der practici, voor
wie de Landbouwweken eigenlijk worden georganiseerd. Zo zal men ook dit jaar weer
belangrijke landbouwkundige vraagstukken gaan bespreken. Het programma is geva-
rieerd, doch de voordrachten zijn min of meer groepsgewijs samengevoegd.

De eerste en tweede dag (Maandag 12 en Dinsdag 13 Juli) zullen voordrachten over
zaaizaadvraagstukken worden gehouden, terwijl op Dinsdagmiddag een excursie naar de
proefvelden rond Wageningen wordt georganiseerd. De N.A.K. en de Nederlandse
Kwekersbond verlenen op deze dagen hun medewerking.

Op Woensdag 14 Juli zal men kunnen luisteren naar een viertal agrarisch-planologische
voordrachten, waarbij de Rijksdienst voor het Nationale Plan en het Landbouw Economisch
Instituut voor het voetlicht zullen komen. De agrarische planologie is nog geheel nieuw
en geniet bij „landbouwend Nederland" vaak nog te weinig bekendheid. Met een
voordracht over de boerderijenbouw zal deze dag worden besloten.

Donderdag 15 Juli is gewijd aan de behandeling van vraagstukken betreffende de melk
(winning, behandeling, kwaliteit, uitbetaling, etc.). De Vereniging van Oudleerlingen
der Rijkszuivelschool te Bolsward heeft hier de leiding op zich genomen.

In de ochtenduren van de laatste dag voigen twee voordrachten over de Coöperatie, waarvoor
medewerking van de Nationale Coöperatieve Raad werd verkregen. De middaguren
zijn voor de geschiedenis van de Landbouw. Een tweetal voordrachten, verzorgd door de
Studiekring voor de Geschiedenis van de Landbouw, zullen de aandacht tot het laatst
boeien.

De opening van de Landbouwweek zal plaats hebben op Maandag 12 Juli te 14.00 uur,
terwijl de Landbouwweek zal worden gesloten op 16 Juli te 16.45 ^uur- Volledige pro-
gramma\'s, onder vermelding van de aanvangsuren, de sprekers en de onderwerpen,
zullen eind Juni gereed komen. Inlichtingen worden verstrekt door de Secretaris van de
Regelingscommissie, Ir. P. Buringh, Lawickse Allee 20, Wageningen, bij wie tevens
programma\'s kunnen worden aangevraagd.

Sinds Klikspaan zijn studententypen schreef, sinds 1\'iet Paaltjes zijn melancholie
weglachte, is de student geëvolueerd tot een mens als alle andere mensen in deze met
zorgen overladen wereld, tot iemand, die zijn eigen bestaan hardhandig bepaald ziet
door sociale en politieke problemen. Het argeloze wereldje, waarin hij slechts vocht
tegen de zelfgemaakte moeilijkheden, is doorbroken door een werkelijkheid, die prin-
cipiële keuze, opoffering, soms zelfs het leven van hem vraagt. Betreurenswaardig is
de winst aan realiteitsbesef niet, maar deze winst is gemaakt ten koste van een goed,
dat zeker behouden dient te blijven. De student van heden dreigt een van zijn meest
kenmerkende hoedanigheden, zijn jeugd, te verliezen. Zeker, hij zingt nog, maar zijn
lied wordt overstemd; hij is nog dwaas, maar zijn desillusies manifesteren zich sterker.
Het studentenleven dreigt een weemoedige herinnering van ouderen te worden.

Niet uit reactie, niet om terug te keren tot de overblijfselen van een liberalistische
periode, maar om zowel het realisme als de romantiek van de student in stand te houden
en hem betere gelegenheid te geven zijn gedachten en gevoelens te uiten, hebben enige
Amsterdamse studenten en afgestudeerden het initiatief genomen tot het stichten van
een studentenpers. Zij stellen zich ten doel in deze uitgeverij, die zal optreden onder
de naam Jasonpers, geleid door de liefde voor de Universiteit en het studentenleven
zo veel mogelijk tegemoet te komen, binnen de grenzen van het bereikbare, aan alle
publicisten van de Nederlands sprekende Universitaire gemeenschap om datgene het
licht te doen zien, wat de bloei van wetenschap, en het studentenleven, kortom van de
Academie kan bevorderen.

Bij het uitgeven van dissertaties, oraties en academische verhandelingen, studenten-
literatuur in de ruimste zin van het woord, willen zij tevens door bijzondere aandacht
te wijden aan de typografie, ook aan deze uitgaven een verzorging geven, de inhoud
waardig. De winsten van het bedrijf zullen ten goede komen aan de studenten zelf.
De Jasonpers hoopt namelijk aan studenten in het bedrijf betaalde werkgelegenheid
te geven en hun op die wijze het studeren of het goed beleven van het student zijn
mogelijk te maken. De Jasonpers kwam op 9 Maart 1948 als stichting tot stand. De
stichters hopen dat zij het gestelde geestelijke en sociale doel zal mogen verwezenlijken,
mede dank zij opdrachten uit de academische wereld en door geestelijke en materiële
steun van allen, wie het wel en wee der studenten ter harte gaat.

Es ist schon lange mein Wunsch, mit einem Tierarzt Ihres Landes, das ich sehr hoch
schätze, zu korrespondieren. Durch Zufall bin ich kürzlich bei der Durchsicht des „Index
medicus" auf Ihre Redaktionsadresse gestossen und gestatte mir deshalb, an Sie zu
schreiben. Sofern Ihnen dies möglich ist, wäre ich Ihnen sehr dankbar, wenn Sie mir
die Adresse eines jungen holländischen Tierarztes, der gerne mit mir korrespondieren
möchte, vermitteln könnten. Eventuell käme natürlich auch ein Mitglied der Redaktion
Ihrer Zeitschrift in Frage.

Ich stelle mir eine fachliche Korrespondenz ungefähr so vor, dass am Anfang eines
jeden Briefes kurze Referate über die jedem Partner zur Verfügung stehende Zeit-
schriftenliteratur stehen (ich selbst bin regelmässiger Leser des Schweiz. Archiv für
Tierheilkunde, der Wiener Tierärztlichen Monatsschrift und der Tierärztlichen Um-
schau]. .............................\'

Ich stelle mir diese Referate etwa im Sinne eines durch Stichworte erweiterten Inhalts-
verzeichnisses vor. Je nach den speziellen Interessen des Partners können später aus-
führliche Referate folgen. In zweiter Linie kämen dann Hinweise auf Bücher über
unser Fachgebiet, die die Briefpartner gerade gelesen haben. Weiter könnte man über
Einzelfragen miteinander diskutieren, die man gerade bearbeitet oder die einem irgend-
wie besonders interessieren, ueber die Organisation des Veterinärwesens in den be-
treffenden Staaten berichten und Standesfragen diskutieren. Last but not least haben
natürlich solche Korrespondenzen auch den Zweck, einander menschlich etwas näher
zu kommen.

Ich wäre Ihnen, sehr geehrter Herr Kollege, sehr dankbar, wenn Sic meinem Wunsch
entsprechen könnten und verbleibe, indem ich Ihnen für Ihre Bemühungen zum Voraus
bestens danke

Gelet op artikel 1 van de Pluimveewet (Wet van 29 December 1922, Staatsblad no. 747,
tot wering van besmettelijke pluimveeziekten) ;

De beschikking van de Minister van Binnenlandse Zaken en Landbouw van 28
Februari 1927, Nederlandse Staatscourant 1927, no. 43, wordt ingetrokken.

Wanneer in een bepaald geval bijzondere omstandigheden zulks noodzakelijk maken,
kan het hoofd van de Veeartsenijkundige Dienst ontheffing van het in het vorig artikel
bedoelde verbod toestaan, mits de nodige voorzorgen tegen overbrenging van besmetting
zijn getroffen.

Deze beschikking zal worden gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant en treed
in werking met ingang van 15 Mei 1948.

Collega C. J. Vermeulen Jr. zet met ingang van 1 Juli 1948 de practijk voert
van collega L. Hofstra te Hengelo.

Met ingang van 1 Mei 1948 tot wederopzegging tot tijdelijk Rijkskeurmeester in
bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst :
J. Kraai te Tolbert.

Met ingang van 1 Juni 1948 tot wederopzegging tot plaatsvervanger van de Inspec-
teur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Zeeland—Westelijk Nrd. Brabant:
W. P. A. Colsen te Hulst.

Met ingang van 1 Mei 1948 als tijdelijk rijkskcurmeester in bijzondere dienst bij de
Veeartsenijkundige Dienst wegens opheffing van de Rijkskeuringsdienstcn waarin zij
werkzaam waren :

Door het Hoofdbestuur werd aangenomen als lid:
P. W. Maenhout, Tuinstraat 3, Someren.

Bij Besluit van H.K.H. De Prinses Regentes werd de Heer J. H. ten Thije
benoemd tot Hoogleraar aan de Faculteit der Veeartsenijkunde van de Rijks-
universiteit te Utrecht, om onderwijs te geven in:

De algemene geneesleer, de ziektekundige ontleedkunde en de ziektekundige
weefselleer.

Het Hoofdbestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde wil ook van deze
plaats hartelijke gelukwensen richten tot Prof. ten Thije, die reeds vele jaren een
belangrijke plaats innam in het leven der Maatschappij.

Doosk I2amp. k I cm³. (I cm³. = I/40 mg.)
Doos k 12 amp. è I cm³. (I cm³. = I/20 mg.)
Doos a 12 amp. è 5 cm³. (5 cm³. = 1/4 mg.)

Ondercontrole van Prof. Dr. L. DE BLIECK
Verpakkingen voor 50, 100 en 200 kippen
Coccen-infecties bij biggen

Salmonella-infecties bij varkens
(Flacons è 30 en 50 cm³).
(Deze vaccins worden in Nederland bereid
met uitsluitend in ons land voorkomende
bacteriestammen).

Eindhoven - \'s-Gravenhage - Groningen - Haarlem - Heerlen - Meppel - Rotterdam - Sneek

Pharmaceutische en Chemische Fabrieken te Meppel
Verbandstoffen- en Pleisterfabrieken te Nijmegen

Voorkomen en behandelen van COCCIDIOSE van
kuikens, kippen, duiven en konijnen, tevens van
infectieziekten van grote en kleine huisdieren met

Gebruik bij coccidiose: Zodra de dieren geïnfec-
teerd blijken te zijn (bloedige ontlasting) wordt
het drinkwater vervangen door een \'0.2 % op-
lossing van Sulphamezathine, te maken door 12,5 cm³(een kleine eetlepel) 16% oplossing te voegen bij
1 liter water. Van de op deze wijze gemaakte
oplossing is 50 cm³ per kuiken per dag voldoende,
voor andere dieren 100 cm³ per kg lichaamsgewicht
per dag. Er is geen bezwaar tegen de dieren
uitsluitend deze oplossing te drinken te geven.
Konijnen 1 cm³ 16% per kg lichaamsgewicht per
dag, bijv. door het voer of met een oogdruppel-
buisje achter in de bek te spuiten. De behandeling
moet gedurende 3 — 6 dagen na de dood van het laat-
ste aan deze ziekte gestorven dier voortgezet worden,
in het algemeen niet langer dan 7 dagen achtereen.

14 gevallen van streptococcen-mastitis (16 kwartieren),
2 van staphylococcen-mastitis (2 kw.) en
1 geval, berustend op een gemengde infectie (1 kw.),
waarbij een behandeling met penicilline werd toegepast.

Het kan echter dienstig zijn, hier enkele beschouwingen van meer
algemene aard aan vooraf te laten gaan, welke de wetenschappelijke
basis van deze therapie betreffen, alsmede de problemen, welke de prac-
tische toepassing ervan met zich mee brengt. Dit met het oog op de beoor-
deling van de te beschrijven ziektegevallen en het een en ander gezien in
aansluiting aan en onder verwijzing naar de oriënterende artikelen, welke
reeds van de hand van Dr. Terpstra (i) (over penicilline in het algemeen)
en Prof. Beijers (2) (over de penicilline-behandeling van mastitis in het
bizonder) in dit Tijdschrift zijn verschenen.

Vooropgesteld zij dan, dat het hier gaat om een locale therapie : de
penicilline wordt (in oplossing) via het tepelkanaal geïnfundeerd en zal
haar werkzaamheid dus in hoofdzaak ontplooien in die onderdelen van
de uier, welke langs deze weg bereikbaar zijn, t.w. het epitheel van cysterne
en melkgangen, eventueel ook het secernerend epitheel.

1. de penicilline-gevoeligheid van de mastitis-verwekkende microörganis-
men, alsmede

Uitgaande van punt 2 komen dus voor behandeling in aanmerking de
vormen van mastitis, door Wester (3) aangeduid als galactophoritis,
mastitis catarrhalis, alsmede mastitis parenchymatosa, voorzover het
sub-acute tot chronische gevallen van niet te grote uitgebreidheid betreft
— alle drie vormen van mastitis, waarbij het interstitium niet direct be-
trokken is.

Het is.duidelijk, dat deze toepassingsmogelijkheid voor de practijk ruim
voldoende is en goede perspectieven biedt: het zijn juist de bovenge-
noemde vormen van mastitis, welke door hun frequent voorkomen en veelal
slepend karakter de grootste economische schade veroorzaken, terwijl hun
verwekkers in hoofdzaak streptococcen, dus de voor penicilline het meest
gevoelige micro-organismen zijn (volgens Little en Plastridge (4) wordt
minstens 85 % van alle chronische mastitiden veroorzaakt door strep-

tococcen ; ongeveer 80 % hiervan komt voor rekening van Str. agalac-
tiae ; — p. 167).

Trouwens, een andere mogelijkheid van toediening wordt ook niet
opengelaten : volgens Seeley e.a. (5) is n.1. het uierparenchym ondoor-
laatbaar voor penicilline, waardoor, zoals door hen is nagegaan, b.v.
intraveneuze toediening in één of meerdere doses, geen effect heeft bij de
bovengenoemde vormen van mastitis.

Om met het laatste punt te beginnen : het feit, dat we met een locale
therapie te doen hebben, brengt hier grote voordelen met zich mee. Immers,
het gaat er nu niet om, een zekere concentratie van het therapeuticum in
het bloed te bereiken en in stand te houden, maar we behoeven slechts
een ontstoken oppervlakte gedurende een voldoend lange tijd met de
vereiste hoeveelheid van het therapeuticum in contact te brengen. In het
eerste geval zou men met betrekkelijk korte tussenpozen (b.v. om de drie
uren) telkens grote hoeveelheden penicilline moeten inspuiten (in verband
met de grote uitscheidingssnelheid en in verhouding tot het lichaamsgewicht
van het behandelde dier), terwijl men thans kan volstaan met een naar
verhouding veel geringere hoeveelheid, welke, naar men kan aannemen,
minstens 12 uren lang (dat is, in de practijk, tot de volgende melktijd) in
voldoende mate aanwezig zal blijven. (Volgens onderzoekingen van
Little en Plastridge (4) bedroeg het aantal eenheden penicilline in de
eerste 100 cc melk, 12 u. na toediening van 50.000 E., 2,5—20 E. per cc. ;
— p. 409).

De melktijden zijn het nu, welke tenslotte de frequentie van toediening
bepalen. Zoals ook uit de literatuur blijkt, moet men hierbij een keus doen
tussen toediening om de 12 u. (dus elke melktijd), of om de 24 u. (waarbij
tussentijds een keer wordt uitgemolken). „Theoretisch" verdient het eerste
de voorkeur : er blijft constant voldoende penicilline aanwezig en de
bacteriën krijgen geen kans, zich opnieuw te vermenigvuldigen, wat bij
de tweede wijze van toediening wèl het geval is. 24 u. na toediening van de
penicilline (terwijl tussentijds is uitgemolken) is het n.1. dikwijls mogelijk,
weer groei van streptococcen uit het secretum te krijgen; een bewijs, dat
de hoeveelheid eventueel nog aanwezige penicilline te verwaarlozen klein
is, wanneer men bedenkt, dat de groeiremmende werking op streptococcen
dusdanig sterk is, dat flesjes, waarin zich penicilline heeft bevonden,
practisch ongeschikt zijn voor het opvangen van melkmonsters voor
bacteriologisch onderzoek, zelfs al zijn ze enige malen omgespoeld, of
zelfs uitgekookt (opgelost in een geschikt milieu, b.v. phosphaatbuffer-
Romijn, schijnt penicilline nog in behoorlijke mate thermo-stabiel te zijn).
In de practijk blijkt nu echter ook een toediening om de 24 u. zeer goede
resultaten op te leveren, zodat men mag aannemen, dat het met het even-

tueel zich ontwikkelen van penicilline-resistente stammen (waarvoor men,
overigens niet ten onrechte, zou kunnen vrezen) wel wat mee zal vallen.
Bij de laatstgenoemde wijze van toediening zal de dosering overigens
wel wat hoger moeten zijn, dan bij een toediening om de 12 u., maar
dit bezwaar weegt zeker niet op tegen de practische bezwaren, die hieraan
zijn verbonden. In dit verband zou men nog de mogelijkheid kunnen
overwegen, de toediening éénmaal te „demonstreren" en de verdere
behandeling aan de eigenaar over te laten, wat mij op zichzelf nog niet
direct verwerpelijk voorkomt (men denke b.v. ook eens aan het insuline-
spuitje in de humane geneeskunde), maar de grote moeilijkheid is, dat
men in dit geval niet kan verwachten, dat er ook maar bij benadering
„steriel" zal worden gewerkt, terwijl dit juist bij het werken met penicilline

„bekend, dat bacteriën, die resistent zijn tegenover penicilline, een sub-
stantie bevatten, die het effect van het penicilline op gevoelige bacteriën

„eenvoudigste vorm van penieilline-behandeling een desillusie te worden."
Dit klemt nog te meer, wijl men ook b.v. de te gebruiken spuiten, canules,
enz. niet in brandspiritus zou kunnen laten bewaren, daar alcohol de
penicilline eveneens onwerkzaam maakt.

Wat, vervolgens, de dosering betreft : daar we met een locale therapie
te doen hebben, zal deze in hoofdzaak afhankelijk zijn van de grootte
van het te behandelen oppervlak ; daarnaast zullen ook een rol spelen de
ernst van de aandoening (men denke aan het verschil tussen een opper-
vlakkige catarrh en een chronische induratieve ontsteking, waarbij de
bacteriën zich overal in het weefsel hebben „verschanst"), alsmede de
mate van penicilline-gevoeligheid van de mastitis-verwekkers (Staphy-
lococcus aureus zou b.v. een veel hogere dosering vereisen dan Str. agalac-
tiae, maar dit verschil zal ook wel mede berusten op verschillen in aard en
localisatie van de veroorzaakte ontstekingsprocessen).

De doseringen, die in de literatuur worden aangegeven, vertonen dan
ook een grote verscheidenheid, variërende tussen 1.000 en 400.000 li. per
kwartier. Toch krijgt men de indruk, dat men met een dosering van
50.000 E. per kwartier, 3—5 X toegediend (om de 24 u.), practisch ruim
voldoende resultaten mag verwachten, voorzover men met subacute tot
chronische gevallen van streptococcen-mastitis zonder induratie tc doen
heeft ; chronische induratieve streptococcen-mastitis, alsmede staphy-
lococcen-mastitis, zouden veel hogere doseringen vereisen (b.v. 5—7 X
100.000 E. per kwartier), echter met een hoogstens twijfelachtige kans op
succes.

Behalve het aantal eenheden penicilline, komt in dit verband dan nog
het volume van het \'oplosmiddel te sprake.

Oorspronkelijk is men begonnen, de penicilline te infunderen in grote
hoeveelheden (b-v. 1 1.) oplosmiddel (gedest. water, physiol. zoutopl.,
10 % dextrose-opl., e.d.), dit in navolging van de behandelingswijze met
acridine-derivaten en met het doel, een zo groot mogelijke oppervlakte
met het therapeuricum in aanraking te brengen. — Maar aard en werking
van acridine-derivaten en penicilline zijn principieel verschillend : de
eerste zijn protoplasma-vergiften (voor bacteriën zowel als uierweefsel),
veroorzaken dus een prikkeling van het uierweefsel en worden dan ook
met het meeste succes gebruikt in combinatie met het droogzetten van de

uier. De prikkelende werking, welke de grote hoeveelheid oplosmiddel op
zichzelf al op het uierweefsel uitoefent, speelt in deze dan ook geen rol
van betekenis. Daarenboven vormen deze stoffen met melk en ontstekings-
exsudaten neerslagen, welke onwerkzaam zijn, waardoor een ruime hoe-
veelheid oplosmiddel zonder meer al een vereiste is, meer nog dan voor het
mogelijk bereiken van al het secernerencle weefsel.

Penicilline daarentegen is geen protoplasma-vergift (de werking berust
op een storing van zekere vitale metabolische functies van het bacterie-
lichaam), het wordt in zijn werkzaamheid niet belemmerd door de aan-
wezigheid van lichaamsvochten en ontstekings-exsudaten en is daarbij
sterk diffusibel. Het is dus het aangewezen middel bij uiers in lactatie,
daar het op zichzelf de melksecretie niet stoort, maar het is duidelijk, dat
juist hier de prikkelende werking van een grote hoeveelheid oplosmiddel
(wat het ook zij) de resultaten der behandeling in ongunstige zin zou
beïnvloeden (vermindering van de melkproductie). Bovendien blijkt uit
het bovenstaande, dat de penicilline ook geen grote hoeveelheid oplos-
middel vereist : wordt het, na uitmelken van het te behandelen kwartier,
in de cysterne gebracht, dan zal het gaan diffunderen in het secretum, dat
zich naderhand weer in cysterne, melkgangen, enz. verzamelt, waarna het
zijn werkzaamheid in een groot gedeelte van het kwartier zal kunnen uit-
oefenen.

Uit Amerikaanse onderzoekingen (Porter, e.a. (6)) is dan ook gebleken,
dat bij gebruik van volumina van 10, 100 of 500 cc oplosmiddel, geen
verschillen aan de dag traden t.a.v. de resultaten der behandeling.

In Amerika schijnt men overigens vnl. te werken met 50—100 cc oplos-
middel per kwartier, waarbij men soms nog rekening houdt met de grootte
van het kwartier en de melkgift (men gaat dan b.v. per kwartier uit van
20.000 E. in 50 cc oplosmiddel per infusie ; bedraagt de totale dagproductie
van de koe meer dan 20 1 melk, dan wordt de dosering verdubbeld ; — m.i.
is de verdubbeling van het aantal eenh. penicilline hier van meer belang,
dan die van de hoeveelheid oplosmiddel).

Bij de penicilline („voor veterinaire doeleinden"), zoals deze door de
Ned. Gist- en Spiritusfabr. in de handel wordt gebracht, gaat men uit van
100.000 of 200.000 E. in flesjes van 20 cc ; de hoeveelheden, die per keer
en per kwartier worden toegediend, bedragen zodoende veelal 5 (25.000,
resp. 50.000 E.), 6,6 (33.300, resp. 66.600 E.) of 10 cc (50.000 E.).

Uiteraard is t.a.v. de behandeling het klinisch aspect van de mastitis van
groot belang.

In de eerste plaats, omdat op grond van de klinische bevindingen
een aantal gevallen afvallen, welke niet of niet direct voor behandeling
met penicilline in aanmerking komen, n.1. de heftige, acute gevallen van
mastitis, welke met sterke locale zwelling en meer of minder ernstige alge-
mene verschijnselen gepaard gaan, alsmede de zeer chronische, induratieve
vormen. In beide gevallen zal het therapeuticum het ziekteverwekkende
agens moeilijk van de cysterne uit voldoende kunnen bereiken.

Bij de eerstgenoemde gevallen zal men het beste doen, een therapie in
te stellen met sulfanilamide per os, gecombineerd met frequent uitmelken
van de aangetaste kwartieren en eventueel appliceren van b.v. campher-
ichthyol-zalf (misschien zou men deze behandeling, tenminste wanneer
het streptococcen- of staphylococcen-mastitis betreft, nog met succes

kunnen ondersteunen met intra-parenchymateuze penicilline-injecties).
Een dergelijke therapie belooft niet alleen gunstige resultaten, wanneer
streptococcen de verwekkers van de mastitis zijn, maar ook in overeen-
komstige gevallen van staphylococcen-, coli- en zelfs gangraeneuze
mastitis, ziet men er in de regel een spoedige verbetering van de algemene
toestand door optreden. Hierna kan men dan, mede op grond van het
bacteriologisch onderzoek van het secretum, eventueel nog een locale
behandeling met penicilline toepassen.

Wat de chronische, induratieve vormen aangaat, hier zal men, vooral
wanneer het oudmelkse koeien betreft, liever droogzetten van de aan-
getaste kwartieren m.b.v. entozon of sulfanilamide in minerale olie, over-
wegen ; desnoods kan men in hopeloze gevallen deze kwartieren sterili-
seren.

Maar afgezien van het bovengenoemde, is het klinisch aspect (met name
de locale verschijnselen, als zwelling, hardheid, aard van het secretum)
in zoverre ook belangrijk, omdat men hieruit een indruk krijgt omtrent de
uitgebreidheid en ernst van de aandoening (dus a.h.w. de grootte van het
ontstoken oppervlak en de intensiteit van de ontsteking) en men op grond
hiervan de dosering en het aantal, infusies kan regelen. Of en in hoeverre
men hierbij op den duur van een zekere (bij voorkeur niet te lage) „stan-
daard-dosering" (b.v. 3 x 50.000 E.) als minimum uit zal kunnen gaan,
zal de ervaring moeten leren.

Tenslotte, maar dit laatste niet het minst, is de bacteriologische diagnose
van belang.

Slechts een beperkte groep micro-organismen is voor penicilline ge-
voelig (van de mastitis-verwekkers behoren hiertoe, in de eerste plaats de
streptococcen en staphylococcen), dus alleen mastitiden, veroorzaakt
door vertegenwoordigers van deze groep, komen voor behandeling met
penicilline in aanmerking ; dit voorzover er geen klinische contra-indi-
caties bestaan en dan nog alleen in geval van reine infectie (in geval van
gemengde infectie met niet-gevoelige micro-organismen, doen deze immers
het effect op de gevoelige te niet, wat overigens dit voordeel heeft, dat men
in dubieuze gevallen niet behoeft te vrezen voor het eventueel verstoren
van een mogelijk „biologisch evenwicht", waardoor men b.v. virulente,
penicilline-resistente bacteriën de kans zou geven, zich te vermeerderen).

Vooral ook uit prognostisch oogpunt is daarom (naast de klinische be-
oordeling) het bacteriologisch onderzoek van het secretum van groot
gewicht.

Daarenboven is het onmisbaar voor de beoordeling van het resultaat
der behandeling. Immers, slechts dan zal men van een „volkomen ge-
nezing" kunnen spreken, wanneer, behalve dat de klinische verschijnselen
verdwenen zijn, ook blijkens een voortgezette bemonstering gedurende
een niet te kort tijdsverloop, volgend op de behandeling, geen bacteriën,
welke voor de mastitis verantwoordelijk waren, meer met de melk worden
uitgescheiden.

Overigens zou het interessant zijn om na te gaan, of b.v. streptococcen,
welke niettegenstaande een klinische genezing soms nog in de melk aan-
wezig blijven, eventueel ook een verandering van eigenschappen, met name
wat betreft de virulentie, hebben ondergaan.

merkt, dat weliswaar de totale melkgift na de behandeling kan stijgen,
maar dat in het algemeen de melkgift van de behandelde kwartieren voor
de duur van de lopende lactatie-periode relatief op het peil blijft, waar
ze zich bevond, toen de behandeling werd ingezet. Bij de volgende lactatie-
periode zullen dergelijke kwartieren echter als regel weer volkomen nor-
maal in lactatie komen.

Gaat men nu de gegevens na, welk de literatuur verstrekt, alsmede de
eigen (zij het beperkte) ervaringen met de penicilline-therapie van strep-
tococcen-mastitis (want dit blijft tenslotte het voornaamste toepassings-
gebied), dan blijkt deze therapie ons inderdaad zeer hoopvol te kunnen
stemmen t.a.v. de behandeling van de „individuele" gevallen.

Of, om met Little en Plastridge (4) te spreken : . . . . „Uiertherapie"
(in het bizonder is hier gedacht aan de behandeling met penicilline ; R.S.),
„mits op de juiste wijze toegepast, .... is een hoogst bruikbaar hulp-
,,middel ; want niet alleen kan ze de uitbreiding van uierinfecties in een
„veebeslag tegengaan, maar vele kostbare uiers kunnen worden gered, die
„anders minder productief zouden worden." (p 412).

Echter, behalve dat men de grenzen en beperkingen van deze therapie
(zoals ook hierboven geschetst) nooit uit het oog mag verliezen, bedenke
men : . . . . „met succes behandelde kwartieren blijven vatbaar voor
„infectie, daar hun resistentie na de behandeling niet is verhoogd." (L. en
P., p. 412).

Daarom : „Uiertherapie alleen is niet de oplossing van het nlastitis-
,,probleem. De behandeling van uiers, in welke de mastitis het klinische
„stadium bereikt heeft, ook met de preparaten, welke nu voorhanden
„zijn, of wellicht nog zullen worden ontwikkeld, kan niet de restitutie
„van het verwoeste secernerend epitheel bewerkstelligen ; ook kan men er
„niet van verwachten, dat ze een hoog percentage van dergelijke uiers
„volkomen bacterie-vrij zal maken en evenmin kan ze de verspreiding
„van mastitis geheel voorkomen. Daarom, mastitis-bestrijding moet be-
rusten op preventie. De uiertherapie kan bij deze bestrijding als hulp-
„middel dienen, wanneer toegepast bij pas- of licht-aangedane kwartieren
„en in combinatie met periodiek cultureel onderzoek en maatregelen van
„isolatie." (L. en P., p. 347).

Ten aanzien van de ziektegeschiedenissen, welke nu vervolgens zullen
worden medegedeeld, wil ik vooraf de volgende opmerkingen maken :

1. Voor het eerste onderzoek, zowel als voor het onderzoek (met bemon-
stering) na afloop van de behandeling, werden de patiënten steeds
bezocht gedurende de avond-melktijd.

2. Waar exacte melkgiften zijn vermeld, zijn deze of door schrijver d.m.v.
weging vastgesteld (en betreffen dan dus de avond-melkgift van de dag
van onderzoek), of er is gebruik gemaakt van de gegevens van de perio-
dieke melk-contróle (in dit geval is de aangegeven hoeveelheid de som
van avond- en morgen-melkgift der vermelde contróle-dagen).

3. In de meeste van de te beschrijven gevallen werd met het instellen
van de behandeling niet gewacht op de uitslag van het bacteriologisch
onderzoek (dat verricht werd door de Gezondheidsdienst in Leeuwar-
den), maar vond (op grond van de klinische bevindingen, ofwel van

de gegevens, verstrekt door de Zuivelfabriek n.a.v. de melk-contröle)
de toediening van de eerste dosis penicilline direct in aansluiting op
het klinisch onderzoek plaats. Echter, ook afgezien hiervan, werd de

4. Volgens mededeling van de Gezondheidsdienst doet deze de uitspraak
„streptococcen", wanneer het sediment van de ingezonden monsters
ontstekingscellen bevat en er streptococcen met min of meer karak-
teristieke kolonievorm uit kunnen worden gecultiveerd.

5. De gebruikte penicilline was afkomstig van de Ned. Gist- en Spiritus-
fabr. en werd betrokken via de Friese Gezondheidsdienst. Deze peni-
cilline bevindt zich in de vorm van het natrium-zout in droge toestand
(korrels) in flesjes van 20 cc inhoud, die met een gummi doorsteek-
kurk hermetisch zijn afgesloten. Als oplosmiddel werd (en wordt)
phosphaat-buffer volgens Romijn gebruikt (eveneens verstrekt door de
Gezondheidsdienst).

Bij al de beschreven gevallen werd uitgegaan van een oplossing van
100.000 E. penicilline in 20 cc buffervloeistof, waardoor men dus een
oplossing krijgt, die per cc 5.000 E. penicilline bevat, of wel : de meest
gebruikte doseringen, n.1. 33.300 en 50.000 E. bevonden zich in resp.
6,6 en 10 cc oplosmiddel.

Patiënt I. koe Boukje, eigenaar M. R. A., Folsgare ;
schot, afgekalfd Mei 1947 ;

Anamnese : de afwijking bestaat ^ 14 dagen ; de algemene gezondheids-
toestand is de eerste dagen licht gestoord geweest, thans is deze weer
normaal ;

Klin. onderz. : T. 38°,6, P. 64 ;
aangetast kwartier : l.a.; dit kwartier is vergroot en in zijn geheel sterk
verhard ;

secretum : dunne, oranje-gele vloeistof met een vlokkig bezinksel en bij-
menging van erythrocyten ; hoeveelheid ± \'50 cc ;
melkgift van de andere 3 kwartieren : 2,4 kg.

Microsc. en bacteriol. onderz. van het secretum :
microsc. veel cellen -f- streptococcen,
cultuur : Str. agalactiae.

Behandeling: op 3 achtereenvolgende melktijden (30-IX en i-X)
telkens 33.300 E. penicilline.

Onderzoek op 2 October : aanget. kw. iets minder groot, maar nog hard ;
secretum : de eerste stralen zien geel, daarna volgt melk van normaal
aspect; hoeveelheid bijna 1 1. ;
melkgift andere 3 kw. : 2,6 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. in sediment veel cellen en diplococcen,
cultuur : streptococcen.

Onderzoek op 6 Oct. : aanget. kw. nog iets te groot, met in de diepte een
schijfvormige verharding ;

secretum : vrijwel normaal uitziende melk, m.u.v. de eerste stralen, die
nog enigszins geel zijn en enkele vlokjes bevatten ; hoeveelheid ^ 500 cc ;
melkgift andere 3 kw. : 2,2 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. coccen,
cultuur : streptococcen.

2e behandeling : op 3 achtereenvolgende dagen (6, 7 en 8-X) telkens
33.300 E. penicilline.

Onderzoek 18 Oct. : aanget. kw. nog enigszins vergroot en in geringe mate
verhard ;

secretum : eerste stralen dun en geel, daarna meer normaal (hoewel nog
iets te gelei) ; hoeveelheid i 500 cc ;
melkgift andere 3 kw. : 2,4 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Patiënt II. koe Hiltsje XXXIV, eig. E. H., „Grote Wierum" ;
5de kalfs koe, afgekalfd Februari 1947 ;
in behandeling gekomen op 3 October ig^y.

Anamnese : de afw. bestaat ongeveer een week ; de eerste dagen is een
lichte storing van de alg. gezondheidstoest. opgemerkt, de melkgift was
toen sterk verminderd ; thans is de melkgift vooruitgaande, maar de hoe-
veelheid secretum uit het aanget. kw. neemt gaandeweg af;
het dier heeft niet eerder mastitis gehad.

Klin. onderz. : T. 38°,3, P. 72 ;
aanget. kw. : 1. a. ; vergroot, met schijfvormige verharding ;
secretum : dunne, gele vloeistof, waarin zich een niet-vlokkig bezinksel
afscheidt, dat lichter van kleur is ; hoeveelheid i 250 cc ;
melkgift andere 3 kw. : 5 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Behandeling : op 3 achtereenvolgende dagen (3, 4 en 5-X) telkens
33.300 E. penicilline.

Onderzoek op 6 Oct. : aanget. kw. nog een weinig vergroot, verharding
onduidelijk ;

secretum : nog geel van kleur en iets „dun", maar overigens homogeen ;
hoeveelheid 100 a 150 cc;
melkgift andere 3 kw. : 5 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : streptococcen (enkele koloniën).

Opmerking : naar uit het vervolg zal blijken, is de vraag gewettigd,
of we hier mogelijk met streptococcen van verminderde resistentie (t.o.
de afweerkrachten van het lichaam) te doen hebben.

Onderzoek op ij Oct. : behandelde kw. volkomen normaal (niet meer
vergroot, niet hard) ;

secretum : normaal ; hoeveelheid ± 4° % ^van de hoeveelheid melk uit
het andere achjerkwartier ;
totale melkgift: 4,8 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : negatief.

Onderzoek op 4 December : het behandelde kw. is kleiner dan het andere
achterkw. ; consistentie volkomen normaal ;

secretum : volkomen normaal ; hoeveelheid ruim 40 % van rechts ;
totale melkgift volgens controle 1-2 Dec. : 7,8 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : negatief.

Onderzoek op 22 April 1948 : de koe is normaal gedroogd en op 28 Maart
j.1. met een volkomen normale uier afgekalfd ;
het behand. kw. is normaal van grootte en consistentie ;
secretum : normaal ; hoeveelheid als rechts ;
melkgift volgens controle 6-7 Apr. : 27,2 kg.,

Patiënt III. koe Erna XLI, eig. Tj. W., Oosthem ;
schot, afgekalfd November 1946 ;
in behandeling gekomen op 14 October 1947.

Anamnese : sedert ongeveer een week is het l.a. kw. vergroot en hard,
het secretum uit dit kwartier is echter normaal en de hoeveelheid dezelfde
als rechts ;

Klin. onderz. : dit bevestigt de verstrekte gegevens ;
er bestaat een kleine excoriatie aan de tepelopening v.h. aanget. kw.
(porte d\'entrée v. d. infectie?)

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : streptococcen.

Behandeling: op 3 achtereenvolgende melktijden (14 en 15-X) telkens
33.300 E. penicilline.

Onderzoek op ij Oct. : het aanget. kw. is minder hard, maar nog te groot ;
secretum : de eerste stralen zijn hoog-geel en bevatten vlokken ; daarna
krijgt het een meer normaal aspect, hoewel het te geel blijft en ook vlokjes
blijft bevatten ;
sotale melkgift: 1,8 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Er wordt besloten, het dier droog te zetten (a.s. kalftijd 26 Dec.) ; met
het oog hierop is op 20 Oct. een suspensie van 35 g sulfapyridine in 100 cc
paraff. liquid. in het aanget. kw. ingebracht. Zolang er geen entozon te
krijgen was (thans zijn overeenkomstige preparaten weer onder verschil-
lende benamingen in de handel), was het „droogspuiten* met een der-
gelijke suspensie (een buitengewoon „onhandelbare" substantie, overigens)
m.i. het beste middel ter bevordering van de genezing van streptococcen-
mastitis gedurende de droogstal.

Op 31 Oct. deed zich een acute opflikkering van het proces voor :
het aanget. kw. is sterk vergroot en hard, het secretum bloedig ;
T. 40°, eetlust verminderd.

Behandeling : na grondige verwijdering van het secretum uit het aanget.
kw., is opnieuw 35 g sulfapyridine in 100 cc parafff. liquid. geïnfundeerd.

Na verloop van enige dagen zijn de acute verschijnselen verdwenen,
maar het aanget. kw. blijft vergroot en hard.

Patiënt IV. koe Rinske X, eig. R. G. L., Goëngamieden ;
7de kalfs koe, afgekalfd Februari 1947 ;
in behandeling gekomen op 14 October 1947.

Anamnese : de afwijking bestaat sedert 4 dagen ; er is geen storing in de
alg. gezondheidstoest. v. h. dier opgemerkt;
het dier heeft niet eerder mastitis gehad ;

enkele weken geleden zijn twee chronische streptococcen-uitscheiders,
welke bij de melk-contróle waren opgespoord, van het bedrijf verwijderd.

Klin. onderz. : T. 38,"3, P. 84 ;
aanget. kw. : r.a. ; iets vergroot en diffuus verhard ;

secretum : de eerste stralen zijn „dun" en hoog-geel, daarna wordt het
aspect meer normaal (hoewel nog te geel), maar na enige tijd staan scheidt
zich het secretum in een niet-vlokkig bezinksel en een dunne (heldere)
bovenstaande vloeistof, welke lichtgeel van kleur is ;
hoeveelheid secretum : als links ;
totale melkgift : 5 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Behandeling: op 3 achtereenvolgende dagen (14, 15 en 16-X) telkens
33.300 E. penicilline.

Toestand op 16 Oct. : aanget. kw. nog iets te groot, onderin bevindt zich
een schijfvormige verharding ;

secretum : aspect normaal, de eerste stralen bevatten nog enkele kleine,
gele vlokjes ; hoeveelheid iets minder dan links (80 a 90 %).

Onderz- op 21 Oct. : het behand. kw. is volkomen normaal van grootte
en consistentie ;

secretum : aspect volkomen normaal, hoeveelheid practisch als links ;
tot. melkgift : 5,8 kg.

Onderz• op 5 November : aan behand. kw. en secretum zijn geen afwij-
kingen te bespeuren ;

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : negatief.

Onderz■ op 11 December : toestand als op 5 Nov. ;
melkgift volgens controle 1 -2 Dec. : 5 kg.

Patiënt V. koe Pytsje XIII, eig. R.G.L., Goëngamieden ;
3de kalfs koe, afgekalfd April 1947 ;
in behandeling gekomen op 14 October 1947.

Anamnese : in Augustus j.1. had de koe enige malen bloed in de melk
gehad ; dit werd aan trauma toegeschreven ;
sedert September is het aanget. kw. vergroot ;
er is geen storing in de alg. gezondheidstoest. opgemerkt ;
het dier heeft niet eerder mastitis gehad ;
(zie verder Patiënt IV).

Klin. onderz. : T. 38,°4, P. 72 ;
aanget. kw. : l.a. ; vergroot, met schijfvormige verharding ;
secretum : de eerste stralen bevatten vlokken, daarna is het aspect vrij
normaal (iets geel) ; hoeveelheid als rechts ;
totale melkgift : 4,5 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Behandeling: op 3 achtereenvolgende dagen (14, 15 en 16-X) telkens
33.300 E. penicilline.

Toestand op 16 Oct. : het aanget. kw. is practisch niet meer vergroot, de
verharding is onduidelijk ;

secretum : de eerste stralen bevatten nog enkele kleine, gele vlokjes,
overigens is het aspect normaal ; hoeveelheid als rechts ;
tot. melkgift : 4,8 kg.

Onderzoek op 21 Oct. : het aanget. kw. is onderin nog te „vol" ;
secretum : iets geel, met een enkel vlokje, hoeveelheid als rechts ;
tot. melkgift : 4 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

2e behandeling : ingezet op 24 Oct., met 50.000 E. penicilline en de
3 daarop volgende melktijden (25 en 26-X) telkens 33.300 E.

Onderzoek op 27 Oct. : onder in het aanget. kw. nog een geringe, enigszins
knobbelige verharding (schijfvormig) ;
secretum : normaal ; hoeveelheid als rechts ;
tot. melkgift : 4,4 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microse. veel cellen,
cultuur : geen streptococcen.

Onderzoek op 5 November : toestand als op 27 Oct. ;
melkgift volgens controle 1-3 Nov. : 9,8 kg.

Opmerking: het feit, dat de klinische verschijnselen niet volkomen
waren verdwenen, berustte dus blijkbaar toch nog op de aanwezigheid
van streptococcen, hoewel deze in het monster van 27 Oct. niet werden
opgespoord.

Onderzoek op 12 Nov.: onder in het.aanget. kw. bestaat nog steeds een
schijfvormige verharding, met enige verdikking ;

secretum : gele vloeistof, met een enigszins vlokkig bezinksel en enige
bijmenging van erythrocyten ; hoeveelheid als rechts.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

3e behandeling : ingezet op ig Nov. ; op 4 achtereenvolgende melktijden
(19, 20 en 21-XI) telkens 50.000 E. penicilline.

Onderzoek op 27 Nov. : het behand. kw. is thans volkomen normaal van
grootte ; er is geen verharding meer te constateren ;
secretum : normaal; hoeveelheid als rechts.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. weinig cellen,
cultuur : negatief.

Onderzoek op 11 December: het behand. kw. is volkomen normaal van
grootte en consistentie ;

melkgift volgens controle 15-17 Nov. : 8,4 kg (dus vóór de laatste be-
handeling),

1-2 Dec. : 9,6 kg.
Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. negatief,
cultuur : negatief.

Onderzoek op 14 Januari 1948 : toestand als op 11 Dec. \'47 ;
melkgift volgens controle 16-17 Dec. \'47: 10,8 kg. ( !),

5-6 Jan. \'48 : 9,2 kg.
Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. negatief,
cultuur : negatief.

5de kalfs koe, afgekalfd Februari 1947 ;
in behandeling gekomen op 7 November 1947.

Anamnese : sedert 2 a 3 weken scheidt de koe met de beide rechter
kwartieren een afwijkend secretum af, d.w.z. de eerste stralen zijn abnor-

maal (geel en soms bloedig), maar wanneer de koe de melk laat toe-
schieten, wordt deze ogenschijnlijk normaal ;
bij de melk-contróle bleek de melk streptococcen te bevatten ;
de alg. gezondheidstoest. van het dier is niet gestoord geweest ;
het heeft niet eerder mastitis gehad.

Klin. onderz. : T. 39⁰, P. 100 (deze laatste waarde is onbetrouwbaar :
het dier is zeer nerveus) ;
aanget. kw. :

secretum : dunne, gele vloeistof met een vlokkig bezinksel en bijmenging
van erythrocyten ; hoeveelheid als links ;

2) r.a. : iets vergroot, met onder in het kwartier in de diepte een enigszins
knobbelige verharding ;

secretum : op het eerste gezicht vrij normaal (iets geel, met een enkel
vlokje), maar na enige tijd staan uitzakken van een niet-vlokkig be-
zinksel, waaroverheen een rood „waasje" ligt (erythrocyten) ; hoe-
veelheid als links ;
totale melkgift : 2,5 kg (onbetrouwbaar : het dier laat de melk niet vol-
doende toeschieten) ;

cultuur : streptococcen ;
r.a. : microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Behandeling : per kwartier op 3 achtereenvolgende melktijden (7 en
8-XI) telkens 33.300 E. penicilline.

Onderzoek op 11 Nov. : grootte en consistentie van de beide behandelde
kw. zijn volkomen normaal ;
secretum : volk. norm. ; hoeveelheid als links.

Onderzoek op 26 Nov. : toestand als op 11 Nov. ;
melkgift volgens controle 18-19 Nov. : 12 kg.

Onderzoek op 22 December : toestand als op 11 en 26 Nov. ;
melkgift volgens controle 20-22\' Dec. : 9,8 kg ;
het dier zal thans worden drooggezet (a.s. kalftijd 22 Feb. \'48).

r.v. : microsc. negatief,
cultuur : negatief;
r.a. : microsc. negatief,
cultuur : negatief

Op 77 Januari 1948 bericht de eigenaar, dat de koe niet droog wil
worden ; alle 4 kwartieren scheiden een vlokkig secretum af.

Bij onderzoek blijken de beide linker en het r.v. ( !, zie 26 Nov. \'47) kw.
een dun secretum, met vlokken en bijmenging van enig bloed, af te scheiden;
het r.a. kw. scheidt alleen met de eerste stralen vlokken af, daarna krijgt
het secretum een normaal aspect;
geen der kwartieren is gezwollen en/of verhard.

Behandeling : in elk der kwartieren is een suspensie van 35 g sulfanil-
amide in 100 cc paraff. liquid, geïnfundeerd.

Onderzoek op 13 Maart d.a.v. : de koe is op 26 Februari j.1. afgekalfd en
met een volkomen normale uier in lactatie gekomen ;
melkgift volgens controle 9-10 Maart: 36,2 kg. ( !).

Patiënt VII. koe Schoontje II, eig. S. T. H., „Bons" ;
. 4de kalfs koe, afgekalfd April 1947 ;
in behandeling gekomen op 3 November 1947.

Anamnese : ruim 2 weken geleden scheidde het l.v.-kw. plotseling een
afwijkend (vlokkig) secretum af; daags daarop was met de beide achter-
kwartieren hetzelfde het geval ;

na enige dagen was de melk weer normaal, behalve die uit het l.a.-kw..
waarvan de tepel in de tussentijd betrapt geraakt was ; dit kw. bleef aan-
vankelijk een dik, vlokkig secretum afscheiden ;

de alg. gezondheidstoest. van het dier is overigens niet gestoord geweest;
het heeft niet eerder mastitis gehad ;

secretum : normaal aspect, alleen de eerste stralen bevatten enkele kleine
vlokjes ; hoeveelheid als rechts.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : streptococcen.

Behandeling : ingezet op 10 Nov. ; op 3 achtereenvolgende melktijden
(10 en 11-XI) telkens 33.300 E. penicilline.

Toestand op 10 Nov. : T. 38,7°, P. 72 ; de verdere verschijnselen zijn
dezelfde als op 3 Nov. ;
totale melkgift: 5 kg.

Onderzoek op iy Nov. : het behandelde kw. is volkomen normaal van
grootte en consistentie ;

Onderzoek op 1 December : toestand als op 17 Nov. ;
melkgift volgens controle 21-22 Nov. : 9,2 kg.

Onderzoek op 15 Dec. : het behand. kw. is normaal van grootte, maar
onder in het kwartier is in de diepte enigszins een knobbelige verharding
te voelen (wanneer men met betr. tot de toest. op 1 Dec. van „occulte
mastitis" — Wester — mag spreken, komt deze hier dus nu ook klinisch
tot uiting) ;

secretum : aspect normaal ; hoeveelheid als rechts ;
melkgift volgens controle 6-8 Dec. : 8,6 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

2e behandeling : ingezet op 18 Dec. ; op 4 achtereenvolgende melk-
tijden (18, 19 en 20-XII) telkens 50.000 E. penicilline.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. staphylococcen,
cultuur : staphylococcen.

Opmerking: het blijft voor mij de vraag, of deze staphylococcen al
niet veel eerder aanwezig geweest zijn (zij het dan in geringe mate en
zodoende bij het bacteriol. onderz. onopgemerkt gebleven) ; dit zou
mogelijk kunnen verklaren, waarom dit, als zuivere streptococcen-
mastitis beschouwd, zeer lichte geval, zo slecht op de penicilline-behan-
deling reageerde.

7de kalfs koe, afgekalfd 2 November 1947 ;
in behandeling gekomen op 6 November 1947.

Anamnese : het dier heeft te weinig eetlust en de melkgift blijft beneden
verwachting (de eigenaar wijt dit aan lochiën-retentie) ; het is afgekalfd
met een zgn. „verkeerd kwartier" (r.a.).

Klin. onderz. : T. 39°,3 ;
het aanget. kw. (r.a.) is vóór het melken kleiner dan het andere achter-kw. ;
na het melken is onderin een geringe, enigszins knobbelige verharding te
constateren ;

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Behandeling : ingezet op 11 Nov. ; op 3 achtereenvolgende dagen (11,
12 en 13-XI) telkens 50.000 E. penicilline.

Toestand op 1 / Nov. : in afwachting van de behandeling heeft de eigenaar
het aanget. kw. geregeld uitgetrokken ;

de alg. gezondheidstoest. is thans goed, de melkgift is toenemende ;
T. 38°,9, P. 80 ;

secretum : alleen de eerste stralen zijn nog iets te geel en bevatten enkele
vlokjes ;

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Toestand op 13 Nov. : de verharding in het aanget. kw. is practisch ver-
dwenen en het secretum is ogenschijnlijk normaal ;
tot. melkgift : 7,5 kg.

Onderzoek op 20 Nov. : het behand. kw. is vóór het melken nog iets kleiner
dan het andere achter-kw. ; overigens is (na uitmelken) geen verharding
meer te constateren ;

secretum : volkomen normaal aspect ; hoeveelheid 75 a 80 % van links ;
totale melkgift: 8 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. coccen,
cultuur : streptococcen.

Onderzoek op 4 December : het behand. kw. is kleiner dan het andere
achter-kw., de consistentie is volkomen normaal;
secretum : aspect volk. norm. ; hoeveelheid ^ 80 % van links ;
melkgift volgens controle 22-24 Nov. : 18,5 kg.

Onderzoek op 16 Dec. : toestand als op 4 Dec. ;
melkgift volgens controle 8-9 Dec. : 18 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. negatief,
cultuur : streptococcen.

Onderzoek op 15 Januari 1948 : toestand als voren (4 en 16 Dec. \'47) ;
melkgift volgens controle 22-23 Dec. \'47 ^: kg,

10-12 Jan. \'48 : 16,4 kg.
Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. negatief,
cultuur : negatief.

Niettegenstaande een klinische genezing, blijft het dier toch minstens
„verdacht" als streptococcen-uitscheider (misschien wijst hier ook de toch
wel iets te snelle daling van de productie op).

7de kalfs koe, afgekalfd Maart 1947 ;
in behandeling gekomen op 14 November 1947.

Anamnese : ong. een week geleden openbaarden zich de eerste ver-
schijnselen : het l.a.-kw. was iets te „vol" en de eerste stralen uit dit kwar-
tier waren enigszins geel en „dun" ;

sedert 2 dagen is nu het kw. sterk gezwollen, h^at"d en pijnlijk en is het
secretum sterk afwijkend ;

de melkgift is gedaald van ± 12 1 tot ± 6 1 per dag ;
sedert gisteren is de eetlust van het dier gestoord ;
het heeft niet eerder mastitis gehad ;

de laatste tijd hebben enkele van de andere koeien voorbijgaande ver-
schijnselen van lichte mastitis vertoond.

Klin. onderz. : T. 39°,9, P. 84, A. 90 ; het dier maakt een zieke indruk ;
het aanget. kw. (l.a.) is sterk gezwollen, diffuus verhard en pijnlijk ;
secretum : dunne, gele vloeistof met vlokken en stolsels ; alleen de aller-
laatste stralen hebben een meer normaal aspect ;
melkgift andere 3 kwartieren : 2,7 kg ;
(totale melkgift volgens controle 1-3 Nov. : 11,4 kg).

Behandeling : op 14 Nov. 50.000 E. penicilline en de 3 daarop volgende
melktijden (15 en 16-XI) telkens 33.300 E.

Onderzoek op 17 Nov. : T. 39°, P. 80, A. 84 ; de eetlust is teruggekeerd ;
het aanget. kw. is iets minder gespannen en pijnlijk, maar vertoont
overigens geen verbetering ;
secretum : zelfde aspect als op 14 Nov. ;
melkgift andere 3 kw. : 2,6 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur :. negatief.

Onderzoek op 20 Nov. : T. 39⁰, P. 80, A. 64 ;
aanget. kw. : toestand als op 17 Nov. ;

cultuur : negatief (onbegrijpelijk!, evenals trouwens ook de bevindingen
in het monster d.d. 17 Nov.).
Thans is nog een therapie ingesteld met sulfanilamide per os, t.w. op
20 Nov. 2 doses van 50 g, de 3 daarop volgende dagen dagelijks 2 doses
van 30 g.

Onderzoek op 22 Nov. : T. 38°,7, P. 72 ; de alg. gezondheidstoest. is thans
weer volkomen normaal ;

aanget. kw. : nog steeds vergroot en hard, maar niet meer gespannen en
pijnlijk ;

Onderzoek op 1 December : T. 38°, 1 ; alg. gezondheidstoest. volk. norm. ;
aanget. kw. nog vergroot en hard, secretum als voren.

Aantekening : deze koe heeft blijkbaar een menginfectie, naast pyogene
bacillen en streptococcen ook een gasvormend micro-organisme.

Op 20 Dec. is het aanget. kw. nog iets groter dan het andere achterkw. ;
het is diffuus verhard en practisch droog ;
melkgift (3 kw.) volgens controle 2-3 Dec. : 6,8 kg,

Pafiënt X. koe Geartsje II, eig. H. v. d. H., Hommerts ;
9de kalfs koe, afgekalfd Maart 1947 ;
in behandeling gekomen op 26 November 1947.
Anamnese : vorig jaar heeft het l.a.-kw. tegen het einde van de lactatie-
periode verschijnselen van mastitis vertoond ; het dier is daarop echter
weer met een normale uier afgekalfd ;

September j.1. begon hetzelfde kwartier weer abnormale melk af te
scheiden ; bij recente melk-controle bleken streptococcen in de melk
aanwezig ;

Ivlin. onderz. : het aanget. kw. (l.a.) is vóór het melken kleiner dan het
andere achter-kw., na het melken echter „voller" ;
het kwartier is knobbelig verhard en is practisch droog ;
secretum : dunne, oranje-gele vloeistof met een vlokkig bezinksel en
\' bijmenging van erythrocyten ;

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Behandeling : op 26 Nov. 50.000 E. penicilline en de 3 daarop volgende
melktijden (27 en 28-XI) telkens 33.300 E.

Onderzoek op 5 December : het behand. kw. is kleiner dan het andere
achter-kw. ; onder in het kw. is in de diepte nog enigszins een min of
meer knobbelige verharding te voelen ;

het kw. is thans geheel droog, er zijn slechts enkele druppels waterig
secretum yit te trekken.

Onderzoek op 16 Dec. \'47 en 13 Januari 1948: het behand. kw. is droog,
kleiner dan rechts ; er is geen verharding meer te constateren ;
melkgift (3 kw.) volgens controle 8-9 Dec. \'47 : 3,6 kg,

Onderzoek op ig April d.a.v. : de koe heeft op 31 Maart j.1. twee kalveren
ter wereld gebracht ; het dier was sterk uitgeput en de melkgift is gering ;
het behand. kw. (l.a.) is normaal van grootte, maar diffuus verhard ;
secretum : geel van kleur, aanvankelijk homogeen, maar na enige tijd
staan scheidt zich een zwaar, niet-vlokkig bezinksel af; de bovenstaande
vloeist. is dun en sterk-geel ; hoeveelheid i 20 % van rechts ;
ook de melkgift van het l.v.-kw. is te gering (eveneens 20 % van rechts) ;
dit kwartier is normaal van grootte, maar voelt enigszins hard aan ;
secretum : normaal van aspect ;

cultuur : streptococcen ;
l.v. : microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Patiënt XI. koe Janke II, eig. H. v. d. H., Hommerts ;
7de kalfs koe, afgekalfd Juni 1947 ;
in behandeling gekomen op 26 November ig4J.

Anamnese : de eerste verschijnselen deden zich omstreeks half-October
voor aan het r.v.-kwartier, dat een geel, waterig secretum ging afscheiden ;
sedert ongeveer een week is ook het r.a.-kw. abnormaal : het is te ,,vol"
en het secretum is bloedig ;

bij recente melk-contróle werden ook hier streptococcen gevonden ;
de alg. gezondheidstoest. van het dier is niet gestoord geweest;
het heeft niet eerder mastitis gehad.

1) r.v. : het kw. is klein, opgetrokken ; het vertoont geen verhardingen en
is practisch droog ;

2) r.a. : dit kwartier is in zijn geheel tamelijk gezwollen, maar overigens
niet uitgesproken verhard ;

secretum : aanvankelijk homogeen, grauw-rose ; na enige tijd staan
scheidt zich een zwaar, niet-vlokkig bezinksel af;
de bovenstaande vloeist. is dun, troebel en grauw-rose van kleur;
hoeveelheid als links ;
melkgift (2 norm. kw.) volgens controle 24-25 Nov. : 5,2 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
r.v. : microsc. veel cellen,
cultuur : Streptococcen ;
r.a. : microsc. Streptococcen,
cultuur : Streptococcen.
Behandeling :

1) r.v. : op 3 achtereenvolgende melktijden (26 en 27-XI) telkens 33.300 E.
penicilline ;

2) r.a. : op 26 Nov. 50.000 E. penicilline en de 3 daarop volgende melk-
tijden (27 en 28-XI) telkens 33.300 E.

2) r.a. : dit kw. is kleiner dan het andere achter-kw. ; consistentie vol-
komen normaal ;

secretum : normaal aspect ; hoeveelheid i 75 % ^van links.
Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
r.v. : microsc. veel cellen,

1) r.v. : dit kwartier is nog kleiner dan het andere voor-kw. ;
secretum : aspect normaal ; hoeveelheid ± 50 % van links ;

2) r.a. : het kw. is normaal van grootte en consistentie ;
secretum : aspect normaal ; hoeveelheid practisch als links ;

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
r.v. : microsc. negatief,
cultuur : negatief;
r.a. : microsc. veel cellen,
cultuur : negatief.

Onderzoek op 13 Januari 1948 : toestand als op 16 Dec. \'47 ;
tot. melkgift volgens controle 5-6 Jan. : 6 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
beide melkmonsters (r.v. en r.a.) : geen Streptococcen.

Op 19 Mei d.a.v. is de koe met een volkomen normale uier afgekalfd;
melkgift volgens controle 24/25 Mei: 24 kg.,

3de kalfs koe, afgekalfd 30 November 1947 ;
in behandeling gekomen op 2 December 1947.

Anamnese : de melkgift van het r.a.-kwartier was dadelijk al beneden
normaal ; gisteravond was het secretum afwijkend (bloedig) ; de alg.
gezondheidstoest. is niet gestoord ;
het dier heeft niet eerder mastitis gehad ;
er bestaat een retentio secundinarum.

Klin. onderz. : T. 39°,2, P. 92 ;
het aanget. kw. (r.a.) is vóór het melken kleiner dan het andere achter-
kw. ; na uitmelken blijft het te „vol", maar het is niet uitgesproken verhard;
seeretum : te geel (in vgl. met de biest uit de andere kw.), met enkele
vlokjes ; hoeveelheid rt 30 % van links ;
melkgift andere 3 kw. : 6,2 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. seeretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Behandeling : op 3 achtereenvolgende dagen (2, 3 en 4-XII) telkens
50.000 E. penicilline ; • \'

(met het oog op de ret. secund. is tevens een drankje met bibor. natr.,
acid. hydrochlor. en tinct. Aloës verstrekt).

Toestand op 3 Dec : T. 39⁰,3 ;
aspect seeretum aanget. kw. : practisch normaal (nog een enkel vlokje) ;
melkgift andere 3 kw. : 6,5 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. seeretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : staphylococcen. (!)

Toestand op 4 Dec. : T. 39°,5 ;
het aanget. kw. is kleiner dan het andere achter-kw. ; onderin misschien
nog iets te „vol", maar volkomen normaal van consistentie ;
seeretum : ogenschijnlijk normaal ; hoeveelheid ruim 30 % van links ;
totale melkgift : 7 kg.

het behand. kw. is vóór het melken kleiner dan het andere achter-kw.,
na het melken heeft het ongeveer dezelfde grootte (is in elk geval niet
meer gezwollen) ; consistentie volkomen normaal ;
seeretum : aspect normaal ; hoeveelheid ± 40 % van links ;
tot. melkgift vojgens eigenaar vooruitgaande.

Mier. en bact. onderz. v. h. seeretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : negatief.

Onderzoek op 3 Januari 1948 : het behand. kw. is vóór en na het melken
kleiner dan het andere acht^er-kw. ; consistentie normaal ;
seeretum : aspect normaal ; hoeveelheid ruim 50 % van links ;
tot. melkgift volgens controle 1-2 Jan. : ig kg.

Onderzoek op 2 Februari : toestand als op 3 Jan. ;
melkgift volgens controle 16-17 J^an- ^: \'8,2 kg,

Patiënt XIIl. koe Antsje, eig. R.S.S., Osingahuizen ;
vaars, afgekalfd Juli 1947 ;
in behandeling gekomen op 16 December ig47-

Anamnese : ± 2 weken geleden merkte de eigenaar een pijnlijke ver-
harding boven in het r.v.-kwartier op ; hiervan uitgaande trad na verloop
van enkele dagen een sterke zwelling, alsmede verharding, van het gehele
kwartier op, waarbij de alg. gezondheidstoest. van het dier vrij ernstig
gestoord was ; de melkgift daalde van ±8 1. tot ±41. per dag ;
op het hoogtepunt van de aandoening was het secretum een dunne, rode
vloeistof met witte vlokken (met name de eerste stralen) ;
de eigenaar heeft het kwartier frequent uitgetrokken ; sedert de laatste
twee dagen wordt nu het aspect van het secretum gaandeweg weer meer
normaal en is de alg. toestand van het dier sterk verbeterd ; de melkgift
is tot i 6 1. p. dag gestegen ;

bij recente melk-controle werden „streptococcen" in het betr. kwartier-
monster gevonden.

Klin. onderz. : T. 39⁰, P. 72 ;
het aanget. kw. (r.v.) is in zijn geheel vrij sterk gezwollen en is diffuus
verhard ;

secretum : practisch normaal van aspect (enkele vlokjes) ; hoeveelheid ±
60 % van links ;

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen, staphylococcen,
cultuur : staphylococcen.

Behandeling: op 4 achtereenvolgende melktijden (16, 17 en 18-XII)
telkens 50.000 F., penicilline.

Onderzoek op 20 Dec. : het aanget. kw. is nog steeds vergroot cn in zijn
geheel verhard ;

secretum : de eerste stralen zijn dun, grauw-rood, met grote vlokken,
daarna wordt het aspect meer normaal.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : negatief.

Opmerking : ook in het andere, nog te beschrijven geval van staphylo-
coccen-mastitis (Patiënt XVII) is het opmerkelijk, dat na de behandeling
het bacteriol. onderz. een negatief resultaat oplevert, terwijl de klin.
verschijnselen (resp. alleen het afwijkende secretum) blijven bestaan ;
de oorzaak hiervan kan tweeërlei zijn : óf de staphylococcen zijn inderdaad
verdwenen, maar er treedt geen volkomen herstel van het gelaedeerde
uier-weefsel op, óf er zijn nog staphylococcen aanwezig, maar in het
secretum komen ze slechts in zeer geringe mate en/of incidenteel voor (zie
ook de opm. bii Pat. VII).

De verdere behandeling van het aanget. kw. heeft bestaan uit geregeld
uittrekken, gecombineerd met 2 X daags lichte massage met campher-
ichthyol-zalf.

Onderzoek op 3 Januari 1948 : het behand. kw. is practisch normaal van
grootte en consistentie (hoogstens nog een weinig te „vol") ;

secretum : aspect normaal ; hoeveelheid practisch als links ;
melkgift (3 kw.) volgens controle 27-29 Dec. \'47 : 6,8 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : negatief.

Patiënt XIV. koe Jabikje XXXVIII, eig. H. J., Offingawier ;
schot, afgekalfd 19 December 1947 ;
in behandeling gekomen op ig December igtf.

Anamnese : tijdens de droogstal zou het dier wel eens wat zgn. „slonger"
(d.w.z. secretum, in hoofdzaak bestaande uit grote, taaie vlokken) hebben
„uitgezeten" (hiervan spreekt men, wanneer melk uit de tepels naar buiten
treedt, wanneer het dier ligt) ;

Klin. onderz. : T. 38°,8, P. 98 ;
aanget. kw. : r.a. ; dit kw. is zowel vóór als na het melken kleiner dan het
andere achter-kw. ; het is in zijn geheel diffuus verhard ;
secretum : dunne, gele vloeistof met een zwaar, ten dele vlokkig bezinksel ;
hoeveelheid ± 60 cc ;
melkgift andere 3 kw. : ruim b 1 biest.

Mier. onderz. v. h. secretum (eigen onderz. v.e. uitstrijkje) : veel cellen
-f- streptococcen.

Behandeling : ingezet op 20 Dec. ; op 4 achtereenvolgende melktijden
(20, 21 en 22-XII) telkens 50.000 E. penicilline.

Onderzoek op 3 Januari 1948 : het behand. kw. is veel kleiner dan het
andere achterkw. ; verharding niet meer te constateren ; het kw. is prac-
tisch droog ;

4de kalfs koe, afgekalfd 23 November 1947 ;
in behandeling gekomen op 7 Januari 1948.

Anamnese : bij het droogzetten (Augustus 1947) deden zich de eerste
moeilijkheden voor : het l.a.-kwartier wou aanvankelijk niet droog worden
en scheidde een vlokkig secretum af ; herstel werd verkregen door herhaald
uittrekken ;

na het kalven was de uier aanvankelijk normaal, maar in de loop van de
daarop volgende weken bleef het l.a.-kwartier te oedemateus ; sedert
ruim een week is de eetlust van het dier gestoord en scheidt het betr. kwar-
tier een vlokkig secretum af ;

Klin. onderz. : T. 39^e,9, P. 76 ;
het aanget. kw. (l.a.) is zowel vóór als na het melken groter dan het andere
achter-kw. ; de zwelling en hardheid zijn vnl. gelocaliseerd onder in het
kwartier ;

secretum : de eerste stralen zijn dun en bevatten vlokken, daarna wordt
het meer normaal (blijft echter te geel) ; hoeveelheid als rechts.

Mier. en bact, onderz. v, h. secretum :
microsc. streptococcen,
cultuur : streptococcen.

Behandeling : op 7 Jan. 50.000 E. penicilline en de 3 daarop volgende
melktijden (8 en 9-I) telkens 33.300 E.

Onderzoek op 14 Jan: : T. 38°,5 ; de alg. gCzondheidstoest. is volkomen
normaal ;

het behand. kw. vertoont geen zwelling meer, evenmin als locale ver-
harding (de beide achter-kw. voelen in hun geheel tamelijk hard aan) ;
secretum : aspect normaal ; hoeveelheid als rechts ;
totale melkgift volgens controle 14-15 Jan. : 15,8 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : negatief.

Onderzoek op 29 Jan. : het behand. kw. is normaal van grootte en con-
sistentie ;

15-16 Mrt. : 18,6 kg.
Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
\'microsc. negatief,
cultuur : negatief.

Patiënt XVI. koe Marie XVII, eig. R. J. S., Offingawier ;
schot, afgekalfd 8 December 1947 ;
in behandeling gekomen op 26 Januari 1948.
Anamnese : ong. een week geleden is de melkgift van het dier plotseling
met 4 a 5 1 per dag gedaald ; het r.v.-kwartier is te ,,vol" en het secretum
uit dit kw. bevat vlokjes ;

de alg. gezondheidstoest. van het dier is niet het minst gestoord ,
het heeft niet eerder mastitis gehad.

Klin. onderz. : T. 38° ;
het aanget. kw. (r.v.) is een weinig gezwollen ; verhardingen zijn niet
te constateren ;

secretum : aspect normaal, behoudens enkele vlokjes (vnl. in de eerste
stralen) ; hoeveelheid ± 40 % van links ;
melkgift volgens controle 18-19 Dec. \'47 : 23 kg,

Behandeling : op 26 Jan. 50.000 E. penicilline en de 3 daarop volgende
melktijden (27 en 28-I) telkens 33.300 E.

Onderzoek op 2 Februari: het behand. kw. is niet meer gezwollen ; het is
volkomen soepel ;

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : negatief.

Onderzoek op 18 F eb. : toestand als op 2 Feb. ;
melkgift volgens controle 6-7 Feb. : 18 kg.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. negatief,
cultuur : negatief. ^f

Onderzoek op 25 Maart : toestand als voren (2 en 18 Feb.) ;
melkgift volgens controle 21-23 Feb. : _vi8 kg,

4de kalfs koe, afgekalfd 2 November 1947 ;
in behandeling gekomen op 26 Januari 1948.

Anamnese : sedert half-December bevat de melk uit het l.v.-kwartier
af en toe enkele vlokjes, terwijl de totale melkgift te snel daalt, n.1. :
melkgift volgens controle 3-4 Dec. \'47 : 26 kg,

18-19 Dec. \'47 : 24,2 kg,
7-8 Jan. \'48: 21 kg,
22-23 J^an- \'4^{8 : l8}>⁸ kg ;

de alg. gezondheidstoest. van het dier is niet gestoord geweest ; gedurende
de vorige lactatie-periode hebben zich enige tijd na het kalven dezelfde
verschijnselen voorgedaan ; de aandoening heeft zich toen echter spontaan
hersteld.

Klin. onderz. : het aanget. kw. (l.v.) is normaal van grootte en con-
sistentie (niet gezwollen, niet verhard) ;

secretum : aspect normaal, behoudens enkele vlokjes ; hoeveelheid i 80 %
van rechts.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : staphylococcen.

Behandeling : op 26 Jan. 50.000 E. penicilline en de 3 daarop volgende
melktijden (27 en 28-I) telkens 33.300 E.

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : negatief.

Onderzoek op 18 Feb. : het behand. kw. is kleiner dan het andere voor-kw. ;
de consistentie is normaal ;

secretum : ogenschijnlijk normale melk, met gele vlokjes ; volgens de
eigenaar bevat het af en toe nog vrij veel vlokken ; hoeveelheid ± 80 %
van rechts ;

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : negatief.

Onderzoek op 23 Maart: toestand als op 18 Feb. ;
het secretum bevat nog steeds in meerdere of mindere mate vlokjes ;
melkgift volgens controle 21-23 Feb. : 16,2 kg,

Mier. en bact. onderz. v. h. secretum :
microsc. veel cellen,
cultuur : negatief.

In verband met deze ziektegeschiedenis verwijs ik nog naar de „op-
merking" bij Pat. XIII.

Tenslotte zijn de voornaamste bizonderheden uit de ziektegeschiede-
nissen, welke gevallen van streptococcen-mastitis betreffen, in het neven-
staande overzicht samengebracht.

Het in dit artikel bijeengebrachte materiaal is uiteraard te klein, om op
grond ervan een wetenschappelijk verantwoorde conclusie te kunnen
trekken. De collegae-practici, welke de penicilline-therapie reeds bij
mastitis toepasten, kan het intussen interesseren, ter vergelijking met de
ervaringen, die zij zelf met deze behandelingswijze opdeden ; terwijl de
collegae, welke haar nog niet toepasten, zich aan deze praktijk-gegevens
kunnen oriënteren omtrent de te verwachten resultaten (en, helaas onver-
mijdelijke, teleurstellingen).

De schrijver bespreekt enkele problemen, welke met de penicilline-
therapie van mastitis samenhangen en beschrijft vervolgens een aantal
ziektegevallen, welke werden behandeld met intra-mammaire infusies
van penicilline, in verschillende doseringen en met verschillende frequentie
van toediening.

The author discusses some problems concerning the penicillin-therapy in bovine
mastitis and gives a description of 17 field-cases in\'which penicillin was administered
by intramammary infusions in various dosages and frequencies.

2. Beijers, J. A. (1947) : Mastitis-behandeling met Penicilline. (T. v. D. 72, 845).

3. Wester, J. : Orgaanziekten bij de Groote Huisdieren. (Uitg. Van Boekhoven, Utr.—
A\'dam ; 1935) ; p. 649 e.v. : Melkklier.

4. Little, R. B. en Plastridge, W. N. : Bovine Mastitis, A Symposium. (Uitg. McGraw-

Uit de Kliniek voor Veterinaire Inwendige Ziekten
Hoogleraar-Directeur: Prof. Dr. J. A. BEIJERS.

Wanneer men de literatuur over de therapie tegen papillomatose bij
grote huisdieren naleest, vindt men talrijke behandelingsmethoden aan-
gegeven. Naast wassingen met verschillende vloeistoffen, bestralingen,
behandeling met chemische preparaten e.d., is het voor vele onderzoekers
vooral een aantrekkelijke methode geweest, om van de chirurgisch afge-
nomen wratten een extract te maken ter vaccinatie. Na steriliseren en
verdere behandeling werd door Biberstein en Süssenbach hieruit een
vaccin verkregen, waarvan zij 5 tot 10 cc subcutaan inspoten, welke
injectie 3—4 keer met tussenpozen van 1 week werd herhaald. Deze
methode werd o.a. ook door Möller en Sörensen toegepast. Zij zagen
hiervan geen succes, evenmin als andere onderzoekers (Liesz, Rosenberger,
e.a.). Mandrioli gebruikte celvrij vocht geperst uit wratten, spoot dit
intraveneus bij twee dieren, lijdende aan papillomatose in en zag herstel
na 3—4 maanden. De plaatselijke behandeling met bv. salicylzalf, cal-
ciumcarbonaatzalf, het bestralen met kwartslampen gaf onvoldoende
resultaten. Ciulei behandelde met succes papillomen met compressen
natgemaakt in een decoctum van anagallis coerulea. Bij te sterke concen-
traties en te vaak herhaalde behandelingen werden vergiftigingsverschijn-
selen waargenomen. Sandström meende met magnesiumsulfaat per os
succes te zien in enkele gevallen. Erg succesvol echter zijn deze toegepaste
therapeutica nooit geweest. Post en Terpstra hebben naast gedefibrineerd
runderbloed, tegelijk Dimenforrnon en Pregnyl ingespoten, uitgaande
van de mening, dat het lijden vrijwel uitsluitend bij niet geslachtsrijpe
dieren voorkomt. De resultaten waren echter nihil. Aangezien de jonge
dieren in het voorjaar in de weide in korte tijd genezen, terwijl de op
stal gehouden dieren geen neiging tot genezing vertonen, meenden zij,
dat sporenelementen, eiwitten en toediening van Vit. A. gunstige invloed
op het proces zouden kunnen uitoefenen. Enkele aangetaste kalveren
kregen daarom op stal dagelijks door het voedsel gemengd 1 eetlepel
Liq. Fowl. en 1 eetlepel van een oplossing, waarin Sulf. Cupr. 1, Sulf.ferros.
2, Sulf.mangan. 0.5, Sulf.cob. 0.5. Na 2 weken zien zij dat enkele papil-
lomen afvallen, terwijl alle min of meer wit verkleuren en een droger
aspect aannemen. Van een volledige genezing is echter geen sprake. Drie
kalveren krijgen 6 X 120.000 eenheden Vit. A. intramusculair, terwijl
tevens rode wortelen bijgevoerd worden. Van enige beïnvloeding van het
proces is echter geen sprake, evenmin als van een gedurende drie weken
dagelijks toegepaste hoogtezonkuur.

De meeste onderzoekers geven aan, dat waar de gebruikte therapieën
falen, de chirurgische behandeling steeds tot het gewenste resultaat voert.

aan papillomatose, bij nader onderzoek van de anderen meerderen even-
eens aangetast zijn. Bij de overigen lukt het niet om zelfs maar één papil-
loom te ontdekken. De uitbreiding is bij het ene dier ook veel erger dan bij
het andere. Grote trossen vies stinkende, dikwijls gemakkelijk bloedende
papillomen hangen vooral aan het kossem en de liesplooi-uierstreek. Is de
aandoening zo ernstig als hier bedoeld, dan is van een spontane genezing
meestal geen sprake. De beste therapie is dan ook steeds de chirurgische
behandeling.

Een niet minder hinderlijke, zij het dan in soort en uitbreiding zich
volkomen anders manifesterende vorm van papillomatose is die, welke bij
melkkoeien voorkomt. Aan de tepels ziet men nl. als het ware conglo-
meraten, kleine, spitse papillomen. In de literatuur wordt aangegeven om
deze papillomen met verschillende keratolytisch werkende zalven e.d.
te behandelen. Bij ernstige uitbreiding gaat men over tot operatieve be-
handeling, waarbij de opgetreden bloedingen door cauterisatie worden
gestelpt. De verwonde spenen worden dan verder met zalf ingesmeerd.
Spontane genezing komt voor, maar dikwijls ook ziet men dat de wratten
juist tijdens de „droge periode" zich sterk uitbreiden, waardoor na het
kalven de tepels erg pijnlijk zijn bij het melken. Meestal wacht men dan
ook met de behandeling tot de dieren drooggezet zijn, om dan de wratten
operatief te verwijderen ; de nabehandeling kan gemakkelijk plaats vinden
omdat de wonden van de tepels niet telkens opnieuw gekwetst worden
door het knijpen tijdens het melken. Bij in lactatie zijnde koeien is het een
zeer onaangenaam lijden waarvoor tot heden geen behoorlijke therapie
bestond.

De ervaring door collega Veenendaal opgedaan met colchicine was
voor mij aanleiding deze ook bij de papillomatose van het rund toe te
passen. In de literatuur is over het gebruik van colchicine bij grote huis-
dieren in de therapie van papillomatose weinig bekend. Slechts enkele
gevallen van paarden lijdende aan papillomatose die met colchicine
werden behandeld, zijn beschreven.

Chirurgisch weggenomen papillomen bij een troepenpaard recidiveerden
en werden toen door Williamson gedurende 5 weken om de 2 a 3 dagen
ingespoten met 1 cc van een 1 °/₀₀ colchicine-oplossing ; de wratten ver-
droogden en verdwenen daarna. Cocu beschrijft een geval waarbij een
paard lijdende aan papillomatose (waaronder ter grootte van een noot)
herhaaldelijk uitwendig behandeld werd door dagelijks penselen met een
colchicine-oplossing 1 : 200, waarna een colchicinc-zalf 1 : 150 werd aan-
gebracht. Na 4—5 maanden waren de wratten verdwenen. Enkele reci-
dieven werden met 15 dagen tussenpoos ingespoten in het tumorweefsel
met een 1 °/₀₀ oplossing van colchicine in olie. Scott deed zulks bij een
hond ; ook hij meende dat injectie in het tumorweefsel zelf, gunstiger zou
werken dan een subcutane injectie. De papillomen verdwenen daarna snel.

Binet beschrijft in zijn dissertatie een viertal door hem behandelde
gevallen van papillomen bij paarden. Een combinatie van 1 % colchicine-
zalf op de papillomen aangebracht, met dagelijks herhaalde subcutane
injecties van (of in het papilloomweefsel ingespoten) 1 °/₀₀ colchicine-
oplossing (1 a 2 cc) deden de papillomen langzamerhand verdwijnen of
sterk verminderen. Het door Shope beschreven papilloom bij konijnen
reageert gunstig op de combinatie van colchicine bevattende zalf en injecties
van een 1 °/₀₀ colchicine-oplossing (volgens Madame Salomon-Balssa).

Teneinde de veranderingen in het bloedbeeld na te gaan werd een
proefkoe dagelijks subeutaan ingespoten met een \\ mg colchicine gedurende
een week. Het bloedbeeld was als volgt :

Opvallend is de plotselinge afwijking in de aantallen erythrocyten en
leucocyten op de derde dag ; de koe werd die dag gebruikt als proefkoe
bij het practicum in klinische diagnostiek, waaraan ik de veranderingen
meen te mogen toeschrijven, temeer daar het bloedbeeld de volgende dag
weer normaler werd. In zijn dissertatie geeft Binet aan, dat na de injectie
een voorbijgaande leucopenie optreedt, welke gevolgd wordt door een
sterke hyperleucocytose, die binnen 36 uur weer verdwenen is. Evenals
Veenendaal bij de hond, vond ik bij de koe een vrijwel onveranderd
haemoglobine-gehalte en aantal erythrocyten. Een leucocytose zoals hij
bij de hond vond, werd niet gevonden bij dit rund.

Bij runderen is voor zover mij bekend uit de literatuur nooit een be-
handeling met colchicine ingesteld. Daar dus geen gegevens bekend waren
omtrent doseringen, werden 2 bedrijven waar verschillende in lactatie
zijnde melkkoeien lijdende waren aan „wratten op de tepels" tegelijk in
behandeling genomen. Op bedrijf A. werden de koeien 3 x om de 3 dagen
subeutaan ingespoten met een colchicine-oplossing, waarin 1 /40 mg
colchicine, terwijl op bedrijf B. 1/20 mg colchicine per injectie werd ge-
bruikt. Na 3 weken was op bedrijf A. practisch geen resultaat te consta-
teren. Op bedrijf B. vonden de melkers dat de wratten wat indroogden en
__ dat de bloedingen wat minder waren dan oorspronkelijk. Na 6 weken
werd op beide bedrijven een nieuwe proef genomen, waarbij 3 X om de
3 dagen een subcutane injectie werd gegeven met een oplossing met 1/10 mg
colchicine. Na enkele weken was reeds een duidelijk resultaat te merken.
In de melkzeven vond men na het melken ingedroogde weefselstukjes,
welke de oorspronkelijke papillomen bleken te zijn. Belangrijk was vooral,
dat de nog aanwezige papillomen niet meer bloedden en dat zelfs de
grotere duidelijk verschrompelden.

Nadien werden op verschillende bedrijven koeien op dezelfde wijze
behandeld. De dosering werd verhoogd tot 1/5 mg, 1/4 mg en een 1/2 mg
colchicine per injectie. Dikwijls combineerde ik deze behandeling door
de wratten na het melken in te laten wrijven met een 1 % colchicinezalf.

Eveneens werden enkele droogstaande koeien op deze wijze behandeld.
Hierbij gaf ik 3 subcutane injecties van een rag colchicine om de drie
dagen, gecombineerd met een 1 % colchicinezalf. 4—6 weken na de be-
handeling waren de papillomen volkomen verdroogd. Men kon ze van de
tepels wrijven zonder enige bloeding of pijnuiting van het dier, waarbij
zij het aspect hadden van ingedroogde kleine faeceskorstjes. Op de plaatsen
waar de papillomen gezeten hadden waren lichtgekleurde huidplekjes
aanwezig.

Behalve deze vorm van papillomatose werden ook verschillende pinken,
lijdende aan uitgebreide papillomen van de huid, behandeld.

Als bijzonder typerend geval vermeld ik het volgende : Door v. B. te
O.R. werd onze hulp ingeroepen voor 2 pinkvaarzen welke op stal in
ernstige mate lijdende waren aan papillomatose. Grote, vies stinkende en
steeds bloedende wrattenmassa\'s bevonden zich over het gehele lichaam,
voornamelijk echter aan kossem en uier, terwijl ook op de tepels grote
wratten aanwezig waren. De eigenaar verzocht de wratten weg te nemen,
zoals op zijn bedrijf vroeger meerdere malen was geschied. Ik spoot de
beide pinken subcutaan in met \\ mg colchicine en herhaalde deze injectie
3 maal telkens om de 3 dagen. Toen ik na 3 weken de dieren controleerde,
deelde de eigenaar mij mede, dat de bloedingen en de nare stank reeds zeer
spoedig na de injecties verdwenen waren. Een duidelijk inschrompelen
van de grote papillomen was te constateren. De wratten op de tepels
waren nog groot en indien de dieren spoedig in lactatie zouden zijn ge-
komen, hadden deze wratten zeker nog chirurgisch verwijderd moeten
worden. De dieren hoefden echter pas over enige maanden te kalven, zodat
dus nog rustig afgewacht kon worden.

De volgende controle had wederom na 3 weken plaats. De wratten
waren thans grotendeels verdwenen en ook op de tepels waren nog slechts
kleine residuen aanwezig. De grote massa papillomen in de liesplooi was
gereduceerd tot een ingeschrompelde, droge, zwarte massa, waarvan men
zonder optredende bloeding en zonder pijnuiting van de zijde van het dier,
stukken afkon draaien. Deze proef werd geheel op stal beëindigd, teneinde
de door Post en Terpstra geopperde mogelijkheid van beïnvloeding van
sporenelementen bij weidegang, te kunnen uitsluiten.

Tegelijk met deze proef werden pinken ingespoten met 1/20 mg en 1 10
mg colchicine in oplossing, op dezelfde wijze als hierboven beschreven.
Deze hoeveelheden bleken duidelijk te gering te zijn. Dezelfde pinken zijn
thans, in de wei lopend, 3 maal ingespoten met een i mg colchicine in
oplossing, waarbij reeds na 14 dagen duidelijk resultaat viel te bespeuren.
Deze proeven duren thans nog voort, zodat een definitief oordeel nog niet
kan worden gegeven.

Bij een pinkstier met condylomen aan de penis werd 3 X om de 3 dagen
1/10 mg colchicine in oplossing subcutaan ingespoten. Daar het hier een
vrij waardevol dekstiertje betrof, durfde ik geen hogere dosering toe te
passen in verband met de mogelijke invloed op het geslachtsapparaat. Na
3 weken was geen spoor van enige verbetering opgetreden en daar voor
de eigenaar in verband met het a.s. dekseizoen geen onnodig risico mocht
worden genomen, is patiënt aan de chirurgische kliniek van Prof. Hartog
operatief behandeld.

Bij een 4-jarig paard met uitgebreide uitzaaiing van wratten om de
mondhoeken en aan de lipstreek werd eveneens een behandeling met

colchicine ingesteld. De aandoening was zo erg, dat bij het werken door
het bit en de riemen steeds bloedingen optraden. Bij dit paard werd
3 X i /1 o mg colchicine om de 3 dagen subcutaan ingespoten, waarbij
de behandeling ondersteund werd met x % colchicinezalf op de wratten.
Reeds bij de derde injectie was een duidelijke verbetering te zien. Talrijke
kleine papillomen waren verdwenen en op de plaats waar zij gezeten
hadden waren lichtgekleurde huidplekjes aanwezig. Van bloedingen
tijdens het werk door schurende tuigdelen was geen sprake meer ; na ruim
3 weken waren de wratten geheel verdwenen. Op de plaatsen waar enigs-
zins grote papillomen aanwezig waren geweest, vertoonde de huid lange
tijd nadien lichte ongepigmenteerde plekken.

Bij de behandeling van papillomatose bij rund en paard dient aan het
gebruik van colchicine meer aandacht te worden besteed. Papillomen aan
de tepels bij melkkoeien kunnen met goed succes behandeld worden, door
om de 3 dagen een subcutane injectie te geven van oplossingen waarin
1/4—1/2 mg colchicine, welke behandeling eventueel ondersteund kan
worden met locale applicatie van een 1 % colchicinezalf.

Bij papillomatose voornamelijk voorkomend bij jongvee wordt eveneens
3 maal om de 3 dagen i mg colchicine subcutaan ingespoten.

Bij paarden lijdende aan papillomatose kan men volstaan met 1/10 mg
colchicine per injectie, eveneens ondersteund door een locale behandeling
met een 1 % colchicinezalf.

Het maakt de indruk, dat het paard gevoeliger is voor colchicine (gemak-
kelijker reageert op de behandeling) dan het rund.

Aangezien het aantal dieren lijdende aan papillomatose niet zo over-
weldigend groot is, zijn de bovenbeschreven gevallen behandeld volgens
één bepaald schema. De mogelijkheid dus, dat bv. dagelijks herhaalde
injecties gedurende een week van kleinere doses colchicine een even
gunstige werking zouden ontplooien, is niet uitgesloten en dient nader
onderzocht te worden. Ook naar de behandeling van papillomen-con-
dylomen op het slijmvlies van b.v. genitaliën, tcpelkanaal enz. dient een
nader onderzoek ingesteld te worden. In de literatuur wordt aanbevolen om
de ampullen van licht afgesloten te bewaren, daar anders omzettingen plaats
vinden tot derivaten die onwerkzaam zijn en toxisch kunnen werken,
terwijl ook oude ampullen onwerkzaam worden. Met de door ons gebruikte
ampullen (in ampullendozen bewaard) hebben wij echter nooit enige
onaangename bijwerking geconstateerd, waarbij ook van een vermindering
in werkzaamheid niets is gebleken.

Van groot belang zal het zijn om de invloed van colchicine op de sper-
matogenese bij hiermede ingespoten stieren na te gaan.

liiberstein en Süssenbach : Zur Therapie der Hautpapillomen des Rindes. Tieriirztl.

Ciulei : Beitrag zur Behandlung der Papillomen mit Decoctum von Anagallis Coerulea.

Cocu : La Colchicine dans le traitement des verrues du cheval. Bull. Ac. Vet. de France
92 (1939) 213.

Frenz : Ausgedehnte Papillomatose in einem Jungrinderbestand. D. Tierärztl. Wschr.

Lorenz : Beitrag zur Kenntnis der Papillomatose der Speiseröhre beim Rind. Diss.
Hannover 1938.

Liesz : Zur Genese und Behandlung der Papillomatose des Rindes. D. T. VVschr. 33
(1934) 521-

Mandrioli : Biologischer Eingriff auf endovenösem Wege bei zwei Rindern mit diffuser

Hautpapillomatose. Jahresber. Vet. Med. (1943) 238.
Möller-Sörensen : Einige Operationen von Geschwülste bei Rindern. Münch. T.
Wschr. (1937) 234.

Post en Terpstra : De oorzaak en de genezing der papillomatose van het rundvee.
Tijdschr. v. Diergeneesk. 13 (1947) 391.

Rosenberger : Ursachen und Behandlung der Papillomatose des Rindes. D. T. Wschr.
(\'94\') 274-

des papillomes. Diss. Parijs 1939.
Sandström : Innerliche Behandlung von Warzen und andere Papillomen mit Mag-
nesium sulfuricum. Svensk Veterin. Tidskrift 1936.
Scott : Observations on the treatment with colchicine of a case of canine neoplasmic
epithelioma. The Vet. Ree. (1936) 704.

Traeger : Geschwulstbehandlung mittels Harnstoffinfiltration. Tierärztl. Rundsch.
(\'937) 743-

Veenendaal : Behandeling van papillomen van het mondslijmvlies bij honden met
colchicine. Tijdschr. v. Dierg. 73 (1948) an.

Williamson : Treatment of tumours by colchicin. Journ. Royal Army Vet. Corps 8
(1936) 23.

Nu door de sterke uitbreiding van de tuberculosebestrijding onder het
rundvee de practiserende dierenarts een groot deel van het winterseizoen
aan dit werk besteedt, is het vanzelf sprekend, dat hij zich aan het eind
van zo\'n winterperiode de vraag stelt in hoeverre in zijn practijkgebied
het voor ogen gestelde ideaal, een t.b.c. vrije rundveestapel, naderbij is-
gekomen of door tegenvallers en teleurstellingen weer verder af schijnt
te zijn. Tegenvallers en teleurstellingen ontmoet men elk jaar opnieuw.
Soms vindt men op enkele stallen, die voorheen vrij waren, plotseling een
aantal positief reagerende dieren zonder dat duidelijk is op welke wijze
deze dieren besmet zijn geraakt. Veelvuldiger\' vindt men op stallen waar
vroeger reeds reageerders waren, een uitbreiding onder de voorheen niet
reagerende dieren. Deze bevindingen zijn voor veehouder en dierenarts
soms zeer ontmoedigend en het ligt voor de hand, dat men naar middelen
zoekt, om deze teleurstellingen te voorkomen. Eén van de grote struikel-
blokken bij de bestrijding is steeds opnieuw, dat men er onvoldoende in
slaagt de gevallen van open tuberculose op te sporen. De Gezondheids-
diensten kunnen de dierenartsen verzoeken van alle positief reagerende
dieren sputum op te zenden, maar ook dan zullen er stallen zijn, waar
uitbreiding van het aantal reageerders wordt waargenomen en men toch
geen positief sputum vindt. Zeer veel hangt er natuurlijk bij dit sputum-
onderzoek af van de nauwkeurigheid waarmee dit op het laboratorium
van de Gezondheidsdiensten plaats vindt. De dierenarts, die zelf wel eens
de moeite gedaan heeft microscopisch sputum te onderzoeken, weet uit
ervaring hoe tijdrovend en teleurstellend dit zoeken naar tuberkelbacillen
soms is. De dierenarts verkeert dan nog in de \'gelukkige omstandigheid,
dat hij niet alleen een genummerd sputumpreparaat ziet, maar achter dit
sputumpreparaat de stal met uitbreiding van het aantal reageerders en
het bij klinisch onderzoek wellicht zeer verdachte dier waarvan het in
onderzoek zijnd sputum afkomstig is. Het is dan ook niet onbegrijpelijk,
dat men thans, nu de preparaten worden opgezonden naar het labora-
torium van de Gezondheidsdienst, steeds opnieuw weer uitslagkaarten
ontvangt met „negatief" terwijl de uitbreiding van het aantal reageerders
op een stal er op wijst, dat er een open lijder moet zijn. In een sanatorium,
waar ik de werkwijze van nabij heb kunnen gadeslaan, bestaat voor de
zeer geroutineerde analysten het voorschrift, dat zij een sputumprepraat,
gekleurd volgens Ziehl-Nielsen, pas weg mogen leggen en de uitslag als
negatief mogen noteren als zij met een binoculair microscoop het pre-
paraat 20 minuten hebben doorgezocht. De kweekproef op Loewenstein-
bodems en de caviaproef bewijzen, dat ook hier niet alle gevallen micro-
scopisch worden onderkend. Ik ben er dan ook absoluut van overtuigd
dat in het afgelopen seizoen in de laboratoria der Gezondheidsdiensten
talrijke sputumpreparaten als negatief zijn beoordeeld, terwijl zij wel t.b.c.

bacillen bevatten. Wil men in de toekomst het aantal onderkende open
lijders vergroten en de resultaten der t.b.c.bestrijding daarmee even-
redig verbeteren, dan is het dringend nodig, dat van het door de practici
soms zeer moeizaam verzamelde sputum meer profijt wordt getrokken
en niet zoals tot nu toe na eenvoudig microscopisch onderzoek de zaak als
afgehandeld wordt beschouwd.

In het Tijdschrift voor Diergeneeskunde jaarg. 1929, bladz. 1021 schrijft
Clarenburg over de waarde van nieuwere methoden tot kweken van
tuberkelbacillen voor de Veterinaire pathologie. Hij komt o.a. tot de
thans voor ons belangrijke conclusie, dat met behulp van de culturele
methode o.a. in rundersputum tuberkelbacillen kunnen worden aange-
toond in gevallen waarin het bacterioscopisch onderzoek negatief is.

Ook Mulder (Diss. Utrecht 1943) komt tot de conclusie dat de goed
uitgevoerde kweekmethode belangrijk kan bijdragen tot het opsporen
van gevallen van open tuberculose. Mulder beschrijft uitvoerig de wijze
waarop door hem het sputum werd verzameld. Hij voegt hieraan toe :

,,Het is nodig gebleken om te voorkomen, dat andere in het materiaal
„aanwezige micro-organismen dan t.b.c.bacillen zich sterk vermeer-
deren en het opsporen der t.b.c.bacillen practisch onmogelijk maken,
„het verdere onderzoek ten spoedigste (althans binnen enige uren) in te
„zetten. Verzending der monsters met een openbaar middel var) vervoer
„moet wegens de lange duur daarvan in het algemeen ontraden worden.
„Moet zulks toch geschieden, dan dient aan het sputum een stof te
„worden toegevoegd, die de groei der ongewenste microben tegengaat,
„zonder dat de tuberkelbacillen worden aangetast (b.v. Kaliumbichro-
„maat opl. 2 °/₀₀ of antiformine). Wij hebben dit middel nooit toege-
„past, zodat wij er geen oordeel over kunnen vellen in hoeverre deze
„maatregel de doeltreffendheid van het onderzoek gunstig of ongunstig
„beïnvloedt."

Het blijft dus ook na het onderzoek van Mulder een open vraag of de
kweekproef in het laboratorium van de Gezondheidsdienst een verlengstuk
zal kunnen zijn van het werk van de dierenarts of dat, terwille van de
gewenste snelheid die volgens Mulder nodig is, uitsluitend gekweekt kan
worden uit sputum dat speciaal voor dit doel wordt verzameld, snel naar
het laboratorium van de Gezondheidsdienst wordt gebracht en binnen
enige uren wordt verwerkt.

Het doel van dit onderzoek was dan ook om na te gaan of sputum kan
worden bewaard zonder dat de t.b.c.bacillen verloren gaan en of de
andere aanwèzige micro-organismen na dit bewaren storend zijn geworden
voor het goed verlopen van de kweekproef.

Bij een rund met open longtuberculose werd op de gebruikelijke wijze
sputum verzameld met de sputumvanger volgens Westf.r. Direct nadat
het sputum was opgevangen, werd dit uitgegoten op een schaal met zwarte
bodem. De aanwezige sputumvlokjes werden verdeeld over een zestal
flesjes waarin aanwezig :

In flesje No. 1, waarin zich dus alleen enkele sputumvlokjes bevonden,
werd direct in het laboratorium zwavelzuur 0,5 N gedaan en gedurende
30 minuten geschud. Daarna werd 30 min. gecentrifugeerd in een Wifug
hoekcentrifuge (3500 toeren) en het zure sediment zonder* uitspoelen op
de Loewensteinbodems gebracht. (De Loewensteinbodems werden door
mij gemaakt volgens het gebruikelijke recept, zonder glycerine, met
malachietgroen inplaats van Congorood, terwijl bovendien een spoor
ferri-ammoniumsulfaat werd toegevoegd. Tijdens het verblijf in de broed-
stoof werden de buizen afgesloten met een stop van zacht rubber).

De flesjes No. 2 tot No. 6 werden gedurende 2 X 24 uur bij voorjaars-
temperatuur in de auto meegenomen om zodoende het vervoer per open-
baar middel van vervoer na te bootsen. Tijdens dit vervoer vervloeien
de sputumvlokjes vrij sterk. Bij het opzenden van sputum naar een labo-
ratorium werd voorheen steeds verzocht vooral uitstrijkjes te maken, daar
bij opzenden van sputum speeksel de vlokjes bij aankomst in het labo-
ratorium zijn verdwenen. Thans bij het kweken is dit een voordeel, want
hoe meer homogeen de\' oplossing is, hoe beter het zwavelzuur waarmee
men het sputum later voorbehandelt, kan inwerken.

Bij oriënterende proeven werd sputum in kaliumbichromaat-oplossing
bewaard, daarna 30 minuten gecentrifugeerd en het sediment geschud
met zwavelzuur. Het bleek mij echter dat het sediment dat op deze wijze
werd verkregen in de Wifug centrifuge soms zo vast en hard werd, dat
men zelfs na sterk schudden dit sediment niet meer fijn verdeeld in het
zwavelzuur kon krijgen. Ik heb om deze reden dit eerste centrifugeren
achterwege gelaten en in de bovenvermelde reeks bij de flesjes No. 2 tot
No. 5 na 2 X 24 uur bij de aanwezige vloeistof (-f- sputum) evenveel
zwavelzuur gevoegd van de dubbele sterkte (1 N.). Door de aanwezige
vloeistof werd de sterkte van het zwavelzuur dus teruggebracht tot 0,5 N.
Daarna werd 30 minuten geschud, vervolgens 30 minuten gecentrifugeerd
en van elke partij vier Loewensteinbodems geënt. (Van No. 5, slechts
twee).

In nevenstaande tabel zien wij dat uit het sputum dat 2 X 24 uur
bewaard werd in phys. NaCl opl., kaliumbichromaat 2 °/₀₀ en 0,5 N
zwavelzuur na 4 weken vrijwel even sterke groei aanwezig was als bij de
controle (No. 1) waarbij het sputum direct werd verwerkt. Opvallend is
dat men uit het sputum dat 2 X 24 uur bewaard werd in 0,5 N zwavelzuur
(No. 6) en waar men gezien de mededelingen in de literatuur betreffende
de remmende werking van zwavelzuur zeer matige of geen groei meer zou
verwachten een minstens even goede groei ziet als bij de controle No. 1.

Uit het sputum, bewaard in water (No. 2) werd beslist minder over-
vloedige groei gezien dan uit de monsters 1, 3, 4 en 6.

Uit het sputum bewaard in sulphamezathine oplossing 1 % was na
4 weken nog geen groei waar te nemen.

Wat betreft de verontreinigingen zien wij in de tabel dat in enkele buizen
bij de monsters 3, 4, 5 en 6 verontreiningen optraden. Opvallend is dat
waar verontreiniging aanwezig was (veelal schimmels) na 4 weken macro-
scopisch geen groei van tuberkelbacillen was te zien, terwijl toch slechts

Wij zien dus, dat het mogelijk is door sputumvlokjes direct na het op-
vangen in een steriele vloeistof te brengen, na 2 X 24 uur bewaren bij
normale temperatuur de t.b.c.bacillen op Loewenstein bodems te kweken.
Bij het bewaren van het sputum is het aantal verontreinigingen niet zo
talrijk dat hierdoor het cultureel onderzoek onmogelijk wordt.

Worden door de dierenartsen de vlokjes sputum in flesjes met vloeistof
naar het laboratorium van de Gezondheidsdienst gezonden, dan kan op
dit laboratorium door middel van de kweekmethode waarschijnlijk een
groter aantal open lijders worden aangewezen, dan tot op heden met het
microscopisch onderzoek van uitstrijkpreparaten het geval was. Men

behoeft op het laboratorium van de Gezondheidsdienst bij de sputum-
bevattende vloeistof slechts een gelijke hoeveelheid i N. zwavelzuur te
voegen en na schudden en centrifugeren de Loewensteinbodems met het
sediment te enten.

Mijn proefreeks was te klein om een antwoord te geven op de vraag
aan welke vloeistof (phys. NaCl, kaliumbichromaat-oplossing 2 °/qq of
zwavelzuur 0.5 N) men de voorkeur moet geven. Blijkt bij een grotere
proefreeks dat de resultaten bij bewaren in de zoéven genoemde vloei-
stoffen gelijk zijn, dan moet ongetwijfeld uit practische overwegingen aan
0,5 N zwavelzuur de voorkeur worden gegeven, daar dan het tijdrovende
schudden wegvalt. Men behoeft dan bij aankomst der flesjes in het labo-
ratorium slechts te centrifugeren en de Loewensteinbodems met het
sediment te enten.

Uit het Laboratorium van het Openbaar Slachthuis te Groningen.
SALMONELLOSE BIJ GESLACHTE DIEREN

Ter verontschuldiging van de dubbele ondertekening diene, dat Dr.
Mol dit artikel was begonnen, doch het niet kon beëindigen door zijn
vertrek uit Groningen, waarna hij mij (de tweede ondertekenaar) vroeg
het artikel verder af te maken en te publiceren.

Het is langzamerhand wel gemeengoed geworden in de veeartsenij -
kundige wereld, dat het voorkomen van bacillen, behorende tot de para-
typhusgroep in vlees en organen, speciaal de lever, van geslachte dieren
— en hier weer voornamelijk gedacht aan nuchtere kalveren — geen
zeldzaamheid genoemd mag worden. Het zou daarom niet noodzakelijk
zijn het aantal gepubliceerde gevallen met enkele te vermeerderen, maar
toch kan het geen kwaad de belangstelling in deze aangelegenheid levendig
te houden en om deze reden komen wij er toe een viertal gevallen van
paratyphose te publiceren, vooral ook omdat daar nog wel iets bijzonders
bij op te merken valt. Deze vier gevallen hebben zich voorgedaan in de
laatste drie maanden.

Het eerste geval betrof een koe met endometritis en septische ver-
schijnselen. Culturen werden aangelegd uit vlees, milt en lever. Vlees en
milt op schuin gestolde agar en in bouillon, lever alleen in bouillon. Na
24 uur bleken de buizen van milt en lever gegroeid te zijn. Uit deze buizen
werd uitgestreken op Gassner- en Endopiaten, die na 24 uur, voor zover
het de overenting uit de milt betrof, verdachte kolonies vertoonden. De
„leverplaat" gaf alleen groei van saprophyten te zien. Uitstrijk van de
\'verdachte kolonies leverde Gram negatieve bacillen op. In de hangende
druppel vertoonden deze levendige beweging. Overgecnt op de verkorte
bonte rij : pepton-keukenzout zonder en met melksuiker en druivensuiker
als voornaamste bodems en verder aangevuld met lakmoeswei (synthe-
tisch), melk en neutraalroodagar gaf het volgende te zien : indol negatief,
druivensuiker sterke gasvorming, melksuiker geen gas, alles wijzende in
de richting van een salmonellainfectie. De snelagglutinatie gaf bovendien
een duidelijke uitvlokking met D-serum, zodat we hier ongetwijfeld te
maken hadden met een variant van de D-groep. Door het Rijksinstituut
voor de Volksgezondheid is deze gediagnostiseerd als salmonella Dublin.
Het merkwaardige van deze vondst bestaat hierin, dat de salmonella niet
uit de lever doch wel uit de milt is gekweekt.

Het tweede geval betrof een graskalf, waarbij bij de geslachte keuring
de volgende afwijkingen werden geconstateerd : gezwollen milt en lever,
terwijl laatstgenoemd orgaan bovendien doorzaaid was met zeer kleine
necrobiotische haardjes, verder enkele petechiën op de nieren. De levende
keuring had geen ziekteverschijnselen aan het licht gebracht. Ook hier
werden de reeds genoemde culturen aangelegd. Uit milt en lever, uit dit
laatste orgaan na overenting op de Endopiaat, werd eveneens een Grarn-

negatief, sterk bewegelijk staafje gekweekt, dat geen indol vormde en gas
ontwikkelde in de druivensuikerbodem. Deze bacil kon door de snelagglu-
tinatie eveneens worden gediagnostiseerd als behorende tot de D-groep
(ook S. Dublin). Daar het vlees zelf geen groei vertoonde, hetgeen overigens
volkomen strookt met talloze waarnemingen uit praktijk en laboratorium,
werd door collega Mol tot de volgende proef besloten :

Op 4 plaatsen, nl. uit beide schouders en billen, werden na voorafgaande
flambering van het oppervlak grote stukken vlees gesneden, tezamen
ongeveer | kg, welke in een steriele Weckfles met bouillon werden gebracht
en in de broedstoof bij 37⁰ C. gezet. Al spoedig bleek, dat er van steriel
werken geen sprake was, trouwens de Weckfles was niet met een watten-
prop afgesloten, doch gewoon bedekt met een deksel, zodat infectie met
allerhande saprophyten niet uitbleef. Dit behoefde echter geen reden tot
wanhopen te zijn, omdat deze saprophyten op de electiefbodems nagenoeg
geheel geëlimineerd konden worden. Na 24 uur bebroeden werd de bouillon
uitgestreken op de Endopiaat, welke echter steriel bleef. Na 2 X 24 uur
eveneens. Na 3 X 24 uur werd weer op de Endopiaat uitgestreken en nu
ontwikkelde zich een behoorlijk aantal witte kolonies, die afkomstig bleken
te zijn van dezelfde S. Dublin.

Tenslotte werd nog geënt uit alle lichaamsklieren, inwendige darm-
beensklieren en beenmerg (dijbeen). Zowel het beenmerg als de inwendige
darmbeensklieren bleken de kiemen in reincultuur te bevatten.

Het bovenstaande geval demonstreert weer eens duidelijk, dat het
bacteriologisch onderzoek van het spiervlees niet in de eerste plaats in aan-
merking komt. Niettegenstaande dit vlees in dergelijke gevallen toch de
kiemen in zich herbergt, zijn ze daar meestal zo spaarzaam in aanwezig,
dat ze er met het gewone onderzoek niet, of slechts bij zeer groot toeval
uit te halen zijn. De salmonella\'s zijn er echter in aanwezig en zo zou het
kunnen gebeuren, dat dit vlees, wanneer het in ongunstige omstandig-
heden verkeerde, gelegenheid zou geven aan de spaarzame paratvphus-
bacillen zich sterk te vermeerderen, zodat de voorwaarde voor een voedsel-
infectie aanwezig zou zijn.

Het derde geval betrof, evenals het vierde geval een nuchter kalf, resp.
met pneumonie en met abscessen in de lever. Bij beiden werden eveneens
salmonellabacteriën van het D-type uit de lever geïsoleerd, later gediag-
nostiseerd als behorende tot de S. Enteritidis Gaertner. Bij het kalf met
abscessen heeft Collega Mol de proef met spiervlees herhaald. Ook hier
werd uit verschillende delen ongeveer een pond vlees in bouillon gebracht,
waaruit na 3 X 24 uur de salmonella\'s konden worden geïsoleerd.

Wij zien nu uit de opsomming van deze vier gevallen, dat wij niet
slechts onze aandacht moeten bepalen op kalveren met de z.g. Ledschbor-
levers, maar dat wij er wel degelijk op verdacht moe.en zijn, dat ook bij
andere afwijkingen de paratyphusbacillen in organen en vlees kunnen
voorkomen, terwijl ook bij andere slachtdieren dit euvel kan optreden.
Het is nu wel gebleken, dat het een klemmende eis is, dat er determinatie
van alle gekweekte kiemen geschiedt, iets wat met eenvoudige hulpmid-
delen, zoals hierboven werd geschetst, door elke dierenarts zelf ter hand
kan worden genomen.

Beschreven werden vier gevallen van salmonellose bij geslachte dieren.
Bij een rund met endometritis werd S. Dublin gekweekt uit de milt, bij
een graskalf met Ledschborlever dezelfde bacterie uit milt en lever en na
bebroeding van plm J kg vlees ook uit het vlees. Bij twee nuchtere kal-
veren met resp. pneumonie en leverabscessen werd S. Enteritis Gaertner
gekweekt uit de lever, bij de laatste ook uit het vlees na enting in bouillon
van een grote hoeveelheid.

Zowel in een vergadering van de vereniging van Directeuren van
Gemeentelijke slachthuizen in Nederland als in een vergadering van
Keuringsveeartsen, hoofden van dienst, sprak ik over de keuring na het
slachten van hydropische dieren. Voorzover de beoordeling betreft kwam
ik tot de navolgende conclusies.

,,Blijkt nog enig hard vet tussen de spinaaluitsteeksels aanwezig en
ontmoet de vinger bij indrukken van het weefsel tussen deze uitsteeksels
nog voldoende weerstand, dan kan meestal tot goedkeuring worden be-
sloten, tenzij na de\' door mij in de voordrachten aangegeven keurings-
handelingen ernstige afwijkingen aan het licht komen.

Ontbreekt op de bekende plaatsen van vetafzetting deze substantie
in normale vorm, is er een vochtige massa tussen de grote spiergroepen
welke echter na een dag opdroogt, en is het spierweefsel niet afwijkend,
dan kan V.G.T. stempeling volgen.

Wanneer daarentegen het spierweefsel afwijkend is, hetgeen ondermeer
kan worden vastgesteld door belangrijk terugtrekken van dit weefsel bij
doorsnijden der rugspieren en door het natblijven van dit weefsel ook na
een dag bewaren, mede door een lichte glanzende kleur, dan komt af-
keuring in aanmerking. In deze gevallen is zowel het coronair vet als het
beenmerg in de regel een geleiachtige massa".

Nadien hebben zich drie feiten voorgedaan welke terzake van belang
zijn. In de eerste plaats is bij beschikking van 18 Maart 1948 de gelegen-
heid geopend hydropisch vlees goed te keuren onder voorwaarde van
sterilisatie (zie in dit verband ook het K.B. van 9 Februari 1948 No. I
48 juncto K.B. van 24 Maart 1948 No. I 117).

In de tweede plaats is door het Centraal Instituut voor Voedingsonder-
zoek te Utrecht (Directeur Dr. M. van Eekelen) een onderzoek ingesteld
naar de voedingswaarde van tot heden voor afkeuringswaard gehouden
vlees. Bij dit onderzoek bleek dat deze voedingswaarde nog wel belangrijk
is te achten. Chemisch konden verschillen tussen hydropisch vlees en
normaal vlees, behalve voorzover het watergehalte betreft, niet worden
aangetoond. Bij het onderzoek op de biologische waarde bleek, dat er

geen verschil in groei was tussen de ratten die het hydropisch vlees en die
het normale vlees in hun dieet kregen (toevoeging van 10 % op basis van
het eiwitgehalte van het vlees).

In de derde plaats is aan de Slagersvakschool te Utrecht inmiddels
gebleken, dat vlees, hetwelk in vrij erge mate hydropisch is, zich nog wel
tot vleeswaar laat verwerken, mits dit vakkundig geschiedt en het vlees
eerst goed gezouten is.

Dit alles overwegende meen ik dat het onder de tegenwoordige tijds-
omstandigheden slechts verantwoord is hydropisch vlees voor consumptie
af te keuren, indien vaststaat dat het zich niet tot vleeswarenbereiding
leent of indien de aan de bereiding verbonden kosten de waarde van het
product zouden overtreffen. De vraag of dit zich rijmt met het bepaalde
in art. i groep C paragraaf 3 van het z.g. keuringsregulatief moet naar
mijn mening bevestigend beantwoord worden, wanneer, bij de waar-
dering van het woord „ernstige" in voornoemde paragraaf, aan het zojuist
medegedeelde wordt gedacht.

In lichtere gevallen van hydrops moet, naar het mij wil voorkomen,
het aan het beleid van de Keuringsveearts worden overgelaten of sterili-
satie of verkoop in het klein onder toezicht zal volgen.

Onder-de thans van kracht zijnde wettelijke voorschriften tref ik niet
aan een bepaling op grond waarvan het gesteriliseerde vlees in het klein
onder toezicht moet worden verkocht. De wenselijkheid hiervan wordt
van verschillende zijden, betoogd terwijl andersdeels van slagerszijde wordt
gehoopt dat de z.g. vrijbank in de toekomst zal worden afgeschaft. Het
vrij bank-vraagstuk, hetwelk op zich zelve een behandeling waard is, wil
ik thans niet bespreken, maar hier volstaan met er op te wijzen dat de af-
keuring van hydropisch vlees kan worden beperkt.

Ik moge eindigen met een woord van dank aan Dr. van Eekelen, de
directeur van de slagersvakschool en de collega\'s die afgekeurd hydropisch
vlees ter onderzoek opzonden, voor hun medewerking in mijn streven om
eiwitbronnen voor consumptie te redden.

Uit het Laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland.
Directeur P. SJOLLEMA.

Het kweken van de Brucella abortus uit de digestie-tractus van geabor-
teerde runderfoeti is zeer belangrijk voor de diagnostiek van het besmet-
telijk verwerpen. Tot voor enige tijd werd in het laboratorium van de
Gezondheidsdienst voor Vee in Friesland voor de primaircultuur van de
Br. abortus gebruikt een bodem, welke bestond uit 3 % Tryptone glucose
extract-agar van de Difco-laboratories, waaraan werd toegevoegd 10 %
paardenserum, gentiaanviolet tot een concentratie van 1 /200000, en ver-
volgens nog 1,5 % van een gist-autolysaat genaamd ,,Vitam-Bact". Door
de toevoeging van de „Vitam-Bact" werden de koloniën van de. Brucella
veel groter in omvang. Tevens waren ze eerder zichtbaar da.n bij gebruik
van andere voedingsbodems, zoals de door Huddleson aangegeven lever-
bouillon agar en glycerine-serum agar. Bij de bereiding van antigeen was
de toevoeging van „Vitam-Bact" eveneens van grote betekenis, doordat
opbrengst aan cultuur van de vaste voedingsbodems veel groter was dan
zonder het vitamine- en eiwitrijke product.

Tengevolge van de oorlog kwam de Duitse fabriek te Hameln buiten
gebruik en het product is momenteel niet meer verkrijgbaar.

Zoekend naar een vervangproduct van „Vitam-Bact" viel de aandacht
op het door de Beiersch-Bier-Brouwerij „De Amstel" bereide product
„Poviet". De voorlopige proeven met dit preparaat, dat door deze firma
gratis ter beschikking werd gesteld, vielen dusdanig gunstig uit, dat be-
sloten werd vergelijkende proeven te doen met glycerine-glucoseagar en
Vitam-Bact-agar.

Daartoe werden grote Petrischalen gevuld met 100 cc voedingsbodem
en cieze gelijkmatig geënt met een goed groeiende Brucella-stam, die
gebruikt wordt voor antigeenbereiding. De geënte bodems werden 3
dagen in de broedstoof geplaatst bij 37,5° C., de cultuur werd met een
platina spatel afgestreken, en in een flesje met water overgebracht. Op
deze manier kon dus het gewicht van de vochtige bacteriemassa nauw-
keurig worden vastgesteld.

De voedingsbodems bestonden uit 3 % Tryptone glucose extract-agar
van „Difco" waaraan 1.5 % „Vitam-Bact", 1 % glycerine of 1.5 %
„Poviet" was toegevoegd. De pH werd ingesteld op 6.8, de bodems werden
niet gedroogd en vers beënt door het uitstrijken met een Drigalski-spatel
van 0.1 cc van een vers-bereide suspensie van de vermelde Brucella-stam.

Hieruit blijkt dus, dat voor het verkrijgen van een grote bacteriënmassa,
hetgeen nodig is voor bereiding van abortuscultuur voor de enting van
kalveren en abortus-antigeen voor de serologise diagnostiek, de Poviet-
agar de meest geschikte voedingsbodem is. De Bruc. abortusstam ver-
toonde tot heden geen neiging tot overgang in het rough-type, zodat in
dit opzicht er ook geen bezwaar is om het betreffende gist-autosaat te
gebruiken.

Wat betreft de primair cultuur van Br. abortus uit ingezonden materiaal
werden met „Poviet" overeenkomstig gunstige resultaten verkregen. Als
regel waren de koloniën na 48 uur bebroeden reeds dusdanig ontwikkeld,
dat zonder moeite de snel-agglutinatieproef van een dikke bacteriesuspeiisie
met specifiek serum kon worden ingesteld.

De toevoeging van 1.5 % „Poviet" aan de voedingsbodems voor het
kweken van Br. abortus geeft een 5-voudig vermeerderde opbrengst aan
bacteriemassa.

Ook de primair cultuur slaat beter en eerder aan, wanneer aan de ge-
bruikelijke Tryptone glucose-extract-agar van Difco behalve 10 % serum
en 0.0005 % gentiaanviolet ook 1,5 % „Poviet" wordt toegevoegd.

Tropenklimaat en menselijke gezondheid. Prof. A. de Waart: Voordracht
gehouden op de algemene vergadering van het Nederlands Congres voor Openbare
Gezondheidsregeling, 3 Maart 1948. Tijdschrift voor Sociale Geneeskunde 26, 134,
(1948).

Het grootste deel van de Indische bevolking leeft in de laagvlakten. Het klimaat
aldaar vertoont een zekere eentonigheid. Er zijn geen onverwachte veranderingen van
temperatuur, windsterkte, windrichting, barometerstand. De voornaamste seizoenver-
schillen zijn die in regenval en windrichting. Er is in de droge tijd 90 % zonneschijn,
in de regentijd 50 %. De gemiddelde jaartemperatuur is 26° C. De windsnelheid is
gering. De relatieve vochtigheid is groot, 85 a 90 %. Dit klimaat is dus warm en vochtig,
met weinig bewegende lucht en veel zonneschijn, hetgeen de warmte-afgifte van de
mens zeer bemoeilijkt.

In de 18e eeuw stierf jaarlijks 1/4 van de Europeanen in Batavia, doch hiervoor waren
meer de leefwijze (zware spijzen en overmatig gebruik van alcohol) en de slechte
hygiënische toestanden, dan het klimaat verantwoordelijk.

In de 19e eeuw werd de studie van en de strijd tegen de in de tropen heersende zi.ekten
ter hand genomen. In 1826 werden alle geneeskundige verrichtingen ondergebracht
bij de Militaire Geneeskundige Dienst. In 1911 ontstond als afzonderlijke organisatie
de Burgerlijk Geneeskundige Dienst, sedert 1925 Dienst der Volksgezondheid geheten.
Inmiddels waren verscheidene geneeskundige instituten opgericht: de Indische artsen-
school (185!), hét Geneeskundig Laboratorium (Ï888)\' (thans Eykrriari Instituut)\', de
Koepokinrichting (1891) en het Instituut Pasteur (1891), alle te Batavia. Laatstgenoemd
instituut werd later naar Bandoeng overgebracht. Aan Sumatra\'s Oostkust stichtte de
Deli-Maatschappij het Pathologisch Laboratorium. Te Batavia, Scmarang en Soerabaja
werden grote centrale, elders talrijke gemeentelijke en gewestelijke ziekenhuizen ge-
bouwd. Als onderafdeling van de Dienst der Volksgezondheid werd een Technische
Dienst van Gezondheidswerken opgericht, die zich bezig hield met de hygiënische
en technische zijde van de problemen ter verbetering van het milieu, de drinkwater-
voorziening, de verwijdering van afvalstoffen, woninghygiëne en volkshuisvesting.
Andere onderafdelingen zijn die voor de malaria- en de pestbestrijding, voor medisch-
hygiënische propaganda en een Instituut voor de Volksvoeding. De opleiding van artsen
werd verruimd en verbeterd. In 1914 werd een tweede artsenschool te Soerabaja en
in 1927 de Geneeskundige Hogeschool te Batavia opgericht. In 1942 waren in Indië
ruim 1700 artsen, ruim 500 algemene en ruim 80 bijzondere ziekenhuizen, 45 lepro-
zerieën, io krankzinnigengestichten en verscheidene sanatoria.

7,o werd in Indië tot aan 1942 een geneeskundig stelsel opgebouwd van curatief
en preventief karakter, dat steunend op in het land zelf verrichte wetenschappelijke
studie, de verkregen kennis toepaste in de praktijk. Aan dit stelsel had Indië te danken,
dat het een land werd, vrij yan moordende epidemieën, waar men zonder bijzonder
grote gevaren voor de gezondheid kon leven en werken.

De pestbestrijding werd krachtig ter hand genomen door vaccinatie en woningver-
betering. Omstreeks 1940 waren er nog ongeveer 300 pestgevallen op Java per jaar,
terwijl in de jaren 1911 — 1915 alleen reeds in het Malangsche 22.000 mensen aan pest
stierven.

Malaria is nog steeds de voornaamste volksziekte in Indië. Van groot belang voor de
malariabestrijding is de assainering der visvijvers langs Java\'s Noordkust, het aanleggen
van drainagestelsels en de toepassing van de nieuwere insecticide middelen.

Cholera werd met succes bestreden door vaccinatie, quarantaine-maatregelen en
verbetering van de drinkwatervoorziening. In 1911 stierven 60.000 mensen aan cholera,
in 1920 17 en gedurende vele jaren daarna geen enkele.

Ook tegen pokken werd op grote schaal gevaccineerd. In 1913 kwamen er nog ruim
35.000 gevallen van pokken voor, in 1942 was Indië practisch van pokken bevrijd.

voortsluipen onder de bevolking moeilijk te onderdrukken. Ook mijn wormziekte komt
veelvuldig voor. Door medisch-hygiënische propaganda wordt de bevolking bekend
gemaakt met hygiëne. Anr\'ere infectieziekten van betekenis zijn longtuberculose, lepra,
framboesia en trachoom.

Het voedingsvraagstuk is uitermate belangrijk. Onder de Indonesische bevolking
maakt de zuigelingensterfte bijna de helft van de totale sterfte uit. Behalve infectie-
ziekten heeft hierin de ondoelmatige voeding een voornaam aandeel, zelfs bij natuurlijke
voeding door de moeder. Vitamine-deficiënties, ondervoeding en zelfs hongeroedeem
komen in verschillende streken van de Archipel veel voor. Beri-beri werd bestreden
door verspreiding van meerdere millioenen vitamine-tabletten per jaar onder de be-
volking.

Bestrijding van Hypoderma Bovis in Finland. Westermarck, Nagra erfaren-
heter vid bekampandet av nötbromslarver med gammexan, derris preparat, .m.
Finsk Vet. Tidskr. 1947, S. 365.

In sommige delen van Finland komen bij 50—90 % der runderen wormbuiten
voor. Daarom worden proeven genomen met verschillende middele\'n ter bestrijding,
en wel in bepaalde gebieden, die door meren en bossen min of meer geïsoleerd zijn,
terwijl in een perifere zóne ook bestrijding ter isolering van het eigenlijke bestrijdings-
gebied wordt toegepast. Op 927 boerderijen met 4170 dieren werden 3339 dieren met
26916 bulten behandeld tussen i5-5-\'47 en 1 -7-*47- Dit geschiedde door vrouwelijk
hulppersoneel met enige landbouwkundige opleiding, onder leiding van dierenartsen.
Deels was de behandeling zuiver mechanisch, waarbij de larve met haaknaald en pincet
te voorschijn werd gehaald, deels paste men inspuiting van D.D.T., hexachloorcyclo-
hexan (= gammexan), phenothiazine, benzvlbenzoaat en enkele andere oudere en
nieuwere middelen, in de wormbuiten toe, in verschillende oplosmiddelen en concen-
traties. In dit eerste proefjaar is gebleken, dat de snelste ^resultaten worden verkregen
door een gecombineerde mechanisch-medicamenteuze behandeling, n.1. mechanisch
bij een gering aantal en medicamenteus bij meer dan 10—20 bulten. Derrispreparaten,
maar vooral gammexan, het liefst in 10 % oplossing in xvlol (87,4—98,7 % dodend
effect tegen 81,8—83,5 % bij de andere) geven de beste resultaten.

Lehnert, Autoisoantikörpcr als physiologische Substanzen im Pferdeblut. Skand. Vet.
T. 1947, S 278.

Lehnert kon in isotonische, zoutarme oplossingen, in paardenserum resp. -plasma
(de bloedgroepen A, B en AB) bij alle dieren auto-isoantilichamen (type a en 0) aan-
tonen. Toch vindt in vivo geen aantasting van eigen erythrocyten plaats, hetgeen
klaarblijkelijk aan beschuttende colloïden moet worden toegeschreven, die de adsorptie
der antilichamen verhinderen. In zoutarm milieu in vitro wordt deze beschutting
opgeheven en kunnen deze lichamen hun werking ontplooien. Volgens de schrijver
zou ook in vivo onder pathologische omstandigheden deze beschutting kunnen falen,
en zou daardoor verval van rode bloedlichaampjes kunnen optreden.

Christensen, Undersögelser om Agglutinindannelsen ved brucellös Infektion i Tyres
könsorganer. Skand. Vet. T. 1947, S. 548.

Een aantal der door Bendixen en Blom in hun uitgebreide (en onlangs gerefereerde)
monografie in het Maanddskr. f. Dyrl. beschreven afwijkingen in de geslachtsorganen
van stieren mei Brucellosis (13 natuurlijke infecties van 3 maand- 3 jaar oud; 2 met
cultuurinjecties in de gl.vesic: 1 slachtdier) werden door Christensen uitvoerig macrosc.
en histologisch onderzocht, en uitgeperste s^creta en exsudaten uit de ampullae, gl.

vesic. en sequesterholten l)ij orchitis werden mei behulp van de agglutinatiemethode
onderzocht. Bij ampullitis en vesiculitis lag de titer van het secretum hoger dan de bloed-
titer, bij orchitis was het omgekeerd. Als regel gingen met een positieve bloedtiter path.
anat. afwijkingen (veel bindweefselverdikking, infiltraties van plasmacellen in nauwe
aansluiting met het klierepitheel en de demareatiemembranen) gepaard. 3 maal werden
geen path. anat. afwijkingen gevonden, wat nog nie! zeggen wil, dat ze er niet waren.
Enige malen werden wel anat. afw. gevonden zonder een verhoogde bloedtiter of
agglutininen in \'t secretum, n.1. bij een zeer chronisch (3 jaar oud) geval, en bij een geval
waar uit de afwijkende gedeelten abortusbacillen gekweekt werden. D t kon niet ver-
klaard worden.

Behandeling van verlamming bij Vippen. Kull, Recent experiences regarding
the treatment of fowlparalysis. Sk. V. T. 1947, S. 559.

Op boerderijen waar veel verlamming bij kippen voorkwam, gaf de schrijver bier-
gist. (2 % van het droge mengsel) en sporenelementen, bestaande uit ferro-, mangaan -
en cobaltsulfaat (0,02 "₀ van liét droge mengsel), als preventivum, met 100 % resultaat.

De werking van Vitamine-E. Obel, Nyare rön över E-vitaminets verkningssatt.
Sk. Vet. T. 1947, S. 501.

Volgens de nieuwste onderzoekingen werkt vitaminc-E ook op de dwarsgestreepte
spieren. Bij het ontbreken ervan zou bij konijnen spierdvstrophie ontstaan. -Bij jonge
ratten zuuden de veranderingen in de spie. en zelfs eerder cptreden dan in de testikels. Bij
jcnge ratten werden daarbij geen afwijkingen in het centrale zenuwstelsel waargenomen,
bij volwassen dieren wel. Tarwekiemolie gaf geen bevredigende resultaten; bij mensen
met progressieve spierdystrophie gaf I,.-tocopherol wisselende uitkomsten. Mn.horst
en Bartels vonden, dat een monoaether van inositol en tocopherol de creatinurie
met 50 °„ verminderde (in 3 dagen) en dat dit 8 dagen stand hield. De afzonderlijke
componenten waren daartoe niet in staat. De schrijfster meent dat in het maagdarm-
kanaal tocopherol en inositol gebonden worden. Bij progressieve spierdystrophie zou
clit v ermogen ontbreken of slechts in geringe male aanwezig zijn. In graan komt het
aan inositol verwante phytine voor, gebonden aan fosfor, welke verbinding door hel
enzym phytase wordt losgemaakt in het darmkanaal. Phytase komt voor in tarwe en
rogge, maar niet in mais, haver en soyameel. Bevat het dieet Ie veel van deze bestand-
delen, dan zou er een tekort aan inositol kunnen ontstaan.

De biologie van Corynebacterium pyogenes. Nordberg, Bidrag till kannedom-
men om Corynebacterium pyogenes biologi. Skand. Vet. T. 1947, S. 518.

De schrijver vergeleek de eigenschappen van Cb. pyogenes en Cb. diphteriae van de
mens, en vond dat zij vele gemeen hadden. De toxinen schijnen echter geen verwant-
schap te vertonen. De kweektijd van Cb. pyogenes kon tot 24 uur bekort worden door
toevoeging van cvstinc aan vaste bloedbodems, of door bloedhoudendc voedingsbo-
dems met Pu 7,8—8,2 te gebruiken. Toevoeging van 0,04—0,08 % kaliumtelluriet
is aan te bevelen bij het kweken uit sterk verontreinigde secreta. Daarbij worden de
pyogeneskoloniën zwart.

Bacteriologische diagnostiek van miltvuur. Lennautson, Nagra iakttagelser i
samband med. bakteriologisk diagnoslik av mjaltbrand. Skand. Vet. T., 1947, S. 530.

1946 \'47 kwamen vooral in Vastergötland in Zweden veel gevallen van miltvuur
voor. Bij een aan miltvuur gestorven paard werden in het uitstrijkpreparaat van het
bloed geen bacillen gevonden; op de plaat werden 6 koloniën gekweekt. De beste
kleuring is die met Loeflers methyleenblauw, dat houdbaarder is dan de Giemsakieur-
stof. De bereiding ervan is: 10 dl. stamoplossing op go dl. 0,02 % NaOH.

Omdat de kleurstof pas na 2 weken voldoende is gerijpt, en dan pas geschikt is voor
kapselkleuring, heeft de schrijver de methyleenazuurvorming trachten te versnellen

dpor 4—5 druppels o, i n. kaliumpermanganaat-opl. als oxydatiemkldel (H. 0₂ bleek
ongeschikt te zijn) per 10 cc kleurstof toe te voegen en het mengsel 3 dagen bij 37⁰ C
te laten staan. Inplaats van dit laatste kan men het mengsel ook opkoken en krijgt
dan een goede kapselkleuring in 20 min.; bij 8—10 dr. permang. en koken, in 15 min.
De kleurstof blijft 3 maanden houdbaar. Door toevoeging van miltvuurserum of van
desinfectiemiddelen (chloramine) aan de glucose-agar of door verandering van Ph
zou de kapselvorming in cultures gestimuleerd worden. Deze mening kon door de schrij-
ver deels niet bevestigd worden, deels bood dit geen voordelen. In citraat- en gede-
fibrineerd bloed was de minimumtijd, waarin cultureel miltvuurbacillen aangetoond
konden worden. 4 & 5 uur.

Melkveeverlammingen en magnesiumgebrek. JVorsk Vet. Tidskr. Jan. Febr.
1948 (F. Ender, K. Halse, P. Slagsvold).

De Noorse onderzoekers Ender, Halse en Slagsvold hebben de oorzaken nagegaan
van krampen en verlammingen, welke gedurende een bepaald seizoen voorkwamen
bij 45 koeien uit een bezetting van 90 stuks vee, verdeeld over elf stallen. De dieren
werden met het voor Noorwegen gebruikelijke veevoer gevoed, t.w. hooi, stro, wortel-
gewassen, silo, cellulose, vismeel en aardappelpulp. In twee van de elf stallen traden
de krampen op enkele dagen na het begin der toediening van aardappelpulp. De hoe-
veelheid cellulose beliep 2 kg per dier en per dag. Uiteraard moet dit voedsel worden
beschouwd als mineraalarm, maar het is niet de schommeling in dit bestanddeel van het
voer, dat de krampen heeft veroorzaakt. Ook ontbrak het de dieren niet aan eNvitten.

Om de oorzaken van de ziekteverschijnselen na te gaan, werden 8 proefdieren ge-
voerd op de in bovengenoemde elf stallen gebruikelijke wijze. Alle acht kregen zij een
korte periode van voorbereiding met rijkelijke verstrekking van voedereenheden en
eiwitten in de eerste periode na het kalven. Daarna werd de samenstelling van het
voer gewijzigd. Het aantal voedereenheden werd bij vijf koeien sterk gereduceerd
bij een gelijk blijvende of toenemende eiwitvoorziening. De hoeveelheden hooi en cel-
lulose werden verminderd. De knolgewassen verdwenen uit het menu. Een der koeien
kreeg een tot beneden de behoefte verminderde hoeveelheid voedereenheden en tevens
een tekort aan eiwitten. Hij twee koeien werd de samenstelling van het voer veranderd
zonder noemenswaardig tekort aan voedcreenhcden, nl. door de vervanging van een
deel hooi en knolgewassen door eellulose. Bij drie der proefdieren werd bovendien de
werking nagegaan van acidose-veroorzakend voer (Silovoer met A.I.V.-zuur en NH, Cl.)

1. Na een maand ondervoeding vertoonde een koe, gevoed met tekort aan voeder-
eenheden, met behoud of vermeerdering der eiwitten, duidelijke latente tetanus-
verschijnselen, welke intraden na een hongerperiode van anderhalve dag.

2. Een koe, op dezelfde wijze gevoed, vertoonde na twee maanden ondervoeding
toenemende reflex-lrritabiliteit.

3. Drie koeien, waarvan twee op bovenstaande wijze gevoed, en een bovendien met
eiwit-ondervoeding, vertoonden voorbijgaande zwakke nerveuze symptomen.

4. Twee koeien, waarvan een met tekort aan voedereenheden en een met sterk-zuur-
vormende voeding, vertoonden geen nerveuze verschijnselen terwijl een koe, die
geen gebrek aan voedereenheden had, gevoed met cellulose ter vervanging van hooi
en knolgewassen, wel nerveuse verschijnselen vertoonde.

Hieruit werd afgeleid, dat niet de ondervoeding en evenmin de acidose tot de ner-
veuze stoornissen leidden. Bij vaststelling van het magnesiumgehalte van het bloed
bleek er verband te bestaan tussen de pathologische verschijnselen en magnesium-
tekorten in het bloedserum. De koeien zonder nerveusheid hadden minimaal 1.6 mg %
Magnesium, koeien met deze verschijnselen na een honger-periode 1.35 mg %, voor-
bijgaande nerveuze symptonen kwamen voor bij waarden van 1.25, 1,4 mg % en

daarboven, blijvende nervositeit trad op bij 0.50 mg % en aanhoudende symptomen van
latente tetanie bij 0.25 mg %.

Bij normale voedering na het kalven waren de Magnesium-waarden van 2.05 tot
2.75 mg % met een gemiddelde van 2.33.

Bij de sub 1 genoemde koe vielen de eerste nerveuze symptomen samen met een ver-
laging van de kalkspiegel van het bloed tot 8.5 mg %. Na een honger-periode trad
een nieuwe daling in tot 6.1 mg % met tegelijkertijd optreden van verschijnselen van
latente tetanus.

Uit een en ander werd geconcludeerd dat de koe in kwestie, welke tenslotte stierf,
leed aan een stoornis in de stofwisseling, verwant aan grastetanie. De oorzaak van deze
storing moet de abnormale voeding zijn geweest. Een directe samenhang met het
magnesiumgehalte van het voer viel echter niet vast te stellen.

\\Vur7elspitzenresekti0n beim Hund. J. Bodingbauer. Wiener tierartztl. M.
schrift 35 (1948) Heft 2 en 3.

De schrijver heeft door het volgen van tandheelkundig onderwijs en door eigen studie
en practijk een grote kennis van de tandheelkunde van de dieren, vooral van de hond,
verkregen en deze in een aantal zeer lezenswaardige artikelen neergelegd. De conser-
vatieve tandheelkunde speelt in de veeartsenijkunde slechts een ondergeschikte rol,
doch toch is het voor de arts voor kleine huisdieren nuttig te weten, dat behalve extractie
van gebitselementen, ook andere tandheelkundige behandelingen bij de dieren weten-
schappelijk verantwoord en practisch uit te voeren zijn.

In dit artikel behandelt Bodingbauer de wortelpuntresectie bij de hond en noemt
als indicaties het alveolairabsces, kiesfistels, tandwortelcysten en -granulomen, alsmede
tandwortelfracturen. Het begrip „parendentium" wordt uiteengezet, waarna de diag-
nose van de apicale en peri-apicale aandoeningen en de therapie ervan, worden bespro-
ken. De behandeling van het wortelkanaal is eigenlijk geheel gelijk aan die, zoals die
bij de mens wordt toegepast, terwijl ook het operatief bloot leggen van de wortelpunt
en de verwijdering ervan, niet veel afwijken van de in de humane tandheelkunde ge-
bruikelijke methoden. Duidelijk wordt de operatieve handeling bij de verschillende
elementen naar voren gebracht.

In dit uitvoerig, op een wetenschappelijk hoog peil staand artikel komt niet alleen
de grote theoretische kennis van de schrijver betreffende de tandheelkunde van de hond
tot uiting, doch worden ook 37 gevallen van door hem verrichte wortelpuntamputatie
in het kort vermeld. De eindresultaten waren in het algemeen zeer goed.

KORT VERSLAG VAN DE ZESTIENDE BIJEENKOMST VAN HET
OFFICE INTERNATIONAL DES EPIZOÖTIES.

Ter vergadering, van het Office international, welke dit jaar werd gehouden van
3 t m 8 Mei te Parijs, waren aanwezig de Gedelegeerden van een en veertig der aange-
sloten landen. De plaats van Duitsland was ingenomer. door een afgevaardigde uit de
Franse bezettingszone, terwijl de F.A.O. ingevolge de getroffen overeenkomst tussen
deze organisatie en het Office eveneens een vertegenwoordiger had gezonden.

Afwezig bleken te zijn: Duitsland, Japan, Joegoslavië, Roemenië, Rusland en Tsjecho-
Slowakije.

Als nieuwe leden zijn in het afgelopen jaar toegetreden: Noorwegen — het enige
land in Europa dat nog niet was aangesloten — de Belgische Congo, Frans Midden
Afrika en Venezuela.

Met uitzondering van Donderdagnamiddag, hadden elke dag, zowel vóór-als namid-
dags besprekingen plaats van en werden uitvoerige beschouwingen gewijd aan de
binnengekomen rapporten betreffende:

Zowel het gesprokene ah de tekst van de genomen resoluties, zullen, zoals gebruike-
lijk, in hun geheel gepubliceerd worden in het maandelijks verschijnend Bulletin van
het Office.

Omtrent de tuberculosebestrijding was er voor ons land weinig nieuws te vernemen.
Bij de genomen resoluties wil ik voorlopig volstaan met te wijzen op hetgeen gezegd
wordt sub 3, 4 en 9 daarvan nml.;

sub 3. Dans les pays ou l\'existence d\'infections, autres que la tuberculose bovine
et susceptibles de provoquer des réactions à la tuberculine est fréquente, l\'usage simul-
tané d\'une tuberculine de mammifères (Humaine ou bovine) et d\'une tuberculine aviaire
permettra la détermination de la spécificité de l\'infection;

sub 4. Eventuellement la standardisation de la tuberculine sur un plan internatio-
nale pourrait être envisagée, mais en raison de diversité des types de tuberculine actuelle-
ment en usage dans différents pays, des propositions dans ce sens ne peuvent pas être,
pour l\'instant pratiquement établies.

sub 9. Toutes les phases de la campagne contre le tuberculose y compris la pro-
duction de la tuberculine et l\'épreuve par la tuberculine doivent être organisées par
l\'Etat dans le but d\'uniformiser la méthode pour l\'ensemble de chaque pays.

Uniformiteit èn wat het product zelf betreft èn wat de wijze van aanwending en be-
oordeling aangaat is ten zeerste gewenst, zo niet noodzakelijk.

Streng toezicht van Staatswege door middel van diens Veeartsenijkundige Dienst
\'is absoluut vereist, wil men bij export niet vastlopen.

„Lés méthodes médicales ne peuvent être considérées, dans l\'état actuel de choses,
que comme un adjuvant des méthodes sanitaires. Elles ne devront mettre en oey.vre
que des virus certainement destitués de leur pouvoir pathogène. Il est indiqué de
généraliser sous un contrôle sévère des Services sanitaires l\'utilisation de ces vaccins
atténués, telle la souche B. ig, jusqu\'à l\'extinction totale de la maladie. Il est néces-
saire d\'uniformiser la méthode d\'interprétation des résultats fournis par l\'épreuve de
l\'agglutination, notamment en ce qui concerne les animaux exportés. L\'Office inter-
national a déjà éprouvé l\'utilisation d\'un sérum standard déssèché comme étalon inter-
national. L\' agglutination sera reconnu positive lorsque le taux minimum obtenu avec
les méthodes propres à chaque pays sera compris entre le i/io et le 1/12 du titre obtenu
au moyen du sérum standard."

Een gehele zitting werd gereserveerd voor de besprekingen van de verhoudingen
en de samenwerking tussen het Office international des Epizoöties en de Food and
Agriculture Organization van de Verenigde Volkeren.

De overeenkomst tussen deze twee organisaties, zoals deze door beider afgevaardigden
was opgesteld in een bijeenkomst te Genève op 12 September 1947 kon de algemene
instemming van de aanwezige Gedelegeerden verwerven.

De aanvankelijke taak van het Office •— internationale bestrijding van besmette-
lijke ziekten — komt nu op een aanmerkelijk bredere basis te staan.

Buiten de agenda der vergadering om verkreeg Dr. Frenkel, Directeur van het Staats-
veeartsenijkundig Onderzoekingsinstijuut te Amsterdam, de gelegenheid een uiteen-
zetting te geven van het door hem gevonden en uitgewerkt procédé „Winning van
Mond- en Klauwzeérvàcc\'in" buiten het levende dier om, niéuwe vàccinwirining uit
virus gekweekt in het laboratorium.

Bovendien vestigde Dr. Frenkel de aandacht op de veranderingen die optreden in
weefselculturen besmet met mond- en klauwzeervirus en wees hierbij op de eventuele
mogelijkheid van type differentiëring hierop gegrond.

Frenkel\'s mededelingen hadden een bijzonder aandachtig gehoor en terecht kon hij
van alle jijden gelukwensen in ontvangst nemen.

Het voorstel van Deense zijde om de Chefs van alle mond- en klauwzeerinstituten
vanwege het Office uit te nodigen voor een bezoek aan ons Instituut te Amsterdam werd
met algemene stemmen aangenomen.

de waarde van de kunstmatige inseminatie in de strijd tegen de venerische
ziekten,

In de slotzitting die werd bijgewoond door de Minister van Landbouw deed de
Président de mededeling, dat de Directeur van het Office Prof. Dr. Leclainche de uit-
drukkelijke wens had te kennen gegeven, wegens zijn hoge leeftijd uit zijn ambt te
worden ontheven. Het behoeft wel geen betoog, dat tot Prof. Leclainche, die zijn functie
alsnog zal waarnemen tot zijn opvolger zal zijn aangewezen, hartelijke woorden van
dank werden gericht voor het zéér vele en hoogst belangrijke werk dat hij voor het
Office heeft verricht.

In het Bulletin van het Office zal een oproep verschijnen voor hen, die dit Direc-
teurschap ambiëren.

Gezien de grote belangrijkheid van deze functie zal op verzoek van ondergetekende
aan alle Gedelegeerden tijdig de lijst van candidaten worden toegezonden. De ver-
kiezing zal plaats hebben in de eerstvolgende vergadering.

Aan collegae, die zo welwillend waren correcties in de jaarboekje 1947—1948-
adressen aan te geven, zij meegedeeld, dat deze correcties, evenals vorige jaren, wel
spoedig ter kennis van het Tijdschrift voor Diergeneeskunde zijn gebracht, doch daarin
tot nog toe niet werden opgenomen.

De lijst „Foutieve adressen" geplaatst op blz. 279 in het 1 Aprilnummer 1948, is
niet door de redactie van het jaarboekje 1947—1948 ingezonden. Deze adressen zijn,
behoudens enkele Indische (waarvoor de redactie niet kon instaan) niet foutief.

De redactie aan het jaarhoekje 1947—1948:
Prof. Dr. J. A. Beijers.
H. A. Kroes.

Deze correcties werden doorgezonden aan de secretaris der Redactie van het Jaar-
boekje ter controle en afdoening. (Redactie).

Een tweetal mededelingen in het N.T.v.G. van 17 April 1948 herinneren nog weer
eens aan deze dierziekte, welke ook voor mensen gevaarlijk kan worden en meteen in
wisselimmunisatorisch opzicht betekenis kan verkrijgen.

Zo deelt allereerst Kortman een geval mede, waar bij een „Boer" een grote puist
op de kin was ontstaan, met een livide verkleurd centrum en een donkere, roodpaarse
hof, welke met een rode zóne in de normale huid overging. Patiënt maakte een zeer
zieke indruk; temp. rectaal gemeten 40° C. ; gedifferentieerd werd o.m. tussen furunkel
en pustulem malignum.

Doorvragend kwam voor de dag dat een groot aantal koeien „zere spenen" had.
Consult met een collega i. c. Dr. Commandeur bevestigde Kortman\'s vermoeden:
koepokken.

Na de eerste patiënt volgden nog een twaalftal andere, met variëcrendc ziektebeelden.

Dr. Hamburger deelt in hetzelfde nummer zijne bevindingen mede met betrekking
tot het vóórkomen van een aantal ziektegevallen in één en dezelfde huishouding.

De oudste zoon was kort tevoren in militaire dienst gegaan en daar voor het eerst
gevaccineerd, hierop volgde een sterke en algemene reactie; nog niet geheel genezen,
vertrok hij met verlof naar huis en hielp bij het melken.

Binnen eene week hadden alle 27 koeien zere spenen, de eerste koe 4 dagen na thuis-
komst van de soldaat. Collega Stokreef stejde de diagnose „koepokken", welke in
het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut werd bevestigd.

Meyler (N.T. v. C. 6 Maart 1948) geeft aan de hand van een ziektegeschiedenis een
beschouwing over dit ademhalingstype, zoals dit voor het eerst door de Ierse Dokiers
Cheyne en Stokes beschreven is. Men ziet dit type het vaakst by in coma verkerende
patiënten. Het vindt zijn ontstaan in een beschadiging van het ademhalingscentrum
door o-gebrek, plaatselijk of in het bloed zelf. Vaak zijn beide factoren in het spel;
er ontwikkelt zich, evenals bij het shockbeeld, een circulus vitiosus.

Door het plaatselijk o-gebrek wordt de prikkelbaarheid van het centrum voor Co₁verhoogd en tegelijk neemt door de oppervlakkige ademhaling de Co₂ spanning van het
bloed toe. Beide factoren leiden tot een verhoogde activiteit van het ademhalingscentrum,
de ademhaling wordt dieper en meer Co₂ wordt uitgeademd. Apnoe ontstaat wanneer
zoveel COj wordt uitgeademd, dat de Co₂ spanning beneden dc prikkeldrempel van het
centrum komt te liggen. Tijdens de periode van apnoe vermindert de Co, ventilatie en
de ademhaling begint weer op het moment, dat de Co₂ spanning wederom boven de
drempelwaarde is gestegen.

Rabinowitch (Canad. Med. Ass. Journ. deel 52 (602, 1945)) heeft een vereenvou-
digde methode van acetonbepaling in urine uitgewerkt. Sangster (N.T.v.G. 8 Mei
1948) brengt deze onder onze aandacht.

Men brengt 1 tablet samen met 1 tot 2 druppels urine. Indien na 10 minuten het
tablet paars is verkleurd, vooral aan de benedenzijde, is de reactie positief.

Bij drukkerij Veenman en zonen te Wageningen is verschenen de door Prof. De
.Vries \\iitgesproken r^e4^e .^ter. gelegenheid, v^n de. benoeming van Jjir.jonn Boyd Orr
tot doctor honoris causa der Landbouwhogeschool. Tevens zijn in dit geschrift opge-
nomen een korte levensbeschrijving en een volledige lijst van 120 publicaties (meest
op het gebied der voeding van mens en dier) van deze eerste directeur-generaal van de
F.A.O., waaruit de grote betekenis van deze wetenschapsman en organisator van de
eerste rang voor de wereld ten volle tot uiting komt.

Het Centraal Veevoederbureau heeft een iets uitgebreide 2e druk doen verschijnen van de
in 1945 in eerste druk verschenen „Ruwvoedermiddelen en krachtvocdergiften voor
melkkoeien". Deze handige brochure omvat ruim 40 tabellen waaruit naar de aard
van het bedrijf en in verband daarmee beschikbare hoeveelheden voer, voor dieren
met verschillende melkproductie en vetgehaltes, zonder moeite de benodigde hoeveel-
heden krachtvoer kunnen worden afgelezen. De namen der samenstellers: Dr. Gras-
huis, Ir. \'t Hart, Prof. Brouwer, Frens en Zwagerman waarborgen een verant-
woorde verwerking van de cijfers.

Ofschoon het niet met zoveel woorden in de voorafgaande toelichting wordt gezegd
vormt dit werkje toch een krachtige propaganda voor de individuele voedering van ons
melkvee, een voedermethode, die door de veehouders nog lang niet naar waarde wordt
geschat, maar die toch voor de economie van het bedrijf van zeer veel belang is.

Verder blijkt uit de tabellen, dat men met ruwvoer alleen bij een gewone productie
al voor een zeer groot deei, zo niet geheel, in de behoefte var de dieren kan voorzien
en dat men met behulp van kunstmatig gedroogd gras, dat, bij gebruik van kunstmest
ook voldoende en van goede kwaliteit is te verkrijgen, nog veel verder komt.

Van de hand van Dr. B. Sypkens is bij P. Noordhoff N.V. te Groningen verschenen
een boekwerkje, getiteld: „De Dierlijke Parasieten van onze Huiszoogdieren", dat
uit 90 bladzijden bestaat en voor de prijs van / 2,25 per ingenaaid exemplaar verkrijg-
baar is, welke prijs laag geacht mag worden.

Bij de schrijver heeft de bedoeling voorgezeten om belangstellenden (de houders
van dieren) in de gelegenheid te stellen hun kennis op het gebied van de parasitologie
uit te breiden. Hij zegt in zijn voorwoord terecht. „De dierenarts zou ongetwijfeld heel
wat meer succes boeken bij enige meerdere algemene kennis op dit gebied; de voor-
geschreven maatregelen zouden beter begrepen en dus nauwgezetter en met meer

resultaat worden toegepast." Hieraan zou nog toe te voegen zijn: „en ze zouden het ach-
terwege laten van deze maatregelen vaak voorkomen". Het gezegde: „Onbekend
maakt onbemind", geldt zeker voor de boer wanneer deze prophylactische maatregelen
moet toepassen om parasitaire ziekteuitbraken tegen te gaan. Helaas vrees ik dat
slechts weinig boeren zich dit boekje zullen aanschaffen; wèl lijkt het boekje mij zeer
geschikt voor het onderwijs aan Landbouwwinterscholen e.d.; de prijs hoeft hiervoor
geen bezwaar te zijn en dan is\' toch hef doel, dat de schrijver in zijn voorwoord vormt,
bereikt.

Dr. Sypkens behandelt achtereenvolgens de morphologie en de biologie van de be-
langrijkste parasieten uit de groepen van de Arthropoden, de Trematoden, de Lint-
wormen en de Rondwormen. Voor de volledigheid zijn besproken T. solium en de
grote maagwormen van het paard, de Habronema\'s. Qua belangrijkheid hadden de
kleine Trichostrongyliden van de herkauwers beter genoemd kunnen zijn.

De schrijver deelt vele interessante wetenswaardigheden mede en is in zijn bondig-
heid over het algemeen zeer volledig. Omtrent enkele onbelangrijke feiten en omstan-
digheden is de mening tegenwoordig wel eens iets verschillend van die van de Heer
Sypkens. Men is thans van opvatting, dat de larven van Hypoderma lineata niet door
het wervelkanaal trekken; dit zijn practisch uitsluitend larven van H. bovis. Verder
wordt momenteel wel aangenomen dat de leverbot normaal korter dan een jaar leeft,
maar maximaal 5 jaar. De bouw van de Echinococcusblaas is wat te eenvoudig voorge-
steld. Voorts moet geconcludeerd worden uit de opgegeven maten van de cercariën
van de leverbot, dat deze 9 mm lang zijn; dit is niet juist. Daarnaast zijn er nog andere
kleinigheden waarmee niet meer geheel accoord kan worden gegaan, o.m. met de schurft-
tabel op blz. 34. De stof is vervat in korte, bondige zinnen, zodat er zo hier en daar
eerder een woord te weinig dan teveel staat. Bij een volgende druk zou er meer aan-
dacht aan de stijl moeten worden besteed, vooral indien het boekje in gebruik zal raken
bij het onderwijs. Wenselijk zou het zijn de Latijnse namen van parasieten dan cursief
te laten drukken. De tekst is afgedrukt in een duidelijk lettertype en aangevuld met
vele foto\'s en tekeningen, Een enkele foto had iels scherper afgedrukt kunnen worden
en op een paai bladzijden had het contrast tussen drukinkt en papier iets ieller kunnen
zijn, maar dit neemt niet weg, dat met de uitgave van dit boekje ongetwijfeld in een
behoefte wordt voorzien.

Evenals in de voorgaande jaren zal ook dit jaar in Wageningcn een Nederlandse
Landbouwweek worden gehouden van 12 t/m 16 Juli a.s. Het zeer gevarieerde program-
ma voor deze dertiende Nederlandse Landbouwweek, dat is samengesteld door de
uit het Nederlands Genootschap voor Landbouwwetenschap en het Nederlands Insti-
tuut voor Landbouwkundige Ingenieurs gevormde Regelingscommissie, kondigt een
serie actuele voordrachten aan op landbouwkundig gebied, waaraan verschillende
verenigingen en instellingen hun medewerking zullen verlenen.

De opening zal te 14 uur plaats hebben op Maandag 12 Juli a.s. door de voorzitter
van het Genootschap voor Landbouwwetenschap, Prof Dr. Ir. S. J. Wellensif.k, waarna
een drietal deskundigen voordrachten houden over zaaizaadvraagstukken.

De tweede dag zal eveneens worden gewijd aan dit onderwerp, vooral ten aanzien
van de veredeling, de zaaizaadvoorziening van lupinen, alsmede de exportmogelijk-
heden. Maandagavond zal een bietenfilm worden vertoond van de N.V. Centrale
Suikermaatschappij, terwijl deze dag wordt besloten met een excursie naar de proef-

velden in de omgeving van Wageningen. Het programma voor beide dagen is georga-
niseerd door de N.A.K. en de Nederlandse Kwekersbond, die ook de leiding bij de
uitvoering op zich hebben genomen.

Op 1 Voentdag 14 Juli zullen vijf sprekers enkele vraagstukken behandelen, verband
houdende met de argarische planologie. Onderwerpen als landbouw-economisch streek-
onderzoek en boerderijenbouw maken deel uit van de op deze dag te behandelen
vraagstukken. De organisatie ligt in handen van de Rijksdienst voor het Nationale Plan
en het I.andbouw-Economisch Instituut.

Donderdag rj Juli staat aangetekend als de luiveldag en onder leiding van de Ver-
eniging van Oud-leerlingen der Rijkszuivelschool te Bolsward.

Het eerste gedeelte bevat een tweetal wetenschappelijke voordrachten over de melk-
winning en de kwaliteit van de melk en de daaruit bereide producten terwijl het tweede
gedeelte van deze dag zal zijn gewijd aan de prijsbepalingen ten aanzien van kwali-
teit en vetgehalte van de melk.

In de ochtenduren van de laatste dag van de Nederlandse Landbouwweek, zullen
twee sprekers van de Nationale Coöperatieve Raad het woord voeren over de land-
bouwcoöperatie en haar nieuwe toepassingsmogelijkheden. De Studiekring voor de
Geschiedenis van de Landbouw heeft voor de middaguren enkele lezingen over de ge-
schiedenis van de Landbouw voorbereid.

Hierna volgt om 16.45 ^uur de sluiting van de landbouwweek door de voorzitter van
het Instituut van Landbouwkundige Ingenieurs, Ir. D. J. Mai.tha.

Volledige programma\'s kunnen worden aangevraagd bij de Secretaris van de Rege-
lingscommissie, lr. P. Buringh, Lawickse Allee 20, te Wageningen.

E. J. A. A. Quaedvlieg benoemd tot Veterinair Hoofdinspecteur van de
Volksgezondheid.

Met ingang van 1 Januari Ï948 is de heer E. J. A. A. Quaedvlieg, thans waarnemend
Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid en waarnemend Directeur van
de Veeartsenijkundige Dienst, benoemd tot Veterinair Hoofdinspecteur van de Volks-
gezondheid.

H. A. v. d. Berg ; benoemd als hoofdassistent aan het Instituut voor Parasitaire en
Infectieziekten,

J. H. den Boer, die zich vestigt te Peursum als associé van collega A. M. A. van
Langeraad.

Foto I (boven).
Volledig ontwikkelde E. granulosus met
drie proglottiden, de laatste met eieren.

Eieren uit een niet chlorallactophenol opgehelderde
en kapot gedrukte Echinococcusproglottis.

Gekleurde microscopische coupe van een deel van de wand
van een Exhinococcusblaas; het donkergekleurde vezelige deel
(1) is een stuk van de reactiekapsel, naar boven volgt de
lamellaire membraan (2) en daarop het dunne kiemepitheel (3).

Op 29 Juni jl. overleed plotseling onze collega Dr. J. Kok op 62 jarige
leeftijd, geboren te Bergh (Gelderland) op £ Maart 1886.

Zijn opleiding tot dierenarts vond plaats van 1904 tot 1908 aan de voor-
malige Rijksveeartsenijschool. Na afstuderen oefende hij korte tijd de
praktijk uit in Stad en Ambt Delden. Hij werd eind 1909 benoemd tot
veearts bij de burgerlijke veeartsenij kundige dienst in Nederlands Oost-
Indië. Voor zijn vertrek trad hij in het huwelijk met Mejuffrouw Emilie
Hoogland, een dochter van de te \'s Heerenberg practiserende collega,
een van de leden van de in onze kringen zo bekende dierenartsen-familie.

Na aankomst in Indië in April 191 o werd Kok geplaatst in de belang-
rijke ambtskring Pamekasan (Madoera), waarin hij al spoedig zelfstandig
de dienst uitoefende en zulks met groot succes, hetgeen moge blijken uit
een gratificatie, welke hem op 21 Mei 1914 werd toegekend ,,als beloning
voor de grote ijver en de bijzondere toewijding door hem betoond bij de
uitvoering der maatregelen tot verbetering van de veestapel der Inlandse
bevolking in de residentie Madoera". Kok heeft zijn ervaringen en die
van zijn voorgangers vastgelegd in zijn dissertatie, waarop hij op 18 Maart
1921 promoveerde aan de Veeartsenijkundige Hogeschool.

Ik zal niet alle bijzonderheden van de loopbaan van collega Kok ver-
melden, maar zeker is dat in al zijn ambtelijke en neven-werkzaamheden
waardering hem ten deel viel. Zo ontving hij een dankbetuiging van het
hoofd van de militair«geneeskundige dienst voor zijn werkzaamheden
als eerstaanwezend paardenarts; Kok was namelijk op Madoera ook
belast met de behandeling van legerpaarden.

Het bestuur van de provincie West-Java, in welke provincie Kok ge-
durende een drietal jaren de veeartsenijkundige dienst leidde, betuigde
hem bij zijn benoeming tot hoofd van de burgerlijke veeartsenijkundige
dienst dank voor de voortreffelijke wijze waarop hij de dienst in West-
Java had geleid.

En ook als algemeen diensthoofd werden zijn bekwaamheden erkend,
thans door H. M. de Koningin, die hem op 19 December 1934 benoemde
tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.

Na zijn pensionnering in 1936 onder dankbetuiging voor de diensten,
gedurende vele jaren den Lande bewezen, keerde de famielie Kok naar
het vaderland terug. Maar Kok vond hierin geen aanleiding om geheel
stil te zitten. Toen in 1939 ons leger gemobiliseerd werd vond men hem
bereid als paardenarts te fungeren en werkzaam te zijn in het depót te
Houtrust (Den Haag). In 1942 stelde hij zijn werkkracht in dienst van het
directoraat-generaal van de prijzen en wel voor de afdeling vee en vlees.

Aan bovenstaand kort overzicht van Kok\'s loopbaan behoef ik niets toe
te voegen. Duidelijk blijkt daaruit dat hij een man was met grote werk-
kracht en bekwaamheid.

Daarvan werd getuigd toen hij opgebaard lag in de aula van de begraaf-
plaats Nieuw Eik en Duinen, bedolven onder een schat van bloemen.
Het woord werd gevoerd door vertegenwoordigers van het directoraat-
generaal van de prijzen en van de Nederlandse vereniging tot bescherming
van dieren, door ondergetekende en tot slot door een predikant, huisvriend
van de familie Kok. Aanwezig waren behalve familieleden en vele vrienden
en bekenden de collega\'s Beyers, le Coultre, Numans, Sperna Weiland,
Treffers, Weekenstroo en ondergetekende.

Helaas bleef de familie Kok ook leed niet bespaard; de zwaarste slag was
het overlijden van hun enigst kind, hun dochter Pim.

Wel heel zwaar getroffen blijft Mevrouw Kok achter; moge zij troost
vinden in het liefste dat haar is gebleven, haar enigst kleindochtertje.

31 Juli 1908—31 Juli 1948. Twee tijdsbepalingen, die veertig jaren
omspannen houden, veertig jaren, waarin de reeds gevormde geest de
invloeden van de tijd onderging en zich over het tijdeloze bezon, waarin
van jaar tot jaar de studie zich kon verdiepen, in scherpzinnige concen-
tratie de rijkdommen van de wetenschap werden gepeild en ervaren, waar
in de rijping van de geest tot evenwichtigheid de toegang tot de wijsheid
werd ontsloten.

Zo vormde zich Professor Krediet, zoals wij allen hem kennen, be-
warend temidden van de jonge mensen der studentengemeenschap de
sprankeling van de jeugd, ontwikkelend zijn ervaringen tot doordringend
inzicht en gerijpt oordeel.

Professor Krediet. Velerlei zijn de associaties, die deze naam in de
diergeneeskundige kringen teweeg brengt.

Het zijn die van de geleerde en didacticus, maar evenzeer die van de
vertrouwensman der studenten, die van de dierenarts, maar dan de dieren-
arts met een diep sociaal gevoel en scherp wetenschappelijk inzicht in
velerlei gebied van het zo geschakeerde veterinaire terrein, die van de
kenner der veterinaire problemen, maar dan even grondig die van weten-
schappelijke als van maatschappelijke aard.

Professor Krediet. De naam wekt de herinnering aan slechts enkele
jaren geleden, toen met de mare van een ernstige ziekte een huivering
door de gelederen der Nederlandse dierenartsen liep. Zij werden stil, de
anders zo levendig arbeidzamen, stil door de zorg, die hen drukte, zorg
over iemand, die allen zozeer was toegewijd, zorg over de persoon aller-
eerst, zorg over het Nederlandse veterinaire leven daarna, wanneer dit
de invloed van Professor Krediet zou moeten ontberen.

Nu mogen wij allen de jubilaris begroeten in herwonnen gezondheid,
opnieuw toegewijd volgend alles wat des dierenarts is, richting gevend,
waar dat mogelijk is, adviserend, waar een raadgeving is aangewezen.
Wij zijn dankbaar voor dit behoud, dankbaar voor deze winst, en wij
beseffen, hoe Professor Krediet niet alleen is een sieraad van de Faculteit
en de diergeneeskundige gemeenschap, maar door zijn grote activiteit en
veelzijdigheid daarbovenuit rijst tot de hoogte van de wijze geleerde, zoals
wij die zelden in het leven mogen aanschouwen.

Gaarne wensen wij Professor Krediet, Mevrouw Krediet, die zozeer
deelgenote is in het zo arbeidzame leven, en hun kinderen geluk met deze
dag. Moge deze schenken de vreugde van het besef van veler genegenheid
en waardering. Moge in dit besef in de komende jaren het werk een rijker
beleven zijn, dat zich koestert in het zonnig licht der eeuwige wetenschap.

De percentages betreffende het voorkomen van t.b.c. bij hond en kat
variëren sterk. Er worden cijfers opgegeven uit verschillende klinieken
variërend van 0.04—2% van het aantal ter behandeling aangeboden
dieren, hoewel ook hogere cijfers werden opgegeven; Verlinde geeft voor
katten in 1944 een belangrijk hoger percentage in Leiden op, 32.7 % van
het aantal verrichte secties. Het percentage voor de kliniek hier over het
laatste jaar bedraagt ongeveer 0.2 % van het totaal aantal aangeboden
patiënten.

Wat de leeftijd van deze patiënten betreft, deze is in overeenstemming
met wat Jakob al in zijn boek vermeldt, n.1. dat het meest de jonge dieren
zijn, die aan t.b.c. lijden. De hier onderzochte honden hadden op een enkele
uitzondering na de leeftijd van 2 jaar nog niet bereikt, al is t.b.c. op iedere
leeftijd mogelijk. Sommige schrijvers geven als grens op de leeftijd van
5 jaar. Als minimum leeftijd wordt wel aangegeven 1 jaar, maar beneden
deze leeftijd (i jaar) wordt de ziekte ook al waargenomen.

De frequentie van voorkomen is sterk afhankelijk van de kans op be-
smetting. Van de drie types, het humane, bovine en aviaire type zijn bijna
alleen het humane en bovine type bij de hond en kat gevonden; zover
mij bekend is, wordt alleen in de Deense literatuur £ % aviaire gemeld.
De infectiebron en het meer of minder veelvuldig voorkomen van deze
infectiebronnen zijn beslissend voor de aard van de besmetting en voor
de frequentie ervan. In de grote bevolkingscentra worden in het algemeen
meer gevallen van tuberculose en wel speciaal van gevallen, waarin het
humane type de oorzaak is, aangetroffen, dan in de kleinere plaatsen.
De gegevens in de literatuur schommelen nog al sterk, maar in het alge-
meen bedraagt het percentage humane infecties 60 % of meer bij de hond.
Bij de kat is het bovine type van de bacil overheersend. De hier in Utrecht
gedurende het laatste jaar gevonden stammen waren echter alle van het
bovine type, zowel die afkomstig van dieren uit Utrecht, Rotterdam en
Den Haag als die van dieren afkomstig uit kleinere plaatsen ²). Slechts
één hond, een Grey-hound, was nog al eens gevoerd met slachtafval
(ongekeurd?), de anderen niet. Volgens de anamnese bij deze laatsten
moet de infectiebron wel gezocht worden in de melk. We zien hier dus
meteen weer welk een gevaar de koeien met open tuberculose zijn voor de
individuen, die melk gebruiken van deze dieren, en dat zijn niet alleen
honden en katten ! Van één hond was een nestbroertje ook aan t.b.c.
gestorven.

Volgens sommige onderzoekers zijn honden gevoeliger voor bovine
stammen, dan voor humane, de laatste zouden in grote hoeveelheden
bij honden slechts spaarzaam kleine knobbeltjes geven, terwijl de bovine
in geringe hoeveelheid belangrijk grotere en sneller verkazende haarden
geven.

De bovine-stam zal bijna steeds per os het lichaam zijn binnengekomen.
Patiënten, die zo nauw in aanraking waren geweest met tuberculeuze
koeien, dat de bacillen per inhalationem konden worden opgenomen, zijn
ons niet aangeboden. De humane bacil kan op beide manieren binnen-
komen. Het nauwe contact tussen mensen met open t.b.c. en hun dieren,
maakt de aerogene infectie zeer goed mogelijk. Druppeltjes sputum blijven
zweven of komen op de grond terecht; ze drogen in. Bij dit indrogen
ontstaat uit slijm en ander organisch materiaal een laagje, dat de tuberkel-
bacillen beschermt. Ze leveren dan een gevaar op voor de hond of de kat,
die veelal snuffelend zijn weg vervolgt. Behalve op deze wijze, kunnen door
de nonchalance, waarmee de patiënten zich dikwijls gedragen tegenover
hun omgeving, sputum en speeksel maar al te gemakkelijk in het eten van
de dieren geraken of de dieren kunnen opgehoest sputum direct oplikken.
Of het zoveel meer voorkomen van de humane bacil bij de hond dan bij
de kat het gevolg is van nauwer contact tussen mens en hond dan tussen
mens en kat of dat de kat minder gevoelig is voor de humane bacil dan de
hond zou een nader onderzoek waard zijn.

De aan tuberculose lijdende honden aan de Kliniek voor Kleine Huis-
dieren waren alle rashonden. Het getal is te klein om hieruit de conclusie
te trekken, dat deze dieren gevoeliger zijn voor een besmetting met de
tuberkelbacillen dan de bastaards. Ook is wel verondersteld, dat sommige
stammen van dieren gevoeliger voor t.b.c. zouden zijn.

Na de aerogene besmetting ontstaat in de longen een primair affect
en wel meest aan de goed geventilleerde bolle kant van de hoofdkwab,
meestal onder de pleura, met in eerste instantie aansluitend metastase
in de corresponderende lympheklier. Voedings-t.b.c. kan al aanslaan
in de tonsillen maar meestal heeft dit plaats in solitair follikels of in de
Peyerse plagues van de darm. Het primaire proces kan genezen, of van
hieruit treedt metastase op, waarbij longen en pleura sterk gepraedis-
poneerd zijn om aangetast te worden, vanwege de grote affiniteit van de
tuberkelbacil voor de longen. Naast de verschijnselen van alimentaire
infectie (t.b.c. van Lgl. submaxillaris en mesenteriale klieren) wordt
miliair t.b.c. van de longen aangetroffen bij kat en hond. De sporen van
de alimentaire infectie kunnen geheel verdwenen zijn zoals werd aange-
toond door een D.H. herder van 6 jaar, die leed aan een heftige subchro-
nische tuberculeuze pleuritis met plaatselijk zeer veel kleine tuberkels. In
de hoofdkwab van de rechter long waren enkele kleine tuberkels aan-
wezig. Macroscopisch werd verder nergens een spoor van tuberculose
gevonden. Het gold hier een infectie met bovine bacillen .De hond kon
zich volgens de anamnese niet aerogeen geïnfecteerd hebben. Bij aerogene
infectie, die meest met het humane type plaats vindt, ontwikkelt het long-
proces zich vanuit het primaire proces in de longen, er ontwikkelen zich
scherp omschreven knobbeltjes, waarin zich etter en kaas gaat vormen
en waaruit zich cavernen kunnen ontwikkelen, die kunnen doorbreken in
bronchiën. De cavernen bevatten veel tuberkelbacillen, die door versprei-
ding een uitbreiding geven binnen hetzelfde individu en bij andere individuen
in zijn omgeving. Er ontwikkelen zich dus broncho-pneumonische haarden.
Behalve doorbraak in een bronchus kan ook de pleura viscerale door-
breken, waarna een pneumothorax of ook een pyopneumothorax kan ont-
staan. Op de pleura viscerale en ook op de pleura parietale ontwikkelt
zich een serofibrineuze of een exsudatieve pleuritis. Deze vorming is zeer

belangrijk voor de diagnose, n.1. pleuritis bij de hond is bijna steeds van
tuberculeuze oorsprong. Bij de sero-fibrineuze treedt vooral verdikking
van de pleura op, bij de exsudatieve wordt veel vocht afgescheiden. Dit
vocht is meestal vrij helder en iets bloedig; het behoeft niet troebel te zijn,
zodat het niet de indruk maakt van exsudaat te zijn.

Nader onderzoek (S.G., hoeveelheid eiwit en sediment) doen ons zien,
dat we hier niet met transsudaat maar exsudaat te doen hebben. Het
exsudaat bevat naast leucocyten veel lymphocyten. Om echter met abso-
lute zekerheid de diagnose tuberculose te kunnen stellen, hebben we aan
het punctaat dikwijls niet veel, in het sediment zijn in vele gevallen de
bacillen niet aan te tonen door een Ziehl-Neelsenpraeparaat te maken.
Cultures of caviaenting kunnen ons verder brengen, maar ze hebben het
nadeel,- dat ze vrij lang op de uitslag laten wachten, een tijd, die lang is
voor het verloop van tuberculose bij de hond, dat we meestal wel als suba-
cuut kunnen bestempelen. Het chronische verloop zoals we dat bij het
rund kennen, zien we bij de hond niet veel. Hierbij is een duur van enige
weken voor onderzoek te lang, de toestand van de hond of kat is dan dik-
wijls al zo, dat het dier dood is of afgemaakt is moeten worden. Een andere
afwijking, die voor ons klinisch van belang is, is de zwelling van lymphe-
klieren, van de mediastinale en vooral van de Lgl. thoracis ventralis of
sternale lympheklier. Ze kunnen druk geven op de omgeving en op de
vaten. De sternale lympheklier kan zich dringen tussen het hart en de
linker borstwand, met als gevolg een dextrocardie. Verder kan het pericard
ook in het proces betrokken zijn.

In de buikholte zijn de meest opvallende en meest voorkomende afwij-
kingen de sterke zwelling van de darmscheilsklieren en wel speciaal van
de jejunaal lympheklieren. In de darmen zelf komen zeer zelden ulcera
of verkaasde knobbels voor; de mucosa kan ook plaatselijk verdikt zijn en
enkele tuberkels bevatten. Het peritoncum kan zeer sterk bezet zijn met
kleine tuberkels met grotere knobbels er tussen, waardoor het peritoneum
viscerale en speciaal het omentum sterk verdikt kunnen worden. De peri-
tonitis is dikwijls van exsudatief karakter, met dezelfde vloeistof als in de
borstholte. Verdere organen, die aangetast kunnen zijn, zijn de lever, de
milt, de nieren en het pancreas. De lever geeft zeer vaak het beeld van
miliair t.b.c., de milt heeft neiging tot het doen ontstaan van enkele grote
tuberkels. In de nieren zakt het proces dikwijls af tot een pyelitis, een proces,
dat echter meestal arm is aan bacillen. Verder worden in de literatuur
nog genoemd de ovaria, de uterus, de prostaat en de hersenen en hersen-
vliezen, die aangetast kunnen zijn. Bij de kat komt nog voor de huidtuber-
culose, hierop kom ik nog terug. Deze aandoening wordt bij de hond in
de literatuur ook genoemd; in het Pathologisch Instituut in Utrecht is
deze vorm bij de hond nimmer waargenomen. Bij een hond met t.b.c.
van de buikorganen en de longen waren talrijke ulcera van de huid aan-
wezig. Deze waren scherp omschreven, hadden centraal sterk verval en
weinig proliferatie. Ze leken dus macroscopisch niet van tuberculeuze
aard te zijn, hetgeen microscopisch werd bevestigd. Verder kennen we
nog de tuberculeus aangetaste huidlymphklieren en wel speciaal de man-
dibulaire en cervicale lympheklieren bij de kat, aansluitend aan een in-
fectie per os; deze processen breken op den duur naar buiten door en geven
dan fistels.

en geeft spekkige haarden, later treden verwekingen op of verkazingen,
afzettingen van kalk komen zeer zelden voor.

Bij één hond, een 2-jarige keeshond, met uitgebreide tuberculose van het
omentum en sterk vergrote mesenteriale lympheklieren was het perito-
neum parietale bezaaid met talrijke tuberkeltjes, die scherp aanvoelden
en tegen het mes krasten. De harde consistentie bleek afkomstig te zijn
van de kalkafzettingen. Ook in de sternale lympheklier was verkalking
opgetreden. De longen, de lever en de nieren waren sterk aangetast, maar
in deze organen was geen verkalking opgetreden.

Ook komt nog voor de tuberculeuze aandoening van beenderen en ge-
wrichten, hoewel we deze processen niet vaak tegenkomen. Hiervan moeten
we onderscheiden de z.g. acropachie, de hyperplastische osteoperiostitis,
gekenmerkt door het ontstaan van osteophyten. Deze beennieuwvorming
wordt ook waargenomen bij tumorvorming gepaard gaand met weefsel-
verval en in dit verval wordt dan ook de oorzaak gezocht; bij deze patiënten
wordt ook eosinophilie gemeld. We zien deze afwijking speciaal aan de
distale einden van de beenderen van voor- en achterbeen meer of minder
symmetrisch optreden. De gewrichten blijven meestal vrij, de beenwoe-
kering kan echter wel zulke afmetingen aannemen, dat mechanisch de
bewegingen belemmerd worden.

Het symptomenbeeld wordt in sterke mate beheerst door de localisatie
van het proces. Vooral in het begin zijn de verschijnselen weinig typisch.
Als algemene symptomen zien we grillige eetlust, loom zijn van de dieren,
vermageren, dor haarkleed en schommelende meestal niet sterk verhoogde
temperatuur, verder anaemie. Deze symptomen kunnen meer of minder
duidelijk op de voorgrond treden. Bij t.b.c. van een enkele lympheklier
kunnen ze nog geheel ontbreken.

In de meeste gevallen verergeren de processen snel en daarmee houdt
verslechtering van de algemene toestand gelijke tred. Bij een hond van
ongeveer J jaar, die 14 dagen ziek was en tevens aan een Carré-infectie
leed, hadden de mesenteriale lympheklieren een grootte van twee vuisten
bereikt. Longtuberculose geeft zolang een beperkt aantal haarden of haard-
jes aanwezig zijn weinig locale verschijnselen. Zijn broncho-pneumo-
nische haarden ontstaan, dan zien we hiervan de symptomen, zoals hoesten,
dyspnoe, abnormale geruisen. Uit de pharynx kan men trachten sputum
te verzamelen. Zijn cavernen ontstaan, dan zijn deze door middel van
percussie (de tympanische toon), wanneer ze voldoende groot zijn aan te
tonen. Bij auscultatie kunnen ze vochtig reutelen en een hoge toon geven
van amphorisch ademen. Bij de hond bestaat de neiging tot het ontstaan
van enkele grotere haarden of tot miliair t.b.c. De laatste vorm geeft bij
percussie en auscultatie geen typische afwijkingen, grote haarden geven
tubair ademen. De pleuritis geeft al naar het karakter ervan, die van een
fibrineuze of van exsudatieve pleuritis. Treft men een op zich zelf staande
vochtophoping aan in de thorax, dus zonder stuwing in de buikholte,
dan berust deze vochtophoping op een ontstekingsproces van de pleura,
wat bijna steeds vooral als de algemene toestand slecht is, berust op t.b.c.
Het punctaat leert ons, dat we met exsudaat te doen hebben. Een tuber-
culeuze pleuritis gaat meestal samen met een pericarditis. Een pneumotho-
rax kan voorkomen, maar is een zeldzaamheid. Dextrocardie wordt dik-
wijls veroorzaakt door nieuwvorming, uitgaande van de sternale lymphe-
klier en doet de verdenking op tuberculose versterken. In de buikholte

worden meest aangetroffen de sterk vergrote mesenteriale lympheklieren,
die bij palpatie zijn te voelen en wel vooral de in het mesogastrium gelegen
Lgl. jejunalis. Ze kunnen een grootte van één tot twee vuisten bereiken
en bijna de hele buik opvullen.

Uitgebreide processen van peritoneum en omentum gaan gepaard met
veel exsudaatafscheiding. Dit geeft verschijnselen van hydrops ascites.
Ook deze vloeistof is dikwijls helder en gering bloederig en lijkt dus op
transsudaat, terwijl ook het aantal tuberkelbacillen meestal zeer klein is.
In het darmkanaal zelf worden niet dikwijls afwijkingen aangetroffen.
Ze uiten zich in diarrhee. Bij één van de door ons onderzochte honden
werden in de faeces lange gekorrelde, zuurvaste bacillen gevonden, die
ook na het behandelen van de faeces met antiformine nog aanwezig waren.
Bij sectie werden in het coecum enkele plekjes met miliair tuberkels ge-
vonden. Door locale peritonitis kunnen verklevingen van darmlissen
en omentum tot een convuluut ontstaan, die bij palpatie zich voordoen
als een deegachtige massa. Milt en lever kunnen vergroot zijn en zijn als
zodanig te palperen. Nier-t.b.c. meestal in de vorm van pyelonephritis
geeft verschijnselen in de urine, waarbij echter de tuberkelbacillen maar
zeer spaarzaam ook in het pyelum zelf zijn aan te tonen en in de urine
dikwijls ontbreken. Gezwollen lympheklieren kunnen druk op de omgeving
b.v. op aorta, trachea, larynx, oesophagus geven. Huidlympheklieren
kunnen doorbreken en aanleiding geven tot fistels zoals deze vooral bekend
zijn in de halsstreek bij katten. Het aantal tuberkelbacillen in de etter is
dikwijls maar klein. Ook in de lympheklieren zelf kan hun aantal sterk
variëren en bij sectie kan hun aantal zo klein zijn, dat ze slechts met moeite
te vinden zijn. Daarom is het aan te raden om bij verdenking op tuber-
culose een proefexcisie van de lympheklier te maken.

Met huidtuberculose hebben we bij katten van lijd tot tijd te maken.
Proefexcisie zal hier de diagnose moeten geven, wanneer de bacillen ont-
breken. Bij de door ons onderzochte honden traden de buikafwijkingen
sterk op de voorgrond, behalve bij één hond met sterk exsudatieve pleu-
ritis. Bij de katten waren met één uitzondering naast de buik ook de
longen, pleura en/of de sternale lympheklier aangedaan. Bij één kat was
alleen tuberculose van de Lgl. mandibularis aanwezig. In andere klinieken
staan de aandoening van borstorganen sterk op de voorgrond bij de tuber-
culeuse patiënten; het meer voorkomen van het humane type van tuber-
kelbacillen zal hiermee wel verband houden.

Het morphologisch bloedonderzoek gaf geen nadere aanwijzingen voor
tuberculose, het aantal witte bloedcellen kan verhoogd zijn, maar lang
niet steeds door een verhoogd aantal lymphocyten, zoals sommingen be-
weren. Leucopenie werd ook gezien.

Röntgenologisch zijn de verschillende afwijkingen in buik- en borst-
holte meer cf minder duidelijk zichtbaar te maken. Alleen wanneer ver-
kalking optreedt, zoals in één geval vooral op het peritoneum werd waar-
genomen, geeft het röntgenbeeld door de schaduw hiervan een duidelijk
beeld. Het symptomenbeeld is van dien aard, dat dikwijls de waarschijn-
lijkheidsdiagnose tuberculose kan worden gesteld, maar waarvan dan het
definitieve bewijs van tuberculose nog ontbreekt. We hebben al gezien,
dat het aantonen van tuberkelbacillen maar al te vaak tegenvalt en een
proefexcisie is lang niet altijd mogelijk. De andere mogelijkheid om tuber-
culose specifiek aan te tonen is de tuberculinatie. We kennen de subcu-

tane, thermische reactie, de huidreacties en de ophthalmoreactie en enkele
gecombineerde toepassingen. Tot de laatste zijn te rekenen, die tuberculi-
natiemethoden, waarbij de tuberculine in dezelfde hoeveelheid als bij de
subcutane methode n.1. 30—150 mg bij de hond en 25—75 mg bij de
kat .in het ooglid wordt ingespoten. We krijgen dan de thermische reactie
en daarnaast de eventuele zwelling van het ooglid als positieve reactie.
Iedere methode van tuberculineren heeft zijn voor en zijn tegenstanders.
Het meest worden gebruikt de subcutane, thermische reactie, de intra-
cutane, de cutane en de ophthalmoreactie. Een bezwaar van de subcu-
tane reactie is het van te voren en dan vanaf 2 uur na de injectie om het
uur of om de twee uur controleren van de temperatuur. De temp.stijging
kan reeds na 2 uur beginnen, meestal echter pas na 5—7 uur en duurt
4—5 uur.

Een tweede bezwaar is, dat de temperatuur van de hond vooral bij de
eigenaar thuis nogal eens wisselt, speciaal als het dier niet voldoende
rustig kan worden gehouden. De stijging moet tot boven 40° of minstens
1.5⁰ C. zijn; hiernaast treden verschijnselen van algemeen ziek zijn op.

Bij de intracutane test wordt 0.1 cc. van 50 % tuberculine in de huid
gespoten. Bij de kat is de huid soms wat te dun voor een intracutane in-
jectie. De zwelling kan na 36 uur al optreden maar ook later. Na 48 uur
kan op dezelfde plaats weer eenzelfde hoeveelheid tuberculine worden
ingespoten, er is dan een locale sensibilisatie opgetreden, de reactie is dan
duidelijker. Naast zwelling treedt ook pijnlijkheid op. Bij de cutane reactie
brengt men op een kaal geschoren plekje huid een paar scradificaties aan,
waarin wat onverdunde tuberculine wordt gewreven en op dezelfde kale
plek of op een overeenkomstige plek geeft men enkele scradificaties, die
als controle dienst doen. De positieve reactie treedt na 1—3 dagen op, en
bestaat uit zwelling van huid ter plaatse en pijnlijkheid. Bij teruggaan
van de reactie blijven op de met tuberculine behandelde scradificaties
de wat dikker korstjes langer aanwezig. Soms ontstaat een nat plekje
eczeem. Bij hond en kat moeten we zorgen plaatsen voor de reactie te
nemen, die moeilijk door het dier zelf bereikt kunnen worden, om likken
en krabben te voorkemen. Doet men de dieren een kraag om, dan kan de
binnenvlakte van dc dij gebruikt worden, anders kan men op de schoft
of aan weerskanten hoog op het schouderblad de tuberculinatie verrichten.
Scheren met scheerpoeder of met scheermes irriteert dikwijls te veel.
Daarom is aan te bevelen zo zorgvuldig mogelijk kaal te knippen en dan
enkel b.v. met aether de desinfecteren. Wat de resultaten betreft, de ge-
gevens zijn alle eensluidend betreffende het feit, dat lang iedere tuber-
culeuze hond of kat niet positief reageert op de reacties. Miswijzingen van
30—40 % worden opgegeven b.v. door Hutyra en Marek. Deze mis-
wijzing is ten dele te verklaren door het feit, dat een aantal dieren zeer
heftig zijn aangetast of zelfs cachectisch zijn. Bij de door ons toegepaste
methoden (subcutane en cutane) hebben we dit verschijnsel ook gezien.
Ook hebben we gezien, clat de tuberculinaties positief waren, maar dat
bij sectie geen tuberculose werd gevonden en alleen b.v. schrompelnieren
aanwezig bleken te zijn. Een kat met verschijnselen van dyspnoe en ver-
mageren, had een negatieve cutane en een positieve thermische reactie
(stijging 2,3° C.). Röntgenologisch werd een hernia diaphragmatica
gediagnostiseerd. Post mortum werd nergens een spoor van t.b.c. gevonden.
Het aantal verrichte tuberculinaties is te klein om aan getallen en nog

minder om aan percentages waarde toe te kennen. Bij één hond, waarbij
tiit de neus een nieuwvorming was verwijderd, die microscopisch enige
verdenking op tuberculose toeliet, was de subcutane reactie negatief,
terwijl de cutane en intracutane positief waren. Klinisch was geen enkele
verdenking op t.b.c. aanwezig. Een andere hond, die in aanraking was
geweest met een tuberculeuze persoon gaf positieve huidreacties en een
twijfelachtige subcutane reactie. Klinische verschijnselen van t.b.c. hebben
zicht bij dit dier niet ontwikkeld. Bij het uitvoeren van verschillende tuber-
culinatiemethoden moet rekening gehouden worden met de mogelijke
invloed van de reactie op elkaar, als ze niet gelijktijdig worden uitge-
voerd. Als indruk zou ik willen geven, dat de cutane methode beter is dan
de intracutane, of de subcutane beter is dan de cutane is nog niet te be-
antwoorden. Er werd humane en bovine tuberculine gebruikt en in enkele
gevallen aviaire; deze laatste gaf nooit reactie. De opthalmoreactie
wordt bij de hond afgeraden, ook door de mogelijkheid van krabben en
schuren door het dier zelf. Sommigen melden er echter goede resultaten
van bij de hond o.a. Kirk. Volgens Boddie is de cutane methode de minst
slechte.

Een positieve reactie treedt in het algemeen op binnen 30 dagen met
als uitersten 5—56 dagen, na de infectie. Bij cachectische dieren kan een
subcutane tuberculinetoediening. de dood. geven, vooral bij katten.

Bij de kat komt nogal eens huidtuberculose voor, althans volgens de
literatuur. Het komt voor aan de neusrug, de wang, de oogleden en de
lippen, als vlakke ulcera met necrotiserende, grijsgeel uitziende bodem en
harde omgeving. Nieberle zegt ervan, dat de gepraedisponeerde plaats
is de kop en speciaal de neusstreek. Men heeft hier te doen met subcutane
abscessen of met ulcera. Histologisch zijn de veranderingen nog onvol-
doende onderzocht.

De ulcera bij de kat speciaal aan de lip zien we van tijd tot tijd soms
samen met eczemen op andere plaatsen, dikwijls aan de binnenkant
van de dijen, de buik, perineum en staartbasis en deze worden dan als
likeczemen beschouwd. Ze kunnen vooral aan de lip zeer hardnekkig
of ongeneeslijk zijn. Proefexcisies van deze ulcera van de lip zijn steeds
gemaakt met het oog op tuberculose. Deze specifieke ontsteking werd
echter nooit gediagnostiseerd. De regionaire lympheklier is meestal ge-
zwollen. De ingestelde therapie heeft bestaan uit de chirurgische aange-
vuld met etsende middelen en het toedienen van vitaminen .De gedemon-
streerde kat leed toen ze hier in Februari kwam sedert enige maanden
aan de ulcera, symmetrisch aan de bovenlip aan weerszijden tot iets
voorbij de haaktand, met verharding van de lip. De moeder was voor
hetzelfde lijden afgemaakt. De proefexcisie gaf ook hier geen tuberculose
te zien, ook de tuberculinatie was negatief. In het begin scheen het toe-
dienen van gedroogde gist en ascorbinezuur resultaat te geven, n.1. de
linkerhelft van het proces genas. Spontane genezing is evenwel ook bekend.
De rechterhelft trotseerde echter iedere behandeling gedurende een maand.
Door contact met de kliniek voor huidziekten van Prof. Zoon werd ik
opmerkzaam gemaakt op een artikel van Bory in de Annales de Der-
matologie et de Syphiligraphie 1939, blz. 104. Hierin wordt deze afwijking
bij katten uitvoerig beschreven en worden ze gediagnostiseerd als te zijn
„eosinophiel granuloom". Enkele gegevens uit dit artikel wil ik hier aan-
halen. Infectieproeven met materiaal afkomstig van deze granulomen

zijn mislukt. De loealisatie ter hoogte van de haaktand doet een mecha-
nische prikkelingsoorzaak als medeoorzaak vermoeden. Het speeksel zou
invloed hebben op het ontstaan en zou een rol kunnen spelen bij de loea-
lisatie aan dijen enz. dus bij de likeczémen. Daar het microscopisch beeld
doet denken aan het beeld van syphilis bij de mens heeft men ook in deze
richting gezocht, echter zonder resultaat. Tuberkelbacillen zijn niet aan
te tonen, ook de tuberculinatie is negatief bij deze patiënten.

Er is een virus bekend als oorzaak van leucose bij muis en vogels; de
mogelijkheid wordt door Bory geopperd, dat de kat zich hier mee zou
besmetten. Het vermoeden, dat een infectieuze oorzaak in het spel zou
zijn, wordt versterkt door het feit, dat de aandoening zich voordoet als
een algemeen lijden n.1. lympheklieren ver van het (primaire) proces,
zoals Lgl. poplitea bij een aandoening van de lip, kunnen gezwollen zijn.

Tot hetzelfde proces rekent Bory de omschreven harde witte ulcus op
de tongpunt, op het palatum en wangen. Dit proces kan zich van de lip
uitbreiden op de neus. De aandoening van de dijen en omgeving gaat
gepaard met een lympheadenitis. Door het likken te verhinderen genezen
een deel van deze processen. Ik vrees, dat Bory in deze gevallen te maken
heeft gehad met het „gewone" likeczeem. Andere processen blijven lang
stationnair en tenslotte kunnen de dieren cachectisch te gronde gaan.

Het bloedbeeld geeft een te hoog aantal eosinphiele leucocyten te zien.
(>4-35 %)■

Bij deze kat is dat ook het geval, het aantal eosinophiele cellen bedraagt
15 %, het totale aantal witte bloedlichaampjes van 14.200. Het aantal
eosinophiele cellen kan binnen betrekkelijk korte tijd vrij sterke schom-
melingen vertonen. De toestand van de lip van deze hier gedemonstreerde
kat is sedert het vertrek uit de kliniek op 31 Mrt. j.i. sterk verslechterd,
het is gekomen tot een 3 cm lange en bijna 1 cm brede ulcererende vlakte
van de rechter lip. De linker liphelft is gezond gebleven. De huidlymphe-
klieren zijn sterk gezwollen, vooral de rechter mandibulaire en praesca-
pulaire, maar ook de andere zijn gezwollen. De algemene toestand van
het dier is niet verminderd. Wel heeft het wat roodheid op het gehemelte
en speekselt het iets; andere klachten en afwijkingen zijn niet gevonden.
De proefexcisie gemaakt tijdens het vorige verblijf van de kat hier geelt
ook inderdaad het beeld van eosinophiel granuloom, al hoewel het
primair affect met alle banale infectie, die secundair optreden, niet het
mooiste beeld geeft. Het zal dus van belang zijn deze kat te vervolgen en
lympheklieren enz. ter gelegener tijd te onderzoeken.

Wegens de in veel opzichten overeenkomstige maatschappelijke ver-
houdingen in Denemarken en Nederland kan het — uit vergelijkend
oogpunt — van belang zijn om, nu er zoveel contacten, ook op vete-
rinair gebied, zijn gelegd, ons bezig te houden met de wijze waarop
het toezicht op menselijke voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong in
Denemarken is geregeld. Tijdens een reis in het voorjaar van 1947 was
ik in de gelegenheid, dank zij de grote medewerking van alle instanties
— onder wie wel in de eerste plaats de waarnemend directeur van het Vete-
rinar-direktorat (de Deense Veeartsenijkundige Dienst), collega Wöl-
dike Nielsen, genoemd moet worden — mij op dit terrein ruimschoots
te oriënteren.

Het feit, dat zich allereerst aan ons opdringt, is, dat behalve het toezicht
op vlees, ook dat op melk en gevogelte —■ voorzover de gemeenten daartoe
bepalingen in het leven hebben geroepen — geheel in handen der dieren-
artsen is gelegd. Men heeft in deze gemeenten dus een gecombineerde
veterinair-hygiënische dienst ten behoeve van de gezondheid van de mens.
De autoriteiten zijn in Denemarken niet vervallen in de fout die hier te
lande is gemaakt door het toezicht op melk en gevogelte niet toe te ver-
trouwen aan hen, die daarvoor krachtens hun opleiding de aangewezen
personen zijn. Ten dele zal dit wel verklaard moeten worden door de om-
standigheid, dat men er minder dan hier een tekort had aan veterinaire
gediplomeerden. Denemarken heeft 4 millioen inwoners en een veestapel,
die niet zo heel veel groter is dan de onze, maar had in 1944 bijna 1300
dierenartsen (tegen nog geen 900 in ons land).

De eigenlijke keuringswerkzaamheden op alle 3 gebieden mogen slechts
door dierenartsen worden verricht. Men toonde zich algemeen zeer ver-
wonderd over het feit, dat hier te lande bij de vleeskeuring zoveel gebruik
wërd gemaakt van hulpkeurmeesters en achtte het — op grond van de
welbekende argumenten — ongewenst dat deze leken gebruikt werden
voor andere dan controlewerkzaamheden.

De vleeskeuring ten plattelande is op vele plaatsen toevertrouwd aan
practiserende dierenartsen. Deze toestand werd als normaal beschouwd.
Ten aanzien van de instelling van ambtelijke kringen zijn wij dus vooruit.
Aan practici is ook toevertrouwd de bedrijfscontróle op de boerderij, ten
behoeve der melkcontróle.

De wetten worden uitgevoerd, voorzover er geen exportkeuring bij be-
trokken is, door gemeentelijke organen, de gezondheidscommissies, die
ingesteld worden in de gemeenten op grond van een locale verordening,
welke gebaseerd is op een wet van 1858, en die niet als indertijd de onze
uitsluitend een adviserende, maar ook een uitvoerende taak schijnen te
hebben (in Kopenhagen ressorteert de stadscontróle op vlees en vlees-
waren ook onder dit lichaam, dat daartoe eigen dierenartsen in dienst

heeft). De benoeming der dierenartsen, en voorzover het abattoirs be-
treft, ook der opzichters, moet goedgekeurd worden door de Minister van
Landbouw; voor de openbare slachthuizen tezamen met de Minister van
Binnenlandse Zaken. Voor de binnenlandse vleeskeuring moeten de die-
renartsen aangesteld worden door Rijk of Gemeente, na onderzoek van de
gezichtsscherpte. Een dergelijk onderzoek kan te allen tijde opnieuw door
de inspecteur verlangd worden. Staatsdierenartsen kunnen op 70-jarige
leeftijd, bij verzwakt gezichtsvermogen of indien zij lijden aan open t.b.c.,
ontslagen worden. Gevallen waarin elke dierenarts bevoegd is de vlees-
keuring uit te oefenen, worden later genoemd.

Wanneer in een gemeente melkcontróle is ingevoerd, wordt deze door
de ambtelijke dierenartsen verricht, behalve de controle op de productie-
plaats, die door elke dierenarts gedaan kan worden, welke daartoe echter
de goedkeuring van cle Minister van Landbouw behoeft; deze goedkeu-
ring kan te allen tijde ingetrokken worden.

De keuring van gevogelte vindt plaats in een z.g.n. contrólestation,
dat alleen met toestemming van de Minister van Landbouw ingesteld kan
worden. Dit is zuiver de regeling voor de exportkeuring; een pluimvee-
contrólestation kan n.1. ingesteld worden op verzoek van een pluimvee-
exportslachterij of van een gemeente. In het laatste geval oefent het per-
soneel van de gecombineerde vlees- en melk-keuringsdienst de keuring uit.

Bij de regeling is dus aan de Minister van Landbouw een grote invloed
toegekend, die in sommige opzichten groter is dan die van het hoogste
gezag bij ons. Dikwijls kan men bij hem meer begrip verwachten voor de
noodzakelijkheid van te nemen maatregelen; een nadeel is echter, dat de
in Denemarken zo machtige coöperaties wel eens een onevenredig grote
invloed ook op dit hygiënisch gebied hebben.

Het toezicht op de uitvoering der keuring van vlees, melk en gevogelte
berust bij de Minister van Landbouw, die daartoe beschikt over het
Veterinär-direktorat; en verder bij de gezondheidscommissie en bij de
politie. In gevallen waarin zo\'n commissie ontbreekt treedt de politie-
chef in haar plaats. Het Veterinär-direktorat heeft de beschikking over in-
specteurs voor de bestrijding van besmettelijke ziekten, maar heeft ook
7 speciale inspecteurs voor de vlees- en gevogeltekeuring en 1 voor de
melkcontróle. Deze toestand is dus dezelfde als bij ons aanvankelijk ook
bestond. De Inspectie heeft iets meer directe bevoegdheid dan bij
ons, daar zij slachtplaatsen kan sluiten indien de bepalingen overtreden
worden, terwijl de herkeuring in Denemarken door de inspecteurs of een
door hem aangewezen plaatsvervanger wordt uitgeoefend.

Gaan we thans voor elk der besproken gebieden in grote lijnen na hoe
de voorschriften luiden.

Ook in Denemarken heeft de exportkeuring de oudste rechten (1908;
in 1911 de eerste wet op de binnenlandse vleeskeuring); de tegen woordige
wet op de binnenlandse vleeskeuring dateert van 1932 en trad 1938 in
werking. De keuring is niet verplicht; in par. 2 al. 1. staat, dat vanaf 1
April 1938 in alle gemeenten in de gezondheidsverorderning vleeskeuring
moet zijn voorgeschreven op de wijze als in de wet is omschreven. In ge-
meenten, waar dit niet is geschied, is het met ingang van die datum ver-
boden te slachten, met uitzondering van slachtingen in een erkende ex-

portslachterij; noodslachtingen; slachtingen in verzorgingshuizen, pen-
sionaten en kostscholen, voorzover deze in de verordening zijn toegestaan;
eigenlijke huisslachtingen, voorzover deze in de verordening niet uit-
drukkelijk zijn verboden. (De genoemde slachtingen mogen, indien er wel
keuring is ingesteld, plaats hebben buiten openbare en private slachte-
rijen). Vlees in pensionaten enz. is niet vrij van keuring, doch deze kan door
elke willekeurige dierenarts uitgeoefend worden, mits volgens de regels
der wet, terwijl de rompen gestempeld moeten worden met een 6 hoekig
stempel, waarin de gemeentenaam voorkomt. Dit stempel moet betrokken
worden van het Vet. Direkt. In 1944 hadden 154 van de 1392 Deense
gemeentes nog geen vleeskeuring ingesteld.

De Deense wet schrijft ook keuring en merking van vleeswaren voor,
n.1. wanneer het de bedoeling is deze in andere gemeenten in te voeren en
te verhandelen. De bereiding mag alleen plaats hebben uit onvoorwaar-
delijk goedgekeurd vlees (ie klasse), en mag uitsluitend geschieden in
door de Minister van Landbouw goedgekeurde bedrijven. De merking
geschiedt volgens zijn voorschriften (tatoueermerk). Het bereiden van
vleeswaren in andere inrichtingen is niet verboden, doch is alleen toege-
staan voor locale consumptie en voor uitvoer naar gemeenten, waar de
verordening deze invoer toestaat. Private personen kunnen voor eigen
gebruik wel ongemerkte vleeswaren invoeren. Vlees conserven mogen uit-
sluitend vervaardigd worden in erkende fabrieken, en ook uit z.g.n. 2e
klasse vlees. Met 2e klasse vlees wordt bedoeld vlees, dat na goed gebraden te
zijnnoggeschiktisvoor consumptie, doch niet gesteriliseerd behoeft te worden.
Het is vergelijkbaar met ons Vrijbankvlees, en mag alleen verkocht worden
in aparte winkels, waarvan de eigenaar de wens daartoe te kennen geeft.
Er zijn echter voorstellen in voorbereiding om alle 2e klasse vlees te ver-
werken tot blikconserven.

Voor openbare slachthuizen en exportslachterijen is trichineonderzoek
verplicht voor vlees en organen van fokzeugen, fokberen (ook na castratie),
varkens die afkomstig zijn van losplaatsen en varkens zwaarder dan 100
kg; eveneens bij invoer, tenzij dit onderzoek elders reeds is geschied.
Slachtafval van varkens beneden 100 kg., mits geslacht in een openbaar
slachthuis of erkende exportslachterij en vleeswaren, gemaakt in dooi-
de Minister van Landbouw erkende vleeswarenfabrieken, mogen zonder
trichineonderzoek ingevoerd worden.

Bij invoer voor eigen gebruik geldt de verplichting niet. De Minister
van Landbouw kan regionaal onderzoek voorschrijven voor alle varkens
bij het heersen van trichinellosis bij mensen, wanneer er gevaar is voor
uitbreiding.

Het onderzoek geschiedt door dierenartsen of onder hun toezicht en
aansprakelijkheid door leken, die daartoe zijn opgeleid en geëxamineerd
en op gezichtsscherpte zijn onderzocht; de inspecteur kan herhaling
hiervan gelasten. De wijze van onderzoek en het aantal te onderzoeken
varkens zijn dezelfde als in de Duitse slachthuizen.

Bij vergelijking der Deense en Hollandse voorschriften valt op, dat de onze
wel een logischer bouw vertonen en de voorschriften meer in details alles
regelen. Merkwaardig is dat dit niet geldt voor die bepalingen, welke ver-
band houden met de wijze van onderzoek en de beoordeling bij de keuring.
Deze zijn in Denemarken uitvoeriger. Reeds jaren geleden is de wenselijk-
heid daarvan in de commissie voor keuringsaangelegenheden der Maat-

De merking geschiedt als volgt. Voor ie klasse vlees wordt blauwe,
voor 2e klasse vlees zwarte inkt gebruikt. Een datumstempel wordt niet
aangebracht, terwijl de naam van de gemeente alleen voorkomt bij keuring
in private slachterijen en in pensionaten en dergelijke inrichtingen. Bij die
in openbare slachthuizen heeft men het bekende ovale stempel met de
woorden Danmark, de klasse en het No. van het slachthuis. Per helft van
een groot slachtdier worden minstens 16, van een klein slachtdier 6 stem-
pels aangebracht. Koppen, tongen, longen, harten, levers krijgen een stem-
pel. Andere delen worden verzonden in verzegelde verpakking. Nood-
slachtingen krijgen een driehoekig stempel; dat voor pensionaten, enz. is
zeshoekig. Bij alle wordt de klasse aangegeven. Beren krijgen naast elk
gewoon stempel een merk. Orne (d.i. beer).

Het is verboden eigenaarsstempels aan te brengen die op de officiële
gelijken. Zij mogen alleen met zwarte inkt, zonder rand en in bepaalde
lettergrootte aangebracht worden.

Het is niet doenlijk om de bepalingen betreffende de keuringstechniek
en de beoordeling hier in extenso te bespreken. Zoals reeds werd vermeld,
zijn deze meer gedetailleerd dan bij ons. Zo wordt b.v. ten aanzien van het
gebruik van messcheden gezegd, dat deze uit elkaar genomen moeten kun-
nen worden, zodat ze inwendig gereinigd kunnen worden, Onderdelen
moeten bij de slachting ter indentificatie gemerkt worden. Het aantal
dieren dat maximaal per etmaal mag worden gekeurd, is vastgelegd;
de cijfers zijn hier een duidelijke weerspiegeling van de gunstige gezond-
heidstoestand van de Deense veestapel (60 stuks grootvee, echter bij t.b.c.
en bij magere dieren 40), 100 stuks jongvee, 200 kalveren, 400 schapen,
200 varkens, doch bij veel ziekte moeten deze cijfers naar verhouding
verlaagd worden.

Kloven van de wervelkolom behoeft alleen te geschieden bij t.b.c.,
die niet al te gering en te oud is, en wanneer de dierenarts het nodig oor-
deelt. Het onderzoek wordt in bepaalde gevallen buiten het schema
uitgebreid (o.a. bij melanomen en koliek bij paarden) volgens gegeven
regels. Bij het onderzoek op vinnen bij alle runderen ouder dan 2 weken
behoeft slechts 1 snede in elke kauwspier te worden aangebracht, alleen
bij volumineuze spieren meer.

Bij positieve bevinding moeten kop, hart en middenrif fijngesneden
worden (en het dier gekloofd).

Bij i heldere of 6 gedegenereerde cysticerci ook de tong. Bij kalveren
behoeven de nieren niet uit de kapsels losgemaakt te worden. De diepe
-en oppervlakkige inguinale lymphklieren moeten bij grote slachtdieren
steeds ingesneden worden; bij varkens alleen de eerste, en de 2e betasten,
doch bij zeugen en beren insnijden. Bij t.b.c. moeten steeds boeg-, vang-,
oppervlakkige en diepe inguinaalklieren, lenden- en nierklieren in zeer
dunne schijfjes gesneden worden, bij het varken ook de popliteae. Ook
moet aandacht besteed worden aan de caudale cervicaalklieren. Dit
zijn enkele der belangrijkste punten.

Is er bacteriologisch onderzoek nodig, dan moeten onderzocht worden:
milt, nier, minstens 2 vleeslymphklieren, 2 stukken vlees, en bij orgaan-
ziekten tevens de regionnaire lymphklier en het orgaan zelf.

Vermelding verdient nog, dat het is toegestaan om de magen in af-
wachting van de keuring op de grond te deponeren. Deze hebben in Dene-

marken weinig waarde. Men krijgt uit alles de indruk, dat men er ruim
in het vlees zit en daarom minder op de kleintjes let dan hier. Dit
blijkt ook uit de bepalingen van het Deense keuringsregulatief, met name
uit het feit, dat sneller tot afkeuring wordt overgegaan dan bij ons. Zo
moet bij borstziekte van het paard, bulbairparalyse bij het rund, bij virus-
pest steeds vernietiging plaats vinden. Bij mond- en klauwzeer moet af-
keuring ( !) plaats hebben als de temperatuur voor het slachten hoger is
dan 40° C.; is het acute stadium beëindigd en de temperatuur normaal,
dan is indeling in de 2e klasse verplicht. Bij vlekziekte heeft men nog een
overeenkomstige\', irrationele bepaling als wij vroeger ook gekend hebben.
Bij kalverdiarrhee en diphtherie, bij met koorts gepaard gaande ontste-
kingsprocessen, septische enteritis, tetanus, pyaemie, acute navelinfectie,
goedaardige droes, als koorts of metastase bestaat, steeds afkeuren.-Zeer
uitvoerig zijn de voorschriften met betrekking tot tuberculose. Ook hierbij
is men wel wat strenger, daar bij afgelopen generalisatie sterilisatie moet
plaats hebben als in meer dan 2 vleeslymphklieren t.b.c. voorkomt, en ook
bij tuberculeuze bronchopneumonie, en vernietiging o.a. bij een belang-
rijke vochtophoping en fibrineafscheiding in 1 of beide lichaamsholten.
Been-t.b.c. vond ik niet genoemd. Men kan deze strenge beoordeling niet
klaren door te verwijzen naar de geringe frequentie der t.b.c. in Dene-
marken, daar teij tijde van de opstelling der bepaling het cijfer met. name
in Jutland nog zeer hoog was.

Over hydraemie, een der moeilijkste afwijkingen in de vleeskeuring,
worden merkwaardigerwijs geen uitgebreide voorschriften gegeven.
Blijkbaar brengt men deze afwijking onder de vermagering die bij vrijwel
elke ziekte wordt genoemd.

Vrijwel alle orgaanziekten worden in het keuringsregulatief genoemd
met haar betekenis voor de beoordeling van de romp.

Dit waren natuurlijk slechts enkele grepen. Ik wil hier alleen nog iets
zeggen over cysticercosis bij runderen. Distomatosis heeft in Denemarken
weinig te betekenen.

Bij het voorkomen van 3 gedegenereerde vinnen kan men goedkeuren.
Bij zwak-vinnigheid, d.i. wanneer niet meer dan 6 dode Vinnen voor-
komen, na nauwkeurig onderzoek door fijnsnijden der praedilcctieplaatsen:
2e klasse. De romp wordt afgekeurd als 1 heldere of meer dan 6 gedege-
nereerde vinnen worden aangetroffen, tenzij — in het geval van heldere
vinnen — het vlees gekookt wordt. Dit mag geschieden bij slachting aan
een openbaar slachthuis. Ook pekelen in door de politie verzegelde bakken
is toegestaan. In deze gevallen is de grens 6 heldere vinnen.

Tenslotte verdienen nog vermelding de gedetailleerde voorschriften
over de wijze van keuring bij invoer uit andere gemeenten. Moet daarbij
ie klasse vlees tot 2e klasse gedegradeerd worden dan wordt het terug-
gezonden; blijkt dat het vlees afgekeurd had moeten zijn, dan wordt het
ter plaatse zelf gedestrueerd. Bij gebleken fouten moet de inspecteur
rapport ontvangen.

In de nieuwe voorschriften is overgenomen een van 1925 daterend regu-
latief over reinheid en transport, waarin ook de bouweisen worden be-
sproken. Over ronde hoeken wordt niet gesproken, maar in het algemeen
komen de eisen, behoudens enkele details, wel met de onze overeen. Ook
hier weer uitvoeriger omschrijving van de reiniging der handen en armen
(vóór het werk met warm water, zeep en borstel), en van het gereedschap.

Zeer belangrijk is de reeks van ziekten, waarbij het de patiënt verboden
is bij het slachten, verwerken, de verkoop en het transport van vlees of
vleeswaren werkzaam te zijn of werk in of bij de daarvoor gebruikte
lokalen te verrichten. Deze zullen besproken worden bij de pluimvee-
slachtingen, waarvoor ze eveneens gelden.

De vraag doet zich natuurlijk voor, hoe nu in Denemarken de voor-
schriften worden uitgevoerd. Worden werkelijk al de bepalingen streng
nageleefd ; is de uniformiteit in de uitvoering er groter dan bij ons ? De
gemoedelijkheid in de Deense samenleving kennende, is men wel geneigd
deze ook bij de uitvoering der wetsbepalingen aan te nemen, maar wan-
neer men dan ziet hoe bij tal van bestrijdingsmaatregelen grote successen
worden geboekt door de vlotte medewerking van belanghebbenden,
wordt men toch wel wat voorzichtiger met dergelijke veronderstellingen.
Men krijgt de indruk, dat het bedrijfsleven noodzakelijke maatregelen
er gemakkelijker accepteert en de eerlijkheid er groter is.

Wel ben ik op enkele slachtplaatsen geweest, doch het toeval wilde dat de
dagen en uren zodanig vielen, dat er weinig werd geslacht, terwijl aan het
Kopenhaagse abattoir werd gestaakt. Mijn dus wel zeer oppervlakkige
indruk was, dat, voorzover het de best ingerichte keuringsdiensten van
ons land betreft, deze de vergelijking met de Deense zeer goed kunnen
doorstaan. Het Kopenhaagse slachthuis is werkelijk uniek; het maakt
door zijn grootte, uitwendig geheel witte kleur en zijn keurige, bijkans
luxueuze inrichting een overweldigende indruk. Daar op het terrein ook
de grootste vleeswarenfabrieken en talloze winkels voor slagers benodigd-
heden en voor de verkoop van vlees (niet en detail) zijn geconcentreerd,
krijgt men haast de indruk van in een afzonderlijke stadswijk te zijn, zodat
de naam die de Kopenhagenaar er aan geeft, n.1. Kodby = vleesstad, niet
misplaatst is. In 1931 is met de bouw begonnen, de inrichting heeft meer
dan 10 millioen gulden gekost. Daar verschillende collega\'s dit slachthuis
bezochten, meen ik van een uitgebreide beschrijving te mogen afzien.

Het slachthuis in Roskilde (25.000 inwoners) was zeer eenvoudig, de
inrichting zeer sober, maar de reinheid zeer goed. Hetzelfde gold van een
willekeurig uitgekozen plattelandsslagerij.

Thans nog enkele woorden over de destructie. Hieromtrent gaan de
voorschriften lang niet zo in details als hier te lande. Op dit punt kan men
ons niets meer leren. Het ie begin van een behoorlijke destructie dateert van
1913. De eerste wereldoorlog gaf een flinke stoot vooruit. In 1922 kwam
de wet op de verwerking van cadavers tot stand ; de destructoren werden
onderworpen aan een wekelijkse controle door een daartoe door de Minister
van Landbouw aangestelde dierenarts. Sedert dien heeft het Veterinär-
direktorat steeds aan verbetering gewerkt. In 1940 bestonden er in Dene-
marken nog 61 destructoren, (1945: 53) waarvan 28 op de eilanden (hiervan
5 in het district Kopenhagen, die echter geen cadavers mogen verwerken ;
dit is slechts geoorloofd in de gemeentelijke inrichting, die niet op het
abattoirterrein staat; aan het slachthuis worden geen cadavers aange-
voerd.) Vele der genoemde inrichtingen hebben een te geringe omzet,
en zijn niet in staat verbeteringen aan te brengen. Men tracht daarom
in de richting van concentratie te werken.

Cadavers en afgekeurd vlees mogen volgens de wet van 1922 slechts
afgeleverd worden aan erkende destructoren, waar de destructie plaats

heeft — behoudens ontheffing — op de door de Minister van Landbouw
voorgeschreven wijze. Bij ontheffing moet het materiaal ter plaatse begraven
of tot zeep of veevoeder gekookt worden. In rauwe toestand mag het
afgekeurde materiaal alleen voor dierlijk voedsel worden afgeleverd, als
er volgens een veterinaire verklaring geen gevaar bestaat voor de ver-
spreiding van besmettelijke ziekten. De verdere bepalingen doen hier niet
ter zake. In een circulaire van 1925 worden de dierenartsen aangespoord
de veehouders er op te wijzen, dat het voordeliger is de cadavers niet eerst
te laten onthuiden, daar de destructoren de hoogste prijzen ook voor de
huiden kunnen betalen. (Blijkbaar worden de cadavers dus van de eigenaars
gekocht). In geval van overtreding van wettelijke bepalingen komen de
baten in de openbare kas.

Op het eiland Seeland is een grote verbetering ingetreden, toen de 13
Coöperatieve exportslachterijen — wegens een verbod van exploitatie
van een destructor op het terrein van exportslachterijen en andereverscherpte
veterinaire maatregelen — in 1934 besloten een gemeenschappelijke
destructor te stichten, die begin 1937 in werking trad. De toestemming
tot de bouw was door de Minister verleend op voorwaarde dat 8 particuliere
destructoren op het eiland zouden worden opgekocht en buiten werking
gesteld. Deze destructor, die gevestigd is te Ortved bij Ringsted, op het
midden van het eiland, is de grootste van Noord-Europa ; zij verwerkt
behalve het materiaal der exportslachterijen (longen, milten en andere
organen en afgekeurde delen tezamen i 5 millioen kg) ook de meeste
cadavers van het eiland, ten getale van 30.000 stuks. Ik bezocht deze
zeer moderne inrichting, die werkt in continubedrijf met 8 liggende
ketels, volgens het droge systeem. Er is een slachthal op de ie verdieping,
die bereikt wordt langs een betonnen oprit. Na lossing en desinfectie rijden
de wagens aan de andere zijde op dezelfde wijze naar beneden. De slacht-
hal is 600 m² groot en voorzien van electrische lieren, die onder andere
zeer nuttig werk doen bij het villen der cadavefs, waardoor het mogelijk
is de dieren na de voorbereidende huidsneden als het ware te stropen,
zodat het practisch gesproken niet voorkomt dat de afgeleverde huiden
vilsneden vertonen, terwijl het werk in zeer korte tijd kan verlopen.

De huiden glijden door kokers naar de huidenzouterij, de cadavers gaan
langs glijbanen naar de weegschaal en worden dan verkleind, niet gecrus-
herd. Oorspronkelijk geschiedde dit laatste wel, maar het voldeed niet.
De magen en darmen worden zorgvuldig gespoeld, en de mest en het
afvalwater gaan naar aparte kookketels. De menging van het te destrueren
materiaal geschiedt zeer zorgvuldig, om een zo gelijkmatig mogelijk
product te verkrijgen. Alle 8 ketels hebben een gemeenschappelijke vul-
opening die voert in de fraismachine en vandaar lopen kegelvormige
druktransporteurs naar de ketels. De inhoud der transporteurs is even
groot als die van een ketel. Door stoomdruk wordt de ketel gevuld, hetgeen
wordt geregeld door een ventielsysteem. Om een volledige desinfectie van
de transporteur te verkrijgen, is de verbinding tussen deze en de ketel
zo ingericht dat er geen druk op de ketel gezet kan worden, als deze ook
niet heerst in de transporteur. Volgens voorschrift van het Veterinar-
direktorat is het deksel op de vulopening zo geconcentrueerd, dat het niet
kan worden geopend, voordat tevoren een temperatuur van 140° C. in
het inwendige heeft geheerst. Een sterke electromagneet verhindert het
openen van het deksel, zolang er stroom in de electromagneet is. De stroom

kan slechts verbroken worden door een relais, dat automatisch uitgeschakeld
wordt als een in de destructieketel aangebrachte thermostaat een tem-
peratuur van 140° C. heeft aangewezen. Vergeet men het deksel te sluiten,
dan kan er geen stoomdruk in de ketel ontstaan en het materiaal kan niet
door de transporteurs naar de ketels schuiven.

Na de vulling wordt de temperatuur geleidelijk in i 1 uur op 140° C.
gebracht en blijft dan 20—30 minuten op deze hoogte. Vervolgens begint
het droogproces en daalt de temperatuur tot 100 a iio° C. Het totale
verhittingsproces duurt 4—6 uur. Na de opening worden de ketels door
de schoepen van het roerwerk geledigd.

Het vet wordt naar de raffinaderij geperst en vandaar in vaten gevuld,
of naar 10 tanks van 25.000 kg inhoud elk geperst, die een dubbele wand
hebben, zodat het naar believen weer opgesmolten en teruggeperst kan
worden.

Het bloed der slagerijen wordt verwerkt in de albumine-afdeling volgens
de verstuivingsmethode, waarbij een gelijkmatig, reukeloos, niet veront-
reinigd product met een oplosbaarheid van 95 % wordt verkregen.

Na koking wordt de mest gratis aan de omwonenden verstrekt, het
spoelwater passeert een bezinkingsinstallatie en wordt tenslotte op het
buitenwater afgevoerd.

Men heeft geen speciale ketel voor miltvuurcadavers, daar miltvuur
in Denemarken vrijwel niet voorkomt.

De ophaaldienst wordt verricht door de eigenaars der opgekochte
destructoren, die ook de betaling naar gewicht ontvangen. De auto\'s
voldoen aan voorschriften, maar het viel mij onderweg op, dat zij van
boven open waren. Daar er op het moment van het bezoek geen wagen
aan de fabriek aanwezig was, kon ik niet vaststellen of en hoe zij van boven
gesloten konden worden.

Aan de inrichting zijn 2 laboratoria verbonden, 1 voor de fabrieks-
ingenieur voor het onderzoek van het eindproduct, en 1 voor het veterinaire
onderwijs. Ingevolge overeenkomst met de veterinaire hogeschool in
Kopenhagen vertoeven de studenten n.1. enige tijd aan de inrichting voor
het onderwijs in practische vleeskeuring, waartoe een dierenarts aan de
fabriek is gedetacheerd. Er staat hem een onderwijslokaal, een sectiezaal
en een laboratorium ter beschikking. Zo wordt het enorme materiaal
dienstbaar gemaakt aan het onderwijs. Ringsted ligt op i 65 km van
Kopenhagen verwijderd.

Door collega Mol is in zijn dissertatie een beschrijving gegeven van de
gevogeltekeuring, zoals deze in Denemarken is geregeld. Op dit terrein
zijn verschillende nieuwigheden te vermelden. Zijn monographie dateert
van 1937, terwijl op 22 Februari 1939 een speicale wet is aangenomen.

Meer nog dan bij de vleeskeuring is de spil waar alles om draait, de
keuring voor export, of beter gezegd : het toezicht op alles wat met de
export samenhangt. Uitvoer naar het buitenland van levend en geslacht
gevogelte en daarvan bereide conserven mag alleen geschieden door be-
drijven welke door de Minister van Landbouw en Visserij zijn erkend
onder door hem te stellen voorwaarden, die onder meer betrekking hebben
op de keurlonen, wijze van slachten, merking, behandeling, verpakking,

verzending, kwaliteit, gezondheidstoestand van het personeel, inrichting
en reiniging der localiteiten.

Zowel de pluimveeslachterijen, de gevogelteconservenfabrieken als de
pakhuizen van de exporteurs hebben deze erkenning nodig.

Alle gevogelte dat op een erkende gevogelteslachterij wordt behandeld,
dus ook dat waarvan het de bedoeling is, het in het binnenland in consumptie
te brengen, is onderworpen aan deze voor de uitvoer gestelde bepalingen.
Door de Minister is een merk vastgesteld, dat slechts verleend wordt
wanneer er, op verzoek van de eigenaar, veterinair toezicht in de fabriek
is ingesteld. De daarmee belaste dierenarts, wiens salaris wordt vast-
gesteld door de Minister doch uitbetaald door de slachterij, dient zich te
houden aan de door de Minister en het Veterinar-direktorat te stellen
regels. De slachterij draagt alle met de controle verbonden kosten, inclusief
de destructie van het afgekeurde materiaal. De controle berust bij het
Veterinar-direktorat.

Geslacht gevogelte, dat het genoemde merk draagt, mag in alle ge-
meenten ingevoerd worden.

Een exportslachterij kan een aanvrage indienen tot het oprichten van
een pluimveecontrölestation, waarover nog uitvoeriger zal worden ge-
sproken. De mogelijkheid is geschapen om een gemeentelijke keuring,
dus voor het binnenland, in te voeren door een bepaling, dat ook gemeenten
zo\'n aanvrage tot de Minister kunnen richten.

De in de aanvang genoemde keurlonen evenals de boetes dienen ter
dekking van de kosten voor de controle op de naleving der wet. Boetes
tot 2000 kronen kunnen door de Minister opgelegd worden, behoudens
beroep op de rechter.

Uitvoeringsbepalingen zijn getroffen in enkele bekendmakingen, die
alle dateren van 9 Februari 1940. Uitvoerig wordt omschreven wat moet
worden gedaan om een erkenning te verkrijgen.

Het vervoer van pluimvee naar de slachterij geschiedt volgens de be-
palingen, gesteld op het transport van levende dieren. De stalruimte moet
goedgekeurd worden door het Veterinar-direktorat, terwijl voorschriften
zijn gegeven voor het bewaren van levende vogels gedurende langer dan
24 uur. Er moet voldoende voer en drinkwater gegeven worden, terwijl de
laatste 18 uur geen voedsel toegediend mag worden. Gestorven pluimvee
mag niet aangevoerd worden. Omtrent de wijze van slachting en keuring
moge verwezen worden naar Mol\'s proefschrift.

Als (export) merk is vastgesteld een metalen band, waarop het woord
Danmark en het No. der slachterij zijn aangebracht. Deze banden worden
door het Veterinar-direktoraat geleverd en de ongebruikte moeten bij
opheffing der slachterij ingeleverd worden.

Ziek, vermagerd, bedorven, bezoedeld, door uitgebreide verwondingen
onsmakelijk uitziend gevogelte moet in creoline gedeponeerd en verbrand,
begraven of gedestrueerd worden.

Daarna volgen zeer gedetailleerde voorschriften voor de verpakking,
de merking van de emballage, de plichten van de spoorwegen en van de
douane-ambtenaren.

Bij erkende gevogelteconservanfabrieken worden een dierenarts en een
opzichter aangesteld, die tijdens het werk voortdurend aanwezig moeten
zijn, op de gehele gang van zaken toezicht houden, vooral of er geen
ander dan gemerkt gevogelte aanwezig is, of er alleen conserven in voorraad

zijn gemerkt met het merk, dat in opdracht van het contrólestation is
aangebracht door stempeling in het deksel van het conservenblik, en of
geslacht gevogelte geen andere conserveermiddelen dan zout, salpeter en
suiker bevat.

De bekendmaking, waarin de regeling omtrent de pluimveecontróle-
stations is neergelegd (plv. c.s.), noemt als gevogelte kalkoenen, kippen,
hanen, kuikens met een geslacht gewicht van i kg of meer, andere kuikens,
ganzen, eenden, duiven voorzover zij gebruikt worden voor de bereiding
van conserven. Bij het onderzoek door de dierenartsen moet het geslacht gevogelte
geopend worden. Na goedkeuring moet in tegenwoordigheid van de dierenarts
en onder diens verantwoordelijkheid onmiddellijk na het onderzoek een
merk ingebrand worden op de rug of op de buitenvlakte van de dij, dat
het No. van de slachterij bevat. De daarvoor gebruikte brandijzers moeten
door middel van het Veterinar-direktorat betrokken worden.

De keuring geschiedt volgens de instructie voor dierenartsen ; tevens is
bepaald dat tegen de beslissing beroep bestaat bij de inspecteur. Het
onderzoek omvat alle in het contrólestation aangevoerde pluimvee. De
lichaamsholte moet geopend worden door een aan de rechterzijde aan-
gebrachte huidsnede van de hoek tussen de ribcurvatuur en het borstbeen
tot een punt ca. 3 cm cranioventraal van de cloaca.

Daarna wordt de buikwand geperforeerd met een vinger en de opening
verwijd tot de omvang van de huidwond. De darmen worden uit de buik-
holte getrokken en evenals het toegankelijke deel van de buikholte aan
een inspectie onderworpen. De overige los-liggende organen met uit-
zondering van de eierstok en eileider worden uitgenomen door de inge-
wanden naar achteren te trekken, terwijl een vinger vóór de lever wordt
ingebracht en om de slokdarm wordt gelegd, waarna deze wordt los-
gescheurd. Daarna worden de lever en de milt zorgvuldig geïnspecteerd
evenals de lichaamsholte met nieren, hart en longen. In geval van t.b.c.
worden de longen altijd uitgenomen en onderzocht. Het spreekt vanzelf
dat wanneer het gevogelte bestemd is voor de conservenbereiding, de
buikholte geheel geëviscereerd wordt. De praktijk aan het gemeentelijke
plv. c.s. is, dat de ingewanden weer in de buikholte teruggelegd worden,
die daarna wel (Odense) of niet (Fredericia) gesloten wordt.

Bij t.b.c. wordt het gevogelte afgekeurd. Als er echter slechts enkele
oudere haardjes in darm, lever of milt worden aangetroffen en de voedings-
toestand goed is, worden alleen de organen afgekeurd. Bij andere infectie-
ziekten, leucose, gezwelvorming, acute ontsteking der organen, van de
•lichaamsholte of der gewrichten, of bij chronische ontsteking die aan-
leiding heeft gegeven tot vermagering, bij bederf, afwijkende geur en
bezoedeling wordt het gehele dier afgekeurd. Van de bevindingen wordt
een maandstaat bij het Veterinar-direktorat ingezonden. Dat de af-
keuringen niet onbelangrijk zijn, blijkt uit de gegevens die mij door de
directeur in Aarhus werden verstrekt. Aldaar werden in 1946 32645 stuks
gevogelte aangevoerd, waarvan wegens t.b.c. 1033 en wegens andere
ziekten 682, tezamen 1715 dieren, werden afgekeurd.

Evenals bij de vleeskeuring heeft men een regulatief met betrekking
tot de reinheid in gevogelteslachterijen, conservenfabrieken, exportpak-
huizen en plv. c. st. Dit komt in grote trekken met dat ten behoeve der

binnenlandse vleeskeuring overeen en kan daarom onbesproken blijven.
Van zeer veel belang is de bepaling dat met het slachten, bewerken, ver-
kopen, merken en transporteren van gevogelte, noch in noch bij deze
lokalen werkzaam mogen zijn personen die lijden aan typhus ; paratyphus ;
paradysenterie en verwante ziekten ; roodvonk ; diphterie ; besmettelijke
hersen- of ruggemergaandoening ; acute Borna\'se ziekte ; keelontsteking ;
erysipelas ; open t.b.c. ; uitgebreide of besmettelijke huidziekte aan hoofd,
hals, handen, armen, neus, mond, keel, strottenhoofd of longen ; vochtige
of afschilferende eczemen ; wonden ; zweren ; (ichoreuze) verkoudheid ;
zweren of papillen in mond, keel en strottenhoofd ; hoest met veel of
riekend sputum ; of alle ziekten die direct ctf indirect de waar met smetstof
kunnen verontreinigen. Hetzelfde verbod geldt voor personen, die contact
hebben met of in welker huis patiënten zijn die lijden aan de in de vorige
reeks tot en met Borna\'se ziekte genoemde aandoeningen, en voor personen,
waarvan bekend is dat zij — zonder zelf ziek te zijn — smetstofdragers
zijn van typhus, diphterie en een besmettelijke hersen- of ruggemerg-
aandoening. Personen die om deze reden van het werk uitgesloten zijn,
mogen dit pas weer hervatten na schriftelijke toestemming van de con-
trolerende arts. Op de werkgever rust aangifteplicht (bij de gezondheids-
commissie of de controle-arts) van te zijner kennis gekomen ziektegevallen
van bovengenoemde aard of van vermoeden daarop, in zijn bedrijf. Naar
mij verzekerd werden, zijn deze bepalingen in Denemarken uitvoerbaar
en worden er toegepast.

Als aanvulling moge nog dienen, dat in gemeenten, die een plv. c.st.
hebben ingesteld, in de gezondheidsverordening locale voorzieningen zijn
getroffen. In Odense is o.m. daarin vastgelegd, dat geslacht gevogelte ter
plaatse niet verhandeld mag worden, noch zich bevinden mag in verkoop-
gelegenheden, noch aangetroffen of gebruikt mag worden in restaurants,
pensionaten, enz. tenzij het in het zich op het slachthuis bevindend plv. c.s.
onderworpen is geweest aan een veterinair onderzoek en is voorzien met
het daarvoor voorgeschreven brandmerk. Uitgezonderd is gevogelte dat
op een ander plv. c. st. reeds aan eenzelfde onderzoek onderworpen is
geweest. Aan het contrólestation mag geen gestorven of geopend gevogelte
aangevoerd worden. Alle aangevoerde gevogelte moet schoon geplukt
zijn. Het brandmerk bevat een kroon met daaronder het cijfer 22 (No.
van het plv. c. st. te Odense). Het keurloon bedraagt 22 ore = ^ 12 cent.
Dit is ook het geval te Aarhus, waar 5,5 cent in de gemeentekas wordt
gestort en de rest aan de dierenarts wordt uitgekeerd.

In hoeverre hebben nu de gemeenten gebruik gemaakt van de gelegen-
heid om een plv._c. st. op te richten ? In 1947 vond men deze in Svendborg,
Rudköbing, Aarhus, Odense, Fredericia, Haderslev en Nyborg. In Kopen-,
hagen is er één zonder verplichting tot keuring ; van de gelegenheid vrij-
willig de dieren te laten keuren wordt door de handel weinig gebruik
gemaakt. Door persoonlijk bezoek kon ik mij van de werkwijze van het in
het gebouw van de keuringsdienst gevestigde plv. c. st. te Fredericia (dir.
coll. Beck) op de hoogte stellen, terwijl ik van de collega\'s in Aarhus-
(Koch) en Odense (O. Nielsen) schriftelijke inlichtingen mocht ont-
vangen. Het bleek, dat de slachting niet aan deze contrölestations was
gelocaliseerd, doch dat het geslachte gevogelte voor het merendeel uit
erkende slachterijen op het platteland of uit de coöperatieve slachterijen
gedurende bepaalde uren werd ingevoerd, en dus meestal voorzien was

van het eerst beschreven metalen merk. Van alle collega\'s en van inspecteur
Jeppesen kreeg ik overeenstemmende inlichtingen, dat voor de binnen-
landse consumptie het openen der buikholte geen bezwaren oplevert,
daar bij bewaring in een koelkast de houdbaarheid minstens 4^5 dagen
is. Er waren nooit klachten van poeliers of van consumenten ingekomen.

Ook nu, nadat zoveel meer ervaring is binnen gekomen, kan in over-
eenstemming met de bevindingen van Mol gezegd worden, dat het in
de praktijk zeer goed mogelijk is gebleken, pluimveekeuring in te voeren
en daaraan opening der buikholte* te verbinden. Levende keuring in
optima forma bestaat in Denemarken niet, maar de bepaling dat ge-
storven pluimvee direct gedestrueerd moet worden, en het feit, dat de
dieren niet direct geslacht worden, heeft zekere preventieve waarde.
En ook waar de gemeentelijke keuring niet bestaat, zijn de toestanden
op hygiënisch gebied vele malen beter dan hier door de hoge eisen die
aan de inrichting der slachterijen gesteld worden, wanneer zij een erken-
ning wensen, en door het toezicht dat er op het product bestaat, waardoor
veel dieren afgekeurd worden enkel reeds op grond van uitwendige inspectie
en ontoereikend gewicht.

Ik kon mij van een en ander overtuigen door een bezoek aan een kleine
exportslachterij tussen Kopenhagen en Ringsted, waarvan de eenvoudige
doch keurige inrichting en de reinheid onmiddellijk opvielen, en aan de
grote coöperatieve exportslachterij in Ringsted, welke ook door Mol
werd bezichtigd. Voor de beschrijving van deze inrichting en de werkwijze
aldaar meen ik naar zijn dissertatie te mogen verwijzen, terwijl enkele
wijzigingen hier vermelding vinden. De houten bewaarruimten voor
levend pluimvee zijn nu vervangen door één groot lokaal van beton. Op
het terrein is een grote gevogelte-conservenfabriek opgericht. Het daarvoor
gebruikte gevogelte moet dus geopend worden in het plv. c. st. Voor de
dierenarts is daartoe een lokaal met een klein, keurig laboratorium inge-
richt. Een verdere nieuwigheid is in uitvoering, n.1. de aanschaffing van
plukmachines, waarmede per machine i 3°° kippen per uur geplukt
kunnen worden. Nu kunnen in dit rn.i. overgerationaliseerd bedrijf per
uur wel eens 900 kippen gehaald worden, maar dit kost zeer veel personeel.
In Jutland schijnen deze machines al geprobeerd te zijn. In de kelder-
verdieping der slachterij, geheel afgescheiden van de rest, is een konijnen-
slachterij ondergebracht, die in de oorlogsjaren floreerde, doch nog steeds
in bedrijf is voor de export naar Zwitserland.

Resumerende moeten we vaststellen, dat hoe men de zaak ook beziet,
Denemarken op dit gebied ons ver vooruit is en dat het noodzakelijk zal
zijn zo spoedig mogelijk althans een minimum van maatregelen te treffen
om te voorkomen, dat wij helemaal achterop geraken.

Op grond van de in 1910 tot stand gekomen wet op het onderzoek van
levensmiddelen werden in 1925 definities vastgesteld wat onder melk en
diverse melkproducten moet worden verstaan. In 1927 werd een wet
aangenomen, die de uitvoer van melkconserven afhankelijk stelde van een
door de Minister van Landbouw uit te reiken vergunning. Tenslotte werd
in 1932 een wet op de controle van melk, die bestemd is voor binnenlands
gebruik, in het leven \'geroepen, welke slechts 3 artikelen bevat, n.1. ie.

Het is aan melkinrichtingen (fabrieken) en melkconservenfabrieken
verboden om melk af te leveren, die ziekelijk secretum bevat of orga-
noleptisch afwijkt. De Minister van Landbouw kan op voorstel der ge-
zamenlijke organisaties bepalingen vaststellen die het toezicht daarop
regelen. 2e. In de gezondheidsverordening ener gemeente kan voorge-
schreven worden, dat alleen melk en room in de desbetreffende gemeente
mag worden verhandeld, wanneer zij afkomstig zijn van boerderijen, die
onder regelmatig toezicht staan van dierenartsen, die daartoe door de
Minister van Landbouw geautoriseerd zijn. 3e. Gesteriliseerde melk en
room van inrichtingen (fabrieken), bij welker leveranciers het onder 2
genoemde bedrijfstoezicht bestaat, en melkconserven uit geautoriseerde
melkconservenfabrieken mogen in elke gemeente ingevoerd en verhandeld
worden.

Evenals bij de vleeskeuring, werd het toezicht op melk niet imperatief
voorgeschreven, doch wordt het aan de gemeentebesturen overgelaten,
in de gezondheidsverordening bepalingen daaromtrent op te nemen.

Ten behoeve der gemeenten is door de Minister van Binnenlandse
Zaken een ontwerpverordening samengesteld, waarvan de jongste redactie
dateert van 1940. Het in de wet van 1932 (onder 2°) genoemde veterinaire
toezicht op de winplaatsen valt onder de Minister van Landbouw, en is
nader vastgesteld in een regulatief (d.d. 1937), terwijl tegelijk daarmee
een instructie voor de daarmee belaste dierenartsen is vastgesteld.

Het toezicht in de gemeente waar de melk wordt verhandeld, op de
melk en op de verkoopplaatsen enz. wordt uitgeoefend door de gezond-
heidspolitie, in samenwerking met de dierenarts, indien deze daartoe is
aangesteld. Deze aanstelling is niet imperatief voorgeschreven, doch in
de praktijk is het zo, dat overal waar melkcontröle bestaat, het toezicht
wordt uitgeoefend door de gecombineerde vlees- en melk-, eventueel
pluimveekeuringsdienst.

Officieel heeft het onder het Ministerie van Landbouw ressorterende
Veterinar-direktorat alleen bevoegdheid, voorzover het het toezicht op de
winplaats betreft, maar in de praktijk wordt door de gemeenten steeds
haar advies gevraagd in alle zaken, de melk betreffende.

Het ontwerp-gezondheidsverordening is enigszins te vergelijken met het
Nederlandse melkbesluit. Enkele der belangrijkste punten mogen hier
afzonderlijk gememoreerd worden. Allereerst wordt bepaald, dat de
gezondheidscommissie toezicht op de melk zal uitoefenen, en tevens op de
inrichtingen waar melk aanwezig is of verhandeld wordt.

Dan volgen de noodzakelijke definities met betrekking tot melk en melk-
producten. Van belang is de betiteling ,,kindermelk", voor de levering
waarvan een speciale vergunning is vereist Kindermelk moet afkomstig
zijn van t.b.c. vrije bedrijven, die onder geregeld medisch toezicht staan,
en regelmatig door geautoriseerde dierenartsen gecontroleerd worden.
Deze melk mag alleen in gesloten flessen verhandeld worden, waarop het
woord : „kindermelk", de naam van de handelaar en de datum van vulling
vermeld zijn, en mag niet verwarmd zijn. Melk van t.b.c.-vrije bedrijven
mag als zodanig gedeclareerd en op dezelfde manier verhandeld worden,
als de laatste tuberculinatie, die hoogstens 1 jaar geleden mag hebben
plaats gehad, voor het gehele bedrijf negatief was, en het bedrijf onder
regelmatige veterinaire controle staat. Wanneer de gezondheidscommissie
gebruik heeft gemaakt van de bevoegdheid om voor te schrijven, dat in de

gemeente alleen melk mag worden geleverd van t.b.c.-vrije bedrijven, is
de declaratie als zodanig verboden.

De gezondheidscommissie is bevoegd bij het opstellen der verordening
onmiddellijk de eis te stellen, dat alle melk afkomstig moet zijn van t.b.c.-
vrije bedrijven.

Ook kan zij dat tot een latere datum uitstellen, doch nu reeds de bevoegd-
heid daartoe vastleggen, en ten slotte kan zij deze bepaling afhankelijk
stellen van een eventuele invoering van controle op de winplaats.

Het is geen verplichting voor te schrijven, dat er geregeld controle door
geautoriseerde dierenartsen op de winplaats wordt uitgeoefend. Wordt
deze niet ingevoerd, dan kunnen een aantal voorschriften opgenomen
worden, die de winning van de melk regelen.

Over de aflevering van gesteriliseerde en gepasteuriseerde melk worden
vervolgens nadere voorschriften gegeven.

Melk van marktkoeien mag niet gebruikt worden, tenzij de dierenarts
dit goedkeurt, doch dan alleen na koken en aflevering direct aan de
verbruikers.

Zeer uitgebreid wordt gesproken over de winning, bewaring en behan-
deling van de melk ; voor het schoonmaken van het vaatwerk worden
achtereenvolgens koud water, 3 % hete sodaoplossing of gebluste kalk
(1/8 kg op 50 kg water), heet water of uitstomen of cloorkalkoplossing
volgens uitvoerig recept gebruikt. De eisen waaraan de localiteiten moeten
voldoen, worden gecontroleerd door de gezondheidscommissie tezamen
met de districtsarts en de dierenarts, wanneer die is aangesteld.

Besmettelijke ziekten onder het personeel van inrichtingen of van de
leverende boerderijen moeten bij de gezondheidscommissie aangegeven
worden. Deze neemt maatregelen tegen uitbreiding. Verdachte personen
worden daarbij ook uitgesloten.

Ten behoeve van het Veterinair toezicht op de productie- (win-)plaats
is door de Minister van Landbouw een ontwerp-regulatief opgesteld.

In de aanhef wordt de erkenning van de dierenarts via het Veternar-
direktorat geregeld. De aanvraag van de veehouder tot het verkrijgen
van toelating moet vergezeld zijn van een attest van de dierenarts, dat de
gezondheid van het vee en de omstandigheden op de boerderij in over-
eenstemming zijn met de gestelde eisen. Deze verschillen al naar de vee-
houder van plan is gewone, kinder- of z.g.n. t.b.c.-vrije melk te leveren.
Is de melk afkomstig van t.b.c.-vrije koeien, dan moet het attest vergezeld
gaan van een opgave over het verloop der tuberculinaties. Dient een
inrichting een aanvraag in, dan moet een veterinaire verklaring c.a. over
elk leverend bedrijf afzonderlijk ingestuurd worden en zo nodig dienen
garanties gegeven te worden, dat de melk van wel en van niet goedgekeurde
bedrijven gescheiden gehouden worden. Wanneer een veehouder de
gegeven voorschriften niet opvolgt, kan zijn bedrijf geheel of gedeeltelijk
uitgesloten worden van de melklevering.

De geautoriseerde dierenarts moet minstens 1 maal per maand (bij
kindermelk 2 maal) zo nodig vaker, op de boerderij controleren, 2 maal
per jaar de gehele veestapel (ook de stieren, het jongvee, de kalveren en
de droogstaande koeien) klinisch onderzoeken en het gehele bedrijf 1 maal
per jaar tuberculineren. Reageerders worden gemerkt (letter T op kruis),

direct volledig afgezonderd en binnen 14 dagen uit het bedrijf verwijderd.
Had reeds tuberculinatie door andere instanties plaats, dan kan de gezond-
heidscommissie hertuberculinatie eisen. Bij kindermelk- of t.b.c.-vrije
bedrijven moet bij eventuele positieve reactie de tuberculinatie_ om de
3 maand herhaald worden. De levering kan voorwaardelijk toegestaan
blijven. De tuberculinatie en haar beoordeling geschiedt als door de
Minister van Landbouw ten aanzien der t.b.c.-bestrijding is bepaald.

Bij een groot aantal met name genoemde ziekten kan de gezondheids-
commissie of de controlerende dierenarts de aflevering der melk van
één of meer dieren doen stopzetten, bij sommige zelfs van het gehele
bedrijf. Als één dezer ziekten tussen 2 veterinaire bezoeken optreedt, moet
al naar de aard der ziekte onmiddellijk of bij het eerstvolgende bezoek de
dierenarts ingelicht worden, terwijl de veehouder onmiddellijk de melk
achter moet houden en het betreffende dier moet isoleren.

Zeer uitgebreide eisen worden gesteld aan stal, drinkwater, voedering,
reinheid, aan het melken, de melkkleding, kortom aan alles wat met een
reine winning en bewaring verband houdt.

Ook voor besmettelijke ziekten onder het personeel moet de dierenarts
gewaarschuwd worden, die daarvan de gezondheidscommissie direct ver-
wittigt.

Evenals bij de vleeskeuring het geval is, bestaat er een instructie voor
de dierenarts, die met het toezicht op de winplaats is belast. Wanneer dit
toezicht onvoldoende wordt uitgeoefend, kan het Veterinar-direktorat
schorsing toepassen, terwijl de Minister de erkenning kan intrekken. Het
is mij gebleken, dat voor dit ingrijpen niet wordt teruggedeinsd, in gevallen
waarin de medewerking onvoldoende is. De dierenarts moet de controle
persoonlijk verrichten ; als vervanger mag slechts een geautoriseerd dieren-
arts optreden.

De wijze van onderzoek, hetwelk moet plaats hebben in voorgeschreven
kleding, is nauwkeurig vastgesteld, teneinde mogelijke smetstofverspreiding
tegen te gaan.

Tal van ziekten, waarop speciaal gelet moet worden, zijn met name
genoemd. Wanneer duidelijke kentekenen van t.b.c. of talrijke gevallen
van besmettelijk verwerpen of van besmettelijke darmaandoeningen
(ook bij niet-melkgevende dieren) worden aangetroffen, mag het bedrijf
niet erkend worden. De dierenarts rapporteert dit linea recta of via de
betrokken inrichting aan de gezondheidscommissie ; eveneens geschiedt
dit bij het constateren van wijzigingen in de gezondheidstoestand van het
vee en in de omstandigheden op een goedgekeurd bedrijf. Uitvoerige
richtlijnen worden gegeven, welke maatregelen de dierenarts verder moet
nemen, en hoe eventueel desinfectie moet plaats hebben.

Voor een gehele reeks van ziekten wordt aangegeven tot welke beoor-
deling zij aanleiding moeten geven, speciaal met betrekking tot het achter-
houden van de melk. Bij het vóórkomen van paratyphus is het afleveren
van de melk afhankelijk van bloed-, melk- en faeces-onderzoek. Zelfs
huidaandoeningen kunnen aanleiding zijn tot een verbod om de melk
af te leveren.

Tal van punten, die in het regulatief geregeld zijn, worden ook in de
instructie aangetroffen ; vaak nog meer gedetailleerd.

Zulks is b.v. het geval met het onderhoud van het vaatwerk. Bij het
vóórkomen van ziekte bij het personeel moet de dierenarts een voorlopig

verbod van aflevering opleggen, de veehouder adviseren om medische
hulp in te roepen en zelf aangifte te doen bij de districtsarts, (en in geval
van vermoeden op de aanwezigheid van een smetstofdrager tevens de
gezondheidscommissie). Hij geeft de veehouder dan voorlopig instructies
over de behandeling der melk, van de emmers, enz.

Niet overal zijn de voorschriften volledig ingevoerd. Ultimo 1945 waren
in 124 van de 1392 Deense gemeenten verordeningen met betrekking tot
de melkcontróle ingevoerd, terwijl in 97 dezer gemeenten laboratorium-
controle in zeer verschillende omvang bestond. Onder deze cijfers is niet
gerekend de hoofdstad, die reeds jaren vóór de wet (van 1932) werd aange-
nomen, o.a. een eigen controle op de winplaatsen had ingesteld, en de
ministeriële ontwerpen niet heeft overgenomen.

De gemeenten met een melkverordening omvatten te zamen meer dan
75 % ^van de gehele Deense bevolking, terwijl de controle op de winplaats
50 % van het aantal inwoners bescherming biedt. (In beide cijfers is
Kopenhagen begrepen).

Zeer vergaande maatregelen treft men o.a. aan in Aarhus, waar de
aflevering van gewone volle melk (dus geen kinder- of t.b.c.-vrije melk)
niet in rauwe toestand mag plaats vinden.

Wanneer we dan tenslotte ook met betrekking tot de melkcontróle een
vergelijking treffen met hetgeen in ons land bestaat, dan moeten we vast-
stellen dat in Nederland het toezicht in theorie wel 100 % der bevolking
omvat, doch dat de regeling ervan in Denemarken zeer veel rationeler is
dan bij ons, doordat het geheel in handen van dierenartsen is gelegd. De
wijze waarop het toezicht wordt uitgeoefend, vertoont veel overeenkomst
met de werkwijze van onze particuliere melkcontrólestations, die hier en
claar zijn verrezen, en welke voor de locale contrôle een welkome aan-
vulling vormen, waar de overheid te kort schiet.

Deze ons tot heden slechts uit de literatuur bekende aandoening bij run-
deren wordt de laatste weken frequent aangetroffen. Daar zij waarschijn-
lijk ook aan de meeste andere met keuring belaste collega\'s niet uit er-
varing bekend is, achten wij het van groot practisch belang hierop met
spoed de aandacht te vestigen (zie o.a. Tijdschrift voor Diergeneeskunde
deel 61 pag. 621 en 684, van Heelsbergen en Clarenburg).

Hoewel hier ook enkele sporadische gevallen bij Hollandse runderen
zijn aangetroffen, komt de aandoening thans zeer frequent voor bij de
ossen die sedert korte tijd weer uit Ierland ter slachting worden aangevoerd
(die voor het Rijksveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut inbegrepen).

Hoewel de bijzondere aandacht, die er thans hier aan wordt besteed,
het aantal geconstateerde gevallen natuurlijk doet stijgen, zijn wij toch
van mening dat deze afwijking het vorige jaar ook bij de Ierse ossen veel
minder frequent en in geringere graad moet zijn geweest. Thans bedraagt
de frequentie voor Ierse runderen 15a 17%; voor de geslachte inlandse
dieren daarentegen ten hoogste slechts 1 %.

De afwijkingen zijn als regel pas na de slachting te constateren; bij uit-
zondering zijn reeds uitwendig bij de levende keuring knobbels aan de
poten waar te nemen. In het kort komen de afwijkingen op het volgende
neer; (voor uitvoeriger beschrijvingen, ook voor die van het microscopische
en bacteriële beeld, zij naar de bovengenoemde en verdere literatuur
verwezen.).

Aan een of meer der uit de huid geslachte poten ziet men in de subcutaan-
streek cén of meer t.b.c.-achtige abscessen of haarden, van walnootgrote
tot zeer kleine en als regel als het ware door de huiddruk afgeplat. Als
er meerdere zijn (hetgeen regel is) liggen ze meestal kennelijk in het ver-
loop van de lymphbanen op kleinere of grotere, gewoonlijk op kleine af-
stand van elkaar. Aan de bijbehorende voor- of achterschenkel en soms
nog meer centraal ziet men dikwijls overeenkomstige haarden in de sub-
cutis, eveneens — en hier nog meer uitgesproken — in het verloop van een
lymphbaan. De regionnaire lymphklieren zijn veelal niet, maar toch enkele
malen wel in het proces betrokken blijkens de overeenkomstige haarden
daarin of een kennelijk met het proces in de subcutis corresponderende
zwelling. Aan de binnenzijde van de huid van poot en lidmaat of meer in-
t-racutaan vindt men veelal eveneens haarden, welke dikwijls ook aan de
buitenzijde der huid als grauwe, schilferige, rondachtige plekken te zien
zijn. Soms treft men uitwendig één of meer dergelijke afwijkende plekken
aan zonder dat deze nog een intra- of subcutane haard vertonen, hetgeen
de indruk wekt dat het proces ook wel eens (of mogelijk als regel) begint
als huidaandoening en later daaronder intra- of subcutane haarden vormt.
Het proces beperkt zich scherp tot huid en subcutis met de daarin verlo-
pende lymphbanen; de spieren zijn er nimmer in betrokken. O.i. is het
anatomisch, zowel wat aard als ligging betreft, scherp onderscheiden van
het in de loop der jaren hier en elders een enkele maal als sporadisch
geval waargenomen en ook in dit Tijdschrift beschreven Röckl\'se granu-
loom of blastomycose (zie v. H. en Cl.), een afwijking welke in enige hier
waargenomen gevallen eveneens aan de buitenkant van het geslachte

dier opviel, doch die meer in de spieren, en vooral in de oppervlakkige,
van staart, romp, hals en kop was gezeteld in de vorm van walnootgrote
of kleinere, ovaalronde, tumorachtige haarden, die voor zover ze aan de
oppervlakte zaten etappegewijze kennelijk eveneens langs de lymphbanen
lagen, doch een vólkomen ander uiterlijk hadden dan de cutane en sub-
cutane haarden der Skinlesions en op doorsnee dikwijls het gelaagde beeld
van een hard gekookt ei vertoonden. Slechts het door v. H. en Cl. beschre-
ven geval Van Manen week daarvan af, doch ook dit was scherp onder-
scheiden van de skinlesions. De haarden van de skinlesions zijn soms ver-
kalkt, doch bevatten meestal gele pus. Blijkens de literatuur zouden bij
dit proces als regel t.b.c.-achtige histologische veranderingen, alsmede
meermalen t.b.c.-achtige bacillen worden aangetroffen en wordt wel aan
verband met vogel-t.b.c. gedacht. Het spreekt in ieder geval vanzelf, dat
wat ook de oorzaak zij, deze vieze etterige processen zo volledig mogelijk
bij de keuring moeten worden opgespoord en zeer grondig langs de lymph-
banen worden vervolgd, gelimiteerd en verwijderd. Bij ieder geval, hoe
gering ook, dienen alle regionnaire lymphklieren van het betreffende vieren-
deel te worden onderzocht.

Voorlopig hebben wij gemeend in die gevallen waarin het proces ook
tot in één of meer vleeslymphklieren, respectievelijk regionnaire lymph-
klieren bleek te zijn voortgeschreden tot sterilisatie van het vierendeel
respectievelijk het regionnaire gebied te moeten overgaan. Het Keurings-
regulatief geeft o.i. voor deze afwijking geen voorschriften en dan valt
de beoordeling terug op de algemene voorschriften vervat in par. 6 van
het Kon. Besluit van 5 Juni 1920 Stbl. 285.

Het tegenwoordig bij vrijwel alle runderen toegepaste broeien van de
niet-onthuide poten met het oog op het gebruik der huid (inclusief pezen)
voor de worstbereiding belemmert vanzelfsprekend het opsporen der
processen in ernstige mate. Wel kan men na het broeien der poten de huid
onder ambtelijk toezicht laten verwijderen en zo alsnog door subcutaan
onderzoek de processen opsporen, maar dan is veelal het rund al goed-
gekeurd en niet meer vast te stellen tot welk rund de aangedane poot
behoort, met het gevolg dat men geen onderzoek aan de romp meer
kan instellen. Daarom is dringend aan te raden het nict-uitslachten
der poten bij Iers vee te verbieden, hetgeen hier ook geschied is,
en strikt aan het voorschrift de hand te houden dat de losse delen
bij ieder geslacht dier moeten blijven tot na de ^keuring en zo dat
is vast te stellen tot welk dier zij behoren. Om de processen op te sporen
is het noodzakelijk om bij de keuring na het slachten niet alleen de uitge-
slachte poten nauwkeurig te bezichtigen doch tevens de toestand der huid
(die op natuurlijke wijze aan het dier verbonden moet blijven tot na de
keuring !) ter plaatse van alle vier ledematen aan de binnenzijde grondig
na te gaan. Slechts door dit bij elk rund geregeld en volledig te doen,
kan worden voorkomen, dat vlees met subcutane etterige ontstekings-
haarden in de vleescirculatie wordt gebracht. Het is gewenst dat van rege-
ringswege met spoed voorschriften ten opzichte van deze weliswaar alleen bij
Iers vee frequente, doch ook bij Hollands vee niet zo zeldzaam voorkomende
afwijking worden uitgevaardigd.

Uit het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten der
Rijks-Universiteit te Utrecht.
Waarnemend Hoogleraar-Directeur Prof. Dr. JAC. JANSEN.

Echinococcus granulosus, het 3—9 mm lange, kleine bij hond en andere
carnivoren, o.a. ook bij de zilvervos, voorkomende lintwormpje, werd
vroeger ondergebracht bij het geslacht Taenia en werd toen Taertia echino-
coccus genoemd. De beide geslachten Taenia en Echinococcus omvatten
soorten, welke practisch alle bewapend zijn met twee rijen haken (zie
Foto 3, i en 2), terwijl verder het voorkomen van de overlangse uterusstam
met zijtakken typerend is voor de Familie van de Taeniidae. Bij het ge-
slacht Echinococcus zijn deze zijtakken kort en min of meer zakvormig
(zie Foto 2) ; het aantal proglottiden (geledingen) van E. granulosus is veel
kleiner dan van de lintwormen van het geslacht Taenia — n.1. hoogstens 4
en meestal 3 — en de blaasworm heeft een andere bouw clan die van de
Taeniae. Om deze redenen heeft men T. echinococcus ondergebracht in
een apart geslacht, het geslacht Echinococcus, waarvan de naarn afgeleid
is van de blaasworm, speciaal van de daarin gevonden gegranuleerde
scolices met ingestulpte hakenkrans (echinos = stekeltje; coccos = bol-
letje).

Soms worden meerdere Echinococcussoorten onderscheiden ; indien dit
juist is, dan komt alleen de E. granulosus in ons land voor. Dit lintwormpje
leeft in de dunne darm van de hond en laat van tijd tot tijd een rijpe
proglottis los, die met de faeces afgevoerd wordt en op de grond terecht
komt. Een deel van de eieren komt afzonderlijk af in de ontlasting. Deze
eieren zijn bruingekleurd, van een rondovale vorm met een vrij dikke
radiair-gestreepte wand ; ze zien er eender uit als de eieren van de Taeniae
en zijn er niet of practisch niet van te onderscheiden, vooral niet van die
van T. hydatigena (7*. marginata) welke ten plattelande nogal veel voorkomt
en in de tussengastheer —- diverse slachtdieren — als de Cysticercus tenuicollis te
voorschijn komt. De eieren van T. pisiformis en T. multiceps (T. coenurus)
zijn iets langgerekter ovaal, maar toch niet met voldoende zekerheid te
onderscheiden van die van E. granulosus. Op de foto\'s 4, 5 en 6 zijn resp.
eieren van T. hydatigena, E. granulosus en T. pisiformis, als de meest voor-
komende, afgebeeld in dezelfde vergroting. De door de hond afgescheiden
proglottiden en eieren kunnen soms rond de anus aan het haarkleed blijven
kleven en later in de kamer op de vloer terecht komen, waar ze lang
levenskrachtig blijven, n.1. in ingedroogde toestand ongeveer 3 weken en
in water nog langer, n.1. ongeveer 6 weken. Worden de eieren door een
geschikte tussengastheer opgenomen, dan komt het van zes haakjes voor-
ziene, het z.g. hexacanthe embryo (hexa = zes ; acanthus = doorn) vrij
uit de eischaal, boort zich als oncosphaere in de darmwand en wordt met

het portale bloed naar de lever vervoerd, waar het in de veneuze capil-
lairen blijft steken en er zich ter plaatse tot een blaasworm ontwikkelt.
Soms kunnen blaaswormen ook in andere organen aangetroffen worden.
Zowel de mens als onze huisdieren, hond en kat incluis, kunnen tussen-
gastheer zijn. Bij de mens worden twee hoofdtypen van blaaswormen
onderscheiden, n.1. de Echinococcus unilocularis en de E. alveolaris of E. multi-
locularis, die beide hun specifieke verspreidingsgebied hebben ; de E.
alveolaris wordt gevonden in Tirol, Zwitserland, Z. Duitsland, Oost Europa
en Siberië. Op grond hiervan heeft men wel twee lintwormtypen onder-
scheiden (Posselt), welke opvatting door anderen (Dévé) wordt bestreden.
Bij de huisdieren kennen we bijna uitsluitend de E. unilocularis ; bij het
rund wordt soms een E. multilocularis onderscheiden, welke echter verschilt
van de E. alveolaris of multilocularis van de mens. Bij de E. multilocularis van
het rund zien we vele kleine blaasjes (0 ± i cm), die gescheiden zijn door
fibreus weefsel en binnen een gemeenschappelijke reactiekapsel liggen.
De blaasjes in de menselijke E. alveolaris zijn veel kleiner en ze puilen ook
buiten de omgevende kapsel uit; deze vorm geeft een veel onbeheerster
groei te zien. Ondanks deze verschillen spreekt men in gevallen van
E. multilocularis bij het rund toch ook nog wel van E. alveolaris. De nomen-
clatuur van de Echinococcusblazen is ingewikkeld en verwarrend.

Zelden zien we bij onze huisdieren de vorming van dochterblazen,
kleinere, door een lamellaire membraan omgeven blazen, welke in het
inwendige van de moederblaas kunnen worden afgescheiden (de z.g.
endogene vorm), of naar buiten toe. In het laatste geval, bij de z.g. exogene
vorm, zijn de blazen niet gescheiden door fibreus weefsel ; ze liggen wel
binnen een gemeenschappelijke fibreuze kapsel. De E. unilocularis, zoals
die in ons land bijna steeds gevonden wordt, is bijna rond, soms met druk-
insnoeringen en steriel of fertiel. Is de blaas fertiel, dan ligt op de bodem
het z.g. hydatidenzand, bestaande uit losgelaten scolices en scolicesgroepen
(broedkapsels). Soms zijn de insnoeringen zo diep, dat er bijna exogene
dochterblazen gevormd zijn ; het betreft hier dan niet de E. multilocularis,
maar de E. unilocularis (met een neiging om dochterblazen te vormen).

De wand van de echinococcusblaas bestaat uit twee lagen, die heel
gemakkelijk van elkaar te scheiden zijn. De binnenste laag is van parasi-
taire origine en bestaat op zichzelf weer uit twee lagen, n.1. de uitwendige
lamellaire, kernloze membraan en de inwendige z.g. parenchymlaag, het
gekorrelde kiemepitheel, dat de scolices vormt. De buitenste laag van de
blaaswand is door de gastheer gevormd, het is de z.g. fibreuze reactie-
kapsel, waaraan drie meer of minder duidelijk begrensde delen te onder-
scheiden zijn, al naar de aanwezigheid van fibroblasten, fibreus bind-
weefsel, macrophagen, bloedcapillairen enz. Sommigen onderscheiden
zelfs vier lagen aan deze gastheer kapsel.

Wanneer een hond een fertiele echinococcusblaas binnen krijgt, groeien
de scolices uit tot lintwormpjes. Overeenkomstig de aard van de infectie
— we zien n.1. vaak zeer vele scolices in één blaas — vindt men soms vele
hondertallen lintwormpjes in één en hetzelfde dier, soms echter enkele
tientallen of nog minder. Dit laatste kan het gevolg zijn van een lichte
infectie, doordat het dier een echinococcusblaas met slechts enkele scolices
of een oude blaas met vele afgestorven scolices heeft binnen gekregen, maar
tevens, doordat in het verloop van de infectie vele lintwormpjes afgestorven
en geëlimineerd zijn.

De betekenis van de echinocoeeosis voor de dierenarts, zowel van de
echinococcus taeniasis als van de blaaswormziekte, is gering ; de lint-
wormen zijn weinig schadelijk voor de hond en de blaaswormen veroor-
zaken weinig last bij de huisdieren, omdat ze zelden op plaatsen voor-
komen, waar ze door hun aanwezigheid bijzonder hinderlijk zijn. Bij de
mens zijn de blaaswormen echter belangrijker, omdat ze op den duur zeer
vaak aanleiding geven tot klachten. Uniloculaire blazen, welke op tamelijk
onschuldige plaatsen voorkomen, kunnen bij de mens pas na meerdere
jaren last veroorzaken. In den regel worden deze blazen niet eerder ge-
diagnostiseerd bij besmette personen dan op middelbare leeftijd (Craig
en Faust, „Clinical Parasitology", bi. 524), hoewel aangenomen wordt,
dat de infectie in hoofdzaak op jongere leeftijd heeft plaats gehad. Het zal
in dit verband interessant zijn het aantal gevallen van Echinococcosis bij
de mens in de nieuwbesmette gedeelten van ons land over de eerstvolgende
tientallen jaren na te gaan. Hierbij kan opgemerkt worden, dat het percen-
tage echinococcosegevallen bij dieren zeer veel hoger is dan bij de mens.

Het meest krijgt de dierenarts te doen met de echinococcosis bij de
vleeskeuring. Bij de vleeskeuringsdienst en de Inspectie van de Veeartsenij-
kundige Dienst berust dan ook de prophylactische bestrijding van de
echinococcosis, die thans in sommige delen van ons land weer de aandacht
vraagt. .................

Het belangrijkste aangrijpingspunt is hier de echinococcusblaas, welke
gevonden wordt bij het geslachte dier. Het is dus gewenst, dat de juiste
diagnose gesteld wordt. Er zou misschien een vergissing kunnen plaats
hebben met de Cysticercus tenuicollis, welke soms ook in de lever voor-
komt. De in de blaas gevonden scolex, resp. scolices laten gemakkelijk de
diagnose stellen. Verder kan men ook de parasitaire membraan met een
pincet verwijderen uit de opengesneden (bij voorkeur in formaline ge-
fixeerde) blaas ; men knipt dan een stukje uit dit vlies en vouwt het dubbel
met ae in de blaas naar binnen gekeerde kant, het parenchym, naar binnen.
Tussen voorwerp- en dekglas, in een druppel water, wordt dan speciaal
de vouwrand microscopisch bekeken. Betreft het een echinococcusblaas,
dan ziet men duidelijk de lamellaire structuur (de lamellen hebben op de
vouwrand een verloop loodrecht op het brandvlak van de objectieflens,
zodat men dus een serie evenwijdige lijntjes ziet) ; heeft men te doen met
een Cysticercus tenuicollis, dan ziet men deze lamellaire structuur niet (zie
foto 12 ; vergr. 50 x ; Echinococcus).

Zijn de blazen nog erg klein, dan zijn de moeilijkheden groter. Het is
aan slachthuizen gebruikelijk in dat geval coupes te snijden en de structuur
van de wand te bekijken. Dit is een bewerkelijke methode, waarbij de
lamellaire laag tijdens het snijden vaak verloren gaat en, indien dit niet
het geval is, toch heel vaak de lamellaire structuur niet te zien is. Een-
voudiger is het te letten op enkele macroscopische verschillen tussen de
beide soorten jonge blaasworm. Een eerste verschil is dit, dat de jonge
C. tenuicollis tijdelijk in de lever aanwezig is en er rondkruipt, wat tot gevolg
heeft, dat er bloedinkjes en kruipgangen zijn waar te nemen, en dat de
jonge cysticercus los in het omgevende weefsel ligt, terwijl het jonge
echinococcusblaasje zich ontwikkelt ter plaatse, waar de oncosphaere in
de levercapillairen gestrand is ; er zijn geen bloedinkjes waarneembaar en
het blaasje is met zijn omgeving vergroeid. Een tweede verschilpunt biedt
de vorm van het jonge blaasje ; de echinococcus is practisch rond en de

rondkruipende C. tenuicollis visvormig met een massief einde. Treft men
grotere blaasjes in de lever aan, en wil men de diagnose met zekerheid
stellen, dan fixeert men het blaasje, snijdt het daarna in twee helften,
prepareert het parasitaire vliesje uit de reactiekapsel en bekijkt het onder
het microscoop, waarbij men vooral let op de omgevouwen randjes ; men
ziet dan de lamellaire structuur van het vliesje, indien de blaas een Echi-
nococcusblaas is. Deze gelaagdheid van de wand is reeds zichtbaar bij zeer
kleine blazen. Bij de demonstratie werd een big gedemonstreerd, welke
geïnfecteerd was met ongeveer 20 rijpe, met eieren gevulde echinococcus-
geledingen.

Bij de sectie — 50 dagen later — werden vele honderden kleine blaasjes
aangetroffen, waarvan de diameter varieerde van 1—3 mm ; de meeste
blaasjes waren echter niet groter dan 1 \\ mm. Toch was bij deze kleine
blaasjes de lamellaire membraan vaak duidelijk aantoonbaar, (foto 10 ;
vergr. 225 X ) echter niet bij blaasjes met een diameter van 1 en ruim 1 mm
(foto 9 ; vergr. 225 X) ; bij een deel van de blaasjes van 1 \\ mm evenmin.
Bij deze laatsten was de membraan enkele lamellagen dik, zonder dat er
iets van een differentiatie in lamellen zichtbaar was ; bij de grotere blazen
vertonen de lamelgrenzen zich steeds duidelijker. In foto 11 is een oudere
membraan afgebeeld bij een vergroting van 225 X ; foto 12 is dezelfde
membraan als van foto 11, nu echter 50 X vergroot.

Vindt men bij de keuring echinococcusblazen, dan is de vraag hoe oud
de blazen zijn. In Nieberle-Cohrs (1931) worden de volgende maten
vermeld: na 4 weken: 1/4—-1/3 mm; na 8 weken 0.6—2 mm, na 19 weken
10—12 mm en na 4—5 maanden (d.i. van 17—21 weken) 15—20 mm,
terwijl Craig en Faust in hun handboek „Clinical Parasitology" ver-
meiden, dat een blaasworm tegen de 5e maand, dit is dus na 4 maanden,
een diameter bereikt heeft van 1 cm. Dit komt wel tamelijk overeen :
vreemd is het, dat een blaas na 19 weken 10—12 mm en na 17—21 weken
15—20 mm groot is. Een nader onderzoek zou ons de gang van zaken
duidelijker voor ogen kunnen stellen.

Uit de grootte van de blaas kan de ouderdom dus enigszins afgeleid
worden en daaruit in sommige gevallen gegevens de infectiebron — de
met lintwormpjes besmette hond — betreffende.

Zeer belangrijk is tevens de levensduur van de lintwormpjes bij de hond.
Op dit punt zijn de gegevens juist zeer schaars ; de handboeken vermelden
hieromtrent niets.

De mening van de heren Tenhaefen Ferwerda was echter, dat de
lintwormpjes ongeveer 3 maanden bij de hond blijven leven. Zolang
meerdere gegevens ontbreken, zullen we de opvatting van Tenhaeff
en Ferwerda dus als maatstaf moeten nemen ; vermoedelijk benaderen
ze de waarheid wel ongeveer.

Hieruit volgt, dat het geen zin heeft de drager onder de honden op te
sporen in gevallen waarbij bij slachtdieren Echinococcusblazen gevonden
worden, die reeds enkele centimeters groot zijn. Doet men het toch en
vindt men inderdaad dragers dan valt er te concluderen, dat of de mening
van Tenhaeff en Ferwerda onjuist was, en de lintwormpjes langer
leven, öf dat men toevallig willekeurige dragers gevonden heeft. Collega
Koning te Den Bosch zoekt slechts naar de drager, indien de blaaswormen
niet groter dan een erwt zijn ; ik geloof dat dit wel een reële opvatting is.

onder de honden Opsporen, dan kan men verschillende wegen bewandelen.
Bestaat er een sterke verdenking tegen slechts één of enkele, voor de eigenaar
weinig waardevolle honden, dan kan men de eigenaars er toe trachten te
bewegen de honden te laten afmaken, waarna de dunne darmen onder-
zocht kunnen worden. Wenst men eerst zekerheid te hebben, dan kan men
faesesonderzoek doen. Zoals reeds gezegd, is het moeilijk een juiste diagnose
te stellen op de lintwormeieren (zie foto\'s 4, 5 en 6). Vindt men eieren,
dan kan de hond besmet zijn met E. granulosus ; er kunnen echter ook
andere lintwormen aanwezig zijn. Door de honden na een periode van
vasten te behandelen met hydrobromas arecolini kunnen meer aan-
wijzingen verkregen worden.

Reageert de hond op de arecoline met krampdiarrhee, maar komen er
toch geen lintwormen af (de kleine Echinococcusproglottiden, die moeilijk
te zien zijn in de ontlasting, buiten beschouwing gelaten), dan is de kans
zeer groot, dat de behandelde hond inderdaad drager is van E. granulosus.
Men bedenke, dat een enkele hond wat laat reageert op de arecoline, of
dat de lintwormen soms niet direct afkomen. Zijn er geen lintwormen
afgekomen na de arecolinetoediening, dan kan de ontlasting onderzocht
worden op Echinococcusgeledingen en lintwormpjes. Er wordt dan als
volgt gehandeld. De faeces worden met water goed geroerd. Na bezinken
van de faecespartikels wordt de bovenstaande, vaak donker gekleurde
vloeistof afgegoten. Dit herhaalt men zolang, tot de bovenstaande vloeistof
helder blijft. Dan wordt de vloeistof met de kleinere partikeltjes afgegoten
en de rest bij kleine beetjes in petrischalen met water geschud en bekeken
boven een donkere ondergrond (carbonpapier of i.d.). Sneller werkt men,
door de met water geroerde faeces te zeven door een zeef met een maas-
wijdte van ongeveer 0,5 mm ; de grotere partikels, o.a. de Echinococcus-
geledingen blijven dan achter. De voedsel- en darmpartikeltjes zijn vaak
gekleurd en zelden scherp gecontoureerd, dit alles in tegenstelling met de
roomachtig witte Echinococcusproglottiden, welke scherp afsteken tegen
de omgeving en bovendien een typische vorm bezitten ; ze zijn ongeveer
i mm breed en 1f—3 mm lang en rechthoekig met afgeronde hoeken.
Verdachte partikels kan men microscopisch onderzoeken, na ze in wat
water tussen voorwerp- en dekglas overgebracht en kapot gedrukt te
hebben. Op de uitgetreden eieren is dan gemakkelijk de diagnose te stellen.
Ook kan men de partikeltjes tussen voorwerp- en dekglas boven de micro-
vlam ophelderen in chlorallactophenol (2 dln. chloralhydraat, 1 dl.
acidum lacticum en 1 dl. phenolum liquefactum).

Bij het microscopisch bekijken ziet men, in geval het onderzochte partikel
een Echinococcusgeleding is, duidelijk de eieren in de proglottis liggen.
(Foto 7 ; de haakjes van het hexacanthe embryo zijn zelfs zichtbaar). Dit
onderzoek van de ontlasting op proglottiden is bewerkelijk. Nosik geeft
aan, dat hij hiermede bij een groep honden in 100 % van de gevallen de
diagnose gesteld heeft. Het is de vraag of op deze manier de diagnose wel
zo gemakkelijk te stellen is bij licht geïnfecteerde honden.

Bij het onderzoek van de hondendarm gaat men uit van de opengeknipte
darm, die voorzichtig met water begoten en schoongespoeld wordt. Tijdens
het overgieten wordt de darm ter plaatse van de waterstraal bekeken,
waar eventuele aanwezige Echinococcen door het water heen en weer
gespoeld worden en gemakkelijk in het óog vallen.

en voorzichtig met water afgespoelde darm overgoten wordt met for-
maline ; na de fixatie wordt de mucosa afgeschraapt, bij gedeelten in een
petrischaal met veel water overgebracht en door een snel heen en weer
bewogen sonde of i.d. fijngescjiud. De lintwormpjes zijn dan — vooral
boven een zwarte ondergrond — gemakkelijk waar te nemen, doordat ze,
in tegenstelling tot de mucosadeeltjes, massiever en dus intenser van kleur
(wit) en scherper begrensd zijn. Soms treft men in de darm bindweefsel-
sliertjes aan, welke macroscopisch veel op een lintwormpje kunnen gelijken.
Sterk met vetbolletjes gevulde darmvlokken zijn vaak kleiner, maar
kunnen eventueel aanleiding geven tot verwarring. Het microscopisch
onderzoek na opheldering in chlorallactophenol (zolang verhitten, tot
er kleine gasbelletjes ontwijken) helpt ook hier weer. In de beide laatste
gevallen ziet men geen geledingen, geen eieren (en geen haakjes). Drukt
men de sterk gevulde darmvlokken kapot, dan ontwijken er zeer vele
kleine, ronde en structuurloze vetbolletjes. Wil men de taeniasis bij de hond
bestrijden, dan bedenke men, dat de arecoline nogal eens uitgebraakt
wordt (zie Batham, E. J. ; Parasitology 37, 185) of niet werkt, maar dat
de werking vrij goed is. Bij een dosering van 0,83 mg/kg, in water ingegeven,
vond Batham, dat ongeveer 99 % van de Echinococcuswormpjes werd
afgedreven. Uit zijn onderzoekingen blijkt verder, dat honden in den
regel „vrij" waren na een driemaal herhaalde dosering, welke telkens
krampdiarrhee had verwekt.

Wie belang stelt in een beknopt, maar toch ruim literatuuroverzicht
de echinococcosis betreffende, zij verwezen naar het boek van van der
Hoeden, „De Zoönosen". Van de serologische en cutane reacties wordt
een duidelijk overzicht gegeven in het reeds eerder genoemde handboek
van Craig en Faust, waarin nogal aandacht besteed wordt aan de door
Dew, Kellaway en Williams verbeterde intradermale reactie van
Csaoni. Deze reactie geeft geen miswijzingen en zou bij besmette per-
sonen altijd positief zijn.

The author gives a short description of some problcms and diagnostic methods about
echinococcosis for veterinarians. Literature gives little information about the duration
of life of Echinococcus granulosis in the intestines of dogs.

The opinion of Tenhaeff en Ferwerda was thatthe duration of life was three months.

Some diagnostic, especially differential diagnostic methods in relation to C. tenuicollis
are mentioned.

WlRTH : Lexikon der praktischen Therapie und Prophylaxe für Tierärzte. Lieferung
3 und 4. Prijs van elke aflevering 13 Zwitserse franken.

Met de aflevering van het derde en het vierde deel is de eerste band van deze lexikon
compleet, die dan 596 bladzijden groot is. De derde aflevering gaat van Gebäimutter-
vorfall tot Katarrhalfieber, de vierde van Katarrhalfieber tot Lymphosarkom. Wat
de bespreking betreft zij naar die van de beide eerste afleveringen verwezen.

Dr. C. P. RAVEN. Ontwikkelingsphysiologie der dieren. Noorduyn\'s Weten-
schappelijke Reeks. No. 31, 1948. Prijs: ƒ 4,90.

Tot de onderdelen der diergeneeskundige opleiding behoort het onderwijs in de
embryologie, die als fundamenteel vak ons vaak in de gelegenheid stelt in verschillende
onderdelen der pathologie een duidelijker inzicht te krijgen. De combinatie van alge-
mene pathologie, pathologische anatomie en embryologie tot één leerstoel, zoals in
Frankrijk wel wordt aangetroffen is een logische. Hoe verder men in de pathologie
doordringt, hoe meer de kennis van de ontwikkeling der dieren onontbeerlijk blijkt
te zijn. Jammer neemt de descriptieve embryologie zoveel tijd, dat het niet mogelijk
is meer dan enkele colleges aan de physiologie van het gebeuren te wijden.

Toch zou een uitgebreidere kennis, waardoor een dieper inzicht in de oorzaken
der embryonale processen voor de dierenarts voor een juister begrijpen van vele patho-
logische afwijkingen en processen van grote, betekenis zijn.

Zeker heeft Prof. Raven dit werkje niet met die bedoeling geschreven en zullen velen,
die het zich aanschaffen, hier over heen lezen en gegrepen worden door de wel is waar
korte, maar zeer heldere uiteenzettingen, die in logisch verband achtereenvolgens worden
gegeven over de physiologische processen in de opeenvolgende stadia der embryonale
ontwikkeling. Nadere kennismaking zal niet alleen de embryologische kennis van de
dierenarts verrijken, maar hem bij ernstig nadenken van belang zijn voor zijn inzicht
in de pathologische processen, waarmede hij te doen krijgt. Kennisneming van dit
deel van Noorduyn\'s wetenschappelijke reeks beveel ik gaarne aan.

ARMAND NÉVOT.Contrôle bactériologique pratique des denrées alimentaires
d\'origine animale. Editions médicales Flammarion 1947 (363 bladz,). Prijs 800 francs.

Dit is het eerste boek, dat op het gebied van het bacteriologisch onderzoek van
voedingsmiddelen in Frankrijk is verschenen. De schrijver van het boek is hoofd van de
bacteriologische afdeling van de Medische Faculteit te Parijs en directeur van het
laboratorium van de controle op voedingsmiddelen van de gezondheidsdienst van de
Seine. Hij is zowel „docteur vétérinaire" als „docteur médicine".

Gelet op zijn functies moet hij dus wel veelzijdig ontwikkeld zijn op het gebied van
de kennis van de bacteriologie van menselijke voedingsmiddelen.

In zijn boek behandelt hij de bacteriologische techniek, de microben, die bij het on-
derzoek van voedingsmiddelen kunnen worden gevonden, de bacteriologische controle
van vers vlees en van vleesconserven, de gehele melkcontróle, de bacteriologische con-
trole op eieren, idem op schaaldieren, en in een aanhangsel een elementaire chemische
en histologische techniek, die de controle op voedingsmiddelen aanvult en tenslotte
nog in een drietal bladzijden een overzicht van het bacteriologisch onderzoek van water;
een en ander wordt toegelicht met eenvoudige getekende afbeeldingen van het te ge-
bruiken instrumentarium, een tweetal gekleurde afbeeldingen en een aantal bacterio-
scopische foto\'s. Zoals men ziet, is er in 363 bladzijden een uitgebreid gebied behandeld.
Het geheel moest dan ook wel zeer beknopt worden gehouden. Dit is ten voordele van
hem, die het boek bestudeert. Er is over het onderzoek van voedingsmiddelen zó\'n
omvangrijke literatuur, dat het nuttig is, dat gedene, die zich wil laten inlichten, door
een vakman een keuze krijgt voorgezet uit al de onderzoekingsmethoden en de voor-

naamste en beste krijgt opgesomd, met de naar voren gebrachte bijzonderheden en
de waarden. De meest moderne technieken zijn in dit boek verwerkt. Toch lijkt het mij
toe, dat de beknoptheid wel eens wat te ver is doorgevoerd. Daardoor lijdt m.i. de dui-
delijkheid. Een werkelijk instructieve beschrijving ontbreekt vaak. Zoals het boek
nu is, kan het niet worden gebezigd als leerboek Voor studerenden, maar als een werk,
waarin men vlug en beknopt wil worden ingelicht als men iets zoekt. Als vraagbaak
voor de gevorderde is het een zeer geslaagd werk. Men vindt er inderdaad vrijwel
alles in, wat bij het bacteriologisch onderzoek van voedingsmiddelen te pas komt.

Elk laboratorium in elk land heeft zijn eigen methodes. Zo is het interessant te lezen
in een bepaald hoofdstuk op welke wijze op het laboratorium van de Centrale Hallen
in Parijs de bacteriologische onderzoekingen op vlees, vleesproducten, alle soorten
conserven, schaaldieren en eieren worden gedaan, en hoe meestal de „teste H.I.L."
wordt toegepast, waarbij schr. met H. bedoelt H_;S, met I. indol en met L. (liquéfac-
tion) vervloeiing van gelatine.

Afgezien nog van de verdere goede eigenschappen van het boek, is juist de geboden
mogelijkheid om eens te kunnen bestuderen hoe elders het onderzoek wordt gedaan
en om te kunnen vergelijken met de gebruikelijke methoden, m.i. méér dan voldoende
reden dit boek aan te schaffen.

De verwerking van wei tot producten voor menselijke consumptie in het bijzonder
voor baby- en kindervoeding. Chem. Weekblad 44, 343, 1948.

Bij de verwerking van de waterige vloeistof, die overblijft, nadat uit de melk de
kaasstof en het vet is verwijderd, tot iets nuttigs, stuit men op de volgende bezwaren :
1. het watergehalte is hoog (94 %) ; 2. de afzet van veevoeder ondervindt juist in de
tijd van grootste productie bezwaren, doordat de varkens in die periode te jong zijn en
door gebrek aan granen en ander voer in onvoldoende aantal kunnen worden gehouden ;
3. wei is sterk aan bederf onderhevig ; 4. eiwitpercentage is gering (0.9 %) ; 5. ver-
houding eiwit zout is zeer ongunstig ; 6. door het sterke seizoenkarakter-is het opbouwen
van een industrie op wcibasis duur en niet geregeld in gebruik. Volgens opgave van de
F.N.Z. kwam in 1946 70.000.000 kg wei in de sloten terecht.

Door electrodialyse is het T.N.O. gelukt een groot gedeelte van het zout te verwijderen
zonder dat grote hoeveelheden melksuiker of eiwit verloren gaan. Ook de gebonden
zouten kunnen verwijderd worden. De smaak wordt veel zoeter en wordt aantrekkelijk
voor de banketbakkerij, ijsbereiding, kunsteiwitfabricage enz.

Een belangrijk afzetgebied wordt echter gezocht in de bereiding van synthetische
moedermelk.

De overeenkomst tussen moedermelk en T.N.O. babymelk is duidelijk, maar is nog
groter als wij bedenken, dat het bufferend vermogen grote overeenkomst vertoont,
waardoor de maagwand veel minder zoutzuur behoeft af te scheiden om een bepaalde
reële zuurgraad te krijgen. Bij koemelk is hier 3.5 maal zoveel zuur voor nodig.

Men stelt de melk samen uit 100 kg ontzoute wei, 24 kg volle melk, 2.8 kg botervet
of ander vet. Men verstuift dit mengsel en maakt er een poeder van, dat beter oplost
dan poeder van volle melk. Om van dit poeder babymelk te maken voegt men bij
13.5 g poeder water van 40° C. en de babyvoeding is a la minute gereed.

Het normale bloedbeeld van schapen. J. Robert Prescott, Harry A. Keener,
Charles G. Dobrovolny and Gordon P. Percival. The normal blood picture of
sheep. The anatomical Record. Vol. 99, no. 4, 1947.

Routine onderzoekingen bij 30 schapen over een periode van 6—22 weken hadden
als resultaat: erythrocyten getal: 7.400.000—14.500.000 gem. 11.150.000, standaard-
afwijking : 1.500.000. Totale leucocyten getal : 6.300—15.400, gem. 10.400, s.a. 2.700 ;
(neutrophiele : 14—40 %, gem. 28,3 %, s.a. 8.5 % ; eosinophiele : o—8 %, gem. 3,7 %,
s.a. 2,4% ; basophiele : O—2%, gem. 0.58 %, s.a. 0,78 % ; monocyten : 2—18 %,
gem. 10,2 %, s.a. 5,0 % ; lymphocyten : 36—75 %, gem. 57,3 %, s.a. 10,6 %).

De normale cellulaire samenstelling van het bloed van runderen. Emile
C. A. Samatra and Charles G. Dobrovolny. The normal cellular constituents of
blood of bovines. The anatomical Record, Vol. 99, no. 4, 1947.

Talrijke bloedmonsters van 16 normale volbloed runderen van het Jersey, Guernsey,
Holstein en Ayrshire ras werden over een periode van 3 maanden onderzocht. Erythro-
cyten getal : 5.990.000—9.670.000, gem. 8.224.000 ; totale leucocyten getal : 7.450—
16.750, gem. 8.412 ; (lymphocyten : 16—81 %, gem. 62 % ; neutrophiele : 15—27 %,
gem. 21 % ; monocyten : 5—13 %, gem. 8,5 % ; eosinophiele : 1—7 %, gem. 4,8 % ;
basophiele : O—3%, gem. 1,7 %). De cijfers zijn hoger dan van andere onderzoekers.
Bij jonge dieren zijn ze groter dan bij oude, bij stieren groter dan bij vaarzen. Er zijn
grote, individuele verschillen, ook op verschillende leeftijden.

Het bloedbeeld van normale katten. Richard j. Ackart John S. Shaw and
John S. Lawrence : The blood picture of normal cats. The anatomical Record, Vol. 76,
no. 3, 1925.

Het bloedbeeld van normale katten is aan grote wijzigingen onderhevig, niet alleen
wat het individu betreft, maar ook wat de soort aangaat. Data werden verzameld over
het witte bloedbeeld in het perifere bloed van 100 normale katten onder dezelfde labo-
ratorium condities. De volgende gemiddelden werden verkregen : totaal aantal witte
bloedcellen : 15.000 ; basophiele : o—0,1 %, eosinophiele : 8.0 %, neutrophiele : 0,2 %.
Het gemiddelde aantal rode bloedcellen van 45 katten onder dezelfde omstandigheden
bedroeg : 7.240.000. Het gemiddelde haemoglobine gehalte van 20 katten was 11,24 g
per 100 cc.

Use of Sodium Sulfamerazine in Foot Rot. (Infections Pododermatitis, Interdigital
Phlegmon in Cattle). Francis T. Candlin. In : J. Amer. Vet. Med. Assoc. 1947, 111,
278.

Infectieuze pododermatitis is de voornaamste oorzaak van kreupelheid bij runderen.
Veelal wordt als oorzakelijk agens aangegeven Actinomyces necrophorus. De oudere
therapie bestond in een plaatselijke behandeling met kopersulfaat, phenol, formaline,
jodium of pix liquidum. Chirurgisch ingrijpen bleek in ernstige chronische gevallen
noodzakelijk te zijn.

Het gebruik van de sulfonamiden heeft bij de behandeling van deze aandoening een
grote vooruitgang gebracht. Achtereenvolgens zijn locaal oplossingen van sulfapyridine,
sulfathalidine, phthalylsulfathiazol, sulfasuxidine, succinvlsulfathiazol gebruikt, nadat
tevoren het necrotische weefsel was verwijderd en een goede drainage was gewaarborgd.
Een geheel nieuwe behandelingsmethode werd door Forman geïntroduceerd door
deze aandoeningen te bestrijden met een enkele vrij grote intraveneuze dosis van sul-
fapyridine-natrium. Een locale of chirurgische behandeling was hierbij niet nodig.
Door de schrijver werden 34 runderen en 1 stier met sulfamerazine behandeld. 25 gram
van het geneesmiddel werd opgelost in 250 cc physiologische zoutoplossing. Van deze
oplossing werd een zodanige hoeveelheid in de vena jugularis ingespoten, der per kg
lichaamsgewicht 67 mg werd toegediend. Zonder verdere behandeling genazen 33
dieren.

Als er ettering bestaat en necrose van de diepere delen van de klauw, kan een tweede
dosis nodig zijn op de 3e of 4e dag. Tevens kan per os gedurende verscheidene dagen
sulfamerazine-natrium gegeven worden.

Chemotherapie in de Diergeneeskunde. Bacterial chemotherapy in Veterinary
Medicinc. Joh. Francis. The Vet. Record. 1947, 59, 131.

De behandeling van mastitis is het meest belangrijke probleem in de bacteriële
chemotherapie der dierziekten.

Sulfanilamide per os toegediend is van geringe waarde bij de bestrijding van mastitis.
Met zilveroxyde en tyrothricine zijn gunstige resultaten verkregen, doch beide stofFen
zijn te irriterend voor het uierweefscl, zodat ernstige beschadiging van het klierweefsel
kan optreden. Van de acridine kleurstoffen (rivanol, ubcrasan, entozon, enz.) is acri-
flavine het meest werkzaam. Het vindt vooral toepassing tegen of tijdens de droogstand.
Sulfanilamide in olie gesuspendeerd (38 %, dosis 40—80 gram) is een der meest gunstige
chemo-therapeutica, wanneer deze stof intramammair wordt toegediend, terwijl de
kans op beschadiging van het uierweefsel gering is.

Diaminodiphenylsulfon is echter nog 3—4 maal zo actief als sulfanilamide. Het blijft
10 maal zo lang in de uier aanwezig. Een dosis van 10 of 20 gram geïnfunccerd in de
uier mag 2 tot 3 dagen daarin blijven, terwijl gedurende die tijd de hoeveelheid sulfon
in de melk groot genoeg blijft om therapeutisch werkzaam te zijn. Tijdens de droogstand
blijft het geneesmiddel vele dagen werkzaam. Draminodiphenylsulfon is waarschijnlijk
het meest doeltreffende sulfonamide voor intramammaire behandeling van strepto-
coccen-mastitis. De waarde van dit geneesmiddel wordt nog belangrijk verhoogd,
wanneer het gecombineerd wordt met penicilline, b.v. 10 gram sulfon en 50.000 eenheden
penicilline. Vaak is slechts een enkele infustie nodig om genezing te brengen. In olie
gesuspendeerd en in een ,,één-dosis-tube" met een uitmonding, die rechtstreeks in de
tepel gebracht kan worden, lijkt dit het meest doelmatige therapeuticum te zijn bij
uiers treptomycose.

Penicilline, parenteraal toegediend, passeert de uier niet en komt niet in de melk
terecht. Vele publicaties bewijzen, dat bij intramammaire toediening het een genees-
middel van grote waarde is. 25.000—50.000 eenheden per kwartier, gedurende enige
dagen toegediend, genezen de meeste gevallen van Streptococcus agalactiae-infectie.
Een enkele zeer grote dosis is veel minder effectief.

Minder gunstige resultaten zijn bereikt met een penicilline-therapie bij staphylo-
coccenmastitis.

Penicilline blijft tijdens de droogstand langer in de uier aanwezig dan gedurende de
lactatie. De infusie behoeft niet uit de uier verwijderd te worden. Behandeling der
runderen tijdens de droogstand heeft enkele voordelen, o.a. omdat de neiging tot ge-
nezen groter is dan tijdens de lactatie.

Voor de behandeling van pneumonie bij runderen, schapen en varkens zijn waar-
schijnlijk de meest doeltreffende geneesmiddelen sulphamezathine en sulphamerazine.
Sulphatiazol is misschien meer werkzaam, doch moet vaker en in groter dosis verstrekt

worden. Bij streptoeoccen- en pneumococcenseptiehaemie van het kalf zal diaminodi-
phenylsulfon het aangewezen middel zijn.

Voor de behandeling van darminfecties bij alle dieren geven de volgende middelen
gunstige resultaten : sulphamezathine, sulphamerazine, sulphadiazine en sulphathiazol.

Streptoeoccen zijn de belangrijkste organismen, die voorkomen bij aandoeningen
van de respiratietractus bij het paard. Sulphanilamide is hier het meest gebruikelijke
geneesmiddel.

Diaminodiphenylsulfon is ongeschikt om bij het paard toegepast te worden, omdat
het methaemoglobinaemie veroorzaakt.

De bacteriële ziekten bij pluimvee worden als regel veroorzaakt door Gram-negatieve
organismen. Hier zijn de besre middelen sulphamezathine, sulphamerazine en sulpha-
diazine.

Sulphamezathine en sulphamerazine kunnen in de volgende dosering gegeven worden.

Deze doses kunnen bij het kalf iets lager zijn, terwijl eveneens bij het varken, wanneer
sulphamezathine gegeven wordt, de dosis iets lager moet zijn.

Andere sulphonamiden worden in grotere dosis verstrekt en vaker per dag. Bij het
paard en het schaap dient de dagelijkse dosis iets kleiner te zijn dan 0,1 gram per kg
lichaamsgewicht.

Varkens en paarden nemen sulphamezathine, sulphamerazine, sulphadiazine en
diaminodiphenylsulfon gemakkelijker vrijwillig in dan de andere sulphonamiden.

In een samenvattend overzicht (N.T.V.G. 29 Mei 1948, bldz. 1624—1645.) deelt
de Amsterdamse Werkgroep „naar stoornissen in de mannelijke onvruchtbaarheid",
door hare medewerkers Hellinca, Van Dam, en Glazenburg ons de resultaten mede
van een onder hare auspiciën verricht onderzoek, over bovenstaand onderwerp. Deze
Biopsie, waarvan de indicatie en techniek in de brede wordt beschreven, stelt zich ten
doel op grond van een proefincisie van een of meer testes, zich een oordeel te kunnen
vellen omtrent de spermatogenese. Zij vervangt de [ unctie, zoals deze in 1913 reeds
door Huhner toegepast is. Men kan zeggen dat momenteel deze methode in de steri-
liteitsklinieken algemeen toepassing heeft gevonden in gevallen van azoöspermie.
Hiermede wordt het mogelijk de histologie van het zaadepitheel te bestuderen. Van
Dam geeft een uitvoerige beschrijving van de volledige techniek van het histopatholo-
gisch onderzoek, Glazenburg die van de Biopsie zelve, Hellinga, bepaalt zich tot
een beschrijving van de practische toepassingen en mogelijkheden; het geheel vormt
het resultaat van een uitmuntend stuk teamwerk, dat ik gaarne ter lezing en mogelijke
navolging aanbeveel aan die Dierenartsen, welke ingeschakeld zijn in het steriliteits-
vraagstuk bij onze huisdieren.

In de rubriek „Microbiologie en Hygiene" N.T.V.G. 29 Mei 1948 Bladz. 1652
wijst Charlotte Ruys in een verzamelreferaat op de gevaren van de humane tuberkel-
bacil voor de veestapel; zij refereert in hoofdzaak aan een publicatie van Magnusson
(the relation between bovine and human tuberculosis from the veterinary point of
vieuw, Helsinfors 1941), die nog eens met nadruk vaststelt, dat de mogelijkheid niet
van de hand gewezen kan worden, dat in gebieden waar door een intensieve T.B.C.-
bestrijding onder de rundveestapel het bovine type verdwijnt, de mogelijkheid blijft
bestaan, dat besmetting van de veestapel door mensen, lijdende aan tuberculose in de
open vorm blijft bestaan. Weliswaar geeft\'een besmetting van dergelijk karakter weinig
gevallen te zien van klinisch manifeste T.B.C. Verwezen wordt naar ene bevinding
van onze landgenoten Van der Schaaf en Van Zwieten (Ned. Ind. Bladen voor Dier-

geneeskunde 1939), die in staat waren tuberkelbacillen te kweken van het humane
type, uit een geïsoleerde, verkaasde klier bij een rund op Java.

Ook Sigurdson (Studies on the risk of infection with bovine tubercle bacilli to the
rural population, Kopenhagen 1943), wijst op het gevaar van aërogene besmetting
wederzijds; volgens deze onderzoeker is de melk van met humane tuberkelbacillen ge-
infecteerde koeien nooit besmet gevonden. Met nadruk wordt gewezen op nauwe samen-
werking tussen arts en dierenarts. Het blijft inmiddels een vraag, of de mogelijkheid
ook blijft bestaan dat bacillen van het humane type bij het rund, de gelegenheid kunnen
herkrijgen zich wederom in die mate te assimileren aan het bovine milieu, dat het con-
tagieuze karakter ten opzichte van andere runderen weer hersteld wordt; gezien ook de
originaire eenheid, waaromtrent volgens referent geen twijfel meer kan bestaan, kan
dit vermoeden niet zonder meer van de hand gewezen worden.

Contagious Abortion Vaccine prepared from strain 45 (20). A. McEwen. In The
veterinary Record, 1946, 58, p. 57, Febr.

Betreft de resultaten verkregen met de immunisatie van vaarzen en koeien tegen
abortus Bang. In 1940 voor het eerst gebruikt, werd het vaccin de volgende 2 jaren in
600 kudden toegepast. Eerst is van alle runderen het bloed onderzocht op voorkomende
agglutininen. De vaccinatie werd toegepast op niet-drachtige koeien, die bij de aggluti-
natie niet of twijfelachtig hadden gereageerd.

Vaarzen, welke nog niet gedekt zijn geweest, worden 2 maal gevaccineerd voor de
dekking plaats heeft, niet-drachtige koeien 1 maal. Als de gevaccineerde dieren hadden
gekalfd, werden de negatieve reactoren op de agglutinatietest na iedere drachtigheid
weer geënt. Vaccinatie van dieren, welke niet op de agglutinatietest reageren, verleent
hen een weerstand tegen een virulente infectie. Deze actieve immunisatie, welke zelf
geen agglutininen tegenover Br. abortus verwekt, voorkomt, met uitzondering van slechts
een gering percentage, dat dieren, blootgesteld aan een virulente abortus-infectie,
positief gaan reageren met de agglulinatietest.

Het best komt de gunstige invloed van de vaccinatie tot uiting bij de tweede en latere
drachtigheidsperioden, volgende op de immunisatie. Schijnbare doorbraken van de
immuniteit, vooral in de eerste drachtigheid na de vaccinatie, is te wijten aan een pre-
vaciinale infectie, welke geen agglutininen verwekt heeft. Het gevaar en de gevoelig-
heid tegenover abortus Bang-infecties vertoont de hoogste top na de tweede drachtig-
heid en de vaccinatie heeft bewezen juist in deze tijd een voldoende bescherming tegen
de infectie te leveren.

Further experiments on the infectivity of vaccine prepared from Brucella abortus
strain 45 (20) for cattle. A. McEwen. In: The veterinary record, 1946, 58, p. 3. Jan.

Ten einde een eventuele algemene infectie aan te tonen bij runderen, gevaccineerd
met stam 45 (20) en in een onbesmette omgeving gehouden, werden vruchtvliezen,
colostrum en melk van zieke dieren bacteriologisch onderzocht.

Van alle volwassen vrouwelijke runderen uit een kudde van 50 stuks werd het bloed
op agglutininen onderzocht, waarbij allen in dat opzicht negatief reageerden. De eerste
dieren werden Maart 1943 gevaccineerd en daarmee werd doorgegaan tot in December
1944. Gedurende deze tijd waren 27 vaarzen, 19 koeien met eerste kalf en 28 koeien met
2 of meer kalveren gevaccineerd. Een aantal hiervan werd na het kalven weer ge-
ent. Het serum van al deze dieren werd van Februari 1943 tot Mei 1945 op agglutininen
onderzocht. Van September 1944 tot Mei 1945 werden vruchtvliezen, colostrum en
melk op Brucella Bang onderzocht, waarbij tevens een aantal caviae met materiaal
werden ingeënt. Uit de vruchtvliezen van 51 gevaccineerde runderen konden geen abor-
tusbacteriën worden geïsoleerd. Evenmin uit de colostrums van 56 geënte dieren.
Uit 186 melkmonsters van 64 gevaccineerde runderen werd slechts 1 maal abortus-
kiemen geïsoleerd. Al de serummonsters, gedurende 2 £ jaar op het voorkomen van agglu-
tininen getest, reageerden met uitzondering van het ene rund, wiens melk geïnfecteerd
bleek te zijn, negatief.

Vaccinatie van runderen in een gevorderd stadium van de dracht, verwekte nog
wel eens abortus en infectie van de uier. Twee van de 5 runderen, gevaccineerd in de
4e — 5e maand, aborteerden, één kalfde te vroeg en van 1 bleek de uier geinfecteerd
te zijn.

Wordt de entstof in een vroeg stadium van de dracht toegediend dan bestaat er
goede kans, dat de runderen normaal kalven zonder dat agglutininen in het serum
optreden. Vruchtvliezen en colostrum van dergelijke dieren zijn echter niet onderzocht.
Voor een nader inzicht in de toestand hiervan werd een aparte proef ingesteld. Tien
abortus-vrije vaarzen, welke nog niet gedekt waren, werden op schapenweiden ge-
houden. Na gedekt te zijn volgde vaccinatie met 8 cc cultuur op verschillende tijden,
variërende van 1 week tot 2 maanden na dekking. De vruchtvliezen van 8 dezer run-
deren, met de colostrums en melkmonsters, werden op het voorkomen van Bang -
bacteriën onderzocht.

Alle geënte dieren kregen normaal kalveren. De bacillenkweek uit vruchtvliezen
en colostrums was slechts bij 1 rund positief, welk dier 2 maanden na dekking gevacci-
neerd was. De serumtiter steeg op de dag van kalven tot 1 : 20, om 10 dagen daarna
tot 1 : 10 te dalen. De vruchtvliezen bleken vrij van bacteriën te zijn. Alleen uit de
colostrum werden enige brucellakolonies gekweekt.

Uit de milten van caviae, geënt met materiaal, afkomstig van de vruchtvliezen, werd
brucella gekweekt, waaruit blijkt, dat deze toch wel besmet waren geweest.

Le controle de 1\'avortimcnt épizoötique des bovidés. A. Stableforth. In: Recueil
de Méd. Vét. 1947, 123, No. 7, p. 289.

Duur der immuniteit is nog niet volkomen bekend bij de met levende cultuur gevac-
cineerde dieren. Bij dieren, geënt op leeftijd van 4—8 maanden, wordt verondersteld,
dat de immuniteit bij de 2e baring reeds wat is afgenomen, doch nog voldoende is
voor de 3e zelfs 4c zwangerschap. Zes of meer jaren na de vaccinatie is immuniteit
onvoldoende, tenzij er voor de tweede maal geënt wordt. De virulentiegraad van Str. 19
wordt niet beïnvloed door runderpassage. Intraveneus geënte koeien worden normaal
drachtig en dragen uit en de verzwakte smetstof wordt niet uit de placenta, uitvloeiing
of colostrum gekweekt. Andere drachtige, niet-gevaccineerde koeien, bij de intraveneus
geënte geplaatst, kregen geen abortus-besmetting hierdoor.

Alle gevaccineerde dieren krijgen na enige dagen specifieke agglutininen in het bloed,
waarvan de titer na 10—20 dagen het maximum bereikt en niet te onderkennen is
van die van een natuurlijke infectie. Kalveren, op een leeftijd van 4—8 maanden geënt,
vertonen een lagere titer dan bij oudere dieren. Ent-agglutininen nemen snel af en na
12 maanden is go % der runderen weer negatief in hun serumreactie, terwijl positieve
titers zeldzaam zijn. Er is wel een verband tussen de ouderdom der dieren bij de enting
en de duur der serologische reacties. Op een leeftijd van 9—18 maanden en ouder kan
men bij de eerste baring een duidelijke agglutininentiter aantreffen, welke bij oudere
dieren, die, door een natuurlijke infectie veroorzaakt, kunnen maskeren. Daarom worden
in Amerika de vaccinaties met Str. 19 beperkt tot kalveren van 4—8 maanden. Niet,
dat de verleende immuniteit op die leeftijd groter is, eerder omgekeerd. In Engeland
wordt vaccin Str. 19 gebruikt bij niet-drachtige koeien op elke leeftijd, doch men hoopt,
dat de enting bij kalveren zó doorgevoerd wordt, dat die van volwassen dieren niet
meer nodig zal zijn.

Koeien in de laatste helft van de dracht met Str. 19 geënt, kunnen aborteren, maar
volgens Crawford niet meer, zelf minder, dan wanneer men deze voorzorg niet neemt.
Een vaccinale abortus zou volgens hem nog minder gewenst zijn dan na een natuurlijke
infectie. Stableforth heeft een aantal runderen gevaccineerd in verschillende stadiën
der drachtigheid, zonder dat abortus werd opgewekt.

Een dosis van 60 milliard kiemen onderhuids ingespoten geeft een sterke immuniteit
gedurende de eerste drachtigheid, welke zich uitstrekt over de tweede en zelfs latere
drachtigheidsperioden, zonder gevaar dat een infectie er door op contact-dieren wordt
overgedragen.

Advantages of Vaccination against bovine Brucellosis Dijkstra: Journ. Am. Vet.
Med. Assoc. 1947, 110, p. 96. Febr.

Het vaccineren der kalveren beschut ze tot de puberteit. Vaccineren der koeien
is nuttig en op den duur verliezen zij de positieve agglutinatiereactie. In een kudde,
waarin zich de besmetting uitbreidt, dient men de niet reagerende koeien te enten
voor zover deze niet — of pas drachtig zijn. Dit vermindert het gevaar van besmetting.
Str. 19 beschut ze tegen herhaald verwerpen. Men kan de gevaccineerde koeien in
de kudde laten. Vaccinatie van koeien, al of niet reagerende, in een drachtigheids-
stadium boven de 4 maanden is niet aan te bevelen, want Str. ig veroorzaakt een
placentaire aandoening, welke tot abortus kan leiden, ook al is het vaccin zelf niet het
directe oorzakelijke agens daarvan.

Kalveren vaccineren. Niet gevaccineerde vaarzen zijn meer gevoelig voor infectie
en abortus dan gevaccineerde. De geënte kalveren leveren geen gevaar op voor de oudere
koeien. Voordat de vaarzen naar de stier gaan wordt het serum eerst onderzocht en
alleen niet-reactoren worden gedekt.

Limitations of Vaccination in Brucellosis. Birch : Journ. Am. Vet. Med. Ass. 1947,
110, 98. Febr.

Vaccinatie kalveren: veroorzaakt permanente reactoren, geeft geen duurzame immu-
niteit. Gevaccineerde koeien krijgen later toch nog wel abortusbesmetting, soms zonder
symptomen. Vaccinatie der koeien stopt niet altijd de uitbreiding der ziekte. Kan bij
gevorderde drachtigheid abortus geven. Het serum houdt lange tijd een positieve
agglutinatie. Zonder critiek toegepast wordt de bestrijding der brucellose lange tijd
verhinderd.

The Interprelation of Whey AggKitination Test Results in Cows vaccinated
wilh Brucella abortus sirain 19. Traum and Maderious: Am. Journ. of Vet. Res. 1947,
8, 244, Juli.

Virulente abortusinfecties localiseren zich in de uier, dus melkserum bevat aggluti-
ninen. Dit is een onderscheid met vaccinatie Str. 19, welke geen localisatie in de uier
veroorzaakt en slechts tijdelijk melkserum agglutininen geeft. Dit is door meerdere
duizenden melkmonsters aangetoond. De eerste 3 maanden na vaccinatie heeft melk-
serum een zeer zwakke agglutinatie, die uit het bloed afkomstig is. Later dan 3 maanden
na de vaccinatie kan de agglutinatie van melkserum uitmaken, of men met een
virulente infactie te doen heeft of niet.

A Method of Differentiating between Vaccinal Titers and Infection Titers of
Brucella abortus in Cattle. Dick, Venzke and York: Journ. Am. Vet. Med. Ass.
1947. ^nl> 255, Oct.

Men kan zonder meer niet uitmaken of een bloedtiter afkomstig is van een virulente
infectie of een doorgemaakte vaccinatie. Spuit men zulke dieren intramusculair in met
5 ccm vaccin Str. 19 en stijgt de titer, dan is het dier niet geïnfecteerd, doch is de serum-
reactie het gevolg van een vroegere enting. Blijft de titer echter onveranderd, dan is
het dier geïnfecteerd met een virulente stam.

Topley and Wilson: Principles of Bac teriology etc. 3id Ed. (1947) pag. 12—-1713.

Kalf kan uit geïnfecteerde moeder met een negatieve bloedtiter geboren worden.
Na 2 uur zuigen zijn reeds de agglutininen van de moeder in het bloed van het kalf
aantoonbaar. Is een koe gedurende de drachtigheid geinfecteerd, dan stijgt de titer
vóór de abortus tot 1 200—1 1000 of hoger. Gedurende de volgende 6 maanden daalt
de titer weer. Blijft de koe chronisch lijden dan blijft de titer tamelijk hoog. Ongeveer
80 % der runderen met een blijvende titer van 1 : 200 of meer zijn meest uitscheiders
met de melk, terwijl een titer van 1 : 1000 op een uierbesmetting wijst. Volgt men
langere tijd de titer dan heeft deze bij allen de neiging tot dalen vooral bij lage reactoren.
27 % met een titer 1 25, 17 % met titer 1/50, 5 % met titer 1/100 verloren hun titer
permanent. Sommige dieren aborteren zonder een positieve bloedtiter te hebben tegen
de tijd van abortus of een paar dagen daarna. De meesten worden positief 3—4 weken
na de infectie, terwijl er ook zijn, welke steeds negatief reageren. Er zijn runderen,
welke abortusbacillen uitscheiden met de melk en toch geen positieve weititer krijgen.
Huddleson vond van 247 positieve dieren na een periode van 1-8 jaar, dat slechts
4 permanent negatief werden. Beoordeling op een enkele test is niet goed mogelijk en
hangt af van het feit, of er een infectie in de kudde bestaat. Velen beoordelen een titer
van i 25 reeds als verdacht, terwijl anderen 1 100 niet positief noemen. In een ge-
infecteerde kudde kan een titer van 1 25 niet verwaarloosd worden.

Een negatieve of twijfelachtige titer is geen bewijs voor een negatieve infectie.

Verslag Veeartsenijkundige Dienst in Denemarken 1945. (Plum, Uddrag af
Vetcrinardirektoratcts Berelning for Aarel 1945; Sk. Vet. T: 1947, S. 597).

Schaapspokken, schapenschurft, kwade droes, infectieuze anaemie bij paarden,
longziekte bij runderen, runderpest, varkenspest en hondsdolheid kwamen in 1945
niet, miltvuur op 2 bedrijven (2 dieren) voor. Mond- en klauwzeer kwam op 234 be-
drijven voor. Op 34842 boerderijen werden 647309 dieren gevaccineerd tegen deze
ziekte, bijna alle met gefractionneerde doses. Rotkrcupel werd op 11 bedrijven bij 271
schapen geconstateerd. Paraplegia infectiosa equorum 8 bedrijven (14 dieren, mor-
taliteit 85,7%); meningitis enzoötica bovum 5 (7; 71,4 "ó); paardenschurft 9 (16);
pneumonie infectiosa equorum 30 (201); epizoötischc lymphagitis paard bij 2 door de
Duitsers achtergelaten paarden. Jonge vossenziekte 13 (1136; 60%). Van de goed-
aardiger infectieziekten werden o.a. bekend 2802 gevallen van acute vlekziekte; urticaria
en chronische vlekziekte 24024; goedaardige droes 7994; koepokken 2109; trichophytie
paard 289, id. rund 8006, id. varken 2684; miltvuuremphyseem ( ? ?) 13; kalverdiphteric
1227 bedrijven, hondenziekte 18854 gevallen. Op het serumlab. worden 1945 \'46
2172 bloed- en 152 urinemonsters op leptospiren onderzocht, alle van honden; 1120
resp. 46 monsters waren positief. Bij mensen werden op het serumlaboratorium 102
gevallen van salmonellosis gevonden nl. 54 typhi murium (12 bij vluchtelingen), ent.g.
24 (9 vl.), Ratin 9, Jena 1, parat. B 3, Ballerup 6 (2), Boserup 1, Nilöse 1, Rubislaw I,
Wirchow 2 (1). 284 maal kwam febris undulans voor, 78 maal weil (18 ictero-haem,
27 Sejroe, 5 Batavia, 26 canicola, 1 grippotyphosa, 1 Poi.

496838 bloedmonsters van kuikens (4401 bedrijven) werden onderzocht op pullorum.
62 bedrijven waren besmet. 706794 bloedmonsters werden op abortus Bang onderzocht.

Op de eilanden werden onderzocht 1406 bedrijven op het voorkomen van hypoderma
bovis. Van de 19959 runderen waren er 67 (in 9 bedrijven) aangetast (0,64%); in
Jutland waren de cijfers 120906 bedrijven met 1621075 runderen; aangetast 76455 in
16779 bedrijven (13,88 %). Op de eilanden werden geen of practisch geen wormhuiden
ingeleverd, in Noord-Jutland 0,78 %, in Z.-Jutland 5,25 %.

Het aantal stuks vee bedroeg per 14 Juli 1945: paarden 611676 (v. j. 609191), run-
deren 3226908 (3187921), varkens 1646137 (2083651), schapen 213421 (202621),
kippen 16371516 (16835775); pelsdieren op 3356 bedrijven: 11121 zilvervossen, 93

platinavossen, 764 blauwvossen, 6 rode vossen, 77343 Nertzen, 51576 nutria\'s, 18812
andere soorten.

Geslacht werden 437489 volwassen runderen (2e kl. 4031, afgek. 6135. T.b.c. 45508).
Vette kalveren: 276439 (592, 1765, 8285). Nuchtere kalveren: 369783 (52, 11254, 85).
Schapen, lammeren, geiten: 156634 (86, 802, 39). Paarden: 24284 (174, 813, 19).
Varkens: 1740727 (3298, 8115, 29307). In de 53 destructoren werden gedestrueerd:
paarden 16108; veulens 10186; volw. runderen 25375; kalveren 91796; schapen en
geiten 10383; varkens 40145. Ander materiaal 53986182 kg.

Behalve in de hoofdstad bestaan er nu verordeningen over melkcontröle in 124 steden
en komgemeenten. I.aboratoriumcontröle in de hoofdstad en 97 dezer gemeenten.

Lymphadenosis bij rundvee. (Sandtstedt, Sjöberg, Nilsson, Nordstrom:
Lymphadenosis in Cattle, Sk. Vet. T. 1947, S. 604).

In dit voorlopig rapport wordt medegedeeld, dat de schrijvers sinds enige jaren
proeven hebben genomen over de behandeling met biergist en Cu, Co. en Mn als
spoorclementen, bij bovenstaand ziektebeeld. Zij zagen soms spontane genezing, maar
bovengenoemde middelen hadden tezamen toch o k curatief succes. In één district
zagen zij een duidelijke voorbehoedende werking van de toediening van spoor-
elementen, dus zonder gist, terwijl in de omgevende districten, waar geen proeven
werden genomen, de ziekte als vanouds optrad.

Komplem entbinding bij Hepatitis contagiosa canis. (Lehnert: Der Wert
der komplementbindungsmethode bei der H.c.c. Sk. V. T. 1948, S. 95).

Door Rubarth is in 1947 in Zweden een virusziekte bij honden beschreven onder
bovenstaande naam. Hij vond kerninsluitsels in de lever. Lehnert bereidde daarmee
een antigeen voor de komplementbindingsmethode, die hij uitvoerig beschrijft. De
reactie is zeer specifiek, bleef 8 maanden bestaan.

Van 229, willekeurig gekozen honden," reageerden 45 % pos. en 11% dubieus.
De ziekte komt dus uitgebreid voor. Ook bij katten zijn complementbindende stoffen
aangetoond, van een afwijkend type. Bij honden werden soms antistoffen tegen beide
typen aangetroffen. Ook bij vossen zijn komplemcntbindende stoffen gevonden.

Slokdarmverstopping bij paarden. (Björck: Behandling av betforförstoppning i
matslrupen hos hast med dubbelsond. Sk. Vet. T. 1948, S. 65).

Wanneer een stuk voerbiet in de slokdarm van paarden is blijven zitten, gebruikt
de schrijver een slokdar msonde, waarin een nauwere gummibuis is aangebracht, doordat
de uiteinden van de beide buizen met zijden bandjes zijn verbonden. Na inbrenging
in de slokdarm wordt er, bij hangend hoofd, een constante stroom water door de
binnenste buis geleid. Het water kan door de buitenste mantel weer teruglopen. Op
deze wijze gelooft de schrijver het gevaar voor voedsel- en wateraspiratie te kunnen
verminderen.

De Ringproef bij de abortus-Bang-diagnose. (Bruhn: Problemer der knytter
sig til Abortus-Bang-Ringpröven. Sk. Vet. T. 1948, S. 71).

Op grond van een uitvoerige literatuurbespreking komt de schrijver tot de conclusie,
dat de zeer verschillende resultaten, die verkregen worden bij de ringproef, moeten
worden toegeschreven aan de vaak onvoldoende specificiteit van het gebruikte antigeen,
aan de zeer verschillende gevoeligheid en aan moeilijkheden bij de aflezing van het
resultaat.

Het gelukte hem een antigeen samen te stellen, dat — na kleuring met haemotoxyline
— in pos. gevallen een duidelijke ring, doch bij neg. uitslag een witte roomlaag gaf;
in 96,2 % (eenmaal zelfs 99,6 %) • der gevallen bleken het resultaten van de ringproef
en de serumreactie overeen te stemmen, terwijl voorheen dit cijfer 86,6 % was. Zelfs
bij 256-voudige verdunning van geïnfecteerde mengmelk met abortusvrije melk was

de reactie nog positief, zodat men de monsters wel zeer voorzichtig moet behandelen,
om overslepen van antistof te voorkomen.

De ringproef bleek bij i : 128 verd. nog positief te zijn, terwijl bij de wei de verd.
i : 4 moest zijn. Deze veel grotere gevoeligheid geldt niet voor monsters der koeien
individueel.

Daar de proef weinig aspecifieke reacties geeft, kon men zelfs bij mengmelk de af-
lezingstijd verlengen tot 1 uur. Dit is van belang omdat het gebleken was, dat na 15
min. incubatie 15,6 %, 30 min. 31,2 %, 50 min. 35,8 %, en na nog eens 2 uur kamer-
temp. 42,2 % meer positieve reacties konden worden waargenomen. De melk moet
echter bij het begin der proef weinig bact. bevatten, daar anders de haematoxyline
ontkleurt.

Bij colostrum, melk van oud-melkse koeien en bij ziekelijke veranderingen in de
melk is de titer in het melkserum vaak veel hoger dan de serumtiter. Het materiaal
was echter afkomstig van chron. zieke bedrijven, zodat de mogelijkheid in overweging
genomen moet worden dat er locale Brucellafoci in het weefsel aanwezig waren.

Bij 651 koeien werd meermalen een pos. ringproef gevonden, terwijl de serumtiter
beneden 1 : 20 lag; soms zag men dan later weer een stijging daarvan, zodat hier dus
een latente Brucella-infectie aanwezig was.

De schrijver geeft dan nog een beschrijving van het verloop van de serumtiter en
van de weiproef in verschillende perioden van de partus, en komt daarna tot de volgende
conclusies:

De ringproef is een snelle, eenvoudige en zekere proef in de praktijk der abortus-
bestrijding. (Christiansen werkte ook met het door de schrijver bereide antigeen).

Doordat zij met korter tussenpozen kan worden gedaan, dan de bepaling der serum-
titer (die i maal per jaar geschiedt), worden nieuwe infecties veel sneller ontdekt.
Naarmate het succes bij de bestrijding groter wordt en het dus om de opsporing der
laatste latente gevallen gaat, moet een wel zeer gevoelig antigeen gebruikt worden,
en zal de grens bij een serumtiter van 1 ; 10 genomen moeten worden.

Piroplasmosis bij Runderen in Finland. (Wiidik : Beitrag zür Aethiologie und
Behandlung der Rinderpiroplasmose in Finland. Ein neuer Erreger der R. in Finland — Fran^aiella
caucasica. Finsk Vet. T. 1948, S. 136).

Piroplasmose komt bij runderen in Finland veel voor (1938: 4652 geregistreerde
gevallen). Daar een gedeelte der gevallen niet luisterde naar behandeling met trypaan-
blaauw, stelde de schrijver een onderzoek in naar het type-verwekker, en kon vaststellen
dat naast de Babesia bovis nog een kleine piroplasma voorkomt, de in 1926 door
Yakimoff en Belawine ontdekte Fran^aiella Caucasica (in 9 van de 54 onderzochte
gevallen). Opvallend was de sterke icterus; door de grotere giftigheid en de sterke
haemolytische eigenschap van de verwekker was de mortaliteit groter dan bij B. bovis,
terwijl acaprine en trypaanblauw onwerkzaam waren. Ichthargan bleek een bruikbaar
middel te zijn. Fr. cauc. wordt overgebracht door Ixodes ricinus.

Bijenparalyse in Denemarken. (Boeticus: Sortfarvningssygdom i danske Bigaarde,
\'944—1947- M. f. Dyrl. B. 59, S. 413).

Bijenparalyse, waarbij zwarte verkleuring der chitine en haaruitval op de thorax,
of thorax en abdomen beide voorkomen, vooral aan de zijkanten (dorsale haaruitval
wijst meer op ouderdom), schijnt een collectief begrip te zijn. Zij is met de Nosema
de meest voorkomende bijenziekte in Denemarken, en komt over het gehele land voor.
Van 1944—1947 worden 111 maal zieke bijen ingezonden bij het proefstation voor
bijenteelt te Lyngby, die aan deze ziekte bleken te lijden. Het aantal aangetaste dieren
varieerde van enkele tot 80 % der korven. Het meest frequent komt de ziekte voor
in Mei, met nogmaals een stijging in de nazomer. De grootste sterfte wordt in Juli
waargenomen. Terwijl Butler 10 verschillende oorzaken aanneemt, w.o. diverse
toxische, kon de schrijver bij pollenanalyse geen verband met vergiftige planten aan-
tonen, en neigt hij er toe over, een infectieuze oorzaak aan te nemen.

De in Rusland toegepaste behandeling met extract van Frangulabast door het voedsel
gaf bij proeven geen overzichtelijke resultaten, mede door het feit, dat de ziekte ook
vanzelf kan verdwijnen.

Het aantal Veterinaire studenten in Kopenhagen bedroeg op i September 1947: 474.

Melkhandel en Melkcontröle in Sianghai. (Pedersen: Mejeribrug of Malkekontrol
i Shanghai. M. f. Dyrl. B. 59, S. 381).

Over bovenstaand onderwerp schrijft Pedersen een uitvoerig artikel, dat uit veterinair
oogpunt niet zo belangrijk is, maar vooral waarde heeft, omdat hij wijst op de handels-
mogelijkheden voor de zuivel- en de zuivelmachine-industrie, en op het grote belang,
om Chinezen faciliteiten te verlenen voor studieverblijf in Denemarken, daar er grote
kans bestaat deze mensen daardoor blijvend te winnen. Shanghai telt 6 millioen inwoners.

Hoever dringen geïnfundeerde vloeistoffen in de uier binnen ? (Buer of
Bratlie : Fordelingen af infusjonsverken i juret. Sk. Vet. T. 1947, S. 565).

Nadat sedert 1930 de infusietherapie bij mastitis meer in zwang is gekomen, is wel
gebleken, dat bij oudere afwijkingen met weefselveranderingen geen genezing optreedt
en dat in andere gevallen vaak recidive of een ernstige aspecifieke reactie optreedt.
Daar de bacteriën niet alleen in de grote melkgangen, maar ook in de alveolen voor-
komen, zal de geïnfundeerde vloeistof voor het bereiken van een voldoende resultaat
tot in de alveolen moeten doordringen. In hoever dit bij de infusie ook werkelijk ge-
schiedt, werd door de schrijvers nagegaan bij 25 koeien, deels door inspuiting met
kleurstoffen, die de weefsels kleurden, deels door het inbrengen van microscopisch
aantoonbare vaste deeltjes in het kanalensysteem. Trypaflavin was geschikt voor
macroscopische onderzoekingen, maar niet microscopisch aantoonbaar; dit was wel
het geval met Oost-Indische inkt. De conclusies van deze serie proeven komen op
het volgende neer:

In alle uiers dringt de vloeistof tot aan boven toe — onder de fascies — door; zij
komt ook in de alveolen, maar niet in alle-, de verdeling is niet gelijkmatig en neemt
komt ook in de alveolen voor, maar niet in alle; de verdeling is niet gelijkmatig en neemt
naar boven toe af. In een gepigmenteerd gebied kunnen enkele lobi pigmentvrij zijn
of in dezelfde lobus alveolen met en zonder korrels voorkomen. Induratie door chron.
ontst. belemmert de verdeling van de vloeistoffen. Massage van de uier had geen duidelijk
succes. Wanneer grote hoeveelheden vloeistof (1000—15000 cc per klier) werden ge-
infundeerd, was de pigmentatie vooral van het dorsale deel groter, maar steeds bleven
er pigmentvrije delen en alveolen bestaan. Er waren echter ook verschijnselen, die
wezeh op verscheuring van het weefsel. Bij droogstaande koeien waren de resultaten
niet beter. Van groot belang is, dat in alveolen zonder pigmentkorrels pathologisch
secretum werd gevonden. Waarschijnlijk was de afvoerweg afgesloten. Streptococcen
kwamen zowel in alveolen als melkgangen voor, maar in de laatste het meest. Het is
dus mogelijk, dat er vele onbereikbare streptococcen in de uier voorkomen, die in de
melk een tijdlang niet teruggevonden worden, maar die na enige tijd weer actief worden.
Dit laatste is een groot practisch belang.

lammelser hos kyr. Hypomagnesemi hos melkekyr frambrakt under kontrollerte foringsbetingelser.
Norsk Vet. Tskr. 1948, S. 1).

In het zeer uitgebreide artikel wordt eerst een beschrijving gegeven over de voeding
op 11 bedrijven, waar gedurende de oorlog in één seizoen meer dan de helft der runderen
(90 stuks) aan krampen of verlammingen heeft geleden. Het rantsoen bestond vooral
uit hooi, stro, wortelgewassen, silovoer, cellulose, haringmeel en weinig ander kracht-
voer. Meestal traden de ziekteverschijnselen op, nadat er een sterke vermindering in

het aantal voedereenheden was aangebracht dan normaal gedurende de lactatieperiode
optreedt. De hoeveelheid eiwit werd beter op peil gehouden. Soms ging de verandering
van voedsel met darmstoornissen gepaard, hetgeen de ondervoeding bevorderde. De
hoeveelheid cellulose (2 kg per dag) was niet aan grote schommelingen onderhevig,
terwijl die bij silovoer minder te betekenen hadden dan die bij wortelgewassen en
hooi. De krampen traden ook op in bedrijven, waar geen haringmeel werd gevoerd.

Om te trachten opheldering over het ontstaan der afwijkingen te verkrijgen werden
voedingsproeven gedaan met 8 melkkoeien op de proefboerderij van de Noorse Veteri-
naire Hogeschool, in de winter en het voorjaar ig44/\'45. Eerst werden na het kalven,
gedurende een korte voorbereidingsperiode, rijkelijk voedereenheden aan eiwit verstrekt.
Daarna werd verandering in het voedsel aangebracht volgens het volgende schema:

a. 5 koeien. Sterk verminderd aantal voedereenheden. Gelijkblijvende of verhoogde
eiwittoediening. Vermindering hooi en cellulose, wortelgewassen geheel weggelaten.

c. 2 runderen. Voedereenheden constant. Wortelgewassen en deel hooi vervangen
door cellulose.

Groep a: 1 koe werd na 17 dagen nerveus; subtetanische toestand na 1 maand onder-
voeding, optredend na 1£ dag vasten. Na 7 weken, waarin 3 vastenperiodes van 1 i dag,
excitus betalis. 1 koe na 2 maanden verhoogde reflexprikkelbaarheid aan de dag tredend.

Groep c: 1 koe 4 maal tijdens periode ondervoeding 2j dag gevast. Na de eersten
vasten verhoogde reflexprikkelbaarheid, later niet meer. De andere koe en de resterende
uit a. geen afwijkingen.

De ernst der symptomen is evenredig aan de mate van ondervoeding. Er zijn grote
individuele verschillen (zie eerst- en laatst beschreven geval). Zuurtoevoeging en acidose
hadden geen invloed.

Achtereenvolgens werden bij deze dieren de volgende Mg-waardcn in het bloed-
serum gevonden: 0,25 — 0,50 —- 1,25 — 1,40 — 1,80 — 1,35 — 1,60 — i,6o mgr %.
Bij de gestorven koe daalde het Mg-gehalte in 5 dagen na het begin der ondervoeding
van 2,35 tot 0,85 mgr %. Bij de groepen c en d was er een weinig verband tussen de
symptomen en de — voorbijgaande — daling van het Mg-gehalte. Vermelding ver-
dient, dat alle koeien vóór en direct na het kalven een waarde van ± 2,33 hadden.

De gestorven koe had gedurende langere tijd een verlaagd Ca-gchalte in het bloed-
serum. Tegelijk met de eerste symptomen daalde het tot 8,5 mgr %, na het vasten
tot 6,1 mgr %. De hoogste acetonwaarde in de urine na het vasten, was 200 mgr %.

In het voedsel kwam genoeg Ca en P voor, Mg echter te weinig in het laatste deel
van de proeftijd. Er was geen direct verband tussen het Mg-gehalte van het voeder
en het bloedserum.

Blijkbaar hadden de proefrunderen een grotere weerstand dan de koeien op de 11
in de aanhef genoemde bedrijven.

Vogelpest in Zweden in 1947. (Isaksson, Kull och Nordberg: Hönspesten in
Sverige 1947. Skand. V. T. 1948, S. 154).

In Maart 1947 brak in Zweden een virusziekte bij kippen uit, die op grond van
het sectiebeeld en proefdierenting als kippenpest werd gediagnostiseerd. Waarschijnlijk
is de besmetting in het land gekomen met een grote zending bevroren kuikens uit
Hongarije, waarvan de organen en het keukenafval als varkensvoer naar enkele boer-
derijen zijn gebracht. De ziekte is beperkt gebleven tot 8 bedrijven in Zuid- en Midden-
Zweden, waarschijnlijk dank zij het peracute verloop, de grote sterfte en uitgebreide
isolatie- en desinfectiemaatregelen.

Afwijkingen in de pensfunctie als praedisponerende factor bij het ontstaan
van acetonaemie. (Hoflund och Hedström: Rubbningar i vamdigestionen som pradis-
ponerande factor vid uppkomsten av acetonami. Skand. Vet. T. 1948, S. 162).

II. Secundaire acetohaepiie, als het dier vlak voor de partus aan een andere ziekte
lijdt.

Zij bestudeerden vooral I. b. Een koe, die 30 liter melk per dag geeft, verliest daar-
door i £ kg suiker, 1,2 kg botervet, 40 g Ca en 60 g fosforzuur en vrij wat vitamine B.
Daardoor worden grote eisen aan de leverfunctie gesteld. De hoofdbron voor de suiker
is de cellulose, die in de pens wordt vergist. Voor een normale koolhydraatstofwisseling
is vitamine B nodig. Dit ontstaat in de pens en wordt gedeeltelijk in voldoende mate,
vooral met tarwezemelen, toegevoerd. Ook is er vrij veel eiwit nodig; vereiste is, dat
in de pens een zodanige bacterieflora aanwezig is, dat toxische afbraakproducten
onschadelijk gemaakt worden, omdat anders ook daardoor de lever te zeer belast wordt.

Teveel suiker en zetmeel remmen de cellulosevertering en geven een overproductie
van zuren (lage pH). Cellulosevergisting vereist een anaerobe toestand, waarvoor
suiker nodig is (CO.;-vorming). Eiwitten leveren meestal alkalische producten en hebben
een krachtige bufferwerking, evenals carbonaten en fosfaten. De bacterieflora syntheti-
seert N-houdende producten tot aminozuren. De eerste worden daardoor atoxisch
gemaakt (bv. Chili-salpcter). Infusoriën hebben een minder belangrijke rol in de aan-
passing der eiwitten aan het dierlijke lichaam en bij de glycogeenvorming.

Als de koeien droogstaan en het voedsel relatief rijk aan cellulose is, is de flora alleen
nodig voor anaerobe verhoudingen en B-vorming. Wordt nu bij het kalven plotseling
meer eiwit gegeven, dan heeft de pensflora onvoldoende tijd 0111 zich aan te passen,
er ontstaan te veel amiden en alkalische splitsingsproducten der eiwitten, en een
afwijkende pH. Door tekort aan suiker kan de flora geen genoeg organische zuren
vormen en aminozuren synthetiseren en wordt de lever overbelast. Door het vele eiwit
wordt de cellulose-vertering geremd en de suikerproductie te gering, terwijl de behoefte
door de grote melkproductie stijgt. Daarom is vetverbranding nocdzakelijk en als
gevolg daarvan acetonvorming.

De schrijvers gingen het dieet bij 12 zieke koeien na en bestudeerden de pensflora.
Het gehalte aan coccen en bacteriën was zeer laag. Toen verminderden ze het eiwit
tot de helft, gaven gedurende één week 300 g melasse per dag, verhoogden toen het
eiwit geleidelijk, zodat in 3 weken het oude rantsoen werd bereikt. Alle dieren genazen.
Hoogdrachtige dieren kregen een beetje krachtvoeder vanaf één maand voor het
afkalven 100 g melasse per dag, langzaam stijgend tot 200 g. 10—14 dagen na het
kalven was het eiwit op peil. Toen trad geen acetonaemie meer op. Inplaats van melasse
kan ook 3—5 1 wei gegeven worden.

Abortus bij de merrie door een specifiek virus. (Michaelsen: Virusabort hos
hoppen, Skand. Vet. T. 1948, S. 147).

De schrijver vestigt de aandacht op een infectieuze abortus bij paarden door een
filtreerbaar virus, die hier en daar in Europa en Amerika voorkomt, en waarbij de
foetus o.a. icterus, ascites en miliaire levernecrose vertoont. Behandeling levert geen
resultaat, daar de abortus meestal het eerste verschijnsel is.

Distomatose in Zuid-Jutland. (Egehöj: Bidrag til Kendskabet om Distomatosens
Udbredelse og ökonomiske betydning hos dansk slaglekvag. M. f. Dyrl. B 59, S. 454).

Bij 21509 runderen, die in 1943—1947 in Graasten geslacht werden, trof de schrijver
in 10,86 % distomatose der lever aan; bij de uit Z.-Jutland afkomstige runderen was
het cijfer 12,83, bij die uit het hogere Midden-Jutland 7,14 %. De schade alleen door
afkeuring van leverweefsel berekent hij op 31940 Kr. Egehöj vindt deze cijfers reeds
buitengewoon hoog.

(SwahNj Obel och Wanntorp : Om vaxartad muskeldegeneration hos lam och dess behandling
med syntetiskt E-vitamin. (Ephynal Vet. „Roche"), (Skand. Vet. T. 1948, S. 129).

Hyaline spierdegeneratie komt bij verschillende diersoorten voor, ook bij lammeren,
waarbij zij in de U.S.A. bekend staat als „stiflf lamb disease" of „white muscle disease".
In Zweden komt zij veel voor; bij aan het Staats-veterinair-instituut geseceerde lam-
meren varieerden de cijfers van 194J—>947 van 32—78,8 %. De sterfte is meermalen
40—50 %, een enkele maal 90 %. De ziekte komt veel vaker voor op kunst- dan op
natuurlijke weiden. Wanneer de drachtige ooien veel krachtvoer krijgen, is het aantal
gevallen bij lammeren hoger. Meestal worden zij aangetast op een leeftijd van 3 weken
tot 2 maanden en wel vooral als zij uit het hok in de weide komen, waarschijnlijk in
verband met de grotere spierinspanning. De dieren zijn kreupel aan één of meer lede-
maten, krampen (vooral aan extremiteiten en hals, doch ook aan de ademhalings-
spieren) treden op; verlammingen worden vooral waargenomen aan de achterbenen.
Ook in de hartspier kunnen veranderingen bestaan.

Op 3 bedrijven werden door de schrijvers onderzoekingen verricht; een deel der
dieren werd daar prophylactisch behandeld met Ephynal vet: „Roche"; een deel werd
als controle onbehandeld gelaten. De drachtige ooien kregen 1 £ tablet, d. i. 75 mgr
Ephynal als a-tocopheryl-acetaat per dag gedurende de gehele drachtigheid. De lam-
meren waren na de geboorte in beter conditie; toch was de sterfte nog 47,5 %, echter
bij de controlegroep 94,3 %. Op 12 boerderijen kregen de lammeren het Ephynal
in de vorm van di-Na-rf-tocopherylfosfaat gegeven, subcutaan als stootdosis (3,5 cc
Ephynal = 105 mgr tocoph.). Practisch gesproken was de prophylactische waarde
100 %. Therapeutisch werd 10 cc Ephynal ( 300 mgr tocopherol) gegeven; volgens
opgave waren totaal verlamde, ten dode opgeschreven, dieren na enige dagen geheel
hersteld.

Bepaling van het tocopherolgehalte in lever en spieren van wel en niet behandelde
lammeren leverde geen bruikbare resultaten op.

Sectie werd gedaan bij 44 spontane gevallen. Sterk aangetast waren vooral de
proximale spieren der extremiteiten, vooral der achterste, maar ook romp-, hals- en
kopspieren waren dikwijls veranderd. De aandoening was uitgesproken symmetrisch,
doch afwijkingen aan het zenuwstelsel konden niet vastgesteld worden. In veel gevallen
was ook het hart aangetast, vooral onder het cndocard van de rechterkamer. Het
histologisch beeld wordt beschreven.

Er kon verband gelegd worden tussen beweging en ontstaan der afwijking. (Ex-
perimenteel konden Pappenheimer en Goettsch dit door zenuwdoorsnijding ook
aantonen).

De schrijvers durven op grond van hun proeven nog niet tot een avitaminose-E te
concluderen. Zij leggen echter de nadruk op een dieet, waaraan tarwezemelen (zo
mogelijk tarwekiemen) zijn toegevoegd. Ooien niet te eiwitrijk voeder geven en wel
veel beweging. Wcidchooi is beter dan lucerne- of klaverhooi. Verder worden denne-
naalden en fosfaatrijk voer aanbevolen. Het is gewenst pas geboren lammeren 100 mgr
en zieke lammeren 200—300 mgr </-tocopherylfosfaat in te spuiten.

Het is bekend, dat in de naaste toekomst een belangrijke uitbreiding is te verwachten
van het aantal dierenartsen. Met het oog hierop hebben de Centrale Raad, het Hoofd-
bestuur en het Algemeen Bestuur van de Maatschappij voor Diergeneeskunde het
vraagstuk van de vrije vestiging en het overnemen van een practijk opnieuw onder ogen
gezien.

Naar aanleiding hiervan worden de volgende punten onder de aandacht van de
leden en a.s. leden van de Maatschappij gebracht :

1. Het verwerven van practijk door vrije vestiging is principieel geoorloofd, mits de
ongeschreven wetten, die in de veterinaire fatsoenleer gelden, in acht worden
genomen.

2. Bij het overnemen van een practijk moeten de algemeen geldende gedragsregels,
zoals die omschreven zijn in paragraaf 2 van de code voor de dierenarts, nauw-
keurig worden nageleefd.

4. Bij het overnemen van een practijk is het noodzakelijk, dat de voorwaarden bij
officieel contract zo nauwkeruig mogelijk worden vastgelegd.

5. Bij plotseling overlijden of bij blijvende invaliditeit van een dierenarts, moet bij
vestiging met de algemene normen van collegialiteit en humaniteit rekening worden
gehouden. Ieder bijzonder geval zal eventueel door de Centrale Raad worden
beoordeeld.

Ter voorkoming van teleurstelling en onaangenaamheden adviseert het Hoofdbestuur
elke dierenarts, die bepaalde plannen heeft gemaakt voor een vrije vestiging, overleg
te plegen met de Centrale Raad, voordat deze plannen ten uitvoer worden gebracht.

Na overleg met het Hoofdbestuur werd door de Gezondheidscommissie voor Dieren
onderstaande brief gezonden aan de besturen van de Provinciale Gezondheidsdiensten.

Zoals bekend, zijn er in sommige provincies enkele besturen van zuivelfabrieken
en/of locale bestrijdingsorganisaties, die zouden willen overgaan, of reeds overgegaan
zijn tot het aanstellen van een z.g. ambtelijke dierenarts.

Aan deze dierenartsen zouden werkzaamheden als de tuberculosebestrijding, het
toezicht op de K.I., mond- en klauwzeerentingen, enz. worden opgedragen.

Van de zijde van de Maatschappij voor Diergeneeskunde zijn tegen een dergelijke
aanstelling bezwaren gerezen. Deze toch is van mening, dat hierdoor in vele gevallen
de gewone consultatieve practijk in verdrukking zal komen, hetgeen voor de veehouders
en voor de dierenartsen nadelig is.

liet is niet de bedoeling om hier de voor- en nadelen van zulk een aanstelling te
bespreken, of na te gaan in hoeverre deze kan worden verboden.

Toch meent de Gezondheidscommissie dat, zowel in het belang van de bestrijding
van dierziekten als in het belang van de goede samenwerking tussen veehouders en
dierenartsen, waarmede een efficiënte dierziektebestrijding ten nauwste samenhangt,
het ten zeerste gewenst is, dat getracht wordt zoveel mogelijk tegenstellingen te ver-
mijden.

In verband hiermee zou de Gezondheidscommissie de navolgende gedragslijn in
overweging willen geven.

Als bij U bekend wordt, dat een vereniging of zuivelfabriek in Uw provincie plannen
heeft tot aanstelling van een ambtelijke dierenarts, dan wordt door Uw dienst nagegaan
wat de redenen daarvan kunnen zijn.

Tegelijkertijd of daarna wordt door U overleg gepleegd met het afdelingsbestuur van
de Maatschappij voor Diergeneeskunde in Uw provincie.

Vindt U daarbij beiden deze redenen ongegrond of onvoldoende of acht U om andere
redenen aanstelling ongewenst, dan tracht U het betrokken bestuur van zijn voornemen
te doen afzien.

Komt U niet tot overeenstemming, dan wendt Uw dienst zich tot de Gezondheids-
commissie voor Dieren, die dan in overleg met het Hoofdbestuur van de Maatschappij
voor Diergeneeskunde zal trachten tot een oplossing te geraken.

Het is de bedoeling, dat tijdens de hier beschreven behandeling de betrokken plannen
niet verder tot uitvoering worden gebracht.

De Gezondheidscommissie zal het op prijsstellen van U te mogen vernemen, of U
bereid is in voorkomende gevallen te handelen als hiervoor is aangegeven.

De Secretaris van de Gezondheidscommissie voor Dieren,
(w.g.) P. J. \'t Hooft PJzn.

In het voorbericht van het laatste jaarboekje is meegedeeld, dat op- en aanmerkingen,
adres- en functiewijzigingen etc. geadresseerd kunnen worden aan de Heer Kroes.
De binnengekomen gegevens zijn door de Heer Kroes, die intussen als medewerker
heeft bedankt, doorgezonden naar het secretariaat van de nieuwe redactiecommissie.

Deze commissie heeft, met het oog op de samenstelling van het nieuwe jaarboekje,
elke dierenarts een kaart toegezonden, waarmee o.a. is gevraagd correcties van onjuiste
vermeldingen te willen berichten.

Thans volgt hieronder een vermelding van de ingekomen gegevens, die betrekking
hebben op de naamlijst en niet op de woonplaatslijst.

Dit houdt echter niet in, dat daarmee alle onjuistheden uit het betrokken jaarboekje
zijn verdwenen.

Ditmaal is gehandeld in afwijking met de gewoonte van de vorige redactie, die telkens
de correcties publiceerde, die bekend waren.

Deze publicatie heeft hierdoor wat langer op zich laten wachten ; hier staat tegenover
dat nu een totaal overzicht gegeven kan worden van de verbeteringen. <

Hierbij zij nog opgemerkt, dat de rectificatie in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde
van i April 1948, niets te maken had met het jaarboekje, maar slechts een correctie
was van de lijst van jubilea in het nummer van 15 Januari 1948.

De ingestelde enquête, door bemiddeling van de dubbele briefkaart, heeft reeds nu
aan het licht gebracht,alhoewel alle antwoordkaarten nog niet zijn terug ontvangen,
dat het nieuw te verschijnen jaarboekje zeer vele veranderingen zal vertonen.

Voorzover de toegezonden antwoordkaart, door omstandigheden nog niet volledig
ingevuld is teruggestuurd, doet de Maatschappij voor Diergeneeskunde nogmaals een
dringend beroep op allen daaraan thans ten spoedigste gevolg te willen geven, want

In plaats van „London W 1 Parkstreet, tel. 395899"
moet worden gelezen : „Rotterdam (Hillegersberg),
Jan van Ghestellaan 20, tel. 48355."
hierachter moet worden gelezen :
¹937 i Waiford (Herts) Engeland, 45 The Gardens;
tel. Watford 6754 ; bur.adres : Ambassade der Neder-
landen te Londen, Hereford House, 117 Park Street,
W.I., tel. Mayfair 8806 ; Landbouw Attaché.
In plaats van 776031 moet als telefoon No. worden
gelezen 554105.

1923 ; Leiden, van Slingelandtlaan 5, tel. K. 1710—
24908 ; oud g.v.a. ; K.V. abusievelijk niet opgenomen
in lijst en moet op bladzijde 23 worden ingelast na
W. F. G. v. Capelle.

vertrokken naar Buitenzorg, v. Heutzweg 36., tel.
no. 298, giro no. 75040 ; gouvernementsarts aan het
Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg,
het hierachter vermelde huisnummer 147 moet zijn 403,
terwijl in plaats van 2840 als telcf.no. moet worden
gelezen 2870.

huisadres is Nassau weg 24, tel. no. 2121.
woonplaats is niet Amstelrade doch Amstenrade.
hierachter moet worden gelezen :

1928; Utrecht, Lessinglaan 110; K.V. ab. Utrecht,
verhuisd naar Groningen (nader adres onbekend),
leraar M.L.S. en R.L.W.S.

als telefoonnos. moet hierachter worden gelezen:
K 3400—13189 en bij geen gehoor K 3400—28000
(t.n.v. Dokterscentrale).
Hier moet worden gelezen :

Rinses. Dr. J. ; 1914 : Zaandam, van Ostadestraat 1.
tel. no. K 2980—3201 ; V-bct ; ond. dir. ab.
telefoon no. 48253 moet zijn 48352.
achter tel. K 2263—228 inlassen „bij geen gehoor
K 2263—312" ; voorts is komen te vervallen. ,,(geass;
met Dr. P. Stapel)".

in plaats van het huisnummer 68 moet worden gelezen
69 terwijl het telef.no. 17039 is gewijzigd in 14637.
abusievelijk staat vermeld, dat na 1 September het
adres zou zijn : I.aan van Meerdervoort 192 ; het adres
is en blijft Waalsdorperweg 102, \'s-Gravenhage terwijl
het bureau-adres is Herengracht 38a, \'s-Gravenhage,
telef. nos. 116005/6;

hierachter moet worden gelezen :
1912 ; \'s-Gravenhage, Pomonaplein 20, giro no. 55913,
telef. no. 338840 ; adres bureau : \'s-Gravenhage,
Koninginnegracht 30, telef. no. 182325 ; pr. U. 1918 ;
Dg. Off. v. d. Rkspol. ie kl., Hfd Vet. Dst. en v. d.
Remonte ; oud Chef v. d. Mil. Vet. Dnst ; P.arts,
Kon. Staldeprmt ; R.O.N. m-zw ; Br. Erep. mnsl.
hlpb ; Oorl. Hernkr; N.O.C. med. (brons); Off. dnst
kr. XXX; Mob.kr.

Door het Hoofdbestuur werden als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunde
aangenomen :

Collega S. de Haan heeft met ingang van 1 Juli 1948 de practijk overgenomen van
coll. A. Zwaagstra te Dalfsen.

Prof. Dr. C. Romijn is door het Hoofdbestuur benoemd tot buitengewoon lid van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Prof. Dr. G. M. van der Plank is benoemd tot buitenlands corresponderend lid van
de Académie Vétérinaire de France.

Benoemd tot tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij Koninklijk Besluit van
11 Juni 1948 :

H. J. van Daal te Driebergen—Rijsenburg is met ingang van 1 Juli 1948 op zijn
verzoek eervol ontslagen als tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Vee-
artsenijkundige Dienst.

Verhuisd : J. F\'rickers van Apeldoorn naar Zaandam, Heyermansstraat 107,
Tel. K. 29080—4646. Giro 133916.

Het adres van Dr. C. P. A. Dieben, die thans voorgoed uit Ned. Indië is gerepatriëerd
luidt : \'s-Gravenhage, Laan v. Meerdervoort 165.

I. Artikel 8, tweede lid, van de beschikking van de Minister van Economische Zaken
van 23 Februari 1940, betreffende de in- en doorvoer van artikelen, afkomstig van vee,
Nederlandse Stsstacourant 1940, no. 39, wordt als volgt gelezen :

Als kantoren, waarlangs de in- en doorvoer van veevoeder, voor zover dit bestaat
geheel of gedeeltelijk uit diermeel, beendermeel of bloedmeel, is toegestaan, worden
aangewezen de kantoren van invoer : Amsterdam, Eindhoven, Oldenzaal, Roosendaal
en Rotterdam.

II. Deze beschikking zal worden gepubliceerd in de Nederlandse Staatscourant en
treedt in werking met ingang van 1 Juli 1948.

Gelet op het Koninklijk besluit van 16 Juli 1947 no. 13, gewijzigd bij de Koninklijke
besluiten van 6 Augustus 1947 no. 25 en van 23 October 1947 no. 12 ;

te rekenen van 1 October 1947, voor de tarieven, vermeld sub 5 van eerstgenoemd
Koninklijk besluit, te lezen :

25 Juni 1948 / Afdeling Juridische Z"kenjL. / No. 503 91 W
De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening ;

Gelet op het bepaalde onder 2 van B van het Koninklijk besluit van 16 Januari 1940,
Staatsblad no. 680, betreffende de in- en doorvoer van artikelen, afkomstig van vee ;

I. de volgende wijziging aan te brengen in de beschikking van de Minister van
Economische Zaken van 31 Januari 1940, betreffende de in- en doorvoer van vee en
mest, Nederlandse Staatscourant 1940, no. 24.

Aan het einde van het eerste lid van artikel 6 vervalt de punt en worden toegevoegd
de woorden : en geen bulten of andere uiterlijke kentekenen vertonen, die op de aan-
wezigheid van larven van runderhorzelvliegen (Hypoderma Bovis of Hypoderma
Lineatum) duiden ;

II. te bepalen, dat deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse
Staatscourant en in werking treedt op de dag na die harer publicatie.

De Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening ;
Gelet op artikel 2 van het Besluit bestrijding tuberculose onder het rundvee van
27 October 1943 (Nederlandse Staatscourant 1943, no. 209) j°. het Besluit bezettingsmaat-
regelen ;

I. aan te wijzen als provincies, waarin het verbod tot het houden van runderen, als
bedoeld in artikel 2 van het Besluit bestrijding tuberculose onder het rundvee, geldt :
de provincies Zeeland en Friesland ;

II. in te trekken zijn beschikking van 11 Februari 1947, no. 810/32, afdeling Juridische
Zaken L. (Nederlandse Staatscourant van 13 Februari 1947, no. 31) ;

III. te bepalen, dat deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse
Staatscourant en in werking treedt met ingang van 1 Augustus 1948.

De Permanente Commissie voor de Internationale Veeartsenijkundige Congressen
hield op 8 Mei 1948 te Parijs haar jaarlijkse bijeenkomst onder voorzitterschap van
Prof.^p Dr. E. Leclainche — Parijs.

1. Verslag werkzaamheden van de Permanente Commissie van Mei 1947—Mei 1948,
uit te brengen door de Secretaris-generaal, Prof. Dr. L. de Blieck — Nederland.

4. Bespreking over wijziging van Resolutie II van het congres Zürich-Interlaken 1938.

5. Bespreking over de wijze van benoeming van leden van de Permanente Commissie.

Nadat het verslag der werkzaamheden was voorgelezen en goedgekeurd, ontstond
een uitvoerige discussie over punt 2 en punt 5 der agenda. Ten slotte werd besloten
een enquête in te stellen bij de veterinaire organisaties in de verschillende landen,
vertegenwoordigd in de Permanente Commissie, over de vorming van permanente
Nationale Comité\'s. Het werd wenselijk geacht, dat het lid van de internationale Per-
manente Commissie tevens Voorzitter van het Nationaal Comité zoude zijn.

Het permanente Nationale Comité zal o.m. de belangstelling van de dierenartsen
in de internationale veeartsenijkundige congressen hebben te bevorderen.

Het secretariaat-generaal zal bij de veterinaire organisaties der verschillende landen
een enquête instellen over de wijze van verkiezing van leden van de Permanente
Commissie.

Aan het Organiserend Comité te Londen zal verzocht worden rekening te willen
houden met de wijzigingen en/of aanvullingen van het Voorlopig Programma, zoals
die door onderscheidene landen zijn of worden voorgesteld.

De voorgestelde wijziging van Resolutie II werd na enige discussie aangenomen.
Ook hierover zal nog een enquête bij de veterinaire organisaties worden ingesteld.

Hierdoor zal het mogelijk worden gemaakt, dat in elk land een internationaal vee-
artsenijkundig congres kan worden gehouden, daar de deelnemende landen, die in de
Permanente Commissie zijn vertegenwoordigd, zullen bijdragen tot een Congresfonds,
waaruit zo nodig de drukkosten van een congres, alsmede de kosten van het Bureau
van de Permanente Commissie, geheel of gedeeltelijk zullen worden betaald.

De contributie voor dit fonds wordt bepaald naar het aantal gediplomeerde veeartsen
in het betrokken land.

Het Congresfonds zal worden beheerd door het Bureau van de Permanente Com-
missie, bestaande uit: Prof. Dr. E. Leclainche (Frankrijk), Dr. J. R. Mohler (Amerika),
Sir Daniël A. E. Cabot (Engeland), Prof. Dr. L. de Blieck (Nederland) en Prof.
Dr. R. Manninger (Hongarije).

De rekening en verantwoording over het tijdvak van 1-1-1947—1-5-1948, alsmede
de ontwerp-begroting over het tijdvak van 1-5-1948—1-8-1949 werd met algemene
stemmen goedgekeurd.

Door het Bedrijfschap voor Suiker werden per 1 Juli j.1. suikertoewijzingen aan
apothekers, apotheekhoudende geneeskundigen, dierenartsen en ziekenhuizen verstrekt,
waarop als geldigheidsduur stond vermeld: „Ultimo September". Teneinde verwarring
tc voorkomen, vestigen wij er hierbij de aandacht op, dat, zoals reeds in onze circulaire
No. 805 d.d. 30 Juni j.1. werd medegedeeld, de suikertoewijzingen voortaan slechts
één maal per halfjaar zullen worden verstrekt, zodat de aan bovengenoemden toege-
zonden toewijzingen bestemd zijn voor een verbruik van 6 maanden.

Bij een besluit van de Minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening zijn,
te rekenen met ingang van 11 Juli 1948, herbenoemd tot voorzitter van het Bedrijfschap
voor Vee en Vlees, de Heer Tj. B. E. Kielstra te \'s-Gravenhage; van het Bedrijfschap
voor Zuivel, de Heer A. van Wijnen tc Gouda; van het Bedrijfschap voor Margarine,
Vetten en Oliën, de Heer T. J. Twijnstra tc Bilthoven; van het Bedrijfschap voor
Vlas en Hennep, de Heer P. J. J. Dekker te Wemeldingc; van het Bedrijfschap voor
Suiker, de Heer K. L. Gaaikema Schuiringa te Haren en van het Bedrijfschap voor
Hooi, Stro en Ruwvoeder, de Heer J. M. Tappinga te Westeremden.

Prof. Dr. L. de Blieck heeft op uitnodiging van het Bestuur van het Inter-
nationaal Pluimvee-C ingres te Kopenhagen de functie aanvaard van voorzitter van
de Sectie Pluimveeziekten en de Beslrijding ervan.

Op 2 Augustus 1948 overleed in het Rustoord St. Elisabeth te Grave
(N.B.) zacht en kalm, na voorzien te zijn van de H.H. Sacramenten,
collega J. M. Knipscheer, Kolonel-titulair b. d., Oud-Chef van de Mili-
taire Veterinaire Dienst.

Joannes Martin Knipscheer werd op 29 Mei 1866 te Nijmegen geboren,
alwaar hij de H.B.S. doorliep.

In verband met zijn grote aanleg voor tekenen, zou hij aanvankelijk
architect worden, maar zijn grote interesse voor het dier deed hem be-
sluiten dierenarts te worden; in 1884 begon hij de studie aan de toenmalige
Veeartsenijschool en behaalde in 1888 het diploma van dierenarts.

Aanvankelijk vestigde hij zich te Nijmegen, waar hij zich een uitstekende
praktijk verwierf.

Door zijn bijzondere liefde voor het paard, voelde hij zich sterk aan-
getrokken tot de bereden officiers-loopbaan en bij Z.M. Besluit van 6 Maart
1890, No. 18, werd hij aangesteld tot paardenarts der 3de klasse (2e
Luitenant) bij het personeel van de Geneeskundige Dienst der Landmacht.
Op 9 Maart 1895 volgde zijn benoeming tot ie Luitenant, gevolgd op
3 Maart 1903 tot Kapitein. In deze rang maakte hij de mobilisatie van
ons leger van 1914—\'18 mede, waarna hij op 27 Juli 1918 bij K.B. No. 25
werd bevorderd tot Dirigerend Paardenarts met de rang van Majoor bij
het 3de Regiment Huzaren.

Reeds op 29 Juli 1920 werd hij bij K.B. No. 52 bevorderd tot Luitenant-
Kolonel, Ghef van de Militaire Veterinaire Dienst, als opvolger van de
Luitenant-Kolonel L. J. M. Rijnenberg.

Op 22 Augustus 1924 ontving hij op zijn aanvrage een eervol ontslag
uit de militaire dienst terwijl hem bij K.B. No. 49 van 1 October 1924
de titulaire rang van Kolonel werd verleend met ingang van 30 September.

De Koningin beloonde zijn grote gaven als Chef van het dienstvak
door hem in 1923 te benoemen tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau
met de zwaarden, terwijl de Koning van Denemarken zijn verdiensten
erkende door zijn benoeming tot Commandeur 2e klasse der Orde van
Dannebrog. Voorts was hij drager van het Officiersdienstkruis met het
cijfer XXX en van het mobilisatiekruis 1914—\'18.

Knipscheer was het voorbeeld van de correcte officier, die de dieren-
artsenstand maatschappelijk immer zeer hoog hield. Met zijn open, eerlijk
en vriendelijk karakter wist hij een ieder voor zich in te nemen en velen
van ons paardenartsen, die als jong officier onder hem gediend hebben,
zullen erkennen dat hij een vaderlijke vriend voor ons was, steeds bereid
om ons met zijn grote kennis van het paard, voor te lichten op een wijze,
welke behalve vertrouwen in zijn kunde ook grote vriendschap bij ons
jongeren opwekte. Zijn grote kennis van het paard bezorgde hem een
jarenlange plaats in de Remontecommissie voor aankoop van cavalerie-
paarden in Ierland. Hierbij kwam de lering, welke hij opdeed tijdens zijn
detachering aan het Paardendepót te Milligen hem goed van pas. De
grote vriendschap welke de paardenartsen hem toedroegen, bleek uit zijn
benoeming tot Erelid der Militaire Veterinaire Vereniging, welke laatste
naast het wetenschappelijk doel ook de onderlinge samenhang der veteri-
naire officieren beoogde. Nog jaren na zijn pensionnering woonde hij
geregeld de vergaderingen dezer vereniging bij. De oorlog in 1940 maakte
hieraan een einde.

Ongetwijfeld was Knipscheer ook een goed diagnosticus en operateur.
In de primitieve omstandigheden waarin de paardenartsen in die tijd
moesten opereren, meestal in de open lucht en op een eenvoudig strobed,
geassisteerd door gebrekkig opgeleid personeel, heb ik Knipscheer vaak
bewonderd om de gedurfde wijze waarop hij grote operaties verrichtte.

Achtereenvolgens was hij werkzaam in de garnizoenen Deventer —
Amersfoort — Amsterdam — Leiden — den Haag — Milligen en ten slotte
weer in den Haag.

Ook de dierenbescherming had zijn volle belangstelling en hij was een
ijverig voorvechter van de Vereniging „De Nederlandse Roode Ster",
welke op 19 Mei 1916 onder de druk der oorlogsomstandigheden te \'s-Gra-
venhage werd opgericht, een vereniging welke beoogde, naar aanwijzing
van de Militaire Veterinaire Dienst, in de oorlog en bij rampen hulp te
verlenen aan zieke en gewonde dieren. Hieromtrent, evenals over „L\'Etoile
Rouge, Alliance internationale des société\'s pour 1\'assistance des animaux
sur les champs de bataille", verschenen onder meer, artikelen van zijn
hand in ons orgaan en in het Militair Geneeskundig Tijdschrift.

Knipscheer was getrouwd met Mejuffrouw J. H. M. Rombouts en
leefde met haar een enigszins teruggetrokken, maar zeer gelukkig leven.
Het gemis aan kinderen deed ongetwijfeld zijn huwelijksleven nog ver-
innigen. Daarom vooral is zijn dood voor Mevrouw Knipscheer, ondanks
de hoge ouderdom welke hij bereikte, een zeer groot verlies. Moge zij
de kracht vinden om op haar leeftijd deze zware beproeving te doorstaan.

Op 5 Augustus werd, nadat een plechtige uitvaartdienst in de Parochie-
kerk St. Elisabeth te Grave had plaats gevonden, zijn stoffelijk overschot
op het R.K. Kerkhof aldaar ten grave gedragen, gevolgd door de naaste
familieleden en vrienden. Dank zij de nog steeds doorwerkende versprei-
ding, waaronder vele gezinnen van oud-officieren lijden door de evacuatie

naar elders in de jaren 1942 en \'43, was slechts ondergetekende aanwezig
om Knipscheer de laatste eer te bewijzen. Hij deed dit namens de
officieren en reserve-officieren van de voormalige Militaire Veterinaire
Dienst, die hun Oud-Chef met de grootste vriendschappelijke gevoelens
zullen blijven gedenken.

In Februari van dit jaar is Prof. Dr. L. de Blieck zeventig jaar geworden,
zoodat hij volgens de geldende voorschriften de Universiteit bij het eindigen
van het studiejaar zal moeten verlaten. De scheidende hoogleeraar stelt
zich voor in zijn eigen oude collegezaal van het Instituut voor Parasitaire-
en Infectieziekten in September zijn afscheidscollege te geven.

Ongetwijfeld mogen wij vaststellen, dat de zeventigjarige hoogleeraar
op een zeer geslaagde carrière kan terug zien.

Levinus de Blieck werd 21 Februari 1878 in Utrecht geboren; daar
volgde hij het lager en middelbaar onderwijs, waarna hij 11 Juli 1895
toegelaten werd aan de toenmalige Rijks-Veeartsenijschool. Den 22sten
Juli i8t)9, ruim 21 jaar oud, werd hij tot veearts bevorderd. Datzelfde
jaar nog werd hij assistent bij den leeraar Schimmel ; achtereenvolgens
zien wij hoe de Blieck zich vestigt in Utrecht, de vleeschkeuring verricht
in Vianen, verbonden wordt aan het abattoir te Amsterdam en dan
onderdirecteur wordt aan het abattoir te Nijmegen waar hij een disser-
tatie uitwerkt over de vleknieren bij kalveren, waarop hij 23 December
1904 te Bern promoveert. In 1905 wordt Dr. de Blieck benoemd tot
bacterioloog aan de Rijks-Serum-Inrichting en in 1906 bevorderd tot
onderdirecteur. In Mei 1908 reeds verlaat Dr. de Blieck de Rijks-Serum-
Inrichting, doch deze korte tijd was voldoende om een groote achting
voor zijn directeur Poels te doen ontstaan. Nu nog, in gesprekken over
veterinaire problemen, komt deze achting voor Poels meermalen tot
uiting.

van het Veeartsenijkundig Laboratorium op Java. In 1911 werd hij
tevens belast met het directoraat van de Inlandse Veeartsenschool, in 1914
volgde zijn benoeming als directeur van het Veeartsenijkundig Instituut.

Gedurende zijn Indische jaren ontplooide de Blieck zich als organisator
en als wetenschappelijk onderzoeker. Toen dan ook Prof. de Jong \'s Rijks
Veeartsenijschool in 1916 verliet, werd de Blieck als opvolger benoemd
met, evenals zijn voorganger, den persoonlijken titel van hoogleeraar.
Twee en dertig jaren lang heeft Prof. de Blieck het onderwijs in Utrecht
gediend, zeer velen der thans werkzame Nederlandsche veeartsen zijn
dus zijn leerling geweest. Tijdens zijn onderwijsperiode, waarin\'s Rijks
Veeartsenijschool werd tot Veeartsenijkundige Hoogeschool en daarna
Faculteit der Veeartsenijkunde der Rijks-Universiteit te Utrecht, is
Prof. de Blieck er in geslaagd zijn wetenschappelijke staf dermate uit
te breiden dat zijn aanvankelijke leeropdracht thans over drie profes-
soraten verdeeld is.

Het onderwijs in de Tropische Hygiëne werd in 1947 opnieuw door
hem op zich genomen en hij werd op zijn verlangen ontheven van zijn
onderwijstaak betreffende bacteriologie, immuniteitsleer, infectieziekten
en veterinaire politie. Dit laatste beteekende ongetwijfeld voor Prof. de
Blieck een groote verlichting, doch toch moet het hem wel zeer ter harte
zijn gegaan, immers aan al deze onderdeelen van onze wetenschap had
hij zich jaren lang zoo ten volle gegeven.

Prof. de Blieck als veterinair-paedagoog is mijns inziens slechts dan
op juiste wijze te beschouwen als wij hierbij tevens twee belangrijke eigen-
schappen van den scheidenden hoogleeraar betrekken. De Blieck is in
de eerste plaats wetenschappelijk onderzoeker ; het is mijns inziens geheel
overbodig alle door hem of door hem met zijn medewerkers gepubliceerde
onderzoekingen op te sommen, zijn naam als onderzoeker is overal ter
wereld bekend ; in de tweede plaats is de geheele carrière van df. Blieck
gekenmerkt door het internationale karakter ervan. Tallooze congressen
werden door hem bezocht, vele ervan werden door hem georganiseerd
als secretaris van de permanente commissie voor de internationale vee-
artsenijkundige congressen.

Hij bereisde Azië, Australië, Afrika, Amerika en haast alle Europeesche
landen en tot heden ten dage toe komt Prof. de Blieck dan van zijn reizen
en congressen terug met een jeugdig enthousiasme en een werklust, waar
menig jongere een voorbeeld aan kan nemen ; en op de eerstvolgende
colleges werden dan de nieuwste bevindingen op veterinair gebied door
hem gedoceerd. Er was geen sprake van het voordragen van oude reeds
lang bekende onderwerpen, neen, voortdurend werden de modernste
vraagstukken behandeld. Dit moderne, steeds frissche, internationale,
is het, wat volgens mij de Blieck het meest kenmerkt.

Men noemt de leeftijd van 70 jaar wel de leeftijd der sterken, doch
hoevelen zijn er niet die wel dezen leeftijd bereiken, doch lichamelijk en
helaas vaak vooral ook geestelijk geenszins meer tot de sterken behooren.

Prof. de Blieck echter is gezegend met een nog voortreffelijke lichame-
lijke gesteldheid en zijn geestelijke vitaliteit is van een uitzonderlijke
frischheid.

Volgens de bepalingen der wet moet Prof. de Blieck nu als hoogleeraar
heengaan. Het is in vele gevallen de traditie de persoon in kwestie dan een
rustige levensavond toe te wenschen. Ik geloof: deze wensch zou hier

gedeeltelijk misplaatst zijn, immers iemand van zijn activiteit zou in rust
geen bevrediging vinden.

Wij zijn den scheidenden hoogleeraar dankbaar voor wat hij voor de
veterinaire wetenschap heeft gedaan. In welke mate dit gewaardeerd is
moge blijken uit de volgende aan hem verleende onderscheidingen:

Honorary Member of the Veterinary Medical Association of Great
Britain and Ireland.

Membre Correspondent de la Société centrale de Médecine Vétérinaire
de France.

Het afscheidscollege van Prof. de Blieck is bepaald op Woensdag
Ö2 September des nam. 3 uur, waarbij wij vele leerlingen en oud-
leerlingen meenen te mogen verwachten.

Na een onderbreking van zes jaar is het mij een groot genoegen U allen
een hartelijk welkom toe te roepen aan het begin van deze eerste Veterinaire
Week na de oorlog.

De Faculteit heeft het zich tot een plicht geacht, zodra de omstandig-
heden het zouden veroorloven, een oproep te richten tot de Nederlandse
dierenartsen en hun dames om de traditie voort te zetten, die in de loop
der jaren is gegroeid.

Zij heeft gemeend het verzoek tot deelneming aan deze Veterinaire
Week tevens te moeten richten tot de vakgenoten in België, het land dat
zo nauw aan het onze verwant is. Het is mij een groot voorrecht te mogen
vaststellen, dat Prof. J. H. Bouckaert, Prof. M. Vandeplassche en Prof.
A. E. R. Willems, als vertegenwoordigers van onze zusterinstelling te
Gent, aan onze oproep gevolg hebben gegeven. Ik heet hen in het bijzonder
hartelijk welkom in ons midden. Gaarne spreek ik de hoop uit, dat ook
deze bijeenkomst ertoe zal bijdragen de band tussen België en Nederland
nog te verstevigen.

De Faculteit heeft overwogen, of het niet wenselijk zou zijn geweest
ook vertegenwoordigers van de vakgenoten uit andere naburige, bevriende
landen uit te nodigen deze Veterinaire Week bij te wonen. Na rijp beraad
werd besloten deze keer hiervan af te zien, hoezeer ook het nauwere
contact met de collegae uit het buitenland door de Faculteit op prijs wordt
gesteld. De moeilijkheden van de taal vormen — met uitzondering voor
vele Belgische collegae — in een Veterinaire Week van het huidige karakter
een schier onoverkomelijk bezwaar. Wellicht kan, bij een enigszins andere
organisatie, in de toekomst dit bezwaar grotendeels worden ondervangen.
Dit zou de uitwisseling van gedachten nog meer ten goede komen.

De grote veranderingen, die in de laatste jaren in de wereld hebben
plaats gevonden, vinden hun afspiegeling in besprekingen op congressen,
zowel als in artikelen in de grote dagbladpers en in de vakbladen. Deze
veranderingen betreffen niet in de laatste plaats de gewijzigde opvattingen
ten aanzien van het karakter der zuivere en toegepaste wetenschap, alsmede
omtrent de betrekkingen tussen deze beide takken van de wetenschap.
Dit noopt ons tot bezinning inzake de aard en het wezen van een samen-
komst, die wij gewend zijn aan te duiden met de naam „Veterinaire
Week".

Wij willen dan in de eerste plaats vaststellen, dat wij hier te maken
hebben met een vorm van post-universitair onderwijs. Dit betekent : met
onderwijs, dat ten nauwste samenhangt, ja zelfs voortvloeit uit het onder-

wijs, zoals dit in universitair verband wordt gegeven. Deze vaststelling
heeft belangrijke consequenties.

Het wil mij voorkomen, dat voor een Faculteit als de onze, die zich
-— zeer terecht — ten doel stelt haar leerlingen te vormen tot dierenartsen,
berekend voor hun taak in het maatschappelijke leven, het gevaar niet
denkbeeldig is, dat men zich bij het onderwijs te veel laat leiden door dit
uiteindelijke doel, opgevat in de beperkte zin van „gereedmaken voor de
practijk". Dit gevaar dreigt wellicht minder van de zijde van de Faculteit,
dan van de kant van talrijke studenten en afgestudeerden. Bij studenten
is deze opvatting te begrijpen en te verontschuldigen, bij afgestudeerden
lijkt mij echter een dergelijke mening ten hoogste begrijpelijk doch zeker
niet excusabel. Het is daarom goed, dat dit punt in een gezelschap van
ouderen, meer ervarenen, aan de orde wordt gesteld.

— evenals ik dat reeds eerder deed ¹) — als mijn oordeel uit te spreken,
dat ik niets wens af te Hoen aan de verplichting, die op de leden der Facul-
teit en hun medewerkers rust, om naar hun vermogen werkzaam te zijn
ten bate van de stoffelijke en geestelijke welvaart van land en volk, van
mens en maatschappij. Wie de historische ontwikkeling nagaat van het
veterinaire onderwijs hier te lande, weet, dat de Veterinaire Faculteit is
gegroeid uit de behoefte aan doelmatig geschoolde dierenartsen. Ik geloof
niet, dat het onjuist is te zeggen, dat\'hij, die een functie in de Faculteit
aanvaardt, daarmede de morele verplichting op zich neemt om mede te
streven naar het doel, dat de gemeenschap bij de stichting van deze tak
van onderwijs heeft gesteld en bij het onderhouden van dit onderwijs

— zeer terecht — nog steeds voortgaat te stellen. Het gaat er slechts om
hoe deze taak wordt opgevat door hen, die aansprakelijk zijn voor het
onderwijs en in welke mate hun streven weerklank vindt bij hen, die het
onderwijs volgen en gevolgd hebben. Want — en ook hierop wees ik reeds
vroeger >) — slechts door een gecoördineerde, nauwe samenwerking van
Faculteit, studenten en afgestudeerden — werkzaam in welke functies
dan ook — kan het nuttig effect maximaal zijn.

Diergeneeskunde — de naam zegt het — houdt in het practische kunnen,
dat vereist is om dieren te genezen van ziekten en — volgens de moderne
opvatting — deze ziekte te voorkomen. Dit practische kunnen is slechts
mogelijk op de grondslag van vaardigheid, kennis en wetenschappelijk
inzicht. Voor het bijbrengen hiervan aan de studenten is de Faculteit
aansprakelijk. Een andere taak van de Faculteit is het onderhouden van
het wetenschappelijk inzicht en het op de hoogte houden van de vorderingen
op wetenschappelijk en practisch gebied bij de afgestudeerden. Hiertoe
kan o.m. de Veterinaire Week een zeer doeltreffend middel zijn.

Dit alles is, wegens de snelle vooruitgang van het wetenschappelijk en
technisch kennen en kunnen, geen geringe taak. De juiste uitvoering ervan
belooft slechts dan kans van slagen, wanneer aan de jongeren — en zoveel
mogelijk ook aan de ouderen — grondige kennis en begrip wordt bij -

^J) L. Seekx.es. Dienen en Leiden, Rede uitgesproken op 14 December 1949,
ter gelegenheid van de herdenking van het honderd vijf en twintigjarige bestaan
van het veterinaire onderwijs in Nederland.

gebracht van de z.g. fundamentele vakken : de morphologie, de physiologie
en de biochemie. Men bedenke, dat het genezen van het zieke dier in
wezen in vele gevallen niets anders is dan het genezen van de functie van
de zieke cel. Het is ongewenst hierbij te trachten een scheiding tusserr
zuivere en toegepaste wetenschap te forceren. Dit zou trouwens niet moge-
lijk zijn, want een dergelijke scheiding bestaat niet. Wat vandaag nog
theorie is, kan morgen toepassing vinden in de practijk. Om verder te
komen dan wij thans zijn en daardoor mede het economische herstel van
ons land te bespoedigen, is in de eerste plaats hersenwerk nodig. Wil men
niet tot empirie vervallen, dan zal de grond van al ons pogen de beoefening
der wetenschap moeten zijn. Vaak is het gebleken, dat een enkele prin-
cipieel nieuwe ontdekking aanleiding geeft tot een reeks van nieuwe prac-
tische mogelijkheden. Student en afgestudeerde dienen te beseffen, dat
ook zij hun steentje kunnen en moeten bijdragen tot de industrualisatie
van ons land. De dierenarts toch is in staat, door het saneren van de vee-
stapel, de productie te bevorderen van die kwaliteitsproducten, die van
oudsher van groot belang zijn geweest voor de welvaart van ons vaderland.

Dit alles spreekt eigenlijk vanzelf en zou geen verdere toelichting ver-
eisen, als de weg, die tot dit doel voert, aan allen genoegzaam bekend
was. Dit is echter helaas nog niet het geval. Het is zonder twijfel zeer
loffelijk, wanneer men met ijver en toewijding werkzaam is om beproefde
methoden voor de genezing en voorkoming van ziekten bij onze huis-
dieren toe te passen. Maar voldoende is dat niet. Op de moderne dieren-
arts rust bovendien de plicht er naar zijn vermogen toe bij te dragen, dat
oorspronkelijk wetenschappelijk werk op diergeneeskundig gebied wordt
verricht. De weg daartoe is niet in alle gevallen en onder alle omstandig-
heden dezelfde. Niet alle dierenartsen vinden tijd en gelegenheid tot het
verrichten van wetenschappelijke onderzoekingen. Doch wel is het ge-
bleken, dat bij velen van hen, die reeds jaren in de practijk werkzaam zijn,
grote belangstelling bestaat, zowel voor de practische als voor de theore-
tische problemen der diergeneeskunde. Een opmerkelijk groot aantal
dierenartsen bekroont, zelfs lang na het verlaten der Universiteit, hun
studie met een promotie. Maar ook zij, die niet tot het zelfstandig uitwerken
van problemen komen, kunnen zijdelings het wetenschappelijke werk in
belangrijke mate steunen, n.1. door hun medewerking te verlenen aan
leden der Faculteit en hun wetenschappelijke staf bij de bestudering van
afwijkingen bij dieren, die in de diverse practijk-gebieden voorkomen.
Dat ook op deze wijze soms waardevolle uitkomsten kunnen worden ver-
kregen, is wel gebleken.

De Faculteit prijst zich gelukkig in de bijeenkomsten, die in het kader
van een Veterinaire Week plaatsvinden, de dierenartsen meer in het
bijzonder in aanraking te brengen met de onderzoekingen, die in de ver-
schillende instituten en laboratoria worden verricht. Zij wenst hierdoor
als het ware o.m. rekenschap af te leggen van het werk, dat mede dank zij
de hulp der dierenartsen is tot stand gebracht. Dat de Faculteit hierin
tevens een middel ziet om de belangstelling der practici voor haar werk
op te wekken, kan het toekomstige speurwerk slechts ten goede komen.

Met het uitspreken van de hoop, dat U, in hetgeen de Faculteit U de
komende dagen biedt, een afspiegeling zult mogen zien van het streven
naar samenwerking tussen dierenartsen en Faculteit, verklaar ik de Vete-
rinaire Week voor geopend.

Uit de afdeling Infectieziekten van het Instituut voor Parasitaire- en Infectie-
ziekten der Rijks-Universiteit te Utrecht.
Directeur: Prof. Dr. JAC. JANSEN.

In 1933 bleek, uit het onderzoek van een aantal eenden, dat tuber-
culose in ons land een zeer belangrijke eendenziekte zou moeten zijn ; het
aantal malen dat de diagnose tuberculose gesteld kon worden was hoog
en de gevonden afwijkingen waren zeer ernstig en uitgebreid. Op een
„klinische avond", gehouden 27 Januari 1934, konden resultaten mede-
gedeeld en gedemonstreerd worden van de secties van 51 eenden ; hierbij
was 19 maal (37.2 %) de diagnose tuberculose gesteld. (1) Bij deze 19
eenden werd 19 X lever-t.b.c., 18 X milt-, 3 X nier-, 1 X darm-, 5 X
long-, i x harttuberculose gezien ; ook werd tuberculose van de borst-
musculatuur waargenomen. Gewezen werd op de meestal enorme hoeveel-
heden bacillen, die in de organen aantoonbaar zijn, zonder dat de organen
macroscopisch duidelijke, voor tuberculose typische, afwijkingen behoeven
te hebben. De bacil werd een aantal malen in reincultuur gekweekt. In
1934 werden 34 gevallen van eendentuberculose vermeld (2) ; tubercel-
bacillen werden aangetoond in : borstmusculatuur, hart, hartezakje, de
trachea, in de longen, luchtzakken, kliermaag, darmen, lever, milt, nieren,
pancreas, sereuze vliezen, salpinx, eifollicels en beenmerg.

In de daarna verschenen jaaroverzichten van het Instittut kon de ziekte
een aantal malen vermeld worden.

Bij de bestudeering van de eendentuberculose kwamen vele problemen
naar voren, zoo is onder anderen van belang na te gaan in welke mate van
uitgebreidheid deze ziekte zich op een eendenfarm kan voordoen en
welke groepen van dieren het meest aangetast worden. Het navolgende
moge hierover eenig inzicht geven.

Dat de tuberculose onder de eenden inderdaad een belangrijke ziekte is,
blijkt duidelijk uit de gegevens die verkregen werden uit het onderzoek
van vrijwel alle eenden van één bedrijf die van 16 November 1943 tot
31 Maart 1944 in die tijd stierven of wegens ernstig ziek zijn gedood werden.
Van de in totaal 68 geseceerde dieren bleken er 28 tuberculose te hebben.
Deze gevallen waren volgens nevenstaande tabel over de in leeftijd en
geslacht verschillende groepen verdeeld.

De diagnose tuberculose werd bij broed 1943 (in totaal 785 dieren)
in o % der gevallen gesteld, bij broed 1942 is dit percentage 6.8, bij broed

Het trekt de aandacht dat bij broed 1943, bij de jonge dieren dus, geen
tuberculose bij sectie gevonden\' werd, de sterfte bij broed 1942 en 1943
aan t.b.c. is vrij groot. De gevonden cijfers wijzen er verder duidelijk op
dat er ongetwijfeld vele besmette, nog levende dieren in broed 1941 en

zeer belangrijke eendenziekte. Opgemerkt moge worden, dat het hier een
zeer goed beheerd bedrijf betreft; op grond van verschillende waar-
nemingen is het waarschijnlijk te achten dat vele andere eendenbedrijven
minstens zoo ernstig besmet zijn. Daar de literatuur over eendentuber-
culose vergeleken bij die over t.b.c. van andere diersoorten gering is,
moge hier een overzicht volgen van de 28 waargenomen gevallen waardoor
wellicht eenigszins bijgedragen kan worden tot de kennis van de klinische
verschijnselen en de afwijkingen te vinden bij sectie ; voor zoover mogelijk
zullen daarom de anamnese, de sectiebevindingen, het bacterioscopisch
onderzoek en de histologische veranderingen medegedeeld worden.

1. Anamnese : Levend ontvangen ; het dier hijgt, vermoedelijk tuberculose van longen

Uitgebreide tuberculose van vrijwel alle organen, vooral van de longen
en de luchtzakken ; de luchtzakken zijn overvuld met groote gelige
kaasachtige concrementen ; de concrementen bevatten tubercelbacillen.

Uitgebreide tuberculose van de linkerluchtzak, uitgebreide longtbc.,
vele tubercels om de trachea, in de apertura thoracis, op het harte-
zakje ; de lever lijkt normaal, in het Z.N. preparaat zijn evenwel zeer
veel tubercelbacillen aantoonbaar.

In de rechterlonghelft enkele verkaasde tubercels, in de linkerlong-
helft is het longweefsel bijna geheel veranderd in een kazige, brokkelige\'
massa, dit longgedeelte is verbonden met een sterk uitgezette luchtzak
welke een verdikte wand heeft; de luchtzak bevat een sereuze troebele
vloeistof met fibrinoide stolsels; op de binnenvlakte van de wand
worden verkaasde woekeringen waargenomen. In de sereuze vliezen
bevinden zich submiliaire tubercels. De lever is diffuus doorzaaid met
zeer vele miliaire en submiliaire tubercels, in de lever is veel amyloid
gevormd.

De milt heeft een typisch tbc.aspect namelijk met groote verkaasde
tubercels. In de Z.N. preparaten worden zeer veel bacillen waar-
genorpen, de inhoud van de bronchi bevat ook veel tubercelbacillen.

6. Anamnese : Levend ontvangen, het dier is zeer mager, en hijgt waardoor long-
luchtzaktuberculose vermoed wordt, de tuberculinatie met aviaire
tuberculine is vrijwel negatief geweest.

De plek der tuberculinatie blijkt, na insnijding, een weinig vochtig te
zijn. Enorme tuberculose van de weefsels om de trachea en boven
het hart ; aan de binnenkant van het borstbeen wordt tuberculose
van de sereuze beklecding waargenomen. In de longen bevinden
zich eenige groote verkaasde haarden ; de linker luchtzak is tuber-
culeus. In de niet vergroote lever bevinden zich macroscopisch
waarneembare haardjes, microscopisch is dit orgaan doorzaaid met
tubercels ; amlyloid is niet aanwezig ; de milt is macroscopisch normaal.
In de Z.N. preparaten worden zeer veel bacillen gevonden.

Tuberculose van de trachea, op het slijmvlies van de trachea een gelige
massa (Z.N. prep. ), in de longen groote haarden (Z.N. prep. ),
de luchtzakken zijn aangetast, vooral de rechter, deze is gevuld met
een zeer groote gele massa, waarin tubercelbacillen aangetoond kunnen
worden; de lever is doorspikkeld met zeer vele miliaire haardjes.
(Z.N. prep. ). Vrijwel alle gemaakte Z.N. preparaten bevatten
enorm veel bacillen.

8. Anamnese : Dood ontvangen, overvulde buik, sterke vermagering.
Sectie: 6-1-\'44.

Zeer veel helder groengeel vocht in de buikholte, zeer groote stugge,
grijze, amyloid lever dicht doorzaaid met kleine tuberculeuze infil-
traten ; de milt heeft de grootte van een kippenei en bevat vele ver-
kaasde knobbels, in de longen bevinden zich eenige grootmiliaire
haarden. In alle Z.N. preparaten veel bacillen.

9. Anamnese : Dood ontvangen, vermagerd, hijgde tijdens het leven.
Sectie: 15-1-\'44.

Behoorlijke voedingstoestand ; rechter longgedeelte bijna totaal ver-
kaasd, linker longhelft enkele kleine haardjes ; in de trachea enkele
promineerende tubercels. Geringe tuberculose van de sereuze vliezen.
(Z.N. prep. long sterk )•

Een enorme massa dun vocht in de buikholte, in dit vocht zijn door
middel van een Z.N. prep. geen tubercelbacillen te vinden. In de
lever matig amyloid, enkele tuberculeuze infiltraties. In de longen
enkele groote en zeer kleine haardjes. (Z.N. prep. -f )•

Gegeneraliseerde tuberculose van vrijwel alle organen, vooral long- en
levertuberculose ; deze organen bevatten veel bacillen ; in de lever is
amyloid gevormd.

Enkele haarden in de longen ; tuberculeuze myocarditis en -pericar-
ditis met troebel rood vocht in het pericard. Groote haarden met
cavernes in de lever ; vocht onder de leverkapsel, die verdikt en wit
van kleur is. (Z.N. prep. -(-).

Uitgebreide serosa tuberculose ; in de longen talrijke kleine promi-
neerende verkaasde en zeer vele kleine niet verkaasde tubercels.

Verkaasde haardjes in de longen, groote verkaasde knobbels in de
milt ; amyloid lever, welke evenals de andere afwijkingen tubercel-
bacillen bevat. (Z.N. prep. ) ; in de lever histologisch geen tubercels.

Uitgebreide acute miliaire tuberculose van de longen, daarnaast enkele
grootere verkaasde haardjes. Algemeene serosa tuberculose. De lever
_y is groot, er is amyloid gevormd. De Z.N. prep. van lever en longen

bevatten veel bacillen, in de lever echter geen tubercels microscopisch
te vinden.

ig. Anamnese : Levend ontvangen, direct na aankomst gestorven.
Sectie: i6-ii-\'43.

Tuberculose van longen, lever, darmen en nieren. (Z.N. prep. - -).
Uit de lever een reincultuur van tubercelbacillen verkregen.

Uitgebreide tuberculose van lever, nieren, longen en sereuze vliezen.
(Z.N. prep. ).

22. Anamnese : Levend ontvangen ; vermagerd, eigenaar vermoedt tbc.
Sectie : 3-1 -\'44.

Uitgebreide tuberculose van larinx, trachea, longen en luchtzak ;
amyloid lever, gezwollen milt. Kleine tubercels op alle sereuze vliezen.
Het Z.N. prep. van de longen is .

De plaats van tuberculinatie blijkt na insnijding vochtig en oedemateus
te zijn. De lever is zeer gezwollen, geelgroen van kleur, met dikke witte
kapsel ; er is amyloid gevormd, enkele macroscopisch niet zichtbare
tuberculeuze infiltraten ; het Z.N. prep. is positief doch het aantal
bacillen is klein. De milt is kippenei groot en bevat vele vrij groote
cysten, dit orgaan blijkt diffuus tuberculeus te zijn ; in de longen miliaire
haardjes waarin slechts weinig bacillen te vinden zijn. De sereuze be-
kleeding van het borstbeen is tuberculeus.

Longtuberculose, milt bijna geheel verkaasd, in het Z.N. prep. van de
milt zeer veel bacillen aantoonbaar.

Uitgebreide tuberculose van de longen. De rechter long is bijna geheel
in een kaasachtige massa veranderd ; kleine prominerende haardjes op
de serieuze vliezen van luchtzakken en lichaamsholten ; in de trachea
enkele tuberculeuze processen.

Tuberculinatie : zwak.
Sectie : Afwijkende longen ; hierin vele zuurvaste polymorphebacillen, voorts
lever- en milttuberculose.

Zeer sterk vergroote stugge, geelgroene lever, hierin d.m.v. een Z.N.
prep., na moeizaam zoeken enkele zuurvaste bacillen te vinden, amyloid
vorming en enkele miliaire en submiliaire tubercels, vergroote milt,
tuberculose van de sereuze vliezen ; in de longen miliaire en sub-
miliaire haardjes.

Vergelijkt men de secties van broed 1942 en 1943, dan valt er geen verschil in uit-
gebreidheid der tuberculose te bespeuren ; bij 2 jaar oude dieren kan men dus reeds
zeer uitgebreide tuberculose aantreffen.

Het in bovenstaande sectieverslagen vermelde histologisch onderzoek werd verricht
door wijlen Prof. Dr. H. Schornagel. Het trekt de aandacht dat in enkele gevallen
(no 16 en 17) histologisch geen tubercels werden waargenomen in de lever, alhoewel
door middel van een Ziehl-Neelsen preparaat toch vele zuurvaste bacillen aantoonbaar
bleken te zijn.

1. Verslag van den 5den klinischen avond op 27 Januari. Tijdschrift v. Diergeneeskunde.
61. (\'934)-

2. Jansen, Jac. : Tuberculose en paratyphus bij eenden en eenige andere eenden-
ziekten. Tijdschrift van Diergeneeskunde. 61. (1934).

Na het samenstellen van deze mededeeling over tuberculose bij eenden, in 1946,
verscheen de dissertatie van Dr. J. Hoekstra over „Eendentuberculose" waarvan wij de
bestudeering ten zeerste aanbevelen.

In the Netherlands duck-tuberculosis occurs often and in a very extensive form.
Almost all organs may be affected. Tuberculosis of the lungs and airsacs is very frequent,
tuberculosis of the intestines is not. The disease usually attacks animals after their first
year. Sometimes the typical tubercles are not to be found, even with a microscope,
while the presence of many bacilli is demonstrable.

In de inleiding wordt er op gewezen welk\'een belangrijke plaats de
melkhygiëne inneemt in verband met de volksgezondheid en de kwaliteits-
eisen van de zuivel. Door middel van algemeen bekende voorschriften
wordt er naar gestreefd de eigenschappen van melk, zoals deze in rauwe
toestand aan consument of melkfabriek wordt afgeleverd, gelijk te doen
zijn aan die van melk, zoals deze door de gezonde (koe)uier wordt afge-
scheiden. Om dit te bereiken is het noodzakelijk de primaire melkinfectie
zoveel mogelijk uit te schakelen en de secundaire besmetting zo gering
mogelijk te doen zijn.

Het eerste is te bereiken door de melk van koeien lijdende aan mastitis
(o.a. latente streptococceninfecties) uit de consumptie en als grondstof
voor de zuivel te weren. Door hygiënische maatregelen (o.a. ook het
koelen van de melk en het instellen van een goed functionerend vervoer-
wezen) kan de secundaire melkinfectie tot een minimum beperkt worden.
Tussen modelmelk en voor consumptie en industrie ondeugdelijke melk
liggen de verschillende graden van verminderde deugdelijkheid. Door het
vaststellen van de grenzen van deze verschillende graden door meerdere
onderzoekingsmethoden is men gekomen tot indeling in kwaliteitsklassen.
De kwaliteitsgrenzen zijn volgens oordeel van schrijver met de thans in
gebruik zijnde methoden (voor massaonderzoek geschikt) niet voldoende
scherp en nauwkeurig af te bakenen, welk bezwaar thans sterker gevoeld
wordt nu de uit te betalen melkprijs is vastgekoppeld aan de Massificatie.
In hoofdstuk I volgen enkele critische beschouwingen over de waarden,
die aan de gebruikelijke onderzoekingsmethoden worden toegekend met
het doel de kwaliteit van de melk in bacteriologische zin vast te stellen.
Schrijver komt tot de volgende conclusies.

De reinheidsproef geeft onvoldoende inzicht in en in veel gevallen een
onjuist beeld van de houdbaarheid van de melk. De reductaseproef is te
onnauwkeurig om aan de hand hiervan de mengmelk in te delen in kwali-
teitsklassen, tenzij de limiet van het kiemgetal voor ie klasse melk ten
minste gesteld wordt op 200.000. Moeilijk kan dan nog gesproken worden
van een product zoals het de gezonde uier verlaat. De sedimenteringsproef
met aansluitend streptococcenonderzoek kan slechts bij uitzondering
dienstig zijn voor de kwaliteitsbepaling. De gecombineerde uitslagen van
deze 3 proeven geven onvoldoende gegevens om de bacteriologische
gesteldheid van de melk voldoende nauwkeurig\'te bepalen. In dit hoofd-
stuk worden in het kort enkele cultuurmethoden besproken, die wel vol-
doende nauwkeurig zijn om de kiemgetallen van rauwe mengmelk te
bepalen, doch die voor massaonderzoek ongeschikt zijn. Verder wordt
melding gemaakt van enkele methoden van kiemgetalbepaling, gebaseerd
op directe telling van het aantal bacteriën, welke echter onvoldoende

nauwkeurige uitkomsten geven. In hoofdstuk II wordt een cultuurmethode
beschreven, de adhaesiemethode genoemd. De grondslag hiervan is, dat
aan een voedingsbodem van constante samenstelling, met steeds gelijke
oppervlakte, onder dezelfde omstandigheden, een vrij constante hoeveel-
heid melkverdunning blijft kleven. Een voordeel is tevens, dat de groei
der kolonies plaats heeft op de oppervlakte van de voedingsbodem,
waardoor een inzicht wordt verkregen in de kwalitatieve bacteriën-
flora van de melk, hetgeen van belang is voor het. macroscopisch onder-
kennen van streptococcen. Door het construeren van een cultuurbuis met
omgebogen open einde en éénzijdige afplatting wordt door de steeds gelijke
dikte van de voedingsbodem het aflezen van het aantal opgekomen kolonies
vergemakkelijkt en kan bij opvallend en doorvallend licht het streptococcen-
type worden onderscheiden. Wanneer dergelijke congruente cultuurbuizen
gevuld worden met een steeds constante hoeveelheid vloeibare agar zullen na
horizontale plaatsing en na stolling de oppervlakten van de voedingsbodems
steeds gelijk van grootte zijn. In deze in voorraad gemaakte voedings-
bodems, op een lage temperatuur bewaard om indroging te voorkomen,
wordt onder aseptische voorzorgsmaatregelen enkele cc van een melk-
verdunning i : ioo gegoten. Bij horizontale plaatsing van de buis wordt de
agaroppervlakte geheel met de melkverdunning bedekt. Na een ¹/₂ minuut
precies wordt de melkverdunning afgegoten, de wattenprop wordt onmid-
dellijk weer op de buis geplaatst en de aangelegde cultuur wordt met de
wattenprop naar beneden in bijna vertikale stand gedurende 48 uur bij
37⁰ in de broedstoof geplaatst. De bijna vertikale stand wordt zodanig
gekozen, dat de mediaanlijn der agaroppervlakte naar beneden divergeert
met de zwaartekrachtslijn. Dit om te voorkomen, dat de aan de glaswand
klevende hoeveelheid melkverdunning bij afvloeiing in aanraking komt
met de voedingsbodem. De niet door de voedingsbodem geadhaereerde
hoeveelheid vloeistof vloeit af en wordt opgenomen door de wattenprop.
Van een groot aantal melkmonsters werd op deze wijze culturen in duplo
aangelegd. Na 48 uur broedstoof werden de opgekomen kolonies nauw-
keurig geteld of bij sterke uitzaaiing geschat. Het volgende werd opgemerkt:
1. het aantal opgekomen kolonies der duploculturen verschilde slechts
weinig; 2. bij vergelijking van het aantal kolonies van de verschillende
melkmonsters liep dit aantal dikwijls sterk uiteen, zodat een indruk werd
verkregen omtrent de graad van de bacteriële besmetting van de verschillende
monsters. 3. Macroscopisch kon vrijwel steeds aan het aspect der kolonies
worden vastgesteld of het streptococcentype vertegenwoordigd was. 4. Het
aantal overgroeiingen (zwermen), zoals dit bij oppervlaktegroei op een
horizontaal geplaatste voedingsbodem dikwijls wordt waargenomen, was
uiterst gering.

Uit de meer of minder dichte uitzaaiing der kolonies werd een indruk
verkregen welke melkmonsters als goed, minder goed of slecht waren aan
te merken, dus een indeling in kwaliteitsklassen zonder scherp afgebakende
grenzen. Deze grenzen zouden scherp gesteld kunnen worden, indien de
kiemgetallen der melkmonsters bepaald konden worden. En deze kiem-
getallen zouden bepaald kunnen worden, indien de aan de voedingsbodem
geadhaereerde hoeveelheid melkverdunning van alle monsters vrij constant
was. Uit een groot aantal weegproeven, steeds onder dezelfde omstandig-
heden uitgevoerd, bleek inderdaad, dat de geadhaereerde hoeveelheid
varieerde van 85 tot 115 mg. Het gemiddelde 100 mg is voor de kiemgetal-

bepaling als constante hoeveelheid aangenomen. Een grafiek geeft de
resultaten van een gedeelte van de weegproeven aan. Een fout van 15%
in een kiemgetalbepaling van melk lijkt schrijver toelaatbaar. Door het
aantal opgekomen kolonies met 1000 te vermenigvuldigen werden de
kiemgetallen der verschillende melkmonsters bepaald. Verwacht kon
worden, dat deze kiemgetallen niet zouden overeenstemmen met de
kiemgetallen gevonden volgens de grote plaatmethode, daar de groei bij
de adhaesiemethode op, bij de grote plaatmethode in de voedingsbodem
plaats heeft.

Van 218 melkmonsters werden de kiemgetallen bepaald volgens de
adhaesiemethode en de grote plaat als standaard methode.

De verhouding der gevonden kiemgetallen van deze 218 monsters werd
berekend, het kiemgetal volgens de grote plaat werd steeds op 1 gesteld.
Het bleek, dat 80 % der monsters in een spreidingszone was gelegen, die
overeen kwam met de verhoudingsgetallen 0,03—0,3 berekend voor de
adhaesiemethode. Het gemiddelde verhoudingsgetal voor de adhaesie-
methode was 0,234 ten opzichte van dat der grote plaatmethode. Een
grafiek toont aan, dat het gemiddelde verhoudingsgetal van de adhaesie-
methode 0,2 benadert. Er blijkt derhalve een zekere correlatie te bestaan
tussen het aantal opgekomen kolonies op en in de voedingsbodem en wel
zodanig, dat zich in de grote plaat 100 kolonies ontwikkelen tegen ge-
middeld 20 op de oppervlakte van de voedingsbodem, indien de groei-
omstandigheden en de samenstelling van de voedingsbodem voor beide
methoden gelijk zijn. Tot het verkrijgen van een overzichtelijke vergelijking
tussen de kiemgetallen bepaald volgens de grote plaat als controle- en de
adhaesiemethode worden de gevonden kiemgetallen volgens de laatste
methode met het correlatiegetal 5 vermenigvuldigd. Van 258 monsters
werden volgens deze 2 methoden de kiemgetallen bepaald, bovendien
ook nog volgens de Juliusmethode.

De resultaten van deze 258 bepalingen zijn in 13 grafieken vastgelegd.
Bij vergelijking van de kiemgetallen volgens de adhaesie- en Juliusmethode
enerzijds en die volgens de grote plaat anderzijds wordt de indruk ver-
kregen, dat de beide eerst genoemde methoden een vrij nauwkeurig inzicht
geven in de bacteriologische gesteldheid van de melkmonsters.

In hoofdstuk III worden de melkmonsters naar hun kiemgetallen
ingedeeld in kwaliteitsklassen. Melk met kiemgetal tot 100.000 werd
geklassificeerd als ie kl., (overeenkomend met o—20 kolonies op de
voedingsbodem volgens adhaesiemethode), 100.000—500.000 als 2e kl.,
(20—100 kol. adhaesiemethode), van 500.000 tot hoger aantal 3e kl.
(adh. 100—hoger aantal). 85,2 % der melkmonsters, waarvan de kiem-
getallen volgens de adhaesiemethode waren bepaald, werd in dezelfde
kwaliteitsklasse geplaatst als de grote plaatmethode aangaf. Het percentage
was 87 % bij vergelijking der Julius- en grote plaatmethode.

In hoofdstuk IV wordt het voordeel besproken, welke de oppervlakte-
groei biedt om streptococcen in rauwe mengmelk aan te tonen. Aan het
macroscopisch aspect van de cultuur kan met vrij grote zekerheid het
streptococcentype worden onderkend. In twijfelgevallen geeft een micro-
scopisch preparaat zekerheid. In de 13 grafieken werden de streptococcen -
positieve monsters aangetekend. Het aantal waargenomen streptococcen -
kolonies was meermalen zo hoog, dat dit niet toegeschreven kon worden
aan een primaire melkinfectie, eerder werd gedacht aan een secundaire

infectie door karnemelk. Op 13 boerderijen, waarvan de mengmelk een
positieve streptococcengroei te zien gaf, werden alle kwartieren volgens
een cultuurmethode onderzocht op latente streptococcen-mastitiden. Het
gevonden percentage besmette kwartieren op deze boerderijen varieerde
van 7 tot 37 %. i boerderij leverde mengmelk met een streptococcen
kiemgetal (primaire infectie) van 96.000. Gewezen wordt op de nood-
zakelijkheid meer aandacht te besteden aan de latente mastitiden. Door
deze smetstofdragers te elimineren (slachtbank) kan er toe worden bijge-
dragen de kwaliteit van de consumptiemelk en de zuivel te verbeteren.
Mogelijk kan dit ook van nut zijn in de strijd tegen de mastitiden. Ten slotte
wordt in hoofdstuk V de adhaesiemethode aanbevolen als hulpmiddel tot
het verkrijgen van objectieve gegevens aangaande de hygiënische toe-
standen, die op een melkbedrijf heersen.

Bij twee paarden van de Rijksseruminrichting, bestemd voor de be-
reiding van vlekziekteserum, waren, na de intramusculaire inspuiting
van 500 ccm vlekziektebouilloncultuur, in de diepte gelegen abscessen
ontstaan, welke na enige tijd werden geopend en waaruit een flink quantum
pus werd verwijderd. Hierna werden deze geopende abscessen geregeld
uitgespoten en gereinigd met een citopogeenoplossing, echter zonder dat
een volledige genezing tot stand kwam. Er ontstonden diepe fistels aan de
halsvlakte waaruit zich geregeld pus bleef ontlasten. Beide dieren werden
geopereerd, echter zonder dat het gewenste resultaat, n.1. een sluiting der
fistels, kon worden verkregen.

Bij één der paarden, een c.a. zestien-jarige hengst, werd toen besloten
een proef te nemen met sulfon-penicilline. De fistel bevond zich aan de
linker zijvlakte van de hals, ongeveer ter hoogte van de zesde halswervel,
en liep in craniale richting naar de nekplaat. De fistel was c.a. twee deci-
meter diep. Met behulp van een 20 ccm Recordspuit, waarop een tepel-
canule — met 2 zijdelingse openingen, waarvan 1 bij het eind der canule —
was aangebracht, werd c.a. 15 ccm sulfon-penicillinepasta zo diep mogelijk
in de fistel geperst. Na voorzichtig verwijderen van de canule werd de
pasta onder dichtdrukken van de fistelopening zo nauwkeurig mogelijk
uitgemasseerd in de richting van de oorsprong van de fistel. Deze behan-
deling werd oorspronkelijk dagelijks, later met tussenpozen van c.a. drie
dagen herhaald. De gehele behandeling duurde ongeveer drie weken en
werd acht keer toegepast. Aangezien de fistel schuin naar boven liep,
kon niet worden voorkomen, dat een gedeelte van de pasta afvloeide.

Reeds na de eerste toedieningen kon geconstateerd worden, dat een
vermindering optrad van de pussecretie. Deze hield tegen het einde der
behandeling volledig op, waarna de fistel c.a. een maand na de aanvang
der behandeling onder achterlating van een nauwelijks waarneembaar
litteken was genezen.

Bij het tweede paard, een Belgische ruin van c.a. 9 jaar oud, liep de
fistel ter lengte van bijna drie decimeter ongeveer een handbreedte voor
de rechter crista scapula in bovenwaartse richting. Bij dit dier was het
fistelkanaal na de eerste operatie, die niet leidde tot een sluiting ervan,
na verloop van tijd ingekapseld. De bindweefselkapsel was van buitenaf
gemakkelijk te palperen. Dit paard werd door ons aan een tweede operatie
onderworpen, welke bij het liggende dier werd verricht onder chloral-
hydraatnarcose en plaatselijke novocaïne-anaesthesie. Na verwijdering
van de bindweefselkapsel, welke ingreep een snijwond veroorzaakte van
ruim 25 cm, ontstond onder de distaele punt aan de snede een zak, waarin
zich pus opzamelde en waardoor een omvangrijk oedeem ontstond van de

onderborst en het boveneinde van het voorbeen. Het leverde te veel risico
op deze zak, welke aan de onderzijde begrensd was door dikke borst-
spierlagen en waarvan de bodem wegens de grote diepte moeilijk te son-
deren was, te openen. Ook hierbij werd besloten tot de applicatie van peni-
cilline, deze keer in 50 ccm waterige oplossing (50.000 eenheden) per
behandeling. De zak had een diepte van ongeveer 4 dm, terwijl een gebalde
kindervuist er gemakkelijk in verdween. De gevormde etter werd dagelijks,
zoveel mogelijk door massage van beneden naar boven, verwijderd. Hierna
werd de penicilline in de zak gespoten, hetgeen de eerste tijd dagelijks,
later met groter tussenpozen van ongeveer 4 dagen, plaats vond. Deze
behandeling had tot gevolg, dat het omvangrijke oedeem, dat de eerste
dagen na de operatie het paard belette het voorbeen, aan de zijde waar de
operatie was verricht, te verzetten, binnen zes dagen zodanig slonk, dat
beweging van dit been weer mogelijk was. Door behandeling van de
operatiewond met 30 % levertraanzalf en van de hieronder gevormde zak
met penicilline had het gehele proces in een tijdsverloop van vijf weken,
gedurende welke periode penicilline c.a. 10 keer was toegediend, een zeer
sterk verbeterd aanzien verkregen. Pusafscheiding uit de zak vond niet
meer plaats, terwijl de oorspronkelijk 25 cm lange snijwond gereduceerd
was tot een droge granulerende wond van c.a. 1 dm lengte, welke snel
herstel toont.

De temperatuur van het paard, die tijdens de aanwezigheid van het
oedeem opliep tot 39,2°, daalde na de penicilline-toediening in korte tijd
tot normaal.

Vermeld zij nog, dat in beide gevallen tijdens de behandeling met
penicilline het gebruik van desinfectantia als citopogeen e.d. werd ver-
meden. Vóór de applicatie van de penicilline werd slechts de pus zoveel
mogelijk door druk en massage met behulp van droge watten verwijderd.

Mogelijk dat deze twee gevallen er toe kunnen bijdragen, dat in de
practijk bij de behandeling van hals- en schoftfistels meer wordt overgegaan
tot de toediening van dit waardevolle middel, waardoor de ingrijpende
operatie en tijdrovende nabehandeling kunnen worden voorkomen.

Aan collega Dr. O. Bosgra betuigen wij gaarne onze dank voor de
bereidwillige wijze, waaróp hij zijn bemiddeling verleende bij de verstrek-
king van het benodigde quantum penicilline.

Met ingang van i October 1948 is het voorlopig adres in Nederland van
Prof. Dr. F. C. Kraneveld : p a. de Heer A. J. Hamelink, Baljuwstraat 20 c,
Rotterdam C.

DE BESTRIJDING DER RUNDERTUBERCULOSE IN
NEDERLAND; TEVENS EEN ONDERZOEK NAAR DE
WEIDEINFECTIE BIJ DEZE ZIEKTE.

Het is bekend, dat onder de Nederlandse deskundigen verschil van
mening is over de hier te lande in toepassing zijnde methoden tot bestrijding
van de rundertuberculose.

Dit is wel voldoende gebleken uit de instelling van enkele commissies,
die deze materie bestudeerden en uit de rapporten, die daardoor werden
samengesteld.

Verder kwam het tot uiting in diverse andere publicaties — vooral in
het Tijdschrift voor Diergeneeskunde — op vergaderingen van dier-
geneeskundigen en bij collegiale gesprekken.

Langzamerhand begint door te dringen, dat er gevaar dreigt, dat de
tuberculosebestrijding vast zal lopen.

Dit was voor mij aanleiding te onderzoeken, in hoeverre de tot nu toe
toegepaste bestrijdingsmethoden juist zijn, of de bereikte resultaten bevre-
digend genoemd mogen worden, en zo niet, of en hoe verbetering mogelijk is.

Aan de hand van de ervaringen, die bij de bestrijding zijn opgedaan,
blijkens de rapporten en verslagen, en van de eigen onderzoekingen, zal
getracht worden aan genoemd doel te beantwoorden.

Verder zal een onderzoek worden ingesteld naar de betekenis der weide-
infectie bij de rundertuberculose. Getracht zal worden een antwoord te
geven op de vraag of de infectie in de weideperiode van groot, gering of
helemaal van geen belang is.

Blijkt de weideinfectie van enige omvang te zijn, dan zal ook aandacht
moeten worden besteed aan de afzondering van de zieke en verdachte
dieren in de weide.

Het vraagstuk van de isolatie hangt zeer nauw samen met de critische
beschouwingen over de tuberculosebestrijding.

In deze twee verschillende en toch direct samenhangende doelstellingen
ligt de rechtvaardiging van deze studie.

Tenslotte wijs ik er op, dat ik ben uitgegaan van Nederlandse toestanden
en verhoudingen.

Een critische beschouwing over de gevolgde methoden bij de
bestrijding der rundertuberculose in Nederland.

Het afzonderingssysteem is reeds van ouds het belangrijkste wapen
geweest tegen besmettelijke ziekten bij de mens.

Niet alleen voor bestrijding van ziekten bij de mens was dat zo, hetzelfde
geldt ook voor de besmettelijke dierziekten.

Toen de ontwikkeling der diergeneeskunde nog in de kinderschoenen
stond, gold hierbij reeds, dat totale eliminering van zieke, eventueel ook
van verdachte dieren door middel van het afmaakstelsel, vaak beter tot
het doel leidde dan gehele of gedeeltelijke isolatie.

Niet alle infectieziekten zijn even geschikte objecten voor dit stelsel.
De eclatante resultaten, die in vroeger jaren bij de strijd tegen runderpest,
longziekte, schaapspokken, e.d. zijn behaald, bleven bij andere epidemieën
wel eens uit (vlekziekte der varkens en mond- en klauwzeer).

Het is niet de bedoeling er nader op in te gaan, waarom in het ene
geval wel, in het andere geen of onvoldoende resultaat wordt verkregen.
Er zij echter op gewezen, dat een ziekte als rundertuberculose, met een
langzame voortschrijding der processen, terwijl het ziekteverwekkende
agens obligaat pathogeen is, dus buiten het dierlijk organisme snel afsterft,
principieel een bijzonder gunstig object is voor radicale bestrijding.

In de latere jaren der vorige eeuw bleek uit vleeskeuringservaringen
en die van tuberculinaties een uitgebreidheid der ziekte, die toepassing
van het rigoreuze uitroeiingssysteem ontoelaatbaar maakte, althans in
eerste instantie.

De begrippen open en gesloten, resp. besmettelijke en niet besmettelijke
vormen van tuberculose kwamen op de voorgrond.

Als het aantal besmettelijke vormen, in verhouding tot het totaal geïnfec-
teerde dieren, gering zou zijn, en deze als zodanig zouden kunnen worden
onderkend, zou door toepassing van het afmaaksysteem van de besmettelijke
vormen de mogelijkheid tot een effectieve bestrijding der ziekte in uitzicht
worden gesteld.

In principe berustte dit stelsel op het systeem van von Ostertag.
Het systeem Poels ging uit van vrijwillige deelneming der veehouders.
Elke veehouder, die meende, dat bij één of meer van zijn dieren clinisch
waarneembare verschijnselen van tuberculose voorkwamen, kon deze
dieren aan het Rijk ter overname aanbieden. Er vond dan van Rijkswege
een deskundig onderzoek plaats. Dit onderzoek was clinisch; tuberculinatie
werd zoveel mogelijk vermeden.

Bleek een dier lijdende te zijn aan open tuberculose, of werd dit ernstig
vermoed, dan werd het tegen taxatiewaarde door het Rijk onteigend om
te worden geslacht. Als de sectie positief was, had koppelonderzoek plaats
bij al het vee zonder algemene tuberculinatie. Er volgde uiteraard ont-
eigening als hierbij weer open tuberculeuze vormen gevonden werden.
De eigenaar had de verplichting om de standplaatsen c.a. van de over-
genomen runderen te doen reinigen en desinfecteren. Verder werd gewezen
op het belang van tuberculosevrije opfok van het jonge vee.

Voorschriften omtrent isolatie bestonden niet. De ontwerpers van het
systeem, speciaal Poels, meenden, dat bij snel elimineren van open lijders
het besmettingsgevaar zodanig zou teruggaan, dat de zuivelinfectie van
weinig of geen betekenis zou worden.

Poels beschouwde de longtuberculose als het grootste kwaad, dat zo
snel mogelijk opgespoord moest worden, want dan zouden de overige,
wellicht nog gevaarlijker vormen (baarmoeder- en uiertuberculose) uit-
blijven, omdat die bijna steeds secundair ontstaan.

In deze redenering past logisch, dat eisen voor tuberculosevrij opfokken
niet strikt noodzakelijk zijn.

Aanvankelijk werd het svsteem in hoofdzaak beperkt tot de runr.vee-
fokbedrijven, daarna werd het in breder kring toegepast, en in 1908 werden
8239 runderen door het Rijk overgenomen en geslacht, waarvan in Fries-
land 765 en Zuid-Holland 2742..

Bij 98 % der onteigende dieren met open tuberculose werd na slachting
longtuberculose waargenomen. Wel een duidelijke demonstratie voor
Poels\' stelling wat betreft het gevaar der longtuberculose.

Meer dan 90 % der tuberculeuze dieren was met clinisch onderzoek
gevonden, zonder dat de diagnose bacteriologisch was vastgesteld.

Tegen het stelsel Poels kwamen tijdens de toepassing heel wat bezwaren
uit vakkringen, vooral van de zijde van de Jong — op de hem eigen be-
kwame wijze — en van Goossens, de toenmalige Limburgse Inspecteur
van de Veeartsenijkundige Dienst.

Er werd nog al eens bezwaar gemaakt tegen de ruime vergoedingen, die
inderdaad, zoals vaak bij Rijksonteigeningen het geval is, wel eens wat
hoog werden. Of de oppositie het stelsel heeft doen liquideren of het einde
bespoedigd heeft, is niet met zekerheid te zeggen.

In 1909 werd de uitvoering van dit bestrijdingssysteem al geremd, in
1910 kwam er nog meer beperking en in 1911 kwam er een eind aan.

Van forse doorvoering is dus feitelijk maar kort sprake geweest, te kort
voor het vellen van een goed gefundeerd oordeel over de waarde.

In enkele districten is plaatselijk, nadat open tuberculose was gecon-
stateerd, wel eens koppeltuberculinatie toegepast en zijn de reactie-
dieren onteigend.

Behalve de hier bedoelde gevallen is het vermoedelijk in geen enkel
geval gekomen tot tuberculosevrij maken van veebeslagen of tot algemene
daling van het reactiecijfer.

In 1911 werd het systeem Poels-Lovink vervangen door het systeem
Remmelts. De bestrijding was vrijwillig; onder bepaalde voorwaarden
kon het Rijk in de kosten van het onderzoek bijdragen.

Veehouders konden, als hun bedrijven zich voor toepassing van het
stelsel leenden, met het Rijk een voorlopig tweejarig contract aangaan.
Hun dieren werden clinisch onderzocht door dierenartsen, die door het
Rijk waren aangesteld.

Alle dieren, waarbij clinisch waarneembare open tuberculose gevonden
werd, moesten binnen 8 dagen tegen taxatiewaarde aan het Rijk worden
overgedaan.

Algemene tuberculinatie had niet plaats, o.a. omdat van Rijkswege
niet mocht worden bevorderd, dat open lijders in de handel kwamen.
Als sporadisch koppeltuberculinatie plaats vond, volgde blokkering van
de reactiedieren, d.w.z. deze moesten uitsluitend voor de slachtbank
worden verkocht. De veehouders verplichtten zich tot t.b.c.-vrije opfok
en onderzoek van nieuw-aangekochte dieren, voor deze in de koppel
werden opgenomen. Aan isolatie der reactiedieren werd geen aandacht
geschonken. De deelneming is tot enkele tientallen veehouders beperkt
gebleven. Enige bedrijven werden t.b.c.-vrij gemaakt. Tot enig algemeen
effect is het echter niet gekomen.

Het is wel gebleken, dat de bepaling omtrent het merken en blokkeren
der reactiedieren practisch niet uitvoerbaar was. Het percentage van deze
dieren was in verschillende gebieden van Nederland toen nog hoog.

Het stelsel is voor Nederland ondeugdelijk gebleken, omdat vrijwillige
bestrijding door een kleine minderheid van veehouders, zonder dwingende
bepalingen voor de rest, geen practische betekenis heeft.

Het stelsel heeft in Zuid-Holland, onder leiding van de Vink, enige
deelneming gekregen, die na 1913 echter weer gestadig afnam. Hier en
daar, b.v. in Noord- en Zuid-Holland (Voorne en Putten) breidde de
individuele bestrijding zich wat uit, maar tot een massale bestrijding kwam
het hier niet.

In Noord-Brabant en Limburg werd de methode onder leiding van
Picard ingevoerd, zonder echter van grote betekenis te worden.

Uit deze zgn. Hollandse en Limburgse methode is tenslotte in 1928
ontstaan het vrijwillige systeem met Rijkssteun, waarbij de reactiedieren
niet werden geblokkeerd, maar van een blijvend merkteken werden voor-
zien.

In 1919 is, door samenwerking van het Friese rundveestamboek en de
Bond van coöperatieve zuivelfabrieken het Friese bestrijdingsstelsel ont-
staan, zoals het nog in toepassing is. Het kwam onder de bekwame leiding
van Veenbaas.

Waar het systeem Poels is ontleend aan de principes van von Ostertag,
omdat in elk geval de hoofdpijler was het opsporen en elimineren van de
kennelijk open lijders, is het Friese stelsel gebaseerd op die van Bang.
Voorop stond immers periodieke koppeltuberculinatie, gevolgd door
clinisch onderzoek der reactoren. Het tweede voorschrift van het Bang\'sc
systeem, de isolatie der reactoren, werd echter niet, althans slechts zeer
sporadisch gehandhaafd.

Veenbaas schreef reeds in een der eerste verslagen: „Wij moeten Bang
zoveel mogelijk benaderen." Dit benaderen geschiedde practisch door
periodieke koppeltuberculinatie, het opsporen en verwijderen van de open
lijders en in plaats van isolatie, door eliminatie van de reactoren niet-
kennelijk-open-lijders.

Vooral in de eerste jaarverslagen van de Friese Gezondheidsdienst werd
herhaaldelijk gewezen op gevallen waar, blijkens reactie van het jongvee,
de tuberculosevrije opfok gefaald had. Door pasteurisatie van de afval-
producten werd dit kwaad voor een groot deel voorkomen.

De in de jaarverslagen aangegeven cijfers betreffende de aantallen
opgespoorde open lijders zijn bescheiden en blijven veelal beneden 100.
In 1908 werden door het systeem Poels 765 open lijders uit Friesland
afgeslacht. Hieruit blijkt wel duidelijk, dat de in Friesland geboekte resul-
taten niet zijn veroorzaakt door de opsporing en eliminering der kennelijk
open lijders!

Deze afslachting is bij nauwkeurige toepassing van het systeem Bang
slechts van bescheiden betekenis.

De belangrijkste pijler van het Bangse stelsel, de isolatie, kwam van
het begin af aan in Friesland in het gedrang.

bedrijf van alle reactoren. Het is wel zeker, dat deze methode vrij veelvuldig
is toegepast. Daarnaast echter ook de verwijdering van reactoren in étappes,
met de daaraan verbonden tegenvallers. Blijkbaar ging het echter over
het geheel goed.

Evenals tegen het systeem Poels kwamen tegen het Friese stelsel be-
zwaren, vooral van de zijde van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Men verweet Friesland, dat het streven in hoofdzaak een verplaatsing der
ziekte naar andere gebieden betekende.

Friesland stelde hiertegenover, dat desverlangd certificaten konden
worden afgegeven bij verkoop van reactievrije dieren.

Dit neemt echter niet weg, dat de regelmatige veestroom van Friesland
naar andere gewesten, in het bijzonder naar de consumptiemelkgebieden
om de grote steden, een hoger percentage aan reactoren bevatte.

In de loop der jaren heeft de t.b.c.-bestrijding in Friesland zich snel
uitgebreid en binnen 25 jaar is bereikt, dat meer dan 95 % der runderen
van de veehouders-leveranciers der coöp. zuivelfabrieken op tuberculose
wordt onderzocht.

Thans kan worden geconstateerd, dat het reactiecijfer, dat bij het begin
van de bestrijding voor alle dieren wel boven 40 % zal zijn geweest, terug-
gebracht is tot nog slechts enkele procenten.

Door toepassing van het systeem is dus bereikt, dat de veestroom van
Friesland naar andere gebieden, vooral de consumptiemelkgebieden, welke
stroom niet te keren is, omdat zij past in het Nederlandse bedrijfssysteem,
zeker veel lager reactiepercentage bevat dan voor de aanvang.

Het Rijksbestrijdingssysteem is practisch ongeveer gelijk aan het Friese.
De reactoren kregen echter een merkteken, het bekende gaatje in het
linkeroor.

Het elimineren van de reactoren ging door dit merkteken minder gemak-
kelijk, omdat de handelswaarde er belangrijk door daalde.

Bij de Rijksbestrijding gold van het begin af als belangrijkst onderdeel
de opsporing en afslachting van de kennelijk open lijders. De tuberculose-
vrije opfok van de jonge dieren moet „zoveel mogelijk" bevorderd worden.
Definitieve verplichting tot scheiding van de reagerende en niet-reagerende
dieren bestaat niet. Het Rijksbestrijdingssysteem heet een toepassing
te zijn van het principe Bang, in werkelijkheid wordt practisch het systeem
von OsTERTAG gevolgd.

Dit doet min of meer vreemd aan, omdat dit stelsel zijn roem, bij de
invoering Rijksbestrijding, al overleefd had.

De grote toeneming en de bereikte resultaten der vrijwillig georgani-
seerde bestrijding met Rijkssteun blijken duidelijk uit de jaarverslagen
van de Veeartsenij kundige Dienst.

In de jaren 1933—1937 verdubbelt zich ongeveer het aantal onderzochte
dieren, het reactiecijfer daalt van 18.5 % tot 13 %.

In 1938 stijgt de belangstelling voor de bestrijding zeer sterk, vooral
in het Westelijk consumptiemelkgebied. Het reactiecijfer stijgt dan tot
20 %, daarna daalt dit cijfer tot 16 %.

Uit de uitslagen der eerste koppeltuberculinaties bij de Rijksbestrijding
en uit de slachthuisstatistieken is gebleken, dat het reactiecijfer bij het
Nederlandse rundvee ongeveer 25 jaar geleden zeker meer dan 30 % was.

Thans wordt bij een zeer groot deel van de rundveestapel de tuberculose
langs organisatorische weg bestreden. Het gemiddelde reactiepercentage
ligt belangrijk lager dan 30 %. Zoals dus blijkt is duidelijk resultaat
geboekt. Dit resultaat is echter zeker niet in de eerste plaats .te danken
aan het grondbeginsel van die bestrijding: de opsporing der kennelijk
open lijders, maar aan het feit, dat de fokkers, bij deze bestrijding aange-
sloten, op dezelfde wijze hebben gehandeld als de Friese boeren en de
reactoren hebben verwijderd.

De consumptie-melk-centrale (C.M.C.) heeft onder leiding van de Vee-
artsenijkundige Dienst en met medewerking van de Algemene Vereniging
voor Melkvoorziening (A.V.M.) van 1938 af de tuberculosebestrijding
onder het rundvee in het consumptiemelkgebied van de provincies N.- en
Z.Holland en Utrecht heel sterk bevorderd.

Het aantal deelnemers ging met een forse sprong omhoog toen de C.M.C.
aansluiting eiste bij een tuberculosebestrijdingsorganisatie, op straffe
van uitgesloten te worden als consumptiemelk-leverancier, met de finan-
ciële gevolgen van dien.

Het is vooral het premiestelsel geweest, dat stimulerend heeft gewerkt
op de deelneming van de veehouders uit dit gebied. De gelden voor de
premies worden uiteindelijk door de consumenten via de melkinrichtingen
opgebracht.

Het premiestelsel bestond o.a. uit het geven van premies bij aankoop
van t.b.c.-vrije dieren. Van bevoegde zijde is er op gewezen, dat hiermee
de tuberculose wordt bevorderd, inplaats van bestreden. De reactie-vrije
dieren werden n.1. in een besmette omgeving geplaatst, omdat isolatie
door de C.M.C.-aangeslotenen evenmin wordt toegepast als bij de andere
Rijksbestrijders.

De moeilijkheden bij de tuberculosebestrijding in het melkconsumptie-
gebied zijn veel groter dan in andere streken. Het reactiepercentage is
zeer hoog, o.a. door de veestroom uit andere provincies.

De C.M.C. heeft reeds in enkele jaren kunnen bereiken, dat vele melk-
stallen in haar gebied, die deze naam ten onrechte droegen en waar met
elk begrip van hygiëne werd gespot, zijn geworden tot behoorlijke inrich-
tingen.

Ook van de zijde der C.M.C. werd van begin af gepropageerd, dat
eliminatie der open lijders primair is. Voor het opruimen der open lijders
wordt een vergoeding gegeven. Deze gelden zouden beter besteed kunnen
worden om isolatie te bevorderen.

De schade, die aan een bedrijf wordt veroorzaakt, als een open lijder
moet worden afgevoerd, moet als normaal bedrijfsrisico worden beschouwd.

In het C.M.C.gebied zijn heel wat open lijders opgespoord en afgeslacht,
al blijven de getallen lager dan die van 1908 onder het stelsel Poels.

In Zuid-Holland werden toen 2742 open lijders opgeruimd, terwijl dit
aantal in 1939—1940 bij het geldende Rijkssysteem, gesteund door de
C.M.C. propaganda en de financiële voordelen, 2085 bedroeg.

Hier zij reeds opgemerkt, dat de duidelijke resultaten, die de C.M.C.
behaalde, niet, althans niet voor het belangrijkste deel, zijn toe te schrijven
aan deze verwijdering der kennelijk open lijders.

In het voorafgaande werden zonder meer de uitkomsten nagegaan van
de belangrijkste tot nu toe in Nederland toegepaste bestrijdingsmethoden.

Ten overvloede zij opgemerkt, dat dit niet bedoeld is als een volledig
historisch overzicht van alles wat tot nu toe in de strijd tegen de runder-
tuberculose is gedaan. Wel is het van belang, de betekenis van de resultaten,
die met de bestrijding van de rundertuberculose behaald zijn, eens nader
te bezien.

De over de gehele linie verkregen resultaten, mogen zeker bevredigend
en tevens bemoedigend heten.

Deze resultaten zijn in de eerste plaats, wat Friesland betreft, niet, althans
niet voor een belangrijk gedeelte, het gevolg van de opsporing en ver-
wijdering der open lijders. De cijfers zijn daarvoor in vergelijking met de
gegevens, die tijdens de werking van het stelsel Poels verkregen zijn,
veel te laag..

De geschiedenis der bestrijding toont, dat in Friesland merkbaar resultaat
kwam, nadat, om met Veenbaas te spreken, Bang is benaderd en wel
door overneming van diens belangrijkste hoeksteen, de periodieke koppel-
tuberculinatie. Dit was het middel, om de isolatie te kunnen bewerk-
stelligen, zij het dat deze is geïmiteerd, resp. vervangen door het elimineren
van reactoren.

In de gebieden der Rijksbestrijding is het, wat de fokstreken betreft,
ongeveer ook zo gegaan.

Maar ook in consumptiemelkgebieden, waar dus geregeld vee wordt
ingevoerd, is de toestand verbeterd.

Terecht is ingezien, dat, wil men de bij vrijwillige bestrijding allereerst
noodzakelijke medewerking der veehouders krijgen, deze aanlokkelijk
moet worden gemaakt door een financiële ondersteuning.

Van de zijde van de C.M.C. meent men positieve correlatie te kunnen
aantonen tussen het nauwkeurig opsporen en verwijderen van de open
tuberculeuze dieren en de verbetering van het reactiecijfer.

De feitelijke toestand is zo, dat, als op een echt melkveehoudersbedrijf
het ene jaar het reactiecijfer 30 is en een volgend jaar over een groot
veebeslag 20, dus 10 is gedaald, het lagere cijfer betrekking heeft op een
geheel ander veebeslag: een belangrijk gedeelte van de dieren, die er vorig
jaar waren, is naar de slachtbank verhuisd.

De in het jaar aangekochte dieren zijn betrokken uit de boven meer-
genoemde veestroom, uit de fokstreken van de rest van Nederland. Het
reactiecijfer van deze stroom is, zoals reeds betoogd, belangrijk lager dan
een 20 jaar geleden en zeker ook belangrijk lager dan de even genoemde
30 %•

Zonder twijfel is de verbetering van de toestand in het C.M.C.-gebied
dan ook voor een belangrijk gedeelte te danken aan de algemene verlaging
van het reactiecijfer in de fokstreken.

In het algemeen wordt er ten onrechte weinig rekening mee gehouden,
dat het C.M.C.-gebied en anologe streken in de Nederlandse bestrijding
slecht passen.

Het vele moeizame werk, dat in het C.M.C.-gebied wordt verricht,
moge door de opsporing en afslachting van de smetstofverspreiders van

betekenis zijn voor de volksgezondheid, op de algemene stand der runder -
tuberculose kan het niet veel invloed hebben.

Indien de bedragen, in de laatste jaren in dit gebied aan de bestrijding
besteed, waren aangewend in de fokstreken ter bevordering der isolatie,
eliminatie en afslachting, dan zou het nuttig effect belangrijk veel hoger
geweest kunnen zijn, zoals door wie nadenkt en op de hoogte is, gemakkelijk
is in te zien, en zou een groot stuk van Nederland t.b.c.-vrij hebben kunnen
zijn.

Van de aanvang af is bij de Rijksbestrijding gebleken, dat op besmette
bedrijven geregeld tussen 2 jaarlijkse controles, nieuwe infecties optreden.

Bij een 37-tal bedrijven, die door aanfok in eigen veebehoefte moeten
voorzien, heb ik het resultaat van 13 bestrijdingsjaren nagegaan aan de
hand van de jaarlijkse uitslagen.

Het jaarlijkse tuberculoseonderzoek van deze bedrijven is zo serieus en
minutieus mogelijk gedaan.

Na de periodieke koppeltuberculinatie zijn steeds alle reactiedieren
nauwkeurig clinisch onderzocht. Van elk reactiedier is elk jaar één of meer
keren sputumonderzoek verricht, zo nodig zijn ook andere se- en excreta
onderzocht.

Scheiding van t.b.c.-vrije en reagerende dieren is nóch gedurende de
staltijd, nóch in de weide, doorgevoerd.

De 37 bedrijven, die onder de enquête vielen, waren bij het begin van
de bestrijding vrij sterk besmet. Het gemiddelde reactiecijfer was 44 %.
Overigens zijn de veebeslagen willekeurig genomen.

Voor de verschillende jaren werd voor elk bedrijf nagegaan:
het reactiepercentage;

het percentage reactiedieren, dat tussen twee bestrijdingscampagnes is
geëlimineerd;

het percentage t.b.c -vrije dieren, dat tussen twee bestrijdingscampagnes
besmet is geworden^

Deze enquête wijst uit, dat na een koppeltuberculinatie (met de daarop
gevolgde opsporing van kennelijk open lijders), geregeld reactoren zijn
opgeruimd, maar tevens, dat dieren, die een vorig jaar reactievrij waren,
positief reageerden. Deze ervaring is oók door tal van practici opgedaan,
die in matig tot sterk besmette streken werken.

Dat de aantallen nieuwe reactiedieren soms groter waren dan die der
afgevoerde, is ook een meer opgedane ervaring.

Uit de jaarlijkse uitslagen bleek, dat de 37 veebeslagen gemiddeld in
5 jaar volledig waren omgezet. De veeinkrimping heeft deze grote mutaties
sterk beïnvloed.

Ondanks de nieuwe infecties was het totaal reactiecijfer, nadat de hele
aanvankelijk aanwezige veestapels waren omgezet, belangrijk gedaald,
n.1. van 44 % tot 21 %, terwijl 5 bedrijven tuberculosevrij waren.

Indien aan de hand van de gegevens over plaatselijke bestrijdings-
verenigingen of over een groter verband, b.v. een provinciale gezondheids-
dienst, eenzelfde enquête plaats vond, zouden vermoedelijk dezelfde
uitkomsten blijken.

Resumerende kan worden gesteld, dat een zeer belangrijke ervaring bij
de bestrijding deze is, dat ondanks het verwaarlozen van de isolatie, er
toch resultaat is bereikt, al is het dan geen afdoend resultaat. Dit is uiteraard

het gevolg van de geheel uitzonderlijke positie, die de tuberculose als
bestrijdingsobject tussen de infectieziekten in het algemeen inneemt, waar-
mee bij de bestrijding nadrukkelijk rekening behoort te worden gehouden.

Een merkwaardig feit is, dat ongeveer 25 jaar geleden het reactie-
percentage bij het Nederlandse rundvee onder 50 was, ondanks de omstan-
digheid, dat toen de ziekte ongeveer vrij spel had. Een zeer onvolledig
pasteurisatiegebod voor ondermelk en enkele particuliere of wat ruimere
bestrijdingspogingen kunnen toch op dat percentage geen invloed hebben
gehad. De aangegeven toestand moet gevolg zijn geweest van de langzame
verbreiding der ziekte en de in het algemeen korte duur van het leven der
runderen.

Zou de verbreiding enige keren sneller gaan of zouden de runderen
in het algemeen inplaats van ongeveer 4—10, 25 jaar oud worden, de
toestand zou heel anders zijn en alleerj kalveren en jongvee zouden vrij
blijven, zolang ze afgezonderd zouden zijn van de oudere dieren.

Men kan het zo stellen, dat wat er door nieuwe infecties bijkomt, ongeveer
gecompenseerd wordt door wat tengevolge van slachten, sterven en uitvoer
verdwijnt.

Principieel is de tuberculose daarom een gemakkelijk te bestrijden
ziekte, vooral omdat veemarkten, tentoonstellingen, vervoersmiddelen,
personenverkeer, besmette emballage van voedermiddelen c.a. die bij
andere infectieziekten groot gevaar op kunnen leveren, bij de tuberculose
voor de indirectie overbrenging practisch weinig betekenis hebben.

De veehouders hebben, gebruik makende van het verkregen inzicht
door de koppeltuberculinaties, vele reactoren geëvacueerd, blijkbaar
belangrijk meer dan er nieuwe infecties bijkwamen met het natuurlijk
gevolg: verlaging van het reactiecijfer.

Met een goede tuberculosevrije opfok en behoorlijke isolatie, hetzij
van deze opfok alleen, hetzij van de reactievrije dieren met het jonge
vee, is een sterk besmet bedrijf in enkele jaren om te vormen in een tuber-
culosevrij. Bang, de grootmeester op dit gebied, bewees dit reeds voor
40 jaar. Dat desondanks de isolatie op de achtergrond bleef, althans in de
practijk is, zacht gesproken, verwonderlijk.

Het is niet aan twijfel onderhevig, dat, ook al zou op den duur de bestrij-
ding zonder isolatie afdoende slagen, langs de thans bewandelde paden
de strijd veel langer zal duren dan nodig is.

Veelal wordt gezegd, dat de contactinfectie op de bedrijven plaats heeft
gedurende de stalperiode en dat de weide weinig of geen gevaar oplevert.

Als dat zo is, zou misschien de isolatie practisch tot de stalperiode kunnen
worden beperkt, althans in weinig besmette bedrijven.

Om een en ander vast te stellen, is door mij een onderzoek ingesteld
naar de infectiekansen van de rundertuberculose in de weide.

In verband met bovenstaande critische beschouwingen over de bestrij-
ding der rundertuberculose in Nederland is een oplossing van het vraagstuk
van de weideinfectie bij de rundertuberculose, wat betreft de te geven
isolatievoorschriften, zeker van belang.

De omvang van dit artikel laat niet toe een volledig overzicht te geven
van de verschillende onderzoekingen, die zijn gedaan om de weideinfectie
bij de rundertuberculose na te gaan.

In Engeland deed Maddock echter een experiment, waarbij meer de
natuurlijke weidebesmetting werd benaderd.

Drie kalveren, sterk reagerend op de dubbele intradermale proef en
waarvan het microscopisch onderzoek van de faeces op zuurvaste bacillen
negatief was, werden gevoed met een dagelijks rantsoen wei, dat sterk
was besmet met emulsies, die virulente tuberkelbacillen bevatten. Toen
heel veel tuberkelbacillen in de faeces werden aangetoond, liet men de
drie kalveren gedurende drie weken grazen op het proefveld, terwijl het
voederen met de besmette wei doorging. Oppervlakte proefveld: 892
vierkante yards.

Na drie weken werden zij van het proefveld verwijderd en de mest werd
flink over het proefveld verspreid.

De kalveren vertoonden bij sectie alleen oude tuberculeuze processen,
maar geen jonge haarden in darmen en nieren.

De besmetting was sterker, dan die van een weide, waar tuberculeuze
dieren zonder meer op grazen, of die is besmet met mest. Het
proefveld werd nu verdeeld in drie stukken; op elk der drie delen liet
Maddock twee negatief reagerende kalveren grazen en wel, op het eerste
stuk, nadat er flink gras op was gegroeid, op het tweede een maand later
en op het derde weer een maand later. Gedurende de proef was het weer
heet en droog. De kalveren werden drie maal, en wel steeds met negatief
resultaat getuberculineerd.

7, 6 en 5 maanden na het verwijderen resp. van stuk I, II en III werden
de kalveren geslacht. Alle secties waren negatief.

De bacillen in de wei hebben de digestietractus van de drie kalveren,
die voor de besmetting van de weide moesten zorgen, niet aangetast.
Blijkbaar is de virulentie afgenomen en niet gelijk aan die van de bacillen,
die dieren afscheiden tengevolge van natuurlijke laesies in de digestie-
tractus. Ook kunnen hitte en droogte de virulentie hebben verminderd.

In hetzelfde jaar deed hij weer een proef, die nog meer de natuurlijke
infectie nadert:

Gedurende 9^ week liet hij een koe, die lijdende was aan uiertuberculose
en ook tuberkelbacillen met de faeces uitscheidde, op een weide grazen.
De laatste drie weken werd er een tweede tuberculeuze koe bijgevoegd.

Daarna werd de mest goed verdeeld en gewacht tot het gras gegroeid
was. Op een van de twee stukken, waarin de weide daarop was verdeeld,
liet hij drie gezonde kalveren gedurende drie en vijftig dagen grazen. Een
maand later bracht hij drie gezonde kalveren op het tweede stuk en liet hen
daar 24 dagen grazen.

De secties, gedaan, nadat zij ongeveer een jaar op een gewone weide
hadden gelopen* waren volkomen negatief.

Eveneens trad er geen besmetting op van drie kalveren, die gedurende
9 maanden op beide stukken I en II hadden gegraasd.

zeer sterk geïnfecteerd moet zijn, en wel met virulente bacillen, om gezonde
dieren te kunnen infecteren (kunstmatige besmetting). Eveneens bleek,
dat tuberkelbacillen uit de faeces van een reagerende koe belangrijk korter
blijven leven, dan in kunstmatig besmette faeces.

Ondanks het feit, dat in het eerste experiment van 1934 de mate van
besmetting op het ir acre grote veld veel sterker moet zijn geweest dan
normaal op een boerderij, bleek geen van de gezonde kalveren geïnfecteerd
te worden. Het schijnt daarom zegt Maddock, dat in een weide, die op
een natuurlijke wijze is besmet, zolang geen contact met de besmette
dieren mogelijk is, gezonde dieren geacht mogen worden door deze bron
van besmetting niet geïnfecteerd te zullen worden.

Het schijnt dus, dat het infectiegevaar van een weide, die besmet Is met
besmette stalmest, uitgesloten moet worden geacht.

De meest aannemelijke oorzaak van verbreiding van de ziekte is door
contact van dier met dier of in het open veld, of in de koehokken (koestellen).

In Denemarken begon Christiansen in het voorjaar van 1937 met enkele
experimenten over het gevaar van het gebruik van weiden, die met tuberkel-
bacillen zijn besmet:

Een weide zonder natuurlijke drinkplaats, welke gebruikt werd voor het
weiden van 7 runderen met open tuberculose en die na het verwijderen
van deze dieren tot zeven dagen heeft leeg gestaan, was in staat om t.b.c.-
vrije dieren, welke in die weide werden gebracht, met tuberkelbacillen
te infecteren. Sectie wees ten overvloede aan, dat de infectie langs de
digestietractus had plaats gehad.

In een negental proeven werd daarop aangetoond, dat door de tijd tussen
de besmetting en het inbrengen van de gezonde dieren op de weide op te
voeren tot 9 dagen of meer, het niet gelukte de gezonde dieren te infecteren.
Dit is vooral opmerkelijk gezien de slechte toestand van de tuberculeuze
dieren, het wegmeiken van de tuberculeuze melk op de weide tiidens de
proef, het deponeren bovendien van ca. 100 cc tuberculeuze inhoud van
een uterus vermengd met drie uitgegroeide Besredka-culturen van bovine
bacillen op de weide en het besmetten van de weide met de inhoud van
bronchiën en cavernen van sterk tuberculeuze longen van runderen.

Nog na 17 uren zonneschijn in de tijd tussen het verwijderen van de
tuberculeuze runderen en het inbrengen van gezonde dieren op dezelfde
weide gelukte het om 1 van de 2 gezonde dieren te infecteren; met 38
zonne-uren of meer, gelukte de infectie niet meer.

Bovengenoemde onderzoekers gingen uit van kunstmatige verhoudingen,
waarbij de natuurlijke verhoudingen soms zo nauwkeurig mogelijk werden
benaderd.

Zonder twijfel hebben deze experimenten een verhelderend inzicht
gegeven in het vraagstuk van de weideinfectie bij de rundertuberculose.

Het bezwaar van dergelijke onderzoekingen is echter, dat de werkelijke
natuurlijke omstandigheden slechts bij benadering geïmiteerd kunnen
worden en dat de beperkte omvang van deze proeven tot uiterste voor-
zichtigheid maant bij het trekken van bepaalde conclusies.

Bij mijn onderzoek naar de weideinfectie bij de rundertuberculose
zijn de proeven gebaseerd op volkomen normale natuurlijke verhoudingen.

De nadelen van experimenten, waarbij verschillende omstandigheden
kunstmatig in het leven geroepen worden, vervallen hiermee.

In het voorjaar zijn gedurende de laatste weken van de stalperiode
87 rundveebedrijven onderzocht op tuberculose met de tuberculineproef.
Dit onderzoek betrof alleen bedrijven, die niet vielen onder de georgani-
seerde tuberculosebestrijding. Koppeltuberculinatie had dus nog nooit
plaats gevonden. De reagerende en niet-reagerende dieren werden gedu-
rende de weideperiode gemengd geweid.

Voor de koppeltuberculinatie van de runderen, die bij het onderzoek
op weideinfectie betrokken waren, is de eenmalige intracutane methode
toegepast, waarbij gezuiverde tuberculine werd gebruikt, bereid van
culturen, die gegroeid zijn op de synthetische voedingsbodem van Dorset.

De ervaring heeft geleerd, dat vooral bij runderen, die voor de eerste
maal getuberculineerd worden, een vertraagde positieve reactie kan
optreden. Dieren,\' die op de gewone tijd van beoordeling, nl. 72 uur na
het begin van de proef, geheel negatief waren, vertonen soms na 96 of 120
uur een positieve reactie. Over het algemeen is het aan te bevelen, die
controle zeker niet vóór de 3e dag, beter nog na de 4e dag na de tuber-
culinatie, te verrichten.

Bij de beoordeling van de tuberculinatie van de proefdieren ben ik van
het standpunt uitgegaan, dat elke zwelling als een positieve reactie moet
worden aangemerkt. Toch blijft het vaak moeilijk om vast te stellen, of
zwelling al of niet aanwezig is. Er blijven dus altijd dubieuze uitslagen
bestaan. In hoeverre de mening juist is, dat elke zwelling op een positieve
reactie wijst, kan alleen uitgemaakt worden door een uitgebreid onderzoek,
waarbij tuberculinatieuitslag en sectiebevinding worden vergeleken.

Ook bij de mens levert de beoordeling van de reactie van Mantoux
vaak moeilijkheden op.

De intracutane tuberculinatie is verricht bij 87 rundveestapels met
totaal 2594 dieren boven de leeftijd van 6 maanden. De gemiddelde grootte
van de veebeslagen bedroeg 30 dieren met slechts geringe verschillen tussen
het minimum en maximum aantal dieren per bedrijf.

Bij de tuberculinatie vóór de weideperiode bleken 6 bedrijven geheel
t.b.c.-vrij te zijn.

Bij de verschillende berekeningen zijn deze als controle-bedrijven in
het onderzoek opgenomen.

Totaal aantal dieren boven 6 maanden 2429
aantal dieren met positieve reacties: 648

Vooropgesteld zij, dat het onderzoek naar weideinfectie heeft plaats
gehad in de polders Bergambacht, Zuidbroek en Stolwijk van het Hoog-
heemraadschap ,,de Krimpenerwaard". In weidepolders zijn n.1. de
verhoudingen o.a. wat betreft afscheiding van de weiden en drinkwater-
voorziening geheel anders dan b.v. in weidegebieden van een zandstreek.

Mogelijk zou een onderzoek naar de infectiekansen van runder-t.b.c. in
laatstgenoemde weidestreken dan ook andere uitkomsten geven.

Men vindt er wei- en hooiland van zeer goede kwaliteit; bouwland wordt
zo goed als niet aangetroffen.

De Krimpenerwaard ligt beneden de waterspiegel der omringende
rivieren, en is dus aangewezen op poldervorming en bemaling.

Voor een goede waterlozing van de polders voert een netwerk van
sloten, vlieten en weteringen het water af naar de watermachine. Over het
algemeen is er weinig systeem in deze verschillende watergangen. De
breedte van deze watergangen bedraagt ongeveer 2—5 meter. Ze vormen de
afscheiding voor de weiden. Direct contact van de dieren, die zich bevinden
in aan elkaar grenzende weiden is dus bijna uitgesloten. De verbinding
tussen de weiden onderling wordt in de regel gevormd door een dam,
waarop een hek is geplaatst. Hier bestaat dus nog wel enig contact van de
dieren van twee naast elkaar liggende weiden.

Tijdens de gehele weideperiode, die ongeveer 6 maanden duurde, zijn
de t.b.c.-vrije dieren en de reactoren zoveel mogelijk gemengd geweid.
De grootte van de weiden is gemiddeld ongeveer 2 ha.

Soms wordt in het voorjaar, aan het begin van de weidetijd, eerst het
hooiland „voorgeweid", daarna blijven de koppels, zolang de stukken
hooiland zijn „afgezet" en gedurende de hooibouw in het weiland. Na
de „bouw" wordt het vee verbrugd naar het weer uitgelopen hooiland,
de etwei. In de herfst, als de grasgroei nog maar langzaam is, worden
herhaaldelijk de koppels verbrugd van hooiland naar weiland en omgekeerd.
In deze laatste tijd van de weideperiode worden de dieren in kleine koppels
gehouden, om daarmee zoveel mogelijk het stuktrappen van het natte
grasland te voorkomen. Een groter aantal dieren in één weide is n.1. over
het algemeen onrustiger dan een kleiner aantal.

In dit laatste gedeelte van het weideseizoen heeft daarom vermenging
plaats van de verschillende koppels onderling.

Het moderne weidesysteem is op geen van de 87 bedrijven toegepast.
Een onderzoek naar de infectiekansen bij kalveren, die bij dit weidesysteem
enkele dagen na de oudere dieren worden geweid, kon daarom helaas niet
worden ingesteld.

In verband met de factor weersgesteldheid, die de infectiemogelijkheden
in de open lucht kan beïnvloeden, zijn de decadesommen van de neerslag
in mm, van het aantal regendagen, van het aantal uren zonneschijn, uit
het gebied, waar het onderzoek heeft plaats gehad, vergeleken met de
maandgemiddelden.

Uit deze cijfers blijkt, dat vooral in de maanden Juli en October de
neerslag groter en het aantal uren zonneschijn kleiner is geweest dan het
normale over deze maanden.

Direct na de weideperiode, d.w.z. in de eerste twee weken van de stal-
periode, heeft weer koppeltuberculinatie plaats gehad. De tuberculinatie
werd op dezelfde wijze uitgevoerd als voor de weidegang.

Tussen de twee stalperioden heeft op de veebeslagen door verkoop een
belangrijke afvoer plaats gehad.

In onderstaande tabel worden de uitslagen weergegeven vóór en na de
weidegang.

Er bleek dus een toeneming van 10.2 %. Deze toeneming is groter dan
men o.h.a. zou verwachten. De veronderstelling was immers steeds, dat
uitbreiding van tuberculose bijna uitsluitend tijdens het verblijf in de
stallen plaats vond.

Met de Chi-kwadraatmethode van Pearson is mathematisch aan te
tonen, dat deze toeneming significant is, d.w.z. buiten de variatiebreedte
volgens de toevalscurve ligt.

In bovenstaande tabel is voor elke rubriek van bedrijven, die ingedeeld zijn
naar het reactiepercentage, de toeneming van het reactiecijfer aangegeven.

Het blijkt, dat de toeneming groter is naarmate de bedrijven sterker
besmet zijn.

De verhouding tussen het reactiepercentage van de bedrijven en de
reactietoeneming gedurende de weideperiode is ongeveer recht evenredig.

Het eerste koppelonderzoek vóór de weidegang heeft plaats gehad in
de laatste twee weken voor de stalperiode. Het zou juister geweest zijn als
dit onderzoek had plaats gehad in de weide, omdat eventuele stalinfecties
bij de eerste tuberculinatie nog in het latente stadium verkeerden. De
biologische wisselwerking tussen het organisme en de tuberkelbacillen is
hierbij nog niet zover, dat de allergische reactieprocessen ontstaan. Er is
dus een marge, omdat er reactoren bij kunnen zijn, die vlak voor de weide-
tijd geïnfecteerd kunnen zijn en bij de eerste tuberculinatie nog niet
reageerden.

De tuberculinatie in de weide was in de streek waar het onderzoek
plaats vond, practisch onuitvoerbaar. De dieren worden n.1. in verschillende
kleine koppels geweid. Gelegenheid om de dieren vast te zetten ontbreekt
in de regel. De weidetuberculinatie kost door deze oorzaken enorm veel

tijd. Er zijn natuurlijk wel streken, waar de omstandigheden voor tuber-
culinatie in de weide veel gunstiger zijn.

Voor een ziekte, als tuberculose, die zich zo langzaam ontwikkelt, is
het moeilijk een enigszins juiste incubatieperiode aan te geven. De literatuur
verschaft dan ook zeer weinig gegevens hierover.

Hutyra en Marek geven een latent stadium aan van 2—5 weken;
Panisset spreekt over 15—36 dagen.

Om bovengenoemde marge te corrigeren heb ik bij 5 veebeslagen, die
matig tot sterk geïnfecteerd bleken te zijn bij de staltuberculinatie, 6 weken
na het begin van de weidegang, een tweede tuberculinatie toegepast.

Speciaal zijn hiervoor veebeslagen uitgekozen met een hoog reactie-
percentage, omdat hier vooral latente infecties zijn te verwachten.

Voor deze tweede behandeling werd niet dezelfde huidplaats voor de
tuberculineapplicatie gebruikt van de eerste tuberculinatie om te voor-
komen, dat beide tuberculinaties elkaar zouden beïnvloeden in verband
met desensibilisering van de huid.

De uitslagen van alle drie tuberculinaties worden weergegeven in
onderstaande tabel.

Wij zien dus 6 weken na de stalperiode een reactietoeneming van 6.2 %,
die toegeschreven moet worden aan latente stalinfecties. Gedurende de
weideperiode neemt het reactiecijfer toe met 7.5 %.

We moeten dus aannemen, dat voor alle 81 onderzochte bedrijven in
verband met de factor latente of stalinfectie, het cijfer dat de werkelijke
weideinfectie weergeeft, lager zal zijn, dan de eerder genoemde 10.2 %.

Belangrijker dan het (wellicht aanvechtbare) cijfer is het feit, dat kon
worden vastgesteld, dat het infectiegevaar bij runderen in de weide groter
is dan tot nu toe werd aangenomen.

Volgens Panisset kunnen levende tuberkelbacillen in het eerste stadium
van de infectie in het organisme een saprophytisch bestaan leiden. In dit
symbiotische stadium van de tuberculeuze infectie veroorzaken de tuberkel-
bacillen in de weefsels of lymphklieren geen waarneembare pathologische
veranderingen.

Deze occulte infectie kan zeer lang duren. In deze periode kunnen deze
bacillen een ander dier infecteren. Bij het dier zelf kan door verschillende
oorzaken het symbiotische stadium in het parasitaire overgaan. Dan pas
kan een tuberculinereactie worden opgewekt.

In de voornaamste werken over tuberculose wordt zo weinig over deze
aangelegenheid gezegd, dat deze factor van zeer weinig invloed zal zijn
geweest op het genoemde cijfer, dat de reactietoeneming weergeeft.

In het begin werd reeds opgemerkt, dat niet zo maar nauwkeurig in
cijfers is aan te geven, hoe groot de besmettingskansen in de weide zijn.
De verkregen uitkomsten van dit onderzoek gelden voor bepaalde omstan-
digheden, d.w.z. voor matig tot sterk besmette koppels in polderweiden.

Aan het doel van het onderzoek is echter voldaan, d.w.z. de vraag,
of in het algemeen de weideinfectie van betekenis is, is nader tot een op-
lossing gebracht.

Dit feit is vastgesteld aan de hand van een eenvoudig onderzoek onder
volkomen natuurlijke omstandigheden. Thans zal getracht worden een
antwoord te geven op de vraag, hoe de weideinfectie plaats vindt.

Ook het onderzoek naar de manier, waarop infectie in de weide plaats
vindt was gebaseerd op volkomen natuurlijke verhoudingen.

De uitscheidingsproducten van de dieren, die aan een of andere vorm
van open tuberculose lijden, veroorzaken de infectie bij gezonde dieren,
die met de zieke in contact komen. In de eerste plaats is onderzocht, welke
vormen van open tuberculose voorkwamen in de veestapels, waarin gedu-
rende de weideperiode infecties van gezonde dieren hadden plaats gehad.
Is eenmaal precies bekend van welke aard de infectiebronnen zijn, dus
welke tuberculeuze se- en excreta de nieuwe infecties hebben veroorzaakt,
dan zijn dit bepaalde aanwijzingen voor de wijze, waarop de infectie
in de weide plaats heeft.

Verder is bij de, in de weide geïnfecteerde dieren, die na de weide-
periode geslacht werden, nauwkeurig sectie verricht. Uit de pathogenese
bij deze dieren konden bepaalde conclusies getrokken worden omtrent de
infectiewegen bij de tuberculose in de weide.

Bij het onderzoek naar open tuberculose in de bovengenoemde veestapels
is in de eerste plaats aandacht besteed aan het onderzoek naar: open
tuberculose van de respiratieorganen, van de uier en van de baarmoeder.

Omdat het aantal gevallen, waarin bij het rund aanleiding bestaat
een onderzoek in te stellen naar open darm- of niertuberculose zeer gering
is, heeft dit slechts plaats gehad bij die dieren, die maar enigszins verdacht
waren te lijden aan deze vormen van tuberculose.

Het volledige clinische onderzoek heeft plaats gehad bij alle reactoren,
zo nodig ook bij de niet-reactoren van 20 veestapels, die bij de onder-
zoekingen naar de weideinfectie betrokken zijn geweest. De keus van deze
20 bedrijven was tamelijk willekeurig. Er waren veestapels bij, waarvan
het reactiepercentage laag en de toeneming in de weide gering was, maar
ook met een hoog reactiepercentage en een belangrijke toeneming.

De basis, vyaarop de diagnostiek van open tuberculose rust, is het onder-
zoek van se- en excreta. Het is van belang, dat die dieren onderkend
worden, die tuberkelbacillen naar buiten brengen, de smetstofverspreiders
dus. De uitgebreidheid van het tuberculeuze proces doet er minder toe.
Daarom is een algemeen onderzoek naar clinische tuberculose niet volledig,
als geen onderzoek van se- en excreta heeft plaats gehad.

Van alle bij dit onderzoek betrokken dieren zijn dan ook monsters
van sputum, melk en uterussecretum verzameld en onderzocht.

Het sputum is zowel met de slikbeker als met de tracheaalsonde van
Bech verkregen. Sputum, melk en uterussecretum zijn daarna bacterio-
scopisch, cultureel en met de dierproef onderzocht.

Voor elk bedrijf is de tuberculinatieuitslag aangegeven voor en na de
weideperiode en het aantal gevallen van open long-, baarmoeder- of
uiertuberculose, dat aan het einde van de weideperiode is gevonden.

Bij een nadere beschouwing van de uitkomsten, blijkt in de eerste plaats,
dat het aantal dieren, waarbij open tuberculose is geconstateerd, zeer
groot. is.

Bij het onderzoek van 181 reactiediren op de 20 bedrijven zijn n.1. 32
gevonden met open tuberculose. Er zij aan herinnerd, dat bij deze 20
veebeslagen van te voren nog nooit een massaal onderzoek naar tuberculose
heeft plaats gehad. Verder is wel gebleken, dat het aantal geconstateerde
open vormen van tuberculose groter wordt, naarmate het onderzoek
intensiever wordt uitgevoerd. Het is daarom een fout om een scherp onder-
scheid te maken tussen de reactoren (niet open lijders) die ongevaarlijk
heten te zijn, omdat ze geen smetstof verspreiden, en de gesignaleerde
open lijders. Elk reactiedier, dat op een bedrijf aanwezig is, is of kan

Het eerste bedrijf betreft een veestapel met een hoog reactiepercentage,
maar waarbij gedurende de weideperiode geen uitbreiding heeft plaats
gehad. Toch is op dit bedrijf, ter vergelijking het uitgebreid clinisch onder-
zoek ingesteld. Deze controleproef verliep gunstig, d.w.z. er werden bij
de reactiedieren geen smetstofverspreiders gevonden.

Het grote aantal gevallen met open longtuberculose, treedt hierbij
duidelijk op de voorgrond. Hieruit kan worden geconcludeerd, dat de
dieren met open longtuberculose de voornaamste, wellicht de enige bron
hebben gevormd voor de infectie in de weide. We mogen dus aannemen,
dat het sputum als infectieus uitscheidingsproduct de grootste rol heeft
gespeeld bij de besmetting in de weide. Het is bekend, dat in de stal bij
het hoesten de kleine slijm- en waterdruppeltjes de tuberkelbacillen mee-
voeren en vooral de dichtbezette stallen met vochtige lucht een tijdlang
blijven zweven en zo de andere dieren aërogeen kunnen infecteren. Boven-
dien kunnen de druppeltjes op de bodem van de stal en op het voeder
terechtkomen en met het opdwarrelende stof weer met de inhalatielucht
andere dieren infecteren. Daarnaast kan voedsel en drinkwater dat met
deze sputumdruppeltjes verontreinigd wordt in de stal bij andere dieren
een enterogene infectie veroorzaken. Over het algemeen speelt deze
alimentaire infectie echter bij volwassen runderen in de stalperiodï geen
grote rol.

Bij de beantwoording van de vraag hoe de tuberculeuze infectie in de
weide plaats vindt, kunnen andere, meer sporadische infectiemogelijkheden
(galactogeen, per coïtum) buiten beschouwing blijven. De pathologisch-
anatomische onderzoekingen van de plaats van de eerste tuberculeuze
veranderingen, het primair affect, kunnen aantonen hoe de infectieweg
is geweest.

Uit de sectiebevindingen van 15 runderen, die in de weide geïnfecteerd
zijn, bleek een frappante gevoeligheid van de respiratieorganen, speciaal
de longen, voor een tuberculeuze besmetting. De vondst van het grootste
aantal gevallen van tuberculeuze aandoening van de longen met de Inn.
bronchiales wijst geheel of voornamelijk op inhalatieinfectie. Ook het
voorkomen van tuberculose der lnn.retropharyngeales doet aërogene
infectie vermoeden. In het laatste geval moet echter met het feit gerekend
worden dat de retropharyngeale klieren, zowel uit de mond-keelholte
als uit de voorste luchtwegen, lymphe ontvangen. Alleen deze klieren
zijn dus niet bewijskrachtig voor een infectie per inhalationem. In twee
gevallen waren behalve de longen en de bijbehorende lymphklieren, ook
de mesenteriaalklieren besmet. Deze Inn.mesenteriales kunnen geïnfecteerd
zijn van de longen uit, door opgehoest en doorgeslikt tuberculeus sputum.
Echter ook het omgekeerde kan het geval zijn, n.1. van de darm en mesen-
teriaalklieren uit, via de ductus thoracicus en rechter hart naar de longen.

We mogen dus niet uitsluiten, dat de longen ook na een alimentaire
infectie aangetast kunnen worden, omdat ze immers terecht als een locus
minoris resistentiäe tegenover tuberculeuze infecties beschouwd moeten
worden. De mens en de meeste diersoorten vertonen een grote gevoeligheid
van de longen voor een tuberculeuze besmetting. Zelfs de cavia, het voor
t.b.c. zo gevoelige dier, is uiterst moeilijk per os te infecteren en zeer
gemakkelijk door inhalatie. Zelfs zou één bacil in de longen hetzelfde
effect hebben als | millioen per os. Of deze cijfers absoluut juist zijn is

minder belangrijk; het zeer grote verschil is wel van belang. De ervaringen
hebben geleerd, dat in het algemeen een orale infectie zeer massaal plaats
vindt. Verder wijzen de statistieken over sectiebevindingen zonder twijfel
op een alles overheersende frequentie van inhalatietuberculose. De omstan-
digheden waaronder de runderen leven gedurende de staltijd zijn gunstiger
voor een inhalatie- dan voor een voedingsinfectie. Maar ook in de weide
kunnen hoestende runderen gemakkelijk de dieren in de directe omgeving
besmetten. Voor een inhalatieinfectie is een nauw contact nodig tussen
de dieren. Uiteraard is dat contact in de weide minder uitgesproken,
dan in een besloten stalruimte. Opvallend is het echter, dat we een koppel
runderen in de weide bijna altijd dicht bij elkaar zien. Dit geldt in de
eerste plaats tijdens het melken in een gemeenschappelijke ruimte, en in
de rusturen van de dieren, maar ook bij het grazen zijn de dieren altijd
in eikaars nabijheid. Daarom kunnen we ons een sputum-druppeltjes-
infectie regelrecht van dier op dier, ook in de weide wel voorstellen.
Natuurlijk kan ook door deze sputumdeeltjes het gras besmet worden en
ook eventuele drinktroggen, voerbakken, ondiepe waterputten etc. Sloten
zullen in dit verband veel minder gevaarlijk zijn. Maar de grote massa\'s
bacillen die nodig zijn voor een orale infectie zullen zelden met voedsel of
water worden opgenomen. Voor zulke infecties zijn n.1. zó grote doses
bacillen nodig, als in de natuur, dus spontaan, practisch nooit voorkomt.

Indien bij het rund ernstige darmtuberculose een veelvuldig voor-
komende aandoening was, zou de orale infectie door opname van voedsel
of drank dat met faeces besmet is, vaker vcorkomen. Vooropgesteld moet
dan nog worden een profuse diarrhee, waarbij de faeces sterk over het land
worden verspreid.. Gebeurt dit niet, dan zal het rund niet zo heel gemak-
kelijk gras met veel tuberkelbacillenhoudende faeces per os opnemen.
Hier komt nog bij, dat tuberkelbacillen in de vrije natuur onder inwerking
van de weersinvloeden vrij spoedig te gronde gaan. Toch mag alimentaire
infectie in de weide niet helemaal uitgesloten worden. Vaak komt het
voor, dat runderen in de weide bijgevoederd worden in gemeenschappelijke
voederbakken. In sommige streken van ons land drinken de dieren uit
goten, waar het water wordt ingepompt.

Ook komt het voor, in zandstreken, dat de dieren gemeenschappelijk
drinken uit ondiepe stilstaande drinkplaatsen.

De voedingsinfectie speelt een voorname rol bij kinderen, maar ook
bij verschillende jonge diersoorten, waaronder vooral de kalveren gerekend
moeten worden. Bij kalveren zal de infectie in de weide dan ook meestal
enterogeen zijn door het opnemen van tuberkelbacillen met de melk of de
afvalproducten ervan.

Resumerende stellen we ons op grond van eigen ervaringen, gesteund
door wat anderen hebben waargenomen, op het standpunt, dat de inhalatie-
infectie ook in de weide de grootste rol speelt, hoewel de mogelijkheid
van enterogene infectie niet mag worden uitgesloten.

Bij de crititisehe beschouwingen, die gewijd zijn aan de betekenis van
de tot nu toe verkregen uitkomsten van de bestrijding der rundertuber-
culose in Nederland, is naar voren gebracht, dat de modus, die bij de
bestrijding in ons land wordt gevolgd, in sommige opzichten niet de juiste
is te noemen, althans niet de methode is, om in de kortste tijd het einddoel
te breiken: de tuberculosevrije rundveestapel in Nederland.

Ik wil dit artikel dan ook pas beëindigen, nadat enige richtlijnen zijn aan-
gegeven voor de toekomstige tuberculosebestrijding in ons land.

Hierbij zullen, mede in verband met genoemde critische verhandelingen,
de volgende cardinale punten op de voorgrond moeten komen:

Bij alle verschil van inzicht is men het er in het algemeen over eens,
en dat blijkt ook uit de publicaties, discussies e.d., dat op den duur aan-
vulling der georganiseerde vrijwillige bestrijding noodzakelijk is, zal de
ziekte worden uitgegroeid.

De gehele Nederlandse rundveestapel zal uiteraard in de bestrijding
betrokken moeten worden.

Zou slechts een gedeelte van de veestapel bij de bestrijding betrokken
blijven, dan zal het andere gedeelte steeds een gevaar zijn.

Allereerst zal de vraag moeten worden beantwoord, of de algemene
bestrijding tegelijk voor het gehele land dient te worden ingevoerd of
geleidelijk.

In dit verband is het noodzakelijk, rekening te houden met een typisqfy
Nederlandse toestand. We onderscheiden in Nederland n.1.:

O.a. in de Noordelijke provincies, op de Zuid-Hollandse eilanden en
in gedeelten van Overijssel, Gelderland, Limburg en Noord-Brabant
zijn de bedrijven speciaal ingesteld op fokkerij. In deze streken wordt
weinig vee ingevoerd. Deze gebieden voorzien in eigen behoefte wat
betreft de geregelde aanvulling van de veestapel.

Dit zijn streken met weinig of geen veefokkerij. Hier ondergaan de
bedrijven grote mutaties. De aanvulling van de veestapels geschiedt voor
het belangrijkste deel uit de eerstgenoemde veefokkerijgebieden, veelal
via de veemarkten, als Leeuwarden, Zwolle, \'s-Hertogenbosch en Utrecht.
Deze bedrijven zijn dus op regelmatige aankoop van vee aangewezen.
Onder de vee-verbruiksgebieden zijn te rekenen:

Het belangrijkste hiervan is het grote werkgebied van de C.M.C. in
het Westen van ons land en omvat de omgeving van Amsterdam, \'s-Gra-
venhage, Rotterdam en Utrecht. Daarnaast zijn er ook nog consumptie-
melkgebieden om de kleinere steden (Groningen en Winschoten), maar
niet zo uitgesproken als in het Westen.

In het bijzonder in Zeeland wordt rundvee aangevoerd, speciaal om
vetgemest te worden.

Op deze bedrijven wordt rundvee aangekocht, dat bestemd is om vet-
geweid te worden.

Het spreekt wel van zelf, dat naast de uitgesproken veeaanfok- en vee-
verbruiksgebieden er verschillende overgangsvormen zijn. Zelfs de vee-
aanfok- en vee-verbruiksbedrijven zijn niet altijd precies te scheiden.
Ook hier bestaan vaak gemengde vormen.

Het is dan ook niet mogelijk precies de procentische verhouding
aan te geven van het aantal in Nederland voorkomende fok- en verbruiks-
runderen.

In de afgelopen oorlogsjaren deed zich trouwens het verschijnsel voor,
dat op bedrijven met uitsluitend consumptiemelk-productie, nu gefokt
wordt, om in eigen veebehoefte te kunnen voorzien. Vermoedelijk zal
deze fokkerij wel weer verdwijnen, als de geregelde \'aanvulling van de
veestapel weer door aankoop kan plaats vinden.

De onder a, b en c bedoelde gebieden en bedrijven zijn te beschouwen
als doorgangshuizen van fokker naar slager.

Zo is er in Nederland een permanente veestroom van de fokstreken
naar de verbruiksgebieden; in grote lijnen van de peripherie (fokbedrijven)
naar het centrum van ons land (melk- en mestbedrijven).

Deze gestadige veestroom moeten we in direct verband zien met het
gehele tuberculosebestrijdingsprobleem in ons land.

Van de vee-aanfokgebieden is het speciaal Friesland geweest, waar
deze veestroom van grote invloed is geweest op de resultaten van de tuber-
culosebestrijding.

Zeer zeker zal in Friesland het opruimen van de open lijders mee-
geholpen hebben aan de voortdurende daling van het reactiepercentage;
de jaarlijks opgespoorde aantallen van beneden honderd tot beneden
driehonderd zijn echter te laag om het succes in Friesland er uitsluitend
of in hoofdzaak aan toe te schrijven.

Er moeten veel meer reactoren — niet kennelijk open lijders — zijn
verdwenen. De veehouders hebben zelf ingezien, dat door eliminering
der reactoren sanering van het veebeslag mogelijk is, zo niet in één keer,
dan toch in etappes.

Blijkbaar hebben zij ook niet bij de pakken neergezeten, als in eerste
instantie het reactiecijfer erg hoog was. Zij hebben de reactiedieren ge-
ruimd en nog eens geruimd. Het gevolg is geweest: snelle daling van het
algemene reactiecijfer en het met sprongen stijgend aantal t.b.c.-vrije
bedrijven.

Er zij nog op gewezen, dat het gevolg van deze gestadige afvoer van
reactiedieren veelal moet zijn een verjonging van de veestapel, dus een
tijdelijke productievermindering. Toch zijn de Friese veefokkers er tnee
doorgegaan; blijkbaar hebben de grote mutaties in de veestapels geen
ontwrichting van de bedrijven veroorzaakt!

Wat voor Friesland geldt, geldt uiteraard ook geheel of gedeeltelijk
voor andere fokstreken.

Het is duidelijk, dat het vraagstuk van de tuberculosebestrijding in de
gebieden met vee-afvoer anders bezien moet worden dan in de gebieden,
waar steeds vee-invoer plaats heeft.

Principieel is het onjuist, de consumptiemelkgebieden e.d. in eerste
instantie te betrekken bij de bestrijding in Nederland, al is het met het oog
op de volksgezondheid natuurlijk verdedigbaar.

Het is voor deze en andere gebieden, die op regelmatige aankoop van
vee zijn aangewezen van veel groter betekenis, dat de ziekte in de fok-
streken krachtdadig wordt teruggedrongen en zo snel mogelijk uitgeroeid
wordt door directe algemene verplichte aansluiting bij een bestrijdings-
organisatie.

De fokgebieden met lage reactiecijfers dienen zo snel mogelijk vrij
gemaakt te worden. Dit zal kunnen geschieden door te bepalen, dat binnen
een bepaalde termijn in een dergelijk gebied geen reactiedieren meer
mogen worden aangehouden, tenzij streng geïsoleerd, d.w.z. afzonderlijk
opgestald en geweid. Reactiedieren moeten uit de gemeenschappelijke
stal en weide geweerd worden.

De directe eliminatie door afslachting en evacuatie der reactoren naar
de niet-fokkende bedrijven en streken — een noodzakelijk gevolg van de
bedoelde bepaling — dient bevorderd te worden door vergoedingen in
uitzicht te stellen:

2e. bij afslachting na isolatie en vetmesten op het betrokken bedrijf,
of elders.

3e. bij evacuatie zonder meer naar gebieden, waar nog geen algemene
bestrijding kan worden toegepast.

Met het zeer consequent doorgevoerde bestrijdingssysteem volgens
Bang kan de ziekte in bedoelde fokgebieden, binnen afzienbare tijd uit-
geroeid zijn. Tegelijkertijd zal de veestroom naar de centrale provincies
van ons land steeds meer gesaneerd worden. Het percentage reactiedieren
van het uit Friesland afgevoerde rundvee is vanaf het begin van de arbeid
van de Friese Gezondheidsdienst van 40 a 50 % nu al sterk teruggedrongen
en deze afvoer zal binnen afzienbare tijd geheel tuberculosevrij zijn.
Is dat bereikt, ook in de andere fokgebieden, dan is de tijd pas rijp voor
het eindoffensief in de strijd in de consumptiemelkgebieden e.d. Dan is
het noodzakelijk, dat ook de veeverbruiksgebieden in de algemene ver-
plichte bestrijding betrokken worden. Tijdelijk zullen dus in ons land het
vrijwillige en het verplichte bestrijdingssysteem naast elkaar moeten staan.

Na bovenstaande beschouwingen doet het wel zeer eigenaardig aan,
dat in 1947 de verplichte bestrijding is ingevoerd, juist in de voornaamste
veeverbuiksgebieden, d.w.z. de provinciën Noord. Holland, Zuid-Holland
en Utrecht, terwijl deze verplichting toen voor de fokgebieden nog niet
bestond.

Men spant hiermee het paard achter de wagen, of, om in beeldspraak
te blijven, men weet blijkbaar het ei van Columbus niet te hanteren.

Is door invoering van de algemene bestrijding de ziekte behoorlijk
teruggedrongen, dan is de tijd gekomen voor toepassing van de radicale
bestrijding, d.w.z. het in werking stellen van het afmaaksysteem van alle

zieke dieren. Het meest doeltreffend systeem is uiteindelijk het verwijderen
van alle reactoren uit de veestapel door slachting. Dan worden zeker
alle smetstoffenverspreiders onschadelijk gemaakt.

De min of meer scherpe onderscheiding, die er ten opzichte van het
besmettingsgevaar ten onrechte is gemaakt tussen kennelijk open lijders
en reactiedieren heeft dan geen zin meer.

De radicale methode kan in bepaalde gebieden van ons land reeds nu
worden toegepast. Het kan niet anders dan bevreemden, dat het goede tijd-
stip verzuimd is en wordt. Hierdoor is de kans groot, dat andere landen,
die, evenals Nederland aangewezen zijn op export van vee en veepro-
ducten, een belangrijke stap voor zullen krijgen door tuberculosevrij te
zijn, terwijl ons land dat nog niet is.

De vraag doet zich voor, welke wettelijke maatregelen moeten blijven
bestaan, resp. ingevoerd moeten worden in gebieden die totaal tuberculose-
vrij geworden zijn.

Vanzelfsprekend is een blijvende controle noodzakelijk. Het koppel-
onderzoek behoeft niet meer jaarlijks plaats te hebben, maar kan geschieden
om de 2 a 3 jaar. Daarmede wordt tevens de kans geringer, dat de dieren,
door herhaalde tuberculinaties een schijnreactie gaan vertonen.

Verder zal zeer nauwkeurig moeten worden toegezien, dat bij aankoop
van dieren buiten het tuberculosevrije .gebied, geen reactoren worden
ingevoerd.

Alleen tuberculosevrije dieren mogen worden aangekocht en hieronder
moeten worden verstaan dieren afkomstig van bedrijven, die reeds minstens
2 jaar tuberculosevrij zijn. Om hier zeker van te zijn, moeten deze dieren
na aankomst op het bedrijf 6—8 weken in quarataine blijven staan en
dan nog eens getuberculineerd worden. Alleen als deze tweede tuber-
culinatie ook negatief is, mag het dier in de koppel worden opgenomen.
Het valt niet te ontkennen, dat hier grote practische bezwaren aan zijn
verbonden.

Wanneer er sprake is van invoering van algemene verplichte tuber-
culosebestrijding, uiteindelijk met toepassing van de radicale methode,
dan dringt zich onmiddellijk de vraag op: „En wie zal dat betalen?"

Al heeft thans de veehouder, wiens veebeslag weinig tot matig besmet
is, weinig duidelijk aantoonbare schade, hij moet toch de bestrijdingskosten
betalen.

Een gedeeltelijke betaling van die kosten is niet onbillijk, daar met
zekerheid kan worden tegemoet gezien, dat de export van met tuberculose
besmette of daarvan verdachte runderen en runderproducten niet onbe-
lemmerd zal doorgaan.

Niet minder dan voor de veehouderij is echter de bestrijding van de
rundertuberculose een zaak, waar de volksgezondheid zeer nauw bij
betrokken is. Daarom is feitelijk de consument van de zuivel- en andere
rundveeproducten de voornaamste belanghebbende. Het zal dan ook in
de toekomst de aangewezen weg zijn, dat een heffing op de consumptie-
melk en eventueel andere zuivelproducten de nodige geldmiddelen ver-
schaft.

reactiedieren in één keer of in snelle etappes te elimineren, als het maar
geanimeerd wordt door directe financiële voordelen.

De belanghebbende veehouders moet men dus animeren tot datgene,
waartoe zij blijkbaar bereid en in staat zijn. Een eerste vereiste voor een
effectieve bestrijding, ook voor een verplichte, is het aanlokkelijk maken
van een goede medewerking.

Het ligt buiten het bestek van deze verhandeling, op de aangelegenheid
dieper in te gaan.

Het vele werk, dat de practiserende dierenartsen voor de gezondheids-
diensten hebben te verrichten, moet behoorlijk betaald worden. Verder
zal ook het onschadelijk maken der zieke dieren geld kosten etc.

Een heffing op zuivel- en andere rundveeproducten zal voldoende
gelden kunnen opbrengen, om de kosten geheel of gedeeltelijk op te vangen.

Wanneer de bestrijdingsmethode volgens het systeem Bang wordt toe-
gepast, is bij het koppelonderzoek de tuberculinatie een onmisbaar diagnos-
tisch hulpmiddel.

Bij dit koppelonderzoek op tuberculose beschikken we over de volgende
allergische methoden:

Op het XlIIde Internationale Veeartsenijkundig Congres in Zürich-
Interlaken (1938) was het vraagstuk der tuberculinatie een der vele
belangrijke onderwerpen.

Mohler deelde de resultaten mede welke in Amerika zijn verkregen.
Tuberculine, gemaakt van culturen, gegroeid op een synthetisch medium
is meer potent en geeft dus duidelijker reacties dan die gemaakt van
bouillonculturen. Volgens hem geven tuberculinen bereid van humane
en bovine stammen bij runderen gelijke reacties. Het „Bureau of Animal
Industry" maakt tuberculine van humane stammen. Door aan staartplooi
en vulva gelijktijdig, maar slechts eenmaal in te spuiten, werden zeer
goede resultaten verkregen, n.1. beter dan alleen met inspuiting van de
staartplooi. Vergeleken met de Amerikaanse methode noemt hij de
ophthalmo-methode „much less suitable for general herd testing".

Plum besprak in hoofdzaak de diagnostiek der bovine-, humane- en
aviaire infecties; van de tuberculinatie werd slechts gezegd, dat de intra-
cutane methode wegens de technische voordelen het meest wordt gebruikt.\'

Ook Zeller geeft de voorkeur aan de intradermale methode. Zijn
techniek is: in de huid inspuiten, 2 vingerbreed voor het midden van de
schouderbladkam; na 72 a 96 uur wordt de reactie gemeten en beoordeeld.
Een diktetoeneming van 3 mm zou positief, 3 a 1 £ mm dubieus, o—mm
negatief beoordeeld moeten worden. Hij noemt verschillende tuber-
culinen, o.a. de „Purified Protein Derivate" (P.P.D.).

Volgens Zeller is de tuberculine, bereid d.m.v. de synthetische bodem
van Dorset te verkiezen boven de „Alttuberkulin"; de potentie is minstens
gelijk, terwijl het aantal dubieuze reacties lager is, doordat zij minder
onspecifieke stoffen bevat.

Glover gaf een uitvoerig rapport en maakte de opmerking, dat men
niet al te star zijn conclusies moet laten afhangen van het aantal mm-
diktetoeneming bij de huidmethode, maar dat vooral ook het karakter
der huidreactie van belang is: ,,the character of the swelling which gives
a far more accurate indication of the nature of the reaction". Glover
beveelt de „doublé intradermal test" aan; in de halshuid wordt i/io cc
tuberculine ingespoten, na 48 uur wordt de reactie beoordeeld. Indien
deze negatief is, wordt op de zelfde plaats de inspuiting herhaald, 24 uur
later volgt de eindaflezing. Van de tuberculinebereiding wordt gezegd,
dat de toepassing van de synthetische media een verbetering is, maar dat
deze media in geconcentreerde vorm toch nog teveel onverbruikte zouten
bevatten. Hierom werd gezocht naar een methode om gezuiverde tuber-
culine te maken. Glover\'s eigen experimenten, gebaseerd op vroeger werk
van Dorset, Henley en Moskey hebben aangetoond, dat de tuberculine
verkregen door precipitatie met ammoniumsulfaat zeer actief werkt bij
tuberculeus vee, maar practisch geen invloed heeft op de huid van normale
dieren. Glover acht het noodzakelijk tuberculine te verhitten, omdat
met onverhitte tuberculine als bv. „Esotuberculin" van Finzi, t.b.c.-vrije
dieren, na herhaaldelijke inspuitingen, schijnbaar positief worden, hetwelk
niet het geval is met verhitte tuberculine, althans lang niet in die mate;
bij te zeer geconcentreerde tuberculinen zijn foutieve positieve reacties
toch nog mogelijk; hij zegt n.1. ,,it is feit that it may be desirable to make
some small sacrifice in potency in order to ensure that the tuberculins used
in practice are incapable of producing untoward reactions in non-tuber-
culous animals". De ene cultuur levert veel betrouwbaarder tuberculine
dan de andere, daarom is het noodzakelijk de tuberculine op positieve
en negatieve runderen te controleren. Glover noemde de onderzoekingen
van Lobel, v. d. Schaaf en Roza (N. Indië), die aantoonden dat gecon-
centreerde tuberculine, bereid volgens Dorset, welk sterker reactie opwekt
dan de met ammoniumsulfaat bereide tuberculine, maar dat de eerst-
genoemde tuberculine veel meer niet-specifieke reacties geeft.

De Blieck en Jansen hebben verschillende applicaties en verschillende
tuberculinen in de practijk toegepast, om een inzicht te verkrijgen over
de practische toepassing van de diverse tuberculinatiemethoden. Zij
hebben tuberculinaties verricht bij rundvee door middel van de conjunc-
tivale methode, de dubbele intradermale methode volgens Glover, de
dubbele intradermale methode met P.P.D., de enkele methode volgens de
Rijksseruminrichting, Rotterdam en de intradermale methode (dubbel
en enkel) met tuberculine, die zij bereidden van culturen gegroeid op de
bodem van Dorset; deze tuberculine was verkregen door precipitatie met
ammoniumsulfaat; zowel halshuid als staartplooi-injecties werden ver-
richt.

Op grond van de resultaten van de literatuur en hun onderzoekingen
zijn zij van mening, dat de enkele intracutane tuberculinatie aan de staart-
plooi met een zo zuiver mogelijke, hoogwaardige tuberculine in de practijk
moet worden voorgeschreven.

Weisztauner heeft 352 runderen getuberculineerd en daarna geseceerd.
Op de subcutane tuberculinatie reageerden 145 runderen positief. Hiervan
bleken 141 tuberculeus te zijn. Van 143 niet-reagerende dieren bleken
toch 68 tuberculeus te zijn. Dus 25 % miswijzing. Op de intracutane

tuberculinatie reageerden van 64 dieren 43 positief. Hiervan bleken 42
tuberculeus te zijn. Van de niet-reagerende dieren was geen enkel dier
tuberculeus. Dus 1 ^ % miswijzing. Op de conjunctivale tuberculinatie
reageerden van 157 runderen 109 positief. Hiervan bleken 100 tuber-
culeus te zijn. Van 48 niet-reagerende dieren bleken 7 tuberculeus te
zijn. Dus 10 % miswijzing. Ook uit deze onderzoekingen blijkt de intra-
cutane tuberculinatie de betrouwbbarste methode te zijn.

De intracutane methode biedt verschillende practische voordelen:
de huidreactie eist veel minder controle dan de oogreactie; fraude is hierbij
vrijwel geheel uitgesloten. De beoordeling voor en na de tuberculinatie
laat minder twijfel dan bij de conjunctivale methode. Verder is de intra-
cutane methode ook in de weide uitvoerbaar.

Bij de intracutane methode kan de tuberculine op verschillende plaatsen
van de huid geappliceerd worden; in de huid van de hals, voor het midden
van de schouderbladkam, in de flank, in de buurt van de liesplooilymph-
klier, in een schaamlip en in een staartplooi.

Hier behoeven -voor de injectie geen haren te worden geknipt, zoals
op andere huiddelen. Het ontstaan van schijnreacties, door schuren van
de huid, is hier practisch uitgesloten. Huidmetingen vóór de inspuiting
en bij de controle behoeven hier niet te worden verricht. Elke zwelling
van de bijna onbehaarde, dunne, soepele huid van de staartplooi is in de
regel zonder moeite te constateren. Bovendien bestaat het voordeel, dat
direct met de niet-ingespoten plooi vergeleken kan worden. Een nadeel is,
dat de faeces in de omgeving van de anus een steriele applicatie van de
tuberculine bemoeilijken.

Gadola, die de intrapalpebrale methode bij een groot aantal runderen
heeft toegepast, komt tot de slotsom dat hieraan niet de waarde wordt
toegekend, die zij verdient. Deze tuberculinatie heeft voor practisch gebruik
echter te grote bezwaren.

Wat de tuberculinatie zelf en de te gebruiken tuberculine betreft, is in
de eerste plaats uniformiteit nodig in ons land.

Op het Xlllde Internationale Veeartsenijkundig Congres (1938) is
wel duidelijk gebleken, dat met uitzondering van de Nederlandse rappor-
teurs \'t Hooft en Veenbaas, allen het er over eens zijn, dat de intracutane
tuberculinatie met gereinigde tuberculine, bereid van culturen, gegroeid
op synthetische voedingsbodem, de beste resultaten geeft.

De Blieck besprak de tuberculinatieproblemen op de algemene ver-
gadering der Maatschappij voor Diergeneeskunde (1938). Hij heeft aan
de hand van de literatuur en in het bijzonder van eerdergenoemde congres-
rapporten gewezen op de voordelen van de intracutane tuberculinatie
en op de grote betekenis van een zo zuiver mogelijke, hoogwaardige tuber-
culine.

Door Jansen werd gedurende de veterinaire week te Utrecht (1939)
een demonstratie van enige intracutane tuberculinaties met verschillende
tuberculinen gegeven.

Het is daarom wel zeer bevreemdend, dat zelfs na de internationale
uitspraak, dat de intracutane tuberculinatie is te prefereren boven de
ophthalmo-reactie, in Friesland nu nog steeds deze ophthalmo-reactie
wordt toegepast en in de rest van ons land facultief de intracutane methode.

gezuiverde, hoogwaardige tuberculine impératief wordt voorgeschreven
voor het gehele land.

Volstaan kan worden met één inspuiting, alleen in dubieuze gevallen
is het gewenst de inspuiting nog eens te herhalen.

Het is noodzakelijk, dat de dierenarts zelf de operatie verricht en beoor-
deelt, dus zelf verantwoordelijk is.

In de paar laatste oorlogsjaren is gebleken dat de tuberculinaties niet
steeds betrouwbaar waren. Enkele miswijzingen zullen er steeds blijven.
Dat is ook zo, als de diagnostiek gebaseerd is op clinisch onderzoek. Bij
alle infectieziekten stelt de deskundige wel eens een niet juiste diagnose,
wat niet onoverkomenlijk is, mits het aantal miswijzingen niet te groot
wordt. Zo is het ook bij de tuberculose. Een klein aantal miswijzingen
verlengt mogelijk de duur van de bestrijding, kan echter het uiteindelijke
resultaat, de uitroeiing der ziekte, niet verhinderen.

Het is in dit verband van zeer groot belang, dat we voor de tuber-
culinatie, kunnen beschikken over volkomen betrouwbare tuberculine.
Het is de taak van de betrokken instanties of leidende personen om te
bevorderen, dat er beschikt kan worden over goed gezuiverde, hoog-
waardige tuberculine, die vóór het gebruik op volkomen betrouwbaarheid
is gecontroleerd.

De dierenarts heeft in het algemeen de neiging het mes er in te
zetten en van ouds is dat wel bevallen.

Als het gaat om de scheiding van de reactoren van de tuberculosevrije
dieren, zal het \'t eenvoudigst zijn, in de gebieden, die voor totale uit-
roeiing der ziekte zijn aangewezen, de meest radicale scheiding toe te
passen, d.w.z. de reactiedieren naar de slachtbank te verwijzen.

Houden we echter rekening met de aard der ziekte, d.w.z. de langzame
verbreiding, dan zal ook met isolatie kunnen worden volstaan.

Er zijn vele infectieziekten, ook die voor de bestrijding door gezond-
heidsdiensten in aanmerking komen, waar ondanks behoorlijke isolatie
er mee gerekend moet worden, dat hond en kat, muis en rat, Piet en Griet,
en wat al niet, de smetstof nog wel eens overbrengen. Bij rundertuberculose
is dat uiteraard ook wel mogelijk, in de practijk echter zal de overbrenging
zich hoofdzakelijk beperken tot directe besmetting door:

a. geïnfecteerde lucht in de omgeving van de zieke dieren (vooral de
stallucht);

b. geïnfecteerd voedsel en drinkwater, dat door tuberculeuze dieren
is bezoedeld;

De indirecte overbrenging en ook andere zeker sporadisch aanwezige
mogelijkheden zullen geen algemene betekenis hebben voor het vraagstuk
van de ziektebestrijding.

Over het algemeen moet worden gezegd, dat de isolatie bij de tuber-
culosebestrijding in ons land practisch altijd verwaarloosd is en nog niet
wordt doorgevoerd.

Als hier of daar wel eens schuchter wordt aangedrongen op isolatie
der reactiedieren, met het motief, dat daarmee elk met tuberculose besmet

bedrijf binnen een paar jaar is vrij te maken, heet het, dat deze isolatie
op de Nederlandse bedrijven niet uitvoerbaar is.

Men krijgt wel sterk de indruk, dat de betekenis der isolatie bij de
tuberculosebestrijding ook thans nog niet voldoende tot de leiding der
Nederlandse bestrijdingsbeweging is doorgedrongen.

Tegenover de mening, dat isolatie niet uitvoerbaar zou zijn, kan echter
worden gesteld, dat op de meeste gemengde bedrijven met behoorlijke
gebouwenruimte deze isolatie zeker zal zijn te bewerkstelligen.

Zou een en ander worden bevorderd, dan zal wel nadrukkelijk moeten
worden overwogen, dat vrijwillige, georganiseerde bestrijding principieel
anders is dan bestrijding met veterinaire politie en bovenal nodig heeft
vlotte medewerking van de veehouders. Deze nu is niet te verwachten,
tenzij ze financieel aanlokkelijk wordt gemaakt. Onze veehouders zijn,
evenmin als andere groepen Nederlanders, zo altruïstisch gezind, dat zij
maatregelen, die geld kosten en moeite geven en waarvan zij het eigen
voordeel niet of niet duidelijk zien, zullen toepassen, b.v. omdat een voor
de t.b.c.-bestrijding aangewezen leider er op aandringt. Het wordt echter
anders, als deze propagandist er bij kan vertellen, dat wie de isolatie
bewerkstelligt, er beter van kan worden door verhoogde melkprijs of een
andere premie, die wat betekent.

Zou inderdaad isolatie onuitvoerhaar zijn, dan ware de hoofdbepaling
uit de Veewet (reeds sedert 1870 geldig), die verplicht zieke en verdachte
dieren af te zonderen, een onding en zou propaganda voor de oprichting
van gezondheidsdiensten eveneens achterwege kunnen blijven. Immers,
als we met de t.b.c. klaar zijn, komen er andere ziekten, waarbij isolatie
meer nodig is dan bij de t.b.c. en aan hogere eisen moet voldoen.

Er is n.1. ongeveer geen besmettelijke dierziekte, die zonder isolatie
kan worden bestreden, of het een virusziekte (b.v. mond- en klauwzeer),
bacteriële ziekte (b.v. abortus Bang) of parasitaire ziekte (b.v.v. scabiës)
betreft. De gedachte, dat isolatie niet uitvoerbaar is, moet verdwijnen.
In dit verband geldt: ,,Ik kan niet, zegt de trage en daarom kan hij niet".
„Moeilijkheden zijn er om te worden opgelost" zegt de energieke en hij
lost ze op.

Intussen is niet, althans niet volledig bekend, aan welke eisen de isolatie
op een boerenerf moet voldoen, of liever hoe minimaal deze eisen kunnen
worden gesteld, en er dan toch aan het doel beantwoord wordt.

Door de Maatschappij voor Diergeneeskunde is in 1940 een stalcom-
missie ingesteld om dit vraagstuk onder ogen te zien. Deze commissie
bracht een eerste rapport uit maar heeft nog niet meer kunnen doen.

De beste isolatie wordt verkregen, door het opstallen van de reactie-
dieren in een aparte ruimte. Hier is echter het gebouwencomplex lang
niet altijd op ingesteld. Is het niet mogelijk de reactiedieren uit de gemeen-
schappelijke stal te verwijderen, dan kan de isolatie eenvoudig worden
bereikt, door overdwars een verplaatsbaar houten schot aan te brengen,
dat de stalruimte verdeelt in twee gedeelten, één voor de zieke en één
voor de gezonde dieren. Door het schot verplaatsbaar te maken, kan aan
elke wisselende verhouding worden voldaan. Mogelijk is een afscheiding
van plm. 2 meter hoog reeds voldoende; het zal echter beter zijn de beide
ruimten tot de zoldering, eventueel het dak, te scheiden.

gemaakt, dan is het geen bezwaar, dat de gemeenschappelijke drinkgoot
voor beide ruimten blijft gehandhaafd.

Het verplaatsbaar schot zal de goot voor de faeces en urine in elk geval
niet behoeven af te sluiten. De kleine communicatie, die daardoor tussen
de beide ruimten blijft bestaan, zal geen besmettingsgevaar opleveren.

Daar de indirecte overbrenging der ziekte practisch geen rol speelt,
behoeft er geen afzonderlijk personeel voor de beide stalruimten te zijn.

De stalcommissie zal krachtens haar naam alleen of in hoofdzaak, het
vraagstuk voor de staltijd onderzoeken. Intussen is in deze studie de bete-
kenis der weideinfectie onderzocht. Gebleken is, dat deze factor een grotere
rol speelt, dan wellicht zou worden verwacht. Er is aan de isolatie gedurende
de weidetijd, zo mogelijk, nog minder aandacht besteed dan aan afzon-
dering in de stallen.

In het rapport inzake de tuberculosebestrdijing (1940) wordt gezegd,
dat het zeer zal zijn toe te juichen, indien de mogelijkheid bestaat, de
afscheiding ook in de weide toe te passen. Blijkbaar was men er nog onvol-
doende van overtuigd, dat de absolute noodzakelijkheid van de isolatie
in de stallen ook geldt voor het verblijf in de weide, zij het wellicht in
mindere mate.

In grote lijnen kan men zich de loop van zaken voor de gebieden, die
voor totale uitroeiing der ziekte zijn aangewezen, als volgt denken:

Voor de bedrijven, die bij de algemene tuberculinatie besmet blijken
te zijn, krijgt de eigenaar wat betreft de reactoren keus tussen:

b. uitvoer naar andere gebieden (voorzien van een duidelijk blijvend
merkteken);

Naast afzondering in de stallen zal in de toekomst ook aandacht besteed
moeten worden aan de isolatie in de weidetijd. De oplossing van het pro-,
bleem der afscheiding in de weiden zal niet zo veel moeilijkheden geven
als de isolatie in de stallen.

Op pag. 709—711 werd uit de verkregen uitkomsten van het
onderzoek naar de wijze van infectie in de weide de conclusie
getrokken, dat daarbij de directe besmetting van dier op dier door inhalatie
de grootste rol speelt.

Het zal voldoende zijn, als er maar voor gezorgd wordt, dat geen direct
contact mogelijk is van de zieke en gezonde dieren.

Het eenvoudigst is dit in polders, waar de weiden gescheiden worden
door sloten.

In de regel zijn deze poldersloten 2—5 meter breed, waardoor een
afstand tussen de dieren bestaat, die voldoende is om directe contact-
infecties te voorkomen.

Op de dammen en bruggen, de verbindingen tussen de weiden, moet
een dubbele afrastering worden geplaatst, op een afstand van ongeveer
3 meter.

In streken, waar de weiden onderling gescheiden worden door afraste-
ringen, is de afzondering iets moeilijker, maar toch niet onuitvoerbaar.
De weiden zullen onderling gescheiden moeten worden door een dubbele
afrastering met een tussenruimte van ongeveer 3 meter.

Vooral van de zijde der veehouders zal gewezen worden op het practische
bezwaar, dat een strook „niemandsland" ontstaat, die niet geweid kan
worden. Het gras van deze strook kan door ensilering of door drogen een
andere nuttige bestemming vinden.

Bij toepassing van het moderne weidesysteem (partiële beweiding
van kleine percelen) levert de isolatie al heel weinig moeilijkheden op.
De groep reactoren kan dan gedurende het hele weideseizoen afzonderlijk
op dezelfde weiden worden gehouden.

De isolatie op de grote gemeenschappelijke weiden, de meenten, levert
grote moeilijkheden op. In de eerste plaats is het nodig, dat alle dieren,
die op deze weiden zijn ingeschaard, bij de verplichte bestrijding worden
betrokken.

Door een verplaatsbare afrastering moeten de reactoren van de
verschillende eigenaars, afgezonderd worden van de tuberculosevrije
dieren.

Een billijke financiële regeling zal een nuttige, economische en weinig
schadelijke isolatie moeten animeren. Men kan zich die regeling zo voor-
stellen, dat melk van tuberculosevrije bedrijven meer opbrengt dan die
van besmette en dat de hogere prijs voor melk van ziektevrije beslagen
ook geldt voor die van besmette bedrijven, waar de reactoren zowel
in de stallen als in de weiden goed worden afgezonderd van de tuber-
culosevrije dieren. Hiervoor is een geregelde strenge controle van de
bedrijven noodzakelijk.

In het bovenstaande is in grote lijnen aangegeven, hoe de tuberculose-
bestrijding in Nederland in de toekomst in de juiste banen geleid moet
worden, om het gewenste doel, de tuberculosevrije veestapel, te kunnen
bereiken.

Dit doel moet bereikt worden, niet alleen direct voor onze veehouderij
en voor de volksgezondheid, maar ook opdat Nederland zijn reputatie
als exportland van rundvee en rundveeproducten kan handhaven, resp.
herwinnen.

Indien deze studie hiertoe zou kunnen bijdragen, is aan het doel van
dit werk voldaan.

Teneinde de vraag te kunnen beantwoorden, hoe het komt, dat da
bestrijding der rundertuberculose in Nederland op een dood punt dreigt
te gerakeji, is een critische beschouwing gehouden over de resultaten,
die bereikt zijn met de bestrijdingsmethoden, die tot nu toe in ons land
zijn toegepast.

ie. Uit verschillende gegevens en statistieken is gebleken, dat omstreeks
de jaren 1920—1930 het reactiecijfer bij het Nederlandse rundvee beneden
50 % was, hoewel de tuberculose ongeveer vrij spel had. Dit moet het
gevolg zijn geweest van de langzame verbreiding der ziekte en de betrek-
kelijk korte levensduur der dieren.

Zo ontstond een evenwicht, omdat een stijging van het reactiepercentage
door nieuwe infecties, ongeveer gecompenseerd werd met daling door
afslachten, sterven en uitvoer.

Met deze bijzondere positie, die de tuberculose onder de infectieziekten
inneemt, moet ook nu bij de bestrijding rekening gehouden worden. De
langzame verbreiding maakt de tuberculose tot een gemakkelijk te be-
strijden ziekte.

Wordt n.1. het bestrijdingssysteem-bang streng toegepast, vooral wat
de isolatie betreft, dan kan de ziekte gemakkelijk worden uitgeroeid.

2e. Nadat met de Friese methode en daarna met het tegenwoordige
Rijkssysteem de bestrijding van de ziekte is begonnen, zijn de reactie-
cijfers sterk verlaagd. Dit resultaat is ten onrechte in hoofdzaak toege-
schreven aan het grote belang van de opsporing en afslachting der open
lijders. Ondanks deze opruiming hebben n.1. in een groot aantal bedrijven
regelmatig nieuwe infecties plaats.

Door het bestrijdingssysteem volgens Poels zijn in enkele jaren zeer
veel open lijders onschadelijk gemaakt, echter zonder merkbare invloed
uit te oefenen op de stand van de ziekte.

De veel kleinere aantallen open lijders, die later door het Friese- en
Rijkssysteem zijn verwijderd, kunnen daarom zeker niet de daling van
het reactiepercentage hebben bewerkt. Deze daling is in hoofdzaak ont-
staan, omdat het aantal reactoren, dat geëlimineerd werd, groter was
dan het aantal nieuwe infecties.

3e. De scheiding van de geïnfecteerde en gezonde dieren wordt in
Nederland zeer slecht toegepast, zowel in de stal als in de weide. Aan de
infectiekansen gedurende de weideperiode wordt te weinig waarde gehecht.

In Nederland wordt in feite het principe-OsTERTAG toegepast bij de
bestrijding. De strijd zal hierdoor veel langer duren dan nodig is.

Het besmettingsgevaar in de weide is onderzocht door 87 veestapels
met 2594 runderen voor en na de weideperiode te tuberculineren en
gemengd te weiden. Een toeneming van het aantal reactoren met 7 %
moest worden toegeschreven aan weideinfectie.

Om de wijze, waarop de infectie in de weide plaats heeft, na te gaan,
is op 20 bedrijven een uitgebreid onderzoek ingesteld naar de infectie-
bronnen.

Bij het onderzoek naar longtuberculose is voor het verzamelen van
sputum ter vergelijking de slikbeker en de tracheaalsonde gebruikt.

Bij het onderzoek naar uiertuberculose is de melk van alle reactiedieren
bacterioscopisch en cultureel onderzocht.

Na afkoeling bleken ze zeer geschikt voor opzending naar een labora-
torium voor cultureel onderzoek.

Bij het onderzoek naar baarmoedertuberculose is van alle reactoren
bacterioscopisch en cultureel onderzoek van uterussecretum gedaan.
Van de opgespoorde infectiebronnen bleken 27 dieren te lijden aan open
longtuberculose, 4 dieren aan open baarmoedertuberculose en 1 dier aan
open uiertuberculose.

Van 15 dieren, die gedurende de weideperiode geïnfecteerd zijn, bleken
bij sectie in de meeste gevallen de longen en de bronchiaalklieren besmet
te zijn.

Uit een en ander is geconcludeerd, dat de inhalatieinfectie in de weide
de grootste rol speelt.

In verband met eerstgenoemde critische beschouwingen en met de
resultaten van het onderzoek naar de weideinfectie zijn daarna de volgende
richtlijnen gegeven voor de bestrijding der tuberculose in Nederland:

1. De rundertuberculose moet in groot verband bestreden worden
door de gezondheidsdiensten.

Algemene verplichte bestrijding is noodzakelijk om de ziekte binnen
afzienbare tijd volledig te kunnen uitroeien.

Omdat in Nederland een permanente veestroom plaats heeft van de
fokstreken in de peripherie naar de vee-verbruiksgebieden in het centrum
van het land, moeten de fokstreken het eerst in de verplichte bestrijding
worden opgenomen.

Is de ziekte in deze fokstreken behoorlijk teruggedrongen, dan wordt
het radicale systeem ingevoerd.

Eerst als deze fokstreken t.b.c.-vrij zijn en de veestroom dus enkel uit
reactievrije dieren bestaat, heeft het zin de verplichte bestrijding ook in
de rest van het land in te voeren.

Verder kunnen voor open lijders politiemaatregelen worden toegepast
in de vorm van een aangifteplicht voor deze dieren.

2. Een behoorlijke financiële basis kan worden verkregen door invoering
van een bestemmingsbelasting in de vorm van een heffing op zuivel- en
andere rundveeproducten. Dan kan geld gereserveerd worden voor een
billijk premiestelsel, dat de veehouders animeren moet, de veestapels
zo snel mogelijk ziektevrij te krijgen.

3. De intracutane tuberculinatiemethode dient voor heel Nederland
imperatief voorgeschreven en uniform uitgevoerd en beoordeeld te worden.

De te gebruiken tuberculine moet aan de hoogste eisen van zuiverheid
en betrouwbaarheid voldoen.

4. Nauwkeurige toepassing van het systeem-BANG zal de Nederlandse
rundveestapel t.b.c.-vrij kunnen maken. Naast t.b.c.-vrije opfok, ont-
smetting etc. moet vooral aandacht besteed worden aan isolatie, niet
alleen in de stallen, maar ook in de weiden.

In de stallen kan een eenvoudige afscheiding gemaakt worden met een
verplaatsbaar houten schot.

In polderweiden vormen de sloten, die in de regel 2—5 m. breed zijn,
een scheiding, die groot genoeg is om directe contactinfecties te voor-

komen. Op dammen en bruggen moet een dubbele afrastering (3 meter)
geplaatst worden.

Waar geen sloten zijn, kan een dubbele afrastering met 3 meter afstand
de scheiding maken. Een billijk premiestelsel moet de veehouders animeren
tot een goed doorgevoerde isolatie in stal en weide.

In order to answer the question why the struggle against cattle tuberculosis in Nether-
land seems to have reached a dead lock, the results reached with the present methods
of combatting the disease in this country have been subjected to a critical examination.

1. From the various data and statistics, it became apparent that in the years between
1920 and 1930, the ri action figure for Dutch cattle remained below 50 % although the
tuberculosis had praticially free play. This must be due to the slow spreading of the
disease and the comparatively short life of the animals. An equilibrium thus arose,
so that an increase of the reaction infections was about compensated by a decrease,
due to slaughtering, deaths and export. In combatting the disease, one must reckon
with the exceptional position which tuberculosis occupies among infectious diseases.
This slow spreading makes the struggle against tuberculosis a fairly easy one.

If the system Bang, for example, is strictly applied, especially as regards isolation,
the disease can easily be eradicated.

2. After a beginning had been made with the Frisian method of fighting the disease
and later on with the present State method, the reaction figures were greatly reduced.
This result has principally but wrongly been attributed to the great importance given
to the search for and slaughtering of animals unmistabably suffering from the disease.
Notwithstanding this clearance, new infections regularly took place in a large number
of herds.

According to the system Poels, numerous positive sufferers from the disease haveieen
rendered harmless within a few years, without, however, exercising any great influence on
the position of the disease. The much smaller number of positive sufferers, later removed
by the Frisian and the State systems, can certainly, therefore, not have brought about
the decrease in the reaction percentage. This decrease is principally due to the fact that
the number of reaction animals eliminated was greater than the number of new infec-
tions.

3. In Netherland, the separation of the infected from the healthy animals is very
insufficiently applied both in the cowhouses and in the meadows. Not enough importance
is attached to the chances of infection when the cattle are in the fields.

In Netherland, in fact, the principle of Ostertag is applied in combatting the disease.
This renders the struggle against the disease much longer than necessary.

The danger of infection when grazing has been investigated by injecting 87 herds
containing 2594 animals with a reaction preparation before and after the grazing period
and allowing them to mix in the fields. An increase of 7 % in the number of reaction
animals must be attributed to infection contracted in the fields.

In order to discover the manner in which the infection in the fields was acquired, an
extensive investigation was made on 20 farms with regard to the sources of infection.

In the search for lung tuberculosis, both the swallowing-cup and the tracheal probe
were used in collecting saliva for purposes of comparison. The advantages of the tracheal
probe seem to be :

In the investigation of udder tuberculosis, the milk of all reaction animals was
subjected to a bacterioscopic and cultural examination.

The most thorough precautionary measures were taken when collecting the samples
of milk.

After cooling down, they proved very suitable for transport to a laboratory for a
cultural examination.

In the enquiry into womb tuberculosis, a bacterioscopic and cultural examination
of the uterine secretions was made in the case of all reaction animals.

Of the sources of infection traced, 27 animals proved to be suffering from positive
lung tuberculosis, 4 from positive womb tuberculosis and 1 from positive udder tuber-
culosis.

Of the 15 animals infected during the grazing period, dissection proved that in most
cases the lungs and the bronchial glands were infected. Everything considered, it may
be concluded that inhalation infection plays the greatest róle.

In connection with the above-mentioned critical examination and with the results
of the enquiry into the field-infection, the following directive principles were afterwards
laid down for the combatting of tuberculosis in Netherland.

1. Cattle tuberculosis must be attached on a large scale by establishing sanitary
services throughout the whole of Netherland.

General compulsory measures are necessary in order to completely eradicate the
disease in the not distant future.

In view of the fact that in Netherland a permanent stream of cattle flows from the
breeding districts in the periphery to the places of consumption in the centre of the
country, these breeding districts must come first in consideration for the compulsory
combatting of the disease.

When the disease in the breeding districts has been sufficiently subdued, then the
radical system will be introduced.

Only when the breeding districts are free from tuberculosis and the flow of cattle
from these districts consist, therefore, solely of reaction-feer animals, is it of any use to
introduce the compulsory measures in other parts of the country.

Further, it is necessary that for unmistabable sufferers from the disease, police measures
should be introduced waking it compulsory to report these cases.

2. A satisfactory financial basis can be obtained by instituting a special tax in the
form of a levy on dairy produce and other cattle products. This money can be resowed
for a equitable premium system that would encourage the farmers to free their cattle
as speedily as possible from the disease.

3. The intracutaneous method of applying the reaction preparation ought to be
made imperative for the whole of Netherland and uniformly carried out.

The reaction preparation must comply with strict requirements as regards purity
and reliability.

4. Strict application of the system Bang will make the Netherlands, cattle stock free
of tuberculosis. Besides the tuberculosisfree breeding, disinfection etc., special attention
must be given to the question of isolation, not only in the cow-houses but also in the
meadows.

In the polder meadows, the ditches which as a rule are 2 to 5 metres wide, form a
division, to prevent direct contact infections. A double fencing (3 metres) should be
placed on dams and wridges.

Where there are no ditches, a double fencing at a distance of 3 metres, can cake a
division. An equitable premium system should encourage the farmers to make an
effective isolation in cow-houses and meadows.

GERAADPLEEGDE LITERATUUR.
Arnould, E., Contagion Tuberculeux et Produits d\'Expectoration. La Presse Medicinale

No. 44, p. 613, (3 Oct. \'42).
Augustine, E., The Transfer of tuberculosis by dust and other agents. Journal of Prevent.

Aukema, C., Naar aanleiding van het rapport Tuberculose-commissie. Tijdschrift v.

Dierengeesk. 1940, p. 774.
Aukema, C., Over richtlijnen voor de tuberculosebestrijding meer speciaal voor de

Aukema, C., Aangifteplicht voor runderen, die lijden of verdacht zijn te lijden aan open
T.B.C. Tijdschr. v. Diergen. 1942, p. 56.

Basz, E. en Basz, E. Jr., „Tierärtzliche Mitteilungen", 17. Jahrgang 1936, No. 15 und
16.

Bezancon, Braun et Meyer, La Recherche du Bacille de Koch par culture dans les
poussières. Bull, de 1\'Acad. de Med. 1940.

Bezancon, Braun et Meyer, Influance de la Dessication sur la végétabilité du Bacille
Tuberculeux. Bull, de 17 Acad. de Med. 1940.

Blieck, L. de, Aangifteplicht voor runderen, die lijden of verdacht zijn te lijden aan
open T.B.C. Tijdschr. v. Diergen. 1941, p. 919.

Borg, H. ter, Enkele opmerkingen over georganiseerde T.B.C.-bestrijding. Tijdschr.
v. Diergen. 1940, p. 760.

Boscra, O., Een studie omtrent de T.B.C.-bestrijding onder het rundvee in de provincie
Groningen. Tijdschr. v. Diergen. 1942, p. 519.

Blieck, L. de en Jansen J ac., Over het tuberculineeren van rundvee. Tijdschr. v. Diergen.
1940, p. ion.

Cabot, D. A. E., The Double Intra-dermal Tuberculin Test Delayed positive Reactions.
The Veterinary Record 50, p. 1233, 1938.

Calmette, A., L\'infection bacillaire et la tuberculose chez l\'homme et chez les animaux.

Christianson, i., Eine Methode für eine wirksame Atmungshemmung bei der Unter-
suchung auf Lungentuberculose des Rindes. Münch. Tierärztl. Woch. 1937s No. 17,
S. 194.

Christiansen, M. J., Graesmarksinfektion og Kvaegtuberkulose Tuberkelbakteriers
Levedygtighed i det fri, belyst ved praktiske Forsg. Sacrtryk af Maanedsskrift for
Dyrlaeger 54: 241—305, 1943.

Clarenburo, A., Over de waarde van nieuwere methoden tot het kweeken van tuberkel-
bacillen. Tijdschr. v. diergen. 1929.

Dethloff, F., Vergleichende Untersuchungen über den Nachweis von Tuberkel-
bazillen mit Hilfe des Bronchial- und Rachenschleimfàngers. Hygienische Institut
der Tierärztl. Hochschule zu Hannover.

Es, L. van, The Sources of Tuberculosis. Journal of the Americ. Vet. Med. Ass., Vol. 76,
No. 3.

Gadola, A., La Intrapalpebro-tubercolinizzazione nei bovini. La Clinica Veterinaria
1938, No. i, p. i en No. 2, p. 59.

Glover, R. E., The Rôle of the Tuberculin Test in the Fight against Tuberculosis.
Xllle intern, veeartsenijk. congres. I 421 (1938).

Hedström, H.₍ (Experimentele tuberculose van de uier bij het rund). Skand. Vet.
Tidskr. December 1932.

Hermansson, K. A., (Primaire uiertuberculose door het inbrengen van besmette mclk-
buisjes). Svensk. Vet. Tidskr., H. 3, 1935.

Hermansson, K. A., (De besmettelijkheid van de T.B.C. van de baarmoeder). Skandin.
Veter. Tidskr. Augustus 1939.

Hooft, P. J. \'t, Tuberculosebestrijding onder het rundvee in de laatste 25 jaar. Tijdschr.
v. Diergen. 1937, p. 1130.

Hooft, P. J. \'t en Veenbaas, A. H., Die Rolle der Tuberkulinproben in der Bekämpfung
der Tuberkulose. XlIIe intern, veeartsenijk. Congres I. 438. (1938).

Hoogland, H. J. M., Aantonen van tuberkelbacillen. Tijdschr. v. Diergen. 1933, p. 823.

Hungerford, F. G., The Double Intradermal Tuberculin Test. The Australien Veter.
Journal, Vol. XV, No. 1.

Jansen, Jac., Tuberculosebestrijding en erfelijkheid. Tijdschr. v. Diergen. 1936, p. 100.

Jansen, Jac., De intradermale tuberculinatie bij het rund. Tijdschr. v. Diergen. 1939,
p. 877.

Jepsen, A. en Christiansen, M. J., Beretning fra 5 Nordiske Veterinaermode, Koben-

havn 1939: 97.
Klimmer, M., Die Tilgung der Rindertuberculose (1937).
Koch, R., Die Ätiologie und die Bekämpfung der Tuberkulose.

Abwässern einer Lungenheilstätte. Archiv f. Hygiene 128, H. 2, 112—122, 1942.
Lauridsen, O., Maanedsskrift for Dyrlaeger 46 : 541.

Lobel, L. W. M. ; v. d. Schaaf, A. en Roza, M., Onderzoekingen met Koch\'sche,
Dorset\'sche en Glover\'sche tuberculine en modificaties daarvan. Ned. Ind. Bl.
D\'erg- 49\' 7¹ (\'937)-

Lösener, W., Ueber das Verhalten von pathogenen Bakterien in beerdigten Kadavern
und über die dem Erdreich und Grundwasser von solchen Gräbern angeblich
drogenden Gefahren. Arb. aus den Kaiserlichen Gesundheitsamte, Bd. 12, 448—539,
1896.

Lück, Zur Entnahme von Bronchialschleimproben beim Rinde. Tier. Rundschau 1931,
S. 828.

Journal, Vol. XIII, No. 6.
Maddock, E. C. G., Experiments on the infectivity for healthy calves of bovine tubercle
bacilli discharged in Dung upon pasture. The Journal of Hyg. 36, 594—601, 1936.
(Centralbl. f. Bakt. I, Ref. 125, 377, 1937). The Journal of Hyg. 33, 103—17, The
Journal of Hyg. 34, 372—.9.
Mäder, W., De opdracht van den Dierenarts bij de tuberculosebestrijding. Tijdschr.

v. Diergen. 1940, p. 939.
Manninger, R., Stang und Wirth, Tierheilkunde und Tierzucht 10: 210.
Marcusson, E., Die Gefahr der Ansteckung bei der Gebärmuttertuberkulose. Tierärztl.

Rundschau 1939, p. 502.
Menck, Ist die Entertuberkulose Milchserologisch zu erfassen ? Tierärztl. Rundschau
\'939. P- 502.

Möhler, J. R., The value of Tuberculin Testing in the Eradication of Tuberculosis.

XIIIe intern, veeartsenijk. Congres I, 388 (1938).
Mulder, D., Het kweeken van tuberkelbacillen bij de bestrijding der rundertuberculose.
Müler, Joh., Die Entnahme von Tracheaischleim auf oralem Wege beim Rinde.

D. Tierärztl. Woch. No. 28, S. 438, 1932.
Musehold, P., Uber die Widerstandsfähigkeit der mit dem Lungenauswurf heraus-
beförderten Tuberkelbacillen in Abwässern, im Fluszwasscr und im kultivierten Boden.
Arb. aus dem Kaiserl. Gesundheitsamte. Bd. 17, 56—107, 1900.
Nieberle, K., Die Tuberkulose und ihre Bedeutung für die Nahrungsmittelkunde.

Zeitschr. f. Fleisch- und Milchhygiene Jrg. 45, S. 25, 1934.
Nieberle, K. und Cohrs, P., Lehrbuch der Speziellen Pathologischen Anatomie der
Haustiere (1931).

Nielsen, F. W., Die Bekämpfung der Rindertuberkulose in Dänmark. D. T. W. 46
5\'3> \'936.

Nielsen, F. W. en Plum, N, Beretning fra 5 Nordiske Veterinaermode, Kobenhavn
1939 : \'6.

Noordijk, E., Tien jaren T.B.C. bestrijding onder het rundvee op het eiland Texel,

met Rijkssteun. Tijdschr. v. Diergen. 1939, p. 1195.
Noordijk, E., Enkele opmerkingen over de T.B.C.-bestrijding met Rijkssteun onder

het rundvee. Tijdschr. v. Diergen. 1940, p. 811.
Oemke, Betrachtungen über die von Praktikern bei T.B.C. Untersuchungen gebrauchten

Trachealkanülen, usw., Tierärztl. Rundschau No. 51, S. 883, 1934.
Oijen, C. F. v., Voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong. (Melk).
Ostertac, R. v., Handbuch der Fleischbeschau 1902: T.B.C. pg. 621—674.
Ostertag, R. v., Grundsätzliches zur Frage der Bekämpfung und der Tilgung der
T.B.C, des Rindes.

Overbeek, A. A., De kansen der vrijwillige T.B.C.-bestrijding. Tijdschr. v. Diergen.
\'939. P- 5¹²-

Overbeek, A. A., Rundertubereulosebestrijding in Nederland. Tijdschr. v. Diergen.
1940» P- 754-

Overbeek, A. A., Algemeene bestrijding der rundertuberculose. Tijdschr. v. Diergen.
1942, p. 267.

Plum, N., Die Rolle der Turberkulinproben in der Bekämfung der Tuberculose. XHIe

intern, veeartsenijk. Congres I 399 (1938).
Post, R., Een eenvoudige methode ter verkrijging en verzending van sputum bij het

rund. Tijdschr. v. Diergen. 1939, p. 125.
Postma, H., Verplichte wettelijke bestrijding der rundertuberculose. Tijdschr. v. Dier-
gen. 1940, p. 806.

Postma, H., Over de mogelijkheid van algemeene bestrijding van de rundertuberculose

in Nederland. Tijdschr. v. Diergen. 1941, p. 132.
Proeschholdt, O., Zur Diagnose der offenen Lungentuberkulose des Rindes. D. Tier.

Woch. No. 34, S. 535, 1932.
Proeschholdt, O., Die bei der Praktischen Tilgung der Rindertuberkulose zu beobach-
tenden Infektionswege und Infektionsgelegenheiten. Berl. Tierarzt. Wschr. 1936,
No. 45, S. 725—730.
Ranke, Theorie van Ranke over de T.B.C. Tijdschr. v. Diergen. 1939, p. 125.
Rautman, H. D., Tierärztl. Woch. No. 40, 1935.

gebied. Tijdschrift v. Diergen. 1940, p. 807.
Ronde, H. de en Beijers, J. A., De intracutane tuberculinatie in de buurt 4»an de lies-

plooiklier. Tijdschr. v. Diergen. 1939, p. 85.
Schalk, A. T., Some aspects of the Sociologie, Biologie and Economic Phases of the

T.B.C.-problem. Journal of the Americ. Veter. Med. Ass. Vol. 77, No. 1.
Schornagel, H., De open tuberkulöse. Tijdschr. v. Diergen. 1939, p. 344.
Schottelius, Ueber das Verhalten der Tuberkelbazillen im Erdboden. Tageblatt der

62 Versammlung deutscher Naturforscher und Arzte zu Heidelberg 1890.
Stenius, R., Einwirkung der Abwässern einer Tuberkuloseheilstätte auf Weiderinder.

Finsk Veterärtidskrift 47, No. 3, p. 105—Iii, 1941.
Svendsen, A., Maanedsskrift for Dyrlaeger 41 Bd.

Tervoert, G. H. J., Tuberculosebestrijding. Tijdschr. v. Diergen. 1942, p. 122.
Toman, R. V., Beschouwingen over de tuberculosebestrijding. Tijdschr. v. Diergen.

Zuid-Holland. Deel III. Afd. I De Krimpenerwaard.
Vandenberc.h, C., De tuberculosebestrijding in België. Vlaams Diergen. Tijdschr.
Maart ig40.

Väsärhelyi, J. und Gözsy, B., Ein Verfahren zur Herstellung gereinigten Tuberculins.

Zeitschr. f. Immunitätsforschung g7, 255 (193g).
Venema, H., Tuberculosebestrijding. Tijdschr. v. Diergen. ig38, p. 120g.
Vink, T., De Lekstreek. Een aardrijkskundige verkenning van een bewoond deltagebied.
Weistanner, M., Untersuchungen über die Zuverlässigkeit verschiedener Tuberkuli-

sierungsmethoden beim Rinde. Inaug. Diss. Bern ig37-
Williams. R., Stenhouse and Hoy, W. A., Journal Hyg. Camb. 30 : 413.
Willis, H. S., Laboratory Diagnosis and Experimental Methods in tuberculosis.
Woerden, van, De primaire cultuur van de Bac. tuberculosis typus bovinus en hare

diagnostische waarde. 1931.
Zeller, H., Die Rolle der Tuberkulinproben in der Bekämpfung der Tuberculose.
XHIe intern, veeartsenijk. Congres I 406 (1938).

Op het internationaal vétérinair congres Den Haag-Scheveningen 1909
stond de t.b.c.-bestrijding, evenals voordien reeds te Boedapest en te
Baden Baden, in het brandpunt der belangstelling.

Zij stelden alle drie, dat in landen, waar t.b.c. matig tot sterk verbreid
voorkomt vrijwillige bestrijding, met de bedoeling de ziekte terug te dringen,
op de voorgrond moet staan, terwijl bij sporadisch voorkomen forser ingrijpen,
met de opzet snelle uitroeiing aangewezen is.

Ons land behoorde toen en behoort nog tot de eerste groep. Gedwongen
afslachting van alle reageerders op korte termijn, met de opzet snelle
uitroeiing, is hier zeker, hoewel de ziekte al belangrijk is teruggedrongen,
(nog) niet uitvoerbaar.

Bang gaf een heldere uiteenzetting van de toen reeds met zijn bestrij-
dingssysteem in Denemarken en elders verkregen resultaten.

De volledige afzondering der reageerders brengt, zegt hij, succes, zowel
als begonnen wordt met de isolering der t.b.c.-vrij geboren en gevoede
kalveren (eventueel aangevuld met de reactievrije hokkelingen), welke
groep dan gaandeweg talrijker wordt tegen de andere kleiner, als ook
wanneer van meet af alle reageerders van alle niet reageerders worden
gescheiden.

Onvolledige scheiding, als het plaatsen van de reageerders op het eind
van de rij of op een dwarsgang, gaf, blijkens de ervaring, geen effect.

Er kwam sporadisch onaangename verrassing bij onvoldoende zorg.
Zoals voor de hand ligt. Want al gaat de verbreiding langzaam en al slaat
kënlijk lang niet elke infectie aan, per slot is de t.b.c. een bacterieel besmette-
lijke ziekte en kan uiteraard op verschillende wijze van een besmette
groep dieren naar een andere niet-besmette op hetzelfde erf worden over-
gebracht. Echter, en dat is waar het op aankomt, het gebeurt bij behoorlijke
zorg kennelijk slechts zelden. Het grote verschil met vele andere infectieziekten.

Bang schreef zijn succes vooral ook toe aan de vlotte medewerking
van zijn belanghebbenden.

Hoewel de bestrijding tot 1909 hoofdzakelijk beperkt bleef tot afzonder-
lijke bedrijven en van georganiseerd verband nog weinig sprake was, had
Denemarken toen al de verplichte verhitting der zuivelnevenproducten.
Bang wees er op dat de meeste inrichting\'en ernstig streefden naar goede
pasteurisatie.

Hij huldigt Bang. Acht diens systeem goed en af, echter in de praktijk
onuitvoerbaar.

Betreffend zijn eigen stelsel, periodiek clinisch koppelonderzoek, t.b.c. -
vrije opfok c.a. geen tuberculinatie dan in uiterste noodzaak bij clinisch
verdachte dieren, afslachting der open lijders, worden de resultaten in
enkele organisaties in Pruissen geboekt, als volgt vermeld:

Oost-Pruisen (Hollands ras) . . 1900—01 2.6 % 1908—og 1.2 %
(Roodbonten) . . 1902—03 3.2 % 1908—09 1.24%

Er wordt nog op gewezen, dat er jaarlijks bedrijven bijkwamen, welke
een verhogende invloed op het reactiecijfer kunnen hebben.

De cijfers .waren min of meer bemoedigend, maar wijzen tevens op
sterke besmetting.

3 % kenbaar open t.b.c wijst in de richting van 50 % en meer reactie.
En of dit cijfer gedaald was, is uiteraard, waar niet werd getuberculineërd,
niet bekend.

Hoe dit zij, het kwam zoals bekend niet tot behoorlijk succes en het
OsTERTAGse stelsel is vrijwel overal, met name ook in Duitsland, verlaten
als ondeugdelijk.

Poels heeft op knappe wijs zijn systeem verdedigd. Vrijwillige bestrijding
van alle open vormen, met ruime vergoeding.

Hij wees op de grote betekenis der stalinfectie (bij steppenvee geen
t.b.c. enz.) en stelde dat verplicht verblijf in de buitenlucht, gedurende
de staltijd, van jong vee zoveel mogelijk permanent, van melkvee enz.,
een of twee keer per dag, de bestrijding belangrijk ten goede zal kunnen
komen.

Hij stelde verder dat het belangrijkst is de tijdige opsporing der long-
t.b.c. (respiratieorganen), daar de andere open vormen bijna steeds secun-
dair zijn en niet ontstaan bij tijdige verwijdering van de eerste.

Een eerste natuurlijke infectie, zo meende Poels verder, zal in de regel
niet aanslaan, echter wel praedisponeren voor volgende.

Zijn methode was sedert 1905 in toepassing en had tot en met 1908 geleid
tot de afslachting van 19531 rundéren
waarvan in 1908 7774 stuks.

De kosten bedroegen 76.21 gld. per stuk, met het gevolg dat het Den Haag
te duur werd. Het kwam in 1909 tot sterke beperking en in 10 was het
afgelopen.

Uiteraard is niet te bewijzen of op den duur enig resultaat zou zijn ver-
kregen, wel dat zulks gedurende de korte tijd van toepassing niet het
geval is geweest en dat geen bedrijven vrij zijn geworden.

Poels stelt betreffende Bang hetzelfde als Ostertag. Goed en afdoende,
echter voor de praktijk onbruikbaar.

Er waren in Scheveningen naast de drie genoemden ook andere grote
mannen die hun licht lieten schijnen. Er waren b.v. ook belangrijke
reapporten over stalinrichting enz. Ik laat dat rusten.

De oude, doch blijkbaar nog heldere Leclainche, in 1909 ook in Scheve-
ningen, stelt nu in zijn rapport voor het office internationale des épizooties
1947 o.m.: „Ieder deskundige weet thans dat de t.b.c.-bestrijding niet
mogelijk is zonder vrijwillige, toegewijde en intelligente medewerking van de
veehouders en dat in extra betaling van de melk van t.b.c.-vrije bedrijven een belang-
rijk stimulans zit ter bevordering van die medewerking.

Blijkens het rapport van de studiereis van Dr. Bosgra en Dr. De Moulin
in het tijdschriftnummer van 1 Maart \'47 is de ziekte in veruit het grootste
gedeelte van het land bedwongen, terwijl in de rest het reactiepercentage
laag en het aantal vrije bedrijven hoog is. Dit zijn gebieden met veel mesterij,
waarheen reageerders van elders worden verkocht.

Het ene fokgebied na het andere is aangepakt, waarbij de zuivelindustrie
werd ingeschakeld. Nadat wat voortgang was gemaakt, kwam er korting
op de melkprijs van niet t.b.c.-vrije bedrijven, uitzicht van verbod van
levering enz.

De stok achter de deur, die begrijpelijk de aansluiting sterk heeft gesti-
muleerd.

De vrijwillige bestrijding wordt verder gesteund door wettelijke voor-
schriften betreffende kenbaar open vormen. Aangifteplicht met afslachting
en schadevergoeding, aanvankelijk alleen voor uier-t.b.c., sedert 1928
ook voor andere vormen.

Verder geldt dat bestrijders reageerders kunnen laten slachten tegen
behoorlijke prijs. Aanvankelijk hoogstens 10 per jaar, thans uitgebreid
tot alle.

Er is dus in Denemarken veel bereikt en wel, althans in eerste instantie,
zo goed als alleen met vrijwillige georganiseerde bestrijding volgens Bang
met steun van Staatswege en later, min of meer gedwongen, ook van het
bedrijfsleven. (Zuivelindustrie).

Dat de aangifteplicht voor open vormen grote invloed kan hebben gehad
is niet denkbaar.

Dat de verplichte isolatie niet zo maar van zelf gaat, blijkt wel uit de
regeling dat bestrijders hunne reageerders tegen behoorlijke prijs kunnen
laten slachten.

In elk geval, de verplichte isolatie, volgens Ostertag en Poels onuit-
voerbaar, welk oordeel waarschijnlijk nog gedeeld wordt door de meerder-
heid van hen die hier de zaken regelen, bracht in Denemarken het grote
succes.

Na de stopzetting van de methode Poels kwam er gelegenheid voor fokkers
met het Rijk een verbintenis aan te gaan.

en getuberculineerd, de open lijders werden afgeslacht met vergoeding,
de kalvervoeding was t.b.c.-vrij, de reageerders-ïiiet-kenbaar open lijders
werden geblokkeerd, d.w.z. ze mochten alleen worden verwijderd met
bestemming slachtbank. Geen verplichte isolatie.

Hier en daar werd op deze basis begonnen, een enkele keer in georgani-
seerd verband. Echter er kwam geen schot in. Het bleef sukkelen tot 1928.

Wel was er hier en daar de z.g. wilde bestrijding, d.w.z. periodiek koppel-
tuberculinatie zonder maatregelen met betrekking tot de reageerders.

De eerste directeur, wijlen collega Veenbaas, stelde in een zijner eerste
verslagen: „Als wij Bang niet volledig kunnen volgen, moeten wij hem zo
goed mogelijk benaderen."

Naar dit principe is gehandeld. Kennelijk was het veelal benaderen der
ideale isolatie door eliminatie.

Tegen deze modus, spoedig met „spuien" betiteld, werd aanvankelijk
gesputterd. Ook door schrijver dezes.

Dat is in Friesland geen bestrijding doch verplaatsing en daardoor
verbreiding, werd betoogd.

Intussen Friesland heeft doorgezet, met als resultaat dat de ziekte thans
bedwongen schijnt en het er nog slechts om zal gaan de laatste resten op
te ruimen.

Men houde bij de beoordeling van het Friese werk in het oog, dat zal
ons land binnen afzienbare tijd t.b.c.-vrij worden, allereerst nodig is
Friesland en analoge gebieden te saneren.

Zouden op vandaag alle Nederlandse fokbedrijven vrij zijn, de overige
zouden het zo ongeveer automatisch worden.

In dit licht bezien was de aanvankelijke oppositie tegen de Friese be-
strijding, toen verklaarbaar, onjuist.

Het spuien moge op zich zelf niet elegant en erger lijken, het is de zure
appel waar doorheen gebeten moet worden.

Indien toentertijd in een goede serum- en entstoffenwet het tuber-
culinegebrruik behoorlijk geregeld ware geweest, zou heel wat, soms
min of meer scherpe, discussie zijn voorkomen.

Het lijkt zonderling, dat deze (ook uit anderen hoofde dan de t.b.c.-
bestrijding) voor de veehouderij zo wenselijke wet, althans voorschriften,
er thans nog niet (is) zijn.

Hoe moeten de gezondheidsdiensten het goede werk dat van ze verwacht
wordt, tot stand brengen als het zo bedenkelijke lekengepruts en -geknoei
het bederft! ?

Het moet toch voor de georganiseerde landbouw, onze organisatie
en V.D. niet moeilijk zijn deze aangelegenheid voor elkaar te brengen.

Zoals reeds gezegd, bleef het bij de rijksbestrijding sukkelen tot 1928,
toen het voordien bestaande individuele verband tussen dienst en bestrijder
werd vervangen door groepsverband, het blokkeren der reageerders door
het bekende merk (gaatje), het onderzoek op Rijkskosten door tegemoet-
koming in de kosten en andere wijzigingen van ondergeschikt belang.

Van het aantal onderzochte dieren van 36000 in \'28 tot 700000 in \'43,
met 67 % van de aangesloten bedrijven reactievrij.

Belangrijke vooruitgang echter in vergelijking met Denemarken ernstige achter-
stand.

Hoe is enerzijds het belangrijke resultaat, anderzijds de achterstand te
verklaren ?

Wanneer bedacht wordt, dat de opruiming van open lijders mogelijk
verdere verbreiding van de ziekte in het betreffend bedrijf en heel misschien
in andere kan voorkomen en dat het aantal vrije bedrijven althans tussen
twee koppelonderzoeken er niet door kan worden beïnvloed, althans
niet van betekenis worden vermeerderd, is wel duidelijk dat deze opruiming
op het veruit belangrijkste deel van het succes de grote reeksen vrije be-
drijven niet van invloed van betekenis kan zijn geweest.

Of en in hoever het reactiepercentage er door is beïnvloed is moeilijk
te bewijzen. Gezien de bovenvermelde cijfers kan deze invloed hoogstens
bescheiden zijn geweest.

En toch heeft de leiding steeds gesteld dat het allerbelangrijkst bij de
bestrijding is de opsporing der open lijders en dat daarmee de zaak staat
of valt.

Duidelijk veruit het belangrijkst is, dat de boer na de periodieke controle,
hetzij alleen, hetzij in overleg met zijn arts, wat uiteraard beter is, de
juiste beslissing neemt over hoe het verder moet en er niet op vertrouwt
dat de opsporing der kenbaar open lijders hem tot het doel zal voeren.

Ik meen dat met het bovenstaande zowel het succes als de achterstand
zijn verklaard.

Er is nu blijkbaar neiging te proberen de achterstand in te halen door
aan te sturen op verplichte aansluiting bij de bestrijding voor elke vee-
houder, het einddoel volgens het boekje: ,,De bonte moet er uit".

Aannemend dat bedoeld zal zijn: „t.b.c.-vrije veestapel" stelt ik vast dat
de beide uitdrukkingen niet synoniem zijn.

Toen aanvankelijk de bestrijders op grote schaal de reageerders gingen
elimineren, vonden deze een goede markt.

Tot de CMC zich intensief met de bestrijding ging bemoeien en haar
werkgebied voor de reageerders afsloot, althans goeddeels.

De positieve reactie kost op vandaag de bestrijder soms ƒ 50 en meer,
wat begrijpelijk de sanering van het beslag aanzienlijk bemoeilijkt.

Als nu straks alles eens per jaar wordt getuberculineerd, waar moeten
dan de reageerders blijven ?

Dat wordt een warboel en met de vrijwillige, toegewijde, intelligente
medewerking van de veehouders, zoals Leclainche het stelt, zal het niet
te best vlotten. Men krijgt deze zeker niet door absolute dwang.

En als het desondanks zou lukken, wat misschien zou kunnen, want de
t.b.c. laat aardig met zich sollen, wordt het zo iets van Hans komt door
zijn domheid voort.

Maak in de eerstvolgende campagne de drie noordelijke provincies
en als er zijn andere analoge /oAgehieden vrij en prepareer b.v. Overijssel
en Gelderland voor de volgende.

Dat kan best, mits de sanering der fokbedrijven finantieel aanlokkelijk
wordt gemaakt en tevens een stok achter de deur komt bij wie niet wil.

Ik ga hierop niet nader in. Het is een aangelegenheid van de gezondheids-
diensten en de boerenorganisaties, allereerst de zuivelindustrie.

Na Overijssel en Gelderland, het Zuiden en het laatst het Westen, dat
in elk geval, hoe men het ook regelt, het langst in de t.b.c. zit.

Voor wie min of meer met onze veebeweging en de geschiedenis van
de ziektebestrijding bekend is, staat dat vast.

Zo lang het gaat om vrijwillige bestrijding, beperke men ze tot de fok-
bedrijven. Bij de andere kan dan met Ostertag worden volstaan. Er
blijft dan markt voor reageerders.

Gaat het om uitroeiing, hetzij regionaal, hetzij voor het Rijk, dan dient
uiteraard elke veehouder ingeschakeld te worden, niet eer.

Naar mijn oordeel kan de runder-t.b.c. in Nederland binnen zeer afzien-
bare tijd worden uitgeroeid, mits de zaak goed wordt aangepakt.

Dat hierbij zo goed als bij andere werkwijzen een goed diagnosticum
(voor verborgen vormen) niet kan worden gemist, behoeft wel geen betoog.

Men bedenke echter bij het t.b.c-vraagstuk als geheel en ook bij genoemd
onderdeel, dat er voor de gezondheidsdiensten meer problemen zijn,
moeilijker en economisch veel belangrijker en dat deze geremd worden
doordat de t.b.c.-strijd te lang duurt.

Ten slotte: mijn\'pleidooi tot navolging der BANGse voorschriften bedoelt
niet op algemeen verplichte isolatie aan te dringen.

Ik heb voldoende lang megelopen om te weten, dat ze, zonder de mede-
werking a la Leclainche bovenbedoeld, mislukt.

Betaal echter extra voor de melk van vrije bedrijven met de bepaling dat ook niet
vrije bedrijven deze prijs krijgen, mits wordt geïsoleerd en de sanering vordert en er
zal kunnen worden en worden afgezonderd. En met succes.

Men doet het gewoonlijk voorkomen alsof de isolatie betekent het bedrijf
zo ongeveer in twee helften delen.

Voor een fokbedrijf, dat jaarlijks een vierde van het beslag vernieuwt
uit eigen aanfok en door toepassing van wat verjonging desnoods verder
kan gaan kan echter het vraagstuk op eenvoudige wijze worden terug-
gebracht tot de afzondering van zeer enkele beesten.

Ik meen goed te doen op een en ander te wijzen, waar bij andere problemen
voor de gezondheidsdiensten boven bedoeld het isolatievraagstuk weer
komt.

In de oorlogsjaren, toen alle koeien voorzien waren van een oormerk,
bestond de mogelijkheid om te controleren of de uitslagen van de tuber-
culinaties overeenstemden met de slachtbevindingen.

In het tijdvak van i Mei 1942—1 Mei 1943 zijn daartoe de slacht-
bevindingen van normale slachtingen, voorzover T(uberculose) betreft,
van enige abattoirs in Zuidelijk Z.-Holland verkregen met opgave van het
aanwezige oormerk of de aanwezige oormerken ; meermalen had een
rund meerdere oormerken.

Deze oormerken zijn nagegaan op de van Zuidelijk Z.-Holland aan-
wezige tuberculinatiestaten, waarop ook de uitslag van de tuberculinatie
was vermeld.

Daarnaast zijn ook de reacties van z.g. sectiekoeien, dat zijn wegens T
of ernstig verdacht zijn van T opgeruimde dieren, vergeleken met de
betreffende sectieverslagen.

Opgemerkt zij dat volgens mededeling van de R.S.I. de bereidingswijze
van de in dit seizoen gebruikte tuberculine niet afweek van de voordien
geproduceerde tuberculine ; de ingrediënten voor de voedingsbodems
waren toenmaals nog aanwezig.

Van 187 dieren, die wegens T of ernstig verdacht zijn van T ter
slachting kwamen, werd bij 15 geen T gevonden ; hiervan hadden 10
negatief en 5 positief gereageerd. Van deze 15 waren bij één dier
het sputum en de reactie positief en het onderzoek van de longen aan
de R.S.I. negatief, bij een tweede dier het sputum dubieus, de reactie
en de Loewensteincultuur positief, bij een derde dier het sputum
positief en de reactie negatief.

De overige 172 dieren, waarbij wel T bij slachting werd aange-
troffen en waarvan bij meerdere uitgebreide T werd aangetoond,
hadden bijna zonder uitzondering T van de longen, meerdere ook
van de lever, trachea en peritoneum.

Van deze 172 werden van 139 dieren een positieve, van 29 een
negatieve en van 2 een dubieuze reactie vermeld, terwijl deze van
2 dieren niet meer kon worden nagegaan.

Van de 29 dieren met negatieve reactie hadden 16 uitgebreide T
(ook van de longen) en 11 T van de longen, terwijl bij 2 slechts enkele
haardjes in bronchiale en mediastinale klieren werden aangetroffen.
27 dieren hadden dus practisch open T. Deze 27 dieren waren, bij
afzondering van de reactiedieren, bij de T vrije dieren gebleven.
Van deze 27 dieren zijn na de tuberculinatie 19 dieren nog langere
tijd op het bedrijf aanwezig geweest, voordat verschijnselen van T
werden waargenomen.

6 dieren zijn langer dan 4 maanden in de veestapel gebleven
4 )> )> >> >) ^ 3, j, 5> 55 n

18 van deze dieren bleven minstens\' 3 maanden nog op stal.
B. De uitslag van de tuberculinatie bij dieren waarbij bij gewone slach-
ting T werd gevonden.

Van 264 dieren met T bij slachting, mocht het gelukken op de
tuberculinatiestaten het betreffende dier met de uitslag van de tuber-
culinatie te vinden. Van deze 264 dieren hadden 80 positief en 184
negatief gereageerd.

Deze 184 dieren waren afkomstig van stallen getuberculineerd
door 20 dierenartsen. Onder deze 20 dierenartsen zijn zeer serieuze
werkers.

Van de 184 dieren met negatieve reactie waren 33 afkomstig van
T vrije stallen en wel :

16 van stallen vrij van T van af 1942—1943.
7 » » » » >, „ „ I94¹—¹94²-
4 » » » >> » >> >> ^I94°—^I94^I-
3 » » » » » » » ^!939—¹94°-
3 » » » » »» » „ !93⁸—>939-
Bij de slachting van deze 33 werd gevonden bij de :
16 : algem. T 9 long T 4 long en retrophkl. T 2 lymphkl. T 1
7 \' ïï )> * >> >> 2 j, ,, ,, ,, 2 j, 2

,, „ lever ,, 1
Dus 28 met open T d.i. 85 % en 5 met gesloten T d.i. 15 %.
Van de meeste dierenartsen bleef het aantal gevallen van miswijzing
beneden de 10 n.1. bij 17 van de 20.

Van 3 was het aantal gevallen resp. 35—40 en 43 ; dit grote aantal
moet hierdoor worden verklaard, dat het aantal geleverde dieren uit hun
tuberculinatiegebied zeer veel groter was dan dat uit andere gebieden,
terwijl het aantal vrije stallen bij hen zeer klein is, voor de bestrijding
daar weinig wordt gevoeld en het aantal reageerders daar altijd bijzonder
groot is.

Het aantal miswijzingen is op sommige stallen bijzonder groot, bij alle
drie kwamen gevallen voor van 4 dieren van dezelfde stal, bij één een
geval van 7 dieren van dezelfde stal.

Het eventueel afscheiden van de reactiedieren van de niet reagerende
dieren zal, gelet op de genoemde miswijzingen, in zeer veel stallen weinig
nut hebben.

Van de 80 dieren met positieve reactie waren :
20 gevallen van algemene T.
23 ,, ,, T van de longen.

11 ,, 3, ,, 3, ,, ,, en lever of maag en darmen.
9 ,, „ ,, ,, ,, ,, en retrophklieren.
16 „ „ „ „ één of meer lymphklieren (retroph, bronch,

12 „ „ „ „ „ „ en lever of maag en darmen.
35 ,, ,, ,, „ „ ,, en de retrophklieren.
41 „ „ „ „ „ één of meer lymphklieren (retroph, bronch,

De mening, dat speciaal dieren met uitgebreide T niet zouden reageren
op de tuberculine, wordt door deze cijfers niet bevestigd.

Het komt, zoals meerdere dierenartsen mededelen, af en toe voor dat
de tuberculine in de steek laat, maar daarboven of daarnaast moet de
oorzaak voornamelijk gezocht worden in een onjuiste beoordeling van de
reactie.

Deze beoordeling is ongetwijfeld niet eenvoudig, dikwijls zelfs zeer
moeilijk. Met collega de Vink zijn van meerdere stallen de reacties beoor-
deeld en het heeft ons getroffen, dat op sommige stallen meerdere gevallen
voorkwamen, waarbij de beoordeling zeer moeilijk was en wel in die zin,
dat wij ons afvroegen, is hier al of niet van zwelling sprake.

Het is ongetwijfeld juist, dat op vele stallen, die langere tijd vrij van
t.b.c. zijn, de beoordeling vaak gemakkelijk is, omdat daar weinig dubieuze
zwellingen worden aangetroffen. .

Maar op de stallen, waar wel reageerders voorkomen, worden veel-
vuldig dubieuze zwellingen aangetroffen. Men kan wel voorschrijven,
dat iedere zwelling als positief moet worden beoordeeld, maar daarmede
is de moeilijkheid niet opgeheven, omdat de kwestie blijft bestaan : is hier
al of niet zwelling ?

Het is niet alleen voor de dierenartsen, dat de tuberculinereactie in
zijn beoordeling moeilijkheden oplevert.

In een bekroond prijsgeschrift van het Nederlands Tijdschrift van
Geneeskunde over „Allergie en Immuniteit bij Tuberculose" door J. M.
Buwalda leest men op pagina 52 :

„Voor dergelijke onderzoekingen is het in de eerste plaats nodig, dat
men het er over eens is, wat een positieve en wat een negatieve tuberculine-
reactie is. Het lijkt op het eerste gezicht zeer zonderling, dat over een
zo eenvoudige methode zo grote meningsverschillen kunnen bestaan. Toch
neemt men zelf in de practijk zo vaak waar, dat de één een reactie positief
en een ander haar negatief noemt, dat daarin wel één van de oorzaken
moet worden gezocht, waarom de cijfers van de tuberculinereactie zo
veel kunnen verschillen bij verschillende onderzoekers."

„De reactie van v. Pirquet wordt verricht met onverdunde tuberculine
volgens de scarificatie-methode, aflezing na 48 uur. Is de reactie negatief
of twijfelachtig, dan wordt zij overgedaan. Valt zij dan weer negatief uit,
dan wordt, sinds 1934, de reactie van Mantoux gedaan met 0,1 mg
tuberculine."

„In 104 gevallen met negatieve reactie werd de reactie van v. Pirquet
herhaald ; deze bleek in 8 gevallen dan positief te zijn."

Bovendien is door meerdere dierenartsen de ervaring opgedaan, dat
een dier met een positieve reactie (dat volgens de voorschriften gemerkt
wordt met een gaatje in het linkeroor) volgende jaren niet meer reageert.

Dat met deze ervaring menig dierenarts bij de eerste positieve reactie
wijfeit om de reactie als positief aan te merken, gelet op de daaraan ver-
bonden gevolgen, n.1. het merken, waardoor het dier voor zijn verder
leven als tuberculeus gebrandmerkt is, is alleszins begrijpelijk. ¹)

Ook bij de mens neemt men het verschijnsel waar van eerst wel en later
niet weer reageren. In het genoemde prijsgeschrift staat o.a. op pagina 59 :

„Als iemand met een positieve reactie van v. Pirquet in lange tijd niet
besmet is, kan hij negatief gaan reageren."

„Het onderzoek (van Deense recruten met de reactie van v. Pirquet)
had plaats bij het begin van de diensttijd en werd 4 maanden later her-
haald. 34,4 % reageerde b<:ide malen positief: 7,1 % eerst positief, later
negatief."

Onwillekeurig doet zich de vraag voor : waren bij de 184 dieren met
negatieve reactie, waarbij bij de slachting T werd gevonden, tubercelbac.
aanwezig ?

Ter illustratie van de moeilijkheden, die de tuberculinatie oplevert,
één enkel geval.

In Maart 1943 werden op .een vrij bedrijf 2 runderen aangekocht,
afkomstig van T-vrije bedrijven, die intracutaan (op de laatste rib) getuber-
culineerd werden.

Het ene rund vertoonde duidelijk zwelling, met pijnlijkheid van de
plaats van inspuiting en een vergrote liesplooiklier ; op verzoek van de
betreffende collega controleerde ik de 2 runderen ook en ik ging volkomen
met zijn beoordeling accoord.

Na ongeveer 4 dagen werd dit rund intracutaan, in het oog en subcutaan
getuberculineerd. De controle vond plaats door 4 dierenartsen, die de
intracutane en de subcutane reactie positief bevonden, terwijl de oog-
reactie door 2 positief en door 2 dubieus beoordeeld werd.

Het rund ging terug naar de stal van herkomst, die reeds jaren vrij van
T was, en werd daar, ongeveer een week later, met 19 andere runderen
intracutaan (aan de staartplooi) getuberculineerd.

De beoordeling vond plaats door 3 dierenartsen ; 5 dieren vertoonden
zwelling, waarvan 3 als positief en 2 als dubieus werden aangenomen.
Het teruggenomen rund was niet bij deze 5. Acht dagen later werden de
20 dieren subcutaan getuberculineerd, waarbij 2 (weer geheel andere
dieren) positief reageerden, het teruggenomen rund niet.

Waar in het bovenstaande sprake is van tuberculinatie is bedoeld de
intracutane tuberculinatie.

De onder B vermelde resultaten, betreffende de verhouding van de
slachtbevindingen en de uitslagen van de tuberculinatie, zijn het jaar

volgende op dit onderzoek, door de C.M.C. onder leiding van collega
de Vink, bevestigd. Een onderzoek op groter schaal over het consumptie -
melkgebied gaf dezelfde resultaten.

Opgemerkt dient te worden dat op de tuberculinatiestaten, zoals was
voorgeschreven, uitsluitend positieve of negatieve resultaten werden
vermeld. Dubieuze reacties zijn dus waarschijnlijk onder de negatieve
uitslagen gerangschikt.

1. Over het algemeen dient de tuberculinatie scherper te worden be-
oordeeld. Niet in die zin dat iedere zwelling als positief wordt aange-
merkt, maar wel dat een zeer geringe of twijfelachtige zwelling wordt
aangegeven als dubieus en niet als negatief.

2. Door het houden van demonstraties aan slachthuizen, waarbij runderen
na tuberculinatie nauwkeurig worden geseceerd, met microscopisch
eventueel cultureel onderzoek op tuberkelbacillen, dient de waarde
van de tuberculinatie nauwkeuriger te worden bepaald.

3. Er dienen proeven te worden genomen om na te gaan of met het
intracutaan tuberculineren op 2 plaatsen betere resultaten worden
verkregen.

4. Er dient zo mogelijk een termijn te worden aangegeven waarbinnen
geen hertuberculinatie dient te worden toegepast.

ERVARINGEN MET DE GEORGANISEERDE TUBERCULOSE-
BESTRIJDING ONDER HET RUNDVEE IN GRONINGEN
EN DRENTHE ALS INSPECTEUR V. D. V. D.

De georganiseerde tuberculosebestrijding onder het rundvee werd in
Groningen aangepakt door de Groninger Zuivelbond in 1933 ; Drenthe
volgde een jaar later, op initiatief van het Drentsch Landbouwgenootschap
en de Drentsche Zuivelbond.

Beide hadden hun licht opgestoken in Friesland, dat reeds meerdere
jaren onder de bekwame leiding van Veenbaas de t.b.c. georganiseerd
bestreed.

Zoals bekend, werd er gewerkt met 2 systemen : het z.g.n. A-systeem
met Rijkssteun, waarbij het merken der reactiedieren verplicht werd
gesteld en het .ö-systeem, ook wel Fries-systeem genoemd, waarbij alle
kosten door de organisatie en of de eigenaren werden gedragen. De reactie-
dieren werden niet gemerkt.

In Groningen voelde men aanvankelijk weinig voor de Rijksbestrijding.
Men wilde vrij blijven, net als in Friesland. Dit is te meer begrijpelijk,
als men weet, dat voorzitter en secretaris van de Groninger Zuivelbond
Friezen waren. Langzamerhand won het A-systeem echter veld en na
enige jaren sprak de voorzitter Britzel, een man met grote stuwkracht,
zich op eene algemene vergadering openlijk uit voor het A-systeem.

Drenthe was terstond vatbaarder voor de Rijksbestrijding. De Drentenaren
lieten zich overtuigen, dat het particulier belang moest wijken voor het
algemeen belang. Men had geleerd door de aankoop van door Friesland
op de markt gebrachte reactiedieren in de tijd, toen Friesland kon profi-
teren van de onwetendheid in zake tuberculose in het in dit opzicht (toen)
achterlijke Drenthe. Daarbij was de financiële steun van f 0.50 per onder-
zocht rund en ƒ 50 toeslag op elke opgeruimde open lijder een welkome
tegemoetkoming in de kosten. Bij de oprichting werd uitsluitend met A
gewerkt. Later werd, om de toetreding te vergemakkelijken, het
.ö-systeem ingevoerd.

De animo was in den beginne beperkt. Velen wilden de kat eerst uit de
boom kijken, anderen vreesden een hoog reactiepercentage en waren er
huiverig voor, dat dit aan anderen bekend zou worden. Vooral zij, die
fokmateriaal verkochten naar elders, waren daar bevreesd voor. Onder
hen waren er, die voor eigen rekening hun beslag lieten tuberculineren ~
zij wilden weten, hoe hun beslag er aan toe was, om daarmee bij de ver-
koop rekening te kunnen houden.

De handel, die zich bedreigd gevoelde door de georganiseerde tuber-
culosebestrijding -— de aangeslotenen mochten geen reactiedieren aan-
kopen — werkte deze zo sterk mogelijk tegen. De kleine veehouder,
die dikwijls financieel onder de handelaar zat, durfde deze niet te
weerstreven.

De eerste jaren werd de z.g.n. oogreactie toegepast, tweemaal drup-
pelen, eerst de z.g.n. sensibilisatie en na 2 dagen de 2de druppeling.

Voor de bestrijding met Rijkssteun was de Veeartsenijkundige Dienst
belast met het toezicht. De declaraties moesten door de inspecteur voor

gezien worden getekend. Omdat het opsporen en het merken der reactie-
dieren van fundamentele betekenis waren voor de bestrijding, werden
door uitgebreide steekproeven de reacties en het merken gecontroleerd.
Controle op de reactie was mogelijk, doordat de dierenartsen opdracht
kregen, terstond na de sensibilisatie aan de inspectie de namen der vee-
houders en het aantal dieren op te geven.

Vooral in defi beginne klopten de op deze wijze verzamelde gegevens
meermalen niet met de door de dierenartsen ingezonden uitslagkaarten,
deels, doordat de veehouders kans hadden gezien, de dierenarts te mis-
lijden, door het verwijderen van de etterprop, waarbij sommigen, met
z.g.n. Friese stallen — zoals bekend, staan hierbij de koeien met de koppen
naar de muur, in vakken van twee — bovendien zo slim waren, de dieren
,,om" te zetten, zodat de dierenarts het niet behandelde oog controleerde
op reactie !, deels, omdat er dierenartsen waren, die bij twijfel besloten
tot „negatief", niet bedenkend, dat ze, aldus doende, uiteindelijk hopeloos
zouden vastlopen.

In Drenthe was voor de t.b.e.-bestrijding met Rijkssteun veel propaganda
gemaakt door de toenmalige zuivelconsulent. Het was niet zo vreemd,
dat deze zich geroepen gevoelde ; de georganiseerde bestrijding immers
ging uit van de zuivelfabrieken (de enkele veefondsen laten we buiten
beschouwing) en daarmee had de zuivelconsulent ambtshalve geregeld
contact.

Op de voordelen van het Rijkssysteem — 50 cent per onderzocht dier
en f 50 voor iedere afgemaakte open lijder — werd door hem sterk de
nadruk gelegd ; over het merken werd luchtig heen gepraat en als de
dierenarts geen tang kreeg toegezonden en hij er niet om vroeg, bleef het
merken vanzelf achterwege. Hierdoor gingen de veehouders gemakkelijk
tot de bestrijding over — het was immers een Rijksambtenaar, die hen
voorlichtte — maar toen mijnerzijds controle werd toegepast en bezwaren
werden gemaakt tegen het toekennen van de toegezegde steun voor be-
drijven, waar de reactie-dieren niet waren gemerkt, was Holland in last.
Aan twee zuivelfabrieken werd de bestrijding gestaakt. Het gelukte me
niet, althans in den beginne niet, de mensen tot beter inzicht te brengen.
Ook in ander opzicht had deze ondeskundige voorlichting een ongunstige
invloed op de bestrijding. De zaak werd te eenvoudig voorgesteld. Er was
gesloten en open tuberculose. Alleen de laatste leverde besmettingsgevaar
op. Dat een gesloten vorm ongemerkt in open t.b.c. over gaat en dat het
maanden kan duren, voordat een open lijder als zodanig wordt onderkend,
werd er niet bij verteld.

Dieren, die men wilde verkopen, kon men beter niet laten tuberculineren.
Dat gaf een besparing op de kosten en men kwam niet in moeilijkheden bij
de verkoop. Deze en dergelijke redeneringen zijn natuurlijk iedere dieren-
arts bekend, maar ik wenste ze even aan te halen, om nog eens duidelijk
te doen uitkomen, hoe noodzakelijk het is, dat de voorlichting over de
ziekte en de bestrijding in handen is van veterinairen en dat men deze
nooit te licht moet voorstellen. Hiermee wil geenszins zijn gezegd, dat
niet-veterinairen de georganiseerde bestrijding niet zouden kunnen propa-
geren. In Drenthe is het tegendeel overduidelijk aangetoond. Daar hebben
de secretaris van de Gezondheidsdienst en de secretaris van het Drentsch
Landbouwgenootschap, adviserend bestuurslid van de Gezondheidsdienst,
uitnemend werk verricht. In de streken, meest afgelegen dorpen, waar

nog niet aan georganiseerde bestrijding werd gedaan, hebben zij de vee-
houders wakker geschud. Aan hen is het te danken, dat in zeer korte tijd
de georganiseerde bestrijding een zodanige uitbreiding kreeg, dat bij de
oprichting van de nieuwe Gezondheidsdienst in 1946 ruim 90 % van alle
rundvee in Drenthe bij de dienst was aangesloten. Maar zij onthielden
zich ervan, veterinair-technische problemen te bespreken.

Zij drongen er op aan, de kosten der bestrijding geheel voor rekening
van de fabriek te nemen. Dat had een gunstige invloed op de deelname.
Veehouders, die niet veel voor de bestrijding voelden, gingen er toch toe
over, omdat ze, als ze afzijdig bleven, mee betaalden voor de anderen.
Nuttig werkte ook de later gegeven toeslag voor melk van t.b.c.-vrije
bes^!agen. Hierdoor werd de afzet van reactiedieren bevorderd, vooral
toen voor de vleesvoorziening de verplichte veelevering werd ingevoerd.
Jammer is het, dat het niet is mogen gelukken, door ruiling met vee uit
vrije beslagen de sterk besmette stallen te zuiveren. Deze schitterende
gelegenheid stuitte af op de te hoge eisen van de eigenaren met vrij vee.

Vóór het uitbreken van de wereldoorlog werden de eerste proeven
genomen met het houden van markten van t.b.c.-vrij vee, rechtstreeks
van de vrije stallen naar de markt en van daar naar de nieuwe eigenaar.
De veehandel, bevreesd op de duur te zullen worden uitgeschakeld,
voerde daar een scherpe actie tegen. Op de markten, waar het t.b.c.-vrije
vee op een gereserveerd gedeelte werd geplaatst, voerde hij op het vrije
gedeelte prima gebruiksdieren aan, vaak met verklaringen, dat zij reactie-
vrij waren bevonden op de stal van de handelaar. Hoe het met de t.b.c.
was gesteld in de beslagen, waaruit deze dieren afkomstig waren, bleef
daarbij onbekend. Dat de waarde van deze verklaringen zeer twijfelachtig
was, moest de veehouders worden bijgebracht. Er begon al enig perspectief
in te komen, toen de oorlog ook dit kapot maakte.

Zoals de zaken nu staan, zal eerlang door het wederinstellen van markten
van t.b.c.-vrij vee de aankoop daarvan worden bevorderd en verge-
makkelijkt. De oude manier van handelen in gebruiksvee zal in de ge-
bieden, waar de t.b.c.-bestrijding bij Ministeriële Beschikking verplicht
is gesteld, niet langer zijn te handhaven.

De nieuwkopen hebben bij de bestrijding steeds zorg gebaard. Er waren
dikwijls waardeloze briefjes bij, b.v. ongedateerde tuberculinatiebewijzen,
of documenten, waarop nummer of signalement ontbraken. Maakte
men de verkoper daarop attent, dan had hij wel een ander, beter passend
papier in zijn zak. Een tweede euvel was, dat dikwijls werd verzuimd
van de aankoop tijdig kennis te geven. Afzondering van de nieuwkoop
tot na het onderzoek bleef gewoonlijk achterwege. Als typisch staaltje, welke
funeste gevolgen dit had, diene het volgende.

Het beslag van een veehouder was 2 jaar t.b.c.-vrij geweest. Nu reageer-
den 13 van de 17 dieren. Dit was zo onbegrijpelijk, dat de collega die het
onderzoek verrichtte, in overleg met mij de tuberculinatie, intercutaan,
herhaalde. De uitslag was dezelfde. Bij het opsporen van de wijze, waarop
de infectie kon hebben plaats gehad, was slechts één mogelijkheid gevon-
den : het vee had des zomers gelopen in een weide naast die van een
buurman, wiens beslag niet vrij was. Dat daardoor 13 van de 17 stuks
zouden zijn geïnfecteerd — van de 13 reageerders vertoonde er geen
verschijnselen van klinische tuberculose — leek ons toch wel erg onwaar-
schijnlijk. Nogmaals werd de eigenaar ondervraagd en toen kwam er

uit, dat hij een melkkoe in het voorjaar had aangekocht, van een koopman,
die had verklaard, dat de koe t.b.c.-vrij was, maar dat hij het papier had
vergeten. Hij zou het wel nasturen. De koe was aan het beslag toegevoegd,
natuurlijk zonder kennisgeving en dus zonder onderzoek, én had tot
Augustus met het andere vee in de weide gelopen, waar de dieren dronken
uit een bak.

De nieuwkoop voldeed niet best, vermagerde. De boer had de koopman
weer gevraagd naar het tuberculinatiebewijs, doch was met een \'kluitje
in het riet gestuurd. In Augustus was de koe verkocht aan een zwager
— deze deed niet aan t.b.c.-bestrijding — in het praktijkgebied van
dezelfde collage. Bij onderzoek bleek de koe lijdende te zijn aan open long -
t.b.c.

Aan de hand van het oormerk kon de herkomst van de koe worden
nagegaan. Ze was afkomstig uit een t.b.c.-vrij beslag, doch was reeds
2 jaar geleden daaruit verkocht.

Meerdere malen kwam het voor, vooral in de bouwstreek in het Oosten
van de provincie Groningen, dat in t.b.c.-vrije beslagen handelsvee werd
aangetroffen, dat daarin tijdelijk was opgenomen, b.v. in de herfst, als
er overvloed van bietenloof was, voor de melk. Dat tengevolge hiervan
positief reageren van een of meer runderen van het eigen beslag het gevolg
was, ligt voor de hand.

Zo zijn er op allerlei wijzen contact-infecties ontstaah, die, zonder
kennis van wat er op het bedrijf heeft plaats gehad, onverklaarbaar zijn.
De ter plaatse praktiserende dierenarts krijgt daar niet altijd kennis van,
al is hij ongetwijfeld beter in staat dan ieder ander, ervan op de hoogte te
komen, als hij er tenminste op uit is in zijn praktijkgebied de tuberculose
krachtdadig te bestrijden en zich niet tevreden stelt met het jaarlijks onder-
zoek. Wordt dit, zoals de laatste jaren, na en tengevolge van de sterke uit-
breiding, veelal geschiedt - en dat kan moeilijk geheel worden vermeden —-
overgelaten aan tijdelijke hulp van studerenden, dan ontkomt men niet
aan tegenslagen. Ook al doet men alles zelf nauwgezet, dan nog blijven
deze niet uit, natuurlijk niet, maar ze vertonen zich op veel beperkter
schaal.

De administratie leverde nog al eens moeilijkheden. De vleeskeuring
(en de vleesdistributie der bedrijfschap), waaraan vele praktici ambtelijk
zijn verbonden, de entingen en de georganiseerde t.b.c.-bestrijding eisen
veel papieren arbeid ; de laatste ligt grotendeels in de drukste praktijk-
periode. Het valt niet mee, \'s avonds na ene vermoeiende dagtaak,
nog een uur of langer de pen te hanteren. Voor velen is administratieve
hulp daarom onontbeerlijk. Sommigen namen zelf een hulpkracht,
anderen — en dat leek mij het beste — kregen de beschikking over een
mannetje van de zuivelfabriek. Bij een enkele bleef het sukkelen en het is
zelfs voorgekomen, dat de Rijkssubsidie niet kon worden gefiatteerd,
omdat de nodige bescheiden niet waren los te krijgen.

Er waren — en er zijn er nog — dierenartsen, die er moeilijk aan konden
wennen, dat zij bij de georganiseerde bestrijding feitelijk in ambtelijk
verband werken. Wel bestaat de vrije dierenartsenkeuze, maar dat neemt
niet weg, dat ze gehouden zijn hunne instructie na te leven. Dat is voor
iemand, die als praktiserend dierenarts een vrij beroep uitoefent en juist
daarom de praktijk heeft gekozen, wel eens lastig. Vrijheid en in het
gareel lopen verdragen elkaar slecht. Maar het kan niet anders. Het spreekt

echter vanzelf, dat de besturen (en directeuren) van de Gezondheids-
diensten niet dictatoriaal moeten optreden. Door overleg is veel te bereiken
en daaraan ontbrak het in Groningen en Drenthe niet. Steeds is er naar
gestreefd, een goede verstandhouding te scheppen en te houden tussen
de besturen van de Gezondheidsdiensten en de praktiserende dierenartsen.
Een telken jare terugkerende perikel vormden de tarieven. Friesland
werkte goedkoper door de inschakeling van druppelaars. Vooral uit de
grensgèbieden, waar de leveranciers aan de Friese en aan de Groningse
en Drentse fabrieken door elkaar woonden, kwamen telkens weer stemmen
op tegen onze hogere tarieven. De besprekingen tussen de besturen van de
diensten en de praktiserende dierenartsen over deze aangelegenheid hadden
echter steeds een bevredigend resultaat en op de algemene ledenver-
gadering had het bestuur dan voldoende overwicht om lange debatten te
voorkomen.

De jaarlijkse algemene vergaderingen waren van groot nut. Er werd
steeds voor gezorgd, dat er een actueel onderwerp op de agenda stond :
een voordracht van de inspecteur in algemene dienst (\'t Hooft), een
praktiserend dierenarts of ondergetekende. Dat trok bezoek en dus de
mogelijkheid, vele vooraanstaande veehouders beter op de hoogte te
brengen. De ruime gelegenheid tot het stellen van vragen werkte ver-
helderend. De stemming was daardoor steeds uitmuntend. De onderlinge
band werd er door versterkt en de veehouders kregen de overtuiging, dat
zij niet alleen meewerkten aan de sanering van de veestapel, doch ook
een steentje bijdroegen aan de bevordering van de volksgezondheid.

Behalve door voorlichting op de algemene vergadering werd door het
van tijd tot tijd onder de leden verspreiden van kleine brochures, waarin
belangrijke vraagstukken kort en zakelijk werden behandeld, b.v. de
betekenis vande reactie, het gevaar, verbonden aan de aankoop van marktvee,
etc., de belangstelling levendig gehouden.

De tuberculose-bestrijding is een eentonig werk ; er wordt tegenop
gezien en het tuberculineren wel eens wat lang uitgesteld. Principieel
is dit natuurlijk funest. Als men in April een open lijder uit het beslag
haalt, heeft deze de hele winter zijn kwaad kunnen doen.

In de laatste oorlogsjaren, toen het spaak liep met de transportmiddelen,
bleef het onderzoek nog al eens achterwege. Zij, die hart voor de zaak
hadden, lieten de reactie-vrije beslagen rusten, als ze niet in staat waren,
alles te doen. De sterkst besmette kwamen het eerst aan de beurt. Een
enkele begon in September, als de praktijk minder druk werd, al met de
melkkoeien, dus vóór het opstallen. Vroeg onderzoeken van de niet-vrije
stallen is nodig. Deze behoren, zo mogelijk, vóór i Januari een beurt te
hebben gehad, ook wat het klinisch onderzoek betreft.

De totaal-indruk van mijn ervaring is: de tuberculosebestrijding is
moeilijk en kost veel tijd. Wordt ze nauwgezet uitgevoerd, met strenge
beoordeling der reactie — beter 2 dubieuze reacties, die later bij slachting
vrij blijken te zijn, of, nauwkeuriger gezegd, waar bij slachting niets in
wordt gevonden, als positief genoteerd dan één positieve als negatief
opgetekend — de reactiedieren gemerkt en de administratie goed uit-
gevoerd, zodat ook de certificaten deugdelijk en betrouwbaar zijn, dan
is, indien de veehouders niet tegenwerken of grove fouten maken, succes
verzekerd. De tegenslagen, die er ook dan nog komen, zijn onaangenaam
en kostbaar voor de enkeling, dien ze treffen, maar ze zijn te overwinnen.

Onder eonsumptiemelkgebied verstaat men het gebied, dat de melk-
voorziening van de grote steden in het Westen van het land voor zijn
rekening neemt. Oorspronkelijk verwerkten de in dat gebied wonende
veehouders hun melk tot boter en kaas. Uitbreiding van de bevolking
van de grote steden en verhoging van het levenspeil van een deel van die
bevolking deed de vraag naar melk en melkproducten toenemen. Een
gedeelte van de veehouders gaf de kaas- en boterbereiding prijs en legde
zich toe op de winning van consumptiemelk. Zij verminderden daarmede
hun bedrijfsrisico. Zij dienden evenwel het gehele jaar door over een
behoorlijke hoeveelheid melk te beschikken. De kalfdata werden meer
over het gehele jaar verspreid. Aangezien het eigen bedrijf het daarvoor
benodigde productievoedsel niet kon opbrengen, moest worden overgegaan
tot aankoop van buiten het bedrijf. De natuurlijke veebezetting van onge-
veer i koe per ha speelde geen rol meer. De veehouderij werd sterk
uitgebreid. Sommigen contracteerden zelfs een zekere hoeveelheid winter-
meik.

Naast deze behoefte aan voedsel was er in deze bedrijven ook vraag
naar tijd- en verse koeien. Speciaal het Noorden van ons land heeft aan
deze vraag kunnen voldoen. Wij kunnen gevoeglijk aannemen, dat deze
provinciën niet hun beste materiaal naar dit gebied hebben afgezet. Lage
vetgehalten, ongemerkte reactiedieren etc. zijn hier in de eerste plaats
voor in aanmerking gekomen. De melkveehouder vroeg naar een productie-
dier, gebruikskoe.

De tweede wereldoorlog heeft hieraan een einde gemaakt. De melk
wordt nu uitbetaald naar vetgehalte. Ofschoon het voor deze gebieden
geen uitgemaakte kwestie is, dat zelf fokken voordeliger is, is de frequente
omzetting van koeien minder dan voor de oorlog. De z.g. étage-koeien
zijn verdwenen. De melkveehouder is aanmerkelijk critischer geworden
bij de aankoop van koeien. Hij vraagt naar melklijsten en t.b.c.-vrije
bewijzen. De gunstige invloed van de steeds zich uitbreidende kunstmatige
inseminatie in deze gebieden laat zich gelden.

In 1938 verenigden een aantal melkveehouders zich in de z.g. Con-
sumptie Melk Centrale. De C.M.C. stelde in het jaar i938-\'39 de t.b.c.-
bestrijding voor de bij haar aangesloten leden verplicht. Onderkende
vormen van open t.b.c. moesten naar het abattoir, terwijl reagerende
dieren van een merkteken in het linker oor werden voorzien. Zij heeft
met vooruitziende blik de veehouders in de bedrijfsschade willen tegemoet
komen door het geven van premies.

2. Extra uitkering voor daling van het reactiepercentage in twee
opeenvolgende bestrijdingsjaren.

3. Instelling van het praedicaat \'erkend consumptie melker\' voor
bedrijven, die een dalend reactiepercentage hadden, dan wel reactie-vrij

of t.b.c.-vrij waren en die bij stalinspectie en kwaliteitscontrole van de
melk een zeker aantal punten behaalden. Grote invloed heeft dit premie-
stelsel gehad op verbetering van de melkwinning en stalhygiëne. Echter
niet in dezelfde mate op de t.b.c.-bestrijding. Hiervoor zijn twee redenen,
een economische en een veterinaire.

Economisch is tuberculose als massaal optredende ziekte in een bedrijf
zeker niet schadelijker dan andere infectieziekten. Het aantal uitvallers
door steriliteit en mastitis bijv. is veel groter. Deze ziekten zijn voor de
veehouder van veel meer directe betekenis. Deze ziekten zijn mede bepalend
voor de te verwijderen koeien uit een bedrijf. Om een t.b.c.-vrije veestapel
te verkrijgen en te behouden moet hij zich niet onaanzienlijke financiële
offers getroosten. Daartegenover staat, dat de inkomsten uit een t.b.c.-vrije
veestapel niet evenredig zijn aan de gemaakte kosten. Een betere betaling
van het t.b.c.-vrije eindproduct zou in dit opzicht sneller tot het.gestelde
doel nl. het verwijderen van reageerders voeren.

Uit het verloop van de t.b.c.-bestrijding blijkt, dat ondanks 10 jaar
bestrijding het gestelde einddoel nog lang niet bereikt is. Zoals deze in
de practijk geschiedt, betekent het onderzoek een moment-opname.
De reageerders worden aangewezen en de bij een eenmalig klinisch onder-
zoek gevonden open lijders moeten van het bedrijf verwijderd worden.
Ter illustratie moge onderstaande curve dienen.

3», 391 40, 41, 42/ 43/ U, 45, 44, 47,
139 140 / 41 / 42 / 43 / 44 / 45 /« / 47 ll

Bezien wij deze curve, dan blijkt hieruit het verloop van het reactie-
percentage in tien opeenvolgende bestrijdingsjaren. Tot de winter ig46-\'47
zou men geneigd zijn te zeggen, dat de bestrijding tot het gestelde doel
had moeten voeren. Het aantal reageerders verminderde gelijkmatig;
het aantal vrije bedrijven steeg in dezelfde mate. De conclusie bij de
afsluiting van het bestrijdingsjaar ig46-\'47 luidde dan ook aldus: door de
verplichte veelevering is de boer in staat geweest zijn reageerders te ver-
wijderen. In het voorjaar van 1947 bleek bij enkele zg. tweede onder-
zoeken, dat een groot gedeelte van de veestapel die vrij moest zijn, (reageer-
ders opgeruimd en elke nieuwe aankoop op t.b.c. onderzocht) reageerde.
Een oorzaak hiervoor werd niet gevonden. De eigen indruk was, dat de
nu gebruikte tuberculine meer positieve reacties gaf. Zoals gebruikelijk
werden in het najaar van 1947 eerst de vrije bedrijven onderzocht. De
resultaten waren zeer teleurstellend. Zoals de curve laat zien bleven van
de 61 vrije bedrijven in ig46-\'47 slechts 17 over. Meest waren dit nog
bedrijvep met minder dan 10 koeien die steeds door eigen aanfok de vee-
stapel op peil hielden. Hoe deprimerend de resultaten ook waren in de
z.g. vrije bedrijven, nog teleurstellender waren ze op stallen, die vrij
gemaakt of nagenoeg vrij waren. Het reactiepercentage was weer gestegen
tot het peil van ig4i-\'42. Om de grote uitbreiding van de t.b.c. nader te
onderzoeken, werd een zo zorgvuldig mogelijk klinisch onderzoek toe-
gepast. Van nagenoeg alle reageerders werd sputum afgenomen. Opmer-
kelijk was, dat vaker dan anders duidelijke longafwijkingen bij auscultatie
werden geconstateerd. Het sputumonderzoek bij deze dieren viel ook
meestentijds positief uit. De aard van de open lijders was ook anders dan
in de voorafgaande jaren.

Het waren meestentijds dieren in goede conditie, waaraan de eigenaar
nooit iets bijzonders had opgemerkt. Dit blijkt ook duidelijk uit het aantal
kilogrammen, dat deze dieren wogen. De premie werd dit seizoen naar het
gewicht van het levende dier uitbetaald, zodat dit van elke open lijder
bekend is.

In totaal werden op ongeveer 1400 reageerders ruim 150 open lijders
gevonden. Maar wat voor garantie geeft een eenmalig klinisch onderzoek
aan de boer ? Wat zegt 1 open lijder op een groot aantal reageerders ?
Hoeveel open lijders blijven er niet staan ?

Ter illustratie hiervan moge het volgend voorbeeld dienen. In de
winter van ig46-ig47 werd een bedrijf, dat jaarlijks met grote uitbreiding
te kampen had, aan een meermalig klinisch onderzoek onderworpen.
Steeds werden alle aanwezige runderen onderzocht; van alle dieren werd
sputum afgenomen. Bij dit onderzoek werd geen verschil gemaakt tussen
wel en niet-reagerende dieren. In een sterk besmet bedrijf geeft een nega-
tieve uitslag immers alleen maar aan, dat het dier op het moment van de
tuberculinatie geen reactie vertoont. Op 35 volwassen melkkoeien werden
hier bij herhaald klinisch onderzoek (dit geschiedde in Jan., Maart, Mei,
Aug., Sept. en Nov.) ig open lijders er uitgehaald, dit is 56 %.

Bekijken we de curve, die het percentage open lijders op het totaal
aantal reageerders aangeeft, dan zien we, dat onze huidige onderzoekings-
methoden ons niet in staat stellen door een eenmalig onderzoek verdere
uitbreiding te voorkomen.

Betere resultaten zou een absolute scheiding van wel en niet-reagerende
dieren geven. Het merendeel van de boeren vindt het ongemak en de meerdere

M/ »/ 40/ 41/ \'42/ 43/ 44/ 45 / 46 1 47 /•
\'40 / 41 .\'42 /U / 44 / 45 \' 44 / 47 J48

De tuberculosebestrijding, zoals die tot nu toe gedaan is, heeft noch
de veehouder noch de dierenarts enige bevrediging kunnen geven.
Een uniforme tuberculosebestrijding, die voor het gehele land verplicht is,
heeft meer kans van slagen.

1. De te gebruiken tuberculine moet van één instituut afkomstig zijn.
Deze mag niet langer dan een bepaalde tijd gebruikt worden. Kleine
verpakkingen, zodat verontreiniging zoveel mogelijk uitgesloten
wordt.

3. Eensluidende omschrijving van een reactie-vrij bedrijf en een tuber-
culose-vrij bedrijf.

5. Ongeldigheid van verklaringen van dieren, afkomstig uit reactie-vrije
bedrijven en bedrijven met reageerders, indien deze verklaringen
langer dan 6 weken geleden zijn afgegeven.

Dit dient ook te geschieden bij de z.g. handelskoeien. Dit betreft de
tuberculosebestrijding van de veterinaire kant bekeken.

_ Percentage open lijders op het totaal

aantal reageerders.

16 -¹-1-1-1-1-1-1--

Over "/« zijn geen gegevens bekend.

_u----L__l----

■

0 I 1 I I I 1 I I 1

Behalve het onderzoek ter plaatse dient een betere voorlichting aan
de boer gegeven te worden. De propaganda, die een film als ,,De Bonte
moet eruit" had moeten geven, heeft gefaald. Meer aandacht moet
besteed worden aan isolatie en tuberculose-vrije kalveropfok. Ook moet
er gewezen worden op de mogelijkheid van infectie door andere, op het
bedrijf aanwezige, diersoorten.

Behalve een goede propaganda dient ook het premiesysteem in deze
richting te werken. Een betere waardering van het tuberculose-vrije
eindproduct en aparte behandeling daarvan, zal voor velen een betere
stimulans voor het verkrijgen van een vrije stal zijn dan de huidige premies
hiervoor, die niet meer in overeenstemming zijn met de hoge waarde
voor het gebruiksvee.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan —• Lessinglaan 104 — Park „Oog in Al" — Utrecht.

Tel. K 3400—11413. — Gironummer 511606 t. n. v. de Maatschappij
voor Diergeneeskunde te Utrecht.

Bij het verschijnen van dit nummer zal de vestiging van het
secretariaat te Utrecht eindelijk een feit zijn geworden.
Het nieuwe adres luidt:

Punt 15 a. Het vormen van een fonds voor de Internationale Veeartsenij kundige
congressen.

De permanente commissie voor de Internationale Veeartsenijkundige Congressen
stelt een enquête in bij de organisaties van dierenartsen van de landen, die in genoemde
commissie zijn vertegenwoordigd.

Deze enquête betreft enige voorgestelde wijzigingen van de thans geldende regle-
menten, waardoor het mogelijk wordt, dat de veterinaire organisaties in de verschillende
landen een fonds vormen, waaruit om de 4 jaar de drukkosten van het congres en de
uitgaven voor het secretariaat van de permanente commissie kunnen worden bestreden.

Als dat fonds wordt gevormd zal het mogelijk zijn, dat ook in een klein land als
Nederland het congres wordt gehouden. Omdat hieraan in de toekomst financiële
verplichtingen (vermoedelijk minder dan ƒ 1.— per lid) wordt de machtiging van
de Algemene Vergadering gevraagd.

Het programma van de wetenschappelijke vergadering moet enige wijziging
ondergaan.

Het monument voor de gevallenen zal worden onthuld op Zaterdag 23 October.
In verband hiermee moet de voordracht van Ir. O. J. Cleveringa vervallen.

Wanneer blijkt, dat er nog enige tijd beschikbaar is, zal Dr. H. S. Frenkel enkele
mededelingen doen over de bereiding van het mond- en klauwzeervaccin.

Op Vrijdagavond zal weer de gebruikelijke ontvangst plaats vinden door de D.S.K.
waardoor in een gezellig samenzijn opnieuw het contact wordt bevorderd tussen de
dierenartsen en hun a.s. collegae.

Tijd en plaats van deze reünie zullen gedurende de Algemene Vergadering worden
bekend gemaakt.

Nu de nieuwe campagne van de georganiseerde dierziektebestrijding weer nadert,
moet een zo billijk mogelijke verdeling van de beschikbare assistenten worden voorbereid.

Dierenartsen, die voor de komende werkzaamheden een assistent nodig hebben,
moeten daarvoor thans zo spoedig mogelijk een aanvraag indienen. In deze aanvraag
dient te worden vermeld hoeveel dieren ongeveer op tuberculose onderzocht zullen
moeten worden en in hoeverre de registratie der dieren en de administratie door een
administrateur wordt verricht. Verder moeten alle verdere bijzonderheden worden
vermeld, die tot een zo goed mogelijke beoordeling kunnen bijdragen.

Wanneer voorkeur bestaat voor een bepaalde assistent kan dit in de aanvraag worden
vermeld. Bij de verdeling wordt daarmee zoveel mogelijk rekening gehouden.

Aanvragen om assistentie dienen te worden ingezonden bij het Secretariaat van de Maatschappij
voor 31 October 1948. Aanvragen die later binnenkomen kunnen alleen in zeer bijzondere
omstandigheden behandeld worden.

Omtrent de aanvragen die zijn binnengekomen wordt overleg gepleegd met de
Directeuren der Gezondheidsdiensten. Zodra de indeling van de assistenten heeft plaats
gehad, krijgen de betrokken dierenartsen, de assistenten en de Directeuren van de
Gezondheidsdienst daarvan bericht.

Met nadruk wordt er op gewezen, dat elke assistentie, die op een andere wijze tot
stand komt, in strijd is met het bindend besluit dat in 1947 is genomen. Alle onderlinge
afspraken, ook die nu reeds bestaan, zijn dus ongeldig. In het bijzonder moet worden
gewaarschuwd tegen het maken van afspraken met jongere studenten.

Het Hoofdbestuur is genoodzaakt tegen overtredingen van bovengenoemd besluit
op te treden.

Met aller medewerking is het mogelijk, dat ook in het komende seizoen het vele
werk weer tijdig en goed verricht wordt.

De vergoeding voor de werkzaamheden van de dierenartsen ten behoeve
van veeverzekeringsmaatschappijen.

Het honorarium, dat destijds is vastgesteld voor het verrichten van keuringen of
secties, is thans geheel niet meer in overeenstemming met de totaal gewijzigde om-
standigheden.

Aan de veeverzekeringsmaatschappijen is daarom meegedeeld, dat de volgende
vergoeding als billijk moet worden geacht:

ƒ 5.— voor een verklaring, die in opdracht van een verzekeringsmaatschappij wordt
afgegeven en gebaseerd is op een afzonderlijk uitvoerig onderzoek.
ƒ 2.50 per verklaring voor elk volgend tegelijkertijd onderzocht dier.

Verder is aan de verzekeringsmaatschappijen meegedeeld, dat het billijk is, dat
zij de vergoedingen aan de dierenartsen uitbetalen en deze kosten niet verhalen op
de eigenaren der verzekerde dieren.

aangenomen:

H. A. v. d. Berg
J. H. de Boer

A. E. Burggraaf

B. T. Koopmans
H. J. Oosting

L. Hofstra te Groningen is met ingang van 1 Juli 1948 wegens vertrek uit het district
waarin hij destijds is benoemd, eervol ontslag verleend als tijdelijk plaatsvervangend
Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in het district Overijssel.

Dr. J. A. Gunst te Amsterdam is met ingang van 1 Juli 1948 op zijn verzoek
eervol ontslag verleend als tijdelijk Rijkskeurmeester in b. d.

Dr. A. Doec.las van Oudenrijn naar Utrecht — Stadhouderslaan 89. Tel. 10424.
J. H. Heck van Haarlem naar Oost Indonesië. Afd. Staatsdiergeneeskundige Dienst,
Makassar.

B. Stonebrink van Amersfoort, Leusderweg 269 naar Assen — Parkstraat 6.
Tel. 3192.

G. M. van Waveren van Amsterdam naar Rotterdam — Charl. de Bourbonlaan 16.
Dr. W. A. de Haan van Bergambacht E 4 naar Utrecht, Lessinglaan 104.

Gelet op artikel 2 van het Besluit bestrijding tuberculose onder het rundvee van
27 October 1943 (Nederlandse Staatscourant 1943, no. 209), juncto het Besluit Bezettings-
maatregelen;

I. aan te wijzen als provincie, waarin het verbod tot het houden van runderen, als
bedoeld in artikel 2 van het Besluit bestrijding tuberculose onder het rundvee,
geldt, de provincie Gelderland;

II. te bepalen, dat deze beschikking zal worden bekendgemaakt in de Nederlandse
Staatscourant en in werking treedt met ingang van 1 Mei 1949.

Het leven hield z\'n stap in en op \'t einde van een schone dag volgde \'n
dageraad vol rouw.

Onverbiddelijk, snel en hard maaide de dood met scherpe zeis Hak
van Gasselt neer in de volle zomer van z\'n leven.

Maar God voltrok de scheiding : buigen wij het hoofd, ons hart is vol
droefheid . . .......\'..................

Hij volgde hier de lagere school en daarna gedurende 3 jaar de Rijks-
Hogere Burgerschool; van hier ging hij in ign over naar de R.H.B.S. te
Roermond waar hij in 1913 met succes zijn eindexamen deed.

In 1913 liet hij zich inschrijven aan de toenmalige Rijks-Veeartsenij-
school en behaalde reeds in 1917 zijn diploma als veearts.

Z\'n studie had dus een vlot verloop : we zien hierin reeds de ernstige
opvatting van z\'n taak ; \'n opvatting die ook in z\'n verder leven het ken-
merk van z\'n gehele werken is gebleven.

Hij vestigde zich 2 Augustus 1917 als practiserend dierenarts in z\'n
geboorteplaats en verheugde zich spoedig in een uitgebreide, drukke
practijk.

Hij was practicus in de volle zin van het woord. Toegerust met een uit-
gebreide kennis, grote toewijding voor z\'n vak en \'n onverwoestbare werk-

lust was de practijk z\'n lust en z\'n leven en was het geen wonder dat z\'n
werk hem geheel in beslag nam.

Z\'n krachtig, robust gestel kwam hem tegen de vermoeienissen, die de
vétérinaire practijk meebrengt, uitstekend te hulp ; vermoeidheid kende
hij niet.

Hij was een man van de daad, niet van veel woorden ; steeds bereid te
helpen, was zijn diagnose af, vandaar z\'n groot succes en de uitstekende
naam, die hij zich in korte tijd als practicus heeft verworven.

Als zodanig werd hij spoedig benoemd tot vast jurylid voor de jaarlijkse
fokdagen, georganiseerd door de afdeling Limburg van het zware Trek-
paard.

Het was een genot om met hem te keuren; z\'n uitspraak was gefundeerd
en vooral eerlijk; bij voorkomende meningsverschillen met belanghebben-
den wist hij deze kort maar helder de uitspraak der jury toe te lichten.

Gedurende 26 jaar was hij plaatsvervangend Directeur van het slachthuis
te Venlo: bij afwezigheid en ziekte van de Directeur bewees hij telkens
dat hij ook de Vleeskeuring volkomen beheerste.

In 1934 werd hij benoemd tot plaatsvervangend Inspecteur van de
Veeartsenijkundige Dienst en van de Volksgezondheid.

Van onze afdeling was hij, ondanks z\'n drukke werkkring, een der
trouwste leden : zelden ontbrak hij op vergaderingen; hij was ook hier
geen man van veel woorden, maar wanneer hij het nodig vond zich in het
debat te mengen, wist hij in duidelijke taal z\'n mening uitstekend naar
voren te brengen.

Op de navergadering was hij een gezellig prater ; hij beschouwde onze
bijeenkomsten als een echte ontspanning.

Z\'n zilveren jubileum in \'42, dat in de oorlog viel, werd niet vergeten
maar later opgewekt gevierd.

Buiten z\'n drukke werk vond hij nog de tijd om zich nuttig te maken
in andere richtingen : hij was o.a. lange jaren een zeer vooruitstrevend
lid van het bestuur der Melkinrichting St. Martinus te Venlo.

Katholiek van de daad als hij was, gingen hem ook de godsdienstige
belangen zeer ter harte. Hij was in deze richting sinds 1936 de actieve
voorzitter van het Pastoor van de Venne-fonds, een stichting tot instand-
houding en verfraaiing van de parochiekerk van O.L. Vrouw, waartoe de
overledene behoorde.

Een groot stuk van z\'n leven besteedde hij aan de sport; deze was z\'n
lust en z\'n leven. Als H.B.S.er was hij reeds een der beste spelers van het
ie elftal van de eerste klasser V.V.V. ; als student in Utrecht bleef hij z\'n
elftal trouw en ook later in de practijk bleef hij nog enige jaren doorspelen ;
daarna werd hij Erelid van z\'n vereniging.

Naast de sport te land beoefende hij druk de watersport; vanaf \'36 was
hij voorzitter van de zwemvereniging ,,Mosa".

Was het wonder, dat hij, die daarnaast zich kenmerkte door grote sober-
heid een toonbeeld was van kracht en gezondheid ?

Hij was gehuwd met Mej. J. E. M. Maas, uit welk gelukkig huwelijk
zeven kinderen geboren werden, voor wie het hem een lust was te werken
en te zorgen.

In de leeftijd gekomen, dat ze hun weg door \'t leven moeten gaan be-
palen, is het voor de Weduwe een buitengewoon zware taak de verdere
verzorging te voltooien.

Z\'n verscheiden was tragisch; thuisgekomen van Meerssen, waarnaar
de Limburgse dierenartsen die Zaterdagnamiddag 3 Juli waren opgegaan
om collega Quaedvlieg te feliciteren met zijne benoeming tot Directeur
van de Veeartsenijkundige Dienst, voelde hij zich onwel en ging even
rusten, helaas voor goed, zonder een enkel woord aan vrouw en kinderen
te hebben kunnen richten ; \'n vreselijke slag voor zijn nabestaanden.

Z\'n begrafenis was een demonstratie van de hoogachting en genegenheid,
die men algemeen en uit alle kringen Hak toedroeg; de Limburgse collegae
waren bijna allen aanwezig.

Nooit zijn we zo stil uit elkaar gegaan. Aan het graf werden z\'n ver-
diensten als dierenarts en mens op hartelijke en gevoelvolle wijze vertolkt
door Directeur Quaedvlieg.

Als lid van de afdeling herdacht onze voorzitter, collega Vullings hem
eveneens op treffende wijze ; beiden spraken hartelijke woorden van
troost en deelneming voor z\'n goede vrouw en kinderen. Daarna her>-
dachten nog meerdere vertegenwoordigers van verenigingen, waarvan de
overledene bestuurslid of voorzitter was, de vele verdiensten van de over-
ledene. Diep onder de indruk verlieten de talrijke aanwezigen hierna de
dodenakker.

Moge de geweldige belangstelling en de grote sympathie, welke de over-
ledene alom verwierf een troost zijn in het grote leed van Mevrouw van
Gasselt en hare kinderen.

De Heer, die over leven en dood beschikt, heeft het zo gewild ; moge Hij
haar de kracht geven om de zware beproeving, die zo onverwachts over
haar kwam, te dragen.

(Uit het Zoötechnisch Instituut der Rijks-Universiteit Utrecht)
Dir. Prof. Dr. G. M. V. D. PLANK.

De eigenschappen van een dier zijn het gevolg van de werking van een
groot aantal ontwikkelingsfactoren. Een aantal van die ontwikkelings-
factoren worden overgeërfd en een aantal niet. Iedere eigenschap, die wij
kennen, is ontstaan door samenwerking van deze twee groepen ontwik-
kelingsfactoren. Wij mogen daarom zeggen, dat eigenschappen nooit
worden overgeërfd irt de strikte zin. Wij spreken wel van overerving van
eigenschappen in het dagelijkse leven, wanneer we waarnemen, dat ouders
en kinderen bepaalde overeenkomstige kenmerken hebben. Maar wanneer
wij zien, dat ook de omgevingsinvloeden, als bodem, klimaat, temperatuur,
voeding, invloed uitoefenen op het eindresultaat, dan begrijpen wij, dat
slechts erfelijke ontwikkelingsfactoren, genen, van ouder op kind worden
overgebracht. Tegenwoordig weet men, dat deze erfelijke factoren, deze
genen, gelocaliseerd zijn in de chromosomen, die wij dus de stoffelijke
dragers der erfelijke factoren mogen noemen. Samenvattend mogen wij
dus in genetische vaktaal zeggen, dat het uiteindelijk resultaat van de
ontwikkeling van een individu, het waarneembare phenotype, ontstaan
is uit samenwerking van erfelijke aanleg : (genotype) èn milieu d.z. de
uitwendige ontwikkelingsfactoren. Wanneer wij dat voor ogen houden,
dan zal ieder het er over eens zijn, dat de kennis van dat genotype van het
grootste belang is in de fokkerij.

Immers men streeft naar het verkrijgen van dieren met gunstige econo-
mische eigenschappen en de erfelijke aanleg daartoe bepaald mèt het
milieu het uiteindelijk resultaat.

Laten wij ons thans even afvragen of de invloed van het milieu zeer
groot kan zijn. Deze vraag is momenteel wel zeer actueel geworden, nu
vooraanstaande deskundigen op fokkerijgebied in ons land bezig zijn een
ommezwaai te maken. Niet al te best te spreken over de vooruitgang van
de melkproductie in tegenstelling tot de verhoging van het melkvetper-
centage bij stamboekrundvee, meent men nu te moeten propageren, dat
de melkhoeveelheid veel minder afhankelijk is van de erfelijke aanleg en
grotendeels wordt bepaald door het milieu d.i. in deze een goed uitge-
balanceerde, dus rationele voeding. Inderdaad is men er in geslaagd her-
haalde malen experimenteel aan te tonen, dat een matig productiedier
door extra voeding meer melk kan geven, maar boven een bepaalde norm
zal het dier niet uit kunnen komen : de variatiebreedte van zijn pheno-
typisch-kunnen is te smal, zijn erfelijke melkgift ligt laag.

Als recent voorbeeld moet ik bij U helaas aankomen met een kippenvoor-
beeld, omdat de stamouders van ons Europese rund al uitgestorven zijn.

hoenders, de wilde stamsoort van Java. Hij houdt voor deze dieren het
milieu constant, d.w.z. hij huisvest ze als zijn productiestammen Witte
Leghorns en hij voert ze evenzo.

Hij kon nu door sterke selectie met valnestcontróle in die zeven jaar
de productie verhogen van 15 a 20 eieren tot 70 eieren na 4 jaar, waarna
een verdere verhoging, zowel door selectie als door extra voeding, prak-
tisch onmogelijk bleek. Hier blijkt dus het genotypé anders, minder van
kwaliteit, dan dat van onze nuthoenders. Wanneer men dus meent, dat
de erfelijke aanleg van onze runderen hoofdzakelijk gelijk is, dan zou
inderdaad slechts de grote variatie van onze. melkopbrengsten te verklaren
kunnen zijn uit irrationele voeding. Dit nu zou tevens het grootste brevet
van onbekwaamheid voor onze rundveefokkers zijn ; immers zij zouden
in de loop der jaren al heel weinig hebben bereikt. Mogen wij nu werkelijk
aannemen, dat de genetische variabiliteit dus zo gering is ? Wij menen
zeker ontkennend te moeten antwoorden : men heeft eenvoudig niet
systematisch genoeg gepoogd de dieren zuiver te maken voor de gewenste
erfelijke productiefactoren.

Laat ik thans een moment stilstaan bij het begrip genotype. Wij denken
ons tegenwoordig het genotype opgebouwd uit een enorm aantal genen.
Een van de redenen, dat wij honderden of duizenden genenparen aan-
nemen, is het feit, dat men bij andere organismen bv. de Vruchtenvlieg,
Drosophila melanogaster, al meer dan 500 verschillende loei op de chro-
mosomenkaarten kon aantonen. In 1935 waren voor maïs al 400 genen
goed onderzocht, terwijl in 1941 voor Datura, de Doornappel, al 500 genen
beschreven waren. Het aantal bekende genen van onze landbouwhuis-
dieren is maar zeer gering ; voor een deel komt dit door de langzame voort-
planting, dus door de kleine nakomelingschap van één ouderpaar.

Cytologisch werk bij Drosophila toonde in de speekselklier-reuzen-
chromosomen ^ 5000 duidelijke banden aan en de moderne genetica
heeft het plausibel gemaakt, dat deze elk overeenkomen met één gen.
Elk zoogdierchromosoom moet waarschijnlijk vele genen herbergen ;
maar van hun gametencytologie is nog uiterst weinig bekend, ja zelfs het
aantal chromosomen staat nog niet eens vast. Het werk van het Ulinois-
proefstation met het maken van de Bowlker kudde door kruisingen van
Guernsey\'s met Friesian-Holsteins is verklaard door de aanname van
minstens 10 genenparen voor het rasverschil in melkproductie en nog enige
er bij voor het verschil in melkvetpercentage. Genetisch onderzoek van
quantitatieve kenmerken leidt meestal tot de uitspraak, dat er „minstens
zoveel" genen bij betrokken zijn, maar dat het aantal vele malen groter
kan wezen. Hoe langer men het object onderzoekt, hoe meer genen men
ontdekt. Een physiologisch complexkenmerk als melkproductie zal waar-
schijnlijk afhankelijk zijn van een groot aantal genen, elk met een indivi-
dueel klein effect. Welke consequentie zit nu aan de aanname van dat grote
aantal genen vast ?

Wanneer wij met één paar genen te doen hebben, dus b.v. Aa, dan
kunnen er 2 soorten gameten gevormd worden; A en a en dan zijn er 3
genotypen mogelijk. AA, Aa en aa. Bij twee paren genen kunnen 4 soorten
gameten worden gevormd en 9 verschillende genotypen. Drie genenparen
geven 8 gametencombinaties en 27 genotypen of bij n genenparen, 2"
gametencombinaties en 3" genotypen. Wordt n groot, dan worden deze
getallen duizelingwekkend. In een soort met slechts 200 genenparen,

die kunnen verschillen, kunnen io⁹⁵ verschillende soorten genotypen
ontstaan. Dit is een miljoen biljoen keren meer dan er electronen in het
heelal zouden zijn nl. geschat op io⁸⁰.

Uitgezonderd het geval van de eeneiige rundertweeling, kan men dus
gerust zijn leven lang runderen fokken zonder ooit de kans te hebben,
twee dezelfde dieren te fokken.

Als ieder gen een verschillend effect had en er zou geen verdoezeling
zijn door uitwendig veroorzaakte variatie of door dominantie, dan zou
het aantal waargenomen individuen gelijk zijn aan het aantal verschillende
genotypen. Wanneer echter vele genen bij een bepaald kenmerk betrokken
zijn, dan zullen enige genen soortgelijke effecten veroorzaken als anderen,
sommigen werken slechts bij aanwezigheid van bepaalde andere genen
en ook zullen er factoren zijn, die precies hetzelfde doen, wat uitwendige
veranderingen ook teweeg brengen.

Als is de genetische situatie ingewikkeld, de uitwendig te onderscheiden
klassen individuen lopen in elkaar over in een bijna continue reeks. Wanneer
wij een grote groep dieren klassificeren op de basis van hun phenotype,
dus óf verschijning óf productie, zelfs met de grootste nauwkeurigheid,
dan kunnen wij er bijna zeker van zijn in iedere klas genetisch zeer ver-
schillende soorten individuen te verenigen. Nu is er in de diererifókkerij
een verwarring ontstaan omtrent het begrip „zuiverheid" en homozygotie.
In de fokkerij terminologie spreekt men van fokz.uiverheid met betrekking-
tot de voorouders, die tot hetzelfde ras behoren voor zover dit door de
registratieformaliteiten voor het ras vereist is. In hun ontstaansperiode
was het aantal dieren in sommige rassen nog klein; bij populair worden
kwamen er meer individuen en werd de infok kleiner. Er was dus aan-
vankelijk een genetische fokzuiverheid ontstaan, die later weer door veel
fokken terugliep, bv. door fouten i. d. registratie en kruising, terwijl ook
mutatie zeker een rol speelde.

De genetische onzuiverheid, de heterozygotie, neemt bij de meeste
onderzochte rassen af met een £ % per generatie. Bij runderen waar de
gemiddelde generatieduur 4—5 jaar bedraagt, wil dit zeggen, dat in
een eeuw ongeveer 10 % der heterozygotie verdwijnt. Dit wordt weer
teniet gedaan door bedrog, kruising, ongeluk en mutatie. Selectie kan
nu de gemiddelde genetische zuiverheid, de homozygotie, vergroten óf
verkleinen. Genetische selectie blijkt te zwak te werken om complete
homozygotie te bewerkstelligen tegenover de mutatie, die meestal reces-
sieve genen betreft. Deze immers zijn voor de selecteur niet waarneembaar
in hun heterozygote vorm. Bovendien is de wijze van inteelt meestal niet
intens genoeg; de enige inteelt die wij bij onze veerassen ontmoeten komt
door het feit, dat de fokkers zoons en kleinzoons van beroemde stamvaders
gebruiken; de moeders zijn al veel minder verwant. Het lijkt ietwat vreemd
te moeten constateren, dat het gemiddelde zuivere ras nog voor honderden
genenparen, genetisch onzuiver, heterozygoot is.

Wanneer in een populatie drie genotypen voorkomen AA, Aa en aa
dus bv. rode runderen en zwartbonte runderen en wij selecteren op het
genotype aa, d.i. rode haarkleur, dan hebben alleen de aa dieren nakome-
lingen d.w.z. wij hebben in één generatie door selectie ons doel bereikt,
omdat de frequentie voor AA of Aa tot nul is geworden. In de practijk
kan de selectie nooit zo nauwkeurig zijn. Inplaats daarvan moeten enkele

ongewenste genotypen worden aangehouden en sommige gewenste worden
uitgeselecteerd, omdat er of niet genoeg gewenste dieren zijn om zich de
weelde te kunnen permitteren alle ongewenste ineens op te ruimen of
omdat de fokker zorgeloos is öf omdat dominantie of milieu hem parten
spelen. Als eenvoudigste voorbeeld kies ik weer AA, Aa en aa resp. zwart
en rood. Wil men selecteren op AA dan zal men wel aa kunnen verwijderen,
maar ook met Aa verder fokken, zodat in de volgende generatie door
combinatie van Aa X Aa weer aa dieren (rode) ontstaan. Door deze selectie
verandert er dus telkens een zeer klein deel van het genotype. Het behoeft
geen nader betoog, dat voor een kwantitatieve eigenschap als productie
de genen veel en veel moeilijker zijn waar te nemen, omdat wij niets weten
van dominantie, maar er wel van overtuigd zijn, dat het milieu een voor-
name rol speelt. Ja, dit milieu kan zelfs het effect van genen overlappen
en dan vernietigen wij wellicht waardevolle genencombinaties, óf het
milieu is voor bepaalde genen onvoldoende om zich te manifesteren.
Het enige paringssysteem dat de genetische zuiverheid, de homozygotie,
sneller doet toenemen is de infok.

Daaronder verstaan we de paring van nauw verwante dieren. De mate
van verwantschap verschilt echter dikwijls. Inteelt is nog sterker en de één
verstaat daar broer x zuster paring onder; de ander terugparing van
vader X dochter of moeder X kleinzoon. Wetenschappelijk kunnen wij
zeggen, dat inteelt de fokkerij is met dieren, die nauwer aan elkaar verwant
zijn, dan de gemiddelde verwantschap binnen het betrokken ras. En ook
deze definitie is betrekkelijk. Zo is het Zwitserse Braunviehras in Amerika
afkomstig van 129 koeien en 21 stieren, die werden geïmporteerd.
En toch spreekt men daar niet van inteelt of infok en zelfs niet van verwant-
schapsteelt.

De nauwste infok is zelfbevruchting bij planten; of broer X zuster;
halfbroer X halfzuster; neef X nicht, paringen bij dieren. Door inteelt
verlagen wij deheterozygotie en krijgen wij verwantschap hoger dan 50 %.
In elke inteeltstam zijn in iedere volgende generatie de genen weer een
willekeurig monster uit de genen van de vorige generatie. Omdat het
monster klein is bij hogere dieren, is er kans, dat er groot verschil in de
gen-frequentie van de stam optreedt; zo kan er dus soms snel homozygotie
voor één gen ontstaan. Deze kan dan binnen dit systeem niet meer teloor
gaan. Maar de groep moet volkomen gesloten blijven èn klein zijn. De
enige opzet is immers de genetische variabiliteit kleiner te maken, de
heterozygotie te doen afnemen.

Bij deze verandering van heterozygoten in homozygoten laat de inteelt
ons tevens allerlei ongewenste recessieve genen zien, welke anders onontdekt
blijven. Dit is vaak de reden waarom de praktische fokker er zo het land
aan heeft.

Wij mogen gerust zeggen, dat inteelt de enige weg is om tot erfelijke
zuiverheid te komen, maar dienen er aan toe te voegen, dat voortdurende
rigoureuze selectie geboden is om de te voorschijn komende recessieve
genen te elimineren, althans wanneer deze een ongunstig karakter vertonen.
Zo kunnen wij zeggen, dat het percentage roodbonte kalveren in ons
zwartbonte ras snel zou stijgen (± 3 X aantal), wanneer men eens wer-
kelijk ging intelen. Door inteelt in een bepaald ras komt men snel tot
familievorming d.w.z. dus tot stammen, die voor bepaalde kenmerken
zuiver zijn.

Om tot zuiverheid voor productiegenen te komen moeten wij in een
gesloten groep weinig mannelijke dieren gebruiken. Wanneer wij i, 2, 3
of 4 stieren in een gesloten kudde gebruiken per generatie, dan bedraagt
het inteelt% resp. 12, 6, 4 en 3 %. In een ras met 200 stieren en 2000
koeien per generatie wordt slechts 0.069 % ^van de heterozygotie verloren
per generatie. Er zouden 15 generaties nodig zijn om 1 % zuiverder te
worden.

Homozygotie heeft nog practisch geen verkoopwaarde in ons land,
maar toch is het het belangrijkste element om de preferentie voor de fokkerij
te bereiken.

Homozygotie wordt te niet gedaan, wanneer wij gaan fokken buiten de
familie, d.w.z. wanneer wij mannelijk of vrouwelijk materiaal aankopen.
Doel moet blijven familievorming en dan later kruising van de gefokte
zuivere families binnen het ras, terwijl de stieren uit de inteeltfamilies
een massa goed kunnen doen bij de fokkerij met ongeselecteerde koeien.
Dat één en ander te meer klemt nu de K.I. veel meer nakomelingen van
één vader gaat maken dan voorheen, zal men nu dubbel op moeten passen
slechts genetisch waardevolle stieren voor deze methode te gebruiken.

Nu het huisslachtingseizoen 1947/48 geëindigd is, acht ik het dienstig
de daarbij verkregen bevindingen ten opzichte van de echinococcose bij
de varkens bekend te maken.

Het was te verwachten, na de publicatie van de Veterinair Inspecteur
van de Volksgezondheid in Gelderland (afl. 8 en 9 T.D. 1947) en ook na
mijn eigen bevindingen bij secties van verdachte honden, verricht in
overleg met bovengenoemde Inspecteur, dat deze ziekte een grote uitge-
breidheid moest hebben aangenomen, doch ik had niet verwacht, dat het
zo erg zou zijn als nu wel gebleken is.

Immers in de gemeente Wehl bleken van de 915 huisslachtingsvarkens
van dit seizoen er 188 behept met blaaswormen, dit is 20 %. Uit officiële
inlichtingen bereken ik dat dit percentage over hetzelfde seizoen is geweest
in de gemeente Bergh 6.6, in Gendringen 7.4, in Didam 22.6 en in Zevenaar
13. In al deze gemeenten, die ten W. van de Oude IJssel liggen, zijn de
huisslachtingen gekeurd. M.i. is de toestand hier ernstig. In Wehl toch
zijn van de 527 bedrijven, waar geslacht is, op 159 bedrijven de blaasworm
bij het varken aangetroffen, dit is 28.2 %. In Doetinchem waren van de
ruim 1600 als huisslachting gekeurde varkens er 38 besmet, dit is 2.3 %.

Hoe was de toestand voor de oorlog ? In de keuringsdienst Doetinchem
zijn sedert het in werking treden der vleeskeuringswet bijna uitsluitend
varkens uit de naaste omgeving geslacht. De huisslachtingen zijn alleen
in de winter 1943/44 en 47/48 gekeurd. De frequentie der echinococcose
bij de bedrijfsslachtingen was:

waaruit blijkt, dat in de periode 42/46 het percentage begint te stijgen.
In de winter 43/44 werden in Doetinchem en Wehl op de 3184 huisslach-
tingen 1.2 % echinococcose gevonden; in Wehl was dit in het eerste
kwartaal 1944 op 711 slachtingen 2 %.

Vooral de Lijmers is sterk besmet en de besmetting houdt als \'t ware
op met de Oude IJssel. Dit blijkt wel hieruit, dat in dat deel van Doetin-
chem, dat ten Oosten van deze rivier ligt in het afgelopen seizoen 1.9 %
der varkens besmet was; het, overigens kleine deel dezer gemeente ten
westen van de rivier vormt met zijn 9 % besmettingen een overgang tot

de sterk besmette gemeente Wehl (20 %). Ook de intensiteit der besmetting
is in Doetinchem geringer dan in Wehl. De keuringsveearts van Gendringen
verklaart mij, dat in het deel zijner gemeente dat ten Oosten der rivier
ligt, de besmetting eveneens weinig is. Het betrekkelijk lage percentage
voor Bergh, dat geheel ten Westen van de rivier ligt, is misschien te ver-
klaren doordat hier in 46/47 de huisslachtingen gekeurd zijn. Bij secties
verricht op honden uit de aan Wehl grenzende gemeente Hummelo en
Keppel heb ik de t.echinococcus niet kunnen vinden (4 secties).

Uit de cijfers van Wehl over het eerste kwartaal 1944 (2 %) meen ik
te mogen afleiden, dat in 43/44 de besmetting nog niet aan het uitbreiden
was. Tot 47/48 hebben we dan geen gegevens meer. Is nu de toename van
2 tot 20 % te verklaren uit de in 43/44 aanwezige haarden ? Of heeft er
in de latere oorlogsjaren een invasie plaats gehad van besmette honden ?
Dit laatste acht ik zeer waarschijnlijk.

Ik acht het waarschijnlijk dat Duitse legerafdelingen, die geheel Europa
doorkruisd hebben, hier de smetstof hebben gebracht door het meevoeren
van besmette honden. Bekend is toch dat Mecklenburg, Pommeren,
Bulgarije, Hongarije en de Koeban b.v. sterk besmet zijn (T.D. 1934 blz.
169 en 367; Z.F1.M. deel 49 blz. 315, deel 52 blz. 58). Hiervoor pleit ook de
sterke besmetting, die min of meer beperkt is gebleven ten westen van de
rivier, omdat een legergroep niet gauw aan weerszijden van een rivier
gekwartierd zal worden. Toen een keer een behoorlijke besmetting der
varkens was opgetreden, zullen inheegise honden gemakkelijk geïnfecteerd
zijn, vooral als een loonslager, zoals hij de keurmeester vertelde, voorheen
de blaaswormen uitsneed en aan de hond van de boerderij toewierp.

Van de 188 met blaaswormen behepte levers in Wehl was 75 keer de
besmetting zo hevig, dat er aanleiding was te trachten de besmettende
hond op te sporen. 17 keer was geen hond op de boerderij aanwezig en
26 eigenaren wensten de hond niet af te staan. Bij de 32 geseceerde honden

kon ik 20 keer de t. echinococcus aantonen. De medewerking tot uit-
roeiing der ziekte is dus niet bepaald groot en ondanks duidelijke en
herhaalde uitlegging van de gevaren, die de besmette hond oplevert,
blijft de eigenaar vaak weigerachtig de hond af te staan. De patriarchale
familieverhoudingen maken de zaak soms ook ingewikkeld, want heeft
men de jonge man en vrouw overtuigd, dan verzetten vader of moeder
er zich soms tegen de hond af te staan; soms ook treedt een ongetrouwde
broer of zuster op als spelbreker. Veelal betreft het honden zonder enige
waarde. Hebben we hier met een zeker fatalisme te doen? Niet altijd
geeft liefde voor dieren of gehechtheid aan de hond de doorslag tot weigeren,
want vaak hoort men „wat vergoedt het Rijk hiervoor?" In sommige
gevallen evenwel wordt de hond direct afgestaan.

Onder de 12 negatieve gevallen zijn er, gezien de kleinheid der taeniae
misschien nog wel enkele positieve geweest; ook kunnen de lintwormen
reeds zijn afgestorven. Gezien het grote aantal honden (op vele boerderijen
zijn er twee, soms nog meer) en gezien de dichte bebouwing, is het geen
wonder dat niet altijd de juiste hond zal worden getroffen.

In Doetinchem werden 2 positieve honden gevonden, 4 sterk verdachte
konden we niet krijgen. Beide positieve honden waren zeer sterk besmet.
Het aantal negatieve gevallen was hier 11, doch meer dan de helft hiervan
werd vrijwillig ter onderzoek aangeboden; de hierop betrekking hebbende
varkenslevers waren licht besmet. Hier ondervonden we dus wel een
goede medewerking.

Verder waren van de 61 door mij onderzochte honden uit Bergh, Didam,
Zevenaar en Gendringen er 31 negatief. Ook hier zijn velen niet genegen
de hond af te staan. Van de totaal door mij onderzochte honden waren
53 positief. Van de positieven kwamen 2 uit Doetinchem, 1 uit Zelhem
en de 50 anderen alle uit de Lijmers. 50 van de 91 uit de Lijmers afkomstige
honden waren positief.

Bij de sectie, die zoveel mogelijk na 24 uur vasten van de hond verricht
is, doet zich de t. echinococcus als \'t ware in 2 vormen voor; de ene vorm
is direct duidelijk te zien als witte dunne „draadjes", die bij enige prik-
keling duidelijk een peristaltische beweging vertonen; deze zijn in het
bezit van het rijpe, vierde lid, dat vol met eieren zit. Een andere vorm
is minder gemakkelijk te zien; ze doet zich aan ons oog voor als een klein
wit-grauw puntje, niet in beweging, en het aantal exemplaren is veel
geringer; soms zien we maar een enkel en het eist een nauwkeurig afzoeken
van de darm om deze vorm te vinden, \'k Ben overtuigd dat ik deze vorm
in het begin over het hoofd zal hebben gezien en enige honden ten onrechte
negatief zal hebben verklaard, omdat ik een paar keren steeds weer, wat
de herkomst der varkens betreft, op een boerderij terecht ben gekomen,
waarvan bij een tevoren verricht onderzoek der honden, deze onbesmet
waren bevonden. Bij microscopisch onderzoek heb ik bij deze tweede
vorm nooit een proglottide met eieren kunnen vinden. Is deze vorm waar-
onder zich de tenia voordoet, toe te schrijven aan het rijpheidstadium,
zodat dus alle taeniae hun rijpe proglottiden tegelijk hebben afgestoten
of is ze een ouderdomsverschijnsel ? Ik ben geneigd aan te nemen, dat we
hier met afgeleefde vormen te doen hebben, omdat ik deze vorm nooit in
groten getale heb gezien. We mogen deze kleine vorm niet verwarren met
de vettige degeneratie der darmvlokken; het maken van een preparaatje
kan ons hier helpen.

Uit de mij ter beschikking staande literatuur kan ik niet duidelijk
opmaken hoe oud de lintworm wordt. Sluiter spreekt van enkele maanden,
Tenhaeff en Ferwerda (T.D. 1936 blz. 1600) menen dat ze wel langer
dan 2 jaar leven, terwijl dezelfde onderzoekers in hun bekende rapport
zeggen, dat de hond na 3 maanden geen gevaar meer oplevert, (blz. 74)

Overigens zij nog opgemerkt, dat het me slechts een enkele keer gelukt
is een volledige taenia (dus met scolex) onder de microscoop te krijgen,
meestal moet men tevreden zijn met de prolottiden, doch deze zijn karak-
teristiek genoeg voor de diagnose. Voor het vinden van de kleine vorm
zoek ik het slijmvlies van de opengeknipte darm nauwkeurig af, waarbij
ik met pincet en schaar de darm in de breedte rek, zodat de slijmvlies-
plooien gestrekt worden. Soms kan het overgieten van het darmgedeelte
met water de teniae ook duidelijker voor de dag doen treden.

Het vinden van de besmette hond is niet altijd even gemakkelijk. Op
de tegenwerking der eigenaren wees ik reeds. Doch al zou ieder zijn hond
willen afstaan, ook dan hangt veel af van het toeval. En doordat niet alle
onderzochte honden positief waren, waren vele eigenaren niet genegen
de hond af te staan. We zijn uitgegaan van de gedachte dat de eigen hond
het erf en naaste omgeving vooral zal besmetten, maar als dan blijkt dat
deze hond tenslotte negatief is, dan zijn er 2 reden voor deze miswijzing.
Of de door het varken opgenomen smetstof kan van de eigen hond Stammen,
doch de teniae zijn reeds afgestorven, óf de opgenomen smetstof kan van
een willekeurige hond uit de omgeving zijn. Doch welke hond moeten we
dan aansprakelijk stellen in een sterk besmet gebied als waarmee wij te
doen hebben en waar zoveel honden loslopen ? Krijgen we in zo\'n geval
in de naaste buurt een sterk besmette varkenslever en heeft de eigenaar
van dit varken een hond, dan kan ook hier om de eerst genoemde reden de
taenia wel niet gevonden worden, doch evengoed is het mogelijk dat de
eigen hond er geen schuld aan heeft. Nog moeilijker is er uit te komen,
indien een verdachte hond in zo\'n buurt niet afgestaan wordt. Zo vond
ik in een dorpsstraat een 5-tal eigenaren met sterk besmette varkenslevers,
waarvan 4 geen hond hadden, maar waar ik ook geen hond met enig
recht als de verdachte kon aanwijzen. Ook in een der buurten met een
dichte bebouwing stond ik voor dezelfde moeilijkheid. In andere streken
met grote bedrijven en een dunne bebouwing zullen door onze wijze van
onderzoek de meeste der besmette honden kunnen worden opgespoord,
de agrarische verhoudingen in onze streken zijn daarvoor een grote belem-
mering. Daarbij komt dat het aantal honden op de bedrijven zeer groot is.
In Wehl wordt dit, naar de aanslagen in de hondenbelasting op 400 ge-
schat, dit is i op de 10 inwoners; Tenhaeff en Ferwerda schatten dit
voor Friesland op 1 op de 28 inwoners. Een verplichting tot vastleggen der
honden zou de verspreiding der smetstof wel beperken en minder besmette
varkens geven, het infectiegevaar voor de mens wordt niet opgeheven,
daar toch de indirecte besmetting ook een grote rol kan spelen. Verplichte
onschadelijkmaking van verdachte honden is de enig afdoende bestrijding,

\') Nadat dit artikel reeds klaar was, bericht Prof. Dévé te Rouen mij dat volgens
zijn onderzoekingen de t. echinococcus 3, 4 en zelfs 6 maanden levend kunnen blijven
en misschien langer. Verder schrijft Dévé dat de taenia normaal uit 3 leden bestaat en
slechts tijdelijk uit 4 (tout transitoire). Mijn veronderstelling met afgeleefde vormen te
doen te hebben zou dan onjuist zijn.

doch uit bovenstaande beschouwing blijkt wel, dat het aanwijzen van de
verdachte hond niet altijd even gemakkelijk is.

Door mij zijn in hoofdzaak de honden onderzocht, als de betrokken
varkenslevers meer dan 10 cysten vertoonden, om zoveel mogelijk de
gevallen van een toevallige besmetting door een vreemde hond uit te
sluiten. Doch ik vond toch ook een positieve hond, toen de varkenslever
slechts 6 blazen met een doorsnee van 11 cm bevatte, zodat verdere maat-
regelen ook bij weinig besmette levers eveneens aangewezen zijn. Bij het
nazien van mijn aantekeningen kan ik geen regelmaat vinden in de hevig-
heid van de besmetting der levers en het positief zijn der honden.

Het afmaken der honden, zowel als de keuring der huisslachtingen,
waardoor men de verdachte honden op het spoor komt, doordat wel bijna
iedere houder van een hond op het platteland een varken voor zichzelf
doch niet voor de bedrijfsslachtingen mest, beide werken mee aan het
voorkomen van de echinococcose bij de mens; doch de keuring der huis-
slachtingen, die natuurlijk gepaard moet gaan met een afdoende ver-
nietiging der blaaswormen, zal hier het laatste woord spreken.

Nu in ciit tijdschrift meermalen gepropageerd is mededelingen te plaat-
sen, welke in het bijzonder voor de uitoefening der praktische veeartsenij-
kunde van belang zijn, kan het misschien zijn nut hebben enkele opmer-
kingen te geven bij het ziektemateriaal, dat in het jaar 1947 in één onzer
bacteriologische laboratoria werd onderzocht.

In het afgelopen jaar werd tweemaal een monster pus ontvangen, dat
volgens de anamnese in beide gevallen afkomstig was van een abscederende
ontsteking van een ondervoet van een rund. Beide runderen hadden een
positieve tuberculinereactie vertoond. In beide gevallen werden in een
Ziehl-Neelsenpreparaat zuurvaste staafjes opgemerkt. Het gelukte echter
niet deze bacteriën te kweken op een eibodem, noch kon bij caviae met het
pusmateriaal ziekte worden opgewekt.

In een volgend geval werd sectie verricht van een rund. Aanleiding
hiertoe was het feit, dat het dier een positieve tuberculinereactie had
vertoond, terwijl het bedrijf jaren lang als vrij van tuberculose was be-
schouwd. Sinds de voorlaatste jaarlijkse tuberculinatie waren geen dieren
aangekocht. Bij deze sectie werden geen tuberculeuze ontstekingsprocessen
opgemerkt; wel werd echter op de caudale vlakte van de metatarsus een
fistel waargenomen. De huid was ter plaatse en in de onmiddellijke omgeving
moeilijk van de subcutis los te prepareren, doordat zich tussen de pezen
tumorachtige veranderingen bevonden ter grootte van een erwt tot kippenei
en welke met de huid verbonden waren. Deze weefselveranderingen waren
sterk afgekapseld en bevatten veel gelige pus. Het histologisch beeld wekte
sterke associaties op aan tuberculose. Het microscopisch preparaat ver-
toonde ook hier zuurvaste staafjes; het gelukte niet deze op een eibodem
te kweken en ook konden caviae niet met succes worden geïnfecteerd.

Bevindingen en ervaringen als bovengenoemd zijn in de literatuur
herhaaldelijk besproken onder de benaming „skin lesions" of ,,so called
skin tuberculosis" en zijn onderwerp van veel studie geweest. De oorzaak
van deze belangstelling is niet het economisch verlies, hetwelk dit voor
het betrokken individu medebrengt, want dit is vrijwel nooit van betekenis.
De betekenis van deze afwijking schuilt echter in het feit, dat zij vaak,
doch niet altijd, het individu tegenover tuberculine sensibiliseert.

De z.g. huidtuberculose is dus één van de oorzaken, dat sommige niet-
tuberculeuze runderen op tuberculine reageren. De situatie wordt echter
pas gecompliceerd, doordat de huidafwijkingen ook bij dieren kunnen
worden aangetroffen, die inderdaad tuberculeus zijn.

Als richtlijnen voor de beoordeling voor positieve tuberculinereacties
bij aanwezigheid van z.g. huidtuberculose gebruikt men vaak de volgende
ervaringsfeiten en gegevens:

2. Vaak, doch niet altijd, neemt de gevoeligheid voor tuberculine bij
z.g. huidtuberculose in het verloop van de .tijd betrekkelijk snel af.
Tuberculineert men dus een in dit opzicht verdacht dier na ^ 60
dagen voor de tweede maal, dan wijst een negatieve of sterk verflauwde
reactie op de onschuld van de vroegere positieve reactie.

3. Vaak, doch niet altijd, reageert een dier met z.g. huidtuberculose
sterker op aviaire tuberculine dan op humane of bovine. Is de reactie
t.o.v. aviaire tuberculine groter dan die t.o.v. de bovine of humane
tuberculine, dan pleit dit tegen de aanwezigheid van tuberculose.

Bij de tuberculosebestrijding is het dus noodzakelijk bij onverwachte
positieve tuberculinereacties een onderzoek in te stellen naar het voor-
komen van z.g. huidtuberculose.

Het klinisch beeld dezer afwijkingen wordt ongeveer als volgt beschreven.
De laesies zijn vaak zichtbaar als knobbels onder de huid en meestal
hiermede verbonden. Ze voelen stevig aan, hoewel fluctuatie merkbaar
kan zijn. Ze zijn niet pijnlijk. De grootte wisselt van een erwt tot grote
sinaasappel, doch ook kunnen ze doorbreken en wijzen alleen zweren
of korsten op een vroeger bestaan.

Soms vindt men slechts één knobbel bij één individu, doch meestal zijn
er meerdere. Vaak is hun plaats vari voorkomen dan karakteristiek. De
ledematen zijn het meest aangetast, het hoofd en de hals zelden. Komen
aan de voorbenen meerdere exemplaren voor, dan volgen ze vaak het
verloop van de oppervlakkige lymphbanen en volgen een lijn, die van het
midden van de voorste rand van het schouderblad naar beneden loopt, om aan
de voorbuitenkant van de humerus en achterwaarts over het laterale deel
van de radius naar de achterste en mediale delen van de carpus te trekken.
Ook beneden de carpus worden laesies waargenomen. Aan het achterbeen
vindt men ze zelfs in de meeste gevallen beneden de tarsus, doch aan de
ondervoeten zijn de zitplaatsen niet zo karakteristiek en moet men hun
aanwezigheid nauwkeurig nagaan.

Aan de romp komen ze meestal achter het ellebooggewricht voor, waar
ze zich achterwaarts in horizontale lijn uitbreiden.

Hoewel de laesies dus vaak reeds op afstand te herkennen zijn door hun
voorkomen op praedilectieplaatsen in een ketenvorm, kunnen ze ook zeer
onopvallend zijn. Nauwkeurig onderzoek naar hun voorkomen vereist
dan ook, dat men met de vlakke hand de huid van hals, benen en romp
aftast in de richting van de haarligging.

Differentieel diagnostisch van belang is de z.g. nodulaire neerrose.
Deze afwijkingen zijn intramusculair gelegen, meest uniform van grootte
bij een zelfde individu, hard en niet bevestigd aan de huid. Een prae-
dilectieplaats is de onderkant van de staart. Ook zou vergissing mogelijk
zijn met kleine prominerende lymphnoduli, doch deze zijn niet aan de
huid bevestigd en „rollen onder de vingers", iets wat bij de z.g. huid-
tuberculose niet het geval is.

vooral wanneer de laesies op atypische plaatsen voorkomen of wanneer
er slechts één aanwezig is. In zo\'n geval is het vaak noodzakelijk punctie
te verrichten om zodoende pus of weefsel te verzamelen, dat zich voor
onderzoek leent.

Op het ogenblik bestaat de bacteriologische diagnose uit het vaststellen
van zuurvaste microörganismen in het microscopisch preparaat, die over
het algemeen niet kweekbaar zijn en de cavia na infectie niet overgevoelig
maken t.o.v. tuberculine.

Het histologisch beeld der laesies vertoont veel overeenkomst met dat der
tuberculose.

Litt. So called skin tuberculosis of bovines and its relation to the tuber-
culin test. N.V.M.A. Publication, No. 16.

The skin lesions of bovine tuberculin reactors. N. H. Hole & E. C.
Hulse, J. of Comp. Path. and Therap. 1939, p. 201.

Tuberculin reactions in cattle showing no visible tuberculosis lesions
on post mortem. A. B. Crawford, J. A. M. Ass. 1936, p. 562.

trokken meer de aandacht dan vorige jaren. Het ter onderzoek binnen-
gekomen materiaal was voor het overgrote deel afkomstig uit de provincie
Zuid-Holland. In verscheidene gevallen, waar organen of faeces van rund
of kalf geïnfecteerd bleken met Salmonella\'s, werden de faeces van al het
rundvee op het bedrijf eveneens onderzocht. Meerdere malen werd in die
gevallen ook een serologisch onderzoek ingesteld. De uitkomsten van het
bacteriologisch en serologisch onderzoek dekten elkander echter lang niet
altijd, ook niet bij de z.g. bacteriënuitscheiders. Een enkele maal werd
een rund aangetroffen, clat Salmonella\'s met de faeces uitscheidde, terwijl
het serum een negatieve reactie vertoonde. Omgekeerd werden soms hoge
agglutinatietiters gevonden, terwijl geen uitscheiding van de betreffende
kiemen kon worden geconstateerd.

Bij onderzoek van de verschillende bedrijven kwam duidelijk tot uiting,
dat de paratyphusinfectie weinig neiging tot uitbreiding vertoonde, want
bijna steeds bleef deze beperkt tot 1 of 2 runderen of enkele kalveren.
Verscheidene malen werd geconstateerd, dat de aanwezigheid van een
paratyphusdrager geen aanleiding gaf tot het optreden van ziekte, hoge
agglutinatietiters of uitscheiding van paratyphusbacteriën bij de overige
dieren, ook niet als het contact gedurende geruime tijd innig was geweest.
In deze gevallen bleek dus wel zeer duidelijk, dat voor het aanslaan van
een paratyphusinfectie vaak meer nodig is, dan het contact met deze
bacteriën alleen en dat andere, o.a. niet specifieke weerstandverminderende
oorzaken, hierbij de behulpzame hand moeten bieden.

In een enkel geval, waar naar de aanwezigheid van zulke praedispo-
nerende momenten werd gezocht, konden deze ook met vrij grote zekerheid
worden opgespoord, b.v. in de vorm van een voorafgaand niet specifiek
lijden.

Veelal was het echter onmogelijk aan te geven, op welke wijze het
contact tussen bacteriën en individu tot stand was gekomen, zodat zich
dit ontwikkelde tot het eerste ziektegeval, of de eerste tot stand gekomen
infectie, tot uiting komend in bacteriënuitscheiding of hogere serumtiter.
Wat te zeggen b.v. van een bedrijf, waar alleen een kalf van enkele weken
lijdt aan een paratyphusinfectie, terwijl bij de overige runderen en kalveren

bacteriënuitscheiding noch hogere serumtiters dan 1:200 konden worden
aangetoond, ook niet na herhaald onderzoek.

Door verschillende onderzoekers is vastgesteld, dat Salmonella\'s zich
gedurende vrij lange tijd in de buitenwereld in uitscheidingsproducten
(b.v. faeces) kunnen handhaven. Toch neemt men niet aan, dat ze vrij
in de natuur als saprophyt voorkomen.

Zou men ten slotte een poging willen wagen het vermeerderde aantal
paratyphusgevallen te verklaren, dan lijkt het, rekening houdende met het
bovenstaande, het meest aannemelijk, deze in verband te brengen
met vrij algemeen heersende ongunstige omstandigheden (b.v. droge
zomer, verminderde hoeveelheid voedsel), waarbij latent aanwezige
infecties in vele gevallen zullen zijn opgeflikkerd.

In de literatuur zijn gevallen beschreven, waarbij de gunstige invloed
van een sulfonamidekuur bij klinisch zieke dieren (rund en kalf) tot uiting
komt. In één geval hadden wij gelegenheid een ernstig ziek kalf met
sulfamezathine te behandelen. Dit dier vertoonde reeds na 2 dagen een
aanzienlijke verbetering en was na ^ 1 week klinisch hersteld.

Een onderzoek naar de invloed der verschillende sulfonamiden op
het verloop van klinische paratyphus en latente infecties biedt o.i. interes-
sante aspecten.

3. Streptococceninfecties bij het paard worden herhaardelijk
aangetroffen. Afgezien bij de banale wondinfecties wordt aan verschillende
streptococcen ook een aetiologische betekenis toegekend in een belangrijk
percentage der gevallen van ziektebeelden, als steriliteit, abortus en veulen-
lahme.

Bij het beperkt aantal materiaalinzendingen met betrekking tot deze
drie laatste ziektebeelden is het kweken van streptococcen aan de Rijks-
seruminrichting dan ook schering en inslag.

Een bijzonder ziektebeeld van steriliteit, dat tevens een duidelijke
indruk gaf van de aetiologische betekenis van streptoccus pyogenes anima-
lis, was het volgende, waarin sprake is van een hengst, die tot voor kort
goed gedekt had. Vanaf een gegeven ogenblik echter werd geen der gedekte
merries drachtig. Integendeel, deze merries vertoonden praktisch alle
5—12 dagen na de dekking ziekteverschijnselen. De dieren werden lusteloos
en aten weinig. De slijmvliezen waren te rood en de temperatuur liep op
tot 40° C. Van sommigen waren de achterbenen oedemateus gezwollen
en werd gedurende korte tijd uitvloeiing uit de vulva waargenomen.
Deze acute ziekteverschijnselen verminderden echter spoedig, zodat de
merries, hoewel vermagerd, na 14 dagen klinisch hersteld, weer tot werken
in staat waren. De hengst vertoonde tijdens het onderzoek geen algemene
ziekteverschijnselen. Wel was de linker testikel vergroot en vertoonde
afwijkingen, vooral op de overgang van de epididimis en werden ver-
schijnselen van een posthitis opgemerkt. De libido was goed, de dekking
duurde kort.

Uit het sperma van deze hengst werd een rijke groei verkregen van
streptococcus pyogenes animalis, vrijwel in reincultuur.

Met deze cultuur nu werd een oude merrie vaginaal geïnfecteerd.
De gezondheidstoestand verminderde echter schijnbaar niet en zeker
werden geen acute ziekteverschijnselen waargenomen. Wel werd enkele
weken na infectie een wit-gelige uitvloeiing uit de vulva waargenomen.

Toen de merrie enkele maanden nadien werd geslacht, bleek de uterus
abnormaal sterk vergroot en tientallen liters dun vloeibare pus te bevatten.
Uit deze pus werd de streptococcus pyogenes animalis eveneens in rein-
cultuur gekweekt.

Dimock, een Amerikaans onderzoeker, die zich zeer intensief met paar-
denziekten heeft bezig gehouden, beschrijft wetenswaardige bijzonder-
heden over streptococceninfecties bij paarden. Van 4152 merries onder-
zocht hij de genitaaltractus en vond deze in 1065 gevallen (25,64 %)
geïnfecteerd met streptococcen. In 802 gevallen van abortus werd 147
maal (18,3 %) een streptococcusinfectie vastgesteld. Bij 590 veulens,
die enkele dagen na de geboorte stierven (Lahma) vond hij in 148 gevallen
(25 %) streptococcen.

Streptococceninfecties van de genitaaltractus gaan volgens Dimock
altijd door de vagina. Een abortus tengevolge van een streptococcus-
infectie betekent dus, dat streptococcen reeds in de uterus waren toen de
merrie gedekt was, of dat ze tijdens de dekking werden ingebracht. Ook
veulenziekten tengevolge van streptococcen berusten voor een belangrijk
deel op deze omstandigheid, want veulens, die binnen 1 —15 dagen na
de geboorte sterven, zijn altijd praenataal geïnfecteerd, terwijl bij die,
welke later sterven, symptomen, laesies en verdeling daarvan soms op een
praenatale infectie wijzen, doch meestal op een meer recente infectie.

In de sulfonamiden hebben wij in de laatste jaren een in vele gevallen
voortreffelijk bestrijdingsmiddel leren kennen bij acute streptococcen-
infecties, doch het is uit het bovenstaande wel duidelijk, dat voornamelijk
voor de bestrijding van steriliteit en abortus voorkomen beter is dan
genezen en dat Dimock groot belang hecht aan preventieve maatregelen,
die logisch voortvloeien uit zijn zienswijze over de ontwikkeling van de
streptococceninfecties van het genitaalapparaat.

Als zodanig propageert hij: Een serieus onderzoek van het genitaal-
apparaat van merries en hengst. De genitaaltractus van alle niet-drachtige
merries wordt in de late herfst klinisch onderzocht; die, welke normaal
blijken, behoeven geen speciale aandacht meer, maar kunnen het volgend
voorjaar worden gedekt. Is echter een infectie aanwezig, dan moet geïrri-
geerd worden met de geijkte antiseptica, al naar behoefte.

De drachtige merries, die kort nadat het veulen ter wereld is gekomen,
weer zullen worden gedekt, worden enkele dagen na de partus onderzocht.
Inscheuringen en gedilateerde vulva\'s eisen hechtingen aan de bovenste
commissuur. Een merrie met een vaginitis of endometritis volgende op de
verlossing, wordt behandeld en in geen geval reeds na 9 dagen toegelaten.

4. Dysenterie ? Onder het ingezonden varkensmateriaal was 1
cadaver, dat sterk de aandacht trok, omdat de sectie een typisch beeld
opleverde. Dit dier vertoonde n.1. een hevige haemorrhagische ontsteking
van coecum en colon. Het slijmvlies ter plaatse was sterk gezwollen, bloed-
rood verkleurd en met bloederig slijm bedekt. De overgang van normaal
in ontstoken weefsel was zeer plotseling en bevond zich vlak achter de
ileocoecale klep. Enkele petechiën in het slijmvlies der dunne darmen en
enkele gezwollen mesenteriale lymphklieren waren verder de enige afwij-
kingen, die de aandacht trokken. In een uitstrijkje van darmwand en

mesenteriale klieren konden geen miltvuurbacillen worden aangetoond;
wel werden in de ontstoken darmwand tal van vibrio\'s opgemerkt. Het
bacteriologisch onderzoek van de parenchymateuze organen viel negatief
uit.

Het is dit sectiebeeld nu, dat in uitgebreide gebieden van Amerika als
typisch geldt voor de „dysenterie" der varkens, een infectieziekte, die
grote verliezen berokkent en waarvan door Doyle wordt verondersteld,
dat ze door vibrio\'s wordt veroorzaakt. Bovendien is de ziekte sterk conta-
gieus, zodat bij de bestrijding de preventieve maatregelen op de voorgrond
staan.

Een infectieziekte van dit type bij varkens is in ons land niet bekend,
heeft althans geen algemene aandacht getrokken als contagieuze ziekte.
Ook in dit geval kon dit belangrijk kenmerk der Amerikaanse dysenterie
niet worden aangetoond door het instellen van een voederproef met de
aangetaste darmdelen bij een contrólebig, terwijl ook een varken, dat
met het gestorven dier op de zelfde boerderij gehouden werd, volgens de
verstrekte anamnese geen ziekteverschijnselen vertoonde.

Hoewel van deze ziekte niet veel meer bekend is, dan wat er in het
jaarverslag van de Rijksseruminrichting over 1944 over werd gemeld,
kan het misschien zijn nut hebben er in dit tijdschrift nogmaals de aan-
dacht op te vestigen, omdat zij, hoewel minder dan in de oorlogsjaren,
nog steeds in verschillende delen van ons land voorkomt.

De indruk, die wij in het afgelopen en de voorgaande jaren van deze
ziekte kregen, was de volgende.

Bij het opstellen der anamnese komt men vrijwel steeds tot de ervaring,
dat in de levensomstandigheden der zieke dieren enige dagen tot enkele
weken voor de symptomen der ziekte zich openbaarden, ingrijpende
veranderingen hebben plaats gegrepen. Meestal hebben zij betrekking
op vervoer, verandering van dieet, verandering van woonplaats (van de
wei in het hok of omgekeerd), plotselinge weeromslag (hitte, kou en omge-
keerd). De ziekte komt voor zowel bij een rijk als bij een arm dieet, o.a.
ook in gevallen, waarbij de voorziening van het vitamine B complex,
hetwelk vaak verantwoordelijk wordt gesteld voor varkensziekten met
duistere aetiologie, niets te wensen overlaat.

De eerste klacht van de eigenaar is vaak, doch niet altijd, dat de eetlust
verminderd is. Spoedig vertonen de dieren een atactische gang, welke
toestand snel in een totale verlamming van het achterstel overgaat en
ten slotte leidt tot een algeheel onvermogen om zich voort te bewegen.
De dieren liggen dan meestal plat op de zijde. Onder gespannen en stotende
ademhaling volgt spoedig het einde.

Een dikke oedemateus gezwollen kop of nog meer typisch gezwollen
oogleden is reeds in het beginstadium der ziekte een vrij veelvuldig voor-
komend verschijnsel. De temperatuur is vaak subnormaal, doch kan,
vooral in het begin der ziekte een enkele keer hoog zijn (4i°5 C.), in welk
geval deze met het voortschrijden der verlammingsverschijnselen snel
daalt. De huid is vaak opvallend bleek en kan over het gehele lichaam
verspreid, zitplaats zijn van vele kleine, weinig opvallende bloedingen.

Het ziekteverloop wisselt van enkele uren tot enkele dagen, waarna het
overgrote deel der zieken sterft. Een varken, waaraan niets bijzonders

bespeurd is, kan na 2 uur hevig ziek zijn. Het komt dan ook meermalen
voor, dat de gewaarschuwde collega slechts dode dieren op de boerderij
aantreft.

De ziekte is waargenomen bij varkens van elke leeftijd. In de aanvang
is reeds gezegd, dat de ziekte in de oorlogsjaren meer voorkwam dan nu.
Dit wil niet alleen zeggen, dat de ziekte momenteel in een kleiner aantal
koppels wordt waargenomen, maar ook dat het aantal gevallen per koppel
verminderd is.

In 1944 stierven gehele koppels als slachtoffer van deze ziekte; in de
laatste jaren hoorden wij alleen van gevallen, waarbij 1, 2 of 3 dieren
in een koppel van b.v. 10 varkens stierven.

Het contagieuze karakter van de ziekte is dus niet duidelijk, ook al
omdat van een karakteristieke incubatieperiode niets blijkt. Het komt voor,
dat verschillende dieren in een koppel tegelijk ziek worden, doch ook dat
verschillende dieren ziek worden in het verloop van enkele dagen tot
3—4 weken.

In 1944 zagen wij de ziekte uitsluitend in de zomermaanden, nadien
werd ze echter in alle jaargetijden opgemerkt.

Behalve de verschijnselen tijdens het leven vertoonde ook de sectie
meestal bijzondere kenmerken. Het meest opvallend is wel de oedemateuze
toestand, waarin verschillende delen van de digestietractus verkeren.
Vooral de maagwand en de dikke darmen zijn oedemateus gezwollen.
In typische gevallen is het dikdarmconvoluut ingepakt in een grote hoeveel-
heid lillend oedeem. Soms ook echter moet men een meer nauwlettend
onderzoek instellen om de oedemateuze toestand op het spoor te komen;
het blijkt dan b.v. dat er bij het insnijden van de maagwand verschillende
plekken zichtbaar worden, waar muscularis en mucosa door een sterke
ophoping van oedeem uit elkaar gedreven zijn. Ook in het mesenterium
treft men vaak sterke oedeemophopingen aan.

In al deze gevallen zijn de bijbehorende lymphklieren eveneens oede-
mateus gezwollen en vaak rood verkleurd, terwijl de venen van het mesen-
terium sterk gestuwd zijn.

Behalve rondom de digestietractus is vaak een oedemateuze toestand
van het subcutane bindweefsel rondom ogen en oren op te merken, evenals
dat van bepaalde spiergroepen.

Soms echter bespeurt men weinig van dit alles en beperken de ver-
anderingen zich tot enkele kleine bloedingen in het slijmvlies van maag,
darmen, blaas en huid. Wij hebben de indruk, dat men deze toestand
vooral aantreft in snel dodelijk verlopende gevallen. Daarentegen komt
het in langzamer verlopende gevallen vaak tot de vorming van croupeuze
membranen in het darmslijmvlies.

Veranderingen van de parenchymateuze organen zijn meestal niet
duidelijk, de longen zijn echter vaak slecht samengevallen en min of meer
oedemateus.

Bij het histologisch onderzoek, dat af en toe werd verricht, is ons de
laatste jaren opgevallen, dat er meestal sprake is van een belangrijke
weefseleosinophilie.

De darmvlokken kunnen volgepropt zijn met eosinophiele leucocyten,
terwijl ze ook in de submucosa bij massa\'s te vinden zijn. De betreffende
lymphklieren bevatten in die gevallen ook vele eosinophielen. Ook in het

interstitium van de lever zijn ze vaak bij massa\'s te vinden, doch ook in
het parenchym zijn ze vaak haardsgewijs aanwezig.

Het cultureel onderzoek, zowel onder aerobe als anaerobe voorwaarden
ingesteld, gaf met betrekking tot de aetiologie van dit lijden steeds negatieve
resultaten.

Toxinen of vergiftige bestanddelen werden eveneens nooit in het ziekte-
materiaal of voedselbestanddelen aangetoond.

Nooit is het ons ook gelukt de ziekte over te brengen op varkens, muizen,
caviae of konijnen, hoewel hieraan de nodige aandacht is besteed.

Resumerende kunnen wij niet anders zeggen, dan dat wij in de oorzaak
en het wezen dezer ziekte onvoldoende inzicht hebben. Zij is trouwens
in velerlei opzichten onvoldoende onderzocht; haar snel optreden en
verdwijnen is hiervoor mede een oorzaak, zodat een meer diepgaand
onderzoek vaak onmogelijk is op momenten, dat men hiertoe in staat
zou zijn.

Toch lijkt het ons onwaarschijnlijk, dat deze ziekte als een infectie-
ziekte moet worden beschouwd. Het zeer plotselinge optreden, het ont-
breken van een aanwijsbare incubatieperiode, de wisselvallige verspreding
in de koppel en het negatieve resultaat van tal van infectieproeven, wijzen
in deze richting.

Veeleer wekt het plotseling optreden der ziekte, onder voorafgaande
praedisponerende momenten en het typische sectiebeeld met zijn ophoping
van oedeem rondom de digestietractus en zijn anaemische toestanden
in de perifere vaatgebieden, associaties aan een shocktoestand, waarbij
de veelvuldig waargenomen eosinophilie zou kunnen wijzen op een aller-
gisch shockveroorzakend moment.

Voor een behandeling van dergelijke ziektegevallen zou dit betekenen,
dat men zijn toevlucht zou moeten nemen tot toediening van het hormoon
der bijnierschors en intraveneuze injecties van veel serum of plasma,
liefst in geconcentreerde toestand.

Het is ons niet bekend, of deze wijze van behandeling ooit werd toege-
past, noch minder of de boven weergegeven opvatting over het wezen dei-
ziekte de juiste is, omdat ons b.v. van het morphologisch en chemisch
bloedbeeld in dit opzicht vrijwel niets bekend is.

Doch bij de huidige onbevredigende behandelingsmethoden zou het
misschien de moeite lonen haar te proberen.

In voorkomende gevallen van ziekte adviseerden wij diverse collegae
de nog niet zieke dieren in de koppel minstens 24 uur te laten vasten.
Een enkele maal meenden wij in het verleden resultaten te zien door zieke
dieren intraperitoneaal te behandelen met calciumborogluconaat of
subcutane toediening van adrenaline (b.v. 1 ccm van een oplossing van
1:1000), doch hoewel sommige collegae bij een dezer behandelingsmethoden
eveneens succes meenden te zien, was het succes volgens anderen nihil.
Van meer succesvolle behandelingsmethoden is ons niets bekend.

Verscheidene collegae, die het ziektebeeld goed kennen, adviseren de
eigenaar dan ook vaak het dier in nood te slachten, omdat zieke dieren
zonder behandeling meestal sterven en de bestaande behandelings-
methoden zeer onzeker zijn.

Uit de rubriek „Questions and answers" van een aflevering der Vete-
rinary Record wordt duidelijk, dat de ziekte o.a. ook in Engeland voor-
komt. Ze wordt daar beschreven als „oedema of the bowel" en zou meer

voorgekomen zijn voor dan na de oorlog. Ze zou tevens het meest zijn
voorgekomen bij de snel groeiende varkens in een koppel, hetgeen in ons
land echter beslist niet altijd het geval is. De oorzaak van haar ontstaan
wordt aldaar in verband gebracht met een indigestie.

Hieruit blijkt dus wel, dat men ook aldaar een helder inzicht in het
wezen der ziekte mist.

Uit gesprekken met Engelse collegae bleek, dat de ziekte ook in Ierland
vooral gedurende de oorlog vele slachtoffers had geëist. De ziekte zou het
eerst in Z.-Ierland zijn opgemerkt en daarna over het gehele eiland zijn
waargenomen. Ook daar tastte men over de oorzaak volkomen in het
duister.

Men ziet ook in Engeland een gezonde preventieve maatregel in het
laten vasten der gezonde dieren van de koppel gedurende 24 uur. Behan-
deling der zieke dieren met antihistaminica leverde geen succes.

(Uit het Instituut voor Veterinaire Tropische Hygiëne)
(Directeur Prof. Dr. L. DE BLIECK)

EEN ELECTIEVE VOEDINGSBODEM VOOR HET AANTONEN
VAN TRICHOMONAS GALLINAE
IN GERINGE HOEVEELHEDEN

Van groot belang voor de diagnose van Trichomoniasis bij duiven
(veroorzaakt door Trichomonas gallinae (Rivolta 1878); syn. T. columbae
(Rivolta en Delpatio 1880) T. hepaticum (Rivolta 1878); T. diversa
(Volkmar 1930); T. halli (Yakimoff 1934), is het verkrijgen van een
cultuur op een kunstmatige voedingsbodem en vooral in die gevallen,
waarbij sectie van dood of sterk met bacteriën verontreinigd materiaal
in het natief preparaat geen levende Trichomonaden meer kunnen worden
aangetoond. Zoals reeds in de Dissertatie van A. Bos (1941) werd vermeld,
is de bekende lever-leverbouilloncultuur van Tarozzi hiervoor niet bruik-
baar, daar deze wel geschikt is voor het aanhouden van een eenmaal
verkregen reincultuur, doch bij de geringste bacteriële verontreiniging
alle Trichomonaden na korte of langere tijd (afhankelijk van de soort
bacteriën) verdwijnen.

Het heeft dan ook weinig zin, zoals nog veelal gebeurt uit geïnfecteerde
haarden direct op leverbouillon te enten, tenzij men natuurlijk met een
zuivere Flagellateninfectie te doen heeft, waar juist wel door hartpunctie
of leverpunctie een goede cultuur is te isoleren.

In navolging van Schaaf und Schmitt (1937) wordt in genoemd geval
aanbevolen de bekende voedingsbodem van Boeck en Drbohlav (1925),
waarbij ondanks bacterieverontreiniging het soms mogelijk is nog na een
aantal dagen levende Trichomonaden in de cultuur aan te tonen. Deze
voedingsbodem heeft echter het nadeel ondoorzichtig te zijn (zie metho-
diek) en kan bovendien niet in zijn geheel gesteriliseerd worden. Wil men
de bacterieverontreiniging zoveel mogelijk elimineren, dan ligt het voor
de hand dit te doen door toevoeging van een hoeveelheid penicilline
(b.v. 800—1000 eenheden per cc vloeistof) aan met physiologische NaCl
verdund substraat. Dikwijls blijkt echter, dat ondanks toevoeging van
penicilline de cultuur toch nog met bepaalde bacteriën verontreinigd
blijft. Vervolgens kan men overgaan b.v. trypaflavine 1:100000 toe te
voegen of sulfanilamide in geringe concentraties.

Men kan ook uitgaan van de algemeen in de protistologische techniek
gebruikelijke toevoeging van amylum oryzae, indien phagocytose een
belangrijke rol speelt bij de voedselopname der organismen. Dit is nu bij
Trichomonas gallinae zeer duidelijk het geval.

Om de bacteriegroei zoveel mogelijk tegen te gaan, was het gewenst
een zo eenvoudig mogelijk milieu te kiezen, waarbij de altijd noodzakelijke
N² bron tot een minimum gereduceerd kan worden, zonder een krachtige
groei van Trichomonas te belemmeren.

Uitgaande van een met bacteriën geïnfecteerde cultuur van Trichomonas
gallinae werd tot onderstaand proefschema overgegaan.

Uit tabel I kan geconcludeerd worden, dat bij toevoeging van 10 mg
zetmeel 10 mg gekookte runderlever aan 10 cc 0.85 % NaCl bij
37⁰ C. een goede groei van Trichomonas gallinae werd verkregen.

Het bleek, dat ook toevoeging van rauwe lever in overeenkomstige
hoeveelheden (kan in de ijskast bewaard worden) en van binaemon een
gunstig resultaat had.

Het aantal Trichomonaden werd bepaald bij een microscopische ver-
groting van 80 X volgens de volgende maatstaf:

Een eenvoudige methodiek werd gevolgd om microscopisch de Tricho-
monaden in vitro snel en doeltreffend te controleren. Het cultuurbuisje
wordt in een daartoe geconstrueerde reageersbuis-standaard geschoven
op de objecttafel van de microscoop (een stand van 45⁰ is voldoende:
zie foto).

Het wordt bekeken met kleine vergroting b.v. Zeiss obj. 8 x en oculair
10 of 15 X. Door het inschuiven van elk willekeurig reageerbuisje kan
men op snelle wijze een groot aantal culturen controleren, ook wanneer
slechts weinig Trichomonaden aanwezig zijn.

Een eenvoudige methodiek wordt aangegeven, waarbij het mogelijk
is uit bacterieel verontreinigd materiaal Trichomonaden te kweken met
grotere kans van zekerheid dan met de gebruikelijke voedingsbodems
(o.a. lever-bouillon) het geval is.

Toevoeging van penicilline aan leverbouillon verhoogt de ontwikkelings-
kansen der Trichomonaden aanzienlijk, doch verhindert de ontwikkeling van
bepaalde bacteriën niet.

De zetmeel-lever voedingsbodem kan van belang zijn voor het stellen van een
diagnose op Trichomoniasis bij duiven.

A simple system of method is indicated through which it is possible to grow
Trichomonads from bacterial tainted material with greater certainty than is the case
with the usual nutritive media (A.O. liver broth).

Addition of penicillin to liver broth considerably promotes the chance of deve-
loping the Trichomonads, but does not exclude the development of certain bacteria.

The culture medium consisting of amylum and liver may be of interest for the
drawing up of a diagnosis on Trichomoniasis with pigeons.

A. Bos (1942) : Die Trichomoniasis der Tauben und ihre Bekämpfung. Diss. Utrechl.
J. Schaaf und H. Schmitt (1937) : Zbl. Bakter. I Orig. 138. 500.

H. Oehlkers (1937) : Uber den gelben Knopf und die sonstige Trichomonadener-
krankungen der tauben. Diss. Hannover.

I,. de Blieck en H. J. W. Keidel (1947) : De Therapie var. Duiventrichomoniasis.
Ann. de la Soc. Belge de Medicine Tropicale.

Alle voedingsbodems werden met een verdunde geïnfecteerde leverbouil-
loncultuur geënt.

Conclusie : een minimale hoeveelheid lever zetmeel in physiol. NaCL geeft een goede
trichomonadenontwikkeling, zonder troebeling van de cultuurvloeistof.

Conclusie : het blijkt, dat behalve gekookte lever ook rauwe lever en binaemon gebruikt
kan worden. Ondanks toevoeging van deze N-bron is slechts van een geringe
bacteriegroei sprake.

Conclusie: In de Diss. van Bos (1941) wordt vermeld, dat het niet eenvoudig is uit ge-
ïnfecteerd materiaal (keelslijm) culturen aan te leggen. Met bovengenoemde
methodiek is het mogelijk uit een natief preparaat, waarin geen Trichomonas
was aan te tonen een cultuur te verkrijgen.

P. H. bepaling in uterusslijm. Skaarup Thyoesen, P. H. Bestemmalser i uterus-
slim m.m. af nyslagtede Koer med sarligt Henblik paa Konstatering af Endometritis.
M.f. Dyrl. 1948. H. 59 S. 281.

De schrijver onderzocht in de exportslachterij te Masnedsund 180 koeien door middel
van bacteriecultuur en electrometische P.H.-bepaling van uterus- en eileiderslijm,
en van de inhoud van follikels en ovariaalcysten. Van de 180 onderzochte gevallen
bleken er 129 steriel te zijn op lactose -agar citraatbloed en pepsine-caseïne -agar.
Hieronder waren 39 met een cervicitis.

Bij de gevallen zonder bacteriegroei was de P.H. : uterusslijm 5,85 (5,55—6,10),
salpinxslijm 6,72 (6,55—7,00) ; follikelvocht 7,29 (7.15—7,40). Cervicitis had geen
invloed op de P.H. van het uterusslijm. Bij 51 gevallen met positieve bacteriecultuur
(nymphomanie, pyometra, endometritis, cervicitis, salpingitis, oöphoritis) waren de
cijfers in dezelfde volgorde 6,32 (6,10—6,90) ; 6,80 (6,70—7,00) ; 7,32 (7,20—7,55).
Uit de stijging van de P.H. kan men met vrij grote zekerheid bacteriegroei voorspellen ;
een pathogene flora geeft de sterkste stijging ; vooral bij pyometra is zij groot (6,72 ;
6,97 ; 7,28).

Bij de aanwezigheid van 0,25—0,5 1. lochiën met .bacteriegroei vond de schrijver
6,32 ; 6,82 ; 7,31 ; bij steriele inhoud 5,8 ; 6,8 ; 7,25.

Het stadium van de bronstcyclus had geen invloed, evenmin was de P.H. verhoogd
in slijm uit drachtige uteri.

Bron van fouten bii de agglutinatie op BruceHa Bang. Lehnert, in Beitrag
zur Kenntnis der Fehlerquellen bei der Brucella abortus-Agglutination. Sk. Vet. \'1\'.
\'947, S. 630.

Bij het onderzoek op agglutininen tegen Br. Bang in bloedserum komt men meer-
malen waarden tegen, waarbij het moeilijk is uit te maken of men niet met normale
agglutininen te maken heeft. Bij dergelijke grenswaarden kunnen subjectieve invloeden
bij het nemen van een beslissing een beslissende rol spelen, maar ook kleine technische
verschillen in de uitvoering en foutenbronnen, die elke serodiagnostische methode
aankleven, kunnen tot foutieve aanwijzingen aanleiding geven.

De schrijver is van de veronderstelling uitgegaan, dat een snelle behandeling na aan-
komst in het laboratorium gewaarborgd is, en dat de reinheid nauwkeurig in acht
wordt genomen. Verder wordt overal in Zweden dezelfde methode gevolgd, waarbij het-
zelfde antigeen door 1 centraal laboratorium wordt geleverd. 1 „soft" vorm wordt daar-
voor gebruikt; in 0,2 % trypaflavineoplossing mag geen agglutinatie plaats vinden. Vóór
de aflevering wordt het antigeen op het agglutinerend vermogen onderzocht. Des-
ondanks zijn er nog klachten over verschillende resultaten in diverse laboratoria ont-
vangen.

De schrijver heeft nu een uitgebreid onderzoek ingesteld, en daarbij gevonden dat
het agglutinerend vermogen van runderserum binnen enkele dagen na de bloedafname
een verandering kan ondergaan, die zich zowel kan uiten in éen verzwakking als in
een versterking. Dit kan van veel belang zijn als we met grenswaarden te maken hebben.

Ook verschillende agglutinabiliteit van de antigenen kan een rol spelen. De oorzaak
van dit verschijnsel is nog onbekend ; wanneer zwak antigeen wordt gebruikt, kan een
laag gehalte aan agglutininen over het hoofd gezien worden, terwijl een hoog gehalte
aan normale agglutininen bij een sterk antigeen tot een positieve beoordeling kan leiden.
De leeftijd van het antigeen kan een rol spelen, als bij hetzelfde serum verschillende
resultaten worden verkregen.

Soms vond de schrijver hoge waarden bij vee, dat absoluut vrij was van de abortus-
infectie. Hij denkt hierbij aan aspecifieke factoren bij andere ziekten, en is bezig een
onderzoek daarnaar in te stellen.

Het gehalte aan Hyaluronidase in het sperma van stieren. Dalgaard-Mik-
kelsen, Ancher Kvorning og Rasbeck, On Hyaluronidase concentration in Buil Sem^n
Sk. Vet. T. 1947, S. 661.

In 1930 werd in testikels van zoogdieren een stof aangetoond, die de permeabiliteit
van bindweefsel beinvloedt. Deze stof werd ook gevonden in bepaalde bacteriën, kwaad-
aardige gezwellen, in slangen- en bijengift e.a. De stof geleek op het enzym hyaluroni-
dase, dat het muc Polysaccharide hyaluronzuur kon ontleden. Amerikaanse onder-
zoekingen schenen aan te tonen, dat de bevruchting van de eicel wordt beïnvloed door
het gehalte aan dit enzym in de omgeving van de eicel. Gefiltreerd sperma-serum
dal het enzym bevatte, gaf aan sperma, dat een laag gehalte aan spermatozoïden had,
toch nog de mogelijkheid tot bevruchting.

De schrijvers bereidden nu uit gewrichtsvbcht bij runderen hyaluronzuur. Zij gingen
na de viscositeit van een oplossing van deze stof vóór en na toevoeging van semen-plasma
in verschillende verdunning.

Wanneer men semen na de ejaculatie centrifugeert, is na 3 dagen bij 2° C. het gehalte
van het enzym nog gelijk ; bewaart men het semen en centrifugeert men na genoemde
termijn, dan is het gehalte met meer dan 100 % gestegen. Het hyaluronidase wordt
dus door de spermatozoa afgescheiden, al schijnen zij het niet zelf te produceren ; waar-
schijnlijk ontstaat het in het spermatogene weefsel der testikels.

Het schijnt, dat een hoog gehalte aan het enzym in het plasma het uittreden uit de
zaadcellen tegengaat, zodat deze een grotere bevruchtingscapaciteit hebben.

Als het sperma weinig spermatozoïden bevat en tevens weinig hyaluronidase, clan is
de stier steriel. De schrijvers vonden soms een semen met grote densiteit, maar met
vrijwel geen enzym. In zo\'n geval zou steriliteit mogelijk zijn. Amerikaanse onder-
zoekers konden bij de mens de fertiliteit van het sperma door hyaluronidase-toevoeging
vergroten ; in de veterinaire practijk zal dit wel geen betekenis krijgen, tenzij bij ver-
dunning van het sperma van buitengewoon beste stieren, waardoor met een kleiner
aantal cellen toch bevruchting zou kunnen worden verkregen.

Zaagsel in slagerswinkels. (Merc om Savsmuld. Det meningslöse Forbud mod
Brug af Savsmuld til Gulvbeströning. Stcrilt Savsmuld paa Gulvet. Slagtcrtidende
13 og 20 Februari 1948).

De veterinaire autoriteiten in Denemarken hebben een antipathie tegen het gebruik
van zaagsel als strooisel op de vloeren in bewaar- en verkoopruimten van vlees. Ik kon
dit persoonlijk constateren.

In 1925 is er een verbod in het leven geroepen, uitgaande van het Min. v. Landbouw,
om zaagsel in slagerswinkels te gebruiken. Hieraan is nimmer de hand gehouden, doch
iri het laatst van 1946 is in Odensc terzake proces-verbaal opgemaakt, waarop veroor-
deling is gevolgd. Daarna is Kopenhagen gevolgd met een strengere handhaving van
het voorschrift. Vertogen van de Deense slagersvereniging bij de Minister van Land-
bouw werden afgewezen met een verwijzing naar het hoge bacteriegehalte van zaagsel
dat de lucht zou verontreinigen, terwijl de slagers het gevaar hiervan betwisten en
wederkerig wijzen op het grotere risico van uitglijden voor slagers en klanten, indien
geen zaagsel wordt gebruikt. Men blijft diligent en hoopt op intrekking van het verbod.
Intussen is er reeds een firma die steriel zaagsel in de handel brengt.

Levensmiddelencontröle in Denemarken. (Sv. O. Koch, Hvilke Opgaver
omfatter den Veterinäre Levnedsmiddelkontrol i Dag; hvorledes bör vi organisere
Kontrollen, og hvilke Krav stiller Kontrollen til Veterinärernes Uddannelse. Norsk
Vet. T. 1948, S. 93 en S. 125).

In een voordracht die te Oslo werd gehouden, besprak de bekende leider van de
levensmiddelencontröle in Aarhus de tegenwoordige stand daarvan in Denemarken,
en de mogelijkheid en de wenselijkheid om dit arbeidsveld uit te breiden. Vele zijner
mededelingen zijn een bespreking alleszins waard.

De vleeskeuring is geheel in handen van dierenartsen, die een autorisatie moeten
bezitten van de Minister van Landbouw. Hoewel het aantal diensten, waaraan een
laboratorium is verbonden, zich in stijgende lijn beweegt, zijn er nog al te veel diensten,
die voor voortgezet onderzoek aangewezen zijn op het staatsseruminstituut te Kopen-
hagen. Dit is onbevredigend omdat voor een goede uitvoering van de dienst een labo-
ratorium noodzakelijk is. Terwijl er bij de melkkeuring grote waarde wordt gehecht aan
bacteriologische controle op bedrijf en product, staat deze bij de vleeskeuring nog in de
kinderschoenen (anderzijds bestaat er aan de exportslachterijen wel een geregelde
veterinaire controle op het gehele arbeidsproces). Beschouwt men een hoog bacterie-
gehalte in worst niet al te veel als normaal? Hoe moet men het meel- en vetgehalte in
worst controleren zonder laboratorium ?

De schrijver wekt ertoe op, controle uit te oefenen niet alleen op de vrieshuizen voor
export, maar ook op de in vrieshuizen opgeslagen voorraden van detaillisten ; en beveelt
studie aan of de invloed van langdurig transport vóór het invriezen niet tegengegaan
moet worden, en hoe het transport, het bewaren, het ontdooien en de verkoop moet ge-
schieden. Hierbij zijn punten, waaraan ook in ons land nog wel eens aandacht besteed
mag worden.

Voor zover de winkelcontróle niet door dierenartsen, maar door de gezondheidspolitie
geschiedt, dienen deze ambtenaren een speciale opleiding te krijgen. Tenminste 4 maal
per jaar moeten alle winkels waar vlees en (of) vleeswaren verkocht worden, gecon-
troleerd worden.

De gevogeltekeuring, die nog slechts in een beperkt aantal gemeenten bestaat, dient
in het belang der verbruikers uitgebreid te worden. Op het gebied der keuring van
wild, vis, week- en schaaldieren bestaat in Denemarken nog niets.

De melkcontróle is in handen van de dierenartsen, die voor controle op de boerderij
door de Min. v. Landbouw geautoriseerd moeten zijn, en hun werk verrichten aan de
hand van een regulatief. Voor de laboratoriumcontróle bestaat zo\'n regulatief niet ;
door een commissie is daarvoor een ontwerp samengesteld, dat reeds in vele gemeenten
vrijwillig is ingevoerd, zodat er voldoende gegevens beschikbaar zijn of bij de codi-
ficatie nog wijzigingen moeten worden aangebracht. Dan zal tevens aan het Veterinär-
Direktorat het toezicht op deze laboratoria worden opgedragen.

Dc schrijver is door jarenlange ervaring tot de overtuiging gekomen, dat het met
behulp van enkele grote laboratoria wel mogelijk is de bestrijding van ziekten als t.b.c.
en abortus vanuit een centraal punt te regelen, doch dat het bij de mastitisbcstrijding
noodzakelijk is een sterke decentralisatie toe te passen, waarbij talrijke laboratoria
ingeschakeld moeten worden.

Wegens het grote belang dat de melkhygiëne heeft bij een krachtige bestrijding van
de mastitis, wegens het grote aantal gegevens waarover het laboratorium voor melk-
onderzoek beschikt en omdat de diensten reeds aan de boerderij controle meewerken,
zullen dit bij voorkeur die van de melkcontrólediensten moeten zijn. Dit bevordert
ook een efficiënte wijze van werken.

De gezondheidsraad en de melkfabrieken wensen medewerking der dierenartsen
bij de regeling der watervoorziening, op welk gebied verscheidene dierenartsen zich
bewogen hebben in verband met het belang voor een hygiënische melkwinning, het
toezicht op slachterijen en de betekenis voor de veestapel.

Wij zouden zeker niet verwachten, dat herhaaldelijk de hulp van het laboratorium
wordt ingeroepen voor het onderzoek van bakkerijproducten.

In de kleinste diensten is aan practici de vleeskeuring opgedragen ; in de steden en
aan de ook voor de binnenlandse vleesvoorziening belangrijke exportslachterijen zijn
specialistisch geschoolde dierenartsen werkzaam. Voor zover er op het platteland
melkkeuring is ingevoerd, bestaat zij in het toezicht van practici op enkele boerderijen.
Een aantal gemeenten met kombebouwing hebben vaak een gezamenlijke dienst inge-
steld, waardoor de boerderijen gecontroleerd worden ; niet steeds is daaraan een
laboratorium verbonden. Het is gewenst, dat hier een aaneensluiting van de vlees- en
. melkkeuringsdiensten onder eenhoofdige, ambtelijke leiding wordt nagestreefd, zoals
deze in verschillende stadsgemeenten bestaat. Hier heeft men dus een levensmiddelen-

controledienst met laboratorium ; het geheel onder leiding van een „stads"dierenarts,
die zowel de vleeskeuring als de boerderijencontróle, de winkelcontróle en het labora-
toriumonderzoek verricht ; in wat grotere steden geholpen door een ,,reserve"dierenarts.
In de grootste steden bestaat de formatie uit de stadsdierenarts, enkele afdelings- en
verder uit reservedierenartsen. De meesten achten het gewenst, dat de stadsdierenarts
lid is van de gezondheidscommissie.

Als voorbeeld, hoe de diensten ingericht zijn op vele plaatsen in Denemarken, be-
schrijft Koch zijn eigen dienst. Aarhus is na Kopenhagen de grootste stad en telt bijna
iio.ooo inwoners. Aanvankelijk waren vlees- en melkkeuring gescheiden, doch in 1940
werden zij in 1 dienst ondergebracht, onder leiding van hemzelf als stadsdierenarts.
Er zijn drie afdelingsdierenartscn, n.1. voor vleeskeuring, boerderijcontróle en labora-
torium. Bij de vleeskeuring is 1 reservedierenarts werkzaam, die tevens laboratorium-
werk doet en naar behoefte wordt bijgestaan door één of meer der 6 reservedierenartsen
die belast zijn met de boerderijcontróle, en elk 3000 koeien onder hun toezicht hebben,
welke ze 1 maal per maand (kindermelk-leverende bedrijven 1 maal per week) moeten
controleren. Aan het laboratorium zijn 6 vrouwelijke assistenten verbonden, die door
de dienst zelf voor technische werkzaamheden opgeleid worden. Het laboratorium koopt
regelmatig monsters ook van vleeswaren, en onderzoekt de door de gezondheidspolitie
getrokken monsters. Dagelijks worden rapporten uit de verschillende diensttakken
ontvangen en verwerkt in een kaartsysteem.

Er bestaat een nauw contact tussen het laboratorium en de dierenartsen, die belast
zijn met de bedrijfscontróle. De laatste houden zich op de hoogte van de lab.onder-
zoekingen met betrekking tot hun eigen district, verrichten een deel ervan zelf of assis-
teren daarbij.

De kindermelk — die rauw verkocht wordt (alle andere wordt gepasteuriseerd) —
wordt dagelijks gecontroleerd.

Consumptie-ijs — dat momenteel nog onder de beoordeling van verschillende in-
stanties valt, welke echter werken in de richting van coördinatie — wordt geregeld
onderzocht.

Het blijkt, dat de laboratoriumgegevens het gezag der in de buitendienst werkzame
dierenartsen zeer ten goede komen, waaraan de goede samenwerking met de melk-
fabrieken, die alle gegevens over de reductase-proeven verstrekken, ook niet vreemd
zal zijn.

Paedagogisch nut heeft de maatregel, dat de kindermelk leverende bedrijven en de
melkfabrieken elk kwartaal een opgave ontvangen over de resultaten der overeen-
komstige bedrijven aan de hand van een puntenstelsel en met vermelding van het op
grond daarvan verstrekte rangnr. Aan voorlichting wordt veel zorg besteed ; enerzijds
worden op periodieke personeelsconferenties interessante gevallen behandeld en wordt
daar mededeling gedaan over de resultaten van wetenschappelijke onderzoekingen in
het laboratorium ; anderzijds wordt door lezingen (eventueel met film) en cursussen
getracht, de veehouders en bedrijfsleiders een beter inzicht te geven in hygiënische
vraagstukken. Het ligt in de bedoeling dit uit te breiden tot het personeel der melk-
fabrieken. Op het terrein der vleeskeuring is de voorlichting nog niet zo goed georgani-
seerd, hoewel het daar even noodzakelijk is. Wel worden lessen gegeven aan slagers-
leerlingen. Het onderwijs in microbiologie voor a.s. huishoud- en kookschoolleraressen
aan de Universiteit van Aarhus is verbonden aan de dienst. De pers neemt meermalen
berichten over de werkzaamheden van de dienst op, terwijl het blijkt, dat de demon-
straties en lezingen voor huisvrouwenverenigingen, leerlingen van huishoudscholen,
leerlingverpleegsters, scholen, en de bezoeken aan het slachthuis, het laboratorium en
grote levensmiddelenbedrijven grote propagandistische waarde hebben.

Langzamerhand heeft nu de overtuiging zich wel baan gebroken dat de levensmiddelen-
controle niet een terrein is geschikt voor practici in retraite, doch specialistische scholing
vereist. Op de hogeschool wordt de theoretische grondslag gelegd ; na afloop van de
studie dient men zich te specialiseren. Het is mogelijk nog 1 k 2 jaar een uitgebreidere
cursus aan de hogeschool te volgen. Een speciale commissie heeft nu voorstellen uit-
gewerkt. Na de studie dient men eerst een tijdje practisch werkzaam te zijn aan een goed

ingerichte dienst (het is echter nog een probleem, hoe daar plaatsing te krijgen) ; ver-
volgens volgt men gedurende i semester een cursus voor ambtelijke dierenartsen in
bacteriologie, path. anatomie, histopathologie, vlees- en melkkeuring. Aan de hogeschool
worden verder gedurende 14 dagen vervolgcursussen gegeven. Daar men blijkbaar ook
in Denemarken bij benoemingen rare dingen kan beleven, waarbij specialisten achter
worden gesteld, is door de Deense zustervereniging van onze Maatschappij een vaste
commissie ingesteld, die de gemeenten van advies dient bij vacatures. Uit de door haar
aanbevolen dierenartsen kunnen de gemeenten kiezen. Het betreft hier leidende functies
(afdelingsdierenartsen inbegrepen). Men heeft een grote steun aan het Veterinär-
Direktorat en de Minister van Landbouw, die hun volle medewerking verlenen, en die,
doordat voor de uitoefening van de vlees- en melkkeuring een autorisatie van de Min.
nodig is, een sterke invloed kunnen uitoefenen. Mede door deze garantie voor com-
petente krachten zijn de stadsdierenartsen in de hoogste salarisgroep opgenomen. Men
is in Denemarken wel overtuigd, dat de dierenarts, mits hij met liefde zijn arbeid verricht,
ook op dit terrein zeer nuttig werk voor de gemeenschap doet.

Behandeling van stierensperma. (Wibling, om Behandling af Tyresäd. Mbl.
f.d.d. Dyrl. foren. 1948. S. 221)

Naar aanleiding van talrijke buitenlandse studies en de onlangs gerefereerde mede-
delingen van Knudsen, die volgens hem niet meer geheel op de hoogte van de tijd zijn,
geeft de schrijver zijn ervaringen met vloeibaar sperma in W. Jutland.

Al naar de stier wordt er een phantoom of een nymphomane koe gebruikt. Koude-
shock voorkomt men het beste, door \'s winters de dekking niet in de buitenlucht te laten
verrichten. Afgezien van individuele verschillen is een interval van 4 dagen tussen de
dekkingen het beste (Shorthorn beste 1 maal per week). Wordt er meer dan één stier
gebruikt, dan is dit geen probleem. Het drachtigheidspercentage was in de laatste 3 jaar
90, aantal inseminaties per koe 1,5—1,6. Dekking in schone omgeving buiten de wind.
Afknippen der praeputiaalharen, borstelen der omgeving en afwassen met chloramin.
Voor elke dekking schone vagina. Voor elk dier 2 speciale vaginae. Het beste is twee
maal achter elkaar te dekken.

De beoordeling der beweeglijkheid is zeer subjectief. Zonder de waarde van andere
methoden te willen ontkennen, is de schrijver van oordeel, dat de microscopische beoor-
deling van 10—15 maal verdund zaad de betrouwbaarste indruk (bij enige ervaring
tot 10 % nauwkeurig) geeft. Een methode van beoordeling, die absoluut correleert
met de fertiliteit is nog niet gevonden, maar de beweeglijkheid en de levensduur zijn
van groot belang. Deze twee eigenschappen vertonen onderling een sterke correlatie.
Het bewaren bij 4⁰ C. om de houdbaarheid te beoordelen is wegens de lange duur
onuitvoerbaar; de schrijver wijst in dit verband op de methode van Salisbury, die wèl
bruikbaar is in de practijk (verdunning met citraateidooier, waterbad 30 min. bij
47,5° C.). Kleuring van sperma heeft alleen nut bij pas aangekochte stieren. De katalase-
proef (op reinheid en pus) moet zo niet dagelijks, dan toch regelmatig toegepast worden.

Verdunning. Er wordt een kort overzicht gegeven van de ontwikkeling van het verdun-
ningsvraagstuk. Door de schrijver wordt de volgende citraatbuffer gebruikt:
2 Na₃0₆H₅0₇, 11 ILO 4,76 g, glucose 0,72 g, sulfanilamid 0,4 g, gedest. H,0 100 g
aseptisch bereiden, pasteuriseren in donkere flessen (desgewenst 3,9 g gelatine)
Vóór gebruik 25 % verse eidooier toevoegen, (in 200—250 cc. fles flink schudden).
4 Dagen na de verdunning van het sperma is de beweeglijkheid nog zo groot, dat het
sema nog geheel geschikt is voor het gebruik. Over de bacteriegroei is nog te weinig
bekend.

Bij toevoeging van gelatine kan men slechts half zo ver gaan met verdunnen als bij
vloeibaar zaad. Minder dan 3 maal mag men niet verdunnen, daar dan pas de volledige
bufferwerking optreedt. Zonder schade ging Wibling tot 1 op 20 ä 30, als het sperma
maar van goede kwaliteit is.

Melkhygiëne. (Leth Jörgensen: Levnedsmiddelhygiejnen-fortsat. Mdbl. f. d.d. Dyrl.
for. 1948 S. 245).

Kristensen zegt in een vroeger artikel, dat het resultaat der melkcontröle nog niet

veel te betekenen heeft. De ontzaglijke hoeveelheid arbeid, die besteed wordt aan
voorlichting heeft geen resultaat. Het zal nodig zijn de veehouders economische voordelen
te bieden, wanneer zij de eisen zullen naleven.

Jörgensen noemt een voorbeeld, dat de voorlichting wel degelijk succes heeft gehad
en is van oordeel, dat de economische voordelen er reeds zijn. Voor consumptiemelk
wordt een hogere prijs ontvangen dan voor industriemelk en een deel van het jaar wordt
reeds een toeslag van ruim i cent per liter melk verleend aan de onder controle staande
bedrijven. Alleen voor boterfabrieken, die als nevenbedrijf consumptiemelk verkopen,
is een betere regeling mogelijk. Bovendien heeft de dierenarts die belast is met controle
op de boerderij, steeds een stok achter de deur, omdat hij bij gebleken aperte onwil tot
intrekking van de vergunning om consumptiemelk te leveren kan adviseren.

De Inspecteur, die in Denemarken belast is met de regeling van en het toezicht op
de m elkcontróle, bespreekt hier enkele eisen, waaraan „kindermelk" moet voldoen
en legt de nadruk op de geringe medewerking van sommige gemeentebesturen, die deze
melk meer schijnen te beschouwen als een luxe-artikel, dat de mogelijkheid biedt om
melk met een hoog vetgehalte te krijgen (kindermelk wordt niet gestandariseerd).
De naam „kindermelk" is niet geoorloofd, als niet aan bepaalde voorschriften voldaan is.
Sommige eisen (beslag vrij van abortus-Bang, t.b.c. en haemolytische streptococcen)
zijn door verschillende gemeentebesturen nog niet ingevoerd; gezondheidsverordeningen
zonder deze bepalingen zullen in \'t vervolg niet meer worden goedgekeurd.

De schrijver merkt op, dat kindermelk die uit de aard der zaak geen groot afzetgebied
kan hebben, toch veel wordt afgeleverd. Een goede verwarmde melk is beter dan kinder-
melk waaraan niet de uiterste zorg is besteed. De artsen zijn in het algemeen er tegen
de kindermelk rauw aan de kinderen te geven. Uit deze verklaringen blijkt wel, dat
ook de schrijver geen voorstander is van een voortgezette productie van „kindermelk";
doch als zij zal blijven, is het noodzakelijk de eisen volledig door te voeren.

Invaginatis caecocolica bij het paard. (Hyldcaard-Jensen, Et tilfalde of invagi-
natio caecocolica hos Hesten. Mbl. f. d.d. Dyrl. Foren. 1948. S. 254.)

Bij een paard met koliek, waarbij rectaal rechts in het abdomen een rond lichaam
van 30 cm diameter werd gepalpeerd, werd na de sectie gevonden, dat het coecum
over een lengte van go cm in het colon was geïnvagineerd, en tegelijk 180° naar links
was getordeerd.

Experimentele Toxoplasmose bij Hazen. (Christiansen, Eksperimentel Toxo-
plasmose hos Harer. Mbl. f. d.d. Dyrl. Foren. 1948. S. 505.)

Toxoplasmose komt in Denemarken bij hazen vrij veel voor. Aanvankelijk gelukte
het niet microscopisch de juiste diagnose te stellen; aan bewaard materiaal gelukte dit
later wel. Ook experimenteel kon men de ziekte niet overbrengen, hetgeen een gevolg
was van het feit, dat in het vrij lange tijdsverloop tussen het vinden van het cadaver
en de aankomst aan het laboratorium de parasieten reeds afgestorven waren. Aan de
schrijver werd een stam beschikbaar gesteld, die uit de mens was gekweekt, en die
zonder bezwaar op muizen in leven werd gehouden.

Deze was oorspronkelijk uit de Veren. Staten afkomstig. Alle met deze stam geïn-
fecteerde hazen stierven na 7—9 dagen en vertoonden hetzelfde path. anat. beeld als bij
spontane hazen-toxoplasmose werd waargenomen. De parasieten zijn dus nauw ver-
want, zo niet identiek. De schrijver verkreeg buitengewoon mooie uitstrijkpreparaten
met Harris haematoxyline, zoutzure alcohol, en nakleuring met een gecombineerde
kleurstofoplos\'sing (S. 3), zoals hij vermeld vond in een artikel van Page en Green in
the Cornell Vet. Vol 32, S. 265, 1942, voor hondenziekte-preparaten.

Melkcontróle in Oslo. (Th. Jörgensen, Rejseberetung. Mbl. f. d.d. Dyrl. Foren.
1948. S. 515.)

van 500—600 km afstand aangevoerd worden. De melk wordt 2 maal per dag aange-
voerd aan verzamelstations, die haar afkoelen en daarna verzenden. 1 à 2 Maal per
week wordt de melk achtergehouden, gepasteuriseerd en ontroomd. De ondermelk
gaat naar de producent terug, de room wordt in Oslo gekarnd. Men heeft hier dus
wel met grote moeilijkheden te kampen. Het verbruik aan volle melk is 200.000 1
per dag.

Standaardisatie vindt in tegenstelling tot Denemarken en Zweden niet plaats. De
schrijver bespreekt nu uitvoerig de wijze van controle door het laboratorium en de
gezondheidsraad. Per week worden slechts 120 boerderijmonsters onderzocht, waarvan
slechts 20 op pathogene bacteriën. Worden jS-haemolytische streptococcen gevonden,
dan wordt het staatslaboratorium voor mastitisbestrijding daarvan in kennis gesteld.

De schrijver heeft geconstateerd, dat de controle nog niet zo goed is als in Dene-
marken; men werkt er onder veel moeilijker omstandigheden. Wel acht hij het feit,
dat de boerderijcontröle afhankelijk wordt gesteld van het laboratoriumonderzoek,
beter dan het Deense systeem, waarbij die controle elke maand plaats heeft, ook al is
er geen aanleiding toe. Op het gebied der propaganda kan men bij de Noren in de
leer gaan.

Nieuwe abortusinfecties. (Jacoby Andersen, Om Ny-infektioner ved smitsom
Kastning. Mbl. f. d.d. Dyrl. for. 1948, S. 552.)

Ter standplaats van de schrijver waren in 1941 38,8 % der bedrijven geïnfecteerd
met abortusrBang, hetgeen werd va$tgçstçld door bloedonderzoek bij het op stal zetten,
en — bij positief resultaat — een herhaling in het voorjaar. Nu is het percentage 12.
Van 194I\'—1945 waren er 13 nieuwe en re-infecties. In 1947 werden 5 nieuwe besmet-
tingen vastgesteld. In de meeste gevallen betroffen deze nieuwe infecties drachtige
vaarzen. Hierbij kan dus nog geen melkringprocf worden gedaan; evenmin bij droog-
staande koeien, die vaak met het jongvee geweid worden. In besmette streken moeten
alle vaarzen dus streng onderzocht worden.

In een mededeling van het Deense Veterinardirektorat (Mbl. f. d.d. Dyrl. Foren.,
1948, S. 554) wordt er de aandacht op gevestigd, dat penicilline ook de gewone melk-
zuurstreptococcen doodt, waarvan het gevolg is, dat op de fabriek de melk niet meer
op de normale wijze kan zuren. Daarom moet de dierenarts aan de eigenaar voor-
schrijven, dat van koeien, welker uiers met penicilline behandeld zijn, de eerste 3—4
dagen na de injectie de melk niet aan de fabriek afgeleverd wordt, en ook moet de
eigenaar de fabrieksleiding berichten, wanneer penicilline gebruikt zal worden.

Kopervergiftiging bij schapen. (Narland, kobberforgiftning hos sau. Norsk. Vet.
T. 1948 S. 161.)

Het schaap is zeer gevoelig voor koperverbindingen. In Noorwegen bestaan er ver-
schillende mogelijkheden, dat teveel koper wordt opgenomen. De schrijver beschrijft
3 uitbraken van een chronische vergiftiging, met 4—12 sterfgevallen elk, tengevolge
van de toegankelijkheid tot likstenen (1 dl. kopersulfaat op 9 dl. Na Cl.), die vaak als
anthelminthicum worden gebruikt, waarvoor de schrijver ze evenwel waardeloos acht.
Maandenlang kregen de schapen zo koper naar binnen. Een andere uitbraak had plaats
in de nabijheid van een kopermijn, waar het drinkwater of het weidegras teveel koper
bevatte. De verschijnselen waren bewusteloosheid, oedemen, vuil-gele slijmvliezen,
haematerie, algemene icterus en degeneratie vooral van de lever, met variaties al naar
het meer of minder acuut verloop. Bij een chronisch, dodelijk verlopend geval, was er
uitgebreide nécrosé van kop en oren na blootstelling aan het zonlicht. Uitgesproken
chronische gevallen verliepen met gebrek aan eetlust en vermagering. Soms traden
de verschijnselen op weken nadat met de toediening was opgehouden. Bij gezonde
dieren, met een flinke eetlust, is het verloop het hevigst, doordat deze het meeste voedsel
tot zich nemen.

Het rattenvergift „Antu". Dyrendahl, Hansen och Lomnek, Om rattgiftet Antu
och akut Antu-förgiftning hos hund. (Skand. Vet. T. 1948, S. 193.)

Bij proeven op ratten over het verband tussen smaak en giftigheid van diverse stoffen

werd Antu toevallig ontdekt. Het is alfanaphtylthio-carbamid. Toen in de Ver. Staten
in de oorlog geen bulbus scillae meer te krijgen was, heeft men antu nader bestudeerd.
De dodelijke dosis is ongeveer dezelfde als bij strychnine, n.1. 3—4 mg per kg lichaams-
gewicht. De ratten eten gewoonlijk wel zoveel *\'an het uitgelegde voedsel, dat ze zelfs
bij een gehalte van 1 %, reeds sterven. Aanvankelijk werd aan andere, niet giftige
spijzen de voorkeur gegeven, doch later wist men de blijkbaar bestaande eigen smaak
of geur op te heffen. Het wordt vooral als poeder (met een gehalte van 30 %) vermengd
met de ook bij ons gebruikelijke voedselmassa\'s. Uit een bijgevoegd lijstje blijkt, dat de
giftigheid slechts overtroffen wordt door „1080" en door sulfas strychnini. Laboratorium-
en bruine ratten zijn het gevoeligst, daarop volgen hond en varken. De zwarte rat is
veel minder gevoelig. 1080 is veel giftiger voor kleine huisdieren dan voor ratten en is
dus niet practisch bruikbaar. Tegen Antu ontstaat bij ratten een zekere resistentie, die
na 30—40 dagen weer afneemt.

Het is gebleken, dat zo voor en na door Antu honden vergiftigd zijn, (9 gevallen,
in 89 % met dodelijke afloop). Het hoofdverschijnsel is een geweldig longoedeem,
waardoor de dieren hevig benauwd zijn. Vrijwel nooit ziet men vomiteren.

Het bloed is donker en zeer visceus. Bij de sectie vindt men verder oedeem van longen
en mediastinum vooral dorsaal, hydrothorax, en soms oedeem en haemorrhagiën in
de parenchymateuze organen, het maagdarmslijmvlies, de hersenen en de meningen.
De schrijvers menen, dat het longoedeem optreedt door de inwerking van Antu op het
endotheel der longvaten.

Chemische bepaling van para-aminobenzoezuur in voedsel. (Alström, kemiska
bestamningar av para-aminobenzoesyra i fodermedel samt undersökningar av para-
amino-benzoesyre-eliminationen med urinen hos olika djur. Skand. Vet. T. 1948,
S. 213.)

Dit artikel is te specialistisch, om er hier een referaat van te geven. Hetzelfde is het
geval met het volgende artikel, dat in het Engels is gepubliceerd.

MesChaks, Oriéntating Investigatious of Neutral Steroids in Urine of Cattle and
Horsc. Skand. Vet. T. 1948. S. 278.

Serologische determinatie van mastitisstreptococcen. (Hillermark, Nagot
om serologisk gruppdifferentiering av mastitisstreptokocker. Skand. Vet. T. 1948,
S. 257-)

Bij het bacteriologisch onderzoek van 3580 melkmonsters vond de schrijver 585
streptococcen-stammen, die tot één der door Lancefield aangegeven groepen of tot
de groep-N van Ernst behoorden, terwijl 44 maal str. uberis werd aangetroffen.

Str. agalactiae werd in 439 gevallen aangetoond; str. pyogenes animalis in 47; str.
dysgalactiae in 64; humane-streptoc. C in 12 (bij 9 koeien) gevallen. Uit een kwartier
bij 2 koeien werd Str.-Ch. met 17 resp. 30 dagen tussenruimte geïsoleerd. 10 Ch. stammen
vergistten geen lactose, 2 splitsten deze suiker onder vorming van zuur. Geen dezer
Ch-stammen hadden fibrinolytisch vermogen ten opzichte van bloedplasma van de mens.
D- en E-streptoc. werden in 6 resp. 2 gevallen en G. uit 4 monsters van 4 bedrijven
gevonden.

De laatste hadden geen fibrinolytische eigenschappen. De schrijver kon nagaan,
dat hij reeds G-stammen had gevonden, vóór hij daarvan serum kon krijgen. Zij ver-
gistten aesculine, salicine, lactose en saccharose, doch geen sorbiet, manniet, rafïïnose,
inuline of trehalose; Na-hippuraat werd niet gehydroliseerd. De meeste koeien op het
bedrijf hadden wel een kwartier met vastere consistentie dan normaal.

i r Stammen behoorden tot groep N van Ernst. (9 koeien op 6 bedrijven). 9 Stammen
hydrolyseerden Na-hippuraat. 1 maal werd deze str. bij toeval geisoleerd uit dun uier-
secretum met grove vlokken. Zowel G als N hebben enige betekenis als mastitisstrepto-
coccen.

De schrijvers zijn de overtuiging toegedaan, dat men voor een goede determinatie
zowel de serologische als de biochemische eigenschappen der str. moet kennen.

„de betekenis van het diergeneeskundig beroep voor de vlees-
voorziening in de wereld".

li.15

12.30

\'5

Dr. Beaudette (Ver. Staten van Amerika)
„de betekenis van het diergeneeskundig beroep voor de pluim-
vee- en eierenvoorziening in de wereld".
Films.
Lunch.

„de dierenarts en het fokken en grootbrengen van dieren".
Dr. W. R. Wooldridge (Groot Brittannië) en
Dr. Kelser (Ver. Staten van Amerika)

Woensdag : 10

11.15

12.30
\'4-\'5

Donderdag ;

li.15

12.30
\'4-15

Vrijdag :

li.15

12.30

14-15

Zaterdag :

Voor de Sectievergaderingen zijn de volgende groepen voorgesteld :
De plant met betrekking tot de productiviteit van dieren.

In het Nationale Comité voor Nederland voor het Congres hebben de volgende Heren
zitting willen nemen :

Prof. Dr. L. de Blieck, vertegenwoordiger voor Nederland in het Permanente Comité
voor de Internationale Diergeneeskundige Congressen.

Dr. Y. M. Kramer, Voorzitter van de Maatschappij voor Diergeneeskunde, bestuurslid
van de afd. Melkhygiëne van de groep kennis voedingsmiddelen van dierlijke oor-
sprong van de Maatschappij v. Diergeneeskunde, Voorzitter van het Nationale Comité
in Nederland voor het Congres in 1949 te Londen.

Prof. Dr. J. A. Beijers, Hoogl. Veeartsenijkundige Faculteit Universiteit Utrecht

E. J. A. A. Quaedvlieg, Veterinair Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid, Directeur

van de Veeartsenijkundige Dienst.
Dr. J. M. van Vloten, Veterinair Inspecteur van de Volksgezondheid in algemene
Dienst.

Dr. H. S. Frenkel, Directeur van het Staatsveeartsenijkundig Onderzoekingsinstituut.
Dr. W. A. de Haan, Secretaris van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.
Dr. R. van Santen, Voorzitter van de Vereniging van Directeuren van Openbare
Slachthuizen.

Dr. C. de Graaf, Voorzitter Afd. Vleeshygiëne van de groep kennis voedingsmiddelen

van dierlijke oorsprong van de Mij. v. Diergenccsk.
G. S. E. Vegter, Voorzitter groep Pluimvee van de Mij. v. Diergeneesk.
Dr. J. Winsser, Voorzitter van de groep ziekten bij kleine huisdieren van de Mij. v.
Diergeneeskunde.

Prof. Dr. J. D. Verlinde, Hoogleraar Medische Faculteit, Universiteit Leiden, Hoofd
van de Afd. bacteriologie en experimentele pathologie van het Instituut voor Prae-
ventieve Geneeskunde.
Dr. J. van der Hoeden, Bacterioloog Academisch Ziekenhuis, Utrecht.
Dr. J. Grashuis, Directeur van het Instituut voor veevoeding ,,De Schothorst".
A. M. Frens, Directeur van de bacteriologische afdeling van het Rijkslandbouwproef-
station Hoorn.

L. A. Bom, Secretaris-pcnningmecster der Vereniging „Het Ned. Trekpaard".
Dr. J. Staal, Voorzitter van het stamboek „Het Noord Nederlandse Paard".
Dr. C. P. A. Dieben, Directeur Veeartsenijkundige Dienst, Indonesië.
Prof. Dr. F. C. Kraneveld, Hoogleraar Veeartsenijkundige Faculteit, Universiteit
Batavia.

L. P. de Vries, Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst in algemene dienst, Secre-
taris van het Nationale Comité in Nederland voor het Congres in 1949 te Londen.

Het komt mij nuttig voor, mede omdat zowel bij de Friese als bij de Overijsselse
Gezondheidsdienst enkele gevallen van primaire uiertuberculose bekend zijn geworden
na uierinfusie, te wijzen op een overzicht verschenen in the Veterinary Record van
31 Juli \'48.

Het betreft gegevens die door de veterinaire dienstin Groot-Brittannië zijn verzameld.

Deze cijfers hebben alleen betrekking op zgn. attested Hcrds, welke nog maar een
klein percentage van de Engelse veestapel uitmaken.

In verschillende bedrijven had een funeste verspreiding van tuberculose plaats ge-
vonden, doordat kalveren met de geïnfecteerde melk waren gevoerd. Ook is bekend,
dat uterus-tuberculose een snelle verspreiding onder de veestapel ten gevolge kan hebben.

Er wordt in dit artikeltje terecht gewaarschuwd tegen het slordig werken bij uier-
infusie en uterus-irrigaties.

Vóór een behandeling ingesteld wordt moet vaststaan :
ie. dat geen tuberculeuze uier- of uterusaandoening aanwezig is;
2e. dat het instrumentarium steriel is (zowel catheters als rubberslangen).

Het moet als een ernstige kunstfout worden aangerekend als deze eenvoudige voor-
zorgen niet in acht worden genomen.

DE HEER E. J. A. A. QUAEDVLIEG BENOEMD TOT DIRECTEUR VAN DE
VEEARTSENIJKUNDIGE DIENST.

Bij Koninklijk Besluit van 13 Augustus 1948 is, op voordracht van de Minister van
Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening, de Heer E. J. A. A. Quaedvlieg, Hoofd-
inspecteur van de Volksgezondheid, benoemd tot Directeur van de Veeartsenij kundige
Dienst. Deze benoeming is in werking getreden op 1 Januari 1948.

De Heer Quaedvlieg werd geboren in 1888 te Eckelrade-Gronsveld (L.). Na in 1907
zijn eindexamen H.B.S. te hebben gedaan, verwierf hij in 1912 het diploma van
dierenarts. In datzelfde jaar trad hij op als Directeur van het slachthuis (tevens prac-
tiserend dierenarts) te Zevenaar, terwijl hij in 1915 werd overgeplaatst naar Sittard,
alwaar hij tot 1920 in dezelfde functies werkzaam bleef. In 1920 volgde zijn benoeming
tot Inspecteur van de Volksgezondheid met als ambtsgebied : Gelderland, Noord-

brabant en Limburg, terwijl hij in 1925 tevens werd belast met de Inspectie van de
Veeartsenijkundige Dienst in Limburg.

Toen in 1937 zijn benoeming tot adjunct-directeur van de Veeartsenijkundige Dienst
volgde, moest de Heer Quaedvlieg zijn werkzaamheden als inspecteur tijdelijk onder-
breken, totdat hij in 1941 opnieuw als Inspecteur van de Veeartsenijkundige Dienst
in Limburg optrad. Kort voor de bevrijding in 1944 volgde zijn benoeming tot Wnd.
Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid en Wnd. Directeur van de Veeartsenijkundige
Dienst, terwijl de Heer Quaedvlieg tot op heden veterinair Hoofdinspecteur is van de
Volksgezondheid.

De grote verdiensten van de Heer Quaedvlieg, vooral op het gebied van het vee-
artsenijkundig onderzoek, maakten hem tot lid van verschillende comité\'s. Zo is de
Heer Quaedvlieg o.a. permanent gedelegeerde van Nederland in het Comité van het
Office Internationale des Epizoöties te Parijs, Lid van de Centrale Commissie voor de
Volksgezondheid, lid en plaatsvervangend voorzitter van de Commissie van Toezicht
van de Gezondheidsdienst voor Dieren en lid van de Commissie van Toezicht op de
Uitvoering van de Kunstmatige Inseminatie. Voorts heeft de Heer Quaedvlieg zitting
in het Nationale Comité voor het 14e Internationale Congres te Londen en treedt hij
op als Voorzitter van de Runderhorzelcommissie.

„Es ist schon lange mein Wunsch, mit einem Tierarzt Ihres Landes, das ich sehr
hoch schätze, zu korrespondieren. Durch Zufall bin ich kürzlich bei der Durchsicht
des „Index medicus" auf Ihre Redaktionsadresse gestossen und gestatte mir deshalb,
an Sie zu schreiben. Sofern Ihnen dies möglich ist, wäre ich Ihnen sehr dankbar, wenn
Sie mir die Adresse eines jungen holländischen Tierarztes, der gerne mit mir korres-
pondieren möchte, zu vermitteln. Eventuell käme natürlich auch ein Mitglied der
Redaktion Ihrer Zeitschrift in Frage.

Je nach den speziellen Interessen des Partners können später ausführliche Referate
folgen. In zweiter Linie kämen dann Hinweise auf Bücher über unser Fachgebiet, die
die Briefpartner gerade gelesen haben. Weiter könnte man über Einzelfragen mit ein-
ander diskutieren, die man gerade bearbeitet oder die einem irgendwie besonders
interessieren, über die Organisation des Veterinärwesens in den betreffenden Staaten
berichten und Standesfragen diskutieren. Last but not least haben natürlich solche
Korrespondenzen auch den Zweck, einander menschlich etwas näher zu kommen . . . . "

Leider habe ich bis heute noch keinen Bericht von Ihnen erhalten, so dass ich
annehmen muss, dass Sie nicht in Besitz meines Schreibens gelangt sind. Da mir ausser-
ordentlich viel daran liegt, mit einem holländischen Kollegen in Kontakt zu kommen,
wäre ich Ihnen sehr dankbar, wenn Sie meinem Wunsch um Vermittlung einer Adresse
entsprechen könnten. Es würde mir sonst nichts anderes übrig bleiben als unter Bezug
auf diese beiden Briefe über die Gesellschaften schweizerischer und holländischer Tier-
ärzte direkten Kontakt mit einem Kollegen Ihres Landes aufzunehmen.

Für Ihre Bemühungen in dieser Angelegenheit danke ich Ihnen zum voraus bestens

De aanwezigheid van Uw Voorzitter en Secretaris, alsmede van een groot
aantal leden der Maatschappij bij mijn afscheidscollege\'op 22 September j.1. heeft
mij getroffen. De hartelijke en waarderende woorden van de; Voorzitter hebben
mij ervan overtuigd, dat de\'band tussen de dierenartsen en mij, die bijna 50 jaren
bestaat, niet is verzwakt.

Ik had wellicht meer voor het leven in de Maatschappij kunnen doen, doch weest
overtuigd, dat het streven van de dierenartsen ook op maatschappelijk gebied,
steeds mijn volle belangstelling heeft gehad en dat ik ook in de toekomst, waar
het nodig is en voorzover het in mijn vermogen ligt, de gewenste medewerking
zal verlenen.

Het is mij een behoefte, alsnog mijn oprechte dank te betuigen voor de prachtige
encyclopaedie mij geschonken en voor de feestelijke ontvangst, mij bereid op" deze
voor mij onvergetelijke dag.

Ook mijn vrouw wil gaarne haar dank hieraan toevoegen in het bijzonder ook
voor de bloemenhulde haar gebracht.

Mijn beste wensen voor de voorspoed van onze Maatschappij voor Diergenees-
kunde.

Telefoon K. 3400—11413.
Gironummer 511606, t. n. v. de Maatschappij voor Die geneeskunde te Utrecht.

Nader kan worden meegedeeld, dat het monument zal worden onthuld op Zaterdag
23 October, 13 uur 45 precies in een plechtige bijeenkomst op het terrein van de
Faculteit der Veeartsenijkunde, Biltstraat 172, Utrecht.

Voor zover de adressen bekend waren, zijn hiervoor familieleden van omgekomen
dierenartsen en studenten uitgenodigd.

Leden, die misschien met bedoctlde adressen bekend zijn. worden verzocht de
betrokken familieleden op de hoogte te brengen met de* plechtigheid.

Aan de mededeling in het vorige nummer van het Tijdschrift kan worden toege-
voegd, dat de leden van de Maatschappij op Vrijdagavond 22 October a.s. 21 uur 30
door de D.S.K. worden ontvangen in de bovenzaal van de Dietse Taveerne. Oud-
kerkhof. Op verzoek van het Hoofdbestuur heeft het bestuur van de D.S.K. dit
jaar geen speciaal programma voorbereid.

Het is de bedoeling, dat in een gezellige sfeer de band tussen dierenarts en
student hechter wordt.

Pas na 31 October, als alle aanvragen binnen zijn, zal in overleg met de Direc-
teuren van de Provincale Gezondheidsdiensten, de „distributie" plaats vinden.

De redactie van het jaarboekje wil de gegevens betreffende de verschillende
kringen van practiserende dierenartsen weer .in het jaarboekje opnemen. Gaarne
worden zo spoedig mogelijk gegevens omtrent bestuur, ledental, vergadertijd etc.
verwacht bij het secretariaat van de Maatschappij voor Diergeneeskunde.

Dr. C. P. A. DIEBEN te \'s-Gravenhage werd benoemd tot Ridder in de orde
van Oranje-Nassau.

Dr. H. VEENENDAAL te Utrecht werd benoemd tot lector in de Veterinaire
oogheelkunde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht.

Er is een groep van ziekten, welker ontstaan gebaseerd is op een antigeen-
antilichaamreactie, die plaats heeft in of op de weefcelcellen (b.v. hooi-
koorts, asthma, etc.). Deze ziekten worden wel allergische ziekten genoemd.

Een bekend, doch bijzonder voorbeeld van deze groep van ziekten bij
dieren is de anaphylaxie. Injicieert men.b.v. bij een konijn, liefst intra-
veneus, een hoeveelheid diervreemd eiwit (anaphylactogeen, allergeen,
antigeen) en herhaalt men na een zekere tijd (de latente periode) deze
injectie, dan vertoont dit dier plotselinge ernstige ziekteverschijnselen,
waarop de dood kan volgen.

Deze ernstige ziekteverschijnselen zouden worden veroorzaakt, doordat
antilichamen, gevormd door de eerste seruminjectie in de celmembraan
met het antigeen tijdens de tweede injectie in reactie treden. Antigeen
noch antilichaam werken giftig ; het is alleen de vereniging van de twee,
die de reactie geeft, welke zich aan ons voordoet als ziekte.

Bij de tot stand koming van infectieziekten en met name die der bacteriële
infecties spelen verschillende oorzaken een rol, zoals b.v. de specifieke affini-
teit van de bacteriën voor een bepaald weefsel en een meer of minder groot
complex van toxische componenten. Daarnaast echter kunnen ook bac-
teriën, wanneer ze éénmaal in de weefsels zijn binnengedrongen, aanleiding
geven tot de vorming van stoffen, die, hoewel op zich zelf niet schadelijk,
toch aanleiding geven tot de vorming van antilichamen — dus antigeen-
structuur bezitten —, zodat door een hernieuwde aanvoer van bacteriën
of daarvan afgeleide antigene componenten een antigeen-anti lichaam-
reactie kan ontstaan, welke de gang van het ziekteproces nadelig kan
beïnvloeden.

Moge een dergelijk allergische component bij de tot stand koming en in
het verloop van vele infectieziekten onduidelijk zijn, bij de tuberculose is
ze dit allerminst. Men mag zelfs zeggen, dat de allergie in velerlei tot ver-
klaring heeft gediend van datgene, wat men waarnam in het verloop van
een tuberculeuse infectie en bovenal dat het een allergische reactie is, die
geworden is tot de hoeksteen der tuberculosebestrijding onder het rundvee,
en die wij kennen onder de naam tuberculinatie.

Het heeft overigens vrij lang geduurd, voordat men de tuberculinatie
als een allergische reactie in de zin van een antigeen-antilichaamreactie
meende te mogen opvatten. Aan het antigeen toch stelt men in de aller-
eerste plaats de eis, dat dit het vermogen bezit antilichamen te vormen.
Deze eigenschap bleek bij de tuberculine niet aan te tonen, want als men
b.v. een niet-tuberculeus dier meerdere malen tuberculine injiciëerde,
dan werd dit dier voor een volgende tuberculinatie niet gevoeliger. Toch
is het later wel gelukt, met een onder speciale voorzorgen bereide tuber-
culine, bij bepaalde proefdieren gevoeligheid voor tuberculine op te wekken.

De bijzondere bewerkingen, die de in de praktijk gebruikte tuberculines
ondergaan, bleken oorzaak te zijn, dat vorming van antilichamen eerst
niet was aan te tonen. De verklaring, die men van dit alles geeft, heeft men
vaak aldus weergegeven : Het actieve principe der tuberculine is gebonden
aan verschillende stoffen van eiwitachtig karakter. Deze verschillende
proteinen hebben echter dezelfde biologische werking ; ze verschillen
alleen in moleculair gewicht. De primaire biologische eenheid zou een
mol. gew. bezitten van ± 8000. Meerdere dezer eenheden aan elkaar
gekoppeld kunnen complexen vormen met een mol. gew. van 16000—
32000—64000, enz. Moleculaircomplexen, die door bewerking uiteen-
vallen en kleiner worden dan de primaire eenheid, verliezen hun biolo-
gische werking. De grote moleculen, zoals bij de in de praktijk gebruikelijke
tuberculines voorkomen, geven aanleiding tot de tuberculinereactie, doch
hebben geen antigene eigenschappen in die zin, dat ze antilichamen
vormen na injectie bij een proefdier. Zeer grote moleculen tuberculopro-
teinen, zoals deze in een door tuberkelbacteriën geïnfecteerd individu
ontstaan, bezitten deze eigenschap wel. Ook in de cultuurmedia, welke
gebruikt worden voor de bereiding van tuberculines, ontstaan hoog mole-
culaire tuberculoproteinen, doch deze worden door de gebruikelijke
bewerkingen der cultuurfïltraten, zoals verhitting, precipitatie en filtratie,
verwijderd. Wordt het cultuurfiltraat der tuberkelbacteriën dus op de juiste
wijze verwerkt dan heeft het eindproduct zijn eigenschap verloren na
injectie in een proefdier antilichamen te vormen en zal dus ook, indien het
herhaaldelijk geïnjiciëerd wordt, geen positieve reacties kunnen opwekken.

Daarentegen is er tegenwoordig vrijwel niemand meer, die ook aan de
voor de praktijk gebruikte tuberculine de tweede eigenschap van het
antigeen, 11.1. die der specifiteit, ontkent.

Bij de intradermale tuberculinatie doet de positieve reactie zich aan ons
voor als een van het z.g. verlate reactietype.

In het algemeen onderscheidt men n.1. bij de allergische en infectie-
ziekten, waarbij men zich bedient van intradermale reacties, tweeërlei,
n.1. een reactie, die na zeer korte tijd optreedt, b.v. na 20 minuten, en die
zich kenmerkt door de vorming van een uitgebreid oedeem, dat betrekkelijk
vlug teruggaat (b.v. tricine) en een reactie, die zich pas veel later mani-
festeert en na 1—3 dagen maximaal wordt, om daarna plotseling te ver-
dwijnen. Dit laatste noemt men het tuberculine- of verlate reactie-type.

Het is gebleken, dat deze reactietypes soms onder bepaalde omstandig-
heden in elkaar over kunnen gaan.

Wat de relatie van deze 2 huidreacties is, is niet bekend. Er zijn duidelijke
klinische en histologische verschillen tussen de 2 vormen, maar de betekenis
ervan is niet begrepen.

Volgens sommigen zou de eerste reactie ontstaan, als zich in het orga-
nisme circulerende antilichamen hebben gevormd en zou de tweede er op
wijzen, dat cellulair-gebonden antilichamen in het spel zijn.

Doch hoe dit ook zij, het is alleen op het late reactietype, dat men zich
bij de tuberculose-bestrijding in de praktijk verlaat.

Het aantal dezer reacties, dat in overeenstemming blijkt met de sectie,
wordt verschillend hoog opgegeven, doch ligt vaak in de buurt van de 90%.

Moge dus het specifiek karakter der tuberculine-reactie boven alle
twijfel verheven zijn, toch blijven z.g. valse positieve en negatieve reacties
mogelijk.

Zij zijn oorzaak geweest tot zeer veel teleurstellingen bij de tuberculose-
bestrijding van het rundvee, hetgeen in de hand gewerkt werd, doordat
hierover vaak op onordelijke en oncontroleerbare wijze in de literatuur
wordt verteld.

Aanvankelijk tastte men over de ware oorzaak dezer miswijzingen
geheel in het duister, maar gedurende de vele jaren van bestrijding is veel,
hoewel lang niet alles, verklaard en zijn vooral omstandigheden bekend
geworden, waaronder zij kunnen optreden.

Deze omstandigheden zijn vele en van zeer verschillende aard. Van
invloed is b.v. ook de methode der tuberculinatie.

Tegenwoordig is de intradermale tuberculinatie bij onze huisdieren
verreweg de meest gebruikelijke.

Het kan dus zijn nut hebben meer in het bijzonder na te gaan, welke
invloeden in tuberculine en individu gelegen zijn, tengevolge waarvan de
intradermale tuberculine-reactie tot miswijzingen aanleiding geeft.

Voordat dit probleem met begrip kan worden benaderd, dienen echter
eerst enkele algemene beschouwingen over de tuberculinegevoeligheid van
het individu, tijdens het verloop van de tuberculeuse infectie, vooraf te
gaan.

Er is een groot verschil in tuberculine-gevoeligheid tussen de verschil-
lende diersoorten. Cavia en mens zijn b.v. veel gevoeliger dan het rund.
Ook de verschillende individuen binnen de soort vertonen een verschil in
gevoeligheid. Dit verschijnsel komt ook bij de intradermale reactie bij
runderen tot uiting, en is b.v. niet alleen te verklaren uit een verschil in
huiddikte. Het is waarschijnlijk, dat dit verschil in individuele gevoeligheid
mede zijn oorzaak vindt in het reeds in wijder verband bekende verschijnsel,
dat het ene individu vlugger en krachtiger antilichamen vormt dan het
andere (jonge krachtige individuen b.v. beter dan oude zwakke).

Voor verschillen in de reacties bij tuberculeuse individuen zijn overigens
bovenal verantwoordelijk de ziektestadia, waarin de dieren verkeren, en
de mate van infectie, waaraan zij zijn blootgesteld geweest. Als een dier
met tuberkelbactericn wordt geïnfecteerd, is het niet onmiddellijk gevoelig
voor tuberculine. Het is wel duidelijk geworden, dat de lengte van dit
z.g. prae-allergische stadium samenhangt met de mate van infectie ; na
een heviger infectie ontstaat sneller een positieve reactie dan na een geringe
infectie.

Behalve de mate van infectie en de reeds genoemde individuele gevoelig-
heid is voor de tijd, binnen welke een positieve reactie optreedt, ook van belang
de infectieweg. De gevoeligheid treedt n.1. eerder op na intraveneuse dan
na subcutane of intracutane infectie.

Door de verschillende invloeden van deze factoren is het te verklaren,
dat over de duur van het prae-allergische stadium zo sterk uiteenlopende
cijfers worden genoemd. Zo wordt b.v. voor het rund opgegeven, dat de
tuberculinereactie positief werd na infectie per os na 8—51 dagen, waarvan
de meesten binnen 20—30 dagen, en voor infectie per inhalatie na 18—36
dagen. Doch er zijn er ook, die veronderstellen, dat de incubatieperiode
bij het rund zich tot 18 maanden kan uitstrekken, en zij zien als conse-
quentie hiervan de noodzaak tot hertuberculinatie van gekochte dieren bij
toevoeging aan tuberculose-vrije bedrijven. In het begin werd reeds gezegd,
dat de allergie in velerlei van wat men waarnam bij het tuberculeuse dier

tot verklaring heeft gediend. Dit geldt zowel voor de verschijnselen tijdens
het leven, als voor de verschillende anatomische afwijkingen bij de sectie.

Zo menen sommigen o.a. de anatomische afwijkingen, die zich voordoen
als progressieve, verkazende weefselveranderingen, te moeten zien als
bewijzen van verhoogde gevoeligheid en deze te moeten verbinden aan een
toestand, waarbij veel antigeen en weinig antilichamen aanwezig zijn ;
verder zouden de exsudatieve veranderingen optreden bij aanwezigheid
van veel tuberculeus antigeen en veel antilichamen en de proliferatieve
veranderingen, wanneer weinig antigeen en veel antilichamen aanwezig
zijn.

Het zou dus voor de hand liggen te verwachten, dat men in de mate van
de tuberculinereactie, die immers een allergische reactie is, een graadmeter
van het ziekteproces kan bezitten en dat b.v. een sterke reactie te verbinden
zou zijn met progressieve, een geringe reactie met goedaardige ziekte-
processen.

Toch is hiervan in de praktijk weinig uitgekomen en bij nader inzien is
de reden ook wel duidelijk, want het is haast nooit zo, dat men in een dier
in alle organen weefselveranderingeii van het zelfde reactietype aantreft ;
bovendien kunnen deze weefselveranderingen in de loop van het ziekte-
proces in elkaar overgaan, maar dit behoeft voor het hele orgaan niet in
dezelfde richting plaats te hebben. En ten slotte wordt het verloop van een
infectie niet alleen door allergische invloeden, doch ook door aantal en
virulentie der bacteriën bepaald.

Het behoeft ons dus niet te verwonderen, dat de sterkte der tuber-
culinereactie in een bepaald geval geen maatstaf is voor de stand van het
ziekteproces. Wel kan men hieromtrent in het algemeen zeggen, dat de
tuberculinegevoeligheid zich enige tijd na de infectie ontwikkelt tot een
zekere graad, die gedurende de voortschrijding van het ziekteproces aan
schommelingen onderhevig is, welke zodanig kunnen zijn, dat het dier op
een bepaald moment geen reactie vertoont. Waarop deze anergische toe-
stand berust is niet met zekerheid bekend, wel zijn enkele omstandigheden
bekend onder invloed waarvan zij optreedt.

Zij kan optreden bij genezing van het ziekteproces, doch wat in de be-
strijding van de tuberculose onder het vee veel belangrijker is, is dat het
tevens een karakteristiek van cachectische-toestanden is, om het even of
deze zijn ontstaan door tuberculose dan wel andere ziekteoorzaken en in
het algemeen ook van de hoge leeftijd.

Uit de menselijke pathologie zijn tevens zeer bekend om hun anergische
toestand ernstige acute vormen van t.b.c, het eruptiestadium van vele
infectieziekten (mazelen, roodvonk, etc.) hoge koortsen e.d. Het zal dus
zaak zijn, dat ook wij in dit opzicht de nodige aandacht besteden aan
gevallen, waarin getuberculineerd wordt tijdens de aanwezigheid van
acute ziektetoestanden.

Opmerkelijk is ook de bewering, dat in verhouding vrij vele gevallen
van uiertuberculose niet op tuberculine zouden reageren.

Het is ook bekend, dat min of meer uitgesproken anergische toestanden
kunnen optreden onder invloed van physiologische toestanden. Zo heeft
Kerr enkele jaren geleden hernieuwd onder de aandacht gebracht, dat
tuberculeuse runderen gedurende enige tijd na het kalven vaak een sterk
verminderde tuberculinereactie te zien geven, zo zelfs, dat deze negatief

kan worden. De gevoeligheid zou i 6 weken na het kalven weer volkomen
hersteld zijn.

Het is ons niet bekend of factoren, zoals erfelijkheid, vervoer, voeding,
autonoom zenuwstelsel, seizoenswisselingen, etc., etc., een invloed kunnen
hebben op de sterkte van de tuberculine-reactie. De mogelijkheid hiertoe
lijkt echter principieel aanwezig, omdat het vooral ook dergelijke factoren
zijn, welke van belang zijn voor het optreden van allergische toestanden.

Bekend is het feit, dat experimenteel een anergische toestand opgewekt
kan worden door subcutane tuberculine-injecties. Deze mogelijkheid tot
z.g. doping is een der nadelen van de subcutane intradermale tuberculi-
natie. De intradermale reactie schijnt hierdoor veel minder sterk te beïn-
vloeden, hoewel het soms wel mogelijk is na eenmalige subcutane injectie
van een grote dosis tuberculine een oorspronkelijk reagerend rund tijdelijk
anergisch te maken.

Daarnaast geven ook intradermale tuberculinaties aanleiding tot een
verminderde tuberculinegevoeligheid. Het is dan ook een bekend ver-
schijnsel, dat positief reagerende dieren na herhaalde intradermale tuber-
culinaties verminderde tot zelfs negatieve reacties gaan vertonen.

Dit verschijnsel zou in versterkte mate optreden indien men steeds in
hetzelfde huidgebied injicieert. Omtrent dit punt geven Buxton en Glover
exacte informaties. Zij gingen de fluctuatie der gevoeligheid na in de zone
rondom een oude injectieplaats over een periode van verschillende weken,
en kwamen tot de conclusie, dat de reactiegevoeligheid in de omgeving
der oorspronkelijke tuberculinatieplek gedurende de eerste week is toe-
genomen. Bij sterk allergische dieren betreft dit een gebied met een straal
van i 7—8 cm bij zwak allergische dieren is de invloed merkbaar over
een minder uitgebreid gebied. Tussen de tweede en vierde week echter,
is het gebied rondom de oorspronkelijke injectieplaats vaak gedesensi-
biliseerd. De oorspronkelijke gevoeligheid was na zes weken weer hersteld.

Buxton en Glover geven dan ook het advies, voor het geval een rund
na enkele weken opnieuw intradermaal getuberculineerd moet worden,
de reïnjectie uit te voeren in een gebied, dat minstens 6 inch van de oor-
spronkelijke injectieplaats verwijderd is.

Het is echter waarschijnlijk, dat deze voorzorg niet altijd voldoende zal
zijn, omdat, zoals boven reeds werd opgemerkt, uitgevoerde intradermale
reacties, gedurende zekere tijd, ook aanleiding kunnen geven tot een alge-
mene vermindering der gevoeligheid.

Hertuberculinaties worden daarom tegenwoordig bij voorkeur pas na
6o dagen uitgevoerd.

De anergische toestanden, waarin het te onderzoeken rund kan verkeren,
vormen voor de tuberculosebestrijding een groot gevaar. Dit is voor Kerr
aanleiding geweest om een methode van tuberculineren te ontwerpen en
in praktijk te brengen, welke volgens hem meer tuberculeuse dieren zou
aanwijzen, dan de enkelvoudige intradermale tuberculinatie.

Zij bestaat hierin, dat o, i ccm tuberculine in het midden der halsvlakte
wordt geïnjiciëerd. De reactie wordt nu niet na 72 uur afgelezen ; na 7
dagen echter wordt op de oorspronkelijke injectieplaats opnieuw 0,1 ccm
tuberculine geïnjicieerd, waarna de reactie na 24 uur wordt afgelezen.

opleveren, waar de enkelvoudige intradermale injectie soms negatieve
reacties geeft.

Kerr beschouwt de reactie positief, als de huidverdikking een vermeer-
dering aangeeft van minstens 5 mm. Hij tuberculineerde 300 runderen
en vond slechts miswijzingen in 1,66 % der gevallen, tegen 15,33 %
foutieve en 9 % twijfelachtige reacties met de enkelvoudige intradermale
methode.

Anderen konden deze gunstige beoordeling van de Stormontest ten
opzichte van de normale intradermale methode niet delen ; zij wijzen hierbij
op gevallen, waarbij de Stormontest negatief verliep, in tegenstelling met
de enkelvoudige intradermale tuberculinatie, en in de 2e plaats op het
gevaar, dat bij het bestaan van aspecifieke infecties de Stormontest positief
kan uitvallen.

Uit dit alles blijkt dus wel, dat een negatieve reactie niet altijd afwezig-
heid van een infectie waarborgt, maar dat er omstandigheden, gelegen in
het individu, zijn aan te wijzen, die voor de anergie verantwoordelijk zijn.
Begrijpelijk, dat in gevallen van lage allergie het aantal valse negatieven
sterk toeneemt bij gebruik van zwakke tuberculine. •

Maar evenals elk uitblijven van reactie ,ni.et .als bewijs vap afwezigheid
van infectie kan gelden, kan ook een positieve reactie niet in elk geval als
absoluut bewijs van de aanwezigheid van tuberculose gelden.

Men heeft opgemerkt, dat alle verschillende intradermale tuberculi-
natiemethoden gemakkelijker aanleiding geven tot aspecifieke reacties,
dan de subcutane en ophthalmoreactie.

Voor deze valse positieve of aspecifieke reacties worden ook weer ver-
schillende factoren verantwoordelijk gesteld.

Infecties met andere zuurvaste bacteriën dan het bovine type der tuber-
culose bij het rundvee zijn wel bekend, zoals het aviaire en humane type
der tuberculose, de verwekkers van de paratuberculose en die der z.g.
skinlesions.

Het is gebleken, dat natuurlijke en kunstmatige infecties (B.C.G. vacci-
natie, vaccinatie tegen paratuberculose) met deze bacteriën het rund
een overgevoeligheid tegenover tuberculine kunnen bezorgen. Ook
andere meer saprophytische zuurvasten zouden volgens sommigen een
dergelijke werking kunnen uitoefenen.

Evenals het bovine type der tuberkclbacteriën .zijn n.1. ook deze zuur-
vasten in staat antilichamen in het individu te vormen, die veel overeen-
komst hebben met die van het bovine type.

Van de tuberculine veronderstelt men, dat de hierin werkzame pro-
teinen- naast stam- en type- ook groepspecifieke factoren bezitten.

Deze factoren zijn gebonden aan het zelfde molecule. Men moet dit
zelfs veronderstellen van de kleinste biologische eenheid in de tuberculine,
d.i. het tuberculoproteine met een mol. gew. van 8000.

Een tuberculine, bereid van een bovine stam, zal dus niet alleen re-
ageren met antilichamen, opgewekt door een bovine infectie, maar ook
meer of minder met antilichamen van andere zuurvasten. Over het alge-
meen zijn de reacties met antilichamen van het homologe type wel groter
dan met die van aanverwante soorten, doch dit neemt niet weg, dat som-
mige zuurvasten met geheel verschillende pathogene en biochemische

eigenschappen sterk verwante tuberculines leveren en sterk verwante anti-
lichamen opwekken bij de geïnfecteerde dieren.

Humane en bovine tuberkelbacteriën zijn in dit opzicht nauwelijks van
elkander te onderscheiden.

Caviae, geïnfecteerd met bovine tuberculose, gaven een even sterke
reactie met bovine tuberculine als met humane. Over het algemeen is men
van oordeel, dat het voor de diagnostiek van de tuberculose onder het
rundvee er niets toe doet, of men gebruik maakt van bovine dan wel humane
tuberculine. Zelfs worden humane tuberkelbacteriën bij voorkeur gebruikt
voor de tuberculinewinning, omdat deze een grotere winst aan actief
proteine leveren.

Op grond hiervan is het dus wel duidelijk, dat het vrijwel onmogelijk
is d.m. van een enkele tuberculinatie, bij het rund een humane van een
bovine infectie te onderscheiden.

Ervaring op het gebied van humane t.b.c. infectie bij het rundvee heeft
men in Noorse landen. Met betrekking tot de tuberculinatie in deze landen
schrijven Nielsen en Plum hierover o.m. het volgende :

Bij humane tuberculose-infecties zijn de reacties als regel klein en tijdelijk,
maar enkele, in het bijzonder jonge dieren kunnen sterke reacties geven.
Een subcutane tuberculinatie is in deze gevallen slechts in enkele gevallen
positief en vormt dus een grote tegenstelling met de intradermale reactie.
Als een koppel, die tevoren gezond was, reactie gaat vertonen, zonder dat
van een contact met tuberculeuse runderen is sprake geweest, moet men
aan een humane infectie gaan denken, vooral als een hertuberculinatie
met bovine naast aviaire tuberculine een resultaat geeft, dat slechts in
geringe mate in bovine richting wijst.

Als de aard der infectie niet gemakkelijk kan worden getypeerd, helpt
een subcutane test op de gehele koppel.

In de meeste gevallen zijn de reacties, in vergelijking met die, welke bij
een acute bovine infectie verwacht zouden mogen worden, klein en hebben
neiging mettertijd te verdwijnen als de bron van infectie verwijderd is.

Gemakkelijker dan tussen een humane en bovine infectie is het op grond
van de tuberculinereactie een ónderscheid te maken tussen een bovine
infectie enerzijds en die met andere zuurvaste bacteriën als b.v. met aviaire-
of paratuberkelbacteriën anderzijds.

Zo vond men b.v. voor cavia\'s, gesensibiliseerd met aviaire of paratu-
berkelbacteriën, dat men voor het opwekken van tuberculinereacties van
dezelfde intensiteit, als waartoe de homologe cultuurfiltraten aanleiding
gaven, resp. 20 en 10 x zo grote hoeveelheden tuberculine, bereid van
humane stammen, nodig had.

Men heeft koeien geïnfecteerd met aviaire tuberkelbacteriën en gezien,
dat velen hiervan reageerden op aviaire en in mindere mate ook op bovine
of humane tuberculine. Als de infectiebron verwijderd was, verdween de
gevoeligheid t.o.v. aviaire tuberculine na 6—12 maanden, die t.o.v. humane
of bovine tuberculine echter veel eerder.

Ook kunnen de z.g. skinlesions, welker ontstaan in verband wordt ge-
bracht met zuurvaste staafjes, aanleiding geven tot gevoeligheid tegenover
humane of bovine tuberculine. Meestal, doch niet altijd, reageren deze
dieren nog sterker op aviaire tuberculine. Over het algemeen is de ge-
voeligheid tegenover tuberculine van betrekkelijk korte duur. Deze

reacties op de verschillende tuberculines treden echter niet uitsluitend op
bij de lijders, maar tevens in dezelfde koppels bij die runderen, waaraan
generlei afwijkingen worden bespeurd.

De z.g. huidtuberculose doet zich meestal voor in de vorm van niet
pijnlijke knobbels van verschillende grootte, welke onder de huid voor-
komen en meestal hiermee verbonden zijn. Meestal komen ze voor aan
de ledematen ; vaak liggen ze in snoeren karakteristiek gegroepeerd in
het verloop der lymphbanen. In zulke gevallen zijn ze gemakkelijk te
diagnostiseren, doch het komt ook voor, dat er slechts een enkele afwijking
aanwezig is, in de vorm van een knobbel, een fistel of een korst. De diagnose
is dan vaak lastig en steunt op het microscopisch preparaat, de dierproef
en het histologisch onderzoek.

Behalve de humane-, de aviaire- en de paratuberkelbacteriën en de
veroorzakers der z.g. huidtuberculose, worden soms ook andere — minder
pathogene — zuurvasten voor aspecifieke sensibiliteit verantwoordelijk
gesteld.

Ondanks uitvoerige onderzoekingen, waarbij het karakter van de bodem,
de watervoorziening, enz., enz., worden betrokken, heeft men op dit punt
geen exacte aanwijzingen kunnen verkrijgen.

Ook zouden infectieuze toestanden en processen, veroorzaakt door
bacteriën van geheel andere aard, zoals Actinomyces, Brucella, Cor.
pyogenes, somtijds aanleiding kunnen zijn tot positieve tuberculinereacties.
Mogelijk ook zouden geheel andere factoren, zoals voeding, vervoer,
seizoen van invloed kunnen zijn.

Proefnemingen bij laboratoriumdieren en waarnemingen uit de humaan-
pathologie wijzen soms in deze richting.

Tuberculine-negatieve kinderen reageerden na vaccinatie tegen pokken
of na seruminjectie gedurende korte tijd positief. Bekend is ook het feit,
dat oude tuberculine-reacties kunnen opflikkeren door andere vaccinaties
of zelfs door ultraviolette bestraling.

Doch omtrent de invloed van dit alles op het resultaat der t.b.c."be-
strijding d.m.v. de intradermale test bij het rundvee zijn weinig exacte
gegevens bekend, en wijzen er op, dat deze, indien aanwezig, slechts gering
zijn.

De ervaring nu van het voorkomen bij het rund van tuberculine-
gevoeligheid, welke niet berust op een t.b.c.-infectie, is de aanleiding ge-
weest, dat men in verschillende landen een tuberculinatiesysteem heeft
ontwikkeld, dat berust op de gelijktijdige aanwending van 2 verschillende
tuberculines. Hiervoor worden meestal \'\'gebruikt de humane of bovine
tuberculine naast de aviaire tuberculine.

jf Bij de interpretatie van deze z.g. comparatieve test wordt in het algemeen
de gedragslijn gevolgd, dat een sterkere bovine of humane reactie wijst in
de richting van een bovine infectie, een sterkere aviaire in de richting van
een aspecifieke sensibiliteit.

Doch het komt voor, dat het individu op beide tuberculine-soorten
even sterk positief reageert. In zo\'n geval wordt dan vaak opnieuw getuber-
culineerd na 30—60 dagen en dan veelal met tuberculines, die minder
sterk zijn dan de vorige. Deze tweede tuberculinatie egeft dan heel vaak
een uitslag in een of andere richting, doch niet altijd. Betreft zo\'n dubieuze
reactie een waardevol dier_t dan zal men vaak andermaal na 30—60 dagen

tuberculineren, enz., enz., en ten slotte handelen volgens een gedragslijn,
welke voor de oeconomie van het bedrijf het meest verantwoord is.

Vaak kan men dus met deze wijze van tuberculineren een meer nauw-
keurige aanwijzing krijgen over de aard der heersende sensibilisatie-
toestand, doch niet altijd. Veel moeilijkheden geven in dit opzicht de z.g.
skinlesions. Vaak reageren de dieren, zoals eerder vermeld, het sterkst op
de aviaire tuberculine, doch soms op de bovine tuberculine.

Als men bedenkt, dat skinlesions en tuberculose gezamenlijk voor kunnen
komen, dan wordt de juiste interpretatie van dergelijke reacties wel heel
moeilijk.

In het algemeen zal de interpretatie van de beide reacties ook moeilijk
zijn in individuele gevallen, waarbij men niets weet van de herkomst van
het dier, of wanneer het rund afkomstig is van een tuberculeus bedrijf.

Men zal in zulke gevallen zeker het veiligst handelen door positieve
reacties, die ten aanzien van de soort van infectie geen beslissing geven,
te beschouwen als te zijn ontstaan door een bovine tuberculeuse infectie.

Wel is twijfel tegenover een positieve bovine reactie over het algemeen
gerechtvaardigd, als het een of meerdere dieren betreft op een bedrijf,
dat jarenlang vrij is geweest van t.b.c., waar geen besmetting met bovine
tuberculose mogelijk is geweest, maar wel met andere zuurvasten (aviaire
tuberculose, paratuberculose, z.g. huidtuberculose, B.C.G. vaccinatie).

In Denemarken en Engeland verstrekt men bij de tuberculosebestrijding
op dit gebied zeer exacte voorschriften, die in vrijwel elk dubieus geval
aangeven, hoe gehandeld moet worden bij de verschillende reacties der
bovine en aviaire tuberculine, die in mm nauwkeurig worden gemeten.

Deze voorschriften eisen tuberculines, bereid volgens bepaalde procédé\'s
en de toepassing der tuberculinatie in bepaalde huidgebieden.

Bcreidings- en toepassingswijze van het diagnosticum oefenen wel een
bepaalde invloed uit op de tuberculine-reactie. Kennis van deze factoren
is dus noodzakelijk voor de juiste interpretatie der reacties.

De tuberculine, zoals deze oorspronkelijk door Koch werd bereid, is
een filtraat van een glycerine-bouillonbodem, waarop tuberkelbacteriën
gedurende 6 weken zijn gekweekt, en daarna tot i/iö van zijn oorspron-
kelijk volume is ingedampt („tuberculine brute"). Voor intradermale
injectie wordt deze tuberculine met conserveringsvloeistof verdund, zodat
het volume van het eindproduct meestal 2/5 van het oorspronkelijk cul-
tuurfiltraat bedraagt.

Met deze KocH\'se tuberculine zijn bij de bestrijding van de t.b.c. onder
het rundvee prachtige resultaten bereikt, getuige o.a. de resultaten der
bestrijding in Denemarken, waar deze tuberculine steeds is toegepast.
Buxton en Glover beweren, dat ze in 87—97 % der gevallen juiste uit-
slagen geeft.

Toch zijn er voor en na door velen wel bezwaren tegen deze tuberculine
geopperd, omdat ze nogal eens aanleiding tot aspecifieke reacties kan
geven, waarvan de oorzaak in de gebruikte voedingsbodem moet worden
gezocht.

Deze tuberculine bevat n.1. naast het actieve tuberculoproteine bij-
producten, tengevolge van de wisselende samenstelling der voedingsbodem,
waarvan de niet te standaardiseren bouillon de grondslag vormt, die ook

positief schijnende reacties kunnen geven. Zo zagen Buxton en Glover.
dat steriele glycerinebouillon tot i/io ingedampt, huidverdikkingen van
5 mm kon opwekken.

Men heeft nu getracht tuberculines te bereiden, die bovengenoemde
bezwaren niet bezitten, zonder dat de specifieke potentie werd aangetast.
Hierbij is men uitgegaan van een synthetische voedingsbodem, waarin
asparagine de enige stikstofbron vormde (voedingsbodem van Sauton.
Dorset, Long en Henley). Tuberculines, met behulp van deze bodem
bereid (H.C.S.M. product), gaven ook nog wel een geringe nevenreactie,
doch veel minder dan de vroegere, bovendien bleef het oorspronkelijk
gehalte aan actieve bestanddelen behouden en was volgens sommigen zelfs
vermeerderd.

De nieuwe tuberculines bleken dus zowel uit een oogpunt van bereiding
als bestrijding slechts voordelen te bezitten. Zij worden in Amerika uit-
sluitend gebruikt. Toch bevatten deze tuberculines naast het actieve prin-
cipe nog steeds bijproducten van bacteriële groei, die voor opwekken van
de specifieke reacties geen betekenis hebben\'. Men heeft daarom het
werkzame bestanddeel der tuberculine door chemische bewerking, b.v.
trichloorazijnzuur precipitatie, geïsoleerd, hetwelk door verhitting niet
mogelijk was. Dit chemisch geïsoleerde bestanddeel is bekend als Purified
Protein Derivative (P.P.D.) en wordt vooral in Engeland gebruikt.

De werkzaamheid van deze tuberculine zou zeker niet minder zijn dan
van die, welke van synthetische media door evaporatie wordt bereid,
terwijl de bijkomende aspecifieke reacties met P.P.D. opgewekt bij nega-
tieve dieren misschien nog iets kleiner zijn. Een voordeel zou verder zijn,
dat de winst aan actief proteine door precipitatie veel groter is dan door
indamping.

Men heeft lange tijd gemeend, dat bij gebruik van een zelfde bacterie-
stam, eenzelfde voedingsbodem en toepassing van eenzelfde techniek van
bewerking steeds tuberculine verkregen werd van dezelfde potentie. Voor
de beoordeling van de sterkte der tuberculine d.m.v. de dierproef dient
men grote aantallen proefdieren te gebruiken, hetwelk vooral voor de
beoordeling van elk nieuw procédé haast onoverkomelijke bezwaren
oplevert.

Pas sinds korte tijd wordt door sommigen ter bepaling van de tuber-
culinesterkte in Engeland op chemische wijze het protcinegehalte nagegaan.
De biologische werking wordt dan vergeleken met die van een standaard-
preparaat bij caviae en runderen. Men heeft hierdoor opgemerkt, dat
jarenlang vrij algemeen tuberculines van zeer verschillende potentie door
dezelfde instituten zijn afgeleverd.

Op deze wijze controlerend, dus chemisch en biologisch, lijkt het mogelijk
tuberculines van constante sterkte af te leveren.

De vraag echter, hoeveel mg proteine een tuberculine voor gebruik in
de praktijk moet bevatten, is moeilijk te beantwoorden.

Te sterke tuberculines geven gemakkelijk aanleiding tot reacties bij
dieren, die niet met tuberculose geïnfecteerd zijn ; te zwakke geven onder
bepaalde omstandigheden negatieve of dubieuse reacties bij positief
geïnfecteerde dieren. Het is niet waarschijnlijk, dat één tuberculine van

bepaalde sterkte aan te wijzen is, die onder alle omstandigheden enerzijds
geen aspecifieke, anderzijds geen valse negatieve reacties geeft.

Zo vond men in Engeland bij tuberculinatie van 48 runderen, die wel
lijdende waren aan paratuberculose, doch niet aan tuberculose, met
tuberculines, waarvan de sterkte varieerde van 1,5—0,25 mg proteine
per ccm, dat sommige dieren positief reageerden. Aan de andere kant
kreeg men in tuberculeuse stallen met een tuberculine van 0,75 mg pro-
teine per ccm negatieve reacties bij positieve dieren. In de praktijk der
t.b.c.-bestrijding worden daarom in Engeland 2 tuberculines naast elkaar
gebruikt, n.1. 1 bereid van humane stam (mammalian), 3 mg proteine per
ccm bevattende, en een aviaire, welke 0,8 mg per ccm bevat.

Vrijwel algemeen wordt bij de intradermale test bij het rund 0,1 ccm
geïnjicieerd. In een beperkt aantal gevallen heeft men door statistische
analyse opgemerkt, dat verdubbeling der dosering slechts een vermeerdering
van reactie gaf van 16—20 %.

De intradermale tuberculinatie is toegepast in verschillende huid-
gebieden, zoals de halsvlakte, de schouderstreek, de ribwand en de schaam-
lippen.

U4t de talrijke gegevens, die hieromtrent bestaan, krijgt men de stellige
indruk, dat de halsvlakte over het algemeen als het meest gevoelige huid-
gebied moet worden beschouwd. Binnen dit gebied wisselt de tuberculine-
gevoeligheid vrij aanzienlijk. Zij is b.v. merkbaar gevoeliger in het voorste
en lage deel, ongevoeliger in het bovenste en achterste. Ja zelfs menen
sommigen opgemerkt te hebben, dat er een verschil in gevoeligheid bestaat
tussen linker en rechter halsvlakte. Experimenten op dit gebied zijn slechts
op beperkte schaal verricht, doch wekken een betrouwbare indruk.

In gevallen, dat de halsvlakte als plaats van tuberculinatie wordt ge-
kozen, injiciëert men dan ook in het middelste derde deel der hals. Wordt
hierbij tegelijkertijd gebruik gemaakt van 2 tuberculines, dan wordt de
ene tuberculinesoort (aviaire) ± 10 cm beneden de nekkam ingespoten,
de 2e tuberculine (bovine of humane) 12 cm hier beneden, op een lijn,
die ongeveer evenwijdig loopt aan de lijn van de schouder.

Is er voor twee tuberculine-injecties onvoldoende ruimte aan één hals-
vlakte dan voert men één injectie per halsvlakte uit. Voor de injectie worden
de haren ter plaatse door knippen of scheren verwijderd. De reactie wordt
afgelezen na 72 uur, soms echter ook na 48, 96 en 120 uur.

Vroege reacties immers behoren niet tot de uitzondering bij dieren,
die reeds eerder werden getuberculineerd, terwijl late reacties opgemerkt
zijn op bedrijven, die pas voor de eerste maal zijn onderzocht. Bovendien
is opgemerkt, dat de aviaire tuberculine zijn maximum gewoonlijk pas
na 98 uur bereikt.

De reactie wordt beoordeeld door het meten der huiddikte met een
objectieve maat (b.v. schuifmaat) en door zijn aard. Men onderscheidt
n.1. 2 soorten zwelling ; een diffuse meer oedemateuse en een harde cir-
cumscripte. Tevens wordt gelet op pijnlijkheid der reactie.

In Engeland wordt elke oedemateuse reactie als positief beschouwd.
Is geen oedeem aanwezig, dan oordeelt men elke zwelling van 4 mm of

meer positief. Elke zwelling van 3 mm dubieus en elke zwelling van 2 mm
of minder negatief.

Het verschil in tuberculine-gevoeligheid van de verschillende huid-
gebieden zou ten nauwste samenhangen met de aard van het huidweefsel.

Dunne, losse, goed gevasculariseerde huidgebieden zijn gevoeliger dan
harde, dikke en vast op de onderlaag gelegen huiddelen.

Een harde huid geeft aanleiding tot harde circumscripte zwelling, een
zachte soepele huid tot een weke, meer diffuse zwelling en daardoor tot
grotere reactie.

In eenzelfde huidgebied zou men door injectie in de oppervlakkige
huidlaag een harde circumscripte zwelling op kunnen wekken, een wekere
zachtere zwelling door injectie in de diepere huidlaag.

De diepte van toediening is dus eveneens van invloed op de mate van
reactie der huid.

In het licht der boven aangegeven maten voor positief en negatief eist
dit een voorbeeldig uniforme werkwijze van de onderzoeker. Dit geldt
in het bijzonder in die gevallen, waar men de specifiteit der reactie tracht
ie beoordelen d.m.v. 2 tuberculines. Gewoonlijk n.1. is men van oordeel,
dat de invloed van een tuberculine-injectie, die iets meer of minder dan
0,1 ccm bedraagt, gering is op het resultaat der reactie. Dit is echter wel
het géval bij de z.g. comparatieve test.

Eveneens is het aannemelijk, dat elke verandering van welke aard ook
in het betreffende huidgebied, van storende invloed kan zijn op het resul-
taat der reactie.

Verwondingen, b.v. tengevolge van wegknippen of scheren der haren,
uitgetreden druppels bloed of serum, welke een prooi worden voor vliegen
en verschillende chemicaliën, welke een schijnbaar positieve reactie in de
hand zouden kunnen werken. Het wrijven der injecticplaatsen door middel
van touwen en halskettingen had echter geen merkbare invloed op het
resultaat der reactie.

Mocht de injectie om de een of andere reden mislukt zijn, dan injicieert
men opnieuw, indien nodig in een ander gebied, maar liefst toch met een
dunne, soepele huid.

In het voorgaande is getracht inzicht te geven in het wezen der tuber-
culine-reactie. Dit werd het uitgangspunt tot een beschouwing over de
wisselende tuberculine-gevoeligheid tijdens een tuberculeuse infectie.
Het bleek, dat er omstandigheden zijn aan te wijzen, waardoor deze ge-
voeligheid kan verdwijnen, terwijl omgekeerd ook invloeden bekend zijn,
die een tuberculine-gevoeligheid opwekken, zonder dat van een infectie
met bovine tuberkelbacteriën sprake is.

Voor de tuberculosebestrijding onder het rundvee hebben deze feiten
in het buitenland bij gebruik van de intradermale tuberculinatie geleid
tot bepaalde consequenties, welke uitdrukking vinden in bijzondere
injectiemethoden (Stormonttest; comparatieve test). Getracht is enkele
richtlijnen aan te geven, volgens welke deze methoden dienstig worden
gemaakt bij de interpretatie van de reactie in de praktijk.

Uit dit alles hebben wij de indruk gekregen, dat uitvoering en inter-
pretatie der tuberculinereactie, verre van te zijn een eenvoudige handeling,
in sommige gevallen is uitgegroeid tot een va"k op zichzelf, dat behalve
kennis omtrent de pathogenese der t.b.c. en van allergische problemen,
een grote mate van werkelijkheidszin en verantwoordelijkheid eist. Bij het
massawerk, dat een bestrijdingscampagne nu eenmaal met zich mee-
brengt, lijkt het voor de organisatie der bestrijding een taak van de eerste
orde te zijn, dat aan deze voorwaarden, welke rust en concentratie eisen,
wordt voldaan.

Deze indrukken werden verkregen door bestudering van voornamelijk
buitenlandse literatuurgegevens en gesprekken met hen, die op het gebied
der t.b.c.-bestrijding hun sporen hebben verdiend. De consequenties van
dit alles voor de t.b.c.-bestrijding in ons land dienen nader te worden
onderzocht.

In de loop van dit jaar heeft de Rijksseruminrichting daarom contact
gezocht en verkregen met enkele gezondheidsdiensten, om in gezamenlijk
overleg d.m.v. praktijkexperimenten op grote schaal, die tuberculinatie-
methode op te sporen, welke het best in ons systeem van bestrijding past.

Hoe lager het reactiepercentage toch, hoe meer de noodzaak dwingt
tot een nauwkeurig uitgebalanceerde tuberculinatiemethode.

In het verleden is ons verscheidene malen de vraag gesteld, welke
reactie als positief is te beschouwen, waarmee dus bedoeld werd te vragen,
welke reactie een absoluut bewijs van een tuberculeuse infectie is.

De geachte vragensteller moge zijn antwoord vinden in het boven-
beschrevene. Hij kan daarbij uitgaan van de wetenschap, dat de Rijks-
seruminrichting gemeend heeft gedurende dit seizoen de tuberculine te
moeten standaardiseren op een bepaald proteinegehalte, n.1. i ,5 mg per
ccm. Hij moge voorts bedenken, dat het een onverstandige politiek is, de
juistheid van een reactie en bovenal van een positieve reactie te betwijfelen,
als daarvoor niet belangrijke aanwijzingen zijn. In gevallen van ernstige
twijfel wende hij zich, naar het ons wil voorkomen, in de eerste plaats tot
de provinciale gezondheidsdiensten om advies.

Zoals meer op veterinair gebied, is vooral ook aangaande de steriliteit
bij rundvee de behandeling gedurende de laatste 20 jaren aanmerkelijk
gewijzigd.

Met de wijziging van de inzichten omtrent de oorzaak en de bestrijding
van de steriliteit bij runderen, is niet alleen de therapie sterk gewijzigd,
maar zijn ook de mogelijkheden voor de dierenarts, om op dit gebied
nuttige adviezen te geven en met succes behandelingen toe te passen,
aanmerkelijk toegenomen.

Ruim 20 jaar geleden bestond de behandeling van runderen, welke niet
drachtig konden worden, in hoofdzaak uit het aanbrengen van antiseptica
in een of andere vorm in de vagina. Men was er op ingesteld, dat de vagini-
tiden, welke men kon waarnemen, oorzaak waren van steriliteit. Wij
stellen ons thans op het standpunt, dat een vaginitis, nauwkeuriger gezegd
een vestibulitis, welke toentertijd het uitgangspunt was van de therapie,
in het algemeen meer moet worden beschouwd als een symptoom van
steriliteitsoorzaken, welke zoals wij thans weten, zeer verschillend kunnen
zijn. Dit geldt voor aandoeningen in alle delen van het genitaalapparaat.

De meerdere kennis omtrent het besmettelijk verwerpen zou men als
eerste aanleiding tot een dergelijk inzicht kunnen beschouwen en de
methode van Albrechtsen, welke beoogt, niet zo zeer, althans niet alleen
de vagina te behandelen, doch vooral ook de uterus, verkreeg steeds meer
belangstelling, naarmate meer beseft werd, dat in zeer veel gevallen de
oorzaak van steriliteit moest worden gezocht in pathologische afwijkingen,
welke in de uterus aanwezig zijn.

Het infectieus karakter van geslachtsaandoeningen bij runderen was
reeds sinds tientallen jaren bekend, doch omtrent de wijze, waarop de
infecties worden overgebracht, heerste uit de aard der zaak vérschil van
mening, omdat het agens niet bekend was.

Nadat de Bangse bacil bekend werd en de gevolgen en infectiemodus
nauwkeurig konden worden aangegeven, bleven er nog vele gevallen van
steriliteit, welke door een ander agens moesten worden verklaard. Soms
bleek, dat bij stieren een ontsteking van de uitwendige genitaliën optrad,
terwijl ook bij runderen, welke door betreffende stieren waren gedekt,
afwijkingen konden worden waargenomen, welke blijkbaar steriliteit
tengevolge hadden. Eenvoudige behandelingen bij stier en vrouwelijke
dieren hadden vaak de gewenste resultaten, zonder dat in het algemeen
bekend was, wat de oorzaak van deze afwijkingen geweest was. Ook zag
men echter veel steriliteit bij de runderen, zonder dat bij de stier afwij-
kingen werden geconstateerd, althans zonder dat de dierenarts daarvan
iets bekend was. Daar vooral ook vestibulitis kon worden gezien, terwijl
toch de runderen drachtig werden, kwam hoe langer hoe meer de mening
naar voren, dat deze vestibulitis geen factor van betekenis kon zijn. Dat
dit afhankelijk is van de oorzaak van deze vestibulitis en zulks zo een-

Trichomonas foetus in natiefpraeparaat (bid dglucosebouillon-reini ultuui >
met daartussen rode bloedlichaamje- vergroting 280 X).

voudig niet direct is vast te stellen, werd niet zo zeer overwogen. Het
gevolg was dan ook, dat in gevallen, waarbij de stier geen verschijnselen
vertoonde en de runderen, welke door deze stier gedekt waren, niet drachtig
werden, zij het dan ook vaak met verschijnselen in de vagina, de oorzaak
van de steriliteit werd gezocht in de kwaliteit van het sperma.

Bovengenoemde gedachtengang is oorzaak geweest, dat in veel gevallen
de werkelijke oorzaak van steriliteit over het hoofd is gezien, en toen in de
eerste dertiger jaren in bepaalde streken van ons land steeds meer massale
steriliteit bij het rundvee optrad, was het eerst het sperma, waaraan de
meeste aandacht werd besteed en als in dit sperma geen afwijkingen
werden aangetroffen, dan viel men terug op de heersende opvatting bij de
veehouders, welke maar al te zeer door de stierenhouders werd gepro-
pagandeerd, dat de oorzaak bij de vrouwelijke runderen moest worden
gezocht, zodat geen nadere aandacht aan de stier werd gewijd.

De infectie door Trichomonas foetus, welke in 1936 voor het eerst in ons
land werd vastgesteld, nadat deze infectie blijkbaar reeds in geheel Limburg,
een belangrijk gedeelte van Brabant en Oost-Gelderland vrijwel algemeen
in ongekende mate steriliteit bij het rundvee veroorzaakte, is hiervan een
typisch voorbeeld. Deze infectie heeft de aandacht gevestigd op een aan-
merkelijk grotere groep, n.1. die der z.g. dekinfecties, welke door haar
karakter steriliteit bij het rundvee veroorzaakt in een veel uitgebreidere
mate, dan door welke oorzaak van andere aard ook teweeg gebracht kan
worden. De wijze, waarop door het karakter als dekinfectie de tricho-
monasinfectie moet worden bestreden, geeft tevens de weg aan, welke
moet worden bewandeld, om dekinfecties in het algemeen te voorkomen.
Daarom is het goed, de infectie met Trichomonas foetus even te beschrijven.

Trichomonas foetus is een protozoe, ter grootte van 1 tot 3 maal die der
puscellen. In het algemeen is de trichomonade peervormig, doch ze
varieert sterk; de vitale vorm is meer lancetvormig, terwijl de minder
beweeglijke bijna rond kan zijn. De parasiet vertoont een z.g. aslichaam,
een kern, een cytostoom, vacuolen en eventueel chromatinekorrels. Het
korrelige aspect ziet men bij zeer vitale trichomonadcn in het algemeen
minder. De beweeglijkheid van de parasiet wordt verkregen door drie
flagellen, voor aan de parasiet bevestigd, terwijl daar tevens een lange
flagel ontspringt, welke de undulerende membraan langs de parasiet
begrenst tot aan het achtereinde en zich daar als een staartflagel vrij
voortzet. In materiaal, dat uit de vagina of uit de cervix, eventueel uit
het praeputium wordt verkregen, is de beweeglijkheid van de parasiet
een belangrijk hulpmiddel om deze te onderkennen. Daarbij is vaak een
groene fluorescentie op te merken, waardoor de trichomonade zich onder-
scheidt ten opzichte van andere cellen. Minder vitale trichomonaden,
vooral ook in taaier materiaal, verplaatsen zich niet of bijna niet in het
gezichtsveld en het is dan ook vooral nodig, om niet te sterk te belichten
en een grote vergroting te gebruiken (400 maal). Men ziet dan vaak alleen
de golfbeweging van de membraan, terwijl de cel stil ligt. Soms zijn ook
vooral de voorste flagellen zichtbaar. Het komt voor, dat de parasiet
zich blijkbaar afrondt en de membraan niet meer functionneert. Wij kunnen
dan niet zelden waarnemen, dat de contouren van de ongeveer ronde para-
siet zich wijzigen. Alle bewegingsfuncties, die waarneembaar zijn, kunnen
worden geactiveerd door taaier materiaal met physiologische NaCl-
oplossing te verdunnen, en het praeparaat onder verwarming te bekijken.

Hoewel zonder twijfel de trichomonade andere vormen aan zal kunnen
nemen, (conglomeraten, wellicht cysten), zien wij in materiaal in ieder
geval geregeld delingen, waarbij b.v. twee parasieten nog in het achterste
gedeelte met elkaar verbonden zijn. Knotsvormige trichomonaden zijn
niet zeldzaam. Naast het microscopisch onderzoek van het natief praeparaat,
beschikken wij de laatste jaren, dank zij de penicilline, over cultures,
welke geschikt zijn voor het diagnostisch onderzoek. Ook andere labo-
ratoriummethoden worden thans toegepast, doch vooral bij de stier blijft
de diagnose in veel gevallen een zeer moeilijke opgave. Deze moet veelal
berusten op het onderzoek van de alleen door deze stier gedekte runderen.
Vooruitlopend, wil ik er reeds op wijzen, dat dit dient te geschieden bij
de runderen, welke minstens tien dagen geleden werden gedekt en nog niet
hebben teruggestierd of geaborteerd. Bij deze dieren toont men de parasiet
als zodanig het gemakkelijkst aan en zolang andere methoden niet definitief
betrouwbaar zijn bebleken, is dit noodzakelijk voor een stellige diagnose.
Het materiaal moet zo zindelijk mogelijk worden opgevangen en zo vers
mogelijk worden onderzocht.

Indien een stier bij de coïtus trichomonaden op het vrouwelijk rund
overbrengt, menen wij te moeten concluderen, dat de reactie bij dat
vrouwelijk rund afhankelijk is van de gevoeligheid van het dier, (immuni-
teit), de virulentie van de parasiet en zeer waarschijnlijk ook van bij-
komstige infecties, wellicht ook van infecties, welke op zich zelf geen
gevolgen zouden hebben.

Telkens weer valt het o.a. op, dat trichomonaden het gemakkelijkst
worden aangetoond en grotere moeilijkheden geven in veebeslagen, waar
ook de Bangse infectie werd geconstateerd. In hoeverre de voeding een
rol kan spelen, is niet met zekerheid bekend. In ieder geval staat het vast,
dat bepaalde stieren vrijwel alle dieren infecteren en vooral wanneer
de infectie voor het eerst in een bepaalde streek binnendringt, algemeen
steriliteit veroorzaken.

De trichomonade wordt bij uitstek door de dekking overgebracht.
Aanwijzingen in de literatuur van een andere modus zijn zeldzaam en
daardoor weinig zeker. Het valt op, dat de ene met trichomonas geinfec-
teerde stier veel geregelder de infectie overbrengt dan de andere, waarvoor
uit de aard der zaak verschillende verklaringen gegeven kunnen worden,
doch waaromtrent men echter geen absolute zekerheid verkregen heeft.
Het is ook opmerkelijk, dat in het ene bedrijf door een trichomonadenstier
meer moeilijkheden worden veroorzaakt, dan in het andere. Aangaande
de verklaring hiervan geldt goeddeels hetzelfde.

De sterkste reactie zou men kunnen noemen, indien de trichomonas-
infectie bij het vrouwelijk rund direct de innesteling van de bevruchte
eicel verhindert, zodat het rund op de regelmatige tijd van ongeveer
drie weken terugstiert. Meestal echter is dit niet het geval en kenmerkend
is daarom ook, dat de dieren zich eerst z.g. stilhouden. Naarmate de
ontwikkeling van het vruchtje vroeger wordt onderbroken, zal een terug-
stieren worden waargenomen op een vroeger tijdstip. Zo stieren de dieren
terug, b.v. na 25 dagen, na 4 weken, enz. Is de tijd al iets langer, dan
zien wij niet zelden, dat vlak voor, of tijdens de tochtigheid een sliertje
afgedreven wordt, waarin bij nauwkeurige beschouwing een meer of
minder groot Vruchtje kan worden waargenomen. De vroeg-abortus is zo
een typisch symptoom voor de trichomonasinfectie, naast het terugstieren

door de drie weken. Deze vroegabortus treedt veel op tussen twee en vier
maanden na de dekking, maar in veel gevallen wordt het vruchtje niet
waargenomen. Men moet echter bedenken, dat ook abortusgevallen,
waarbij het dier veel langer gedragen heeft, worden veroorzaakt door
Trichomonasfoetus. De meeste gevallen treden echter op binnen de 5-J maand,
terwijl de Bangse bacil meer abortus veroorzaakt na deze termijn.

Zeer typisch voor trichomonasinfectie is het verschijnsel van de z.g.
schijndracht. De veehouder meent dan, dan de dieren reeds lang drachtig
zijn en niet zelden begint hij pas te twijfelen, indien de melkproductie
te lang op peil blijft. Tenslotte treedt dan de bronst op, als het dier reeds
hoogdrachtig gewaand werd. In deze gevallen is ook de ontwikkeling van
de vrucht, meestal in een wat later stadium, onderbroken. De vrucht
blijft dan als regel met de vruchtvliezen in de uterus achter. Geleidelijk
vult de uterus zich met pus, welke het aanzien heeft van geschifte melk
en iets geel van kleur is. De puscellen verrichten hun taak, tengevolge
waarvan eerst de secundinae verdwijnen; daarna verteert de huid, zodat
wij in een geslacht rund een foetus kunnen aantreffen, waarbij we op de
nAakte ribben en de naakte schedel kijken. Tenslotte valt het vruchtje
uiteen in steeds kleinere deeltjes en tegelijkertijd begint de uitstoting van
de uterusinhoud, welke als regel min of meer periodiek waarneembaar is.
Soms treedt plotseling een acute uitdrijving aan de dag, waarbij het rund
zich niet zelden gedraagt, alsof het moet kalven. Een grote massa geschifte
materie, welke meestal vrij vloeibaar is, komt dan plotseling naar buiten.
De pyometra verraadt zich in veel gevallen niet, althans niet voor de
veehouder. Eigenaardig is, dat de afscheiding bij oppervlakkige beschou-
wing helder schijnt, zodat de veehouder er geen aandacht aan schenkt.
Zien wij echter deze afscheiding op een donkere achtergrond (faeces),
dan zijn duidelijk troebele en vuilwitte strepen in de materie zichtbaar.
Het bij een pyometra verkregen materiaal (uit de cervix) leent zich buiten-
gewoon goed voor de diagnose. Vrijwel altijd zijn de trichomonaden
daarin zeer gemakkelijk aan te tonen. Het sec.retum wordt waarschijnlijk
minder pusachtig, omdat ook de vagina aanmerkelijk meer slijm afscheidt,
hetgeen de uitgedreven uterusinhoud een meer muceus karakter geeft,
Men moet in het algemeen bedenken, dat het secretum ook in andere
gevallen vaak helemaal niet erg pusachtig behoeft te zijn, om trichomo-
naden te doen verwachten en in het natief preaparaat moet men de tri-
chomonaden niet zoeken in de velden, waar de puscellen aaneengesloten
liggen, maar aan de rand daarbuiten. Men kan soms in het materiaal van
een pyometra de stukjes been zien of voelen.

Tenslotte moet ik nog op een vorm wijzen, welke niet in de literatuur
werd aangetroffen. Het komt 11.1. voor, dat de afgestorven vrucht niet
wordt afgedreven en ook niet wordt gemacereerd. Er treedt dan een
mummificatie op. De gemummificeerde vrucht kan /.eer lang in de uterus
achterblijven, maar meestal wordt het ineengeschrompelde, met een taaie
chocoladeachtige massa bedekte foetus door het z.g. hoogdrachtige dier
afgedreven.\'Pyometrae en latere abortus zien we minder, indien de infectie
slechts korte tijd in de streek is opgetreden, vermoedelijk omdat de gevoeli-
heid der dieren een sneller uitdrijven of opbreken tengevolge heeft.

In veel gevallen ziet men op het tijdstip, of direct na het tijdstip, waarop
geaborteerd wordt, of de totale pusachtige uterusinhoud acuut wordt
\' afgedreven, de bronst optreden en het is opmerkelijk, dat direct daarna

de trichomonaden vaak veel moeilijker worden vastgesteld. Kort voor het
terugstieren, of voor het aborteren zijn de kansen gunstiger. Afgezien
van de pyometrae, de tonus van de uterus en de afmetingen van de gravide
uterus ten opzichte van het tijdstip van de dekking, moeten wij bij de
verschijnselen, die de trichomonasinfectie geeft, vooral de vagina in ogen-
schouw nemen. De afscheiding is die, welke bij catarrhen der geslachts-
wegen als regel optreden, maar de ervaring leert, dat zuivere pus, zonder
enig muceus karakter, bij trichomonasinfecties niet zo veelvuldig optreden.
Voor zover pus aanwezig is, is ze in het algemeen niet bijzonder wit,
doch eerder iets geelachtig of grijs. Soms is zeer weinig vrij vloeibaar
materiaal te krijgen, dat toch rijk aan trichomonaden blijkt te zijn. Ook
in dat verband zijn de afwijkingen bij de inspectie van het vestibulum
vaak veel minder intensief, dan men zou verwachten. Soms treft men het
rund aan in het eerste stadium van afdrijving van veel virulente trichomo-
naden. De reactie in het vestibulum kan dan belangrijk zijn in de vorm
van roodheid en zwelling. De roodheid is echter in veel gevallen meer
vlekkerig en vaak zien wij een meer oranjerode verkleuring. Dieper in
de vagina worden verschijnselen waargenomen, die zeer logisch zijh.
De materie vloeit uit de uterus en verspreidt zich in het cavum vagina
waaiervormig over de bodem. Zo kunnen wij overeenkomstig dit feit een
enigszins gezwollen, geïrriteerd slijmvlies voelen, dat in een later stadium
raspachtig aandoet. Als dit raspachtig karakter in optima forma aanwezig
is, dan is het ogenblik, waarop de trichomonaden in groten getale en zeer
vitale vorm kunnen worden aangetoond, meestal voorbij. Een rest van
deze raspachtige afwijkingen, of een veel minder sterke vorm daarvan,
kan men aantreffen door de aanwezigheid van slechts enkele meer of
minder flauwe pustulae op de bodem van de vagina aboraal van de cervix-
mond. Indien men echter enkele pustulae constateert, moet men niet te
zeer vertrouwen op de zekerheid, dat trichomonaden hiervan de oorzaak
moeten zijn geweest. Hoewel in veel mindere mate geldt dit zelfs bij aan-
wezigheid van raspachtige ruwheden bij de cervixmond. Deze ziet men,
hoewel veel minder, ook wel eens bij metritiden, waarbij geen trichomo-
naden oorzaak zijn, b.v. bij runderen, welke een endometritis hebben
overgehouden na de partus en uit de aard der zaak nog niet weer gedekt
zijn. Trichomonaden vond ik daarbij nooit.

Naast de genoemde, meer typische verschijnselen, kunnen andere ge-
noemd worden. Zo wordt gewezen op het soms sterke persen, kort na de
dekking, hetgeen echter niet als een typisch verschijnsel kan worden
aangemerkt. Dit geldt ook voor de fluor, die men na de dekking kan con-
stateren en vooral moet hierbij worden bedacht, dat deze fluor tot enige
dagen na de dekking in het geheel niet met steriliteit gepaard hoeft te gaan.

Treedt het verschijnsel langere tijd na de coïtus op en vooral, zoals
uit bovenstaande reeds bleek, na een veel langere tijd, dan kan men een
ernstige verdenking koesteren ten opzichte van een infectie met Tricho-
monas foetus. Indien er zwelling optreedt, dan is deze als regel van betrek-
kelijk voorbijgaande aard. Zelfs indien men veel trichomonaden kan
aantonen, is de zwelling vaak relatief gering, niet alleen in het vestibulum,
maar vaak ook in de cervixmond. Blijft de mucosazwelling in de gehele
vagina (vooral in het vestibulum en in de portio vaginalis uteri) lange tijd
en min of meer stug aanwezig, waarbij een chronisch infiltraat en ten dele
wellicht enige nieuwvorming in het submuceuze weefsel moet worden

aangenomen, dan heeft men wel met een typisch verschijnsel te maken
van een bepaalde steriliteitsvorm als koppelinfectie, maar niet van een
infectie met Trichomonas foetus. De trichomonasinfectie is blijkbaar bijna
altijd een infectie, welke slechts de oppervlakkige delen v^n de mucosa
beroert. Het is mogelijk, dat juist hierdoor allergische reacties (tricinetest)
en bloedonderzoek niet zo zekere resultaten geeft, als men gaarne zou
zien. Naarmate de infectie intensiever en langere tijd aanwezig is, zullen
de kansen te dien opzichte beter zijn en het is verklaarbaar, dat gegevens
in de literatuur er op wijzen, dat het bloedonderzoek de meeste positieve
gegevens gaf, indien een pyometra aanwezig was en in andere gevallen
vaak indien een abortus op latere tijd had plaats gehad. Zo wij dus moeten
aannemen, gezien het verloop van de infectie in bepaalde streken, dat een
zekere immuniteit optreedt, dan zal deze immuniteit wellicht aan de
genitaaltractus gebonden zijn.

Pustulae, of granulae in het vestibulum noem ik niet, omdat ze bij
allerhande aandoeningen kunnen voorkomen, en vooral, indien de mucosa
in het vestubulum volkomen normaal is, van geen enkele betekenis be-
hoeven te zijn. Indien men echter bij controle gedurende de toepassing
van systematische steriliteitsbestrijding pustulae of granulae negeert,
en vooral indien men daarbij geringe afwijkingen van de mucosa in het
vestibulum te gering schat, dan kan de deskundige, die deze controle
toepast, oorzaak zijn van een volkomen mislukking der bestrijding.

Runderen, welke lijdende zijn aan pyometra, tengevolge van een tricho-
monasinfectie, kunnen zich in verschillende gevallen slecht houden. Vooral
op het haarkleed is dan nog wel eens wat aan te merken. Bij de geslachte
dieren valt het buikvet altijd tegen. Het beloop van de trichomonas-
infectie kan, zoals duidelijk is, zeer verschillend zijn. De dieren kunnen
spontaan genezen en trichomonadenvrij worden; zoals gemeld treedt iets
dergelijks in veel gevallen op na de abortus of na het acuut afdrijven van
de totale inhoud v3n de pyometra. Dergelijke runderen worden niet
zelden bij de eerste dekking weer drachtig. Er blijven echter ook veel
runderen lijdende aan een catarrhale aandoening der geslachtswegen,
tengevolge van de infectie met trichomonas. Partiële abortus, waarbij een
klein gedeelte van de secundinae achterblijft, wordt als oorzaak beschouwd
van hardnekkige endometritiden. Men moet echter ook rekening
houden met secundaire infecties, welke de genezing vertragen. Indien
het rund eenmaal tochtig is geweest, wordt het vaak trichomonadenvrij.
De Engelse opvatting gaat te dien opzichte zelfs zo ver, dat men de mening
is toegedaan, volgens welke geïnfecteerde runderen, die tweemaal weer een
bronst vertoond hebben, zonder enig risico door een trichomonadenvrije
stier kunnen worden gedekt.

Dit is echter zeer zeker niet het geval. Ik trof runderen aan, welke ook
meer dan tweemaal wederom bornstig waren geweest en nog cervicaal-
secretum bleken te bevatten met trichomonaden. Ik heb dit zelfs aange-
troffen bij dergelijke runderen, ondanks intensieve uterusbehandelingen.
Derhalve dient men de grootste voorzorg in acht te nemen bij het toelaten
van een eenmaal met trichomonaden geïnfecteerde koe bij een stier, die
men infectievrij wil houden.

De ervaring leert, dat niet alleen een belangrijk gedeelte van de dieren
veel te laat drachtig wordt, doch ook een deel ondanks herhaalde behan-
delingen en voldoende geduld niet meer gravide te krijgen zijn.

Uit de aard der zaak zijn de dieren, welke een chronische endometritis
vertonen tengevolge van een partiële abortus en de gevallen van pyometra,
het minst gunstig.

Bij de stier is de trichomonade feitelijk niet zozeer thuis. Men krijgt
de indruk, dat de stier slechts een schakel is voor het voortbestaan van
de parasiet. Zelden vindt men bij de stier trichomonaden in groten getale
en in zeer vitale vorm. Vaak krijgt men de indruk, dat de parasiet wat
kleiner is. Slechts eenmaal vond ik bij een stier met een sterke praeputiaal-
catarrh veel vitale trichomonaden.

Bijna altijd vindt men de trichomonaden in gering aantal en vaak is het
niet mogelijk ze aan te tonen, hoewel de stier toch geregeld de infectie
overbrengt.

De eenvoudigste methode van onderzoek is het opvangen van een druppel
secretum uit het praeputium, dat dan microscopisch wordt onderzocht.
Men moet geluk hebben, indien men daarmee een positief resultaat ver-
krijgt. Het afkrabsel van de penis, het liefst bij de omslag, is het meest
geschikte materiaal. Men kan dat verkrijgen, door de stier te laten uit-
schachten (bij een koe); als dat zeer bezwaarlijk is, past men sacraal-
anaesthesie toe. Dit kan bij het staande dier, doch bij het liggende dier
kan men in alle gevallen gemakkelijker de penis naar buiten krijgen.
Ook is het mogelijk, het praeputium met physiologische keukenzout--
oplossing uit te spoelen en het spoelsel te centrifugeren. Tenslotte kan men
het centrifugaat of het afkrabsel van de mucosa enten op de voedings-
bodem, welke het meest geschikt is. De verschijnselen bij een stier kunnen
bestaan uit een praeputiaal-catarrh, welke echter van voorbijgaande aard
is en in veel gevallen niet wordt opgemerkt. Veel stieren brengen tricho-
monaden over, zondat dat de eigenaar ooit iets aan de stier heeft waar-
genomen. Wel hoort men nog wel eens de opmerking, dat de betreffende
stier trager doordekt, waarschijnlijk tengevolge van een overgevoelige
penis. In dit verband dient te worden opgemerkt, dat een geïnfecteerde
stier vaak gemakkelijk bloedinkjes op de penis vertoont en ook is de penis
vaak wat rood en minder zuiver glad. Bij het optrekken van de penis
ziet men soms, dat de plooien wat zwaarder zijn. De infectie bij de stier
is practisch het beste vast te stellen, door runderen te onderzoeken, die
minstens 10 dagen geleden alléén door hem gedekt werden en nog geen
bronst weer vertoond hebben. Een rund, dat juist heeft teruggestierd
of geaborteerd, kan ook nog trichomonaden - bevatten.

De verspreiding van de infectie met Trichomonas foetus spreekt voor zich
zelf. Wanneer een stier trichomonaden overbrengt en een hoog percentage
der gedekte runderen na herhaalde dekkingen niet drachtig wordt, dan
gaat de veehouder met zijn runderen naar een andere stier, waarvan
goede resultaten bekend zijn. Ook deze andere stier wordt t.z.t. geïnfec-
teerd en brengt de trichomonaden op een ander rayon over. Men kan
zich niet aan de indruk onttrekken, dat er stieren zijn, welke minder
gemakkelijk geïnfecteerd worden, althans veel minder de infectie over-
brengen, hoewel ze telkenmale zelf hieraan worden blootgesteld. Door de
wijze van verspreiding is het duidelijk, hoe de infectie omstreeks 1900
reeds in Italië grote klachten met zich meebracht, hoe ze van 1920—1930
in Oostenrijk en Zuid-D;iitsland werd geconstateerd en tenslotte na midden
Duitsland ook ons land bereikt heeft. Welke betekenis de trichomonas-
infectie heeft, werd reeds duidelijk, doordat in Oostenrijk van overheidswege

in verband met de catastrophale gevolgen een commissie van onderzoek
werd ingesteld. Verder was de infectie aanleiding tot het afkondigen van
wetten in vele delen van Midden-Europa. Er is een enkele maal naar voren
gebracht, dat de trichomonasinfectie vanzelf, na een hoogtepunt, uit een
streek verdwijnt. Algemeen is echter de. opvatting, dat zulks zeer zeker
niet het geval is. Wel ziet men het aantal terugstierende dieren afnemen
(immuniteit), doch verdwijnen doet de infectie niet en de steriliteit blijft
belangrijk. Italië is wel zeer geschikt, om in dit opzicht als voorbeeld te
dienen, aangezien zonder twijfel reeds in 1900 de trichomonaden grote
moeilijkheden aan de veefokkerij bezorgden.

Dit is steeds het geval gebleven en in de zomer van 1947 bleek mij
duidelijk, dat de pyometrae, tengevolge van de trichomonasinfectie in
de Povlakte een zeer veelvuldig en regelmatig voorkomende afwijking
is gebleven.

In ons land kon in 1938 met zekerheid worden vastgesteld, dat de
trichomonasinfectie bij het rund in geheel Limburg, in een belangrijk
gedeelte van Brabant en in Oost-Gelderland zeer veel aanleiding gaf tot
steriliteit. De gegevens uit andere provinciën gaven wel aan, dat hier en
daar langs genoemde gebieden ook wel verdachte stieren dekten, doch
het lukte niet, de infectie met zekerheid vast te stellen. Wel waren er
reeds enkele, nog op zich zelf staande haarden in andere delen van het
land geconstateerd. Nu, 10 jaar later, is de verspreiding van Trichomonas
foetus in ieder geval terdege in geheel Brabant, in geheel Gelderland,
in geheel Overijssel en in belangrijke delen van Drenthe en Utrecht vast-
gesteld. Overige gegevens wijzen er verder op, dat trichomomasinfecties
op het ogenblik in alle provinciën van het land oorzaak zijn van steriliteit.

De bestrijding is ingesteld op het feit, dat Trichomonas foetus door de
dekking wordt overgebracht en practisch gesproken mag worden aange-
nomen, dat een andere infectiemodus geen rol van enige betekenis speelt.
Deze bestrijding is dus uit de aard der zaak geëigend, om ook andere
dekinfecties tegen te gaan. Omtrent deze andere dekinfecties is feitelijk
alles bekend betreffende de Bangse infectie. Deze wordt zeer zeker door
dekking overgebracht, doch deze wijze van overbrenging speelt hierbij
lang niet de rol, welke men zich vroeger wel heeft voorgesteld. Anders
is het echter met de z.g. Enzpötische steriliteit. De naam zegt eigenlijk vol-
doende, dat men niet op de hoogte was met de aard van deze infectie,
doch men bedoelt er mee een vorm van steriliteit, welke enzötisch optreedt
en waarvan men opgemerkt heeft, dat ze door bepaalde stieren wordt
overgebracht. De runderen komen ook bij deze infectie vaak na meer
dan drie weken terug. Ook daarbij kan dus worden aangenomen, dat
feitelijk eerst een conceptie plaats vindt en met andere woorden, daarna
een zeer vroege abortus. Indien de verhouding tussen de virulentie van
het agens en de gevoeligheid van het individu gunstiger uitvalt voor het
rund, is ook abortus op latere tijd volkomen verklaarbaar. Zolang men
niet met zekerheid het bedoelde agens heeft kunnen vaststellen, bestaat de
mogelijkheid, dat het genoemde symptomencomplex wordt veroorzaakt
door meer dan één smetstof. Hoofdzaak is echter, dat deze infectie (s)
zonder twijfel door de dekking wordt (worden) overgebracht. In hoeverre
dit op andere wijze mogelijk is, is nog niet met zekerheid bekend. Bij de
stier zijn geen verschijnselen waargenomen. Deze enzoötische vorm van
steriliteit grijpt steeds meer om zich heen. In Groningen, Friesland en

N.-Holland is ze van grote betekenis als dekinfectie. In andere provinciën
is dit zeer zeker ook meer of minder het geval en men mag aannemen,
dat ze in sommige gevallen samen met de trichomonasinfectie aanwezig
kan zijn. Haar verschijnselen worden dan echter door die der tricho-
monasinfectie gecamoufleerd.

Andersom zien wij bepaalde infecties in veebeslagen optreden, welke
men als stalinfecties kan aanduiden, aangezien zij kennelijk in de koppel
van het ene rund op het andere overgaan, zonder dat de coïtus daarbij
een rol speelt. Daarnaast is echter de mogelijkheid aanwezig, dat besmette
runderen door middel van de stier de infectiebron betekenen voor de
overbrenging der infectie naar een ander veebeslag. In streken met veel
steriliteit moet men terdege rekening houden met menginfecties, welke
het symptomencomplex tot een verwarrend gegeven kunnen maken.
Ook met eventueel verkregen immuniteit van een deel der runderen moet
rekening gehouden worden.

Samenvattende is derhalve de overbrenging van zeer veel steriliteit terug te voeren
op het feit, dat een rund bij de dekking geïnfecteerd wordt, door welke smetstof ook
en daarna naar een andere stier geleid wordt.

De bestrijding der dekinfecties moet dus in de eerste plaats deze gang van
zaken verhinderen, doch indien men daarvoor zorgt, heeft zulks weinig
resultaat, zolang men met de geïnfecteerde stier blijft werken. Resultaten
komen, zodra een infectievrije stier wordt ingeschakeld. Het eenvoudigst
en het meest zeker kan de bestrijding worden doorgevoerd bij één of
slechts enkele veehouders. Er wordt een infectievrije stier gekocht en wel
bij voorkeur een stier, welke nog nimmer gedekt heeft. Bij deze stier worden
slechts nimmer gedekte pinken of sinds normaal afkalven, nog niet weer
gedekte koeien toegelaten. Deze bestrijdingswijze lukt in deze beperkte
omvang altijd. Naarmate de groep veehouders, welke in de bestrijding
betrokken worden, groter is, wordt de kans ook groter, dat de bestrijding
niet de gewenste resultaten oplevert, om de eenvoudige reden, dat er dan
eerder een veehouder is, welke een dier ter dekking aanbiedt, dat reeds
door een andere stier geïnfecteerd is. Daarom is het in de grotere verbanden
absoluut noodzakelijk, dat dekkaarten worden ingevoerd, welke zodanig
zijn opgesteld, dat de kans aanmerkelijk wordt verminderd, dat besmette
runderen worden toegelaten. Veel wordt dan gevraagd van de stand-
vastigheid van de stierenhouder en het is in de practijk vaak noodzakelijk
gebleken, dat eerst de dierenarts op de dekkaart aantekent, dat het dier
zonder bezwaar kan worden gedekt. Deze maatregel wordt vaak door de
veehouders zelf gevraagd. De controle dient dan door de dierenarts te
geschieden op een dag, gedurende 20 dagen voor het tijdstip, waarop
het dier ter dekking zal worden aangeboden. Deze controle moet zeer
serieus geschieden en de dierenarts moet er op verdacht zijn, dat hem
runderen worden gepresenteerd, welke van een besmette stier zijn terug-
gekomen. Indien hij dit kan uitsluiten door zeer betrouwbare gegevens,
dan is de verantwoordelijkheid, welke hij op zich neemt, met het fiatteren
van de dekkaart uit de aard der zaak veel minder groot. De inspectie van
het geslachtsapparaat van het vrouwelijk rund kan in eerste instantie
geschieden door een grondig onderzoek van het vestibulum.

Bij eventuele afwijkingen is het vaak moeilijk te zeggen of deze een
infectie van de stier kunnen veroorzaken. Daarom is het absoluut nood-
zakelijk, dat men ook met de minste afwijking niet accoord gaat. Het

vestibulum is tenslotte een orgaan, waar alle afscheiding uit het diepere
genitaalapparaat passeert. Wanneer enige infectieuze aandoening aan-
wezig is, dan geeft deze afscheiding in het vestibulum als regel enige
irritatie. Van de gevoeligheid, de virulentie der smetstof, en het tijdstip,
waarop deze afscheiding is gepasseerd, hangt het af, of de reactie in het
vestibulum duidelijk is. Men moet er op verdacht zijn, dat de laatste
dagen misschien weinig irritatie heeft plaats gehad, doch dat naderhand
weer meer smetstof-bevattende materie wordt afgescheiden en dus het
rund wel degelijk een gevaar voor de stier kan opleveren, hoewel de afwij-
kingen gering zijn. Bij twijfel onderzoekt men de cervix door middel van
exploreren, of met een speculum. Ook het secretum is een goed controle-
middel ; het moet vrij van pus zijn. Genitaalsecretum bij de cervix van
een niet tochtig dier, geldt als een waarschuwing, indien het te vloeibaar is.
Dan staat de cervix wellicht iets open. Een gesloten cervix met weinig
afwijkingen in de vagina is echter geen garantie. In dergelijke gevallen
kan het cervicaalsecretum vooral juist voor de bronst b.v. rijk aan tricho-
monaden zijn.

Naast deze strenge controle is het natuurlijk beslist noodzakelijk, dat
de stierenhouder nauwgezet de hand houdt aan de voorschriften. Voor-
zichtigheidshalve is het raadzaam, de stier na de dekking te irrigeren met
lauwwarme oplossingen van perboras natricus (2 %) of chloramine
(0.05 %) door middel van een grote ballonspuit; 500 cc vult het praeputium,
dat even moet worden afgesloten en gemasseerd. Tenslotte zullen de
resultaten het meest zeker worden bereikt, indien een maximale mede-
werking der veehouders wordt verkregen. Zelfs in grotere organisaties
met vee, waarbij enorme steriliteit voorkwam, werd op deze wijze jarenlang
uitstekend resultaat verkregen.

Daartegenover werden gevallen ontmoet, waarbij de onverschillige
veehouder niet werd gecorrigeerd door een onvoldoende actieve stieren-
houder, tengevolge waarvan de nieuwgekochte infectievrije stier soms
vroegtijdig reeds besmet werd. Naarmate onder de veehouders nu reeds
sinds jaren steeds meer het inzicht inzake de dekinfecties veel groter ge-
worden is, zijn de kansen op resultaat bij het doorvoeren van een systema-
tische bestrijding veel verbeterd. De stierenhouders uit de omgeving,
voor zover zij geen voorzorgen in acht nemen, blijven echter een gevaar
voor het welslagen der bestrijding en juist de kleinere veehouders zijn
hieraan overgeleverd. Alleen bij kunstmatige inseminatie wordt deze
factor uitgeschakeld.

Er wordt bij de massale steriliteilsbestrijding zeer veel van de dierenarts
gevraagd. Het is vaak bezwaarlijk, om de vele runderen, die moeten
worden onderzocht, tijdig bij de eigenaar te controleren. Het is daarom
raadzaam, om op bepaalde punten in het practijkgebied op vaste uren,
b.v. om de twee a drie weken runderen uit een klein rayon bijeen te laten
komen. Dieren, welke absoluut niet de minste afwijking vertonen, kunnen
direct apart gezet worden. Zo ook runderen, die afwijkend zijn. Deze
scheiding kan worden bereikt door nauwkeurige inspectie van het vesti-
bulum, waarbij men een antisepticum bij de hand moet hebben, ter voor-
koming van enige infectie met de hand. Gebruikt men een speculum,
dan dient de grootste voorzorg in acht te worden genomen, dat daardoor
niet een of andere smetstof van het ene rund op het andere wordt over-
gebracht. Runderen, welke twijfelachtig beoordeeld worden, kunnen

nader onderzocht worden door vaginale exploratie en eventueel door
middel van een speculum. Ook de armen moeten telkens weer ontsmet
worden. Tenslotte gaat men daarna over tot de behandeling van de als
afwijkend onderkende runderen.

De oorspronkelijke behandeling bij steriliteit van het rund is gedurende
de laatste jaren meestal geschied volgens de methode Albrechtsen met
solutio Lugoli. Dit is dus als het ware een passé partout geweest voor
alle gevallen. Indien men echter veel met steriliteit bij het rundvee te
maken heeft, dan wordt het duidelijk, dat zulks niet juist is. Het karakter
en de intensiviteit der aandoening varieert sterk en evenmin, als men
elke huidaandoening met één bepaald huidmiddel dient te behandelen,
evenzo is zulks niet juist voor de genitaaltractus en het is de dierenarts,
welke dient te beoordelen, welke therapie in bepaalde gevallen moet
worden toegepast.

In het algemeen is één procent Sol. Lugoli een onnodig sterke oplossing.
Ik gebruikte meestal een kwart tot een derde procent in hoeveelheden,
variërend tussen 100 en 200 cc. Vooral voor pyometrae is echter een
aanmerkelijk sterkere oplossing van Solutio Lugoli in grotere hoeveelheden
aangewezen.

Indien men met gevallen van steriliteit te maken heeft, waarbij men
door de ervaring geleerd heeft, dat naast geduld, herhaalde behandelingen
noodzakelijk zijn, dan moet het gebruik van Solutio Lugoli worden ont-
raden, omdat men moet vrezen, dat het dier nimmer meer bronstig wordt
en de uterusmucosa te sterk wordt aangegrepen. Individueel zullen te
dien opzichte zonder twijfel belangrijke verschillen in gevoeligheid bestaan.
Voor de mildere therapie leent zich vooral trypaflavine, een half tot een
pro mille, waaraan wat spiritus wordt toegevoegd (tot 10 %), teri einde
de doordringbaarheid te verhogen. Het is uiterst giftig voor de trichomo-
naden en ook in het algemeen een zeer goed antisepticum. Een goede
werking tegen trichomonaden wordt verder verkregen met Chinosol,
Creolinurn, Perboras, Chloramine. Bij het toepassen van de methode
Albrechtsen moet bij hardnekkige vormen van steriliteit overwogen
worden, dat daarbij wel de uterus goed wordt gedesinfecteerd, maar dat
van de vagina uit reïnfecties kunnen optreden, aangezien hier de gehele
mucosa-oppervlakte niet zo grondig met het medicament in aanraking
kan worden gebracht. Daarom is het nuttig, dat in die gevallen na de
uterusbehandeling enige malen, b.v. om de andere dag de vagina wordt
geïrrigeerd fheetwarme oplossing).

Toen de methode van Albrechtsen voor het eerst werd toegepast, was
dit een hele manipulatie. Er werd bij aangegeven, dat de methode moest
worden toegepast tijdens de bronst en op dat tijdstip zal vaak ook een
scherp middel zonder bezwaar kunnen worden gebruikt. Bij het tochtige
dier, n.1. en vooral wanneer de uterus niet volkomen normaal is, is de
cervix open, waardoor de vloeistof spoedig wordt afgedreven en derhalve
slechts matig inwerkt. Om deze reden is het verklaarbaar, dat vaak de
indruk werd verkregen, dat de behandeling in de tijd, waarin het dier
niet tochtig is, betere resultaten gaf. Uit practische overwegingen is het
behandelen van de runderen tijdens de tochtigheid onuitvoerbaar en
de ervaring heeft geleerd, dat het op zijn minst niet noodzakelijk is. De
techniek van de uterusbehandeling bestaat hierin, dat met de tang de
cervix wordt gefixeerd en een weinig aangehaald. Met de andere hand

wordt dan een katheter door de cervix gebracht, aan welke katheter een
slang en een gevulde spuit verbonden is, welke dan door de steel van de
spuit tegen de borst te drukken, wordt leeggespoten. De laatste rest kan
worden gebruikt, eventueel met iets terugvloeiende vloeistof, om de om-
geving van de cervix en het vestibulum in te wrijven.

Bij pinken is bovenbedoelde methode zeer bezwaarlijk, vooral indien
men grote handen heeft. Men dient dan de rectale methode toe te passen,
hetgeen, vooral bij niet-tochtige pinken, soms niet gemakkelijk gelukt.

Naarmate echter de routine groter wordt, worden de bezwaren kleiner.
Men brengt de dunne katheter in de vagina, waarbij ter plaatse van het
diafragma pelvis wel eens enige moeilijkheden worden ontmoet, soms in
verband met resten van het hymen. Is men ver genoeg, zodat men de
indruk heeft met de punt van het instrument in het cavum vaginae te zijn,
dan zoekt men rectaal de cervix op, zet de spits van het instrument in de
portio vaginalis uteri en schuift de cervix onder lichte druk met het instru-
ment hieromheen, totdat men voelt, dat de punt in het corpus uteri is
gekomen. Bij deze manupulatie moet men de cervix wel eens even anders
richten om de grillige plooien te kunnen passeren. Men zal ervaren, dat
het veel moeilijker is het aborale deel van de cervix te hanteren, dan
zulks het geval is met het orale deel. Bij deze rectale methode kan men
bij het leegdrukken van de spuit de vulling van de uterus volkomen regelen.
Bij tochtige pinken is deze methode uit de aard der zaak gemakkelijker.
Aangaande het te gebruiken therapeuticum zou ik in het algemeen willen
opmerken, dat Solutio Lugoli in de reeds eerder genoemde concentratie
kan worden gebruikt (}J₃—¹/_i " ), wanneer men de indruk heeft, dat de
aandoening slechts van oppervlakkige aard is. Zodra men echter ver-
schijnselen waarneemt, die het tegendeel doen vermoeden, waarbij daaren-
boven kan verwacht worden, dat met één behandeling geen resultaat wordt
bereikt, dan dient men geen Solutio Lugoli te gebruiken. Ik wil hier vooral
wijzen op de verschijnselen, die men in bepaalde veebeslagen met z.g.
stalinfeclie kan waarnemen en welke een hardnekkige steriliteit tengevolge
hebben. Verschillende runderen in een dergelijke koppel vertonen bij
oppervlakkige waarneming reeds een chronisch wat te dikke vulva. Bij
inwendige inspectie blijkt, dat de mucosa van het vestibulum te dik is en
een glazig spekachtig aspect vertoont. De roodheid is heel vaak niet bij-
zonder intensief en zweemt in geen geval naar een geel-oranje verkleuring.
Ook in de diepere delen van de vagina wordt een te dikke mucosa aange-
troffen bij verschillende dieren in de betreffende koppel en de cervix kan
stug verdikt zijn. Meestal staat de cervix meer open, dan bij normale
runderen buiten de bronst het geval is. In dezelfde koppel worden zeer
verschillende graden van de beschreven verschijnselen aangetroffen en
men ziet soms ook in bepaalde koppels de genoemde verschijnselen weinig
op de voorgrond treden. De vulva lijkt dan bij oppervlakkige beschouwing
normaal, maar indien men de aandoening vaker gezien heeft, dan valt
toch enige glazige zwelling van de mucosa op.

Zodra enige twijfel in dat opzicht bestaat, zal de inspectie van de cervix
in de meeste gevallen hieraan een einde maken. Dergelijke runderen
blijken n.1. de cervix onvoldoende gesloten te hebben, terwijl ze niet
tochtig zijn. In de bronst staat de cervix te wijd open en het zijn juist deze
runderen, waarbij tijdens de bronst de feitelijke afwijkingen door de
physiologische veranderingen, die met bronst gepaard gaan, worden

gecamoufleerd; daardoor worden deze dieren als normaal geïnsemineerd
en veelal, nadat de dierenarts bij de controle niets heeft opgemerkt. Het
zijn ook deze runderen, welke het gemakkelijkst intrauterien worden
geïnsemineerd.

Indien men met dergelijke veebeslagen te maken krijgt, dan is het van
het grootste belang, dat men direct aan de veehouder mededeelt, dat
de dieren niet spoedig drachtig zullen worden. De eigenaar echter moet
het aankopen van vee worden ontraden en indien hij geduld heeft, worden
de meeste dieren tenslotte toch drachtig. De therapie moet veelal meer-
malen worden toegepast en scherpe middelen dienen achterwege te blijven,
althans voor zover het de behandeling van de uterus betreft. Van tijd tot
tijd worden de dieren geïnspecteerd, b.v. om de drie weken en voor zover
nog afwijkingen aanwezig zijn, behandeld. Voor de uterus is in deze
gevallen trypaflavinum aan te bevelen. Voor de vaginale behandeling
met heetwarme oplossingen (50° CL), heb ik gebruikt perboras natricus 20
(slijmoplossend), creolinum 10, als natte poeder op 1 1 heetwarm water.
Voor dit doel is ook citopogeen (1 %) zeer geschikt, alsmede aluin (3 %),
sulf. zinc. (1 %). Mede in verband met berichten uit het buitenland,
zou ik gaarne zien, dat men bij hardnekkige gevallen, of beter gezegd,
daar waar hardnekkige steriliteit met catarrhale verschijnselen wordt
waargenomen, sulfanilamide en ook penicilline meer ging toepassen.
Ze grijpen het weefsel niet sterk aan en hebben voor bepaalde smetstoffen
een grote betekenis. In dit verband moge ik er op wijzen, dat naast de
bekende oorzaken van steriliteit, toch streptococcen en staphylococcen
het meest in materiaal uit de afwijkende genitaaltractus worden waar-
genomen.

Bij chronische, stugge verdikking van cervix, uterus of oviduct wordt
vaak ook na herhaalde behandelingen geen resultaat verkregen. Reacties
met vergroeiingen in de omgeving van de salpinx (bursa) geven weinig
uitzicht op conceptie. Hardnekkige onregelmatigheid van de bronst-
cyclus is ook niet gunstig te beoordelen. Bij de behandeling van pyometrae
gebruikt men een hoeveelheid en een sterkte van het antisepticum, welke
afhankelijk zijn van de omvang van de uterus. Men doet daarbij goed, om
na het appliceren van het therapeuticum in de uterus dit orgaan langs de
rectale weg te masseren, althans te zorgen, dat de vloeistof zo goed mogelijk
verdeeld wordt. Het uitdrukken van het corpus luteum geeft daarbij vaak
goede resultaten. Indien dit goed lukt, kan daardoor alleen vaak reeds
een spoedige afdrijving van de uterusinhoud worden verkregen, doch
men moet enige voorzichtigheid betrachten, aangezien het corpus luteum,
evenals bij drachtige dieren, veelal aanmerkelijk vaster zit dan het z.g.
corpus luteum persistens. Indien men deze behandeling te zeer forceert,
heeft men bloedingen te vrezen, welke letaal kunnen zijn.

Ook met dimenfermon (50.000—100.000 eenheden) kan vaak lozing
van de uterusinhoud verkregen worden. Dit hormoon werkt trouwens
ook in andere gevallen van steriliteit vaak gunstig, omdat het de mucosa
uteri activeert. Wij zien vaak purulente materie afvloeien na de toepassing
van dimenfermon, zonder dat er sprake van pyometra is. Het is een uit-
stekend middel voor opwekking van de bronst, waarbij echter slechts
toevalligerwijze tevens een ovulatie kan worden verwacht. Indien de
bronst binnen 2 maal 24 uur na de injectie optreedt, doet men goed een
dekking af te raden. In ieder geval zal drachtigheidsonderzoek nood-

zakelijk zijn, indien na een dergelijke dekking het betreffende rund zich
2 maanden heeft stil gehouden.

Bij steriliteitsbestrijding kan men ook met runderen te maken krijgen
uit veebeslagen, waarin veelvuldig zeer onregelmatige bronst optreedt.
De tochtigheid wordt dan vaak binnen de drie weken waargenomen, niet
zelden abnormaal heftig en gedurende een te lange tijd. In dergelijke
veebeslagen ziet men daarnaast de bronst uitblijven of soms nymphomanie
optreden.

Deze verschijnselen gaan als regel gespaard met catarrhen van de
genitaaltractus, niet zelden met fluor. Bij de behandeling in dergelijke
veebeslagen kan dimenfermon vaak niet gemist worden naast de be-
schreven therapie van uterus en vagina, waarbij meestal moet worden
rekening gehouden met het chronisch, althans subchronisch karakter van
deze aandoeningen. Ik heb altijd de indruk gekregen, dat deze klaar-
blijkelijk infectieuze steriliteitsvorm de grond is van de bewering van
oude vetweiders volgens welke nymphomanie bij runderen besmettelijk is.
Of hier op bepaalde weiden ook def iciëntie een rol speelt, is niet met zeker-
heid te zeggen, ofschoon verschijnselen een infectie doen vermoeden.

In dit verband wil ik wijzen op gevallen van steriliteit bij veel runderen
in bepaalde veebeslagen, waarbij geen catarrhale verschijnselen worden
waargenomen, welke wij ons als oorzaak kunnen voorstellen van de optre-
dende moeilijkheden. Hierbij wordt vaak de overtuiging verkregen, dat
de voeding een rol speelt. Zeer zeker heeft de voeding een belangrijke
invloed op de functie van het genitaalapparaat. Het feit, dat steriliteit
in uitgebreide mate soms acuut verdwijnt, zodra de dieren op stal komen,
en wellicht nog meer, nadat zij in de weide zijn gebracht, doet sterk aan
deze factor denken. Het staat daarenboven vast, dat de functie van het
geslachtsapparaat door deficiëntie verminderen kan, hetgeen het duide
lijkste aan de dag treedt door het uitblijven van de bronst. Men verkreeg
vroeger daarbij vaak reeds resultaat, wanneer aan de betreffende runderen
behoorlijk krachtvoer kon worden gegeven, dat van geheel ander soort
bedrijven afkomstig was. Vooral in de latere jaren van de oorlog kwam
het veelvuldig voor, dat de bronst bij veel dieren in een veebeslag uitbleef,
hetgeen zonder twijfel verband hield met de voeding. In dergelijke gevallen
zijn de ovariën veelal klein en het is vaak niet mogelijk om sporen van
enige ovulatie te voelen. Soms ziet men vooral bij jonge dieren fluor
optreden, zonder veel irritatie der mucosa. Hierbij zou ook aan de voeding
gedacht kunnen worden. Zijn wel degelijk catarrhale verschijnselen
aanwezig, dan ziet men meestal ook moeilijkheden bij de oudere dieren
en dan neemt de steriliteit het karakter aan van een koppelinfectie. Het is
verder genoeg bekend, dat voeding en verpleging bij de stier invloed kan
hebben op de vruchtbaarheid, waarbij sterke individuele verschillen
worden gezien.

De behandeling van nymphomane runderen bestond vroeger alleen uit
het uitknijpen van de cyste(n) in het ovarium. Dergelijke cysten ontstaan
door een ontaarding van follikels, doch kunnen ook van een corpus luteum
uitgaan. Soms zijn ze zo sterk van wand, dat het uitdrukken zonder risico
niet mogelijk is. Op deze wijze had men wel resultaat, doch recidief trad
veelvuldig op.

Het bleek, dat de afwijkende ovariën veelal vergezeld gingen met
catarrhale verschijnselen in de uterus en niet zelden kon men deze ver-

schijnselen waarnemen, voordat de nymphomonie optrad. In overeen-
stemming hiermede werden de resultaten van de therapie beter indien
tevens een eventueel herhaalde behandeling van de uterus werd toegepast.
Ook het gebruik van steriliteitsvaccin (yatren vaccin volgens Opperman)
had daarbij een gunstige invloed, zoals in het algemeen bij bepaalde koppel-
infecties het geval was.

De toepassing der hormonen heeft de kansen op gunstige resultaten nog
aanmerkelijk verbeterd; ook het uitdrukken van cysten is daarna vaak
beter mogelijk. Hardnekkige gevallen, welke door geen enkele therapie
willen genezen, kunnen tenslotte operatief behandeld worden. Ik paste
vrijwel steeds de vaginale methode toe door middel van een ecraseur.
Het is een zeer nuttige operatie, waarbij men zeker is van het resultaat,
terwijl er feitelijk geen risico aan verbonden is.

Tenslotte wil ik nog wijzen op een behandelingsmethode, welke in het
bijzonder voor dekinfecties in aanmerking zou kunnen komen. Het is
n.1. opmerkelijk, dat men de methode van Albrechtsen (met sol. Lugoli)
kan toepassen bij runderen, welke reeds hebben opgenomen, zonder dat
abortus optreedt en het is mij enige malen opgevallen, dat runderen met
vrij sterke afwijkingen en fluor na deze therapie genazen en volkomen
uitdroegen. Ik heb te weinig deze wijze van behandelen toegepast, doch
het zou aanbeveling verdienen om te proberen, hoeveel tijd na de dekking
de beste resultaten bereikt kunnen worden.

De behandeling van stieren, welke trichomonaden overbrengen, dient
te geschieden met middelen, die de trichomonaden snel doden en moet
er op ingesteld zijn, dat zij zoveel mogelijk de volledige mucosa in het
praeputium trichomonadenvrij maakt, doch ook moet er rekening gehouden
worden met de mogelijkheid, dat parasieten in de urethra aanwezig zijn.
De behandeling van de urethra is ook wel na sacraalanaesthaesie bij het
staande dier toe te passen, doch de gehele behandeling kan met grotere
accuratesse plaats vinden door het dier eerst neer te snoeren, dan sacraal-
anaesthaesie toe te passen en tenslotte de penis geheel naar buiten te
brengen. Ik behandelde de mucosa van penifc en praeputium door eerst
de gehele oppervlakte met een tampon bij voorkeur gedrenkt in trypafla-
vineoplossing (met spiritus) af te wrijven. Daarna perste ik door middel
van een mclkcatheter met rubberslang en spuit trypaflavineoplossing zover
mogelijk in de urethra. De vloeistof wordt enige minuten in de urethra
gehouden door de top van de penis op de catheter af te sluiten en de zuiger
enige minuten onder druk te houden. Tenslotte wordt de penis in het
praeputium teruggebracht en 500 cc oplossing in het praeputium gespoten,
welke vloeistof door massage zo goed mogelijk met de gehele mucosa in
aanraking wordt gebracht. Men doet goed voor de behandeling alle haren
bij de uitgang weg te knippen en aan het einde der behandeling de omgeving
van de opening van het praeputium met de oplossing of met trypaflavine-
zalf in te wrijven.

Gedurende 10 dagen moet het praeputium met dezelfde oplossing
dagelijks bij het staande dier worden behandeld (koker afsluiten, 500 cc
inspuiten met grote ballonspuit en masseren) Na deze 10 dagen wordt de
gehele behandeling als eerst beschreven bij het liggende dier nogmaals
toegepast. Na deze therapie heb ik bij verschillende stieren kunnen waar-
nemen, dat de dekresultaten veel beter werden, doch alleen bij K.I. stieren
zou men de resultaten met zekerheid kunnen vaststellen. In ieder geval

kan men echter de veehouder aangaande deze behandeling geen zekerheid
geven omtrent de uitkomst.

Ook in de literatuur blijkt, dat de verkregen resultaten van soortgelijke
behandelingen zeer verschillend beoordeeld worden.

De nieuwste methode, welke is aangegeven bestaat in de aanwending
van een intraveneuze injectie van joodnatrium, welke met succes zou zijn
toegepast. Indien irrigaties van het praeputium een zeker resultaat konden
geven, zou zulks zeer belangrijk zijn, aangezien dergelijke irrigaties dan
preventief zouden kunnen worden aangewend. Zo is het echter niet, doch
het verdient aanbeveling, om de spoelingen te beschouwen als een aan-
vulling der systematische bestrijding van steriliteit. Ik gebruikte daarvoor
perboras natricus (2 %), dat slijm oplossend is en niet prikkelt. Chloramine
(0.05 %) is ook goed te gebruiken, doch is iets scherper. Men doet goed de
vloeistof op 40° C. te gebruiken, omdat daardoor de spoeling door de stier
als aangenaam wordt ondervonden. De gebruikelijke pyoctaninezalf,
ook indien ze zo sterk gebruikt wordt, dat de penis donker paars van kleur
is, heeft geen invloed op trichomonaden.

Men heeft veelvuldig geprobeerd genezing van stieren te verkrijgen door
hen een tijdlang niet te laten dekken. Men kan deze pogingen gerust
nalaten, want zelfs na een half jaar rust bleken trichomonaden te worden
overgebracht. Evenals voor andere infecties moet men voorzichtig zijn
bij de beoordeling der resultaten, daar door inmiddels verkregen immuniteit
bij een aantal vrouwelijke dieren, die reeds eerder gedekt waren, bevruch-
ting en normale uitdraging kon worden verkregen. Aan de andere kant
is een hernieuwde infectie bij natuurlijke dekking te verwachten. Het is
ook mogelijk, dat een stier meer clan één infectie overbrengt, zodat de
dekresultaten geen maatstaf zijn voor de waarde van een behandeling.

Het is in het algemeen raadzaam, bij de eerste bronst na de behandeling
het betreffende rund nog niet bij de stier toe te laten. Te vroege dekkingen
te dien opzichte kunnen aanleiding geven tot een verscherping van een
eventueel bijna genezen catarrhale aandoening, welke dan langere tijd
zal vragen voor herstel.

De buitengewone moeilijkheden, welke ondervonden worden door de
dekinfecties en de bezwaren, welke zich voordoen, teneinde te voorkomen,
dat stieren besmet worden en zodoende de dekinfecties verder verspreiden,
maken het noodzakelijk, onder strenge voorschriften en consequent door-
voeren daarvan, de steriliteit systematisch te bestrijden.

Vanzelfsprekend is de kunstmatige inseminatie een middel om dek-
infecties te voorkomen, doch deze zal zich in ons land niet gemakkelijk
in die mate ontwikkelen, dat dekinfecties geen rol van betekenis meer
kunnen spelen. Daarenboven zou een zo sterke ontwikkeling der kunst-
matige inseminatie voor de rundveefokkerij ongewenst zijn.

Het is een opmerkelijk feit, dat in bepaalde streken door de veehouders
zelf op de noodzakelijkheid gewezen wordt, dat een bestrijding van bovenaf
dwingend wordt voorgeschreven. De stierenhouder aarzelt dekkingen
te weigeren en veehouders gaan vaak met een terugstierend rund naar
verschillende stieren, die dan aan infecties worden blootgesteld. Zo is het
verklaarbaar, dat in Midden-Europa, waar met name de infectie met
Trichomonas foetus veelvuldig voorkwam, voordat deze ons land bereikt

had, in een aantal provinciën inderdaad wettelijke maatregelen worden
toegepast.

Het moet van groot belang beschouwd worden, dat de minister de
bevoegdheid wordt gegeven, voor bepaalde gebieden in den lande maat-
regelen dwingend voor te schrijven. Deze zullen moeten worden ontworpen
in die zin, dat geen stierenhouder een stier mag houden boven de leeftijd
van 8 maanden, indien hij zich niet aan nader te noemen voorschriften
houdt. Bij de doorvoering zal het noodzakelijk zijn, dat officieel uitgegeven
dekkaarten worden ingevoerd, welke bij iedere dekking eerst dienen te
worden getoond.

Teneinde een geregeld inzicht te houden omtrent de verspreiding van
dekinfecties, zal moeten worden overwogen, de verplichting op te leggen
aangifte te doen, indien een dekinfectie wordt waargenomen of redelijker-
wijze kan worden vermoed.

Men bedenke, dat aandoeningen van het genitaalapparaat thans de
grootste schade aan de rundveehouderij toebrengen en dat de dekinfecties
hierbij verreweg de belangrijkste oorzaak zijn. Dit heeft tengevolge, dat
in vele gebieden de bestrijding en de behandeling der sterilitiet bij runderen
de voornaamste taak van de dierenarts wordt.

Hierop dient hoogstens 20 dagen voor de dekking door
de dierenarts te worden verklaard, dat door hem het
geslachtsapparaat van het rund gezond bevonden is.
(Het bestuur kan ontheffing verlenen van deze verplichting
aangaande het vooronderzoek.)

De stierenhouder is verplicht de dekking te weigeren,
indien tijdens de bronst door hem afwijkingen worden
waargenomen. Dan is (wederom) een gezondheidsverklaring
van de dierenarts vereist.

Indien een rund terugstiert 20—22 dagen na de dekking,
dan kan het dier éénmaal zonder diergeneeskundig onder-
zoek wederom gedekt worden.

Stiert een rund terug niet op 20—22 dagen na de dekking
of vaker dan één keer, dan mag geen dekking plaats vinden,
tenzij de dierenarts het geslachtsapparaat gezond bevonden
heeft, eventueel na één of meer behandelingen. Hetzelfde
geldt voor runderen, die verworpen hebben of aan de
nageboorte zijn blijven staan.

Wordt een rund voor dekking aangeboden zonder
rekening te houden met de voorschriften, dan is
hiervoor een nader door het bestuur te bepalen
bedrag verschuldigd (f 5.- f 10.-).

Men neme goede nota van de voorschriften aan de achterzijde Deze bladzijde alleen voor aantekeningen dierenarts

(Uit de Afdeling voor bacteriologie en experimentele pathologie van het
Instituut voor Praeventieve Geneeskunde te Leiden)
(Hoofd: Prof. Dr. J. D. VERLINDE).

Onder deze (vertaalde) titel beschrijft McClelland kleine, intracutane
gezwellen met een middellijn van i—3 cm, een diepte van ^l/₂ cm en een
gladde, ronde, wat vocht afscheidende oppervlakte. Zij groeien snel,
komen meestal solitair, doch soms multipel voor (Khuen en McClelland ;
McClelland). De meeste dezer gezwellen worden in de literatuur be-
schreven als rondcelsarcomen, doch ook weieens als reticulumcelsarcomen,
lymphoblastomen, lymphosarcomen, op myelomen gelijkende nieuw-
vormingen en mycosis fungoïdes.

Uit een door ons ingesteld onderzoek van 40 huidgezwelletjes bij honden,
welke klinisch met de door McClelland beschreven tumoren overeen-
komen, bleek eveneens, dat zij geen pathologisch-anatomische eenheid
vormen.

Het waren ronde, iets prominerende nieuwvormingen in de huid, niet
groter dan een erwt, meer of minder duidelijk rood gekleurd, scherp
begrensd, dun behaard en veelal was enige "vochtafscheiding aan de opper-
vlakte waar te nemen. De meeste waren solitair, enkele multipel : 2 tot
i o bij één hond. De dieren hadden de neiging, aan deze plekjes te krabben
of erin te bijten.

De gezwelletjes werden waargenomen op de meest uiteenlopende plaat-
sen, doch wij kregen de indruk, dat er enige voorkeur bestond voor de
kop en de voorbenen. Klinisch konden zij gemakkelijk worden onder-
scheiden van fibromen en papillomen. Na de chirurgische verwijdering
traden dikwijls recidieven op, zelfs nadat de bodem van de operatiewond
was gebrand ; ook wel ontstonden nieuwe gezwelletjes op andere plaatsen.

Tekenen van inwendige metastasevorming hebben wij tot dusver niet
waargenomen, ofschoon verscheidene honden reeds drie jaar of langer
zijn geobserveerd.

Histologisch waren het gewoonlijk zeer celrijke gezwellen met een
matig tot groot aantal mitosen en een veelal duidelijke neiging tot infil-
tratieve groei. Necroses werden zelden gezien. De gezwelcellen waren
meestal groot en rond, soms klein en rond, soms spoelvormig. Alle ge-
zwellen, behoudens een achttal, welke wij als carcinomen meenden te
moeten aanmerken, toonden het karakter van een sarcoom. Wij kwamen
tot de volgende verdeling :

De carcinomen werden bij oudere, de sarcomen daarentegen bij jongere
honden, vele van i, 2 en 3 jaar, waargenomen. Bij 3 katten zagen wij
huidgezwelletjes, welke klinisch hetzelfde uiterlijk hadden. Eén daarvan
bleek een carcinoom, beide andere spoelcellige sarcomen te zijn.

De verzamelnaam „solitaire of multiple huidsarcomen" moge klinisch
gerechtvaardigd zijn, pathologisch-anatomisch is zij dit niet. Niettemin
bleek 80 % van ons tumormateriaal het sarcoomkarakter te bezitten.

Het lijkt ons gewenst, de aandacht te vestigen op de ervaring van
McClelland betreffende de therapie dezer gezwelletjes met neosalvarsan.
Hij behandelde drie honden, 1, 2 en 3 jaar oud, welke multiple huid-
sarcomen toonden, met 2—4 intraveneuze inspuitingen van 270—900 mg
neosalvarsan met een tussenruimte van 3—10 dagen. Tengevolge hiervan
zou een snelle atrophie van de tumoren, gepaard met een degeneratie van
de tumorcellen, optreden.

Bij het histologisch onderzoek van solitair of multipel optredende kleine
huidgezwellen met een maligne karakter bij 40 honden, bleek 80 % tot
de sarcomen, meest rondcellige, en 20 % tot de carcinomen te moeten
worden gerekend.

Report of the histological examination of solitary or multiple small malignant skin
tumors in 40 dogs. 80 per cent were diagnosed as sarcoma, mostly of the round cell type,
20 per cent as carcinoma.

Khuen and McClelland : Cornell Vet. 30, 161, (1940).
McClelland : Journ. Amer. Vet. Med. Ass. Aug. 1947.

Uit het Instituut voor Veterinaire Parasitologie en Parasitaire Ziekten der
Rijks-Universiteit te Utrecht.
(Waarnemend Directeur: Prof. Dr. JAC. JANSEN).

ENKELE MEDEDELINGEN NAAR AANLEIDING VAN HET
IN 1946 EN 1947 INGEZONDEN MATERIAAL

Psoroptes communis(equi) var. equi
Microsporie (microscopische diagnose)
Vlieglarven

Eieren van Strongyloides westeri

Zeer veel Stron .yluseieren

Eieren van Strongyliden en Spoelwormen

Zeer weinig Strongyluseieren

Matig veel Strongyluseieren

Het ingezonden materiaal over de jaren 1946 en 1947 was door de
na-oorlogse omstandigheden nog enigszins beperkt. Slechts voor een deel
bestond dit materiaal uit volledige cadavers; meestal werden de met
parasieten bezette delen, of de daarin gevonden parasieten opgezonden.
Hoewel het onderzoek van faecesmonsters meer routinewerk is, werden
deze jaren toch een aantal mestmonsters onderzocht. Bovendien werd
van de aan de Instituten voor Infectieziekten en Pathologische Anatomie
geseceerde cadavers en van de organen van slachtdieren aan het slachthuis
te Utrecht dikwijls materiaal verzameld, teneinde een beter overzicht te
krijgen over de belangrijkheid en het voorkomen van sommige parasieten.
Voorts zijn nog een aantal levende dieren (b.v. honden) in behandeling
genomen, o.a. tegen taeniasis en demodicosis.

Het onderstaande in tabelvorm gerangschikte overzicht is, in verband
met de beperkte omvang van het ingezonden materiaal en tengevolge
van het doelbewuste zoeken in speciale gevallen, zeker geen afspiegeling
van de parasietenbezetting bij onze huisdieren, maar eer een verzameling
casuïstische gegevens.

Van de hieronder aangegeven diersoorten werd het daarbij vermelde
materiaal onderzocht:

Ostertagia ostertagi
Trichoslrongylus axei
Cooperia sp. (i exemplaar)
Oesophagostomum radiatum (2 X)

12 magen

stuk buikwand
stuk darmwand

Rund :

2 haarmonsters
7 faeeesmonsters

I sputummonster
darmparasieten

Bunostomum phlebotomum (2 X)
Paramphistomum cervi
i lever met jonge cysticerci jonge echinococcusblazen

In de tweede helft van de stalperiode in de winter van 1946/47 werd de frequentie
van het voorkomen van longwormcn nagegaan aan de hand van de aan het slachthuis
tc Utrecht geslachte dieren ; bij een zevental graskalvcren en runderen werden long-
wormen gevonden.

Tevens werden binnen drie weken tijds zeven maal echinococcusblazen in de longen
aangetroffen, welke alle fertiel waren.

Trichostrongyluseieren en drie soorten cocci-
dienoocystcn (zeer vele)
3 X negatief
3 X Psoroptesschurft
Ostertagia circumcincta (2 x)

Haemonchus contortus (2 X)
Ostertagia circumcincta (2 X)
Trichoslrongylus axei (2 X)
T. capricola
T. colubriformis
T. vitrinus (vermoedelijk)
Nematodirus filicollis
Oesophagostomum venulosum
Chabertia ovina
Trichuris ovis

Hyostrongylus rubidus (2 X)
Metastrongylus elongatus
Choerostrongylus pudendotectus
C. tenuicollis

geen microspone
Taeniaeieren Demodexmijt
Toxocaraeieren en proglottiden van Dipylidium
caninum

Taeniaeieren en proglottiden van Taenia pisi-
formis (2 x)
Taeniaeieren (2 x)
Ankylostomeneieren
proglottiden van Dipylidium caninum
negatief 1 x

Taeniaeieren ; proglottiden van T. pisiformis
larven en eieren van vliegen (negatief 12 X)

larven van de vlo
Dipylidium caninum
Taenia pisiformis.
T. hydatigena
Lucilialarven

Zeven honden zijn onderzocht op demodicosis, waarvan twee negatief waren ; één
van de dieren met demodicosis is in behandeling genomen bij de Kliniek voor Kleine
Huisdieren, de resterende vier zijn aan het Instituut behandeld.

Eén hond is na de eerste behandeling niet teruggekomen, de anderen zijn na kortere
of langere tijd genezen.

Een zestal honden is behandeld tegen taeniasis, vier met succes, twee tevergeefs.

Getracht werd na te gaan welke darmparasieten bij onze honden voorkomen en in
welk percentage. Het aantal onderzochte gevallen was echter te klein om gerecht-
vaardigde conclusies te kunnen trekken. Van de lintwormen werden T.^pisiformis en
Dipylidium caninum het meest gevonden, T. hydatigena zeer weinig (stadshonden) en Echino-
coccus granulosus helemaal niet.

Fasciola hepatica
Graphidium strigosum
Trichostrongylus retortaeformis
twee soorten coccidiën

veel coccidienoocysten
Conioides dissimilis (2 X)
Lipeurus caponis (2 X)
Menopon biseriatum meerdere malen
Menopon gallinae meerdere malen
Ceratophyüus gallinae
Dermanyssus gallinae (3 x)
Echinoslomum revolutum
Echinoslomum paraulum (3 X)
Echinoparyphium recurvatum (3 x)
Ascaridia galli
Trichostrongylus tenuis
Amoebotaenia sphenoides (2 X)
Davainea proglottina vele malen
Raillietina\'s vele malen
geen Prosthogonimusinfectie

levend dier met veeruitval
vcermateriaal
tracheaalslijm
ingezonden teek uit de til
darmparasieten

Cnemidocoptes laevis
Cnemidocoptes laevis
geen schimmel gecultiveerd
Argas reflexus
Echinosloma paraulum
Echinoparyphium recurvatum
Cotylurus cornutus

Hymenolepis sp.
Hypoderaeum conoideum
Filicollis anatis
Trinoton querquedulae
vlieglarven
Fimbriaria fasciolaris
Hypoderaeum conoideum
Filicollis anatis

Bij het paard verstaat men onder Strongyluseieren ovale, dunwandige
eieren met een centraal gelegen, uit meerdere cellen bestaand embryo,
dat in kleur varieert van grijs tot zwart, terwijl de eischaal kleurloos en
volkomen doorzichtig is. Deze eieren worden normaal bij ieder paard,
uitgezonderd bij jongere veulens, in de faeces aangetroffen, zodat het
vinden ervan niets bijzonders is.

Het onderzoek kan in de practijk heel eenvoudig geschieden door
faeces met water in een mortier tot een dun papje te mengen; als de stamper
dan uit de mortier genomen wordt hangt er een druppel aan, welke
microscopisch kan worden onderzocht. Last van te grote partikels heeft
men niet, en, wanneer de hoeveelheid bijgevoegd water niet te klein is,
vallen de eieren gemakkelijk op. Een sterke verdunning is niet nodig, en
niet gewenst, omdat men dan naar evenredigheid minder eieren vindt. Bij dit
onderzoek dient men er zich rekenschap van te geven, dat in de ene
faecesbal veel meer eieren gevonden kunnen worden dan in de andere;
er moet dus naar gestreefd worden een representatief deel van de faeces
te onderzoeken. Het ter onderzoek opzenden van een enkele faecesbal
heeft dan ook weinig of geen zin, te meer omdat bij een wat langduriger
transport een deel van de larven uit het ei kruipt, waardoor het onderzoek
onnodig bemoeilijkt wordt en uit de resultaten nog minder te concluderen
valt. Daarnaast zijn er nóg andere factoren welke het eigetal van de faeces
beïnvloeden.

Het vinden van Strongyloideseieren in faeces van zieke veulens of veulens
met diarrhee zegt nog veel minder dan het vinden van Strongyluseieren;

bij gezonde veulens worden ze n.1. eveneens gevonden en soms in zeer
grote aantallen.

Aan de hand van geseceerde cadavers werd getracht het voorkomen
van Trichostrongylus axei bij paarden in ons land na te gaan. Slechts een
twaalftal paardenmagen werd onderzocht, zodat verder zoeken hier
noodzakelijk is. Een van de weinige positieve gevallen was niettemin
interessant.

Het betrof hier een tweejarig paard, dat in de Interne Kliniek wegens
strongylosis was opgenomen en behandeld, maar desondanks was dood-
gegaan; bij de sectie werden opvallend weinig larven van Strongyliden
aangetroffen en practisch geen volwassen exemplaren. Hoewel de maag
geen pathologisch anatomische veranderingen te zien gaf, werden in dit
orgaan zeer veel Trichostrongyliden gevonden, niettegenstaande een
voorafgegane behandeling met phenothiazine. In de dunne darm werden
vele exemplaren van Anoplocephala perfoliata gevonden. Aangezien de
paardenlintwormen bijna onschadelijk zijn, komen slechts de Tricho-
strongyliden hier in aanmerking voor de verdenking de doodsoorzaak
te zijn.

Uit de literatuur zijn enkele gevallen bekend, waarbij de dood toe-
geschreven is aan Trichostrongylus axei. (Zie o.a.: Skand. Vet. Tidskr. 1945
en 1942 en de daarin aangehaalde literatuur). Het is dan ook vrij zeker,
dat de Trichostrongyliden hier de aanleiding tot de dood geweest zijn.

Bij normale paarden worden in meerdere of mindere mate, maar zo
goed als zonder uitzondering Strongyliden gevonden en vaak in voldoende
mate om er de dood aan toe te kunnen schrijven, terwijl de Trichostrongy-
liden zonder de toepassing van een speciale methode van onderzoek niet
gevonden worden. Het komt mij voor, dat dit de redenen zijn, naast het
feit, dat T. axei bij het paard uitsluitend in de maag voorkomt, dat er
bij de strongylosis te weinig aandacht aan deze laatste parasiet geschonken
wordt. Mogelijk is T. axei speciaal van betekenis in gevallen van strongy-
losis, waarbij in de mest weinig of geen eieren te vinden zijn en in gevallen,
waarbij na de toediening van phenothiazine weinig verbetering intreedt.

Indien deze kleine Nematode schadelijk is voor het paard, dan is het
zeker te verwachten dat er in ons veerijke land bij het paard ziektegevallen
door verwerkt worden, want het is waarschijnlijk (en in de literatuur ook
beschreven), dat de infectie op paarden is overgegaan van schapen en
runderen. Bij deze dieren, waarmee in ons land de paarden vaak samen-
weiden, worden nogal eens Trichostrongyliden (T. axei) gevonden, waarbij
het venijnige parasietjes zijn.

Prof. Beyers was zo vriendelijk mij de gegevens van het klinisch onder-
zoek van het paard, waarvan hier sprake is, te verstrekken:

Anamnese: Het dier lag veel en vertoonde oedemen. De behandelende
dierenarts had een „verklaring afgegeven wegens ingewandswormen".

Status praesens: Het dier is liggend aangevoerd; het is erg slap en
suf. Aan borst en buik van het nog in vrij goede voedingstoestand ver-
kerende paard komen oedemen voor; het dier vertoont decubitus. P. 68;
T. 38,4; A 32.

Klieren, longen en hart zijn normaal."De faeces zijn gebald en goed
verteerd. Er worden geen volwassen wormen in de faeces gevonden, wèl

eieren. Er bestaat een klein wormaneurysma. Therapeutisch is 50 g pheno-
thiazine gegeven.

De volgende dag zijn er geen Trichonema\'s in de faeces te vinden, de
daarop volgende dag slechts enkele. De ontlasting is droog en klein gebald.
Het paard ligt steeds en is sterk uitgeput en om deze reden de derde dag
nog afgemaakt.

Bij de sectie werden nog enkele petechiën op hart en ribwand gevonden;
subcutis, slijmvliezen enz. waren zeer bleek. Aan onderborst, halsgedeelte
en achterhand en in de subcutis en de spierschotten werden vrij sterke
oedemen waargenomen. De lever was iets gezwollen, anaemisch en de
nieren waren zeer bleek. Er bestond een catarrhale enteritis; de darm
was iets te sterk gevuld met een dunne inhoud.

Een enkele keer worden bij het paard Hypoderma larven aangetroffen,
welke een flinke plaatselijke ontsteking tengevolge kunnen hebben.

De Gastrophiluslarven, welke in paarclenmagen voorkomen, zijn meestal
van de soort G. equi, soms van andere soorten, o.a. een enkele keer van
G. veterinus.

Er werd bij het Pathologisch Instituut een maag ingezonden van een
paard uit de Betuwe, dat gesuccombeerd was tengevolge van een perito-
nitis, die ontstaan was in aansluiting op een perforatie van het duodenum
door enkele larven van G. veterinus. Deze larven hechten zich meestal vast
aan en dringen vrij ver op in het slijmvlies van pylorus en duodenum,
tengevolge waarvan de passage alleen al mechanisch — bemoeilijkt
kan worden. In enkele gevallen, zoals dat ook hier was geschied, heeft er
perforatie van pylorus- of duodenumwand plaats met alle gevolgen van
dien. De larven van G. veterinus zijn gemakkelijk te onderscheiden van die
van de andere Gastrophilussoorten, doordat de eersten op elk segment
slechts één rij doorntjes dragen, welke wit van kleur zijn.

Bij runderen en kalveren vindt men in de faeces veel minder algemeen
Nematodeneieren, gewoonlijk Trichostrongyluseieren genoemd, dan bij
het paard. Al behoeft het dier niet altijd te lijden aan zijn parasieten,
dan kan men bij een positieve bevinding van het mestonderzoek het geval
niet meer als „normaal" beschouwen. De kleine Trichostrongyliden zijn,
afgezien van Haernonchus, weinig eiproductief, zodat er in de ontlasting
ook veel minder grote hoeveelheden eieren gevonden kunnen worden bij
een jong rund, lijdende aan Trichostrongylosis, dan in de mest van een
paard, dat in dezelfde mate lijdende is aan strongylosis. Om de diagnose
Trichostrongylose met iets meer zekerheid te stellen, kan men niet volstaan
met het microscopisch onderzoek van slechts één mestpreparaatje, maar
het is nodig dat er enkele preparaatjes gemaakt worden, omdat men vaak
weinig eieren per preparaatje vindt en soms zelfs helemaal niets, ook al
lijdt het dier aan de Trichostrongylosis. Een geschikte verzamelmethode
kan het onderzoek vergemakkelijken.

De diagnose trichostrongylosis kan moeilijk gesteld worden in gevallen,
waarin tevens een aantal volwassen exemplaren van Oesophagostomum
radiatum in de dikke darm aanwezig is. Deze wormen leggen n.1. eieren,
welke practisch niet te onderscheiden zijn van die van Trichostrongyliden.
De Oesophagostomen zelf zijn betrekkelijk onschadelijk, zeker wanneer
ze niet in grote aantallen aanwezig zijn. Uit het faecesonderzoek alléén

zou men in dit geval de conclusie kunnen trekken, dat het dier Tricho-
strongyliden herbergt, waar het hier dus Oesophagostomen, behorende
tot de Familie van de Strongylidae, betreft, die bovendien meer
eieren per worm produceren dan de kleine Trichostrongyliden, en dus
in een gering aantal al diagnostische moeilijkheden kunnen geven. Ook
hier weer is het klinisch onderzoek van de grootste betekenis.

De larven van 0. radiatum zijn schadelijk. Tijdens hun ontwikkeling
houden ze zich enkele maanden lang op in de diepere lagen van de wand
van de dunne darm, waar ze, omgeven door een necrotische massa, te
vinden zijn in kleine knobbeltjes. In grote hoeveelheden aanwezig, geven
deze larven aanleiding tot het optreden van het beeld van een typische
darmstrongylosis, soms eindigende met de dood van het aangetaste rund
(staltijd).

Wat de longwormziekte aangaat, is uit de literatuur (Schmid) bekend,
dat jongvee parasietendrager kan blijven gedurende de staltijd tot aan
het volgende weideseizoen. Met het oog op te nemen prophylactische
maatregelen werd getracht na te gaan in hoeverre deze stalinfecties be-
langrijk zijn.

Door de welwillende medewerking van directeur, keuringsveeartsen en
overige ambtenaren van het Gemeentelijk Slachthuis te Utrecht kon in
1947 resp. op 11 en 21 Maart, op 4, 14, 17 en 29 April en op 1 Mei bij
een zevental dieren de aanwezigheid van longwormen worden vastgesteld,
„vaak" bij dieren, waar nog een bronchopneumonie aanwezig was en
die hierom of om andere redenen uit nood geslacht werden. Zeker driemaal
betrof het hier uit noodgeslachte graskalveren, driemaal koeien, ouder
dan twee jaar, waarvan één in ernstige mate geleden had aan schurft
en om die reden geslacht was. Op 29 April werd bij een oudere koe een
gering aantal bijzonder kleine, reeds geslachtsrijpe en met eieren gevulde
longwormwijfjes gevonden; ze waren n.1. ^ 24 mm lang, enkelen zelfs
nog kleiner, anderen iets langer, terwijl in de handboeken als normaal
wordt opgegeven een lengte van 6 tot 8 cm.

Doordat, langs soms vreemde wegen aan de leveringsplicht werd voldaan,
was het met zekerheid opsporen van de eigenaars onbegonnen werk, zodat
de herkomst van de dieren niet was na te gaan, waardoor jammer genoeg,
niets bekend werd van de staltijd en de hygiënische omstandigheden in
de stal, en dus niet was uit te maken of het hier oude weide-infecties betrof
of infecties welke door een geregelde herinfectie op stal in stand waren
gehouden. Herinfecties op stal zijn mogelijk, zeker indien de omgeving
van de voergoot regelmatig nat is en niet vaak wordt schoongemaakt.

In verband met de prophylaxis kan het van belang zijn graskalveren,
welke met een vermineuze bronchopneumonie in de herfst opgestald
worden en gedurende de stalperiode niet willen groeien, tijdig op te
ruimen. Hoewel dan nog geenszins verwacht mag worden dat het bedrijf
longwormvrij zal zijn, is toch in ieder geval een van de ernstigste infectie-
bronnen geëlimineerd. Algemeen wordt n.1. aangenomen, dat de op de
weide overwinterende larven geen rol meer spelen bij een nieuwe infectie.

De longwormziekte bij het jonge rundvee is in de lagere streken van
ons land van ongeveer 1930 afin sommige jaren een ware plaag geweest.
De oorzaak van deze opkomst van de ziekte, beter gezegd terugkeer —
Wirtz vermeldt n.1. dat omstreeks 1880 de longwormziekte het jongvee
in de meeste provinciën veel last veroorzaakte, terwijl Petrus Camper

reeds veel vroeger de longstrongylose bij kalveren had onderzocht — is
moeilijk aan te geven.

Opgemerkt mag worden, dat vele onderzoekers op het gebied van de
longwormziekte, van mening zijn, dat in gebieden, waar longwormziekte
kan voorkomen tengevolge van de ligging van het land (de waterstand)
steeds een klein aantal longwormen aanwezig is en blijft, maar dat er
onder bepaalde omstandigheden slechts een ziekte-uitbraak plaats heeft.
Soms kunnen deze omstandigheden zo zijn, dat er eigenlijk elk jaar van
longwormziekte gesproken kan worden.

Het valt op, dat beide keren, zowel in 1880 als in 1930, de longstrongylose
een landbouwcrisis begeleidde. Dit kan toeval zijn; het kan ook niet zo zijn.
De omzet van het goedkoop geworden veevoer blijkt in de crisisjaren
toegenomen te zijn. Hoewel krachtvoer van betekenis is bij de bestrijding
van de longwormziekte, is het in dit geval misschien de aanleiding geweest
tot een andere bedrijfsvoering. Voor heel veel boeren was toen de laatste
liter melk nodig om het hoofd nog even boven water te kunnen houden.
Vermoedelijk is het bedrijf toen te intensief gevoerd. Er konden meer
dieren gehouden worden en mogelijk hebben de kalveren te weinig melk
gekregen, zodat hun weerstand tegen de longwormen verlaagd was, terwijl
verwacht mocht worden, dat de weidebesmetting met longwormlarven
juist groter geworden was tengevolge van de toegenomen veebezetting.
Later in de oorlog was er juist te weinig veevoer. De algemene fout is
ongetwijfeld deze, dat de boeren in de herfst juist even te veel vee aan-
houden, om met redelijkheid te mogen verwachten, dat er voor de winter-
maanden genoeg voer zal zijn. Daarnaast zijn de boeren zelden voor een
snellere omweiding te vinden, hoewel uit Engelse onderzoekingen gebleken
is, dat in een met rust gelaten wei in het algemeen de grootste helft van
de larven van parasitaire Nematoden in enkele weken tijds te gronde
gaat en niettegenstaande de van landbouwkundige zijde bepleite voordelen
van een geregelde omweiding.

Wil men de diagnose longstrongylose bij het rund met zekerheid stellen,
dan is microscopisch onderzoek gewenst. Men kan sputum, zowel als mest
nemen, maar met mest alleen kan worden volstaan; in de mest zijn de
longwormlarven vaker te vinden dan in het .sputum. Bij voorkeur make
men gebruik van een larvenverzamelmethode, aangezien de longwormen
niet in grote aantallen in de longen yoorkomen en in een vroeger stadium
zeker niet de larven in de faeces. Een gebruikelijke methode is die, waarbij
een kleine hoeveelheid faeces (bij het paard één mestbal) op een dun,
maar dicht geweven doekje in een met lauw water gevulde trechter wordt
gehangen, welke trechter eindigt in een door een klem afgesloten gummi-
slang; de mestbal moet ongeveer voor de helft met water omgeven zijn.
Nadat het geheel enkele uren op een warme plaats heeft gestaan, wordt
de klem even geopend om een kleine hoeveelheid water met de daarin
bezonken larven af te tappen. Deze afgetapte vloeistof wordt microscopisch
onderzocht.

In twijfelgevallen is deze methode, welke weinig omslachtig is en in de
meestal rustige zomermaanden, wat dat betreft, geen bezwaren voor de
practicus hoeft mede te brengen, van waarde.

Echinococcusblazen worden tegenwoordig nogal eens aangetroffen bij
onze huisdieren. Zoals reeds eerder is betoogd, is de diagnose eenvoudig
te stellen, zelfs in een vroeg stadium. Het is voor mij de vraag of de bouw

van de fibreuze reactiekapsel om de parasitaire membraan wel zo specifiek
is als vaak wordt aangenomen.

Aangezien het vaak gebruikelijk is geiten te houden op een klein gras-
veldje, en speciaal nogal eens aan de lijn, is het te verwachten, dat we
er in verhouding vaak een parasitair lijden zullep aantreffen. Door in
de darm aanwezige rondwormen, veelal Trichostrongyliden, worden
eieren gelegd, welke met de mest afgevoerd worden. De larfjes ontwikkelen
zich hier, verlaten de mestballetjes, kruipen op het gras en wachten tot
ze met het gras opgegeten worden. Omdat geiten nogal eens gevoerd
worden met keukenafval, bestaat de neiging om ze steeds op dezelfde
plaats te laten staan (aan de lijn). Er wordt steeds mest geproduceerd
en dus ook steeds meer larven, zodat het gras rondom de geit in toenemende
mate met larven wordt besmet en de herinfectie van de geit dus ook even-
redig toeneemt. Het gevolg is darmstrongylose en uiteindelijk de dood
van de geit.

Aan vele practici zijn deze geiten bekend, waar tot voor kort weinig
aan te genezen viel, omdat de nicotinekopersulfaattherapie in ons land
weinig of niet gebruikelijk was, tengevolge van de slechts individuele
toepassingsmogelijkheid. Met het aan de markt komen van phenothiazine
is de behandeling veel éénvoudiger \'gewórden.

Van een drietal geiten kon na de sectie materiaal verzameld worden.
Bij één ervan waren geen parasieten aanwezig; uit de faeces werden na
de MgS0₄-verzamelmethode geen eieren verkregen. Bij een tweede
werden gevonden Haetnonchus contortus, Ostertagia circumcincta en Tricho-
strongylus axei en bij een derde vele exemplaren van T. axei, T. capricola,
T. colubriformis en vermoedelijk ook nog van T. vitrinus en enkele van
diverse andere Nematodesoorten, n.1. H. contortus, Nernatodirus filicollis,
Oesophagostomum venulosum, Chabertia ovitia en Trichuris ovis. Dit laatste was
een geval van uitgesproken Trichostrongylosis.

Hyostrongylus rubidus, een klein rood wormpje, tot de familie van de
Trichostrongylidae behorend en voorkomend in de maag van het varken,
wordt geacht practisch onschadelijk te zijn.

Door een collega werd uit de practijk een varkensmaag met deze para-
sietjes ingezonden, waarvan de wand ongeveer 2—3 maal zo dik was
als normaal. Gezien deze verandering wekt de mededeling van deze
collega in de begeleidende brief, dat hij vaak de diagnose klinisch kon
stellen, geen verbazing.

Bij navraag bleek, dat in sommige streken vrij geregeld longwormen
gevonden worden bij geslachte varkens, welke tijdens hun leven in den
regel in een minder goede conditie blijken te hebben verkeerd. Loslopende
hoestende varkens kunnen dus longstrongylose hebben (geïnfecteerd met
regenwormen).

Naar aanleiding van de demodicose kan opgemerkt worden, dat onlangs
het resultaat van een onderzoek gepubliceerd is, waarbij gebleken is, dat
in het sediment van aan het achterbeen van een demodexpatient afge-
nomen veneus bloed demodexmijten gevonden konden worden, wat zou
pleiten voor een haematogene verspreiding van de demodicose.

wordt verder medegedeeld, dat een hond met een gemengde Demodex-
Staphylococceninfectie na een tweetal behandelingen met penicilline
(louter door de penicilline ?) was genezen.

Enkele ingezonden Nematoden, welke in de neusholten van een hermelijn
waren gevonden, bleken exemplaren te zijn van de soort Skrjabingylus
nasicola, welke ondergebracht is in een aanhangsel van de Familie van de
Metastrongylidae, de longwormen. Bij het enige aanwezige en slecht
geconserveerde mannelijke exemplaar werden papillen rond de cloacale
opening waargenomen. Deze aanwezigheid van papillen was bij het
mannetje van Skrjabingylus nasicola niet bekend, wèl waren papillen gezien
bij de onlangs nieuw ontdekte tweede soort uit dit geslacht, n.1. bij
Skrjabingylus chitwoodorum. Doordat het materiaal slecht geconserveerd was,
kon het juiste aantal papillen niet worden vastgesteld. Een nader onderzoek
van museummateriaal van deze parasiet zal t.z.t. moeten geschieden.

Deze papillen zijn m.i. een reden te meer om, zoals reeds lang geleden
is voorgesteld, dit geslacht onder te brengen bij de Familie van de
Thelazidae.

De in de darm van een gestorven jonge ooievaar in een groot aantal
aanwezige en tot de Familie van de Echinostomidae behorende Trema-
toden, werden gedetermineerd als Chaunocephalus ferox. Deze parasiet kan
jonge ooievaars sterk aantasten en ongeschikt maken voor de herfsttrek.
Szidat heeft waargenomen, dat juist deze dieren door de ouders uit het
nest verwijderd werden.

(Uit de afdeling Friesland, afd. correspondent A. V. D. SCHAAF)
SPINA BIFIDA BIJ HET RUND

In aansluiting aan de publicaties van de spina bifida bij schaap en hortd,
resp. door Dr. H. Koens en Dr. j. Winsser in dit tijdschrift j.g. 1945,
blz. 307 e.v., volgt hier een beschrijving van enkele door mij waargenomen
gevallen bij het rund.

Wel heel merkwaardig hierbij is, dat gedurende de eerste 15 jaren
praktijkuitoefening het lijden door mij nooit werd gezien, doch in de
daarop volgende 15 jaren 14 gevallen werden vastgesteld.

Het lijden treedt dus in de laatste tijd in mijn omgeving meer op en wel
in die mate, dat een waargenomen geval niet meer als een curiosum
wordt beschouwd.

In alle 14 gevallen betrof het een spina bifida.ppsterior met huid-defect,
waarbij het ruggemerg uit een der lendenwervels naar buiten trad hetgeen
in enkele gevallen gepaard ging met cystevorming.

Het huid-defect vertoonde het aspect van een granulerende gapende
snijwond van 3—6 cm. Het jonge dier was in bijna alle gevallen grotendeels
verlamd en werd als noodslachting aangegeven. Een enkel geval met
geringere verlammingsverschijnselen werd bij cle normale slachting ge-
constateerd. Afhankelijk van de verlamming was de atrophie van de
achterhand zeer verschillend. In meerdere gevallen was deze atrophie zo
sterk, dat de vraag rees of het monstrum aangegeven met de benaming
perosomus clumbus, per saldo niet een rachischizis in meer of minder uit-
gesproken vorm is. Een nauwkeuriger beschrijving van enkele gevallen
illustreert de verscheidenheid der afwijking.

Geval I werd waargenomen bij de verlossing van een oudere koe, waarbij
bij het eerste onderzoek geen kalfsdelen naar buiten traden. Bij exploratie
bleek de achterhand voor te liggen met sterk vergroeide atrophische
beentjes, die door elkaar gestrengeld leken en onbewegelijk waren. Het gat
in de lendenen was te constateren, terwijl de voorhand voor zover te
voelen normaal is. Het kalf kon door voorzichtige extractie geboren
worden en bleek te zijn een spina bifida aperta met atrophische achterhand
en ineengestrengelde achterbeentjes. De voorhand was geheel normaal.

Geval II betrof een ééneiige tweeling (voldragen) beide volkomen gelijk
(ook wat haarkleur betrof) en beide met spina bifida aperta met sterk
atrophische achterhand en volkomen normale voorhand. Beide kalveren
werden levend geboren uit een oudere multipare koe.

Geval III werd waargenomen bij de verlossing van een oudere koe,
waarbij twee normale koppen in de geboorteweg aanwezig waren. Het
bleek een kalf te zijn met 2 koppen, dubbele borstorganen en enkelvoudige
buikorganen, terwijl de wervellichamen halverwege de rug samensmolten.

De ruggemergen vloeiden verderop samen, terwijl de laatste lendenwervels
een spina bifida vertoonden. De achterhand was in dit geval niet sterk
atrophisch.

In deze 3 en nog 5 andere gevallen kon de afstamming worden nagegaan,
waarbij in 3 gevallen de monstra uit doorgefokte stamboekdieren waren
geboren. Hierbij is het echter niet gelukt enig houvast te krijgen op het
gebied der erfelijkheid.

Van betekenis voor de fokkerij zou het zijn, wanneer vastgesteld kon
worden, dat naast de duidelijke gevallen ook occulte voorkomen. De
observatie van de werkelijk occulte vorm, waarbij dus weinig of geen
clinische verschijnselen optreden, lijkt mij moeilijk. Na de mededeling
van Koens, dat volgens Nieberle deze vorm bij het kalf schijnt voor te
komen, ben ik extra gaan opletten en meende bij één geval de waarschijn-
lijkheidsdiagnose te mogen maken.

Het betrof hier een goed ontwikkeld kalf van ca. 6 weken met iets
wankele gang in de achterhand, die vanaf de geboorte bestond. Bij onder-
zoek van de lendenwervels bleek er een ruimte te bestaan, afwijkend
van de toestand bij normale kalveren. Jammer genoeg kon m\'n waar-
schijnlijkheidsdiagnose niet aan pathol. anat. onderzoek worden getoetst.

Waar de spina bifida aperta bij het pasgeboren kalf niet meer tot de
zeldzaamheden behoort, is het misschien uit foktechnisch oogpunt aan
te bevelen meer te letten op het lijden in de occulte vorm bij het oudere
kalf.

Bij monstra, die geen nakomelingen hebben is het in het algemeen
moeilijk een juist inzicht te krijgen omtrent de erfelijkheid der afwijking,
tenzij er een bepaalde correlatie kan worden aangetoond. Bij de spina
bifida aperta bestaat dus ook deze moeilijkheid, tenzij het juist zou zijn,
dat de occulte vorm inderdaad voorkomt, zonder duidelijk clinische waar-
neembare verschijnselen. Met een directe erfelijkheid van het lijden zou
dan zeker rekening moeten worden gehouden.

FIRST INTERNATIONAL CONGRESS OF PHYSIOLOGY
AND PATHOLOGY OF ANIMAL REPRODUCTION AND
OF ARTIFICIAL INSEMINATION

The First International Congress for Physiology and Pathology of Reproduction,
after hearing many interesting and useful papers dealing with various aspects of phy-
siology and pathology of reproduction and artificial insemination in farm animals met
in final plenary session on Wednesday, June 30th 1948, where it adopted the following
resolution having a bearing on the over-all problems confronting the Congress.

fundamental research aimed at the improvement of techniques (including
artificial insemination) used in improving reproductive efficiency in livestock,
and in the sound application of both old and new techniques, recognizes the
importance of such research to livestock improvement, and recommends
that governments give careful consideration to the strengthening of their existing
institutions where research is being done on physiology of reproduction and
pathology, in all the aspects of these subjects having a bearing on efficient repro-
duction and the effective use of artificial insemination in animal husbandry
practice.

2. ■— The Congress in considering the need for fundamental research, recognizes

the importance of close collaboration between workers trained in various sciences
(i. e. anatomy, animal production, bacteriology, chemistry, genetics, physics,
physiology, etc.) and recommends that research programms be so organized
that full cooperation is assured among workers in the various scientific disciplines
within institutions, between institutions within countries, and between and
among countries when common problems arise which require coordinated
international attacks to arrive at satisfactory solutions.

3. — The Congress, considering further the ways in which close collaboration between

scientists may be assured, recognizes the importance of strong national scientific
societies where workers having common interests in the many aspects of livestock
improvement may meet to enchange information and ideas, and the importance
of international meetings where workers from various countries may meet with
fellow workers from all parts of the world to explore common problems,
recommends that careful consideration be given to the development of strong
national animal husbandry and veterinary societies, and that international
congresses be organized at sufficiently frequent intervals to facilitate exchange
of new information among scientists from all countries, and that meetings of
smaller, more specialized groups be encouraged whenever required to bring
about more effective research on either national or international scales.

meetings might be organized, and recognizing the importance of close colla-
boration with other international groups that will deal with various aspects
of the physiology and pathology of reproduction, including artificial insemination,
recommends that a standing committee be apointed to make plans for future
congresses and/or meetings and that this committee maintain close contact
with the proposed European and International Animal Husbandry Associations,
and any other Continental Associations which may become associated with
the International Associations and the permanent committee of the existing

International Veterinary Congress, the International Physiological Congress,
the International Genetics Congress and any other groups that may be directly
interested in improving reproductive efficiency in livestock, and that future
congresses and/or meetings be so planned that any unnecessary duplication of
effort will be avoided. In adopting this recommendation, the Congress authorizes
the Board of Chairmen to appoint a Standing Committee on the Physiology
and Pathology of Animal Reproduction including artificial insemination, com-
posed of 9 members subject to approval by the Congress with the understanding
that the Standing Committee will take such actions as it may deem necessary to
convene a second Congress within about three years, or in other ways facilitate
exchange of information between scientists at an international level. The Congress
further authorizes the Standing Committee to consider -close collaboration or
amalgamation with other groups, such as the proposed international Animal
Husbandry Association, in arranging for Congresses and/or meetings, if such
collaboration is in the interest of efficiency, both in exchanging information
and in reducing travelling expenses of workers who may wish to participate in
two or more Congresses if held independently. The Chairman of the Standing
Committee is authorized to fill vacancies which may occur in the Committee,
until such time as a new Committee may be constituted, or until the Committee
may be dissolved for any other reason. The Board of Chairmen will
also designate the seat of the Standing Committee, which will be in the
country of either the chairman or secretary of the Standing Committee.

The Congress, in final plenary session, also considered certain specific problems
and adopted the following resolutions.

5 — The Congress, recognizing the importance of brevity in scientific writing,
recommends that the abbreviation "A. I.„ be adopted internationally to
denote "artificial insemination,, .

Certain other resolutions were placcd before the Board of Chairmen for con-
sideration.

It was not considered possible to place them before the Congress, either because
the time was not opportune, or because there was no real hope of realising their
intent under existing conditions, and they have therefore been referred to the
Standing Committee on Physiology and Pathology of Reproduction (including
Artificial Insemination) for consideration.

6. — Finally, the members of the Congress, having enjoyed to the full both the scientific

and social arrangements made on their behalf, wish to express their deep apprecia-
tion to the University of Milan and the Spallanzani Institute under whose
auspices the Congress was held, to the Honorary Committee for its assistance
in making the Congress possible, to the Executive Committee for planning the
Congress, to the Board of Chairman and Vice Chairmen of the several sections
for guiding the work of the Congress, to the Secretary General for his untiring
efforts in making the Congress a success, to the interpreters and secretaries for
the efficient and faithful assistance, and to the Italian people for their unequaled
hospitality. The Congress also expresses its appreciation to the Italian Govern-
ment for its support and cooperation in making the Congress a success.

In addition to the above resolutions, the Delegate from Spain introduced the
following resolution, which was adopted by the final session of the Congress :

7. — As President of the Spanish Delegation I deem to express the unanimous wish

of all delegations of the Congress by presenting the following order of day which
I beg the Congress to accept :

The Congress partakers express their gratefulness for the organization and for
the results obtained and confirm their admiration for the work performed by
the Italian Experimental Institute "Lazzaro Spallanzani,, and by his directors.
Considering that the seat of the Institute has been completely grutted and that
it was not possible to build a new seat, the Congress express their deepest wishes
that the technicians of the Institute may be able to perform soon in a new seat
their productive scientific and experimental activity which is appreciated all
over the "world, so that they may accomplish their work in the interest of animal
husbandry and for international scientific collaboration.

The following scientists were appointed by the Board of Chairmen of the Congress and approved
by the Congress, to serve as a Standing Committee on Physiology and Pathology of Reproduction in
accord with Resolution No. 4 adopted by the Congress :

Professor Hammond, Lagerlof and Sorensen will constitute of Chairmen of the Committee,
and these three will select among themselves a chairman, after which the other two will serve as vice-
chairmen of the Committee. The chairman and Vice-chairmen will name a secretary of the Committee
from among the other six members, and shall decide whether the address of the Chairmen or of the
Secretary shall be designated as the seat of the Committee.

Just after the end of the Congress, the Standing Committee held its first meeting, and appointed
chairman Professor N. Lagerlof (Sweden) and secretary Professor T. Bonadonna (Italy).
The seat of the Committee will be the secretary\'s in Milan.

Zuivere winning en houdbaarheid van bloed en bloedplasma. (C. Postma,
Om Udvinding of Holdbarhed af Blod og Blodplasma. M. f. Dyrl. B. 59. S. 353).

Dit artikel is een uittreksel uit de uitgebreide monographie, die het vorige jaar in ons
tijdschrift is verschenen.

Onderzoek van het ovarium bij merries. (S. Aas, Litt om ovarialundersökelse,
paa hopper i forbindelse med brunst og bedekning. Norsk. Vet. T. 1948. S. 106).

In 1938 begon de schrijver ermee, bij merries gedurende de bronst de ovaria te onder-
zoeken, om na te gaan, wanneer de ovulatie verwacht kan worden, zodat de meest
geschikte tijd voor de paring uitgekozen kan worden. Tot nu toe onderzocht hij 3000
merries, vooral in de oorlogsjaren toen alle merries gedekt werden, hetgeen zo\'n over-
belasting der hengsten gaf, dat de houders daarvan elke merrie maar éénmaal toelieten,
zodat het van groot belang werd, het juiste tijdstip voor de ovulatie vast te stellen. Zeer
sterk klemt dit bij merries met onduidelijke bronstverschijnselen.

Het onderzoek geschiedde rectaal, van achteren naar voren. Het normale ovarium
is betrekkelijk glad en tamelijk vast, ongeveer ter grootte van een kippenei, op 3 a 4
jaar iets kleiner. Bij beginnende follikelrijping is de doorsnee tot 2 cm en de spanning
groot; na 2 dagen zijn ze 3—4 cm bij 2 cm, meer kegelvormig, minder vast dan de
rest van het ovarium en pijnlijk bij druk. 4 Dagen na het ie onderzoek is de grootte
dezelfde gebleven, maar de oppervlakte meer fluctuerend. Soms wordt de follikel nog
iets groter en-ontstaat fluctuatie pas na 5 k 6 dagen. Het is volgens schrijver het juiste
moment voor de paring, daar de ovulatie dan na 1 of 2 dagen te verwachten is. Het
fluctueren is belangrijker symptoom dan de nogal variable grootte. Soms — nl. wanneer
de rijping meer centraal in het ovarium geschiedt — voelt men alleen fluctuatie. Enkele
maal komt het niet tot ovulatie, doch ontstaat een atretische follikel. Uit zijn onder-
zoekingen concludeert de schrijver, dat bij volwassen \'merries de bronst 4—9 dagen
duurt ; bij 3 jarige 3—5. Ovulatie vindt meestal plaats tussen 3e en 8c, resp. 2e en 4e
dag. De willigheid is het grootst 1 dag vóór tot 1 dag na de ovulatie, neemt dan snel af.
Een enkele maal zag hij een duur van 12—16 dagen, met ovulatie, maar in de meeste
gevallen treedt er atresie op. Een enkele maal zag Aas nog succes door het stukknijppen
van de follikel. Ontstaat er een cyste, dan houdt de bronst aan. Door gonadotrope
hermoner, maar ook door uterusspoeling, kan men atresie of follikelvorming tegen-
werken, maar de schrijver beschikt niet over voldoende ervaring.

De tijd tussen 2 bronstperiodes is gemiddeld 21 (18—24) dagen. Minder dan 18 of
langer dan 24 dagen komt zelden voor. De eerste ovulatie na de partus treedt na 9—12,
af en toe na 15 dagen, op. Het aantal gevallen dat drachtigheid optrad, was het grootst
als de paring plaats had 1 dag voor tot 1 dag na de ovulatie, nam af bij een speling van
2 dagen, en was nihil bij een speling van 3 dagen, waarbij na de ovulatie de praam
gebruikt moest worden. Steeds werd na de dekking gecontroleerd of er ovulatie had
plaats gehad.

Moeilijkheden gaven merries met valse bronst, tijdens laetatie, met zeer zwakke libido.

3-jarigen zijn vaak slechts 2 maal bronstig in een seizoen. De eigenaar gelooft dan dat
er drachtigheid bestaat.

Cysten nemen niet in omvang toe en zijn minder gespannen. Zij laten zich stuk-
knijpen, tenzij ze te oud zijn. Soms ontstaat dan wel ovulatie. Soms is het noodzakelijk
tevens uterus-spoelingen toe te passen. De schrijver zag het meeste cysten bij merries
die in Maart, April of Mei geveulend hadden en niet bij één der 2 eerstvolgende bronst-
perioden gedekt waren. Natuurlijk worden ook meermalen andere pathologische
afwijkingen gevonden, b.v. hypoplasie. Als deze beiderzijds is, werd geen behandeling
geprobeerd ; bij eenzijdige aandoeningen werden hormonale behandeling en uterus-
spoelingen toegepast. Bij unilaterale cysteuse degeneratie werd ovariectomie verricht.

Sulfaguanidine bij Coccidiose van kuikens. (Narland, Kyllingkoksidiose —
nye midler i kampen mot. Norsk V.T. 1948, S. 138.

Op 12 bedrijven, waar een eatastrophale kuikensterfte heerste tengevolge van cocci-
diose, hield de sterfte geheel op en begonnen de kuikens weer te groeien door behan-
deling met sulfaguanidine, n.1. 10 g per 100 kuikentjes per dag in mengvoeder, 2 a 3
dagen achter elkaar (enkele malen was herhaling na 2—3 weken nodig). De beste
resultaten zouden verkregen zijn bij kuikens, die wel geïnfecteerd waren doch niet
noemenswaard in gewicht waren achteruitgegaan. Daarom zou het middel preventief
zeer grote waarde hebben.

Hypoderma-bovis-bestrijding in Finland. (Westermarck, the Warble Fly and
sOme experiences got in the fight against Warble Fly larvae with gammexane, DDT.
and Derrisproducts. Skand. Vet. T. 1947, S. 677.

Dit artikel is in de Zweedse taal verschenen in het Finse Tijdschrift en enige tijd
geleden hier ter plaatse gerefereerd.

Enting volgens Laidlaw-Dunkin en volgens Green bij hondenziekte. (Bodin,
Nagra erfarenheter av ympning mot valpsjuka med simultanlympamne enligt Laidlaw-
Dunkin och ympamne enligt Green. Sk. Vet. T. 1947, S. 699). *

Door het staatsveeartsenijkundig instituut in Stockholm zijn in een jaar tijds 2000
doses entstof volgens Laidlaw-Dunkin en 1400 volgens Green verzonden, ter bestrijding
der hondenziekte. Van 464 resp. 380 werden inlichtingen omtrent de resultaten ver-
kregen. Door verschillende dierenartsen werden vaak zeer tegenstrijdige resultaten
gerapporteerd. Dit was voor de schrijver reden het gehele materiaal te verwerken.
Beide methodes zijn van dien aard, dat er een zeker risico aan verbonden is ze toe te
passen : bij L.D. is een juiste verhouding van vaccin en serum van belang, daar anders
entziekte resp. onvoldoende immuniteit optreedt, bij de methode Green, waarbij de
entstof uit een virus-bevattende suspensie van miltweefsel van fretten bestaat, bereid
na meer dan 50 overentingen, moet streng op de minimumdosis (25 mg) gelet worden,
daar bij lagere dosis heftige reacties optreden, zodat soms nog 1 a 2 dosis toegevoegd
moeten worden.

Bij toepassing van L.D. melden 27 % der rapporten min of meer duidelijke algemene
reacties (40 % bij honden beneden 1 jaar), met meest (30%) temperatuursverhogiiig
(gemiddeld 1,4° C.) 4—6 dagen 11a de enting, en soms in 2 fasen verlopend. 23 Honden
kregen hondenziekte als gevolg der enting, binnen een tijdsverloop van 4—5 weken.
14 Dezer gevallen verliepen letaal.

Bij de methode Green kreeg 30 % reactie (onder het jaar 45 %), maar het is waar-
schijnlijk dat het cijfer hoger moet worden aangeslagen, ± 50 %. Er trad 2 maal zo
vaak diarrhee op, 15 honden = 3,9 % kreeg entziekte, waarvan 9 succombecrden. Door
de schrijver zijn de cijfers om niet vermelde redenen herleid op alle behandelde, ook
niet-gerapporteerde gevallen ; hij concludeert dan dat ziekte na enting bij beide
methoden vrijwel gelijk optreedt (1,2 en 1,1 %).

Het oordeel over de preventieve waarde is moeilijker, omdat het niet mogelijk was,
controle-dieren ongeënt te laten. Feitelijk mag men slechts conclusies trekken over de
onderlinge waarde der 2 methodes, al zijn er in zijn materiaal wel aanwijzingen te
vinden, dat beide methodes zeer zeker in staat zijn, het ontstaan van hondenziekte te
voorkomen. Het feit, dat met Gr. slechts 1 der 1400 gevaccineerde honden \'later
ziek werd, toont dit wel aan. Bij L.D. was het aantal groter, in totaal 30, waarvan 10
succombeerden (op 2000 honden). Het aantal gelukte vaccinaties is voor L.D. 90,5 %,
voor Gr. 97,1 % der gerapporteerde gevallen. Het schijnt dus wel dat bij Green (fabr.
Fromm) het resultaat iets beter is.

De meeste entstof werd gebruikt in de maanden Sept. tot en met Februari, n.1. 65 %.
37 van de 38 gevallen van enthondenziekte vielen in diezelfde tijd. Dat is ook de tijd,
dat de hondenziekte spontaan in Zweden het meeste voorkomt. Het is dus beter, niet
in die periode te enten. Tevens is het gewenst, de geënte honden na de enting een tijdlang
te isoleren. Er zijn nog wel geen aanwijzingen, dat zij de smetstof verspreiden, maar

zekerheid bestaat niet, en bovendien is het ongewenst, dat de dieren te snel aan een
spontane infectie blootgesteld worden.

(Björkman, Förpackningssattets, specielt giycerinförpackningens, inflytande paa
undersökningsresultatet vid insandande av lympfkörtlar för bakteriologisk köttkontroll.
Skand. Vet. T. 1948, S. 1).

In Zweden hebben de meeste vleeskeuringsdiensten geen eigen laboratorium ; is
bacteriologisch onderzoek noodzakelijk, dan moeten zij enige lymphklieren opzenden naar
het Staatsveeartsenijkundig Instituut in Stockholm. Afgezien van het feit, dat daardoor
niet alle gevallen van bacteriële infectie opgespoord worden (met name geldt dit voor
salmonella), geeft dit bij de lange afstanden in Zweden, waarbij het materiaal meermalen
2 dagen onderweg is, aanleiding tot een indringen van bacteriën in de klieren. Schrijver
voorziet dat het nog wel enige tijd zal duren vóór de meest gewenste toestand, n.1. eigen
laboratoria, bereikt zal zijn, en heeft nu onderzoekingen ingesteld, in hoeverre dit
gevaar voor indringing bestaat, en op welke wijze dit tegengegaan kan worden. Er zijn
diensten, waarbij ^het aantal secundaire infecties betrekkelijk gering is, andere vertonen
hoge cijfers. Op grond daarvan beveelt hij aan, de klieren zelf zoveel mogelijk steriel
uit te nemen met een flinke hoeveelheid periglandulair weefsel, daarna het geheel in
brandende spiritus af te branden, en in steriel materiaal te verpakken. Des zomers moet
het afgebrande materiaal bovendien gedoopt worden in 50 % glycerine, zoals door
Kraneveld en Djaenoedin is aanbevolen voor diagnostisch onderzoek van longweefsel
op septichaemia haemorrhagica. Dit is in Zweden aanbevolen in 1946, maar tot nu toe
kwam slechts 20 (1946)—28,2 (1947) % op deze wijze binnen, deels wegens schaarste
aan glycerine. Daardoor is het echter mogelijk gebleken vergelijkingen te maken ; de
conclusies zijn met experimentele gegevens aan 120 gevallen vergeleken. Wanneer men
de gevallen nu in 3 groepen verdeelt : steriele, zeker pathogene, overige, dan blijkt,
dat percentsgewijs het aantal pathogene vrij gelijk blijft, met een top in de voorjaars-
maanden (die daaraan is toe te schrijven dat dan veel nuchtere kalveren onderzocht
worden). De overige bacteriën vertonen in de zomermaanden een sterke stijging, welke
echter in de gevallen, waarin glycerine toegepast werd, veel geringer was, al was er
toch nog altijd een nadelig verschil van 14 % met de wintermaanden. De volgende tabel
over 1947 (1946 vertoont een overeenkomstig beeld) toont dit aan.

Het is nu de vraag, of glycerine misschien een bacteriedodend effect heeft, en daardoor
te lage cijfers geeft. Hiertegen pleit dat \'s winters het getal zonder toevoeging nóg lager
is en dat het percentage „pathogeen" vrijwel het gehele seizoen door gelijk is. Zou er
een belangrijke invloed vanuit gaan, dan zou de glycerine bovendien snel in de klieren
moeten indringen, hetgeen de schrijver met behulp van kleurstoffen kon aantonen, dat
niet het geval is (beste eosine) ; 10 % NaCl drong veel sneller binnen. En bij deze
proeven was het periglandulaire vet nog verwijderd. Ook intraglandulaire injectie van
culturen en daarna leggen in glycerine gedurende 2 dagen demonstreerde de onschade-
lijkheid dezer methode, in tegenstelling met leggen in 10"% NaCl.

Bovendien kon worden vastgesteld dat bij vermenging van bouillonculturen met
glycerine de groeikracht der apathogene bacteriën bij kamertemp. langer bleef bestaan
dan die van pathogene, waarbij de grenzen voor groei varieerden van 20—25 % tot
35—45 % glycerine bij 37⁰, een gehalte dat in de klier wel nooit bereikt zal worden.

Glycerine oefent een sterk remmende invloed uit op het ingroeien der bacteriën.
Als de periglandulaire infectie zeer massief is, is zij echter niet in staat, het indringen
geheel tegen te houden. Zij heeft een bacteriostatische werking.

Enkele proeven toonden aan, dat het afbranden der klieren voor de verzending
reeds een gunstig effect heeft. Keukenzout kan voor verpakking niet gebruikt worden,
daar pasteurella reeds bij 30 % niet meer groeit, waarbij van belang is dat NaCl. snel
in de klier dringt. Staphylococcen worden echter pas bij 14 % geremd. De schrijver
heeft zich voorgenomen de gevolgen van invriezen der klieren na te gaan. Ten slotte
legt hij nogmaals de nadruk op de wenselijkheid van onderzoek ter plaatse.

Mastitisbestrijding in Noorwegen. (Bratlie, Erfaringer med mastitisbekjem-
pelsen i Norgc. Sk. Vet. T. 1948, S. 36).

De mastitisbestrijding dateert in Noorwegen van de laatste 10 jaar, en is geheel
vrijwillig. Door de sterke steun der Coöperatieve zuivelfabrieken is er echter een sterke
uitbreiding. Dat de mastitis in Noorwegen een grote rol speelt, blijkt wel uit een staatje
dat weergeeft, om welke redenen van 1920—1935 op 23 boerderijen met tezamen 1819
koeien dieren uit de koppel verwijderd moesten worden (in percenten) (t.b.c.
en besmettelijk verwerpen zijn niet vermeld) : sporad-verwerpen 2,7; steriliteit 20,8;
slecht melken (waaronder veel gevolgen van mastitis 19,1 ; mastitis 11,2; andere
ziekten j 1,9 ; ouderdom 10; geen opgave 22,1%). Te lang heeft men gemeend, dat het
risico van mastitis onvermijdelijk was, en dat hoogstens locale individuele behandeling
kon worden toegepast. Pas later is men het nut van isolatie, desnoods in de stal, laatst
melken, apart gereedschap gaan inzien. Daarbij dient wel bedacht te worden dat soms
60—70 % geïnfecteerd was. Teleurstellend zijn de recidives doordat de mastitis in een
latente fase overging. Een andere reden, waarom aanvankelijk de medewerking niet
groot was, lag in het feit, dat de drink-meer-melk-propaganda door dc voortdurende
discussies over uierontsteking werd tegengewerkt. Nu is de toeloop zo groot, dat de
dierenartsen gebrek aan tijd krijgen. Ook is er groot animo voor melkerscursussen
(1946—1947 10.000 deelnemers).

Men moet minstens 2 a 3 maal het gehele bedrijf onderzoeken, zowel bacteriologisch,
als klinisch, voor men met enige zekerheid kan zeggen, dat het proces genezen is (anatom.
resten buiten beschouwing gelaten).

Rekening houdend met de onmogelijkheid om alle dieren tegelijk op te ruimen,
rekent men ermee, dat men in 3 jaar een bedrijf kan zuiveren.

Omtrent de therapie heeft men de ervaring opgedaan, dat trypaflavine en penicilline
niet zulke gunstige genezingscijfers vertonen als in de buitenlandse literatuur wel wordt
aangegeven, en zeker niet beter dan wat met hygiëne en prophylaxis wordt bereikt.

Penicilline werd toegepast in series van 2 inspuitingen (met 1 k 2 dagen tussenruimte)
van 25.000 I.E. in 20 cc water, bij 16 bedrijven met 609 koeien. De te vermelden cijfers
omtrent genezing bevatten ook die gevallen, waar anatomische resten zijn achterge-
bleven. Hier kunnen dus nog best regionale haardjes met streptococcen overgebleven
zijn. Bij het eerste onderzoek waren 25,1 % der koeien besmet (153 met 313 pos.spenen).
In een tijdsverloop, varierend van 1 —14 maanden, zijn er vele ernstige nieuwe infecties
opgetreden. In totaal zijn 327 spenen negatief gebleven — 63,7 %, 102 = 19.8 % zijn
later geïnfecteerd ; bij 84 = 16,3 % zijn de dieren geslacht. Dit resultaat is dus niet zo
bijzonder ; 68,8% werd negatief 11a 1 maal, 21,1% na 2 maal, 6,1% na 3 maal en 4%
na 4 maal behandelen. Om de dieren geheel vrij te verklaren, zou de dierenarts volgens
schrijver 13 maal terug moeten komen. Steeds moet opgelet worden of er wel werking
was, of er nieuwe infecties zijn en of er recidive is. Het aantal nieuwe infecties is betrek-
kelijk gering als steeds alle vier spenen behandeld worden. 100 kwartieren recidiveerden
na 44—328 dagen (50 % binnen 4 maanden).

Recidiverende kwartieren zijn altijd moeilijk te genezen. Het schijnt dat in de droge
periode de werking van de penicilline iets beter is, maar deze periode duurt te kort,
waardoor het gunstige resultaat weer wordt opgeheven.

Vitamine-A in de veterinaire praktijk. (Falster, Nogle Forsög vedrörende
A-vitamin i Praksis, Medlemsblad f. d. d. Dyrlageforening 1948, S. 65).

Uit de literatuur, vooral de Amerikaanse, blijkt dat in veel gevallen acetonaemie
met peroraal toegediende vitamine-A-preparaten genezen kan worden. De schrijver
heeft in de praktijk toegepast Avimin ad us. vet. van de Ferrosanfabriek, in ampullen
van 400.000 eenheden ; en wel bij dieren waar de klinische diagnose Acetonurie of
indigestio post partum luidde. Eerst geeft hij een beschrijving, hoe in plasma en lever
het vitaminegehalte wordt bepaald. In een grote tabel worden de resultaten der be-
handeling bij 22 runderen samengevat. Meestal trad na 2 & 3 dagen verbetering op,
doch enige malen was deze termijn 8—14 dagen, steeds bij gevallen waar als diagnose
was gesteld „indigestie". Er bestond geen correlatie tussen het gehalte aan vitamine-A
in het bloedserum en de ernst van het proces.

Sandstedt meent, dat in Zweden de sterfte bij pasgeboren veulens deels door A-gebrek,
deels door een tekort aan mineralen (calcium fosfor) wordt verwekt. Volgens Falster
zouden bij een vitamine-gehalte in de lever beneden 50 eenheden per gram ziektesymp-
tomen optreden. Inderdaad vond hij bij 6 verworpen of kort na de geboorte gestorven
veulens waarden van 8—37 eenheden.

Bij 3 dergelijke kalveren vond hij in de levers 3,9—10,9 eenheden per g lever. Zijn
conclusie is, dat een grote dosis vit. A per os, subcutaan of intramusculair, direct na de
geboorte, bij veulens gewenst is. Zelf heeft hij dit meermalen met succes gedaan.

Uit de praktijk. (Nijgaard Christensen, Fra Praksis. M.f.d.d. Dyrl. foren. 1948,
S. 71).

fn verband met de grote droogte in de herfst van 1947 vermeldt de schrijver ver-
schillende ervaringen, die hij gedurende de langdurige droogte in 1941 opdeed. Hij zag
toen veel deficiëntie-ziekten en hydrallantois. Daar geen dier- en beendermeel beschik-
baar was, gaf hij tot 750—1500 g fosforlevertraan per etmaal, en zag dan dat koeien,
die 100—150 1 vocht in de baarmoeder hadden, geheel normaal werden. De sterkte
was i : 5000. Bovendien gaf hij sccund.-Na-fosf., Cafosf., sulf. ferr., krijt en gist.

In stallen, waar een geval van defic. voorkomt, gaat Chr. alle dieren na en behandelt
die, welke het minder goed doen, op de bovenomschreven wijze.

Wegens de grote sterfte aan defic.-ziekten werd in 1942 van overheidswege weder
dier- en beendermeel verstrekt.

De schrijver zag bij het voederen van veel koolrapen vaak defic. ziekten, ook haemo-
globinurie post partum.

De grote sterfte bij pasgeboren veulens schrijft hij toe aan defic. in het voedsel en hij
meent te mogen aannemen, dat dier- en beendermeel fosforlevertraan, toegediend
aan de merrie in de laatste maanden der drachtigheid veel sterfte zal voorkomen. Naast
serum-injecties past hij bij pasgeboren veulens ultranol intramusculair toe. Bij merries
die defic.-verschijnselen gaan vertonen, geeft hij 750—1000 g fosforlevertraan 4- vita-
kalk in het verloop van een half etmaal, en in inficieert hij tevens 25 g chloret. calc. en
50 g calicum-boroglyconaat, om de drachtigheid af te breken. Bij hoogdrachtige merries
kon hij op deze wijze meermalen het leven van moeder en kind redden.

In zijn praktijk constateert Chr. veel gevallen van eclampsie bij zeugen, waarmee
hij alle gevallen van auto-intoxicatie met of zonder krampen, vóór de partus, en ver-
lammingen van de baarmoeder met of zonder krampen, bedoelt. Op zijn gunstigst
duurde aan partus 5—6 uur, doch 1—2 dagen kwam voor. Het gebruik van Chloret.
calc. heeft een even groot succes als lucht-insufflatie bij kalfziekte. fnjectie 60—200 cc
van een opl. van 35 g in 350 g H₂0 ; zeer langzaam injiciëren. De biggen krijgen 2 cc
ultranol fort. intramusculair.

Toen de schrijver bij rundvee goede resultaten had met fosforlevertraan bij A- en
D-gebrek, heeft hij dit middel ook geprobeerd bij paarden, die koliekverschijnselen

\'vertoonden en waarbij duidelijk zand in de faeces aantoonbaar was (J 1 faeces schudden
in een emmer water, waarbij het zand naar de bodem zinkt), (wel eens tot 300 g per ^ 1
faeces). Tegen de koliek wordt morfine gegeven, windkoliek wordt symptom. behandeld,
en het dier krijgt 750—1000 g fosforlevertraan in 12 uur tijds te zamen met laxerende
middelen. Bijna steeds heeft dit succes. De prognose is afhankelijk van het verloop in de
eerste uren.

Toxoplasmose bij hazen in Denemarken. (Christiansen, Toxoplasmose hos
Harer i Danmark. Medl. bl. f.d.d. D. foren 1948, S. 93).

De schrijver geeft een overzicht over de toxoplasmose, een voor de lezers nog onbekende •
ziekte. Daarna geeft gij een overzicht over de van 1935—1947 in Denemarken gevonden
\'gevallen van toxoplasmose bij hazen. Onderzocht werden 2411, voor het merendeel
gestorven, hazen. 211 = 8,75 % leden aan toxoplasmose. Dit waren a een de karak-
teristieke gevallen; waarschijnlijk is het cijfer dus hoger. Na pseudo-t.b.c. en staphylo-
mycose (31 en 12 %) was het de meest voorkomende hazenziekte in Denemarken.

In 1935 was het cijfer 4,1 %; in 1947 17 % (1944 echter 28 %). Sommige jaren
zag men epizoötische sterfte door pseudo-t.b.c.; zulke grote schommelingen kwamen bij
toxoplasmose niet voor. In de zomermaanden is het aantal gevallet belangrijk minder
dan in de andere jaargetijden. De gevallen waren steeds sporadisch, en over het gehele
land verspreid; weinig (2,8%) kwam tox. voor op Lolland, veel (28,8%) op Bornholm.
In de cijfers van dit onderzoek overwegen de vrouwelijke slachtoffers vrij sterk.

Tegenwoordig gebruikt de schrijver geen gegelatineerd sperma meer ; steeds wordt
bij de verdunning de gelatine weggelaten.Hij gebruikt een door hemzelf geconstrueerde
injectiespuit, te gebruiken bij de rectale methode. Het voordeel is, dat het sperma niet
met metaaldelen in aanraking komt, en de spuit wel een halfjaar gebruikt kan worden
zonder dat zij gedemonteerd behoeft te worden. Het gevaar voor breuk, ook bij reiniging
met heet water, is gering.

Uit de parktijk. (Herlov—Müller, Fra Praksis. M.bl. f. d.d. D.f. 1948, S. 111).

De schrijver gebruikt bij honden met verwondingen aan de ledematen geen kraag,
maar een oude kous en beweert dat de dieren de wond dan met rust laten.

Bij tympanitis giet hij met een irrigater in : 600 g ol rapae - - 75 g aqua calcis en 5 g
ol Carvi, en kon daardoor vaak gebruik van de trochard ontgaan, naar hij zegt.

Uit de praktijk. (Ramvad, Smaapluk fra Praksis. M.bl. f.d.d. D. for. 1948, S. 121).

Bij castratie van jonge hengsten reinigt de schrijver de omgeving met benzine, daarna
penselen met J-tinctuur. 2 min. handen-borstelen met phenyl-mercuriacetaat in gly-
cerine, afspoelen in stromend chloramin-water. Direct na de emasculatie in elke castratie-
wond een theelepel van een wondpoeder, bestaande uit sulfathiazol 90, chloramin 8,
Euflavin (proflavin) 2.

De samenstelling wijkt slechts weinig af van dat voor humaan gebruik (in de laatste
oorlog als S.P. poeder bekend). Schrijver ziet zelden steriele of abscederende zwelling
na de castratie. Ook bij andere in aanmerking komende wonden gebruikt hij dit poeder
met succes.

Bij tepelverwondingen vooral bij penetrerende, heeft R. allerlei hechtmethodes ge-
probeerd ; de meeste voldoening heeft hem de volgende methode gegeven. Nadat de
koe is neergesnoerd, wordt de wond zo nodig bijgesneden en gevuld met het boven-
genoemd wondpoeder, nadat de tepel eerst gevoelloos is gemaakt met een injectie aan
de basis van 5 cc 5 % sol. procaine-hydrochloride. Voor de sutuur gebruikt hij uiterst
dun en buigbaar metaaldraad. De naald is van het type, dat de arts gebruikt voor darm-
sutuur. Hiermee kan men zeer snel een nauwsluitende sutuur aanbrengen. De sutuur
krijgt de steun van een laag isolatieband dat om de tepel wordt aangebracht over de

hele lengte van de wond. Prikkeldraadverwondingen genezen zo buitengewoon snel en
goed.

In de allerlaatste tijd heeft de schrijver nylondraad gebruikt als hechtmateriaal voor
allerlei verwondingen (b.v. van het ooglid) waarbij het op fijn werken aankwam.

Meermalen wordt schrijvers hulp gevraagd om een stier te ringen. Hij heeft daartoe
een tang geconstrueerd, en brengt de ring aan, nadat hij de neusingang gevoelloos heeft
gemaakt door 2% sol. Pantocaine hydrochloride met een wattentampon op het neus-
slijmvlies te brengen (beter is het in zalfvorm te gebruiken).

Bij verlossingen beveelt R. een haak aan, die ii geconstrueerd door Mose. Deze haak
is slank, buigbaar en heeft een zeer scherpe punt. Zijn eerste ervaringen ermee waren
buitengewoon slecht, doordat de akeligste verwondingen aan de uterus werden toe-
gebracht. Hij heeft deze moeilijkheid afdoende opgelost, door steeds enkele kurken mee
te nemen, waardoor hij met een paknaald een stuk hechtzijde heeft gehaald, dat hij
io—15 cm boven de pols om de arm bindt,terwijl de kurk op de haak wordt gestoken.
Nu brengt hij de haak op de juiste plaats in de goede stand, en wipt dan met de vinger-
toppen de kurk van de haak af. Bij het verwijderen uit het lichaam doet men het om-
gekeerde. Sedert hij dit doet heeft hij veel plezier van de haak in alle daarvoor in aan-
merking komende gevallen.

De schrijver heeft een eigen opvatting over de oorzaak van nymphomanie, die daarvan
uitgaat, dat de correlatie tussen de oestronproductie v.h. ovarium en de f llikel-rijpende
en luteiniserende werking van de hypophyse onder normale omstandigheden wordt
beheerst door een stoot (als bij „stoottherapie") van oestron, elke 3 weken. Wanneer die
rhythmische stootwerking door ovariaalinsufficiëntie, b.v. ten tijde der hoogste mclk-
gift, verstoord is, ontstaat er een hyperfunctie van het gonadotrope weefsel van de
hypophyse. Daardoor komen regelmatig, maar arhythmisch, follikels tot ontwikkeling,
die niet spontaan bersten, doch tot cysten worden. Zodoende ontstaat een constante,
niet stootswijze, overstroming van het bloed met ovariaal-hormoon, die het proces in
de hypophyse nog versterkt.

Door regelmatig de cysten tot bersting te brengen, en dit vol te houden tot de melk-
productie -belangrijk was gedaald door het voortschrijden van de lactatieperiode, kon
de schrijver vele gevallen van nymphomanie genezen. Echter is dit nogal een tijd-
rovende therapie. Daarom past hij nu een stoottherapie toe met een grote dosis oestron,
en heeft daarmee altijd succes. De koeien worden rustig, de banden „komen terug" en
de sexuele cyclus wordt weer normaal. De behandeling bestaat uit de injectie van een
grote dosis oestrogecn hormon, 2 of 3 maal met enkele dagen tussenruimte. Meestal
gebruikt hij 20 mg stilboestrol (dat goedkoop is), opgelost in ol Arachidis. Deze oplossing
wordt intramusculair gemjicieerd. Het schijnt niet noodzakelijk te zijn de oplossing
eerst te steriliseren.

Wanneer de ziekte te lang heeft geduurd, en er atrophie en atonie, vaak ook catarrh
van de baarmoeder is opgetreden, lukt het vaak niet om de dieren ook weer drachtig
te krijgen. Dan laten ze zich echter goed mesten, doordat ze rustig zijn geworden.

Bij de overeenkomstige ziekte bij de merrie heeft de schrijver ook de stoottherapie
toegepast; tot nu toe slechts in enkele gevallen. De resultaten waren zeer bemoedigend.

Het vuilgehalte in melk. (MoGENSEN,.Nogle Smudsundersögelser paa Eksportmalk
M. f.d.d. Dyrl. for. 1948, S. 128).

Bij controle van de melk, die geëxporteerd werd uit Denemarken naar de Am. zone
in Duitsland, werd dikwijls een te hoog vuilgehalte aangetroffen. Deze /nelk was ge-
pasteuriseerd. Gedurende 3 maanden werden in Aabenraa 308 flessen onderzocht.
Het vuilgehalte was zeer verschillend in hoeveelheid, kleur en diameter (der deeltjes)
van enkele fj, tot 2 mm). Een gedeelte was afkomstig van de boerderij (koeharen, plant-
aardige delen, mestdeeltjes, eiwitvlokjes, cellen, bacteriën), andere werden in de fabriek
toegevoegd, (grafiet van de olie voor het smeren der kranen, gummideeltjes, melksteen,
eiwitschilfers, eiwitvlokjes, roet). De eerste groep kan alleen door zorgvuldig melken
en behandelen op de boerderij voorkomen worden, zij het ook niet geheel. Op de fabriek
moet dus de installatie zo zijn, dat de restanten, maar ook de fabrieksonreinheden tegen-

gehouden worden. Goede resultaten werden alleen verkregen, als men niet volstond
met\'een reinigingscentrifuge, maar vlak vóór de aftapkraan nog een gaasfilter aanbracht.

Interessant waren de volgende bevindingen. De ciwitschilfers, die boven genoemd
werden, en die geel waren, ontstonden wanneer de melkpomp te snel had gewerkt, en
daardoor lucht meegezogen was.

Deze lucht passeerde de centrifuge en was oorzaak van aanbranding in de pasteur,
waarbij dan die schilfers ontstonden.

Eiwitvlokken (deze bevatten veel coccen) werden toegeschreven aan een beginnende
coagulatie door zuurvorming, welke tot staan werd gebracht door de pasteurisatie. Bij
experimenteel aanzuren der melk kon men dergelijke vormsels doen ontstaan.

Sulfonamidpreparaten bij coccidiose. (Dalgaard—Mikkelsen og Marthedal,
om Behandling af Blindtarmkoccidiose hos kyllingcr ved Hjalp af Sulfonamidpreparater.
Mbl. f. d.d. Dyrl. for. 1948, S. 137).

De schrijvers hebben in het laboratorium voor pluimveeonderzoek proeven genomen
met sulfonamidpreparaten ter behandeling van de blindedarm-coccidiosis bij kuikens.
Vooral werden toegepast sulfathiasol en sulfaguanidin. Andere waren na de oorlog
niet voorradig. Bij een aantal proeven in de praktijk kon ook nog enkele malen sulfame-
mezathin toegepast worden. Eerst wordt de literatuur uitvoerig besproken ; volgens de
gegevens daaruit zouden sulfamezathin, sulfamerazin en sulfapyrazin het sterkst werken,
daar ze ook curatief\'effect hébben en éffe\'ctiéf kunnen zijn, óok als ér reeds "bloed iri dé
faeces wordt aangetroffen, d.i. 4 dagen na de experimentele infectie, terwijl sulfagu-
anidin en sulfathiazol manifeste coccidiose niet genezen kunnen.

Sulfanilamid, Ftalylsulfatiazol en Sulfapyridin zijn werkingsloos, zelfs als de be-
handeling begon, vóór de proefdieren geïnfecteerd waren met Eimeria tenella.

De schrijvers namen hun experimenten met kuikens van 3—5 weken. De proeven,
vooral die in de praktijk, waren ontzettend moeilijk, daar de kuikens niet reeds geïnfec-
teerd mochten zijn, en men daarvoor niet altijd garantie had, omdat men vooral met
aangekochte dieren moest werken. De preparaten werden toegediend met het drink-
water, omdat de eetlust op de 4e—8e dag sterk afnam, doch het dorstgevoel sterk was
verhoogd, en er dus een betere garantie voor opname der preparaten was. Bij behandelde
dieren nam op de 6e—7e dag het aantal oöcysten in de faeces af. Dit vermindert het be-
smettingsgevaar. De anatomische veranderingen iri de darm waren veel sterker bij dc
contröledieren ; dit doet vermoeden, dat de sulfonamidpreparaten vooral de schizogonie
remmen. Misschien wordt tevens de bacteriegroei en daarmee het ziekteverloop be-
invloed.

Het is noodzakelijk, dat er een voldoende gehalte aan sulfonamiden in het bloed
ontstaat, van waaruit het in de darm wordt uitgescheiden. Sulfaguanidin in het voedsel
ter sterkte van 1 % wordt voldoende geresorbeerd, maar van sulfamezathin en -merazin
is 0,2 % voldoende. Doch niet alleen deze factor is belangrijk, maar ook het verwerven
van een resistentie tegenover toekomstige infecties met E. tenella, en dc toxische werking
der preparaten. Daarom werd bij de proeven hierop gelet. De resultaten van labora-
torium- en praktijkproeven waren de volgende. Wanneer de behandeling begon
hoogstens 72 uur na de infectie, dus vóór de infectie klinisch aantoonbaar werd, bleken
1% sulfaguanidin (toegediend met het voedsel) en 0,2% sulfathiazol (in het drinkwater)
werkzaam te zijn bij laboratoriuminfecties. Bij proeven in de praktijk, met 1 % sulfa-
guanidin of 0,2 % sulfamezathin, werd gevonden, dat wanneer de behandeling werd
begonnen 6—7 dagen na de infectie, beide stoffen geen duidelijk effect hadden. Wel
zag men een gering effect als sulfaguanidin hoogstens 66 uur na de infectie werd toe-
gediend en dit gedurende 9 dagen dagelijks werd volgehouden. Staan de kuikens aan
een hevige infectie bloot en leven zij onder slechte hygiënische verhoudingen, dan kan
eeri explosie-achtige uitbraak voorkomen worden, vooral met sulfamezathin. fs de kans
op reïnfectie groot, dan heeft een behandeling met sulfonamidpreparaten weinig reëel
succes. De bijgevoegde tabel demonstreert dit duidelijk.

Bestrijding der runderhorzellarven. (Langhorn, om Bekampelsen af Okse-
bremselarver Wöldike Nielsen, Bemarkninger til foranstaaende. Langhorn, Mere om
Okscbremselarvebekampelsen. Mbl. f.d.d. Dyrl. for. 1948, S. 161, 163 Og. 208).

Zoals bekend is de bestrijding der runderhorzels in Denemarken verplicht. Om het
resultaat te beoordelen, wordt 2 maal controle gehouden ; de 2e maal door een dieren-
arts, eventueel met lekenassistentie. Coll. Langhorn is niet tevreden over de resultaten,
en noemt verschillende voorbeelden, dat de medewerking der eigenaars — op dezelfde
gronden als in ons land — zeer te wensen overlaat. Het voorschrift is, dat de 2e controle
plaats moet hebben na 20 Mei, doch dan loopt het jongvee reeds lang in de weide en
vaak is de eigenaar er niet toe te brengen, ze op een afgesproken tijd thuis te halen.

Coll. Wöldike Nielsen vestigt er de aandacht op, dat het toegestaan wordt het tijd-
stip der 2e controle te vervroegen tot minstens 14 dagen na de ie, dat wanneer de ge-
meenten niet meewerken, het de morele plicht der dierenartsen is dit aan het Veterinar-
direktorat bekend te maken en dat het in het district Thisted (aan het Limfjord) gelukt
is om van 38,28 % aangetaste bedrijven in 1943 te komen tot 1,86 % in 1947. Langhorn
blijft bij zijn stelling, dat het wenselijk is, 1 effectieve controle, uitsluitend door dieren-
artsen, in te stellen en over de wijze van uitvoering met de dierenartsen overleg te plegen.
Hij bevestigt het genoemde succes, doch hier werkte het districtsbestuur in alle opzichten
met de locale vereniging van dierenartsen samen. Men geve de dierenartsen de steun
van aangifteplicht.

Het blijkt dus wel, dat het op dit gebied ook in Denemarken niet alles koek en ei is,
maar het beschreven succes bewijst toch wel, dat de bestrijding niet onmogelijk is.

Verdunning en bewaring van Stierensperma. (Knudsen, Lidt om Tyrcspermas
Fortynding og Opbevaring. M. f. d.d. Dyrl. for. 1948, S. 167).

Naar aanleiding van zijn onlangs gerefereerde) artikel ov,er het instrumentarium
bij K.L (inseminator) bereikten de schrijver enkele vragen over verdunning en bewaring
van vloeibaar sperma. Om koudeshock in de winter te voorkomen, gebruikt K. een
gummitrechter op de kunstm. vagina, opdat de warmte van de vagina tot het verzamel-
vat kan doordringen.

Trechter en glas worden bedekt met een dik, wollen kapje, waarvan de punt verlengd
wordt met een bordpapieren huls, die het glas omsluit. Het kapje heeft dezelfde vorm
als de gummitrechter, maar is iets groter om plaats te bieden voor de gummikap ; wordt
opgetrokken over vagina en gummitrcchter en vastgehouden door een in het kapje inge-
naaid elastiek. Bij het transport van het zaad steke men het glas in de binnenzak.

De verdunningsvloeistof is verkrijgbaar in de apotheek en wordt bewaard in de koel-
kast of kelder. Reeds vóór het opvangen van het zaad worden de 2 vloeistoffen met de
eidooier gemengd (liesft vers ei) en in water van 20° C. gezet, zodat eventuele lucht-
blaasjes kunnen ontwijken, de onopgeloste eidelen kunnen bezinken (deze zijn onge-
wenst), en de vloeistof op temp. (15—20° C.) kan komen, hetgeen nodig is om shock-
werking op het sperma te voorkomen.

Gewoonlijk wordt het zaad verdund in de verhouding 1 : 4—6, al naar kwaliteit en
aantal te insemineren dieren. Het verdere transport van de buis met sperma geschiedt
in een kartonnen doos met opvulling van geribbeld karton, als het winter is ; \'s zomers
in een thermosfles met op de bodem een grote wattenprop, gedrenkt in ijskoudwater
(alleen als het erg heet is wordt ijswater gebruikt).

Nooit mag de buis in zeer koud water gezet worden, daar de afkoeling dan te snel
zou gaan.

Collectieve pensionering van dierenartsen. (Rapport fa Udvalget til Under-
sögelse af Muligheden for en kollektiv Pensionering af Dvrlager. Mbl. f.d.d. Dyrl. for
1948, S. 169).

In verband met een bestaande collectieve verzekering bij artsen was de wens opge-

komen ook voor praetiserende dierenartsen een collectieve pensioensverzekering te
sluiten, welke zou moeten omvatten :

Door een speciale commissie uit de Deense zustervereniging, geassisteerd door des-
kundigen op verzekeringsgebied, zijn allerlei mogelijkheden nagegaan.

Eerste voorwaarde is, dat een collectieve waarborgsom wordt gestort, die zeer veel
hoger is dan die der artsen, welke in Denemarken een geheel andere positie innemen,
en daar feitelijk geen vrij beroep meer vormen. Daardoor is bij hen een andere vorm
van verzekering mogelijk. Verder schijnt het niet mogelijk om het lidmaatschap der
vereniging en een verplichte deelname aan de verzekering te verbinden, terwijl gevreesd
moet worden, dat een deel der leden het lidmaatschap der vereniging niet meer zal
begeren. Om deze redenen meent de commissie geen collectieve verzekering te mogen
aanbevelen.

Besprekingen tussen de Deense vereniging van dierenartsen en organisaties
die zich bezighouden met K.I. (Overenskomstforhandlinger mellem De samvir-
kende Kvagavlsforenioger med kunstig Sadoverföring og Den danske Dyrlageforening.
(Mlb. f.d.d. Dyrl. foren 1948, S. 179).

Dit artikel bevat een uitvoerig verslag over onderhandelingen tussen het bestuur
der Deense zustervereniging en een commissie uit de fokverenigingen die zich bezig-
houden met K.I. Deze onderhandelingen hadden ten doel de wederzijdse rechten en
verplichtingen der partijen vast te leggen, dus om te komen tot iets wat leek op een
uitgebreide collectieve arbeidsovereenkomst, en moesten dienen om een verouderde
regeling uit de begintijd der K.I. te vervangen. Na moeizame onderhandelingen onder
leiding van een afgevaardigde van het Ministerie van Landbouw, is het niet mogelijk
gebleken tot overeenstemming te komen, ondanks bereidheid tol grote concessies bij de
dierenartsen. Voor een buitenlander is het moeilijk om zich in de portee der aangevoerde
vraagstukken in te werken, doch wel krijgt men de indruk dat wat in het begin der
onderhandelingen bereikt had kunnen worden, nu door de fokverenigingen niet meer
als basis wordt geaccepteerd, en vraagt men zich af of toen bij de dierenartsen niet wat
meer soepelheid gewenst geweest was. Op één punt gaan de fokverenigingen zeer zeker
veel te ver, in zoverre zij slechts bereid zijn om hun leden aan te bevelen (niet : voor te
schrijven) het onvruchtbaarlieidsonderzoek niet door de lekenkrachten maar door
dierenartsen te laten doen.

(Arbejds- og Lönbestemmelsen for Dyrlager beskaftigedc i kvagavlsforeninger under
De samvirkende Kvagavlsforeninger med kunstig Sadoverföring. Mbl. f. d.d. Dyrl.
foren. 1948, S. 190).

In aansluiting aan bovenstaand artikel wordt een overzicht gegeven over alle werk-
zaamheden, welke de dierenarts bij de K.I. moet verrichten ; met en zonder de mede-
werking van assistenten (opgeleide lekenhulpkrachten).

In dit overzicht, dat ook de honorering omvat, wordt de onderlinge verhouding
tussen het verenigingsbestuur en de vast-aangestelde of onafhankelijk werkende dieren-
arts en van de dierenarts en de hulpkrachten, gereglementeerd op de wijze zoals de
Deense dierenartsen menen, dat noodzakelijk is. Vooral aan de tarievenkwestie (deze
tarieven zijn zeer gedetailleerd uitgewerkt) wordt uitvoerig aandacht besteed. Onge-
twijfeld- zal bij collectieve onderhandelingen hier te lande dit overzicht een belangrijke
steun kunnen zijn bij de uitwerking der bepalingen.

Blijkens een in hetzelfde no. opgenomen mededeling is bovenstaand overzicht aan het
bestuur en alle leden der samenwerkende fokverenigingen enz. toegezonden met een
schrijven waarin het standpunt der veterinaire vereniging nog eens nader wordt toe-
gelicht.

Op initiatief van de Nederlandse Vereniging tot bescherming van Dieren werd een
gemeenschappelijke Commissie ingesteld door deze vereniging, de Faculteit der Vee-
artsenijkunde en de Maatschappij voor Diergeneeskunde, tot voorbereiding van een
reeks voordrachten ever:

Door de bijzondere medewerking van alle betrokkenen kan het programma dezer voor-
drachten, die niet alleen bestemd zijn voor de ouderejaars studenten, maar ook voor
belangstellende dierenartsen en personen uit andere kringen, thans bekend worden
gemaakt.

De voordrachten zullen gehouden worden in een der collegezalen der Faculteit en
telkens om half acht \'s avonds aanvangen.

1. Prof. Dr. J. A. Beijers zal op Dinsdag 23 November behandelen: „Geschiedenis
en ontwikkeling der dierenbeschermingsgedachte, kort overzicht van de wettelijke
bepalirïgen in het buitenland; de in ons land geldende bepalingen; het werk van
de. Nederlandse Vereniging tot bescherming van Dieren; de pogingen, die gedaan
zijn om in ons land een dierenbeschermingswet te krijgen. De vooruitgang van de
dierenbescherming in ons land in de laatste decennia. Enkele wensen ter zake van
de wettelijke regeling der dierenbescherming."

2. Prof. Dr. C. Romijn zal op Dinsdag 7 December een voordracht houden over:
„De physiologische grondslagen van de dierlijke handeling" en daarbij bespreken
de elementaire reflexleer, opbouwend lot en met die reflexen die over de hersen-
schors lopen, waarbij in het bijzonder zal worden stilgestaan bij de voorwaardelijke
reflexen. Prof. R. is van oordeel dat misvattingen op het gebied der dierenbescher-
ming en der dierpsychologie vermeden zullen worden, wanneer aan dit onderwerp
uitgebreider bekendheid wordt gegeven.

3. De Heer T. D. Sigling te Amsterdam, die in het bijzonder zal spreken over:
„Diergeneeskundige ethiek" en daarbij ook aandacht zal schenken aan bijzondere
punten uit de psychologie van paard en hond.

4. Dr. A. Diemont Jr. over: „Dierenbescherming in het bijzonder bij veevervoer
op veemarkten en in slachterijen." Hij stelt zich voor te belichten hoe men daarbij
van de zijde van het dier bekeken, soms geheel verkeerd handelt en door een andere
geestelijke instelling gemakkelijk het gewenste doel kan bereiken. Voorts meent hij
dat hetgeen op sommige slachtplaatsen gebeurt, indien geen voldoende toezicht
wordt uitgeoefend, een bespreking ten volle waard is. Deze lezing, maar zo nodig
ook de andere, zal (zullen) door projectie van lantaarnplaatjes worden verduidelijkt.

5. Prof. Dr. Teunissbn stelt zich voor te behandelen: „De plaats, die het kleine^iuisdier
in het leven van de verschillende eigenaren vah deze dieren inneemt en de ge-
dragslijn die de practiserende dierenarts in verband daarmede heeft te volgen."
Daarbij kunnen besproken worden welke handelingen bij een ziek dier aan de
eigenaar kunnen worden opgedragen, terwijl ook het couperen van kleine huisdieren
in het oog gevat kan worden.

Dierenartsen, die belangstelling hebben voor deze voordrachten, worden verzocht
hiervan voor 18 November bericht te geven aan de voorzitter der voorbereidings-
commissie Prof. C. F. van Ojjen, Biltstraat 166, Utrecht, waarna hun gaarne een
uitnodiging zal worden toegezonden.

Secretariaat: Dr. W. A. de Haan, Lessinglaan 104 (Park „Oog in Al"), Utrecht.
Telefoon: K 3400—11413.

Congres van de National veterinary medical association of Great Britain
and Ireland.

Dit jaarlijks congres werd te Southport gehouden van 8 tot en met 15 September 1948.

Gedurende enkele dagen werd de Maatschappij voor Diergeneeskunde aldaar ver-
tegenwoordigd door collega Th. Stegenga.

Dit is niet bedoeld als een volledig verslag; de besproken rapporten zijn
ter verdere bestudering en behandeling toegezonden aan de instanties en collegae,
die zich op de betreffende terreinen bewegen.

Zo zal Prof. Dr. j. D. Verlinde te Leiden op 6 Nov. a.s. te Utrecht voor de „Groep
geneeskunde van het kleine huisdier" spreken over: Canine encephalitis.

De N.V.M.A. telt ruim 3000 leden, d. i. ongeveer J van het aantal dierenartsen
in haar werkgebied.

Het bestuur bestaat uit een voorzitter, twee vice-voorzitters, een hon, penningmeester
en idem secretaris en enkele andere bestuursleden.

Het voorzitterschap wisselt elk jaar. Dit jaar volgde één van de vice-voorzitters,
n.1. Dr. R. F. Montgomery (directeur van Burroughs-Wellcome), de huidige voor-
zitter L. Guy Anderson op.

De contributie, die de leden jaarlijks betalen bedraagt ruim ƒ40.—. Pas afgestudeerden
kunnen reductie krijgen.

Het jaarcongres is te beschouwen als een combinatie van onze veterinaire week en
de jaarvergadering.

Het programma bestond uit het behandelen van wetenschappelijke rapporten, een
huishoudelijke vergadering, excursies, een officiële receptie, een diner en sportwed-
strijden (golf).

Voor de dames waren excursies, sportwedstrijden en feestelijkheden georganiseerd.

De rapporten waren vóór het congres in druk verschenen en aan de deelnemers
uitgereikt. De samensteller behandelde ter vergadering zijn rapport zeer in het kort.

Op het programma stonden reeds twee personen genoemd, die de discussie over dit
onderwerp zouden openen. Hadden deze twee het hunne er van gezegd, dan kon ieder
der aanwezigen aan de discussie deelnemen. Ten slotte kreeg de samensteller van het
rapport de gelegenheid om te antwoorden en daarmee was het afgelopen.

Dit systeem, om de rapporten voor de vergadering te verspreiden en de samensteller
ter vergadering zeer in het kort de inhoud voor te laten dragen, heeft veel voordelen.
Vooral als het gaat om onderwerpen, die zich in een ieders belangstelling mogen ver-
heugen (tuberculinatie, vleeskeuring e.d.), is deze werkwijze veel beter dan de op
onze veterinaire week gebruikelijke, waarbij de inleider zijn volledige lezing op de
vergadering houdt. Vooral als in deze lezing wat cijfermateriaal is verwerkt, is het
voor de luisteraars onmogelijk om de inleider goed te volgen; de discussie is daardoor
oppervlakkiger en bovendien is er weinig tijd voor. Is de tekst van de lezing eerst
verspreid, dan kan men een meer succesvolle bespreking van het onderwerp verwachten.

Uit het rapport over de food inspections bleek, dat het met de vleeskeuring in Engeland
en Wales treurig is gesteld. (In Schotland is dit beter).

Een collega merkte bij de discussie op, dat het z.i. wel zeer inconsequent is, dat de
Britse regering alle mogelijke eisen stelt aan\'geïmporteerde voedingsmiddelen, terwijl
in het eigen land zo weinig wordt gevraagd.

In het rapport over tuberculine en tuberculinatie werden natuurlijk de H.C.S.M.
en de P.P.D. tuberculine besproken; verder de niet specifieke reacties, de techniek,
de stormont test.

De voorzitter van de N.V.M.A. sprak zich bij de opening van de huishoudelijke
vergadering uit vóór het merken van de reactiedieren.

Uit de gegevens, die in het congresgebouw op graphieken vermeld stonden, bleek,
dat riog maar een klein gedeelte van de Engelse veestapel op tuberculose wordt onder-
zocht. Het reactiecijfer ligt vrij hoog.

De president van de N.V.M.A. raakte bij de opening van de huishoudelijke ver-
gadering diverse punten aan, die ook hier te lande vaak onderwerp van bespreking zijn.

Behalve voor het merken van de reactiedieren, sprak hij zich ook uit voor de be-
strijding van abortus Bang door enting met Str. 19.

Verder werd aandacht besteed aan de „Veterinary Bill 1948". Deze bepaalt, dat
leken voortaan alleen nog de diergeneeskundige practijk mogen uitoefenen, als ze
dit reeds een. bepaald aantal jaren hebben gedaan. Ze mogen zich noemen: Vet.
practicioners, in tegenstelling met dierenartsen die veterinary surgeon of kortweg vet.
genoemd worden.

Natuurlijk werd ook de mogelijkheid van nationalisatie van de veeartsenijkunde
genoemd.

Tijdens de jaarvergadering werd een wisselbeker plus medaille aangeboden aan
een collega.

Deze beker is aan de N.V.M.A. geschonken door een particulier; ieder jaar wordt
ze aan een andere dierenarts uitgereikt en wel aan diegene, die zich het meest ver-
dienstelijk heeft gemaakt op veterinair gebied.

Op het congres waren behalve ons land ook Denemarken, de U.S.A., Noorwegen,
Finland, Australië, Nieuw Zeeland, Frankrijk, Italië, Ceylon, België en Egypte ver-
tegenwoordigd.

In het congresgebouw was een wetenschappelijke tentoonstelling waar o.a. de
röntgenologie voor grote dieren, de bestrijding van fasciola hepatica, het succes van
penicilline bij mastitis, tuberculosebestrijding etc. in woord en beeld werden toegelicht.
Verder hadden een flink aantal firma\'s in geneesmiddelen en instrumenten stands
ingericht.

Het was een aardig idee om op een bord alle mogelijke krantenknipsels te etaleren
die betrekking hadden op de diergeneeskunde.

Hoewel bij een vereniging als deze een grotere deelneming mocht worden verwacht
(de meeste lezingen werden door 100 k 150 personen bijgewoond en het officiële diner,
gasten en dames incluis, door ± 300) was het congres als geheel zeker geslaagd.

De secretaris van de groep, Dr. J. G. Ojemann, heeft verzocht ook op deze wijze
bekend te maken, dat de eerstvolgende bijeenkomst van de groep plaats zal vinden
op Zaterdag 6 Nov. a.s. te Utrecht.

De vfergadering wordt gehouden in de collegezaal van het Pathologisch Instituut.
Aanvang half drie. Als spreker treedt op Prof. Dr. J. D. Verlinde uit Leiden. Hij
spreekt over het Rapport van de National Veterinary Medical Association betreffende
encephalitis bij de hond. Alle leden en overige belangstellenden worden tot het bij-
wonen van deze bijzonder belangwekkende voordracht opgewekt.

De ab-actis van de D.S.K. heeft verzocht mee te delen, dat het Bestuur van de D.JS.K.
zich voor het verenigingsjaar 1948—1949 als volgt heeft geconstitueerd:
J. R. F. Ex, Praeses.
J. Driessen, Ab-actis.
G. slebinga, Fiscus.
J. H. Staal, Vice-Praeses.
A. D. Leemans, Vice-Ab-actis.

Door het Hoofdbestuur werden als lid van de Maatschappij voor Diergeneeskunce
aangenomen:

A. J. Bruin, J. P. Thijsselaan a6, Utrecht.
S. R. Klarenbeek, Ruiterstraat 16, Zaltbommel.

In de vorige aflevering van het Tijd-chrift staat abusievelijk verme\'d, dat
Dr C. P. A. Dieben werd benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.
Dit muet zijn: Officier in de Orde van Oranje Nassau.

De bedoeling van deze voordracht is aan de hand van statistische
gegevens enige beschouwingen te wijden aan de ontwikkeling van de
Nederlandse landbouw sinds omstreeks 1910.

In figuur i zijn deze in tekening gebracht, omgerekend op de basis
i938-\'39 = 100. Het oogstjaar i938-\'39 loopt van 1 Juli 1938 tot 30 Juni
1939; in de grafiek wordt dit kortheidshalve aangeduid met 1938. De
berekeningen zijn door het Centraal Bureau voor de Statistiek en vroeger
door de Directie van de Landbouw gemaakt voor andere basisjaren ;
ze zijn echter omgerekend op 100 voor het oogstjaar i938-\'39 om een ver-
gelijkingsjaar te hebben, dat minder ver is verwijderd en daardoor beter
in de herinnering ligt. De cijfers ontleend aan de basis 1911—1913 = 100,
toen nog met kalenderjaren werd gerekend, zijn met een stippellijn aan-
gegeven, omdat de betrouwbaarheid hiervan minder groot is ; het niveau
voor de jaren 1911, \'12 en \'13 is met kruisjes getekend, het gemiddelde
hiervan volgt uit de basis, de helling echter is geschat. Tegen het aaneen-
schakelen van al deze cijfers kan men uit statistisch oogpunt zeker be-
zwaren inbrengen ; de lengte van de zo verkregen reeks maakt deze echter
zo instructief, dat over deze bezwaren werd heengestapt.

Men ziet dan, dat de prijzen der landbouwproducten vóór de eerste
wereldoorlog iets boven het peil van i-938-\'39 lagen, dat gedurende deze
oorlog de steeds toenemende schaarste aan levensmiddelen een zeer snelle
prijsstijging veroorzaakte en dat deze nog doorging enige tijd na het
sluiten van de vrede. Het in 1919 bereikte peil was wel zeer hoog, n.1. 312,
maar de tijd, gedurende welke deze hoge prijzen golden, was slechts kort,
want in 1920 trad reeds een belangrijke daling in. Na de tweede wereld-
oorlog was er een stijging tot 190 in ig44-\'45 en daarna nog steeds door-
gaande stijging ; het cijfer voor het laatste jaar i947-\'48 is nog niet gepu-
bliceerd, maar kan worden geschat op 280 a 290, een niveau dus nog iets
lager dan in 1919.

De prijsdaling na de eerste wereldoorlog hield aan tot i922-\'23, waarbij
het indexcijfer 160 werd bereikt ; in ig27-\'28 was het na enige schomme-
lingen weer 160 en dan ging het eerst gestadig en na het intreden van de
crisis van 1929 versneld bergafwaarts tot in 1932 het diepste punt op een
niveau van 78 werd bereikt. Een prijsval dus tot iets beneden de helft,
als men vergelijkt met de jaren 1922—1927, overeenkomend met de val
in de crisis der jaren tachtig van de vorige eeuw. De oorzaak van de crisis
van 1929 moet worden gezocht in de uitzetting der productie, die mogelijk
werd door de verdergaande toepassing van de natuurwetenschappen op
de landbouw.

In figuur 2 zijn de prijsindexcijfers van akkerbouw- en veeteeltproducten
afzonderlijk uitgezet. Tussen 1920 en 1930 schommelden de beide lijnen
om elkaar heen en\' een beweging van de akkerbouwlijn werd na 1 of 2
jaar gevolgd door een zelfde beweging van de veeteeltlijn. De prijsdaling
bij het begin van de crisis was er dus het eerst bij de akkerbouwproducten,

de dierlijke producten volgden een jaar later. De akkerbouwproducten
zijn voor een belangrijk deel grondstof voor de veehouderij ; wordt het
veevoer goedkoper, dan zal de voortbrenging van dierlijke producten
worden uitgezet en na enige tijd zal hierin ook een prijsdaling optreden.
Na 1930 kan men van dit nalopen van het indexcijfer der veeteeltproducten
weinig meer waarnemen ; door de crisismaatregelen zijn we in de geleide
economie gekomen en nu worden de dierlijke producten en de akkerbouw-
producten zo ongeveer op hetzelfde prijspeil gehouden.

Kan men verwachten, dat in de toekomst het hoge prijspeil van 1947-\'48
zal blijven gelden? Dit is niet waarschijnlijk, als men mag uitgaan van
twee optimistische vooronderstellingen, n.1. dat er niet spoedig weer oorlog
komt en dat het aan de Regering gelukt onze gulden voor inflatie te be-
hoeden. Wanneer deze vooronderstellingen verwezenlijkt worden, dan is
met een daling van het internationale prijspeil ook een verlaging van
de prijzen van onze landbouwproducten te verwachten, al behoeft de
eerste niet op de voet te worden gevolgd. De tarweprijs in Ghicago is in de
eerste maanden van 1948 gedaald van ƒ 30,— tot ƒ 23,—■ per 100 kg,
terwijl uit de prijzen, genoemd bij de internationale tarweovereenkomst,
die echter tenslotte niet is getekend, wel blijkt dat een aanzienlijke verdere
daling waarschijnlijk is.

Een prijsdaling zal ongetwijfeld grote moeilijkheden brengen, want
de landarbeidersionen zijn ook in hoge mate gestegen. Het indexcijfer
van de uurlonen was in Dec. \'47 244 op basis i938-\'3g = 100 ; de kosten
van sociale voorzieningen moeten echter eveneens als loon worden be-
schouwd, deze bedroegen voor de oorlog 6,3% van het loon en thans
23,3%. Brengt men deze mede in rekening, dan vindt men een indexcijfer
van 283, dat dus overeenkomt met het prijsindexcijfer der landbouw-
producten.

De ontwikkeling van het landbouwbedrijf kan ook worden gevolgd door
de berekeningen van de waarde der landbouwproductie, waarmede om-
streeks 1930 een begin is gemaakt. Een overzicht van deze berekeningen
geeft de volgende staat, de cijfers zijn ontleend aan publicaties van het
Centraal Bureau voor de Statistiek.

In de berekening worden alleen de hoeveelheden opgenomen, die het
totaal der Nederlandse landbouwbedrijven verlaten. Zodoende komt het
weidegras in de berekening niet voor, het hooi alleen voorzover het naar
de stad wordt verkocht, van de granen wordt slechts het deel in rekening
gebracht, dat voor de menselijke voeding dient en bij de paarden alleen
de geslachte, geëxporteerde of naar de stad verkochte. Bij de toegevoegde
grondstoffen wordt alleen gerekend met de geïmporteerde of van de
industrie verkregen hoeveelheden, dus niet met voedermiddelen, die in
Nederlandse landbouwbedrijven zijn verbouwd.

De toegevoegde waarde wordt verkregen door van de som der waarden
van akkerbouw- en dierlijke producten die der toegevoegde grondstoffen
af te trekken. Uit deze toegevoegde waarde moeten de landbouwwerktuigen
worden betaald en tal van andere onkosten ; wat er dan overblijft, wordt
verdeeld tussen boeren, arbeiders, landeigenaars en de belastingen.

81
2
5

14
8

239

158
78
20

"25

3
5

4
92
57
88

57
to

101

5
35
33
80
50

Wanneer men voor een bepaald jaar de waarde der landbouwproductie
deelt door\' het prijsindexcijfer, dan krijgt men een getal, dat de waarde
der landbouwproductie aangeeft volgens het prijspeil van i938-\'39 en dat
dus een index is voor de omvang der landbouwproductie. Onderaan in de
tabel is deze berekening uitgevoerd ; er is dan een toeneming van de om-
vang van 1910 tot i939-\'40, een sterke daling gedurende de oorlog en enig
herstel in i946-\'47, waarbij weer ongeveer het peil van 1910 wordt bereikt.
De cijfers voor de toegevoegde grondstoffen zijn op dezelfde wijze omge-
rekend, hoewel het prijsindexcijfer van de landbouwproducten slechts als
een benaderende waarde kan worden beschouwd voor veevoer en kunst-
mest.

Deze gegevens worden interessanter, wanneer alle jaren, waarvan
cijfers beschikbaar zijn, in de beschouwing worden betrokken. Het resul-
taat is grafisch voorgesteld in figuur 3. Men ziet dan, dat de omvang der
bodemproductie in 1923 iets lag boven het peil van 1910, dat er een sterke
stijging was tot 1928, waarna tot 1938 weinig verandering optrad ; in 1939
kwam er echter een top, gevolgd door een zeer sterke daling in de oorlogs-
jaren en nog slechts weinig herstel na de oorlog.

waarde oer booemproouctie (Akkerbouw en veehouoer\'j) volgens het pruspeil in i938/\'39

Bij vergelijking van de bodemproductie omstreeks 1910 met die van
de jaren juist vóór de oorlog, bijv. met het gemiddelde van 1937, \'38 en \'39,
vindt men een stijging van 491 tot 747 millioen, dus met 52% in 28 jaren.
In hetzelfde tijdvak is in Amerika de productie met 30% toegenomen.
In vredestijd heeft onze productievermeerdering dus de Amerikaanse
overtroffen. Het beeld wordt echter geheel anders, wanneer we ook de
oorlogsjaren in de beschouwing betrekken; in 1946 stond onze productie

De stijging van 1923 tot 1928 is mede veroorzaakt door een groter
verbruik van veevoer en kunstmest, zoals de grafiek laat zien. Van 1931
tot 1935 zijn deze verbruikte hoeveelheden onder invloed van de crisis-
maatregelen kleiner geworden, daarna kwam er enige toeneming, terwijl
in en na de oorlog de productie moest geschieden met zeer weinig veevoer
en kunstmest.

De toegevoegde waarde is op dezelfde wijze in de grafiek getekend en
hier vinden we nu van 1923 tot 1939 een gelijkmatige stijging, zij het ook
met grote schommelingen. De gemiddelde stijging kan worden weer-
gegeven door een iets gebogen lijn, die een toeneming van 2,1% per jaar
vertoont ; deze lijn geeft het gemiddelde verloop vrij nauwkeurig weer,
zowel voor de jaren 1923 tot 1928 met stijgende veevoederhoeveelheden
als voor de latere jaren.

De afwijkingen van deze gemiddelde lijn zijn voor een deel het gevolg
van toevalligheden in de berekening, maar voor een ander deel hebben
ze toch een reële grondslag. Dr. van der Paauw heeft het vruchtbaar-
heidsverloop bij verschillende gewassen in deze jaren bestudeerd en vindt
minima in de jaren 1927, 1931 en 1936—1937. Onze gegevens komen hier-
mede wel enigszins overeen en de afwijkingen van de gemiddelde lijn zijn
dus voor een deel aan goede en minder goecje oogsten te wijten.

Een deel van de toeneming van de productiviteit van onze landbouw
met 2.1% per jaar moet op rekening worden gesteld van de uitbreiding
van de oppervlakte bouw- en grasland met 0,4% per jaar. Per ha is de
productiviteit dus met 1,7% gestegen. Ir. M. B. Smits heeft voor de jaren
i923-\'27 tot 1933~\'37 gemiddeld bij tien akkerbouwgewassen een toe-
neming gevonden van 1,3% per jaar. Voor het grasland, afgeleid uit het
aantal stuks vee, werd door mij van 1921- 1930 0,8% en van 1930—1938
1,8% per jaar berekend.

In figuur 4 zijn dezelfde cijfers nog eens op een andere wijze uitgezet,
de toegevoegde grondstoffen op de horizontale as en de waarde der land-
bouwproducten op de verticale as. Het blijkt dan, dat men verschillende
groepen van jaren dient te onderscheiden. De punten van 1923 t/m 1929
liggen ongeveer op een lijn, die aanwijst dat 120 millioen gld meer aan
grondstoffen (voornamelijk veevoer) ongeveer 200 millioen gld meer aan
producten voortbracht. De punten van 1930 tot 1939 liggen zo verspreid,
dat men zonder meer hierdoor geen lijn zou kunnen brengen ; om het
niveau te vergelijken kunnen we echter een lijn evenwijdig aan die van
1923 tot 1929 trekken en dan blijkt dat het niveau ongeveer 65 millioen
gld of 9% hoger ligt, welk effect in jaar werd bereikt, een stijging dus
met 1,2% per jaar.

Het niveau van 1940 tot 1943 ligt meer naar links en het is relatief zeer
hoog; in die jaren werd. onze veestapel gedeeltelijk afgeslacht, er was
daardoor een hoge productie vergeleken met het toegevoegde veevoer.
Deze factor werkte niet meer in 1945 en 1946, toen het aantal koeien en
varkens weer toenam, zij het ook langzaam ; de verhouding tussen grond-
stoffen en productie was toen echter ook gunstig, vooral in 1946.

Onze bevolking nam tussen 1923 en 1929 toe met ongeveer 1,3% per
jaar, de uitbreiding van de landbouwproductie kon dus de\' bevolkings-
vermeerdering bijhouden. Na de bevrijding is de toeneming der bevolking
echter omstreeks 2,0% per jaar en het is dus van het allergrootste belang,

20 40 SO 90 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280
TOCGEVOEGOE GRONDSTOFFEN IN
MILLIOENCN GLO VOLGENS PR\'JZEN 1938/ 39

dat onze productie weer spoedig de vooroologse omvang krijgt en zich op
die basis regelmatig kan uitbreiden.

Voor een gunstige verhouding tussen producten en grondstoffen is het\'
noodzakelijk dat er in ons land een grote hoeveelheid veevoeder wordt
geproduceerd.

Het grasland maakt meer dan de helft van onze cultuurgrond uit en
het is gebleken, dat de opbrengst hiervan nog aanzienlijk kan.worden
verhoogd. Volgens een schatting aan de hand van de fosfaatrijkdom is de
cultuurtoestand van het grasland in de zandgebieden slechts voor de helft
van de oppervlakte goed, voor 1/4 matig en voor 1/4 onvoldoende. Men
zal dus op de ingeslagen weg moeten voortgaan en de productie van het
grasland verder omhoog brengen door doelmatige aanwending van fosfaat,
kali en stikstof. Voor de oorlog werd op het grasland gemiddeld 25 kg
zuivere stikstof per ha gegeven ; op gronden in goede cultuurtoestand en
bij aanpassing van de bedrijfsvoering zal deze hoeveelheid verveelvoudigd
kunnen worden. Op het proefplan van de Rijkslandbouwconsulenten komt
zelfs een proef voor met 200 kg zuiver stikstof per ha, 10 jaar aaneen te
geven, om in die tijd de opbrengst en de invloed op de graszode na te gaan.
Dat hiernaast de organische bemesting van grote betekenis is blijkt duidelijk
uit het feit, dat men de beste graslanden aantreft in die gebieden, waar
dit land geregeld stalmest ontvangt.

Wanneer men met energie deze richting uitgaat, zal men met weinig
krachtvoer meer rundvee kunnen houden dan vóór de oorlog. Hier behoort
een rationele beweidingsmethode bij ; de rantsoenbeweiding met verplaats-
bare electrische afrastering voldoet zeer goed en breidt zich in sommige
streken snel uit. Het wintervoer moet met zo weinig mogelijk verliezen
worden gewonnen, waarbij ruiters bij de hooiwinning goede diensten
kunnen bewijzen, terwijl bij het inkuilen kan worden gewerkt met melasse
of gehakselde bieten.

Daarnaast dienen op het bouwland voederbieten en aardappelen te
worden geteeld ; met de laatste kan ook de varkens- en pluimveehouderij
het voer voor een groter deel van de eigen bodem betrekken, de verbouw
van korrelmaïs kan hieraan eveneens medewerken. Vóór de crisis was de
waarde van het geïmporteerde voer 36% van die der dierlijke producten ;
op herstel van dergelijke verhoudingen behoeft men niet te rekenen en men
zal dus alle middelen moeten aangrijpen om met zelf geteelde voeder-
middelen zoveel mogelijk koeien, varkens en kippen te houden.

EEN VERGELIJKEND ONDERZOEK NAAR DE WAARDE VAN
DE BRUCELLA ABORTUSAGGLUTINATIE IN NEDERLAND

De agglutinatieproef ten behoeve der abortusbestrijding is waarschijnlijk
de meest toegepaste serum-contrólemethode heden ten dage in gebruik en
het is dan ook te verwonderen, dat juist bij deze overigens eenvoudige
proef zo uiteenlopende voorschriften in de verschillende landen bestaan.

Talrijk zijn de discussies geweest over dit onderwerp zonder dat er ooit
een uniforme techniek tot stand kon worden gebracht. De naam A.
Stableforth is vooral verbonden aan de poging dit doel te bereiken,
zonder dat ook deze onderzoeker er in geslaagd is het tot een oplossing
te brengen. In 1936 publiceerde hij in volgend staatje de vergelijkende
agglutinatieproeven, verricht over 50 zelfde sera volgens de voorschriften
en met het antigeen van de daarbij opgegeven landen.

Hieruit blijkt wel hoe groot de controversen zijn bij de beoordeling der
agglutinatiereacties en niet uitsluitend tussen de verschillende landen,
doch zelfs in hetzelfde land soms. Denemarken, dat destijds twee wijzen
van beoordeling had, is er een voorbeeld van. In Engeland kende men de
methoden van Londen en Oxford, welke allerminst gelijk waren. In Amerika
handhaven verschillende staten hun eigen voorschriften. Volgens Donham
rekent b.v. New Yersey een titer 1 : 25 reeds positief, terwijl Minnesota
en andere staten deze titer niet eens in de reeks opnemen. Ieder labora-
torium heeft een streven een eigen inzicht in de kwestie te handhaven op
grond van eigen ondervindingen, b.v. het ene heeft Brucella abortus-
bacteriën geïsoleerd uit runderen met een titer 1 : 100, een ander gelukte
dit niet en dat laboratorium beschouwt deze titer niet als positief. Een van
de grondoorzaken voor zulke ervaringen is, dat 1 : 100 geheel uiteen-
lopende agglutinatiewaarden voorstelt, afhangende van het gebruikte
antigeen. De moeilijkheden betreffen niet zozeer de negatieve en uitge-

sproken positieve reacties, doch concentreren zich op die enkele procenten
dubieuze titers, welke, als men deze te streng beoordeelt, een schadepost
vertegenwoordigen voor de eigenaar zowel als voor de fokkerij, aangezien
wellicht waardevolle dieren voor de laatste verloren kunnen gaan. Voor
de exporthandel is een strenge beoordeling gunstiger, daar de goede naam
van de uitgevoerde fokproducten wordt gehandhaafd. Is daarentegen de
beoordeling niet streng genoeg, dan brengt dit eveneens ernstige conse-
quenties mede. Schijnbaar ondervindt een veehouder een voordeel daar-
door, doch op de duur zal het hem zeker in een hoogst ongunstige positie
brengen, terwijl onze exporthandel de nadelen ervan zal ondervinden,
doordat bij een hertesten in het land van bestemming verschillende run-
deren zullen worden afgekeurd en teruggestuurd.

De moeilijkheid is niet zozeer een uniforme methode aan te geven,
welke alle bestaande overkoepelt, dan wel de zekerheid te verschaffen, dat
hiermede werkelijk alle geïnfecteerde en niet-besmette dieren afdoende
worden onderkend. En daar zijn wij nog verre van verwijderd en zeker is,
dat niet door een laboratoriumonderzoek alleen te beslissen. Het labora-
toriumaandeel in deze kwestie is slechts het vinden van een betrouwbare
serumtest om de gevoeligheid der reacties uniform te maken. Er zijn echter
meer factoren buiten de enkelvoudige serumreactie, welke van betekenis
zijn voor de beoordeling van verdachte dieren en zeker is het herhalen
van het bloedonderzoek noodzakelijk. Er is te veel waarde gehecht aan de
uistlag van een enkele agglutinatie. Onbesmette dieren kunnen een ver-
dachte titer bezitten, besmette dieren een negatieve titer bij een enkel-
voudig onderzoek. De uitspraak, dat het al of niet besmet zijn van een rund
vooral in dubieuze gevallen niet beoordeeld moet worden door het labo-
ratoriumonderzoek alleen, doch door hem, die behalve van de uitslag
van de agglutinatie ook op de hoogte is van andere factoren, betrekking
hebbende op het rund in kwestie, moet als juist worden aangenomen.

Er zijn echter gevallen, waarin de beoordeling van de dispositie van een
rund uitsluitend op de uitslag van het serumonderzoek\'berust en dit is in
geval van export, waarbij eenvoudig een verklaring van het al of niet
besmet zijn van een rund op die uitslag wordt verlangd.

En hiermede treden wij in een speciaal gebied van het vraagstuk der
agglutinatie, n.1. ons serumonderzoek aan te passen aan de uiteenlopende
eisen, door het buitenland aan deze methode gesteld.

Ten einde in deze materie zoveel mogelijk tot klaarheid te komen, heeft
de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst een rondschrijven gericht
aan de hoofden der overeenkomstige diensten in een aantal landen, waarin
verzocht werd om verstrekking van al die voorschriften betreffende de
Brucella abortusagglutinatie, welke daar geldende zijn. Tevens zou toe-
zending van een Brucella abortus-stam, voor de bereiding van het antigeen
gebruikt, op prijs worden gesteld.

Verschillende ingekomen mededelingen gaven een voldoende inzicht
in de methode en eisen van het serumonderzoek, andere waren te beknopt
daarvoor.

Alvorens het beknopte overzicht der buitenlandse gegevens in een tabel
weer te geven, zullen wij voor een beter begrip in de bestaande agglutinatie-
methoden deze eerst vergelijkendenvijs behandelen. Voor de practicus
mag dit wellicht van geen belang schijnen, doch voor allen, die daad-
werkelijk met het serumonderzoek te maken hebben is dit wel van betekenis.

1. In een reeks buisjes doet men direct het onverdunde serum in de
vereiste hoeveelheden b.v. 0,1, 0,05, 0,02, 0,01 ccm en vult alle aan
met i ccm dunne antigeensuspcnsie in carbol-physiologische NaCl,
waarna het rek met buisjes voor i 24 uur bij 37⁰ C. wordt gezet.

2. Men kan het te onderzoeken serum eerst in een verdunning, b.v.
i : 10 brengen in physiologische NaCl en van hieruit in de buisjes
0,2, 0,1, 0,05 ccm doen, waardoor na bijvoeging van 1 ccm antigeen-
suspensie uiteindelijke verdunningen van 1 : 50, 1 : 100, 1 : 200 ontstaan.
Wil men de serie verder uitbreiden, dan herhaalt men hetzelfde met een
serumverdunning 1 : 100, waardoor uiteindelijk verdunningen 1 : 500,
i : 1000, i : 2000 worden verkregen.

3. In een reeks buisjes doet men eerst 0,5 ccm NaCl, maar in het eerste
buisje i ccm. In dit buisje doet men 0,1 ccm serum, mengt het goed in
de NaCl en pipetteert er | ccm van over in het tweede buisje. Men
herhaalt deze handeling tot het laatste buisje toe en pipetteert hiervan
de laatste | ccm mengsel weg. De buisjes bevatten ccm van een zich
in meetkundige reeks verdubbelende serumverdunning 1 : 10, 1 : 20,
enz., welke na bijvoeging van \\ ccm antigeen worden serumverdun-
ningen i : 20, i : 40, enz.

Als antigeen wordt hierbij een geconcentreerde bacteriesuspensie in
0,5% carbol NaCl gebruikt. Men maakt bij deze methode gebruik van een
verwarmbaar kastje toegedekt met een glazen plaat, waarop men door
etsing vierkantjes heeft afgegrensd. Met een fijne pipet laat men in die
vakjes wat onverdund serum lopen in een afdalende hoeveelheid van 0,08,
0,04, 0,02, 0,01 en 0,004 ccm. Vervolgens voegt men bij elke serum-
hoeveelheid 1 druppel geconcentreerd antigeen, mengt dit goed met het
serum en men schommelt het verwarmde kastje heen en weer gedurende
een zekere tijd. Nu stellen de serum-antigeen mengsels serumverdunningen
voor, resp. 1 : 25, 1 : 50, 1 : 100, 1 : 200, 1 : 500, tot welke uitkomsten
men niet komt door de verhouding van het afgemeten serum in 1 druppel
(i >/²⁰ ccm) antigeen te berekenen. De bedoeling van dit kastje is n.1.
een zodanige aanpassing van de densiteit van het antigeen aan de serum-
hoeveelheden te bereiken, door vergelijking met de buisjesmethode, clat,
wanneer men bij de laatste een agglutinatie ziet optreden bij de serum-
verdunning i : 25, dit ook in het eerste vakje van de plaat gebeurt. Een
buisjes-agglutinatie in een serumverdunning 1 : 50 moet op de plaat zich
dan ook tot de eerste 2 vakjes beperken. Deze aanpassing kan men bereiken
door de densiteit van het geconcentreerde antigeen dienovereenkomstig
te richten. Het is dus meer een proefondervindelijke methode, welke, met
zorg toegepast, uitkomsten moet geven, welke overeenkomen met die der
buisjes-agglutinatie.

Hieromtrent bestaan verschillende opvattingen. De dichtheid, de
conservering, de beïnvloeding van de gevoeligheid van het antigeen en
ten slotte de tijdsduur, waarin een agglutinatie moet zijn verlopen, zijn

herhaaldelijk het onderwerp geweest van discussies tussen vooraanstaande
onderzoekers, afgescheiden nog van de interpretatie der verkregen reacties.

Aan de Rijksseruminrichting worden Brucella abortus culturen, welke
smooth zijn, op glycerine-glucose agar uitgezaaid en na 3 dagen bebroeden
met 0,5% phenol NaCl afgespoeld, gefiltreerd om van agardelen te ont-
doen, en tot een suspensiedichtheid gebracht, overeenkomend met 75 x
tube 2 van McFarland (kiemgehalte ± 2|%). Om een goede homo-
geniteit der suspensie te verkrijgen wordt deze 2 uur geschud. Het laatste
jaar wordt zij nog uur op ioo° C. gebracht. Zij is dan het dikke antigeen
voor de snelmethode geworden, waarvan een verdunning in 0,5% phenol-
NaCl, overeenkomende met tube McFarland No. i, het antigeen voor
de buisjes-agglutinatie levert. De controle op de gevoeligheid van de
suspensies geschiedt door vergelijking van elke nieuwe antigeen-partij
met de oude ten opzichte van negatieve, dubieuze en positieve sera. De
tijdsduur, waarin bij de snelagglutinatie de reactie is afgelopen, is bij
dubieuze gevallen 5 minuten en langer.

Voor de buisjesagglutinatie behoort ons antigeen tot de dunste welke
in gebruik zijn, wat tevens insluit, dat het tot de gevoeligste moet gerekend
worden, en aangezien de snelmethode zich aanpast aan de langzame is
het antigeen voor de eerstgenoemde ook dun te noemen.

Huddleson, die de plaatmethode uitvoerig heeft beschreven en gecon-
troleerd, bereidt een antigeen daarvoor, hetwelk een kiemgehalte bezit
van 20%. De bacteriën zijn gesuspendeerd in 12% NaCl, 20% glycerine,
0,5% phenol. Toevoeging van cristalviolet dient ter conservering van het
preparaat, hetwelk nog 1 uur tot 6o° C. verwarmd wordt. De tijdsduur,
waarin de snclreactie moet zijn afgelopen, bedraagt 3 minuten. Volgens
Huddleson dient het hoge zoutgehalte om de gevoeligheid der reactie te
verhogen, de glycerine voorkomt te snel indrogen van het antigeen op de
verwarmde plaat. Blijkt de gevoeligheid van het antigeen te gering te zijn,
clan kan door toevoeging van wat gelatine-oplossing deze weer verhoogd
worden. De pH van het preparaat \'is betrekkelijk van geringe betekenis,
want de gevoeligheid wordt niet gewijzigd tussen de pH-grenzen 4,7 tot 8,9.

Donham en Fitch maken ook voor de snelmethode een antigeen met
hoog celgehalte als van Huddleson en stellen de reactietijd op 15 minuten.
In Canada neemt men voor de laatste 8 minuten. Verhitting van een
bacteriesuspensie geeft van physisch-chemisch oogpunt beschouwd een
wijziging in het agglutinatievermogen, doch de Amerikaanse abortus-
commissie zag van een verhitting van 65—ioo° C. zelfs gedurende 2 uur
geen invloed op het verloop der reactie.

Bij de buisjesagglutinatie betreft de grootste divergentie in de techniek
het verschil in de suspensiedichtheid van het antigeen, variërend tussen
die overeenkomende met buis 1 tot 6 van McFarland. Waar men de
methode toepast van het serum in de buisjes zelf te verdunnen en bij de
verdunning een gelijke hoeveelheid antigeen te voegen, wordt de dichtheid
van dit laatste dus tot de helft teruggebracht. De grootste verschillen in
uitersten treden echter daar op, waar men kleine afgepaste hoeveelheden
onverdund serum aanvult met een constante hoeveelheid (1 ccm) antigeen.

Bij de waardering van beide methoden mag men niet uit het oog ver-
liezen, dat tot heden de eerstgenoemde eigenlijk slechts een empirische

wijze van agglutinatie is, welke zijn betrouwbaarheid alleen ontleent aan
de aanpassing aan de tweede. Men kan volgens de oorspronkelijke bedoeling
de plaatmethode dus niet met elk willekeurig antigeen gebruiken, zelfs
niet met een nieuwe partij van het gebruikelijke antigeen, alvorens de
uitkomsten te toetsen aan die der buisjesreactie en met voorgaande anti-
geenpartijen. In Amerika is men van mening, dat, waar dit gebeurt, beide
methoden gelijkwaardig zijn. Aan de Rijksseruminrichting blijken de
uitkomsten der beide methoden zo weinig afwijkend, dat ook hier geen
uitgesproken voorkeur bestaat ten opzichte van de betrouwbaarheid
ervan. Toch kunnen plotseling vrij grote afwijkingen optreden, iets wat
men ook elders heeft geconstateerd, zonder er een oorzaak voor te kunnen
vinden. Donham en Fitch zijn van mening, dat in beide agglutinatie-
wijzen ongelijke factoren werkzaam zijn en men daarom niet juist doet de
snelmethode aan de buisjesmethode te doen aanpassen. Beide moeten
worden gestandaardiseerd en beide hebben hun momenten van falen.
Volgens hen is tot nu toe de buisjesmethode op grond van practische er-
varing superieur te noemen aan de snelle agglutinatie, doch misschien
denkt men er later, als men beter het mechanisme der twee processen
overziet, anders over.

Men werkt bij de snelle methode met variërend grote concentraties
onverdund serum tegenover geconcentreerd antigeen van constante
hoeveelheid, waardoor de situatie" zodanig wordt gecompliceerd, dat men
het gehele complex nog niet voldoende overziet. Het komt voor, dat twee
sera met de buisjesmethode een gelijke titer kunnen hebben, doch met
de snel-agglutinatie afwijkingen vertonen, iets wat nog niet afdoende
verklaard kan worden, omdat de physicochemische wetten, welke hierbij
een rol spelen, slechts in grote trekken bekend zijn. Men weet wel, dat bij
het agglutinatieproces er één factor van overheersend belang is, n.1. de
verhouding, waarin agglutininen en bacteriesuspensie tegenover elkaar
staan. Waar men gebruik maakt van variërende concentraties agglu-
tininen en constante hoeveelheden bacteriën, wijzigt zich in iedere serum-
verdunning hun verhouding en daarmede het bindingsprincipe. In de
plaatmethode wijzigt zich die verhouding in iedere opvolgende serum-
hoeveelheid wel heel sterk. Donham en Fitch tonen dit in het volgend
staatje duidelijk aan.

Bij de buisjesmethode treden ook variërende serumhoeveelheden met
een constante antigeensuspensie samen, verdund in een groot volume
physiologische NaCl, terwijl bij de snelmethode het serum wordt verdund
in een sterke concentratie doch kleine hoeveelheid antigeen. Hierdoor
wordt het hele systeem grondig gewijzigd en zal het een ander effect op
het bindingsprincipe hebben. Daarom moet de plaatagglutinatie steeds
door de buisjesmethode gecontroleerd worden.

Wij kunnen geen inzicht krijgen in het agglutinatieproces zonder kennis
te nemen van enige bevindingen, welke men in de physiche chemie heeft
vastgesteld.

Een absorptie van agglutininen door bacteriën is niet te vergelijken
met een chemische binding. Voegt men bij een suspensie bacteriën in
physiologische NaCl opgeloste agglutininen toe, dan verdelen de laatsten
zich tussen de zoutoplossing en de bacteriën waardoor zij geabsorbeerd
worden. Hoe die agglutininen worden geabsorbeerd is een gecompliceerd
proces. In verhouding worden bij een constante antigeendichtheid in
verdunde serumoplossingen meer agglutininen gebonden in de sterkere
verdunningen dan in de lagere. Eisenberg en Volk hebben dit ten op-
zichte van verschillende bacteriën berekend. Bij een serumverdunning
i : 300 — i : 10.000 worden alle agglutininen geabsorbeerd. Bij een
verdunning 1 : 10 en 1 : 50 met respect. 2000 en 400 agglutininen-
eenheden (ag. E) worden er slechts 1500 en 340 geabsorbeerd, wat onaf-
hankelijk van de waarde van het serum geschiedt. Dit falen in de complete
binding der agglutininen begint bij die serumverdunningen, waar onze
titers voor dubieuze gevallen liggen, d.i. bij ongeveer 1 : 20 — 1 : 100.

Hoe dunner het antigeen is hoe kleiner de hoeveelheid ag. E is, welke
een agglutinatieeffect verwekt. De gevoeligheid van een antigeen hangt
dus o.m. samen met zijn geringere densiteit.

De absorptie geschiedt niet in verhouding van de suspensiedichtheid.
Wordt b.v. van een serumverdunning, waarin 20.000 ag. E aanwezig zijn,
met een antigeen van een bepaalde densiteit 11.000 ag. E weg geabsor-
beerd, dan zal bij een 6-maal sterkere dichtheid slechts 13.000 ag. E.,
bij een io-maal geconcentreerder antigeen 15.000 ag. E. worden geabsor-
beerd.

Het antigeen heeft een neiging vooral in hoge agglutininenconccntraties
zich ermede te oververzadigen. Wanneer men b.v. de absorptie vaststelt
bij een bepaalde antigeensterkte en die bij een verdunning van het laatste
tot i : 5, dan is de absorptie bij een zelfde serumconcentratie met de
dunnere suspensie slechts onbeduidend lager dan met de dichte. Eisenberg
en Volk bepaalden in eenzelfde serumverdunning bij een gegeven anti-
geendichtheid de absorptie = 400 ag. E., terwijl de vijfmaal dunnere
suspensie ervan 330 ag. E. absorbeerde. Hieruit volgt, dat een dik antigeen
naar verhouding tot de densiteit minder absorptie bezit en dus dat, hoe
dunner een antigeensuspensie is, des te kleiner hoeveelheid ag. E. er
nodig is om eenzelfde agglutinatieeffect te bereiken als met een dichtere
suspensie, d.w.z. de gevoeligheid van het antigeen stijgt met een geringere
densiteit. Dat sluit dus in, dat als men met een dik antigeen b.v. een titer
vindt i : 50 hetzelfde serum met een dun antigeen wellicht een titer 1 : 100
of meer kan blijken te hebben.

Tenslotte is de capaciteit van een antigeen tegenover agglutininen niet
constant en zo wordt de hele reactie zeer onberekenbaar en kan men
zeggen, dat eigenlijk iedere serumverdunning haar eigen antigeen-
dichtheid verlangt.

De temperatuur heeft geen doorslaggevende invloed op de binding zelf,
doch meer op het uitvlokkingsproces. De agglutinatie berust op de werk-
zaamheid van 2 groepen. De ene beheerst de specifieke binding van anti-
geen-agglutinine en deze is resistent tegen een temperatuur van 65° C.
De uitvlokking wordt beheerst door een andere groep, welke in zijn activi-
teit wordt geremd door een temperatuur boven 65° C. De optimumtem-
peratuur daarvoor is 37⁰.

Z\'out in hoge concentratie remt de agglutinatie, doch ieder zout werkt
in dit opzicht iets anders. Nu zeggen Eisenberg en Volk wel, dat NaCl
tot 18 % nog binding van agglutininen en antigeen toelaat, doch in een
tabel tonen zij aan, dat bij een NaClgehalte van 5,8 % de titer van een
serum tot de helft kan worden verlaagd en bij 12 % tot een vierde.

Het zout heeft evenals de temperatuur een tweeledige invloed op de
agglutinatie, n.1. een op de specifieke binding der agglutininen en een die
de uitvlokking beïnvloedt. En voor de laatste is een zekere matige zout-
concentratie bevorderlijk.

Glycerine in sterke mate remt de agglutinatie volkomen, terwijl in ver-
dunning gebruikt het proces wordt vertraagd.

Ondanks in achtneming van bovengemelde oorzaken in de verschillen
in gevoeligheid van de agglutinatiereactie, kunnen nog onbekende
factoren medewerken om die van het antigeen te variëren.

Een kwestie van belang is, dat men voor de bereiding ervan van smooth-
culturen uitgaat, daar roughvormen te snel uitvlokken en zelfs auto-
agglutinatie kunnen vertonen. De dissociatie van Abortusstammen is
iets wat snel kan plaats vinden en met de vroegere aan de Rijksserum-
inrichting gebruikte virulente stam Wilders werd dit ongemak bij herhaling
ondervonden. De avirulente Engelse stam, bekend onder de naam strain 19,
vertoont de neiging tot dissociatie veel minder, waarmee de constantheid
van het product gebaat is. Sinds 2 jaar is deze stam voor de antigeen-
bereiding gebruikt, waarbij geen sterke afwijkingen waargenomen zijn.
Wij hebben Stableforth naar zijn mening in deze gevraagd en hij deelde
mede, strain 19 ook wel te hebben gebruikt en weinig last van dissociatie
te hebben gehad, doch volgens hem hebben andere laboratoria niet zulke
gunstige resultaten bereikt. Aangezien aan de Rijksseruminrichting strain
19 weinig neiging tot ,,roughness" vertojnt, wordt het gebruik ervan
voortgezet. Een hoge virulentiegraad van \'iet antigeen is niet nodig en ook
in Amerika wordt een stam van betrek\' elijk geringe virulentiegraad ge-
bruikt. Het is goed bij de bereiding var. elke nieuwe partij abortusantigeen
de gevoeligheid ervan te controleren met voorgaande partijen. Stable-
forth deed dit met antigenen, afkomstig van verschillende laboratoria.
Het bleek hem, dat al werd éénzelfde stam gebruikt met een gelijke
agglutinatietechniek er toch verschillen in de gevoeligheid der suspensies
is waar te nemen, dat meest wel is waar niet meer titerverschil gaf dan
i buisje in de reeks, doch soms toch ook groter verschillen. De meest ge-
voelige partij was 4-maal meer gevoelig dan de minstgevoelige. Suspensies

van gelijke densiteit op dezelfde wijze bereid met een uniforme stam
kunnen afwijkende titers geven en dit is nog erger met antigeen in ver-
schillende laboratoria, volgens gelijke voorschriften samengesteld. In de
regel zijn deze afwijkingen echter niet sterk.

Men heeft wel gemeend, dat hoe gevoeliger een antigeen is, hoe waarde-
voller voor de agglutinatie het zou zijn en men heeft zelfs getracht met
onspecifieke middelen de gevoeligheid op te drijven. Dit is gebleken onjuist
te zijn en men kan het er zelfs geheel onbruikbaar mee maken door het
grote aantal miswijzingen, dat men ermede verkreeg. Daarom is het
stabiliseren der gevoeligheid door nieuwbereide partijen ten opzichte van
voorgaande te testen, een vereiste voor het verkrijgen van constante uit-
komsten.

Voor een betrouwbare specifieke agglutinatiereactie dient men zoveel
mogelijk al de factoren, die het proces langs onspecifieke weg beïnvloeden,
uit te sluiten. Dit was dan ook voor de Rijksseruminrichting het motief
geweest, bij de bereiding van het snelantigeen geen suspensie in een hoog-
zoutgehalte met medewerking van glycerine en eventuele kleurstof te
maken en evenmin door een zeer sterke densiteit de absorptie te forceren,
want, en dit geldt ook voor de buisjesagglutinatie, in de sterke serum-
verdunningen, waarin de positieve titers gelegen zijn, is die absorptie
ook met dun antigeen vrijwel volkomen, terwijl de negatieve titers geen
bezwaren in het proces vormen. Het gaat dus vooral om die lagere serum-
verdunningen, waarin de dubieuze titers gevonden werden, d.w.z. van
i : 20 — i : loo. Nu kan men door een b.v. 5 maal sterkere antigeen-
suspensie samen te stellen, wellicht de totale absorptie 25 % groter maken,
zodat deze laatste toch niet compleet plaats vindt. Het bezwaar hiervan
is, dat de uitvlokking onvolkomen geschiedt, ten gevolge waarvan het
serumantigeenrnengsel een grote graad van troebelheid behoudt wat het
aflezen der reactie bemoeilijkt.

Maakt men het antigeen te dun, dan kan niet alleen de reactie eerdèr
optreden, doch zelfs met normaalagglutininen plaats vinden. Aangezien
men bij gebruik van dik antigeen lagere titers vindt, dan met dun, stelt
men de grenswaarden voor dubieuze en positieve sera ook lager, b.v.
resp. i : 10 en i : 20, terwijl deze met het dunne resp. 1 : 50 en 1 : 100
zouden kunnen zijn.

Men zou als voordeel van dik antigeen kunnen aanmerken, dat normaal
agglutininen geen reactie veroorzaken en als nadeel, dat specifieke reacties
met lage titers over het hoofd zouden kunnen worden gezien. Dun antigeen
reageert zelfs met lage titers, doch kan het ook met normaal agglutininen
doen.

Aan de Rijksseruminrichting wordt een dun antigeen verkozen, omdat
reacties ermee scherper af te lezen zijn en bovendien verdient het aan-
beveling in een land als het onze, waar Abortus Bang veel voorkomt,
een wat strengere maatstaf aan te leggen.

In tabel 1 volgen in het kort de voorschriften omtrent de abortus Bang
agglutinatie in het buitenland.

Uit bovenstaande tabellen blijkt wel, dat een uniforme agglutinatie-
techniek, welke aan alle eisen voldoet, niet is aan te geven, als gevolg van
de grote divergentie in uitvoering en interpretatie. Een zekere tegemoet-
koming in dit vraagstuk is het volgende. Engeland bereidt een standaard
abortusserum in gedroogde toestand, hetwelk dus zijn titer behoudt. Men
zou dus in ieder land de titer van dit standaardserum kunnen bepalen
en het eigen antigeen ten opzichte hiervan gestabiliseerd houden.

Volgens Stableforth zou de titer, welke in een gegeven land als grens
van het positieve beschouwd moet worden, i/io tot 1/12 zijn van die van
dit serum vastgesteld met het antigeen van dat land.

Volgens de Engelse methode bepaald, is de titer van het gedroogde
standaardserum 1 : 480 en de titer, welke men in Engeland als positief
aanneemt, is 1 : 40. Met het dunnere Canadese antigeen zou de titer van
datzelfde serum 1 : 1280 bedragen en de positieve titergrens voor Canada
is i : 100. Later komen wij terug op de titerbepaling van dit serum volgens
verschillende methoden en de uitkomsten geven dus een maatstof omtrent
de gevoeligheid der gebruikte antigenen.

Uit de gegevens in tabel I kan men wel reeds afleiden, dat de in ons
land gevolgde wijze van serumonderzoek voor exportdoeleinden een grote
mate van zekerheid verschaft.

Immers, de snelagglutinatie levert door haar empirisch karakter veel
moeilijkheden op en daar, zoals blijkt, deze methode in het buitenland
slechts een ondergeschikte toepassing heeft, wordt de ons gestelde opgave
eenvoudiger, omdat wij voor export deze niet toepassen. Nog een andere
factor bij de buisjesagglutinatie werkt in gunstige zin mede. Aangezien
de gevoeligheid dezer reactie in omgekeerde zin samen hangt met de dicht-
heid van het antigeen, blijkt dat het Nederlandse antigeen met dat van
Amerika, Canada, Tsjecho-Slowakije en Luxemburg, tot de gevoeligste
behoort. Palestina en Denemarken gebruiken de minst gevoelige reactie-
wijze, wat ook uitgedrukt wordt in hun veel lagere grenswaarden voor
dubieuze en positieve titers.

Indien exportvee vóór de verzending in ons land vrij van besmettelijke
abortus wordt bevonden, zal ook het buitenland de verklaring hiervan
bevestigen. Dubieuze gevallen komen voor export niet in aanmerking.
Wij moeten evenwel bij de beoordeling van exportrunderen rekening
houden met de titers, welke elders als dubieus worden beschouwd.
Tsjecho-Slowakije neemt een titer 1 :40 reeds als sterk verdacht aan, als
dieren uit geïnfecteerde bedrijven stammen, d.w.z. zo\'n titer kan een-
voudig niet voor uitvoer in aanmerking komen. Canada beschouwt een
rund met een complete agglutinatie in een serumverdunning 1 : 25 als
verdacht, als het uit een ernstig besmet bedrijf komt en vooral als het
geaborteerd heeft of zelfs de laatste 7—10 dagen voor het onderzoek
gekalfd heeft. Canada zal dus naar alle waarschijnlijkheid weigeren dieren
met een titer 1 : 25 in te voeren, aangezien men daar niet over nadere
gegevens beschikt.

In bedrijven, welke regelmatig onder controle staan is de interpretatie
van een titer 1 : 20 overgelaten aan het oordeel van de controlerende
dierenarts of van een laboratorium. Het kan b.v. gewenst zijn om 1 : 20
als positief aan te nemen, als men niet genoeg gegevens over het dier bezit,
dat meer dan een paar maanden drachtig is en dus te midden van andere

runderen zou kunnen aborteren vóór er hertesting plaats vindt. Indien
na hertesten zo\'n rund dezelfde reactie geeft, dan wordt het als een reactor
beschouwd.

Men moet dus rekening houden met de mogelijkheid, dat Engeland
en ook Zuid Afrika, waar men het Engelse systeem van beoordeling heeft
overgenomen, runderen met dergelijke lage titers zal weigeren. Met onze
gevoelige agglutinatietest zal het niet moeilijk vallen deze te elimineren.
In Denemarken, waar men een antigeensuspensie van geringe gevoeligheid
gebruikt, stelt de dubieuze titer i : 20 een dergelijke grenswaarde voor,
dat deze volgens onze gevoelige methode zeker niet over het hoofd gezien
wordt.

Het zou een te omvangrijk werk zijn een vergelijkend onderzoek in te
stellen naar de agglutinatieuitkomsten van al de hiervoor aangegeven
buitenlandse methoden. Voldoende mag worden beschouwd de aan de
Rijksseruminrichting te Rotterdam en aan de Gezondheidsdienst voor
Vee te Leeuwarden gebruikelijke werkwijze te testen tegenover die van
landen, welke een dun antigeen (Amerika en Canada), een dik antigeen
(Denemarken en Palestina) en een middelsoort antigeen (Engeland)
gebruiken. Deze antigenen zijn bereid naar de voorschriften, door de
betreffende landen verstrekt, en welke zeer in het kort hieronder volgen.
Wat betreft de densiteit kan worden verwezen naar tabel I.

Amerika. Antigeen uit de weinig virulente stam 1119/3. Gekweekt op
glucose-glycerine agar. Afgespoeld met 0,5% phenol-NaCl, gesteriliseerd
25 minuten ioo° C. Van serum eerst verdunning 1 : 10 in NaCl gemaakt
en hiervan in buisjes 0,2, 0,1 en 0,05 ccm gedaan. Bij voortzetting der
reeks dezelfde hoeveelheden van een serumverdunning 1 : 100. Na aan-
vulling met i ccm antigeen zijn er uiteindelijk verdunningen ontstaan van
i : 50, i : 100, i : 200, 1 : 500, 1 : 1000.

Canada. Virulent antigeen stam 392. Bereiding en toepassing als het
Amerikaanse, alleen gesteriliseerd tweemaal 30 minuten in stoom.

Rotterdam. Avirulente antigeen stam 19. Gesteriliseerd 0 uur ioo° C.
Voor het overige als de Amerikaanse methode.

Leeuwarden. Virulent antigeen. Serum opgelost in 0,5 ccm NaCl,
waarbij 0,5 ccm antigeen gevoegd wordt, zodat uiteindelijk verdunningen
i : 20, I : 50, i : 100, 1 : 200 ontstaan en de antigeendichtheid tot de
helft is teruggebracht (McFarland i).

Engeland. Virulente antigeenstam 99. Bereiding als in Amerika. Sterili-
satie i uur 6o° C. Serumoplossing in 1 ccm NaCl van het eerste buisje
1:10. Na menging hiervan 0,5 ccm in tweede buisje met 0,5 ccm NaCl,
dit in verdere reeks herhaald, zodat na bijvoeging overal van 0,5 ccm
antigeen uiteindelijke serumverdunningen van 1 : 20, 1 : 40, 1 : 80, enz.
ontstaan in antigeen, waarvan de dichtheid tot de helft is teruggebracht
(McFarland 2).

Denemarken. Antigeen virulente stam KVAG, bereid als het Ameri-
kaanse, doch gesuspendeerd in 0,5% phenol NaCl - - 1% glycerine.
Serumverdunningen eveneens als in Amerika. Daarnaast is een serie
met hetzelfde antigeen ingezet met de serumverdunningen als voor Enge-
land beschreven, waarbij dus ook het dikke antigeen de helft van zijn
dichtheid krijgt (McFarland 3);

Palestina. Virulent antigeen. Ook hiervan 2 reeksen serumverdunningen
ingesteld als voor^ Denemarken beschreven, waarbij dus ook een onverdund
en een op de helft verdund (McFarland 2 : 3) antigeen wordt gebruikt.

De bedoeling van het gebruik van 2 toepassingen van het antigeen uit
Denemarken en Palestina is om na te gaan, welke titerverschillen gaan
optreden bij een verdunning der bacillensuspensie.

Vijftig sera zijn volgens bovenstaande methoden onderzocht. Hoofd-
zakelijk waren dit sera met lage titers variërend van 1 : 50 tot 1 : 200, omdat
binnen deze grenzen de voor de runderen beslissende titers gelegen zijn,
welke bij onjuiste vaststelling grote consequenties kunnen meebrengen.
Tevens is van het gestandaardiseerde gedroogde Engelse serum door
A. Stablefortii ter beschikking gesteld de titer bepaald. Hiervan is een
rekenkundige reeks verdunningen gemaakt beginnende met 1 : 500,
opklimmende met telkens 1 : 100 meer tot 1 : 2000.

Voor deze agglutinaties is steeds gebruik gemaakt van éénzelfde pipet
en zij zijn verricht door éénzelfde persoon, ten einde een zo groot mogelijke
uniformiteit in de uitvoering te krijgen.

De in de eerste kolom voorkomende aanduiding „2 x" achter Dene-
marken en Palestina slaat op de tot de helft verdunde antigeensuspensie
in de serumoplossing.

De cijfers in de volgende kolommen wijzen de graad van serumver-
dunning aan, waarbij nog agglutinatie plaats vond.

Een vraagteken achter de cijfers wil zeggen incomplete uitvlokking
en opheldering der vloeistof. Enige serumnummers zijn voorzien van een
. Deze zijn afkomstig van runderen, welke ongeveer een halfjaar te
voren met abortus strain 19 waren geënt. Haemolytische sera zijn aangeduid
met een \' achter het nummer. De aflezing van deze titers levert nog wel
eens moelijkheden op.

Men kan uit de uitkomsten van tabel 2 deze gevolgtrekkingen maken.
De hoogste titers worden verkregen bij het gebruik van dun antigeen,
welke dan ook aangetroffen worden achter de eerste vier namen in kolom 1.
Dit principe spreekt zich ook enigszins uit bij vergelijking der verkregen
titers met onverdund antigeen van Denemarken en Palestina en die met
de helft van de dichtheid ervan. In sommige kolommen schijnen de cijfers
in tegenspraak hiermee te zijn, b.v. in serum 98, waarbij het dunnere
antigeen een lagere titer (1 : 80) aanwijst dan het onverdunde (1 : 100),
doch door de meetkundige serumverdunningen zou het volgende buisje
een verdunning bevatten van 1 : 160 en deze sprong is blijkbaar te groot
om nog agglutinatie te geven, doch wellicht zou een verdunning 1 : 120
dit nog wel doen. In hetzelfde serum komt een onevenredig groot verschil
in de eerste vier titers tot uiting, n.1. 200 en 500, doch ook hierbij dient
men in acht te nemen, dat dit slechts een verschil van 1 buisje vertegen-
woordigt. Ook hierbij hadden nog enige tussenverdunningen misschien
wel een geringer verschil aangewezen.

Verder valt op een zekere harmonie in de eerste 4 cijfers in iedere kolom,
alle verkregen met eenzelfde antigeendichtheid (McFarland i). Ook in
de onderste 3 cijfers is een soortgelijk verband merkbaar, waar de antigenen
niet veel in dichtheid verschillen, n.1. in de uiteindelijke verdunningen,
overeenkomende met buis 2 en 3 van McFarland.

Opvallend en tegen onze verwachting in zijn de titerverschillen door
het gebruik van dun en dik antigeen niet zo uitgesproken en betreffen

zelden meer dan i buisje in de reeks serumverdunningen. Alleen in hogere
titers als in het eerste in de tabel (2541) en in het Engelse standaardserum
komt het verschil sterker uit. Ten opzichte van de titers met dit laatste
serum verkregen dient nog wat opgemerkt te worden. Stableforth heeft,
zoals reeds eerder is aangegeven, een standaardserum gedroogd van een
zodanige titer, dat deze met het Engelse antigeen 1 : 480 zou bedragen,
de laagste grens voor positief serum is 1/10 tot 1/12, hiervan dus 1 : 40.
Op dezelfde wijze wordt de grens voor de buitenlandse methoden ge-
vonden. De gevonden titers van het ons ten dienste staande serum zijn
daarvoor te hoog, doch het is mogelijk, dat dit serum, dat reeds enige jaren
in ons bezit is, niet identiek is aan het door Stableforth bedoelde. Wij
hebben dit serum vroeger reeds op dezelfde wijze onderzocht en ook toen
hogere titers gevonden, die met de laatste uitkomsten overeenkomen.

Aan de Rijksseruminrichting begint de agglutinatiereeks met serum-
verdunning i : 50, aan de Gezondheidsdienst te Leeuwarden met 1 : 20.
Afgezien daarvan komen de titers aan beide inrichtingen in zoverre
overeen, dat men kan aannemen, dat de buisjesmethode in Nederland
voldoende homogene uitkomsten oplevert. Ten opzichte van het buiten-
land garandeert beider onderzoekwijze, dat voor export goedgekeurde
runderen niet afgewezen zullen worden door het land van bestemming.
Voor het binnenland zal een algemene lijn in de interpretatie der titers
door alle provinciale gezondheidsdiensten dienen te worden aangenomen.

De snelagglutinatie mag uitsluitend gebruikt worden ter oriëntatie in
de uitgesproken positieve en negatieve gevallen, doch dient voor de beoor-
deling van dubieuze titers en in belangrijke gevallen van alle lage titers
gecontroleerd te worden door de buisjesmethode. Men kan zich afvragen :
„Zou een gestandaardiseerde techniek der agglutinatie inderdaad een
einde maken aan de bestaande tegenstrijdigheden in de practische uit-
voerige der abortusbestrijding ?" Men mag nooit uit het oog verliezen,
dat de serumreactie slechts een hulpmiddel is en dat de bestrijding veel
meer omvat dan het testen. Al de moeilijkheden concentreren zich hoofd-
zakelijk op de enkele procenten dubieuze reacties, ook al zou men over een
uniforme techniek beschikken. De negatieve en positieve gevallen leveren
geen ernstige problemen op. Dit is niet geheel waar, want er komen run-
deren voor, welke niet direct na de besmetting positief reageren en zelfs
pas na de abortus een titer krijgen en gedurende de drachtigheid niet.
Zo komt ook bij uitzondering voor, dat een positief rund ophoudt te
reageren. Het aantal hiervan is echter gering.

Het blijven de verdachte dieren, waaromtrent de meningen der onder-
zoekers in de praktijk en het laboratorium zo uiteen kunnen lopen. Er zijn
deskundigen, die zich verzetten tegen een onvoorwaardelijke veroordeling
van die lage titers, want men zal bij de eliminatie ervan tevens een aantal
niet-besmette dieren opruimen. Zij menen, dat juist runderen met lage
titers van meer waarde kunnen zijn dan geheel negatieve. Anderen zijn
van opinie, dat men goed doet deze dieren als smetstofdragers te beschouwen
welke de besmetting in cle kudde verspreiden. Het aanhouden van een
aantal verdachte dieren kan later blijken tot een grotere verspilling van
goede fokproducten te leiden dan het onmiddellijk elimineren van alles
wat niet beslist negatief is. Deze twee opvattingen inzake, wat njen met de
verdachte dieren moet doen, zijn voorlopig toch niet te verzoenen. Het
serumonderzoek kan eigenlijk pas dan ten volle tot zijn recht komen,

indien de dubieuze reacties eenmaal, desnoods tweemaal, na 2—4 weken
aan een herhaald onderzoek worden onderworpen. Alle bij de eerste agglu-
tinatie als verdacht aangemerkte dieren moeten als besmet worden be-
schouwd, als hun titer bij het hertesten gestegen is. Zo houdt men die met
een constante lage titer over en deze vormen als de groep van verdachten
het eigenlijke probleem. En het probleem begint reeds hiermee, dat men
zich mag afvragen : „Welk bewijs levert de agglutinatieuitkomst omtrent
de werkelijke dispositie dezer z.g. verdachte reactoren?" Juist, omdat
men hierop geen overtuigend antwoord vermag te geven, kan geen
dwingende uniforme richtlijn betreffende deze gevallen gevolgd worden.
Er blijft slechts over, dat ieder geval individueel wordt beoordeeld.

Er komen dus meer factoren buiten het serumonderzoek in beschouwing.
Op grond van die overwegingen hebben deskundigen wel geselecteerde
verdachte runderen in kudden van negatieve dieren laten meelopen,
zonder dat enige besmetting van deze laatsten werd geconstateerd. Ver-
dachte gevallen, afkomstig uit een bedrijf, dat geregeld is gecontroleerd en
vrij van abortus is bevonden, zijn natuurlijk niet gelijk te beoordelen als
zulke, die uit een besmette stal komen of zelfs reeds geaborteerd hebben.
Een constante dubieuze titer kan in het eerste geval genegeerd worden,
terwijl eenzelfde titer bij een rund, waarvan men de voorgeschiedenis
niet kent, wellicht aanleiding geeft het dier te elimineren. Een abortusvrij
bedrijf zal bij de aankoop van nieuwe dieren waarschijnlijk geen prijs
stellen op een goed fokproduct met een verdachte agglutinatiereactie.
Al zulke overwegingen zullen worden overgelaten aan de practici. Deze
zullen echter goed doen, indien zij zich niet laten leiden door de uitkomst
van een enkel serumonderzoek.

Ten slotte wordt de waarde van de agglutinatieuitkomsten ten zeerste
beïnvloed door de invoering van abortusvaccinaties. Het heet wel, dat een
positieve titer als gevolg van enting ongeveer in 9—12 maanden zou zijn
verdwenen. Een proef in het klein echter gaf ons reeds de overtuiging,
dat preventieve entingen na 9 maanden nog titers kunnen geven, die met
positieve overeenkomen. Bij invoering van entingen is het wel van belang
van te behandelen dieren eerst het serum te doen onderzoeken ten einde
een later vastgestelde titer beter te kunnen beoordelen, b.v. voor de handel.
Laat men dit om practische redenen achterwege, dan wordt al spoedig alle
inzicht in de uitbreiding der besmetting verduisterd. En al zou er een
methode bestaan, welke serologisch kan doen vaststellen, of een positieve
titer het gevolg is van een virulente infectie dan wel van een vaccinatie,
absolute zekerheid zal deze niet verschaffen. Het is dus wel van betekenis
de serumreacties van een voldoende groot aantal runderen na de enting
met strain 19 een jaar te volgen, ten einde zekerheid omtrent persisterende
hoge titers te verkrijgen, iets wat de Rijksseruminrichting dan ook zal
ondernemen.

Kortom de practicus kan zich op grond van het serumonderzoek niet
ontslagen achten van het aandeel, dat hij heeft in de individuele beoor-
deling der dispositie van een rund. Zo blijft het serumonderzoek slechts,
wat het behoort te zijn, een hulpmiddel in dienst der abortusbestrijding.

Dit vergelijkend onderzoek naar de waarde van onze agglutinatiemethode
is verricht in opdracht van de Directeur van de Veeartsenijkundige Dienst.
Het heeft althans de zekerheid gegeven, dat de techniek der buisjes-

agglutinatie in Nederland voldoende waarborgen verstrekt omtrent de
homogeniteit der uitkomsten.

Men heeft nooit voor de Brucella abortusagglutinatie een uniforme
techniek tot stand kunnen brengen. De naam A. Stableforth is vooral
verbonden aan de poging dit doel te bereiken. In een staatje publiceerde
hij de vergelijkende agglutinatieproeven, verricht over 50 zelfde sera
volgens de voorschriften en met het antigeen van de daarbij opgegeven
landen. Voor de export is het van grote betekenis ons serumonderzoek
aan te passen aan de eisen door het buitenland gesteld. Ten einde in deze
materie zoveel mogelijk klaarheid te krijgen, is door de Directeur van de
Veeartsenijkundige dienst een rondschrijven gericht aan de hoofden der
overeenkomstige diensten in een aantal landen, waarin verzocht werd om
verstrekking van al die voorschriften betreffende de agglutinatie Bang,
welke daar geldend zijn. Tevens is verzocht om toezending van de abortus-
stammen, in die landen voor de bereiding van het antigeen gebruikt.

Ten behoeve van de onderzoekers, die in dit onderzoek belangstellen,
is een korte beschrijving gegeven van de techniek der buisjesagglutinatie
en der plaatmethode met de waarde bij de serumdiagnostiek. Enige
physisch-chemische beschouwingen omtrent de betekenis van antigeen-
dichtheid en serumverdunningen bij de agglutininenabsorptie dienen
om wat meer inzicht te geven in het agglutinatieproces.

Tabel I. vat in het kort de uit het buitenland verkregen gegevens samen.
De snelmethode wordt slechts in enkele landen gebruikt en het is aan te
bevelen voor exportdoeleinden en voor alle belangrijke beslissingen in het
binnenland de buisjesmethode toe te passen. Overeenkomstig de voor-
schriften, uit enige landen verkregen, zijn antigenen samengesteld zoals
deze in Amerika, Canada, Nederland (Rijksseruminstituut Rotterdam
en Gezondheidsdienst voor Vee te Leeuwarden), Denemarken, Palestina
en Engeland gebruikt worden. De eerste vier antigenen zijn te rekenen
tot de dunste (McFarland i), de twee volgende tot de dichtste (McFar-
land 6 en 5), terwijl het Engelse antigeen (McFarland 4), verdund
met gelijke delen serumverdunning, een tussenpositie inneemt, n.1. met
een uiteindelijke densiteit (McFarland 2). Met het dikke antigeen uit
Denemarken en Palestina is tevens een reeks ingesteld op de wijze als met
het Engelse toegepast, n.1. een menging van serumverdunningen en anti-
geen in gelijke delen, waardoor een uiteindelijk halve antigeendichtheid,
resp. McFarland 3 en 2, wordt bereikt. Dit om de invloed van de dicht-
heid van het antigeen op de gevonden titers aan te tonen. Vijftig sera
met lage titers zijn met deze antigenen onderzocht. Het zijn immers de
titerbepalingen in de buurt der dubieuze reacties, welke het meest be-
langrijk zijn, de positieve en negatieve uitkomsten leveren geen principiële
afwijkingen. Bovendien is het Engelse standaardserum, ons door Stable-
forth ter beschikking gesteld (laatste kolom tabel 2), op dezelfde wijze
onderzocht. Voor deze agglutinaties is steeds gebruik gemaakt van één-
zelfde pipet en zij zijn verricht door éénzelfde persoon, ten einde een zo
groot mogelijke uniformiteit in de uitvoering te krijgen. De uitkomsten
van dit vergelijkend onderzoek zijn vastgelegd in tabel II. De in de eerste
kolom voorkomende aanduiding ,,2 X " achter Denemarken en Palestina
slaat op de tot de helft verdunde antigeensuspensie in de serumoplossing.

De cijfers in de volgende kolommen wijzen de graad van serumverdunning
aan, waarbij nog agglutinatie plaats vond. Een vraagteken achter de
cijfers wil zeggen incomplete uitvlokking en opheldering der vloeistof.
Enige serumnummers zijn voorzien van een . Deze zijn afkomstig van
runderen, welke ongeveer een half jaar te voren met abortus strain 19
waren geënt. Haemolytische sera zijn aangeduid met een \' achter het
nummer. De aflezing van deze titers levert nog wel eens moeilijkheden op.

Men kan uit bovenstaande resultaten de volgende conclusies trekken.
De hoogste titers worden verkregen met dun antigeen en deze worden
aangetroffen achter de eerste vier namen in kolom 1 van tabel II. Dit
principe spreekt zich ook uit bij vergelijking der verkregen titers met
onverdund antigeen van Denemarken en Palestina en die met de helft
van de dichtheid ervan. In sommige kolommen schijnen de cijfers in
tegenspraak hiermee te zijn, b.v. in serum 98, waarbij het dunnere antigeen
een lagere titer (1 : 80) aanwijst clan het onverdunde (1 : 100), doch de
sprong naar de volgende verdunning 1 : 160 is wel wat groot om nog
een agglutinatie te geven, doch wellicht zou b.v. een verdunning 1 : 120
dit nog wel doen. Verder valt op een zekere harmonie in de eerste vier
cijfers in iedere kolom, alle verkregen met een gelijke antigeendichtheid
(McFarland i). Ook in de onderste drie cijfers is een soortgelijk verband
merkbaar waar de antigenen niet veel in dichtheid verschillen, n.1. in de
uiteindelijke verdunningen, overeenkomende met buis 2 en 3 McFarland.
De titers der beide Nederlandse inrichtingen komen in zover overeen,
dat men kan aannemen, dat de buisjesmethode in Nederland homogene
uitkomsten oplevert. Aangezien zij tevens tot de meest gevoelige behoort,
kan men aannemen, dat voor export goedgekeurde runderen niet afge-
wezen zullen worden door het land van bestemming. De gevonden titers
van het Engelse standaardserum zijn wat hoger dan Stableforth ons
mededeelde. Zij zijn de uitkomst van een herhaald onderzoek, welke de-
zelfde waarden deed vaststellen. Volgens hem zou op de Engelse wijze
onderzocht het serum een titer van i 480 moeten hebben en de grens-
waarde voor de positieve sera 1/10 of 1/12, dus 1 : 40 zijn. Op dezelfde
wijze zou het voor alle andere methoden bepaald worden. Wij hebben dit
monster standaardserum reeds enige jaren in bezit en wellicht is het niet
identiek aan het door Stableforth bedoelde. De snelmethode van agglu-
tinatie wordt voor exportdoeleinden niet toegepast, alleen voor binnen-
lands gebruik ter oriëntering in de positieve en negatieve gevallen.

For the Brucella abortus agglutination test a uniform technic has never been accom-
plished. The name of A. Stablf.forth especially, is connected with the endeavour
to gain this object. By way of a little statistic he published the comparative agglutination
tests, performed over 50 samples of the same serum, according to the prescription, and
with the antigen of the thereby stated countries. For export it is of great significance
to adapt our serum determination to that of foreign demands.

With a view to clarify this matter as much as possible, the Director of the Veterinary
Service circulated letters to the Heads of the equivalent services in a number of countries,
requesting to furnish him with all those prescriptions concerning the Bang agglutination
tests valid for their country. The forwarding of the Brucella Abortus strains, used for
the preparation of their antigen, was also requested.

For the benefit of investigations interested in this research, a short description is given

of the tube agglutination and the glassplate-methods technic, with the values for serum
diagnostics.

Some physic-chemieal views concerning the significance of the density of antigen
and serum dilutions, with the adsorption of agglutinins, serve to give a better insight
in the agglutinations process.

Table I summarises the data obtained abroad. The rapid agglutination method is
only used in a few countries, and it is recommended to apply the tube agglutination
method for export purposes and for all important decisions at home.

In compliance with the prescriptions obtained from some countries, antigens are
made up as those which are used in America, Canada, Netherland (Dutch Serum
Institute at Rotterdam and Veterinary Health Service at Leeuwarden), Denmark,
Palestine and England.

The first four antigens are to be reckoned to the thinnest (McFarland i), the next
two to the thickest (McFarland 6 and 5), while the English antigen (McFarland 4),
diluted with equal parts of serum dilution, takes the intermediate position, namely
with a final density of the McFarland 2. Also a serie is set up with the thick antigen
from Denmark and Palestine in the same way as applied to the English antigen, namely
a mixture of serum dilution and antigen of equal parts, with which finally only half the
antigen density, respectively McFarland 3 and 2 is obtained to show the influence
of the density of the antigen on the found litres. Fifty sera with low litres have been
determined with those antigens. For the titre determinations nearing dubious reactions
are the most important, the positive and negative results give no principal devergence.

Moreover, the English standardized serum put at our disposal by Stablefortii
(Last column table 2), has been determined in the same way. Invariably the use was
made of the one same pipet for these agglutinations, by the one same person, with the
view to get the greatest possible uniformity in the manipulation. The results of this
comparative determination are embodied in table II. The in the first column occurring
direction ,,2 X " following Denmark and Palestine applies to the solution made up of
half antigen suspension and half serum dilution, up to where yet an agglutination
occurcd. A questionmark after the numbers means incomplete floculation and clearance
of het fluid. Some serum numbers arc provided with a These are coming from cattle
which were inoculated about half a year before with strain 19. Haemolvtical sera are
indicated with a * behind the number. The reading of these litres sometimes happens
to give difficulties.

Out of the above mentioned results, one can draw the following conclusions. The
highest titres are obtained with thin antigen, and these are found after the first four
names in column I of table II. This principle is also pronounced by compairing the
obtained titres of undiluted antigen of Denmark and Palestine with those having half
the density thereof. In some columns the numbers seem to contradict this, for instance,
with serum sample 98, wherein tl e thinner antigen indicates a lower titre (1 : 80) than
the undiluted (1 : 100). But the leap to the next dilution (1 : 160) is rather extensive to
result agglutination, but perhaps a 1 : 120 dilution would still give a positive result.
Furthermore a striking harmony is observed in the first four numbers in every column,
all obtained with the same antigen density (McFarland i). Also with the three numbers
at the bottom of the column is a similar relation noticeable because of the, only slight,
difference in the density of the antigens, namely the final dilutions arc in conformance
with McFarland 2 and 3 tube. The titres obtained by both the Dutch institutes agree
so far, that we can take for granted that the tube agglutination method for Netherland
gives homogeno results. Since they also belong to the most sensitive, we may assume
that cattle, passed fit for export, will not be desqualified in the country of their destina-
tion. The found titres of the English standardized serum are higher than those men-
tioned in Stableforth\'s information. They are the result of a repeated determination
by which the same values were established. According to him, the English manner of
determination would give a serum titre of ± 1 : 480 and the ultimate values for the
positive sera 1 10 or 1 12 thereof, thus 1 : 40. With all other methods this would have
to be determinated accordingly. The sample of standardized serum has been already

for some years in our possession and perhaps not identical to the standardized serum
meant by Stableforth. The rapid agglutination method is not applied for export
purposes, but only for orientation in positive and negative cases at home.

LITERATUUROVERZICHT.
A. Stableforth, Bull, de l\'office internat, d\'épiz. XII 1936.
A. Stableforth, J. comp. path, and therap. 1936.
F. Huddleson en E. Abell, J. inf. dis. 1928.
F. Huddleson, Brucellosis in man and animals. 1943.
C. Donham en C. Fitch, J. Am. vet. med. ass. 1932 en 1933.
C. Donham, J. Am. vet. med. ass. 1933.

Report of committee on Bang\'s disease. J. Am. vet. med. ass. 1932.
Eisenberg en Volk, Zeitschr. f. Hyg. und Inf. Kr. H. 1902.
W. Pulloch, J. of hyg. 1918, vol. XVII.
R. Höber, Physikalische Chemie der Zelle und Gewebe.
H. Bechhold, Die Kolloide in Biologie und Medizin. 1912.

HET VOORKOMEN VAN DE RUNDERPARASIET SETARIA
CERVI EN DE VARKENSPARASIETEN STEPHANURUS
DENTATUS EN METASTRONGYLUS IN SURINAME

Teneinde een beter inzicht te krijgen in het voorkomen van de boven-
genoemde parasieten in Suriname werden onderzoekingen ingesteld bij
slachtdieren aangevoerd en geslacht op het Openbaar Slachthuis te
Paramaribo.

Setaria cervi (Rud. 1819) (synoniemen Filaria labiato-papillosa, Setaria
labiato-papillosa).

De Gouvernementsdierenarts E. Vleming vermeldde in het „Verslag
van de veestapel in Suriname over het jaar 1916" voor het eerst het voor-
komen van filariën bij het rund. Hij deelde mee: „Een derde bloedparasiet,
die bij enorm veel runderen in het bloed door mij is gevonden, is afkomstig
van de Filaria labiato-papillosa, welke in de buikholte van deze runderen
parasiteert. Deze filaria wordt bij de runderen overgebracht door de steek
van een geïnfecteerde vliegsoort. Dat deze filariën veelvuldig bij runderen
voorkomen blijkt wel hieruit, dat b.v. in de maand November van dit
jaar van de 227 runderen, welke gedurende die maand op het abattoir
geslacht werden, het bloed van 110 runderen is afgekeurd en vernietigd
wegens het voorkomen van filariën. Dat is dus ongeveer 50%. Deze dieren
waren afkomstig uit Brits-Guyana en uit verschillende districten van
Suriname, zodat dus gezegd mag worden, dat de filariose bij runderen,
zowel in Bcrbice als overal in Suriname verspreid voorkomt."

Er werden 500 Surinaamse slachtrunderen onderzocht op de aanwezig-
heid van Setaria cervi in de buikholte. Het resultaat was als volgt :

Bij de 210 positieve dieren waren er 24 (4.80 ± 0.96 %) met afgestorven
en 186 (37.20 i ²-\'6 %) ^met levende filariën.

De positieve dieren waren van verschillende geslachten (86 stieren,
12 ossen en 112 koeien) en leeftijden (52 met melktanden, 39 met 2 brede
tanden, 21 met 4 brede tanden, 18 met 6 brede tanden en 80 met 8 brede
tanden).

Uit het bloed van alle onderzochte dieren werden uitstrijkjes gemaakt
voor het onderzoek op trypanosomen. In deze uitstrijkjes konden slechts
éénmaal microfilariën worden aangetoond.

Saramacca (40), Duisburg (5), Domburg (1), Rier buiten (1), Kwatta (20),
Livorno (13), Blauwgrond (9), Beekhuizen (4), Laarwijk (2), Cassabaholo
(2), Boxtel (2), Ephraimszegen (14), Meester buiten (1), Hermitage (2),
Copyn buiten (4), Cabell buiten (5), Dijkveld (1), 2de Rijweg (1), Weg
naar Zee (3), Leiding V (1), Cultuurtuin (1), Saron (5), Kenswil (2),
Gonggrijp buiten (1), de Boer buiten (1), Leiding X (2), de Meza buiten
(2), Anniestraat (1), Leiding IX (5), Mattonshoop (2), Coronie (1),
Lelydorp (4), Mon Plaisir (2), Charlesburg (4), Welgedacht A (1), Panama
(1), Pont buiten (1), ie Rijweg (1), Leiding XI (2), Combé (1), Mijnzorg
(1), Uitkijk (1), Couvreur buiten (3), Basauw buiten (1).

Deze parasiet van het varken werd voor het eerst in 1914 door de
Gouvernementsdierenarts E. Vleming vermeld. Voordien werden veel
levers en nieren van varkens afgekeurd wegens aandoeningen door wormen,
zodat met zekerheid verondersteld kan worden, dat de parasiet toen wel
voorkwam maar niet als zodanig onderkend werd.

Er werden 500 slachtvarkens onderzocht, hiervan kwamen 409 dieren
uit Suriname en 91 uit Brits-Guyana.

De aantallen onderzochte dieren, positieve dieren- en percentages voor
de districten Coronie, Nickerie, de overige districten (Suriname, Sara-
macca, Commeweyne en Paramaribo), het gebiedsdeel Suriname en
Brits-Guyana waren als volgt:

De parasieten, die gewoonlijk voorkomen in het niervet, het nierbekken
de ureterwanden en de lever werden ook gevonden in de andere buik-
organen, de börstorganen en de psoasspieren.

Het economisch nadeel, dat bestaat uit sterfte, slechte groei, het voor
de consumptie afkeuren van de aangetaste organen is groot. Op het
slachthuis te Paramaribo worden 80—90 % van de levers en nieren van de
slachtvarkens afgekeurd.

Longwormen bij varkens werden het eerst vermeld door de Gouver-
nementsdierenarts E. Vleming in 1914.

Er werden 400 Surinaamse slachtvarkens onderzocht. Het voorkomen
van Metastrongylus salmi (Gedoelst, 1923) werd vastgesteld, de mogelijk-
heid, dat andere Metastrongyliden voorkomen is niet uitgesloten. De
bevindingen waren als volgt :

The author examined and found in 500 slaughter cattle from Surinam 210 times
(42.00 ± 2.21%) filariae (Setariae cervi Rud, 1819), in 400 hogs from Surinam 362 times
(88.5 ¹ db \'-58%) kidney worms (Stephanurus dentatus Diesino, 1839), in 400 hogs from
Surinam 146 times (36.50 ± 2.41%) lungworms (Metastrongylus sp.) and in 91 hogs
from British-Guyana 70 times (76.92 ± 4.42%) kidney worms (Stephanurus dentatus).

Daar mijn werkzaamheid gedurende vele jaren bijna uitsluitend op het
gebied van de tuberculosebestrijding ligt heb ik misschien enige ervaring
opgedaan, die van belang zou kunnen zijn voor de jongere collega\'s met
deze bestrijding belast. Tuberculosebestrijding is niet iets, dat men doet
om er alleen maar wat aan te verdienen.

Zij, die er zo over denken, kunnen dit artikel beter terzijde leggen. Men
moet zich ertoe geroepen voelen en het vraagt de volle persoon. En wan-
neer men zich geeft, dan is succes verzekerd, mits de boer meewerkt.

De werkwijze, die ik volg, is niet steeds dezelfde. Kom ik in een stal,
waar een hoog reactiepercentage is en voordien weinig gedaan werd aan
bestrijding dan is de manier van werken niet zo intensief dan in een stal
waar het reactiepercentage al een flinke duw in de goede richting heeft
gekregen. Daar is het veel meer oppassen om niet terug te krabbelen.
In de eerste groep kan men beginnen met de grootste smetstofproducenten
uit te schakelen. Dat wil niet zeggen, dat men een lijder, die weinig smet-
stof produceert, in de stal houdt, maar de omvang van de tuberculose
vooral in N. en Z.-Holland en Utrecht laat niet toe het onderzoek uit te
voeren zoals het eigenlijk moest. Laten wij beginnen met de tuberculinatie.

Voor mij is de oogreactie, mits goed uitgevoerd bij een serieuze boer-
bestrijder, nog steeds dé beste methode. Er kleven fouten aan, maar welke
methode heeft die niet.

De tuberculine breng ik met behulp van een penseeltje op de oogbol
en het dier zorgt er zelf voor door het sluiten van het oog, dat het pen-
seeltje uitgeknepen wordt.

Deze methode is zeker en zuinig in tuberculineverbruik. Nadelige
gevolgen heb ik nooit opgemerkt. In de wei prefereer ik de intracutane
methode aan de hals, vooral niet aan de staartplooi. Alleen bij lastige
stieren gebruik ik deze.

Heeft de selectie plaats gehad, dan komt het eigenlijke werk. Is het
een stal, waar voor het eerst onderzocht wordt, dan beschouw ik alle
dieren al of niet positief, ouder dan het jongste reactiedier, als verdacht.
Zij hebben allen de kans gehad besmet te worden en heel vaak heb ik
gezien, dat na herhaalde tuberculinatie in volgende stalperioden de nega-
tieven toch positief bleken te zijn. Daarom neem ik geen risico en onder-
zoek ik alle jaargangen waarin reactiedieren voorkomen. Hierbij ga ik als
volgt te werk.

Na eerst de eigenaar zoveel mogelijk ondervraagd en de ogen goed de
kost gegeven te hebben (let vooral op faeces tegen de muur) vang ik aan
bij dat dier, dat in de rij het meest naar rechts staat. Ik auscultuur eerst
de rechter long, voordat ik het dier de luchttoevoer afsluit door middel van
neusdichthouden. Het percentage dieren met afwijkingen rechts is groter
dan dat met afwijkingen links en voor rechtshändigen is het van belang
aan deze zijde te staan om het sputum na de eerste hoest vooral niet te
missen.

Na de auscultatie zonder forceren prefereer ik om het dier een fles water
in te geven. Dit geschiedt vooral om zindelijk sputum te verzamelen.
Hoest het dier niet, dan sluit ik de neusgaten af, totdat het dier benauwd
wordt en als regel krijg ik dan het dier aan het hoesten. Van de diepe
inspiraties maak ik gebruik om na te gaan of er afwijkingen zijn bij aus-
cultatie.

Terloops wil ik even opmerken, dat er volgens mij geen specifieke
t.b.c.-geruisen zijn.

Andere longafwijkingen als longworm en streptomycose kunnen auscul-
tatorisch niet onderscheiden worden. Toch heb ik aan de auscultatie een
grote steun gehad. Ik heb wel eens een dier ten onrechte laten verkopen
maar veel groter is het aantal dieren, dat ik door auscultatie eerder als
lijder heb gevonden dan door alleen sputumonderzoek. Daarom wil ik de
auscultatie niet missen, zelfs niet als alle sputa bij caviae worden ingespoten.
Door auscultatie heb ik dikwijls dieren aangewezen als verdacht, die het
volgend jaar open lijders bleken te zijn.

Hoest het dier, dan kan sputum opgevangen worden. Als regel krijg ik
elke koe aan \'t hoesten. Lukt het niet met neusdichthouden dan heeft men
met een beetje water in een neusgat of met knijpen in het strottenhoofd
wel succes.

Het beste sputum krijg ik altijd na neusdichthouden. Het verdient
aanbeveling er voor te zorgen, dat er altijd twee sputumvangers beschik-
baar zijn. Heel vaak hoest, als men bezig is, een andere koe spontaan.
Laat dat sputum niet verloren gaan ook niet, wanneer dat dier als niet-
reageerder genoteerd staat. Dus steeds een schone reservesputumvanger
bij de hand !

Daar ik altijd rechts begin te werken, vang ik meestal het sputum op
staande rechts van de koe met mijn rug tegen het dier gedrukt, de linker-
arm over de neus, de vingers om de onderkaak en de duim in de bek van
het dier.

Dan heb ik de meeste controle over het dier. Met de rechterhand wordt
de sputumvanger in de rechterwangzak gebracht en wordt er voor gezorgd,
dat het emmertje niet tussen de kiezen komt.

Het is zaak op te passen, dat de sputumvanger niet in de luchtpijp komt,
en tevens dat het dier geen voedselbrok opwerkt. Dan wordt de sputum-
vanger uitgedreven en is alles verontreinigd.

Na het gebruik de sputumvanger goed afspoelen onder de waterleiding,
nadat men eerst het emmertje losgeschroefd heeft. Afspoelen is voldoende,
wanneer alleen sputum voor microscopisch onderzoek verzameld wordt.
Beter is naspoelen met of uitkoken in kokend water, wat vereist is, wanneer
het sputum voor caviaproef is bestemd. Neem als regel aan uitkoken.
Dat geeft ook meer vertrouwen bij de boer.

Heel geschikt is een electrische waterkoker. Is deze niet beschikbaar dan
is een petroleumstel met een pan met water ook voldoende. Moet men
buiten in de open lucht sputum opvangen, dan kan men het petroleumstel
in een kist plaatsen. Zorg steeds voor een emmer met water die „alleen"
gebruikt wordt voor afkoelen van de sputumvanger. Dit kan ook gebeuren
in de drinkbak, wanneer elke koe zijn eigen drinkbak heeft.

Ben ik bezig in een stal, waar men reeds enigszins gevorderd is met de
bestrijding, dan werk-ik zoveel mogelijk om sputum te krijgen voor caviaproef.

Dit is te kostbaar en vraagt te veel outillage in die provincies, waar de
bestrijding nog niet zo ver gevorderd is, uitgezonderd speciale gevallen.

Voor Friesland zou het door te voeren zijn. Van alle dieren, die bij
auscultatie afwijkingen hebben en waarvan het sputum microscopisch
negatiefis, wordt het sputum dan voor caviaproef bestemd. Op deze wijze
worden veel meer open lijders gevonden en vooral die, welke nog niet zo
erg gevaarlijk zijn voor de omgeving. Dit is van groot belang in een stal,
waar niet veel reactiedieren zijn. Onder een stal met veel positieven is het
niet zo erg, dat er een enkele baccil in de stal komt. Het is wel niet gewenst
doch ook weer niet catastrofaal. De dieren zijn hier enigszins gehard.
Alleen een langdurig bombardement met grote hoeveelheden bacteriën
doet in deze stallen schade. Wanneer men dit voorkomen kan door de
massaproducenten tijdig op te ruimen zonder dat men grote gaten behoeft
te maken in het beslag, waardoor aankoop noodzakelijk is, dan werkt
men wel op de meest economische wijze. Aankopen van reactievrije ge-
voelige dieren is gevaarlijk. Komt er een nog zo geringe smetstofver-
spreiding, dan lopen deze dieren in de eerste plaats gevaar. Adviseer daarom
in dergelijke stallen reactievrije dieren aan te kopen, die alleen afmelk-
waarde hebben. Fokvee is hier niet op de juiste plaats. Heeft men door
herhaald onderzoek de ergste besmettingsbronnen tijdig kunnen ver-
wijderen dan ziet men het reactiepercentage dalen en als regel vindt men
ook bij auscultatie minder afwijkingen. Het wordt nu wel meer oppassen,
doch door serieus onderzoek met caviaproef er bij kan men slagen.

De grootste smetstofproducenten zijn als regel dieren, die reeds enige
tijd lijders waren of dieren met baarmoeder-t.b.c.

De mening dat de open lijders gezocht moeten worden onder de oudere
dieren gaat niet altijd op. Dikwijls zag ik, dat in sterk besmette bedrijven
onder de 2nd en 3rd kalfskoeien de gevaarlijkste dieren gezocht moesten
worden. Dit zijn dan dieren, die op jeugdige leeftijd zwaar geïnfecteerd
zijn en na het eerste kalf met de aansluitende melkproductie geen weer-
stand kunnen bieden.

Onder de oudere dieren komen naast positieven, die ten slotte lijders
worden, ook een aantal geharde dieren voor, die door een geringe infectie
in de jeugd bestand zijn tegen een later niet te zwaar bombardement.
Deze dieren zijn van grote waarde in een besmette staf en mogen niet uit-
sluitend op grond van hun leeftijd opgeruimd worden. Ze zijn in een
dergelijke stal te prefereren boven een gevoelige negatieve aankoop. Door
auscultatie kan men dikwijls in deze richting werken, dat dieren met long-
afwijkingen nog tijdig opgeruimd worden.

Sputumonderzoek is steeds gewenst daar dieren met tracheazweren
dikwijls geen afwijkingen bij auscultatie geven.

De beste resultaten krijgt men, wanneer het mogelijk is, dat alle nega-
tieve sputa door middel van caviaenting worden getest en in deze richting
moeten wij werken om zo spoedig mogelijk het t.b.c.-vraagstuk op te lossen.

Wanneer men in deze tijd hoort spreken over uniformiteit, dan is men
onwillekeurig geneigd te denken aan de zozeer en zo terecht gehate gelijk-
schakeling, aan „Vermassung". Om te komen tot uniforme keuring en
meer deskundigheid op dit terrein is echter juist een betere ontwikkeling
van de onderscheidene functionarissen in de vleeskeuring rtodig, dus een
grotere persoonlijke activiteit. Voor een alleszins verantwoorde keuring
is immers noodzakelijk, dat ze wetenschappelijk gefundeerd is en dat er
voortdurend gebruik gemaakt wordt van de nieuwste wetenschappelijke
vindingen op de diverse terreinen, waarmee de vleeshygiëne te maken
heeft. De keuringsambtenaar dient zich deze wetenschappelijke kennis te
hebben eigen gemaakt, om tot een juiste beoordeling in een bepaald geval
te kunnen komen en gezien het feit dat de wetenschap normgevend is
,t.(t.v. de vleeshygiëne, zal deze; uitspraak voor een ieder hetzelfde moeten
zijn.

Dat er naar uniformiteit in de keuring gestreefd wordt, is niet alleen
van wetenschappelijk belang, maar is ook van zeer grote praktische be-
tekenis. Een uniforme keuring is nl. een steun voor de bonafide vlees-
handel en is voorts van zeer groot belang voor het vaststellen van tarieven
voor de verzekering van het slachtvee.

Dat bij het inwerkingtreden van de Vleeskeuringswet nog weinig sprake
was van uniforme keuring behoeft ons nauwelijks te verwonderen. Immers
slechts in die steden, welke reeds vóór de invoering van deze wet een
eigen keuringsdienst hadden ingesteld, waren de dierenartsen met de
vleeskeuring belast, voor hun taak berekend. De overige dierenartsen
die toen een vleeskeuringsgebied kregen toegewezen, moesten zich in
spoedcursussen de beginselen en de praktische toepassingen van de keuring
eigen maken.

Vanaf het begin van het inwerkingtreden van de Vleeskeuringswet is
het streven van de Inspectie van de Volksgezondheid, belast met het
toezicht op de naleving van de bepalingen der Vleeskeuringswet, er steeds
op gericht geweest om tot een meer deskundige en daardoor meer uniforme
keuring te geraken. Vandaar dan ook, dat toen de keuring en de praktijk
slecht bleken samen te gaan, vooral door haar toedoen steeds meer en
meer diensten onder een vol-ambtelijk hoofd van dienst werden samen-
gebracht.

Tengevolge van de intensieve bemoeiingen van de dierenarts met de
vleeshygiëne, was deze in de loop der jaren tot een zelfstandige tak van
wetenschap uitgegroeid. Het zich specialiseren op het gebied der vlees-
hygiëne was dus noodzakelijk gebleken. De verambtelijking van de vlees-
keuringsdiensten op zich zelf, brengt daarom nog niet die verbetering, die
gewenst is. Om dit te bereiken zal men maatregelen moeten nemen die
tot gevolg hebben, dat de benoembaarheid tot hoofd van een keuringsdienst
uitsluitend gereserveerd wordt voor diegenen, die zich als vleeshygiënist
hebben gespecialiseerd.

Om te komen tot een meer uniforme keuring is vooreerst nodig, dat men
bekend is met de tekortkomingen in de uitvoering van de Vleeskeuringswet.
Met het toezicht op de naleving van deze wet zijn belast de inspecteurs
van de Veeartsenijkundige dienst en Volksgezondheid. Bij het opsporen
van de tekortkomingen in de uitvoering der Vleeskeuringswet onder-
vinden de districtsinspecteurs grote steun van de directeuren van de
openbare slachthuizen. Bij de invoer aan deze abattoirs van elders gekeurd
vlees worden nl. nogal eens onjuiste keuringsuitspraken gesignaleerd.
Hierdoor komen de inspecteurs in het bezit van zeer waardevolle ge-
\'gevens, welke hen in staat stellen om verbeteringen aan te brengen bij het
voorkomen van eventuele ongewenste toestanden in de keuringsdiensten,
vanwaar dat vlees afkomstig is.

In de loop der jaren is echter gebleken, dat dit toezicht van de districts-
inspecteurs, die vaak niet deskundig zijn op het gebied der vleeshygiëne,
niet voldoende is. Vandaar dan ook dat in de kring der vleeshygiënisten
de aanstelling van aparte inspecteurs van de volksgezondheid als zeer
wenselijk werd geacht. Als een belangrijke stap verder op de weg naar
uniforme keuring werd dan ook beschouwd de benoeming van een inspec-
teur in algemene dienst, die uitsluitend belast werd met de controle op
de naleving van de bepalingen der Vleeskeuringswet.

Hoe bescheiden deze dienst ook werd opgezet, toch blijkt uit de jaar-
verslagen van de hoofdinspecteur van de Volksgezondheid wel heel
duidelijk, dat deze dienst zijn groot nut reeds heeft bewezen. Vele controle-
bezoeken werden gebracht aan slagerijen, vleeswarenfabrieken, export-
slachterijen en destructoren. Een prachtig feitenmateriaal werd hierdoor
verstrekt aan de hoofdinspectie, omtrent de feitelijke toestand waarin de
keuringsdiensten verkeren.

Men zou echter wensen, dat deze controle nog intensiever werd uit-
geoefend. Gezien de geringe personeelsbezetting van deze dienst is sterke
beperking in dit opzicht geboden. Die beperking zal echter dusdanig
moeten zijn, dat toch een zo gunstig mogelijk resultaat verkregen wordt.
De mogelijkheid hiertoe wordt reeds geschapen door de aanwijzingen, die
de inspecteur in algemene dienst kan Verkrijgen van de districtsinspec-
teurs. Daarnaast zijn er nog vele andere mogelijkheden. Vooreerst mag
dan gewezen worden op de in dit opzicht zo belangrijke herkeuringen.
Door aan deze herkeuringen zijn aandacht te schenken is men direct op
de hoogte van vele en dikwijls van ernstige foutieve keuringsbeslissingen,
welke even zovele aanwijzingen zijn om de betreffende keuringsdiensten
eens nader te controleren.

Voorts is het van groot belang te weten naar welke keuringsgebieden de
wrakke dieren op onze veemarkten aangevoerd, vervoerd worden, om aldaar
geslacht te worden en welke keuringsbeslissingen ten aanzien van deze
dieren genomen worden. Het is opvallend zo weinig van deze wrakke
dieren thans geslacht worden aan onze abattoirs, terwijl men juist in deze
bedrijven over voldoend deskundig personeel en over voldoende tijd
beschikt, om deze uit een oogpunt van de volksgezondheid zo belangrijke
groep van slachtdieren aan een nauwgezet onderzoek te onderwerpen.

Hoewel men bij het opsporen in bovenbedoelde zin van de tekort-
komingen in de keuring meermalen ook zal stuiten op fouten en nalatig-
heden t.a.v. het laboratoriumonderzoek en de administratie, lijkt het ons
toch wel gewenst, dat men aan deze beide onderdelen van de vleeshygiëne

eens extra zijn aandacht schenkt, om niet te zeggen eens een apart onder-
zoek hiernaar instelt.

Na het stellen van de diagnose zal men om verbetering te verkrijgen
moeten overgaan tot het nemen van therapeutische maatregelen.

We hebben hierboven reeds gezegd, dat specialisatie in de vleeskeuring
nodig is en dat voorkomen moet worden, dat niet-specialisten aangesteld
worden tot hoofd van dienst. Van nog meer belang is echter dat men eens
bijzondere aandacht schenkt aan de opleiding van de keuringsveearts en
er zorg voor draagt, dat deze opleiding ook uniform is. Daarvoor is nodig,
dat het contact tussen de vleeshygiënisten niet van louter theoretische
aard is, maar dat er ook een meer praktische uitwisseling van ervaringen
plaats vindt. Dat dit niet geheel overbodig is, blijkt wel hieruit, dat men
in de kringen van de vleeshygiënisten werkzaam aan onze openbare
slachthuizen wel eens te veel meent, dat aan onzea battoirs alles in orde
is en dat de fouten alleen van buitenaf komen. Men bedenke echter wel,
dat invoer van vlees van het ene openbare slachthuis naar het andere
maar sporadisch voorkomt en dat ook dan toch wel tekortkomingen
worden opgemerkt. Dit contact kan b.v. plaats hebben via de „Vereniging
van Directeuren van Gemeentelijke slachthuizen in Nederland" en deze
kunnen dan ook ervaringen uitwisselen op andere terreinen dan uitsluitend
de vleeshygiëne en via de vereniging van hygiënisten, nl. de „Groep
kennis der menselijke voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong".

Het is ons bekend, dat door Dr. Zwart in deze richting reeds, zij het in
beperkte mate, wordt gewerkt en we hopen van harte dat hij in deze de
volle medewerking van alle belanghebbenden moge verkrijgen. Het grote
nut van deze praktische uitwisseling van hygiënische en bedrijfsgegevens
mag niet worden onderschat.

In verband met het o.i. noodzakelijke meer praktische contact tussen de
vleeshygiënisten menen we te mogen verwijzen naar hetgeen Prof. v.
Oijen in zijn artikel „Richtlijnen voor het bacteriologisch onderzoek van
slachtdieren" gepubliceerd in het Tijdschrift voor Diergeneeskunde van
December 1940, opmerkt, nl. dat „er onder de met de keuring belaste
dierenartsen van ouds een neiging tot zelfvoldaanheid is. Men meent het
vak onder de knie te hebben en is weinig toegankelijk voor nieuwe ziens-
wijzen."

Hierboven hebben we terloops reeds opgemerkt, dat een apart onderzoek
ingesteld diende te worden naar het laboratoriumonderzoek in de ver-
schillende keuringsdiensten en naar de administratie, voor zover deze
met de keuring te maken heeft. Het voornaamste resultaat van dit onder-
zoek zou dan niet zijn, dat men tot de bevinding zou komen dat b.v. het
bacteriologisch onderzoek in vele plattelandsdiensten geheel] achterwege
blijft, maar dat er ook nog wel abattoirs zijn, waar aan dat laboratorium-
onderzoek te weinig aandacht wordt geschonken. Er mag dan nog wel
voldaan zijn aan de minimum eisen, die gesteld moeten worden, maar
het onderzoek mist elke frisheid, is sleur geworden.

Wanneer men b.v. het maken van coupes, het doen van pH-bepalingen
en het instellen van een meer uitgebreid bacteriologisch onderzoek achter-
wege laat, dan wordt de keuring gedegradeerd tot louter routine-werk.

Wat de administratie betreft kunnen we hetzelfde opmerken. Deze
geschiedt jaar in jaar uit maar al te vaak op dezelfde wijze en men komt
er niet toe om de bijzondere keuringsgegevens die men verzameld heeft,

eens te verwerken. Op deze wijze werkend en waardoor men zichzelf
dus niet meer controleert, moet men onherroepelijk afzakken niet alleen
op het gebied der vleeshygiëne in engere zin, maar ook zal men geen oog
meer hebben voor zovele andere zaken, zoals hygiënische kleding van de
loonslachter, hygiënisch vleesvervoer, etc., etc. waarop toch ook regel-
matig toezicht nodig is.

Om dergelijke toestanden te voorkomen is nodig, dat het isolement van
de gemeentelijke keuringsdiensten doorbroken wordt. Met het publiceren
van de onderzoekingen alleen bereikt men dit niet. Trouwens lang niet
alle onderzoekingen worden gepubliceerd. Het is het directe contact tussen
de keuringsambtenaren van de verschillende keuringsdiensten, althans
van de leiders van die diensten, dat hier verstarring moet voorkomen.
Wanneer men zich op de hoogte stelt hoe anderen werken en wanneer
men omgekeerd ook collegiaal bezoek aan zijn bedrijf terug ontvangt,
dan zal men eerst goed in staat zijn om het bedrijf in alle opzichten goed
te leiden en zal men zich daarvoor blijven inspannen. Dan zal immers
ook duidelijk aan de dag treden hoe veelzijdig het slachthuiswezen is en
dat aan het ene slachthuis meer op dit, aan een ander slachthuis meer op
een ander aspect daarvan de aandacht wordt gelegd.

Dat bij een vergelijkend onderzoek omtrent de werkwijze van de diverse
vleeskeuringsdiensten zal blijken, dat er ook t.a.v. de personeelsbezetting
van de verschillende diensten wel verbeteringen aangebracht kunnen
worden, zal ons niet verwonderen. Men zal zich er echter wel voor moeten
wachten om de uniformiteit in dit opzicht ten top te willen voeren en in
détails te willen aangeven hoe de quantitatieve verhouding moet zijn
van dierenartsen tot keurmeesters en hoe groot het aantal van beide
te zamen moet zijn in verhouding tot het aantal slachtingen. Bij de bepaling
daarvan spelen zoveel verschillende factoren een rol, dat dit voor ieder
bedrijf afzonderlijk bekeken zou moeten worden.

We hebben hierboven getracht aan te tonen, dat een uitgebreide ver-
gelijkende studie omtrent de uitvoering van de vleeskeuring in de ver-
schillende diensten zeer gewenst is en hebben voorts gewezen op een o.i.
doelmatige oplossing van de huidige disformiteit. We ontveinzen ons
echter niet, dat er nog andere en betere mogelijkheden zijn. In ieder geval
moge uit het bovenstaande blijken, dat een meer effectief streven naar
uniforme keuring leidt tot grotere activiteit van de vleeshygiënisten op de
diverse terreinen, waarmee zij te maken hebben. Eén van de resultaten
daarvan zou zeer zeker ook zijn, dat bij de leiding van onze openbare
slachthuizen meer aandacht wordt geschonken aan de economische
belangen. En dit resultaat zou niet het minst belangrijke zijn, want ten-
slotte moet op sociaal-economisch terrein de voornaamste strijd gestreden
worden met de grootslachterijen.

Verder zou een grotere activiteit aan onze abattoirs van grote invloed
zijn voor het aantrekken van goede jonge krachten, die thans praktisch
alle de praktijk gaan uitoefenen, of een werkkring zoeken, bij de Gezond-
heidsdiensten voor vee.

Er gaat over de wereld een stroom van romantiek, van sentimentalisme,
of hoe men het ook noemen wil. Dit heeft niets te maken met waarachtig
idealisme, want dit eist realisme, verstandelijke beoordeling van de feiten.
De huidige overschatting van het gevoel is een groot gevaar voor de hogere
opvatting van beroepen als dierenarts. Wat „Dr. Vlimmen" geeft is niet
een onvolledige voorstelling, maar een verkeerde voorstelling van ons
beroep. Onjuist is ook de opvatting, dat de beroepen van de arts en de
dierenarts parallel lopen. Ten onrechte meent men, dat de functie van
beiden van ongeveer gelijke aard zou zijn en dat het verschil alleen
hierin schuilt, dat de een zich bezig houdt met het redelijke en de ander
met het onredelijke dier.

De verhouding van de dierenarts tot zijn patiënt is echter een geheel
andere dan die van de arts. Bij de. dierenarts is het niet de patiënt, die
bepaalt welke behandeling zal worden ingesteld, maar of en op welke
wijze het betreffende dier zal worden behandeld hangt geheel af van het
eventueel daarmee te behalen financieel voordeel voor de veehouder.
We laten de kleinhuisdierarts even buiten beschouwing. Dus de arts en
de dierenarts hebben beiden te maken met mensen ; alleen de eerste
rechtstreeks ; de zieke mens wordt behandeld en de tweede indirect, via
het dier, zorgt de dierenarts voor de mens als bezitter en gebruiker van
het dier.

Het is de veehouderij, het zijn de veehouders, die op de eerste plaats
gebaat zijn bij de hulp van de dierenarts. Nu werken niet alle dierenartsen
in het belang van de veehouderij. Naast deze grote groep van dierenartsen,
die direct of indirect betrokken zijn bij de gezondheidszorg voor onze
veestapel zijn er nog enkele andere groepen, waarvan de groep van vlees-
hygiënisten wel cle voornaamste is. De vleeshygiënisten staan de vleeshandel
ten dienste. Het is nl. de producent, in casu de slager, die moet zorgen
voor het goede product en om dit te bereiken ontvangt hij de mede-
werking van de dierenarts. Van secundaire betekenis, maar ook van niet
te onderschatten belang is de dienst die de vleeshygiënist, gelijktijdig
bewijst aan de volksgezondheid.

De dierenarts heeft dus een belangrijk aandeel in de werkzaamheden
van twee voorname takken van volkswelvaart, nl. de veehouderij en de
vleeshandel. Hij heeft daardoor te maken met twee groepen van mensen
van onze samenleving, nl. de boeren en de slagers en voor deze mensen zal
hij in alle opzichten een steun moeten zijn.

Deze sociaal-economische functie van de dierenarts is mede afhankelijk
van zijn technisch kunnen, van zijn gespecialiseerde arbeid. De uitgroei
van het maatschappelijk leven heeft een grote mate van specialisering
nodig gemaakt, maar hoe nuttig werk deze specialisten ook mogen ver-
richten, toch is onze samenleving er weinig bij gebaat, wanneer deze spe-
cialisten de samenhang, welke er tussen de onderscheiden delen van de

wetenschap bestaat, niet in acht nemen. Zij moeten zich in al hun doen en
laten rekenschap geven van de diepere zin en betekenis, het hogere doel
en de bestemming van het menselijk leven, beschouwd als één samen-
hangend geheel.

Ook onze opleiding staat onder invloed van het natuurwetenschappelijke
denken, waaraan de moderne wetenschap lijdt, zodat wat niet gezien, niet
geteld en niet gewogen kan worden buiten beschouwing blijft. Ten dele
worden de wetenschapsmensen zich dit tekort wel bewust. Meer en meer
hoort men spreken van synthese, doch wij moeten wel bedenken, dat de
som der delen het geheel nog niet vormt. Synthese houdt in een harmonie
tussen de afzonderlijke wetenschappen, tussen theorie en praktijk, tussen
denken en doen etc. We willen ons daarom nu eens gaan bezig houden
met de sociale taak van de dierenarts. Daarbij zullen wij in het verdere
verloop van dit artikel onze aandacht beperken tot de vleeshygiënist.

Zoals we hierboven reeds hebben aangegeven is o.i. het doel dat in
iedere slagerij, vleeswarenfabriek of slachthuis wordt nagestreefd, althans
behoort te worden nagestreefd, het vervaardigen van een perfect vlees-
product en dat de vleeshygiënist hierbij de helpende hand biedt, waardoor
hij tevens de volksgezondheid in belangrijke mate bevordert.

De meeste vleeshygiënisten zijn echter van mening, dat in het slachthuis
de hygiëne voorop dient te staan en dat daarom dan ook een slachthuis-
beheer door de slagers principieel onjuist geacht moet worden. Wanneer
we ons afvragen waarop deze mening is gegrond, dan wil het ons voor-
komen, dat het feit, dat onze slachthuizen bijna alle openbare slacht-
huizen zijn op deze meningsvorming van grote invloed is geweest, m.a.w.
dat men de feitelijke toestand voor de ware toestand heeft aangezien.

We moeten echter wel bedenken, dat onze openbare slachthuizen niet
ontstaan zijn op grond van de Vleeskeuringswet, maar op grond van de
Hinderwet. De vervuiling van de stad door het slachten was immers voor
vele gemeentebesturen de aanleiding om een centralisatie van de slach-
tingen voor te schrijven. Trouwens de slachthuizen in de grote steden zijn
gebouwd lang voordat de Vleeskeuringswet in werking trad. En de bouw
van deze slachthuizen geschiedde door de Overheid, niet op grond van
de vleeshygiëne, maar wegens het in gebreke blijven van de slagers zelf
in dit opzicht.

Het spreekt vanzelf, dat wanneer men de hygiëne in het slachthuis van
primair belang acht, dat men dan ook tot dienovereenkomstige conclusies
komt voor de vleeshandel in zijn geheel. Zeer duidelijk komt dit b.v. tot
uiting in de voordracht van collega Vicenstra over „uniforme keurlonen
in verband met andere wijzigingen, die in de uitvoering der Vleeskeurings-
wet zullen moeten worden aangebracht", welke voordracht gehouden is
in de vergadering van de Directeuren van Gemeentelijke Slachthuizen in
Nederland op 2 October 1943. De gevolgtrekkingen waartoe collega
Veenstra in dit rapport komt en die naar ik meen wel gedeeld worden
door de meeste zijner collega\'s zijn in het kort de volgende : Nodig wordt
geacht het land te verdelen in een aantal grote keuringskringen, waarvan
een openbaar slachthuis het centrum moet zijn. In die kringen waar nog
geen abattoir bestaat moet er dus een worden opgericht. Alle vee, bestemd
voor een kring, moet in die kring in een openbaar slachthuis worden ge-

slacht. Slechts daar waar oprichting van een openbaar slachthuis on-
mogelijk is, b.v. op de eilanden, kan het slachten in particuliere slacht-
plaatsen worden toegestaan. De exportslachters moeten voortaan ook
hun vee slachten op het openbaar slabhthuis, of indien dit onmogelijk is,
moeten deze particuliere slachterijen worden genaast.

Dat men in de kringen der vleeskeuringsambtenaren ten aanzien van
de destructoren eveneens een overheidsbeheer noodzakelijk acht behoeft
ons niet te verwonderen. Wanneer men zijn oog uitsluitend gericht houdt
op de volksgezondheid, dan zijn hier trouwens nog klemmender argu-
menten aanwezig om deze bedrijven onder directe controle van de Over-
heid te brengen.

Zeer terecht merkt collega Kirch aangaande deze kwestie het volgende
op : ,,de vraag dient gesteld of het toezicht op de verwerking in particuliere
bedrijven dan niet zo goed zou kunnen geregeld worden, dat het door hen
beoogde doel, nl. het voorkómen van fraude, op andere wijze zou kunnen
worden bereikt. Een destructiebedrijf is primair bezien, vanuit het
standpunt van de ondernemer, een bedrijf, dat in het belang van de
volkswelvaart zo economisch mogelijk beheerd dient te worden. Dat in
dit bedrijf een streng toezicht nodig is en maatregelen moeten worden
voorgeschreven om het, van uit het standpunt van de volksgezondheid
geziene doel, vernietiging van alle voor consumptie ongeschikt bevonden
vlees en vleeswaren te bereiken, is condictio sine qua non". ¹)

Hetzelfde kan o.i. ook gezegd worden ten aanzien van het slachthuis-
bedrijf. Hiermee wil nu niet gezegd zijn, dat de vleeshandelaar in het
algemeen genomen reeds die ontwikkeling en die sociale gezindheid bezit,
die nodig is om het subsidiariteitsbeginsel hier in toepassing te brengen en
dus al onze openbare slachthuizen te doen overgaan in handen van de
slagers of slagersorganisaties.

Hoe de verhouding van vleeshandel en vleeshygiëne in feite ook moge
zijn toch zullen de vleeshygicnisten, die in zo nauw contact staan met het
bedrijfsleven, zich rekenschap moeten geven wat dit bedrijfsleven eigenlijk
van hen verwacht. Het lijkt ons daarom gewenst, dat we ons eens bezig
houden met de verplichtingen, die de vleeshygiënisten in dit opzicht
hebben. Het doel van een onderneming is te zorgen voor het algemeen
welzijn (het uitwendig doel) en voor het welzijn van allen die in het bedrijf
werkzaam (het inwendig doel).

Het algemeen welzijn verzorgt zij door de economische dienst, die zij
bewijst en om nu dit algemeen welzijn mede te helpen bevorderen, ziet
de leiding, zowel van het particuliere als van het overheidsbedrijf, zich
gesteld voor dezelfde financiële, economische en administratieve pro-
blemen, wanneer althans de arbeidsvoorwaarden voor beide bedrijven
dezelfde zijn. Ook het overheidsbedrijf, wil het economisch nuttig zijn,
zal de technische outillage steeds moeten verbeteren en de arbeidsprestatie
zo hoog mogelijk moeten opvoeren om een productie mogelijk te maken tegen
de laagst mogelijke kostprijs. Voor het bereiken van het algemeen welzijn,
alsook voor het welzijn van de bedrijfsgenoten, is samenwerking tussen
de verschillende bedrijven noodzakelijk, b.v. voor het scheppen van
dezelfde arbeidsvoorwaarden in het particuliere en overheidsbedrijf,

welke arbeidsvoorwaarden tot stand dienen te komen door middel van
het publiekrechtelijke collectief contract of door het publiekrechtelijke
bedrijfsorgaan.

Ten aanzien van de zo juist genoemde aangelegenheden nu, krijgen
we te maken met de sociale functie van de ondernemer (bedrijfsleider).
Veel hebben de organisaties in deze reeds zelf gedaan, maar nog veel zal
gedaan moeten worden door de ondernemers.

Door toedoen van de arbeidersorganisaties is reeds een hogere waar-
dering verkregen van de menselijke arbeid en van de arbeider als mens,
maar het gemeenschapskarakter van de arbeid is nog niet hersteld.

De arbeid is nog maar al te vaak niet menswaardig. Dit kan hij eerst
worden, wanneer de arbeid in onze gespecialiseerde maatschappij de
nodige sociale binding heeft verkregen, wanneer ieder zich verantwoordelijk
voelt voor het eindproduct. Daarvoor is nodig, dat allen, die in een bepaalde
onderneming werken een echte bedrijfsgemeenschap vormen.

We mogen ons wel eens afvragen of door de vleeshygiënisten wel vol-
doende aandacht geschonken wordt aan al deze bedrijfsproblemen.

Vooreerst moet gezegd worden, dat een rationale bedrijfsvoering aan
onze openbare slachthuizen vaak ver te zoeken is. Geen wonder, want
onze aandacht wordt onvoldoende gericht op de economische problemen
en dat vindt zijn oorzaak voornamelijk hierin, dat de taak van de vlees-
hygiënist niet wordt gezien als een dienende functie aan de vleeshandel
bewezen, nl. door onze medewerking tot het verkrijgen\'van het goede
product, maar als een hygiënisch-politionele functie. Vandaar dat er meer
naast elkaar dan met elkaar wordt gewerkt, wat nog versterkt wordt door
het bijzondere karakter, eigen aan onze openbare slachthuizen, waar
slagers en slagerspersoneel werken naast personeel in dienst van de Over-
heid. Het is juist deze onvoldoende gerichtheid van allen, die in het open-
baar slachthuis werken op het bereiken van hetzelfde doel, die geen ware
bedrijfsgemeenschap kan doen ontstaan. Om dit te bereiken zal het
daarom nodig zijn, dat wij gewapend met een grondige kennis omtrent de
sociaal-economische problemen, een grotere samenwerking bewerkstel-
ligen tussen de directie van het openbaar slachthuis en de slachthuis-
gebruikers.

Verder kunnen de onderlinge verhoudingen van allen, die in het slacht-
huis werkzaam zijn, belangrijk verbeterd worden. We zullen ons het lot
moeten aantrekken van allen, die in de bedrijfsgemeenschap werken, b.v.
ook van de z.g. loonslachters. In het algemeen worden deze mensen be-
schouwd als een onverbeterlijk stel lieden, waaraan geen bijzondere aan-
dacht behoeft te worden besteed, maar in hoeverre zullen we dan niet vaak
zelf schuld zijn aan wandaden door hen begaan?

Een voorbeeld moge onze bedoeling duidelijk maken. Op de meeste
slachthuizen kregen gedurende de oorlogsjaren (en ook nu nog niet) de
mensen aan het slachthuis werkzaam, geen extra portie vlees en vet. De
slagers en grossiers, de onredelijkheid hiervan inziende, lieten het mede-
nemen (stelen) daarvan oogluikend toe. Het nadeel hiervan was echter,
dat aan de hoeveelheid, die medegenomen werd nu geen grens was gesteld.
Die hoeveelheid werd dan ook steeds groter en het zwarte geld hiermede
verdiend, leidde tot allerlei ongewenste uitspattingen. Ongetwijfeld hadden
we veel kwaad kunnen voorkomen, wanneer we hier tijdig onze invloed
hadden doen gelden. Voorts is boven een goede plaatselijke samenwerking

van slachthuisdirectie en slachthuisgebruikers een nauwer samengaan
gewenst van alle openbare slachthuizen, alsmede een beter contact tussen
de slachthuisdirecteuren en de slagersorganisaties.

Verder zal in onderling overleg tussen de openbare slachthuizen en de
particuliere en coöperatieve grootslachterijen en in nauwe samenwerking
met de werkliedenorganisaties gestreefd moeten worden naar gelijke
arbeidsvoorwaarden in deze bedrijven.

Op deze wijze moet een oplossing mogelijk zijn voor de oneerlijke con-
currentie die door de particuliere slachterijen onze abattoirs wordt aange-
daan. Groot voordeel is dan voor de openbare slachthuizen ook te ver-
wachten t.a.v. de bedrijfsuitkomsten. Door het inniger contact met de
handel zal de slachthuisdirectie vanzelf meer aandacht gaan besteden
aan de economische bedrijfsbelangen.

Het wil ons voorkomen, dat in deze richting de oplossing voor de
talloze problemen, waarvoor de openbare slachthuizen zich gesteld zien,
moet worden gezocht, wil althans een oplossing nagestreefd worden met
eerlijke middelen, d.w.z. met inachtneming van de eigendomsrechten van
de bezitters van de groot-slachterijen en voor het behoud van een gezonde
middenstand.

Opmerkingen over de bestrijding van vlekziekte. Uit : Medycyna wetery-
naryjna, Februari 1948. Dr. Roman Hoppe.

De bestrijding van de vlekziekte is van groot belang i.v.m. de schade erdoor veroor-
zaakt (ondermijning vlees- en vetverzorging ; export!).
De bestrijding berust op 3 fundamenten :

3. Toepassen van hygiënische maatregelen en wettelijke bepalingen. Wanneer een
varken onder zoveel mogelijk natuurlijke omstandigheden wordt gehouden, heeft het
een aangeboren resistentie tegen vlekziekte.

Vanzelfsprekfnd wordt de ziekte niet door deze factoren veroorzaakt ; ze praedis-
poneren slechts.

Tot drie maanden is de natuurlijke resistentie 7.0 goed als 100%, daarna sterke ver-
mindering tot o toe.

De boven opgesomde factoren hebben ook invloed op de verkregen immuniteit na
inenting ; kunnen tot verkorting van de garantictijd leiden.

Zonder vlekziektebacillen treedt geen vlekziekte op ; men moet echter wel rekening
houden met hun aanwezigheid bij gezonde dieren.

Hoofdzaak bij de bestrijding der ziekte is : enting in het voorjaar.
De schrijver heeft een grote ervaring in de simultaanenting en zegt dat deze entmethode
alle critiek heeft doorstaan en dat (nog) geen betere methode bestaat.

Voornaamste nadeel : bij massale toepassing ook verbreiding van levende cultuur
in niet besmette bedrijven. In verband met de opvatting, dat gezonde varkens behept
kunnen zijn met vlekziektebacillen, is dit argument niet erg steekhoudend.

2e nadeel : na inenting kunnen pest en besmettelijke kreupelheid( ?) de kop opsteken.
3e nadeel : betrekkelijk duur ; grote serumproductic is noodzakelijk.
Het voornaamste voordeel der methode is, dat er geen gevoeligheid bestaat tussen
het moment van inenten en de ontwikkeling der actieve weerstand, welke wel aan-
wezig is bij andere methoden.

Enting met gedode of zeer verzwakte cultuur veroorzaakt wel immuniteit, maar
deze treedt eerst na vrij lange tijd op.

Wil men met deze wijze van enting dus resultaten boeken, dan dient men uitsluitend
te enten in het vroege voorjaar, wanneer het vlekziektegevaar practisch nihil is. Dit is
een groot bezwaar.

Tijdens de Duitse bezetting dienden bij het varkensenten de volgende voorschriften
in acht genomen te worden :

1. Aparte schoenen en kleren (geen witte jassen, maar een overall: benen het meest
besmet).

Vele veeartsen geven 5 cc serum aan varkens tot 100 kg, i.p.v. 1 cc per 10 kg. \'tGaat
in het algemeen zonder onaangename consequentie. Wanneer de serumvoorraad be-
perkt is, kan men het serum beter voor zieke dieren bewaren. (Tot voor kort was vlek-
ziekteserum in Polen zeer schaars. K.) Bij zware varkens echter niet te weinig serum
geven.

Serum en cultuur dienen van één instituut betrokken te worden. Een standaard-
cultuur bestaat niet. Het serum dient door dezelfde stam te worden opgewekt als waar-
van de cultuur gemaakt is.

Ook de schrijver heeft tijdens de bezetting serum en cultuur van verschillend-fabrikaat
toegepast.

In 1942 echter produceerde „Bengen" een veel te virulente cultuur. Zeer vele ziekte-
gevallen traden op, onverschillig of serum van „Bengen" of „Bayer" werd gebruikt.
Glassf.r weet het aan een verminderde weerstand der varkens, maar dit was onjuist.

Cultuur is gevoeliger voor uitwendige invloeden dan serum. Een geopende ampul
is op warme dagen in 1 uur onbruikbaar. Ook cultuur, die lang in de spuit zit, is ondeug-
delijk. Na enting met cultuur, die enkele uren in een spuit was, bleef actieve weerstand
uit op alle ermee geënte bedrijven.

Cultuur dient in de kelder bewaard te worden ; het gebruik van blikken doosjes ter
bewaring van ampullen, wanneer men en route is, is, m.h.o.o. verwarming, te vermijden.

De Duitse bezetter bracht serum op de markt, dat niet ouder was dan een jaar en een.
garantietijd van een jaar had ; voor cultuur was dit resp. 8 dagen en 4 weken. In 1942
werd de garantietijd voor cultuur verlengd tot 6 weken ; dit is tot nu toe gebleven.

Schrijver gaf tijdens de bezetting : 0,7 cc cultuur en 1 cc serum 10 kg. Schmidt geeft
aan : 1 cc cultuur, wat dan bij eenmaal enten 5 mnd. immuniteit zou geven, mei een
fout van 3 op 10.000. Glasser geeft 0,5 cc en verkrijgt dan 2 t<?t 3 mnd. immuniteit.

2 tot 3 mnd. is te kort. Men kan dus proberen wat meer cultuur te geven, of nog een
keer met cultuur naënten. Dit naënten heeft steeds het bezwaar van het dubbele bezoek.

Naënting dient te geschieden wanneer de actieve weerstandskracht is ontstaan, dus
op zijn vroegst 1 week na de ie enting en het best na 2 weken. Schrijver deed het wel na
4—5 weken zonder bezwaren. Nusshag neemt als uiterste tijd 2 maanden, omdat daarna
de actieve weerstand, opgedaan na de eerste enting, begint te dalen.

Cultuur dient in sommige gevallen geheel achterwege gelaten te worden. Gi.asser
zegt: op zeer hete dagen in ieder geval minder cultuur ; hoogdrachtige en zogende
zeugen (tot 3 weken), mestvarkens boven 200 kg en die varkens, die niet 100% gezond
zijn : geen cultuur.

Schrijver is het met Glasser eens ; hoogdrachtige zeugen kunnen aborteren of dode
biggen werpen.

Bahn ent hoogdrachtige zeugen alleen met cultuur, omdat hij het serum-eiwit
toxisch acht voor de embryonen — dit is volgens de schrijver onjuist.

Het inenten van jonge biggen, onder de 10 weken, acht schrijver onjuist ; de aange-
boren weerstand wordt er door ondermijnd.

Het gebruik van cultuur in besmette stallen is af te raden ; geef alle dieren serum cn
wacht met cultuur 3—4 dagen.

Cultuur spuiten is eveneens af te raden bij dubieuze diagnoses ; pest en griep kunnen
met kracht naar voren komen, wat niet het geval is wanneer men serum alleen spuit.

In 1943 verzekerde men in Duitsland de geënte varkens, wanneer de dieren bij de
enting gezond waren en de enting geschiedde met erkende materialen. Er werd ver-
zekerd tegen :

na het enten en voor 3 mnd. na de ie enting en 7 mnd. na de 2e enting (naënting

Voorwaarde voor uitbetaling was : bacteriologisch onderzoek en enting door een
dierenarts.

Medycyna Weterynarvja Februari 1948. A. Senze. Sulfamidy przy zatrzymaniu
lozyska u krów.

li ij het rund is het achterblijven van de nageboorte na het kalven een veel voor-
komend verschijnsel. In de verloskundige kliniek van de vet. fac. te Wroclaw (Breslau),
dir. prof. dr. K. Szczud£owski, werd een onderzoek ingesteld naar de waarde der
sulfamiden bij de behandeling ervan.

De lit. noemt ontelbare desinfectantia welke in de baarmoeder gebracht worden,
hetzij in vloeibare, in poedervorm of in zalven verwerkt. Tegenwoordig volgt men de
droge methode door Oppermann ingevoerd.

Infusie van vloeistoffen bij ret. sec. vertraagt de genezing; heeft zelfs een nadelige
invloed op deze. Dit laatste is voldoende bewezen in de kliniek voor verloskunde te
Lwow (Lemberg). Men infundeerde daar opl. van kaliumpermanganaat, calcium-
hypochloriet, creolien, sublimaat, rivanol etc. Na een dergelijke behandeling moesten
23 patiënten worden opgenomen ; er vielen zelfs doden.

Na 1923 voerde SzczuDtowsKi aan de kliniek te Lwow de door Williams aangegeven
behandelingsmethode in, welke berust op het inbrengen van jodoform. De resultaten
hiermede waren zeer bevredigend. Men maakte gelatinekapsels gevuld met :

Men begint met te proberen de secundinae manueel te verwijderen ; blijkt dat dit
langer dan een half uur zal duren, dan brengt men 2—4 jodoform-capsules in. Men
controlere de 3e dag ; zitten ze dan nog te vast, dan brenge men wederom 2—4 capsules
in ; binnen een week komen ze bijna zonder uitzondering vanzelf en de uterus komt
snel tot rust. Langer pellen dan een half uur raadt schrijver ten zeerste af.

Tijdens de oorlog toen er geen capsules waren, bracht men jodoform in met bloem
of per cervixkatheter met paraffine.

Aan het gebruik van jodoform bij ret. sec. kleeft een groot nadeel. Het geeft n.1.
gedurende enkele dagen een jodoformgeur aan melk en vlees.

Men zocht daarom naar nieuwe middelen en beproefde o.a. carbo animalis, chinosol,
parynchymatol, parethan, silargol, valvanol, waterstofperoxyde, entozon en in de
laatste tijd ook de sulfamiden.

Proeven met hypophyse extracten bleven bij koeien zonder resultaat; synthetische
oestrogene producten als stilboestrol en sexocretin zijn nog onvoldoende onderzocht.

Bij gebrek aan jodoform gebruikte men in de kliniek te Lwow 2 jaar lang entozon ;
men bracht tot 20 daaruit vervaardigde metrastaven in. Het hield de rotting niet tegen,
zelfs niet wanneer men dagelijks een dergelijke hoeveelheid inbracht.

Men nam een vergelijkende proef over de waarde van jodoform en entozon met
2 koeien die op dezelfde dag gekalfd hadden en beiden leden aan ret. sec. Er werd niet
getracht de sec. manueel te verwijderen.
Koe nr. I : 6 gram jodoform.
Koe nr. II : 20 entozonstiften.

Volgende dag. I. jodoformlucht; II. lichte rottingslucht. Ingebracht werden resp.
2 g jodoform en 10 entozonstiften.

Jodoforrn is dus niet alleen een veel sterker desinfectans dan "ntozon, het werkt ook
zeer demarcatief.

Tijdens de oorlog werden de sulfamiden populair. Schrijver paste ze toe bij ret. sec.
en zegt, dat met de ervaring ermee opgedaan, de populariteit der sulfamiden geringer
wordt ; dat ze bij dieren veel minder werkzaam zijn dan bij mensen.

Korgel spreekt van goede resultaten van sulfamiden bij ret. sec. ; hij gebruikte
100—150 g in 200—300 aqua dest. Ook Köhn en Cötze noemen de toepassing van
sulfamiden bij ret. sec. goed. In Zwitserland brengt men sulfamidetabletten in en wel
2—3 rollen van 10 tabletten i 2 g, welke men op de baarmoederwand fijnwrijft.

De schrijver gebruikte sulfamide-mkrck in gelatinekapsels. Na de sec. gedeeltelijk
afgenomen te hebben, bracht hij 45—100 g in,- afhankelijk van de hoevcelhei\'d sec.
Bij controle constateerde hij steeds een endometritis, welke hij met jodoform succesvol
genas. Hij zegt, dat de antibacteriële kracht der sulfamiden weliswaar een groot aantal
bacteriën omvat maar dat hij bij ret. sec. faalt. Hij wil hiervoor een verklaring vinden
in een proef van Lukic, die aan de gebruikelijke voedingsbodems vruchtwater toevoegde
en een grote stijging in het aantal daarop gegroeide bacteriën waarnam. Ook het in
betrekkelijk korte tijd on.staan van sulfanilvaste bacterie-stammen, zou niet voor de
sulfamiden pleiten. Men zou moeten beginnen met een hoge dosis en gedurende enkele
dagen om de paar uur grote quanta moeten inbrengen (wat practisch onmogelijk en
bovendien te kostbaar is), indien men van sulfamiden bij ret. sec. succes zou mogen
verwachten.

Schrijver komt dus tot de conclusie, dat de sulfamiden. evenals entozon, voor de
behandeling van ret. sec. bij het rund niet in aanmerking komen en dat jodoform het
enige middel is, dat hij, ondanks het nadeel eraan verbonden, volledig aanbeveelt ;
de enkele dagen melkverl\'es wegen geheel niet op tegen de door jodoform verkregen
snelle terugkeer der normale verhoudingen in de uterus.

Vereenvoudigd serie-onderzoek in de bact. diagnostiek. (Lennartson, En
lorenklad jiisningsmetod vid bakteriologisk diagnostik. Skand. Vet. T. 1948, S. 305).

Omdat in Zweden slechts enkele perifere laboratoria zijn die meestentijds onvol-
doende zijn uitgerust levert het vaststellen van paratyphus in de vleeskeuring dikwijls
moeilijkheden op. Voor deze laboratoria beveelt de schrijver aan om de vloeibare
buisjes met verschillende suikers, die niet houdbaar zijn, te vervangen door agarplaten,
ter dikte van 3— 4 mm. Na de stolling maakt men daarin 5 putjes, waarin resp. rham-
no e, glucose, lactose, maltose en saccharosc in vaste vorm worden gedaan die aldaar
vermengd worden met een gelijke hoeveelheid steriel water. De bacteriën worden er
nu aan toegevoegd ; liefst wordt daarbij tevens in de agar gestoken. Men ziet dan even-
tueel gasbellen in de agar ontstaan.

Abortusbestrijding in Zweden. (Olsox, Kastsjukebekampandet i Sverige 1938 —
1948. Skand. Vet. T. 1948. S. 325).

Sedert 1 Juli 1938 wordt de besmettelijke abortus in Zweden systematisch bestreden ;
als proefneming geschiedde dit aanvankelijk op kleine schaal. Het zwaartepunt lag
in die streken, waar de uitbreiding gering was, en de kans op succes dus het grootst.
Deze bestrijding was, behoudens nader te noemen uitzonderingen, geheel vrijwillig en
de deelname der veehouders bijna 100 Voor het laboratoriumonderzoek werden
ook de laboratoria der t.b.c.-bestrijding ingeschakeld. Tot 1944 werd uitsluitend
serologisch onderzoek verricht; daardoor werden 2354 besmette bedrijven met 12.182
reageerders opgespoord (d.i. 6,4°„, resp. 5,3% der onderzochte bedrijven.) Eind \'43
waren hiervan 34% vrijgemaakt. Het onderzoek op deze wijze was kostbaar en tijd-
rovend, vooral in streken met weinig gevallen. In 1944 werd begonnen met de ringproef

in melkserum (A.B.R. proef) van alle mengmelk aan de melkfabrieken. Hiermee werden
van 210.289 bedrijven er 11.069 (5>5%) besmet gevonden ; de cijfers varieerden van
0,3% (Gotenburg) tot 19,6% (Stockholm). Dit onderzoek werd gecompleteerd door
serologisch bloedonderzoek (1944—1947 : 1.085.177) en onderzoek van nageboortes
(48.030), terwijl 800.000 A.B.R.proeven werden gedaan. Sedert 1938 zijn zo 15.491
aangetaste bedrijven opgespoord, waarvan tot 1948 52% gesaneerd zijn.

Bij de toe te passen maatregelen werd met economische en bedrijfstechnische moei-
lijkheden in hoge mate rekening gehouden.

Was de ziekte nog in een acuut stadium, dan werd begonnen met een regelmatige
inenting (Amer. stam 19). De ie maal werd alle jongvee genomen (4 maand t/m onge-
dekte vaarzen, uitgezonderd de stierkalveren). Daarna alleen die van 4—8, liefst 4—6
maand oud, en dit werd volgehouden zolang er reageerders in het bedrijf waren.

De inenting geschiedde alleen in bedrijven met meer dan 10—12 dieren. De eigenaren
kregen het advies, slechts de hoogst nodige kalveren bij te kopen uit vrije bedrijven,
deze direct te laten enten, en tevens te zorgen voor geregelde desinfectie van de stal,
vooral na abortus gevallen. Na 2—3 jaar kon dan de sanering beginnen. Afslachting
werd dus in het acute stadium nog achterwege gelaten.

In chronisch aangetaste bedrijven treedt vooral de scheiding tussen vrije en besmette
dieren op de voorgrond. Al naar de bezwaren, die voor de afzonderlijke bedrijven ver-
bonden kunnen zijn aan absolute scheiding der stallen, treft men maatregelen als het
plaatsen der reageerders bij elkaar, door een tot over de groep doorlopend schot van
de niet-aangetaste dieren gescheiden, of men zorgt alleen maar voor een plaats waar de
dieren kunnen kalven ; zo mogelijk is die voor reageerders gescheiden van die voor de
andere dieren. Aansluitend aan de partus wordt de nageboorte bacteriologisch onder-
zocht ; gedurende dit onderzoek blijft de isolatie bestaan. Is de bevinding positief, dan
wordt de eigenaar aangeraden, koe en kalf te slachten. Kalveren van reageerders moeten
apart blijven, omdat ze later wel kunnen aborteren. Soms geschiedt de controle der
nageboorte alleen bij vaarzen (in zeer chronisch stadium) of alleen bij reageerders.
In kleine bedrijven, waar isolatie meestal niet mogelijk is, wordt de nageboorte niet
onderzocht. Ook afzonderlijke wcidegang is meestal niet mogelijk. Na elke dekking
worden de geslachtsorganen van de stier gedesinfecteerd ; koeien van andere bedrijven
worden buiten de stal gedekt.

In kleine, chronisch aangetaste bedrijven worden de reageerders geslacht, en wordt
het serologisch onderzoek af en toe herhaald. Bij een greter aantal dieren zijn de maat-
regelen meer-omvattend. In grote bedrijven wordt de nadruk gelegd op een goede
hygiëne bij de verlossing en wordt de nageboorte in meer of minder omvang onderzocht.
Wijst het serologisch onderzoek bij herhaling op een ingetreden stabiliteit en worden
niet veel nageboorten positief bevonden, dan worden de reageerders geslacht. Is hun
aantal te groot dan alleen reageerders met positieve nageboorte.

Het kan zijn dat een fabriek tot deelname verplicht (voor minstens 2 jaar). De Staat
betaalt dan hel onderzoek en de enting geeft steun voor laboratoria en een premie
van 50—75 Zw. kronen per afgeslachte reageerder.

Vrije bedrijven, die op eigen kosten jaarlijks bloedonderzoek doen, kunnen van
overheidswege geregistreerd worden.

In streken met een zeer laag percentage treden enkele verplichte overheidsmaat-
regelen in werking ; o.a. is het verboden aldaar dieren zonder toestemming in te voeren.
In geheel vrije streken gelden de bepalingen der Veewet. Een wet op de handel in vee
(¹947) maakt een reglementering van de handel mogelijk.

De laatste jaren zijn er weinig nieuwe besmettingen geconstateerd. Het aantal rea-
geerders per bedrijf is niet groot, (50% 1—2 ; 24% 3—5 ; I4"₀ 6—ic ; 12% 10 reageer-
ders).

Voeding en Vruchtbaarheid bij rundvee. (Svanberg ock Sandtstedt, Narings-
miljön ock fruktsamheten hos nötkreatur. Skand. V.T. 1948, S. 311).

Dit artikel is een literatuuroverzicht en bevat geen gegevens, die voor ons van betekenis
zouden kunnen zijn.

Mastitisbestrijding. (Jepsen, Mastitisbekampelsens nuvarende Stilling belyst ved
nyere engelske og amerikanske Undersögelser over Yverinfektionernes Epidemiologi og
Pathogenese. Norsk. V.T. 1948, S. 197).

De schrijver, hoogleraar in Kopenhagen, heeft een lange studiereis gemaakt naar
de Veren. Staten ; hij gaf nu in een voordracht te Oslo de nieuwste inzichten met
betrekking tot de mastitisbestrijding weer. De bestrijding der streptococcenmastitis
rust op 3 pijlers : diagnostiek, isolatie, eliminatie. In de praktijk gelukt het zelden om
bedrijven geheel vrij te maken ; als regel blijft een evenwichtstoestand met 10—15%
uitscheiders van Str. agalactiae bestaan, nadat aanvankelijk de afname vrij snel ging.
Het meeste succes heeft men in kleine bedrijfjes, vooral bij gelijktijdige toepassing van
penicilline.

Murphy ging 7 jaren lang de voortgang der infectie na in een bedrijf met een vrij
goede hygiëne, doch zonder speciale bestrijdingsmaatregelen. Er bleek een absolute
correlatie te bestaan tussen het aantal besmette dieren en de leeftijd ; tepelverwondingen
of verslapping der sphrncteren waren hierbij niet de beslissende factor. Waarschijnlijker
is het, dat met de ouderdom de weerstand der koeien afneemt.

Een aantal Engelse onderzoekers bevestigde, dat de uitscheiding van streptococcen
bij één en dezelfde koe sterk kan variëren, zodat het dikwijls moeilijk is een scheidingslijn
te trekken tussen al dan niet besmette dieren. Als str. agalactiae in een bedrijf is binnen
gedrongen, scheiden zo voor en na alle dieren streptoc. uit. Er is êen gedeeltelijke corre-
latie tussen het voorkomen in de melk en op de tepelhuid.

Er beslaan 3 stadia van infectie : ie het invasiestadium, waarbij streptoc. in de melk-
boezem zijn doorgedrongen ; er zijn verschillende van dergelijke invasies nodig om te
komen tot liet : 2e infectiestadium, dat weer aanleiding geeft tot de 3e ontstckingsfase,
waarin de uitscheiding van streptoc. nog weer zeer kan variëren in verband met even-
wichtsschommclingen tussen de virulentie der bacteriën en de resistentie van de koe.

De moeilijkheid van een absolute scheiding tussen al of niet besmette dieren maakt
dat er steeds meer nieuwe gevallen optreden. Op kleine bedrijven is deze kans op nieuwe
infecties geringer en dus die op uitsterven der infectie groter

De Engelsen bewaarden melkmonsters 48 uur bij 37⁰ C., en streken daarna uit op
Edward\'s Aesculine-kristalviolet-bloedagar ; afkrabsel van de tepelhuid werd 18—20
uur bij 37° C. geplaatst in steriele melk. Jepsen controleerde deze cultuurmethode en
kreeg 25—30% meer positieve resultaten dan met serum-agar, doch enkele malen
gaf de laatste beter resultaat.

De voorlopige resultaten van dit onderzoek zijn weinig bemoedigend voor culturele
onderkenning van geïnfecteerde dieren.

Wil men betere resultaten verkrijgen bij de bestrijding der streptococcenmastitis,
dan zal men over meer verfijnde diagnostische hulpmiddelen moeten beschikken, een
zeer scherpe isolatie moeten toepassen, en moeten trachten een vaccin te vinden dat in
staat is de resistentie van oudere koeien te verhogen. Maar ook dan blijft er geen reden
voor optimisme ten opzichte van het tempo, waarin resultaten zullen worden verkregen

Naar aanleiding van het onlangs gerefereerde artikel van insp. Wodskou over kinder-
melk, bespreekt de schrijver de eisen, die in de Ver. Staten worden gesteld aan „certified
milk" — die met de genoemde melksoort op een lijn gesteld kan worden — en aa«i de
wijze van winning. De kindermelk voldoet in Denemarken in genen dele aan de eisen
die aan dit product zijn gesteld, behoudens in enkele gemeenten, hetgeen er op wijst

dat de bepalingen wel goed zijn, doch de uitvoering en de controle te wensen overlaten.
De schrijver beveelt nog enkele verbeteringen bij het onderzoek aan. Persoonlijk zou hij
er veel voor voelen, deze melk te pasteuriseren, waarbij de grondstof dan hoogstens
io.ooo en het eindproduct hoogstens 500 bact. per cc zou mogen bevatten. Een deel
zou dan op recept tegerr maximumprijs beschikbaar gesteld moeten worden, terwijl de
rest als luxe-melk de kosten van het geheel goed zou kunnen maken.

Retourmelk als pmetstofbron. (Christiansen, Returmalk som Smittekilde.
Erfaringer fra praktiske Bekampelse af Husdyrtuberkulosen. M. f. Dyrl. B. 60, S. 21).

Bij teruglevering aan de veehouders door de fabriek wordt de ondermelk gepasteuri-
seerd. De schrijver deelt mee, dat sedert 1938 het 16 maal is voorgekomen, dat deze
ondermelk oorzaak was van besmetting van vrije bedrijven, hetgeen te erger is, omdat
in Jutland in 1947 nog maar 4° ,, t.b.c. voorkwam, en na de afslachting in de vorige herfst
zeker nog minder. Van 14 fabrieken zijn cijfers bekend ; hier werden op 422 vrije be-
drijven 1098 runderen opnieuw besmet (uitbreiding op nog niet geheel vrijgemaakte
bedrijver, kon wegens diagnostische moeilijkheden niet nagegaan worden). In alle
bedrijven trad bij de varkens een uitgebreide, ernstige t.b.c. op.

Ooizaken van het falen der pasteurisatie waren : niet volkomen afsluitende kranen,
scheuren in onderdelen san de pasteur, menging van onvoldoende verwarmde volle
melk met ondermelk door foutiev e constructie der apparatuur ; 2 maal was wei de
oorzaak ; 1 maal óf wei "óf aanraking van de ondermelk met centrifugeslib ; onvoldoende
temperatuur. In sommige gevallen was de temperatuur zelfs onvoldoende voor het
doden van Bruc. Bang. Er is niet nagegaan of ook verbreiding van de smetstof dezer
zi -kte had plaats gehad.

Mond- en Klauwzeervirus. (Mic.mkkskn, Nogle teoretiske Forsög med. interme-
d.iirc Typevarianter. M. f. Dyrl. B. 60, S. 37).

Behalve de klassieke typen O, A en C zijn er nog varianten die men als intermediaire
varianten zou kunnen betitelen, en die antigene eigenschappen hebben, die met meer
dan één der klassieke typen corresponderen, van welke er dan vaak één domineert.
Om de diagnose te stellen, zijn diverse infectieproeven nodig op runderen met bekende
immuniteit, danr de cavia waarschijnlijk een te vreemd milieu voor het virus vormt.

Ter completering dient de complementbinding. Het is van theoretisch standpunt
belangrijk om z>ch een voorstelling te vormen van de antigene structuur der varianten.
Op grond van de literatuur heeft Michelsen twee structuur-hypotheses opgesteld, die in
een referaat niet weergegeven kunnen worden. Hij heeft ze getoetst aan een Frans
(Palau)-virus, en ze in de praktijk bruikbaar bevonden onder de conditie, dat ze alleen
schematische en symbolische waarde hebben.

Blijkens de in het zojuist verschenen Statistisch Bulletin no. 84. jaargang 1948 van het
Centraal Bureau voor de Statistiek gepubliceerde uitkomsten van de herfsttellingen
1948, bedroeg in September j.1. het totaal aantal stuks rundvee in Nederland bijna
2.300.000 d.i. ca. 73.000 stuks méér dan in September 1945.

Met betrekking tot de samenstelling van de rundveestapel blijkt, dat de categorie
melk- en kalfkoeien met ca. 1.326.000 stuks meer dan de helft van de gehele rund-
veestapel uitmaakt. Deze categorie is sinds September 1945 toegenomen met ca. 150.000
stuks. Het totaal aantal stuks jongvee bedroeg in September van dit jaar ruim 900.000
stuks, d.i. ca. 100.000 stuks minder dan in September 1945.

De varkensstapel bedroeg in September j.1. ca. 1.137.000 stuks tegen ca. 950.000 stuks
in September 1945, een toename derhalve van ca. 187.000 stuks. Deze toename komt
voor liet grootste gedeelte op rekening van de categorie mestvarkens, die zich met
ca. 165.000 stuks uitbreidde. Het aantal biggen is. vergeleken met 1945, vrij constant
gebleven.

Vergelijken we de cijfers van September van dit jaar met de overeenkomstige in
1946 en 1947. dan blijkt dat in September 1946 zowel de rundvee- als de varkensstapel
in totaal groter waren dan momenteel, daarentegen in September van het vorige jaar
kleiner. De slechte voederpositie van het vorige jaar is hiervan uiteraard voornamelijk
de oorzaak. De sindsdien verbeterde situatie heeft een - hoewel geringe toename
van de veestapel mogelijk gemaakt.

Eén en ander komt speciaal tot uiting in de cijfers betreffende het aantal fokzeugen.
Bedroeg dit in 1945 globaal 160.000 stuks en in 1946 ca. 167.000 stuks, in 1947 had onder
invloed van de voedersituatie en de gehandhaafde wettelijke beperking een achteruit-
gang plaats tot nog geen 134.000 stuks. Als gevolg van de afschaffing van de fokzeugen-
toewijzing in het voorjaar van 1948 steeg dit jaar het aantal dezer dieren tot bijna
185.000 stuks, hetgeen gunstige perspectieven opent voor uitbreiding van de varkens-
stapel en daarmede voor de vleesvoorziening in de toekomst.

Navolgende tabel geeft een beeld van de huidige omvang van dc rundvee- en var-
kensstapel, vergeleken met die in de voorgaande jaren :

Telefoon K. 3400 —11413. Giro: 511606 t.n.v. de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde.

In de Algemene Vergadering van 22 October zijn bij meerderheid van stemmen de
volgende tarieven aangenomen voor het piillorumondcrzoèk met de snclmethode.

Voor de eerste 300 dieren een basistarief van 10 cent per dier, met een minimum van
ƒ5,—- (tot 50 stuks).

B.\\ . 1000 dieren : 300 ƒ0,10 plus 200 x ƒ 0,09 plus 500 x ƒ0,08 = ƒ 88,—

Eveneens zijn in de Algemene Vergadering van 22 Ortober 1948, bij meerderheid
van stemmen de volgende tarieven aangenomen voor de praeventieve enting tegen
pokken en diphterie.

Voor de eerste 300 dieren een basistarief van f 0,075 P^er dier, met een minimum
van ƒ 4.—- (tot 53 stuks).

Genoemde tarieven voor het pullorumonderzoek en de praeventieve enting tegen
pokken en diphterie gelden voor pluimvee, dat bedrijfsmatig wordt gehouden.

Verder is bij deze tarieven uitgegaan van voldoende medewerking en hulp van de
pluimveehouders.

Nogmaals wordt de aandacht gevestigd op het bindend besluit betreffende practijk-
waarneming cn assistentie. Dit besluit trad in werking toen het seizoen 1947 1948
van de tuberculosebestrijding al was begonnen. Er waren toen reeds tal van afspraken
gemaakt tussen dierenartsen cn assistenten. Het was dan ook practisch niet mogelijk
het besluit van het begin af volledig te handhaven.

De situatie is nu echter anders. Ieder weet nu van te voren, dat geen assistentie aan-
vaard mag worden zonder toestemming van het Hoofdbestuur. Thans zal streng worden
nagegaan, of het besluit ook wordt overtreden.

Het Hoofdbestuur is genoodzaakt, tegen overtreders van het bindend besluit maat-
regelen te nemen.

Van de Faculteit der Veeartsenijkunde werd een uitnodiging ontvangen voor alle
leden van de afdeling Utrecht tot het bijwonen van de voordrachten over dierenbescher-
ming, dierpsychologie en diergeneeskundig-\' ethiek.

Deze voordrachten zullen worden gehouden in de collegezaal van het Instituut voor
Chirurgie. Voor verdere bijzonderheden raadplege men het Tijdschrift voor Dierg.
van i Nov. 1948, (pag. 857)

Door het Hoofdbestuur werden aangenomen als lid van de Maatschappij voor Dier-
geneeskunde :

Dr. M. J. Mol te Eist werd op zijn verzoek eervol ontslag verleend als tijdelijk Rijks-
keurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

J. J. M. de Bruin, Directeur van het Openbaar Slachthuis te Boxtel, werd benoemd
tot tijdelijk Rijkskeurmeester in bijzondere dienst bij de Veeartsenijkundige Dienst.

Dr. A. M. Ernst vertrekt 5 Dcc. a.s. met de „Willem Ruys" naar Indië om benoemd
te worden tot Hoogleraar van de Diergeneeskundige Faculteit van de Indonesische
Universiteit te Buitenzorg.

io Nov. j.1. overleed te Groningen de veterinaire nestor Hendrik Arnold
Kroes. Hij werd te Oldemarkt (Ov.) 26 Mrt. 1858 geboren en 27 Juli 1882
dierenarts. Beoefende het student zijn op de juiste wijze door combinatie
van studie en vermaak.

Was inzonderheid actief in „Demosthenes", welke vereniging hem later
erelid maakte.

Vestigde zich 1 Oct. \'82 te Dieverbrug als gemeenteveearts voor Diever,
Dwingelo, Havelte.

Een uitgebreide werkkring, zoals in die dagen gebruikelijk. Aanvankelijk
zelfs geen fiets, dus alles te paard, per rijtuig, te voet. Slechte wegen.

Kroes deed naast de moeilijke praktijk aan landbouwvoorlichting. Hij
schreef artikelen in de Drentse courant, die veel waardering genoten.
Had een goede pen en verstond het de boer belangrijk voor te lichten met
juiste vermijding der voor de veehouderij gevaarlijke kwakzalverij. Hield
heel wat voordrachten en cursussen.

Konden het goed met elkaar vinden. Wij trokken een streep en Kroes
hield wat hij had aan mijn kant van de streep, zolang belanghebbenden
het wensten. Zo o.m. de praxis in de maatschappij van Weldadigheid te
Frederiksoord en het leraarsambt aan de landbouwschool te Willemsoord.
De eerste in Nederland, opgericht 1890. We sprongen elkander, waar
nodig bij en hadden geen moeilijkheden, behalve zo tegen de algemene
vergadering. Hoe we het klaar speelden, weet ik niet meer precies, maar
we gingen geregeld beiden en namen de Zondag er gaarne bij.

Voor de veeartsenij kundige dienst hebben we samen onder zijn leiding,
een groot stuk van Drenthe voor de schapenschurftbestrijding bewerkt.
De ziekte werd er ondergehouden, tot uitroeiing kwam het echter niet.

Wat hebben wij geboomd en hoe herinner ik mij de gezellige uren in
zijn gastvrij huis genoten. Mevrouw steeds de lieve gastvrouw.

Onze gesprekken gingen in de regel over de belangen der diergenees-
kunde in het algemeen en die onzer organisatie in het bijzonder. Onder de
vele aangelegenheden, welke zijn belangstelling hadden, lagen de twee
genoemde Kroes wel zeer na aan het hart.

In igoi verhuisde hij naar Groningen. Hij werkte daar samen met
collega Heidema. Verzorgde de permanente hoefsmidscursus, door Heidema
en Wiersum opgericht, de t.b.c.-controle bij de zuivelinrichting „Vrede-
wold", die toen reeds t.b.c.-vrije consumptiemelk distribueerde, was
leraar aan de landbouwwinterschool, schreef artikelen in Heidema\'s
bladen „Het Paard" en „De hoefsmid" enz.

Hij werkte vroeger geregeld mede aan de veterinaire almanak, verzorgde
later goeddeels het jaarboekje. Ook aan de samenstelling onzer code nam
hij een werkzaam aandeel.

Hij was 32 jaar secretaris der afdeling Groningen-Drenthe, langdurig
medebestuurder der maatschappij, zat in verschillende commissies, behalve
de boven reeds aangeduide.

In zijn levensavond maakte hij nog het plan voor de inrichting van een
veterinair museum, dat door de tijdsomstandigheden niet tot uitvoering is
kunnen komen.

Bij de viering van het eeuwfeest der veterinaire organisatie Groningen
gaf hij nog een uitvoerig wèl gedocumenteerd geschiedkundig overzicht.

Bij zijn pensionnering als leraar aan de landbouwschool Groningen
is hij geridderd en ook anderszins ruim gehuldigd. Evenzo bij zijn
60-jarig jubileum.

De nog min of meer moeilijke reisgelegenheden deden echter vooral
de ouderen onder ons ontbreken.

Prof. Krediet als faculteitssecretaris, Vegter als waarn. voorzitter der
maatschappij, Eenhoorn als voorzitter der afdeling Groningen-Drenthe
herdachten de overledene. Zijn zoon bedankte. Er waren o.a. bloemen
van de Mij. voor Diergeneeskunde, van de afd. Gron.-Drenthe, van de
Landbouwschool.

Er komt eens een eind aan. Kroes was vele jaren lang, ondanks zijn
vaak heel drukke werkkring, in prima conditie. De gfest bleef helder tot
het laatst. Met de locomotie ging het de laatste jaren bergaf.

De veterinaire gemeenschap zal zijn nagedachtenis zeker in ere houden.
Zijn naam zal nog lang genoemd worden.

Het feit, dat hij in onze kringen ten volle is gewaardeerd moge voor zijn
familie een blijvende goede herinnering zijn.

Hoewel reeds meermalen in ons Tijdschrift over deze vergiftiging is
geschreven, wil ik er toch nogmaals een kort artikeltje aan wijden, omdat
het voorkomen ener acute arsenicumvergiftiging bij runderen de laatste
jaren niet zeldzaam is en men in de leerboeken over toxicologie Fröhner *)
Lander ¹) een symptomatologie vindt opgegeven, die niet in alle opzichten
klopt met de door mij waargenomene. Het is ook moeilijk de ziekteverschijn-
selen in korte bewoordingen weer te geven, omdat zij zullen variëren naar
gelang van de hoeveelheid opgenomen arsenicum en de tijd, die sedert
de opname is verlopen. Bij dieren, waarbij ik zeer vroegtijdig in consult
werd geroepen, vindt men als regel verschijnselen, die het meest aan kop-
ziekte doen denken ; alleen mist men de bekende schrikachtigheid van de
grastetanie. De pensmaag is sterk gevuld, soms wat tympanitisch; de
bewegingen zijn verminderd of geheel opgeheven, pols, temperatuur en
ademhaling zijn normaal, de slijmvliezen zijn of normaal of zeer bleek!
(typisch verschijnsel volgens de literatuur: rode slijmvliezen), de gang
is atactisch, soms zeer sterk; de defaecatie dikwijls nog normaal, maar
soms reeds te dun. De melkgift is zeer sterk verminderd, soms geheel
verdwenen. Was er meer dan een etmaal verlopen tussen het optreden
der eerste ziekteverschijnselen en mijn komst, dan was naast de ataxie
het meest opvallende symptoom de profuse, stinkende diarrhee. Dikwijls
was dan reeds een dier gesuccombeerd en lagen er een paar andere ster-
vende en klagende op stal, niet meer in staat op te staan. Dan komen
ook de eerste verschijnselen van degeneratie der parenchymateuze organen
te voorschijn: de pols wordt frequent en zwak, de hartslag bonzend, de
slijmvliezen min of meer icterisch. Het is mij vaak opgevallen, hoe de pa-
tiënten vele dagen lang een gevulde buik houden („dik" blijven), niet-
tegenstaande de diarrhee en de weer terugkerende, soms geheel normale
pensbewegingen. In het eerste begin vindt men geen veranderingen aan
bloed en urine;.heeft het vergift enige dagen ingewerkt en aanleiding
gegeven tot degeneratieve veranderingen der parenchymateuze organen,
dan vindt men daarvan de aanwijzingen, zoals albuminurie en biliru-
binaemie. Bloedwateren, zoals Fröhner aangeeft zag ik nooit. Het gehalte
aan Ca., P. en Mg. in het serum vertoont geen afwijking van het normale.
Ik onderzocht dit meermalen omdat, zoals gezegd, het symptomenbeeld
doet denken aan grastetanie en omdat de practici vaak ingespoten hadden
Ca. en Mg. en daarvan —• tijdelijk — succes zagen. De verlamde koeien
kunnen dezelfde houding aannemen als een melkziektepatiënte in coma.
De pupillen zijn meermalen verwijd en reageren niet op licht, niet zelden
hoort men een licht cornagegeluid. Dit vermeldt Fröhner in zijn toxico-
logie eveneens en noemt de hemiplegie, hemianaesthesie, amaurosis en

hemiplegia laryngis als „paralysis arsenicalis", er echter bijvoegende, dat
men deze zelden bij de acute, maar meestal alleen bij de chronische ver-
giftiging ziet. Dit is dus in strijd met mijn ervaring. Vermoedelijk heeft
Fröhner dit overgenomen uit de humane geneeskunde.

Bij de mens worden bij acute arsenicumvergiftiging ongeveer dezelfde
verschijnselen gevonden : hevige gastroenteritis met koliekachtige symp-
tomen, waardoor later, door uitdroging: bloedindikking, acidose, hypo-
chloraemie, prikkelingsverschijnselen van het centrale zenuwstelsel (duize-
ligheid, krampen, deliriën) waarna centrale verlamming.

De sectiebevinding is eveneens verschillend al naargelang de tijd
tussen opname van het vergift en de dood kort of minstens enige dagen is.
Bij een acuut gestorven koe vindt men alleen een roodheid van het slijm-
vlies van lebmaag en darmen met slechts geringe ontstekingsverschijnselen;
de organen zijn normaal, petechiën ontbreken. Later vindt men een
duidelijke enteritis en degeneratie van hart, lever en nieren; dan ook
dikwijls bloedinkjes. In meen opgemerkt te hebben in verschillende ge-
vallen, dat de reuk van de inhoud van de magen zo gering is; deze bijna
reukeloze inhoud van het voorste gedeelte van het digestieapparaat (conser-
verend vermogen van het arsenik ?) is in flagrante tegenstelling met de
walgelijk stinkende faeces. (Bij paarden, die men enige tijd Liq. Fowleri
toedient, krijgen de faeces ook al spoedig deze zelfde stank, die aan knoflook
doet denken).

Het is begrijpelijk, dat vele collegae bij arsenicumvergiftiging in de
beginnen denken aan grastetanie, soms ook aan kalfziekte en clan natuurlijk
de Ca-Mg-therapie toepassen. Ze worden dan gesterkt in hun mening
door het succes dier behandeling, soms zo frappant, dat de dieren onmid-
dellijk beter zijn, zelfs gaan grazen, enz. Edoch: de vreugde duurt maar
kort; na enkele uren is het dier weer even slecht als te voren. Dan wordt
de therapie herhaald, soms zelfs nogeens met steeds minder wordend
resultaat, totdat de volgende morgen de koe dood ligt. Ondertussen zijn
er dan ook al wel meer zieke dieren bijgekomen en begint men in de richting
ener intoxicatie te denken. Mogen bovenstaande regelen hen dan kunnen
helpen de richting te vinden, waarin zij moeten zoeken en zij zich niet
laten leiden door de mededeling van de eigenaar, dat vergiftiging persé
is uitgesloten.

Ik heb vergiftigingen gezien na bespuitingen van boomgaarden met
lood of calciumarsenaat, waarvan het heette, dat alleen »californische pap
(zwavel en kalk) was gebruikt, of doordat meel was gevoerd, dat geborgen
was in een ton, die eerst gebruikt was voor calcium-arsenaaf. Een ander
maal blijkt er vergissing plaats te hebben gehad door verwisseling van
mineralenmengsel en loodarsenaat. Weer een ander maal lijkt opzet in
het spel, waaraan ik denk bij een vergiftigingsgeval, waarvoor ik deze
maand (Sept. \'48) in Noord-Brabant werd geconsulteerd. Woensdags-
avonds was daar een koe ziek geworden onder de bovengenoemde ver-
schijnselen; de collega dacht aan kopziekte, ofschoon de reeds aanwezige
diarrhee hem deed twijfelen en hij spoot de koe in. Hij had tijdelijk succes,
herhaalde de injectie toen recidieve optrad, maar ruim 24 uur later was
de koe dood. Vrijdagsmiddags kon ik sectie doen op deze koe, vond alleen
wat roodheid van het lebmaagslijmvlies (geen duidelijke ontsteking en
een lichte ontsteking van de mucosa van de dunne darm. Geen degeneratie
van hart en nieren; mogelijk een geringe van de lever. De lebmaaginhoud

was vrijwel reukeloos. In nam hiervan een gedeelte mede, alsmede een
stuk lever voor scheikundig onderzoek. Van enige corrosieve inwerking
op het slijmvlies van mond, pharynx en oesophagus was niets te bespeuren.
Op stal bevonden zich 5 zieke koeien, alle zeer atactisch; twee er van,
des morgens nog met Ca-Mg-oplossing ingespoten, konden weliswaar
rijzen, maar zich slechts korte tijd op de been houden; zij vertoonden
daarbij sterke spierrillingen. Nadat zij weer waren gaan liggen, namen
zij een comateuze houding aan en was een licht laryngeaalstenosegeruis
te horen. Alle koeien hadden profuse diarrhee, de temperatuur was normaal,
de polsfrequentie varieerde van 64—104. De hoge polsfrequentie hadden
de enkele uren te voren ingespoten koeien; mogelijk dat zij gedeeltelijk
aan deze injectie moet worden toegeschreven. De slijmvliezen waren óf
normaal öf iets geel bleek. Bij de staande koeien vond ik een goede pens-
werking. De pens was bij 4 koeien niettegenstaande toediening van sulfas
natricus en bijna twee dagen vasten vol; bij de vijfde, die de beste indruk
maakte, was ze ingevallen. De faeces verspreidden een zeer onaangename
reuk. Ik maakte de waarschijnlijkheidsdiagnose van een arsenicum-
vergiftiging; maar hoe zouden de dieren arsenicum hebben kunnen op-
nemen ?

De 6 ziek geworden dieren hadden met nog andere (die op dit ogen-
blik gezond waren) de laatste week in een weide gelopen, die een poosje
leeg was geweest. Er was niets bijgevoerd; het water werd uit een put in de
weide opgepompt in een drinkbak. Het onderzoek der weide deed geen
enkele verdachte plant vinden; rondom bevond zich bouwland. Midden in
de weide werd op één plek wat gevonden, waarvan de eigenaar de aan-
wezigheid niet kon verklaren; een. hoeveelheid wat droog geworden meel-
slobber, iets zuur ruikende. Meel was zoals gezegd niet verstrekt, paarden,
die mogelijk met slobber hadden kunnen knoeien, waren in vele weken
niet in die weide geweest. In nam van deze materie wat mede; op mijn
verzoek onderzocht Dr. de Wael, conservator van de afd. van Prof.
Seekles, ze op arsenicum en rapporteerde al spoedig, dat hierin een grote
hoeveelheid arsenicum was te vinden. Het drinkwateronderzoek verliep
negatief. Toen ook in de lebmaaginhoud van het gestorven rund arsenicum
werd aangetoond, was mijn diagnose m.i. geheel bevestigd. Ik adviseerde
tot noodslachting van twee der ziekste dieren; nog twee andere zijn ge-
storven. De zaak is in handen der politie gegeven.

In Mei van dit jaar vroeg mij collega Weyens uit Sas van Gent advies
omtrent een ziektegeval — blijkbaar door vergiftiging — van een rund,
dat acuut was ziek geworden, een zeer atactische gang vertoonde, geen
soporeuze indruk maakte en een polsfrequentie had van 120—130. De
ontlasting was waterdun. Hij had het dier op stal laten zetten, melk gegeven
en 50 mg atropine ingespoten. Des middags was het rund veel zieker,
vertoonde verschijnselen van kalfziekte (soporeus, pensatonie en tympanie,
geen ontlasting, niet meer kunnen staan). Behandeld met CaCl₂ en MgCl₂stond het dier na een half uur, wilde weer eten en was schijnbaar hersteld.
Doch de volgende ochtend lag de koe weer en stierf een half uur nadat
calcium borogluconaat was ingespoten. De weide waarin de koe had
gelopen was pleksgewijze tegen de brandnetels bespoten met een onkruid-
verdelgingsmiddel. De andere koeien en paarden, in dezelfde weide
grazende, hadden geen afwijkingen vertoond. Zijn vraag was welk vergiftig
bestanddeel aanwezig kon zijn in het verdelgingsmiddel en waarop de

verschijnselen het meest wezen. Bij het inbrengen van de slokdarmsonde
had hij een aan chloor herinnerende reuk menen waar te nemen. Ik
antwoordde hem, dat het mij bekend was, dat voor onkruidverdelging
in de laatste tijd bepaalde groeistoffen (onschadelijk) werden gebezigd,
maar verder zouten als Na-persulfaat en Na-perchloraat en arsenikprepa-
raten, en dat ik in verband met de symptomen het meest dacht aan As-
intoxicatie. Inderdaad bleek het sproeimiddel natrium-arseniet te be-
vatten. Enige weken later kreeg genoemde collega nog weer een vergiftiging
ermede bij verschillende koeien, die alle diarrhee vertoonden en waarvan
er slechts één atactisch was. De opgenomen hoeveelheid As. is blijkbaar
niet groot geweest; ze zijn alle hersteld.

Meermalen zag ik As-vergiftiging na bespuiten van een boomgaard
met lood- of Ca-arsenaat. Ik behoef hier verder niets over te schrijven,
waar men een goede beschrijving van het beloop van een dergelijk geval
kan lezen in ons Tijdschrift van 1943, bladz. 19 van de hand van Nooder.

Parijsgroen, dat o.a. gebruikt wordt voor tarwe-ontsmetting, slakken-
verdelging etc. gaf ook een enkele maal aanleiding tot een door mij gecon-
stateerde As-vergiftiging bij runderen en tegelijk bij een paar varkens,
die onder de verschijnselen van braken en diarrhee stierven.

Tenslotte wijs ik op de mogelijkheid van As-vergiftiging door wassingen
met As. bevattende wasmiddelen. Als de huid door krabben, bijten of
schuren is verwond, wordt zeer gemakkelijk As. geresorbeerd. De dodelijke
dosis bedraagt volgens Fröhner alsdan voor het rund 2 gram (per os
opgenomen is zij 15—30 gram).

Begin Maart van dit jaar hebben op verschillende boerderijen in de
omgeving van Woudenberg en Scherpenzeel zich ernstige arsenicum-
vergiftigingen bij runderen voorgedaan. Toen ik met de collegae Stotijn
en Dr. Grashuis de zieke dieren onderzocht, was op grond van de klinische
verschijnselen het niet mogelijk de ware aard van de vergiftiging vast te
stellen. Wel moest op grond van de anamnestische gegevens de oorzaak
van de vergiftiging in het meel gezocht worden. De Heer Stotijn, die
uitvoerige aantekeningen van de gevallen heeft gemaakt en mij deze met
grote bereidwilligheid later ter hand heeft gesteld om ze voor dit artikeltje
te gebruiken en waarvoor ik hem gaarne ook hier dank zeg, deelde ons
mede, dat op 6 Maart 17 koeien van de betrokken eigenaar ziek waren
geworden, nadat des avonds tevoren meel was gevoerd, dat was geleverd
door een handelsvereniging. Het was de eigenaar opgevallen, dat de koeien
het meel ongaarne hadden gegeten. Eén koe had het zelfs geweigerd;
deze vertoonde ook geen ziekteverschijnselen. Een week tevoren was dit
meel, gemengd met ander mengmeel en mosterdzaadmeel aan de pinken
gevoerd; deze waren wat ziek geworden, maar niet ernstig, zodat spoedig
spontaan herstel volgde. Resten van dit voedsel waren toen aan de zeugen
verstrekt, die hierop niet in het minst hadden gereageerd. De veehouder
dacht, dat het mosterdzaadmeel, dat oud was, niet meer deugde. Nu hadden
de koe^;en echter alleen het meel der handelsvereniging gehad. Bij zijn
eerste bezoek vond collega Stotijn bij verscheidene koeien profuse diarrhee;
de pens was atonisch (geen tympanie), temperatuur, pols en ademhaling
normaal, melkgift natuurlijk zeer klein.

De drie ernstigste patiënten kregen sulfas natricus; aan alle dieren werd
voedsel onthouden. De volgende dag was de toestand veel slechter; ver-
schillende dieren slingerden, zwaaiden met de kop, vielen neer en ver-

toonden clonische krampen. Denkende aan een eiwitintoxicatie injiceerde
Stotijn enkele dieren Calcium-borogluconaat onder de huid, waarop
ze wel rustiger werden, maar overigens niet verbeterden. Op 9 Maart
onderzocht ik de dieren, terwijl Dr. Grashuis een uitvoerig onderzoek
naar het voedsel instelde. Opvallend waren de intensief bleke slijmvliezen
van vele dieren. Sommige lagen in coma, vele kreunden alsof zij hevige pijn
hadden. De minst zieke dieren hadden behoorlijke penswerking. IJrine-
en bloedonderzoek toonde geen haemolyse of anaemie aan, zoals ik op
grond van het aspect der slijmvliezen had verwacht. Mijn vermoedens
gingen het meest uit naar een arsenicum- of loodintoxicatie, het meest
naar de laatste. Spoedig kwam bericht van de Rijksseruminrichting, die
met bekwame spoed het meel daarop had onderzocht, dat arsenicum was
gevonden. In de loop van de eerste week zijn 7 koeien gestorven, de andere
zijn langzamerhand hersteld. Het duurde lange tijd voor de runderen
weer eetlust vertoonden. Na drie weken was alle gevaar geweken; de
parese was verdwenen, de eetlust was weer goed en de melkgift kwam terug.
In de zomer hebben de dieren het goed gedaan. Op enkele andere stallen
zijn lichter verlopende intoxicaties voorgekomen. Collega Visser uit
Woudenberg belde mij enkele dagen later op, dat ook hij dezelfde ver-
giftiging had op een boerderij. Daarvan zijn 10 koeien uit nood geslacht
geworden, terwijl ook collega Rodenhuis uit Langbroek er kennis mee-
maakte op eeh boerderij te Leersum. (8 koeien ziek, 2 gc storven, 3 uit
nood geslacht).

Totaal is er een schade geleden van ƒ 30.000; de veehouders hebben
volledige schadevergoeding gekregen. Dr. Grashuis heeft zich alle moeite
gegeven om er achter te komen, hoe het arsenicum in het meel is terecht
gekomen, maar is daarin niet geslaagd.

Het vlees van alle uit nood geslachte dieren is door Stotijn opgezonden
naar het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid, waar men hoeveelheden
arsenicum vond variërende van 0.8 tot 1.7 mg per kg vlees. Het vlees
is dan ook zonder bezwaar geconsumeerd, nadat het voor de Vrijbank
was goedgekeurd. (Afkomstig zijnde van uit nood geslachte dieren).

Ik vind het van grote betekenis, dat men deze gegevens door „praktijk-
gevallen" thans heeft. In 1941 heeft Karssemeyer een artikeltje geschreven
over de keuring van uit nood geslachte, door As-vergiftigde runderen en
heeft het vlees goedgekeurd na het eerst aan honden te hebben gevoerd
(T.V.D. 1941, pag. 1026). Dit artikel werd geschreven naar aanleiding
van een polemiek tussen A. v. d. Sande en Ir. Nieuwland, destijds schei-
kundige der R.S.I. (zie T. v. D. 1941, pag. 900, 924 en 966). De laatste
had geadviseerd tot afkeuren, „omdat in het toegezonden monster zeer
duidelijke reactie op arsenicum werd verkregen", tegen welke beslissing
v. d. Sande opponeerde. Uit de bovenstaande arseengehalten van het
„vergiftigde" vlees mag men m.i. concluderen, dat het geen kwaad kan,
zelfs als men méér ervan consumeert, dan onze bonnen ons tegenwoordig
veroorloven. Om de dodelijke dosis As. in te nemen, zou men van het
vlees met het hoogst gevonden gehalte van 1.7 mg per kg er heel wat
van moeten gebruiken, waar de letale dosis As. voor de mens ligt tussen
100 en 300 mg! De medicinale dosis van As₂ O_a zijn voor de mens maxi-
maal 5 mg per keer en 15 rag per dag. De organen van vergiftigde dieren
bevatten veel meer As. dan het vlees; daarom worden deze veiligheidshalve
afgekeurd.

Behandeling. Reeds lang is bekend als tegengift het antidotum arsenici,
door Bunsen en Berthold in 1834 gevonden en dat volgens onze pharma-
copee bereid wordt door samenvoeging van 60 gr Sol. chloreti ferrici op
250 gr water met een mengsel van 14 gr oxydum magnesicum met 250 cc
water. Dit antidotum werkt volgens latere onderzoekingen, doordat het
zich vormende colloidale ijzerhydroxyde samen met de overmaat MgO
het arsenicum bindt; het werkt dus door adsorptie, niet door vorming van
een onoplosbare verbinding, zoals men vroeger dacht. Uit een onderzoek
van Dr. A. Th. Knoppers en Prof. Dr. J. Kok (T. v. Geneesk. 1947,
pag. 2413) is gebleken, dat norit en magnesiumoxyde beide een onvoldoend
bindend vermogen hebben, terwijl dat van het antidotum arsenicosi zeer
goed is. Zij kwamen tot het resultaat, dat een grotere overmaat MgO nodig
is en geven 25 gr inplaats van 14 gr daarvan op 250 cc water aan. Hoe
de werking bij het rund met haar samengestelde magen zal zijn, weet
ik niet. Het ware interessant, dit experimenteel na te gaan, waarbij men
dan wel met runderen, waarbij men een pens- en lebmaagfistel heeft
aangelegd, zal moeten werken. Bovendien zal men rekening moeten houden
met de slokdarmsleufreflex, zodat er verschil in uitkomst zal kunnen
voorkomen bij oude en jonge runderen.

Als men weet, dat arsenicum kortgeleden is opgenomen zou ik toch het
ingeven van het antidotum proberen, men behoeft het met de dosering
niet zo nauw te nemen. Men vermijde het geven van alkali, dus bv. van
bicarbonas natricus, dat de vorming van het oplosbare arseniet m.i. zal
bevorderen. Sulfas natricus kan misschien gunstig werken; natuurlijk
geve men in geen geval styptica tot stelping der diarrhee.

Verder kan lijnzaadafkooksel worden aanbevolen. Het stellen ener
prognose is moeilijk, waar men meestal de opgenomen hoeveelheid As.
niet kent. Toch heb ik vele ernstig vergiftigde dieren na langere tijd (1 a 3
weken) nog zien genezen. Hoe langer de intoxicatie heeft geduurd, hoe
meer de degeneratie van hart, lever en nieren optreedt en algeheel herstel
minder verwacht kan worden.

Beijers beschrijft de verschijnselen der acute arsenicum- intoxicatie
bij het rund. De voornaamste zijn: kort na de opname van het vergift:
gevulde, vaak iets tympanitische pensmaag, gehele of gedeeltelijke
maagatonie, normale of bleke slijmvliezen, atactische gang. De symptomen
komen het meest overeen met die van grastetanie, alleen bestaat er
geen schrikachtigheid. Spoedig treedt profuse, stinkende diarrhee op en
daarop volgen de verschijnselen van de degeneratie van de parenchy-
mateuze organen: frequente hartslag, albuminurie, bilirubinaemie, verder
sopor en blijven liggen. Een behandeling met Ca-Mg-oplossing als bij
kalfziekte en grastetanie helpt tijdelijk; de ataxie verdwijnt niet geheel,
maar de koeien rijzen weer, gaan soms zelfs eten. Na enige uren is
de toestand weer dezelfde als tevoren. Vaak vertonen de koeien een
laryngeaal stenosegeruis, waarschijnlijk door hemiplegia of paraplegia
laryngis.

Bij de sectie van een kort na de As-opname gestorven koe vindt
men geen of geringe ontstekingsverschijnselen van lebmaag en darmen ;

later wat meer en ook sterke degeneratie van lever, hart en nieren.
De lebmaaginhoud heeft opvallend weinig reuk (conservering door het As ?)

Oorzaken van de door schrijver in de laatste tijd waargenomen As-
vergiftigingen : grote roekeloosheid met voor plantenziektebestrijding
gebruikte middelen (Ca en loodarsenaat), gebruik van As-houdende
verdelgingsmiddelen (weedkillers).

In Maart 1948 moest f 30.000 schadevergoeding uitgekeerd worden
door één handelsvereniging, die meel had geleverd, waarin op onver-
klaarbare wijze calciumarsenaat was terechtgekomen.

In September 1948 gingen 6 koeien verloren door vergiftiging met
arsenicumhoudend meel, dat opzettelijk in de weide moet zijn gebracht.

Uit de Afdeling voor bacteriologie en experimentele pathologie van het
Instituut voor Praeventieve Geneeskunde te Leiden.
(Hoofd: Prof. Dr. J. D. VERLINDE).

Elke dierenarts, in het bijzonder de practicus voor kleine huisdieren,
zal zonder aarzelen beamen, dat hei complex van symptomen, hetwelk
men als encephalitis pleegt aan te duiden, een vraagstuk van de eerste
orde is. Allereerst wat betreft ds diagnostiek. Encephalitis komt bij honden
zo frequent voor, dat velen, zodra zij een hond met cerebrale verschijn-
selen ter behandeling krijgen, zonder nauwkeurig onderzoek de diagnose
encephalitis en een ongunstige prognose menen te mogen stellen. De
diagnose lijkt zo eenvoudig, zij is het echter niet. Het histologisch onderzoek
van de hersenen van meer dan 200 honden, welke cerebrale verschijnselen
hadden getoond, op grond waarvan de diagnose encephalitis was gesteld,
heeft mij op ondubbelzinnige wijze geleerd, dat deze diagnose niet zelden
te lichtvaardig wordt gesteld. De dierenarts, en weer speciaal de practicus
voor kleine huisdieren, wordt vrijwel dagelijks geconfronteerd met neuro-
logische afwijkingen bij zijn patiënten en ziet zich voor problemen gesteld,
waartegen hij niet opgewassen is, omdat hem een degelijke neurologische
scholing ontbreekt. Ongetwijfeld kan ook de patiënt zelve een goed
neurologisch onderzoek geheel of ten dele onmogelijk maken, maar de
vele verkeerde diagnoses mogen niet alleen op rekening van de geaardheid
van de patiënt worden geschoven. Dat ook bij dieren veel te bereiken valt,
leett de bestudering van de vergelijkende neurologie (Frauchiger en
Hofmann (i)).

Dan de oorzaken van encephalitis. Lange tijd was de mening algemeen
verbreid, dat encephalitis bij de hond uitsluitend een begeleidend syndroom
van, of volgend op, de ziekte van Carré zou zijn en aetiologisch nauw
daarmee verband zou houden. Sommige in de literatuur beschreven
gevallen deden evenwel twijfel rijzen aan de juistheid van deze opvatting.
Toen dergelijke gevallen, waarbij de encephalitis niet met de ziekte van
Carré in verband kon worden gebracht, mij ook uit eigen ervaring bekend
werden, besloot ik een onderzoek in te stellen naar de vraag, of encephalitis
bij de hond steeds moet worden opgevat als een z.g. nerveuze vorm van
de ziekte van Carré, tian wel of er ook een andere vorm van encephalitis
zou voorkomen. Ik meen toen te hebben aangetoond, dat er inderdaad
een vorm van encephalitis voorkomt, welke wordt veroorzaakt door een
neurotroop virus, dat niet verwant is met het virus van Carré. Deze
idiopathische encephalitis, zoals ik destijds de nieuwe vorm noemde, is
ook histologisch van een ander type dan de Carré-encephalitis.

1 Voordracht gehouden voor de Groep „Geneeskunde van het kleine huisdier "
op 6 Nov. 1948.

gelegd in mijn in 1939 verschenen proefschrift (3). Ik heb goede gronden
om aan te nemen, dat mijn opvattingen, zij het wellicht niet in details,
toch in grote trekken door de Nederlandse diergeneeskundigen zijn geac-
cepteerd. De spoedig daarna uitgebroken tweede wereldoorlog heeft
verhinderd, dat mijn in het Nederlands geschreven proefschrift, hetwelk
in het buitenland toch al moeilijk zijn weg zou hebben gevonden, niet
de minste internationale bekendheid heeft gekregen. Een bevestiging
zowel als een ontkenning van de door mij bereikte resultaten van buiten-
landse zijde, zijn dan ook uitgebleven. Eerst in 1945 deelde ik mijn erva-
ringen mede aan Dr. R. F. Montgomerie bij mijn bezoek aan The Well-
come Physiological Laboratories te Beckenham bij Londen, waar de
welbekende Engelse entstoffen tegen de ziekte van Carré worden gemaakt.
Bij deze gelegenheid vernam ik, dat ook in Engeland een sterk vermoeden
bestond, dat er naast de carré-encephalitis een andere vorm van ence-
phalitis bij de hond zou voorkomen, doch dat men er nog niet in was ge-
slaagd, deze met zekerheid aan te torfen. Dat de Engelse collegae intussen
niet stil hebben gezeten, blijkt uit een rapport ¹), aangeboden op het
66e congres van onze Engelse zustermaatschappij door MacIntyre,
Trevan en Montgomerie (2). Ik acht het van belang, dit rapport, mede
aan de hand van eigen onderzoek, enigszins uitvoerig te bespreken.

Ook de Engelse onderzoekers wijzen erop, dat eigenlijk" alleen dan van
encephalitis mag worden gesproken, wanneer er ontstekingsveranderingen
in de hersenen aanwezig zijn. In vele gevallen is het echter voor de practicus
niet mogelijk, een werkelijke encephalitis klinisch van sommige andere
hersenaandoeningen te onderscheiden. Zij hebben getracht, de klinisch
als encephalitis gediagnostiseerde gevallen in te delen op grond van het
histologische beeld en gedeeltelijk op grond van de aetiologie. Hun indeling
is meer gedetailleerd dan de mijne, welke alleen naar het histologische
beeld een onderscheid maakt tussen polioencephalitis en leuco-(demyelini-
serende) encephalitis. (5):

Groep I: De verwekker is een virus, dat pathc>geen is voor het fret en
dat aanwezig is in hersenen en andere organen.
Hierbij worden twee subgroepen onderscheiden:
Groep Ia: De verwekker is het virus van Carré (of zoals zij het noemen,
het virus van Laidlaw en Dunkin). Histologisch is er geen
eigenlijke encephalitis, doch slechts verval van gangliën-
cellen.

Groep Ib: De verwekker is een virus dat verschillend is van het klassieke
virus van Carré. Er is histologisch een encephalitis met
demyelinisatie en hyperkeratose van de voetzolen („hard pad
disease").

waarschijnlijk wel voor de hond.
Groep III: Encephalitis zonder demyelinisatie.
Groep IV: Toxoplasma-encephalitis.

Groep V: Cerebrale stoornissen* berustende op oorzaken gelegen in
de voeding, op toxinen of helminthiasis.

1 Collega Th. Stegenga, die dit congres bezocht als vertegenwoordiger van de
Maatschappij voor Diergeneeskunde, was zo vriendelijk mij dit rapport onmiddellijk
na zijn terugkeer uit Engeland te doen toekomen.

De Engelse onderzoekers bedoelen hiermee een klinisch zich als encepha-
litis voordoende hersenaandoening, welke ontstaat aan het einde van de
acute phase van de ziekte van Carré, gewoonlijk volgende op een pneu-
monie, of enige weken na een schijnbaar herstel optredende. Bij puppies
treden de cerebrale verschijnselen, in hoofdzaak spierstijfheid, stupor en
coma, gewoonlijk reeds tijdens het catarrhale stadium op. Zij zouden
vooral moeten worden toegeschreven aan een secundaire toxaemie of
septicaemie. Bij oudere honden treden na herstel van de acute phase
voornamelijk choreatische verschijnselen, eventueel epileptiforme aan-
vallen op. Histologisch vonden zij bij deze dieren geen ontsteking en geen
demyelinisatie, wel echter hyperaemie, kleine bloedingen, verval van
gangliëncellen en eventueel gliosis, voornamelijk in de schors. In feite
is er dus geen histologisch aantoonbare encephalitis.

Besmetting van fretten en honden met hersenemulsie veroorzaakte steeds
de typische ziekte van Carré, doch zonder neurologische verschijnselen.
Het uit de hersenen geïsoleerde virus werd volledig door hondenziekte-
serum geneutraliseerd.

Onze ervaringen komen in zoverre met de Engelse overeen, dat ook
wij bij zeer jonge honden geen encephalitis vonden, ten hoogste een aan-
duiding ervan ih de vorm van gezwollen vaatendotheel en gliaknobbeltjes,
terwijl in de schors veelal plekjes met necrose van gangliëncellen aanwezig
waren. Bij honden welke, dikwijls maanden of jaren na de ziekte van
Carré, als restverschijnselen choreatische symptomen, eventueel epilepti-
forme aanvallen toonden, werd evenmin een encephalitis waargenomen,
doch wel werden in de hersenschors gebieden opgemerkt, waarin een
meer of minder groot aantal gangliëncellen te gronde waren gegaan en
waar kleine glieus-sclorotische haarden de plaatsen van vroegere destruc-
tieve processen aanwezen. Ook bij honden, die in het catarrhale stadium
zijn gedood of gestorven, zonder dat zij neurologische verschijnselen
hadden getoond, konden soms enig verval van gangliëncellen, zwelling
van vaatendotheel en gliaknobbeltjes worden aangetroffen.

MacIntyre c.s. wijzen er in hun rapport op, dat het virus van Carré
zelfs na intracerebrale inspuiting geen wezenlijk neurotrope eigenschappen
heeft. Ook wij hebben dit kunnen aantonen. Van de 8 honden, die intra-
cerebraal met het virus van Carré werden besmet, kregen er 7 typische
hondenziekte, doch slechts één dezer dieren toonde 11 dagen na de be-
smetting cerebrale verschijnselen, welke bij histologisch onderzoek niet
op encephalitis bleken te berusten, doch slechts de lichte afwijkingen
toonden, die ook bij zeer jonge honden in het beloop van de catarrhale
vorm van de ziekte van Carré worden aangetroffen.

De slotsom van het Engelse rapport is, dat het virus van Carré geen
encephalitis veroorzaakt. Met deze conclusie kan ik het slechts ten dele
eens zijn, en zou haar zo willen wijzigen, dat het virus alléén dit vermogen
niet bezit. Immers, bij een zeker percentage van de honden, welke lijdende
zijn of zijn geweest aan de ziekte van Carré, treedt in het beloop daarvan
of onmiddellijk daarna wel een demyeliniserende encephalitis op Er
moet naar onze mening echter nog een andere, endogene of exogene
factor een rol spelen bij de pathogenese van de Carré-encephalitis. Het
is mij gelukt, bij enige honden, welke subcutaan of intranasaal met het
virus van Carré waren besmet, een demyeliniserende encephalitis op te

wekken, die in wezen niet verschilde van de spontane CARRÉ-encephalitis,
door deze dieren tevens in te spuiten met subletale doses guanidine. Guani-
dine alleen is daartoe niet in staat. Weliswaar kunnen grotere doses ver-
schijnselen van een neuro-intoxicatie veroorzaken, doch histologisch vond
ik hierbij nimmer encephalitis.

Guanidine is een product van de intermediaire stofwisseling en ik vroeg
mij af, of ook andere toxische producten, voornamelijk die, welke in het
darmkanaal ontstaan, na resorptie het centrale zenuwstelsel zodanig
kunnen beïnvloeden, dat zij tezamen met het virus van Carré een demyeli-
niserende encephalitis zouden doen ontstaan. In het darmkanaal toch,
ontstaan toxische producten tengevolge van eiwitomzettingen, terwijl ook
bacterietoxinen gevormd worden. Onder normale omstandigheden zullen
deze vergiften niet of moeilijk worden geresorbeerd en met de faeses snel
worden uitgescheiden. Eventueel geresorbeerde vergiften zullen alsnog in
de lever worden ontgift. Bij de ziekte van Carré, een algemene infectie-
ziekte, is veelal gastroenteritis aanwezig, waarbij enerzijds een verhoogde
vorming van giftige stoffen, anderszijds een verhoogde resorptie kan
worden verwacht, terwijl de ontgiftende activiteit van de lever door te
grote toevoer, zowel als door een verminderde functie van het parenchym
tekort schiet. Deze gedachtengang volgende, werden honden subcutaan
of intranasaal besmet met het virus van Carré, terwijl ze tevens enige
dagen achtereen werden ingespoten met guanidine, een bacterievrij fikraat
van rottend vlees en van de darminhoud van een hond, lijdende aan een
haemorrhagische gastroenteritis. Aldus werden 5 honden behandeld.
Eén hond, die blijkbaar immuun was, bleef gezond, bij de andere ontstond
de catarrhale vorm van de ziekte van Carré, gevolgd door verschijnselen
van encephalitis respectievelijk 7, 8, iq en 12 dagen na de infectie. Histolo-
gisch werd bij twee dezer dieren een demyeliniserende encephalitis ge-
vonden, welke zich principieel niet van de spontane carré-encephalitis
onderscheidde. Beide andere dieren toonden enige infiltratie van de
vaatwanden en gliareactie, doch geen demyelinisatie. De fikraten bleken
op zichzelf niet in staat te zijn, enige ontstekingsreactie of demyelinisatie
te veroorzaken.

Uit deze proeven zou men kunnen besluiten, dat de demyeliniserende
CARRÉ-encephalitis slechts dan ontstaat, wanneer het terrein geschikt is
gemaakt door endogene, misschien ook wel door exogene (medicamenten!)
vergiften.

Evenals destijds in Nederland, werd in Engeland opgemerkt, dat honden,
die actief waren geïmmuniseerd tegen de ziekte van Carré, toch later nog
een carré-encephalitis konden krijgen en dat de contacten niet passief
konden worden geïmmuniseerd met hondenziekteserum, ondanks het
feit, dat het volledige beschutting gaf tegen de klassieke Carré-infectie.
De ziekteverschijnselen bij de hond, voorafgaande aan de encephalitis,
bleken niet karakteristiek voor de ziekte van Carré te zijn. Indien er
een catarrhaal stadium is, is de uitvloeiing sereus, zelden purulent. Ge-
woonlijk is er een tonsillitis en zwelling van de cervicale lymphklieren.
De koorts is onregelmatig en intermitterend, in sommige gevallen is de
temperatuur subnormaal. Het voor de ziekte van Carré karakteristieke
diphasische temperatuurbeloop is niet aanwezig. Diarrhee en longoedeem

zijn veelvuldig voorkomende symptomen. Een merkwaardig verschijnsel
is de verharding van de voetzolen. In Engeland wordt deze, bij honden
van elke leeftijd voorkomende ziekte, dan ook „hard pad disease" ge-
noemd. De verschijnselen van encephalitis volgen tegelijk met of binnen
enige dagen na de verharding van de voetzolen.

Bij de sectie worden gewoonlijk gastroenteritis, haemorrhagische cystitis,
eventueel longoedeem en subsereuze bloedingen gevonden. De hersenen
tonen het histologische beeld van een haardvormige encephalitis met
demyelinisatie, in het bijzonder in de brachia cerebelli.

De besmetting van fretten met een suspensie van hersenen, longen, milt
en voetzool, veroorzaakt een ziekte, die enige gelijkenis toont met de
experimentele ziekte van Carré, doch de incubatietijd is zeer wisselend:
io—32, gemiddeld 23 dagen, een sereuze, meestal niet purulente rhinitis
en conjunctivitis, dikwijls ook verharding van de voetzolen. In tegen-
stelling tot de experimentele besmetting met het klassieke virus van Carré,
verloopt de infectie met het „hard pad" virus niet altijd dodelijk bij fretten.

De experimentele besmetting bij de hond verloopt zeer goedaardig: er
ontstaat intermitterende koorts, doch geen andere verschijnselen. Honden
die deze besmetting hebben doorstaan, zijn immuun tegen herbesmetting
met het homologe virus, doch zij tonen, na herinfectie met het klassieke
virus van Carré, het voor de ziekte van Carré karakteristieke tempe-
ratuurbeloop. Omgekeerd toonden honden, welke immuun warén tegen
het klassieke virus van Carré, dikwijls een, zij het geringe, reactie op de
besmetting met het „hard pad" virus. Hondenziekteserum gaf geen be-
schutting tegen de infectie met het „hard pad" virus. De Engelse onder-
zoekers menen dan ook op grond van hun proeven, dat er verschillen
bestaan tussen het Carré- en het „hard pad" virus, ofschoon zij een
zekere verwantschap tussen de beide virussoorten niet ontkennen, speciaal
wat de antigene structuur betreft.

Het komt mij voor, dat de Engelse onderzoekingen over deze vorm
van encephalitis een bevestiging inhouden van mijn in 1946 gepubliceerde
waarnemingen over het voorkomen van een nieuw type van het virus van
Carré (4). Verscheidene dierenartsen hadden mij n.1. bericht, dat bij
honden een ziekte was Opgemerkt, welke klinisch overeenstemde met het
beeld dat de Engelsen als „hard pad disease" beschreven. Volgens mon-
delinge mededelingen van practiserende dierenartsen wordt ook in Neder-
land verharding van de voetzolen waargenomen. Uit het sereuze con-
junctivaalexsudaat, de neuskeelholte, de hersenen en het bloed van deze
honden, welke actief waren geïmmuniseerd tegen de ziekte van Carré,
isoleerden wij een virus, dat bij proef honden een lichtverlopende ziekte
veroorzaakte: koorts, sereuze conjunctivitis en digestiestoornissen, waar-
onder soms diarrhee. Voor volwassen fretten mag dit virus minder patho-
geen zijn dan het klassieke carré-virus, bij zeer jonge fretten bleek het
bij ons een onder weinig karakteristieke verschijnselen dodelijk verlopende
ziekte te veroorzaken. Honden, die een besmetting met dit virus hadden
doorstaan, reageerden naderhand op een besmetting met het klassieke
virus van Carré met een lichte hondenziekte, waarvan zij vlot genazen.
De pathogene eigenschappen, welke inderdaad enigszins verschillend zijn
van die van het klassieke virus van Carré en de gedeeltelijke wederkerige
immuniteit in aanmerking genomen, meende ik te mogen aannemen, dat
het nieuwe virus moest worden beschouwd als een variant van het virus

van Carré. De Engelsen daarentegen neigen meer tot de opvatting, dat
het beide aparte virussoorten zijn. Beide opvattingen zijn voor discussie
vatbaar, maar het komt mij voor, dat het „hard pad" virus en het virus
van Carré type B, zoals ik het nieuwe type noemde, identiek met elkaar
zijn. Het is niet mogelijk geweest, de stammen onderling te vergelijken.
Onze onderzoekingen dateren van 1943/1944 en het virus heeft de tweede
wereldoorlog niet overleefd. Ons kostbare frettenbezit na de oorlog is de
reden geweest, dat ik op ons laboratorium niet meer met het buitengewoon
infectieuze virus van Carré en zijn variant, type B, heb kunnen werken.

Evenmin als het gelukte, bij honden encephalitis te verwekken door
intracerebrale infectie met het klassieke virus van Carré (ter onder-
scheiding van de nieuwe stam type A genoemd), kon met het type B op
deze wijze encephalitis worden opgewekt. Toch komt ook bij de spontane
infectie met het type B een demyeliniserende encephalitis voor, en wel
in een zeer hoog percentage van de gevallen. Naar mijn mening bestaat
er geen principieel verschil tussen het histologische beeld van de Carré-
encephalitis type A en B, welke ik beide in 1947 uitvoerig heb beschre-
ven (5).

Er is m.i. alle reden om aan te nemen, dat de pathogenese van deze
encephalitisvorm in principe dezelfde is als die van de carré-encephalitis
type A. Het Engelse rapport suggereert dan ook, dat één van de factoren,
welke deze vorm van encephalitis tot volledige ontwikkeling brengt, een
encephalitis met demyelinisatie dus, wellicht de toediening van sulfapre-
paraten is. Zij hebben de invloed van deze exogene intoxicatie langs
experimentele weg aangetoond en ik zie in deze proeven een bevestiging
van mijn intoxicatie-hypothese bij de pathogenese van de Carré-encepha-
litis.

Daartoe werden groepen van 4 honden besmet met het „hard pad"
virus. Drie dieren van elke groep werden de eerste 8 dagen na de infectie
behandeld met sulfapreparaten, welke per os werden toegediend; de
vierde hond uit elke groep werd niet behandeld. Voorts werden 4 honden
van een controlegroep behandeld met sulfapreparaten, doch niet besmet.
Bij de alleen met virus besmette en bij de alleen met een sulfapreparaat
behandelde honden werden geen neurologische verschijnselen waarge-
nomen, doch bij 5 van de 6 besmette en met een sulfapreparaat behandelde
dieren ontwikkelde zich een demyeliniserende encephalitis.

Behalve van de demyeliniserende encephalitis bij „hard pad disease",
maakt het rapport melding van een histologisch daarop gelijkende vorm,
welke klinisch langzaam verloopt en waar geen of slechts lichte catarrhale
verschijnselen aan vooraf gaan. Er zijn geen tekenen van een algemene
infectie en de voetzolen zijn normaal. Het is niet gelukt, deze ziekte op
fretten over te brengen, terwijl besmetting op honden slechts eenmaal
resultaat heeft gehad. Ik kan zonder meer niet beoordelen of deze vorm
tot de CARRÉ-encephalitis type A of B moet worden gerekend, dan wel
als een afzonderlijke vorm moet worden beschouwd, zoals de Engelse
onderzoekers menen te moeten doen.

gevallen voor van encephalitis, zonder tekenen van een respiratoire of
algemene infectie. Hierbij werd geen demyelinisatie gevonden en het is
niet gelukt, de ziekte op fretten en honden over te brengen. Waarschijnlijk
is dit de vorm van encephalitis, die tussen 1936 en 1939 frequent in Neder-
land voorkwam en welke ik destijds als idiopathische encephalitis heb
beschreven (3) (5). In Engeland zijn, volgens het rapport, slechts enkele
besmettingsproeven verricht. Ik heb destijds talloze keren getracht, de
ziekte op honden en fretten over te brengen, doch het is slechts weinige
keren gelukt, een virus uit de hersenen te isoleren, dat alleen bij honden
een histologisch met de spontane vorm identieke encephalitis veroorzaakte.
Dit virus heeft geen enkele overeenkomst met het virus van Carré.

Encephalitis veroorzaakt door Toxoplasma. Hiervan zijn nog slechts
weinig gevallen bekend. Het rapport noemt één geval in Engeland en
ook wij hebben geen ervaring over toxoplasmosis bij de hond (zie Winsser

Cerebrale verschijnselen als gevolg van voedingsdeficiënties, intoxicaties
en helminthiasis, berusten niet op encephalitis. Wel dient er m.i. rekening
mee te worden gehouden, dat dergelijke toestanden het ontstaan van
encephalitis na een virusinfectie kunnen bevorderen.

Resumerende kan dus worden gezegd, dat het Engelse rapport twee
groepen van encephalitis onderscheidt, n.1. een demyeliniserende en een
niet-demyeliniserende. De demyeliniserende encephalitis splitsen zij nog
in twee groepen, waarvan de ene zou worden veroorzaakt door het virus
van de „hard pad diaease", terwijl de verwekker van de andere niet
bekend is. Ook wij hebben een onderscheid gemaakt tussen een demyelini-
serende en een niet-demyeliniserende encephalitis, doch hebben de eerste
steeds beschouwd als een postinfectieuze encephalitis, optredende in het
beloop van of onmiddellijk volgende op de ziekte van Carré, zowel ver-
oorzaakt door het virustype A (het klassieke virus van Carré) als door
het type B („fyard pad" virus?). Wij achten het zeker niet onmogelijk,
dat er ook een demyeliniserende encephalitis met nog onbekende aetiologie
voorkomt, maar het is m.i. moeilijk, zo niet geheel onmogelijk, deze histolo-
gisch van de Carré-encephalitis te onderscheiden. De niet-demyelini-
serende encephalitis van de Engelsen, is hoogstwaarschijnlijk identiek
met onze z.g. idiopathische encephalitis.

Uit het Engelse rapport krijgt men de indruk, dat het verschil tussen
de demyeliniserende en de niet-demyeliniserende encephalitis, wat het
histologische beeld betreft, alleen gelegen is in de aan-, respectievelijk
afwezigheid van demyelinisatie. Volgens onze onderzoekingen zijn er
evenwel nog andere punten van verschil.

De niet-etterige ontstekingen van het centrale zenuwstelsel in het alge-
meen, kunnen naar het histologische beeld worden onderscheiden in twee
typen:

Onder polioencephalitis worden die vormen van encephalitis verstaan,
waarbij de meest opvallende veranderingen in de grijze stof worden aan-
getroffen, ofschoon meestal ook de witte stof in meerdere of mindere
mate is aangetast. De veranderingen bestaan niet zelden in een primaire
necrose van gangliëncellen in bepaalde gebieden (de voorhoorncellen
bij poliomyelitis), een haardvormige woekering van gliacellen en mesoder-
male perivasculaire infiltraten. Laatstgenoemde, welke bestaan uit opeen-
hopingen van leucocyten, lymphocyten, histiocyten en plasmacellen in
de vaatwanden en in de perivasculaire lymphruimten, zijn dikwijls de
meest overheersende afwijkingen. In acute gevallen kan het aantal leuco-
cyten, die soms ook dieper in het zenuwweefsel doordringen, aanzienlijk
zijn. Zij maken echter spoedig plaats voor lymphocytaire cellen. De com-
binatie van de genoemde veranderingen komt haardvormig en veelal
onregelmatig verspreid voor. Voorkeursplaatsen zijn echter gewoonlijk
bepaalde delen van de hersenstam en eventueel het ruggemerg.

Onder leucoencephalitis worden verstaan die vormen van encephalitis,
waarbij de meest opvallende veranderingen, met name demyelinisatie,
in de witte stof worden aangetroffen. Dit betekent niet, dat de grijze stof
niet aangetast zou zijn. De demyelinisatie is echter daarom zo duidelijk
in de witte stof, omdat zich daar, althans in de hemisferen, vrijwel uit-
sluitend merghoudende zenuwvezels bevinden. De veranderingen in de
witte stof kunnen echter ook in principe in de grijze aanwezig zijn. Indien
de demyeliniserende encephalitis gepaard gaat met necrose van gangliën-
cellen, zal laatstgenoemde afwijking uiteraard in de grijze stof gelocaliseerd
zijn, of in delen waar naast zenuwvezels ook gangliëncellen voorkomen,
zoals in de hersenbasis.

De mesodermale reactie is bij de demyeliniserende encephalitis niet
sterk, dus perivasculaire infiltraten zullen niet aanwezig zijn of een naar
verhouding geringe uitgebreidheid bereiken.. Toch vindt men dikwijls
brede cellige infiltraten om de bloedvaten, welke cellen ten onrechte voor
lymphocytaire cellen kunnen worden gehouden. Weliswaar zullen de,
in de vaatwand of onmiddellijk tegen het bloedvat, dus in de perivasculaire
lymphruimte gelegen cellen van lymphocytaire aard zijn, maar de cellen
daarbuiten zijn gewoekerde, en soms ten dele weer vervallen, gliacellen.
De kleuring volgens Nissl maakt een betere onderscheiding van deze
cellen mogelijk dan de haematoxyline-eosine-methode.

De leucoencephalitis is evenals de polioencephalitis haardvormig, doch
de haarden liggen meer gelijkmatig door hersenen en ruggemerg verspreid,
alhoewel er voorkeursplaatsen kunnen zijn.

De idiopathische encephalitis heeft het karakter van een polioencepha-
litis. Voorkeursplaatsen zijn de middenhersenen, de ammonshoorn en de
nucleus caudatus, in iets mindere mate de pons en het verlengde merg,
terwijl in de schors van de grote en de kleine hersenen slechts spaarzame,
soms in het geheel geen haarden aanwezig zijn. De perivasculaire infiltraten
en de haardvormige gliareactie zijn gewoonlijk sterk. Bij de somtijds
voorkomende spinale vormen worden de voornaamste veranderingen in
het ruggemerg gevonden. De afwijkingen in de voorste hoorns, met name
primaire necrose van gangliëncellen, herinneren sterk aan die bij polio-
myelitis van de mens.

De Carré-encephalitis biedt in acute gevallen dikwijls een weinig
karakteristiek beeld en komt dan in grote trekken overeen met dat, hetwelk

in het Engelse rapport is genoemd (groep Ia). Soms zijn er aanduidingen
van mesodermale perivasculaire infiltraten. Wanneer zich nog geen demye-
linisatie heeft ontwikkeld, is het beeld vrijwel niet te onderscheiden van
een beginnende idiopathische encephalitis. De Carré-encephalitis, type A
zowel als type B, is in zijn volledig ontwikkelde vorm een met demye-
linisatie gepaard gaande leucoencephalitis, eventueel myelitis, gedissemi-
neerd, doch met voorkeur voor het merg van de kleine hersenen, de brachia
cerebelli en de bodem van de vierde ventrikel. In de gedemyeliniseerde
zones is een duidelijke gliareactie, beide perivasculair. Er kunnen evenwel
ook gliahaardjes voorkomen, die niet om een bloetvat liggen, maar zich
ergens in het zenuwweefsel bevinden. Soms worden meer subacute vaat-
afwijkingen aangetroffen, vooral in de diepere lagen van de hersenschors
of in de ammonshoorn. Deze veranderingen doen zich voor als haard-
vormige woekeringen van capillairen, in de vorm van massieve strengen,
bestaande uit spoelvormige, op angioblasten gelijkende cellen. In deze
haarden bestaat gewoonlijk een sterke gliareactie en de gangliëncellen
verkeren in allerlei stadia van verval. Hoewel deze afwijkingen, door
Cerletti vasculair-proliferatieve haarden genoemd, een subacuut karakter
hebben, worden zij toch soms reeds gevonden in acute stadia en wel bij
zeer heftig verlopende gevallen van encephalitis. Ik stel mij voor, dat
in zulke gevallen de aantasting van de hersenen .reeds in het catarrhale
stadium is begonnen.

Een essentieel onderscheid tussen de encephalitis bij infectie met het
type A of met het type B van het virus van Carré konden wij niet aantonen.
Wel vonden wij bij honden, welke klinisch tot de type B-infecties werden
gerekend, enkele malen opvallend sterke demyelinisaties en gliareacties
in het ruggemerg of in de hersenen, welke beelden herinnerden aan die
van encephalomyelitis disseminata acuta, eventueel een acute vorm van
multiple sclerose bij de mens. In deze, zoals trouwens in vele andere
gevallen van encephalitis, hebben wij geen virusonderzoek kunnen ver-
richten, zodat het bewijs niet is geleverd of deze afwijkingen aan een
infectie met carré-virus type B of aan een andere oorzaak moeten worden
toegeschreven. Hieronder zouden zich dus ook gevallen kunnen bevinden,
overeenkomende met groep II van het Engelse rapport. Omgekeerd is
het feit, dat de Engelse onderzoekers in een aantal gevallen van dernye-
liniserende encephalitis geen virus konden aantonen, geen bewijs voor een
andere dan een virusaetiologie.

Bespreking van een rapport over encephalitis bij de hond, uitgebracht
door MacIntyre, Trevan en Montgomerie op het 66e congres van de
National Veterinary Medical Association of Great Britain and Ireland.
De gegevens van de Engelse onderzoekers worden vergeleken met de
resultaten van eigen werk.

De neurologische verschijnselen, optredende in het beloop van, of
onmiddellijk volgende op een schijnbaar herstel van de ziekte van Carré,
berusten volgens het Engelse rapport niet op een wezenlijke encephalitis,
doch meer op een verval van gangliëncellen. Ook uit eigen onderzoek
is gebleken, dat dit inderdaad het geval kan zijn, speciaal bij acuut gestor-
ven, zeer jonge honden en bij oudere honden welke restverschijnselen in
de vorm van choreatische symptomen en epileptiforme aanvallen tonen.

Bij de eerste werden necrose van gangliëncellen, bij de andere glieus-
sclerotische haardjes in de schors gevonden. Het virus van Carré heeft
blijkbaar geen wezenlijk neurotrope eigenschappen, daar het ook bij honden
zonder welk teken van een hersenaandoening ook, in het centrale zenuw-
stelsel kan worden aangetoond. Zowel schrijver als de Engelse onder-
zoekers toonden, onafhankelijk van elkaar aan, dat de intracerebrale
besmetting met het virus van Carré slechts de catarrhale vorm, doch geen
encephalitis veroorzaakt. In het beloop van of vlak na de ziekte van Carré
kan naar schrijvers mening wel een demyeliniserende encephalitis optreden,
welke bij honden experimenteel kon worden opgewekt door ze, tegelijk
met de besmetting te behandelen met subletale doses guanidine of bacterie-
vrije Altraten van rottend vlees en darminhoud van een hond, lijdende
aan haemorrhagische gastroenteritis. Deze Altraten waren op zichzelf
niet in staat encephalitis te verwekken. Wellicht ontstaat de demye-
liniserende Carré-encephalitis slechts dan, wanneer het virus een terrein
bereikt, dat gewijzigd is door endogeen-, misschien ook door exogeen-
(medicamenten!) toxische oorzaken. Eenzelfde demyeliniserende encepha-
litis ontstaat bij een ziekte, welke op bepaalde punten afwijkend is van
de ziekte van Carré en die wellicht overeenkomt met de in het rapport
genoemde „hard pad disease". Hierbij isoleerde schr. in 1943/1944 een
virus, dat immunologisch verschillend is van het virus van Carré, doch
er wel mee verwant is. Dit werd dan ook beschouwd als een variant daarvan
en virus van Carré type B genoemd, zulks ter onderscheiding van het
klassieke virus, dat als type A werd aangeduid. Mogelijk is het type B
identiek met het „hard pad \' virus.

Voorts noemt het Engelse rapport een demyeliniserende encephalitis
met onbekende aetiologie en een encephalitis zonder demyelinisatie,
welke laatste vermoedelijk identiek zal zijn met de door schr. in 1939
beschreven z.g. idiopathische encephalitis.

Tenslotte wordt ingegaan op de principiële verschillen tussen de demyeli-
niserende en de idiopathische encephalitis. De eerste toont het histologische
beeld van een leucoencephalitis, de tweede die van een polioencephalitis.

The statement on canine encephalitis presented by MaclNTYRE, Trevan en Mont-
gomerie at the 66th annual meeting of the National Medical Veterinary Association
of Great Britain and Ireland is discussed and own investigations in this field recollected.

According to the statement the neurologic signs in the course of, or immediately
following on apparent recovery from distemper, are not due to a real encephalitis but
.0 necrosis of nerve cells. In own investigations this has become evident, especially in
puppies that had died in the acute stage of distemper, and in older dogs suffering from
sequelae like choreatic movements and epileptic attacks. The former showed acute
necrosis of nerve cells, the latter glial-sclerotic foci in the cortex. Apparently the dis-
temper virus does not possess real neurotropic properties, as it can be detected in the
central nervous system of dogs without showing any sign of encephalopathy. It has
been shown independently both by the English investigators and the author, that the
intracerebral inoculation of the distemper virus does not result in encephalitis but
merely in acute distemper without neurologic symptoms. To the author\'s opinion,
however, a demyelinating encephalitis may develop after the acute phase of distemper.
This form of encephalitis could be produced in dogs infected with distemper virus and
repeatedly injected with sublethal doses of guanidin or bacteria-free filtrates of putrify-
ing meat or of the intestinal contents of a dog suffering from hemorrhagic gastroen-

teritis. The filtrates themselves were unable to produce encephalitis. Perhaps the
demyelinating distemper encephalitis may only develop when the virus invades a field
that has been modified by endogenous, or exogenous (drugs !) toxic materials. A
demyelinating encephalitis similar to the former, develops in the course of a disease
which in certain respects differs from distemper, perhaps identical with the so-called
hard pad disease. The causative virus, isolated by the author in 1943/1944, proved
to be immunologically different from, but not unrelated to the original distemper virus.
It has been considered as a variant from the true distemper virus (called type A) and
has been called distemper virus type B. Probably the type B virus is identical with the
hard pad virus.

Moreover the statement mentions a demyelinating encephalitis of unknown etiology
and a non-demyelinating encephalitis. The latter might be identical with the so-called
idiopathic encephalitis described by the author in 1939.

Finally the essential characteristics of both the demyelinating and the idiopathic
encephalitis are reviewed, the former being a leucoencephalitis, the latter a polioen-
cephalitis.

1. E. Frauchiger und W. Hoffmann : „Die Nervenkrankheiten des Rindes". Medi-
zinischer Verlag Hans Huber, Bern, 1941.

2. A. B. MaclNTYRE, D. J. Trevan and R. F. Montgomerie : „Observations on
canine encephalitis". 66th Annual Congress of the National Veterinary Medical
Association of Great Britain and Ireland, Sept. 8th-i5th, 1948.

3. J. D. Verlinde : „Encephalitis bij de hond. Een vergelijkend-pathologisch onder-
zoek naar de aetiologie van de z.g. postinfectieuze encephalitides. Proefschrift,
Utrecht, 1939 en Tijdschr. v. Diergeneesk. Afl. 20, 1939.

4. J. D. Veri.inde : „Over een nieuw type van het virus van Carre". Tijdschr. v.
Diergeneesk. 71, 210, 1946.

5. J. D. Verlinde : „De vcrgelijkende histopathologic van de niet-ettcrige ontstekingen
van het centrale zenuwstelsel". Verhandelingen van het Instituut voor Praeventieve
Geneeskunde No. VI, 1947.

6. J. Winsser : „Toxoplasmosis : een zoonose". Tijdschr. v. Diergeneesk. 73, 386,
(1948).

XJit het Laboratorium van de Gezondheidsdienst voor dieren in Zeeland.
FERTILITEIT BIJ PAARDEN

Herhaaldelijk blijkt het in de praktijk, dat steriliteitsbestrijding bij
merries nog niet zo heel veel succes heeft. Een groot aantal van de ter
behandeling aangeboden merries is normaal hengstig en ze vertonen ook
geen afwijkingen aan vagina of cervix. Het gaat niet aan om bij al deze
dieren maar te spreken van een chronische ontsteking van de uterus zonder
dat daarvan duidelijke bewijzen voorhanden zijn. Ook de lugolbehande-
ling, die bij het rundvee zo\'n grote opgang heeft gemaakt, geeft bij paarden
dikwijls geen duidelijk resultaat.

De laatste jaren spreken dan ook verschillende onderzoekers meer over
de zgn. physiologische steriliteit, d.w.z. het paard wordt gedekt op een
ogenblik dat er, bij gebrek aan een rijpe eicel, geen bevruchting kan plaats
vinden.

Wanneer men over deze kant van de steriliteit nadenkt, dan valt onmid-
dellijk op, dat wij in Nederland zo weinig weten van de normale vrucht-
baarheid. Weliswaar moeten er bij de verschillende stamboeken wel
gegevens over de stamboekdieren bestaan, maar deze zijn daar ook niet
erg openbaar mee en het resultaat is, dat we er dan ook nog weinig van
weten.

Om eens wat meer over de normale gang van zaken van de bevruchting
bij paarden te weten te komen, werd in het voorjaar van 1947 contact
gezocht met de hengstenvereniging te St. Philipsland. Een twaalftal leden
van deze vooruitstrevende vereniging verklaarde zich bereid, om zo
nauwkeurig mogelijk aantekening te houden van het verloop van de
dekkingen op hun bedrijf. Dank zij de medewerking van collega Grooten-
huis, toen nog practicus in Steenbergen, kwam dit goed voor elkaar en
tezamen met hem, konden in het najaar de paarden door rectaal onderzoek
op drachtigheid worden gecontroleerd. Het werk van de eigenaar bestond
uit een eenvoudig noteren van wat er met de paarden gebeurde.

Het aantal gecontroleerde merries was te klein, om uit de verkregen
gegevens conclusies te trekken. Wel kwamen er bepaalde aanwijzingen
naar voren, die ons hebben doen besluiten om dit jaar op grotere schaal
deze enquête te herhalen.

Op twee na werden alle merries door dezelfde hengst gedekt. Van de
55 merries werden er 37 = 67,3 %, drachtig, een percentage dat waar-
schijnlijk goed te noemen is.

In tabel I is aangegeven het aantal malen dat de drachtige en de niet-
drachtig geworden merries gedekt werden. We zien hierin dat het niet
zoveel uitmaakt of de merrie uiteindelijk drachtig wordt of niet. Hierin
is ongetwijfeld ook een seizoenfactor aanwezig, omdat men meestal eind
Juni met het dekken ophoudt.

In tabel II is aangegeven hoeveel malen de verschillende merries gedekt
werden. We zien hieruit, dat verschillende merries na één of tweemaal
gedekt te zijn niet meer hengstig werden en toch niet drachtig waren.

Hierna werden de merries gesplitst in veulenmerries, d.w.z. merries
die in \'t voorjaar \'47 een veulen brachten, merries die wel eerder geveulend
hadden maar die in \'t voorjaar \'47 niet drachtig waren, merries die in
vorige jaren vruchteloos waren gedekt en merries die voor het eerst gedekt
werden. •

In tabel III ziet men de resultaten. Het beste resultaat was in de categorie
van de merries die eerder een veulen gegeven hadden maar in het voorjaar
\'47 niet drachtig waren. De cijfers zijn te klein om dit als een algemene
regel te kunnen aannemen.

Ieder voorjaar hoort men de klacht dat de paarden in het vrofge voorjaar
slecht opnemen. Volgens de hengstenhouders is het dan meestal te koud
en zij zeggen dat de paarden eerst goed in het gras geweest moeten zijn
om een redelijke kans op succes te hebben.

Wij kunnen wel aannemen dat dit een algemene regel is. Wat hiervan
de uiteindelijke reden is, is niet bekend, mogelijk een grotere hoeveelheid
zonlicht of verschillende vitamines.

In tabel IV is aangegeven het aantal dekkingen in Maart en April in
vergelijking met Mei en Juni en de merries die direct uit deze dekkingen
drachtig werden.

Als algemeen geldend wordt eveneens aangenomen, dat de eerste heng-
stigheid na het veulenen gebruikt dient te worden voor dekking, omdat
dan de kans op bevruchting groot is.

Wanneer men deze eerste hengstigheid niet benut, dan zou de kans
groot zijn, dat het dier tijdens het zogen niet meer hengstig wordt. In zijn
algemeenheid is dit echter niet juist, de meeste merries worden gewoon
om de drie weken hengstig.

Van Amerikaanse zijde wordt er op gewezen, dat de resultaten van de
dekkingen in de eerste hengstigheid zeker niet gunstig zijn. Men neemt
aan, dat de uterus de eerste 12 dagen na de partus nog niet voldoende in
involutie is, erg gevoelig is voor infecties en daarom nog niet geschikt is
voor bevruchting. Ook zou het aantal abortusgevallen groot zijn.

In tabel V ziet men de resultaten van de dekkingen bij veulenmerries
op de verschillende dagen na de partus. We zien dat er maar 3 van de 18
gecontroleerde merries drachtig zijn geworden van een dekking in de
eerste hengstigheid, d.w.z. 17 %. Later werden er nog 7 bij her-dekking
drachtig.

Hierna werd nagegaan of het mogelijk was dat de dekking in de eerste
hengstigheid na het veulenen een verminderde vruchtbaarheid van de
merrie veroorzaakte, b.v. doordat een ontsteking van de uterus optrad.

In tabel VI is aangegeven het aantal in de eerste hengstigheid gedekte
merries, die vroeg of laat toch drachtig zijn geworden, vergeleken met
merries die reeds eerder geveulend hebben maar nu niet in de eerste
hengstigheid zijn gedekt.

Zoals reeds in het begin van dit artikel is opgemerkt, zijn de cijfers te
klein om verstrekkende conclusies te trekken, maar naar mijn idee wijzen
ze er toch op, dat we de merries het beste laat in het voorjaar kunnen
laten dekken en veulenmerries niet direct na het veulenen.

Op 23-io-\'48 werd onze hulp ingeroepen door de veehouder H. Y. de V.
te T. waar twee runderen bloeddiarrhee zouden vertonen.

Bij onze komst vonden wij een vierjarige koe met bloederige, water-
dunne faeces en een graskalf met dito ontlasting zonder bloed.

Daar het klinisch onderzoek ons deed vermoeden, dat hier paratyphus
in het spel zou kunnen zijn, werd van beide dieren een monster ontlasting
genomen voor onderzoek.

Voorlopig werd, in afwachting van de uitslag hiervan, Bicarbonas
Natricus verstrekt aan beide dieren, die een zieke indruk maakten. (T. 40°,
snelle pols, tandenknarsen.)

Inderdaad kregen wij reeds op 24-io-\'48 bericht van de Gezondheids-
dienst voor Vee in Friesland, dat uit de faeces van de koe een Salmonella-
species was" gekweekt en volgde op 25-10.\'48 een gelijkluidend bericht
aangaande het kalf. Het bleek, dat wij te doen hadden met Salmonella
dublin.

Bij een tweede visite op 25-io-\'48 werd geconstateerd, dat in de toe-
stand van de patiënten geen noemenswaardige verbetering was inge-
treden.

Naar aanleiding van de publicatie van Dr. J. Terpstra in het Tijdschrift
voor Diergeneeskunde van 15 October werd besloten Sulfamezathine te
proberen.

Daartoe werd de koe ingespoten in de meikader met 250 cc van de 16 %
Sulfamezathine-oplossing, zoals die o.m. wordt gebruikt bij coccidiosis
bij kippen. Het kalf kreeg, eveneens intraveneus, 150 cc. Tevens werd
een mineralenmengsel verstrekt, gemengd met enige eetlepels keukenzout.
(Hiervan resp. 2 X daags twee en 2 X daags één eetlepel). Twee dagen
later, op 27-io-\'48, deelde de eigenaar, die zeer afgelegen woont, ons
telephonisch mee, dat beide dieren practisch genezen waren en dat de
melkgift van de koe met sprongen steeg. Voorzichtigheidshalve werd
geadviseerd om de dieren nog een week uitsluitend met hooi en water
te voeren.

Op i -11 -\'48 vernamen wij van de eigenaar, dat de patiënten het nog
steeds uitstekend maakten.

Zonder nu direct te willen beweren, dat van Sulfamezathine-NA steeds
resultaten te verwachten zullen zijn bij paratyphus van het rund, meenden
wij toch dit te moeten publiceren, opdat bij voorkomende gevallen het
middel ook door anderen kan worden beproefd op zijn waarde.

In November 1947 besloten de United Nations tot verdeling van
Palestina tussen Joden en Arabieren. Op 15 Mei vertrok de Engelse
mandaatsregering. De dag tevoren had de Jewish Agency for Palestine
de staat Israël gesticht in het te Lake Success de Joden toebedeelde
gedeelte van het land. Hiermede was het streven der Zionisten ver-
wezenlijkt.

In een 50-jarige arbeid hadden de, voornamelijk uit de Midden- en
Oost Europese landen komende pioniers, grote vlakten rots- en zandbodem in
cultuur gebracht; landbouw, veeteelt en industrie hadden zij ontwikkeld ;
uitgestrekte bossen en citrusplantages waren geplant ; steden, dorpen en
landelijke nederzettingen waren verrezen ; in Jerusalem was de
Hebreeuwse universiteit gesticht, in Rehovoth een landbouwhogeschool, •
in Haifa een technische hogeschool ; de gemeenschapstaai der ruim 800.000
immigranten was het, aan de moderne samenleving aangepaste oude
Hebreeuws, geworden. Moerassen hadden zij gedroogd en daardoor als
woongebied gesaneerd, droge gebieden bevloeid, de watervallen van de
Jordaan benut voor de electriciteitsvoorziening van vrijwel het gehele
land, de nieuwe stad Tel Aviv van een zeehaven voorzien.

Een niet onbelangrijk aandeel aan de opbouw van het eeuwen-lang
verwaarloosde, van hout en humus beroofde land, hebben o.a. die pioniers
gehad, welke sedert 1920 hun opleiding in Nederland hadden gevonden.
Er is haast geen nederzetting of men treft er Nederlands sprekende arbeiders
aan. Toen ik, in 1937, voor het eerst Palestina bezocht, werd ik door de uit
Oost-Europa stammende secretaris van het Rundveestamboek in Tel
Yosef, in goed Nederlands begroet en op zijn schrijftafel ontdekte ik twee
mij bekende landbouwbladen : „de Veldbode" en „de Boerderij".

Het zijn ook deze lieden geweest, die de systematische kruising van het
kleine, armelijke, inheemse Arabische en het hoogbenige, schonkige
Libanese vee met onze Friese stier hebben doorgevoerd, waardoor het
zeer waardevolle zwartbonte veeslag is ontstaan, dat men in vrijwel alle
Joodse kolonies aantreft. Daarnaast ziet men hier en daar wel veestapels
van zuiver Fries ras. Pogingen, vooral van Engelse zijde ondernomen, om
rassen uit andere landstreken voor de fokkerij te benutten, hebben steeds
minder gunstige uitkomsten gegeven. Misschien maakt de kruising met de,
in 1947 ingevoerde Fries-Canadese stieren, hierop een uitzondering.

Vóór de Joods-Arabische oorlog waren ruim 36.000 melkkoeien in
Joods bezit. Dit aantal is tengevolge van de oorlogsomstandigheden met
ongeveer 4500 verminderd, hetgeen een achteruitgang in de melkproductie
met 12 millioen kilogram betekent.

De ligging van het land tussen drie werelddelen, met voor de noma-
dische Arabieren gemakkelijk te overschrijden grenzen, de plaatselijk zeer
uiteenlopende klimaatsverhoudingen en de ruime invoer van slachtdieren
uit Zuid-Europa, hebben er toe meegewerkt, dat — voor en na — haast
alle bekende dierziekten der gematigde, tropische en subtropische streken
zich in Palestina hebben voorgedaan. Uit epizoötiologisch oogpunt is dit
gebied een der belangwekkendste ter wereld.

Het onderzoek der heersende en nieuw optredende dierziekten was,
gedurende het mandaat, opgedragen aan de Veterinaire Dienst der
regering, die, zoals dat in Engelse staatsdiensten in den vreemde gebruikelijk

is, geleid werd door Britten. Het veterinaire laboratorium bevond zich
aanvankelijk in de oude Arabische stad Jaffa, maar moest later, in verband
met de heersende onlusten, worden overgebracht naar de aangrenzende
200.000 inwoners tellende Joodse stad Tel Aviv. Zijn wetenschappelijke
staf bestond uit Joden, de lagere ambtenaren waren Arabieren.

Een drietal kleine „field laboratories" hield zich bezig met de bestrijding
der pluimveeziekten. Ue onderzoekingen aan de Hebreeuwse Universiteit
en de landbouwinstituten in Rehovoth kwamen uiteraard het meest de
Joodse kolonisatie ten goede. Aldus was de toestand toen de voorlopige
regering van Israël de verantwoordelijkheid overnam.

Iets minder dan de helft der in het land aanwezige dierenartsen is, als
ambtenaar, verbonden aan de coöperatieve veeverzekeringsmaatschappij
„Hachaklaït", die zijn verzekerden volledig van diergeneeskundige hulp
voorziet.

Vleeskeuringsdiensten, waaraan dierenartsen verbonden zijn, vindt
men alleen in de grote steden : Jerusalem, Tel Aviv en Haifa. Daar zijn
ook enkele specialisten voor kleine huisdieren gevestigd. Een twaalftal
dierenartsen bevindt zich thans in het leger, een vijftiental is werkzaam
bij de burgerlijke veeartsenijkundige dienst.

De hier volgende gegevens, grotendeels ontleend aan rapporten en aan-
tekeningen van de Veterinaire Dienst, mogen een indruk geven van de
verscheidenheid en omvang der heersende dierziekten en van de bestrij-
dingsmaatregelen die men er tegen heeft aangewend.

In 1946—1947 waren ruim 19.000 runderen onder regelmatige controle
voor besmettelijk verwerpen. Slechts bij 66 daarvan werden in dat jaar
positieve serumreacties vastgesteld. Van bijzondere betekenis is, dat
— vooral in het aan Syrië grenzende Noordelijke gebied — maltakoorts
is waargenomen, niet alleen bij geiten en schapen, maar ook bij koeien.
Het behoeft geen betoog, dat het gebruik van de melk dezer dieren voor
de mensen bedenkelijke gevolgen kan hebben.

De betrekkelijk gunstige toestand waarin de veestapels der Joodse
kolonies verkeren wordt grotendeels toegeschreven aan de sedert 18 jaren
gevoerde bestrijding der brucellose. Geleidelijk is een sanerings-systeem
in praktijk gebracht waarbij, in bedrijven met slechts geringe verbreiding
der besmetting, alle reagerende runderen worden uitgeschakeld; wordt
bij een groot aantal dieren een positieve serumreactie aangetroffen, dan
zondert men de reagerende dieren af, om ze zo spoedig mogelijk van het
bedrijf te verwijderen. In stallen waar geen enkel rund reageerde wordt
tweemaal per jaar bloedonderzoek verricht. Al reageert er maar één koe,
dan moeten de sera van alle dieren maandelijks worden onderzocht.

Van Engelse zijde is de mening uitgesproken dat de infectie zou zijn
ingevoerd door het Nederlandse fokvee. Het staat evenwel vast dat de
inheemse Arabische veestapel al lang tevoren besmet is geweest. Men mag
daarom aannemen dat de verbreiding der ziekte eerder aan deze infectie-
bron te wijten is. Ook de uit Europa (Polen, Roemenië, Zwitserland)
geïmporteerde slachtdieren kunnen er hun aandeel aan hebben gehad.

De laatste tijd wordt in besmette bedrijven immunisering met een
in Tel Aviv bereid vaccin van stam 19 toegepast.

Zeer sterk is de veestapel besmet met vibrio foetus. In de meeste stallen
zijn de gevolgen daarvan veel ernstiger dan die der brucella-infecties.

Arabieren het meest voorkomt onder geiten en schapen en bij de Joden,
onder runderen. Bij de laatste is geen verschil in frequentie over de ver-
schillende maanden van het jaar, hetgeen bij de eerstgenoemde juist
opvallend is. Men heeft dit in verband gebracht met de wijze waarop de
dieren worden gehouden: in de Joodse nederzettingen blijft het rundvee
in de regel gedurende het gehele jaar op stal, waar het rijkelijk wordt
gevoed, terwijl de Arabische veestapel buiten leeft en, vooral in de zomer
en herfst — de tijd waarin de meeste gevallen van miltvuur plegen op te
treden — vaak genoodzaakt is zich het spaarzame voedsel te verschaffen
door diep in de droge bodem te woelen.

Voorzover bekend, is de besmetting met tuberculose niet van zeer
ernstige aard. Een systematisch onderzoek is echter nog niet algemeen
doorgevoerd. De laatste tijd zijn enkele gevallen van vermoedelijke over-
gang der bovine infectie op kinderen vastgesteld.

De mastitis, die tot voor enkele jaren ernstige verliezen heeft teweeg-
gebracht, komt thans in de Joodse kolonies veel minder bij het vee voor,
dank zij een intensieve campagne, waarbij periodiek van alle koeien de
melk der vier kwartieren werd onderzocht. Ook indien geen afwijkingen
aan de melk of de melkklieren konden worden vastgesteld, werd, wanneer
mastitisstreptococcen waren gekweekt, toch behandeling met penicilline
toegepast.

Veel minder dan streptococcen, worden staphylococcen of coli-achtige
bacteriën als oorzaak van uierontsteking aangetroffen.

Het mond- en klauwzeer, dat enkele jaren geleden nog een ramp voor
de veehouders dreigde te worden is, tengevolge van ruime aanwending
van het door het Staatsveterinaire Onderzoekingsinstituut te Amsterdam
afgestane vaccin, volledig bedwongen. Met een uit Zwitserland afkomstige
entstof waren tevoren onbevredigende uitkomsten verkregen. Zolang het
niet geënte Arabische vee, als potentiële bedreiging aanwezig is, zal
evenwel voorzichtigheid geboden blijven.

De door teken overgebrachte protozoaire bloedziekten zijn in ver-
schillende delen van het land een ernstig gevaar. Theileria, Babesia bige-
mina, Babesiella berbera en Anaplasma marginale zijn in het routine-
onderzoek van het laboratorium aan de orde van de dag.

Bij de salmonellosen der kalveren wordt vaker S. dublin dan S. typhi
murium gevonden; bij volwassen runderen trof men, met één uitzondering
(S. bovis morbificans) steeds S. dublin aan.

Haardsgewijs neemt men bij volwassen runderen soms een pyogene
aandoening waar, die „bovine lymphangitis" werd genoemd. Zij is geken-
merkt door subcutaan of dieper gelegen abscessen, vooral aan de ledematen,
die meestal door een stevige kapsel zijn omgeven en een bleek-gele,
dikke, roomachtige etter bevatten. Niet zelden treden hierbij ook algemene
ziekteverschijnselen op. In verschillende gevallen werd Corynebact.
pseudotuberculosis uit de etter gekweekt.

Hoewel veepest nog telkens in de omgevende landen heerst, heeft men
deze gevreesde ziekte na 1926 niet meer in Palestina waargenomen.

De bij runderen met geelzucht gepaard gaande, vaak dodelijk ver-
lopende en voor de mens gevaarlijke leptospirosis bovis, die enkele jaren
geleden vrij veel slachtoffers heeft gemaakt, wordt thans nog maar zelden
aangetroffen.

In 1941—1942 werd bij 53 der 3500 onderzochte paarden dourine
vastgesteld. Nadat de aangetaste dieren waren uitgeroeid is de ziekte zeer
zeldzaam geworden.

Besmettelijk verwerpen bij paarden, door S. abortus equi, is het laatst
in 1945 gezien. Epizoötische lymphangitis werd in 1943—\'44 bij 100
legerpaarden gevonden, in 1944—\'45 bij 84.

Sedert 1940 kende men in Palestina een niet-purulente encephalomye-
litis bij paarden en muildieren van het leger, die op verschillende punten •
afweek van de gelijknamige Amerikaanse ziekte en de ziekte van Borna.

Slechts enkele jaren geleden is, van Egypte uit, de Zuid-Afrikaanse
paardesterfte het land binnengedrongen, maar door krachtige afweer
kon zij al spoedig worden beteugeld; niettemin waren in deze korte tijd
1500 dieren het slachtoffer geworden.

Tijdens de tweede wereldoorlog zijn in Palestina gevallen van surra
voorgekomen bij paarden, muildieren, ezels en kamelen.

Schapen en geiten zijn in grote frequentie aangetast door de entero-
toxaemie, die door het D-type van Clostridium welchi wordt veroorzaakt
(pulpy kidney disease). Vaccinatie met een in het Veterinaire Laborato-
rium te Tel Aviv vervaardigde entstof heeft gunstig gewerkt.

Vooral in de Noordelijke streken van het land is maltakoorts bij geiten
geen zeldzaamheid. Eenmaal werd een intermediaire brucellastam ge-
kweekt, die serologisch overeenkwam met het abortus-type (Bang), maar
de biochemische kenmerken bezat van het melitensistype. Anaplasmose
komt in alle delen van Palestina enzoötisch bij geiten voor.

In de wintermaanden van 1943—1944 werden in de nederzettingen
van het Haifa-Safed gebied 20 tot 55 % der schapen aangetast door een
lijden, dat clinisch overeenkwam met de in Zuid-Afrika als blue tongue
bekende virusziekte. Tezelfdertijd werden soortgelijke gevallen bericht
uit Syrië en Cyprus en het volgende jaar ook uit Turkije.

In sommige schapenkudden heerst een ernstige uierontsteking, die door
Staphylococcus aureus wordt teweeg gebracht en tot functieverlies van
één of beide kwartieren leidt. De ziekte is bij geiten zeldzaam.

Grote verliezen zijn het gevolg van worminfecties, vooral de parasitaire
gastro-enteritis.

De pluimveestapel wordt regelmatig door ernstige epizoötieën bedreigd.
Pokken, vogelpest, de ziekte van Newcastle (sedert 1945), infectieuze
laryngotracheitis, salmonellosen, pasteurellose en coccidiose heersen
in verschillende delen van het land; de beide laatste ook bij konijnen.
Met massale praeventieve entingen werden zeer bevredigende resultaten
bereikt.

De bijenteelt ondervindt vooral schade door nosema, aspergillose en de
Amerikaanse en Europese vorm van foulbrood.

Hondsdolheid komt veel voor; in de laatste tijd hier en daar zelfs in
beangstigende omvang. Er gaat geen dag voorbij of er worden hersenen
van honden en andere diersoorten naar het Veterinaire Laboratorium
gezonden en de meeste daarvan blijken de lichaampjes van Negri te be-
vatten. De toename van het aantal rabies-gevallen wordt in verband
gebracht met het grote aantal dakloze honden uit de door de Arabieren
verlaten dorpen, die — op hun jacht naar voedsel — contact hebben
met de talrijke jakhalzen, welke al vanouds de besmetting onderhouden.
In October bezocht ik een landbouwnederzetting in Opper Galilea aan

de Syrische grens, waar één dolle hond kans had gezien 20 mensen en 56
melkkoeien te bijten.

Een intensieve bestrijding der jakhalzen en loslopende of verwilderde
honden en verplichte prophylactische enting der geregistreerde honden
is in voorbereiding.

Uit deze opsomming der meest voorkomende dierziekten waarmee de
. dierenartsen in de staat Israël te kampen hebben, mag blijken dat heel
wat kennis en ervaring der infectieziekten van hen wordt geeist. Daarnaast
vragen nog verschillende hygiënische vraagstukken hun aandacht, o.a.
met betrekking tot de locaal sterk uiteenlopende klimaatsomstandigheden
en de voeding.

Natuurlijke weiden zijn zo spaarzaam aanwezig, dat men nauwelijks
rekening kan houden met de mogelijkheid, het vee te laten grazen.

Een zeer waardevol voedsel is de citrusvrucht gebleken. In de tijd van
de sinaasappel- en grape-fruitpluk zijn de bij de selectie uitvallende vruch-
ten een belangrijke aanvulling van het dieet. Het persresidu der in de in-
dustrie verwerkte citrusvruchten wordt als silo-voer opgeslagen. Aangezien
het vee niet in de weide kan worden gestuurd, heeft men er naar gestreefd
de weide naar de veestal te brengen. En daar is men wonderwel in geslaagd
door, achtereenvolgens over het jaar verdeeld, een 9-tal soorten groenvoer
te verbouwen, die de dieren in de stal worden voorgeworpen. Als belang-
rijke aanvulling in het krachtvoer wordt o.a. de peulvrucht van deJohannes-
broodboom benut.

In het Jordaandal, met zijn tropisch klimaat, hebben onderzoekers
van het landbouwproefstation van Rehovoth veelbelovende proeven
verricht, die beogen de hygiënische omstandigheden zodanig te ver-
beteren, dat de hoge lichaamstemperatuur en andere gewijzigde physio-
logische functies van het melkvee tot normale verhoudingen worden
teruggebracht.

Met een enkel woord mag nog worden teruggekomen op de betekenis
die de Friese stier heeft gehad voor de verbetering der inheemse rassen
(Arabisch en Syrisch vee). Deze blijkt al uit de belangrijke toename der
melkopbrengst, die van een gemiddelde van 1600—1800 kg per jaar,
bij het kruisingsproduct, in de grote Joodse nederzettingen in de vlakten
tussen Jordaan en Middellandse Zee, is opgevoerd tot een constant jaar-
gemiddelde van 3800—4000 kg (in 1933—1934 met de maximale doorsnee-
opbrengst van 4600 kg!). Het hoge melkvetgehalte der locale rassen
(4—5 %) daalde aanvankelijk bij kruising met de Holllands-Friese stieren,
maar is, door selectie der later ingevoerde dieren, weer gestegen tot het
bevredigende gemiddelde van 3.75—3.80 %.

Kunstmatige bevruchting wordt meer en meer toegepast en de zich
daarbij voordoende vraagstukken vormen het onderwerp van grondige
studie.

In Juli 1948 ontving ik van de Minister van Landbouw van Israël de
uitnodiging de jonge staat te bezoeken teneinde mij ter plaatse op de
hoogte te stellen en advies uit te brengen over de organisatie van een
centraal instituut voor de Veterinaire Dienst.

rapport inzenden, waarin de verlangde voorstellen waren omschreven.
De regering heeft deze aanvaard en besloot zo spoedig mogelijk tot uit-
voering daarvan te zullen overgaan. De voornaamste punten mogen hier
in het kort worden genoemd.

Er zal in de nabije toekomst een instituut worden gebouwd, dat, behalve
de algemeen-administratieve èn technische voorziening (bibliotheek,
technische dienst, reiniging en sterilisering, bereiding van voedingsbodems,
dierstallen, sectieruimte), vijf wetenschappelijke afdelingen zal bevatten,
nl. laboratoria voor bestudering der ziekten veroorzaakt door bacteriën,
virus, zoöparasieten en protozoën, histo-cytologisch onderzoek en bio-
chemie. Hieraan zullen o.a. 8 dierenartsen, 2 chemici en enkele aan de
Universiteit van Jerusalem opgeleide microbiologen verbonden zijn.
Het is een gelukkige omstandigheid dat de kern van de wetenschappelijke
staf gevormd kan worden uit de Joodse medewerkers van het Veterinaire
Laboratorium der Mandaatsregering.

Behalve aan het routine-onderzoek van het door de practiserende dieren-
artsen, de veterinaire inspecteurs en consulenten ¹) ingezonden materiaal,
zal veel aandacht moeten worden gewijd aan het op de practische vraag-
stukken gerichte wetenschappelijke onderzoek. Een niet onbelangrijke
taak van het instituut zal ook zijn het verstrekken van voorlichting en
het organiseren van voordrachten en vervolgcursussen voor de dieren-
artsen, die in verschillende hogescholen van Europa of Amerika opgeleid,
zich nader hebben te oriënteren op de in dit land voorkomende infectie-
ziekten en op de locale omstandigheden, waarmee zij zich voordien niet
altijd voldoende vertrouwd hebben kunnen maken.

De dierenartsen in Israël zijn, onder leiding van de ook in ons land wel
bekende hoofdinspecteur van de Veeartsenij kundige Dienst, Dr. S. Freund,
in een maatschappij voor Diergeneeskunde verenigd (Histadroet Harofaiem
haveterinariiem beërets-Israël). Deze geeft een kwartaalsgewijs ver-
schijnend wetenschappelijk tijdschrift uit, in de Hebreeuwse taal, met
uitvoerige samenvattingen in het Engels (Refuah Veterinarith). De leden
der vereniging zullen het ongetwijfeld op hoge prijs stellen, zich in een
verhouding van hartelijke collegialiteit verbonden te weten met de vak-
genoten uit het land dat, wegens zijn traditionele gastvrijheid voor vele der, in
het verleden uit hun geboorteland verstoten Joden, een zo goede reputatie
in het land van Israël geniet. Ondergetekende, die door Israël\'s regering
is aangezocht, als eerste directeur van het Veterinaire Instituut op te
treden, zal niets nalaten om deze band te leggen en te versterken.

1 Er zijn drie consulenten voor pluimveeziekten in Staatsdienst en een des-
kundige voor de ziekten van schapen en geiten. De benoeming van twee consulenten
voor kunstmatige bevruchting en de bestrijding der steriliteit, alsmede één expert
voor het mastitisonderzoek is o.m. op handen.

Mastitis Conlrolin Connecticut; Cornell Vet., July 1948, Vol. XXXVIII, No. 3^.285- 306).

Schrijvers leggen er de nadruk op, dat mastitisbestrijding dient te berusten op:

Op grond van jarenlang onderzoek in de V.S. en Engeland, heeft men een bestrijdings-
systeem ontworpen, dat berust op:

4. systematische behandeling van alle, met Str. agalactiae geïnfecteerde kwartieren.

Het een en ander wordt vervolgens uitgewerkt, wanneer de auteurs de resultaten
bespreken Van de georganiseerde mastitisbestrijding, welke volgens bovenstaande
principes sedert 1940 in de staat Connecticut is doorgevoerd.

(Wat de grondslagen der mastitisbestrijding betreft, wordt nog verwezen naar de
uitgebreide monografie van Little en Plastridge: „Bovine Mastitis, A Symposium",
terwijl nadere bizonderheden omtrent de uitvoering in Connecticut eveneens worden
medegedeeld in een serie publicaties uit het, onder leiding van de laatstgenoemde auteur
staande, „Storrs Agricultural Experiment Station"_; dat verbonden is aan de Universiteit
van Connecticut).

Vermeldenswaard is, dat het laboratoriumonderzoek van de melkmonsters zich
vooral toelegt op een nauwkeurige determinatie van de gevonden micro-organismen
en dat op grond van dit laboratoriumonderzoek de dieren in 5 groepen worden inge-
deeld, t.w.:

GROEP III: mastitis, veroorzaakt door Str. .dysgalactiae, Str. uberis, micro-org. uit

de Coligroep en Coryncbact. pyogenes;
GROEP IV: verdacht van de aanwezigheid van Str. agalactiae;
GROEP V: mastitis, veroorzaakt door Str. agalactiae.

Naar deze indeling richten zich de hygiënische maatregelen, waarbij met name de
isolatie van de dieren uit de groepen IV en V een belangrijke plaats inneemt.

In 70 % van alle gevallen van mastitis blijkt Str. agalactiae de oorzaak te zijn, 5 %
komt voor rekening van Str. dysgalactiae, terwijl Str. uberis en Staphylococcen elk
10 % van de mastitiden veroorzaken.

De frequent.e van voorkomen, de contagiositeit, en de ernst en betrekkelijke onher-
stelbaarheid der teweeggebrachte laesies, zijn de reden, dat de bestrijding zich vooral
richt tegen de Str. agalactiae. Overigens bleek de eliminatie van Str. agalactiae een
lichte stijging van het percentage mastitiden, veroorzaakt door andere verwekkers
(met name Str. uberis), tengevolge te hebben.

Volgens de gepubliceerde cijfers uit een bepaald bedrijf met ± 120 melkkoeien,
waarin tussen 1939 en 1945 het percentage der dieren, geïnfecteerd met Str. agalactiae,
van 78 % tot o % teruggebracht werd, bleek de gemiddelde jaarlijkse melkgift per koe
met meer dan 50 % te zijn gestegen (van ± 4000 kg in 1939 tot ruim 6000 kg in 1947),
terwijl per dier de melk in 1947 ruim $ 400 boven de voederkosten zou hebben opge-
bracht, tegen ? 93 in 1939. (Zou in de tussentijd de melkprijs misschien ook sterker
gestegen zijn dan de prijs van de voedermiddelen? Ref.).

Tenslotte worden de resultaten beschreven van de bestrijding van Str. agalactiae
m.b.v. penicilline.

Bij de behandeling met één enkele infusie (variërende van 25.000 tot 400.000 E. per
kwartier), bleken de resultaten afhankelijk van het gebruikte aantal eenheden, met
dien verstande, dat het practisch geen voordelen bleek te bieden, meer dan 200.000 E.
toe te dienen (gunstig resultaat in 57,5 % der gevallen).

Ook het volume van het oplosmiddel bleek hier van invloed te zijn (als optimale
hoeveelheden worden 50—100 cc aangegeven), evenals het oplosmiddel zelf (minerale
olie gaf iets betere resultaten dan zoutsoluties, maar de practische nadelen van eerstgen.
oplosmiddel zullen het gebruik ervan wel beperken tot droogstaande dieren).

Een serie infusies (100.000, 50.000, 50.000, resp. 200.000, 100.000, 100.000 E. per
dag gedurende 3 dagen) gaf betere resultaten dan de enkelvoudige infusie van 200.000,
resp. 400.000 E.

Het genezingspercentage der dieren, dat eerst met een enkelvoudige infusie en
daarna nog met een serie infusies behandeld werd, was ongeveer gelijk aan dat, wat
bereikt werd met direct een serie infusies toe te dienen.

Het maximale resultaat, dat volgens schrijvers van de behandeling met penicilline
verwacht mag worden, is ongeveer 80 %, afhankelijk van het percentage der gevallen,
in welke de mastitis het chronische, induratieve stadium bereikt heeft.

Behandeling met een enkelvoudige infusie (100.000 of 200.000 E.) gaf tijdens de
droogstal betere resultaten dan tijdens de lactatie.

Het gebruik van combinaties van penicilline met sulfonamiden, hetzij in minerale
olie, hetzij in zoutsoluties, biedt hoogstwaarschijnlijk geen voordelen boven het gebruik
van penicilline alleen.

Hulst en Zijlstra, resp. Directeur van het Stads- en Academisch Ziekenhuis te
Utrecht en Geneesheer-Directeur van het Algemeen Provinciaal-, Stads- en Academisch
Ziekenhuis te Groningen, hebben in de onder hun beheer staande inrichtingen, welke
in vele opzichten vergelijkbare grootheden vormen, een onderzoek ingesteld, inzake het
tuberculosevraagstuk onder het personeel (Ziekenhuiswezen Juni 1948, Referaat N. T.
v. G. 4 September 1948).

Bij Pirquct-positieven bleek in beide inrichtingen de morbiditeit ongeveer 50 %
lager dan bij de negatief reagerenden. Met betrekking tot een eventueel verhoogd
weerstandsvermogen bij positief reagerenden worden door schrijvers de uitdrukkelijke
reserves gemaakt.

I. Een verpleegster met een -f- huidreactie, indien na nauwkeurig onderzoek goed-
gekeurd, heeft het bewijs geleverd, tenminste één infectie te hebben kunnen over-
winnen;

II. De reactie is genoteerd bij de aanstelling en iemand kan ziek worden, b.v. in het
zesde jaar na die aanstelling, terwijl de huidreactie al in het eerste halfjaar kan
zijn omgeslagen.

De omstandigheden, waaronder beide groepen zich bevinden zijn anders, namelijk
de negatief reagerenden hebben geen dienst gedaan in de afdeling voor open lijders.

In de Wiener Klinische Wochenschrift van 16 Juli 1948, No. 48, Referaat N. T. v. G.
van 4 September \'4.8, treft men van de hand van M. Kaiser een verslag aan van het
eerste B .C.G.-Congres, te Parijs na de oorlog gehouden.

Hierin treft mij de opmerking, dat het B.C.G.-vaccin intracutaan of epidermaal
geënt, werkzamer is dan bij orale toediening.

Griggs (J. A. M. A.), Deel 136 No. 14, 1948, behandelde in 10 jaren 300 patiënten,
lijdende aan chronische brucellose, naar hij mededeelt, met uitstekend resultaat, met
behulp van geoxydeerd brucellavaccin.

Kwaliteitsbepaling van rauwe melk met de resazurineproef. (Th. E. Gale-
sloot. Nederlands Melk- en Zuiveltijdschrift, 2, 70, 1948)

Gedurende de laatste jaren zijn in het buitenland veel publicaties verschenen over
de resazurineproef. Sinds 1942 is in Engeland deze proef officieel voorgeschreven voor
de kwaliteitsbepaling van rauwe melk. Een onderzoek werd ingesteld om vast te stellen
of deze proef de voorkeur verdient boven de thans algemeen gebruikte methyleen-
blauwproef. Resazurine is bij de pH van normale melk een blauwe kleurstof, die onder
invloed van bacteriën, weefselcellen en leucocyten in de melk gereduceerd wordt, eerst
tot een rose verbinding, resorufine, en daarna tot een kleurloze verbinding, dihydro-
resorufine. De eerst blauw zijnde melk verandert geleidelijk van kleur, blauw, lila,
mauve en rose, tenslotte wit. De na een bepaalde tijd opgetreden kleur wordt genomen
als maatstaf voor de kwaliteit. Aan 10 cc melk wordt 1 cc van een 0.0Ó5 % resazurine-
oplossing toegevoegd. De melkmonstcrs worden in een waterbad van 37⁰ geplaatst. Gedu-
rende de winter wordt de proef na 2 uur, \'s zomers na 1 uur beëindigd. De kleurwaar-
dering had plaats volgens de in Engeland gebruikte schaal. Het cijfer 6 werd toegekend,
indien na beëindiging der proef geen kleurverandering van de melk was opgetreden,
het cijfer 1, wanneer de blauwe kleurstof geheel was omgezet tot de rose verbinding,
bij totale reductie tot wit werd het cijfer o toegekend. De verschillende kleursovergangen,
gelegen tussen blauw en rose, kregen de cijfers 5, 4, 3, 2. De methyleenblauwproef
werd op de gebruikelijke wijze uitgevoerd. Telkens na 1 uur werd\' nagegaan welke
buizen ontkleurd waren. Monsters binnen 1 uur ontkleurd kregen een ontkleuringstijd
1, binnen 2 uur 2 enz., monsters na 6 uur niet ontkleurd kregen een tijd > 6. Op deze
wijze kon schrijver een vergelijking stellen tussen de kwaliteitsgraden der verschillende
melkmonsters volgens de resazurine- en de methyleenblauwproef. De waarde van de
resultaten van dit vergelijkende onderzoek werd verhoogd door de bepaling der kiem-
getallen der melkmonsters volgens de plaatmethode. Voor de wintermeik werd bovendien
de katalaseprocf ingesteld om vast te stellen hoeveel weefselcellen en leucocyten in de
melk voorkwamen. Deze hebben belangrijke invloed op de reductie van de resazurine,
waarom door sommige onderzoekers aan deze proef de voorkeur wordt gegeven, daar
op deze wijze ook physiologisch abnormale en pathologische melk (mastitis) kan worden
opgespoord.

Een groot aantal monsters zomer- en wintermeik werden onderzocht, waarvan de
resultaten in tabellen werden vastgelegd. In wintermelk was zeer weinig overeenstem-
ming tussen de resazurinecijfers en de methyleenblauvvreductietijden. In veel melk-
monsters (60 & 70 %) beïnvloedden de weefselcellen de resazurinereductie belangrijk.
De invloed van bewaring, waardoor het kiemgetal veel groter werd, uitte zich in een
verkorting van de ontkleuringstijden van methyleenblauw, hetgeen bij de resazurine-
proef niet het geval was. Over het algemeen was bij de laatste proef de achteruitgang
van het reductievermogen van de cellen ongeveer gelijk aan de toename van het reductie-
vermogen van de bacteriën. Tengevolge van de verminderde activiteit der weefsel-
cellen door het bewaren was de overeenstemming tussen de resazurineproef en de
methyleenblauwproef veel beter na bewaring dan bij direct onderzoek. De overeen-
stemming tussen de kiemgetallen en de methyleenblauwreductietijden was veel beter
dan die tussen de kiemgetallen en de resazurinecijfers. Veel monsters met een laag
kiemgetal toonden lage resazurinecijfers, hetgeen toegeschreven wordt aan het redu-
cerend vermogen der weefselcellen.

In de zomermelkmonsters werd een betere overeenstemming gevonden tussen de
methyleenblauw- en de resazurineproef. Dit is verklaarbaar, immers in zomermelk
bevinden zich minder weefselcellen en meer bacteriën. Toch werd ook hier aangetoond,
dat in ongeveer 25 % der zomermelkmonsters de weefselcellcn een belangrijke rol
spelen in de reductie van de resazurine en niet de bacteriën. De overeenstemming tussen
de kiemgetallen en de methyleenblauwreductietijden is bij zomermelk veel beter dan
die tussen de kiemgetallen en de resazurinecijfers. Ook hier werd menig monster aan-
getroffen met laag kiemgetal en laag resazurinecijfer. Daarom is het onmogelijk de
melkmonsters van goede kwaliteit door middel van de resazurineproef te onderscheiden.
Normale wintermeik bevat vaak zoveel cellen, dat hierdoor de resultaten van de resa-

zurineproef onbetrouwbaar worden; veel monsters worden te slecht beoordeeld. Nog
een nadeel van de resazurineproef is, dat bij koude melk het verband tussen kiemgetal
en resazurinecijfer geheel anders is dan bij warme melk, welke verschillen bij de methy-
leenblauwproef veel geringer waren. Schrijver komt tot de conclusie, dat voor de kwali-
teitsbepaling van rauwe melk de toepassing van de methyleenblauwproef de voorkeur
verdient boven de resazurineproef.

Verschillende methoden van k.i. en hun invloed op het nageslacht. (Op ver-
zoek van de Centrale commissie voor de kunstmatige inseminatie is van Rijkswege uit
het Russisch vertaald het boek: Kunstmatige Inseminatie, Deel II, door B. K. Mujiba-
hoba. Het hier gerefereerde onderwerp maakt deel uit van deze vertaling en is samen-
gesteld door Dr. W. K. Milowanoff.)

Ten dele is dit gebaseerd op onjuiste interpretatie van de klassieke genetica, ten dele
door de vrees bij de probleemstelling alleen reeds de methode in discrediet te zullen
brengen.

Dit is geheel onjuist gegrond. Het fijne schapenwolbedrijf in de U.S.S.R. bijv. is voor-
namelijk ontstaan met behulp van de k.i. Toch is onderzoek van bovenstaand onderwerp
niet overbodig omdat de k.i. een ingrijpen in de meest tere biologische processen met
zich mee brengt.

Verschillende onderzoekers toonden vroeger reeds aan dat er meerdere stuifineel-
korrels en spermacellen nodig zijn voor het tot stand komen van bevruchting, (Prevo
Dumas Newport) en ook voor de ontwikkeling van de vrucht.

Hammond toonde reeds aan dat bij konijnen minder verwante rassen beter bevruchting
geven dan de zuivere teelt in het ras.

Colle en Davis dekten albino wijfjes met 2 mannetjes; albino en gepigmenteerd.
Van de 23 wijfjes gaven er 15 uitsluitend gepigmenteerde jongen. De andere 8 wijfjes
gaven slechts een klein deel albino\'s.

Nauwkeuriger zijn de proeven met kunstmatige inseminatie met gemengd sperma.
Marchall insemineerde een dandyg dinmont met evenveel spermatozoïden van een
.dandyg dinmont en een terriër. Alle 4 jongen waren terrierbastaarden.

In andere gevallen bleek er voorkeur voor bevruchting te bestaan met het zelfde ras.
(Wit leghorn gepaard met W. L. en Red. cap gaf overwegend zuiver W. L. kuikens).

Milowanoff nam 4 chinchilla wijfjes en 1 mannetje; allen uit één nest, en 2 aljaska
wijfjes en 1 dito mannetje, eveneens uit één nest.

Deze wijfjes werden gelijktijdig geïnsemineerd met evenveel sperma van beide man-
netjes en enkele ter controle met één soort sperma. Vier chinchilla wijfjes gaven met het
chinchilla mannetje 20 raszuivere jongen. Met gemengd sperma gaven ze 37 jongen
waarvan 9 chinchilla, 26 bastaarden (agoutikleur en 2 onbekend).

De aljaska wijfjes geïnsemineerd met hetzelfde spermamengsel gaven slechts 8 ras-
zuivere jongen en 20 met de agoutikleur (bastaarden) Bij de chinchilla bevruchten
dus de aljaska mannetjes beter; bij de aljaska\'s omgekeerd de chinchilla mannetjes.

Milowanoff concludeert dat de biologische reactie tussen nauw verwante sperma-
tozoïden en eicellen van broer en zuster, zwakker is dan tussen eicellen en sperma-
tozoïden van verschillende rassen.

De raszuivere jongen uit de paring van de na-verwante dieren waren bovendien
belangrijk minder levensvatbaar en ook minder in gewicht dan de bastaarden.

Proef 2. Invloed op het nageslacht bij konijnen bij kunstmatige inseminatie met
verschillend aantal spermatozoïden van dezelfde mannetjes.

ii Angora wijfjes werden geïnsemineerd met i millioen — 100 millioen (ongeveer
normaal) en 400 millioen zaadcellen van bastaardmannetjes.

De bevruchting was bij de kleine dosis niet minder dan bij de grote dosis. De worpen
waren met de kleine dosis zelfs iets groter (7.8 tegen 6.0 en 6.9). Groei en vitaliteit der
jongen was practisch dezelfde bij de groepen geboren uit kleine en uit grote sperma-
dosis.

Bij de jongen, die natuurlijk verschillende kleuren en vachtlengtes vertoonden,
was de frequentie van deze eigenschappen ongeveer zoals we die theoretisch mochten
verwachten.

Hier is dus geen sprake van selectiviteit zoals we die zagen bij proef 1. Deze selec-
tiviteit wordt blijkbaar bepaald door meer of minder nauwe verwantschap en niet
door de verschillen in afzonderlijke kenmerken der bastaarden, die bij de mendelsplitsing
naar voren kunnen komen.

Proef 3. Invloed op het nageslacht van konijnen, bij inseminatie met verschillende
doses gemengd sperma van 2 rassen.

Hiervoor werden 4 witte angora wijfjes, 4 dito rammen en 4 vlaamse rammen ge-
bruikt. Het sperma van de mannetjes werd gemengd in gelijke concentratie. Van ieder
wijfje kreeg men 2 worpen: één met een kleine hoeveelheid spermacellen (ongev. 100.000)
en een met een zeer grote dosis (300—800 millioen). Met de kleine dosis kreeg men in
64 %, met de grote dosis 70 % bevruchting. De grootte van de worp was resp. 6,2 en 7.6.

De kleine dosis van 100.000 was dus ongeveer de micro dosis, d.i. die hoeveelheid
die nog net een meer of minder normale bevruchting geeft.

Echter: Bij de micro dosis (100.000 spermatozoïden van gemengde herkomst) kreeg
men bij de 49 jongen uitsluitend bastaarden; bij de grote dosis daarentegen kreeg men
bij de 44 jongen 23 raszuivere angora\'s en 21 bastaarden. Het gewicht en de groei
van de jongen verkregen met weinig sperma was practisch gelijk aan die van de grote
dosis.

De sterfte was groter in de groep verkregen met de micro dosis (tot 4 maanden 43 %
tegen 26 % bij die van de grote spermadosis).

De wijfjes gaven, als ze geïnsemineerd waren met de kleine dosis veel meer vrouwelijke
jongen (verhouding van 100 wijfjes tegen 41 mannetjes) en geïnsemineerd met veel^
sperma ongeveer evenveel van beide geslachten (verhouding 100 wijfjes tegen 92 man-
netjes) .

Conclusie uit proef 3 : In deze proef was de spermadosis nog 10 X kleiner dan in de
vorige proef, dus ongeveer één duizendste deel van het natuurlijke aantal. Bij deze
proef werden duidelijke afwijkingen in de eigenschappen bij het nageslacht gecon-
stateerd n.1. 1°. scherpe uiting van de bevruchtingsselectiviteit ten voordele van het vreemde ras.

2°. Verhoogde sterfte van de jongen vergeleken met die van de grote spermadosis.

2e Probleem: Invloed op het nageslacht bij conservering van het sperma in vitro.

Sommigen verwerpen de mogelijkheid dat de erfelijke eigenschappen van de zaad-
cellen kunnen veranderen door uitwendige invloeden. Anderen (ook Milowanoff zelf)
achten het mogelijk dat ze veranderen onder invloed van een gewijzigde stofwisseling.
Men kan de stofwisseling van het sperma remmen (door afkoeling) of wijzigen door
bij het bewaren bij hogere temperatuur al of niet zuurstof toe te laten.

Proef 4. Invloed op het nageslacht door conservering van het sperma bij lage
temperatuur.

Deze proef liep van Aug. 1939—Nov. 1941 op 3 opeenvolgende generaties van chin-
chilla konijnen. Hij nam van een groep dieren 2 opeenvolgende worpen; een van k.i. met
geconserveerd sperma (5 à 10 maal verdund met glucosetartraat en geleidelijk afge-
koeld in ijs) en een van de natuurlijke dekking.

De jongen van deze 2 groepen werden afzonderlijk groot gebracht en controleerd
(gewogen) en apart verder geteeld.

Doordat men vaak met sperma werkte dat in normale omstandigheden om de onvol-
doende beweging niet gebruikt zou worden, was de bevruchting bij deze proef gedaald.
Men gebruikt sperma van 2—4 dagen oud. Het aantal jongen per worp was echter
niet kleiner, zelfs iets groter dan bij de natuurlijke dekking. Ook bestond er na 3 gene-
raties geen verschil tussen de verhouding van de geslachten.

De vitaliteit van de jongen bij de geboorte was in de k.i. groep iets hoger en de groei
verliep in beide groepen gelijk.

Milowanoff concludeert dat de conservering van sperma bij lage temperatuur geen
invloed heeft op het nageslacht. Wel zag Milowanoff bij de k.i. 2 abortusgevallen
en bij de natuurlijke paring geen. Hij vraagt zich echter af, of dit iets met de conservering
heeft te maken.

Proef 5. Hiervoor werden gebruikt 8 î konijnen van het Hermelijnras en 3
vlaamse mannetjes.

Het ejaculaat werd in 2 delen verdeeld, waarvan één 5 à 10 X werd verdund; één
met glucosetartraat en één met een isotonische kaliumsulfaatoplossing. Het eerste
deel werd op een speciale manier zuiver anaëroob bewaard; het andere deel werd met
zuurstof doorstroomd. 7,o werd het 19—25 uur bewaard bij 12 à i8° C. Daarna werd
het microscopisch onderzocht en voor de inseminatie gebruikt. Voor controle liet men
2 van de 8 wijfjes natuurlijk dekken door één van de drie mannetjes.

Het geboortegewicht was bij cft: controlegroep en bij de anaërobe groep hetzelfde
doch veel hoger bij de aërobe groep. Dit is vermoedelijk het gevolg van de kleine worpen
in deze groep. (gem. 3.2 tegen 7.2 en 8.— per groep).

Het ,,anaërobe"sperma was iets meer zuur dan het aerobe (pH 6,9 — 7,2 tegen pH
7.2). De minder goede conservering uitte zich in een kleiner aantal jongen per worp
(? ? Ref.)

De vitaliteit van de jongen was bij de „anaërobe" jongen minder goed dan bij de aërobe
en de controlegroep.

De aërobe groep stak echter in groei 10—20 % boven de controlegroep uit. Sommige
mannetjes uit de anaërobe groep (5 van de 9) hadden een misvormde rug en zwakke
kromme extremiteiten. Ook hun geslachtsorganen waren slecht ontwikkeld. Op erfelijk-
heid kan dit niet berusten omdat deze jongen verkregen waren van verschillende ouders
die voorheen normale jongen hadden voortgebracht.

De vrouwelijke jongen vertoonden geen van allen zichtbare afwijkingen. De ver-
houding van de geslachten liep in de verschillende groepen nog al uiteen. Bij de aërobe
waren er 5 van de 13 mannetjes, bij de anaërobe waren er 17 van de 29 en bij de con-
troles 9 van de 16.

In de anaërobe groep dus veel, maar gedeeltelijk onvolwaardige mannetjes. Bij de
aërobe conservering overheersen de wijfjes.

De aantallen zijn te klein om hieruit conclusies te trekken. (Ook in de verdeling van
diverse vachtaftekeningen leek er verschil te bestaan in de groepen).

Bij de bespreking van de verkregen resultaten constateert Milowanoff het volgende:

ie. Het bestaan van een selectieve wisselwerking tussen de geslachtscellen van de
zoogdieren werd aangetoond.

2e. Vermindering van het aantal spermatozoïden tot op 1/100 van de normale
hoeveelheid had hoegenaamd geen invloed op de kwaliteit van het nageslacht. Ver-
mindering tot 1/1000 van het normale aantal leidde echter tot het verkrijgen van een

nageslacht met verlaagde levensvatbaarheid en een abnormale verhouding van de
geslachten.

3e. Het verschijnsel van de selectiviteit kwam bij dit geringe aantal spermacellen
verscherpt tot uiting, hoewel men het tegenovergestelde zou verwachten.

Milowanoff meent uit zijn onderzoek te mogen concluderen dat het minimum aantal
spermatozoïden dat in het algemeen voldoende is voor bevruchting bij zoogdieren
eveneens voldoende is voor het verkrijgen van een volwaardig nageslacht.

4e. Het bewaren van het sperma als zodanig had geen nadelige invloed op het
nageslacht. Er bestaat een tendenz tot toename van de levensvatbaarheid van het nage-
slacht naarmate het sperma ouder was.

5e. Bewaren van het sperma bij hogere temperatuur leidde tot een afwijkend nage-
slacht. Was het sperma aëroob bewaard, dan waren deze afwijkingen positief, bij anaërobe
conservering negatief. (Deze conclusie is o.i. voorbarig. Ref.)

Al deze feiten wettigen volgens Milowanoff de conclusie dat de omstandigheden
bij de conservering van het sperma kunnen leiden tot het veranderen van de mannelijke
geslachtscel als drager van de erfelijke factoren.

Deze veranderingen kunnen zowel positief als negatief zijn, wat de mogelijkheid
geeft om in de toekomst de erfelijkheid van de dieren in een bepaalde richting^te leiden

Als beoefenaren der geneeskunde van het kleine huisdier wijden wij een groot deel
van ons leven aan het behouden van leven en gezondheid van de patiënten, die aan
onze zorgen toevertrouwd worden. Groot is onze voldoening, wanneer wij een mooi
succes geboekt hebben bij de behandeling van een moeilijk geval, met belangstelling
volgen wij de vooruitgang op dit gebied en velen van ons besteden een groot deel van
hun spaarzame vrije tijd aan pogingen, om ons vak verder te brengen.

Maar wij kozen dit vak toch niet alleen uit wetenschappelijke belangstelling, of als
middel van bestaan, maar ook, omdat de kleine huisdieren als levende wezens onze
belangstelling en onze liefde hebben en die beperken zich niet alleen tot onze patiënten.

De mens, die een diersoort tot huisdier maakt, neemt daarmede ook een zekere ver-
antwoordelijkheid op zich voor het welzijn van de gehele groep, die hij tot een onderdeel
van zijn samenleving heeft gemaakt.

Ons beroep eist van ons, dat wij, evenals de medicus, ons niet beperken tot het behan-
delen van incidentele gevallen, maar ook onze aandacht schenken aan de algemene
gezondheidstoestand en levensomstandigheden van de gehele categorie.

Hoe staat het met de gemiddelde levensduur van de hond en de kat ? Hoe groot is
het percentage van onze patiënten, dat veel te laat in behandeling komt ? Hoe vaak is
een verkeerd dieet, verkeerde of onvoldoende verzorging, het gebruik van kwakzalvers-
middelen oorzaak van ziekte, althans van verergering ervan ? En hoeveel verwaarloosde
dieren sterven of worden afgemaakt door de „dierenbescherming", zonder dat wij ze
gezien hebben? Hoe vaak is het niet onderkennen van de besmettelijkheid van het lijden
in die gevallen oorzaak van het opnieuw infecteren van de opvolger (of van het gezin
van de eigenaar) ? Hoeveel dieren worden dagelijks mishandeld bij het couperen en
het castreren door leken zonder verdoving ?

En dan niet te vergeten, het grote aantal gezonde zwervers en pasgeboren of vol-
wassen dieren, dat als „overcompleet" afgemaakt wordt, omdat ondanks het hoge
sterftecijfer nog zoo\'n groot geboorteoverschot bestaat.

Stelt dit alles het resultaat van onze arbeid niet in de schaduw en ligt het niet op
onze weg, dit probleem, dat zowel ethische, als economische, hygiënische en juridische
kanten heeft, nader te bezien en naar een oplossing te streven ?

i°. geboortebeperking tot een peil, waarbij het op grote schaal afmaken van gezonde
kleine huisdieren niet meer nodig zal zijn;

7°. het castratievraagstuk (castratie door leken en iedere castratie zonder anaësthesie
is mishandeling);

g°. en niet in de laatste plaats, deskundige en objectieve voorlichting van het publiek,
inplaats van de voorlichting door uitgaven van fabrikanten van „dierengenees-
middelen".

Voor de uitvoering zal contact gezocht moeten worden met verenigingen voor dieren-
bescherming, van fokkers en liefhebbers van honden en katten en dergelijke en wellicht

Op 28 Juli 1948 overleed te Parijs collega Dr. W. Ch. A. Doeve; hij werd
aldaar begraven.

Doeve werd 3 Maart 1889 te Batavia geboren. Hij bezocht de H.B.S.
te Soerabaya en begon in 1907 de studie voor dierenarts aan de voormalige
Rijksveeartsenijschool, welke studie hij in 1912 voltooide. Daarna was
Doeve als assistent van Prof. K. Jakob verbonden aan de kliniek voor
kleine huisdieren. Hij promoveerde te Bern op 6 November 1913 op een
studie over: „die abnormen Kaubewegungen mit erhöhter Salivation nach
Atropininstallation im Auge von Hund und Katze".

In 1914 vertrok Doeve als gouvernementsveearts naar Indië, alwaar
hij tot 1929 als zodanig werkzaam was. Gedurende korte tijd was Doeve
gedetacheerd aan het Veeartsenijkundig Instituut te Buitenzorg.

In 1929 volgde zijn benoeming tot inspecteur, welke functie hij in 1938
neerlegde na verzocht en verkregen eervol ontslag uit de dienst. In 1939
vertrok Doeve met zijn echtgenote naar Europa, alwaar zij zich in Parijs
vestigden. Daar verbleven beiden gedurende de tweede wereldoorlog.

Doeve was een man van grote algemene ontwikkeling en bekwaam-
heid. Een dertigtal artikelen, gepubliceerd in het N.I. tijdschrift voor
diergeneeskunde, getuigt van zijn grote belangstelling voor ambtelijke
en wetenschappelijke vraagstukken. Daarnaast bewoog .Doeve zich op
politiek terrein en vanzelfsprekend was hij, de in Indië geboren en getogen
man, een vurig pleitbezorger van de belangen van de daar geborenen en
dan in het bijzonder van de kleine man. Als lid van de Volksraad heeft hij
de belangen van de Indo-Europeaan krachtig verdedigd.

In bijeenkomsten van de Nederlandse kolonie te Parijs nam hij werk-
zaam deel en hield daar lezingen over toestanden in Indië.

Verder was hij oprichter van de Nederlandse bond van Pensioengerech-
tigden in het Buitenland.

Zijn welbesteed leven nam te spoedig een einde; hij ging heen, diep
betreurd door zijn vrouw, mevrouw C. S. I. Doeve-Rienstra.

Op het 3de Wereld Pluimvee Congres te Ottawa in 1927 is voor het
eerste enige klaarheid gekomen in het Coryzaprobleem. Het weten-
schappelijk onderzoek omtrent deze ziekte dateert ook van die tijd.

Met Beach, Hareng en Kofoïd heb ik de mening uitgesproken dat
coryza infectiosa van de kip een op zichzelf staande ziekte is. Vóór die
tijd bestond verwarring met andere ziekten, vooral pokken-diphtherie.
Toch is ook heden dit probleem nog niet opgelost, er is nog veel te onder-
zoeken.

Het is mijn bedoeling in dit rapport te trachten een beeld te geven
van het tegenwoordig standpunt dezer ziekte. Het is gebleken dat coryza
infectiosa niet één ziekte is, maar verschillende ziekten omvat die allen
het verschijnsel van neusuitvloeiing gemeen hebben en waarbij dit ver-
schijnsel op de voorgrond treedt. Daarnaast zijn een aantal ziekten
bekend waarbij ook neusuitvloeiing aanwezig is, doch waarbij aandoeningen
van de diepere respiratieorganen hoofdzaak is. Voorbeelden hiervan zijn:
Infectieuze laryngo-tracheïtis en contagieuze bronchitis; het verschijnsel
„coryza" is daarbij niet constant. Omgekeerd komt bij de eigenlijke coryza
ook wel ontsteking voor van de diepere luchtwegen. In het bijzonder ziet
men dit wanneer de coryza in virulente vorm zich voordoet. In Nederland
komt dit niet zo veel voor, daarentegen in Amerika, Z.-Afrika en Engeland
zijn dergelijke gevallen meer bekend. Ten slotte dient ook een vorm van
coryza genoemd te worden die, voor zover wij weten, niet door een infectie
wordt veroorzaakt, maar aan A-avitaminose is toe te schrijven. Ik zou
daarom willen voorstellen de naam „coryza infectiosa" alleen te geven aan
die ziekten welke primair als ontsteking van de neus en slijmvliezen van het
hoofd zich kenmerken.

De economische betekenis van coryza is zeer verschillend, naar gelang
de ernst en de uitbreiding van de ziekte; ook het verloop van de ziekte
speelt een\' voorname rol. Wij zien n.1. een vorm van de ziekte met een
verloop, maximaal 4 weken, een ander daarentegen welke maanden tot
een jaar kan duren. In alle gevallen is het een ziekte, die zich snel in de
koppel uitbreidt en daardoor reeds van betekenis is. De eierproductie
neemt voor kortere of langere tijd af, een aantal dieren krijgt secundaire
infecties in de neus en in de cella infra-orbitalis, dikwijls met dodelijk
verloop. W^rat de jonge dieren betreft, indien de ziekte zich daaronder
voordoet, zal de ontwikkeling der dieren tegengehouden worden.

Vóór 1930 was omtrent de oorzaak van de coryza niets met zekerheid
bekend. Door verschillende onderzoekers werd vooral een Pasteurella als

1 Rapport, uitgebracht op het 8ste International Poultry Congres te Kopenhagen
1948.

de oorzaak beschouwd. Mijn onderzoekingen in die richting hebben
echter steeds een negatief resultaat gehad. In 1931 publiceerde ik de
bevinding dat in Nederland de coryza werd veroorzaakt door de Bacillus
Haemoglobinophilus coryzae gallinarum (1), welke later in overeenstemming
met de algemene regelen der nomenclatuur ,,Haemophilus gallinarum\'\'\' is
genoemd. De eigenschappen van de H. gallinarum zijn uitvoerig bestu-
deerd door Kessens e.a. (2) Deze bevinding werd bevestigd door Nelson

(1934) (5), Schalm en Beach (1934) (6). Alle onderzoekers komen tot de
conclusie dat genoemde bacterie de oorzaak is van een vorm van coryza
met een incubatie van 1 tot 3 dagen en een verloop tot maximaal 1 maand,
meestal echter niet langer dan 8 tot 14 dagen. Niet altijd is dit lijden zo
goedaardig; er komen ook meer virulente vormen voor.

Delaplane (7) beschrijft in 1941 een atypische Haemophilus gallinarum-
infectie, waarbij vooral de trachea en longen waren ontstoken. Meer dan
15 % der dieren stierf. Slechts een gering aantal der dieren vertoonde
coryza-verschijnselen in milde vorm. Zwellingen van de kop werden
weinig waargenomen. Met de geïsoleerde Haemophilus gallinarum werd
geëxperimenteerd, bij intra-nasale infectie ontstond niet het duidelijk
beeld van coryza maar meer kaasachtige beslagen in de neus en in de mond.
Een zeer belangrijke bevinding was van Nelson (2) in 1936, waarbij hij
constateerde dat er 2 vormen van coryza zijn met een verschillend ziekte-
beeld en een verschillende oorzaak, terwijl deze vormen ook tezamen
kunnen voorkomen. Nelson onderscheidde: a. Haemophilus coryza met
een korte incubatie (24 tot 28 uren) en een ziekteverloop van 5 tot 11
dagen (Type I). b. Coryza met een incubatie van 9 tot 36 dagen en een
verloop van enige maanden tot zelfs 19 maanden, (type II).

Hierbij werd een andere oorzaak geconstateerd, n.1. „Coccobacilliform
bodies". Zij zijn kleiner dan 0.5 //, liggen vooral extra cellulair, zijn filtreer-
baar door filters, waardoor ook de Haemophilus filtreert; niet filtreerbaar
door Berkenfeld V. De lichaampjes waren te kweken op de choriö-allantois
van het bevruchte kippenei, maar beter in weefselcultuur. Een combinatie
van deze twee ziektebeelden werd ook door Nelson waargenomen, waarbij
dus een korte incubatie en een lange duur van de ziekte ontstaat. Na
80—100 passages door weefselculturen gelukte het ook de coccobacilliform
bodies te kweken op bouillon-agar, waarop een weinig bloed. De cultuur
werd echter avirulent.

Na 1938 is over dit ziektebeeld (Type II) weinig medegedeeld. In Neder-
land heb ik dit type kunnen onderscheiden van type I en in de laatste
jaren is dit zelfs de meest voorkomende vorm.

Tenslotte is nog een 3de type van coryza geconstateerd en wel in 1943
door Delaplane en Stuart (8) (type III). Zij beschrijven een ziekte,
welke het beeld gaf van coryza, doch waarbij ook meer duidelijke ver-
schijnselen aanwezig zijn van ontsteking van de trachea en bronchiën
(de incubatie van 6 tot 17 dagen, duur der ziekte 21 tot 68 dagen). Als
oorzaak werd een virus beschreven, dat in bebroede kippeneieren op de
C.A.M. was te kweken in 35 passages. In jonge kuikens was het beeld
van neusuitvloeing overheersend. De ziekte is immunologisch ver-
schillend van laryngo-tracheïtis en infectieuze bronchitis, zij is na 1943
niet in andere landen beschreven.

coryza infectiosa, al of niet gepaard gaande met verschijnselen van de
diepere luchtwegen, door 3 verschillende oorzaken kan ontstaan. Ook
Gibbs (9, 10) maakt melding in 1935 van 2 uitbraken van coryza, waarbij
de Haemophilus niet kon worden geïsoleerd en welke door een virus zouden
veroorzaakt worden. Dit virus passeerde acetic-cellodion membranen.
Vergelijkenderwijs bleek de grootte van dit coryza-virus te liggen tussen
80 en 120 in /x. In een andere publicatie in 1935 geeft Gibbs nauwkeurig
de techniek van de filtratiemethode aan.

In 1936 hebben Beach en Schalm (ii) infectie-experimenten verricht.
Door direct contact gaat de ziekte snel over. Indirect contact toonde
aan dat de infectie door de lucht zelden tot stand komt; mijn eigen onder-
zoekingen gaven steeds negatief resultaat. Men kan in dezelfde ruimte
dieren plaatsen zonder dat zij geïnfecteerd worden, indien slechts ver-
hinderd wordt, dat zij in directe aanraking met elkaar komen of uit dezelfde
voeder- en waterbak eten en drinken.

Kippen, geplaatst in besmette kooien nadat eerst kortgeleden zieke
dieren daaruit zijn verwijderd, werden niet ziek. Bij een tweede experiment
werd in een kooi pathologisch exsudaat gemengd met voedsel en water.
Van de dieren die daarin direct werden geplaatst, werd 50 % ziek. De
dieren, die na 24 uren eventueel 5 dagen in de besmette kooi werden
geplaatst, werden niet ziek. Deze proeven zouden bewijzen „that
under field conditions, if all birds of an infected flock are removed from a
poultry house and the house thoroughly cleaned that normal stock can be
placed in the house after a lapse of twenty-four hours without the danger
of their contracting infectious coryza from the environment".

Mijn eigen onderzoekingen komen met deze bevindingen overeen, ook
wat betreft de infectiositeit van herstelde dieren, waarop ook door Nelson
is gewezen. Zelfs dieren die geïnfecteerd zijn, doch geen verschijnselen
vertonen, kunnen geruimen tijd „drager" blijven. De virulentie van de
ziekte is dan wel gering, maar door passage kan zij in hevigheid toenemen.

De haemophilus-coryza is niet zo gemakkelijk in serie-passage aan te
houden. Wel daarentegen de coryza van type II. Omtrent de virus-coryza
zijn geen bijzonderheden bekend. Het gelukte mij type II gedurende 5 jaar
en langer door geregelde overenting in de neus van kip op kip aan te
houden.

De indirecte infectie door personen, kleren, schoeisel enz. is van geen
betekenis. Dit leert ook de praktijk.

Resumerende ligt het zwaartepunt bij de natuurlijke infectie in het
gebruik van de gemeenschappelijke voederbak en vooral drinkbak.

Vóór 1941 was geen specifiek geneesmiddel tegen coryza bekend. In
1934 deed ik mededeling op het 12de internationale veeartsenij kundige
congres (1) van de negatieve resultaten verkregen met een groot aantal
geneesmiddelen. Alle middelen per os of in de neus of subcutaan toege-
diend brachten geen herstel, ook geneesmiddelen in dampvorm vermochten
hoogstens tijdelijk de symptomen te doen ophouden. Delaplane en
Stuart (12) publiceerden in 1941 hun bevindingen met sulfanilamiden
en sulfapyridine. Wegens de toxische eigenschappen waren deze niet

bruikbaar. Daarentegen het sulfathiazol gaf zeer goede resultaten, zoals
zij zelf zeggen, tegen de haemophilus coryza. Het middel kan gegeven
worden door het meelvoer of in het drinkwater. In het laatste geval moet
er voor gezorgd worden, dat de dieren ge«; ander drinkwater tot zich nemen.
Het toedienen van het medicament gedurende 3 tot 5 dagen en tenminste
i dag nadat de meeste patiënten hersteld zijn is voldoende.

Het beste is het middel toe te passen in het begin van de uitbraak,
waardoor de uitbreiding der ziekte wordt tegengegaan; doch wanneer
men met de kuur ophoudt, ziet men toch na enige tijd wederom ziekte-
gevallen komen, die dan opnieuw moeten behandeld worden.

Strikwerda (13) maakt melding van goede resultaten van het sul-
famezathine, op de zelfde wijze toegepast als tegen coccidiosis nl. in een
concentratie van 0,2 % in het drinkwater. Deze auteur heeft echter niet
onderzocht of hij te doen had met haemophilus coryza. Uit eigen onder-
zoekingen is gebleken dat tegen type II (Cocco-bacilliform bodies) beide
preparaten geen werking hebben. Dit stemt overeen met mededelingen
uit andere landen, waar gebleken is, dat sulfaihiazol specifiek werkt tegen
de haemophilus, doch in de praktijk dikwijls in de steek laat; waarschijnlijk
omdat men met type II te maken heeft.

Onze kennis omtrent de natuurlijke infectie geeft de weg aan voor de
maatregelen, die genomen kunnen worden om de ziekte te voorkomen
en uitbreiding te beperken. De invoer van een ziekte op een bedrijf door
„dragers" is niet „e ondervangen, tenzij men een test kan vinden welke
aantoont, dat het dier besmet is. Invoer van kippen dient slechts te ge-
schieden van bedrijven, waarvan de zekerheid bestaat, dat zij tenminste
gedurende het laatste jaar niet besmet waren. Reeds vele jaren en ook
nu nog wordt getracht door desinfectiemiddelen aan het drinkwater toe
te voegen de ziekte te voorkomen en te bestrijden. Verschillende middelen,
welke hiervoor worden aangeprezen, zijn door mij onderzocht, doch het
resultaat was negatief of zeer gering. Het is niet mogelijk de smetstof in
het drinkwater in korten tijd te doden met middelen in een concentratie,
welke voor het dier niet schadelijk zijn en gedurende geruime tijd moeten
kunnen worden opgenomen. Bovendien blijft toch altijd nog als smetstof-
bron het besmette voedsel.

Nelson toonde in 1936 aan, dat na intraperitoniale infectie met haemo-
philus de bacillen dikwijls in de neus waren terug te vinden, doch de
kippen geen verschijnselen vertoonden en dat de dieren later immuun
waren. In 1942 publiceerde ik (14) een aantal experimenten, waarbij ge-
bl< ken is, dat het mogelijk is met levende — en met geformaliseerde cul-
turen van haemophilus door intraveneuze toediening kippen te immu-
ni-eren. Tegen de coryza type II kon ook volledig geïmmuniseerd worden
door intraveneuze, intramusculaire of intrabursale (bursa Fabricii) inspui-
ting van exsudaat. Dé intraveneuze immunisatie geeft het beste resultaat.
Later is ook gebleken, dat met weefselculturen van de cocco-bacilliform
bodies hetzelfde resultaat is te verkrijgen. De moeilijkheid is nog de cultuur
zodanig te bereiden, dat zij voor toepassing in de praktijk kan gebruikt

worden. Onderzoekingen in deze richting zijn in gang. De onderzoekingen
zullen zich in de toekomst bijzonder kunnen bepalen tot:

1. het onderzoek in de verschillende landen naar de oorzaken van de daar
voorkomende coryza-typen.

3. het zoeken naar geneesmiddelen, die specifiek werken tegen de cocco-
bacilliform bodies en tegen coryza-virus (Delaplane en Gibbs).

a. Algemeen hygiënische maatregelen met betrekking tot de stalinrichting
(licht, luchtig, droog, voldoende ruimte).

c. Isoleren van de zieke dieren indien de ziekte tijdig wordt onderkend en
het aantal zieken nog gering is.

d. Indien mogelijk en vooral bij waardevolle dieren, individuele behandeling
door schoonspuiten van het neuskanaal. Veel resultaat moet men
echter niet verwachten, de behandeling is bovendien tijdrovend.

Van genoemde maatregelen is niet altijd succes te verwachten.
Heeft men uitsluitend met Haemophilus coryza te doen, dan geïft de
behandeling met sulfathiazol in het drinkwater goede resultaten, die
echter ook dikwijls slechts tijdelijk zijn. „Voorkomen" is ook hier het
parool. Zorg dat de jonge dieren niet met oudere kippen (dikwijs „dragers"
der smetstof) in aanraking komen en voer geen kippen in van besmette
bedrijven.

In het voorgaande rapport wordt een uiteenzetting gegeven van de
verschillende vormen en oorzaken van coryza.

b. Coryza door coccobacilliform bodies (Nelson) type II.
a. en b. komen veel gemengd voor.

Verder wordt behandeld de natuurlijke infectie; geconstateerd wordt
dat bijna uitsluitend deze tot stand komt door besmet voedsel en drink-
water.

De preventie door middel van z.g. ontsmetting van het drinkwater
kan niet tot het doel leiden, doch gestreefd moet worden naar doelmatige
immunisatie van de dieren.

Deze immunisatie kan met succes geschieden tegen type I.
Ook tegen type II is een afdoende immtinisatie mogelijk, doch er bestaan
nog moeilijkheden voor de toepassing in de praktijk. Het onderzoek moge
zich in de toekomst bepalen tot:

1. het onderzoek in de verschillende landen naar de oorzaken van de daar
vobrkomende coryza-typen.

3. het zoeken naar geneesmiddelen, die specifiek werken tegen de cocco-
bacilliform bodies en tegen coryza-virus (Delaplane en Gibbs).

Voor de bestrijding dienen de volgende regelen in acht genomen te
worden: algemene hygiënische maatregelen met betrekking tot de stal-
inrichting; rationele voeding; isoleren van de zieke dieren; indien mogelijk
individuele behandeling; massabehandeling door verstuiven van desinfectie-
middelen in de stal.

Van genoemde maatregelen is niet altijd succes te verwachten. Heeft
men uitsluitend met Haemophilus coryza te doen, dan geeft de behandeling
met sulfathiazol goede resultaten, die echter ook dikwijls slechts tijdelijk
zijn.

„Voorkomen" is ook hier het parool. Zorgen dat de jonge dieren niet
met oudere kippen (dikwijls „dragers" der smetstof) in aanraking komen
en geen kippen van besmette bedrijven invoeren.

Op het 8ste Wereldpluimveecongres te Kopenhagen werd een rapport
uitgebracht door \\V. M. MacKay, verbonden aan het Iodine Educational
Bureau te Londen. McKay zegt door als drinkwater te geven: 1 theelepel
Lugolse solutie op 4,5 L. water en door desinfectie van de lucht door middel
van Jodiumdampen curatief en praeventief succes te hebben verkregen
bij de behandeling van Coryza. Dit betreft praktijkproeven, die niet door
laboratoriumexperimenten zijn gesteund. Ook is niet vastgesteld welk
type van Coryza voorkwam.

In the fore-poing paper a survey has been given of the different forms and causes of
coryza.

b. Coryza by coccobacilliform bodies (Nelson) type 11.
a and b often are in combination.

Besides, natural infection has been discusses; it is s\'tated that the latter is nearly always
caused by infected food and drinking-water.

Prevention by means of so-called desinfection of the drinking-water can not achieve
anything; effective immunisation of the birds must be aimed at. This immunisation
is quitte possible against type 1; also against type 11 this method can be applied, but
in this case there are.difficulties in practise. Future research might be concentrated on:

1. an investigation into the causes of the various c\'oryzatypes to be found in the different
countries;

3. a search for medicines with a specific reaction against coccobacilliform bodies and
coryza-virus (Delaplane and Gibbs);

In order to combat the disease the following rules have to be observed: general hygienic
measures for the quarters; rational feeding; isolation of diseased birds; if possible, indi-
vidual treatment; mass-treatment by spraying desinfectants in the quarters.

The above-mentioned measures do not guarantee success. In cases of exclusive haemo-
philus-coryza treatment with sulfathiazol may give good results, though often only of a
temperary nature.

Here again „prevention" is our principal concern. Take care that the young birds
do not mix with the older chickens (often „carriers of the virus" and do not import
chickens from infected farms.

Dans le rapport précédent un exposé a été donné des différentes formes et causes du
coryza.

b. Coryza causé par coccobacilliform bodies (Nelson) Type n.
a. et. b. se présentent souvent mêlés.

Ensuite l\'infection naturelle est traitée; on constate que celle-ci est causé presque
exclusivement par de la nourriture et de l\'eau potable infectées.

Les mesures préventives au moyen de ce qu\'on appelle la désinfection de l\'eau potable,
ne peuvent pas mener au but, mais il faut tendre à une immunisation efficasc des
animaux. On peut appliquer cette immunisation avec succès contre type i.

Contre type 11 aussi une immunisation efficace est possible, mais il existe encore des
difficultés quant à l\'application pratique.

1. l\'examen, dans les différents pays, des causes des types de coryza, qui s\'y présentent.

3. la recherche de remèdes qui combattent en particulier les coccobacilliform bodies
et le virus du coryza (Delaplane et Gibbs).

Dans la lutte contre le coryza les règles suivantes doivent être observées: des mesures
hygiéniques générales, quant à l\'aménagement de l\'étable; de la nourriture rationelle;
l\'isolement "d\'animaux malades; si possible un traitement individuel ; en traitement
collectif par la pulvarisation de remèdes dèsinfectils dans l\'étable. Les mesures men-
tionnées ne sont pas toujours couronnées de succès. Si l\'on a exclusivement affaire à
coryza-Haemophilus, le traitement avec sulfathiazol donne de bons résultats, qui,
cependant, 11e sont souvent que temporels.

Ici encore le mot d\'ordre est „prévenir". Il faut avoir soin que les jeunes animaux
ne viennent pas en contact avec des poules plus avancées en âge (souvent porteuses du
virus) et ne pas introduire des poules d\'exploitations infectées.

1. L. de Blieck, Tijdschrift v. Diergeneeskunde, nr. 58, afl. 6; 1931; Vet. Jour. 88,
9—13, 1932; 12th. Intern. Vet. Congress. Vol. lil, 161 —181, 1934.

3. J. B. Nelson, Journ. Exp. Med. 58, 289—304, 1933; 61, 351—367, 1935; 63,
5⁰9—ö22, 1936; 64, 749—769, 1936; 67, 847—855, 1938.

4. J. P. Delaplane, L. E. erwin and H. O. Stuart, Bull. 244, agric. exp. stst. of
Rhode Island State College, 1934.

7. J. P. Delaplane and H. O. Stuart, J. Am. Vet. Med. Ass., Vol. XCVIII, nr. 771,
pp. 501—502, June 1941.

8. J. P. Delaplane and H. O. Stuart, Am. Journ. of Vet. Res., Vol. IV, pp. 325,
\'943-

12. J. P. Delaplane and H. O. Stuart, J. .Am. Vet. Med. Ass., Vol. XCIX, Nr. 772,
pp. 41—43, July 1941.

In een voorgaand artikel \') is aangegeven, hoe in 1947 proeven werden
genomen om na te gaan of het aanbeveling zou kunnen verdienen kippen
tegen diphtherie en pokken te immuniseren met virulent kippenpokvirus.

De uitvoering van de enting werd beschreven en bovendien werden
enkele voorlopige ervaringen, die ermede waren opgedaan, medegedeeld.

Sinds het begin van de proeven is ongeveer een jaar verlopen, zodat
het nu mogelijk is ze in haar geheel te overzien.

De praktijkproef werd uitgevoerd in een streek, waar veel pluimvee
wordt gehouden.

Ongeveer de helft van de pluimveehouders liet hun dieren door de
dierenarts enten. De overigen entten hun kippen meestal zelf, terwijl bij
een klein deel in het geheel niet werd geënt.

In dit rayon werden 22.000 kippen gevaccineerd door de dierenarts
met de entstof, die de Rijksseruminrichting gewoonlijk in gedroogde
vorm aflevert, dus met levend duivenpokvirus. 2178 dieren werden geënt
met virulent kippenpokvirus, dat eveneens gekweekt was op de vliezen
van bebroede kippeneieren. Deze entstof werd verstrekt als suspensie in
glycerine.

De entingen met laatstgenoemde entstof vonden practisch alle plaats
vóór 13 Juni, terwijl het merendeel der geënte dieren niet ouder was dan
3 maanden.

Tijdens het begin van de proef vond er geen schifting van de bedrijven
plaats in die, welke wel en die, welke niet voor deze enting geschikt werden
geacht.

Later echter werden al die koppels, die niet volkomen gezond geacht
mochten worden, van deze vaccinatie uitgesloten.

Zonder uitzondering werden op deze bedrijven alleen de jonge kippen
geënt, -dus geen overjarige en oudere dieren. Van elke gevaccineerde
koppel werd bij ongeveer 10 % na 14 en 21 dagen de plaatselijke reactie
in het vleugelvlies opgenomen. Bijna steeds werd een flinke reactie gecon-
stateerd.

Wat de algemene reactie betreft bleek, dat van de ongeveer 20 bedrijven,
waar geënt werd met kippenpokvirus, er drie waren, waar in aansluiting
aan de enting zodanige verschijnselen optraden, dat deze afzonderlijk
besproken moeten worden.

Op al de overige bedrijven werd niet meer storing in het algemeen
welzijn geconstateerd dan gewoonlijk na been-enting met duivenpokvirus
het geval is.

blinde darmcoccidiose was geweest, die met sulfamezathine succesvol was
bestreden. Ook hier ondervonden de dieren van de vaccinatie geen merk-
baar nadeel. In geen van al deze gevallen werden verschijnselen van
diphtherie of pokken waargenomen.

Als regel waren op de bedrijven, waar geënt werd, ook overjarige en
oudere kippen aanwezig, die meestal gehouden werden op een terrein, dat
wel in de nabijheid lag van dat, waar de jonge hennen liepen, maar dat
er toch van was afgescheiden.

Een uitzondering op het gunstige verdragen van deze enting vormde één
bedrijf. Daar werden 173 dieren geënt, die ten tijde van de vaccinatie in
een dusdanig goede conditie waren, dat er geen enkele reden was om aan
te nemen, dat er iets niet in orde zou zijn. Na een dag of vier echter ver-
toonden veel van de geënte dieren tekenen van ziekte. Naast gebrek aan
eetlust trad diarrhee op. Het werd zelfs zo erg, dat vijf dieren stierven.
Bij sectie bleek, dat al deze dieren aan dunne darmcoccidiose hadden
geleden; geen der dieren had verschijnselen van diphtherie of pokken.

Van stonde af aan is toen de rest met sulfamezathine behandeld. Na
enige tijd zijn er nog een paar slechte dieren uit de koppel verwijderd,
maar de overige zijn alle vlot genezen en de koppel heeft het verder ook
steeds goed gedaan.

Het lijdt niet veel twijfel, dat in dit geval de storing in het algemeen
welzijn tengevolge van de enting, het optreden van — latent aanwezige —
coccidiose mogelijk heeft gemaakt.

In al de gevallen, die hiervóór zijn beschreven, vonden de entingen
plaats voor half Juni. Echter werd ook volgens deze methode nog op enkele
bedrijven geënt in begin September. Het betrof twee bedrijven, die vlak
bij elkaar gelegen waren. Op het éne werden W.L. hennen van 4! maand
oud, die in goede conditie waren, geënt. Op het andere bedrijf werden
Rhode Island Reds, die ongeveer even oud, maar in tegenstelling met
de eerste, nog niet legrijp waren, gevaccineerd.

Op het W.L. bedrijf werden 159 dieren geënt. Enige dagen na de enting
waren verscheidene dieren ziek. Er trad hevige diarrhee op; vier dieren
stierven. Bij sectie bleek, dat bij geen ervan verschijnselen van diphtherie
of pokken aanwezig waren.

Enteritis, miltzwelling en vaatinjectie in de genitaalorganen waren de
meest opvallende verschijnselen. Het duurde geruime tijd eer in deze
koppel geen zieke dieren meer voorkwamen.

Ook later moesten er nog geregeld minderwaardige dieren uit de koppel
verwijderd worden.

Ook op het R.I.R. bedrijf traden ziekteverschijnselen op, echter niet
in die mate als op het eerste bedrijf het geval was geweest. Hoewel niet
in zo geprononceerde vorm, trad ook hier na de enting een terugslag op.
Twaalf dagen na de enting werden bij enkele dieren kleine diphtherische
plekjes in de mondholte waargenomen. Sterfte is niet opgetreden. Veel
eerder dan de W.L.\'s waren deze dieren de terugslag weer te boven. Ook
later hebben ze het steeds goed gedaan.

Er was dus wel een typisch verschil tussen de algemene reactie op beide
bedrijven. Het is waarschijnlijk, dat het labiele evenwicht, waarin de

jonge hen bij de prille legrijpheid verkeert, in hoofdzaak verantwoordelijk
is voor het verschil, dat we in de reacties hebben gezien.

Misschien ook heeft de meer robuste Red van nature een grotere resis-
tentie t.a.v. deze ingreep. Bovendien is de mogelijkheid, dat er op het
eerste bedrijf nog een latente infectie met „leucose-complex-virus" aan-
wezig is geweest, ook niet geheel uit te sluiten, aangezien het naderhand
namelijk vrij veel voorkwam, dat er dieren met „slechte" ogen uitge-
selecteerd moesten worden.

Hoe het ook zij, de eerder naar voren gebrachte restricties, die bij toe-
passing van deze enting in acht moeten worden genomen, bleken ook nu
weer niet verwaarloosd te mogen worden. Dieren, die niet in goede conditie
zijn en die, welke ouder zijn dan drie maanden, moeten van deze vaccinatie
uitgesloten worden.

Daar een experimenteel onderzoek in de praktijk nogal op moeilijkheden
stuit, werd onze mening in deze op de ervaring gebaseerd. Gedurende de
gehele winter kwam in dit rayon vrij veel diphtherie en pokken voor bij
die dieren, welke door de eigenaar zelf waren geënt. We menen dan ook,
dat de kans op infectie bij de geënte dieren ruimschoots aanwezig is ge-
weest.

Echter bij geen van alle met kippenpokvirus gevaccineerde dieren trad
diphtherie of pokken op, zodat we dan ook geen reden hebben de goede
immuniserende eigenschappen van deze enting in twijfel te trekken.

Theoretisch bestaat de mogelijkheid, dat door deze enting de smetstof
op aangrenzende niet geïmmuniseerde bedrijven wordt overgebracht.

In het tijdvak, waarin deze enting werd toegepast, trad nergens in de
omtrek diphtherie op.

De gevallen, die zich voordeden, kwamen pas in November, dus bijna een
half jaar later, zodat we dan ook menen, dat verspreiding vanuit de geënte
bedrijven geen rol heeft gespeeld. Zolang trouwens leken kippen enten
met entstoffen, waarvan (misschien) alleen de fabrikant weet, of ze al of
niet virulent kippenpokvirus bevatten, meenden wij ons in deze enige
vrijheid te mogen veroorloven.

Om te kunnen beoordelen in hoever deze enting nu te verkiezen is
boven de gebruikelijke beenenting met duivenpokvirus zullen we eerst
het resultaat van laatstgenoemde enting in hetzelfde seizoen in dezelfde
streek kort bespreken.

In de periode van i Juni tot half October werden 22000 dieren volgens
deze methode gevaccineerd. Deze waren ten tijde van de enting alle vrij
van diphtherie. Na half October werd alleen nog maar geënt op bedrijven,
waar de ziekte reeds was uitgebroken. Alleen koppels dieren, die in zeer
slechte conditie waren, werden van de enting uitgesloten.

Bij 10 % van de geënte dieren werd na een week de locale reactie opge-
nomen. Behalve een enkele uitzondering was die steeds goed.

Alleen begin October werd op één bedrijf een ernstige storing waar-
genomen bij dieren, die tegen de leg waren. Enkele dagen na de enting
werden er verscheidene dieren ziek. Diarrhee en blauwe kammen waren
de meest in het oog lopende klinische verschijnselen. Ongeveer 3 % der
dieren stierf. Bij sectie bleken een enteritis en een oöphoritis aanwezig
te zijn.

Hieruit blijkt dus, dat ook deze enting niet onder alle omstandigheden
evengoed wordt verdragen. De gevallen, waar ernstige storing optreedt,
zijn echter zeer zeldzaam. In tegenstelling met de bedrijven, waar geënt
was met kippenpokvirus, deden zich bij deze groep in Februari twee
gevallen van immuniteitsdoorbraak voor. Op één van die bedrijven waren
de kippen op 25 Juni geënt. De plaatselijke reactie was toen iets aan de
zwakke kant geweest. Er trad diphtherie en pokken in lichte vorm op;
sterfte deed zich niet voor.

Op een ander bedrijf, waar de dieren 3 Juli geënt waren, trad eveneens
in Februari diphtherie op. Ook hier was de entreactie iets zwak geweest.
In deze koppel was het hele najaar veel uitval geweest door worminfectie.
De enkele dieren, die tijdens het voorkomen van diphtherie stierven,
hadden soms een klein diphtherisch plekje, terwijl er vaak een hevige
worminfectie aanwezig was.

Wanneer we in aanmerking nemen, dat overal rondom deze streek de
afgelopen winter diphtherie voorkwam, dat menen wij te mogen conclu-
deren, dat deze enting aan redelijke eisen heeft voldaan.

Tegen deze achtergrond zullen dan ook de entingen met kippenpokvirus
beoordeeld moeten worden.

Hoewel het alle schijn heeft, dat de immuniteit na enting met kippen-
pokvirus hechter is dan die na enting met duivenpokvirus, is dat toch niet
sterk naar voren gekomen.

Met kennis van zaken toegepast kan het risico van deze enting tot een
minimum gereduceerd worden. Toch blijft altijd het bezwaar van de
constitutiestoring dreigen. Vooral als dit vaccin algemeen ingang zou
vinden,\' zbïTÏÏët gevaar niet geheel denkbeeldig zijn, dat er ook wel eens
mee gewerkt zou worden, zonder dat de aangegeven restricties nauwlettend
in acht werden genomen.

Uit niets is gebleken, dat de toepassing der enting met kippenpokvirus
aanleiding tot verspreiding der ziekte heeft gegeven. Toch menen wij, dat
het in het algemeen wenselijk is eventuele risico\'s alleen dan te aanvaarden,
wanneer de noodzaak er toe dwingt. Ontegenzeggelijk is deze enting tech-
nisch eenvoudiger en misschien ook wel eleganter dan de beenenting.

Na alle voor- en nadelen van beide entingen tegen elkaar te hebben
afgewogen, menen wij, dat er vooralsnog in het algemeen geen reden is
de oude methode door de nieuwe te vervangen.

Zal de beenenting echter steeds succes hebben, dan is het in de eerste
plaats nodig, dat ze geschiedt, zoals eerder door ons werd beschreven.

Bovendien is het wenselijk, dat bij een gedeelte van de geënte dieren na
een week de locale reactie wordt opgenomen. Hoewel een goede plaatselijke
reactie nog niet steeds een voldoende immuniteit waarborgt, is een nega-
tieve reactie toch wel een aanwijzing, dat er met de enting iets\' niet in
orde is geweest. Echter ook bij het beoordelen van een negatieve reactie
moet men wel voorzichtig zijn. Vooral bij oudere dieren komt het veelvuldig
voor, dat er een zekere immuniteit aanwezig is, terwijl de eigenaar bezweert,
dat de dieren nog nooit eerder zijn geënt, of pokken of diphtherie hebben
gehad.

Wanneer echter bij het enten van meerdere koppels jonge hennen blijkt,
dat de reactie negatief verloopt, is het dringend gewenst, dat de dierenarts
zijn entstof-leverancier hiervan direct in kennis stelt.

dat het vaccin steeds een overvloedige hoeveelheid actief virus bevat,
terwijl het zodanig geconserveerd is, dat het voor de praktijk voldoende
houdbaar is. Daarnaast dient hij zijn virusstammen voordurend op hun
immuniserend vermogen te testen.

Praktijkproeven werden beschreven, waaruit geconcludeerd werd, dat
de enting van kippen tegen diphtherie en pokken met virulent kippen-
pokvirus niet te prefereren is boven de beenenting met duivenpokvirus.

Bij de agglutinatie van serum van verdachte en zieke dieren ten opzichte
van pullorumantigeen, kwam men tot de ondervinding, dat ondanks het
feit, dat men de grootst mogelijke zorg besteedde aan de bereiding ervan,
niet alle lijders aan de ziekte konden worden onderkend en een zeker
percentage, soms zelfs een aanzienlijk percentage der infecties, aan de
aandacht ontsnapte. Dit kon het nuttig effect van het onderzoek in een
pluimveebedrijf te niet doen. Men nam aan, dat niet alle aglutininen
in het bloed affiniteit bezitten tot elk willekeurig antigeen. Dit meende
men te ondervangen door het antigeen niet slechts uit één pullorumstam
te bereiden, doch uit meerdere, dikwijls 3, zelfs 5 en 6 stammen. Dat
hiermee inderdaad aan de eisen van een ideale agglutinatietest was voldaan,
mag ernstig in twijfel worden gesteld, want ondanks dit feit werd toch
steeds weer een zeker percentage infecties niet onderkend. Eén stam mee
goede antigene waarde hoeft niet onder alle omstandigheden aan de ver-
wachtingen te voldoen. Een punt van belang is bijv. dat men bij de samen-
stelling van het antigeen van de smoothvormen uitgaat, daar de rough-
vorm niet betrouwbaar is. Desondanks kon men het aantal miswijzingen
wel wat drukken, doch nooit geheel te niet doen. Nu kan men wel door
de testen regelmatig te herhalen, ervoor zorgen, dat de niet onderkende
geïnfecteerde vogels de besmetting niet te sterk verspreiden en zo is het
mogelijk met een lang niet ideaal antigeen toch, wat de beperking der
uitbreiding betreft, practisch bevredigende resultaten te verkrijgen. In
Denemarken bijv. maakt men het antigeen niet eens van een pullorumstam,
doch van een enkele stam van de S.Gallinarum, de verwekker der Kleinse
ziekte, omdat de opbrengst van de afgespoelde culturen groter is dan van
pullorum. Men zou zelfs een antigeen met de Salmonella Gaertner kunnen
bereiden.

Dit berust op het feit, dat genoemde vertegenwoordigers uit de para-
typhusgroep in hun lichaamsbestanddelen factoren gemeen hebben,
welke overeenkomstige agglutininen in het bloed van aangetaste dieren
opwekken. Neemt men deze factoren in alle drie Salmonella\'s als volkomen
identiek aan, dan zou er geen reden bestaan om meerdere stammen
pullorum voor de antigeenbereiding te nemen en zelfs zou het dus niet
nodig zijn speciaal S.pullorum ervoor te nemen. Dan blijft het percentage
onontdekte geïnfecteerde vogels te beschouwen als om een of andere
onbekende reden niet voldoende agglutininen te hebben gevormd.

In Canada deden zich echter feiten voor, welke hiermee in tegenspraak
zijn. In 1941 traden plotseling hevige uitbraken van pullorum op in pluim-
veebedrijven, waarvan men aannam, dat ze vrij waren van die infectie.
In een bedrijf van 10.000 vogels deed zich zo\'n grote uitbraak voor, terwijl
er slechts 11 dieren op de gewone pullorumagglutinatie reageerden.

Younie kwam tot de conclusie, dat er wel degelijk een antigeenverschil
bestaat in de stammen verantwoordelijk voor de ziekte. Dit leidde tot
een nadere determinatie van het oorzakelijk agens. Glover en Cornell
vonden dat de S.pullorum in 2 groepen kon worden gedeeld ten opzichte
van hun antigene werking, n.1. het gewone standaardtype en een z.g.
variant type. Bij de genoemde massale pullorum uitbraken in Canada,
welke niet door de gebruikelijke agglutinatiemethode als zodanig konden
worden vastgesteld, behoorde de verwekker door Younie geïsoleerd tot
het variante type. Deze bevinding werd door Wright, Gwatkin en Byrne
bevestigd. Het verschil met het bekende standaardtype zou berusten op
de aanwezigheid van een bepaalde factor in de variante vorm, welke
slechts onvolkomen in de standaardvorm is vertegenwoordigd, wat ten-
gevolge heeft, dat ook in de agglutininen verschillen zijn op te merken.
Of de variabiliteit van de S.pullorum op grond hiervan een quantitatieve
of wel een qualitatieve kwestie is, valt voorlopig nog zeer moeilijk vast
te stellen. De variatie komt niet alleen voor in pas geïsoleerde culturen,
doch ook in oudere. Hoewel in gewone culturen de beide variaties gemengd
voorkomen, is het mogelijk elk dezer te stabiliseren en dus specifiek stan-
daard- en variant-antigeen samen te stellen. Variant is dus geen speciale
stam van pullorum, doch kan uit iedere cultuur geïsoleerd en gestabiliseerd
worden. De scheiding in beide typen is onafhankelijk van de smooth- en
rough-toestand. Uiterlijk zijn de kolonievormen van beide typen geheel
identiek. Men kan ze dus slechts serologisch scheiden, waarbij als merk-
waardigheid nog dit gevonden werd, dat variant antigeen ook door proteus-
serum geagglutineerd wordt en standaardantigeen niet.

Wright toonde de wijde geographische verspreiding van het variante
type aan, zodat dit ook voor ons land van betekenis is.

Gwatkin heeft de serologische verhouding bij standaard- en variante-
infecties nagegaan. Hij infecteerde grote groepen kippen, met elk der
beide typen apart. Vooral bij jonge vogels was het verschil in karakter
der agglutininen zeer duidelijk, doch bij oudere vogels, vooral na intra-
veneuze infectie, was het resultaat minder bestendig.

Beide antigenen geven bij standaardinfecties hoge agglutinatietiters,
doch bij variante infecties geeft het homologe antigeen een veel sterkere
reactie. Dit komt in volgend staatje goed uit.

Dus een variantantigeen reageert beter tegenover agglutininen van
beide typen dan het standaardantigeen het doet. Als dit nu altijd het
geval zou zijn, dan zou men kunnen volstaan met alleen variantantigeen
te bereiden, doch een bepaald percentage der met het standaardtype
geïnfecteerde vogels wordt toch niet door de variant onderkend.

Dit verschil in antigeniteit geeft veel last in natuurlijk geïnfecteerde
pluimveestapels. Infecteert men de dieren kunstmatig met verschillend
antigeen, dan stijgt de agglutinatietiter wel, doch naarmate deze toeneemt,
verdwijnt het sgherpe verschil in serumreacties. Zo zou men het ook in
het verloop van natuurlijke infecties moeten zien. Gwatkin infecteerde
294 kippen met het variante type en doet 6 weken later de serumtest.
191 van deze dieren reageren positief met variantantigeen en 20 met
standaard. Van die 191 geven 185 geen reactie met standaardantigeen
(88.9 %). Herhaalt hij de proef na 12—14 weken dan waren het nog 116,
die met variantantigeen reageerden, en hiervan gaven 74 (63,7 %) geen
reactie met standaardantigeen. Na 5! maand waren deze cijfers resp.
128 en 63 (49,2 %). In een andere groep met variant geïnfecteerd werden
met homoloogantigeen 60 reactoren gevonden na 16 maanden, waarvan
32 niet met standaardantigeen reageerden in een serumverdunning
i : 10, terwijl toch uit 25 ervan de pullorumkweek positief was. 17 waren
met standaardantigeen positief in serumverdunning tot 1 : 20 en uit 15
hiervan werd pullorum gekweekt. 14 van de 32 ten opzichte van standaard-
antigeen negatieve dieren hadden geen agglutininen boven 1 : 20 met
variant antigeen.

Gwatkin constateert dat, naarmate de dieren ouder worden, er meer
neiging optreedt na een variantinfectie met beide antigenen te reageren,
doch het verschil blijft toch zo groot dat niet meer dan de helft door stan-
daardantigeen wordt ontdekt. Het gebruik van variantantigeen is dus
noodzakelijk voor het pullorumonderzoek.

In het kort volgt hier het cijfermateriaal van Gwatkin ter verduidelijking
van zijn vergelijkende proeven met de bloeddruppel- en buisjestest in met
kunstmatig geïnfecteerde groepen van kippen, onderzocht met behulp
van alleen variant-, alleen standaard- en gemengd antigeen. Het gemengde
antigeen wordt bereid uit gelijke delen der beide typen in een gezamenlijke
densiteit, welke overeenkomt met die van elk dezer apart.

Twee groepen van tezamen 1391 kunstmatig geïnfecteerde kippen
(746 met variant, 645 met standaard) gaven met de bloeddruppelproef de
volgende uitkomsten.

Van de eerste groep reageerden positief met variantantigeen 226 en
met gemengd 223. Van de standaardgroep waren 242 positief met standaard-
en 240 met gemengd antigeen.

In een andere groep van 200 kippen met variant geïnfecteerd waren
bij de bloeddruppeltest 70 positief met variant antigeen, met gemengd
antigeen 69. Hiervan reageerden niet met standaardantigeen 24.. Met
gemengd antigeen werd 98,6 % der variantpositieve vogels onderkend
en met standaardantigeen slechts 65,7 %, indien men positieve en dubieuze
uitkomsten samentelt.

Een vierde groep van 192 kippen met standaard kunstmatig besmet,
bevatte volgens uitkomsten van de bloeddruppeltest 63 positieven ten
opzichte van standaardantigeen, 62 met gemengd en 52 met variant-
antigeen. Alle negatieve dieren met variant- en standaardantigeen waren
het eveneens met gemengd antigeen.

Met de buisjesmethode werden 4.14 kippen met een variant type geïnfec-
teerd onderzocht. Met variant antigeen bleken 121 positief te reageren

(serum i : 25) en met gemengd antigeen 113 en 112 in serumverdunning
i : 50. Van de 121 reageerden 73 met standaardantigeen negatief.

Van een groep van 307 kippen met een standaardtype geïnfecteerd
waren 105 door de langzame methode met homoloog antigeen als positief
onderkend en hiervan 95 positief met gemengd antigeen (1 : 25). In serum-
verdunning 1 : 50 echter werden 92 reactoren met gemengd antigeen
gevonden en slechts 87 hiervan waren positief met standaardantigeen.

Het gemengde antigeen bleek voor de buisjesagglutinatie bij standaard-
infecties niet zo efficiënt te zijn als bij de bloeddruppeltest. Daarom worden
voor de buisjesmethode de antigenen gescheiden gebruikt.

Ook hierin komt Gwatkin tot onverwachte bevindingen. Hij onderzocht
866 bloedmonsters van variant infecties met homoloog antigeen. Beide
methoden gaven gelijke uitkomsten, n.1. 836 positieve en verdachte. Bij
het buisjesonderzoek reageerden 5 negatief welke met de bloeddruppel-
methode positief bleken te zijn. Met standaardantigeen werden 69 minder
geïnfecteerde vogels gevonden. Ten aanzien van het laatste bleek de
bloeddruppelmethode gevoeliger te zijn dan die met de buisjes en telt men
de verdachte gevallen erbij dan werden op de eerste wijze niet minder
dan 131 meer reactoren vastgesteld.

In een andere groep van 570 variant infecties was het verschil in reactoren
met homoloog antigeen ten gunste der bloeddruppeltest n.1. 216 positieven
tegen 198 door de langzame methode. Door het buisjesonderzoek werden
met standaardantigeen slechts 91 reactoren ontdekt.

Hieruit blijkt, dat voor hel vaststellen van helerologe agglutininen de druppel-
methode beter voldoet, terwijl voor homologe reacties bij variant infecties deze niet
onderdoet voor de buisjesproef.

Sinds begin 1947 is overgegaan tot de bereiding van het gemengde
pullorumantigeen, welke tot nu toe uit 3 stammen, n.1. een standaard- en
twee varianttypen bestond. Van de laatste was er een geïsoleerd uit een
kip en de ander uit een kalkoen. Beide stammen werden door Gwatkin
afgestaan. Standaard- en varianttypen worden in gelijke delen gemengd,
d.w.z. met elk wordt de helft van het aantal Roux\'se kolven geënt en met
gelijke hoeveelheid vloeistof afgespoeld. De totale densiteit van het mengsel
is 75 x die van de tube 1 van Mc.Farland dus gelijk aan het vroegere
antigeen, dat uitsluitend van het standaardtype was. Er zijn enige proeven
ingesteld, teneinde vast te stellen of het van voordeel is de densiteit te
verhogen. Dit bleek beslist niet het geval te zijn. De verwachting was
natuurlijk, dat in een relatief geringere dichtheid de uitvlokking van elk
der beide componenten een fijner karakter kon bezitten, waardoor de reactie
minder duidelijk zou worden. Aangezien de uitvlokking echter niet streng
selectief is, doch agglutininen ook het heterologe antigeen kunnen neerslaan,
heeft het geen voordeel de suspensiedichtheid te vergroten. In tegendeel
is de gevoeligheid der reactie daar niet mee gebaat. Hét gebruik van meer
stammen, zelfs van veel stammen is blijkens de hiervoor vermelde literatuur-
gegevens niet van betekenis. Het gaat immers in de eerste plaats om de
specifieke factoren in het antigeen, waaraan door een combinatie van
standaard en variant is voldaan. Mochten hieromtrent later andere In-

zichten ontstaan, dan zal de bereiding van het antigeen hierbij aangepast
worden. Een kwestie van betekenis blijft wel de selectie van smoothvormen.
Door het onderzoek van Edwards en Bruner is gebleken, dat het gevaar
van rough-worden zit in een gevoeligheid, welke onspecifieke reacties
geeft. Er zal dus in de eerste plaats moeten worden gecontroleerd of het
antigeen deze factor voldoende bezit. Eenige contrólekippen, geïnfecteerd
met beide typen apart en gemengd, alsmede zulke, die aan een natuurlijke
standaardinfectie lijden, leveren het serum, dat voor die controle gebruikt
wordt, terwijl proteusserum aanwezig is voor de determinatie van variant-
typen.

Met de invoering van het variantantigeen is tevens een wijziging ge-
komen in het gebruik van de voedingsbodem. Op de gewone agarbodem
is de opbrengst van de culturen gering. Daarmee stijgen de werkzaamheden
aanmerkelijk en tevens het aantal partijen van het antigeen, welke voor
het massale onderzoek, dat in het najaar aanvangt, gereed moet zijn.
De homogeniteit van een antigeen, dat uit bijv. 20 partijen wordt samen-
gesteld, is labieler dan wanneer daarvoor slechts 6 nodig zouden zijn.
In Engeland gebruikt men een voedingsbodem bestaande uit Lemco
(vleesextract), pepton, glycerine, natriumthiosulphaat, ammoniumchloride
en agar. Op deze bodem is de groei buitengewoon sterk en is de oogst
wel 6 maal zo groot als van de vroeger gebruikte. De variant culturen zijn
steeds wat minder rijkelijk dan die van de standaard.

Deze is een punt van het grootste belang voor een betrouwbaar antigeen.
De pullorumbacterie is een zuurvormer.

De door ons overgenomen Engelse voedingsbodem wordt afgeleverd
met een pli 7. Meet men deze na een cultuurgroei van bijv. 5 dagen clan
vindt men nogal wisselende uitkomsten, van pH 4.3 tot 6. Dit maakt de
gevoeligheid van het antigeen zeer ongelijk en de partijen alles behalve
uniform in agglutinerend vermogen. Dit stijgt met de zuurgraad zo zelfs,
dat met negatief bloed uitgesproken uitvlokking kan optreden. Een reeks
proeven bewees ons, dat ook de tijd, waarin de reactie optreedt, door een
wijziging in de pH kan variëren, zowel door toevoeging van een spoor zuur
als van alcali, zo zelfs dat de reactietijd er door bekort wordt en een positieve
agglutinatie optreedt. Zuur heeft hierop een sterkere invloed dan alcali.
Aangezien de pullorumculturen met 1 % formaline worden afgespoeld
van de voedingsbodems kan een toch reeds licht zure bacteriesuspensie
een dusdanige lage pH verkrijgen, dat deze critick wordt voor een nauw-
keurige agglutinatie. Het komt ons voor, dat door zuur uit de bloedcellen
stoffen worden onttrokken, die een niet-specifieke uitvlokking der bacteriën
veroorzaken. Bloed heeft bufferende eigenschappen en dat desondanks
uitvlokking in negatieve gevallen kan optreden is eerder te wijten aan
haemolyse. De pH van een mengsel bloed en antigeen in verhouding
i : 3 is hoger dan Van het antigeen alleen. In een door ons gemeten geval
was deze van 6 door de bloedbijmenging gestegen tot 6.5.

Eigenaardige reacties, welke in de practijk veel verwarring geven als
de fijne granulaire agglutinatie, welke zowel binnen de tijd van 1 minuut
als wel later dan 2 minuten de diagnose onzuiver maken, kunnen het

gevolg zijn van een te hoge zuurgraad van het antigeen. Het zijn fijne
granulaties welke een trillende beweging bezitten. Deze zijn moeilijk
te onderscheiden van een andere vorm van fijne granulering, welke Wilson
beschrijft. Volgens hem treden in jonge infecties met beginnende agglutina-
tie granulaire reacties op terwijl de buisjesreactie en het bacteriologisch
onderzoek nog negatief zijn. Ze zijn voor een deel niet-specifiek en kunnen
het gevolg zijn van infectie met laat-vergistende colibacteriën. De aan-
wezigheid van haemoglobine of een andere bloedcelsubstantie kan het
ook veroorzaken, want bij de snelle serumtest treden zij niet op. Het is
daarom van belang door een gebufferde suspensie met een pH, waarbij
de onspecifieke granulaire agglutinatie niet optreedt, de onderkenning
van jonge infecties mogelijk te maken. Wilson raadt aan dergelijke gevallen
uit de stapel te verwijderen. Andere neveninfecties kunnen ook onspecifieke
uitvlokking veroorzaken. Wilson noemt nog die met typhi murium,
Hinshaw, McNeil en Taylor zagen bij kalkoenen wolkachtige neerslagen
optreden tengevolge van cocceninfecties.

Ons antigeen wordt gesuspendeerd in i % formaline, welke gebufferd
wordt met een uiteindelijke pH 6.5 gelijk dit ook in Engeland wordt
gedaan. Waar de zuurgraad van de bacteriecultuur meestal aanmerkelijk
is, lijkt het niet aangeraden deze al te zeer door bijmenging van chemicaliën
om te zetten in een reactie met hoge pH, aangezien ook een basische
toestand het evenwicht kan beïnvloeden. Door de buffering blijft de bacterie-
suspensie voldoende stabiel. Echter moet er op gewezen worden, dat men
het antigeen buiten invloed van licht en hoge temperatuur in de flesjes,
waarin het afgeleverd wordt, bewaart. Het overgieten in onzuivere flesjes,
waarin tevoren chemicaliën zijn bewaard, kan het antigeen onbruikbaar
maken. Sinds dit op bovenbeschreven wijze bereid wordt, komen on-
specifieke fijne granulaire reacties en verlate agglutinaties bij onze proef-
dieren niet meer voor. Het zou ons aangenaam zijn van collegae uit de
praktijk hieromtrent hun mening te vernemen.

Opvallend is, dat wij van enige collegae het verzoek kregen hun wat
positief pullorumserum te sturen, kennelijk omdat zij geen positieve reacties
waarnamen en hun antigeen wensten te teAen. Waar niet alleen elke
antigeenpartij na bereiding, doch elke fles tegen de tijd van verzending
op een aantal negatieve en positieve pullorumkippen wordt gecontroleerd,
is de antigene werkzaamheid vastgesteld.

In verband met bovengenoemde niet-specifieke fijne agglutinaties,
welke o.a. aan een verkeerde pH moeten worden geweten, mag hier tevens
nog op een voorkomende reactie gewezen worden, waarvan het optreden
in generlei verband staat tot de deugdelijkheid van het antigeen en waar
in de literatuur geen duidelijke beschrijving van voorkomt. In bloed van
negatieve kippen kunnen soms vlokjes ontstaan, die zich langzaam kleuren
en lichter blijven dan de specifieke uitvlokking. Zij liggen aan de glasplaat
verankerd en zijn te vergelijken met drijvende boeien. Men kan ze de
stroom van de heen en weer bewegende vloeistofdruppel doen volgen,
doch niet over de plaat vrijelijk verplaatsen en met de vloeistofbeweging
treedt aan de zijde waarheen deze plaats vindt aan die vlokjes iets op,
dat lijkt op een paars gekleurd staartje. Met de verandering der beweging
verplaatst dit staartje zich naar de andere zijde van de vlokjes. Dit zijn
fijne kleurstofdeeltjes, die zich wat ophopen achter de vlokjes waar de
stroom gebroken wordt. Zij zijn het gevolg van een fibrineafzetting en

waar men de verhouding van antigeen tot bloeddruuppel, welke als 3 tot 1
behoort te zijn, kleiner maakt, treden zij dikwijls op.

Over de techniek der tubeagglutinatie zal hier niets medegedeeld
worden, daar deze een laboratoriumaangelegenheid is, waarvoor de
practici geen belangstelling zullen bezitten. Wel mogen hier enige voor de
practijk belangrijke aanwijzingen worden gegeven.

Bloed van pluimvee ter onderzoek op pullorum met de tubemethode
ingezonden moet aan enige voorwaarden voldoen, wil men betrouwbare
uitkomsten verkrijgen. De hoeveelheid serum, welke na stolling van het
bloed ter beschikking komt, dient ten minste 0.5 cc te bedragen, zodat mini-
maal van kippen 3 cc moet worden afgenomen. Van kalkoenen kan men
best 5 cp nemen. Met het serum wordt steeds een agglutinaticproefingezet
met standaard en variant-antigeen apart. Het bloed mag niet haemo-
lytisch zijn en niet bedorven. Men tapt van de vleugelvene snel in een
liefst steriel, minstens een schoon buisie, het bloed af. Neemt men het
uit de kam, waarbij knijpen en wrijven nodig wordt, dan bereikt men
dikwijls niet de vereiste hoeveelheid en is het bloed haemolytisch. Onmid-
dellijke opzending is noodzakelijk. Maar al te dikwijls voldoet het serum
niet aan de eisen en kan niet voor de uitkomsten van het onderzoek worden
ingestaan. Over het algemeen wordt aan het resultaat der tubemethode
meer waarde gehecht dan aan die van de bloeddruppeltest. Dit mag voor
een groot deel juist zijn als het serum aan al de eisen, hierboven gesteld,
voldoet. Waar dit in de practijk dikwijls niet het geval is, is de bloed-
druppelmethode te prefereren.

Af en toe bereikt ons een klacht, dat het antigeen te overgevoelig
is en zelfs bij negatieve kippen positieve of dubieuze reacties geeft. Aan
de Rijksseruminrichting is dit proces soms ook aangetroffen bij antigeen-
partijen welke bij nader onderzoek deugdelijk bleken te zijn. Er vormt
zich vooral bij grotere hoeveelheden, welke dus enige tijd bewaard
blijven, een bodemneerslag. Dit is bij eenvoudig opschudden niet altijd
in zijn bacillaire elementen op te lossen en daarvoor is krachtig en
langer schudden nodig. De overgevoeligheid hangt daarmee samen, dat
fijne vlokjes bacteriën in plaats van losse kiemen in suspensie verkeren,
welke door minimale invloeden worden neergeslagen. Krachtig schudden
herstelt het reactievermogen. Het koel en in het donker bewaren van
het antigeen is daarom zeer gewenst.

Ondanks de bereiding van een polyvalent pullorumantigeen wordt
soms een vrij groot percentage lijders niet onderkend. Door regelmatig
heronderzoek kan men te grote uitbreiding van de ziekte toch voorkomen.

In Canada deden zich grote pullorumuitbraken voor in pluimvee-
stapels, welke men als vrij van de ziekte beschouwde. Younie kwam tot
de conclusie, dat de Salmonella pullorum typen bezit met antigene ver-
schillen. Glover en Cornell vonden dat het agens in 2 groepen kan
worden gedeeld, n.1. het standaardtype en het variante type. Serum van

met varianttype geïnfecteerde vogels agglutineert slecht het standaard-
antigeen, doch wel variantantigeen in hoge titers. In normale culturen
kunnen beide variaties voorkomen, doch deze zijn te stabiliseren en kan
men een variant- en een standaardantigeen samenstellen. Dit heeft niets
uitstaande met rough en smooth. In een staatje wordt door Gwatkin de
verschillen in agglutinatie uitgedrukt van de beide antigenen ten opzichte
van homologe en heterologe agglutininen. In met varianttype geïnfec-
teerde kippenstapels bleek het homologe antigeen een veel hoger percentage-
lijders te onderkennen dan het standaardantigeen. Naarmate de dieren
ouder worden, worden de verschillen wat minder scherp. Gwatkin is
overgegaan tot de bereiding van gemengd antigeen en hiermee wordt
een hoog percentage besmette dieren onderkend. Voor de tubeagglutinatie
is het gebruik van gescheiden antigeen meer efficiënt.

Voor de onderkenning van heterologe agglutininen is de bloeddruppel-
methode iets in het voordeel boven de tubetest, terwijl voor de vaststelling
van variantinfecties de eerste reactie niet voor de langzame methode
onderdoet.

Sinds begin 1947 is het pullorumantigeen voor de bloeddruppelmethode
aan de Rijksseruminrichting naar het Canadese voorbeeld samengesteld
uit variant- en standaardtypen. De totale densiteit van het mengsel is gelijk
aan die van het oude standaardantigeen, n.1. 75 maal die van tube 1
McFarland.

De voedingsbodem wordt bereid volgens het Engelse voorschrift met
vleesextract, pepton, glycerine, natriumthiosulphaat, ammoniumchloride
en agar. De oogst hiervan is ongeveer 6 maal die van gewone agar.

Het antigeen wordt gesuspendeerd in 1 % formol gebufferd met een
pH 6.5. Te hoge zuurgraad van het antigeen is oorzaak van onspecifieke
reacties als de fijne granulaire aggltinatie en het optreden van late aggluti-
naties in negatief bloed.

"Enkele aanwijzingen worden gegeven voor de practijk, hoe het bloed,
dat voor het buisjesonderzoek moet worden ingezonden, dient te worden
behandeld.

Notwithstanding the preparation of a polyvalent pullorum antigen, a fairly large
percentage of animals suffering from Pullorum is not recognized. An extensive spreading
of the disease can be prevented by a continuous re-investigation. In Canada epidemices
of pullorum occurred amongst poultry stocks, which were considered free of the disease.
Younie came to the conclusion that the Salmonella pullorum contains types, with
antigenic differences. Glover and Cornell found that the agens can be differentiated
in two groups; i.e. the regular type and the variant type. Serum of the birds infected with
the variant type, agglutinates the regular antigen badly, but the variant antigen is
agglutinated, giving high titers. Proteus serum agglutinates variant antigen, but not the
regular antigen. Both variations can occur in normal cultures, but these can be stabilized,
and one is able to compose a variant and regular antigen. This has nothing to do with
rough and smooth. In a little table Gwatkin expresses the differences in agglutination
of both antigens in respect of homologous and heterologous agglutinins. In the variant
type infected poultry stocks evidentally, the homologous antigen enabled the recognition
of a much hogher percentage of the infected animals than with the regular antigen.
As the infected animals grow older the differences become less obvious. Gwatkin has
taken to the preparation of a mixed antigen and with this in the whole blood test a high
percentage of the infected animals is recognized. For the tube agglutination the use of
separate antigens is more useful.

The whole blood method has a small advantage over the tube test for the recognition
of heterologous agglutinins, while, for the diagnosis of variant infections, the first reaction
is not inferior to the last.

Since the beginning of 1947, the pullorum antigen for the whole blood method at
the Dutch State Scrum Institute has been prepared after the Canadian method, out of
variant and regular types. The total density of the mixture is equal to that of the old
regular antigen, i.e. 75 times that of the McFarland no. 1 tube.

The culture media in use are after the English prescription containing meatextract,
Peptone, Glycerine, Sodium-thiosulphate, Ammoniumchloride and Agar. The yield
of this is about six times that of common Agar.

The antigen is suspended in a buffered, to pH 6.5, solution of 1 % formaldehyde.
A too high degree of acidity in the antigen gives rise to unspecific reactions like the
„fine granular agglutination!\' and the occurrence of delayed agglutinations in negative
blood.

A few directions are given to the practitioner as to how the blood, intended for the
tube test, has to be treated before being sent into the laboratory.

In: Canad. J. comp. med. 1945—1947.
Gordon, Vet. Record 1942, 54, 495.
Gordon & Brander, Vet. Record, 1942, 54, 275.

UIT HET LABORATORIA M VAN DE GEZONDHEIDSDIENST VOOR
DIEREN IN DE PROVINCIE GRONINGEN
Directeur: Dr. H. TER BORG.

De z.g. pullet disease was deze zomer, althans in Groningen, éénder meest
voorkomende hoenderziekten. Gezien dit feit lijkt het ons de moeite lonen
over deze aandoening in het kort onze ervaringen te publiceren, temeer
daar het hier een ziektebeeld betreft, dat in ons land pas slechts enkele
jaren bekend is en waaraan tot dusver nog onvoldoende aandacht is ge-
schonken.

Een andere veel gebruikte naam voor pullet disease is blauwe kam-
ziekte. Beide aanduidingen hebben dit gemeen, dat zij deze ziekte onvol-
doende en onvolledig omschrijven.

Zolang echter de aetiologie nog niet geheel is opgehelderd, lijkt het
aangewezen met deze namen genoegen te nemen om de spraakverwarring
op dit gebied niet nog groter te maken.

Wij waren in de gelegenheid deze zomer een vrij groot aantal dieren,
die aan pullet disease hadden geleden te seceren, terwijl tevens over het
verloop en de klinische symptomen nadere gegevens werden verzameld.

De klinische symptomen bij pullet disease bleken, zoals trouwens bij
veel pluimveeziekten, weinig karakteristiek te zijn. Over het algemeen
breidde de ziekte zich in acute vorm in een eenmaal aangetaste koppel snel
uit, zodat in i tot 2 weken alle gevoelige dieren aangetast waren. Dikwijls
betrof het alleen jonge dieren kort vóór, of aan de leg, doch soms werden
ook oude dieren aangetast. De mortaliteit varieerde bij ons materiaal
ongeveer van 5 tot 50%, met een gemiddelde van 15 %. Vermoedelijk
zullen deze cijfers te hoog blijken te zijn, daar naar alle waarschijnlijkheid
onze hulp juist voor de ernstige gevallen zal zijn ingeroepen. In ieder geval
staat wel vast, dat onder sommige omstandigheden een aanmerkelijke
schade kan worden veroorzaakt.

Naast deze acute en enzoötische uitbraken troffen wij ook veelvuldig
bedrijven aan waar pullet disease maandenlang heerste of eventueel latent
aanwezig bleef en waar slechts zo nu en dan enkele dieren succombeerden.

De klinisch zieke dieren waren doorgaans suf en lusteloos. Dikwijls
werd het voorkomen van diarrhee of cyanose van de kopaanhangsels
vermeld, het laatste in de regel dan slechts bij enkele exemplaren. Verder
kropverstopping, polydipsie en minder productie. Op het einde van het
leven soms verlamming, meer als totale uitputting, dan als een intoxicatie
van centraal of perifeer zenuwweefsel te beschouwen.

De duur der ziekte bij de verschillende dieren is kort. Zeer dikwijls
worden tijdens het leven geen afwijkingen waargenomen en vindt men de
dieren dood in het hok. Verloopt de ziekte minder acuut, dan kunnen

de hoenders i tot 4 dagen ziek zijn, doch zelden langer, zodat vermagering
weinig voorkomt. Integendeel zijn de cadavers, die ter onderzoek werden
opgezonden, practisch zonder uitzondering, afkomstig van dieren in zeer
goede voedingstoestand.

Stellen wij voorop, dat sporadisch optredende subchronische gevallen
veelal zeer moeilijk als zodanig zijn te onderkennen en als „jicht", peri-
tonitis, mogelijk ook als maagdarmstoornissen of hartaandoeningen zullen
worden gerubriceerd, wanneer ons althans meerdere informaties ont-
breken.

1. Een onregelmatige verdeling van het bloed in de perifere gedeelten van
het circulatieapparaat gepaard aan vaatinjecties, die vooral duidelijk
zijn op het epicard, de skeletspieren en de serosae.

2. Fijne puntbloedinkjes, meest op het epicard en op de binnenzijde van
het borstbeen. Soms ook op de serosae, vooral dan op de serosa van de
spiermaag.

3. Degeneratieprocessen van de volgende weefsels:
spierweefsel: gewolkt aspect, soms gelijkend op visvlees,
hartspier: bleek, gewolkt, murw.

morrhagische plekjes, soms ook een eenvoudige vettige
degeneratie van de gehele lever,
ovarium: slappe, soms necrobiotische of sterk rood geïnjeceerde
follikels, die dikwijls gebroken zijn, en waarvan de inhoud
dan door de buikholte is verspreid,
pancreas: fijne op kalkspatjes gelijkende necroseplekjes.
nieren: parenchymateuze degeneratie gepaard met zwelling en
waarbij in minder acuut verlopende gevallen zich vele
uraatkristallen in het nierweefsel afzetten (nierjicht).

6. Afwijkingen van de kant van het digestieapparaat. Dikwijls vinden wij
een sterk overvulde krop met een zuur ruikende inhoud, terwijl in de
spiermaag een geringe hoeveelheid ingedroogde ingesta aanwezig is.
De meeste gevallen laten tevens een darmcatarrh zien, waarbij de
slappe atonische darm gevuld is met een dunne, meer of minder muceuse
inhoud.

Uiteraard zijn deze abnormaliteiten slechts zelden alle tegelijk bij
één desbetreffend cadaver op te merken.

In zeer acute gevallen blijft het soms bij een functionele darmcatarrh
en wat vaatinjecties hier en daar. Bij oudere gevallen overheerst in de
regel de peritonitis of de nieraandoening in het beeld.

Ter oriëntatie volgt hier een overzicht van de sectieresultaten van 28
nauwkeurig onderzochte dieren die aan pullet disease hadden geleden.

ovariumdegeneratie .... 20 (14 maal peritonitis als compli-
catie en i maal inwendige ver-
bloeding vanuit een ovariumvol-
likel)

Afwijkingen digestieapparaat 24, waarvan:
functionele darmcatarrh ..21
kropverstopping......12

De aetiologie van pullet disease is tot dusver onvoldoende opgehelderd.
De bewering van Weisner ⁿ), dat een colibacillose in het spel zou zijn,
heeft in de desbetreffende literatuur geen steun gevonden. Het feit, dat
het soms moeite kost om uit gestorven hoenders geen colibacilen te isoleren,
werd dan ook door ons niet als een aanwijzing voor de pathogene rol van
deze microörganismen beschouwd.

Onmiskenbaar wijst de epidemiologie van pullet disease in de richting
van een besmettelijke aandoening.

Bij ons materiaal bevonden zich dieren uit de meest uiteenlopende
bedrijven, zowel van vermeerderaars, als van boerenbedrijven of particu-
liere kippenhouders. Het is nauwelijks aan te nemen, dat b.v. overeen-
komstige en gelijkgerichte voedingsfouten een dergelijk ziektebeeld in zijn
enzoötische vorm zouden kunnen tevoorschijn brengen.

Een enzoötische uitbraak van de ziekte in een bepaalde koppel, is dan
ook geheel die van een acute infectieziekte.

Blijft echter de moeilijkheid, dat het blijkbaar niet eenvoudig is, de
ziekte experimenteel over te brengen.

Slechts Waller 2) gelukte het, met gefiltreerd materiaal, een ziekte-
beeld op te wekken, dat zeer veel overeenkomsten met spontane gevallen
vertoonde. Geheel identiek was het beeld echter niet, daar sterfte bij de
experimentele gevallen niet optrad.

lende andere omstandigheden een rol moeten spelen bij het manifest
worden van de ziekte.

Wij troffen enkele bedrijven aan, waar pullet disease enkele maanden
achtereen heerste. Slechts nu en dan stierf plotseling een enkel dier, dat
dan een acuut verontrustend toxinaemisch beeld bij de sectie te zien gaf,
wat zou moeten wijzen op een zeer virulent agens als oorzaak, terwijl
toch de uitbraak in de koppel gering was.

Een dergelijke disharmonie zou desnoods aan individuele gevoeligheid
geweten kunnen worden. De disharmonie die bestaat tussen de ernst van
sommige spontane uitbraken en de moeilijkheid experimentele gevallen
te bewerken, is hiermede echter niet tot klaarheid gebracht.

Daar de ziekte vrijwel uitsluitend optreedt bij dieren in zeer goede
voedingstoestand of bij jonge dieren in het begin van de leg, dringt zich
de suggestie aan ons op, dat een zekere labiliteit van de stofwisseling een
van de voorwaarden is, die bij het tot stand komen van de infectie ver-
eist zijn. ✓

In een enkel geval werd door ons een verband gezocht tussen een te hoge
tarwegift aan de dieren en het optreden van pullet disease. Een eigenaar
deelde ons mede, dat de ziekte op zijn bedrijf juist slachtoffers vroeg, toen
hij als graanvoer uitsluitend maïs verstrekte. Bij voedering van gemengd
graan trad direct verbetering op. Hiertegenover staan gevallen, waarbij
duidelijke voedingsfouten niet zijn aan te wijzen.

Ook het pathologisch-anatomisch beeld geeft enkele aanwijzingen, die-
er op duiden, dat naast een infectie, nevenoorzaken in de vorm van een
gestoorde digestie en van een gestoorde stofwisseling van groot belang
moeten zijn.

In dit verband is het treffend, dat speciaal het sectiebeeld van acute
gevallen zeer veel overeenkomst vertoont met dat van een auto-intoxicatie.
Hierin passen de functionele of muceuse enteritis, die dikwijls sterk op de
voorgrond treedt, de vaatlaesies, en in wat minder snel verlopende gevallen
de parenchymateuze degeneratie van verschillende organen.

Vaatinjecties werden juist bij de zeer acute gevallen dikwijls waar-
genomen. Het lijkt ons onjuist deze geheel aan bloedindikking (gevolg van
vochtverlies) toe te schrijven, althans voor de acute gevallen, daar diarrhee
niet steeds optreedt en ook de opname van vocht onmogelijk lang gestag-
neerd kan zijn om de eenvoudige reden, dat de ziekteduur daarvoor te kort
was. Meer waarschijnlijk is het, dat dezelfde toxinaemie die aansprakelijk
is voor het ontstaan_van petechiën ook een toxische beïnvloeding van het
autonome zenuwstelsel geeft en daardoor vaatverlammingen veroorzaakt.
Ook de kropverlammingen zijn vanuit dit standpunt ongedwongen te
verklaren, al zal hier evenals bij het darmkanaal ook een directe vergif-
tiging vanuit het lumen mogelijk zijn.

Daar afgezien van oudere gevallen, steeds een darmcatarrh optreedt,
achten wij deze primair. Het lijkt ons bepaald onjuist, de wel vrij frequent
voorkomende nieraandoening als eerste oorzaak te beschouwen. Daarvoor
zijn deze in de acute gevallen te weinig uitgesproken, terwijl zij bij de
oudere vaak geheel ontbreken. Gezien de vele genezingen is hier zeker in
het begin meest niet meer dan een reversibel proces, in casu een minder
ernstige parenchymateuze degeneratie aanwezig.

Wel zien we in een hoog percentage van onze waarnemingen, dat secun-
dair een uricaemisch beeld met sterk aangetaste nieren zich als doods-

oorzaak ontwikkelt. De frequent voorkomende storing in de waterstof-
wisseling zal het ontstaan hiervan ongetwijfeld bevorderen, (vgl. Stone-
brink) 3)

Een tweede doodsoorzaak is een gegeneraliseerde peritonitis, die ge-
makkelijk vanuit het aangetaste ovarium ontstaat. Als derde mogelijkheid
zien wij een letaal verlopend hartslijden. In dit geval zouden wij willen
refereren aan van Zwol (mondelinge mededeling) die herhaaldelijk
gevallen van hartedood waarnam gelijkend op die, welke onder de naam
„round heart disease" in de literatuur zijn beschreven. Bij navraag bleken
deze dieren steeds afkomstig te zijn uit bedrijven waar pullet disease had
geheerst. Gezien de soms zeer ernstige hartspierdegeneratie, die wij waar-
namen, komt ons dit niet onwaarschijnlijk voor. Eigen ervaring hierom-
trent ontbreekt ons echter.

Resumerend zien wij in het sectiebeeld van pullet disease, dat van een
acute autointoxicatie gepaard gaande met digestiestoornissen en afwij-
kingen van de kant van het vaatstelsel.

Daarbij aansluitend degeneratieprocessen van parenchymateuze organen
en wel als voornaamste die van het:

hart (complicatie uiteindelijke hartedood ?)
nieren (complicatie: nierjicht)
ovarium (complicatie: peritonitis)

Of een infectieus agens in eerste instantie al dan niet mede de stoot
heeft gegeven tpt het ontstaan van dit beeld, is uit de path. anato-
mische afwijkingen zonder meer niet af te leiden.

De bespreking hiervan vereist weinig tijd en ruimte. Daar het verwek-
kende agens niet bekend is, valt er voorlopig weinig meer te doen dan een
zo rationeel mogelijke symptomatische behandeling toe te passen. In
hoofdzaak bestaat deze uit hygiënische en diëtetische maatregelen. Vasten,
schraal voederen, voldoende fris en gemakkelijk bereikbaar drinkwater
verstrekken, zorgen voor goede ventilatie, zijn wel de belangrijkste factoren
waarvoor zorg kan worden gedragen. De bereikte successen blijken echter
bij informatie niet onverdeeld gunstig te zijn.

In hoeverre met verschillende wel aanbevolen geneesmiddelen ver-
beteringen kunnen worden verkregen, zal de toekomst nog moeten leren.

Enkele mededelingen worden verstrekt over het voorkomen, het ziekte-
beeld en de pathologisch-anatomische afwijkingen bij de z.g. blauwe
kamziekte van de kippen.

De indruk werd verkregen, dat hier in vele gevallen wel een infectieus
agens moet worden aangenomen, doch dat tegelijkertijd andere factoren,
hoofdzakelijk in de voeding gelegen, een zeer belangrijke rol spelen.

Onder broedfouten verstaat men eigenlijk alleen die fouten, die tijdens
het broedproces der eieren gemaakt worden, doordat de machine, die
voor het broeden der eieren gebruikt wordt niet volledig aan de eisen
van het broedproces voldoet of doordat deze door de kuikenbroeder ver-
keerd wordt behandeld. Door de geweldige vooruitgang der techniek
voor het fabriceren van electrische motorbroeders kunnen we op \'t ogenblik
gerust aannemen, dat de nieuwste motorbroeders vrijwel volledig aan alle
eisen van het broedproces voldoen.

Over \'t algemeen rekent men echter tot broedfouten, alle fouten die
zijn ontstaan of gemaakt voor of tijdens het broedproces waardoor kuikens
worden geboren, die in vitaliteit of anatomisch afwijken van een normaal
gezond en krachtig, goed ontwikkeld kuiken.

Wanneer gedurende de eerste dagen meer dan 5 % sterfte
onder de kuikens optreedt, wordt dan ook de kuikenbroeder meestal
verantwoordelijk gesteld voor de aflevering van slechte kuikens en spreekt
men ook ten onrechte van broedfouten die door hem zijn gemaakt.

Het is voor de practiserende dierenartsen in de pluimveegebieden van
groot belang vooral bij kuikens, waaronder gedurende" de eerste week
sterfte optreedt, niet alleen te denken aan besmettelijke ziekten of fouten
in de opfok, doch ook aandacht te schenken aan fouten die gemaakt zijn
voordat het kuiken op het betreflende bedrijf aanwezig was.

Hierdoor komen we op een groot arbeidsterrein, waar wetenschappelijk
nog zeer veel werk verzet moet worden en waar een zeer nauw contact
gelegd moet worden tussen voedingsleer, fokkerij en broederij.

Voor het opsporen van broedfouten moeten we een indeling maken
in twee groepen, n.1.:

Broedeieren: Voor het rapen van goede broedeieren is het noodzakelijk,
dat de foktoom goed samengesteld is en uitsluitend bestaat uit gezonde
dieren met groot weerstandsvermogen en moet voordat het broedseizoen
begint nog een strenge selectie der dieren plaats vinden.

Daarnaast moet enige maanden tevoren al gezorgd worden voor een
zo goed mogelijk samengesteld foktoommeel, omdat juist de voeding van
de foktoom een belangrijke rol speelt voor de samenstelling van het brocdei.

Ieder jaar komen er nog massa\'s eieren in de broedmachine, waarbij
aan deze voorwaarden niet is voldaan en oorzaak zijn van slechte broed-
uitkomsten of zwakke kuikens, die daardoor gevoelig zijn voor ziekten of
zeer weinig weerstand hebben voor de geringste fouten in de opfok.

Ook moeten de eieren van jonge en overjarige dieren apart gehouden
worden evenals de eieren van verschillende rassen, omdat de kwaliteit
en doorlaatbaarheid der eischaal verschillend is en dus een verschillende
behandeling eisen in de broedmachine. Eieren van W.L. hennen hebben

b.v. meer vocht nodig dan eieren van Reds en kleine eieren hebben meer
vocht nodig dan grote eieren.

Ondanks alle mogelijke voorzorgsmaatregelen is er ook altijd nog een
kwaliteitsverschil in kuikens gedurende het gehele broedseizoen, welke
afhankelijk is van de tijd van geboorte, maar ook afhankelijk van de
productie van het dier.

Wanneer een foktoom zijn productie b.v. in eind Oct. of Nov. begint
zien we daarvan veel sterkere kuikens geboren worden, dan wanneer deze
al veel eerder begonnen is. Speciaal wordt dit merkbaar aan het eind
van het broedseizoen vooral eind April, dan zijn de kuikens afkomstig
van dieren met een langdurige productieperiode veel zwakker en moeilijk
op te fokken.

Ze komen dan moeilijker in de veren en de beenkleur en snavelkleur
treedt slechts zeer langzaam op.

De oorzaak hiervan moet natuurlijk gezocht worden in de samen-
stelling van het broedei, omdat een dier na een langdurige productie niet
zo goed meer in staat zal zijn alle benodigde voedingsstoffen aan het
broedei mee te geven als in het eerste deel van de productieperiode.

Ook hierin ligt voor ons een aanwijzing om de voeding van de foktoom
zo volledig mogelijk te maken.

De meeste afwijkingen die we bij kuikens in \'t begin van het broed-
seizoen eind Jan. en Febr. zien is het niet verdwijnen van de dooier. Deze
kuikens hebben een dag of vier na de geboorte geen eetlust, iets diarrhee,
piepen voortdurend en hebben een harde en gespannen buik.

Bij sectie is het darmkanaal leeg, geen orgaanafwijkingen, doch de
volledige dooier is nog in de buikholte aanwezig met een vrije stevige dikke
wand en een dik vloeibare, gele inhoud.

Het betreft hier geen koppelziekte, doch een individuele afwijking,
zodat na een week de kuikens met onverteerde dooier zijn gestorven en dc
rest goed is.

Wel is het aan te bevelen een dergelijke koppel slechts matig te voeren
en vooral oppassen ze niet uitsluitend meel te geven, doch liefst gemengd
met gedroogde beschuit en kuikenzaad.

Men moet er echter opletten, dat dit individueel niet verteren van de
dooier niet verward wordt met een massaal optreden van de onverteerde
dooier, waarbij de gehele koppel niet vlug genoeg is en zeer veel kuikens
een vrij sterK gespannen buik hebben. Dit treedt ook vooral op in de
maanden Jan. en Febr. als het erg koud is en waarvan de oorzaak gelegen
is in de verwarming van de kunstmoeder. Wanneer namelijk de tempe-
ratuur onder de kunstmoeder te laag is en de kuikens het de eerste dagen
te koud hebben zien we dat in \'t algemeen de dooier minder goed ver-
dwijnt.

Het verschil met de eerstgenoemde is bij sectie vaak wel uit te maken,
omdat de dooiers dan gedeeltelijk zijn verdwenen en ook de dooierwand
normaal is evenals de inhoud en bovendien een licht geel gekleurde lever.

Ook in het laatste gedeelte van het broedseizoen treffen we soms vrij
grote sterfte aan onder de kuikens, waarbij ook de dooier niet verteerd is,
doch waarbij eveneens het sectiebeeld ons aanwijzing kan geven naar de
oorzaak.

De kuikens maken een zwakke, slappe -indruk, vrij lange haren, witte
korsten aan de cloaca, zoals we die bij kuikens aantreffen, die van Pullorum

Bij sectie vinden we onder de huid op het borstbeen vrij veel gelatineus
vocht, terwijl bij opening der buikholte de lever licht geel verkleurd is
en de dooier nog volledig aanwezig is als een grote zeer slappe zak, met
dunne doorzichtige wand en grauwe gelatineuze inhoud. De oorzaak
hiervan moet gezocht worden in de broedeieren en wel \'doordat deze
afkomstig zijn van een foktoom, waar zich hennen onder bevinden, die
lijden aan darmcatarrh en eileiderontsteking, welke vaak veroorzaakt
wordt door een fout in de voeding b.v. extra bijvoeding in \'t broedseizoen
van vismeel of melk.

Een geheel andere afwijking die we bij kuikens de eerste dagen na de
geboorte aantreffen en ook veroorzaakt wordt door een fout in de broed-
eieren is het vitamine B gebrek.

De kuikens zijn hierbij te klein en te kort, willen de eerste 2 dagen
absoluut niet onder de kunstmoeder vandaan, hebben zeer weinig eetlust,
vallen plotseling op zij en willen absoluut gedurende de eerste week niet
groeien, zodat een dergelijke koppel er zeer onregelmatig uitziet. Een
gedeelte dat de eerste dagen nog goed leek, zakt door de hakken en ook
de rest van de kuikens heeft op een leeftijd van 14 dagen een slechte ont-
wikkeling der veren.

Volgens sommige kuikenbroeders zien we echter eenzelfde beeld bij
de kuikens als de temperatuur der broedmachine op de 3e of 4e dag van
het broeden gedurende enige uren te hoog is geweest, waardoor geen
afsterven van de kiem plaats vindt en de uitkomst even goed is als in nor-
male gevallen. Of deze door temperatuursverhoging een deel van de B-
vitamine vernietigd wordt of dat de opnamecapaciteit van /i-vitamine
door de kiem tijdelijk gestoord is, moet nog nader uitgezocht worden,
omdat bij een vrij langdurige verhoogde temperatuur altijd een afsterven
plaats vindt in de dop.

De voorwaarden voor een goed broedci zijn de volgende:
Vorm: regelmatig met stomp en spits einde.
Gewicht: 57 67 gr.

Schaal: bij belichten moet de luchtkamer zich op de goede plaats be-
bevinden. Is de schaal bij belichting glasachtig dan wijst dat
op een te hoog eiwit.

Bij een gemarmerde schaal mag het ei niet als broedei gebruikt worden,
omdat hierbij schimmelvorming heeft plaats gehad tussftn schaal en
eivlies.

Verder moet goed gelet worden op breuken, bloedvlekken, kleine onregel-
matige luchtkamer.

Een broedei mag niet ouder zijn dan 14 dagen en moet 2 X per week
gekeerd worden, terwijl ook zeer ernstig gewaarschuwd moet worden
tegen schudden tijdens het transport. Over de onderzoekingen van het
broedproces zelf raad ik u aan de zeer interessante mededelingen van
Prof. Romijn te lezen die voor ons practici van groot belang zijn, omdat
wij te maken krijgen met de fouten die tijdens het broedproces zijn ge-
maakt.

Hierbij zijn twee factoren van het allergrootste belang n.1. de tempera-
tuur en de vochtigheidsgraad zowel in de machine als daar buiten.

De laatste dagen voor het uitkomen der kuikens is er zeer veel koolzuur
in de luchtkamer aanwezig, welke moet worden afgevoerd, anders worden

de kuikens te zwak en moet dus zuurstof worden toegevoerd. Hoe meer
vocht dan in de machine aanwezig is des te beter zal dan de koolzuur
de poreuze eischaal kunnen passeren en verschillende kuikenbroeders
zijn dan ook geneigd vrij veel vocht extra toe te voeren. Herhaaldelijk
wordt dit echter overdreven om de kuikens beter uit de dop te krijgen,
doch een groot nadeel is, dat bij een te hoge vochtigheidsgraad wel de
koolzuur kan ontwijken, doch de zuurstof slechts zeer moeilijk kan passeren
met het gevolg dat kuikens geboren worden, die door zuurstofgebrek
zwak zijn, veel langzamer opdrogen en de eerste dagen veel meer warmte
nodig hebben.

Ook een te hoge vochtigheidsgraad tijdens het gehele broedproces
geeft afwijkende kuikens, dat we onmiddellijk aan het uiterlijk kunnen
constateren.

Het omgekeerde n.1. te droog broeden dus met een te lage vochtig-
heidsgraad heeft een dusdanige invloed op de ontwikkeling van het kuiken,
dat deze broedfout direct is aan te wijzen.

Als voorbeeld hoe een normaal en goed gebroed kuiken er uit moet
zien is het Wit Leghornkuiken het gemakkelijkst.

uitzien en een kanariegele kleur hebben.
2e. Geen verkleefde haren om de cloaca.
3e. Goed gesloten navelopening, klein en droog.

4e. Goed gevormde snavel, goede teen- en beenkleur. (Is de gele kleur
bij de tenen en benen niet aanwezig en zijn deze rose gekleurd dan
hebben we altijd met zeer zwakke kuikens te doen).

Zijn de kuikens wel droog, maar niet donzig, dan zijn de haren in kleine
pakjes aan elkaar verkleefd. Het lijkt dan ook of de kuikens wat langer
haren hebben.

2e. Slechte verzending der kuikens en verpakking der dozen n.1. wanneer
er te veel hooi in de dozen is gedaan, gaan de kuikens zweten en het
vocht kan niet weg.
3e. Slechte ventilatie der kuikens gedurende de eerste dagen onder een
electrische kunstmoeder, waarbij niet geventileerd wordt met de
schuif bovenin en de kuikens eveneens gaan zweten.

Verbroeien der kuikens wil niet zeggen dat dit ontstaan is door te veel
warmte, doch juist door te veel vocht.

Door het zweten worden de kuikens te vochtig en kruipen steeds dichter
op elkaar, waardoor de verbroeiing tot stand komt. Het verschil in te
vochtig gebroede kuikens en kuikens die gestorven zijn tengevolge van
zweten is daarin gelegen, dat bij te vochtig broeden meestal de navel-
opening of niet goed gesloten of iets gezwollen is en de dooier niet ver-
teerd is, terwijl bij zweten de navel normaal is.

Dit is van belang omdat heel vaak de kuikenbroeder de schuld in de
schoenen wordt geschoven slechte kuikens te hebben afgeleverd, terwijl

bij verbroeiing de pluimveehouder zelf niet goed heeft opgelet. Ook door
navragen betreffende pakmateriaal, verzending en verzorging kunnen
we hier soms de oorzaak opsporen.

H itte kuikens, dus kuikens die inplaats van een gele een witte donskleur
hebben of lichtgeel gekleurd zijn, lijken meestal wat kleiner èn schraler,
terwijl er verschillende kuikens bij zijn, die kromme tenen hebben.

De oorzaak hiervan ligt in het te droog broeden der eieren. Meestal
treedt hier geen grote sterfte op, doch vaak een minder goede groei in de
eerste weken, het niet goed doorkomen van de mooie gele beenkleur,
grotere gevoeligheid voor coccidiose, terwijl de dieren ook later als jonge
hennen over \'t algemeen te licht van gewicht blijven en bij selectie een
dergelijk koppel veel uitval heeft.

Te droog gebroedde kuikens zijn de eerste dagen te klein, hebben een
spits achterlijf, doch een zeer goed gesloten navelopening, die ook goed
opgedroogd is, waardoor de sterfte juist de eerste weken zeer gering is.

Kuikens bij een te hoge temperatuur gebroed, maar wel met voldoende
toevoer van vocht, lijken normaal ontwikkeld, doch vertonen de eerste
week vrij grote sterfte, zijn slap, gaan doorzakken in de hakken zonder
dat we uitwendig afwijkingen zien. Bij sectie is de dooier niet of onvol-
doende verteerd, slap met lichtgele inhoud en ook het spierweefsel is vochtig
en iets geel gekleurd evenals de lever.

Deze koppels zijn na een paar maanden niet mooi regelmatig, wel
behoorlijk op gewicht, vatbaar voor ziekten en als jonge hennen vrij veel
uitval.

Het doorzakken in de hakken bij deze kuikens mag men niet verwarren
met Rachitis. Het verschil daarmee is, dat we bij dit laatste een weke
snavel zien en slappe benen, die gemakkelijk buigen, terwijl een gezond
been bij buiging breekt. Ook het sectiebeeld is bij Rachitis anders n.1.
borstbeenverkromming en verdikking v. h. kraakbeen aan de uiteinden
der ribben.

Eveneens niet verwarren met dikke hakkenziekte waarbij we andere
uitwendige verschijnselen zien en ook een heel andere oorzaak heeft.

Kuikens met verkleefde haren of in ergere gevallen een grauw witte korst
op de cloaca. In alle gevallen is hier dus in \'t begin al een darmcatarrh
aanwezig, die, van welke oorzaak ook, altijd gevaarlijk kan zijn.

Kuikens afkomstig van broedeieren van een bedrijf, waar de hennen
eileiderontsteking of darmcatarrh hebben gehad of te veel eiwit is ge-
voerd.

Deze kuikens herkent men onmiddellijk in het hok aan een typisch
sjilpen en soms pikken aan het achterlijf.

Tenen pikken of veren pikken kan ontstaan door een lichte darmcatarrh
of ontsteking aan de cloaca, waardoor prikkeling ontstaat en het kuiken
zichzelf voortdurend aan de cloaca pikt.

Ontstaat er dan een lichte verwonding met bloed- of vochtdruppel,
dan vinden ze dat lekker en vallen steeds het betreffende kuiken aan.
Zijn ze dit niet op tijd afgeleerd, dan is de ellende niet te overzien.

Een andere oorzaak voor tenenpikken ontstaat door te heet zand onder
de kachel, waardoor kleie brandblaartjes aan de tenen ontstaan, die stuk

gaan en dan verder gepikt worden. Ook een te laag eiwitgehalte in het
opfokvoer of mangaangebrek kan oorzaak zijn van tenenpikken.

Hier moet dus eerst de oorzaak worden opgespoord en pas dan kan
een behandeling worden ingesteld.

Met het voorgaande, waarin ik zeer onvolledig ben geweest, wil ik
alleen maar aantonen dat het voor de collega\'s in de pluimveegebieden
aan te raden is hun aandacht aan broedfouten niet te verwaarlozen, omdat
daardoor afwijkingen en ziekten bij kuikens ontstaan, die van invloed
zijn op de groei en ontwikkeling der kuikens.

Daar de opbrengst van het pluimvee in het kleine gemengde land-
bouwbedrijf een zeer belangrijke bron van inkomst is geworden, zijn we
ook verplicht als dierenarts onze volle aandacht aan de pluimveeziekte
te schenken.

HET EERSTE INTERNATIONALE CONGRES VOOR DE PHYSIOLOGIE
EN DE PATHOLOGIE VAN DE VOORTPLANTING ALSMEDE VAN DE
KUNSTMATIGE INSEMINATIE BIJ DIEREN TE MILAAN.

Dr. T. S. ZWANENBURG
Bacterioloog bij de Provinciale Gezondheidsdienst v. Dieren in N. Holland.

Het eerste Congres voor de Physio-pathologie enz. werd op 23 Juni j.1. des voor-
middags om 10 uur in de grote zaal van de Jaarbeurs te Milaan geopend met rede-
voeringen van de Onder-Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, vertegenwoordigers
van het Gemeentebestuur, Universiteit en Landbouworganisaties.

Hierbij bleek, dat aan dit Congres door vertegenwoordigers uit veertig landen werd
deelgenomen.

Het aantal voordrachten en ingezonden mededelingen zou meer dan 200 bedragen.
De te behandelen stof was verdeeld over 5 secties t.w.:

1. De biologische sectie, waarin de biologische problemen van de voortplanting zouden
worden behandeld;

3. de „pathologische" sectie, behandelende de pathologie van de voortplanting;

De voordrachten van de meest prominente figuren op het gebied van de K.I. als:
Hammond, Sörf.nsen, Lagerlöf e.d. zouden tenslotte in een drietal gemeenschappelijke
zittingen worden aangehoord.

De Nederlandse delegatie bestond uit de Directeur van Veeteelt wezen, de Heer
Ir. Th. C. J. M. Rijssenbeek, en de biologen Dr. A. Duyvené-de Wit en L. H. Bret-
schneider, terwijl door de Provinciale Gezondheidsdienst van Noord-Holland schrijver
dezes was afgevaardigd.

De Indonesische Regering zond bij opdracht van de Luitenant Gouverneur-
Generaal de gouvernements-veearts Dr. P. Hoekstra.

Voor de officiële delegaties van België, Frankrijk, Denemarken, Zweden, Amerika,
Engeland, Hongarije, Nieuw-Zeeland enz. waren i.t.m. Nederland eveneens één of
meer dierenartsen aangewezen.

In de namiddag van de 23ste Juni begonnen de verschillende secties hun werkzaam-
heden, terwijl op de volgende dagen hiermede werd voortgegaan.

Op het hier behandelde wordt in het veterinaire gedeelte van dit verslag uitvoerig
teruggekomen.

Bij de recente bestudering van de dekboeken van een zestigtal dekstieren in de Pro-
vincie Noord-Holland werden o.a. de volgende cijfers verkregen:

I. 6 stieren met een bevruchtingspercentage (= aantal bevruchte dieren: het aantal
dekkingen) van 59 % en minder dekten in totaal 490 runderen. Van deze runderen
waren 93 afkomstig van bedrijven (A) waar de koeien uitsluitend op regelmatige
tijdstippen (18—22 dagen) terugkwamen, 284 van bedrijven (B) waar de dieren
hetzij regelmatig, hetzij binnen de 18 dagen, hetzij buiten de 22 dagen terugkeerden,
terwijl 113 runderen behoorden tot bedrijven (C) waar de dieren hetzij regelmatig,
hetzij met een periode van langer dan 22 dagen terugkeerden.

II. 6 stieren met een bevruchtingspercentage van 80 % of méér dekten in totaal 439
runderen. Van deze dieren waren 212 afkomstig van A-bedrijven, 73 van B-bedrijven,
terwijl 154 koeien kwamen van bedrijven (C), waar de dieren hetzij op het juiste
tijdstip, hetzij na een te lange interoestrale periode weer bij de stier werden ge-
bracht.

Gaat men bovengenoemde cijfers voor beide groepen van stieren omrekenen op ieo
gedekte runderen, dan krijgt men de volgende gegevens ter vergelijking:

Uit bovenstaande cijfers meenden wij te mogen concluderen, dat bij natuurlijke
dekking de bevruchtingsresultaten blijkbaar minder worden als het aantal gedekte
runderen met een te korte interoestrale periode stijgt.

Het gebruikte cijfermateriaal heeft slechts betrekking op 2 X 6 stieren, 2 groepen
van uitersten, noodzakelijk dus kleine groepen. Dientengevolge werd de behoefte gevoeld
alle beschikbare gegevens te rangschikken en in te delen in 3 groepen t.w.:

Ook uit bovenstaande tabel krijgt men de indruk, dat een stijging van Tiet aantal
beslagen, waarop runderen met een te korte interoestrale periode voorkomen, gepaard
gaat met een afname van het bevruchtingspercentage.

Vermoedelijk nog duidelijker zou dit verschijnsel af te lezen zijn, wanneer voldoende
vergelijkend cijfermateriaal beschikbaar zou zijn om de groep Z te splitsen in een groep
van stieren met een bevruchtingspcrcentage van 50—60 (groep Z II) en een dito met
een percentage van 60—70 (groep Z I)

Het bovenstaande moge een verklaring geven van het feit, dat op het Congres te
Milaan alle onderwerpen, die verband hielden met steriliteit tengevolge van storingen
in de ovariaalcyclus en de primaire oorzaken daarvan, vooral mijn belangstelling
hadden.

En zo trok dan in de allereerste plaats de aandacht de voordracht van Prof. John
Hammond van de Universiteit te Cambridge over:

Hammond wijst er op, dat de voorkwab van de hypophyse de voornaamste regulator
is van de voortplantingsactiviteit en dat uitwendige factoren als licht, voeding enz.
waarschijnlijk hun invloed op dit proces doen gelden door middel van deze hypophyse-
voorkwab. Door deze laatste wordt n.1. afgescheiden het F.S.H. (follikel-stimulating
hormone), dat de ovariaalfollikels doet rijpen en het L. H. (lutealizing hormone),
dat de ovulatie veroorzaakt en de ontwikkeling van hel corpus luteum bevordert.

Beide hormonen geven op hun beurt weer aanleiding tot het afscheiden van ovariaal-
hormonen en wel:

En het is nu het evenwicht tussen de beide hypophyschormonen aan de ene kant
en de ovariaalhormonen aan de andere kant, dat van zo\'n grote betekenis is voor de
goede functionering van de voortplantingsorganen.

Bij paarden slaat het evenwicht door naar de kant van het F.S.H. en bij runderen
naar die van het L.H. Merries zouden daarom dikwijls last hebben met de ovulatie
en wel vooral aan het begin van het dekseizoen, wanneer de hypophysewerkzaamheid
gering is.

Onder invloed van het liclit zou later in het seizoen de hypophyse geactiveerd worden
en de ovulatie gemakkelijker gaan. Bovendien zou dan ook de duur van de bronstperiode
afnemen.

Intraveneuze injectie van 1000 internationale eenheden van het L.H. op het ogenblik
van dekken, geeft binnen 30 uur ovulatie als een rijpe follikel inderdaad aanwezig is.
(rectaal onderzoek!)

Dit zou dan het beste middel zijn om de vruchtbaarheid bij merries te verhogen,
omdat het ovulatie geeft op een tijd, dat de spermatozoïden het meest actief zijn.

Volgens Hammond bestaat er bij het rund door zijn overwicht aan L.H. steeds een
zekere neiging tot de vorming van een corpus luteum persistens. Ook de relatief korte
bronstperiode is daar een gevolg van, in het byzonder in de winter (geringere activiteit
v. d. hypophyse). Bij jonge koeien, waarbij de productie van het gonadotrope hormoon
in dat jaargetijde is verminderd, treedt dan dikwijls „stille bronst" op. Volgens Hammond
krijgen wij hierbij ovulatie vóór de groeiende follikel tijd heeft om bronstverschijnselen
te veroorzaken.

Anoestrus treedt op als gevolg van het gebrek aan voldoende F.S.H. om een fóllikel
te doen rijpen. Wordt n.1. F.S.H. ingespoten, dan treedt bronst op, wat vlgs. Hammond
bewijst, dat er voldoende L.H. aanwezig is.

In sommige gevallen van anoestrus n.1. in die waarbij helemaal geen follikels in het
ovarium aanwezig zijn, heeft F.S.H. geen effect en is er een andere factor in het spel.

Verzadiging van het lichaam met oestrogene stoffen (b.v. stilboestrol) geeft anoestrus,
terwijl bij herstel van het evenwicht eerst nog last wordt ondervonden door de geremde
ovulatie en cystenvorming.

Bij Britse schapenrassen is de hypophyse zeer gevoelig voor het aantal uren daglicht.
Een klein aantal uren van daglicht vormt bij schapen een stimulans tot voortplanting.

Schapen hebben in de zomermaanden een physiologische anoestrus. Bij deze dieren
is dan de hyphophysc-activiteit vlgs. Hammond n.1. het geringst.

Uitgaande van bovengemelde principes, zegt Hammond, dat het paard a.h.w. geprae-
disponeerd is voor een progesterone-deficicntie en daardoor voor ovariaalcysten en
physiologische abortus.

Uitknijpen van deze cysten (bijv. enige malen met een week tussenruimte) en/of
injectie met L.H. zou in dergelijke gevallen genezing veroorzaken, doordat het even-
wicht naar de luteale zijde wordt verschoven.

Bij het rund d.e.t. ligt het zwaartepunt aan de kant van het progesterone. En daarom
geeft het uitknijpen van het corpus luteum op de 8—iode dag van de cyclus dikwijls
een goed resultaat, waanneer overigens klinisch geen afwijkingen aan de voortplantings-
organen zijn waar tc nemen.

Ook bij koeien met stille bronst zou uitknijpen van het corpus luteum het evenwicht
naar de oestrogene zijde verschuiven, waardoor daarna normale bronst kan optreden.
Injectie van stilboestrol heeft een zelfde resultaat.

Een ander symptoom van het overwicht van progesterone bij runderen is de meerdere
frequentie, waarmede retentio secundinarum bij het rund optreedt. Ook hier zou
injectie met stilboestrol de beste therapie zijn.

Ook bij Trichomonasinfectic wil Hammond het corpus luteum uitknijpen en/of
stilboestrol inspuiten, omdat de dan optredende oestrogene phase ongunstige omstandig-
heden in de uterus zou verwekken door sterke contractie van de uterusmusculatuur
èn door de bijzondere werking v. h. oestrogeen op de uterusmucosa, waardoor deze
een minder gunstig millieu zou vormen voor de groei van de infecterende micro-
organismen.

Verder roert Hammond de mogelijkheid aan om de vruchtbaarheid van een dier te
verhogen door het opwekken van multipele ovulaties. Injectie van F.S.H. veroorzaakt
bij het konijn n.1. rijping van een groot aantal follikels, die alle barsten als het dier
gedekt wordt. Alleen bij het dekken van het konijn n.1. scheidt de hypophyse L.H. af.

Rund en schaap hebben echter niet zo\'n speciaal mechanisme voor de L.H. afscheiding
en bij deze diersoorten hangt de uitwerking van F.S.H. injecties af van het al of niet
aanwezig zijn van een actief corpus luteum in het ovarium.

Is er geen corpus luteum aanwezig, dan zal de eerste follikel, die rijp wordt, barsten
cn alle L.H. uit de bloedstroom absorberen, waardoor alle andere later rijpende-follikels
niet ovuleren en soms cysten gaan vormen, welke dikwijls spontaan geresorbeerd worden
als de F.S.H.-level v. h. bloed daalt.

Is er echter een actief corpus luteum in het ovarium aanwezig, dan zal bij injectie
van F.S.H. de eerste follikel rijp worden en niet ovuleren, omdat het corpus luteum
alle L.H. absorbeert uit het bloed. De daarna rijpende follikels hopen zich dus op in
het ovarium.

Wordt het actieve corpus luteum nu echter uitgeknepen dan komt het L.H. in het
bloed direct beschikbaar voor de ovulatie van de rijpe follikels waardoor deze alle
tegelijk barsten en zo een multipele ovulatie geven.

Hetzelfde verschijnsel treedt op, als men F.S.H. vier dagen vóór de volgende bronst
inspuit. Ook dan krijgt\'men multipele ovulaties bij schaap en rund doordat het corpus
luteum op dit ogenblik verdwenen is. Men krijgt dan dus kans op tweelingdrachtigheid.

Gedurende de drachtigheid is de algemene „level" zowel van het oestrogeen als van het

progesterone verhoogd. In het algemeen overweegt dan het progesterone, zodat geen
bronst optreedt, alhoewel toch grote hoeveelheden oestrogeen aanwezig kunnen zijn.

Tenslotte wijst Hammond op de mogelijkheid om de werking van de gonadotrope
hormonen dienstbaar te maken aan de winning van vele bevruchte eicellen van één
bepaalde koe om deze zich tot een kalf te laten ontwikkelen in de uterus bij een ander
rund.

Bij konijnen is het op deze wijze aan Chang gelukt om jongen te krijgen uit bevruchte
eicellen, die reeds 4 dagen buiten het lichaam in de frigidaire bewaard waren geweest.

1. Het is de verdienste van Hammond, dat hij op een Congres als dit op een overzich-
telijke wijze de invloed van de hypophyse en zijn hormonen op de voortplantings-
organen van het normale dierlijke organisme heeft samengevat. De neigiirg echter
om hetzelfde schema ook op gevallen toe te passen, waar sprake is van een ver-
stoorde endocrine balans als symptoom van een of andere ziekte, heeft hem in zijn
beweringen verder doen gaan dan wel verantwoord is.

Zo werd er van Amerikaanse zijde de aandacht op gevestigd, dat men aan de
overzijde van de Atlantische oceaan helemaal geen gunstige resultaten heeft kunnen
boeken van het uitknijpen van het corpus luteum en injectie met stilboestrol bij
Trichomoniasis. Ook uit Amerikaanse literatuur blijkt, dat men over de stilboestrol-
behandeling naast Albrechtsen bij aandoeningen van het endometrium niet te-
vreden is en hiervan geheel is afgestapt bij de steriliteitsbehandeling Temeer omdat
bleek, dat stilboestrolinjectie dikwijls aanleiding geeft tot cysteuze ovaria (zie J. Am.
Vet Med Ass. 1948, no. 853, pag. 295).

Het is natuurlijk mogelijk, dat de dosering van het stilboestrol hierbij een voorname
rol speelt.

2. Het onbevredigende in Hammond\'s uiteenzetting was verder, dat hij zich niet bezig
hield met de primaire oorzaken, die aanleiding kunnen geven tot storing in de
afscheiding van de hypophyse-hormonen en toch de gevolgen van deze storingen
volgens een bepaald schema heeft trachten te redresseren.

Zelf wijst hij er op, dat „in very deep anaestrus" bij het rund, waarbij helemaal
geen follikels in de ovaria aanwezig zijn, injectie van F.S.H. geen effect heeft en dat
,,somc other factor is involved".

En het zijn nu juist deze andere (primaire) factoren, die een rationele therapie
in gevallen van steriliteit moeten bepalen.

3. Van practische waarde kan misschien de waarneming zijn, dat licht bij schapen
en paarden invloed heeft op de werkzaamheid van de hypophyse. In de literatuur
vindt men daaromtrent ook waarnemingen bij paarden.

Waar men bij de K.I. in de wintermaanden moeilijkheden ondervindt met het
onderkennen van bronstige koeien en het ongetwijfeld voor zal komen, dat koeien
worden geïnsemineerd, die helemaal niet bronstig zijn, zou het aanbeveling ver-
dienen eens na te gaan welke invloed licht heeft op de sterkte van de bronstver-
schijnselen bij runderen in de winter.

Het aanbrengen van een daglichtlamp bij het kopcinde van de koe (directe prik-
keling v. d. N. opticus) en het laten branden daarvan gedurende een aantal uren
per etmaal, is daarvoor voldoende.

4. Door een lid van de Duitse delegatie werd de aandacht gevestigd op waarnemingen
van Prof. Götze in Hannover, die op verschillende tijdstippen van de ovariaa!-
cyclus een corpus luteum uitkneep en bepaalde na hoeveel dagen bronst optrad.

Zo zag hij, dat bij uitknijpen van het corpus luteum op de elfde dag 11a zijn ontstaan
in 100 % der gevallen 3 dagen later bronst optrad. Verrichte hij deze handeling
op de 15e dag, dan trad veel vlugger bronst op en wel na gemiddeld 1.15 dag.

Werd het corpus luteum op de 18e dag uitgedrukt, dan trad echter pas weer bronst
op na 7 dagen, dus weer na langere tijd.

Hij verklaart dit door aan te nemen, dat de zich ontwikkelende follikels in het
laatste geval beschadigd worden, terwijl bovendien de uterus zich op dat tijdstip
in de proliferatieve phase bevindt, waarin moeilijk enige wijziging kan worden
gebracht. Uitdrukken op de 5e dag gaf pas bronst na 5 dagen. Dus ook weer na een
langere periode. Deze verlenging wordt toegeschreven aan het nog niet afgelopen
zijn van de proliferatie van het uterusslijmvlies na de voorafgaande bronst.

Uit deze experimenten blijkt de invloed van de toestand, waarin de uterus ver-
keert t.o.v. de uitwerking van de ovariaal-hormonen.

De Amerikaan H. E. Kingman uit Cheyenne vestigde de aandacht op de uit-
werking. die pathologische veranderingen in het ovarium op de uterus kunnen
hebben. Hij zag n.1. tweemaal een ovariaaltumor van het granulaire celtype, welke
tumor gepaard ging met een verdikking van de uteruswand door glandulaire hyper-
plasie. Hij schrijft dit toe aan de storing, die er door deze afwijking in het endocrine
systeem is opgetreden en die eveneens voor de waargenomen masculinisatie verant-
woordelijk moet worden gesteld.

In Zweden is het grootste deel van de veestapel onderworpen aan controle op „sexual
health". Op deze wijze is het mogelijk om de verschillende vormen van steriliteit bij
de vrouwelijke dieren op het spoor te komen. Verder heeft Lagerlöf zich in de afgelopen
20 jaar bezig gehouden met het onderzoek van de verschillende vormen van steriliteit
bij stieren.

Hij maakte daarbij gebruik van de gunstige omstandigheid, dat het grootste deel
van de dekstieren in Zweden verzekerd is bij de Scandinavische Veeverzekerings-
Maatschappij en het is deze omstandigheid geweest, die zijn nasporingen naar de oor-
zaken van steriliteit bij stieren mogelijk heeft gemaakt.

De Directeuren van deze maatschappij waren n.1. vooruitziend genoeg om prijs te
stellen op het meest nauwkeurig onderzoek naar de factoren, die bij het optreden van
steriliteit bij stieren een rol spelen.
Lagerlöf onderscheidt dan:

1. Misvormingen : onvoldoende ontwikkeling van de geslachtsorganen (hypoplasie
van de geslachtsklieren bij het mannelijk en vrouwelijk dier);

a. bij vrouwelijke dieren: cysteuze degeneratie van het ovarium, zwakke of
onregelmatige bronstperiode;

b. bij mannelijke dieren: onmacht om te dekken of stoornissen in de spermio-
genese.

1. Ziekelijke veranderingen in de geslachtsorganen of in het gehele organisme,
die een storing veroorzaken van de normale sexuele functies, als:

2. Verkeerde voeding (ondervoeding, overvoeding en voedsel van verkeerde
samenstelling).

Hypoplasie van de voortplantingsorganen wil zeggen, dat deze organen zich in het
overigens normale dier niet voldoende ontwikkeld hebben om normaal te kunnen func-
tioneren.

Bij het rode Zweedse veeslag komt hypoplasie van de testikels bij stieren vrij veel voor.
Als regel waren beide testikels hypoplastisch en de stieren waren geheel of practisch
geheel steriel.

Bij het Ziveedse hooglandse veeslag d.e.t. vond Lagerlöf als regel, dat één testikel (meestal
de linker), onvoldoende ontwikkeld was en geen spermatozoïden produceerde, terwijl
de andere volkomen normaal was en spermatozoïden produceerde, die bevruchting
gaven.

In samenwerking met Prof. Erikson ging Lagerlöf na 1935 de ontwikkeling van
de voortplantingsorganen van alle mannelijke en vrouwelijke fokdieren van het Hoog-
landse ras verscheidene malen na.

Onderzocht werden i 7000 dieren. Bij het eerste onderzoek bleek, dat ± 30 % van
alle dieren een hypoplasie van de geslachtsklieren vertoonde. In 25 % van de gevallen
was er een unilaterale hypoplasie (meestal links) terwijl bij 5 % een bilaterale hypoplasie
aanwezig was.

Bij de bilaterale hypoplasie van de vrouwelijke dieren ontstaan er geen follikels in
dé ovaria en vertonen de pinken dientengevolge geen oestrus. In gevallen van bilaterale
hypoplasie bij stieren zijn beide testikels veel kleiner dan normaal. De geslachtsdrift
en de secondaire geslachtskenmerken zijn d.e.t. normaal. Spermatozoïden worden echter
niet geproduceerd. Ook werden gevallen waargenomen van gedeeltelijke hypoplasie
van ovaria of testikels.

Prof. Eriksson heeft het materiaal aan een genetische analyse onderworpen en kwam
daarbij tot de conclusie, dat de hypoplasie bij het Zweedse hooglandse veeslag ge-
bonden is aan een recessief gen met incomplete penctrantie.

In de loop der jaren werden alle stieren met niet geheel normale geslachtsorganen
van de fokkerij uitgesloten, terwijl stieren afkomstig van koeien met hypoplasie van de
ovaria niet voor de fokkerij mochten worden gebruikt. Het resultaat van deze maatregel
is geweest, dat in 1947 slechts 5 % van de jonge dieren, die voor de eerste maal werden
onderzocht, hypoplastische geslachtsorganen vertoonde.

Ook bij het Fries-Hollandse vecslag vond Lagerlöf hypoplasie van de voortplantings-
organen en wel in de bilaterale vorm. Histologisch bekeken vond hij echter zelden een
complete hypoplasie.

Zo zag hij deze afwijking bij een familie van het Fries-Hollandse veeslag, waarin
met opzet een intensieve inteelt was toegepast. Het resultaat hiervan was, dat een groot
aantal stieren van deze familie helemaal gee\'n spermatozoïden produceerde of slechts
nu en dan een klein aantal n.1. in het begin, wanneer ze nog slechts enkele malen gedekt
h adden.

Lagerlöf zag bij deze stieren geen verbetering door verandering van de voeding.
De testikels van deze stieren zijn opvallend klein. Hun gewicht is soms niet meer dan
de helft van die van normale testikels.

Een ander verschilpunt met het Hooglandse ras is nog, dat het histologisch beeld
van deze „Fries-Hollandse" hypoplastische testikels anders is dan dat van de overeen-
komstige „Hooglandse" testikels.

Bij de laatste vindt men n.1. slechts één laag van Sertolische cellen op de basaal-
membraan, terwijl bij de Fries-Hollandse stieren wel spermiogonia, spermiocyten,
praespermiden en spermiden worden gevormd, doch geen of slechts enkele sperma-
tozoïden.

Ook bij paard en varken werd in Zweden hypoplasie van de voortplantingsorganen
waargenomen.

Volgens. Lagerlöf kan deze de normale geslachtelijke functies verminderen, zodanig

dat soms van congenitale sexuele zwakte gesproken moet worden. Bij de congenitale
praedispositie voor sexuele zwakte kan men de runderen moeilijk drachtig krijgen,
terwijl bij klinisch onderzoek geen oorzaak hiervoor kan worden opgespoord.

Volgens Garm mag de cysteuze degeneratie van het ovarium niet worden beschouwd
als een afzonderlijke ziekte. Zij is volgens hem slechts een symptoom van twee ver-
schillende endocrine stoornissen n.1. de nymphomanie en het bijniervirilisme.

Bij nymphomanie staan de storingen in direct verband met persisterende follikels, de
vorming van folliculaire cysten en de afwezigheid van een corpus luteum. Volgens Garm
treedt deze toestand niet op als gevolg van een endometritis. De veranderingen in het
endometrium komen in hoofdzaak overeen met die van cysteuze glandulaire hyperplasie
bij vrouwen. Bij nymphomanie wordt een aanmerkelijke vergroting van de hypophyse
en van de bijnieren waargenomen.

Bij het bijniervirilisme staan de storingen in de sexuele functie in verband met een
hyperproductie van androgene stoffen in de schors van de bijnier.

De klinische symptonen schijnen aanmerkelijk te wisselen. Onder anderen schijnt
de graad van vermannelijking afhankelijk te zijn van de leeftijd en het stadium van
lactatie.

Bij pinken wordt dikwijls niets anders gezien dan een mannelijke habitus, een ver-
groting van de clitoris en geen bronst.

Zichtbare veranderingen bij de koe treden vooral op in de beste jaren van lactatie
als de hoge lactatie grote eisen gesteld heeft aan het endocrine systeem.

Volgens Lagerlöf is het logisch deze ziekten in verband te brengen met een zwakke
constitutie.

Ervaringen uit de praktijk en verschillende andere waarnemingen zouden er op
wijzen, dat deze endocrine stoornissen erfelijk zijn.

Naast de beschreven grote afwijkingen als nymphomanie en bijnier-virilisme hebben
we ook andere storingen, die als functionele afwijkingen zijn te beschouwen.

In dit verband wijst Lagerlöf er op, dat in hetzelfde veeslag runderen van de ene
familie elk jaar drachtig worden na i of 2 dekkingen, terwijl in andere families de koeien
moeilijk drachtig te krijgen zijn, hoewel ze onder dezelfde uitwendige omstandigheden
verkeren.

Bij mannelijke huisdieren in Zweden wordt in de laatste 10—20 jaren een aanmerke-
lijke stijging in het aantal gevallen van steriliteit waargenomen.

De sexuele zwakte onder de Zweedse stieren verspreidt zich. Een relatief groot per-
centage stieren moest worden uitgeschakeld kort nadat de dieren waren begonnen
te dekken.

Het is dan ook een moeilijk probleem voor Zweden om K.I. stieren te krijgen, die
vruchtbaar zijn en voldoende uithoudingsvermogen hebben. Jonge stieren met zwak
dekvermogen kunnen in het begin vrij goed dekken. Maar weldra schijnen ze lui te
worden en verliezen langzamerhand hun dekvermogen geheel.

Ook zijn er stieren, die een goede deklust hebben, maar die niet ver genoeg kunnen
uitschachten om de vulva van de koe te bereiken. Bij dergelijke dieren wordt bij sectie
niets gevonden.

Deze afwijking schijnt in de regel te worden veroorzaakt door een hormonale stoornis,
die een onvoldoende erectie tengevolge heeft. Men gelooft in Zweden, dat de ziekte
erfelijk is.

Volgens Lagerlöf heeft men in Zweden bij zijn pogingen om tot een z.g. purebred
type te komen, op grond van exterieuristische kenmerken aan stieren met een vrouwelijk
type bij de keuringen de voorkeur gegeven en daardoor a.h.w. de secundaire geslachts-
kenmerken proberen te elimineren.

Lagerlöf veronderstelt, dat een dergelijke selectie geleidelijkaan de endocrine consti-
tutie beïnvloedt, ook al kan hiervoor tot nu toe geen bewijs worden aangevoerd.

Ook bij Belgische hengsten wordt in Zweden onvoldoende erectie of het niet optreden
van ejaculatie na een normale dekking waargenomen.

Lagerlöf ontveinst zich niet, dat het zeer moeilijk is om vast te stellen of een bepaalde
vorm van steriliteit erfelijk is of veroorzaakt wordt door uitwendige omstandigheden.

Ook kan een combinatie van deze factoren in sommige gevallen niet worden uit-
gesloten.

1. Bij een rund met een uitgesproken praedispositie voor nymphomanie treedt de nympho-
manie ook onder goede uitwendige omstandigheden aan de dag.

2. Een koe met een geringe- praedispositie voor nymphomanie vertoont het ziektebeeld
alléén als ze onder ongunstige omstandigheden wordt gebracht.

Omtrent de mannelijke dieren wordt opgemerkt, dat een mannelijk dier met een
goede endocrine constitutie (d.w.z. een dier met een goede geslachtsdrift en een praedis-
positie voor een goede spermiogenese), zal als regel zijn normale sexuele functies ook
behouden onder minder gunstige omstandigheden.

D.e.t. zal een mannelijk dier met een zwakke endocrine constitutie d.w.z.: een zwakke
geslachtsdrift en een labiele spermiogenese, dikwijls zijn vruchtbaarheid geheel ver-
liezen als hij onder ongunstige omstandigheden wordt gebracht.

Lagerlöf is van mening, dat de fokkerij niet gebaat is met het doorfokken met dieren
van een zodanige zwakke endocrine constitutie, dat ze speciale zorg en bijzondere voeding
vereisen om op een normaal vruchtbaarheidspeil te worden gehouden.

Hij acht het van groot belang, dat het vraagstuk van steriliteit en erfelijkheid over
cle gehele wereld zorgvuldig bestudeerd wordt.

Pathologen en genetici moeten samenwerken. In het bijzonder zullen proeven moeten
worden gedaan met monoïygote tweelingen.

In Zweden is Dr. Bane bezig bij dergelijke proefdieren na te gaan de invloed, die de
voeding gedurende de groeiperiode heeft op het dekvermogen en op de spermiogenese.

Als er reden is om te vermoeden, dat erfelijkheid in het spel is, zullen dieren met een
zwakke sexuele constitutie van de fokkerij moeten worden uitgesloten. In dit verband
moet speciaal aandacht worden gewijd aan de dieren met nymphomanie en bijnier-
virilisme.

Lagerlöf legt er verder de nadruk op, dat bij de selectie van fokdieren, en dan speciaal
de mannelijke dieren, de grootste aandacht moet worden besteed aan het voortplantings-
vermogen en de constitutie van de stammoeders.

Omtrent de curatieve behandeling van mannelijke fokdieren merkt Lagerlöf op
dat wanneer deze verschijnselen vertonen van sexuele zwakte, welke^-mogelijk op over-
erving is terug te voeren, de behandeling uitsluitend mag bestaan in verbetering van
de uitwendige omstandigheden. De hormoon-therapie is hier niet op zijn plaats.

Hormoon-behandeling van koeien met symptomen van nymphomanie of bijnier-
virilisme is — als het fokdieren zijn — gecontraindiceerd.

Lagerlöf ziet in cle hormoon-therapie bij toepassing op fokdieren een groot gevaar
voor de fokkerij, omdat dan met sexueel inferieure dieren langer wordt doorgefokt dan
anders het geval zou zijn.

Hij is van mening, dat bij de stcriliteitsbestrijding de dierenartsen
zich moeten concentreren op het elimineren van alle oorzaken van steri-
liteit, die een gevolg zijn van uitwendige omstandigheden en dat ze zeer
conservatief moeten zijn in het toepassen van de hormoontherapie in
gévallen van steriliteit, die mogelijk aan overerving zijn toe te schrijven.

„Wij moeten meer prophylactisch werken" met deze woorden besluit Lager-
löf onder vele blijken van instemming zijn voordracht.

Ralph W. Philips van de F.A.O. van de United Nations hield een voordracht over
het verband tussen de uitwendige omstandigheden en de voortplanting.

James Anderson uit Kenya over „Klimaat en Voortplanting bij vee in Kenya",
terwijl de Franse hoogleraar M. G. Lesbouyries in zijn lezing de aandacht vestigde
op het gebrek aan vitamine A als oorzaak van onvruchtbaarheid bij de zoogdieren.

Uit deze drie voordrachteij en de daarop volgende discussie blijkt wel, dat deze

uitwendige omstandigheden zeer zeker van groot belang zijn, maar dat in zekere zin
de verandering van deze uitwendige omstandigheden nog belangrijker is.

Verder mag men uit de tegenstrijdige resultaten, die verschillende onderzoekers bij
hun pogingen om uit te vinden welke dan wel de invloed der verschillende omstandig-
heden was, wel de conclusie trekken, dat het zeer moeilijk is om de invloed van één
factor te bepalen en dat zeer waarschijnlijk een zelfde beïnvloeding in de ene landstreek
een ander effect op de voortplanting kan hebben als in de andere.

M.a.w. het resultaat van een bepaalde verandering in het milieu wordt niet alleen
bepaald door de aard van de veranderende factor en de mate van verandering, maar
eveneens is het gehele complex van in- en uitwendige factoren waarvan men uitgaat
van grote invloed op het resultaat.

In het algemeen kan men wel zeggen, dat elke- grote wijziging in het milieu haar
invloed laat gelden op het endocrine systeem van onze huisdieren en dat in de tijd van
aanpassing der dieren aan deze veranderde uitwendige omstandigheden moeilijkheden
worden ondervonden bij de voortplanting.

Zo vond Ross, dat ingevoerd Yersey vee het in Louisiana niet goed deed en dat bij
deze dieren een hypofunctie van de schildklier werd waargenomen.

Hammond vond bij het Europese vee een invloed van het licht op de ovariaalcyclus,
terwijl Anderson bij Zebu\'s deze invloed niet kon constateren.

Hammond meent dit te mogen verklaren door aan te nemen, dat dieren in de tropen
minder gevoelig voor licht zijn dan dieren uit streken met lange nachten, dus Europees
vee.

De door Philips en Anderson e.a. gedane waarnemingen zijn voor Nederland dan
ook alleen in zoverre van belang, dat ze het inzicht in deze materie verdiepen en dat ze
enige richtlijn geven aan welke mogelijkheden men bij een excessieve verandering in
de uitwendige omstandigheden als b.v. deficiënties, zeer hoge temperaturen enz. moet
denken.

Zo is het reeds lang bekend, dat een directe applicatie van warmte op het scrotum
degeneratie van het kiembereidende epitheel geeft.

Ook hebben Philips en Mac.Kknsik in 1934 aangetoond, dat de tunica dartos-spier
van het scrotum van de ram als een thermostaat op temperatuur-veranderingen reageert
en dat deze spier a.h.w. het mechanisme vormt, dat handhaving van een vrijwel constante
temperatuur van de testikels mogelijk maakt.

Maar of nu storingen in deze temperatuurregulatie tijdens hete zomers alléén aan-
sprakelijk moeten worden gesteld voor de waargenomen verminderde vruchtbaarheid
bij rammen, is volgens Philips lang niet zeker. Want de onderzoekingen van Berliner
en Warbritton hebben aangetoond, dat de schildklier invloed heeft op de sperma-
productie bij rammen.

De activiteit van de schildklier nu verandert met het jaargetijde. Thyreodectomie
wordt gewoonlijk gevolgd door involutie van de geslachtsorganen.

En daaruit concluderen genoemde onderzoekers, dat het lage bevruchtingscijfer bij
rammen iii hete zomers misschien moet worden toegeschreven aan een geringe activiteit
van de schildklier.

Behandeling met thyroxine zou misschien bij ,,relatief normale" dieren de teruggang,
die tijdens de zomer in de spermaproductie wordt waargenomen, kunnen voorkomen.

Omtrent de invloed van het licht merkt Philips op, dat Yeates in 1947 teCambridge
proeven heeft gedaan bij schapen en dat daarbij is gebleken, dat het natuurlijke dek-
seizoen kan worden veranderd (verplaatst) door kunstmatig de lengte van de dag te
veranderen.

Zo vond Yeates, dat, wanneer op een willekeurig ogenblik de dagen kunstmatig korter
werden gemaakt, ooien 10—14 weken na deze verandering bronstig werden.

Aandacht wordt gewijd aan de invloed van de hoogte op de vruchtbaarheid. Monge,
San martin en Atkings vonden, dat rammen, die uit de laagvlakte naar de hoogvlakte
van de Andes werden gebracht, gewoonlijk enige tijd na deze verplaatsing steriel zijn.

Bij toepassing van K.I. bleek n.1., dat de ooien in de regel wel vruchtbaar waren.

Genoemde onderzoekers toonden aan, dat een lage luchtdruk geen nadelige invloed
heeft op rammensperma. Zij zijn dan ook van mening, dat hoogte de vruchtbaarheid
op een andere wijze remt, dan door een direct effect op de spermatozoïden.

In Canada werd het omgekeerde waargenomen. Daar werden runderen uit de hoog-
landen overgebracht naar de laagvlakte met het gevolg, dat ze zich daar niet vermenig-
vuldigden. Toen ze 2 jaar later weer naar de hoogvlakte werden teruggebracht, begonnen
ze zich in het daarop volgende jaar weer normaal voort te planten.

Gelijksoortige waarnemingen werden door een Burmese afgevaardigde naar voren
gebracht.

Bij de discussies in één der secties over dit zelfde onderwerp werd er echter zeer terecht
de aandacht op gevestigd, dat de invloed van de hoogte wel een beetje simplistisch
wordt voorgesteld en dat bij dergelijke proefnemingen allerlei andere factoren (als
voeding b.v.) een rol kunnen spelen.

In dit verband moge hier een ervaring met Fries-Hollands vee in Indonesië aan
worden toegevoegd.

In de warme laagvlakte van Sumatra\'s Westkust, doet ons vee het in alle opzichten
niet goed. Op 20 km afstand op 700 m hoogte d.e.t. gedijt het echter zeer goed.

Op het eerste gezicht zou men dit aan het hoogteverschil toeschrijven. Hiertegen
pleit echter, dat het zelfde vee het in de omgeving van Batavia (warme laagvlakte)
wel doet.

Bovendien bleek bij het geregelde onderzoek van de melk van geïmporteerde en
inheemse runderen in de omgeving van Padang, dat het z.g. „Utrechtse melkgebrek"
zich hier zo veelvoudig voordoet, dat aan de eis, dat van consumptiemelk de alcohol-
proef negatief moet zijn, niet kan worden vastgehouden.

Ongetwijfeld wijst dit in de richting van de bodem, dus van de voeding, als eerste
oorzaak van de slechte resultaten, die met het Fries-Hollandse vee in de laagvlakte
van Padang worden bereikt, terwijl pas in tweede instantie aan klimatologische factoren
moet worden gedacht.

Philips is van mening, dat de voeding van het jonge dier invloed heeft op de vrucht-
baarheid op latere leeftijd.

Hij grondt dit op vergelijkende proeven door hem, Marsen en Esplin gedaan bij
ooi-lammeren, waarvan de ene groep uitstekend hooi (Alfalfa hooi) en mineralen kreeg,
terwijl de andere groep rogge en „corn silage" kreeg.

Op tweejarige leeftijd bleek het bevruchtingspercentage van de eerste groep veel
hoger (20 %) te liggen dan dat van de tweede.

Bij een ander onderzoek van Philips e.a. in 1945 werd de invloed nagegaan van een
speciale voeding op de ontwikkeling van de geslachtsorganen van ooi-lammeren gedu-
rende hun eerste levenswinter.

Daarbij bleek, dat de geslachtsorganen zich het best ontwikkelden bij de groep van
lammeren, die het best was gevoerd.

Zeer terecht wijst Philips er op, dat het niet alleen van belang is om een optimale
vruchtbaarheid te bereiken, maar dat het verkrijgen van sterke jonge dieren bij de
geboorte van even grote betekenis is.

In dit verband haalt hij aan de onderzoekingen van Wallace bij schapen in Cara-
bridge. Daarbij is gebleken, dat een bijzondere voeding in de eerste 91 dagen na dekking
geen waarneembaar effect had op het foetus of de melkklier van de moeder.

Een qualitatief hoogwaardige voeding gedurende de laatste 8 weken voor de partus had
echter als resultaat de geboorte van sterke, goed ontwikkelde lammeren en een goed
ontwikkelde uier bij het moederdier, terwijl een qualitatief minderwaardige voeding
kleine, zwakke lammeren en een slecht ontwikkelde uier bij het moederdier gaf.

In zijn slotconclusie legt Philips er de nadruk op, dat men bij het opstellen van een
programma voor verbetering van de veestapel het belang van twee dingen goed in het
oog moet houden:

iste verbetering van de uitwendige omstandigheden binnen de grenzen, die als
economisch gezond voor die factoren moeten worden aangelegd;

2de de wenselijkheid om het type van dier te kiezen, dat geschikt is om onder die
omstandigheden te worden gehouden.

Aan beide voorwaarden zal de nodige aandacht moeten worden besteed, wil de maxi-
male efficiency t.o.v. voortplanting en productie worden bereikt.

Enkele punten uit de voordracht van Andkrson verdienen vermelding. Zo de waar-
neming van Petersen (1941), dat thyreodectomie bij de stier de libido doet verdwijnen,
doch geen (?) invloed heeft op de spermiogencse. Toch heeft de thyreoid-therapie
volgens Andersön (1944) een gunstige invloed op de sperma-kwaliteit en wel vooral
in de periode van het jaar, dat de sperma-kwaliteit relatief het slechtst is.

Een duidelijke verbetering t.o.v. de bewegelijkheid van de spermatozoïden werd
waargenomen, al was de mate van reactie individueel duidelijk verschillend.

Volgens Anderson hebben klimatologische factoren alléén invloed op de libido en
op de bewegelijkheid van het sperma dus op de z.g. androgene functie.

Anderson is van mening, dat de seizoeninvloeden op .de spermiogenetische functie
niet moet worden toegeschreven aan de schildklierwerking, maar aan de invloed van
de hypophyse.

Wanneer deze opvatting van Anderson juist is, dan volgt hieruit, dat bij stieren,
die sperma leveren van goede dichtheid en morphologische eigenschappen, doch met
onbewegelijke spermatozoïden, een behandeling met schildklier-hormonen aangewezen
zou zijn, terwijl men in gevallen van „dun sperma" bij uitsluiting van alle andere
mogelijkheden, het met hypophyse-hormonen zou moeten proberen.

Bij de echte Kenyarunderen duurt de oestrus maar kort en komt ovulatie zonder
bronstverschijnselen zeer veel voor.

Op de phosphorarme Armoedsvlakte, die een hoog gelegen droog plateau vormt
in Zuid-Afrika, duurt de oestrus bij het Afrikaanse vee ook maar zeer kort, (Q.uilulan,
Risschop e.a. 1941). Pinken, die met beendermeel werden gevoerd, vertoonden regel-
matiger bronst dan contróledieren.

Te Samgalo in Kenya duurt de oestrus veel korter op weiden met phosphorgebrek
dan te Naivasha, waar een dergelijke deficiëntie niet aanwezig is.

In de Zuidelijke provincies van Liberia heeft de ovulatie als regel zonder bronst-
verschijnselen plaats. Richards 1946).

Het is gebleken, dat het onmogelijk is om bij Zebu\'s in Kenya door oestrogen-injecties
een langer durende bronst dan normaal te verkrijgen.

Onderzoekers in Minnesota vonden, dat bij runderen zonder schildklier, injectie van
stilboestrol geen effect heeft, tenzij thyroxine wordt gegeven.

Een merkwaardig verschil werd waargenomen bij Zebu-runderen en geïmporteerd
vee in hun reactie op stilboestrol na wegname der ovaria. Bij de Zebu\'s trad n.1. in 57%
van de gevallen na de injectie bronst op en bij de andere dieren slechts in 5 % van
de gevallen.

Tensjotte wijst Anderson er op, dat het cholesterolgehalte van het bloed bij Zebu\'s
en andere veerasscn schommeling vertoont. En waar dit cholesterolgehalte afhankelijk
is van de hoogte van de stofwisseling, in die zin, dat bij een verhoogd metabolisme het
cholesterolgehalte van het bloed afneemt, baart het geen verwondering, dat in de eerste
plaats verband wordt gelegd tussen seizoeninvloeden en schildklicrwcrking.

Een andere interessante waarneming is, dat in Kenya de z.g. „grade cows" veel
sterker op gejodeerd eiwit (Protamone) reageren dan de Zebu\'s.

Anderson is van mening, dat het vee in Kenya lijdende is aan een hypofunctie van
de schildklier.

Rest nog tenslotte te vermelden, dat de Zebu\'s om de 22 tot 24 dagen tochtig worden,
terwijl de bronst slechts 4—5 uren duurt.

Prof. Lesbouyries wijdde in zijn bijdrage een bespreking aan de belangrijke rol,
die het vitamine A speelt bij het al of niet vruchtbaar zijn der dieren.

De invloed die er van het vitamine A uitgaat moet voor een deel worden verklaard

door zijn werking op de voeding van het organisme tijdens het opgroeien en zijn vol-
wassen worden en voor een deel worden toegeschreven aan de werking, die het bij de
bescherming van het epitheel uitoefent.

Osborne en Mendel toonden aan, dat het vitamine A nodig is voor het instand
houden van een gezond epitheliaal weefsel.

Bij het mannelijk dier geeft vitamine A-gebrek degeneratie van het kiemvormende
epitheel en dat van de accessoire geslachtsklieren resulterende in verminderde vrucht-
baarheid.

Bij het vrouwelijk dier veroorzaakt gebrek aan vitamine A degeneratie van de epithe-
liale elementen van de wand van de Graafse foliikel, daardoor afsterven van de eicel
en — volgens spreker — dikwijls cysteuse degeneratie van de foliikel.

In de andere delen van het geslachtsapparaat wordt het epitheel van de slijmvliezen
gescheiden van zijn oorspronkelijke onderlaag en vervangen door een meerlagig epitheel,
dat kerato-hyalien van aard zou zijn.

Het klierepithcel verhoornt of necrotiseert eveneens. De verhoorning brengt een
vermindering van de secretie met zich mede.

Ook neemt men een verhoorning van het vaginale epitheel waar, gelijkende op die
welke op het moment van oestrus aanwezig is.

De verhoorning van het epitheel van het endometrium verhindert het innestelen
van de bevruchte eicel.

Men heeft wel gezegd, dat gras het dagelijks brood is voor de meeste zoogdieren,
maar dan moet men volgens Lf.sbouyries spreken van goed gras, d.w.z. gras, dat door
de kwaliteit van de bestanddelen die het bevat en door de wijze waarop het geconser-
veerd is, de voornaamste voedende elementen van een rantsoen bevat.

De jaren van droogte, die elkaar zonder onderbreking opvolgen, hebben vlgs. I.es-
bouyries het bewijs gegeven, dat de ernstige storingen in de voortplanting van de
planteneters en het varken veroorzaakt worden door gebrek aan groenvoer.

Deze jaren, die eveneens jaren waren van schaarste aan meststoffen, hebben aange-
toond, dat de gevallen van steriliteit zoveel te meer afhingen van het gebrek aan groen-
voer.

De afwezigheid van meststoffen heeft de slechte grassen de voorrang doen geven
boven de goede en vooral boven de leguminosen.

Het gebrek aan groenvoer heeft in Frankrijk de runderen, schapen enz. gedurende
het dekscizoen in een toestand gebracht, waarin ze normaal in de winter verkeren.
Het gevolg hiervan was anoestrus of „stille bronst". Ovulatie trad zelden op.

In bovengenoemde voordracht worden twee punten naar voren gebracht, die voor
ons van belang zijn en wel:

ie. Het feit, dat er pathologische toestanden zijn, waarbij het epitheel van het uterus-
slijmvlies „en masse" wordt afgestoten en vervangen door een ander soort epitheel.
Dit afstoten van het epitheel moet tengevolge hebben een meer of mindere troebeling
van het uterusslijm zonder dat er sprake is van ontsteking van het endometrium als gevolg
van een of andere infectieuze oorzaak.

In de praktijk van het steriliteitsonderzoek moet men bij onderzoek van vele monsters
uterusslijm tot dezelfde conclusie komen, al zijn wij dierenartsen toch altijd nog geneigd
om aan een infectie als oorzaak te denken.

In dit verband is het misschien nuttig om een gedeelte van een artikel van H. E.
Kingman getiteld: „The uterine wall of the cow" in de American Journal of Veterinary
Research, Vol V, no. 16, 1944, p. 255 hier over te nemen.

„For the moment, I should like to return to a study of the surface of the uterus and a
discussion of the mucus in which it is bathed. The defence of the uterine wall against
bacterial invaders and the repair of the tissues following injury begins with mucus.
This is true of all mucous membranes, but in no instance does it accomplish more pheno-
menal results than in the case of the uterus. Immediately following attack by an irritant,
mucus is produced in large amounts. At first, it is thin and watery. It mechanically removes bacteria
by lavage of the surface. Then it becomes thicker and viscous, immobilizing organisms,

covering the epithelial layer with a gelatinous coat, thereby giving the epithelial cells
a chance to multiply and perform their reparative duties. The mucus becomes a medium
lor sera, and a vehicle in which leucocytes attack and finally a means for carrying bacteria
and debris from the body. Mucus is of great clinical significance since its physical pro-
perties are characteristic of the state of health or disease of the tissues that lie beneath it.
It tells the story of the kind, degree, and time that certain reactions in the uterine wall
have occurred, and whether these reactions have been physiologic or pathologic. There-
fore, it becomes important, though sometimes difficult, to differentiate between physio-
logic and pathologic phenomena. It is not the\'intention to deal with the character of
uterine mucus under all conditions, but to call attention to the fact that.it is a part of
the uterine wall and that, perhaps, it is of greater clinical value than all the other factors
taken together.

I am led to believe that uterine mucus always harbors macerating epithelial cells. At all times,
there is just enough mucus to moisten the surface and make it glisten. Mucus in itself
is moderately bacteriocidal and it provides a medium where the phagocytic agents
can meet and conquer invading organisms. Turbid mucus is not pathognomonic of endome-
tritis\' \'.

2e. In de tweede plaats vestigt Lesbouyries de aandacht op de droge zomers en het
gebrek aan mestoffen als primaire oorzaak van bepaalde moeilijkheden bij bevruch-
ting van onze huisdieren.

Uit Oostenrijk worden dezelfde redenen als oorzaken van dezelfde moeilijkheden,
gemeld.

Ook in de provincie Noord-Holland is er aanleiding in deze richting te denken,
getuige de uitslag van een gehouden enquête naar het voorkomen van anoestrus op een
aantal bedrijven in verschillende streken van de provincie.

Bij dit onderzoek is gebleken, dat in de jaren 1946 en 1947 anoestrus voorkwam op
81 van de 437 bedrijven (rond 18%).

Maakt men een indeling van de bedrijven naar de grondsoort waarop ze gelegen
zijn, dan krijgt men de volgende cijfers:

Wanneer anoestrus bij onze huisdieren optreedt, is dat een teken, dat er een storing
is in de z.g. endocrine balans.

Voor deze storing in het hormoon-evenwicht moet een oorzaak aanwezig zijn = de
ziekteoorzaak.

Deze ziekteoorzaak heeft zijn invloed in 1946—1947 op 18 % van de onderzochte
bedrijven gedemonstreerd.

Het gevolg is \'geweest, dat een deel der anoestrische dieren pas bronstig is geworden
na diergeneeskundige behandeling (inspuiting van hormonen), terwijl een ander deel
ondanks behandeling niet bronstig is geworden en daarom opgeruimd is moeten worden.

Gezien de uitbreiding en de gevolgen is deze oorzaak van steriliteit van betekenis.

De vraag is nu: „Welke is (zijn) deze primaire ziekteoorzaken (oorzaak) en hoe

kunnen wij in de toekomst het optreden van anoestrus ook onder abnormale omstandig-
heden voorkomen ?"

Er zijn bij deze gehouden enquête veehouders geweest, die van mening waren, dat
de oorzaak moet worden gezocht in de voeding. Zij wezen daarbij op het gebrek aan
kunstmeststoffen van de laatste jaren, op de abnormale droogte van 1946 en 1947 en
het daarmede gepaard gaande voedseltekort.

Het feit, dat anoestrus tweemaal zoveel voorkwam op zand en veengrond dan op klei,
alsmede het verschijnsel, dat juist jonge dieren, die relatief de hoogste eisen aan de
voeding stellen, het ziekteverschijnsel vertonen, geeft aan hun dagelijkse waarneming
en uiteindelijke conclusie alle steun.

Een verdere steun aan de verklaring van het voedsel als oorzaak geven onze waar-
nemingen op enige bedrijven, waar anoestrus in 1948 voorkwam en waar bleek, dat
dit ziekteverschijnsel niet het enige symptoom was, dat aan de dieren is waar te nemen.

Over het algemeen deden de jonge dieren het op dergelijke bedrijven niet goed,
verkeerden in matige tot slechte voedingstoestand, zaten rood in het haar ondanks
een quantitatief voldoende voeding, terwijl op de koeien ook wel het een en ander viel
aan te merken (verschillende dieren met stugge, vastliggende huid, rood in het haar,
matige voedingstoestand, lage melkgift t.o.v. andere jaren, al of niet gepaard gaande
met diarrhee, veel drinken). Hypocupreamie v. h. bloedserum werd waargenomen.

Opmerkelijk gunstig was de reactie van dergelijke dieren op het geven van een inine-
ralenmengsel uit de handel, aangevuld met koper en (of) Cobalt.

Zowel de bij enquête verkregen cijfers als de in 1948 waargenomen verschijnselen
op enige bedrijven met anoestrus bij jongvee in de duinstreek van Noord-Holland,
wettigen de conclusie, dat wij hier waarschijnlijk te maken hebben met een deficiëntie-
ziekte, die in Nederland in 1933 door Prof. Dr. li. SjOLLEMA uitvoerig is beschreven
en waarvoor naar onderstaande publicaties moge worden verwezen:

Tieren. Bioch. Zeitschrift, 1933, Bd. 1, Heft 3, p. 151.
„ ,, Ueber Kupferdeficienz bei Pfanzen und Tieren. Acta Brevia Neer-

landica Vol III No. 8/9, (finit. 10.X, 1933), p. 142.
,, ,, Over het wezen en de genezing van likzucht. Tijdschr. v. Dier-

geneeskunde Dl. 60, 1933, p. 21.
,, ,, Kupfermangel als Ursache von Tierkrankheiten. Bioch. Zeitschr.

Copper deficiency affecting sheep in Queensland. Rcf. The Vet.
Record 1948, 12 Juni, no. 24, p. 282.

Cobalt in Animal Nutrition. Ref. Journal of the Am. Vet. Med. Ass.
Juni 1948, no. 855, Vol. CXII, p. 479.
IIarkness, D. Heidelandkrankhcit (moor sickness) Rcf. Wiener TicrÉirztl. Monat-

schr. 1948, Heft 2, p. 78.
Michaei. Some clinical aspects of cobalt deficiency in cattle Vet. Ree. 1946,

>947 ⁿ°- \'2 P- 373-
1948 no. 3 en 4, p. 129.
1948, no. 9, p. 373.
10. Cobalt and B-Vitamin Syntheses

Hier kan als algemene opmerking aan worden toegevoegd, dat bij het onderzoek
op steriliteits-oorzaken bij het rundvee in Noord-Holland steeds het gehele beslag van
een boerderij voorwerp van onderzoek moet zijn en dat voor een doelmatig opgezette
bestrijding van deze steriliteit „team-work" moet worden verricht door de diensten
van Landbouwvooilichting, Veeteeltwezen en Gezondheid voor Dieren.

Dat de psychologie van onze huisdieren in de toekomst van steeds grotere betekenis
zal worden, is zeer waarschijnlijk.

Dat de psyche van de stier met het oog op zijn gebruik bij de K.I. reeds nu onderwerp
is van research, kwam op het congres niet tot uiting.

De mededelingen hieromtrent hadden meer de vorm van losse opmerkingen dan
van studies.

Interessant was een persoonlijke mededeling van Lagerlöf betreffende een stier
met een absolute voorkeur voor zijn „eigen" koeien. Het dier dekte n.1. in A. zeer goed,
doch weigerde na (per spoor) van A. naar B. te zijn gevoerd — alle koeien in B.

Ook te C. kon de stier niet tot dekken gebracht worden. Teruggebracht zijnde naar A.
dekte hij echter weer ogenblikkelijk de „eigen" koeien. Na vervoer van A. naar C.
bleek de deklust bij aanbieding van runderen uit C. nihil te zijn. Uit A. naar C.
gevoerde koeien werden echter vlot gedekt.

Ook een Franse afgevaardigde wijst cr op, dat de „sex-appeal" bij het rundvee wel
degelijk een rol speelt.

Een Brits-Indische congressist heeft ervaren, dat ook muziek van invloed is bij het
opwekken van de geslachtsdrift van de stier (vgl. het gedempte fluiten!) en zeker een
gunstige invloed heeft op het laten schieten van de melk bij runderen tijdens het melken.
Hierbij zou naast de toonhoogte vooral het rhythme van betekenis zijn.

Uit een mededeling van Regan en Hart (Amerika) blijkt, dat een afwisseling van
niet-bronstige runderen, dienende voor het opvangen van sperma bij de K.I., met bron-
stige koeien, een gunstige invloed heeft op het behoud van een goede geslachtsdrift van
de K.I. stier.

Volgens hun ervaring gaat de geslachtsdrift van de K.I. stier bij voortdurend gebruik
van niet-bronstige dieren op de duur achteruit.

Wat de geslachtsziekten der stieren betreft deelt E. Schneider (Zwitserland) mede,
dat hij Trichomonaden bij de stier alléén heeft kunnen aantonen op het praeputium-
slijmvlies (cultureel onderzoek).

Met behulp van een experimenteel geïnfecteerde stier kon hij runderen infecteren.

B. B. Morgan van de Universiteit van Wisconsin, verkreeg genezing van Tricho-
moniasis bij vier van de vijf stieren, die met intraveneuze injecties van Natrium-Jodide
waren behandeld.

Tevens vermeldt hij dat zijn medewerker Bartlett bij acht geïnfecteerde stieren
„Bovoflavine" zalf (Duits specialité) appliceerde en in zeven gevallen genezing zag
optreden.

Morgan past uitsluitend microscopisch onderzoek op Trichomonaden toe. Hij is van
mening, dat het cultureel onderzoek geen voordelen biedt.

Verder hadden zijn onderzoekingen naar een betrouwbare bloedreactie en een huid-
test voor de diagnostiek van Trichomoniasis geen resultaat opgeleverd. Hetzelfde was
het geval met een driejarig onderzoek naar een goede vaccinatiemethode.

Interessant is zijn bevinding, dat verschillende bacteriesoorten in vitro de groei
van Trichomonas foetus remmen, terwijl weer andere de groei bevorderen.

Aan de hand van een film demonstreert Morgan dan de wijze waarop in zijn ambts-
gebied het onderzoek op Trichomonaden plaats heeft,

Voor de verzameling van materiaal wordt gebruik gemaakt van lange metalen staafjes,
die aan het ene uiteinde met watten omwikkeld zijn. Deze gewatteerde staafjes worden
in een koker gestoken, gesteriliseerd en zo mede gevoerd naar de boerderij. Tevens
wordt meegegeven een doos met gesteriliseerde reageerbuisjes zonder bodem.

Wordt nu een stier of koe onderzocht, dan wordt eerst het gewatteerde einde van de
staaf in een bodemloze reageerbuis gestoken, waarna deze buis in de vagina respec-
tievelijk het praeputium wordt gebracht.

Morgan legt de nadruk op het belang van het maken van flinke zwengelende bewe-
gingen, waardoor een innig contact tussen de wattejiprop en een groot oppervlak van
het slijmvlies gewaarborgd wordt.

Is op deze wijze naar het inzicht van de onderzoeker voldoende materiaal verkregen,
dan wordt het gewatteerde einde van de staaf tot in het Lumen van de reageerbuis terug-
getrokken.

Ten slotte worden glasbuis staaf gezamenlijk uit de vagina (respectievelijk het
praeputium) verwijderd.

Al deze voorzorgen hebben ten doel verontreiniging van het te onderzoeken materiaal
met niet pathogene faeces-flagellaten te voorkomen.

Het verkregen materiaal wordt nu uitgeschud in een reageerbuis met physiologische
penicilline, welke buis in een thermosfles samen met de gewatteerde staaf zo snel mogelijk
naar het laboratorium wordt gevoerd. Hier wordt een weinig materiaal op een voorwerp-
glaasje gemengd met een druppel amnionvloeistof van een runderfoetus en daarna
microscopisch op Trichomonaden onderzocht.

Om de werking van enige therapeutica na te gaan, infecteerde Morgan konijnen
met Trichomonas foetus en behandelde deze na het aanslaan van de infectie o.a. met
Joodtinctuur.

Op deze plaats moge tevens melding worden gemaakt van Morgan\'s film van de
veranderingen, die de uterus van het rund in de eerste dagen na de ovulatie ondergaat.

7,eer mooi yva? waar te nemen het dik-oedemateus zijn van de uterusmucosa op de
dag van de ovulatie en de lager liggende, ingezonken a.h.w. ingebedde carunculae.

Even duidelijk waren de beelden van de soms op de derde dag na de bronst optredende
bloedingen in de uterus, welke bloedingen zichtbaar afkomstig bleken te zijn van de
carunculae.

Histologische praeparaten toonden aan, dat hier sprake was van capilaire bloedingen,
gepaard gaande mei enige desquamatie van epitheel.

Het bloed vloeit grotendeels via de cervix af. Voor zover dit niet het geval is, wordt
het na enige dagen in de uterus geresorbeerd.

Volgens Morgan beïnvloeden dergelijke bloedingen de bevruchting niet in ongun-
stige zin.

In de practijk van de K.I. in Noord-Holland werd in het afgelopen seizoen een meer
of minder snel uitzakken van het met gebufferde eidooier verdunde sperma waarge-
nomen.

Deze sedimentatie was van weinig practische betekenis, zolang het sediment zich
door enige malen zwenken van de buis gemakkelijk homogeen over de te insemineren
vloeistof liet verdelen.

De bewegelijkheid van de spermatozoïden kon dan in de regel nog zeer goed genoemd
worden, vooropgesteld dat van goed bewegelijk sperma was uitgegaan.

Soms echter bleek deze sedimentatie zichtbaar nadeel op te leveren en wel speciaal
wanneer het sediment, dat vele spermatozoïden bevatte, zich bij opschudden niet meer
homogeen over de vloeistof liet verdelen, maar in brokjes uiteenviel.

Opmerkelijk was, dat soms een merkbaar verschil in sedimentatieneiging bleek te
bestaan tussen de achtereenvolgens opgevangen verschillende sprongen van een zelfde
stier.

Men heeft de oorzaak van deze sedimentatie in de eerste plaats gezocht bij de ge-
bruikte buffervloeistof en heeft getracht, om door wijziging te brengen in de samen-
stelling hiervan, de sedimentatie te voorkomen.

In de practijk van de K.I. bleek echter al spoedig, dat dit doel waarschijnlijk met één
buffervloeistof van constante samenstelling niet zal worden bereikt.

De Fransman P. Szumowski deelde nu iets mede over de factoren, die de stabiliteit
van spermatozoïden-suspensies beïnvloeden.

Hij onderzocht van 350 monsters stierensperma (verdund en niet verdund) de viscosi-
teit en de snelheid van sedimentatie van de spermatozoïden.

Uit de verkregen resultaten meent Szumowski te mogen concluderen, dat de stabiliteit
van spermatozoïdensuspensies, uitgedrukt als functie van de sedimentatiesnelheid,
méér dan van de electrische lading, afhankelijk is van de volgende factoren:

De stabiliteit van spermatozoïden, gesuspendeerd in eidooiercitraat-vloeistof, schijnt
afhankelijk te zijn:

ie. van de viscositeit van de verdunningsvloeistof;
2.e van de verdunningsgraad;

3e. van de viscositeit van het sperma, zolang de verdunning niet gaat boven de 1 op 4.

De concentratie van de spermatozoïden en de bewegelijkheid schijnen in dit verdunde
sperma weinig of geen invloed op de stabiliteit te hebben.

De stabiliteit van spermatozoïdensuspensies in het niet verdunde sperma, uitgedrukt
in de sedimentatie-snelheid, schijnt tot een zekere graad afhankelijk te zijn van de
levensduur van de spermatozoïden.

De duur van de bewegelijkheid der spermatozoïden in het met eidooicrcitraat ver-
dunde sperma na afloop van de sedimentatie schijnt af te hangen van de graad van
verdunning.

De verdunning met de optimale bewegelijkheidsduur lag bij de onderzochte monsters
tussen de i op 3 en 1 op 9.

Over de vraag, welke de beste verdunningsvlocistof voor het sperma mag worden
gehelen, bleek men het nog niet geheel eens te zijn.

Wel mag uit de verschillende beschouwingen en discussies de conclusie worden ge-
trokken, dat men bij de beoordeling van de waarde van een verdunningsvloeistof terdege
rekening moet houden met de omstandigheid of het sperma vóór het gebruik enige tijd
moet worden bewaard of niet.

Zo kreeg Gutierrez (Uruguay) bij schapen veel beter bevruchtingsresultaten wanneer
hij spermaplasma als verdunningsvloeistof gebruikte dan bij gebruik van gebufferde
eidooier als spermaverdunner.

Bij zijn wijze van uitvoering van de K.I. echter werd het sperma \'s morgens opge-
vangen, verdund en nog\'dezelfde dag gebruikt.

Ook Chang\' (Amerika) is van mening, dat de bevruchtingskans des te groter is, naar-
mate de concentratie van spermaplasma in het gcïnseinineerdc product groter is.

Een lid van de Duitse delegatie heeft de ervaring opgedaan, dat de eigeel-phosphaat-
verdunningsvloeistof bij runderen beter resultaten geeft dan het product van de secun-
daire geslachtsklieren.

Hij meent zelfs, dat deze laatste vloeistof een min of meer schadelijke werking heeft.
Volgens Gutierrez gaat dit bij schapen zeker niet op.

Uit de voordracht van Walton (Engeland) blijkt, dat er bij verdunning van het sperma
met physiologische Na Cl-oplossing een beschadigende factor in het spel komt.

Het eigeel beschermt de spermatozoïden tegen de invloed van deze beschadigende
verdunningsfactor. Verder doet vers eigeel het sperma nog na 24 uur zijn respiratoire
activiteit volledig behouden.

Ook uit de mededeling van Bratanoff (Bulgarije) blijkt, dat de eidooier bevattende
verdunningsvloeistoffen bij bewaring van sperma beter resultaten geven dan de ver-
dunners zonder eigeel.

Waar wij in Nederland in de practijk van de K.I. steeds te maken hebben met verdund
sperma, dat enige dagen moet worden bewaard, is de eidooier bevattende verdunnings-
vloeistof voor ons voorlopig nog de aangewezen verdunner.

Men kan echter van mening verschillen over de vraag of nu de citraatbuffer beter
is dan de phosphaatbuffer of omgekeerd.

Verder krijgt men uit de onderzoekingen van Walton omtrent de beschermende
werking van het dialyseerbare en niet dialyseerbare deel van het eigeel, alsmede van de
invloed van de in aether respectievelijk aceton oplosbare bestanddelen van eidooier,
wel de indruk, dat men binnen afzienbare tijd de toch altijd inconstante eigeel-verdunner
vervangen zal zien door een verdunner van nauwkeurig gestandariseerde samenstelling.

Een voorbeeld van een dergelijke verdunningsvloeistof geven P. H. Phillips en
R. R. Spitzer (Journal of Dairy Science 2g, 1946, pag. 407—414).

Volgens deze onderzoekers voldoet de eidooier-phosphaatbuffer niet aan de eisen,
omdat hij de stofwisseling van de spermatozoïden te veel drukt en bij bewaren vari het
sperma gedurende meer dan 60 uren het bevruchtingsvermogen aanmerkelijk doet
dalen.

Zij zijn van mening, dat de lipoïde-glucosebuffer van de volgende samenstelling beter
resultaten geeft:

De vraag is echter of in bovenstaand voorschrift de glucose niet beter vervangen
kan worden door fructose, gezien de onderzoekingen van Mann, die vond, dat in het
sperma van de stier niet glucose, maar overwegend fructose aanwezig is en dat zelfs in
hoeveelheden tot 1 %.

Volgens Mann en Parsons wordt deze fructose door de zaadblaasjes gevormd onder
invloed van het testiculaire hormoon.

Op het voor-congres van de U.N.E.S.C.O. sprak J. W. Rowlands (Engeland) over
een in het sperma van mens en dier voorkomend enzym: de hyaluronidase.

Dit enzym wordt door de testikels geproduceerd. Het is in zuivere toestand verkregen
en kan in water worden opgelost.

De hyaluronidase is in staat om het slijm, dat om de eicel zit, en de cellen van de
cumulus oöphorus op te lossen en daardoor de eicel zelf geheel vrij te maken.

Voor het oplossen van de cumulus is een bepaalde concentratie van hyaluronidase
nodig, welke geleverd wordt door de spermatozoïden en wel door de rijpe zaadcellen
(onrijpe spermiën leveren nl. geen hyaluronidasel). Er is dus een verband tussen het
aantal spermatozoïden, dat het ei bereikt en de daar ontstaande concentratie aan hyalu-
ronidase.

De grote overmaat van spermatozoïden in het sperma heeft dus blijkbaar betekenis
voor het zorgen van een voldoende hoeveelheid hyaluronidase in de tuba in de omgeving
van de eicel.

De aanwezige overmaat aan spermatozoïden verhoogt dus de bevruchtingskans ook
door de aanvoer van hyaluronidase.

Omgekeerd is het zo gemakkelijk te verklaren, dat bij daling van het aantal sperma-
tozoïden beneden een bepaalde grens de kans op bevruchting in verhouding tot het
aantal spermatozoïden onevenredig snel afneemt.

Volgens Rowlands kan men door toevoeging van hyaluronidase aan het sperma
het bevruchtend vermogen daarvan verhogen en daarmede dus het minimum aan
benodigde spermatozoïden per cc aanmerkelijk verlagen.

Hij meent dit te mogen concluderen uit proeven bij ratten, die met gonadotroop
hormoon werden ingespoten en 5—6 uur vóór de ovulatie werden geïnsemineerd.

De werking van de hyaluronidase is niet soort-specifiek. Er zijn nl. enzymen, die
door bacteriën worden geproduceerd en die dezelfde werking uitoefenen. Deze enzym-
productie door bacteriën zou misschien ook een verklaring kunnen geven van het feit,
dat enige Amerikaanse onderzoekers vonden, dat de bewegelijkheid der spermatozoïden
in zaad, geënt met bac.coli, na bewaring beter was dan die van de zaadcellen in sperma
zonder Coli of in sperma, gemengd met gedode colibacteriën (J. of Dairy Science 1941,
no. ix, p. 911).

Het is mogelijk, dat in dit geval gedacht moet worden aan een gunstige invloed van
door coli, Pyocyaneus enz. geproduceerde katalase op de stofwisselingsprocessen van
de spermatozoïden.

Alleen de testikels van zoogdieren produceren hyaluronidase. Nu is ook alléén het
ei van zoogdieren omgeven door een cumulus oöphorus, en juist deze zou door de
hyaluronidase worden opgelost.

Het merkwaardige is nu echter, dat als regel geen hyaluronidase bij paard en hond
wordt gevonden, terwijl ook van deze dieren de eicel omgeven is door een cumulus
oöphorus, die eveneens door de hyaluronidase van stierensperma kan worden opgelost.

Verder is het nog een vraag, wat de hyaluronidase doet met de corona radiata. Heeft
het enzym misschien invloed op de kitsubstantie van de coronacellen ?

Vast staat in elk geval, dat bij sommige dieren als de kat en de hond de corona nog
een tijd, nadat de bevruchting heeft plaats gehad, blijft bestaan.

De spermatozoïde zou op een of andere nog onbekende manier de corona kunnen
passeren om voor de versmelting met de kern van de eicel te kunnen zorgen.

Dat er in de hyaluronidase-theorie nog veel onduidelijks is, blijkt wel uit de mede-
delingen van Chang (Amerika).

Volgens Chang geeft de zuivere hyaluronidase vrij van spermaplasma helemaal geen
groter bevruchtingskans.

Rowlands zou bij zijn proefnemingen volgens Chang de fout hebben gemaakt om
met een hormoon op een willekeurig ogenblik bij zijn proefdieren super-ovulaties op
te wekken, zonder dat daarbij de vaginae van die dieren voorbereid waren, zoals het
geval is bij dekken op natuurlijke wijze.

Volgens Chang komt een gunstige invloed op de bevruchtingskans alléén toe aan
het sperma-plasma, onverschillig of dit nu hyaluronidase bevat of niet.

Volgens Rowlands kan aan de door Chang bij konijnen verkregen resultaten geen
waarde worden gehecht omdat deze niet significant zijn.

Hoe het zij, vast staat, dat de rol van de hyaluronidase bij het bevruchtingsproces nog niet voldoende
onderzocht is om toepassing in de practijk van de K.I. te kunnen aanbevelen.

,,The minimum number of spermatozoa required for optimum fertility in artificial insemination
of dairy cattle".

Salisbury deed proêven met spermata van verschillende stieren, die onverdund
1200—1400 millioen spermatozoïden per cc bevatten.

Deze spermata werden verdund met eigeel-citraatbuffer (verse eidooier en buffer,
gelijke delen).

De buffervloeistof bestond uit over glas gedestilleerd water, waarin per 100 cc 3,6 gram
Na₃ C₆ H₅ O, 2H,0 was opgelost.

Ongeveer 2/3 deel van de inseminaties werden op de dag volgende op die van het
opvangen van het sperma verricht, 30 % op de derde dag en 5 % op de vierde dag of
later (tot 9 dagen toe).

De bevruchtingsresultaten werden bepaald naar het aantal runderen, dat na 165
dagen nog niet weer bronstig geworden was.

Geïnsemineerd werd met 400 millioen spermatozoïden per cc in de laagste ver-
dunning en met 1.8 millioen zaadcellen per cc in de hoogste verdunning.

Uit de met een omvangrijk rundermateriaal verkregen resultaten mag geconcludeerd
worden, dat in de beschreven gevallen het minimum aantal spermatozoïJen overeen-
komende met de beste bevruchtingskans, lag tussen de 15 en 7 millioen spermatozoïden
per inseminatiedosis (= 1 cc sperma-eidooier-buffer).

Tevens bleek, dat toename van de verdunningsgraad gepaard ging met afname van
de levenskracht der spermatozoiden.

Deze afname van de resistentie was echter bij de verrichte proeven van weinig belang
zolang de grens van 15 millioen spermatozoïden per cc verdund sperma niet was bereikt.

Volgens Salisbury is het bevruchtend vermogen niet alleen een functie van het
aantal in het inseminaat aanwezige spermatozoïden, maar veel meer van het aantal
levende spermatozoïden.

Bij de beoordeling van de verkregen resultaten moet dan ook rekening worden ge-
houden met de tijd, die er tussen het opvangen van het sperma en het ogenblik van
insemineren van het verdunde zaad is verlopen»

Sulfanilamide bleek een gunstige invloed op de spermatozoïden uit te oefenen, doordat
het de bacteriegroei remt en de zuurstofconsumptie door de spermatozoïden drukt.

Volgens Salisbury heeft men in het sulfanilamide dan ook een middel om de be-
vruchtingskans van een subminimaal aantal spermatozoïden te verhogen en daarmede
dus \'het oorspronkelijk voor een optimale bevruchtingskans vereiste minimum, aan
spermatozoïden nog meer te verlagen.

Hij voegde het sulfanilamide in een hoeveelheid van 600 mg aan 100 cc hete Natrium-
citraatoplossing toe en bewaarde het in steriele flesjes in het donker.

Deze sulfanilamidebuffcr werd nu als gewoonlijk met een gelijke hoeveelheid eigeel
direct voor het maken der spermaverdunningen gemengd.

Van de grote spermaverdunningen merkt Salisbury op, dat hierbij de bufferende
capaciteit van de citraatbuffer niet zo groot behoeft te zijn als bij de lagere verdunningen
om schadelijke pH-wissclingen te voorkomen.

Aan de andere kant zijn in de hoge verdunningen de functies van de verdunnings-
vloeistof, die betrekking hebben op het verminderen van de schadelijke werking van de
zuurstof en het verschaffen van een iso-osmotisch milieu aan de spermatozoïden, weer
van meer betekenis dan in de lagere verdunningen.

Uit vriespuntbcpalingen is gebleken, dat gedurende het bewaren de osmotische druk
van sperma omhoog gaat.

Zij begint echter direct na het opvangen te stijgen, tenminste als de spermatozoïden
leven.

De mate van stijging nu is afhankelijk van de activiteit van de spermatozoïden.

In de hoge verdunningen wordt de invloed van deze stijging van de vriespuntver-
laging kleiner.

De kans op schadelijke beïnvloeding van de spermatozoïden door een eventuele hypo-
of hypertoniciteit van de verdunningsvloeistof wordt echter met het stijgen der verdun-
ningen groter.

Uit aanvullende onderzoekingen bleek, dat een oplossing van 3,6 gram Na₃ C, H₅O, aH₂0 per 100 cc aqua dest. hyperlonisch was voor sperma.

Door 2,9 gram Natrium-citraat 2H O per 100 cc aqua dest. te nemen en deze oplossing
vervolgens te autoclaveren, werd een isotonische oplossing verkregen.

Hierbij wordt opgemerkt, dat hitte de dissociatie van het citraat doet stijgen, waardoor
bij verhitting van de oplossing met minder citraat kan worden volstaan dan wanneer
de citraatoplossing niet wordt verhit.

Bovenstaande onderzoekingen zijn voor ons van meer dan gewone betekenis, omdat
ook wij voor een economisch gebruik van de in Noord-Holland aanwezige K.I. stieren
naar de hoge spermaverdunningen toe moeten.

Er moet echter wel worden bedacht, dat bovenstaande resultaten werden verkregen
bij toepassing van de intra-uterine inseminatiemethode.

Aangenomen mag worden, dat men bij de cervicale methode, zoals die in Nederland algemeen
wordt toegepast, het aantal spermatozoïden per cc inseminaat niet zo sterk kan reduceren als bij appli-
catie van de intra-uterine methode.

De Deense onderzoekingsmethoden voor sperma mogen uit verschillende rapporten
en publicaties als voldoende bekend worden verondersteld.

Zo zag Blom in sperma met een gering aantal spermatozoïden practisch geen terug-
geslagen staarten.

Hij acht deze afwijking dan ook als te zijn van weinig betekenis en rekent ze tot de
z.g. secundaire afwijkingen.

De pH van het sperma zou volgens deze onderzoeker een idee geven van de werking
van de accessoire geslachtsklieren. Overigens acht hij de pH physiologisch als te zijn van
weinig betekenis. .

Hij zag nl. alleen bij eenzijdige vesiculitis een hoge pH van i 7,02 en bij een bilaterale
ontsteking van de zaadblaasjes een pH van 7.57.

Bij een jonge stier met bijna geen zaadblaasjes nam hij waar een goede concentratie
van de spermatozoïden, een goede bewegelijkheid en een lage pH.

Enige discussie ontspint zich over de vraag of bij goede voorbereiding van de stier
steeds het eerste ejaculaat beter van zaadcellenconcentratie is dan het tweede of om-
gekeerd.

De Fransen echter waren van mening, dat het tweede ejaculaat in de regel beter van
samenstelling was dan het eerste.

Bane (Zweden) onderzocht 500 willekeurige stieren en vond daarbij, dat in de regel
het ie ejaculaat van betere kwaliteit was dan het 2e en het 3e.

Volgens dezelfde onderzoeker is de concentratie van spermatozoïden zeer individueel.

Hij ging dit na bij monozygote tweelingstieren, die onder verschillende omstandig-
heden verkeerden en vond, dat de concentratie van spermatozoïden bij beide ongeveer
dezelfde was.

Bane is van mening, dat men beter kan spreken van het totaal aantal spermatozoïden
in een ejaculaat dan van dc hoeveelheid per cc, omdat het totaal aantal een beter idee
van de spermiogenetische prestatie van de stier geeft dan de concentratie alléén.

Eveneens is er enig verschil van mening over de Deense eis, dat het sperma van een
stier tenminste 500 millioen spermatozoïden per cc moet bevatten.

Edwards (Engeland) kreeg zeer goede bevruchtingsresultaten met stieren van 15
maanden, die slechts 200 millioen spermatozoïden per cc sperma leverden.

Volgens Blom worden echter de stieren in Denemarken eerst op 2-jarige leeftijd
onderzocht en dan is een eis van 500 millioen per cc niet ongerechtvaardigd, omdat de
dikte van het sperma normaal in het tweede levensjaar snel stijgt.

Zeer moeilijk was het om een inzicht te krijgen hoe de met K.I. bereikte resultaten
in de verschillende landen zijn.

De wijze nl. waarop de gegeven cijfers waren verkregen, was practisch in elk land
verschillend.

In Engeland (Edwards) bepaalt men na 3 maanden hoeveel van de 100 dieren die
éénmaal geïnsemineerd zijn, drachtig zijn geworden en noemt dit percentage: het bevruch-
tingspercentage (conception-rate).

Bij de beoordeling van dit cijfer moet men bedenken, dat volgens mededeling van
Edwards een rund, dat door de dierenarts na het terugkomen is behandeld en dat
daarna opnieuw wordt geïnsemineerd, dan weer als een eerste inseminatie wordt gerekend.

Er is dus geen basis voor een vergelijking met de Nederlandse cijfers, die op een geheel
andere wijze werden verkregen 47 % drachtig na één inseminatie).

In Denemarken deelt men het aantal inseminaties op het aantal drachtige dieren en
noemt dit het drachtigheidspercentage.

Zowel door Edwards (Engeland) als door collega Steginga in zijn rapport over de
resultaten van de K.I. in Nederland in 1947, is dan ook ten rechte voorgesteld om de
bevruchtingscijfers in de verschillende landen op dezelfde wijze te doen samenstellen.

Het is te betreuren, dat aan deze suggestie bij het opstellen van de resoluties van het
Congres geen aandacht is geschonken.

Een ander punt, dat vergelijking van resultaten b.v. met verschillende spermaverdun-
ningen moeilijk maakt, is het feit, dat Nederland één van de weinige landen is waar
nog practisch uitsluitend cervicaal wordt geïnsemineerd.

In de meeste landen wordt intra-uterine of intra-uterine èn tegelijkertijd cervicaal
geïnsemineerd.

Over het algemeen is men van mening, dat de intra-uterine methode aanmerkelijk
beter resultaten geeft dan de cervicale methode.

Bij de intra-uterine methode wordt als regel de pipet of spuit in de uterus gebracht
door met de linkerhand in het rectum te gaan en de cervix over de punt van het instru-
ment heen te schuiven.

Pas wanneer het dier „terugkomt" wordt aandacht geschonken aan eventueel aan-
wezige vaginale afwijkingen.

Het spreekt vanzelf, dat bij deze rectale methode wel steeds de ovaria worden afgetast
en onderzocht op afwijkingen.

In Italië wordt de cervix met een tang in de vulva getrokken, waarna met een dun
spuitje intra-uterine wordt geïnsemineerd.

Gezien de loop van de ontwikkeling van de inseminatie-techniek in het buitenland, verdient het
m.i. aanbeveling, dat ook in Nederland geleidelijk wordt overgeschakeld naar de intra-uterine insemi-
natiemethode.

De slotzitting van het congres op 30 Juli j.1. was gewijd aan de bespreking en de
vaststelling van een aantal resoluties, waarvan de hoofdzaken als volgt kunnen worden
samengevat:

1. Het congres erkent het belang van fundamenteel onderzoek op het gebied van ver-
betering van de efficiency der voortplanting van de veestapel en geeft de regeringen
in overweging de bestaande instituten, waar research op het gebied van de physiologie
en de pathologie van de voortplanting wordt verricht — voor zover deze te maken
hebben met de efficiency van de voorplanting en het effectieve gebruik van K.I. bij
de veeteelt — te steunen.

2. Het congres erkent het belang van een nauwe samenwerking tussen de werkers op
het gebied van de physiologie, de chemie, de anatomie, histologie enz. en beveelt
aan, dat research-programma\'s zó worden opgesteld, dat een goede samenwerking
verzekerd is tussen de werkers der verschillende takken van wetenschap van een
zelfde instituut, tussen de instituten van een zelfde land en tussen de landen onderling.

3- Het congres erkent het belang van nationale levenskrachtige wetenschappelijke
verenigingen, waarvan de leden punten van interesse t.o.v. de vele aspecten van de
verbetering van de veestapel gemeen hebben en waar ervaringen en ideeën kunnen
worden uitgewisseld, én het belang van internationale samenkomsten van deze
werkers in de verschillende landen uit alle delen van de wereld en beveelt daarom
aan:

1. goede aandacht te schenken aan de ontwikkeling van nationale zoötechnische en
veterinaire verenigingen;

2. het houden van internationale congressen in voldoende aantal per tijdsperiode
om uitwisseling van nieuwe ervaringen voor de onderzoekers van alle landen
gemakkelijk te maken.

4. Het congres beveelt verder aan de benoeming van een comité, dat plannen zal
maken voor de congressen van de toekomst en dat nauw contact zal onderhouden
met de in oprichting zijnde Internationale Zoötechnische Vereniging, het permanente
comité van het Internationale Veeartsenijkundig Congres en dgl. instanties.
Opmerkingen: In principe wordt besloten om binnen 3 jaar een tweede congres te
houden.

Een staand comité van 9 man, waarvoor als leden vertegenwoordigers van Kenya,
Italië, Argentinië, Australië, Engeland, Zweden, Frankrijk, Amerika en Denemarken
worden aangewezen, zal zich met de voorbereiding van dit congres bezig houden.
Als leden van het dagelijks bestuur worden benoemd:

Lagerlöf (Zweden), Hammond (Engeland) en Sörensen (Denemarken).
Het dagelijks bestuur zal uit de overige leden benoemen een secretaris van het
comité in wiens land dan tevens de zetel van het comité zal worden gevestigd.

5. Als internationale afkorting voor kunstmatige inseminatie worden de letters „A.I."
gekozen.

6. F^en resolutie waarin de uitvoering en het toezicht op de K.I. en de taak, die de
dierenartsen hierbij behoren te vervullen, in het geding werden gebracht, werd
afgestemd, doordat de meerderheid der aanwezigen (w.o. afgevaardigden van Frank-
rijk, Italië, België, Indonesië, Nederland enz.) zich niet kon verenigen
met de voorgestelde redactie van de resolutie, waarin onvoldoende aandacht werd
geschonken aan het belang van veterinaire controle op de uitvoering van de K.I.

(Korte mededeling door J. Frickers, Directeur openbaar slachthuis van de Zaan-
streek).

Dr. W. B. van den Burg schrijft in zijn artikel over „Bestrijding en behandeling van
steriliteit bij runderen" (Tijdschrift v. Diergen. 1948, bldz. 810—825) o.a. dat de ver-
spreiding van Trichomonas foetus bekend is in geheel Brabant, in geheel Gelderland, in
geheel Overijssel en in belangrijke delen van Drenthe en Utrecht en dat er gegevens
zijn, die erop wijzen dat de trichomonasinfecties in alle provincies van het land oorzaak
zijn van steriliteit. Voor de praktijk is het misschien van belang mee te delen, dat op
het openbaar slachthuis te Zaandam bij 2 slachtrunderen met pyometra trichomonaden
werden gevonden in het secretum uit de uterus. Het eerste geval werd vastgesteld op
7 April 1948 bij de koe A 851 o uit Ransdorp en het tweede op 7 Octobcr 1948 bij A 438 1
uit Purmer.

Aan de medewerkers van het Tijdschrift wordt medegedeeld, dat de redactie in
principe heeft besloten aan een oorspronkelijk artikel slechts één samenvatting, in het
Engels gesteld, toe te voegen. De reden hiervan is, dat een buitenlandse lezer meer heeft\'
aan één royale Engelse samenvatting dan aan drie samenvattingen in het Engels, Frans
en Duits, die dan elk slechts de omvang van J van de Engelse samenvatting zouden
hebben. De redactie meent deze regeling echter niet dwingend te moeten voorschrijven,
zodat de auteur, indien hij dit om bepaalde redenen wenst, samenvattingen in maximaal
drie talen geplaatst kan krijgen.

De inzenders dienen, zo mogelijk, zelf voor samenvattingen in vreemde talen te
zorgen. Bestaan er voor hen echter te grote bezwaren, dan kan de redactie verzocht
worden, deze taak van hen over te nemen.

Het zij mij vergund langs deze weg de Buitengewone leden van de Diergeneeskundige
Studenten Kring te verzoeken hun bijdrage over het verenigingsjaar \'48-\'49 te gireren
op postrekening no. 271994, ten name van de fiscus der Diergeneeskundige Studenten
Kring, tevens Diergeneeskundige Faculteit.

MEDEDELING BETREFFENDE HET Ede INTERN. CONGRES VOOR
VERGELIJKENDE PATHOLOGIE VAN 17—20 MEI 1949
TE ISTANBOEL (Turkije)

Het laatste congres voor Vergelijkende Pathologie is gehouden in 1939 te Rome,
alwaar besloten was dat het volgend Congres door Turkije zou georganiseerd worden.
De eerste berichten omtrent dit Congres bereikten mij September 1948, terwijl 3 Nov.
1948 onderstaande mededeling door Dr. L. Grollet, Secretaris-Generaal van het
Permanente Comité voor deze Congressen is bekend gemaakt.

5-ème CONGRES INTERNATIONAL DE PATHOLOGIE COMPAREE
17, 18, 19 ET 20 MAI 1949
à ISTANBUL (Turquie)

CONDITIONS D\'ADMISSION: Etre médecin, vétérinaire ou biologiste, s\'intéressant

DEPENSES A PREVOIR: 20 à 30 livres par jour pour logement et nourriture.
PROGRAMME TOURISTIQUE: -Visite de BROUSSE et de ses monuments his-
toriques.

-Visite des Musées d\'Istanbul.
-Visite des principales mosquées d\'Istanbul.
-Croisière dans le Bosphore et la mer de Marmara.
CONDITIONS DE TRANSPORT: La Cie des chemins de fer français accordera
sur le parcours français une réduction de 20 %.

La Cie aérienne AIR-FRANCE, une réduction de 10 % sur le trajet complet
PARIS—ISTANBUL, aller et retour.
PROGRAMME SCIENTIFIQUE: Premières questions à l\'ordre du jour:
Pr. TURPIN & LESBOUYRIES : Les facteurs héréditaires l\'haux.
M. MAGROU: L\'immunité humorale chex les plantes.
Pr. OBERLING : Processus néoplasiques et ultra-virus.
Pr. SIMONNET & Dr. CLEMENT: Hypervitaminoses (A & D).
Pr. BARIETY & Dr. BROCART: Rapports entre l\'allergie et l\'immunité de la tuber-
culose.

Pr. VERGE & BARIETY : Les voies de pénétration du bacille tuberculeux chez l\'homme
en chez les animaux.

Pr. OZDEN & MELLE ACIKALIN : La différence biologique de quelques myocardes
insuffisants.

Pr. HENSCHEN: L\'artériosclerose de l\'homme et des animaux selon des recherches
récentes.

normal et pathologique des porphyrine.
Pr. STANLEY: The Mutation Process in Viruses.

Pour tous renseignements s\'adresser au Pr. Nihad Resad BELGER, Taksim. Siraser-
viler 75/3, ISTANBUL, ou au Dr. L. GROLLET, Secr.-Gén. du Comité intern. Perm,
des Congrès de Pathologie comparée, 7 rue Gustave Nadaud, PARIS 16.

Voor Nederland hebben zitting in dit Permanente Comité, Prof. Dr. L. de Blieck,
Bilthoven, Voorzitter, Prof. Dr. H. T. Deelman, Amsterdam en Prof. Dr. Joh. Wester-
dijk, Baarn. In overleg met de beide laatstgenoemde leden is besloten in de Vakbladen
een oproep te plaatsen voor deelneming aan het 5de Congres. In een mededeling, 16 Nov.
ontvangen, vraagt de Secretaris van het Congres te Athene zo spoedig mogelijk te willen
opgeven:

a. De namen van personen uit Nederland die het Congres zullen Bezoeken, ten einde
de nodige voorzieningen voor huisvesting enz. te treffen.

b. Nauwkeurige titels van de onderwerpen, waarover men rapport wenst uit te brengen.
Deze gegevens moeten vóór eind Dec. worden ingezonden, terwijl het rapport zelf
uiterlijk 20 Febr. 1949 in Istanboel moet zijn.

Gezien de betekenis van deze Congressen, waar steeds ook van Nederlandse zijde
effectieve medewerking is verleend, breng ik dit gaarne onder de aandacht van de
collega\'s.

Zij, die een rapport of korte mededeling wensen te geven, verzoek ik zich met mij
onverwijld in verbinding te stellen. Ik acht het van groot belang, dat Nederland ook van
Veterinaire zijde op dit Congres zal zijn vertegenwoordigd.

Dit kan echter uitsluitend door medewerking van de collega\'s, door het leveren
van wetenschappelijke bijdragen.

Ten slotte zijn ook zij, die geen rapport uitbrengen, zeer welkom als lid en bezoeker
van dit congres. De koste« van het lidmaatschap bedragen 10 Turkse ponden (is ongeveer
ƒ 9.40), waarvoor men de volledige congresrapporten in zijn bezit krijgt en aan alle
zittingen en excursies kan deelnemen.

Prof. Dr. L. de Blieck,
Vert. voor Nederland in het Inter-
nationale Permanente Comité der
Congressen voor Vergelijkende
Pathologie.

Nadat de aanvragen zijn binnengekomen is hierover het advies gevraagd van de
Directeuren van de Provinciale gezondheidsdiensten.

Aan de hand van deze adviezen zijn daarna de daarvoor in aanmerking komende
assistenten ingedeeld.

Inmiddels hebben de dierenartsen en de assistenten hierover bericht ontvangen
terwijl tevens aan de Directeuren van de Provinciale gezondheidsdiensten is meegedeeld,
welke dierenartsen in hun werkgebied over assistentie beschikken.

Indien dit maar enigszins mogelijk was, is rekening gehouden met de verschillende
wensen van de dierenartsen, wat betreft de keuze van de assistent, de duur van de
assistentie etc. Om echter een zo billijk mogelijke verdeling tot stand te brengen, kon niet
aan alle wensen worden voldaan. Enkele dierenartsen hebben bv. meer hulp gevraagd
of over een langere periode, dan kon worden toegezegd.

Met aller medewerking zal echter nog voor de meeste gevallen een oplossing te vinden
zijn.

Sommige dierenartsen zullen hun assistent niet nodig hebben voor de hele, beschikbare
periode.

De dierenartsen, die hun assistent weer kunnen missen, worden dringend verzocht
hiervan direct mededeling te doen aan het secretariaat van de Maatschappij voor
Diergeneesku nde.

Tegelijk worden de collegae, die nog meer hulp nodig blijken te hebben, verzocht
dit eveneens mee te delen.

In de maand Januari zullen verder nog assistenten beschikbaar komen, die inmiddels
examen hebben afgelegd. Het zal dus mogelijk zijn voor 1 Februari 1949 nog in sommige
dringende gevallen te kunnen voorzien.

De Raad van Commissarissen heeft met ingang van 1 Januari 1949 aan Dr. G, H. J.
Tervoert te Zwolle, eervol ontslag verleend als directeur van de Zwolse Paarden-
cn Veeverzekering Maatschappij N.V., zodat vanaf die datum als enig directeur op-
treedt Dr. C. Brands te Zwolle.

In de afd.vergadering van 26 Juni 1948 te Alkmaar, waar de Voorzitter van de M. v. D.
en een afgev. van de afd. Zuidholland alsmede 27 leden aanwezig waren, werd het
voorstel tot. wijziging van het tarief voor de K. I. aangehouden in verband met de te
verwachten totstandkoming van een landelijk tarief.

Bij de behandeling van de t.b.c.-bestrijding werd aangenomen de particuliere „t.b.c.-
vrij" attesten af te schaffen, nadat van de zijde van de Prov. Gezondheidsdienst was toe-
gezegd, de redactie van de z.g. rose formulieren van een zodanige toevoeging te voorzien,
dat deze in bepaalde gevallen gebruikt zouden kunnen worden voor de z.g. handels-
stallen.

De bespreking van de concept-statuten en -huish. regl. van de M. v. D. leverde
na uitgebreide discussie verschillende wijzigingsvoorstellen op.

De inleiding over Mastitisvaccin en penicillinebehandeling door Dr. O. Boscra
te Rotterdam was zeer interessant en gaf aanleiding tot verschillende vragen van de
practici onder de leden. Het woord van dank aan de spreker werd dan ook door krachtig

applaus onderstreept. Na afloop verenigden zich veertien leden aan het gemeen-
schappelijk diner.

In de afd.vergadering van 9 Oct. 1948 te Amsterdam waar de alg. secr. van de M. v. D.
alsmede 35 leden aanwezig waren, werd coll. J. H. J. van Gils te Hilversum met alg. st.
als lid aangenomen.

De door het H.B. voorgestelde uitgave ten behoeve van de Int. Diergeneesk. Congressen
werd goedgekeurd. Voor het einde van het winterseizoen werd geen behoefte gevoeld
aan cursussen postuniversitair onderwijs. Daar de deelname per afd. dikwijls te klein is
werd aanbevolen in Utrecht, als centr. punt, weer lessen te organiseren, evenals vroeger
wel het geval is geweest.

Nadat gebleken was, dat een landelijk tarief voor de K. I. niet wordt samengesteld
en de gezondheidsdienst zich vrijwel geheel heeft teruggetrokken, werd het gewijzigde
tarief van de afd. N. H. met slechts 3 st. tegen aangenomen.

Bij de bespreking van de t.b.c.-bestrijding bleek dat de certificaten-regeling uniform
voor het hele land wordt. Daarom kon niet aan de in de vorige afd.vergadering geuite
bezwaren in verband met de handelsstallen, worden voldaan. Onder protest van enige
leden, vooral tegen de wijze waarop de regeling min of meer wordt gedecreteerd, ging
men tenslotte accoord met de voorstellen.

Bij de behandeling van de agenda voor de alg. verg. van de M. v. D. werd met alg. st.
besloten de candidaten van het H.B. te steunen. Van de verdere agendapunten gaven
alleen de concept-statuten en -huish. reglement aanleiding tot enige discussie. Nadat
het voorstel Zeeland was verworpen, werden vele van de door het H.B. overgenomen
wijzigingen aangenomen. Bij art. 15 hr. wenste men de oude toestand: één afgevaardigde
per afdeling te handhaven, echter dan .zoveel mogelijk met blanco mandaat. De meer-
derheid was van mening dat deze regeling boven alle andere de voorkeur verdient, vooral
als de afd.vergad. .de ter alg. vergadering te bespreken onderwerpen op de juiste wijze
heeft voorbehandeld. De afd.leden welke mede ter alg. vergad. aanwezig zijn, kunnen
eventueel de afgevaardigde tijdens de behandeling van advies dienen.

Na afloop der vergadering volgde een zeer geanimeerd borreluur en namen 17 leden
deel aan het gemeenschappelijk diner.

Ir. O. J. Ci.everinga heeft toegezegd zijn lezing over „De gezondheidsleer van
de bodem" voor onze afdeling te houden tijdens de ledenvergadering van
15 Januari 1949. Deze vergadering zal aanvangen half dr\'e precies, in het
Pathologisch Instituut. Uiteraard zijn belangstellenden uit andere afdelingen ook
van harte welkom.

9 met aggressinen geïmmuniseerde muizen	Dood na ... dagen	Overleven
met 1000 M.L.D. geënt ..................	3 na 4 dagen 1 na 5 dagen I na 8 dagen	4
5 contróle-muizen 1000 M.L.D............	5 na 4 dagen

		Aantal				pH-daling bij 38° C.
Datum		cellen	Wolken-	Indiv.	pH
	X lO\'/cc	vorming	bew.	sperma	na 1 uur
i
28- 9-\'46	Stegenga ........	280U			5.88
4-10-\'46	sp. met afw. kopkap . . .	1412			6.30
18-10-\'46	,, ...	1168			6.60
4-10-\'46	., ,, ...	640	.		6.31)
11-10-\'4li	KI. bruiue stier.....	1204			6.90
ll-10-\'46	, ₍ .......	644			7.22
15-10-\'46	sp. met afw. kopkap. . .	824			6.47
17-10-\'46	>i ...	568			6.89
21-10-\'46	KI. bruine stier.....	820			7.21
22-10-\'46	,, ,, .....	528			6.85
23-10-\'46	,, ,, .....	780			7.32
28-10-\'46	Klooster........	781			6.60
30-10-\'46	,, ........	614			6.50
31-10-\'46	KI. bruine stier.....	631			7.28
5\'ll-\'46	,, ,, .....	892		.	7.01
7-11-\'16	,, ,, .....	1353			6.95
13-ll-\'46	v. d. Geer.......	708			6.63		0.66
14-1l-\'46	KI. bruine stier.....	877			7.36	1.24	1.56
19-ll-\'46	,, ,, .....	1287			6.70
lö-ll-\'lti	,, .....	668			7.28	0.78	1.24
20-11-\'46	v. d. Geer.......	1O20			6.71	0.21	0.37
21-ll-\'46	KI. bruine stier.....	756			7.07	0.82	0.87
21-11-\'40	,, ,, .....	317	f		7.07
22-ll-\'4ti	v. d. Geer.......	352			6.87	0.07	0.29
25-ll-\'46	Wisjes Mattheus.....	1132			6.60	0.52	0.70
27-ll-\'46	,, ,, .....	902			6.52	0.53	0.46
10-]2-\'46	Rutgere........	1120		-1-	7.19	0.66	0.66
18-12-\' 1«;	KI. bruine stier.....	604			6.79
20-12-\'46	,, ,, .....	1089			6.60
23-12-\'16	v. d. Hengel......	659			7.07	0.35	0.77
23-12-\'4(i		1125			6.73	0.84	0.99
20- l-\'47	KI. bruine stier.....	9*3			6.60	0.63	0.78
22- l-\'47	,. ., .....	1348			6.67
23- l-\'4 7	,, ,, .....	2114			6.70
24- l-\'47	ltrammctie.......	1160			7.02
31- l-\'47	Maartensdijk......	1880			6.63
6- 2-\'47	,, ......	1408		f-f	6.70
11- 2-\'17	KI. bruine stier.....	900			6.90	0.25	0.40
13- 2-\'47	ESlsjes Mattheus.....	1200		"	6.60	0.70	0.77
12- 3-\'47	KI. bruine stier.....	815			6.89	0.66	0.89
13- 3-\'47	Elsjes Mattheus.....	1358			6.41	0.44	0.56
14- 3-\'47	Jonge stier.......	1990			6.50	0.76	1.01
17- 3-\'47	Elsjes Mattheus.....	906			6.49	0.48	0.67
20- 3-\'47	,, ,, .....	808			6.48	0.39	0.44
28- 3-\'17	,, .......	1313			6.35	0.46	0.55
2- 4-\'47	,, , ,, .....	1147			6.60	0.72	0.73
3- 4-\'47	Maartensdiik......	1623			6.32	0.77	0.88
3- 4-\'47	Sp. met afw. kopkap. . .	723			6.49	0.58	0.64
15- 4-\'47	Blok Adema......	891			6.48	0.39	0.48
15- 4-\'47	Sikkema 7-.......	1296			6.20	0.21	0.30
23- 4-\'47	Sp. nieu afw. kopkap. .	1834			6.50	0.48	0.63
23- 4-\'47	Alidus.........	977			6.23	0.38	0.55
24- 4-\'47	Sp. met afw. kopkap. . .	1364			6.60	0.88	0.95
28- 4-\'47	Uittenboogaard.....	475			6.59	0.26	0.49
2- 5-\'47	₍, .....	684			6.70	0.30	0.37
6- 5-\'47	Barneveld.......	828			6.78	0.5O	0.95
6- 5-\'47	Keeuwijk........	1425	"		6.58
7- 5-\'47	Barneveld.......	692			6.77	0.47	0.73
7- 5-\'47	Keeuwijk........	976	.		6.90	1.02	1.25
9- 5-\'47	Barneveld .......	991			6.60
9- 5-\'47	Reeuwijk........	659			6.90
13- 5-\'47	Beemster........	563			6.65	. 0.34	0.46

			Aantal				pll-daling bij 38° 0.
Datum	Stier		cellen	Wolken-	Indiv.	Pïï
	X 10\'/cc	vorming	bew.	sperma	na 1 uur
						na 3 uren
13- 5-\'47	Woudenberg . . . .		322			6.67	0.27	0.28
14- 5-\'47	Beemster......		588			6.50	0.35
14- 5-\'47	Woudenberg . . . .		350			6.60	0.39	0.46
20- 5-\'47	KI. bruine stier . . .		802			6.70	0.48	0.60
21- 5-\'47	11 11 . . .		665			6.66	0.36	0.34
23- 5-\'47	,, ,, . . .		580		■	7.00	0.53	0.84
11- 6-\'47	Winterswijk . . . .		613			6.80	0.61	0.93
12- 6-\'47	,, . . . .		1180			6.77	0.56	0.85
13- 6-\'47	KI. bruine stier . . .		663			6.70	0.48	0.77
17- 6-\'47	n n . . ■		558			6.72
20- 6-\'47	it it . . ■		1064			6.40	0.59	0.77
24- 6-\'47	Burggraaf.....		1130			6.39	0.29	0.31
25- 6-\'47	Winterswijk . . . .		661			6.33	0.40	0.40
26- 6-\'47	Burggraaf -.....		700			6.67	0.53	0.69
27- 6-\'47	Van Wiik.....		364			6.79	0.44	0.28
1- 7-\'47	Elsjes Mattbeus . . .		472			6.48
2- 7-\'47	KI. bruine stier . . .		706			6.30	0.43	0.67
4- 7-\'47	11 11 . . .		958			6.45	0.50	0.73
4- 7-\'47	Koopmans Adema . .		708			6.41	0.50	0.21
7- 7-\'47	Uittenboogaard . . .		1020			6.30	0.52	0.72
5- 7-\'47	KI. bruine stier . . .		637			6.60	0.22	0.36
8- 7-\'47	Elsjes Mattbeus . . .		1030			6.40	0.37	0.39
8- 7-\'47	KI. bruine stier . . .		934			6.50
9- 7-\'47	11 1, . ■ ■		1144			6.76	0.64	0.91
10- 7-\'47	lülsjes Mattbeus . . .		1128			6.40	0.37	0.45
17 -7-\'47	Westerling.....		623			6.20	0.26	0.45
18- 7-\'47	,, .....		1145			6.10	0.41	0.50
l-10-\'47	Wouw.......		1050			6.63	0.91	0.91
2-10-\'47	C. Wöstening . . . .		684			6.72	0.39	0.33
2-10-\'47	1» . . . .		926	.		6.25	0.30
3-10-\'47	J. Floor......		2278			6.51	0.41	0.41
C-10-\'47	Bakel.......		618	-f 4*	. 4-	6.61	0.32	0.43
13-10-\'47	1\'ellikaan......		445	.		6.89	0.51	0.96
14-10-\'47	Bertus.......		1080			6.10	0.65	0.88
14-10-\'47	Ruurd.......		970			6.08	0.54	0.73
14-10-\'47	Anna\'s Adema. . . .		1170			6.00	0.47	0.71
16-10-\'47	Vossenstein.....		885			6.15	0.37	0.50
17-10-\'47	Julius.......		1040			6.37	0.45	0.64
20-10-\'47	Iloornaar .....		788			6.62	0.38	0.69
22-10-\'47	_t, .....		510		-I-	6.62	. 0.40	0.63
21-10-\'47	A. de Groot . . . .		675			6.80	0.57	0.76
24,10-\'47	W. Lam......		475			6.58	0.33	0.51
27-10-\'47	Hoornaar.....		048			7.13	0.78	0.84
30-10-\'47	Willem 233 .....		1534			6.32	0.25	0.48
3-1]-\'47	Hoornaar.....		939			7.00
3-ll-\'47	Barneveld.....		1035			6.89
S-ll-\'47	Woudenberg . . . .		903			6.69
6-ll-\'47	Kreuger.......		412			6.63	0.03	0.05
6-11-\'47	Doornebal .....		904			6.40	0.57	0.64
14-ll-\'47	Baas.......		1177			6.72	0.62	0.83
19-11-\'47	Boekelo......		1757			6.57	0.48	0.68
20-ll-\'47	Julius Spinhoven . .		1544			7.02	0.91	0.86
20-ll-\'47	Piet Adema . . . .		1383			6.50	0.37	0.61
26-11-\'47	Boekelo......		1882			6.43	0.40	0.61
26-ll-\'47	Mijdrecht .....		990			6.76	0.44	0.75
3-12-\'47			953			6.83	0.51	0.84
Gemiddeld.......	6.65	0.49	0.65

		Aantal				pH-daling bij 38° C.
	, Stier		Wolken-		pH
Datum
X lO\'/cc	vorming	bew.	sperma		na 3 uren
					na 1 uur
17-10-\'«	Sp. met afw. kopkap. . .	180			6.81
14-ll-\'46	Rüthers........	44	—		7.78
15-ll-\'46	v. d. Geer.......	180			7.08
15-ll-\'46	Rutgers........	72	—		7.89
20-ll-\'46	,, ........	300			7.18	0.41	0.60
22-ll-\'46	_t, ........	200			7.71	0.56	0.99
23-12-\'46	v. d. Heugel......	1.0	—	—	7.73	—0.38	—0.02
28- l-\'47	KI. bruine stier.....	170	—		7.10
29- l-\'47	Bunnik 2........	592			7.35
4- 2-\'47	Rutgers........	504	—		7.15
4- 2-\'47	,, ........	117		—	8.24
5- 2-\'47	Bunnik 2........	377			7.03
11- 3-\'47	KI. bruine stier.....	90	—		7.03	—0.07	—0.28
14- 3-\'47	Alidus.........	456			6.70	0.40	0.79
19- 3-\'17	Sp. met afw. kopkap. . .	144	—		6.60	—0.22	—0.30
25- 3-\'47	Van Beynum......	150	—	—	7.05	0.15	0.07
27- 3-\'47	KI. bruine stier.....	311	—		7.19	0.32	0.48
15- 4-\'47	Oldamtler Attilla 3 . . .	808			6.60	0.09	0.10
1- 5-\'47	Uittenbuogaard.....	439	±	±	6.59	0.14	0.10
1- 5-\'47	,, .....	500			6.70	0.22	0.22
2- 5-\'47		744			6.78	—0.12	—0.32
19- 6-\'47	Karei Jan .. ... .	415	\' —	—	7.22	0.00	—0.74
19- C-\'47	_t, .......	475	—		6.60	—0.07	—0.29
19- 6-\'47	Anna\'s Adcma......	540			6.50	0.02	—0.01
4- 7-\'47	Koopmans Adema ....	411			6.70	0.31	0.25
22- 7-\'47	Van Wijk.......	439			7.35	0.68	0.87
23- 7-\'47	_t, .......	208	—		6.98	0.38	0.38
19- 9-\'47	Adema 21.......	271	—		6.98	0.00	—0.12
23- 9-\'47	₍, .......	836		7.11	0.52	0.52
24- 9-\'47	Jongema 15......	930			6.28	0.28	0.02
21- 9-\'47	Theo .........	605			6.82
29- 9-\'47	Bakel.........	689			6.71	0.00	0.02
29- 9-\'47	"Wouw.........	339			7.11	0.07	0.00
l-10-\'47	Adema 21.......	210	±		7.69	0.31	0.39
2-10-\'47	ï. 11. Westening 3 . . .	540			6.40	0.00	—0.11
G-10-\'47	Wouw.........	415			6.61	0.36	0 47 ^
14-10-M7	Karei Jan........	555	—		6.98	0.30	0.38
16-10-\'47	Vossenstein.......	600			6.50	0.29	0.26
21-10-\'47	Adema 21........	581			6.90	0.17	n.10
3-10-\'47	W. Westening.....	635			6.51
23-10-\'47	Van Zijtveld......	745			7.01	0.22	0.36
23-10-\'47	Hennipman.......	450			7.00	0.20	0.44
29-10-\'47	Hoornaar.......	697			6.63	0.22	0.29
29-10-\'47	Adema 21........	1596			6.69	0.27	0.36
30-10-\'47	J. Lam........	1788			6.78
31-10-\'47	Doornenbal Eric ....	270	—		7.28
5-ll-\'47	Hoornaar .......	204			7.80
7-ll-\'47	Meyerink........	403	—	±	7.99	0.58	0.68
7-11-\'47	Dorrestein........	277	—		6.68	0.28	0.35
10-ll-\'47	Boekelo........	820			6.86	0.38	0.52
19-ll-\'47	Hoornaar .......	178	-f	±	6.98
21-ll-\'47	Van Engelen......	526			7.40	0.10	0.21
21-ll-\'47	Baalder ........	419			6.90	0.12	0.51
21-ll-\'47		115			7.84	0.39	0.55
24-li-\'47	Boekelo........	1927		\'	6.72	0.54	0.71
24-ll-\'47	Mijdrecht .......	1035			6.81	0.31	0.39
l-12-\'47	Boekelo........	1383	±		6.58	—0.15	0.00
l-12-\'47	,, ........	1388			7.03	0.13	0.61
3-12-\'47	Mijdrecht .......	928	±	±±	7.14	0.36	0.96
Gemiddeld.......	7.03	0.21	0.28

				pH	pH
30	min. na ejaculatie ....	6.72	6.72
na	i uur	bewaren bij 5⁰ C.	. 6.80	6.70
»j	3 uren	SS	r° SS J SS	. 6.88	6.92
SS	4 ss	SS	r° SS 0 SS	• 6.99	6.84
SS	5 ss	SS	r» ss D SS	7.12	6.98
SS	24 ss	SS	r° SS 0 ss	• 7-25	6.92
SS	48 ss	SS	r» 3) D SJ	7.01

	0 bact.	0—10 bact.	meer dan 10 bact.
Paard 1
Bloed	zonder aggressinen ...........	\'3	\'9	18
Bloed	met aggressinen..............	6	27	17
Paard 2
Bloed	zonder aggressinen ...........	\'3	25	12
Bloed	met aggressinen..............	10	18	22
Paard 3
Bloed	zonder aggressinen ...........	10	22	18
Bloed	met aggressinen..............	8	21	21

	Kopenhagen	Kopenhagen	Kondo	Kondo
	aggressinen	aggressinen	aggressinen	aggressinen
	56°	formol	56°	formol
Muizen geënt met:
5 M.L.D. dood na 5-10 dg.	1	i	i	1
2 M.L.D. dood na 5-10 dg.	2	2	2	2
i M.L.D. dood na 5-iadg.	i	I	2	0
i M.L.D. overlevenden ...	i	2	0	2

Complementverdunningen cc).	1 : 10	¹ : >5	i : 20	i : 25	1 : 30
Hacmolvse in buisjes zonder aggressinen......				£	—
Haemolyse in buisjes met aggressinen .......				—	—

Datum	Ooi	Ram	Concentratie
24 Juli	10 cc	25 cc	i op 70
26 Juli	30 cc	50 cc	1 op 70
28 Juli	60 cc	90 cc	i op 70

Jaar	Rundvee	Varkens	Paarden	Schapen	Hoenders	Totaal
1937	96	94	97 *)	93	96	96
\'93⁸	100	100	100 \')	100	100	100
\'939	103	IOI	102 ^l)	■05	110	103
1940	99	97	104	87	130	IOI
\'94\'	90	52	IOI	79	35	81
1942	84	27	107	88	\'5	73
>943	73	28	109	69	14	65
\'944	75	—	—	—	—	—
\'945	78	46	103	76	11 ²)	7°
1946	83	52	110	85	33	77
1947	84	46	115	72	49	79

	Aantal	Steriel	Groei	Groei in %
Nederl.	runderen	D-klasse ...........	361	200	161	44
j)	>t	C-klasse............	253	172	81	32
Deense		C-klasse............	64	53	11	17
Ierse		A en AA-klasse.....	48	25	23	47

■	Aantal dieren	Steriel	Groei	Bac. coli	Coccen
Nederl.	runderen D-klasse.	361	200	161	144	7
jï	„ C-klasse.	253	172	81	76	4
Deense	„ . C-klasse.	64	53	11	10
Ierse	,,
A en	AA-klasse.......	48	25	23	21	2

die ook in de tabellen I en II zijn vermeld. Van de goede monsters
dit	resp. :
i.	7" 5 "\'47	Stier „Reeuwijk"	Aantal	cellen/cc	976	X
2.	3" 4-\'47	,, „Maartensdijk"		) >	i623	X
3-	i4-io-\'47	,, „Ruurd"	»	>>	970	X
4-	13- 6-\'₄7	„Kleine bruine stier"	>>	>>	663	X
5-	7- 7-\'47	Stier „Uittenboogaard"		)t	iq20	X
6.	9- 7-\'47	„Kleine bruine stier"	>>		ii44	X
	Van de slechtere spermamonsters zijn dit:
7-	24- 9-\'47	Stier „Heino"	Aantal	cellen/cc
8.	19- 9-\'47	„ „Adema 21"	)J		271	X
9-	i-io-\'47	„ „Adema 21"	»»	»	210	X
10.	24- ₉-\'47	„ „Jongema 15"	J>	j>	930	X
11.	4" 7"\'47	,, „Koopmans Adema"	)ï	3)	441	X
12.	i4-io-\'47	„ „Karei Jan"	»	))	555	X

Sectiedatum:	>7-	i-\'47	23-	-\'47	28-	"\'47
Groep:	P	C	p	C	P	C
Aantal Capillaria\'s......					86	.87	56	81	95\'	285
Aantal Heterakis .......					e	160	0	230	0	90
Begingewicht in kg......					\'•5	1.2	\'•5	1.2	1.2	\'•25
Slachtgewicht ..........					1.72	\'•74	\'•7	1.8	1.2	\'•5
Nummer van de kip.....					7o5	500	499	701	705	493
Serie II.		TABEL	2a.
Sectiedatum:	>-7-\'47	i-7-\'47	\'5-7-\'47	\'5-7-\'47
Groep:	P	C	P	C	,P	c	P	—
Aantal Capillaria\'s.......			63	27	269	0	192	10	\'3\'	—
Begingewicht in kg .....			1.85	\'■52	i .40	\'•35	1.60	i .60	1.58	—
Slachtgewicht in kg.....			—	1.16	i .06	\'•\'9	1.50	\'•25	1.60	—
Nummer van de kip ....			516	523	509	521	5"	5\'4	5\'2	—
		TABEL	2b.
Sectiedatum:	2i-6-\'47	8-8-\'₄₇	8-8	-\'47	8-8-\'47	co -J
Groep:	—	C	P	C	P	C	P	C	p	—
Aantal Capillaria\'s.....	—	1236	59	8	16	330	219	26	256	—
Begingewicht in kg.....	—	\'•37	1.70	1.72	1.65	r€6	\'■37	1.64	1.27	—
Slachtgewicht in kg ... .	—	—	1.77	1.29	0-75	1.17	1.32	1.02	\'•25	—
Nummer van de kip .. .	—	515	510	522	513	517	520	5\'9	5\'ö	—

levend gewicht pounds = kg	aantal varkens op i ounce NaF	grammen NaF per varken
20 ib	9	14	2
21 —40	9—18	7	4
41— 60	18—27	4	7
61— 80	27—36	3	9
81 — 100	36—45		12
101—i50	45—68	2	15
151—200	68—90	■è ■	19
boven 200	90	5/6	34

Index	Journaal nummer	Index	Journaal nummer	Index	Journaal nummer
1.7	47\'3 a	2,0	4707	2,0	6009
\',7	4713 b	2,0	4720	2,1	5682
1,8	6014	2,0	4985	2,1	4973
1,8	5686	2,0	5°°5	• 2,1	2844 b
1.9	2967	2,0	4980 .	2,1	5978
1.9	2859	2,0	4969	2,1	5986
\'.9	5004	2,0	2844	2.1	4704 b
\'.9	4403	2,0	5975	2,1	5614
\'.9	4707	2,0	5998 .	2,2	2954
1.9	6009	2,0	4704	2,3	5001
1.9	6014 b	2,0	4705	2,2	4969
				2,2	5995
				2,2	2935
				2,2	2968
				2,3	5003

Index	Journ. n₀.	Index	Journ. no.	Indej^	Journ. no.	Index	Journ. no.
90	5986	9°	5003	97	5978	109	5682
90	6009	90	4980	98	4720	110	2967
90	4704 b	92	4713	100	4704 b	110	4958
90	4705	92	6013	100	2844 a	120	2968
90	6009	93	2844 b	100	5998		5001
90	6014 a	94	4707	102	5995
90	6014 b	95	4973	103	2859
90	5686	95	4403	103	2935
90	5614	96	4969	104	. 5975
90	2954	97	5004	105	5686 b
90	4713	97	4969	108	5005

Index	Journ.no.	Index	Journ.no.	Index	Journ.no.
2,3	6013	2,7	5975	3,0	2844 b
2,3	6009	2,8	5986	3,i	2954
2.4	6014 a	2,8	4704 e	3,i	5005
2,5	5686 a	2,8	6014	3,2	4704 b -
2,5	5686 b	2,8	5614	3,3	4705
2,6	2968	2,9	5682	3,4	4707
2,6	4973	2,9	5004	3,6	2935
2,6	4985	2,9	5995	3,7	4720
2,6	4980	3,0	4713
2,6	4403	3,o	2967	i
2,6	2844	3,o	2859	^± 2~ï
2,6	5001	3,o	5003
2,7	49⁶9	3,o	47¹3

In-	Journ.-	In-	Journ.-	In-	Journ.-	In-	Journ.-	In-	Journ.
dex	nó.	dex	no.	dex	no.	dex	no.	dex	no.
1,0	5986	1,1	5995	1,2	2935	i,3	4969	i,5	5004
x,o	4704 b	1,1,	4705	1,2	5987	i,4	5684	i,5	4403
1,0	6014 a	I,I	5686	1,2	5686 a	i,4	4973	1,6	5975
1,0	5682	1,2	5671	1,2	5686 c	i,4	4985	1,6	2845
1,0	5005	1,2	4980	1,3	2954	i,4	6013	1,7	3713
1,0	4969	1,2	2844 a	1,3	4704	i,5	4704 c	i,7	5614
1,1	5676	1,3	2844 \'n	1,3	4720	i,5	5664	1,8	2968
1,1	2859	1,2	5998	1,3	4973	i,5	2967	i,9	6009
1,1	4713	1,2	6014 b	i,3	5001	i,5	4985
								± —
								i,33

Product	Richtprijzen oogst	1948	Richtprijzen oogst 1947
Tarwe................	ƒ ai—	per	100	kg	ƒ	20.-
Rogge................	„ ai —	33	100	ff	»	ao.—
Gerst.................	19—	33	100	ff	))	19—
Haver................	„ \'7-50	33	100	ft	1»	\'7-50
Groene erwten.........	» 30—	33	100	ft	)j	26—
Schokker erwten.......	» 3i— /39-	— p-	100 kg	33	3i —	— ƒ 35-—
Capucijners............	—				„	42.50
Grauwe erwten........	—\'				33	50—	/
Bruine bonen .........	» 45-—	per	100	kg	33	45—
Witte bonen...........	—		100	ft	33	50—
Veldbonen............	„ 21.—	„	100	ff	33	21 —
Waalse bonen .........	—				33	21 —
Duivebonen ...........	—				33	21.—	-ƒ 25—
Koolzaad ............	70—	,,	100	„	33	5°—
Blauwmaanzaad........	—				33	70—	— ƒ 80.—
						50—	— ƒ 75—

Lijnzaad..............	45—	>1	100	tf	))	50—
Geel mosterdzaad......	—				>>	35—	— ƒ 55—
Bruin mosterdzaad .....	—				1)	80.—
Kanariezaad...........	—				ïï	25—	— ƒ 40 —
Fabrieksaardappelen ...	» 4-75	33	100	ff	>3	4-75
Suikerbieten...........	32—	„	000	ff	33	34—

Jaar	Niet gecnte bedrijven		G e	è n t e	5 e d r ij v e n
~ ra	-	Volgens Lorenz	Volgens Kondo
% van h< totaal aant bedrijven	ra -2 ■3 3 Q \|	« ï ï <	% van het totaal aantal bedrijven	ra .S > ₀ V ra " \'S Q -	Aantal bedrijven	van het totaal aantal bedrijven	ra .2 Q 1
\'94\'	74,68	4,\'9	3\'5\'	9,43	2,25	5311	15.89	2,07
\'942	65,4\'	5.35	5537	i 7,26	i,7	5562 ~	>7,33	2,52
\'943	64,74	5,2i	8588	25,44	i-43	3313	0,82	2,75
1944	59> 3 ²	4-53	10503	33,"	i ,32	2404	7,57	2,25
\'945	56.99	5,61	12548	35,33	i,35	2727	7.68	i,94

	29/12	30/12	31/12	ij\\	2/1	3/1	4/\'	5/"	6/1	7/i	8/1
Mina	—	38.4°	38°	38.2°	38-8°	38.2?	38.5°	38.1°	38.4°	38.3°	38.3°
Ina	---	40°	40.4°	39-8°	40.4⁰	4°-5°	40.5°	39-6°	39-5°	39-2°	38.2°
Emma	—	38.5°	38.9°	38.1°	38.4°	38°	39-9°	38.5°	38.6"	38.3°	—
Frida	—	39-5°	38.5°	39-5°	37-7°	38.6°	39-2°	39-i°	39-3°	38.5°	37-4
Cara	—	38.3°	38.4=	38°	38°	—	38.5°	38.4°	38.2°	38-3°	—
Prins	—	38.2°	38°	—	—	—	—	—	—	—	—
Dora	40°	40°	39-3°	40°	40.2⁰	39-7°	39-8°	39-4°	39-3°	39-2°	38.8°

	iste ejaculaat	2de ejaculaat	Gem. van 2de en 3de ejaculaat
Millioenen zaadcellen per cc sperma	Sprong- gemid- delde	Millioenen zaadcellen per cc sperma	Sprong- gemid- delde	Millioenen zaadcellen per cc sperma	Sprong- gemid - delde
Hoogste waarden	\'944 1872 1776 1608 1536	2.6 2-7 2.0 4.4 i-9	¹39^a1272 1248 1104 1042	1.4 2.7 2.8 3-3 3-2	1320 1116 1104 996 886	2.8 2.7 1.4 2-7 \'•9
Laagste waarden	200 104 100 79 O.I	i-9 2.2 00 00 00	344 336 3°4 192 120	00 4.4 2.0 5-o 6.8	432 320 314 290 103	6.8 3-3 00 4.4 5-o

	iste ejaculaat	2de ejaculaat	iste plus 2de ejaculaat¹)
Totaal aantal zaadcellen (in millioenen)	Sprong- gemid- delde	Totaal aantal zaadcellen (in millioenen)	Sprong- gemid- delde	Totaal aantal zaadcellen (in millioenen)	Sprong- gemid- delde
Hoogste waarden	17.496 9-992 9-744 6.758 6.326	2.6 2.7 5° 1-9 3-3	6.656 6.252 5-472 5-412 3-994	2.6 3-2 2.7 2.2 2.8	24.152 \'5-394 12.532 10.654 10.224	2.6 2-7 3-2 1-9 5-0
Laagste waarden	1.200 1.040 416 200 0.15	oo 6.8 2.2 1-9 00	i.ioo 1.064 480 470 60	00 2.0 5-° 4.4 6.8	4.714 4.616 1.200 i.ioo i.ioo	2-7 2.0 oo 6.8 00

	Totaal aantal uren zofmeschijn per maand
> 200	± 15°	± 100	30 ä 40	± 70	± ¹75
G = aantal gedekte dieren D = aant. drachtige dieren	Sprong- gem.	April t/m Juli	Aug. Sept.	Oct.	Nov. t/m Jan.	Febr.	Maart
G	D	G	D	G	D	G	D	G	D	G	D
dekking-onder-toez.	Guernsey-stier No. 6 Shorthorn-stier No. 8 Shorthorn-stier No. 12	2.0 1.8 2.0	37 35 3\'	\'9 \'9 "3	6 11	4 4	2 i 13	9	3 7 35	2 2 \'5	9 10	6 8	9 7	7 6
Spronggem. dezer 3 stieren Spr.gem. volg. Laing (14 (st.)	2.0 2.7	2.1 3-0	1.8 3-0	2.4 2.2	1.4 1.6	1.2 1.6
„vrije" dekking	Guernsey-stier No. 15 Guernsey-stier No. 17 Guernsey-stier No. 18	1-7 ■•7 1.8	33 27 \'5	23 \'7 10	9 10	5 4	2 12 9	7 6	14 24 27	6 11 15	8 8	7 2	12 10	7 7
Spronggem. dezer 3 stieren Spr.gem. volg. Laing (8 stieren)	\'•5 \'•5	2.1 2.1	1.8 2.1	2.0 2.0	1.8 1.8	1.6 1.6

		Sprong-	of inseminatie-gemiddelde in de	maand:
Jan.	Febr.	Mrt.	Apr.	Mei	Juni	Juli	Aug.	Sept.	Oct.	Nov.	Dec.
Proefstation	•937	1.6	\'■3	1.4	ï-7	2.1	2.0	2.1	\'•5	\'•3	\'•5	1.4	\'•5
Proefstation	1938	■•5	2.2	1.8	\'•5	1.6	1.6	1.6	1-3	1.6	\'•7	1.6	\'•5
Boerderij A	\'938	3-4	2-7	2.0	2.1	2-7	2-9	3-\'	3-8	4.0	3-9	3\'9	3-4
Proefstation	1939	\'•5	1.8	1.8	1-7	1.8	2.0	2.0	2-5	2.8	2-3	2.1	2.2
Boerderij A	\'939	3-4	2.1	2-5	2-9	2-5	2.2	2.2	2-3	2.2	2-3	3-6	4.0 ■
Proefstation	1940	2-5	2.6	2.6	2-7	2.6	2-5	2.7	2.6	1.8	1.8	2.5	2.4
Boerderij A	1940	4.0	4-7	4.0	3-8	4.0	4.2	4.0	3-1	2-4	2-3	2.8	3-5
Proefstation	\'94\'	2.0	2.6	3-2	2-5	2.0	2.8	4.0	4.0	3-3	3\'	3-7	4-3
Boerderij A	\'94\'	5-3	5-°	5-°	7-3	7.0	6.7	4.2	4-5	5-3	5-2	4-5	4-3
Boerderij B	\'94\'	4.2	4.2	4.4	4.0	3-3	3-5	3-6	3\'2	3-1	3-4	3-7	3-9
Proefstation	1942	4.0	3-5	2-9	2.8	2-9	3-2	3-\'	3-0	3\'	3-2	3-3	4.4
Boerderij A	1942	4.1	3-8	4.0	4.0	4.2	5-\'	5-4	4-3	4.1	4-9	5-0	3-7
Boerderij B	\'942	3-8	4.0	4.4	4-3	4.1	4.2	4.2	3.9	3-3	2-9	3-0	3-5

	Aantallen pasgeboren kalveren per	1000 „gedipte\'	dieren
„Dip"-station			(gem. over de periode 1943 tl	m 1945)

	Jan.	Febr.	Mrt.	Apr.	Mei	Juni	Juli	Aug.	Sept.	Oct.	Nov.	Dec.
Nanjiri	8-9	9-6	13.0	11.2	24-5	36-9	60.3	53-7	23.1	22.8	19-3	11.1
Nathenge	6.₄	8-5	10.5	15-4	20.8	32.2	54-6	49.0	38.2	32.2	17.8	8.9
Likuni	10.6	9\'	9-3	9-2	17.6	37-1	49.6	53-8	30.6	28.1	17.8	8-5
Malimbwe	6.7	8.4	8.4	12.2	\'9-4	39-4	63.4	42.1	46.7	38.8	21.8	■3-7
Mbabzi	8.8	9-3	i 1.0	16.6	23.0	30.1	37-7	39-9	35-6	29.8	32.1	12.9

	Grenzen, waartussen	Totale jaarlijkse aantallen pasgeboren
„Dip"-station	het aantal maandel.	kalveren per 1000 „gedipte" dieren
„gedipte" dieren
	varieerde	1943	1944	\'945
Masula	gem. ± 315°	321.2	356.3	?
Malimbwe	3020 — 3666	307.6	396.0	260.2
Nathenge	2699 — 359\'	288.8	334-7	256-9
Mbabzi	4734 — 6319	259-3	307.6	292.8
Nanjiri	291i — 3589	254-9	364.0	265.6
Likuni	3189 — 4019	233-9	312.8	297-4
Lombadzi	gem. ± 4500	207.2	244.4	?
Jumpha	gem. ± 4050	204.2	276.4	?

	Gedurende 10 achtereen-
	volgende dagen op vaste tijden :
Opmerking: gedurende de gehele proef veranderde
het lichaamsgewicht van de rammen	„Dubbele" dekking
niet noemenswaard
	om de	iedere	driemaal
	anderedag	dag	per dag
Gemiddeld volume van het per dekking opgevangen
sperma ...................................	i .0 cc	0.8 cc	0.5 cc
Gemiddelde aantal zaadcellen per cc sperma¹).. .	3.8 X io⁹	3.8 X\' io⁹	2.9 X I0⁹
Gemiddelde aantal per dag geëjaculeerde zaadcellen	3.8 X io⁹	5.5 X 10\'	8.6 x 10»
Gemiddelde _f,reactie-snelheid" van de rammen...	29 sec.	39 sec.	80 sec.
Percentage afwijkende zaadcellen ..............	6-3	7-9	6.7
Percentage zaadcellen met protoplasma-korrel aan
het middenstuk............................	2-4	2.4	2-3

Inseminaties voor het einde van de	Inseminaties na het einde van de
	bronstperiode			bronstperiode
Aantal	Tijdstip	Drachtig {	Niet- drachtig	Aantal	Tijdstip	Drachtig	Niet- drachtig
I	55 uur		I	3	< 2 uur	2	!
2	± 20 uur	=	2	4	5 è 14 uur	3	1
4	± 16 uur	3	I	2	± 23 uur	=	2
7	< 11 uur	7	⁼

Experi- ment		Aantal onder- zochte monsters	Gemid- delde begin-pH	Gemid- delde pH-daling	Gemid- delde beweeg- lijkheids- vermin- dering
I.	Origineel sperma ........ Zaadcellen S.F. 16 ...	tf 8	6-95 7.21	0.31 0.29	35 % 39 %
II.	Origineel sperma ........ Zaadcellen S.F. 16 ...	7 7	6.92 7.11	0.47 0.50	44 % >8 %
III.	Origineel sperma ........ Zaadcellen S.F. 16 ... .	7 7	6-75 7.18	o-59 0.67	60 % 54 % 35 % 24 %
IV.	Origineel sperma ........ Zaadcellen S.F. 16 . .	9 9	6-95 7-23	0.52 0.5G

Tijd in minuten 1	Opge	nomen aanta! bij een	mm³ O., per io^a zaadcellen, concentratie van:	Absolute 0₂-op- name (in mm³) per cc celvrije zaad-vloeistof
800	680	560	400	240
Millioen zaadcellen per cc sperma
20	108		90	89	88	88	7
60	300		276	252	251	250	20
120	525		472	429	420	408	25

Minutes after addition of KCNS	I log — with persulphate	I log ~p without persulphate
2	0.385	0.382
3	0-385	0.380
4	0.385	0.380
5	0.385	0-379
6	0.383	o-377
10	0.381	o-373

	Thiocyanate method	Titration with TiCl₃	Blood sample
Iron content ....	37-50	37-73	cow
(mg per cent)
i)	44-19	43-89	horse
»	44.14	43-78	horse

	Oxalated blood	Defibrinated blood
					g	a
No.	BREED	Sex	Age	? c §	It	ÄC- a a s s .£ S	m.c.d.	m.c.v.	M.c.H.	M.o.H.o.	M.c.A.T.	t>> "Ü — "Ö es ° a .	ig Oh <3 ™	a $ a ^ Sjs § $p	\| ™ bD	I a o	o rt B, c4 O
			1 «	o is-^5,© OS (U	- s * 5 S S « ■ 5 ^	(/*)	(c fi)	000	fe%)	(M)	it o	(so o-t c	ef 3 o h	O.B oa v CD <b h	t* a 2 «	p 1 %
1	Dutch cross breed ....	M	14	6.03	35	12.11	6.04	58.0	20.10	34.6	1.82	15.41	14.87	38.47	1.835	0.242	400.6
2	German cross breed . . .	M	12	6.89	39	13.22	5.62	56.6	19.20	33.9	2.28	18.48	17.27	43.88	2.022	0.130	421.2
3	•t* ₍₎ ,, ...	M	14	7.45	41	13.62	6.88	55.1	18.30	33.2	2.03	19.17	18.99	48.72	2.141	0.216	393.5
4	,, »i 11 ...	M	17	7.98	42	14.07	5.81	62.6	17.90	33.5	1.98	13.96	13.47	32.97	1.490	0.229	423.4
5	Dutch cross breed ....	M	12	7.71	45	15.45	5.53	58.4	20.03	34.3	2.42	20.92	20.60	51.18	2.407	0.117	408.7
6	it ,, , i ....	M	12	6.24	35	12.00	5.37	56.1	19.24	34.3	2.47	16.79	17.28	42.11	1.835	0.157	398.7
7	Hannover breed.....	M	17	7.66	42	15.20	5.77 ,	54.8	19.80	36.2	2.09	21.01	20.83	60.99	2.367	0.112	412.0
8	Dutch croBS breed ....	M	17	7.98	41	14.20	5.18	61.4	17.78	34.6	2.44	19.52	19.58	47.94	1.982	0.072	407.2
9	Hannover breed.....	M	17	6.81	33	10.96	5.72	48.6	16.10	33.2	1.89	15.42	15.58	37.68	1.490	0.098	407.4
10	Holsbein breed......	M	6	7.78	35	12.20	5.65	45.0	15.71	34.9	1.79	16.66	16.75	42.43	1.649	0.112	392.7
11	Irish horse.......	M	7	8.52	44	15.09	6.01	61.6	17.70	34.?	1.81	20.86	20.96	51.18	2.195	0.096	407.6
12	Hannover breed.....	M	8	7.82	42	14.46	5.68	53.7	18.47	34.4	2.12	19.59	19.64	48.47	1.875	0.106	404.2
13	Trakehner breed ....	M	12	6.61	36	12.37	6.33	54.5	18.75	34.4	1.73	17.51	17.45	43.37	—	0.112	403.7
14	,, _M ....	M	13	6.65	38	12.83	6.00	57.1	19.30	33.8	2.02	17.90	18.02	45.16	—	0.162	394.5
15	Irish horse.......	M	8	6.99	38	12.37	6.11	54.6	17.75	32.5	1.86	18.15	17.98	44.10	—	0.122	411.5
16	,, ,, .......	M	7	8.07	43	14.46	6.04	53.3	17.91	33.6	1.86	19.89	19.77	49.00	—	0.162	■405.9
17	Dutch breed (Qeider) . .	S	3	5.59	30	9.94	5.64	53.6	17.80	33.1	2.15	13.84	14.06	34.24	1.556	0.161	404.2
18	it n »i	S	4	6.73	35	11.86	5.75	53.5	17.60	33.9	2.05	16.90	16.92	41.12	1.915	0.216	410.9
19	,, ,, ,,	s	10	6.26	36	11.19	6.04	67.6	17.80	31.1	2.01	16.62	16.20	41.69	2.O08	0.208	397.2
20	Dutch breed (Groninger) .	s	8	6.75	39	13.05	5.91	67.8	19.20	33.5	2.10	19.01	19.04	46.10	2.141	0.122	412.3
21	Irish horse.......	M	7	7.87	40	13.11	5.76	50.8	16.66	32.8	1.95	19.11	19.33	45.76	2.168	0.173	417.6
22	,, _(l .......	M	7	7.94	41	13.38	5.75	51.6	16.82	32.6	1.98	—	—	—	—	—	—
23	,, ,, .......	M	7	7.38	38	12.69	5.69	51.5	17.20	33.4	2.02	18.20	18.04	45.49	1.982	0.173	400.1
24	,, ,........	M	7	8.17	43	13.71	5.65	52.6	16.78	31.9	2.09	20.49	20.40	48.54	2.221	0.152	422.2
25	,, _M .......	G	5	• 7.74	40	13.28	5.81	51.7	17.22	33.3	1.94	20.37	20.00	60.95	2.328	0.149	399.8
26	,, ,, .......	G	5	6.33	32	10.56	5.77	50.6	16.70	33.0	1.93	14.46	14.24	36.03	1.569	0.120	401.3
27	,, ,, .......	G	7	7.49	41	13.50	5.91	54.8	18.03	32.9	1.99	17.11	17.12	41.69	1.915	0.202	411.4
28	Hannover breed.....	G	6	8.28	40	13.11	5.47	48.3	15.84	32.8	2.05	12.20	11.62	29.20	1.330	0.144	417.8
29	,, ........	G	9	7.01	37	12.77	5.94	52.7	18.18	34.5	1.90	18.13	17.62	42.84	2.141	0.173	411.3
30	Trakehner breed ....	G	9	7.05	37	12.49	5.86	52.5	17.75	33.8	1.96	16.91	16.58	39.93	1.916	0.181	415.2
31	>i i. ....	G	13	6.29	37	12.66	5.95	58.8	20.11	34.2	2.11	18.81	18.08	44.24	2.168	0.216	410.9
32	German cross breed . . .	G	15	S.80	46	15.20	5.97	52.3	17.26	33,0	1,86	—	—	—	—	—	.—
33	i, it ii . .	G	15	7.02	39	12.88	5.80	55.6	18.35	33.0	2.10	19.83	19.89	46.96	1.915	0.170	422.3
34	•i •• II • • •	G	13	6.54	34	11.36	6.84	52.0	17.42	33.5	1.94	16.08	15.91	39.14	1.663	0.178	410.8

35	Hannover breed.....	&	6	7.44	42	13.84	5.96	56.4	18.61	33.0	2.02	20.23	20.10	48.28	2.168	0.213	419.0
36	German crosB breed . . .	G	8	» 6.26	35	11.92	5.89	56.0	19.10	34.1	2.05	14.06	14.16	33.78	1.423	0.149	416.2
37	Dutch cross breed . .	G	5	5.68-	33	10.79	5.89	59.1	19.33	32.7	2.16	15.61	16.37	38.35	1.450	0.237	407.0
38	German cross breed . . .	G	15	6.38»	39	12.88	5.83	61.1	20.16	33.0	2.28	19.79	20.62	49.01	1.849	0.146	403.8
39	Dutch cross breed ....	G	8	6.68	36	11.58	5.77	53.9	17.36	32.2	2.05	16.63	17.28	41.26	1.623	0.223	403.0\'
40	.. ,».••■	G	7	6.65	36	11.86	5.62	52.6	17.83	33.9	2.12	16.88	17.48	40.87	1.529	.0.186	413.0
41	Hannover breed.....	G	6	9.24	41	13.9U	».73	44.4	15.05	33.9	1.72	20.80	20.31	01.13	2.248	0.160	4O0.8
42	Irish horse.......	G	7	—	—	—	—	—	—	—	—	18.71	18.09	44.52	1.968	0.233	420.2
43	₁₍ . • .....	M	7	7.36	42	13.50	5.94	57.1	18.33	32.1	2.06	21.14	20.31	51.94\'	2.181	0.149	407.0
44	German cross breed . . .	M	17	7.71	41	13.50	5.95	53.2	17.50	32.9	1.91	18.98	17.85	46.64	1.822	0.157	406.9
45	Dutch cross breed ....	G	9	8.01	41	14.00	5.59	51.2	17.46	34.1	2.08	20.72	20.76	51.60	2.540	0.213	401.5
46	₍₁ ....	G	16	6.4«	40	13.30	6.06	61.9	20.55	33.2	2.00	19.74	19.57	49.28	2.155	0.215	400.6
47		G	6	6.03	33	11.13	5.47	54.7	18.43	33.7	2.32	15.31	14.89	37.79	1.656	0.136	405.1
48	*» ,, ., ....	G	8	6.01	33	11.34	6.05	54.9	18.83	34.3	1.90 \'	14.99	14.96	37.81	1.423	0.176	396.4
49	Belgian horse......	G	12	5.44	30	10.45	6.28	55.1	19.17	34.8	1.78	13.67	13.51	34.86	1.636	0.133	392.0
50	&	7	5.61	30	10.06	5.92	53.5	17.92	33.5	1.94	13.75	13.68	34.30	1.835	0.146	401.0
51	......	G	8	6.13	34	11.07	5.88	55.4	18.06	32.6	2.04	16.43	16.31	41.71	1.782	0.121	394.0
52	_{tl n} ......	G	8	6.54	31	9.94	6.79	55.9	17.94	32.1	2.11	14.90	15.15	37.91	1.623	0.097	393.0
53	......	G	8	5.27	29	9.73	6.10	55.0	18.48	33.6	1.88	14.03	13.76	34.92	1.345	0.114	402.0
54	* ......	G	8	6.68	31	11.13	5.90	46.4	16.61	35.8	1.70	14.96	15.10 •	37.47	1.503	0.241	400.5
65	_It ........	G	7	4.72	27	9.24	6.03	57.2	19.56	34.2	2.00	12.40	12.62	31.09	1.410	0.215	399.0
56	Berber horse......	S	18	6.50	37	12.53	5.83	56.9	19.29	33.9	2.12	17.74	17.78	43.66	1.835	0.181	406.0
67	₎₍ ........	S	18	6.40	39	13.16	5.94	60.9	20.52	33.7	2.20	19.02	19.08	46.62	1.543	0.138	417.0
58	_f( ........	s	18	6.03	37	13.16	5.93	60.5	21.78	36.0	2.18	17.85	17.94	43.70	1.543	0.072	408.0
69	_{tt tt} ......	s	18	5.88	34	11.83	5.97	59.5	20.71	34.8	2.12	17.97	17.82	44.11	1.407	0.114	407.0
60	Anglo-norman......	M	18	6.20	29	9.66	6.83	46.7	15.*5&	33.3	1.74	13.38	13.57	34.12	1.037	0.103	392.0
61	Polish horse.......	H	10	6.34	36	11.97	5.97	56.8	18.91	33.3\'	2.02	16.75	16.89	41.88	1.343	0.066	400.0
62	Dutch breed (Gelder) . .	G	18	6.35	35	11.90	5.94	55.1	18.73	34.0	1.99	17.47	17.58	42.69	1.370	0.067	409.0
63	Hungarian horse.....	G	28	5.58	35	11.48	6.06	62.7	20.57	32.9	2.17	16.56	16.43	40.11	1.303	0.117	413.0
64	Belgian horse......	G	8	5.22	29	10.15	5.82	55.6	19.46	35.0	2.09	13.63	13.46	34.05	1.752	0.099	400.0
65	G	11	5.70	32	11.20	6.04	56.1	19.64	35.0	1.96	14.94	14.76	37.27	2.035	0.130	400.0
66	»\' .7 ......	G	4	6.23	33	11.06	5.64	53.0	17.81	33.6	2.12	14.96	14.67	38.07	1.583	0.093	393.0
67	_{1( tt} ......	G	12	5.81	34	11.48	5.82	58.5	19.77	33.8	2.20	15.55	16.01	38.43	1.569	0.117	407.0
68	. _........	G	10	5.54	29	9.45	5.59	51.4	17.07	33.2	2.09	12.99	12.97	32.29	1.277	0.088	402.0
69	......	G	8	6.09	34	11.27	5.72	55.8	18.47	33.1	2.17	14.98	15 26	37.73	1.043	0.114	397.0
70	Dutch breed (Gelder) . .	G	10	6.46	35	11.83	5.84	54.2	18.32	33.8	2.02	16.65	16.51	41.72	1.336	0.104	399.0
71	M	8	6.31	35	11.06	5.86	54.7	17.56	32.1	2.03	15.47	15.67	38.55	1.656	0.128	401.0
72	Shetland pony.....	S	4	10.68	46	15.26	5.48.	43.4	14.41	33.2	1.84	20.13	19.98	50.23	2.008	0.117	401.0
73	M	2	7.19	39	13.30	5.53	63.5	18.51	34.6	2.22	18.08	18.04	46.69	1.583	0.144	394.0
74	_{tt tl} .....	M	6	5.95	34	11.62	5.97	67.1	19.53	34.2	2.03	15.93	15.62	39.78	1.250	0.144	401.0
75	Belgian horse......	G	7	5.26	28	9.80	5.74	53.2	18.62	35.0	2.06	12.88	12.89	32.42	1.237	0.130	397.0
76	G	9	4.83	28	9.66	6.35	56.0	19.66	36.1	1.76	12.70	12.52	31.77	1.237	0.098	400.0
77	^ ......	G	8	4.68	27	9.24	5.86	56.6	19.75	34.9	2.10	12.42	12.49	30.36	0.732	0.045	409.0
78	₍₍ ........	G	10	4.86	31	11.20	5.93	63.8	23.03	36.1	2.30	15.13	14.93	37.86	1.290	0.016	400.0
79	_{M .}.......	G	8	6.77	36	12.60	5.92	62.4	18.60	35.6	1.90	17.42	17.12	43.12	1.716	0.067	404.0
80	_t) ........	G	6	6.01	33	11.20	5.91	54.1	18.66	34.5	1.97	15.86	15.84	39.60	1.423	0.051	401.0
81	......	G	6	3.88	22	7.85	5.72	56.7	20.24	35.7	2.21	10.38	10.51	27.32	1.237	0.090	380.0
82		M	8	6.63	32	10.50	5.75	55.9	18.61	33.3	2.15	14.44	14.60	36.79	1.316	0.098	393.0
Average.........	»		6.64	35.9	12.12	5.84	54.5	18.41	33.8	2.03	16.80	16.26	41.44	1.716	0.142	404.7

	Average	Normal range	Standard deviation	Coefficient of variation
Red cells (millions) ..........	6.64	4.42— 8.86	1.11	16.7 %
Packed cell volume (vol. %) .	35-9	25-9 —45-9	5.00	\'3-9 %
M.C.V. (cfi) ..............	54-5	46.8 —62.2	3-85	7-« %
Volume index ..............		0.86— 1.14
Total haemoglobin (g %) ....	12.12	8.88—15.36	1.62	\'3-4 %
M.C.H.C. (g %)-............	33-8	31-8 —35-8	1.01	3-0 %
Saturation index ............		0.94— 1.06
M.C.H. (yy)................	18.41	15.51—21.31	\'•45	7-8 %
Color index ................		0.84— 1.16
M.C.D. (p) ................	5-84	5.18— 6.35	0.21	3-6 %
M.C.A.T. (/x) ..............	2.03	1.76— 2.44	0.16	8.0 %
Thickness index.............		0.84— 1.15
Diameter-thickness ratio......	2.88	2.12— 3.61
0₂capacity (vol. %).......... CO capacity (vol. %)........ Total iron (mg %) .......... Specific 0₂capacity........... Serum iron (mg %) ........ „Easily split off" iron (mg %) . .	16.80 16.25 41.44 404.7 0.142 1.716	11.68—21.92 11.11—21.39 29-74—53-\'4 387.9—421.5 0.046—0.238 0.984—2.448	2.56 2-57 5-85 8.4 0.048 0.366	•5-2 % 15-8 % \'4-\' % 2.1 % 33-8 % 21.3 %

	Gemid- delde	Normale variatie-breedte \\	Stand- aard- deviatie	Variatie- coëfficiënt
Aantal erythrocyten (x io⁶) .	6.64	4.42-	- 8.86	1.11	16.7	%
Celvolume (vol. %).........	35-9	25-9 -	-45-9	5.00	\'3-9	%
Erythrocytvolume (cyx) ......	54-5	46.8 —62.2	3-85	7-1	%
Volume-index ..............		0.86-	- 1.14
Haemoglobinegehalte (g %) ..	12.12	8.88-	-15-36	1.62	\'3-4	%
Hb. gehalte per 100 cc (g %)
erythrocyten ...............	33-8	31.8 -	-35-8	i .01	3.0	%
Verzadigings-index...........		0.94-	- 1.06
Hb. gehalte per erythrocyt (yy)	18.41	\'5-5\'-	-21.31	\'■45	7.8	%
Kleurindex..................		0.84-	- 1.16
Erythrocyt diameter (u.)......	5.84	5.18-	- 6.35	0.21	3-6	%
Erythrocyt clikte (jj,)..........	2.03	1.76-	- 2.44	0.16	8.0	%
Dikte-index..................		0.84-	- \'-\'5
Diameter-diktc-verhouding ....	2.88	2.12-	- 3-61
0.,-capaciteit (vol. %).......	16.80	11.68-	-21.92	2.56	\'5-2	0/ /O
CO-capaciteit (vol. %).......	16.25	11.11 —	-21-39	2-57	\'5-8	0/ /O
Totaal ijzergehalte (mg %) .. .	41.44	29-74-	-53-14	5-85	14.1	%
Specifieke O_a-capaciteit.......	404.7	387-9—	421-5	8.4	2.1	%
Serumijzer (mg %)..........	0.142	0.046	—0.238	0.048	10 w öo	%
„Gemakkelijk afsplitsbaar" ijzer
(mg %) ..................	1.716	0.984	—2.448	0.366	21.3	%

Vorige verantwoording .			----ƒ 150.—
Dr. C. J. A. K.	te	B...........	2.50
H. J. C. H.	te	G...........	----- 7-5°
Dr. R. v. S.	te	N...........	----- 5.—
W. B.	te	N...........
Dr. J. v. d. H.	te	U.............	.... - 5.—
Dr. A. A. O.	te	R...........	.. .. - 5.—
K. R. K.	te	A. a.d. R. ...	.. .. - 10.—
T. C. v. S.	te	H............
H. J. O.	te	H............	.. .. - 5.—
Dr. L. F. D. E. L.	te	Z............	----- 5 —
Dr. N. C. W. H.	te	U. :..........
Dr. D. G. U.	te	L............	• • • • - 5-—
J. F. de G.	te	B. in W......
A. J. A. Q.	te	V...........	. . .. - 10.—
A. K. \'	te	Z............
Dr. A. J. S. v. A.	te	L............	----- 5-—
Dr. E. Duysens	te	H............	----- 5 —
Dr. H. A. Z.	te	E............	.. . . - 5.—
H. F. P.	te	S............	. . .. - . 5.—
G. H.	te	A............	. . .. - 5.—
P. J. \'t H.	te	\'s-Gr.........
M. A. G. de Gr.	te	H............	. . .. - 10.—
Th. J. M.	te	M..........
J. H.	te	H............	.. .. - 5.—
C. E.	te	V...........
A. H.	te	L............
J. C. C.	te	L............	.. .. - 7.50
			/ 347-5«